[zaloguj się]
metryczka tekstuautor:   Stanisław Sarnicki
tytuł:   Statuta i metryka przywilejow koronnych
rok wydania:   1594


strona: kt

1:
STATVTA
2:
Y METRIKA
3:
PRZYWILEIOW
4:
KORONNYCH:
5:
IĘZYKIEM POLSKIM
6:
SPISANE.
7:
Y porządkiem práwie przyrodzonym
8:
á bárzo ſnádnym nowo
9:
zebráné:
10:
PRZEZ
11:
STANISLAWA SARNICKIEGO,
12:
Szláchcicá y obywátelá Chełm=
13:
skiéy ziemie, Woysk,
14:
Krasn.
15:
W Krákowie/
16:
w Drukárni Lázárzowéy, Roku
17:
Panskiégo, 1594.

strona: *3

1:
NIASNIEYSZEMV
2:
ZYGMVNTOWI
3:
TRZECIEMV,
4:
Z BOZEY LASKI KROLOWI POLSKIEMV, WIEL=
5:
KIEMV KSIąZęCIV LITEWSKIEMV, RVSKIEMV,
6:
PRVSKIEMV, MAZOWECKIEMV, ZMVDZKIEMV:
7:
INFLANTSKIEMV, &C. &C. SZWEDZKIEMV,
8:
GOTTSKIEMV, WANDALSKIEMV, DZEDZI=
9:
CZNEMV KROLOWI, &Ce.
10:
STANISLAW SARNICKI, WOYSKI KRASNOSTAWSKI,
11:
ſczęśliwégo pánowánia od páná Bogá, y poddáność
12:
wierną ſwą vniżenié záléca.
13:
PO WSZYSTKIE WIEKI,
14:
Naiáſnieyſzy Miłośćiwy Królu/ ſła=
15:
wny bywał tytuł y záwołanié legiſ
16:
látorow: Draco Athenienſium,
17:
Numma v RZymian:
18:
v nas Pola=
19:
ków Káźimiérz Wielki/ tego nam
20:
ieſt dowodem iſtotnym/ który nie
21:
ták dla victoriy/ którémi téż y inni
22:
Królowie z nim zrównáli/ álbo y
23:
przerównáli:
24:
ále więcéy od praw któ=
25:
ré nádał, y od rządu dobrégo/ który w RZeczypoſpolitéy poſtá=
26:
nowił/ y onéy odumárł/ Wielkim ieſt názwan. Wáſzá Kró.
27:
M. ácz ma ozdób innych niemáło ſwégo pánowánia/ z wielką
28:
pochwałą ludzką.
29:
Abowiém naprzód ciuilia bella, potym exter=
30:
na vſpokoiłeś W. Kró. M. á tego roku z Turkiem/ z Moſkie=
31:
wſkim pokóy ſławny vczyniłeś/ á práwie Iani templum w Iano=
32:
wcu záwárłeś W.K.M. A z RZéſzą nietylko pokóy/ ále y weſe=
33:
lé.
34:
Spráwiwſzy tedy ták zacné rzeczy ná świećie/ y ná ſtolicy
35:
Królewſkiéy ſpokoynie vśiadſzy: do czegóż maſz W.K.M. te=
36:
go ſczęśćia wielkiégo naprzedniéy wzyć iedno do napráwy w Rze=
37:
czypoſpolitéy álbo Correctury praw?
38:
A to przykłádem Monár=
39:
chów wielkich: Conſtántiná Wielkiégo/ Iuſtinianá ſtánowićie=
40:
lá praw RZymſkich/ y Káźimiérzá Wielkiégo/ którzy tákiéż po
41:
zwyćiężtwách ná to ſie vdáli/
42:
y ten owoc y cél nayprzednieyſzy

strona: 3v

1:
ſwych zwyćiężtw vpátrywáli/ áby w kośćiele chwałę Bożą/ á w
2:
Rzeczypoſpo. rząd dobry vczynili: y w práwiwſzy w rézę ſwą ká=
3:
żdą rzecz/
4:
nápátrzyli ſie áż do náſycenia rządu dobrégo/ y bona
5:
Domini in terra viuentium, doſtáli ſie do rádośći wiecznych. Te=
6:
go ſczęścia y ſummum bonum ná świećie winczuiemy téż W.
7:
Kró. M.
8:
Y nie bez przyczyny zá ſtárych Królów ieſcze zá Ol=
9:
bráchtá/ Zygmuntá/ Zyg. Auguſtá/ wſzyſtkié ordines regni do=
10:
magáły ſie téy Correktury praw/ y dźiś domagáią gdyż ná tym
11:
ſalus, felicitas, incolumitas, ſtabilimentum, y ozdobá RZeczypo=
12:
ſpolitéy należy.

strona: K10571a

1:
Bo iáko Philozoph mówi: Super Heſperum
2:
& Luciferum wynoſząc y wychwaláiąc porządek biegów niebie=
3:
ſkich/ nie mniéy porządek/ zgodá/ y melodia praw/ godna ieſt
4:
pochwały ludzkiéy. Y iáko piękna ieſt rzecz/ á práwie duſzę o=
5:
chładza/ do ogrodá álbo wirydarzá wniśdź/
6:
áno tu drzewá ochę=
7:
dożné/ tu fontany/ tu drzewá ogániſté ad quincuncem porządnie
8:
rozſádzone/ á niżéy ſtrumienié wód żywych/ po kámięniu wy=
9:
ſkákuiącé opływáią/ byſtrośćią ſwą ochładzáiąc ich ſpániałość:
10:
a ſczépu rozlicznému wzroſtu dodáwáiąc:
11:
Tákże niemniéy/
12:
rzecz nietylko piękna/ ále téż wielce vżyteczna káżdému Páńſtwu
13:
práwá porządnie mieć ſpiſáné. Bo iáko wodá ſtrumieńmi pły=
14:
nąc między ſczépiem drzewa y źiołá ochładza/
15:
obweſela/ y wzro=
16:
ſtu im dodáie: tákże ſercá człowiecze/ práwi/ Królów pobożnych
17:
będąc odwilżoné y ochłodzoné/ wzroſt biorą więtſzy ku poſłu=
18:
ſzeńſtwu/ y káżdéy ſpráwie ſłuſznéy y poczćiwéy.
19:
Dla któréy
20:
przyczyny wychwaláiąc pod niebo zacność praw/ dobrze ieſt po=
21:
wiedźiano/ y ná krótce wyráżono przy Státućie Ottoná Céſárzá/
22:
twiérdząc o téy náuce/ że oná
23:
Cóż tu mogł bydź więcéy/ y ozdobniéy ku ſławie téy ná=
24:
uki wyrzeczono? A przetóż Naiáſnieyſzy Miłośćiwy Królu/ ie=
25:
ſliże ſie chce W.Kró. M. z przodki ſwémi zrównáć/ á to Pan
26:
Bóg dáie W. Kró. M. pobudkę teraz y okázią/
27:
że nie tylko
28:
zrównáć/ ále y oné zámierzyć wiele może W.K.M. Podáie
29:
mówię do rąk W.K.M. ten Státut nowéy ediciiéy/ którégo
30:
ſtrukturze/ ieſli ſie kto przypátrzy: obaczy że ieſt doſtátecznieyſzy/
31:
porządnieyſzy/ krótſzy/ y vżytecznieyſzy.
32:
Ieſt doſtátecznieyſzy:
33:
Bo iuż dwánaśćie Séymów minęło/po oſtátecznym wydániu
34:
Státutu/ których Conſtitucię w ſexterniéy roſtrzéláné/ y rozró=

strona: 4

Przedmowá do Krolá Iego M.
znioné dotychmiaſt leżą/
1:
á żaden ſie ich nie oſtráſzył áni podiął
2:
wwieźdź do iednégo methodum, álbo ordynku przyſtoynégo/
3:
áby ták ieden káżdy/ choć kto nowo zoſtánie Woiewodą/ Pod=
4:
komorzym/ Stároſtą/ álbo Sędźią Ziemſkim/ mógł poſpołu po=
5:
rządnie/
6:
iáko ná tablicy ſpiſáné powinnośći ſwégo vrzędu mieć.
7:
Więc y przywileiów potrzebnych ktemu przyłożyłem/ y Arborem
8:
Conſanguinitatis y Affinitatum, y innych wiele rzeczy potrzebnych
9:
przydałem.
10:
Ieſt porządnieyſzy. Bo duce natura & comite arte
11:
ſermocinandi/ ieſt porządnie ná kſztałt dwunaśćie tablic ſtá=
12:
rych praw RZymſkich w rézę ſwą wpráwiony: że de omni quaeſi=
13:
bili, o káżdéy rzeczy może wnet káżdy porádę/
14:
tytuł/ ſtátut/ y
15:
wiérſz náwet ználéść ſobie/ bez żadnéy moleſtiiéy: Gdyż káżdéy
16:
iuriſdiciiéy/ ktorych ieſt dwánáśćie práwo ieſt oſobno á oſobno
17:
kuńſztownie iáko w ſzkátułách ſwych záwárté:
18:
ponieważ od śie=
19:
bie reali & notabili differentia rozdźielone/ ták ná przodku/ iá=
20:
ko we śrzodku/ y ná końcu tákże. Bo w káżdéy z tych iuriſdiciy
21:
zoſobná/ inákſzé ieſt pozwánie/ inákſzy proceſſ/ inákſza Exeku=
22:
cia.
23:
A ták/ któré rzeczy ſą od śiebie rózné y rozdźiélné máterią y
24:
formą/ té téż y w piſániu muſzą od śiebie rozdźiélnie ſtánąć w
25:
miedzách ſwych. Ieſt téż krótſzy.
26:
Bo rzeczy té/ któré były nie ták
27:
potrzebnie w Státut námiéſzáné vprzątnąłem/ y do Metriki ná
28:
koniec kśiąg znióſłem/ áby niezáwadzáły/ áni zátrudniáły ſá=
29:
méy rzeczy/ á iednom ſam process práwá zoſtáwił y eſſentialia.
30:
Ale choćby téż był dłużſzy/ tedy gdźie methodus ieſt/ tám y dłu=
31:
gość nie bárzo wádźić może. Bo iednák wedle methodum, iáko
32:
po ſznurku/ káżdéy rzeczy można dóśdź/ któréy ieno kto potrzebu-
33:
ie/ extrauagantiam tu nic niezoſtáwuiący/
34:
czego iednák y com=
35:
pilator práwá duchownégo w Dekréciéch RZymſkich niemógł
36:
ſie vſtrzédz y vwiárowáć. Przeto oſobné kśięgi Extrauagantes,
37:
intitułował/ kędy tám té Dekrétá znióſł/ których in methodū
38:
nie mógł záwrzéć.
39:
Ieſt ieſcze vżytecznieyſzy. Bo mu będźie au=
40:
thoritatem nie ládáiáką czyniłá tá ſtárych praw Rzymſkich di=
41:
uiſia y łádność/ y łátwiość ku wyrozumieniu y ku pámięći.
42:
Ktemu/ że ieſt po Polſku przełożony/ bez fałſzu (Iákóż da pan
43:
Bóg vmyſlnie nicem nie zmylił) A Polakom ięzykiem Polſkim
44:
naprzyſtoyniéy ieſt w téy mierze philozophowáć. Do czego y
45:
Zygmunt Auguſt ſławnéy pámięći Wuy W.K.M. pilnie ludźi
46:
wiódł y vpominał/
47:
co pámięć ludzka ieſcze znośi/ y w Státućie
48:
o tym Conſtituciy pełno. Bo ná koniec y pobór ná to w Wiel.
49:
Kśięſtwie Litew. dźiáływáli/ koſzty niemáłé podéymuiąc/ áby

strona: 4v

Przedmowá do Krolá I.M.
ieno do téy perfectiiéy RZeczypoſpolitą przewiéźdź mogli.
1:
In
2:
ſumma, obaczy to káżdy/ ieſliby tá Correcturá praw doſzłá/ te=
3:
dy połowicą więtſzą Panom Correctorom vbędźie pracéy/ którzy
4:
ná to będą obráni/ gdy ten móy porządek przed śię wezmą.
5:
Ie=
6:
ſliby téż zá iákim nieſczęśćiem tá Correcturá nie doſzłá/ tedyby
7:
ſie iednák ludźie mogli nie ládáiáko contentowáć tą moią edi=
8:
cią teráznieyſzą/ ná poſzlednieyſzych Séymów Conſtituciách prze=
9:
ſtawáiąc/ wedle rády ſtárégo Królá Zygmuntá/
10:
który ták ſtáno
11:
wiąc mówi:
12:
Ale ná krótce wy=
13:
liczywſzy pożytki téy ediciiéy moiéy/ y záléćiwſzy ſkromnie pra=
14:
cą moię życzliwą przećiw Oyczyznie: y ſam śiebie pod łáſkę y o=
15:
bronę W.K.M. zálécam y vćiekam/
16:
iáko życzliwy ſługá/ y
17:
dawny patient W.K.M. Datum Lipſię w Ruśi wśi oyczy=
18:
ſtéy/ Anno 1592. octaua Septemb. kiedy z wielkim triumphem
19:
y weſelém Oświecony Król Zygmunt Polſki/ Dźiad W.K.M.
20:
zwyćięztwo v Orſzéy nád Moſkwą otrzymał/ Roku 1514.
21:
Mo=
22:
ſkwy poráźiwſzy 80 000. z kąd ſławą wieczną świát nápełnił po
23:
wſzyſtkich kráiach Krześćiáńſkich y Pogáńſkich. Dźiało ſie to
24:
śiódmégo roku/ iáko był zoſtał Królem Polſkim o tymże czá=
25:
śie/ iáko teraz Séym ninieyſzy ieſt złożony.

strona: 5

1:
WIZERVNK Y ROZDZIAŁ
2:
STATVTV NOWOWYDANEGO, NA
3:
kſztałt dwunaśćie tablic ſtárych praw Rzymſkich,
4:
piérwſzą rázą Królowi Iego M. ná Séymie 1592.
5:
podány.
6:
I. TABLICA.
7:
ZAmyka w ſobie práwo Koronné Królewſkié, którégo principa=
8:
łem ieſt KROL. Liſt 1.
9:
II. TABLICA.
10:
PRáwo Duchowné, którégo powodem ARCYBISKVP. List 167
11:
III. TABLICA.
12:
PRáwo Woiewodze, tego powodem WOIEWODA. List 229
13:
IIII. TABLICA.
14:
PRáwo Nadworné, tego powodem MARSZALEK. List 309
15:
V. TABLICA.
16:
PRáwo Káncelláriiéy, tego powodem KANCLERZ. List 315
17:
VI. TABLICA.
18:
PRáwo Fiſci Skárbowé, tego powodem PODSKARBI. List 333
19:
VII. TABLICA.
20:
PRáwo Rycérſkié, tego powodem HETMAN. List 423
21:
VIII. TABLICA.
22:
PRáwo Grániczné, téy iuriſdiciiéy powod. PODKOMORZY. Li. 457
23:
IX. TABLICA.
24:
PRáwo Grodzkié. tego powodem STAROSTA. List481
25:
X. TABLICA.
26:
PRáwo Ziemſkié, tego powodem SęDZIA ZIEMSKI. List 553
27:
XI. TABLICA.
28:
PRáwo Nommiſárſkié, tego powodem KOMMISSARZE. List 837
29:
XII. TABLICA.
30:
PRáwo Tribunálſkié vltimę inſtantię, principałem
31:
tego TRIBVNALISTAE List 849
32:
METRIKę Státutową przydałem ná końcu Fol. 877. kędym v=
33:
rumowały znióſł wſzytkié nieták potrzebné rzeczy z Státutu, któ=

strona: 5v

Wizerunk Státutu nowo wydánego.
ré Státutem bydź niemogą názwáné: y dla tegom ie też ná końcu
1:
złożył.
2:
A ſą iéy trzy częśći.
3:
PIERWSZA, w któréy ſą práwá ábrogowáné álbo wywyetrzá=
4:
łé, y przywileie rzędem iáko po ſobie idą oné páńſtwá y Woiewódz=
5:
twá którym ſłużą.
6:
DRVGA część ma w ſobie formularze pozwów, zapiſów, obligá=
7:
ciy, y controwerſiy, czego było w Státut námiéſzano. Lecz iednák
8:
ſą rzeczy potrzebné.
9:
Bo nie dosyć iest że kto vmié Státut, y czyta
10:
go, á nieumié ſobie y przyiaćielowi pozwu nápiſáć, áni contrower=
11:
ſiiéy. Przetóż znamu śiłá Iuriſtów, co vmieią práwá, ſtátuty, á
12:
przedśię tępi ſą do piſánia práwnych poſtępków.
13:
TRZECIA część, kędy iuż Exempla Iſagogica álbo Practica
14:
ſą znieśioné Státutu viąwſzy. Iáko ono: Depoſuit Nagot quere=
15:
lam contra Egidium. Andream, Ioanem &c. Ale tych wieków
16:
iuż ſą chytrzeyſzé przykłády,
17:
które ſobie może młody iuwánt ſpiſáć
18:
tymże porządkiem, iáko ſą ſpecies dwánaśćie praw wyliczoné, iá=
19:
ko co kiedy przypadáło przed Królem, ſądem Ziemſkim, Tribuna=
20:
łem, etć.
21:
Bo śiłá ich znamy co Státut vmieią, y piſáć pozwy, zapi=
22:
sy vmieią, á przedśię gdy do práktyki prziydźie, nieumieią ſobie
23:
przed ſądem począć, y ex tempore ſobie conſilium wźiąć.
24:
Ale kie=
25:
dy pogotowiu będą mieć exempla practica, mogą bydź ſpoſobniey=
26:
ſzémi łácno do wſzyſtkiégo.
27:
Iam náwet zebrał y Formularze terminátur Piſárſkich/ co owo
28:
więc Dekrétá ná pozwiéch króćiuchno terminuią conſignuiąc:
29:
áby
30:
ták młodſzy przyuczył ſie ſtylum Cancellarię, gdy będą od ſwych
31:
ſápientów z inſtructiámi posyłáni do Grodu, álbo do Ziemſtwá
32:
raz y kilká: tedy y ſámi potym przez ſię będąc zápráwieni, będą
33:
mogli ſpráwy odpráwowáć.
34:
Ale iuż ći śiłá máią naprzód, którzy
35:
zmłodu Diálektiki y artes dicendi vczyli ſie.

strona: 6

1:
DIGESTVM
2:
O porządzeniu gruntownym Státutu/ wedle
3:
oney powieśći/
4:
Qui bené diuidit, bené docet.
5:
WSzelka diwizia, która bywa ſecundum artem,
6:
álbo iest generis in ſpecies, álbo totius in partes,
7:
álbo vocabuli in ſignificata. A záśię przećiwnym
8:
obyczáiem, ktoby genus in partes dźielił, iuż iest
9:
vitium nieládá,
10:
iáko iest ná przykład ten Státut,
11:
który ná obiecádło dźielą. Bo iednéy rzeczy ſzu=
12:
káiąc, muśi látáć po Státućie, któré Státuty po kártách ſą róznie
13:
rozćiſkáné.
14:
Iáko ná przykład, gdyby kto chćiał mieć wiádomość
15:
práwá Duchownégo, muśi naprzód weyźrzeć w Literę A. áli ſie
16:
tráfi ná czele ABBAS. Y záś ná końcu w literze S. Sacramenta,
17:
Sacrilegium: dopiéro znowu wróćić ſie ná śrzodek, y pátrzáć Hae=
18:
reticus, Moniales.
19:
Item, gdy kto chce w Ziemſkim práwie niéco
20:
wiedźieć, tedy pátrzą naprzód tytułu, Actor: á Reus záśię áż ná
21:
końcu obiecádłá znaydźie: gdyż to copulatiué miáło bydź złą=
22:
czono, chćiałliby kto cále rzecz rozumieć:
23:
dopiéro Iudex, y záśię Sub.
24:
iudex ná końcu: dopiéro Notarius we śrzodku. To ták o káżdey
25:
rzeczy muśi ſie kłuſáć czytelnik z myślą ſwą, tułáiąc ſie tám y ſám
26:
by ſzalony w Kánikułę.
27:
Záczym ſie rzecz záćiąga, że ią y wyrozu=
28:
mieć trudno, y pámiętáć ieſcze trudniéy, y wymówić onęż rzecz nie
29:
podobna. Y dla tego iáko baczę, profectu gruntownégo w Polſcze
30:
nie biorą ſtudenći Iuris: wyiąwſzy longo vſu, kto torbę długo nośi
31:
zá RZecznikiem.
32:
Item, tymże obyczáiem, kto záśię totum in ſpecies á nie in par=
33:
tes dźieli, téż vitium niemáłé. Iáko ná przykład: Státut, który
34:
przez Króle, iáko ieden po drugim pánowáł, dźielą, intitułuiąc:
35:
Státut Káźimiérzów, Státut Iágełłów, Státut Alexándrów, Zy=
36:
gmuntów, etć. Téż y tu niepożytki płyną: Bo y tu poiąć cáłéy rze=
37:
czy trudno, y ku pámięći, y ku wyrozumieniu ieſcze trudniéy iest.
38:
Item, Diuiſio non debet eſſe anguſtior ſuo diuiſo, neque la=
39:
xior: iáko y regula definitionis w ſobie zámyka, iáko iest oná di=
40:
wizia kędy Státut dźielą in perſonas, res, & actiones:
41:
gdyż ſie
42:
żadną miárą, żadnym obyczáiem nie zmieśći, áni wybuduie wſzy=
43:
tká máteria Státutowa, zoſtánie iéy śiłá ná koli, y nie będźie ſie
44:
rzecz po ſzwie prółá. Abowiém tákiégo ſpoſobu rozdźiał ćieśniey=
45:
ſzy iest nád rzecz która ſie dźielić ma.
46:
Tákći iest záprawdę, żeć

strona: 6v

Digeſtum o porządze, grunto. Státu.
1:
to iest diwizia iuris imperialis, iáko ex codide Iuſtiniani ná oko
2:
to widźieć: ále Inſtitutiones Iuſtiniani, ieno tylko część práwá tę
3:
odpráwuią, którą zową Diiudicatiua iuſtitia:
4:
y iest to bárzo wła=
5:
ſna diuiſia Iuſtitia diiudicatiua: ále tám de vniuerſo ſtatu imperij:
6:
o Márſzałku, o Káncelláriiéy, o Séymiéch nic nie tráktuie, áni ſta=
7:
tum y regimen totius imperij nie opiſuie, co práwá náſzé Polſkié
8:
w ſobie zámykáią.
9:
Otóż Státut Polſki ſzérzéy ſkrzydłá ſwé rozśćią=
10:
ga, á práwo Céſárſkié de ſpecie tylko mowią, to iest, de iuſtitia fo=
11:
renſi ſeu diiudicatiua. A ták ex ſpeciali diuiſione czynić genera=
12:
lem, ex particulari vniurſalem, iest to wielkié abſurdum,
13:
y muśi
14:
ſie zátym rzecz wſzyſtká łámáć y kruſzyć: iáko ktoby chćiał w kor=
15:
cowy wór grochu czwiértnie wetknąć: Tákże kto w tę ćiáſną diwi
16:
zią chćiałby wſzytkę máchinę praw włożyć, niemoże tego vczynić,
17:
żeby niemiał gwałtu rzeczy vczynić.
18:
Item, Diuiſio nō debet conſtare ex partibus diſsimilarib. któ=
19:
ré nie ſą homiomeri, iáko ié Grékowie zową. A Philoſophi y Iu=
20:
riſtę ták mówią:
21:
Iáko ći czynią co Státut dźieląc námiéſzáli nie iednoſtáynych rzeczy
22:
y rozmáitych: iáko ſą formy pozwów, zapiſów, reieſtrów, ordiná=
23:
ciy żupnych, Vniwerſałów, etć.
24:
Któré rzeczy nie ſą leges właſnie
25:
mówiąc, áni ták zwáné bydź mogą, iednákże ich opuśćić zgołá nie
26:
godźiło ſie. Bo ták mowią Iuriſperiti,
27:
Przetóż ia nieśmiałem odrzućić ich, álem ie vrumowawſzy ná koń=
28:
cu do Metriki zgromádźił:
29:
áby niezátrudniáły y niezámiérzwiáły
30:
proceſſum iuris ſámégo. A tom vczynił ná pámiątkę tych, którzy
31:
ie ſtánowili. Iáko iest Státut Káźimiérzá Wielk. nieledá antiqui=
32:
tas,
33:
y inych, którzy téż prácowáli in ea Repub. y niemniéy ſą ſławy
34:
godni, iáko y oni co ſie o nie bili ſwą krew roźléwáiąc. Alleguią nie
35:
którzy Ciceronem de legib. iákoby niepodobna rzecz miáłá bydź
36:
práwá wſzytkié w porządek wpráwić. Ale Alciatus piſze
37:
To iuż po Cyceronie ten tego dokazał.
38:
MEMORIALE
39:
NA DRVGIM SEYMIE, ANNI
40:
M.D.XCIII. Senatowi tákze publicé przez
41:
authorá podáné.
42:
Moi Miłośćiwi Pánowie/ służby ſwe
43:
zálećiwſzy do łáſki W.M. mych M.
44:
Pánow.
45:
Iáko ſtárzy Pánowie Polſczy o to vprzęymie ſie ſtá=
46:
ráli, áby práwá ſwé cáłé, porządné. y korigowáné
47:
mieli: pokázuie ſie ztąd dowodnie y iáſnie, że ode
48:
ſtá lat y Pánów ſwych Królów Polſkich, vſtáwi=
49:
cznie ná Séymiéch tego ſie vpomináli,
50:
y gorliwie o
51:
to pośili: y oni im téż to obiecowáli. Co z wiela Stá
52:
tutów może ſie pokázáć: á oſobliwie roku 1520. w Bydgoſczéy v=
53:
czynionégo, kędy ták Zygmunt król wyznawa:
54:
Ale potym iáko Zygmunt królo=
55:
wał, świézſza y bárźiéy vgaráiąca przyczyná téy Correktury praw
56:
przyſtąpiłá. Bo iuż cztérnaśćie ſéymów minęło, zá Henryká, Ste=
57:
phaná, teraz,
58:
których Conſtitucię rozſtrzéláné, y rozróznioné, iáko
59:
ſcopę diſſolutę w ſexterniéch leżą, á żaden ſie ich ad certā & artifi=
60:
cioſam methodum porządźić y zreieſtrowáć nie podiął.
61:
Więc oné
62:
ſtáré, któré tych wieków iákoby odłogiem leżą próznuiąc, poniekąd
63:
ſą porządzoné: á té nowé poſzlednieyſzé, ná których więcey, á práwie
64:
wſzytko należy, w ſwym nierządźie, y zawroćie wáriowáné leżą:
65:
że
66:
w niéy iednéy rzeczy iáko perły w korcu máku przychodźi ſzukáć. Bo

strona: 7v

Memoriale ná Seymie.
tenże Zygmunt vſtáwił, że poſteriora ligant, y tego ſie dźiś mocno
1:
dźierżą. Noc Statum mowiąc,
2:
Ze iuż ták wiele tych ſtátutów ró=
3:
znych y Conſtituciy nároſło, y ná káżdy rok przyraſta, że certa ſen=
4:
tentia legū ex eis elici non poteſt. A nie mieć certam ſententiam
5:
legum, iest iákoby abſq; legibus bydź: á bydź abſq: legibus Rze=
6:
czypoſpo. ieſt iákoby ćiáło bez duſze,
7:
iáko Plato y Ariſtoteles w
8:
kśięgách de legibus y de Repub. wywodzą. A iáko tenże Philo=
9:
zoph mowi: także
10:
w kśięgách któré nie ſą dźiałem pewnym obrámowáné, ieſt iákoby
11:
w leśie wielkim przebywáć którégo áni początku áni końcá nie wi=
12:
dáć.
13:
Iać ſie nie wydáię zá Iuriſtę, áni téż co ieſt powinna rzecz, kto
14:
vmié lutnią vczynić áby winien był vmieć ná niéy gráć: dosyć ieſt
15:
na Mechániká proſtaká, że on vczyni lutnią dobrą, á drugi czyiá
16:
to ieſt profeſsia, niechay ná niéy gra.
17:
Ieno iże przypowieść ieſt,
18:
To
19:
ieſt, Otóż, iżem ſie z młodu nie obi=
20:
ter vczył artes y partes pod dobrémi pręceptormi, á ſześćdźieśiąt mi
21:
téż lat minęło, w tymem poſługę ſwą chćiał, zá ſpómożeniém Bo=
22:
żym Rzeczypoſpo. odd[áć].
23:
A w tym nie ma mi nikt zazdrośćić, bo
24:
to ieſt vilium naturarum grzéch, Zazdrość. Wſzák ſie z tym niekri=
25:
ię, gotówem ieſt rationem reddere mégo przeſięwźięćia publicé
26:
& priuatim.
27:
Y dla tegom wizerunk téy rzeczy ná Séymie przeſzłym
28:
Królowi Ieo M. y Rzeczypo. iáwnie podał, y przytym ſam Exem=
29:
plarz: y nieználazł ſie żaden, da pan Bóg, któryby mię w tym ſztro
30:
fował:
31:
y owſzem z wielkimi dźięki, wdźięcznośćią, y pochwałą ludz=
32:
ką to odemnie, ták ná ſéymikoch, iáko y ná Wálnym Séymie przy=
33:
ięto. Bo w przednieiſzych Woiewództwiéch kilkánaśćie Máłey y
34:
Wielkiéy Polſki
35:
dokłádnie to moie podánié w Artykuły było wpi=
36:
ſáné, y pánom Poſłóm poruczoné: y potym ná Séymie wielkim w
37:
kole Poſeſkim, nemine reclamante, kilká kroć tá rzecz byłá po=
38:
wtórzona y ápprobowána.
39:
A ták ápprobowána, że téż tyśiąc zło=
40:
tych ná reſtách poborowych, miáſto honorarium było mi podáro=
41:
wáné. Któré poſtulatum od pánów kołá Poſelſkiégo Królowi Ieo
42:
M. y Senatowi, támże przy żegnániu, przez zacné ludźi, fauente &
43:
adnuente ordine Senatorio, było ſzérokiémi ſłowy odnieśioné.
44:
Lecz potym iáko inné ſpráwy wſzyſtkié Rzeczypoſpolitéy, ták y tá
45:
ná drugi Séym byłá odłożona, Otóż teraz mym Miłośćiwym Pá=

strona: 8

Memoriale ná Seymie.
nóm tę rzecz przypominam, y znowu ten Memoriał, iáko excitarz
1:
podáię.
2:
Póki ieſcze oczy tą pracą Státutową náderwáné widzą,
3:
y zdrowia nieco ſtáie, chcę ſłużyć Rzeczypoſpolitéy, y tego ku
4:
chwale Bożéy naprzód, y dobrému Rzeczypoſpolitéy dokonáć.
5:
Co day Pánie Boże.
6:
PROCLAMA.
7:
OZnáymuię káżdemu/ komu to należy
8:
wiedźieć/ iż Státut Polſki w druk
9:
wychodźi pod temi czáſy/ wedle tego
10:
iákom ſye z tą rzeczą ná dwu prze=
11:
ſzłych Seymiech publice declárował y opowiá=
12:
dał.
13:
A to dla tego/ áby tym ſnádniey mogł
14:
bydź do Woiewodztw ku rewidowániu y korri=
15:
gowániu rozesłány. Bo wypiſowáć ták wiele
16:
Exemplarzow/ iáko wiele ieſt Powiátow/ koſzt
17:
wielki/
18:
y niepodobna rzecz ile mnie iuż zeſzłemu
19:
w leciech człowiekowi/ y ratunku od Rzeczypo=
20:
ſpolitey niemáiąc. Ale kiedy ſye ták poda/ tedy
21:
ſnádniey y wolno będźie tym ktorzy ſye z tym ro=
22:
zumieią korrigowáć/
23:
y onę korrekturę/ á tákże
24:
Conſuetudines powiátow zebráć/ o co pilnie pro
25:
ſze mych M. Pánow/ y ná Tribunał do Páná
26:
Márſzałká Tribunału ſwoie videre odesłáć do
27:
Lubliná.
28:
Dla czego y kilkánaśćie kart nie piſá=
29:
nych ná koncu dla korrigowánia zoſtáwione ſą:
30:
przykłádem/ iáko było zá świętey pámięći Kro=
31:
lá Zygmuntá ſtárego przy iego Conſtituciách

strona: 8v

Proclámá.
vczyniono.
1:
Zá ktorym poſtępkiem tá rzecz ná
2:
Seym przyſzły będźie mogłá bydź ſnádnie od=
3:
nieśioná/ y cále á zupełnie ex communi laudo
4:
pod rozſądek Krolá Iego M. Senatu/ Pá=
5:
now Posłow/ y wſzego Rycerſtwá podána:
6:
A potym będźieli śię zdáło rekudowána. Do
7:
czego day Panie Boże Krolowi Iego M. zdro
8:
wie chęć/ y ſpoſobność wſzem Stanom: áby iuż
9:
z tych Lábiryntow/ ktore dotychmiaſt pánowá=
10:
ły przy ſądźiech/ Rzeczpoſpolita mogłá bydź wy=
11:
prowádzoná. Co day Pánie Boże.

strona: 1

1:
PIERWSZE
2:
KSIĘGI PRAW
3:
KORONNYCH:
4:
W ktorych opiſawſzy
5:
INTERREGNVM,
6:
ELEKCIĄ,
7:
KORONACIA,
8:
PRZYSIĘGĘ KROLEWSKĄ.
9:
We czterech vrzędách Krolewſkich/
10:
W WIERNOSCI,
11:
W CHOWANIV IEDNOSCI,
12:
W OBRONIE,
13:
W SPRAWIEDLIWOSCI.
14:
Wſzyſtko Wielkié y Wálné
15:
Práwo ſie zámyka.

strona: 2v

1:
PIERWSZA TABLICA
2:
Wálnégo Práwá, ná przykład
3:
Rzymſkich praw. Cztery cháriſmaté/ któré przed Królem noſzą: cztérzy Vrzędy przednié Królewſkié znáczą:
4:
do których pewné tytuły/ á do tytułów Státuty/ á ſtátuty ná wiérſzé rozdźieloné: Te cztéry kleynoty znáczą: Naprzód Artykuły któré Rzczpoſpolita Królom y wierze ich zwierzyłá ſacroſancté dotrzymáć:
5:
Co Wieniec álbo Koroná znáczy záwárta. Artykuły záśię ſą té:
6:
1. Rząd Séymowy y abſolutū Dominiū.
7:
Práwá Koronné.
8:
Libertates.
9:
Rozdawánié vrzędów, y merita nagrody.
10:
Zamki, miáſtá y inné dobrá Koronné kleynoty.
11:
Pacta Conuent. viśćić.

strona: 2

1:
Powtóré, w cáłośći Rzeczypoſpolitéy corpus dochowáć. Co znáczy Iábłko. Dochowánié záśię potrzebuie
2:
1. Viiéy, Vniowánych Pańſtw przeſtrzegáć.
3:
Compozyciiéy doſyć czynić.
4:
Woyſká nie rozdźieláć.
5:
Conuenticula y diſmembráciiéy wſzelákiéy zábiégáć.
6:
Potrzećié, Obronę, Co znáczy Miecz. Potoczną. Wálną. Zamki, twiérdze. Apparat woienny
7:
Poczwarté, Spráwiedliwość Co znáczy Sceptrum.
8:
Przed wkroczeniém do ſądu
9:
Przy ſámym ſądzeniu y rozbierániu.
10:
Po wkróczeniu y rozſądzeniu.

strona: 3

1:
KROL
2:
O poboznoſci Królów Polſkich
3:
z kſiąg Státutu.
4:
KV czći y chwale wſzechmogące=
5:
go Bogá. rć.
6:
Item, Ku chwale Bożéy/ y długiému
7:
królowániu/ Amen.
8:
Pánſtwá náſzégo
9:
práwá przodkow náſzych wydáćieſmy na
10:
iáwią vmyślili. Alexánder Król/
11:
Item, Aby chwałá Boża zá náſzego

strona: 4

1:
czáſu romnażáłá ſie:
2:
Obiecuiemy/ iże gdźiekolwiek ſzláchćicy
3:
trwáłé podpomożenié kápłanowi będą chćieli náznáczyć/ że
4:
támże bez odwłoki w ichże máiętnośći kośćiół fundowáć bę=
5:
dżiemy. Titul. Kośćiół/ Stat. 2.
6:
Item. Król Włádyſław mowi: Przetoż ná to baczenié má=
7:
iąc: iż Bog ſprawcá pokoiu niemoże bydź doſkonále chwalon/
8:
ieno w pokoiu: A iż nád ten niemoże bydź ná świećie nic pros=
9:
ſzégo pożądano/ rć.
10:
záczym ginie chwałá Boża/ á roźlanié
11:
krwie wſczyna ſie / rć. Ale náuczyćielká wſzytkich dóbr miłość/
12:
która nic nieumié zdrożnégo/ nic oſtrégo/ nic zámiéſzánégo/ rć.
13:
Ku chwale tedy y czći Bogá wſzechmogącégo/ y Błogoſłáwio=
14:
néy y chwalebnéy Pánny Máriéy/ y wſzytkiéy rzéſzy niebieſkiéy/
15:
y ku rozmnożeniu wiáry/ ku ſpráwowániu ſpráwiedliwośći y
16:
wiáry Krześćiiánſkiéy/ ku zbáwiennému rozmnożeniu/ od wo=
17:
ien których ſie opłákiwáć godźi/ rć.
18:
W Imię Boże Amen. Ná wieczną téy rzeczy pámięć. Iż
19:
między pożądnośćią ludzkiéy woléy/ ktora ſie dźieie okróm Bo
20:
gá ſprawce wſzytkich rzeczy: żadna rzecz nie ieſt pożądliwſza/
21:
áni wdźięcznieyſza (iáko tego vſtáwicznie doświadczamy) áni
22:
żadna ludzkiému rodzáiowi nie ieſt zdrowſza/ potrzebnieyſza/
23:
milſza/ y pożytecznieyſza iáko pokóy w Národzeniu odkupićielá
24:
Páná náſzégo Iezu Kryſtá/
25:
ludźióm dobréy woléy przez Anyo=
26:
ły opowiedźiány: y w odeſzćiu do Oycá zebrániu Apoſtolſkié=
27:
mu/ y wſzyſtkim którzy po Apoſtoléch idą/ powtórzony/ dáro=
28:
wány/ y obiecány rć.
29:
Item, Król Káźimiérz Trzeći, ták mówi y ſtánowi: Ieſliże po=
30:
żytków/ wolnośći ſtanóm Rzeczypoſpolitéy rozſzérzamy/ dá=
31:
leko więcéy ſignum gratiae, to iest, z łoná miłośćiwéy łáſki wi=
32:
nien vdźiéláć kośćiołowi Bożému:
33:
zkąd cześć y chwałá nay=
34:
wysſzému Pánu Iezuſowi Kryſtuſowi Stworzyćielowi wſzech
35:
rzeczy/ y zbáwienié duſzóm przychodźi/ Titul. o dźieśięćin.
36:
INTERREGNVM.
37:
Czáſu pod Interregnum gránice kró=
38:
leſtwá máią bydz bronioné.
39:
IEſliby który z zagránicznych ludźi kośćioły álbo dobrá ko=

strona: 5

Práwá Krolew. álbo Wálnego Kśięgi pierwſze o Interregnum.
śćielné/
1:
álbo pográniczné kráie króleſtwá náſzégo śmiał przená=
2:
gábáć/ pókiby Król nie był koronowány. Chcemy y obiecuie=
3:
my ie bez oſzukánia y zdrády gdy będźiemy o to oſobnie obeſłá=
4:
ni/ wedle możnośći náſzéy y máiętnośći zgodnie bronić.
5:
Biorący z Skárbu czáſu bezkrólowá=
6:
nia, winien ieſt kazni peculatus.
7:
IEſli kto co z ſkárbu weźmie álbo vłápi/ álbo którymkolwiek
8:
ſpoſobem ná właſné vżytki obróći/ á zwłaſczá w tym czáśie gdy
9:
królá nie obiorą: niech będźie oſądzón/
10:
iż ieſt winien peulatus,
11:
zdrády y ſkrádniénia Rzeczypoſpolitéy.
Zygmunt w Krák. 1507. fol. 3.
Káptur Krákowſki 1572, który ſie zga
12:
dza z ſtárym w Rádomſku 1382. vczy=
13:
nionym. y z Wárſzáwſkim Génerál=
14:
nym 1573, których obá w Metryce
15:
Státutowéy znaydzieſz.
16:
MY tedy iáko potomkowie ſławnych á vczćiwych przodków
17:
náſzych/ przećiwko tákim powſtáć/ którzyby ſwowoleńſtwá/
18:
gwałty/ náiázdy/ łupieſtwá/ ták máiętnośći Duchownych y
19:
Swietckich oſób/ y kośćiołów: álbo iákiéżkolwiek inne ſwo=
20:
woleńſtwá czynić ſie ważyli/
21:
zápomniawſzy cnoty á powino=
22:
wáctwá tego ſwégo/ któré nań/ kto ſie ieno zá potomká téy za=
23:
cnéy Korony/ y przodków tych/ którzy to nań włożyli znáć chce/
24:
ieſt włożono:
Z Conſtituciy/ liſt II 9

25:
á ku tákiégo każdégo ſzkodźie á zniſczeniu/ ták ná
26:
ćiele/ iáko na máiętnośći ſie ruſzyć/ ták wſzyſcy ſpółem/ iáko téż
27:
y iedná iákażkolwiek część/do którychby iedno tylko piérwéy
28:
wiádomość o tákim ſwowoleńſtwie przyſzłá.
29:
Spráwiedliwoſci ſpoſób Interregno,
30:
SPráwiedliwośći táki porządek w mocy záchowuiemy/ iáki
Confęderá. Wárſzáw. Fol. 120.


strona: 6

1:
ſobie któré Woiewództwo domá ſpólnie poſtánowiło/ álbo ie=
2:
ſcze poſtánowi zgodnie: tákże y około obrony potrzebnéy zam=
3:
ków pogránicznych.
4:
Támże y o długách pewnych, iáko ich docho=
5:
dźić ſub Enterregno znaydźieſz.
6:
Praeſcriptio álbo fatalia pod
7:
Interregnum.
8:
ABy obywátele koronni ex ignorantia w ſwych ſpráwách y po
9:
stepkach práwnych nieupádli/ to co oni ſobie w ſwych vſtá=
10:
wách ſub Interregnis wárowáli:
11:
Vſtáwiamy/ áby żadna prae=
12:
ſcriptia neque Iuris fatalia po té oboie Interregná/ począwſzy
13:
od śmierći przodká náſzégo ſławnéy pámięći Zygmuntá Augu=
14:
ſtá/ áż do Roku od dniá koronáciiéy náſzey/ w práwie káżdym
15:
nikomu nie ſzły.
16:
A ktoby tego vżywał/ tedy mi nie ma nic bydź
17:
pomocno. Tóż y ná potomné czáſy rozumiano y záchowano
18:
bydź ma/ z tą declárátiią/ iż każdy ſiue Actor, ſiue reus, który po=
19:
trzebuie continuowáć cauſam, ma mieć fyſztu y czáſu od dniá
20:
Koronáciiéy náſzéy rok.
21:
Tóż y o zapiſach Grodzkich nieprzenie=
22:
śionych rozumieć ſie ma.
23:
Dwu Hetmánów ſub Interregno po Henryku w Andrze=
24:
iowie było obrano fol. 136 y 137. w Conſtit.
25:
y Róty z Woie=
26:
wództw im było poruczono 136. LEGITIMVM, czáſu Bezkró=
27:
lowánia to zową, co ſie ieno pro ſalute Reipub. dźieie. LEX
28:
Caſtrenſis 138. Potym 1589. Dwu Hetmánów władza ſub
29:
Interregno, władza y porozumienié iáko ma iść. Stat. 14
30:
ver. 2 liſt 8. y niżey.
31:
W niebytnoſci Królewſkiéy iáko
32:
ſądy isc máią.
33:
ROki Ziemſkié/ Grodzkié/ Akty grániczné/ ták Podkomorzkié/
34:
iáko y Comiſsárſkié/ Rewiziie/ y inſzé wſzytkié ſubſellia, tákże iu=
35:
dicia vltimae inſtantiae Tribunálſkié/ iść máią obyczáiem zwy=
36:
kłym
37:
pod niebytność náſzę/ iáko y przy nas. O retentá pro=
38:
wentów ſtołu náſzégo/ o retentá Poborowé/ vrzędy Stárośćié
39:
y Poborce/ y Száfárze/ v których ſie pokazáły retentá:
40:
y o re=
41:
tentá dawne Quárty/ ták przeſzłych lat/ któré ſie ná przeſzłym y
42:
ná tym Séymie odſądźić nie mogły/ iáko y z przeſzłych/ & ex=
43:
Práwá krolew. álbo wálnego

strona: 7

Kśięgi pierwſze o ſądźiech pod Interreg.
emptionis bonorum regalium & cognitionis ſtárych ſumm/
1:
któ=
2:
réby xxxx wákowáły/ á byli zápozwáni/ y teraz/ y áż do przyiázdu ná
3:
ſzégo/ ták in principali, quám in executione rei iudicatae,
4:
co ie=
5:
dnák nie ma ſie śćiągáć ná ſummy nowe quigentorum milli=
6:
um: tákże o dobrá y ſummy/ iure caduco od nas komu dáné/
7:
ſkarb náſz/y Inſtigator náſz ma poćiągáć do zwrócenia náſzé=
8:
go przed Tribunał pro hac vice.
9:
Wyiąwſzy z tego ákcye Quár=
10:
ćiáné odeſłáné z Tribunału Lubelſkiéo y Wileńſkiégo ná Séym.
11:
Tákże y Quárty z Woiewództwá Wołyńſkiégo z dóbr nie rewi=
12:
dowánych/ y w ſummách ſtárych zápiſánych/ któré do cognici=
13:
iéy ſéymowéy zoſtáwáć máią.
14:
Któré wſzyſtkié prowentá má=
15:
ią bydź płáconé do ſkárbu Koronnégo/ iáko y W.X. Litew=
16:
ſkiégo/ ſub poena wedle Conſtitciiéy anni 1591.
17:
Tenże proces
18:
ma bydź záchowány w W.X. Litewſkim/ tylko o prowentá ſto
19:
łu náſzégo. Tákże ſzláchćicowi/ któryby bądź w Quárćie/ bądź
20:
w iákich innych prowentách królewſkich/máiętność ſwą źiem=
21:
ſką puśćił/
22:
wolno będźie do wykupná inter cauſas officii ná Tri
23:
bunał pozwáć. Tákowymże proceſſem wolno będźie káżdé=
24:
mu dochodźić poſſeſsiiéy dóbr náſzych/ gdźieby ie komu gwał=
25:
tem odięto:
26:
które ſpráwy nietylko z pozwu/ ále y z áppelláciiéy
27:
ab exequutione przypadáiącé/ ſądzoné máią bydź ná Tribuna=
28:
le w ſześć niedźiél po áppellaciiéy inter cauſas officij.
29:
Tákże ie=
30:
ſliby o niepuſczenié dóbr náſzych áppellácya vroſłá/ ná Tribu=
31:
nał ma iść inter cauſas officii. Gdy kto qwit od ſtrony otrzy=
32:
ma z przewodu práwá y bánniciiéy/
33:
ma iuż mieć zátym locum
34:
ſtandi v káżdégo práwá/ zá onym quitem choćby reláxáciiéy nie
35:
miał/ áż do dwunaſtu niedźiel/ po zwróceniu náſzym do Koro=
36:
ny.
37:
Któré to ſpráwy nowo odeſłáné/ máią ſie záś zá przyiáz=
38:
dem da pan Bóg ſczęśliwym náſzym/ do wlaſnégo ſwégo try=
39:
bu/ y forum proprium wróćić. A tá Conſtitucya o ſądzeniu
40:
retent Poborowych y Quárćiánych/ y ſumm ſtárych/ nie ma ſie
41:
śćiągáć ná X.L. Litewſkié/ iedno ná Koronę.
42:
O Conuocaciach Arcybiſkupich.
43:
OBwieśćić ma X. Arcybiſkup ſenatoróm oboygá narodu/ y
44:
czás náznáczyć iáki/ ná któryby wſzyſcy ziácháć ſie mogli do
45:
Wárſzáwy.
Sig. 3. w Wárſzáwie 1593. liſt 8.2.


strona: 8

1:
ELEKCIA KROLA.
2:
PAnowie y ſzláchtá Króleſtwá Polſkiégo, Lodwikowi
3:
królowi zwolili, áby ſynowie iego ná króleſtwo wſtępo=
4:
wáli: á ieſliby niebyli ſynowie, áby dźiéwki dźiedźiczyły.
5:
TEnże Lódwik zé zezwoleniém Pánów, Rycérztwá, y
6:
ſzláchty pſuie liſty, któré zábrániáią, áby płeć białéy=
7:
głowy ná Kroleſtwo nie byłá wybiérána.
Przywiléy ten Lodwików w Koſzycach vczyniony/ Roku 1374. fol. 40 y niżéy w Metryce ſtátuyowey.
Y ten drugi Przywiléy w Metrice.
Litwá zeznawa, iz Włádysław Iágełło
8:
mąz Iádwidze córce Lodwikowéy
9:
dány, od Polaków ná króleſtwo ieſt
10:
obran wolnie.
11:
Oznáymuiemy którym wiedźieć należy wſzytkim. My Preła=
12:
ći/ Kśiążętá/ Pánowie/ Szláchtá/ obywátele źiem Litew=
13:
ſkich y Ruſkich: to ieſt/ Iákub z przeyźrzenia Bożégo Wileńſkié=
14:
go kośćiołá Biſkup:
15:
Kśiążę Iwan Olimunty z ſyny ſwémi/
16:
rć. wyznawamy/ którymi to przynależy wiedźieć wſzytkim: Iż
17:
tego czáſu Prełaći/ Kśiążętá/ Pánowie y ſzláchtá/ y wſzyſtko
18:
poſpólſtwo króleſtwá Polſkiégo/
19:
zá pomocą łáſki Bożey Na=
20:
iáſnieyſzé Kśiążę Páná Włádyſłáwá Krolá Polſkiégo/ Na=
21:
wysſzé Kśiążę Litewſkié/ Dźiedźicá Ruſkiégo/ páná náſzégo
22:
nałáſkáwſzégo z pogánſkich błędów wywiódſzy/ zá Królá y pá=
23:
ná ſobie wźięli.
Z Iágełłowégo przywileiu w Wilnie 1401. Liſt 128.

24:
Włádysław Iágełło o wolnym obrá=
25:
niu Włádysłáwá álbo Kázimiérz=
26:
rzá ſynów ſwych ták piſze.
Z Przywileiu Włádyſłáwá w Iedlnéy 1433. Liſt 50.

27:
WLádyſław z łáſki Bożéy Król Polſki/ źiem Krákowſkiéy/
28:
Sándomiérſkiéy/ Sirádzkiéy/ Lánczyckiéy/ Kuiáwſkiéy/ y Li=
29:
tewſkié Kśiążę/ Pomorſki/ Ruſki/ pan y dźiedźic/ rć. dáiemy
30:
znáć ninieyſzym liſtem tym wſzyſtkim/ którym to wiedźieć ieſt
31:
potrzebá:
32:
Iż my vważáiąc z dobrym baczeniém rozumu nie=
33:
náruſzoną wniwczym wierność/ y potężną obywátelów króle
34:
ſtwá Polſkiégo ſtałość:
35:
którą oni ná woynach y potykániu/ z

strona: 9

Kśięgi pierwſze o Electiiey.
ſczęśliwémi (zá pomocą Bożą) náſzémi triumphy/ częſto czę=
1:
ſtokroć dla obrony náſzéy y króleſtwá tego dźierżąc ná ſobie/
2:
nieprzyiaćielſkié naiázdy podięli:
3:
y którzy wiernym poſłuſzen=
4:
ſtwem ná żądánié náſzé bárzo trudné nieprzeſpieczenſtwá ćiał/
5:
y vmnieyſzénia máiętnośći podéymuiąc/ wſzędy y záwżdy nam
6:
byli poſłuſzni.
7:
Zá którémi ſpráwámi cnotliwémi/ wielkié dá=
8:
ry ſczodrobliwośći náſzéy przyſtoynie ſą záſłużyli. Ieſcze tá=
9:
kowé ich ſą ku nam zaſługi y merita:
10:
że téż y przećiwko ſynóm
11:
náſzym zacnym kśiążętóm Włádyſłáwowi y Káźimiérzowi
12:
chęć y ſczérą powolność okazáć nie zápomnieli/
13:
á to w tym/ że
14:
z nich iednégo/ którégo ná rządzenié króleſtwá godnieyſzégo v=
15:
znáią/ nápomnieni przez piſánie álbo obwieſczenié náſzé/ ſobie
16:
do czáſu żywotá náſzégo zá Królá/
17:
kśiążę/ páná y dźiedźicá kró
18:
leſtwá tego Polſkiégo/ y źiemie Litewſkiéy y Ruſkiéy (któré
19:
źiemie zacné kśiążę Zygmunt Kierſtuty/ Wielkié Kśiążę Li=
20:
tewſkié brát náſz namilſzy/ iáko teraz dźierży/ ták do żywotá
21:
ſwégo dźierżeć ma:
22:
á po śmierći iego ná nas/ y ſyny náſzé prze=
23:
rzeczoné/ y koronę prawdźiwym y dźiedźicznym ſpadkiem przy=
24:
páść máią/ iáko to otworzyſtémi liſty ná to vczynionémi ieſt
25:
vtwiérdzono)
26:
pokornie y poſłuſznie przyięli: y koronę królew=
27:
ſką/ y z ſceptry królewſkiémi z vczćiwością wielką ceremoniy
28:
powinnych obiecáli/ iáko prawdźiwégo/ y wedle práwá po=
29:
tomká/ gdy látá ſłuſzné będźie miał/ ná króleſtwo wſádźić.
30:
Zá
31:
co godni ſą/ áby godnémi dáry/ zá wdźięczną z obopólnośćią
32:
królewſkiégo doſtoieńſtwá náſzégo/ to im było oddano.
33:
Tákze Ian Olbrácht Król, o obrániu
34:
ſwym ná króleſtwo piſze.
35:
MY Ian Olbrácht/ rć. dáiemy znáć/ iż wysſzégo czáſu zá bo
36:
zką pomocą/ y ſpólną á zgodną Prełatów/ Pánów/ Rad/ y
37:
wſzytkich obywátelów króleſtwá náſzégo Polſkiégo życzliwo=
38:
śćią/
39:
ná króleſtwo w tym zacnym króleſtwie náſzym Polſkim/
40:
któré ná ten czás dla śmierći świętégo Káźimierzá oycá náſzégo
41:
wákowáło/ ieſteſmy wźięći.
42:
Alexander tákze ſwiádczy, iz ieſt
43:
wolnie obran.
44:
MY Alexánder ku wiádomośći przywodźimy/ iż zá Bo=
45:
zką y Zbáwićielá náſzégo łáſką ná króleſtwo Oycowſkié w=
46:
ſtąpiliſmy.
47:
Zygmunt Król ſwiádczy, iz zá zwo=
48:
leniem wſzytkich ieſt obrány.
49:
MY Zygmunt dáiemy znáć/ iż máło co przedtym/ zá zwole=
50:
niem wſzytkich Prełatów/ Pánów króleſtwá/ álbo lepiéy wſzy=
51:
ſtkiéy ſzláchty y ludu/ koroná ná głowę náſzę ieſt włożoná.
52:
Zygmunt tego przeſtrzéga, áby o=
53:
biéránié królá było wolné, zło=
54:
zywſzy ná to Séym.
55:
MY Zygmunt/ czynimy iáwno przez ninieyſzy liſt wſzytkim: iż
56:
ácz w króleſtwie náſzym/ kiedy króle zchodźili á króleſtwo wá=
57:
kowáło/ był ten ſtárádawny zwyczay/
58:
áby Pánowie Rádni ſta
59:
nu oboygá/ porádźiwſzy ſie ſpólnie między ſobą/ Séym Wál=
60:
ny obieránia poſtánawiáli/ y ón wſzytkim członkóm y ſtanóm
61:
króleſtwá wczás/ áby kożdy któryby chćiał/ mógł przyiecháć
62:
nań/ ogłaſzáli:
63:
ále iż w obiérániu Naiáſnieyſzégo Kśiążęćiá pá
64:
ná Zygmuntá Wtórégo Królá Polſkiégo/ y Wielkiégo Kśią=
65:
żęćiá Litewſkiégo/ ſyná náſzégo namilſzégo ten obyczay ieſt o=
66:
puſczon
67:
nie żeby vmyślnie: ále iż zá żywotá náſzégo/ gdy ieſcze
68:
króleſtwo nie wákowáło/ y więcéy z przeyźrzenia bożégo/ á niżli
69:
z ludzkiéy rády obránié Ieo królewſkiéy M. sſtáło ſie)
70:
Przetóż
71:
bacząc ták wielką wſzytkich poddánych náſzych przećiwko nam
72:
y Naiáſnieyſzy naród náſz/ álbo fámilią/ wiárę/ życzliwość/ y
73:
wſzeláką vczćiwość:
74:
iż to obránié ſyná náſzégo Naiáſnieyſzégo
75:
iákokolwiek nád ſtáry zwyczay vczynioné pochwalili/ y zá w=
76:
dźięczné mieli: á ktemu niechcąc/ áby przez tákowé obránié nie=
77:
co ná potym ſtárému zwyczáiowi vbliżyło ſie/ ſkázuiemy:
78:
áby
79:
nápotym/ ilekroć król z tego świátá zchodźić będźie/ á króle=
80:
ſtwo będźie wákowáć/ álbo obiéránié iákokolwiek przyda ſie

strona: 11

Práwá krołew. álbo wálnego Kśięgi pierwſze o Electiiey.
bydź/
1:
Pánowie y Rádá oboygá Stanu wedle ſtárádawnégo
2:
zwyczáiu/ Piérwéy/ niż ku wybiérániu poſtąpią/ Séym wálny
3:
dla obiéránia poſtánowią: y on wſzyſtkim obywátelom y páń=
4:
ſtwo wczás opowiedzą:
5:
ná którym to Séymie wedle ſtárégo
6:
zwyczáiu w obiérániu máią poſtępowáć. Ná świádectwo
7:
tego/ rć. Dan w Krákowie ná Séymie Wálnym w ſobotę
8:
bliſką przed Niedźielą śrzodopoſtną/ Roku páńſkiégo 1530.
9:
Táſz przeſtrogá wolnégo obiéránia Królá, iest vczyniona
10:
w Piotrkowie Roku Páńſkiégo, 1538.
11:
Król Zygmunt Auguſt ná króleſtwo
12:
wzięty, o obrániu ſwym y potwiér
13:
dzeniu praw ták piſze.
14:
W Imię Boże/ Amen. Ku wiecznéy pámięći. Ponieważ
15:
niepewna ieſt á nie trwáła pámięć ludzka/ zwykli ſą ludźie pi=
16:
ſmem to opátrowáć/ czego wieczną pámięć mieć chcą.
17:
A dla
18:
tego My Zygmunt Auguſt/ z łáſki Bożéy Król Polſki/ wielki
19:
Kśiądz Litewſki/ á Ziem Krákowſkiéy/ Sędomiérſkiéy/ Sié=
20:
rádzkiéy/ Lęczyckiéy/ Kuiáwſkiéy/ Ruſkiéy/ wſzyſtkich Prus/ Mázoweckiéy/
21:
Zmódzkiéy/ Pomorſkiéy/ Chełmieńſkiéy/ El=
22:
bieńſkiéy/ Pan y dźiedźic. Oznáymuiemy ninieyſzym liſtem
23:
wſzytkim którym to należy/ tym którzy teraz ſą/ y którzy ná po=
24:
tomné czáſy będą.
25:
Gdy przed dwiemádźieſty lat/ zá żywotá
26:
ieſcze świętéy pámięći Królá Zygmuntá Oycá náſzégo/ zá zgo=
27:
dnym zwoleniem Rád náſzych/ ták duchownégo iáko y świet
28:
ckiégo ſtanu/ y inſzégo Rycérſtwá ſtanów koronnych ná króle=
29:
ſtwo Polſkie obráni y koronowáni ieſteſmy:
30:
gdźie wſzyſtkié
31:
Rády koronné/ y ſtany inſzé/ przyśięgę powinnéy wiáry/ y pod=
32:
dáńſtwá y poſłuſzeńſtwá nam vczynili: á wſzákóż ták/ iż nam
33:
tego winni bydź niemieli/ dokądby było sſtawáło w żywoćie
34:
Królá Iego M. Oycá náſzégo:
35:
przy którym wſzytká władza y
36:
zwiérzchność królewſka trwać miáłá/ iákóż do końcá żywotá
37:
iego trwáłá.../ iż látá náſzé ná ten czás potemu nie były áby
38:
ſmy powinną przyśięgę vczynić mogli/ wedle ſtárégo dawné=
39:
go záchowánia przodków náſzych Królów Polſkich:
40:
obowią=
41:
zał ſie ná to Król Ieo M. Oyćiec náſz/ gdybyſmy do lat zupeł=
42:
nych przyſzli/ iżechmy mieli przyśięgę vczynić/ á ią ſie obowią=

strona: 12

1:
záć wſzytkié práwá/ Przywileie/ Wolnośći/ Liſty/
2:
y ſwobody
3:
ſpráwiedliwé/ á ſłuſzné téy to korony náſzéy/ duchowné y świet=
4:
ckié/ którymżekolwiek ſtanóm y ludźiom/ żadnych nie wyymu=
5:
iąc/ od przodków náſzych Królów y Kśiążąt Polſkich
6:
á miá=
7:
nowićie od świętéy pámięći Królów/ Káźimierzá Wielkiégo/
8:
Lodowiká/ Włádyſłáwá Prádźiádá/ Włádyſławá ſtárego ſtry
9:
iá/ Káźimierzá dźiádá/ Olbráchtá y Alexándrá ſtryiów/ y Króla
10:
Ieo M. Zygmuntá Oycá náſzégo dáne/ we wſzem mocnie trzy=
11:
máć/ chowáć y bronić:
12:
á to cobykolwiek nieſłuſznie od téy ko=
13:
rony oddalono y odięto było/ wedle możnoſći náſzéy zdobić/ y
14:
do iednośći korony przyłączyć/ nie vmnieyſzáiąc niwczym grá
15:
nic korony Polſkiéy/ ále przyczyniáiąc ile będźiem moc nawię=
16:
céy.
17:
Iákóżeſmy temu obowiązkowi doſyć vczynili/ gdyſmy
18:
śiódmégo roku po koronáciiéy náſzéy zwykłym obyczáiem w ko=
19:
śćiele przyśięgę vczynili.
20:
Po któréy to przyśiędze náſzéy/ dáliſmy
21:
liſty na się wſzytkim poddánym náſzym: Iż gdźieby pan Bóg
22:
z tego świátá Królá Ieo M. Oycá náſzégo wźiąć był raczył/
23:
niepiérwéy poddáni náſzy winniby nam mieli bydź poſłuſzeń=
24:
ſtwo:
25:
áliżbyſmy wſzem wobec wſzytkié liſty y przywileie/ ták
26:
poſpolité koronné y pańſtw iéy należących/ iáko oſobnych oſób
27:
y mieyśc/ wſzelákie wolnośći/ liſty/ y ſwobody od wysſzéy miá=
28:
nowánych przodków náſzych dáné/
29:
y któréby ieſcze od Królá
30:
Ieo M. Oycá náſzégo dokądby żyw był dáné były/ liſty náſzémi
31:
vtwiérdźili: y oné ták/ iáko ſámé w ſobie ſą/ w ſłuſzną Exequu=
32:
tią wedle możnośći náſzéy wſtáwili.
33:
A gdyż więc iuż ktemu
34:
przyſzlo/ iż Pan Bóg Królá Ieo M. Oycá náſzégo z tego świá=
35:
tá wźiąć raczył: á iuż zá tym wolnym obrániém y koronowá=
36:
niém náſzym ſpráwá y zwiérzchność á władza koronna iuz ná
37:
nas przypádłá/
38:
ná przyśięgę náſzę pomniąc/ którąſmy vczynili/
39:
y ná ten obowiązek liſtowny/ któryſmy ná śię dáli/ złożyliſmy
40:
Séym koronny iáko dla innych potrzeb koronnych/ ták przednié
41:
dla tego:
42:
ábyſmy to wypełnili ſkutkiem poddánym náſzym/ co=
43:
chmy im byli ſłowem y liſtem náſzym obiecáli. A ták z tych
44:
przyczyn vważywſzy wſzytki rzeczy dobrze v śiebie/ z dobrym ro
45:
zmyſłem náſzym/
46:
zá prośbą wſzech ſtanów koronnych ná tym
47:
Séymie będących/ wſzytki práwá/ Státutá/ dániny/ wolnośći/
48:
ſwobody/ wyſády/ zwyczáie/ y inné wſzyſtkié liſty y przywileie/
49:
którymkolwiek ſpoſobem ſłów ſpiſáné/ ták poſpolité wſzéy ko=
50:
rony/ y pańſtw iéy należących Duchowné y świetckié/ iáko y z
51:
oſobná wſzem ſtanóm/ y perſonam/ y mieyſcóm poſpolićie y z

strona: 13

Práwá krolew. álbo wálnego Kśięgi pierwſze o Elekciiey
oſobná/ żadnégo nie wyymuiąc/
1:
od królow y królowych/ kśią=
2:
żąt/ panów y dźiedźicow korony Polſkiéy y źiem iéy: á miáno=
3:
wićie od krolów świętéy pámięći/ Káźimirzá Królá wielkiégo/
4:
Lodowiká Loiſá/ Włádyſłáwá Prádźiádá/
5:
Włádyſłáwá ſtáré=
6:
go ſtryiá/ Káźimirzá dźiádá/ Olbráchtá y Alexándrá ſtryiów/
7:
y od Królá Ieo M. Oycá náſzégo przodków náſzych ſprawie=
8:
dliwie á ſłuſznie/ y ſpráwiedliwie á ſłuſznie dáné/ y wydáné:
9:
któ=
10:
ré tákiéy mocy mieć chcemy/ iákoby tu ſłowo od ſłowá piſáné
11:
były/ ták iáko ſámé w ſobie brzmią/ nic im nie vmnieyſzáiąc/
12:
áni vwłaczáiąc/ odnowić/ potwiérdźić/ vpewnić/ y vmocnić
13:
vmyśliliſmy.
14:
Iákóż tym liſtem náſzym odnawiamy/ vma=
15:
cniamy/ potwiérdzamy/ y vpewniamy: y mocné/ trwáłé/ nie
16:
wątpliwé/ nieporuſzoné/ á nieodmienné mieć chcemy ná czáſy
17:
wieczné.
18:
Y obiecuiemy ſłowem náſzym Królewſkim/ y pod
19:
tą przyśięgą/ którąſmy vczynili/ obowięzuiemy ſie/ iż té wſzyt=
20:
ki wysſzéy miánowáné Práwá/ Státutá/ Swobody/ Wol=
21:
nośći/ Dániny/ Przywileie
22:
y Liſty przez Przodki náſzé ſławnéy
23:
pámięći/ á miánowićie przez Królá Ieo M. Oycá náſzégo ſłu=
24:
ſznie y ſpráwiedliwie dáné y wydáné/ mocnie á nieporuſzenié
25:
dźierżéć/
26:
y wedle nich poddáné náſzé ſtanów wſzytkich ták wo=
27:
bec wſzytki/ iáko z oſobná káżdégo záchowywáć będźiemy/ y
28:
wſzytkim dźierżéć y záchowywáć roſkażemy czáſy wiecznémi.
29:
A to/ coby im było przećiwnégo/ áni ſámi czynić będźiemy: áni
30:
innym czynić dopuśćimy.
31:
A gdźieby ſie przytráfiło/ iżby álbo
32:
przez nas/ álbo przez kogo inſzégo sſtáło ſie co tákowégo tym to
33:
práwóm/ Státutóm/ Dáninóm/ Przywileióm/ Liſtóm/ Swo=
34:
bodóm/ y Wolnośćióm przećiwnégo:
35:
álbo iżbyſmy im dero=
36:
gowáć/ álbo abrogowáć ſámi przez ſie czym chćieli: tedy to w=
37:
ſzytko żadnéy mocy áni wagi mieć nie ma: ále wſzytko mocą te=
38:
go ſéymu nikczemné y ſkażoné rozumiano bydź ma:
39:
iákóż y my
40:
to pſuiemy y káźimy/ á nikczemné bydź náyduiemy tym liſtem
41:
náſzym czáſy wiecznémi. Ale iż od niemáłégo czáſu w wielu
42:
rzeczach przećiw tym to práwóm/ przywileióm/ y ſwobodóm
43:
koronnym ieſt ſie wykróczyło/ y im ſie vbliżyło:
44:
zá prośbámi
45:
Poſłów od Rycérſtwá y rádámi Rad náſzych koronnych zdáło
46:
ſie nam bydź potrzebno/ ábyſmy to wedle powinowáctwá y o=
47:
piſánia náſzégo tu ná tym ſéymie nápráwili/ y ku piérwſzému
48:
ſpoſobu przewróćili y przywiedli/ á w powinną Exequtią
49:
wſtáwili.
50:
Ieſli Król Polſki przez potomſtwá
51:
zéydzie, Polacy przez Litwy kró=
52:
lá niech nie obiéraią.
Z Przywileiu Prełatów Litewſkich 1401. Liſt 126.

53:
DOkłádamy tu/ iż Pręłaći/ Pánowie/ y Szláchtá króleſtwá
54:
Polſkiégo/ gdy król przez płodu y potomſtwá práwdźiwégo
55:
zeydzie/ królá y páná niemáią ſobie obieráć/ przez wiádomóśći
56:
y rády náſzéy/
57:
to ieſt Alexándrá Wielkiégo kśiążęćiá/ Pánów y
58:
ſzláchty źiem Litewſkich przerzeczonych/ wedle zámknienia li=
59:
ſtów piérwſzych.
w Piotrko. 1538. w Láćińſkim stát. 12. ver. 2.

60:
Statutum aeuiternum Zygmuntá
61:
królá, w którym obyczay Electi=
62:
iéy ſtárodawny koronny opiſuie.
63:
ZA zezwoleniém Senatu i Poſłów źiemſkich vſtáwiamy ſtá=
64:
tut/ który wiecznémi czáſy ma bydź chowan.
65:
Iż gdyby ná królá
66:
Polſkiéo przypádło/ iżby z tego świátá zſzedł: tedy wedle ſtáréo
67:
obyczáiu y zwycżáiu/ y wedle praw koronnych generálnych/
68:
Séym koronny ma bydź złożón/ ku obiérániu nowégo królá.
69:
A
70:
niech będźie obiéránié wolné: áby ták zá wſzyſtkich koronnych
71:
Senatorów/ Prełatów/ Baronów/ y ſtanu ſzlácheckiégo/ któ=
72:
rzyby ieno ná tym ſéymie byli/ nowy król obrany y opowiedźian.
73:
Tu niewſpomina Confęderáciiéy iáko w onym Státućie 1430.
Conſtitutia Iędrzeiowſka ver. 6. Zygmunt 3. Conſtit. 1593. Liſt 5.

74:
O pozytkách wolnéy Electiiéy.
75:
CHcąc przykłádem przodków ſwych zátrzymáć wolnośći y
76:
ſwobody náſzé: á náywięcéy tę/ która ieſt źrzódłem wſzyſtkich
77:
ſwobód náſzych/ Wolné obiéránié Páná.
78:
O téyze wolnéy Electiiéy.
79:
ACz ſwobody narodu Polſkiégo y Litewſkiégo nie wątpliwé
80:
ſą/ y wſzému świátu iáwne. Iednák z przyczyn odiázdu tego ná=
81:
ſzégo zdáło ſie nam ná ten czás to declárowáć:
82:
Iż iáko my we=
83:
dle Conſtitućiiéy ná Electiiéy Henrykowéy poſtánowionéy/

strona: 15

Práwá krolew. álbo wálnego Kśięgi pierwſze o Electiiey.
1:
nie mamy/ áni możemy miánowáć/ áni ſtáráć ſie o ſucceſsorá/
2:
á tym mniéy per ceſsionem kogo ná króleſtwo wſádzáć:
3:
y gdy=
4:
byſmy to/ czego Boże vchoway/ vczynili/ tedyby to było irri=
5:
tum & inane. Ták téż praetenſię wſzelákié/ z którychkolwiek
6:
miar/ y czyieżkolwiek ceſsię ważné nie ſą/ áni bydź mogą:
7:
Y kto
8:
bykolwiek tém internus, quám externus, zá czáſu pánowánia
9:
náſzégo/ bądź po ſkończeniu/ z tych miar mimo wolną przyſzłą
10:
Electiią/ by téż do koronáciiéy przez gwałt przyſzedł/ ná páno=
11:
wánie téy korony náſtępował/ ten ma bydź poczytan za hoſtem
12:
patriae:
13:
y wſzyſcy którzyby mu tego pomagáli/ zá perduelles.
14:
Tákże wſzytkié práwá ták przyrodzoné/ iáko y piſáné/ poeny/ y
15:
poſtępki/ y ſpiſki do powſtánia contra hoſtes patriae, & perdu=
16:
elles vczynioné/ przećiwko nim podnieśioné/ y wykonáné bydź
17:
máią.
18:
Któré práwo wiecznémi czáſy ma bydź świętobliwie/
19:
y nienáruſzenié chowáné: y kto by ie w wątpliwość wwodźił/
20:
ma bydź mian/ y karan zá hoſtem patriae, & perdullem.
21:
To ſpráwiedliwa iest, ieſliby záwżdy Elekcią przód v=
22:
przédzáłá napráwá Exorbitánciy: ále bez tego trudno
23:
ſie ma podobáć.
w Conſtit. liſt. 121.
Goſpód nie záſtępowáć.

24:
PORZĄDEK NA SEYMIE
25:
Wálnym, do obiéránia Páná y Królá nowégo,
26:
przez Ich M. pány Rády, y wſzytko Rycérſtwo
27:
koronné. y Wielkiégo Kſięſtwá Litewskiégo,
28:
poſtánowiony pod Wárſzáwą, przy wsi Ká=
29:
mięniu, dniá ſzóſtégo Mieſiącá Kwietniá,
30:
1573.
31:
NAprzód pokóy poſpolity przy téy Electiiéy Páná nowégo
32:
wáruiąc/ ták Ich M. poſtánowili/ y obwołáć/ áby do wſzyt=
33:
kich wiádomośći przyſzło/ roſkazáć raczyli:
34:
Aby żaden ná té
35:
pláce gdźie ſie Woiewództwá do namiotów ſwych ziéżdzáią/ y
36:
tám gdźie ſie Ich M. pánowie Rádá y z Rycérſtwem wſzyt=
37:
kim do Rády ziéżdżáią/
38:
żadną zbroią/ żadną ſtrzelbą/ áni ze
39:
wſzeláką bronią/ okróm zwyczáynéy/ to ieſt/ mieczá/ kordá/ ſzá=
40:
ble/ koncérzá/ ſzpady/ przyiecháć ważyć ſie nie śmiał:
41:
á ktoby ſie
42:
tego ważył/ ma bydź karan ná gárdle. A ieden drugiégo ſtá=
43:
nowiſká/ álbo goſpód z vrzędu iemu náznáczonych/ áby nie zá=
44:
ſtępował: á ktoby záſtąpił/ áby wnet vprzątnął.
45:
Aby ſie káżdy ták ná ſtánowiſkach ſwoich/ iáko w mieśćie/
46:
ták ná przedmieśćiu/ á pogotowiu ná tych mieyſcach/ gdźie ſie
47:
Woiewództwá do namiotów ſwych ziéżdżáią/ y tám gdźie Ich
48:
M. ze wſzytkim Rycérſtwem do Rády záśiadáią:
49:
tákże y w
50:
potykániu ieden drugiégo w dródze/ ná mośćie/ ſpokoynie ieden
51:
przećiw drugiému záchował: á owſzem áby ſie zwad ieden z
52:
drugim ſtrzégł:
53:
tákże tumultów/ rozruchów/ ſediciy áby żaden
54:
czynić/ áni do nich przyczyny dawáć nie śmiał. Tákże z łu=
55:
kiem/ Ruſznicą/ chodźić á pogotowiu z niéy ſtrzéláć: tákże ha=
56:
kownic/ łuków/ dźiał ważyć ſie nie śmiał.
57:
A ktoby z ruſznicą
58:
nábitą chodźił/ álbo z nią z goſpody álbo z ſtania ſwégo tu do
59:
namiotów przyiechał/ á pogotowiu gdźieby z niéy ſtrzélał/ ták=
60:
że z łuków/ hakownic/ dźiał/ tákowy ma bydź więźieniem ka=
61:
ran przez Electią:
62:
á ktoby vſzedł/ ma bydź pro euicto, y poiman
63:
od káżdégo vrzędu/ á ná gárdle karan.
64:
A ktoby broni dobył wſzędźie/ ma bydź karan dwudźieſtą
65:
grzywien. A ktoby ránił/ ma bydź karan ná gárdle.
Luki. Ruſznice. Hakownice. Dźiáłá. Broniéy dobyćie. Ktoby z moſtu zepchnął. Namioty nienáiéżdżáć.

66:
A ktoby rozruch álbo ſedycią iáką czynić chćiał/ álbo ią zá=
67:
czął/ tákowy ma bydź karan ná gárdle.
68:
A ktoby zábił/ ma
69:
bydź karan ná gárdle.
70:
A ktoby z moſtu ieden drugiégo zepchnął/ ma bydź ná gár=
71:
dle karan.
Pácholętá przećiw poſtronnym. Sługá.

72:
Ná té namioty/ gdźie Poſłowie y Rádá záśiadáią/ áby ża=
73:
den ták końmi/ iáko y wozmi náieżdżáć/ áni między namioty
74:
ſtáwiáć ważyć ſie nie śmiał/ pogotowiu do namiotów wież=
75:
dżáć ábo konie wodźić:
76:
á ktoby tego przeſtáć niechćiał/ zá nápo=
77:
mnieniém ſług páná Márſzałkowych/ ták korony Polſkiéy/ iáko
78:
y Wielkiégo X. Litewſkiégo/ káżdy v ſwégo narodu przeſtáć
79:
niechćiał/ ma bydź arbitio Senatus karan.
80:
Cudzoźiemcy/ pácholętá/ pácholikowie/ y inné lekkié oſoby/
81:
áby ſie do tego namiotu nie ćiſnęły/ gdźie Ich M. ták pánowie
82:
Rády/ iáko y Rycérſtwo záśiádáć będą/ y gdźiekolwiek ná in=
83:
nym mieyſcu będąc/ áby ſie ſpokoynie bez wſzelákiégo wołánia/
84:
huczenia/ gwizdánia záchowáli: á zwłaſzczá przy ſłuchániu Po=
85:
ſłów Pánów poſtronnych/ którym ták ſámym/ iáko ſługom ich
86:
przyſtoynie ſie záchowuiącym káżdy ná káżdym mieyſcu/ áby
87:
powinną vczćiwość czynił.
88:
A ktoby ſie z tákowych nieſpo=
89:
koynie záchował/ ábo nie poſłuſzny był/ gdy mi ſie laſką ábo
90:
biczem doſtánie/ áby to ich M. Pánów nieobrażáło/ bo káżdy
91:
ſłuſznie domá náuczyć ma ſługę ſwégo/ iáko ſie między ludźmi
92:
záchowáć ma.

strona: 17

Práwá krolew. álbo wálnego Kśięgi pierwſze o Electiiey.
1:
Aby żaden/ ták w mieśćie/ iáko y poſtroną/ żadnéy rzeczy
2:
mocą áni gwałtem bráć ważyć ſie nie śmiał/ iedno ták iáko v=
3:
tárguie.
4:
A ći którzy przedáią/ áby téż pobożnie rzeczy ſwé prze
5:
dawáli. A ktoby gwałtem co wźiął/ ma ſtronie we dwoię
6:
zapłáćić/ onéy co wźiął/ zá dowodem ſtrony.
Przeſtrzeńſtwo dróg.

7:
Aby żaden nie śmiał od śiódméy do dźiewiątéy godźiny ná
8:
pułzegárzu/ do Wárſzáwy ná moſt wiéżdżáć/ áni w vlicach/ w
9:
mieśćie/ áni ná przedmieśćiu záćieśniáć/ zwłaſczá wozmi:
10:
tákże
11:
od trzećiéy do piątéy po południu z Wárſzáwy przez moſt z wo=
12:
zem iecháć/ á to dla zátárćia y záćiśnienia Ich M. tych/ którzy z
13:
támtéy ſtrony ku ſpráwóm Rzyczypoſpolitéy ziéżdżáią ſie/
14:
y záś
15:
tám ná ſwé ſtánowiſká wrácáią ſie: czego czeladź Ich M. Pá=
16:
nów Márſzałków ma przeſtrzegáć. A ieſli ſie od nich o to któ
17:
rému woźnicy laſką doſtánie/ nie ma to ich pánów obrażáć/
18:
á
19:
do Rády ná mieyſcá ſwé/ káżdy áby o óſméy godźinie ná puł=
20:
zegárzu áby ſie ſtáwił/
21:
Aby nikt nie śmiał ná ten plác gdźie namioty rozbité ſtoią/
22:
woźić ku ſzynku gorzałki/ winá/ piwá/ áni wſzelákiégo pićia.
23:
A
24:
ktoby ſie tego ważył/ ma vtráćić to/ co przywieźie.
25:
Myńcá wſzeláka Litewſka/ Czeſka/ áby byłá brána/ wedle V
26:
niuerſału y wywołánia ſéymu Wárſzáwſkiégo bliſko przeſzłé=
27:
go:
28:
á ktoby bráć niechćiał/ áby był winą karan/ w tymże Edyct
29:
ćie Wárſzáwſkim opiſáną.
Czás conſilii. Szynk. Myńcá. Sług obwárowánié.

30:
A tego wſzytkiégo przeſtrzégáć y pilnowáć máią ſłudzy Ich
31:
M. pánów Márſzałków/ którym to porucza: ná któré ktoby ſie
32:
tárgnął/ ábo vderzył á nie ránił/ ná ręce: á kto ráni/ ná gárdle
33:
ma bydź karan.
34:
A ieſliby téż ći ſłudzy w czym wyſtąpili/ ábo
35:
komu vbliżyli/ tedy tákowi ſkárżyć przed Ieo M. pánem Már=
36:
ſzałkiem/ á tám z niego ſpráwiedliwość nieodwłoczna będźie:
37:
ále ſam ſobie áby z nich żaden ſpráwiedliwośći nie czynił/ áni
38:
ſie ná nie tárgał/ pod tákimże karániém.
39:
A z nich gdźieby Ich
40:
M. pánowie Márſzałkowie ſpráwiedliwośći niechćieli/ ábo
41:
ſie zbrániáli vczynić/ tedy Ich M. pánowie Rády y Rycérſtwo
42:
ſámi ſpráwiedliwość w tym czynić będą tu w Kole w Rádźie.
43:
A o té wſzytkié wyſtępki/ y winy ih wysſzéy opiſáné/
44:
ma bydź rozſądek tu w Rádźie/ przez Deputaty/ któré Ich M.
45:
Pánowie Rády/ tákże y Rycérſtwo z pośrzodku śiebie ná to
46:
wyſádzą.

strona: 18

1:
Z którégo narodu Polakóm Królá
2:
obiéráć naſłuſzniéy.
3:
GDyż Monárchiae y páńſtwá wobec wſzytki ná tym fundá=
4:
menćie ſie zákłádáią/ y przez to zádźierżywáné bywáią:
w Wárſzá. ((tekst łać.)) liſt 133. w Conſtitut.

5:
to wſzy=
6:
tko máiąc przed oczymá/ wźięliſmy przed ſię ſubiectum rády do=
7:
brotliwégo Bogá náſzláduiąc/ iżbyſmy z narodu ſwégo Królá
8:
ſobie obráć mogli: ponieważ námi żaden extraneus rządzić y
9:
ſpráwowáć/ wykonywáiąc powinnośći ſwé królewſkié/ nie
10:
mógłby ták ſnádnie.
11:
Przydatek: Pilnie to Polacy ſtárzy opátrowáli, żeby zam
12:
ków, twirdzy, áni Dignitarztw nieporuczano cudzym, ieno
13:
ſzláchćicóm vrodzonym ex genealogia polaków.
14:
Izaż niwię=
15:
tſza rzecz ieſt bydź królem? A czemuż ták naiwysſzé dignitár
16:
ſtwo extraneis poruczáią. O tym śiłá Tit. Indigena. ſta. 1. 2. 3.
17:
O nomináciiéy y poblikáciiéy kró=
18:
lá, o mieyſcu y o czáſie ná Ele=
19:
ctiiéy práwnym.
W Krákowie w Confirmáciiéy Stephan. 1576. liſt 139. w Conſtitut.

20:
PRzeto my mocą vchwały tego ziázdu/ wiedząc że tych czá=
21:
ſów pan Bóg nie dáie królów przez oczywiſté powołánié/ iáko
22:
pierwéy: ále per inſpirationem ſuam, ná kogo ſercá y myśli ludz
23:
kié nákłoni:
24:
widząc wſzytkich iednoſtáyné ſercá y głoſy/ nic w
25:
tym niepochybuiąc/ że vox populi, vox Dei eſt, máiąc to zá ſobą
26:
z praw y wolnośći náſzych/ że nam áni nominácya czyiá/ áni
27:
publikácya królá dáie/ ále conſenſus omnium,
28:
ná którym ſie iáko
29:
ná grunćie nominácya y publikácya zákłáda. Widząc y to/ że
30:
inordinaté nie ná mieyſcu vprzywileiowánym/ obwołánym/ o=
31:
piſánym/ okopem náznáczonym/ y pokoiem poſpolitym obwá=
32:
rowánym/
33:
áni czáſu ſwégo to ſie sſtáło/ nád niezliczonéy wiel=
34:
kośći wſzech ſtanów pozwolenié.
35:
A ſpráwiedliwość nie nieśie, ábyſmy dla ſześći wſzyſcy mieli zginąć.
36:
Król nie ma ſucceſſorá ná króleſtwo
37:
miánowáć zá zywotá ſwégo.
38:
CO ſie tycze wolnośći y vchwał/ ná Electiiey Henryká krolá/
Stephan ná koronáciiéy ſéymu 1576. Liſt 159. w Conſtitu.


strona: 19

Práwá krolew. álbo wálnego Kśięgi pierwſze o Koronáciiey.
1:
którycheſmy wzmainkę vczynili/ tedy té ſą.
2:
Naprzód/ iż my zá
3:
żywotá náſzéo/ y potomkowie náſzy królowie polſcy/ y ćiż Wiel
4:
kié X. Litewſkié/ Ruſkié/ Pruſkié/ Mázoweckié/ Zmódzkié/ Ki=
5:
iowſkié/ Wołynſkié/ Podláſkié/ Inflantckié/ y innych pańſtw/
6:
nie mamy miánowáć/
7:
áni obiéráć/ áni obiéránia iákiégo ſkłá=
8:
dáć żadnym ſpoſobem/ áni kſztałtem wymyślonym/ królá ná
9:
páńſtwo ſuccceſsorá náſzégo wſadzáć. A to dla tego/
10:
áby zá=
11:
wżdy wiecznémi czáſy po zeſzćiu náſzym/ y potomków náſzych/
12:
wolné obiéránié Królá zoſtawáło/ wſzem ſtanóm koronnym.
13:
Dla czego y Tytułu Haeredus vżywáć nie mamy/ áni potomko=
14:
wie náſzy królowie Polſcy.
15:
Podobny temuż w Confirmáciiéy ártykułów Henryko
16:
wych, Artykuł piérwſzy, list 147, w Conſtituciach.
17:
Titul Haeredis.
18:
KRól nie ma ſucceſsorá żadnym kuńſztem miánowáć/ áni ty=
19:
tułu Haeredis vżywáć. w przeſzłym ſtátućie ver. 4.
20:
KORONACIA.
21:
Królá ſłuſznie obránégo, zadeno=
22:
króm Arcybiſkupá Gnieznien=
23:
ſkiégo koronowác nie ma.
Zygmunt w Kráko. 1507. liſt 3. w Polſkim liſt 8.
W Kráko. 1576. ná koronáciiéy Step. ſtát. I. liſt 158.

24:
KRólá wolno obránégo/ żaden inny koronowáć nie ma/ o=
25:
prócz kśiędzá Arcybiſkupá Gnieźnieńſkiégo/ wedle Przywileiu
26:
iego/ przez królá Káźimiérzá dánégo/ Roku pánſkiégo/ 1451.
27:
Przy którym Arcybiſkupie máią bydź/ którzy ktemu wedle ſtá=
28:
rádawnégo zwyczáiu należą Biſkupi.
29:
Kráków, mieyſce koronowánia
30:
wedle práwá.
31:
OZnáymuiemy wſzem wobec/ y komu to wiedźieć należy y po
32:
trzebá.
33:
Iż gdyſmy zá łáſką á pomocą Bożą/ tu ná to mieyſce
34:
do Krákowá/ gdźie królowie polſcy zwykli bydź koronowáni/
35:
przyicháli: y zá iego świętym błogoſłáwienſtwem koroną zwy

strona: 20

1:
kłą ieſteſmy koronowáni.
2:
Tedy według obowiązku Poſłów
3:
náſzych w Wárſzáwie ná Electiiéy náſzéy będących/ imięniem
4:
náſzym vczynionégo/ y náſzégo téż tákże w Węgrzéch/ którym
5:
obowiązáliſmy ſie przy koronáciiéy náſzéy/
6:
tego czegoby obywá
7:
telom koronnym/ ku pomnożeniu wolnośći ich potrzebá przy=
8:
czynić/ przyiąć/ y potwierdzić/ pewné Artykuły niżéy pomienio=
9:
né/ do wolnośći y porządku ich potrzebné
10:
(to) z przyzwoleniem pá=
11:
nów Rad koronnych/ Duchownych y świetckich/ y Poſłów
12:
źiemſkich/ poſtánowiliſmy.
13:
Od kogo, y zá iáką ſtrazą tá Koroná
14:
ma bydz chowána.
Alexánder Krol liſt 114.

15:
DLa tego vſtáwiono ieſt: iż Podſkárbi Koronny/ iáko koro=
16:
ny y ſkárby kroleſtwá/ któré rzeczy między nawiętſzémi ſą na=
17:
wysſzé/ chowa: ták téż niechay ná ſobie Páná Rádnégo oſobę
18:
nieśie.
19:
Temu podóbny z popráwą.
20:
KOroná kroleſtwá Polſkiégo ma bydź w ſkárbie Koronnym
21:
w Krákowie chowána/ przez pána Podſkárbiégo Koronnégo/
22:
zá pieczęćiámi y kluczámi ſenatorów tych:
23:
to ieſt Káſztelaná
24:
Krákowſkiégo/ Woiewody Krákowſkiégo/ Poznáńſkiégo/
25:
Wileńſkiégo/ Sędomirſkiégo/ Kaliſkiégo/ y Trockiégo: któ=
26:
rzy iéy otwarzáć niemáią/ iedno zá zezwoleniém ſpólnym wſzech
27:
Rad Koronnych y ſtanów.
28:
A wſzákóż niebytność którégo z
29:
nich prze chorobę/ álbo inné legale impedimentum przekażáć nie
30:
ma ſpólnégo zezwolenia/ owſzem abſens zá obwieſczeniém in=
31:
nych ſenatorów/ powinien támże klucz ſwóy do innych Kole=
32:
gów przeſłáć.
Stephan w Kráko. 1576 w Conſt. Liſt 160.

33:
A ieſliby którégo śmierć záſzłá/ tedy inni Kole=
34:
gowie praeſentes moc máią zamek iego otworzyć/ y pieczęć o=
35:
dedrzéć.
36:
W Pontificale w kśięgách znaydzieſz formularz koronowánia królá.

strona: 21

Práwá krolew. álbo wálnego Kśięgi pierwſze o Máieſtaćie
1:
MAIESTAT.
2:
Máieſtat Królewſki przez ſpráwie=
3:
dliwoſc bywa vtwiérdzony.
Ian Olbrácht w Piotrko. liſt. 91. w Láćińſkim liſt 279. w Polſkim liſt 605. ver. 2.

4:
GDy Król ſłuſznie obrány y vkoronowány/ ſłuſznie ná thro=
5:
nie záśiędźie/ dopiéro ſie iego ſczęſliwé pánowánié sſtánié/ y v
6:
ſwych poddánych nietylko moc bierze/ ále téż iákoby perły iákié
7:
łſnieie.
8:
I. Gdy ſie ná wiárę y ná życzliwość poddánych ſwo=
9:
ich oględuie. II. Gdy wſzytkié myśli ſwé do tego obráca/ áby
10:
poddáni iego w pokoiu żyli/ w ſpráwiedliwośći y vczćiwośći.
w Piotrko. 1447. liſt 89.

11:
III. Gdy zá wierné y życzliwé poſługi dla oſzláchcenia królew=
12:
ſkiéy oſoby przyſtoyné nagrody czyni. IIII. Gdy práwá da=
13:
wné przez inné króle y pány vczynioné potwiérdza. Ná czym
14:
ſie ſtáránié v wiela królów y kśiążąt nie myli.
15:
Abowiém zá=
16:
chowánié wiernośći tym mocnieyſzé ſobie ſpoſabiáią/ gdy ży=
17:
czliwość páná zwiérzchnégo przećiw poddánym baczą. Ol=
18:
brycht w Przywileiu ſwym, który w Metrice ſtátutowéy znay=
19:
dźieſz. V. Ieſcze to, gdy w ſobie ma, co Król Káźimiérz wſpo=
20:
mina.
21:
Acz ſie wſzytkimi złémi vczynki brzydźimy/ y káżdéy złéy
22:
rzeczy vſzy królewſkié ſłucháć zdrygáią ſie: á wſzákże tych więcéy
23:
złośći nie rádźi ſłuchamy/ któré ſie dźieią w Rzeczypoſpolitéy
24:
zdrádą/ chytrośćią/ álbo gwałtem złodźiei y łupieżców:
25:
Abo=
26:
wiém tákowé tym wiétſzégo karánia przećiwko ſobie potrzebu=
27:
ią/ im więcéy do tego czáſu rozmnożyłá ſie złość ich.
28:
Zacnoſc Królewſka przez nieſprá=
29:
wiedliwosc bywa ohydzona.
Olbrácht w Piotr. 1549. liſt 96.

30:
ABowiém zacność Máieſtatu Królewſkiégo przez wyſtępek
31:
nieſpráwiedliwośći bywa profánowaná: to ieſt ohydzoná.
32:
OBRAZENIE MAIESTATV
33:
KROLEWSKIEGO,
34:
Obrázenie Máieſtatu Królewſkiégo,
35:
tylko w oſobie Królewſkiéy bywa dopu
36:
ſczono.

strona: 22

1:
OBráżenié Máieſtatu Królewſkiégo/ zá żądániem Poſłów
2:
źiemſkich/ niechcemy áby miáło indźiéy mieyſce/ áni ná inné oſo=
3:
by (choć ná ſobie vrzędy Rzeczypoſpolitéy noſzą) wyciągáné:
4:
ále ieſli przez którégokolwiek zły vczynek/ ábo mężobóyſtwo/ w
5:
tákowych oſobách/ którzy mimo oſobę náſzę/ ábo Rádną/ ábo
6:
inné doſtoienſtwo y mieyſce/ ábo vrząd Rzeczypoſpolitéy no=
7:
ſzą/ będźie vczynioné: tákowy wedle ſtátutu karány bydź ma.
8:
Kto miecz wyymie ábo náni przed
9:
Królem.
10:
NAd to vſtáwiamy: ieſli kto przed námi miecz álbo kórd wyy
Támże

11:
mie y kogo ráni/ przez łáſki niech będźie karan: á ieſli dobywſzy
12:
broniéy nie ráni/ niech będźie ná łáſce náſzéy.
13:
Y tóż ſkázuiemy
14:
chowáć/ ieſli przed ſtároſtą náſzym to będźie vczyniono.
15:
Crimen laeſé maieſtatis, y perduellio, y proces práwny w
16:
tym, Pátrz niżéy w Metrice doſtáteczniéy: bo tu długo.
17:
Item niżéy Titulo, Crimen laeſae.
18:
PRZYSIĘGA KROLEWSKA.
19:
Formá przyśięgi królá Alexándrá, Henryká, Stepha=
20:
ná, w Metrice znaydźie: Ale Zygmuntá trzećiégo przy
21:
śięgi niechćiałem ſie ważyć przekłádáć: ále iáko iest ſá
22:
má w ſobie, ták ią kłádę.
Zygmunt w Kráko. 1539. a Lácin. Liſt 70. A w Polſ. liſt 9. ſta 2 Kázimiérz w Wiślicy 1368 Liſt. 39.
Zygm. III. 1588. ná koroná. liſt I.
Ná ſéymie Koroná. 1588. liſt 5.


strona: 23

Práwá krolew. álbo wálnego Kśięgi pierwſze o przyśiędze Kro.
1:
W Téy przyśiędze Królewſkiéy zámykáią ſie cztérzy Artyku=
2:
ły co przednieyſzé, Wiárá, Pokóy, Obroná, Spráwiedliwość, do
3:
których ſie wſzyſtkié inné iáko rzéki do odnogi morſkiéy śćiągáią.
4:
A z tych cztérzech Artykułów przyśięgi, idą vrzędy cztérzy, álbo of=
5:
ficia królewſkié: do których officia wſzyſtkié tytuły téy piérwſzéy
6:
częśći ſtátutowéy ſie śćiągáią z ſtrony królewſkiéy:
7:
do tytułów
8:
záś wſzyſtkié ſtátuty bárzo pięknym kſztałtem ſie conformuią. W

strona: 25

Práwá krolew. álbo wálnego Kśięgi pierwſze o przyśiędze.
1:
czym do kożdégo roſtropnégo czytelniká iudicium, gdy do końca
2:
przeźrzy á przeczći, ápelluię.
3:
Wykład ártykułu de obedientia, ná końcu tych kśiąg piér=
4:
wſzych znaydźieſz.
5:
Senat tákże przyśięga królowi ná tę formę: Tytul. Iurámen=
6:
tu for. Támże Miſtrz Pruſki, ábo Poſłowie, Sta. 3.
7:
Item, Conſiliarij Pruſcy, Stat. 45.
8:
Item, Burmiſtrzo. miaſt., Stat.. 7.
9:
Item, Stároſtowie Pruſcy, Stat. 10.
10:
Item, Burgrabiá Gdańſki, Stat. II.
11:
Item, Poſłowie Wołoſcy, Pánowie Rádni, Stat. 13.
12:
Item, Woiewodá Multáńſki, Stat. 14.
13:
Przyśięgá Zátorſkiégo X.
14:
Item, Staroſtowie.
15:
Item, Zydowie przyśięgáią ná koronáciiéy. A Iurámenty
16:
Sędźiów źiemſkich do powiátów odſyłáią. Stat. 17 ꝟ. 6
17:
KROLOWA.
18:
OZenienié krolewſkié, vide tranſactionem cum Rege Ste=
19:
phano. Koronácia Królowéy: Priluſ. liſt 22 Stat. 2. ver. 2. Ieno
20:
od tegóż Arcybiſkupá.
21:
Opráwá, ((tekst łać.))
22:
Item, Litwy opráwá ma téż dolédz
23:
y Wielkiégo X. ((tekst łać.))
24:
O Opráwie Królowéy Conſ. 1581. Opráwá Kró:
25:
Inſtrá liſt
26:
89. ver. 12.
1593. Liſt 11.

27:
Opráwá K. Iéy M. Anny, Zygmuntá
28:
III. Małzonki.
29:
Iz wedle Conſtituciiéy przodká náſzégo Królá Stephana/
30:
anni 1581. miáło bydź námówiono od wſzech ſtanów/ ná któ=
31:
rychby dobrách opráwy Królów Polſkich miáły bydź czynio=
32:
né:
33:
tedy zá rádą PP. Rad/ y pozwoleniém wſzech ſtanów o=
34:
boygá narodu miánowáné/ y náznáczoné tu ſą ná tym Séymie
35:
dobrá ſtołu náſzégo Królewſkiégo/ to ieſt Biélſk/ Ráygrod/
36:
Grudźiądz/ Tucholá/
37:
Swiećie/ Lomzá/ Luboml/ Vśćié z

strona: 26

1:
Piłą/ Iurbork z Nową Wolą/ y z Leśnictwem/ Vpita ze w=
2:
ſzytkiémi włośćiámi y folwárkámi/ vná cum iuribus patronatus
3:
w tych wſzytkich pomienionych dobrách/
4:
ná których ſaluis iuri=
5:
bus Kró: Iéy M. Pániéy ćiotki náſzéy/ & modernorum poſſeſ=
6:
ſorum, ná ten czás opráwę pięćdźieśiąt tyśięcy złotych polſkich
7:
wiáná/
8:
á drugą piećdźieśiąt tyśięcy przywianku Kró: Iéy M.
9:
małżonce náſzéy nieomieſzkále wydáć z Káncelláriy náſzych ro=
10:
ſkażemy. A przytym wedle obyczáiu dawnégo donum nupti=
11:
ale złotych dwá tyśiącá czérwonych we złoćie doroczné/ Iéy
12:
Kró: M. ma bydź od nas náznáczoné.
13:
Którá to opráwá/ y
14:
donum nuptiale, ma bydź tym kſztałtem ważna/ ieſli (wyiąwſzy
15:
śmierć náſzę) ſczęśliwe zwróćiwſzy ſie z króleſtwá náſzégo
16:
Szwedzkiégo/ koronę y páńſtwo to obecnie do oſtátniégo kréſu
17:
żywotá náſzégo ſpráwowáć będźiemy.
18:
Wſzákże té zamki ſzla=
19:
chćicóm obywátelóm kráiów tych/ gdźie té zamki leżą/ zléconé
20:
y dawáné bydź máią/ których iurisdicia ſądowa opráwie pod=
21:
ledz nie ma.
22:
WOLNOSC OD QVARTY dóbr Kró: Iéy M. Anny ſtárſzéy,
23:
Pátrz niżéy w tychże kśięgách piérwſzych, pod tytułem Quártá.

strona: 27

Práwá Krolew. álbo wálnego Kśięgi pierwſze o powinnośći Kro:
1:
WIERNOSC
2:
FIDEM SERVAVI: IN RELIQVO,
3:
REPOSITA EST MIHI CORONA.
4:
PIERWSZA POWIN=
5:
NOSC KROLEWSKA, AL=
6:
bo Artykuł przyſiegi iego.
7:
WIerze iego polécáią rząd Séymowy, Práwá Koron=
8:
né, Wolnoſci, rozdawánié vrzędów, Stáróſtw, & c.
9:
Do obiáśnienia tego vrzędu, té tytuły niżéy rzędem poło=
10:
żoné, z ich właſnémi ſtátuty należą,
11:
O SEYMIECH,
12:
o powaznoſci vſtaw Séymowych:
13:
á ize Séym repraeſentuie ciáło w=
14:
ſzytkiégo Kroleſtwá.
15:
MY Ian Olbrycht/ z łáſki Bożéy Król Polſki/ za ſpólnym y
16:
długim poradzeniem z Prełaty/
17:
Pány/ ſzlácheckim ſtanie/ y z
18:
Poſłámi źiemſkiémi/ y poddánémi náſzemi wſzytkiémi/ Ducho=
19:
wnémi y świetckiémi/ którzyſmy ſie tu do Piotrkowá zgromá=
20:
dźili/ y którzy tu repraeſentuiemy ćiało tegoż króleſtwá/
Ian Olbrycht 1496. Liſt 96.

21:
z doſko=

strona: 28

1:
náłą mocą/ y tych którzy przytomni nie ſą: poniekąd zálécáiąc
2:
ſtátuty przeſzłé/ y ſtánowiąc téż przyſzłe. Y téż dla wiela przy=
3:
padków przypádłych nowé poſtánawiamy.
4:
W Lublinie álbo w Parcowie Pola=
5:
cy z Litwą Séymy miéwáć máią.
6:
TO téż dokładamy oſobliwie/ y miánowićie: iż przerzeczeni
7:
Pánowie y ſzláchtá Króleſtwá Polſkiégo/ y źiem Litewſkich
Iágiełło y Witułt Liſt 127.

8:
Séymy y ſtánowienia rzeczy/ kiedy tego będźie potrzebá w Lu
9:
blinie álbo w Parcowie/ álbo ná innych mieyſcách ktemu ſpo=
10:
ſobnych/ zá dozwoleniem y wolą náſzą máią odpráwiáć dla
11:
pożytku y potrzeby Króleſtwá Polſkiégo/ y dla lepſzégo źiem
12:
Litewſkich przerzeczonych.
13:
Séymy w Wárſzáwie bywáć máią.
14:
MIeyſce Séymóm Wálnym Koronnym w Polſcze iáko ie
Tamże

15:
ſkłádáć mamy: ták iuż Wárſzáwę ná to náznáczamy.
16:
Króm Wárſzáwy moze mieyſce
17:
Séymowi odmienić.
18:
WSzákże gdźieby caſus iáki przypadł znáczny/ żeby tám zło=
Támże

19:
żon y trzyman bydź niemógł: wolno nam będźie zá dozwole=
20:
niem/ y rádą Pánów Rad oboygá narodu tám ij złożyć/gdźie=
21:
by commodius bydź mogło w Polſcze.
Zygmunt Auguſt w Lublinie/ 1569.

22:
Séymy w Piotrkowie niech będą,
23:
wyiąwſzy zeby temu co było ná
24:
przekázie.
25:
Zygmunt w Krákowie/ 1540.
26:
Tákiż drugi 1543. w Metrice pátrz: Bo káſowánych Stá=
27:
tutów nie trzebá kłáść dla zátrudnienia y przedłużenia.

strona: 29

Práwá Krolew. álbo Wálnego Kśięgi pierwſze o Seymiech.
1:
Viná vſtáwiona ná Biſkupy, Woiewo=
2:
dy y Káſztelany: którzy ná Séy=
3:
my Powiátowé nieprzyiezdzáią.
Zygmunt w Krako. 1510 Liſt 8.
Zygmunt w Bydgo. Liſt 26. Stephan 1576. w Conſtit. Liſt 148.

4:
Skázuiemy: áby Biſkupi/ Woiewodowie/ y Káſztelani/ y
5:
inni wſzyſcy Vrzędnicy byli powinni bydź ná Séymie Ziem=
6:
ſkim: w Wielkiéy Polſcze ná Kolſkim: w źiemi Krákowſkiéy/
7:
Nowym mieśćie Korczynie:
8:
á to máią czynić pod winámi.
9:
Abowiém Biſkupi zá winę będą powinni zápłáćić/ ieſli ſie ſłu=
10:
ſzną wymowką ná tym Séymie nieobmówią: Cztérdźieśći
11:
grzywien.
12:
A Woiewodowie/ y piérwſzy Káſztelani/ będą po=
13:
winni zápłáćić/ ieſli przez vpor ná Séymie nie będą/ y ſłuſzną
14:
wymówką ſie nie wymówią: támże ná Séymie Powiátowym
15:
dwádźieśćiá grzywien:
16:
A Káſztelanowie mnieyſzy będą płá=
17:
ćić zá niebyćié ſwé dźieśięć grzywien: któré máią bydź do ſkár=
18:
bu náſzégo obróconé/ ieſli tákże ſłuſzną wymówką y trudnośćiá
19:
mi nie obmówią ſie.
20:
A té winy do ſkárbu náſzégo nie odpu=
21:
ſzczenié máią bydź obróconé.
22:
Winá ná té, którzy Séymy Powiáto=
23:
wé gwałcą álbo przekázuią.
24:
Ninieyſzym Státutem to vſtawiamy:
25:
iż którzybykolwiek
26:
czyniąc zwády ná Séymiech mieczów dobyli/ máią bydź karáni
27:
winą dwudźieſtą grzywien Pólſkich: á ieſli kogo ránią/ tedy
28:
niechay winą Státutową/ która przedtym ieſt vczynioná/ bę=
29:
dą karáni.
30:
A ieſli kogo zábiią/ niech ná gárdle będą karáni: A
31:
przećiwko tákowym Stároſtowie mieyſc inquiſicią y exequu=
32:
cią tego Státutu czynić będą powinni pod winą ſtá grzywien
33:
Polſkich
34:
A ći/ którzy vczyniwſzy zły vczynek/ vćieką z Króle=
35:
ſtwá/ niech będą wywołáni/ y bezecni bydź opowiedzeni: iá=
36:
kóż ie przezeczći bydź obiáſniamy.
37:
Séym wálny we dwu lat, á do ſzeſci
38:
niedziel ſie konczy.
39:
SEym Wálny Koronny we dwie lećie nadáléy ma bydź ſkłá=

strona: 30

1:
dan: á gdźieby tego byłá pilna á gwałtowna potrzebá Rzeczy
2:
poſpolitéy/ tedy zá rádą pánów Rad oboygá Pánſtwá/ iáko
3:
czás y potrzebá Rzeczypoſpolitéy przynośić będźie/ powinni go
4:
ſkłádáć będźiemy.
5:
A dłużéy go dźierżeć nie mamy nadáléy do
6:
ſześći niedźiél.
7:
Séym od którégo czáſu ſie poczyna.
Stephan w Wárſzá. 1578 Liſt 186. w Conſtit.

8:
A Iżeby ſie criminales actiones ná Séymie záwſze odſądźić
9:
y odpráwowáć mogły: tedy od poczęćia Séymu/ który ná ná=
10:
znáczony dźień liſty ſéymowémi Propoſitią záczynáć ſie ma zá=
11:
wżdy.
12:
O koncu Séymu do práwá iáko ſie
13:
ma liczyc.
14:
GRODZKIE IVRIDIKI, niemáią ſie poczynáć áż dwie
15:
niedźieli po Séymie 1289. Stat. 71. Tákże y Sądy źiem=
16:
ſkié, ver. 1.
17:
WAKANCIE Y KADVKI, ná początku Séymu rozda=
18:
wáć, Titul. Caduc. 8.
Conſ. ſéym. 1591. Item. 1593. Conſt. 21. Liſt 17.

19:
ABSENTES, ſwoię władzą praesentibus zoſtáwuią, áni mo=
20:
gą ſie vſkárżywáć. ((tekst łać.))
21:
Liſt 16.
22:
ZIEMSKIE SąDY, máią iść áże do Séymików Powiáto=
23:
wych, choć liſty Séymowé wynidą.
24:
O CZASIE Y MIEYSCV
25:
Séymóm Głównym y Powiátowym.
Zygmunt w Kráko. 1507. Liſt 8.

26:
Káncellária będzir náuczoná o ná=
27:
znáczeniu czáſów Séymowych, y o Séymie Srzodzkim, Kolſkim y
28:
Piotrkowſkim.
29:
OPátruiąc áby Séymy Powiátowé ſłuſznym porządkiem

strona: 31

Práwá krolew. álbo wálnego Kśięgi pierwſze o Seymiech powiáto.
1:
gdy tego będźie potrzebá/ mogły bywáć/ obiecuiemy dáć náu=
2:
kę Káncelláriiéy: áby tym Séymóm mieyſcá ſłuſzné y czás ná
3:
liśćiéch opiſowáłá:
w Lublin. 1569.

4:
á zwłaſczá/ áby ſéymik Srzodzki dwie nie=
5:
dźieli przed Kolſkim/ á po nim Piotrkowſki ośm dni przed tym
6:
náznáczyć pámiętáłá.
7:
Tákiſz ſtátut Królá Zygmuntá Aug.
Támże 5. Támże 3. Támże 6.

8:
SEymiki powiátowé wedle obyczáiu ták w Polſcze iáko y
9:
w Litwie ſkłádáné y trzymáné bydź máią: których oznáczenié
10:
Káncellárię náſzé w odſyłániu Liſtów/ y Stároſtowie w roz=
11:
ſyłániu ich ták ſie záchowáć máią:
12:
iákoby publikácya ich dwie
13:
álbo trzy niedźiele przed nimi do wiádomośći ludzkiéy przyſzłá.
14:
Séymy czáſu y mieyſcá opiſánégo
15:
bydz máią.
w Lublin. 1569.

16:
ABy zá ſczęſnégo pánowánia náſzégo ſpráwy poſpolité rzą=
17:
dnie ſzły/ Séymy Wálné tákże y Powiátowé/ wedle czáſu y
18:
mieyſcá ſtátutem opiſánégo/ ſkłádáć będźiemy.
Tenże w Piotrk. 1550.

19:
Mieyſcá y ſpoſób Séymików
20:
Powiátowych.
21:
W Rząd á ſtárádawny zwyczay Séymiki Powiátowé w=
22:
práwić chcąc/ poſtánawiamy y opátruiemy/
Zygmunt Auguſt w Piotrko. 1565.

23:
żeby Rády ná=
24:
ſzé Duchowné y Swietckié ná Séymikách bywáły/ á ſpólnie z
25:
ſzláchtą Artykuły ſpiſowáły: y potym ie ná głównieyſzé Séy=
26:
my do Nowégo miáſtá/ y do Kołá/ y do Wárſzáwy iáko gdźie
27:
w któréy częśći korony náſzéy ſtárádawny zwyczay ieſt/ znośili:
28:
y tám záś znowu/ gdźie iuż więtſzé koło wſzytkich będźie/ té to
29:
Artykuły korygowáli/ y między ſobą zgadzáli: áby po tym wſzy
30:
tkich rzeczy ná Séymiéch koronnych vłácnienié y prędſza odprá=
31:
wá bydź mogłá.
32:
Séym Powiátowy w Rádzieiowie tylko
33:
Brzéſkiéy y Inowłocłáwſkiéy ziemi, nápotym ma bydz skłádan.

strona: 32

1:
ZWaláiąc ná prośby źiem Brzéſkich y Inowłocłáwſkich v=
2:
ſtáwiamy: áby oboiéy téy źiemi ieden Seym źiemſki w Rádźie
3:
iowie ná potym był ſkłádan.
4:
Ieden Séym Powiátowy w Sędomiér=
5:
ſkiéy ziemi áby był skłádan.
Zygmunt w Kráko. 1510 Liſt 9.
Zygmuut w Piotrko. 1519. Liſt 23.
Zyg. Aug. w Wárſzá. 1563.
Zyg. Aug. w Piotrko. 1567.
Zyg. Aug. w Lublinie 1569.
Támże.

6:
IEden tylko Powiátowy Séym w Sędomiérzkiéy źie=
7:
mi/ wedle ſtárádawnégo zwyczáiu niech będźie ſpráwowan.
8:
A Séym w Skrzynnie/ który był przez nas wysſzych lat poz=
9:
zwolon káźimy y zátrácamy.
Támże. Támże. Támże. Támże.

10:
Séymik Powiátowy w Háliczu.
11:
ZA pilnym żądániém Poſłów źiemie Hálickiéy/ y zezwole=
12:
niem ſpółem Rad/ prze zágęſczenié y náſiádłość Rycérſtwá/ o=
13:
nych kráiów/y prze dalekość drógi niebeſpiecznośćiam onych
14:
kráiów folguiąc:
15:
vſtáwuiemy ſéymik Powiátowy w Háliczu:
16:
áby tám obyczáiem innych Powiátowych ſéymików Káſztelan
17:
z ſzláchtą Poſły obieráł/ nieprzyczyniáiąc ich nád dawny zwy=
18:
czay: iżby ſie o potrzebách poſpolitych tám námawiáć mogli.
19:
A ten ſéymik vprzédzáć ma generalem Wiſneńſki/ wedle zwy=
20:
czáiu innych powiátowych ſéymików.
21:
Séymik Powiátowt Dobrzynſki.
22:
NA prośbę Poſłów Dobrzyńſkich pozwalamy:
23:
áby ſéymik
24:
Powiátowy w Lipnie w pośrzód źiemie Dobrzyńſkiéy/ wedle
25:
ſtáréo zwyczáiu odpráwowan záwſze bywał ná potomné czáſy.
26:
Séymik Ráwski.
27:
SEymik Powiátowy w Woiewództwie Ráwſkim bydź
28:
ma w Ráwie.
29:
Séymik Proſznowski.
30:
SEymik téż Powiátowy źiemie Krákowſkiéy/ który w Pro
31:
ſzowicach bywa záwſze/ ná potym cztérzy dni przed Nowo=
32:
mieyſkim więtſzym/ ſkłádan bydź ma.

strona: 33

Práwá krolew. álbo wálnego Kśięgi pierwſze o Seymikoch powiá.
1:
Séymik Minſki.
2:
POwiáty Woiewództwá Mińſkiégo/ Możerſki y Rze=
3:
czycki/ przy tymże Woiewództwie Mińſkim zoſtáwuiemy: w
4:
którym iáko ná Séymiki Powiátowé ziéżdżáć ſie/ ták téż wſzy=
5:
tki ſpráwy ſwoie odpráwowáć máią.
6:
Seymik Goſtinſki y Socháczowski.
7:
SEymiki Powiátowé źiemie Goſtińſkiéy w Gąbinie/ á So
8:
cháczowſkié w Socháczowie wedle ſtárégo zwyczáiu/ áby by=
9:
ły trzymáné.
Támże.

10:
gdyż przy Lubelſkiéy Conſtituciiéy prze nie byćié
11:
Poſłów onych źiem ieſt opuſczon propter legalia impedimenta.
12:
Przećiwko czemu/ ácz ſie Poſłowie źiemie Ráwſkiéy opowie=
13:
dáli: Iednák my widząc iż to zdawná té źiemie miéwáły/ tedy
14:
im to pozwalamy.
15:
Seymik Łucki.
16:
SEymik który przed wielkim Séymém zwykł bywáć w
17:
tym Woiewództwie/ áby záwſze ieden w Lucku bywał.
Tenże Liſt 164. Tenże w Wárſzá. 1581. Liſt 4.

18:
Seymik Oſwięćimski y Zatorski.
19:
SEymik Oświęćimſkiéy y Zatorſkiéy źiemie/ ma bydź zá=
20:
wżdy trzy dni przed Proſzowſkim ſéymikiem w Zatorze przez
21:
nas ſkłádány/ ku obrániu Poſłá ná Séym Wálny/ któryby na=
22:
przód do Proſzowic ná ſéymik iechał.
23:
Poſłá náſzégo ná ten
24:
tám ſéymik nie będźie potrzebá poſyłáć/ tylko inſtructią do
25:
Stároſty Oświęćimſkiégo. A liſty okołó tego ſéymiku Za=
26:
torſkiégo máią bydź poſyłáné álbo do Krákowá álbo do O=
27:
święćimiá.
28:
O rozſyłániu Seymikowych liſtów.
29:
SEymiki Powiátowé wedle obyczáiu/ ták w Polſcze/ iá=
30:
ko y w Litwie ſkłádáné y trzymáné bydź máią/ których oznácze=
31:
nié Káncellárię náſzé w odſyłániu liſtów/ y Stároſtowie w
32:
rozſyłániu ich ták ſie záchowáć máią/
33:
iákoby Publikácya ich
34:
dwie álbo trzy niedźiele przed nimi do wiádomośći ludzkiéy
35:
przyſzłá.

strona: 34

1:
O Wołyńſkich ſéymikach y o Pośléch, że koronnym
2:
obyczáiem máią ſéymiki mieć y ſéymowáć.
3:
Pátrz Titul.
4:
Wołyń. Przywiléy Stat. 5 y 6. Titul o Séymiéch, tu
5:
właſnie máią bydź ingroſſowané.
6:
Ktoby ſéymowé liſty álbo Wići woienné zátrzymał:
7:
vide Titul ((tekst łać.))
Roku 1560. Liſt 794

8:
O SEYMIKACH, obiéránia Sędźiów Trybunału,
9:
weyźrzeć niżéy w kśięgi 12.
10:
O CONVOCACIACH,
11:
O nieſtánowieniu ſpraw Seymowi
12:
nalezących.
Zygm. III. 1588 Liſt 24.

13:
GDyby ſie do nas pánóm Rádóm ziácháć tráfiło/ dla iákich
14:
ſpraw koronnych: tedy z nimi nie mamy nic ſtánowić/ coby ſéy=
15:
mowi y ſtanóm koronnym należáło. Gdyż to ná Séymie od=
16:
práwowaano bydź ma: alias to wſzytko irritum ma bydź.
17:
O Conwokáciach Arcybiſkupich w niebytnośći króle=
18:
wſkiéy: Pátrz wysſzéy fol. 7.
19:
SENATOR,
20:
O mieyſcach Senatorów Koron=
21:
nych, y Wielkiego X. y innych do
22:
tey iedności nalezących.
23:
Doſtoienſtwá w Práwiech máią bydz záchowáné:
24:
á iedno ſynóm Koronnym dawáné: Eexpektátywy nie
25:
máią bydz ná nie dawáné, áni ich dochody
26:
vmnieyſzoné.

strona: 25

Práwá Krolew. álbo Wálnego Kśięgi pierwſze o przyśiędze Senator.
1:
DOſtoieńſtwá Kośćielné y Swietckié króleſtwá Polſkié=
2:
go/ iednoſtáynie przy práwiéch/ y zwyczáiách/ y wolnośćiach
3:
ich/ któré y których czáſy Naiáſnieyſzych Kśiążąt/ Pánów Káźi=
4:
miérzá/
5:
Lódowiká/ y innych Królów y Kśiążąt dźiedźiców kró=
6:
leſtwá Polſkiégo vżywáli/ dopuſczamy ſtać/ y chcemy przy nich
7:
zoſtáwić. Któré to doſtoieńſtwá gdyby wakowáły/ to ieſt/
8:
gdyby ten/ który ie miał vmárł/
9:
żadnému cudzoźiemcowi po=
10:
ſtronnému/ iedno ſzláchćicowi dobrze záſłużonému/ y w ſła=
11:
wie chwalebnie záchowáłému onéy źiemie/ w któréy Doſto=
12:
ieńſtwo tákowé będźie wákowáło: to ieſt w źiemi Krákow=
13:
ſkiéy/ obywátelowi Krákowſkiému/
14:
w Sędomiérſkiéy/ Sędo
15:
miérſkiému: w Wielkiéy Polſcze/ obywátelóm Wielkiéy Pol=
16:
ſki: A ták we wſzyſtkich źiemiách króleſtwá náſzégo będźiemy
17:
dáwáć y rozdáwáć.
18:
Ná któré doſtoieńſtwá ták Duchowné iáko
19:
świetckié Expectátyw zápiſánych żadnéy oſobie nie damy ná
20:
przyſzłé czáſy. A tákowych Doſtoieńſtw przerzeczonych/ ták du=
21:
chownych iáko świetckich/ nie mamy vmnieyſzáć/ potłumiáć:
22:
y
23:
ich dźierżaw/ czynſzów álbo dochodów ku nim należących przez
24:
ſłuſznégo vznánia Práwá nie mamy bráć.
Z Przywil. Iágełłow. w Iedlnéy 1433. Liſt 50.

25:
Rády Koronné z ſzláchty máią
26:
bydz wybiéráné.
27:
IZ ſtan Rycérſki przodek ma w koronie téy: nie ma bydź ża
28:
den w Rádźie náſzéy/ iedno z Rycérſkiégo narodu/ ták Ducho=
29:
wny iáko Swietcki.
30:
Przyśięgá Senatorów Koronnych.
31:
IA N. Przyśięgam: iż Naiáſnieyſzemu
32:
Kśiążęćiu/ Pánu á Pánu N. Krolowi Polſkie=
33:
mu/ będę wierny
Zygm. Aug. 1550 Liſt 4.
Liſt 161. w Łáć. 78.

34:
y o iego Máieſtaćie y Rzeczy=
35:
poſpolitey kroleſtwá iego wiernie będę rádźił: tá=
36:
iemnice/ ktore mnie przez Máieſtat Krolewſki y
37:
Rády iego będą powiedźiáne/
38:
dotykáiące ſye ál=
39:
bo Krolewſkiego Máieſtatu/ álbo Rzeczypoſpo=

strona: 36

1:
litey/ álbo oboygá/ żadnemu ku ſzkodzie Krolew=
2:
ſkiey y Rzeczypoſpolitey nie odkryię: ále wedle
3:
możnośći mey pożytki krolewſkiego Máieſtatu/
4:
Kroleſtwá y Rzeczypoſpolitey rozmnażáć będę:
5:
y co będę wiedźiał/ y będę rozumiał Máieſtato=
6:
wi krolewſkiemu/ y Rzeczypoſpolitey obráźliwe=
7:
go y ſzkodliwego/ przeſtrzegáć będę: á żeby to nie
8:
było/ záſtáwiáć ſye/ y ono odwrácáć będę.
9:
Ták
10:
mię Boże wſpomoż/ y tá święta Ewángelia.
11:
albo ten święty Krzyż.
12:
Popráwá przyśięgi téy Senátorſkiéy,
13:
z ſtrony Sądów.
1588. Sta. 32. liſt 40.

14:
O mieyſcu pánów Litewſkich między
15:
Rádámi Koronnémi.
16:
MIeyſcá pánóm Rádóm Litewſkim/ ták Duchownym iá=
17:
ko świetſkim/ miedzy Pány Rádámi Koronnémi/ iáko iuż ie=
18:
dnému á ſpólnému Senatowi dáliſmy y náznáczyli.
19:
PAnowie Senatorowie/ którzy po téy Conſtituciiéy ná=
20:
ſtáwáć będą/ ponieważ téż przy nas ſądzą/ máią do piérwſzych
21:
przyśiąg Senatorſkich w przyśiędze ſwéy té ſłowá przykłádáć:
22:
et in iudicio iuſte ſententiam dicam.
23:
Mieyſce w Rádzie Biſkupá
24:
Wendenſkiégo.
25:
BIſkupowi Wendeńſkiému teraznieyſzému/ ((tekst łać.))
26:
mieyſce
27:
w Rádźie wedle X. Biſkupá Kámienieckiégo náznáczamy.

strona: 37

Práwá krolew. álbo wálnego Kśięgi pierwſze o Rádźie koron.
1:
PORZĄDEK RADY,
2:
Koronnéy, Polskiéy y Litewskiéy, iáko iuz ie=
3:
dnéy Rzeczypoſpolitéy, poſtánowiony przez
4:
Kró. Ieo M. y Rádę Koronną, w Lublinie ná Séy=
5:
mie Wálnym ſpólnym, Roku pánskiégo.1569.
6:
ARCYBISKVPI.
7:
Gnieźnieńſki/
8:
Lwowſki/
9:
BISKVPI.
10:
Krákowſki/
11:
Kuiáwſki/
12:
Wileńſki/
13:
Poznáńſki/
14:
Płocki/
15:
Lucki/
16:
Hálsberſki/
17:
Przemyſki/
18:
Zmudzki/
19:
Chełmieńſki/
20:
Chełmſki/
21:
Kiiowſki/
22:
Kámieniecki/
23:
Wendeńſki/
24:
KASZTELAN
25:
Krákowſki/
26:
WOIEWODowie
27:
Koronni.
28:
Poznáńſki/
29:
Krákowſki/
30:
Wileńſki/
31:
Sędomiérſki/
32:
Káſztel. Wileń.
33:
Woiew. Káliſki/
34:
Trocki/
35:
Sirádzki/
36:
Káſztel. Trocki/
37:
Woiew. Lęczycki/
38:
Stáro. Zmudzki/
39:
Woiew. Brzéſki/
40:
Kiiowſki/
41:
Inowrocłáwſki/
42:
Ruſki/
43:
Wołyńſki/
44:
Podolſki/
45:
Smoleńſki/
46:
Lubelſki/
47:
Połocki/
48:
Bełzki/
49:
Nowogrodzki/
50:
Płocki/
51:
Witepſki/
52:
Mázowecki/
53:
Podláſki/
54:
Ráwſki/
55:
Brześćieńſki/
56:
Chełmieńſki/
57:
Mśćiſłáwſki/
58:
Málborſki/
59:
Brácłáwſki/
60:
Pomorzki/
61:
Mińſki/
62:
KASZTELANI
63:
więtſzy.
64:
Poznáńſki/
65:
Sędomiérſki/
66:
Káliſki/
67:
Woynicki/
68:
Gniéźnieńſki/
69:
Siérádzki/
70:
Lęczycki/
71:
Zmudzki/
72:
Brzéſki/
73:
Kiiowſki/
74:
Inowłocłáwſki/
75:
Lwowſki/
76:
Wołynſki/
77:
Kámieniecki/
78:
Smoleńſki/
79:
Lubelſki/
80:
Połocki/
81:
Bełzki/
82:
Nowogrodzki/
83:
Płocki/
84:
Witepſki/
85:
Czérſki/
86:
Podláſki/
87:
Ráwſki/
88:
Brześćieńſki/
89:
Chełmieńſki/
90:
Mśćiſłáwſki/
91:
Elbieńſki/

strona: 38

1:
Brácłáwſki/
2:
Gdańſki/
3:
Minſki.
4:
KASZTELANI
5:
mnieyſzy.
6:
Sądecki/
7:
Miedzyrzécki
8:
Wiślicki/
9:
Biécki/
10:
Rogoźinſki/
11:
Radomſki/
12:
Zawichoſtſki/
13:
Lędzki/
14:
Srzemſki/
15:
Zárnowſki/
16:
Máłogoſki/
17:
Wieluńſki/
18:
Przemyſłki/
19:
Hálicki/
20:
Sánocki/
21:
Chełmſki/
22:
Dobrzynſki/
23:
Połániecki/
24:
Przemęcki/
25:
Krzywieńſki/
26:
Czechowſki/
27:
Nakielſki/
28:
Roſperſki/
29:
Biechowſki/
30:
Bydgoſki/
31:
Brzeźinſki/
32:
Kruſzwicki/
33:
Oświęćimſki/
34:
Kámieńſki/
35:
Spicymirſki/
36:
Inowłocki/
37:
Kowálſki/
38:
Sántocki/
39:
Socháczowſki/
40:
Wárſzáwſki/
41:
Goſtinſki/
42:
Wiſki/
43:
Raćięſki/
44:
Siprski/
45:
Wyſogrodzki/
46:
Rypieńſki/
47:
Zákroczymſki/
48:
Ciechanowſki/
49:
Liwſki/
50:
Słońſki/
51:
Lubáczowſki/
52:
Konárſki Sirádzki/
53:
Konárſki Lęczycki/
54:
Konárſki Kuiáwſki/
55:
Márſzałek Koronny/
56:
Márſzałek Litewſki/
57:
Kánclérz Koronny/
58:
Kánclérz Litewſki/
59:
Podkánclérzy Koro.
60:
Podkánclérzy Lite.
61:
Podſkárbi Koronny
62:
Podſkárbi Litewſki/
63:
Márſza. Dwor. kor.
64:
Márſza. Dwo. Lit.
65:
Referendarze téż przy Królu máią moc zdánie ſwé w Rádźie
66:
powiedźieć.
67:
O powaznoſci generálnéy Senato=
68:
rów przy Królu, ze bez nich nie
69:
ma nic ſpráwowác Król.
70:
NIgdy to nie będźie dopuſczono/ áby Król ſwych Pánów
71:
Rádnych porády miał zániedbawáć: żeby miał cóżkolwiek
72:
przed ſię bráć y ſtánowić/ niepodawſzy tego ku porádźie Pá=
73:
nów Senatorów.
74:
Ordinácia zá Steph. Kro. przeto ieſt
75:
vczynioná, áby ſzeſnaſcie Senato=
76:
rów przy królu mieſzkáli.

strona: 39

Práwá krolew. álbo wálnego Kśięgi pierwſze o Ordi. ſenat. przy Kro.
1:
PRzeto vſtáwiamy/ y zá wieczné práwo mieć chcemy: áby
2:
káżdégo Séymu Wálnégo náznáczeni y miánowáni byli z rad
3:
Koronnych oſób ſzeſnaśćie/ ták z Polſki/ iáko y z Litwy/ y z in=
4:
nych Pańſtw do korony należących/
5:
z wiádomośćią wſzech ſta=
6:
nów ku innym Vrzędnikóm Koronnym/ Polſkim y Litewſkim/
7:
którzyby przy nas vſtáwicznie byli: przeſtrzégáiąc oſoby y doſto
8:
ieńſtwá náſzégo/ wolnośći poſpolitéy/ bez których rády y wiá=
9:
domośći/ nic my y potomkowie náſzy czynić nie mamy/
10:
áni bę=
11:
dźiem mogli w ſpráwách potocznych (niewzruſzáiąc nic ſéymo=
12:
wych.)
Stephan w Kráko. 1576 Liſt 159.

13:
A ći Pánowie będą powinni przeſtrzegáiąc/
14:
áby we wſzy=
15:
tkich ſpráwách/ nic ſie nie dźiało contra dignitatem noſtram, y
16:
przećiw práwu poſpolitému/ z czego potym będą powinni re=
17:
ſpondowáć/ ná Séymie Wálnym bliſko przyſzłym.
18:
A wſzák=
19:
że/ káżdému z Pánów Rad Senatorów/ przyiecháć do nas ile
20:
kroć który raczy/ y obecnie mieſzkáć wolno ma bydź/ y do káżdéy innéy/ iáko Rády przypuſczamy/ y owſzem
21:
rádźić y wiedźieć powinni będą.
22:
Ták/ że ći Deputaći nic przed
23:
żadnym z nich mieć nie będą więcéy/ okróm tego/ że iuż oni do
24:
czáſu ſwégo obecnie powinni będą mieſzkáć przy nas. Nie zá
25:
niechawáiąc obyczáiu ſtárégo/ opiſowánia liſty náſzémi/ ad
26:
conſiliarios abſentes, gdy ſie co tákiégo tráfi.
27:
Náznáczenié tych
28:
Senatorów ná Séymie ma bydź/ záraz oſób ſzeſnaśćie/ ná ká=
29:
żdé pułroká oſób cztéry/ ieden z Biſkupów/ ieden z Woiewód/ á
30:
dwá z Káſztelanów: á máią iść koleią/ iáko w Rádźie śiedzą.
31:
A ieſliby który w ſwéy koleiéy zoſtáć niechćiał/ álbo per aliquod
32:
Legale mpedimentum niemógł/ áby ſie záraz támże ná Séy=
33:
mie opowiedźiał/ á inſzy ex ordine ná iego mieyſce neceſſario ná
34:
znáczony był.
35:
A ći máią mieć opátrzenié z ſkárbu náſzégo y po=
36:
tomków náſzych: Biſkupi z Ruſkich kráiów/ y inni świetckié=
37:
go ſtanu Senatorowie/ káżdy ná ſwé pułroká po piąći ſet zło=
38:
tych.
39:
A Pánowie Duchowni kráiów Polſkich/ tego niepo=
40:
trzebuią/ gdyż ſą dobrze opátrzeni.
41:
Król roſkázuie, áby kázdy vrzędu
42:
ſwégo pilnował.
Prełaci w Piotrko. 1503. Liſt III.

43:
DIgnitarze y Vrzędnicy niech wiedzą ſwé vrzędy: á ieſli
44:
którym nie ſą wiádomé/ przez Królá y Pány máią bydź náu=
45:
czeni: y té Vrzędy ták domá/ iáko ná woynie niech wedle po=

strona: 40

1:
winowáctwá wypełniáią:
2:
áby przez kogo niebyli w pożytkach
3:
ſwych oſzukáni obywátele króleſtwá/ rządu nie máiąc/ w vći=
4:
ſkániu rzemieſłników/ y od kupców/ którzy ſámi rzeczy zákupu=
5:
ią.
Alexánder 1503. Liſt III.

6:
A cokolwiek Woiewodowie z vrzędu ſwégo poſtáno=
7:
wią/ á zwłaſczá w mieśćiéch: to Stároſtowie z vrzędu ſwégo
8:
niech exequuią/ pod winą ſtrácenia vrzędu. A ieſliby miał
9:
Stároſtwo w zaſtáwie/ niech ſtráći ſto grzywien ſummy téy
10:
zápiſáney/ tyle ile kroć będźie ználeźión.
11:
Podobny temu.
12:
IEden kożdy vrząd do ſwéy ſpráwy ieſt náznáczony.
13:
A Król, iáko primum mobile, ma ich
14:
do tego pobudzáć, poruſzáć, y v=
15:
pomináć Liſty ſwémi.
Kazimierz w Nieſzo. 1454. Liſt 92.

16:
Z Strony prośby vczynionéy około tego/ áby káżdy z Wo=
17:
iewód z Stároſtów ſwóy Vrząd exequował y wykonywał/ á
18:
tákże y z Vrzędników innych źiemſkich.
19:
Acz wiémy że iáwnie
20:
y dokłádnie wyráżoné ſą o tym z Státutu piſmá: y winy do
21:
tego przydáné ſą przećiw zániedbáiącym ſwych vrzędów. A
22:
wſzákóż dogadzáiąc prośbóm Poſłów y Rycérſtwá korony ná=
23:
ſzéy/
24:
będźiemy dáwáć o tych rzeczach liſty náſzé do przerzeczo=
25:
nych Woiewodów y Stároſtów/ y do innych Dignitarzów
26:
ábo Vrzędników/ którémi oné będźiemy vpomináć/ áby vrzę=
27:
dóm ſwym doſyć czynili.
28:
Pátrz v Przyłuſkiégo List 566. Królá Zygmuntá ((tekst łać.))
29:
Item, ma vpomináć y poruſzáć Król inſzych Vrzędni=
30:
ków y Dignitarzów ad exequenda officia ſua, & maxi=
31:
me Capitaneos: iáko primum mobile inſzé sfery y płá
32:
nety żeby ſie obracáły, pobudza y incytuie, ((tekst łać.))

strona: 41

Práwá krolew. albo wálnego. Kśięgi pier. o Przyśię. Miſtrzá Pru.
1:
PRZYŚIĘGA
2:
Którą Miſtrz Pruski y iego potomkowie,
3:
Naiáſnieyſzému Pánu, Káźimiérzowi Kró=
4:
lowi/ y potomkóm iego, y Króleſtwu Pol=
5:
ſkiému czynić będzie powinien: bo téz
6:
ieſt Rádą Królewſką X. Pruskié.
7:
IA N. Miſtrz Wielki/ Zakonu Pánny
8:
Máriiey w Niemcach/ Kśiążę y Rádá kroleſtwá
9:
Polſkiego/ przyśięgam: iż od tey godźiny będę
10:
wiernym Naiáſnieyſzemu Kśiążęćiu Pánu Ká=
11:
źimierzowi Krolowi/
12:
y potomkom iego krolom/
13:
y Kroleſtwu polſkiemu: y ich rozmnożenia będę
14:
wiernie ſpráwował: y ſpráwom krolewſkim y kro
15:
leſtwá wiernie rádźił:
W Polſkim Liſt 125. w ſtárim Liſt 145.

16:
y táiemnice/ ktore mnie kto
17:
rymkolwiek spoſobem źwierzone będą/ ku ich ſzko=
18:
dźie żadnemu obiáwiáć nie będę: nád to pokoy te
19:
ráznieyſzy/ we wſzytkich kondiciách y Artykułach
20:
chowáć będę/ y ſtrzedz.
21:
Ták mię pan Bog niech
22:
wſpomoże/ y ten święty Krzyż.
23:
Miſtrz álbo Kśiążę Pruſkié, zá piérwſzą Rádą kró=
24:
lewſką y wieczną, iáko iest przyięty zá Królá Káźimié=
25:
rzám y Komendorowie iego, czytay o tym w pokoiu vczy=
26:
nionym z Pruſſy, List 145. y w Metrice.
27:
Item, Rády źiem Pruſkich wedle práwá y potrzeby
28:
źiemie, List 162.
29:
Item, Rády Pruſkié w pośrzodku Rády iáko przyśię=
30:
gáią, List 162. któré wſzytkié rzeczy niżéy w Metrice
31:
ſtátutowéy znaydźieſz.
32:
Item, Porządek iáko przed Vnią Koronni Pánowie
33:
záśiadáli w Rádę, támże znaydźieſz w Metrice: gdyż
34:
tá iest intencia, á dobra, nie zátrudniáć tu, áni przedłu=
35:
żáć rzeczámi témi, których práxis niepotrzebuie názbyt.
36:
O TAIEMNEY RADZIE.
37:
O táiemnéy Rádźie y o Senatorách, których zową Ma=
38:
iores Conſiliarij, & Minores Conſiliarij: czytay w kśię
39:
gách Cromeri Sarmartia, lib. 2 List 122. Támże o
40:
nowéy Rádźie y o ſtáréy: Maiores Conſiliarij znáczą
41:
ſie do Sierádzkiégo áże podobno Káſztelaná.
42:
A zową
43:
ie dla tego Maiores: Bo kiedy táiemna Rádá bywa,
44:
tedy ći zoſtáią z Królem, etć.
45:
POSLOWIE SEYMOWI,
46:
Którzy y iácy, y iáko wiele Poſłów
47:
ná Séym ſłáni bydz máią.
Zigmunt w Kráko. 1540.

48:
GDyſmy widźieli liczbę Poſłów źiemſkich/ którzy ná Séym
49:
Wálny bywáią poſyłáni: iż ták dálece rozmnożyłá ſie/ że téż
50:
ſkarb Rzeczypoſpolitéy ná nie nád ſpráwiedliwość był obćią=
51:
żon/ y wielka część podatków poſpolitych ná nie byłá wyda=
52:
wána:
53:
á obroná Rzeczypoſpolitéy przez to byłá vmnieyſzona/
54:
y tudźiéſz wſzytki ſpráwowánia rzeczy y namowy ná ſéymiéch/
55:
któré zá potrzebą miáły bydź zniemi ſpráwowáné/ długi czás
56:
muśiał bráć/ dla wielkośći ich liczby: których wiele ná ten v=
57:
rząd ſie wtrącáli.
58:
Aby tedy ſpráwy ſądowné/ pozwy v ſą=
59:
dów/ y inné ſpráwy właſné/ któré im przynależą/ ná Séymiéch
60:
mogli ſnádniéy odpráwowáć: dla tego/ zá rádą Rad náſzych/
61:
przy bytnośći Poſłów źiemſkich/ przed zámknieniem Séymu
62:
ninieyſzégo kazáliſmy opowiedźieć/ y tą vſtáwą náſzą ſkázuie=
63:
my:
64:
áby ná Seymiéch Powiátowych Poſłów ná Séym Wál
65:
ny nie więcéy obiérano/ iedno ták wiele/ iáko przedtym obiéra=
66:
no zá ſczęſnęgo królowánia przodków náſzych:
67:
y áby żaden ná
68:
Poſelſtwo nie był obiéran/ który rzecz y ſpráwę ſądowną/ któ=
69:
raby ná Séymie miáłá bydź ſpráwowáná/ miał. Abowiem
70:
przez to y ſądy Séymowé bywáią zátrudnioné/ y ſpráwy Po=
71:
ſelſkié częſtokroć bywáią opuſczoné: gdy oboiéy ſpráwie doſyć
72:
vczynić nie mogą.

strona: 43

Práwá krolew. álbo wálnego Kśięgi pierwſze o Poſłách Seymo.
1:
Poſłowi iádącému ná Séym ábo wrá
2:
cáiącému ſie, ktoby gwałt vczynił:
3:
A tákze Conſiliarzowi, y Poſłowi
4:
królewſkiému: tákze Commiſſa=
5:
rzowi, y Sędziemu.
6:
PRzećiwko tym/ których ſwa wola ták ſie rozmnożyła/ iż
7:
téż ná drógách poſpolitych/ po wśiach y miáſteczkach nietylko
8:
oſoby nie będącé ná vrzędźiéch/ ále téż którzy Rzeczypoſpolitéy
9:
oſoby ná ſobie nioſą/ gwałćić nie obawiáią ſie:
10:
przećiwko tedy
11:
tákowych ludźi wſzetecznośći vſkrómieniu y pohámowániu/
12:
zá rádą wſzyſtkich króleſtwá Rad vſtáwiamy y ſkázuiemy:
Zygmunt w Kráko: 1539.

13:
áby
14:
ktokolwiek Prełaty/ Pány/ y Rády króleſtwá ſtanu którégokol=
15:
wiek/ y tákże Poſły/ álbo náſzé/ álbo źiemſkié/ którzy ſpráwuią
16:
náſzé álbo Rzeczypoſpolitéy ſpráwy/
17:
y ná Séymy Wálné álbo
18:
źiemſkié iádącé/ álbo ná nich mieſzkáiącé/ álbo z nich do domów
19:
ſwoich wrácáiącé ſie cztérzy niedźiele przed ſéymy/ y drugié czté=
20:
rzy po ſéymiéch/
21:
bądź ná drógách/ bądź we wśiách y miáſtecz=
22:
kach: którymkolwiek ſpoſobem śmiałby náiécháć/ álbo zgwał=
23:
ćić: niech będźie oſądzón/ iż obráźił Máieſtat Królá Ieo M.
24:
Tóż téż y o tych/ którzy ná ſądźiéch choć źiemſkich/ choć kommiſ
25:
ſárſkich/ Kommiſsarze/ Sędźie/ álbo Vrzędniki ſpráwuiącé
26:
potrzeby koronné śmiałby zgwałćić/ ma bydź rozumiano/ áby
27:
tákże téyże winy obráżenia Máieſtatu Królewſkiégo byli winni.
28:
Skázono to práwo, ále in parte, z=
29:
ſtrony grauitatem poeny.
30:
OBráżenié Máieſtatu Królewſkiégo/ zá żądániem Poſłów
31:
Ziemſkich/ niehcemy áby miáło indźiéy mieyſce: y áni ma bydź
32:
ná inné oſoby/ choć ná ſobie vrzędy Rzeczypoſpolitéy noſzą/
33:
wyćiągáné:
34:
Ale ieſli przez którégokolwiek zly vczynek/ ábo mę=
35:
żobóyſtwo w tákowych oſobách będźie dopuſczono/ którzy mi=
36:
mo oſobę náſzę/ ábo Rádną/ álbo inné Doſtoienſtwo/ y miey=
37:
ſce álbo Vrząd Rzeczypoſpolitéy noſzą: tákowi wedle ſtátutu
38:
karáni niech będą.
39:
Dawánie ſpráwy Poſłów Ziemſkich o
40:
ſpráwách przeſzłych Seymowych.
41:
DAwáć ſpráwę máią Poſłowie z káżdégo Séymu przyiá=
42:
chawſzy/ to co ſpráwili ná przeſzłym Séymie przed Bráćią ná
43:
Elektiiéy téy/ gdy Deputaty ná Trybunał obiéráć będą.
44:
Popráwiono potym.
45:
ALe lepiéy gdy czás náznáczą we cztérzy niedźiele po ſéymie
46:
Rozdawánie Goſpód.
Zygm. III. w Wárſzá. 1589. Liſt 19.
Zygm. Aug. w Piotrko: 1565. Liſt 45.

47:
POnieważ ná ſéymikach y ſądźiéch o Goſpody wielka tru=
48:
dność róznice bywáią: tedy Stároſtowie álbo Dźierżawce
49:
mieyśc onych/ gdźie ſądy álbo ſéymiki będą/ habita ratione di=
50:
gnitatis perſonarum máią ie rozdawáć.
51:
Liczbá Poſłow.
52:
Iáko wiele z káżdégo Woiewództwá y źiemie Powiá=
53:
towéy ma bywáć Poſłów, znaydźieſz o tym niżéy w kśię=
54:
gách 12. Tribunálſkich przy liczbie Deputatów.
55:
Poſłowie inſtigowáć máią ná negligentes Dignita=
56:
rios, ná Séymiéch, y ná Séymikach: ábo impoſſeſsio=
57:
natos. Titul. Dignitates, Stat. 12. ver. 3.
58:
Nietylko Poſłów Król, ále & Dominos illius terrae,
59:
in qua agitur de commodo Reipub. in illa terra, ma ſie rádźić. Titul. Podſkárbi, List. 279. ſtat. I. ver. 4.
60:
O Posłách cudzoziemskich.
61:
PRzyczyny/ áby Poſłowie od Pánów świetckich Koronie
62:
przyległych/ w niebytnośći náſzéy tu do Korony wieżdżáć mieli/
63:
nie widźimy.
1593 Liſt 5.

64:
A gdźieby Turecki Czauſz/ álbo Moſkiewſki/ álbo
65:
Tátárſki goniec przyiechał/ tedy záraz Stároſtá vkráinny/ ma
66:
ſługę iednégo wypráwić do X. Arcybiſkupá/ y Podſkárbiégo/
67:
dáiąc mu znáć o tym Pośle:
68:
á drugiégo ſługę ma przydáć Po=
69:
ſłowi któryby go pilnował/ żeby z nikim nie porozumiéwał ſie/

strona: 45

Práwá krolew. álbo wálnego Kśięgi pierwſze o directiiey ſeymo.
1:
y doprowádźił go do Wárſzáwy.

2:
A X. Arcybiſkup/ ſkoro go
3:
dóydźie wiádomość o tákowym Pośle/ do Rad oboygá naro=
4:
du roſpiſáć zárázem ma/ y czás podobny záłożyć ná ziechánié ſie
5:
do przeſłuchánia onégo Poſłá/ vważywſzy odległość mieyść
6:
tych Senatorów/ których wzywáć będźie.
7:
Którzy to Sena=
8:
torowie z X. Arcybiſkupem zgromádzeni/ będą mieli faculta=
9:
tem té liſty przynieśioné otworzyć/ coby Poſłowie chćieli po=
10:
wiedźieć/ przeſłucháć/
11:
á potym zá ſpólną rádą Senatorów
12:
wedle tego/ zkąd iákié poſelſtwo przybędźie/ y iáko potrzebá
13:
R.P. vkaże/ odpráwić: álbo do náuki náſzéy zábáwión był.
14:
Sumpt ták do poſyłánia do innych PP. Rad/ iáko ná Poſły/
15:
którym ſie ſtácye dawáią/ y ná té gońce/ ma bydź z ſkárbu ná=
16:
ſzégo Polſkiégo y Litewſkiégo według biegu dawnégo od=
17:
praw tákowych/ ochróniwſzy tego/
18:
áby té ſumpty przez Pod=
19:
ſkárbie/ á nie z Zup koronnych/ áni z Stároſtwá Brzéſkiégo czy=
20:
nioné były. Goniec Moſkiewſki z tákowąż pilnośćią do Wil
21:
ná ma bydź prowádzón/
22:
y tám od PP. Rad/ y liſty od niego
23:
przyięté/ y vſtné poſelſtwo przeſłucháné/ á ták liſty iáko poſel=
24:
ſtwo z PP. Rádámi oboygá narodu communikowáné/ y zá
25:
porozumieniem wſzytkich odpráwioné.
26:
Y to wſzytko co ieſt
27:
wysſzéy zſtrony odpráwy Poſłów nápiſáno/ záchowano bydź
28:
ma.
29:
O tymże, naydźieſz niżéy, Titulo Poſelſtwá.
30:
DIRECTIA SEYMOW,
31:
O directiiéy álbo proſtowániu Sey=
32:
mów: o Przách y Odeprzách.
33:
TEż vſtáwiamy: áby w ſądźiéch źiemſkich y ſtárośćich w=
34:
ſpory mogły bydź czynioné przez pozwánégo przed odeprzą: ále
35:
po odpowiedźi pozwánégo ná żáłobę powodowéy ſtronie ſę=
36:
dźia odćiąwſzy wſpory y ſwary zbytnie/
37:
káżdéy ſtronie niech v=
38:
czyni ſpráwiedliwość nieodwłoczną.
39:
Przedłużenia Séymów, zganiáią niektórzy przyczynę ná
40:
wielkość Poſłów: ále y w to trzebá potráfiáć, iákoby direk=
41:
cya miáłá mieyſce.
Káźimierz w Nieſzo. Liſt 94.

42:
Sędźióm źiemſkim Król Káźimiérz tu
43:
roſkázuie, żeby ſie nie dáli rozćięgáć ſtronóm w długich mo=
44:
wách, czyniąc Prze y Odeprze:
45:
Ale żeby odćiąwſzy ſwary y v=

strona: 46

1:
pory zbytnié, żeby ſpráwiedliwość nieodwłoczną czynili. Dá=
2:
leko więcéy należy Królowi Ieo M. y Rectoróm Séymowym
3:
ná to pieczą mieć,
4:
áby owé zbytnié Orátorię vſtáły, y owé za=
5:
loty niepotrzebné odćięté były: á iżby w zwyczay weſzło, te=
6:
go któryby tákimi mowámi nárabiał, náprowádzáć ná ſzćie=
7:
ſzkę y methodum, żeby do rzeczy mówił.
8:
Rádzą też niektórzy áby Státut táki był vczynion, żeby
9:
Vota ſwe PP. Poſłowie winni odpráwić do trzech niedźiel
10:
w Séym:
Stephan w Konfir. 1573 Liſt 148.

11:
A żeby nikt do nich ták z pánów iáko y z vbozſzych
12:
nie wchadzał ku zátrudnieniu rzeczy, áże ſie ſkończą Votá, że=
13:
by im ták drugie trzy niedźiele zoſtáły, ku spiſowániu Con=
14:
cluziy, y o odpráwowániu innych rzeczy.
15:
VOTVM Y O CONCLVZIACH
16:
O zbierániu y zámkniéniu Wót:
17:
A iz Krol z témi winien przeſta=
18:
wáć, ktorzy wedle práwá rádzą y
19:
wotuią.
20:
CZęſto ſie téż to przytráfiáć może/
21:
iż między ták wielą Se=
22:
natorów ſententię/ zdánia y rozumienia bydź mogą rózné/ á nie
23:
ná wſzem záwżdy zgodné w ſpráwách wſzelákich. Przeto my
24:
y potomkowie náſzy władzą ſwą nic conkludowáć nie mamy/
25:
ále ſie co napilniéy ſtáráć/ ábyſmy wſzytkié do iednéy ſentenciiéy
26:
przywieźć mogli/ vważáiąc wſzytkié wywody ich/ któréby ſie
27:
z Práwem/ Wolnośćiámi poſpolitémi/ y z więtſzym pożytkiem
28:
Rzeczypoſpolitéy pokázowáły:
29:
á któréby wolnośćiam/ prá=
30:
wóm/ y ſwobodom wſzytkim Pánſtwóm nádánym przećiwné
31:
nie były. A ieſlibyſmy do iednéy á zgodnéy ſententiiéy przy
32:
wiéźć niemogli/
33:
tedy przy tych konkluzya náſzá zoſtáwáć ma/
34:
którzyby ſie nabliżéy ku wolnośćióm/ práwóm/ y zwyczáióm/
35:
wedle praw káżdéy źiemie/ y dobrému R.P. ſkłániáli/ okróm
36:
ſpraw ſéymowych/
37:
któré ſie zwykłym obyczáiem/ z wiádomo=
38:
śćią y przyzwoleniém wſzech ſtanów odpráwowáć máią.

strona: 47

Práwá krolew. álbo wálnego Kśięgi pierwſze o Votum y o Conclu.
1:
Temuz podobny: przy Séymie, kto
2:
lepiéy.
3:
CZęſto ſie téż to przytráfiáć może/ iż między wolą Senáto=
4:
rów ſententię/ zdánia/ y rozumienia bydź mogą rózné/ á nie ná
5:
wſzem záwżdy zgodné w ſpráwách wſzelákich rć. iáko y w piér=
6:
wſzym.
7:
A ieſlibyſmy ich do iednéy á zgodnéy ſentenciiéy przy=
8:
wiéźć niemogli/ tedy przy tych concluzya náſzá zoſtáwáć ma/
9:
którzyby ſie nabliżéy wolnośćióm/ práwóm/ á zwyczáióm
10:
wedle praw káżdéy źiemie y dobrému R.P. ſkłániáli/
11:
okróm
12:
ſpraw ſéymowych/ któré ſie zwykłym obyczáiem/ z wiádomo=
13:
śćią y z przyzwoleniém wſzech ſtanów odpráwowáć máią.
14:
Przy Sędziéch gdzie więcéy, tá
15:
czésc konkluduie.
1576 Státt II. Liſt 159.

16:
PAnóm Rádóm náſzym/ y Poſłóm Ziemſkim/ niżéy opiſá=
17:
nym w tym dáć czás/ áby ná tę ſpráwę ná Séymie onym bez by
18:
tnośći náſzéy wotowáli: y w niéy ſie/ wedle potrzeby/ rozmó=
19:
wili.
20:
A gdyby ſie ſpólnie wſzyſcy ná iednę ſentencyą zgodźili:
21:
tedy táki dekret przez nie w niebytnośći náſzéy konkludowány
22:
przy nas ex ſcripto ma bydź ferowan przez Márſzalká.
23:
A gdźie
24:
by ſie wſzyſcy ná ieden Dekret zgodźić nie mogli/ tedy przy wię=
25:
tſzéy częśći konkluzya zoſtáwáć ma.
Zygm III. 1588. Ná koron. Liſt 22.

26:
Y ná Sędziéch Trybunálnych
27:
tákze.
1578. Liſt 185.

28:
A Gdźieby ſie tráfiłá rózność/ álbo téż paritas votorum, má=
29:
ią raz/ dwá/ trzy znowu per votá puśćić/ y przy téy ſtronie kon
30:
kluzya zoſtáwáć ma/ która zá ſobą dowodów práwnych więcéy
31:
będźie miáłá: á potym maior pars konkludowáć ma.
32:
((tekst łać.))
33:
Nie liczbą liczoné, ále ſpráwnym gwichtem máią bydź wotá
34:
ważoné.

strona: 48

1:
DRVGI ARTYKVL
2:
PIERWSZEY POWINNOSCI
3:
krolewskiey.
4:
Práwa chowáć, y onych Tutorem bydz:
5:
pod ſwym patrocinium ich poddánym
6:
ſwym dotrzymawáć y dochowywáć.
7:
IVS.
8:
IVs, Státut, leges, Conſtitucię, ſą ſłowá ſobie przyległé, y wie=
9:
le ich iest, co ie confunduią: Ale ich trzebá rozeznáć, Bo ácz Pola=
10:
cy iednym ſłowem to zową Práwo: ále iednák Ius iest, iákoby ge=
11:
nus, á te drugie ſą ſpecies.
12:
Iedno ieſt ius diuinum, drugie natu=
13:
rale trzećie poſitiuum ſcriptum, któré záśię dźieli ſie: iedno iest
14:
Kośćielne, Mieyśckie, Szlácheckie, y kmiece Wieyſkie.
15:
Ale
16:
Státut zwano té práwá, póki ie ſtárzy królowie ſámi ſtánowili,
17:
Conſtitucię właſnie te zową, któré ſtánowią te trzy ſtany poſpołu,
18:
Król, Senat, y Poſłowie, co znáczy tá Coniunctio Con.
19:
Práwo, dar Bozy ieſt.
20:
IZe práwo Boże dar Boży ieſt/ tedy tego wſzyſcy poſłuſzni
21:
bydź powinniſmy: á zwłaſczá iż bez niego Rzeczpoſpolita/ iá=
22:
ko ćiáło bez duſze w mocy ſwéy ſtać/ áni rządzoné bydź niemoże.
23:
Trzy pozytki Praw przednieyſzé:
24:
Zygmunt Król chwaląc ie wylicza.
Zygmunt w Kráko. 1507. Liſt I.
w Kráko. z Przywile. 1507. Liſt.

25:
PRzetóż chodząc my ſzćiéżkámi y zá przykłádámi przodków
26:
náſzych/ którzy chcąc dogodźić rozmáitym potrzebóm rozmái=
27:
tych czáſów y odmięnnośći/ rozmáité práwá ſtánowili/ áby
28:
wyſtępki były powśćiągnioné:
29:
áby dobré obyczáie były po=
30:
mnożoné: á to co ſpráwiedliwégo y dobrégo ieſt/ áby po krole=
31:
ſtwie było záchowano/ rć.

strona: 49

Práwá krolew. álbo wálnego Kśięgi pierwſze o práw. Kro. y Kon.
1:
Podobny temuz.
2:
DLa tego ſie Práwá ſtánowią/ y Státuty/ áby zuchwál=
3:
ſtwo ludzkié było powśćiągnioné/ á niewinność weſeliłá ſie/ y
4:
vbeſpieczona byłá.
Káźimiérz w Kráko. 1368. Liſt 53.

5:
Krótkié przypowieſci práwné
6:
Królów Polſkich.
7:
NAdáremné ſą práwá któré od wſzytkich nie bywáią cho=
8:
wáné: á chowáné bydź niemogą/ ieſli nie będą publikowáné.
Zygmunt Ná koron: 1507. Liſt I.
Káźimiérz w Wiſlicy 1368. Liſt 7. Támże.

9:
Nie ma bydź gániono/ że práwá ludzkié niekiedy wedle czá=
10:
ſów rozmáitośći y zwyczáiów bywáią odmienioné.
11:
Mąż doſkonáły/ nietylko zbroią/ ále y Státuty ma bydź
12:
vzbroiony.
13:
Tráći ten Przywiléy/ kto go nie vżywa wedle dozwolonéy
14:
iemu wolnośći.
15:
Iedno ſie práwo ſtanowi/ áby naród dla rozmáitośći praw
16:
nieſtał ſie monſtrum, cudem o wielu głów.
17:
Przez rózné obyczáie ſądów lud ſie rozrywa.
18:
Státut káżdy ná przyſzłé czáſy pátrzy/ nie ná przeſzłé.
19:
Król pod iednym práwem z námi. Bo/ ycud Rex, vna Lex. ((19-20 tekst łać.))
20:
CONSTITVCIĘ
21:
Vſtáwy nie indźiey, iedno ná Séymie
22:
máią bydz czynioné.
Tenże. Liſt. 3.
Tenże. Liſt 32.
Iágełło 1513. Tit. Conſ. ſtá. 8.
Káźimi. 3. w Nieſzo. 1454. Liſt 95.

23:
OBiecuiemy/ iż żadnych vſtaw czynić niebędźiemy nowych/
24:
áni poddánym ná woynę ruſzyć ſie każemy przez Séymu: który
25:
ma bydź we wſzyſtkich źiemiách poſtánowiony.
26:
Król vſtaw przećiwko práwu nie ma
27:
czynić przez poſpolitégo człowieká.
28:
GDy Práwá poſpolité y Vſtáwy Koronné nie iednégo/ ále
29:
poſpolity lud obowięzuią: dla tego ná tym Séymie Rádom=
30:
ſkim/ ze wſzytkiémi Króleſtwá náſzégo Prełáty/ Rádámi/ Pá=
31:
ny/ y Poſły Ziemſkiémi/
32:
ſłuſzną y wedle rozumu rzecz bydź ro=
33:
zumieliſmy/ y też vſtáwiamy: áby ná potym ná przyſzłé czáſy nic
34:
nie było przez nas y potomki náſzé ſtánowiono/ przez ſpólnégo
35:
Rad y Poſłów źiemſkich zwolenia/
36:
coby było ku krzywdźie y
37:
vćiſku Rzeczypoſpolitéy/ y ſzkodźie y niepożytku każdégo czło=
38:
wieká: y coby miáło bydź ku odnowieniu iákiemu práwá po=
39:
ſpolitégo y wolnośći poſpolitéy.
40:
Vſtáwy nowé zadnégo obowięzo=
41:
wáć nie máią ku trzymániu ich, áz
42:
piérwéy będą obwołáné.
Alexander 1505. Liſt 115.
Zygmunt w Kráko. 1507.
Liſt I.
Zygmunt w Piot. 1538.

43:
ABy przez niewiádomość nowéy vſtáwy kto nie był omy=
44:
lon/ gdyby co przećiwko vſtáwie czynił téy/ któraby nie byłá ku
Támże Támże

45:
wiádomośći wſzech przywiedźioná:
46:
dla tego w Conſtytuciách
47:
náſzych/ chcąc iáwnie poſtępowáć/ ſkázuiemy: áby żaden nie
48:
był piérwéy powinien ku chowániu nowéy vſtáwy/ áżby byłá
49:
przez obwołánié w Króleſtwie obiáśnioná.
50:
Prózné ſą Práwá, ieſli około nich
51:
wiádomoſći obwołánia nie
52:
będzie.
53:
COyż prózné ieſt práwo/ ieſli nie będźie chowano: A cho=
54:
wáné bydź niemoże/ áżby ku wiádomośći przyſzło:
55:
dla tego
56:
wſzyſtkié vſtáwy náſzé/ w iedno zebráć/ y ku wſzech wiádomo=
57:
śći wydrukowáć/ y oznaymić ábo obwołáć roſkazáliſmy.
58:
Król ſwą właſną mocą Praw y vſtaw
59:
ſtáwić niemoze.
60:
VStaw nowych nie będźiemy czynić/ iedno zá zwoleniém
61:
Rad y Poſłów Ziemſkich wedle Státutu Alexándra Królá.

strona: 51

Práwá krolew. ábo wálnego Kśięgi pierwſze o wykłá. praw.
Zygmunt Trzeci 1588. Liſt 24.
1:
O Conſtytuciach Séymowych:
2:
Rogatio y Abrogatio ich.
3:
Conſtytucie ná Séymie zgodnie nápiſáné/ máią bydź pod=
4:
piſáné przez PP. Senatory ná to deputowáné: tákże przez té
5:
oſoby/ któré będą z Kołá Poſełſkiégo ná to náznáczoné:
6:
y ták
7:
potym do Káncelláryiéy máią bydź podáné: á przy bytnośći ich
8:
przed námi czytáné/ cum interrogatione przez pány Pieczętarze/
9:
ieſliże ie my/ y PP. Rády/ y Poſłowie pieczętowáć każemy.
10:
W Króleſtwie Polſkim, iedno Prá=
11:
wo wſzyſtkim ma bydz.
12:
GDyż pod iednym Kśiążęćiem y iedną głową/ iedenże lud/
13:
róznych praw nie miałby miéć: áby nie był iákim dźiwem/ má=
14:
iąc rózné głowy.
15:
Ieſt to tedy pożyteczne Rzeczypoſpolitéy: á=
16:
by iednym y iednákim Práwem/ ták Krákowiánie/ to ieſt Má=
17:
łéy Polſki/ iáko y Wielkiéy Polſki obywátele/ y inné pod Króle=
18:
ſtwem náſzym będącé źiemie vżywáły/ y im ſie ſądźiły:
19:
gdyż ieſt
20:
iedno Kśiążę wſzyſtkich/ y ieden Pan.
21:
Tákiż drugi równie, Włádyſław Iágełło w Czérwień. 1422.
22:
Liſt 4. znaydźieſz w Metrice Státutowéy.
Káźimirz Wielki w Wiſlicy 1368. Liſt 32.

23:
O WYKLADANIV PRAW.
24:
Iáko máią bydz Práwá y liſty,
25:
y zapiſy wykłádáné.
Zygmunt w Kráko. 1510. Liſt 15.

26:
Do czego przyłożyć bárzo podobny temu Dyſkurz Do=
27:
ktorá Pánormitaná, który przytacza Bodzętá Biſkup: któ=
28:
ty dyſkurz w Metryce naydźieſz z Státutu wyięty.
29:
CHcąc ſkáźić wątpliwośći/ któré częſtokroć przy zapiśiéch
30:
ná dobrá Króléwſkié/ álbo Przywileiách przed nas położonych
31:
zwykły ſie wynarzáć: tedy tákowéy wątpliwośći/ przeſtawáiąc
32:
przy ſtárym zwyczáiu/ którégo zdawná vżywano/
33:
ták zábiéga=
34:
my: Iż którékolwiek rzeczy oſobliwie w przywileiu/ álbo w za=
35:
piśie będą dotknioné/ té máią bydź dźierżáné: á tego oſobnégo

strona: 52

1:
kożdéy rzeczy dotknienia/
2:
ieſli iákié potym ieſt zámknienié po=
3:
wſzechné/ to ieſt wſzytko zámykáiąc ogółem/ tylko ná rzeczy miá=
4:
nowáné w oſobnym rzeczy dotknieniu/ ma bydź rozumiáné/ á
5:
nie ná inné.
6:
Ale gdźie oſobnéy zmiánki w przywileiu álbo w
7:
zapiśie o Mycie/ o Woiennym woźie/ o dwu groſzu pody=
8:
mném/ o ſtáćiiéy o podawániu Duchownégo opátrzenia/ á
9:
nie vczyniono: to bywa rozumiano/
10:
iż práwu królewſkiému
11:
ieſt záchowano. A té zapiſy/ któré iednym związkiem w ſobie
12:
wſzytko zámykáią/ nic nie wyymuiąc/ áni zoſobná mieniąc/ ále
13:
wſzyſtko Páńtwo ná oſobę przenoſząc/ wſzyſtko w ſobie zámy
14:
káią/ y Dźierżawcy przyczytáné bywáią.
15:
A tákowé wykłádánié ma bydz
16:
proſté, á niewykrętné.
17:
PRzywileie poſpolité y oſobliwé/ niemáią bydz wykłádá=
18:
niém iákim ná inné rozumienié obracáné/ iedno ná to/ iáko w
19:
ſobie brzmią/ y ták iáko w ſóbie ſą nápiſáné:
20:
á ináczéy nie máią
21:
bydz rozumiáné.
Zygmunt w Piotrko. 1538.

22:
O wykrętnym á nie właſnym wy=
23:
kłádzie ſtátutów.
Káźim. III. 1478. Liſt 85.

24:
ARendy ábo naymu/ w téy źiemi/ Zamku/ w Mieśćie/ Miá=
25:
ſteczkach/ Wśiach/ ábo którychkolwiek przerzeczonych rzeczach/
26:
ták w częśći/ iáko we wſzytkim nie zápiſzemy/
27:
álbo zápiſáć do=
28:
zwolimy/ wiedząc álbo niewiedząc/ proſto álbo nie z proſtá/
29:
álbo którąkolwiek wymyśloną przyczyną/ okázyią y bárwą.
Krol ráczéy zwykł vchyláć práwá ſwégo dla dobréo Rzeczypoſ. 1579. ſtát. 53.

30:
Ktemu wſzyſtkié okázyie/ bárwy/ ſztuki/ przyczyny/ chytrośći/
31:
zdrády/ wymyſły/ którąkolwiek ſubtélnośćią wymyśloné/ ná=
32:
piſáné/ y włożoné/ żadnému człowiekowi/ którégobykolwiek
33:
záwołánia/ ſtanu/ płći/ álbo doſtoieńſtwá był/
34:
któryby prze=
35:
ćiwko náſzému poſtánowieniu w cáłośći/ álbo w częśći wyſtą=
36:
pił/ álbo przećiwko niemu był/ álbo żeby ią zgwałćił/ niechcemy
37:
bydź pomocné/ áni go do iákiéy wymówki y ſpráwowánia ſwé
38:
go złégo vczynku y wyſtępku onégo nie przypuśćimy/
39:
áby nie
40:
miał bydź ćiągnión ku obwiniéniu y karániu. ((tekst łać.))

strona: 53

Práwá krolew. álbo wálnego Kśięgi pierwſze o potwier. praw.
Stephąn w Confir. Praw/ 1573. ver. 5. Liſt 148.
1:
O wykłádziéch z práwá cudzo=
2:
ziemſkiégo.
3:
TAkże obiecuiem/ iż wykłádów nie przypuśćim/ áni wywo=
4:
dów żadnych z práwá obcégo.
5:
POTWIERDZENIE PRAW.
6:
Lódwik Król obiecuie wſzytkié oby=
7:
wátele króleſtwá, którégobykol=
8:
wiek ſtanu byli, przy wolnośćiách
9:
ich zachować.
10:
WSzytki Przełożoné/ Pány/ Szláchtę/ Mieſczány/ Miá=
11:
ſteczká/ Wśi/ Dźierżáwy ich/ lud y kmiećie w ich wolnośćiach
12:
obiecuiemy y obowięzuiemy ſie záchowywáć:
Z Przywil. w Koſzyc. dánego/ 1374. Liſt 41.

13:
y przećiwko wol
14:
nośćióm ich/ nie będźiemy áni ſámi/ áni przez kogo innégo ka=
15:
żemy vćiſkáć.
16:
Włádyſław Iágełło, przywileie wſzy=
17:
tki, y wolnośći, wſzytkim obywá=
18:
telóm dáné, potwierdza.
19:
NA oſtátek/ áby poddáni y obywátele króleſtwá náſzégo/
20:
ták duchowni/ iáko świetcy/ przez wſzelkiéy wątpliwośći praw
21:
y przywileiów/ któré im dawno od przodków náſzych świétéy
22:
pámięći królów Polſkich/ y od nas ſą dáné:
23:
przeſpicznie mogli
24:
vżywáć/ y żadnéy wątpliwośći o ich dźierżeniu nie mieli: wſzy
25:
ſtkié y kożdé z oſobná Przewileie/ Práwá/ Wolnośći/ y nádá=
26:
nia náſzé y przodków náſzych przerzeczonych/ któré otrzymáli y
27:
trzymáią/
28:
pod którymkolwiek ſpoſobem ſłów/ we wſzytkich
29:
punktćiéch/ ſpoſobiéch/ ártykuléch/ wyrozumieniu/ y zámknie=
30:
niu ich/ ninieyſzym Przywileiem odnawiamy/ vtwiérdzamy/
31:
pochwalamy/ y wieczną im moc przykłádamy y przydáiemy.
32:
Tákże Król Olbrycht, Alexánder, Zygmunt Auguſt, Henryk,
Z Przywil. Iágiełło. bliſko Czérwieńſká dánégo/ 1422. Liſt 49.


strona: 54

1:
y Król, Stephan, wſzytkich Przywileie Confirmationis: kto będźie
2:
chćiał, znaydźie w Metrice:
3:
bo tu zátrudniáć álbo przedłużáć, ile
4:
ná przodku, nie iest rzecz ſłuſzna.
5:
EXEKVCIIA PRAW.
6:
Iázy ná rzékach niech będą zrzuconé.
Ián Olbri. w Piotr. 1496. Liſt 98.

7:
A Iż próznoby Práwá czynić/ gdźieby nie były exequowá=
8:
né: dla tego obiecuiemy Státut ninieyſzy náſz od tego czáſu do
9:
ſkutku prędſzégo przywieźć/ y vczynić władzą náſzą królewſką:
10:
áby rzéki były wyczyśćioné/ á obywátele źiem náſzych áby wol=
11:
nie pływáli.
12:
Podobny temuz.
13:
GDyż prózné ieſt Práwo/ ieſli nie będźie chowano/ rć.
14:
Wſzytkié Przywileie, Práwá y ſwo=
15:
body koronné potwiérdza, y w E=
16:
xekuccią z ſwémi pewnémi Conſti
17:
tuciámi wſtáwia.
18:
IZ gdźieby pan Bóg z tego świátá Królá Ieo M. Oycá
19:
náſzégo wźiąć był raczył: nie piérwéy poddáni náſzy winniby
20:
nam mieli bydź poſłuſzeńſtwo/ áliżbyſmy wſzem wobec wſzyt=
21:
kié Liſty y przywileie/
22:
Ták poſpolité koronné/ y pańſtw iéy nale=
23:
żących/ iáko oſobnych oſób/ y mieyśc/ wſzelákich wolnośći/ Li=
24:
ſty/ y ſwobody/ od wysſzéy miánowánych przodków náſzych dá=
25:
né:
26:
y któréby ieſcze od Krolá Ieo M. Oycá náſzégo/ dokądby
27:
żyw był dáné były/ liſty náſzémi vtwiérdźili: y one ták iáko ſá=
28:
mé w ſobie ſą w ſłuſzną Exekuciią wedle możnośći náſzéy w=
29:
ſtáwili.
Sig. w Krá. 1507. Liſt 1.
Zyg. Aug. 1550. Stá. I. Liſt I
Conſt. 1588. Sta. 6. Liſt 24

30:
Zámknienié Exekuciiéy w Ruśi
31:
y w Podolu.
32:
EXekuciią ſtátutów/ ((tekst łać.))

strona: 55

Práwá Krolew. álbo Wálnego Kśięgi pierwſze o korrecturze praw.
1:
od przodków náſzych vczynionych/ záwiéráiąc/ obiecu=
2:
iemy:
3:
iż względem ich/ iuż więcey żadnégo z poddánych náſzych
4:
w Ruſkim y w Podolſkim Woiewództwách/ o dobrá wſzelá=
5:
kié/ którychby iuż kto od przodków náſzych odſądzon nie był/ in
6:
futurum inquietowáć nie będźiemy: wyiąwſzy té dobrá/ o któ=
7:
ré iuż litis pendentia záſzłá.
8:
Tu ſie piſáło generaliter de Exemptione. Ale potym z oſobná o
9:
káżdéy. Vide Tit. Bona Regalia, w tychże piérwſzych kśię=
10:
gách niżéy.
11:
CORRECTVRA PRAW.
12:
CASIMIRIANS correctura tá iest: Iż przyznawáią, że Ius Cano=
13:
nicum popráwia Ius poſitiuum koronnégo: Bo wſzytkié práwá té=
14:
mu deferuią: O czym pátrz ((tekst. łać.))
15:
Item, Stáré práwá przez poſzlednieyſzé bywáią corrigowáné,
16:
wedle wiérſzá onégo: Noua iura veteribus dant expoſitionem:
17:
Vetera nouis addunt authoritatem.
18:
Spoſób Correctury za Króla
19:
Zygmuntá opiſany.
20:
ACz przed tym/ gdy tego potrzeby poſpolité y wſzytkich po=
21:
żytek potrzebował/ y ktemu wiódł/ ſkazáliſmy ná wiele króle=
22:
ſtwá náſzégo Séymiéch Wálnych:
Zygmunt w Krák. 1532.

23:
áby wſzytki Práwá y Stá=
24:
tutá koronné/ którékolwiek zdawná ſą chowáné/ od pewnych
25:
Deputatów w práwie náuczonych/ ták duchownych iáko świet
26:
ckich oſób były przeyźrzáné: áby z nich róznicá wſzytká/ y ſzko=
27:
dliwa wątpiénia przyczyná byłá odiętá.
28:
A wſzákże iż dla wiel=
29:
kich trudnośći/ któré przypadáły z wielkośći náznáczonych oſób/
30:
któré nie rychło ztąd y z onąd ſie ziéżdżáły/ y częſtokroć między
31:
ſobą były niezgodné/ tá rzecz poniekąd poczęta/ do tego czáſu
32:
ku końcu nie mogłá bydź przywiedźioná:
33:
My ábyſmy potrze=
34:
bie Rzeczypoſpolitéy/ y tákże w dokonániu rychleyſzym téy ſprá
35:
wy/ doſtoieńſtwu náſzému porádźili/ piérwſzé w práwie vczo=
36:
né deputaty do mnieyſzéy liczby przywodząc/ zá rádą wſzytkich
37:
Rad náſzych ſkazáliſmy/
38:
y ſkázuiemy przez ninieyſzy Liſt: áby
39:
ſześć tylko z oboygá ſtanu oſób niżéy nápiſánych byli ná to v=
40:
ważenié y popráwę Praw náznáczeni:
41:
którzy tu do Krákowá

strona: 56

1:
ná dźién piérwſzy Máiá bliſko przyſzłégo ziechawſzy ſie/ ſtátu=
2:
tów práwnych trudność (zániechawſzy Przywileiów y innych
3:
ſtátutów/ któré do ſądu nie należą) obiáſnić máią/
4:
wątpli=
5:
wość odkłádáiąc/ y wſzyſtko cokolwiek im będźie ſie zdáło po=
6:
trzebnégo ku záchowániu w ſądźiech ſpráwiedliwośći/ ku ie=
7:
dnoſtáynośći przywodzące/ odrzućiwſzy y ábroguiąc wſzelkié zá
8:
trudnienia/ y klauzuły:
9:
z którychby ná potym wątpliwość/
10:
która do tego czáſu ſędźióm trud=
11:
nośći zádawáłá/ nie mogłá ſie
12:
wcząć. Co gdy będźie od nich vczyniono/ ná potym ſkázuie=
13:
my:
14:
áby ſtátutów y práwá ſądownégo forma, przez rzeczoné
15:
ſześć mężów popráwioná ná wiele exemplarzów rozpiſáná/ y
16:
ná powi
17:
á tám przy bytnośći Di=
18:
gnitarzów/ Vrzędników/ y innéy ſzláchty oſób nie zwołániém/
19:
ále z wielką pilnośćią wſzyſtykich byłá przeczytáná: á potym áby
20:
poſłowie z pośrzodku ſzláchty/ iáko rzeczono ieſt zebránéy/ niech
21:
będą obráni:
22:
którzy tákowy ſpoſób ſtátutów y práwá poprá=
23:
wiony/ ná Wálny Séym bliſko przyſzły przynioſſzy/ będą mo=
24:
gli álbo zwolić imięniem wſzyſtkich ná przerzeczoną popráwę:
25:
albo oné zá potrzebą z lepſzym baczeniem poſtánowić/ z náſzą y
26:
wſzytkiéy Rády mocą y rádą:
27:
żeby iuż nápotym zá niepewné
28:
pewné/ zá niepożyteczné/ pożyteczné ſądowné vſtáwy były: áni
29:
dáléy dla niepewnégo wykładáiących ſporu od czynienia ſprá=
30:
wiedliwośći tym/ którzy ſie práwuią/ ſędźiowie nie byli zádźier=
31:
żeni.
32:
A ſą przez nas náznáczeni praw y ſtátutów przerzeczo=
33:
nych poprawcy: Z Wielkiéy Polſki/ Vrodzony Ian Niemoie=
34:
wſki/ Sędźia Inowłocłáwſki: y Vrodzony Máćiéy Krzyżá=
35:
nowſki/ Podſędek Poznáńſki.
36:
Z Máłéy Polſki/ Vrodzony
37:
Jan Pieniążek z Krużlowéy/ Sędźia Krákowſki: Vrodzony
38:
Bernát Maćieiowſki/ Sędźia Sędomiérſki/ Referendarze
39:
náſzy:
40:
Ku którym przydáliſmy dwu w práwie náuczonych Du=
41:
chownych: To ieſt/ Wielebné Mikołáiá Zamoſckiégo/ Scho=
42:
láſtiká Lęczyćkiégo/ y Grzegorzá Myſzkowſkiégo/ Kánoniká
43:
Krákowſkiégo/ Sekretarze náſzé.
44:
A iż w króleſtwie náſzym
45:
nietylko piſáné vſtáwy/ ále téż y zwyczáie záſtárzáłé zá Práwo
46:
ná wiely mieyścach ſą chowáné/ vſtáwiamy: áby káżdy z oſo=
47:
bná Woiewodá zwyczáie káżdy z ſwégo Woiewództwá ſpiſá=
48:
li/ y tu do Krákowá ná dźién piérwſzy mieśiącá Máiá do nas
49:
poſłáli.
50:
Abowiém oné/ iáko y inné práwá rozſądkowi tym
51:
Deputatóm poruczymy: áby iednáko y w tych iednoſtáyny
52:
zwyczay ſądów/ odrzućiwſzy trudné y wątpliwé wykłádánia/
53:
był poſtánowion.

strona: 57

Práwá krolew. álbo wálnego Kśięgi pierwſze o korrecturze praw.
1:
O téyze Correcturze ſtanów koron=
2:
nych było pieczołowánié zá
3:
Królá Auguſtá.
Zygmut Auguſt w Wárſzá. 1565.

4:
NA przełożenié Státutu z łaćinſkiégo ná polſkié/ y ná zga=
5:
dzánié y znaſzánié wſzytkich ſtátutów/ deputuiem páná Lubel=
6:
ſkiégo/ á páná Herbórtá Podkomorzégo
7:
Przemyſłkiégo:
8:
którzy do przyſzłégo Séymu koronnégo máią ij
9:
przełożyć ná polſki ięzyk/ y zgodźić wſzytki Státutá y Conſtitu=
10:
cię ſéymowé/ tym porządkiem iáko ieſt Correctura Statutorum,
11:
nie odſtępuiąc w niczym Práwá poſpolitégo/ áni mu nie vy=
12:
muiąc/ áni przyczyniaiąc:
13:
y ná przyſzły Séym máią to ku prze=
14:
źrzeniu á rozſądkowi ſéymowému przywiéźć. A ieſliby któ=
15:
rykolwiek z tych wysſzych námięnionych do przekłádánia tego z
16:
przyczyny ſłuſznéy bydź niemógł/ tedy nam będźie wolno inné=
17:
go ná to mieyſce dáć y náznáczyć.
18:
O correcturze z Státutem praw
19:
Litewſkich.
20:
Tákże y ſtany Wielk. X. Litewſkiégo, Roku 1569. korre=
21:
cturę Praw ſwych z tákim vważeniem, y z tákim ſtárániem
22:
pilnie byli przed ſię wźięli, że téż ná to ſumptu wielkiégo v=
23:
czynić nie litowáli.
24:
bo pobór z káżdey włóki po iednému gro=
25:
ſzu, y od ſzláchty po dwu groſzu, którzy poddánych nie máią,
26:
ná ſtráwę vłożyli byli: mieyśce w Wilnie, á czás ná S. Mar=
27:
ćin było złożono.
28:
A ći Deputaći mieli ſtátut polſki przed ſię
29:
wźiąć, á mieli z nim co nabliżey oné práwá Litewſkie zgodźić.
Zygmunt Auguſt 1569 Liſt. 112.
Zygm. III. 1589 Liſt 16.

30:
ABy iuż we wſzytkich páńſtwách/ iáko w iednéy Rzeczypo=
31:
ſpolitéy/ iednáka á nie odwłoczna ſpráwiedliwość ludźióm iść
32:
mogłá: A té práwá y z correkturą ná Séym Wálny mieli ich
33:
przeniéść.
34:
(Słowá ſą ſtátutowé.) Co y potym zá Królá Ste=
35:
phaná continuowáli/ 1579. Stat. 71.
36:
Correcturá praw.
37:
NA korrekturę práwá źiemſkiégo koronnégo/ y dla ſpiſánia

strona: 58

1:
doſkonáłégo y gruntownégo iednégo ſtátutu ięzykiem pol=
2:
ſkim/
3:
y tákże do vkrócenia proceſsu ad inſcriptiones, któryby
4:
był okróm wſzelákich dilácyy/ y niepotrzebnych exceptiy wyná=
5:
leźión: tákże téż dla wynáleźienia y ſpiſánia obyczáiu exekuciiéy
6:
prędkiéy rzeczy oſądzonéy/
7:
deputuiemy oſoby niżéy opiſáné z
8:
Rad Duchownych y świetckich/ y z Rycérztwá/ rć. którzy ná
9:
czás S. Marćiná w Roku ninieyſzym/ do Lubliná ziácháć ſie
10:
máią/
11:
á im ſalaria de ſuo bráćia ná ſéymikach obiéránia Trybu=
12:
náliſtów dáć máią/ vchwaliwſzy certam quotam káżdé Woie=
13:
wództwo ná ſię.
14:
Correkturá praw per Ius Canonicum bywa. ((tekst łać.))
15:
Ieſliby correcturá praw nie doſzłá,
16:
tedy poślednieyſzych Státutów
17:
vzywáć. ((w. 18-21 tekst łać))
18:
Correcturá troiáka. Textualis, Kiedy iedno ſłówká, liter, álbo ſylab popráwia.
19:
Moralis, Obyczáyna: że iedno y tu y owdźie w częśći popráwia mnieyſzych rzeczy.
Zygmunt w Kráko. 1543. ((tekst łać.))

20:
Realis, Która filaróm Rzeczypoſpolitéy ſie dotyká: Tá w ſześći ſtopniach záwiſłá.

strona: 59

Práwá Krolew. álbo Wálnego Kśięgi pierwſze o Zwyczáioch práw.
1:
PRZEŁOZENIE PRAW
2:
ná polſki ięzyk.
3:
BAcząc potrzebę/ áby Práwá á Státutá polſkié/ polſkim
4:
ięzykiem były potrzebnieyſzé wſzyſykim/ niż łáćinſkié:
Zygmunt Auguſt w Piotrko. 1562.

5:
z tych
6:
przyczyn/ deputuiemy z rádą pánów Rad koronnych pewné o=
7:
ſoby ku tákowéy ſpráwie ná tym Séymie przyſzłym.
8:
Temuż podobny, Iákoś piérwéy miał: Zygmunt August w
9:
Wárſzá. 1563. Fol. 57.
10:
Przełozenie Státutu.
11:
POzwalamy/ áby Vrodzony Jan Herbórt z Fulſztyná/
12:
Podkomorzy Przemyłſki/ Sekretarz náſz/ ſam tylko/ ták iáko iuż
13:
począł/ Státut ná polſkié przełożył/ y na przyſzły Séym KO=
14:
ronny wygotował.
15:
CONSVETVDINES.
16:
O zwyczáiach práwnych. ((tekst łać. (w. 16-17))
17:
ACz my Alexánder Król/ wypiſáliſmy wysſzéy ſpoſoby y
18:
przywileie ſpráwiedliwośći poſpolitéy/ przez niegdy przodki ná
19:
ſzé Książętá y potym Króle Polſkie/
20:
ku czynieniu ſpráwiedli=
21:
wośći/ w tym zacnym Króleſtwie náſzym nádáné: áby zá czá=
22:
ſem ſędźiowie źiemſcy/ którzy ſpráwiedliwość y ſpráwy ſądo=
23:
wé odprawowáć zwykli/ ich náſládowáli.
Zygmunt Auguſt w Piotrk. 1565.
Alexánder Liſt 120.
Alexánder w Rádom. 1505.
Liſt 124.

24:
Wſzákże iż nád té
25:
káżda źiemiá ſwe zwykłá mieć oſobliwé zwyczáie:
26:
dla tego źie=
27:
mie Krákowſkiéy zwyczáie té/ któré ſą w niéy wźięté y pochwa=
28:
loné/ ninieyſzym poſpolitym práwá źiemſkiégo króleſtwá náſzé=
29:
go práwom przypiſáliſmy/
30:
y oné mocné vczyniliſmy/ y áby zá
31:
práwo wiecznie były dźierżáné ſkazáliſmy: y tu oné przypiſuie=
32:
my/ pochwalamy/ y ſkázuiemy przez ninieyſzy ſtátut.
33:
Zwyczáie práwá niech będą dzierzáné.
34:
WSzytkié práwá przerzeczoné/ My Alexánder z łáſki Bożéy

strona: 60

1:
Król/ z zwyczáiów ták Ziemſkich iáko Grodzkich ſądów źiemie
2:
Krákowſkiéy zebráliſmy: któré przypiſáné ćiáłu práwá ſkazáli=
3:
ſmy w źiemi Krákowſkiéy zá vchwałą onéy źiemie dźierżeć ná
4:
wieki.
5:
Który dekret náſz wſzyſtkim innym źiemiach przez ni=
6:
nieyſzy oznáymuiemy rádą náſzą vpomináiąc: áby dla otrzy=
7:
mánia y záchowánia ſpráwiedliwośći/ álbo té práwá przyięli
8:
álbo ná kſztałt tych/ ſwé niechay ſpiſzą ná pápiérze:
9:
dla których
10:
dwánaśćie kart zoſtáwiliſmy/ y káżdéy źiemi tylkóſz kart dáie=
11:
my. Wſzákże ták/ iż gdy inné źiemie nápiſzą ſwé zwyczáie/
12:
piérwéy ie nam álbo potomkóm náſzym niech deferuią: áby by=
13:
ły przez nas porządnie ſpiſáné.
14:
Któré potym porządnie ſpiſá=
15:
né my álbo potomkowie náſzy do kśiąg ſtátutowych króleſtwá
16:
w źiemi onéy/ z któréy zwyczáie nam będą podáné/ ná dwána=
17:
śćie kart wiernie ſpiſáné wróćimy/
18:
y potomkowie náſzy wrócą/
19:
przez Dekret Máieſtatu náſzégo królewſkiégo popráwioné/ v=
20:
miárkowáne y pochwaloné.
21:
REGVLA, Przy állegowániu Conſuetudines, záwżdy ie=
22:
dnák recurrendum ad ſtatuta originalia Cazimiri. Ná=
23:
ucza tám ſędźie. ((tekst łać.))
24:
Przydatek.
25:
ZLé zwyczáie káſſuie Zygmunt Król, a nie Conſuetudines, ále
26:
corruptelas ráczéy ie zowie, Tit. Conſuetudines, Lege 4. A w
27:
Polſkim Stát. List. 4. ſta. I Conſſuetudines Cracouie. weſpó=
28:
łek zebráné znaydzieſz w Stá. Laſkiégo, list 121. któré Król Alexán
29:
der potwierdza.
30:
Y z oſobná záś Conſuetudines Prouinciales.
31:
Conſuetudines Podláſkié w Conſtituciach 1569. ſta d. list 110.
32:
Item, Conſuetudines Mázoweckié pátrz Tit. Mázowſze, á w Con=
33:
ſtituciach Roku 1576. list 167. Ale y zá Zygmuntá trzećiégo, o
34:
tęſz correcturę kuſzono ſie, Roku 1589. ſtát. 35. ((tekst łać.))
35:
PRZYWILEIE.
36:
IAko Królowie poprzyśięgáią wſzyſtkié Przywileie chowáć, czy=
37:
tay in forma Iuramentorum królewſkich, y w Confirmaciách ich:
38:
O czym ſzérzéy w Metrice ſtátutowéy, ná początku: támże y ſámé
39:
przywileie ſą ingroſſowáné.

strona: 61

Práwá krolew. álbo wálnego Kśięgi pierwſze o potwier. przywilo.
1:
Hoyné potwiérdzenié Przywileiów ſtározytnych, którym choćby co
2:
derogowáli, ſámiz poſſeſſorowie
3:
przez niepráwné vzywánié: tedy
4:
ie do piérwſzégo ſtanu ich, y mo=
5:
cy przywodzi.
6:
DO tegóż máiąc ná baczeniu/ iże obywátele przerzeczoné=
7:
go króleſtwá náſzégo/ kwóli Máieſtatu náſzégo/ Przywileióm
8:
ſámym/ od nas/ y od náſzych przodków im pozwolonym/ nie=
9:
kiedy derogowáli.
10:
Téſz ich przywileie náſzé/ y przodków ná=
11:
ſzych Królów/ y Kśiążąt/ y dźiedźiców właſnych y prawdźi=
12:
wych króleſtwá przerzeczonégo/ do piérwſzégo ſtánowienia ich
13:
przywodźimy/
14:
y nápráwiamy/ y w zupełność wſtáwiamy/ y
15:
obroną ninieyſzégo piſmá ich potwierdzámy/ rátifikuiemy/ y
16:
obiáſniamy/ áby miáły moc wiecznégo trwánia.
Włádiſł. Iágełło Liſt 52 w Lacinſk. 189.

17:
Przywileie ſie káſſuią, choćby iemi
18:
wyſtępni wyymowáli ſie od
19:
ſądów.
20:
VStáwiamy: áby pozwáni o którékolwiek obwinienia y
21:
wyſtępki w náſzym ſądźie/ byli ſądzeni: á iżby winni byli od=
22:
powiedáć: á będąc pokonáni/ żeby przyſtoyną kaźnią byli kará=
23:
ni/
24:
nie oględuiąc ſie ná to/ iákokolwiekby ſie miánowáli/ choć=
25:
by téż ná to mieli przywileie náſzé álbo przodków náſzych/ y o=
26:
némi ſie ſczyćili: któré/ ile ku temu/ iáko bárzo ſzkodliwé y obłę=
27:
dliwé káſsuiemy/ wniwecz obrácamy o odwoływamy.
28:
A co ſie
29:
tycze quéſtiy dźiedźiczych/ y innych iákichkolwiek/ któréby po=
30:
zwáni przed náſzym ſądem miánowáli: tákowi/ ieſliby od ná=
31:
ſzéy iurisdiciiéy chćieli ſie vchyláć/ niechcąc ſie w oné quéſtiie w=
32:
dawáć:
33:
ſkázuiemy/ áby przerzeczeni pozwáńcy od tychmiaſt/
34:
któregóżkolwiek ſtanu y kondyciiéy byli/ żeby zá zwyćiężoné
35:
práwem poczytáni byli.
Kázim. W. w Wiſlicy cy Liſt 13. w Lacinſk. 199.


strona: 62

1:
Przećiwko Przywileiowi niech za=
2:
den pozywan nie będzie.
3:
VStáwiamy/ iż gdy kto przećiwko ſwému Przywileiowi
4:
w któréykolwiek rzeczy będźie pozywan/ y vkaże ſwóy przywi=
5:
léy v ſądu: niech tráći kopę groſzy/ którą ſędźia od tego który v=
6:
kázuie przywiléy ſobie weźmie.
7:
Ale ieſli powód nie zechce przy
8:
śiądz/ że niewiedźiał/ áby pozwány był vprzywileiowány: zá=
9:
płaći pozwánému przerzeczonému kopę/ którą ſtráćił.
Káźi. W. w Wiſlicy Liſt 24.

10:
A ieſli
11:
téż powodowa ſtroná zechce przyśiądz/ iż niewiedźiáłá/ żeby
12:
ten którégo pozwał miał przywiléy/ y áby był opátrzon tákim
13:
przywileiem: vczyniwſzy tákową przyśięgę/ nie zapłáći kopy o=
14:
nému/ którégo pozwał.
15:
Regulae iuris powſzechné.
16:
PRzywileie máią bydź chowáné, któré zwłaſczá ſłużą ku pożyt=
17:
kóm Rzeczypoſpolitéy. ((w. 16-18 tekst łać.))
18:
Król przywileie potwiérdza, ále iuſté & legitimé emanatas. ((20 w. - tekst łać.))
19:
Lat. list 57.
Titul Priui. Iágełło in Iedlna Liſt 50. uerſus 15. Ex Decretis ále potwiérdzonégo. Caſimir M. 1368. Liſt 28.


strona: 63

Práwá krolew. álbo wálnego Kśięgi pierwſze o Wolnośćiách.
1:
TRZECI ARTYKVL
2:
PIERWSZEY POWINNOSCI
3:
Krolewskiey.
4:
Libertates, Swobody, któré do wiernych
5:
rąk iemu ſą zwierzoné, dochowáć: y pod
6:
ſwym patrocinium dotrzymáć ich ma.
7:
LIBERTATES
8:
PODIMNE
9:
Grunty pánſkié y Szlácheckié ſą wol=
10:
né od wſzytkich podatków, ieno
11:
dwá groſzá Podimné.
Lodwik. w Koſzy. 1374 Liſt 40.

12:
Dla zaſług y wiernych poſług vczynionych/ y dla dobréy
13:
woléy wſzyſtkich (którą nam y potomſtwu náſzému oboiéy płći
14:
pod przyśięgą pokazáli/ y ná potym zá czáſem y mieyścem ſą go=
15:
towi wierné ſłużby zá wolą Bożą pokázowáć)
16:
chcąc im to o=
17:
ſobliwą łáſką nágrodźić/ miáſtá/ zamki/ dźierżáwy/ miáſtecz=
18:
ká/ y wśi/ y poddáné we wśiách wſzyſtkiégo króleſtwá Polſkié=
19:
go/ którzy w nim mieſzkáią/ pánów y ſzláchty wſzytkich czyni=
20:
my wolné/
21:
y wyymuiemy od ſkłádánia wſzytkich dani álbo po=
22:
datków/ ták poſpolitych iáko oſobliwych/ którymkolwiek imie=
23:
niem byłyby zwáné:
24:
y od wſzytkich poſług/ robót/ draźnienia/
25:
vćiſków nawiętſzych/ któréby miáły bydź w rzeczach y w oſo=
26:
bach/ ſczérze y prośćié wolni/ chcemy áby wyſwobodzeni y wy=
27:
ięći byli:
28:
ále tylko chcemy mieć ná tym doſyć/ áby dwa groſzá
29:
monety polſkiéy/ których ośm á cztérdźieśći groſzy grzywnę
30:
czynią połſką/
31:
z káżdégo łanu álbo częśći łanu ośiádłégo/ ná
32:
káżdy rok nam y potomkóm náſzym/ ná święto świętégo Mar
33:
ćiná Cofeſsorá ná znák naywysſzégo pánowánia/ y ná wy=
34:
znánié korony króleſtwá Polſkiégo były płáconé.
35:
Polacy królóm zwiérzáią ſie zdro=
36:
wia, máiętnośći: y co ieſt nád
37:
wſzytkié złotá y kléynoty droz=
38:
ſzégo ſwoich wolnośći.
Zygm. III. w Confir. Praw ná początku 1588.

39:
A Gdyż o nas ſtany Koronné mniémanié to poięli/ że téż
40:
zdrowie/ maiętnośći/ y téż to co ieſt nád wſzytkié bogáctwá
41:
drozſzégo/ wolnośći ſwych/praerogátiw/ y ſwobód/ nawet
42:
cháriſmatá wſzelákie/ do wiernośći náſzéy y opiece náſzéy/ ták
43:
rozumieli:
44:
że ſie ták nalepiéy sſtało/ że ie nam poléćili. Tedy
45:
o tym ſie mamy pieczołowáć/ żebyſmy temu o nas mniémá=
46:
niu doſyć vczynili/ rć.
47:
Iáko Król regalia iura ták ſzláchćic iura terreſtria (oppo=
48:
nuntur haec) pięć grzywien ad haſtam chłubi ſie z tego.
49:
Vide tit. Ziemſkié ſzkody, damna terreſtria, facit ad
50:
hoc. Tit. Bella, Sta. 17. ver. 4
51:
Mądrzy ludzie y legiſlátorowie z
52:
kąd ná to nápádli, ze wolnośći
53:
wymyślili.
54:
IZ wolność ná to przez ludźi mądré ieſt wynáleźioná: áby
55:
láſy y gáie/ gdźie máłe ſą y przychodzą pożytki/ były wykopy=
56:
wáné/ y ku więtſzym pożytkóm przywiedźioné.
57:
Król ſtáciiéy v pánów y ſzláchty
58:
niech nie miéwa.
59:
IEſli ſie którégokolwiek czáſu nam y potomkom náſzym
60:
przyda przez króleſtwo iecháć/
Iágełło 1423 Liſt 6
Z Przewil. Lódwiká w Koſzyc. 1374 Liſt 40.

61:
zſtępowánia żadnégo do Pá=
62:
now/ Szláchty/ Rycérſtwá/ y ich ludu y kmieći/ nie będźiemy
63:
ćzynić przećiwko ich woléy: áni żadnéy rzeczy względem tego
64:
zſtępowánia nie każemy od nich wyćiągáć.
65:
A ieſli ináczéyby
66:
nie mogło bydź/ iedno żebyſmy muśieli zſtępić/ tedy zá náſzym
67:
nakłádem y pieniądzmi każemy żywnośći/ y potrzeby inné ſo=
68:
bie gotowáć.
69:
Nád to/ wſzytki Pány/ Przełożoné/ Szláchtę/

strona: 65

Práwá krolew. álbo wálnego Kśięgi pierwſze o Przywile. y Wolno.
1:
Rycérſtwo/ miáſtá/ miáſteczká/ wśi/ dźierżąwy/ y ich lud/ y
2:
kmiećie w ich wolnośćiach obiecuiemy záchowáć:
3:
áni oné prze=
4:
ćiwko ich wolnośćiach niechcemy áni każemy przez kogokol=
5:
wiek vćiſkáć.
6:
GŁOWNE PRZYWILEIE
7:
y Wolnośći cztéry, ná których
8:
Polſka Koroná zdawná záśiádłá.
9:
Piérwſzy, iz ſobie wolnie obiéramy Páná wſzyſcy.
10:
Drugi, iz nic nowégo niemoze Król Polſki Pan náſz
11:
ſtánowić bez nas wſzytkich,
12:
Trzeći, iz nas ſądzić niemoze priuatim ni ócz, oprócz
13:
Séymu. bez Rad Koronnych, ná Dworze ſwym,
14:
exceptis prouentibus.
15:
Czwarty, iz poddánych ſwych ſzláchćiców káráć
16:
niemoze, ázby pierwéy práwem Ziemſkim byli ra=
17:
cionabiliter przekonáni.
18:
W tych wolnośćiách vkocháłá ſie Koroná tá, iáko te=
19:
raz ieſt in flore.
20:
Ieſcze okrągleyſzémi ſłowy tego wſzystkiégo ogárnienié
21:
iednégo Senatorá.
22:
Królá ſobie obiéramy.
23:
Práwo ſobie ſámi czyniémy.
24:
Sędźiégo y Podkomorzégo ſobie do tych praw iáko
25:
Exekutorów obiéramy.
26:
Y záśię onych deponowáć wolność mamy. Ieſli &c.
27:
ZA zezwoleniem Senatu y Poſłów Ziemſkich/ Vſtáwiamy
28:
Státut/ który wiecznémi czáſy ma bydź chowan.
I. główny przywiléy y wolność/ z ſtrony obiéránia Pá. Zygmunt w Piotrko 1538. w Lać. ſtá. 12. ver. 2.

29:
Iż gdyby ná
30:
Królá Polſkiéo przypádło/ iżby z teo świátá zſzedł: Tedy wedle
31:
ſtáréo obyczáiu y zwyczáiu/ y wedle Praw Koronnych Generál
32:
nych Séym Koronny ma bydź złożon ku obiérániu nowégo
33:
Króla.
34:
A niech będźie obiéránié wolné: áby ták zá wſzyſtkich
35:
Koronnych Senatorów/ Pręłatów/ Báronów/ y ſtanu Szlá

strona: 66

1:
checkiégo/ którzyby iedno ná tym Séymie byli/ nowy Król o=
2:
bran był y opowiedźian.
3:
Vſtaw nowych nie będźiemy czynić/ iedno zá zwoleniém
4:
Rad y Poſłów Ziemſkich/ wedle ſtátutu Alexándrá Królá.
II. Głów. przy. y wol. od vſtaw Zyg. w Pio.1538.

5:
Ze nas Król nie może niécz priuatim ſądźić oprócz Séymu
6:
bez Rad Koronnych/ ná Dworze ſwym/ exceptis prouentibus.
7:
A ktoby ſie ważył o inſze rzeczy/ niż o té któré właſnie Sądóm
8:
náſzym należą/ zá Dworem álbo ná Séym wyzywáć/
9:
táki ma
10:
bydź támże we ſtu grzywien winy ſtronie przekonan.
11:
Iż poddánych ſwych Szláchćiców káráć nie może/ áżby pier=
12:
wéy Práwem Ziemſkim byli przekonáni: wedle onégo dawné=
13:
go Státutu.
14:
((tekst łać.))
15:
Ale nietylko poymáć, ále y ſzlubem
16:
więzáć nie moze.
III. Głó. Przy. y wol. od ſądu Zyg. Aug: w Co. Wár. 1557. liſt 6. ſtá. I.
III. Głó. Przy. y vſtáwá zſtrony imánia/ Tit. Captiuitas.

17:
GDyż ták potrzebowáły poddánych náſzych ſpráwy/ ſkazá=
18:
liſmy: áby żaden ſzláchćic poddány náſz ſzlubem nie był przez
19:
nas wiązan/ iedno práwem zwyćiężony.
Zigmunt w Kráko. 1540.

20:
A wſzákże ináczéy
21:
záchowáć ſie ma w ſłużbie woiennéy/ y gdźie nam álbo któré=
22:
mu z poddánych náſzych przydźie ſpráwá z ſłużebnikiem/ z vrzę=
23:
dnikiem/ z ſprawcą/ álbo poddánym ſwym:
24:
y gdźieby dla ſprá
25:
wy Rzeczypoſpolitéy miáło bydź co z kimkolwiek czyniono.
26:
Tákiz drugi Státut.
Zyg. Aug. w Piotrko. 1550.

27:
SZlubem żadny ſzláchćic ośiádły wiązan nie ma bydź od nas/
28:
áni od żadnych vrzędników náſzych/ ieno wedle opiſánia
29:
ſtátutu/ Roku 1540. A ſádzon téż nikt bydź nie ma/ iedno
30:
práwem przekonány wedle ſtátutów y Przywileiów.
31:
Y to niepoſlednieyſza wolność, de
32:
confiſcatione bonorum.
33:
ABy obfitſzą łáſką byli od nas obywátele króleſtwá poćie=
34:
ſzeni/ y przećiwko nam więtſzą wiárę y poſługę pokázowáli/
35:
obiecuiemy/
36:
iż od tego czáſu y ná potym żadnégo poddánégo
37:
króleſtwá náſzégo/ którégokolwiek doſtoieńſtwá/ przełożenia/

strona: 67

Práwá krolew. álbo wálnego Kśięgi pierwſze o Wolnośćiách.
1:
ſtanu/ y ſtopniá będźie/ dóbr dźiedźicznych nie będźiemy bráć/
2:
áni do ſkárbu bráć álbo obrácáć roſkażemy/ áni ſie w tákowé
3:
dobrá przez nas/ álbo vrzędniki náſzé/ álbo inné którékolwiek
4:
ludźie nie w wiążemy/ áni każemy w więzáć/ zá iákiékolwiek
5:
wyſtępki álbo przewiniénia:
6:
áżby piérwéy o tym vprzédźił ſąd
7:
náſzych ſędźi/ któré ná to náznáczymy z náſzémi Prełaty/ Pány/
8:
Sąd/ y vważné vznánié y ſkazánié.
Káźimierz w Nieſzo. 1454 Liſt 95.

9:
Ale y od woyny wolni ſą, chybáby ná
10:
to ſámi ná Séymie dobrowolnie
11:
zwolili.
12:
Obiecuiemy/ iż żadnych vſtaw nowych niechcemy czynić/
13:
áni roſkażemy poddánym náſzym ná Woynę ſie ruſzyć przez ſéy
14:
mu poſpolitégo: który ma bydź w káżdéy źiemi.
15:
Item, od poborów y od contribu=
16:
ciy wolni, chybáby ná to ná Séy
17:
mie ſámi dobrowolnie zwolili.
18:
OBiecuiemy/ że od tych miaſt nie będźiem niiákich popłát=
19:
ków wyćiągáć/ áni poborów wiárdunkowych/ áni po ſześći
20:
groſzowych/ od źiemian/ áni od ich ludźi.
21:
Ale będźiemy prze
22:
ſtáwáć ná dwu groſzu/ wedle ſtárádawnégo zwyczáiu.
23:
Ode cłá ták ſtárégo iáko y nowégo
24:
wolni.
Tákowyż Lódwi: wysſzéy Tit. tegóż ſtá. I. Káźimiérz Iágełło 1447. Liſt 90.

25:
CLá wſzyſtkié/ po śmierći páná Włádyſłáwá Oycá náſzé=
26:
go/ pod którymkolwiek ſpoſobem ſłów y przyczyn dáné/ ták ná
27:
źiemi iáko ná wodách/ iáko té któré Rzeczpoſpolitą bárzo obra=
28:
żáią/ pſuiemy y nikczemné bydź czynimy/ y ich wybiéránia ná
29:
potym ſrodze zákázuiemy.
30:
Od moſtowégo tákze ſą wolni: á
31:
kto chce wbród iecháć, nie ma
32:
mu bydz broniono.
Zygmunt w Piotrko. 1538.
Zygmunt Auguſt w Piotrko. 1550.
Stephan 1578. ſtá. 22
Iágełło w Iedlnéy Liſt 51.

33:
PRzywileie poślednieyſzé po przywileiu Królá Lódwiká/
34:
który ieſt dan wſzyſtkiéy ſzlachćie/ ſą dáné oſobóm pewnym ál=
35:
bo miáſtóm ná cłá Moſtowé/ álbo Grobelné/ przećiwko po=
36:
ſpolitéy ſzlácheckiéy wolnośći:
37:
té wſzytkié ná ninieyſzym Séy=
38:
mie przez nas były ſkáżoné y káſsowáné.
39:
Item, od wymiernégo téz ſą wolni.
40:
POnieważ ſtan Rycérſki y Duchowny y ich poddáni/ zá
41:
nádániém y vprzywileiowániém Przodków náſzych tę ſwobo=
42:
dę máią: iż Céł żadnych áni Myt wódnych/ tárgowych/ po=
43:
miernych/ ták téż y ludźie ich od tego co ſie im domá rodźi
44:
płáćić winni nie ſą.
45:
Od targowégo y łokćiowégo wolni.
46:
TAkże targowé/ łókćiowé/ áby były ſkáżoné y znieśioné/ po=
47:
dług Conſtituciy piérwſzych.
48:
Iuſticionarii.
49:
WOlność á Iuſticionariis.
50:
PRAEROGATIWY.
51:
Praerogátiwy Szlácheckié/ ácz w wielu rzeczach by=
52:
wáią doznáné/ y nád inné ſtany w tych Páńſtwách przodkuią:
53:
ále w tych cztéréch rzeczach naznáczniéy ſie pokázuią.
54:
Piérwſza, ze świádectwo ſzlácheckié przećiw innym
55:
ſtanóm przodek ma, á przećiwko niemu innych
56:
ſtanów nie idą: Pátrz tit. Teſtis. lege 6. ꝟ. 2.
57:
Druga, ze ad dignitates ſeculares & eccleſiaſticas
58:
przyſtęp ma: co iuz plebeis nie idzie, y owſzem ve=

strona: 69

Práwá krolew. álbo wálnego Kśięgi pierwſze o Wolnościách.
1:
titum eſt. Pátrz ((tekst łać.))
2:
Trzećia, o zábićie głowy ſzlácheckiéy: Albo gdzie=
3:
by téz ſzláchćic zábił: wielką Praerogátiwą ſzlách=
4:
ćic ieſt vcczón. Tit. Głównik. Sat. 4.
5:
Czwarta, o rány Szlácheckié, Mutilatio membro=
6:
rum: Inuaſio domeſtica. W tych tituléch wielkié
7:
Praerogatiwy ſzláchecki ſtan otrzymuie.
Zygmunt Auguſt 1550 w Piotrk.

8:
Królowie Polſcy w ſwych Iurámenćiéch poprzyśięgáią té
9:
pręrogátiwy ſtanowi tému dochowywáć, y w liczbę Se=
10:
natorów nie bráć, ieno ſzláchćicá: gdyż ((tekst łać.))
11:
IMMVNITATES.
12:
Kuiáwſka y Dobrzynſka ziemiá od
13:
dániéy owſá ieſt wolna.
14:
WSzyſcy obywátele źiem Kuiáwſkiéy y Dobrzyńſkiéy/ z o=
15:
wſá/ który nam zwykli płáćić/ do dźieśiąći lat tylko nam będą
16:
powinni z niego odpowiedáć: któré gdy wynidą/ od tákowé=
17:
go owſá będą wolni y wyięći.
Włádyſł. Iágełło 1433. Liſt 52.

18:
Ruſka ziemiá od dániéy owſowéy
19:
wolná.
20:
Z Podatku owſowégo nam do żywotá náſzégo ſámá Ru=
21:
ſka źiemiá doſyć czynić będźie.
22:
Do tychże immunitates należy Przywiléy Lódwików kę=
23:
dy mówi: ((tekst łać. do w. 28))
24:
Iednák trzebá tego ſtrzédz, áby té Libertates zá niepo=
25:
rządkiem, nie obróćiły ſie in licentiam & corruptelam.
26:
Tit. Contrib. w Láć. Sta. 4 ver. 3.
27:
CZWARTY ARTYKVL
28:
PIERWSZEY POWINNOSCI
29:
Krolewskiey:
30:
Dignitates Koronné, których ſzáfowánié
31:
iemu do wiernych rąk zwierzoné, go=
32:
dnym rozdáwáć.
33:
DIGNITATES.
34:
Doſtoienſtwá y vrzędy, w práwiech
35:
ſwych máią bydz záchowáné: á ie=
36:
no Synóm Koronnym dawáné:
37:
Expektátitwy niemáią bydz ná nie
38:
dawáné, áni ich dochody vmniey
39:
ſzáné.
40:
DOſtoieńſtwá kośćielné y świetckié Króleſtwá Polſkiégo/
41:
iednoſtáynie przy Prawiéch y zwyczáiach y wolnośćiach ich/
42:
któré y których czáſu Naiáśnieyſzych Kśiążąt Pánów/ Káźimié
43:
rzá/
44:
Lodowiká/ y innych Rrólów y Kśiążąt/ dźiedźiców Kró=
45:
leſtwá Polſkiégo vżywáli/ dopuſczamy ſtać/ y chcemy przy nich
46:
zoſtáwić.
Z Przywil. Iágełłow, w Iedlnéy 1433 Liſt 50.

47:
Któré to doſtoieńſtwá gdyby wákowáły/ to ieſt gdy
48:
by ten/ który ie miał vmárł/ żadnému cudzoźiemcowi poſtron=
49:
nemu/ iedno Szláchćicowi dobrze záſłużonému/ y w ſławie
50:
chwálebnie záchowáłému onéy źiemie/ w któréy Doſtoieńſtwo
51:
tákowé będźie wákowáło:
52:
to ieſt w źiemi Krákowſkiéy obywá
53:
telowi Krákowſkiému/ w Sándomierſkiéy/ Sándomierſkié=
54:
mu/ w Wielkiéy Polſzce obywátelóm Wielkiéy Polſki: á ták we
55:
wſzyſtkich źiemiách Króleſtwá náſzégo będźiemy dáwáć/ y roz=
56:
dáwáć.
VACANtiae.
2. Dobrze záſłużonev.
3. Z pochwałą ludźi. w ſławie dobrze záchowałev
Obywátelóm ſpół powiátowym.
Expectátiwy.

57:
Ná któré doſtoieńſtwá ták Duchowné iáko Swietckié
58:
Expektátyw zápiſánych żadnéy oſobie nie damy ná przyſzłé czá=
59:
ſy. A tákowych doſtoieńſtw przerzeczonych ták Duchownych

strona: 71

Práwá krolew. álbo wálnego Kśięgi pierwſze o Doſtoien: y vrzę.
1:
iáko Swietckich nie mamy vmnieyſzáć/ potłumiáć: y ich dźier=
2:
żaw/ czyńſzow/ álbo dochodów ku nim należących przez ſłuſzné
3:
go vznánia Práwá nie mamy bráć.
6. Potłumiáć.
Bráć.

4:
Rády Koronné z Szláchty máią
5:
bydz wybiéráné.
6:
IZ Stan Rycérſki przodek ma w Koronie téy: nie ma bydź
7:
żaden w Rádźie/ iedno z Rycérſkiégo narodu/ ták Duchowny
8:
iáko Swietcki.
Zyg. Aug. 1550.

9:
Doſtoienſtwá ábo vrzędy Króleſtwá,
10:
ſámym obywátelóm Szlácheckié=
11:
go rodu, nie innym máią dáwáć.
Z Przywil. Lódwiko. w Koſzyc. 1374, Liſt 41.

12:
OBiecuiemy/ iż tákowych vrzędów y doſtoieńſtw/ iáko ſą
13:
Woiewództwá/ Káſztelánię/ Sądy/ Podkomórſtwá/ y tym
14:
podobné/ któré do żywotá zwykły bydź dawáné/
15:
y innym któ=
16:
rymkolwiek ludźióm obcym/ przychodnióm nie będźiemy dá=
17:
wáć/ oprócz ſámym ſynóm Koronnym/ y mieſzkáiącym w tych
18:
źiemiách/ etć.
19:
To znaydźieſz w Metrice Státutowéy.
20:
Sześć Właſnośći.
21:
1. Zaſługá. 4. Dowćip.
22:
2. Cnotá. 5. Rozum.
23:
3. Wieku nie młodégo. 6. Ośiadły rodzic.
24:
Máią bydz obaczeni w tych, co bywáią ná vrzedy Ko=
25:
śćielné y Senatorſkié obiéráni.
26:
Gdyż tuteczni obywátele zá ſwoie zaſługi y cnoty nád przy
27:
chodnie ſłuſznie máią bydź przekłádáni: obiecuiemy liſtem ni=
28:
nieyſzym Dignitarſtwá/ Káſztelániy/ y Vrzędów wſzyſtkich
29:
Króleſtwá náſzégo/
30:
nikomu/ iedno oſobóm dobrze záſłużonym/
31:
láty/ rozumem/ y mądrośćią okazáłym/ y iedno tutecznym ro=
32:
dákóm/ nie rozdáwáć: y damy Vrząd onéy oſobie/
Káźi. w Nieſzo. 1454. Liſt 92.

33:
która

strona: 72

1:
onéy źiemie będźie obywátelem: w któréy tákowé doſtoieńſtwo
2:
będźie dignitarzá álbo vrzędniká potrzebowáło: y który támże
3:
będźie miał dźiedźiczné dobrá.
4:
A to dla tego: ábyſmy zámknęli
5:
drógę nielubośćióm y ſzemrániu ludzkiému.
6:
O zmyſlonych ośiadłośćiách.
Zygmunt w Piotrko. 1538.
Zyg. Aug. w Piotrko. 1562.

7:
KV vſtrzeżeniu zmyślenia/ któré przytrafuią ſie bydź około
8:
mienia ośiádłośći/ vſtáwiamy ná potym/ chcąc by ták było cho
9:
wano: iż doſtoieńſtwá/ Stároſtwá/ y inſzé vrzędy źiemſkié nie
10:
innym mogą bydź/ áni máią bydź dáné:
11:
ieno tym/ którzy przed=
12:
tym mieli nie zmyśloną/ áni pod iáką bárwą/ ále iſtotną á pra=
13:
wdźiwą dóbr dźiedźicznych ośiádłość w onéy źiemi: w któréy
14:
Doſtoieńſtwá álbo Stároſtwá przez Vrzędników ſą:
15:
chcąli
16:
miéć ſpoſobny ku otrzymániu tego doſtoieńſtwá przyſtęp.
17:
O tychze zmyſlonych ośiádłośćiách.
18:
GDyż o tym piérwſzé Státutá doſtátecznie vczą:
19:
áby ká=
20:
żdy Dignitarz y vrzędnik w téy źiemi był oſiádły/ gdźie digni=
21:
tárſtwá dźierży: á iż częſtokroć tákowé wątpliwośći ſie wſczy=
22:
náły/ że téż wiele ludźi ták to ćiáſno rozumieli/ chcąc áby ći to
23:
Dignitarze y Vrzędnicy nie w źiemi/ ále w Powiećiéch bywá=
24:
li ośiedli.
25:
Obiáśniáiąc tedy Státutá o tym przez przodki náſzé
26:
pierwéy vczynioné/ vſtáwuiemy: áby káżdy Dignitarz y Vrzę=
27:
dnik w ſwym Woiewództwie doſkonáłą á nie zmyśloną ośiá=
28:
dłość miał: á ktemu tákową/ w któréyby mógł pomieſzkiwáć.
29:
A ośiádłość tákowa ma ſie rozumiéć w okręgu Woiewództwá
30:
onégo/ nie w Powiećie. Wyymuiąc z tego Ruſkié/ Mázowec=
31:
kié y Ráwſkié Woiewództwá/ ktemu źiemię Wieluńſką/ podle
32:
Przywileiá Káźimiérzá Krolá:
33:
któré przez ſwą ſzérokość wiele
34:
źiem w ſobie zámykáią: á tákowé źiemie oſobné źiemſkié Sę=
35:
dźie/ y inné Vrzędniki w ſobie máią. W tych tedy Woiewódz=
36:
twách wysſzéy miánowánych ták vſtáwiamy:
37:
áby káżdy Vrzę=
38:
dnik źiemſki/ iuż nie w Woiewództwie/ ále w onéy źiemi/ która
39:
ſwóy Sąd źiemſki ma/ był ośiádły. Wyymuiąc z tego tylko
40:
Woiewody: którzy w któréykolwiek źiemi onégo Woiewódz=
41:
twá będą mieli ośiádłość/ zá dobrą y doſtáteczną ma bydź
42:
rozumiáná.

strona: 73

Práwá Krolew. álbo Wálnego Kśięgi pierwſze o Wolnośćiach.
1:
Ieſli nieośiádłému zá iáką zaſługę do=
2:
ſtoienſtwo będzie dano, w półroku
3:
niech ſie o ośiádłość ſtára.
Zygmunt w Kráko: 1510. Liſt 10.

4:
Chcąc záchowáć w ſtárych vſtáwách ſpráwiedliwość/ bę=
5:
dźiemy ón Státut przywodźić ku ſłuſznému ſkutkowi: Iż któ=
6:
rymkolwiek doſtoieńſtwá y vrzędy będźiemy dáwáć źiemſkié/
7:
máią bydź ośiedli:
8:
á ieſlibychmy którému nieośiádłému zá iáką
9:
znáczną zaſługę doſſtoieńſtwo y vrząd dáli: tákowy będźie ſie
10:
powinien ſtáráć o ośiádłość od wźięćia vrzędu w półroku/
11:
pod ſtráceniém doſtoieńſtwá y vrzędu.
12:
A tym/ którzy ná ten
13:
czás ſą nie ośiedli/ doſtoieńſtwá y vrzędy dźierżąc/ ieſli od te=
14:
go czáſu do półroká nie vczynią ſie ośiádłémi/ doſtoieńſtwo y
15:
vrząd iemu weźmiemy.
16:
Ale dźierżáwy nieośiádłym wolno dáwáć, iedno rodakóm
17:
Szlách: 1562. Stá. 20. list 14. Ieſcze dokłádnieyſza Conſti
18:
tucia o zmyſlonéy ośiádłośći ieſt 1563. Stá. II. liſt 20.b.
19:
Kędyby przemieſzkywáć mógł: á nie zmyſloną: á któ=
20:
réyby nie w ten czás doſtał, gdy Vrząd wákuie álbo
21:
Dignitárſtwo: Ale przedtym ośiádłą: á nie nowo zápi=
22:
ſáną. Támże y proceſs przećiw tákim oſtrzeyſzy:
23:
INDIGENATVS
24:
Doſtoienſtwá tego rodzáiu Polſkié=
25:
go ludzióm máią bydz dawáné: iná=
26:
czéy obránégo niema nikt ſłucháć.
Rády Koronne 1503. Liſt III.

27:
ZA iednoſtáynym Pánów Duchownych y Swietckich/ y
28:
Poſłów Ziemſkich/ ná tym Séymie Piotrkowſkim zebránych/
29:
poſpolitym ſkazániém: od ſtárégo Státutu nie odſtępuiąc/ v=
30:
ſtáwiono ieſt:
31:
iż Doſtoieńſtwá y vrzędy źiemſkié przez Króla
32:
Iego M. tylko obywátelóm Ziem/ óśiádłym/ godnym má=
33:
ią bydź dawáné. A ieſli będźie ináczéy vczyniono/ to niémá
34:
bydź chowano:
35:
áni temu/ którému tákowé Doſtoieńſtwo y V=
36:
rząd przećiwko przerzeczonéy Vſtáwie będźie dan/ niema bydź
37:
dopuſczono vżywánié tákowégo Doſtoieńſtwá y Vrzędu/ áni

strona: 74

1:
iemu ma bydź czynioné iákié poſłuſzeńſtwo.
2:
A o Królu Ieo
3:
M. ták czyniącému niema bydź ináczéy rozumiano: iedno iż
4:
przećiwko przyśiędze ſwéy/ krzywdę vczynił Przywileiowi po=
5:
ſpolitému.
6:
Tákowyz drugi Státut.
7:
ZAdnému nápotym ná wieczné czáſy Cudzoźiemcowi/ iá=
8:
kich Zamków ábo Doſtoieńſtw nie damy/ áni potomkowie ná=
9:
ſzy nie dádzą.
Zygmunt w Piotrko. 1538.

10:
A którybykolwiek przećiwko ninieyſzéy vſtáwie
11:
iáki Vrząd álbo Doſtoieńſtwá trzymał/ y nápomniony niepu=
12:
śćił: dobrá iego máią bydź do ſkárbu obróconé/ á ſam ma bydź
13:
beze czći.
14:
Tákowyz Trzeći.
15:
Ponieważ ieſteſmy Królem Polſkim/ zamków/ áni dźier=
16:
żaw żadnych zwiérzáć ſie niechcemy/ iedno Polakóm ſzláchec=
17:
kiégo narodu ośiádłym: á to wedle Przywileiu Lódwikowéo.
18:
Pan Herbórt właſnie wykłáda: ((tekst łać.))
19:
P. BATOROWIE.
20:
Pánowie Batorowie iáko ſą przyięći pro indigenis Regni
21:
Poloniae pátrz w Metrice Tit. Indigenatus, nietylko
22:
żeby Polak, nietylko ośiádły, nie tylko genealogia no
23:
bilis, ále żeby był contribulis ſpółpowiátowy obywátél
24:
ſzláchćic.
25:
Tit. Dignit. Sta. I. ver. 4. Item, tit tenże 9.
26:
ver. 3. A to ſie rozumié y o dignitates powiátowych, że
27:
máią bydź ośiedli, 155. Tit. Dignit. ſta. 7. w Láćińſkim.
28:
Indigenatus pánów Bekieſzów
29:
Włádyſłáwá y Gábrielá.
30:
MAiąc przed oczymá mężné y doſyć dźiélné poſługi PP.
31:
Bekieſzów ná expedicyách woiennych téy R.P. przez nie poka=
32:
záłé: gdyż ieden pan Gábryel zá przodká náſzégo w ſzturmie ná
33:
murzéch mieyśckich Pſkowſkich w Moſkwie/ w źiemi nieprzy=
34:
iáćielſkiéy/
35:
z wielką ſławą ſwą zdrowié położył/ á drugi pan
36:
Káſper w téyże źiemi nieprzyiaćielſkiéy/ tákże ná potrzebie przod
37:
ká náſzégo woiennéy/ pracámi woiennémi ſtrapiony/ rychło po=
38:
tym vmárł:
39:
którym R.P. oddawáiąc wdźięczność/ ták Ko=

strona: 75

Práwá krolew. álbo wálnego Kśięgi pierwſze o Wolnośćiách.
1:
roná/ iáko y W.X. Litewſkié zá indigeny ſwé przyięli.
2:
Chcąc
3:
potomki ich páná Włádyſłáwá y Gábryelá Bekieſzá/ do náſzéy
4:
y R.P. poſługi ochotnieyſzé vczynić/ zá przyczyną Poſłów źiem
5:
ſkich/ y rádą PP. Rad náſzych oboygá narodu/ onym iáko fili
6:
is ((tekst łać.))
7:
((tekst łać.))
8:
oycá y ſtryiá wysſzéy pomięnio=
9:
nych przodków ſwych/ ták w Koronie/ iáko téż y w W.X. Li=
10:
tewſkim/ ((tekst łać.))
11:
mo=
12:
cą tego Séymu dáiąc im pozwalamy.
13:
Z tą iednák oſtrogą/ á=
14:
by ći przerzeczeni obá PP. Włádyſław y Gábryel/ Bekieſzowie/
15:
iuramentum fidelitatis, nam/ y Koronie/ tákże y W.X. Litew=
16:
ſkiému vczynili.
17:
Iákóż iuż ieden z nich Włádyſław/ który w
18:
Koronie/ y w W.X. Litewſkim indigenatum przyiąwſzy/ y pre=
19:
ſens będąc ná Séymie/ nam y Koronie/ y W.X. Litew=
20:
ſkiému przyśięgę oddał.
21:
A pan Gabryel młodſzy/ który w Ko=
22:
ronie y w W.X. Ltewſkim indigenatum przyiął/ ná przyſzłym
23:
Séymie tákąż przyśięgę vczynić będźie powinien.
24:
Indigenatus Pánów Wołoſkich.
25:
DLa ważnych przyczyn zá zgodną interceſsyą PP. Rad/
26:
Lukaſzá Stroycá/ y Ieremia Mogiłę narodu Wołoſkiégo/ lu=
27:
dźie w oyczyznie ich znácznie vrodzoné/ y ná zacnych vrzędźiéch
28:
w pánſtwie tám tym będącé/
29:
zá pozwoleniem wſzech ſtanów
30:
y Poſłów źiemſkich/ zá ſzláchćice y obywátele Korony téy prziy=
31:
muiemy. Condicye onym w przywileiu ich opiſáné do wypeł=
32:
nienia wcále záchowuiąc/ oddawſzy piérwéy powinną przyśię=
33:
gę nam/ y Koronie náſzey.
Zygmunt w Piotrk. 1593. Liſt 14.

34:
VACANCIAE.
35:
Doſtoienſtwá y Vákáncię ná począt=
36:
ku Séymu máią bydz rozdawáné o=
37:
śiádłym w onych powieciéch.
Zygmunt w Piotrk. 1543. ſtátut 12. w łaćin.

38:
ABy ſpráwy źiemſkié nie były zániedbáné/ nápotym będźiem
39:
winni tákowé Vrzędy y Doſtoieńſtwá ná początku Séymu/

strona: 76

1:
piérwéy niż ſie Séym generálny pocznie/ do tego godnośćią
2:
ſpoſobnym ośiádłym rodákóm onéy źiemie/ według Przywi=
3:
leiów y Státutów rozdawáć.
4:
Ieſcze o Wákánciách.
5:
Wákáncię wſzelákié nadáléy pułroká/ potym iáko ſie która
6:
otworzy/ rozdawáné bydź máią: Iednák któréby immediaté
7:
przed Séymem przypádły/ máią bydź nadáléy w tydźiéń po po=
8:
częćiu Séymu rozdáné.
9:
Czego Poſłowie ná Séymie popié=
10:
ráć máią.
11:
INCOMPATIBILIA.
12:
Woiewodá y Káſztelan nie ma bydz
13:
ná Stároſtwo ſtáwión wyiąwſzy
14:
Stároſtę Krákowskiégo.
Zygm. III. 1588 Liſt 40.

15:
GDyż káżdému vrzędowi ſą náznáczoné pewné ſpráwy: o=
16:
biecuiemy w żadnych źiemiách króleſtwá náſzégo Woiewodę
17:
áni Káſztelaná ná Stároſtwo nie wſádzáć: wyiąwſzy Stá=
18:
roſtę Krákowſkiégo.
19:
Tákowyſz potym.
20:
PRzy rozdawániu Doſtoieńſtw y Vrzędów/ ná potym
21:
Státuty Polſkié będźiem chowáć koronné: iże Dignitarzów
22:
ná Stároſtwo onych mieyśc nie będźiem ſtánowić/ á zwłaſczá
23:
iże práwámi koronnémi opátrzono ieſt/
24:
áby żaden Káſztelan
25:
áni Woiewodá onéy źiemie/ w którey ſądy ſądzoné bywáią/ ſtá=
26:
roſtwá nie trzymał.
Káźi. III. w Nieſzo. y w Opok. 1454. Liſt 92.
Zygmunt w Piotrko. 1538
Zyg. Aug. w Piot. 1562.

27:
A przetóż któryżkolwiekby ſie ważył co
28:
wźiąć przećiwko téy ordináciiey y ſtárému koronnému poſtá=
29:
nowieniu: gdźieby táki był nápomniony ná Séymie Generál=
30:
nym/ álbo téż ná ſéymiku powiátowym/ á ón by tákowégo Di=
31:
gnitárſtwá álbo Vrzędu reſignowáć zániedbał/
32:
tákowy ſa=
33:
mym vczynkiem sſtawa ſie bezecnym/ rć.
34:
Podobna temu Vſtáwá.
35:
GDyż káżdé Dignitárſtwo/ ktemu y Vrząd źiemſki oſobné

strona: 77

Práwá krolew. álbo wálnego Kśięgi pierw. o rozdawániu Vrzę.
1:
powinowáctwo/ podle piérwſzych Státutów w ſobie ma:
2:
zá pilnym żądániém Poſłów koronnych vſtáwuiemy/ przechyláiąc
3:
ſie do Státutów piérwéy o tym wydánych: że żaden Woie=
4:
wodá áni Káſztelan Stároſtą áni Vrzędnikiem źiemſkim bydź
5:
niemoże w iednym Woiewództwie:
6:
okromia Stároſtwá á
7:
Woiewództwá y Káſztelániiéy Krákowſkiéy: któré podle da=
8:
wnieyſzych Státutów ſpołu ſtać może. Ale káżdy inny vrząd
9:
źiemſki z ſtároſtwem téż y z Krákowſkim ſpołu ſtać niemoże/
10:
wyiąwſzy teraznieyſzégo poſseſsorá.
11:
Doſtoienſtwá któré nie mogą
12:
weſpół ſtać.
13:
KAſztelan ieden Burgrábią zamku Krákowſkiégo bydź nie
14:
może. Gdyż ná woynie Káſztelaná káżdégo bytnośći dla ſprá=
15:
wowánia ludźi ieſt potrzebá:
16:
Burgrábiá záśię ná zamku Krá=
17:
kowſkim obecnie bydź powinien. Z tych tedy przyczyn/ y ná
18:
ten czás káżdy Káſztelan Burgrábſtwo puśćić będźie powi=
19:
nien exnunc:
20:
y ná potym Burgrabſtw Káſztelanóm dawáć nie
21:
będźiemy/ gdyż to oboie ſtać weſpółek niemoże.
Zygmunt Auguſt w Piotrk. 1562.

22:
Ieſcze o dwoygu ſądowym Stároſtwie.
23:
GDyż ieſt rzecz ſłuſzna/ áby káżdy ná iednym Vrzędźie prze=
24:
ſtał: áby tym pilniéy powinnośći onégo Vrzędu wykonywał:
25:
vſtáwuiemy/ áby żaden dwoygá ſtároſtwá ſądowégo dźierżeć
26:
niemógł.
27:
A ieſliby kto był náleźión/ któryby niebacząc nic ná
28:
tę vſtáwę Koronną/ śmiał v nas tákowé ſtároſtwá vprośić/
29:
tedy tákiému máią bydź bona confiſzkowáné:
30:
á ktemu pozwá=
31:
ny od kogóżkolwiek bądź do któregóżkolwiek ſądu ábo vrzędu/
32:
winy dwie śćie grzywien przepada.
Zygmunt Auguſt w Piotr. 1562.

33:
Którą winę ná piérw=
34:
ſzym roku iáko ná záwitym/ nie odchodząc od ſądu odłożyć bę=
35:
dźie ſtronie powinien: y tákowé ſtároſtwá támże in inſtanti pu
36:
śćić ma: exceptis modernis poſſeſſoribus, którzy do żywotá ſtá=
37:
roſtwá oboie trzymáć máią.
38:
O ſpólnośći Vrzędów Koronnych
39:
z Dignitárſtwy.

strona: 78

1:
IZ prośili Poſłowie źiemſcy/ áby Márſzałek y Podſkárbi
2:
Koronny przy vrzędźiéch ſwych Dignitarſtw nie trzymáli/
Zyg. Aug. w Piotrko. 1565.

3:
po=
4:
nieważ że z tychże vrzędów ſwych/ y mieyſce y Wotum w Rá=
5:
dźie náſzéy máią/ y záwżdy mieć mogą/ á niemogą záś dwoy=
6:
gá mieyſcá w Rádźie záśiádáć.
7:
Ná ten czás żeſmy té Vrzędy
8:
ná początku pánowánia náſzégo weſpółek z Doſtoieńſtwy zá=
9:
ſtáli: y pámięć ieſt/ że y zá nieboſczyká Królá Zygmuntá Oycá
10:
y innych przodków náſzych/ tákże téż weſpółek té vrzędy z Di=
11:
gnitárſtwámi bywáły:
12:
tedy poſseſsory ich teráznieyſzé przy do
13:
ſtoieńſtwách zoſtáwiamy. A wſzákże iż zwłaſczá czáſu poſpo=
14:
litégo ruſzenia ná woynę oſobné przy oſobie náſzéy vrzędów ko=
15:
ronnych/ á oſobné téż Dignitarſtw/ gdźie indźie ná ſwych miey
16:
ſcach powinowáctwo y ſpráwá bydź muśi:
17:
przeto po zeſzćiu
18:
teráznieyſzych oiſseſsorów/ nie mamy tych vrzędów żadnému
19:
Dignitarzowi dawáć.
20:
Mnieyſzé Incompatibilia.
Zygmunt Auguſt w Wárſzá. 1563 w Conſtit. Liſt 22.

21:
Káżdy vrząd ma ſwé ſpráwy: y nie máią dáléy dźierżeć Sę=
22:
dźiowie Ziemſcy y Piſárzowie Ziemſcy, Grodzkich ſą=
23:
dów albo piſarſtw weſpółek z źiemſkimi.
24:
Item, Duchowna oſobá Piſárzem źiemſkim bydź nie może.
25:
Item żaden Piſarz y podpiſek v tego ſądu, v którégo śie
26:
dźi, niemoże kauz żadnych ſpráwowáć. Aug. 1550. Sta. 33. y 34.
Zyg. Aug. Piotrk. 1565 Liſt 58.
MERITA NAGRODA.
27:
A Ten Séym przyſzły/ ma ſie począć od exequuciiéy tych rze
28:
czy któré ſie ná teráznieyſzym Séymie nie dokonáły wedle Con=
29:
ſtituciiéy:
30:
á te gdy ſie dokona/ mamy z pány Rádámi Koron=
31:
némi y z Poſły źiemſkiémi náleźć obyczay/ iákoby ludźie dobrze
32:
záſłużeni Rzeczypoſpolitéy/ zapłátę cnotliwych poſług ſwoich
33:
mieli/ á potym czwartą część ná obronę Rzeczypoſpolitéy od=
34:
łożyć będźiem powinni.
35:
Tákiz drugi.
36:
A Támże téż mamy náléźć obyczay z pány Rádámi náſzémi/
37:
iákoby ludźie dobrze záſłużeni Rzeczypoſpolitéy/ zapłátę cno=
38:
tliwych zaſług mieli/ wedle Conſtituciiéy Wárſzáwſkiéy.

strona: 79

Práwá krolew. álbo wálnego Kśięgi pierwſze o nagrodách.
1:
Tákiz trzeći.
2:
A Támże ná Séymie Piotrkowſkim Koronnym bliſko przy
3:
ſzłym obyczay náleźć będźiemy powinni/ wedle Conſtituciy
4:
piérwſzych: áby poczćiwie záſłużeni Rzeczypoſpolitéy ludźie/
5:
nagrodę ſłużb ſwych przyſtoyną mieli.
6:
Ieſcze tákiz.
7:
NAydówánié obyczáiu/ którymby poczćiwie záſłużeni lu=
8:
dźie nagrodę przyſtoyną służbóm ſwym mieli/ záchowáné było
9:
do Séymu tego Conſtituciámi przeſzłémi/ do których przyſtá=
10:
wáiąc/ y widząc rzecz bydź potrzebną y przyſtoyną/ náyduie=
11:
my:
12:
Iż záſłużonym ludźióm Rzeczypoſpolitéy/ Doſtoieńſtwy/
13:
Vrzędy/ Dożywoćia ná dobrách náſzych/ kádukiem/ y nieſłuże=
14:
niem woyny/ przypádłémi dobry/ y innémi wſzytkimi zapłátá=
15:
mi/
16:
wedle zdánia y woléy náſzéy/ któréby práwá nie obrażáiąc/
17:
wieczną zá ſobą pámięć y poczćiwą ſławę nioſły/ były ſłużby
18:
nágradzáné.
19:
Minutiora bona vbogim páchołkóm
20:
w Inflantciéch pro meritis
21:
aequaliter.
22:
INſzé zamki y dobrá/ okróm wysſzéy omięnionych zam=
23:
ków/ máią téż bydź Inflantóm záſłużonym/ do dźierżáwy po=
24:
dawáné: á minutiora bona páchołkóm chudym záſłużonym/
25:
Pólſkiégo/ Litéwſkiégo/ y Inflatckiégo narodów in vſumfru=
26:
ctum aduitalem, dawáné aequaliter.
27:
Item, w Koronie minutiora bona wolno dáć było 156. ſta. 2.
28:
Z trzech częśći wolno Królowi
29:
nágrádzác.
30:
A Ieſliż my poſseſsorowi którému dóbr ſwoich łáſkę iáką
31:
vczynić chćieć będźiemy: tedy to z ſwych trzech częśći vczynić
32:
będźiem mogli.
Zyg. Augu. w Lublin. 1566. Liſt 70.
Tenże. w Piotr. 1567. Liſt 73.
Zygm. III. w Wárſzá. 1589. Liſt 9.
Zyg. Augu. w Piotrko. 1562. ſtátut 14. verſus 3. Liſt 13.

33:
Zá zaſługi zacné praerogátiwá.
34:
A Ieſlibychmy którému nieośiádłému zá iáką znáczną zaſłu=
35:
gę doſtoieńſtwo y vrząd dáli/ tákowy będźie ſie powinien ſtá=
36:
ráć o ośiádłość od wźięćia vrzędu w pułroku/ pod ſtráceniem
37:
doſtoieńſtwá y vrzędu.
38:
Máieſtat Królewſki w ten czás moc
39:
bierze, gdy zá zaſługi godné brá=
40:
wia poddánym oddáie.
Zygmunt w Kráko. 1510. Liſt 10.
Ian Olbr. w Przywil. Liſt 91.

41:
W Ten czás ſczęśliwé pánowánié Królewſkié/ nietylko moc
42:
bierze/ ále iákoby perły nád nim ſie łſnieią: gdy zá wierné y ży=
43:
czliwe zaſługi/ dla oſzláchcenia królewſkiéy oſoby/ przyſtoyné
44:
nagrody ſwoim wiernym poddánym oddáie.
45:
((w. 13-17 tekst łać.))
46:
Niegodni wiele máią, á godni záś máło,
47:
Czym pokóy poſpolity domá nie iest cáło.
48:
Chudémi wſzędźie zátkáć, ich prace, roboty:
49:
Więc téż ſłuſznéy zapłáty, zwykły niemieć cnoty.
50:
Ieſcze: OFFICIA Y DOSTO=
51:
IENSTWA.
52:
Przyczyny, czemu vrzędy w Pol=
53:
ſcze nie amouibiles.
Zygmunt w Piotrko. 1538.
Alexánder w Rádom. 1505. Liſt 119.

54:
IZ Doſtoieńſtw y Vrzędów po Séymie bliſko przeſzłym/
55:
wedle ſtárégo zwyczáiu przez nas podánych niegodźi ſie nam
56:
bráć/ y od tych/ którym ſą dáné/ oddaláć y bráć: boby tákowé
57:
oſób zacnych ruſzenié z mieyśc/ imięniu ich przynioſło nieiákié
58:
zelżenié:
59:
y byłoby wnętrznéy nienawiśći y roſtérku niemáłé zá=

strona: 81

Práwá krolew. ábo wálnego Kśięgi pierwſze o rozdawá. doſtoien.
1:
palenié. A ták ná przyſzłe czáſy gdy té mieyścá będą wáko=
2:
wáć/ wedle ſtátutów Króleſtwá náſzéo będźiemy ie podawáć.
3:
Vrzędów áni przyczyniáć áni
4:
vmnieyſzáć.
5:
VRzędów y Doſtoynośći/ áni ich przyczyniáć/ áni ich v=
6:
mnieyſzáć nie będźiemy: iedno té któré ſą w Práwie opiſáné y
7:
poſtánowioné.
8:
Diſcipliná ná przeſtępcé.
9:
PRzećiwko wſzelákim officia dźierżący/ przećiwko tym
10:
Conſtitucióm: A przetóż vſtáwiamy/ żeby licentia byłá pow=
11:
śćiągnioná młodych ludźi/ y innych/ áby w káżdych powiećiéch
12:
źiem koronnych Stároſtowie/ Vrzędnicy/ y Dignitarze mieyſc
13:
byli ośiedli:
14:
których liſtámi náſzémi obiecuiemy náwiédzáć/
15:
áby vrzędóm ſwoim doſyć czynili: á ieſliby po trzy kroć ná=
16:
wiedzeni/ álbo obeſłáni/ nie ſtáráli ſie áby vrzędóm ſwym do=
17:
ſyć czynili/
18:
tedy od onych Vrzędów y doſtoieńſtw máią bydź
19:
oddaleni: á iuż ſámą rzeczą iſtotnie priwowáni ſą. A tákże
20:
máią bydź vpómnieni/ áni ośiádłémi byli/ á iżby częśćiéy oné
21:
mieyścá nawiédzáli/ kędy vrzędy y doſtoienſtwá máią.
22:
O ALIENACIACH
23:
przednich XII.
24:
PIATY ARTYKVL
25:
PIERWSZEY POWINNOSCI
26:
Krolewskiey.
27:
Dobrá Rzeczypoſpolitéy do kupy zgromádzáć,
28:
y záś onémi ſczodrze y opátrznie rękámi
29:
goſpodárſkimi wedle Praw ſzáfowáć.
30:
BONORVM REGAL.
31:
ALIENACIAE.
32:
Skárby niech Król zbiéra, dla ſczodro=
33:
bliwośći ku Rzeczypoſpolitéy.
Káźi. 3. Liſt 76.
Káźimi. 3. Liſt 76.

34:
ACz z powinnośći Królewſkiéy ſczodrobliwośći/ ku wſzyt=
35:
kich poddánych pożytku y rozmnożeniu/ okiem opátrowánia
36:
mamy pilność czynić:
37:
wſzákże ku rozmnożeniu ſkárbów y po=
38:
żytku króleſtwá náſzégo tym ſkłonnieyſzy bydź mamy: z których
39:
króleſtwá y poddánych náſzych pożytków/ moglibyſmy ſłuſznie
40:
opátrowánia czynić.
41:
WIECZNOSCI.
42:
I. Alienatio.
43:
ALe iż Koroná króleſtwá przerzeczonégo przez tákowé ſuc=
44:
ceſsię mogłáby ktorymkolwiek ſpoſobem bydź rozdźieloná/ y
45:
rozerwána/ y którymkolwiek ſpoſobem zgwałcona: przeto o=
46:
biecuiemy
47:
dobrym ſłowem pod przyśięgą náſzą/ tę Koronę kró
48:
leſtwá Polſkiégo záwżdy/ cáłą/ zdrową/ y nieumnieyſzoną zá=
49:
chowáć: y żadnych źiem álbo cześći od niéy nie oddaláć/
50:
áni v=

strona: 83

Práwá Krolew. álbo Wálnego Kśięgi pierwſze o Alienáciách.
1:
mnieyſzáć: ále onę rozmnażáć y iéy doſtawáć. iákóż ná Koro=
2:
náciiéy náſzéy ieſteſmy y byliſmy náſzémi liſty obowiązáni.
3:
Niechay pieniądze tráći. który ie
4:
dał ná źiemie główné, w których
5:
ſą Stároſtwá.
6:
GDyż dobrá y dźierżáwy ſtołu náſzego Królewſkiégo nie
7:
tylko dla oſoby náſzéy/ ále y dla obrony y záchowánia Króle=
8:
ſtwá wſzyſtkiégo/ od początku ſą poſtánowioné:
9:
obiecuiemy
10:
iż nie będźiem záſtáwiáć w pieniądze zamków y źiem piérw=
11:
ſzych/ w których Stároſtwá ſą. A ieſliby od nas kto tákowé
12:
źiemie álbo zamki ták w zaſtáwie wźiął/ pieniądze przezeń dá=
13:
né tym ſámym niech tráći.
14:
Dobrá Królewſkié w potrzebie Rze=
15:
czypoſpolitéy, iedno ná Séymie
16:
Wálnym máią bydz zápiſowáné, á
17:
to tylko ná wydzierzenie: á iná=
18:
czéy kto czyniąc, cześć y pienią=
19:
dze tráćić ma.
20:
IZ z dóbr Stolice Królewſkiéy ſtan królewſki zwykł oſo=
21:
bné miec opátrzenié:
Káźi. III. w Nieſzo. 1454 Liſt 93.
Alexánder w Piotrko. 1504. Liſt 114.

22:
á gdyby tego niebyło/ tedy ſtan Królew=
23:
ſki muśiałby bydź podéymowan pomocámi, któréby wſzytkich
24:
doległy: á ták wiele potrzéb w Króleſtwie nośić ſie przydawa:
25:
że téż y poſpolitémi pomocámi niepodobieńſtwo doſyćby im v=
26:
czynić.
27:
A ták opátruiąc ſtan Królewſki/ y potrzeby przypadá
28:
iące/ á żeby zá czáſem mogły bydź wyſwobodzoné wſzytki do=
29:
brá ſtołu Królewſkiégo/ vſtáwiono ieſt/ y przez máyeſtat Kró=
30:
lewſki ma bydź vtwiérdzono:
31:
iż dobrá Królewſkié/ gdy będą
32:
wykupioné/ álbo którymkolwiek obyczáiem przypadną ná Kró=
33:
lá Iego M. iuż więcéy niemáią bydź záſtáwiáné/ áni dárowá=
34:
né przez Máyeſtat Królewſki:
35:
chybá żeby ná wálnym Séymie
36:
ná potrzebę Rzeczypoſpolitéy Pánowie Rádni zwolili záſtá=
37:
wić/ dárowáć/ álbo zápiſáć
38:
Dla tego Król Ieo M. żadné=

strona: 84

1:
mu nápotym do ſumm piérwſzych ná dobrách królewſkich nic
2:
przypiſáć nie ma: á ieſliby przydał ſie bydź zapis/ tedy y to ná
3:
Séymie Wálnym z zezwoleniém Senátorów koronnych bydź ma.
4:
A choćżeby y ták było/ tedy iednák Dekret wiecznym czá
5:
ſóm ſłużący wyſzedł táki: iż nikomu żadnych dóbr ſtołu Kró=
6:
lewſkiégo nie ma Máieſtat królewſki zápiſáć/ przez obowiązku
7:
wydźierżenie.
8:
A któryby przećiwko temu Státutowi pienią=
9:
dze ná dobrá królewſkié dał/ táki tráći y cześć/ y pieniądze/ któ=
10:
ré ma zápiſáné.
Zygmunt Auguſt w Piotr. 1562.

11:
O Státućie Króla Alexándrá.
12:
Státut Królá Alexándrá Stryiá náſzégo ták ij wykłádáć
13:
y rozumieć náyduiemy/ iáko ſłowá tego Státutu ſamé w ſo=
14:
bie brzmią/ y obmawiáią: y w mocy ſwéy ij zoſtáwuiemy.
15:
A
16:
ták wſzytkié po tym to ſtátućie dániny/ dárowizny wieczné/
17:
feuda álbo lenna, téż y przedánia náſzé y przodków náſzych: tákże
18:
téż funduszé y nádánia wſzyſtkich Duchowieńſtw iákóżkolwiek
19:
zápiſáné/ máią bydź y ſą tym Státutem káſowáné/
20:
á wniwecz
21:
obróconé: iáko té/ któré ſą Práwu poſpolitému przećiwné ná=
22:
leźioné/ y oſądzoné/ we wſzyſtkich páńſtwách y kśięztwách
23:
do Koróny należących/ ták w Kśięztwie y źiemiách Pruſkich/
24:
iáko Zatorſkim y Oświęćimſkim Kśięztwie:
25:
gdyż té Kśięztwá
26:
pod iedną pieczęćią y laſką koronną ſą. Tákowé wſzytkié i=
27:
mioná dáné/ infeudowáné y przedáné w źiemiách wysſzéy omie
28:
mionych/ przypadáią w ręce náſzé y Rzeczypoſpolitéy:
29:
oſtáwu=
30:
iąc w mocy feuda y lenna Kśiążąt Pruſkiégo y Pomorzkich: z
31:
którémi prze potrzebę y dobré poſpolité/ zá zwoleniém ſtanów
32:
Koronnych/ té lenna vczynioné y nádáné ſą zdawná.
33:
Co ſie
34:
tknie Woiewództwá Mázoweckiégo/ to nie podpada pod exe=
35:
quucią Státutu Alexándrowégo/ áż do dánia y vprzywileio=
36:
wánia Státutów y wolnośći ich/ zá pánowánia świętéy pá=
37:
mięći Królá Zygmuntá Oycá náſzégo:
38:
zá którégo pánowánia
39:
do korony per ſuceſsionem przypádły: czego datá ich Státu=
40:
tu ſzérzéy świádczy/ y obmawia.
41:
Alexándrowym.
Zygmunt Auguſt w Wárſz. 1563.

42:
AZe náoſtátek ná Státut Królá Alexándrá Stryiá náſzé=
43:
go/ De bonis Regalibus, Liſty tákże wſzyſtki z wielkąſmy pilno

strona: 85

Práwá krolew. álbo wálnego Kśięgi pierwſze o Alienáciách.
1:
śćią z Rádámi Koronnémi/ y z Poſły źiemſkimi rewidowáli:
2:
á z oſobná ná káżdy/ rády ich słucháli/ y ſkazánia przy wſzech czy=
3:
nili/ nie folguiąc ſtanóm żadnym ze wſzech pańſtw koronnych/
4:
ná káżdé dárowizny/ lenná/ zaſtáwy/ dożywoćia/ frimárki/ y
5:
funduſzé/ po Alexándrze:
6:
wſzyſtki té wynálaſkiem y declárácią
7:
Séymu przeſzłégo/ y ktemu zá rádą Senatorów koronnych/ y
8:
Poſłów źiemſkich odpráwuiąc/ dobrze ſie liſtóm przypátruiąc/
9:
Dekretáſmy czynili/ y z łáſki Bożéy dokonáli.
10:
Iákóż iuż wſzy=
11:
ſtki mocą vchwały poſpolitéy Séymu przeſzłégo Piotrkow=
12:
ſkiégo/ y teráznieyſzégo Wárſzáwſkiégo/ z zwolenia Pánów
13:
Rad koronnych/ y Poſłów źiemſkich vtwiérdzamy w zupełnéy
14:
mocy/ wárunki wſzelákié w Conſtituciiéy łońſkiéy opiſáné oſtá=
15:
wuiąc o tych Artykuléch wysſzéy miánowánych.
16:
A ći wſzy=
17:
ſcy/ którzyby byli pozwáni/ vigore conſtitutionis Séymu prze=
18:
ſzłégo Piotrkowſkiégo o Ewikcią/ bądź to o ſummy/ bądź to
19:
o dobrá: tedy Roku mieć nie mogą piérwéy/ áż ná Séymie
20:
przyſzłym Koronnym: y ktoby interim ináczéy zá Dworem nád
21:
kim otrzymał/ irritum & inane.
22:
Státut Alexándrów.
23:
STátut Alexándrów o Dobrách ſtolice náſzéy królewſkiéy
24:
dekláruiąc zwalamy: áby Dźiedźictwá/ áni Lenná wieczné nie
25:
były nigdy dawáné.
Zygmunt Auguſt w Piotrko. 1565.

26:
Zaſtáwy á zápiſowánié ſumm ná imio=
27:
nách ſtolice náſzéy/ gdźieby bydź muśiały/ propter grauem ne=
28:
ceſsitatem Reipublicae: tedy nie ináczéy áby były/ iedno ná Séy
29:
mie Wálnym koronnym/ zá iednoſtáynym pozwoleniém Rad
30:
náſzych koronnych Duchownych y Swietckich/ y Póſłów źiem
31:
ſkich/ ad extenuationem.
32:
Y gdźieby zaſtáwá tákowa ad exte=
33:
nuationem bydź muśiáłá: áby to w Conſtitucią onégo Séy=
34:
mu było wpiſano/ ná iáką potrzebę Rzeczypoſpolitéy/ y iák
35:
wielka ſummá/ y ná któré imioná tákowa ſummá wźiąć ieſt po=
36:
zwolona: ((tekst łać.))
37:
Zoſtáwuiemy iednák w mocy/ y
38:
w ſzáfunku náſzym dobrá wſzytki ná nas/ álbo do ſtolice náſzéy
39:
królewſkiéy przypádłé/ y któré potym przypadáć będą prze nie
40:
ſłużenié woyny/ Iure caduco, inſcripto, donato od kogo/ wedle
41:
Státutu.
42:
O czym Conſtitucya dwuletnia Piotrkowſka ſzé=
43:
rzéy świadczy/ Articulo, O karániu wyſtępnych.

strona: 86

1:
DOZYWOCIA. II.
2:
LIſty dożywotné od nas dáné/ we wſzytkim wedle ich
3:
brzmienia álbo opiſánia przez nas będą chowáné.
4:
O tychze dozywoćiach.
5:
ABy téż y to iákiégo zátrudnienia około dożywoć/ któréby
6:
Práwu poſpolitému przećiwné nie były/ nie czyniło/ ták o tym
7:
znáyduiemy:
8:
iż Dożywoćié ná káżdéy ſtáréy ſummie ieſt dobré.
9:
Dożywoćie oycowi z dźiećmi dáné/ á choćia téż dźieći nieby=
10:
łyby miánowáné expreſsé, á oyćiec przed tym Séymem gdźieby
11:
iuż vmárł/ á dźieći in poſseſsione zoſtáły:
12:
tedy ieden w dożywo
13:
ćiu znich/ á nie więcéy ma zoſtáć/ znáyduiemy/ bo nie ma bydź
14:
rozumiano zá expectatiue áni ſolide.
Zygmunt 1538.
Zygmunt Auguſt 1562.

15:
Dożywoćie bráćiéy dáná bądź dwiemá/ bądź więcéy/ gdźie
16:
káżdy pro ſuo intereſſe vżywa go/ to ieſt rozdźielną álbo niero=
17:
zdźielną máiętnośćią/ iż gdy znich vmrze który/ tedy oni dru=
18:
dzy iuż nie w dożywoćia ſucceduią/ tylko w ſummę/
19:
ták iż oná
20:
część vmárłégo ieſt ná ſkupie/ choćia w tym to ták expreſse nie
21:
ſtoi/ NIE IEST SOLIDVM, ANI EXPECTATIVA: á ieſli niemáſz
22:
ſummy na tákim imieniu/ tedy tákże ma bydź rozumiano.
23:
Dożywoćié oycowi z ſynem dáné/ gdźie więc ſynowi poſseſſionem
24:
puśći przed ninieyſzym Séymem/ álbo concluzią Séy=
25:
mową/ nie ieſt expectatiua: exceptis ſądowych mieyſc.
26:
Gdyż
27:
Státut ieſt: że officia Sądowé máią bydź dawáné aetate, in=
28:
telligentia bené vigentibus. A ták ná to ma bydź báczność w tá
29:
kowym vſtępowániu/ áby był & aetate legitimabilis. Gdyż Stá
30:
tut mówi ((tekst łać.))
31:
Dożywoćié dwiemá bráćiéy dáné coniunctim & ſeparatim,
32:
gdy ieden drugiemu tego choćia exnunc vſtępuie/ álbo przed
33:
concluzią tego Séymu/ nie ieſt ſolidum áni expectatiua.
Zyg. Aug. w Lublinie. 1566.

34:
Dożywoćié mężowi z żoną dáné/ á iednoby znich vmárło ál=
35:
bo vmrze: tedy ſuperſtes w dożywoćiu zoſtawa.
36:
Dobrá náſzé Królewſkié/ dáné komu do pewnégo czáſu zámie
37:
rzonégo/ niemáią bydź dłużéy trzymáné/ tylko ad vitam vnius
38:
perſonae exnunc poſsidentis.
39:
O Dożywoćiách ná dobrá Królewſkié.
40:
A Dożywoćia niemáią bydź dawáné ná dobrá ſtołu Kró=

strona: 87

Práwá Krolew. álbo Wálnego Kśięgi pier. o Dożywoćiach y Lennach.
1:
lewſkiégo należącé/
2:
gdźieby ſtáré ſummy były ná dobrách ná=
3:
ſzych Królewſkich: iedno ktoby chćiał vpuśćić nam prynamniéy
4:
czwartą część ſummy głównéy zápiſánéy ſtáréy: w któréy oné
5:
dobrá dźierżáné były/ álbo dźierżéć ſie miáły.
6:
A wſzákże wſzyſt=
7:
kié inné Dożywoćia/ według Conſtituciy piérwſzych zoſtáwáć
8:
y dáwáć ſie máią.
9:
O Dozywoćiach ná ſtráconych
10:
ſummach.
11:
GDźieby téż kto máiąc piérwéy Dożywoćie ná dobrách kto
12:
rychkolwiek náſzych/ potym wieczność ſobie otrzymał ná nié/
13:
któraby mu przez tę Exekucyą vpáść muśiáłá/ tedy przy doży=
14:
woćiu zoſtáć káżdy ma.
Auguſt w Piotrk. 1562.

15:
LENNA FEVDA. III.
16:
Stephan K. obiecuie wiecznośći nie
17:
poczytáć zá Lenné.
Zygmunt Auguſt w Piotrk. 1567. Liſt 74.
ſtatut 18 w conſtit.

18:
TAkże obiecuiemy/ iż wykłádów nie przepuśćimy/ áni wy=
19:
wodów żadnych z Práwá obcégo/ áni dániny z Przodków ná=
20:
ſzych dóbr práwem dźiedźicznym nádánych/ miáły bydź zá Len=
21:
ná poczytáné: tylko ná którychby ſtało miánowićie/ że ſą nádá=
22:
né Iure feudali.
23:
Kráie Podolſkié y Ruſkié.
24:
Z Podolſkiégo y Ruſkiégo częśći Woiewództw Poſłowie
25:
opowiedáli: Iż Tátárowie y Wołochowie/ wiele dźierżaw w
26:
onych kráiách popuſtoſzyli:
27:
proſząc/ áby ći w których ſie to poſ=
28:
ſeſsiach ſtáło/ nie byli powinni do oddawánia częśći czwartéy
29:
ná ten czás: ktemu/ iż tám w tych kráiach ſą niektóré mieyſcá/
30:
ná których ieſliby inſzégo opátrzenia wiecznośćióm álbo Len=
31:
nym nie mogli miéć/ trudnoby ośiádáć mieli/ zkądby Rzeczy=
32:
poſpolitéy żaden pożytek niebył iedno ſzkodá/ gdyby tám té miey
33:
ſcá puſtyniámi miáły zoſtáć.
34:
A ták zá rádą Pánów Rad ná
35:
ſzych/ y pozwoleniém Poſłów Ziemſkich/ zdáło ſie w rzeczy obo=
36:
iéy wysſzéy opiſánéy/ ták poſtąpić: áby z tego Séymu ieden z

strona: 88

1:
Wielkiéy Polſki/ á drugi z Máłéy przez nas y Rády náſzé/ byli
2:
obráni Rewizorowie.
3:
iákóż obráni ſą z Máłéy Polſki/ Vrodzo=
4:
ny Mikołay Ligęzá z Bobrká Záwichoſki/ Biécki y Zydáczow=
5:
ſki Stároſtá: á z Wielkiéy Polſki/ Vrodzony Andrzéy Iłowſki
6:
Wiſki/ Káſztelani.
7:
A ći Rewizorowie przed Séymem bliſko
8:
przyſzłym tám ziáchawſzy/ áby to popalenié oglądáli/ y przy by=
9:
tnośći Stáróſt onych mieyſc/ przypátrzywſzy ſie mieyſcom y v=
10:
roczyſkóm/
11:
któré ná tych tám niebeſpiecznych mieyſcách Lenny/
12:
Wiecznośćiámi/ álbo téż do iákiégo niemáłégo czáſu záśiádáć=
13:
by miáły/ nam y wſzytkim Stanóm Koronnym ná przyſzłym
14:
Séymie o tym wſzytkim żeby oznaymili/
15:
y doſtáteczną ſpráwę
16:
dáli: żebyſmy my/ zá rádą Rad náſzych y pozwoleniém Poſłów
17:
Ziemſkich/ ták w tym poſtąpili/ iákoby było nalepiéy y nauży=
18:
teczniéy Rzeczypoſpolitéy.
19:
A co ſie tycze oddawánia czwartéy
20:
częśći z podwysſzenia Arend/ y oddánia piątéy częśći z Doży=
21:
wóć gołych/ tedy ći tylko będą wolni/ którzy ſzkody od Tátar y
22:
Wołochów podięli/ in Anno 1566. & Anno 1567.
23:
A to do drugié=
24:
go bliſko przyſzłégo Séymu: y będą ći poſzkodzeni té ſzkody ſwo
25:
ie pokázáć powinni przed Rewizory wysſzéy opiſánémi/ żeby téż
26:
záś Rewizorowie o tym nam y wſzytkim Stanóm Koronnym
27:
ná przyſzłym Séymie doſtáteczną ſpráwę dáć mogli.
28:
Feudá w Ziemi Ruſkiéy y
29:
Podolſkiéy.
30:
ZA prośbą Poſłów źiem Ruſkich y Podolſkich/ y zá pozwo
31:
leniém wſzech Stanów Koronnych/ vſtáwiamy y pozwala=
32:
my/
33:
że Práwá Lenné Exequuciiéy podległé/ niemáią bydź ro=
34:
zumiáné/ iedno od Státutu Królá Alexándrá/ Anni 1504.
Stephan w Kráko. 1576. Liſt 163. w conſti. Zyg. trzeci 1588. Liſt 51.

35:
Po Státućie Alexándrowym, wſzyſtkié Lenná káſował
36:
August Exequucią, Conſt: 1562.
37:
Zámknienié przeſzłych Státutów.
38:
FEudá Ziem Ruſkich y Podolſkich przed Státutem Ale=
39:
xándrowym nádáné/
40:
y Conſtituciámi królá Stephaná w dźie
41:
dźictwá obróconé/ nie máią bydź iuż więcéy in controuerſiam
42:
quamuius przywodzoné/ choćby kto tákiémi dobry przez conſen=
43:
ſu náſzégo diſponował/ álbo ich téż kto przez zapis doſtał.

strona: 89

Práwá krolew. álbo wálnego Kśięgi pierwſze o Arendách.
1:
Wiecznośćią dáné dobrá przed Alexándrem, zá Lenná
2:
niéma Król poczytáć. Steph. 1573. Liſt 148.
3:
ARENDY IIII.
4:
O Arendach dozywotnych, y do=
5:
zywoćiach gołych, ábo de Plano.
Zyg. Aug. w Piotrko. 1567.

6:
PAnowie Rády niechcąc ſie wdáć w długié tu interpretá=
7:
cię Legum, iedno z vprzéyméy chući á miłośći ſwéy ſzukaiąc áby
8:
było wychowánié ſtanu náſzégo Królewſkiégo/ y obroná Rze=
9:
czypoſpolitéy:
10:
przyzwaláią dobrowolnie ná podwysſzenié A=
11:
rend/ Stáróſtw/ y Dźierżaw naſzych/ oſtáiąc mocnie przy Do=
12:
żywoćiach nádánych: któré z ſpólnégo niedawnégo zwolenia
13:
Rad y Poſłów máią bydź mocno dźierżáné:
14:
y któré téż dożywo
15:
ćia Arend/ do zywotá káżdému trymáć mamy. A wſzákże któ=
16:
rzy chcą ná liczbie zoſtáć/ to im będźie wolno. Co ſie tycze go=
17:
łégo dożywoćia/ ná których ſumm nie było/ ábo y teraz niemáſz/
18:
álbo bywſzy vpádły:
19:
tákie téż máią mocno zoſtáć ad vitam ad
20:
praeſens poſsidentis, tym obyczáiem: áby téż nieco poſtąpili do
21:
ſkárbu náſzégo/ iáko y ći którzy Arend podwysſzyli/ á to przy
22:
Rewizyiéy nowéy.
23:
Tákowaz Vſtáwá.
24:
ARendy dożywotné/ dożywoćia gołé/ y podwysſzenié árend/
25:
z których poſseſsorowie według Conſtituciy przeſzłych/ nieco
26:
poſtąpić byli powinni/ ták decláruiemy:
27:
Iż piąta część docho=
28:
dów wſzelákich/ według Inwentarzów Rewizorſkich/ ma bydź
29:
z gołych dożywoć. A co ſie tycze Arend podwyszenia:
30:
tedy A=
31:
rendę oddawſzy ſpełná do ſkárbu/ oſtátek co zoſtánie docho=
32:
dów przy Stárośćie/ wedle Rewizorów/ którzy byli y nápo=
33:
tym będą/ piątą część do ſkárbu náſzégo dáwáć máią: á to ma
34:
bydź rozumiano zá podwysſzenié Arend:
35:
y dźiać ſie to ma pod
36:
winą w Conſtituciiéy Lubelſkiéy opiſáną/ náyduiąc iż té wſzy=
37:
tki afficit Conſtituciia Lubelſka/ którzykolwiek tu ná tym Séy=
38:
mie nie oddádzą czwartéy częśći/ niéco z dożywoć gołych/ y
39:
podwysſzénia Arend:
40:
ponieważ że tu ieſt to podwysſzenié A=
41:
rend/ y nieco z dożywoć gołych miánowáné y declárowáné: y

strona: 90

1:
tu iuż ma bydź oddawáné wedle Conſtituciiéy Séymów prze=
2:
ſzłych.
3:
Formularz Arend potocznych niżéy znaydźieſz, tit. In=
4:
ſcriptiones. A w Láćińſkim tytuł tenże, Sta. 8.
5:
FRYMARKI. V.
6:
O rewidowániu frymárków.
Zyg. Aug. w Piotrko. 1562.
Zyg. Aug. w Wárſzá. 1563.

7:
FRymárki wſzytkié/ któréby były z ſzkodą Rzeczypoſpolitéy/
8:
máią ſie názad cofnąć: boby tákowé Frymárki były z niepożyt=
9:
kiem Rzeczypoſpolitéy. Ale iż tákowé frymárki/ któréby były
10:
bez ſzkody/ y owſzem z pożytkiem Rzeczypoſpolitéy/ nie mogą
11:
tu bydź rozeznáné:
12:
dla tego vſtáwuiemy/ áby teraz vigore Con
13:
uentus były deputowáné w káżdéy źiemi pewné oſoby/ któré że=
14:
by oglądáły y popiſáły wielkość y dobroć tych imión/ któré y
15:
królowi dano/ y król dał:
16:
A tákowé ſpiſki áby były ná przyſzły
17:
Séym znieśioné: á tám dopiéro z tákowych ſpiſków łátwiéy
18:
ſie rozeznáć y rozſądzić będźie mogło/ ná których Rzeczpoſpoli=
19:
ta mieyścach byłáby vſzkodzoná:
20:
á dopiéro tákowé vſzkodze=
21:
nia Rzeczypoſpolitéy/ w tych frymárkach máią bydź rozſądzo=
22:
né. A nápotym kiedybyſmy z ſwéy ſtrony/ álbo téż kto inny z
23:
ſwéy ſtrony frymárku iákiégo z imięniem náſzym potrzebowá=
24:
li/
25:
tedy piérwéy máią bydź Rewizorowie z Séymu wyſłáni/ á
26:
potym zá ich doſtáteczną ſpráwą y opiſániém pożytków przyle=
27:
głośći rć. ná Séymie Wálnym omnium ordinum conſenſu koń
28:
czyć ſie máią.
29:
Téż to przykłádáiąc/ gdyż téż to vim frymárków ſapit, ieſliby
30:
kto zá otrzymániem wiecznym dániny/ nam iáką wieś puśćił/
31:
álbo ſummę ſtárą/ któraby ſie przed Státutem oſtáć mogłá:
32:
á okazał to iáſnémi documenty/ żeſmy tákową wieś/ ná któréy
33:
dobrá á ſtára ſumma byłá/ od niego przyięli: choćby téż to in
34:
Priulegio donationis nie było expreſſum:
35:
tedy/ gdy to będźie o=
36:
kazano iáſnie/ powinni będźiemy záśię onému tęż wieś/ y z tąż
37:
ſummą wróćić: gdyż iego donácya przed práwem poſpolitym
38:
zoſtáć ſie nie mogłá/ á cognitio tego ná Séymie bydź ma.
39:
O tychze frymárkach.
40:
FRymárki wſzyſtkié/ ćiż Rewizorowie rewidowáć máią:

strona: 91

Práwá krolew. álbo wálnego Kśięgi pierwſze o Frimárkach.
1:
czego y Stároſtowie/ álbo ich Podſtárośćiówie ſpółem z in=
2:
némi doźrzeć máią.
3:
O wpiſániu frymárków do kśiąg.
4:
FRymárki dóbr náſzych z kimżekolwiek vczynioné/ wedle o=
5:
piſánia Conſtituciy czynioné y pozwoloné bydź máią:
Zyg. Aug. w Lublin. 1569.

6:
któré ná
7:
Séymie de conſenſu omnium ordinum, gdy ápprobowáné bę=
8:
dą/ w Aktá Séymowé/ ktoré tu ná tym Séymie vczynić róſka=
9:
záliſmy/ wpiſáné bydź máią:
Zygm. III. 1589. Liſt 39.
1565. Liſt 48. Zyg. Aug. w Conſti.

10:
których Akt kśięgi iedné przy Kán
11:
celláriiéy náſzéy/ á drugié przy tym ſkárbie/ y Deputaćiéch czwar
12:
téy częśći wysſzéy opiſánéy chowáné/ y ná Seym przez nié przy=
13:
wożoné bydź máią.
14:
A ktemu ten káżdy/ z którym ſie frymárk
15:
sſtánie/ ná pierwſzé ſądy źiemſkié po Séymie/ liſt ten ſwóy fry=
16:
márkowy tám publikowáć/ y od ſądu źiemſkiégo woźnégo ad
17:
intromittendum ma wźiąć.
18:
Wſzákże któré ſie ná przeſzłych ſéy=
19:
miech ſkończyły/ mocy záchowywamy y zoſtáwiamy.
20:
Kauzy frymárków dóbr królewſkich
21:
w Wielkim X. Litewſkim.
22:
ZAmiány y frymárki/ któréby od przodków naſzych weſzły w
23:
domy ſzlacheckié wiecznośćią/ ieſliby o té dobrá kto pozywał/ y
24:
práwem dźiedźicznym v poſseſsorów tego dochodźić chćiał/
25:
tedy ſpráwy tákié ſámi ſądźić mamy w Litwie.
26:
A káżdy vrząd
27:
tákową ſpráwę do nas odſyłáć winien będźie.
28:
Bona litigioſa iáko zá dobrá królew=
29:
ſkié frymárkiem vdáią.
30:
CO sie tycze rzeczy nam dánych/ álbo zápiſánych/ któré iuż ſą
31:
przed tym dáné álbo zápiſáné/
32:
máią ſwą drógę wedle Conſti=
33:
tuciiéy Piotrkowſkiéy. Ale któréby potym zápiſowáné álbo
34:
dárowáné bydź miáły/ oſoby náſzéy niewolić w tym niechce=
35:
my. Wolno nam będźie bona non litigioſa prziymowáć/ y o
36:
nie czynić ná Séymie Práwem przyſtoynym.
37:
O frymárkach któré nie były rewi=
38:
dowáné przez deputowáné Rewi=
39:
zory z Séymu.
Zyg. Aug. w Piotrko. 1567. Liſt 73 w Conſtit. Zyg. Aug. w Piotrko. 1562. Liſt 10. w Conſtit. tit. Teſtamen.

40:
FRymárki żadné/ któréby nie były rewidowáné przez depu=
41:
towáné Rewizory z Séymu/ y potym nie byłyby ná Séymiéch
42:
Koronnych ápprobowáné/ nie będą żadnéy ważnośći:
43:
iákóż
44:
frymárku Blizánowſkiégo Thykádłowa/ rć. wśi od Stáro=
45:
ſtwá Káliſkiégo zá wśi w Mázowſzu/ który iáko przedtym nie
46:
był/ y Rewizya ſie około niego żadna nie dźiałá/ ták go téż áp=
47:
prowobáć nie możemy/ ánic chcemy.
48:
NADANIA, FVNDACIĘ. VI.
49:
Státutem Królá Alexándrá wſzyſtkié
50:
funduſze, nádánia Duchowien=
51:
ſtwu, ſą káſsowáné.
Dla vmnieyſzenia ſłużby woiennéy, Teſtámentem zákázuie wiecznośći oddawáć/ ále Królowi królewczyznę może.

52:
A Ták wſzyſtki potym to Státućie Dániny/ Dárowizny
53:
wieczné/ Feudá álbo Lenná/ téż y przedánia náſzé/ y przodków
54:
náſzych. Tákże téż Funduſze y Nádánia wſzyſtkich Ducho=
55:
wieńſtw iákóżkolwiek zápiſáné/
56:
máią bydź y ſą tym Státutem
57:
káſsowáné á wniwecz obróconé/ iáko té/ któré ſą práwu poſpo=
58:
litému przećiwné náleźioné y oſądzóné we wſzytkich páńſtwách
59:
y kśięztwách do korony należących/
60:
ták w kśięztwie y źiemiách
61:
Pruſkich/ iáko Zatorſkim y Oświęćimſkim kśięztwie.
62:
Temuſz podobny: iednákze do
63:
przyſzłégo Séymu Exequucya
64:
tego ieſt odłozona.
Zyg. Aug. w Wárſzá. 1563.

65:
IEdnák káżdy poſſeſſor bonorum Regalium, zá ſwym Prá=
66:
wem bądź to dárowizną/ zaſtáwą/ lennem/ dożywoćiem/ rć.
67:
á tákże ſzpitálné/ kollegiáckié/ klaſztorné/ y inſzé nádánia po A=
68:
lexándrze/ w ſpokoynym vżywániu oſtáć ſie máią
69:
(nie includu=
70:
iąc w to dóbr y ſtáróſtw náſzych wolnych/ któréby wákowáły:

strona: 93

Práwá krolew. ábo wálnego Kśięgi pierwſze o Fundáciách.
1:
bo tym ſzáfowáć wolno wedle Práwá nam ieſt)
2:
áże do przyſzłé
3:
go Séymu Koronnégo/ ná którym my Exequucyą doſtátecz=
4:
ną/ ták Artykułóm w Conſtituciiéy łońſkiéy opiſánym/ iáko y
5:
innému wſzytkiému/
6:
cokolwiek nam Státutów koronnych/ y
7:
Przywileiów poſpolitych pokazano będźie/ vczynić ſie obowię=
8:
zuiemy. Ani drzewiéy poſseſsiiéy bráć w imioná/ ná tym Sey
9:
mie poſádzoné/ y Rewizyą tą declárowáné/ y przez Rewizory
10:
inwentowáné mamy:
11:
áż piérwéy ná tym to bliſko przyſzłym
12:
Séymie doſtáteczną Exequucyą wysſzéy opiſáną vczynimy/ á
13:
generaliter wſzytko ze zwoleniem wſzytkiégo Séymu conclu=
14:
duiemy:
15:
gdyżeſmy nie in parte ále in toto Exequucyą czynić
16:
záwżdy pownni.
17:
Téſz fundáciie y frymárki po Ale=
18:
xándrze mocą Séymu Piotrkow=
19:
ſkiégo y tego Wárſzáwſkiégo po=
20:
wtóré káſſuią.
21:
LEnná/ Zaſtáwy/ Dożywoćia/ Frymárki y Funduſze po A=
22:
lexándrze/ wſzytki té wynálaſkiem y Declárácią Séymu prze=
23:
ſzłégo/ y ktemu zá rádą Senatorów koronych/ y Poſłów źiem=
24:
ſkich odpráwuiąc/ dobrze ſie liſtóm przypátruiąc/ Decretáſmy=
25:
czynili/
26:
y z łáſki Bożéy dokonáli. Iákóż iuż wſzytki mocą vch=
27:
wały poſpolitéy Séymu przeſzłégo Piotrkowſkiégo/ y terá=
28:
znieyſzégo Wárſzáwſkiégo zwolenia pánów Rad Koronnych/ y
29:
Poſłów źiemſkich/
30:
vtwiérdzamy w zupełnéy mocy wárunki
31:
wſzelákié w Conſtituciiéy łońſkiéy opiſáné oſtáwuiąc.
32:
Fundáciia nowa 10. marcas w Lublinie ná kośćiół S.
33:
Stániſłáwá 1589. fol. 41.
Zyg. Aug. w Piotrko. 1563. Liſt 18. w Conſti.
Zyg. Aug. w Piotrko. 1562.

34:
DANINY, Y DONACIE. VII.
35:
Dániny po Státućie Alexándrowym,
36:
y oſądzeniu ſtárych liſtów.
37:
Item/ Oſtrzegáiąc áby żaden w téy Exequuciiéy nád ſłu=
38:
ſzność obciążón nie był/ vſtáwiamy: iż ieſliby kto nád dáninę

strona: 94

1:
od nas álbo téż od Oycá náſzégo/ po Státućie Królá Alexán=
2:
drá ſtryiá náſzégo otrzymáną/ nálazł iákié ſtáré liſty:
3:
którémi li=
4:
ſty mógłby to iáſnie pokázáć/ że tákowé dobrá były nie náſzé:
5:
tedy tákowa wątpliwość ma bydź ſądzoná ná Séymie Wál=
6:
nym.
7:
A ieſliby to było ná Séymie tym to náleźiono/ iż táko=
8:
wé dobrá były od nás dáné/ á nienależáły ſtołu náſzému króle=
9:
wſkiému/ álbo téż w iákich ſummách/ álbo przezyſkach też były
10:
przez przodki náſzé komu odięté:
11:
tedy tákowé dobrá podle nála=
12:
zku Séymowégo z Rádámi Koronnémi będźiem powinni te=
13:
mu/ komu będźie należáło wróćić/ á onégo przy nich záchowáć.
Zyg. Aug. w Piotrko. 1565.
Zyg. Aug. w Lublin. 1566.

14:
Item, Ieſliby téż przez nas/ álbo przez przodki náſzé komu
15:
były dobrá confiſcowáné/ á potym tákowe dobrá były przez nas
16:
álbo téż przodki náſzé záśię wróconé/
17:
álbo dáné piérwſzym poſ=
18:
ſeſsoróm/ álbo potomſtwu ich: tákowé dániny máią zoſtáć cá=
19:
łé á nie náruſzóné: áni Exequuciiéy podléc máią: y téż tákowé
20:
dobrá ná łáſce náſzéy záwſze záwiſły.
21:
Ktemu: Ieſliby kto okazał/ że mu przećiwko práwu od nas
22:
álbo od przodków náſzych dobrá iego dźiedźiczné wźięté były y
23:
ſą:
24:
tedy przy Rewiziiéy liſtów/ gdy to legitime od tegóż okaza=
25:
no będźie przez liſt iego y Munimenta, że to iego właſność/
26:
nullo iure wźięta: o tákowé dobrá będźiemy powinni ná Séy=
27:
mie Wálnym vznánié vczynić przy Rewiziiéy iego Práwá.
28:
Drugi o tymze.
29:
OKoło ſądzenia ſtárych liſtów/ któréby kto miał ná imioná
30:
przez nas álbo przodki náſzé/ nullo iure wźięté: to odkłádamy
31:
do drugiégo bliſko przyſzłégo Séymu Koronnégo/ in eodem
32:
vigore,
33:
iáko tu teraz ná ten Séym z przeſzłégo Séymu Wárſzá=
34:
wſkiégo odłożono było. A tákże téż y co gninia około 11 liſtów
35:
Swidrygałá/ Lwá/ y innych kśiążąt:
36:
około których liſtów ná
37:
przeſzłym Séymie Wárſzáwſkim przy Rewiziiéy nieiáka rózni=
38:
cá byłá/ y tu ſie ná ten Séym odłożyłá/ do drugiégo bliſko przy=
39:
ſzłégo Séymu Koronnégo odkładamy.
40:
Liſty Lwá, Swidrygałá.
41:
A w dálſzym téyże Conſtituciiéy przeglądániu/ o ſądzeniu
42:
ſtárych liſtów Lwá/ Swidrygałá/ y innych kśiążąt/ których
43:
cognicia ná ten Séym byłá odłożoná/ ták cum Ordinibus Re=

strona: 95

Práwá krolew. albo wálnego Kśięgi pierwſze o Donácyách.
1:
gni náleźliſmy:
2:
Iż kóżkolwiek zá liſty témi ieſt in poſſeſsione
3:
bonorum quorumcunque, przy niéy ma bydź zachowan perpe=
4:
tue & in aeuum, iuxta tenorem earundem literarum.
5:
O dárowániu imión ſzláchćie ná
6:
woynie bez przywileiu.
7:
TYm Státutem ſkázuiemy ná wieki bydź chowano/ iż dá=
8:
rowánia ſtale y mocnie máią ſtać/ choćby téż Przywiléy ná nié
9:
nie był dan:
10:
gdy tylko śmierćią onégo który dárował/ álbo któ
11:
rému dar ſie sſtal/ to było potwiérdzono/ á zwłaſćzá tym/ któ=
12:
rzy známi álbo z náſzémi potomki mężnie ná woynie woiuiąc
13:
byli zábići: tákowé dárowánia niech wieczną moc máią.
14:
SąDZENIE ſtárych liſtów, Ieſliby kto mógł pokázáć iáſnie, że
15:
tákowé dobrá były nie Królewſkié, 1562. Sta. 21. ver. 1.
16:
ZATAIENIE liſtów chcąc vléc, poſtępek do Powiátów odsyłá,
17:
1563. Sta. 18. á w Polſkim Sta. 1566. list 48. Sta. 2.
18:
Do Séymu przyſzłégo odkłáda rewidowánié ſtárych liſtów,
19:
1562. 52. 24.
20:
Dobrá królewſkié rozdáwáć, iże Królóm Polſkim ręká iuż iest
21:
záwárta: tedy gdźieby były záwiedźioné, Dźierżawcę, á Dźier=
22:
żawcá Ewiktorá: w Polſkim 1562. List 9. ſta. 2.
23:
O dáninach Kniáźiá Rożyńſkiégo, Taránowſkiégo, Chodkie=
24:
wiczóm z Swiſłośći, Czápli Máximowi, Połotyńſkiému, Niemie=
25:
rze, Fárenſbekowi, y innym: w Metrice. 1581. fol. 221. Conſti=
26:
tuciiéy o tym trzebá ſzukáć: bo tu tym zátrudniáć niechćieliſmy,
27:
Nimietatem ſie ſtrzegąc.
Káźimie. Wielki. w Wiſli. 1368. Liſt 38.

28:
MINVTIORA BONA, wolno było przed Alexándrem od ſtáro=
29:
ſtwá oderwáć y dáć, 1562. ſta. 2. ver. 3.
30:
INCORPORACIĘ, Kroſnu Wóytoſtwo,
31:
Lublinowi,
32:
Lęczycy,
33:
Wſchowéy,
34:
Srzedźie, 1589. ſta. 150.
35:
O ZASTęPCY, potym iáko ręká Królóm Polſkim záwárta,
36:
1562. ſta. 9.
37:
CONFISZKOWANE DOBRA, 1562. ſta. 21.
38:
WZIęTE nullo iure, 1562. ſta. 21.

strona: 96

1:
KADVKI Y WAKANCIAE. VIII.
2:
Dobrá ná Królá przypadáiącé.
3:
DObrá wſzelákié/ któréby ná nas przypádły/ abo prze nieſłu=
4:
żenié woyny/ ábo iure caduco, ábo dániną/ ábo zápiſániém iá=
5:
kim/ ábo iákimkolwiek inſzym przypadkiem wedle Práwá po=
6:
ſpolitégo:
7:
tákowé dobrá będźie nam y potomkóm náſzym wol=
8:
no ſzáfowáć y dawáć wedle woléy náſzéy: á wſzákże tylko Po=
9:
lákóm/ á ſtanu ſzlácheckiégo/ dla nieumnieyſzenia ſłużby wo=
10:
iennéy.
11:
NVLLO IVRE. IX.
12:
Nullo iure wzięté dobrá.
13:
Czyniąc téż doſyć Conſtituciiéy przeſzłégo Séymu/ o ſą=
14:
dzęniu ſtárych liſtów/ gdy nam okázowáli poddáni náſzy/ iż
15:
którému dobrá iego właſné dźiedźiczné/ nullo iure były wźięté:
16:
pilnoſmy tego z Rádámi náſzémi przy Pośléch Ziemſkich prze=
17:
ſłuchywáli: y ku ſpráwiedliwośći ſie przychyláiąc/ onéſmy im
18:
przyſądźili.
Zyg. Aug. w Piotrko. 1562.
Zyg. Aug. w Wárſzá. 1563.

19:
Iakóż tego z dobroći ſwéy pánſkiéy/ wſzem áż do
20:
Séymu przyſzłégo Koronnégo pozwalamy: áby káżdy ktoby
21:
ieno miał ſie czego ſłuſznie vpomináć/ nam ná Séymie przed
22:
Rewizormi témi okazał dowodnym świádectwem:
23:
iż mu to/
24:
czego ſie vpomina/ nullo iure wźięto: nacz Przywileie vkázáć
25:
ma/ iákóż ie iuż inſzy przed námi vkázowáli: á my vznánié prá=
26:
wá tákiégo káżdégo/ y rozſądek ſpráwiedliwy ná Séymie przy=
27:
ſzłym Koronnym vczynić mamy.
28:
A gdy nam to od niego doſtá
29:
tecznie pokazano będźie/ że nullo iure ſą mu dobrá iego wźięté:
30:
wróćić mu ie powinni będźiemy, A ktoby tego potrzebował/
31:
ma oznaymić Rewizoróm: á oni ku temu ziácháć máią.
32:
Item, 1562. ſta.21
33:
Item, 1565. w Polſkim ſtát. list 48. ſta. 3.
34:
Item, 1581. ſta. 6.
35:
Támże dokłáda, że Królo. bez Pręſcriptiy
36:
vſpráwiedl.

strona: 97

Práwá krolew. álbo wálnego Kśięgi pier. o Expect. Iurg. Wyku.
1:
EXPECTATYWY. X.
2:
Expektátywy, Iurapatronatus, y Soli=
3:
dá káſowano.
4:
A Iż wiele ieſt nádano zá Królá Ieo M. świętéy pámięći
5:
Oycá náſzégo/ y zá nas téż iuż Expectátiwy/ któré ſą przećiw
6:
Práwu poſpolitému:
7:
zá proſbámi Poſłów koronnych/ y rádą
8:
Rad náſzych wſzytki Expectátiwy/ któré ſą zá Iego Krolew=
9:
ſkiéy M. Oycá náſzégo/ y zá nas téż którymkolwiek ſpoſobem
10:
dáné przećiw práwu poſpolitému:
11:
ták téż y Solidá/ albo ſpol=
12:
né dźierżenia/ do tego y Iurapatronatus/ któré ſobie kśięża ná pe
13:
wné oſoby wypráwuią/ ſkáźiliſmy y zepſowáli/ ták iż żadnéy
14:
mocy mieć ne máią:
15:
á my ich téż áni potomkowie náſzy dawáć
16:
nikomu nie máią. Wſzákóż dożywoćia y conſenſy wſzytki po=
17:
dle Státutu w mocy zoſtáwiamy/ któré Práwu poſpolitému
18:
nie ſą przećiwné.
19:
((tekst łać.)) List 55.
20:
IVRGELTY. XI.
21:
VKazáli nam Poſłowie Ziemſcy opátrzenié od Rzeczypo=
22:
ſpolitéy ſtołu náſzégo/ y innych potrzeb Koronnych/ y náſzych/
23:
z dóbr y dochodów wſzytkich/ któré ſkárbowi náſzému należą.
24:
Lecz iż ten ſkarb/ dobrá y prowentá onerámi y iurgelty ſą śći=
25:
śnioné: przetóż onych ná przyſzłym piérwſzym Séymie cogni=
26:
cyą mamy vczynić/ z ſtany Koronnémi do Séymu należącémi/
27:
gdźie káżdy pro cognitione tego ma ſie ſtáwić peremptorie z
28:
práwem ſwym bez pozwu:
29:
wſzákże póki tá cognicia nie dóy=
30:
dźie/ niechcemy derogowáć Práwu niczyiemu.
Zyg. Aug. w Piotrko. 1550 Liſt 3. w Conſti. Zygm. III. w Wárſzá. 1589. Liſt 17. w Conſti.

31:
Iurgeltów ná Soli Bydgoſkiégo ſkłádu, żadnému nie da=
32:
wáć, á ieſli ſą dáné, káſuią. 1576.
33:
Item, o Iurgeltách cognicia. 1589.
34:
WYKVPNA. XII.
35:
O dobrách Królewſkich, od Królowéy Iéy M. wykupio=
36:
nych, w Metrice znaydźieſz: Zygmunt w Krákowie, 1540.
37:
Spoſób wykupienia dóbr Królewſkich.
38:
IZ przy wykupnie dóbr náſzych Królewſkich/ zwykło ſie
39:
przydáwáć: że Dźierżawcy/ z których rąk bywáią dobrá wyku=
40:
powáné/ ciężkośći y trudnośći znosić bywáią przymuſzáni:
41:
á=
42:
by tedy to nie bywáło/ vſtáwiamy/ żeby przy wykupnie dóbr
43:
náſzych królewſkich/ bądź oné do ſtołu náſzégo Królewſkiégo/
44:
bądź téż przez kogo innégo zá dozwoleniem náſzym byłyby wy=
45:
kupówáné/
46:
nie było ná potym chowáné zápowiedánié pienię=
47:
dzy człowiekowi ośiádłému/ tákże y nieoſiádłému/ który záśię
48:
ſtáwi rękoymie.
Zygmunt w Piotrk. 1538.
Zygmunt w Kráko. 1507. Liſt 3.

49:
Ale ieſli który poddány náſz powiádał/ iż z o=
50:
nych dóbr wykupionych/ od tego który ieſt wykupión/ krzyw=
51:
dę y ſzkodę ma: tedy o tákową krzywdę álbo ſzkodę Práwem
52:
źiemſkim niech z nim czyni:
53:
á potym ku rumowániu káżdy/ z
54:
którégo rąk choć przez nas/ álbo kogo inégo dobrá náſzé bywá=
55:
ią wykupioné/ czás ſześć niedźiél wolny niechay ma:
56:
w którym
57:
czáſie wolno będźie wykupionému wſzyſtki/ y káżdé z oſobná
58:
rzeczy y dobrá którékolwiek ruchomé właſné wywiéźć/ wygnáć/
59:
y wyniéść. A tákowé wykupowánié ma bydź w właſnym
60:
Powiećie: gdy przez kogo innégo/ nie przez nas bywáią wyku=
61:
powáné.
62:
A rok pozwu ku wykupiéniu dóbr/ choć przez nas
63:
choć przez kogo innégo zá dozwoleniem náſzym bywáią wyku=
64:
powáné/ ma bydź ſześć niedźiel od czáſu położenia pozwu.
65:
Przy wykupnie dóbr do ſkárbu kró=
66:
lewſkiégo nalezących, iáko Liſty
67:
máią bydz rewidowáné.
68:
DLa znieśienia wątpliwośći/ y dla oddalenia ſporów nie=
69:
potrzebnych/ któré mogą ſie wſzczynáć z róznośći zapiſów dóbr
70:
náſzych/ vſtáwiamy:
71:
iż gdy tákowé dobrá wykupić zechcemy/
72:
máią bydź ogłądáné liſty zapiſów: á któré ſłuſznie/ ſpráwiedli=
73:
wie/ y wedle Práwá ſą zápiſáné: któré téż ináczéy/ to ma bydź
74:
vznano y ſkazano przez nas y Rády náſzé.
75:
A ieſli kto táko=
76:
wym vznániem y Dekretem czułby ſie bydź vćiſnionym/ będźie
77:
mu wolno to vznánié vćiſku ſwégo przez áppellácią przyniéść
78:
ná Séym Wálny.

strona: 99

Práwá krolew. álbo wálnego Kśięgi pierwſze o Wykupnách.
1:
A tákowé wykłádánié ma bydz pro=
2:
ſté, á niewykrętné.
3:
PRzywileie poſpolité y oſobliwé/ nie máią bydź wykłádá=
4:
niém iákim ná inné rozumienié obracáné/ iedno ná to: iáko w
5:
ſobie brzmią/ y ták iáko w ſobie ſą nápiſáné/ á ináczéy nie máią
6:
bydź rozumiáné.
7:
LIQVIDATIAE.
8:
STARE SVMMY, 1565. ſtá. 27. Item, ſtáré ſummy czwartégo do=
9:
żywoćia bywáią wytrzymáné, Iako, 1588. ſtá. 28.
10:
NOWE SVMMY, 1562. ſtá. 8. Nowe ſummy w X. Litewſk.
11:
1589. ſtá. 83.
12:
ZLąCZENIE ſtárych ſumm, y odnawiánié ſtárych liſtów, 1562.
13:
ſtá. 6.
14:
PRZYPISANIE ſumm, 1562. ſtá. 7. Item, tit. Bona Regalia,
15:
ſtá. 14. w Láćińſkim.
16:
SVMMY nábyté, ná Pruſkiéy woynie, 1562. ſtá. 8
17:
ZAPISOWANIA ZASTAWY, ſummy zápiſáć mogą, y teraz bydź
18:
po Exequutiiéy: ále iedno ad extenuationem ſtatuti aeuiterni.
19:
Alexándrá wykład, 1562. ſtá. 21.
20:
NABYCIE piąći kroc ſto tyśięcy pátrz w Metrice.
21:
SVMMA POZWOLONA Kárchowſkiému z Sieſzwieyſkiégo ſtár.
22:
1589, ſtá. 94. Item, Podbiélſkiému 95. Andrzeiowi Wołkowi.
23:
CONSENSVS wſzytkié potwierdza, y w mocy ſwéy záchowywa,
24:
któré iuri communi nie ſą przećiwné, 1550. ſtá. 10. obiecuie
25:
nie brónić conſenſu. tit. Molend. ſtá. 3. Od conſenſu 15. gro=
26:
ſzy. Poena kto abscue conſenſu przedáie, záſtáwia.
27:
OPRAWY KROLOWAM, Zophiiéy Królowéy 1562. ſtá. 2.
28:
weyźrzy w Metrykę.
29:
Opráwá Królo. Bony. vide Metri.
30:
Opráwá Królowéy Anny w Metryce.
31:
Opráwy Królewien, máią ſie dotykáć y X.
32:
Litewſkiégo.
33:
Liqvidacie, 1566. ſtá. 5.
34:
SCVLTETVS Wóyt. tit. Palat. 234.
35:
Wſzytkié królew=
36:
ſkich dóbr contrá=
37:
kty do dwu iedno
38:
principales contra
39:
crus referuntur:
40:
do Frymárków á
41:
do Donáciy.
42:
O tych contráctach y náturze ich diſcurſy, znaydźieſz lib. 10. ná o=
43:
ſtátku w wykłádźie oſmégo przykazánia Decálogu.
44:
((od 1 w. do w. 27 tekst łać.))
45:
LVSTRATOROWIE.
46:
Intencia Authorowá.
47:
KROL AVGVST ſławnéy pámięći, pomniąc ná to, będąc bárzo
48:
w młodych lećiéch na króleſtwo obrány y podwysſzony, te zań przy=

strona: 101

Práwá krolew. álbo wálnego Kśięgi pierwſze o Luſtráciiey
1:
rzékł oyćiec iego Zygmunt ſtáry,
2:
że miał poprzyśiądz y doſyć vczy=
3:
nić oycowſkiéy y ſwoiéy przyśiędze (iáko ſam świádczy w Confirmá=
4:
ciiéy ſwéy Praw) ſtárał ſie o to, áby to wykonał, y ku exequuti=
5:
iéy przywiódł, ná co byl obowiązan.
6:
A to tym ſpoſobem y porząd=
7:
kiem czynił: Wyłozywſzy y obiáśniwſzy vigore & authoritate ſéy=
8:
mowégo ſtatutum aeuiternum Królá Alexándrá, y obiáſniwſzy
9:
bárzo dokłádnie té wſzytki tytuły Práwá wysſzéy rzędem położoné,
10:
ná wſzytkié tortuoſos contractus, álbo zaloty,
11:
którémi niektórzy
12:
zwykli byłi ſzpóćić Státut ſławny Alexándrów. Rozeſłał po wſzyt=
13:
kich Woiewództwách y Powiátach Koronnych Luſtratory y ludźi
14:
ſławnych dobrze záwołánych, ktemu y vmieiętnych w ſpráwách ko=
15:
ronnych:
16:
którzy & maiora & minutiora bona Regia wſzędy náwie=
17:
dźili (obáczywáiąc, vpátrywáiąc, y reieſtruiąc) coby ſie gdźie wſzę=
18:
dźie dźiało y exorbitowáło przećiwko Artykułóm y punctóm Prá=
19:
wnym obiáſnionym z ſtróny dóbr menſae Regiae.
20:
álbo dóbr ſtolice
21:
królewſkiéy, álbo bonorum Reſpub. (Bo té przezwiſká wielekroć
22:
confunduią) dopiéro wſzytkim poſſeſſoróm dubiorum vczynił rok
23:
záwity ná Séymie, á drugich Inſtigatorowie pozywáli:
24:
Támże
25:
Przywileie, Liſty, Zapiſy ich vważono, y ſądzono, iáko o tym ſą
26:
Conſtitucię Séymu Lubelſkiégo 1569. których ia tu nie kłádę: bo
27:
to iest intencia compilatorá tych Praw Polſkich, nie wpiſowáć tu
28:
w tę práktykę práwną, ieno mere leges názwáné.
29:
A leges to ſą
30:
właſnie, co záchodzą wſzytkich. A przetóż wſzytkié priwatné rze=
31:
czy, iáko ſą nárrácię długié rei geſtae, Tranſáctię, Ordinácię, Przy=
32:
wilele, Incorporácię, Dyſkurſy vczónych Iuriſtów, Anormitanów.
33:
Item, Dániny, Libertácię miast, y inné tym podobné, których
34:
było námiéſzano w ſtátut, y zátłumiono wſzytek porządek práwny.
35:
Té wſzytki rzeczy do Metryki ſtátutowéy odſyłamy, iáko do źwie
36:
rzyńcá iákiégo:
37:
która ná końcu Státutu będźie przydána, tám
38:
wſzyſtko znaydźieſz.
39:
O LVSTRACIIEY.
40:
LVſtratio wſzytkich dochodów Koronnych/ w pięć á w
41:
pięć lat záwżdy ma bydź czyniona:
Zyg. Aug. w Piotrko. 1562.

42:
áby zá przymnożeniém po=
43:
żytków téż y tá czwarta część/ którą ná żołniérze dla obróny grá=
44:
nicznéy dawáć mamy/ tákże pomnożona byłá. A ieſliżeby téż
45:
zá iákim przypadkiem pożytków Koronnych vmnieyſzyło ſie/
46:
áby téż w téy czwartéy częśći vmnieyſzenié było.
47:
O Luſtratorách.
48:
LVſtratory wedle Conſtituciiéy do wſzech Imión y dóbr
49:
náſzych wolnych/ nullis penitus exceptis, wedle Conſtituciiéy
50:
deputuiemy y wyſyłamy.
w Lublin 1569.

51:
O EXEKVCIIEY.
52:
((w. 6 i w. 7- tekst łać.))
53:
QVARTA.
54:
BONA MENSAE REGIAE,
55:
ORDINACIA DOCHODOW
56:
totius corporis regni: ná on czás
57:
rozdział Korony.
Zyg. Aug. w Piotrko. 1562. Liſt 12.

58:
Wſzytká pięć częśći Korony, t.i. iedné do
59:
Wielkiéy Polſki, drugié do máłéy, trzećié
60:
do Mázowſza, czwarté do Ruśi, piąté do
61:
Prus.
62:
Auguſt świętéy pámięći Król, recu=
63:
perowawſzy dobrá królewſkié: or=
64:
dynácią y porządzenié ich, tákié
65:
vczynił.
66:
PO námówieniu tych Artykułów Vniwerſałowych/ któré
67:
ſie tyczą wnętrznych ſpraw Koronnych/
68:
ktemu zá pilnym á v=
69:
śilnym ſolicitowániem Poſłów źiemſkich o poſtánowieniu o=
70:
bróny potocznéy tákowéy/ któraby rok od roku ná gránicach
71:
Koronnych dźierżána bydź miáłá/
72:
tedy my z łáſki náſzéy królew
73:
ſkiéy/ á z miłośći przećiwko Rzeczypoſpolitéy pozwalamy te=
74:
go/ áby czwarta część wſzytkich dochodów totius corporis Re=
75:
gni, ku ſtołu náſzemu należących/ byłá ná obronę potoczną o=
76:
bróconá/ tym obyczáiem:

strona: 103

Práwá krolew. álbo wálnego Kśięgi pierwſze o Quárćie.
1:
że naprzód ze wſzytkich dochodów ká=
2:
żdégo Stároſtwá/ y káżdéy dźierżáwy náſzéy królewſkiéy/ ma
3:
bydź odłożono ná wychowánié Stároſty álbo Dźierżawce/
4:
wedle Rewiziiéy nowéy/ to czymby ſie mógł dobrze wychowáć:
5:
potym wſzytkié dochody máią bydź ná cztéry częśći rozdźielo=
6:
né: z których czwartá część ná obrónę potoczną/ Rok od roku
7:
z ſkárbu náſzégo będźiem powinni dáwáć/ ták z dożywotnych
8:
Arend/ y z dożywoć gołych/ álbo de plano, iáko y ze wſzytkich
9:
innych dochodów ſtołu náſzégo królewſkiégo/ nullis exceptis.
10:
A wſzákże ći którzy máią Arendy dożywotné/ y dożywoćia
11:
gołé/ będą powinni nieco podwysſzyć á poſtępić do ſkárbu ná
12:
wychowánié ſtołu náſzégo/ ták iáko ſie ná to dobrowolnie ze=
13:
zwolili.
14:
Któréy czwartéy częśći wysſzéy miánowánéy/ mocą
15:
vchwały Séymu ninieyſzégo/ ná ſłużebné obróny potocznéy
16:
poſtępuiemy iuż exnunc y ná potomné czáſy/ ſámi y potomko=
17:
wie náſzy przeſtáwáć będźiemy ná ordinarios &extraordinarios
18:
ſumptus,
19:
y ná opráwienié zamków Koronnych/ y opátrzenié
20:
ich ku obronie/ ná trzech częściách dochodów: opátrzywſzy na=
21:
przód ze wſzytkich cztéréch częśći Stároſty y Dźierżawce/ y
22:
ich wychowánié.
23:
A dla zgody/ y miłośći między ſtany/ tę czwartą część któ=
24:
raby miáłá przyść z Arend dożywotnych/ y z gołych dożywoć/
25:
bierzemy ná ſwé trzy częśći/ że z nich ią odpráwowáć mamy/
26:
y
27:
oddawáć ná ſłużebné z ſkárbu Koronnégo/ ták iáko ſie pokaże
28:
z Rewiziiéy z tych nowych Inwentarzów/ któré máią bydź ná
29:
przyſzły Séym znieśioné/ wſzytkich dochodów náſzégo Króle=
30:
wſkiégo imięnia.
31:
A tego téż/ ná któré záſzły Arendy dożywo=
32:
tné/ y gołé dożywoćia/ áby iuż nigdźie indźie nikt nie pátrzył
33:
téy czwartéy częśći z Arend dożywotnych y dożywoćia gołé=
34:
go/ iedno v nas w ſkárbie náſzym rok podle roku/ iáko y czwar
35:
téy częśći dochodów ze wſzyſtkiégo innégo imięnia náſzégo.
36:
Státut Królá Alexándrá w mocy zoſtáwuiąc de bonia men
37:
ſae Regalis vſtáwuiemy: áby Kánclérz y Podkánclérzy Koron=
38:
ny nie śmieli liſtów mimo Státut ten wydawáć/ ná Doná=
39:
cię/ obligácię/ wendicię/ feudá/ pod vtráceniem vrzędu ad in=
40:
ſtigationem Nuntiorum Terreſtrium.
41:
Szérſzé obiáſnienié téy Ordynáci=
42:
iéy, iáko ſie máią rozumieć té pięć
43:
częśći.
44:
O Koło opátrzenia Stároſtów y Dźierżáwiec/ któré odkład
45:
czwartéy częśći vprzédźić miáło/ náyduiemy zá rádą Senatu
46:
Koronnégo/ y pozwoleniem Poſłów źiemſkich:
47:
iż ze wſzytkich
48:
prowentów przez Rewizory/ którzy byly y nápotym będą/ re=
49:
widowánych y ſzácowánych/ ma bydź naprzód odłączona pią=
50:
ta część/ która żeby do trzech częśći náſzych przyłączoná byłá.
51:
A my ſámi żebyſmy Stároſty y Dźierżawce opátrowáli/ we=
52:
dle tego iáko gdźie nalepiéy rozumieć będźiemy/ y iáko mieyſce
53:
y vrząd który będźie potrzebował/ zoſtáwiáiąc ſpełná czwartą
54:
część ná obronę Rzeczypoſpolitéy pozwoloną.
55:
Ku temuz deklárowánié z ſtróny
56:
piątéy częśći z gołych dozywoć.
Auguſy w Piotr. 1567. Liſt 71. w Conſti.
Tenże Támże 1567. Liſt 72.

57:
ARendy dożywotné/ dożywoćia gołé/ y podwysſzenié A=
58:
rend/ z których poſseſsorowie według Conſtituciy przeſzłych/
59:
nieco poſtąpić byli powinni/ ták decláruiemy: Iż piąta część
60:
dochodów wſzelákich/ według Inuentarzów Rewizorſkich/
61:
ma bydź z gołych dożywoć.
62:
A co ſie tycze Arend podwysſze=
63:
nia/ tedy Arendę oddawſzy ſpełná do ſkárbu/ oſtátek co zoſtá=
64:
nie dochodów przy Stárośćie/ wedle Rewizorów którzy byli/
65:
y nápotym będą/ piątą część do ſkárbu náſzégo dawáć máią.
66:
A to ma bydź rozumiano zá podwysſzenié Arend. Y dźiać ſie
67:
to ma/ pod winą w Conſtituciiéy Lubelſkiéy opiſáną: náydu=
68:
iąc iż té wſzytki afficit Conſtitucia Lubelſka/ którzykolwiek tu
69:
ná tym Séymie nie oddádzą czwartéy częśći/ nieco z dożywoć
70:
gołych/ y podwysſzenia Arend.
71:
Ponieważ że tu ieſt to pod=
72:
wysſzenié Arend/ y nieco z dożywoć gołych miánowáné y de=
73:
clárowáné/ y tu iuż ma bydź oddawáné wedle Conſtituciy
74:
Séymów przeſzłych.
75:
Item, zá Stephaná Decláráciiéy o trzech częśćiách pátrzyć,
76:
czym Pan Kánclérz állegował.

strona: 105

Práwá krolew. ábo wálnego Kśięgi pierwſze o Qwárćie.
1:
Wolność od QWárty Królowéy
2:
Iéy M. Anny ſtárſzéy.
Zyg. III. w Wárſzá. 1593. Liſt 12.
Port w Kieydan. Conſtitu. Liſt 220.

3:
ZA zgodnym wſzech ſtanów zezwoleniem/ przychyláiąc ſie
4:
do decláráciiéy S. pámięći Królá Stephaná przodká náſzégo/
5:
ná Séymie Wálnym Wárſzáwſkim w roku 1585. zá pozwo=
6:
leniem wſzech ſtanów Koronnych vczynionéy/ onę authoritate
7:
praeſentis Conuentus ápprobuiemy/
8:
y dobrá Iéy Kró. M. dźier
9:
żáwy y włośći Biélſkiéy z leſnictwem/ y wśiámi/ folwárkámi
10:
do tego należącémi: y od dwu ſet beczek owſá Kleſczelſkiégo
11:
w Stároſtwie Bełzkim Iéy K.M. należącégo.
12:
Item, Ty=
13:
koćińſkié tákże z leśnictwem Ráygrodu y Auguſtowá/ tákże
14:
moſtu y młynów Wárſzáwſkich/ z czego dwoygá dźieie ſie po=
15:
práwá moſtu Wárſzáwſkiégo/ oddawánia quárty R.P. na=
16:
leżącéy/ do żywotá Iéy Kró. M. wolné czyniémy/
17:
áby Iéy K.
18:
M. z tych dóbr zupełné prowenty do żywotá ſwégo miáłá. A
19:
to coby ná qwártę odchodźić miáło/ áby ſie do Iéy Kro. M. o=
20:
bracáło/
21:
y ktemu dźierżawce tych dóbr pomienionych ninieyſzé
22:
y zmárłé z potomſtwem ich/ którzy byli od Inſtigatorá náſzégo
23:
eo nomine quocunque modo zpozwáni/ od pozwów/ ákciy/
24:
y
25:
win wſzelákich wolnémi perpetuo czynimy/ authoritate con=
26:
uentus iſtius generalis: ita tamen, iż po śmierći Iéy Król. M. z
27:
tych wſzyſtkich dóbr qwártá R.P. według rewiziiéy/ y piér=
28:
wſzéy Conſtituciéy oddawána bydź ma/ áſsecuráciiéy opráwy
29:
Kró. Iéy M. in dubium non vocando.
30:
Inwentarz dóbr Koronnych,
31:
álbo Summáriuſz.
32:
NAprzód latifundia Koronné ták wielkié, że téż pięć Kró=
33:
leſtw ná nie przed dwiemá ſty lat były fundowáné od Papieżá:
34:
Hálickié, Kiiowſkié, Połockié, Inflantckié, y Polſkié.
35:
Item, Kśięztwá Pruſkié, Kurlándckié, Vdźielné, y innych
36:
Kśiążąt Ruſkich.
37:
Item, Ziemice y Powiáty wielkié, któré w ſwym ſtanie y regi=
38:
menćie zoſtáwiáią.
39:
Item, Brzegi morzkie, kędy Burſztyny, Lowiſká ryb morzkich
40:
y inné pręrogátiwy, któré w ſobie zámyka Dominium maris.
41:
Item, Portowé miáſtá z ich portámi y náwigáciámi:
42:
iáko iest

strona: 106

1:
Gdańſk, Elbląg, Królewiec, Rygá, Párnáwá, y té które ſą w ocze=
2:
kiwániu, Rewel y Narwá. Ná których gdyby były vłożoné con=
3:
dycie, áby pewnych czáſów winni byli po kilku okrętów wedle pro=
4:
porciiéy ná morze,
5:
z Armatą, y Admirałem koronnym z Fráybite=
6:
rámi, ku vtwiérdzeniu maris dominium Połſkiego y Litewſkiego:
7:
byłáby rzecz wielka, y wiecznéy pámięći godna, y poniekąd podo=
8:
bna Confederáciiéy.
9:
Anſes, śiedmdźieśiąt miast Niemieckich Po=
10:
morzkich, zá którym porządkiem mogłáby zgołá iuż ſtánąć Náwi
11:
gácia Moſkiewſka, y záśię wróćiłyby ſie do nas Sobole, y inné to=
12:
wáry Moſkiewſkié,
13:
któré inędy niewiedźiáły drógi do Fránciéy
14:
Włóch, y Hiſzpániiéy, iedno przez Lublin: zkąd ono bywáły ſła=
15:
wné iármárki Lubelſkié. O czym téż przemyślawał Auguſt Król,
16:
kiedy ono Fráybiterowie pośćináni byli: y tákże potym Król
17:
Stephan.
18:
Item, Intratá Ryſka wedle tránſactiiéy Stephanowéy.
19:
Item, Intratá Barenſis z Włóch.
20:
Item, Oekonomię Málborſkie, Grodźieńſkie, Sámborſkie, y
21:
Rządy wielkie Krákowſkie,
22:
y Sędomirzkie Stároſtwo z iego prę=
23:
rogátiwámi wedle Státutu Królá Włádyſłáwá de bonis Magnae
24:
procuratię: y Káźimierzá III. ná źiemię Sędomirzką, o których
25:
obudwu y o Bełźie Przywileie znaydźieſz de verbo ad verbum w
26:
Metryce, bo tám tego mieyſce.
27:
Item, Stároſtwá ſądowe których liczą w Máłey Polſcze czter=
28:
dźieśći, oprócz dźierżaw z intratámi ich. w Wielkiey Polſcze trzy
29:
dźieśći: w Mázowſzu dwánaśćie: w Inflanćiech trzydźieśći. W
30:
Litwie wiele ich pytay ſie Oekonomiiéy w ſáméy Litwie 1589. Gro
31:
dźiens, Száwle, Mohiłów, Brzeſka, Olitá.
32:
Item, Góry kruſzcowe. Item, Zupy Krákowſkie, y Ruſkie.
33:
Item, Cłá ſtáré y nowé, y wodné. Item, dochody Porádlnégo,
34:
Fum, Woále, Ciſzy, etć.
35:
Item, Bona mobilia, iáko Archiuum Regium Caza Regia,
36:
Chtriſmata Regni.
37:
Té wſzytki rzeczy do wiernośći Królow ſwych Polacy, których
38:
wolno iáko lud wolny obiéráiąc zlécáią, powiérzáią: y ná znak te=
39:
go klucze od zamków, miast, ſolenniter przy Koronáciiéy Bur=
40:
miſtrzowie im oddáią.
41:
Tit. merita ná końcu. Item, lib. 2.
42:
conſuetudinum Regni.
Przywileie ná Rządy Wielkié/ y ná źiemię Sędomierſką
Liczba Stáróſtw


strona: 107

Práwá krolew. ábo wálnego Kśięgi pierwſze o Quárćie.
1:
Inwentarz dochodów Wielk. X.
2:
Litewſkiégo.
3:
W Wielkim Kśięztwie Litewſkim/ Grodno ze wſzytkim/
4:
Száwle ze wſzytki poſt deceſsum moderni poſseſſoris:
Zygm. III. w Wárſzá. 1589. Liſt 38.

5:
Brzéść
6:
z Kobryniem ze wſzytkim: Mohiłów ze wſzytkim: Olitá ze
7:
wſzytkim: y Mytá ſtáré máią bydź wolné/ áby z nich prowen=
8:
ty ſkárbu Wielkiégo X. Litewſkiégo dochodźiły: woále zácho=
9:
wawſzy iednák káżdégo przy Práwie iego/ któré tę Conſtitu=
10:
cią vprzédziło.
11:
O cudzoziemcach co v Gdanſká ſo=
12:
bie máiętnośći nákupili.
13:
IZ śiłá ludźi z zamorza cudzoźiemców do Prus ſie przypro=
14:
wádźiło/ którzy źiemſkich máiętnośći nákupili/ álbo ná tákowé
15:
imioná y ná zaſtáwę dawáli/ y dawaią.
16:
A iż tákowi ludźie
17:
przychodniowie/ nie ſą Nobiles Regni & terrarum coniuncta=
18:
rum, Vſtáwiamy tę Conſtitucią ninieyſzą/ áby ci Zamorſczy=
19:
cy y cudzoźiemcy/ co máiętnośći źiemſkich nákupili do trzech lat
20:
powinni to poprzédzáć / pod vtráceniém tychże maiętnośći.
21:
A
22:
ktoby ſie tákowy tego nápotym ważył/ záraz in inſtanti, y pie=
23:
niądze y máiętność źiemſką tráćić ma do ſkárbu Koronnégo/ o
24:
co forum ad inſtigationem cuiusuis ná Tribunał peremtorie
25:
bydź ma inter officij cauſas.
26:
Wśi poſłuſzné.
Zygm. III. w Wárſzá. 1589. Liſt 38.
Tenże 1589 Liſt 15.
Zyg. Aug. w Piotrko. 1565. Liſt 65.

27:
WSi náſzé Królewſkié/ y pánóm Duchownych/ y káżdych
28:
innych któré ſą ná iákichkolwiek poſługách/ á choć téż y cynſzów
29:
nie płácą/ y podatków przedtym nie dawáli/ ábo téż y dźieię=
30:
ćin nie płacáli/ ná ten rok iuż powinni płáćić ſą/
31:
ták iáko inſzy
32:
wſzyſcy weſpół z dźieśięćiną po groſzy dwudźieſtwu

strona: 108

1:
SZOSTY ARTYKVL
2:
PIERWSZEY POWINNOSCI
3:
Krolewskiey.
4:
Páktá Conuenta dotrzymáć, któré Máie=
5:
ſtatowi Królewſkiému zwierzoné y zlé=
6:
coné, których teraz zmówionych liczą
7:
XIII.
8:
I. Aby Król Naiáſnieyſzy Zygmunt Trzeći, ná Króleſtwo
9:
Szwedzkie ſukcedował dźiedźicznym práwem, y iego potomek pier=
10:
worodny: zá którym przypadkiem żeby mu wolno było y tám ná
11:
czás odiecháć, zá pozwoleniem Pánów Rad Koronnych.
12:
II. Część Inflantckiey źiemie, która iest w dźierżeniu Królá
13:
Szwedzkiego do tych miast, Króleſtwu y Wielkiemu Kśię. Litew=
14:
ſkiemu incorporowáć:
15:
zá co Królowa Anná iśći ſie ná Króleſtwie
16:
Neápolitańſkim, Kśięztwie Barſkim y Różáńſkim Duoaná Fog=
17:
gia ná wienie, y przywianku, y ná ſummách wſzytkich, ná rzeczach
18:
ruchómych y nieruchómych.
19:
III. Claſſem y z woyſkiem tu obróćić ku potrzebie R.P.
20:
IIII. Appáratu dźiał woiennych ku dobywániu Smoleńſká,
21:
Nowogrodá, y Pſkowá, y z kulámi dożyczyć ſwym koſztem.
22:
V. Summy pożyczáney Auguſtowi Kró: odſtępić y ſpadków.
23:
VI. Strzelby w Kieśi ſpólną ręką odiętą pozwolić.
24:
VII. Pięć zamków ná gránicy ſwyw koſztem zbudowáć.
25:
VIII. Cudzoźiemców zſobą nie przywodźić, y odpráwić okróm
26:
niektórym domowników.
27:
IX. Zołniérzów ku ſtrażéy zdrowia ſwégo żadnych cudzoźiem
28:
ców niechowáć.
29:
X. Zołnierzóm Inflantſkim & cohorti zapłáćić. Volſcianae
30:
cohorti.
31:
Confęderáciiéy zſtrony rozróznionych w wierze pod przy=
32:
śięgą dochowáć.
33:
XII. Długi Rycérztwu popłáćić, którzy czáſu interregnum
34:
koſzt podéymowáli.
35:
XIII. Práwá, Wolnośći, Artykułów Henrykowych, y co do
36:
correctury Praw y wolnośći należy dotrzymáć y wypełnić:
37:
A to

strona: 109

Práwá krolew. álbo wálnego Kśięgi pierwſze o Vniiey.
1:
wſzyſtko záraz ſkoro wyśiędźie z morzá ná brzég, ma poprzyśiądz y
2:
potwiérdźić, okrómią Artykułu z ſtrony częśći Inflantckiéy źiemie:
3:
w czym folgá záchowána iest do onégo czáſu, áże przydźie ku poſſes=
4:
ſiiéy przerzeczonégo króleſtwá Szwedzkiégo: A tego wſzyſtkiégo
5:
nienáruſzenié dochowáć, y nierozwáláć, áni roſparáć, áni proſto
6:
áni ná vkoś.
7:
Tych wſzyſtkich Páktów ſpiſek ſłowo od ſłowá ni=
8:
żey w Metryce ſtátutowéy znaydźieſz.
9:
IEDNOSC,
10:
POKOY, ZGODA.
11:
ODOREM, SAPOREM, COLOREM, ET VIGOREM
12:
DVRABILITATIS, SI INDIVISVM EST, SERVAT.
13:
DRVGA POWINNOSC
14:
KROLEWSKA:
15:
Poddánych ſwych do iednośći zgániáć, iáko
16:
do iednéy owczárnie páſtérz: gdyz wſzelkié
17:
króleſtwo w ſobie rozdziéloné ginie.
18:
VNIA.
19:
Obiecuie Litewſkié Kśięſtwo, Pruſsy,
20:
y inné rózné do iednośći przywiézć.
21:
Sprawcá pokoiu/ do iednośći y do pokoiu duchá/ ſwémi
22:
ogrómnémi mándaty ná káżdy czás nas wzywa.
23:
GDyż wſzytkim rzecz ieſt doświádczona: iż moc ſkupiona
24:
y ziednoczona zwykłá bydź záwżdy mocnieyſza/ niż rozdźielo=
25:
na: obiecuiemy pilność vczynić/ ábyſmy Wielkié Kśięztwo
26:
Litewſkié/ y źiemie Pruſkié/ y inné źiemie pográniczné krole=
27:
ſtwu/ do iednośći przywiéźć mogli:
28:
y iáko naſnádniéy będźie
29:
mogło bydź/ w to vgadzáć będźiemy: áby wſzytki brzemioná
30:
ſpólné nośili/ y monetę iednáką poſpolićie bráli: á zwłaſczá
31:
gdy Séym oboim Páńſtwóm przerzeczonym ku ſkończeniu te=
32:
go potánowiémy.
33:
O iednośći záchowániu y do=
34:
dzierzeniu.
35:
ALe iż Koroná Króleſtwá przerzeczonégo przez tákowé ſuc=
36:
ceſsię mogłáby którymkolwiek ſpoſobem bydź rozdźielona/ rć.
37:
iáko wysſzéy w Piątym Artykule/ Liſt 82.
I. Artykuł. Włádiſła. y Pruſcy Miſtrzow. 1404. Liſt 132.
Zygmunt w Kráko. 1510. Liſt 8.
Z przywile. Ludwiko. w Koſzyc. 1374. Liſt 40.
Zygmunt w Kráko. 1539.

38:
Podobna temu Vſtáwá.
39:
GDyż rozmáitémi przykłády bywamy náuczeni: iż moc zie=
40:
dnoczona/ ieſt mocnieyſza/ niż rozdźielona. Co my pilnie w
41:
vmyśle náſzym rozważáiąc/ á widząc króleſtwu náſzému więt=
42:
ſzé teraz y ćiężſze niż kiedy przedtym nieprzeſpiecznośći nálégáć:
43:
ábyſmy ie tedy tym łátwiéy od nas y poddánych náſzych gardł
44:
odpędźić mogli/ obiecuiemy pilné ſtáránié vczynić wſzelkim
45:
ſpoſobem vczćiwym: áby kśięztwá náſzé Litewſkié/ Zatorſkié/
46:
y Oświęćimſkié/
47:
y źiemie náſzé Pruſkié do tegoſmy przywiedli/
48:
(ponieważ baczą w nieprzeſpieczeńſtwie króleſtwá náſzégo/ téż
49:
ſwé nieprzeſpieczeńſtwo bydź: á iż króleſtwo náſzé niemogłoby
50:
vpaść króm vpadku onych źiem)
51:
wſzytki ſwé śiły złączyli z kró=

strona: 111

Práwá krolew. ábo wálnego Księgi pierwſze o Vniiey.
1:
leſtwá náſzégo śiłámi: Iż gdyby możny iáki nieprzyiáćiél gwałt
2:
nam iáki vczynić chćiał/ złączywſzy vmyſły/ y moc woienną w
3:
iedno/ łácwiéybyſmy mogli onému odeprzéć.
4:
Ná on czás Ariſtoteles kwóli ſwému Alexán-
5:
drowi Mácedonſkiému: á teraz kwóli Alexán
6:
drowi Królowi Polſkiému Legiſlator Philo=
7:
zophuie.
1501. w Mielniv Alexánder.

8:
VNiia króleſtwá Polſkiégo y Wielkiégo X. Litewſkiégo/ nie=
9:
tylko ieſt pożyteczna/ ále y powinna: ábowiém Vniiéy y ziedno=
10:
czenia/ którégo naipilniéy w zákłádániu Króleſtw y Pańſtw po=
11:
żądáią/ przyczyną ieſt záwſze przywoitſzą ieden/ á niżeli wie=
12:
lość.
13:
A przetsóż on Philozoph wyſoce dowćipny/ przypátrzy=
14:
ćiel y bádácz biegu nátury/ gdy ſie obráchował/ bádáiąc ſie co=
15:
by był zá nayſłuſznieyſzy obyczay rządzenia Rzeczypoſpolitéy/
16:
záwołał ſłowy y wiérſzem Homeruſá Poéty Gréckiégo:
17:
KROL IEDEN, iednośći rychléy dogodźi;
18:
WIELOPANOSZA, rząd rádá roſpłaſzá.
19:
Dáiąc znáć/ że inſzé rzeczy łácniéy ku ziednoczeniu przywiéźć/
20:
gdy róznych narodów ludźiem ieden Król pánuie:
21:
Abowiém
22:
tym ſpoſobem rózne náćię/ y rózné pánſtwá/ y ſtany rózné we=
23:
ſpółek rychléy iedno poczynáią rozumieć/ y w iedno á nieroz=
24:
dźiélné ćiáło przez ſpoienié y zlepienié iednych Praw zwykły ſie
25:
zchadzáć y zráſtáć.
26:
A przetóż My Alexánder Król/ rć. vni=
27:
tatem in proportione dodźierżeć. rć.
28:
COMPOSICIA
29:
Między ſtanem Duchownych á
30:
Swietckich.
II. Artykuł. Alexánder w Rádom. 1505. Liſt 117.

31:
Niezgody domowé, gorſzé nád woynę.
32:
CHcąc zá czáſu náſzégo ſczęśliwégo Pánowánia zábieżeć
33:
wczás roſtérkóm y niezgodóm domowym (któré gorſzé bywá=
34:
ią niż woyny z obcym) których roſtérków niktóré znáki iuż ſie
35:
poczęły/ á to ztąd/ iż Doſtoieńſtwá y mieyſcá/ rć.
36:
Obiecuie Król wſzytkié róznice mię=
37:
dzy Duchownémi y Swietckiémi
38:
pogodźić.
39:
OBiecuiemy/ iáko ſkoro z woiennéy potrzeby (zá wſpomo=
40:
żeniém Bożym) do źiem náſzych przyda ſie nam wróćić: że wſzy
41:
tkié róznice záczęté między Duchownémi y Swietckiémi ná
42:
Séymie Wálnym vśmiérzemy.
43:
Zá wolą Króla Káźimiérzá, Bo=
44:
dzántá Biſkup Krákowſki, około
45:
dźieśiąći róznic, ták poſtánowił
46:
ná Séymie.
47:
GDy były ruſzoné nienawiśći wielkié y różnośći między
48:
Duchownémi y Swietckiémi oſobámi/ Pány Dioeceſiiéy Krá=
49:
kowſkiéy:
50:
potym były vſpokoioné między nimi ná Séymie
51:
przez Królá Káźimiérzá/ y ná Synodźie przez Bodzántę Bi=
52:
ſkupá Krákowſkiégo ná ieden czás/ w Krákowie czwartégo
53:
dniá Mieśiącá Czérwcá/ Roku 1369. złożonym.
54:
Przy czym
55:
był Iároſław Gniéźnieńſki Arcybiſkup/ Bogurya rzeczony: któ
56:
ry ná ten czás zá przyczyną onych róznośći/ zá władzą ſwégo
57:
przełożeńſtwá/ wizytował Dioecezią Krákowſką.
58:
A ſą po=
59:
ſtánowioné rzeczy niżéy nápiſáné/ o wolnośći Dźieśięćin/ o wy=
60:
dźierániu Dźieśięćin/ o czáśie wytykánia Dźieśięćin/ około
61:
targu/ około kupienia Dźieśięćiny przez Pány/ około bránia iéy
62:
z pługu/ około naymu nowiny/ y ich poſtępkach/ rć.
63:
około Co=
64:
lumbáciiéy/ około Wizytáciiéy Ardźiákońſkiéy/ o wypráwie Du
65:
chowieńſtwá ná woynę/ o pozywániu świetckich do ſądu
66:
Duchownéo / o opráwie kośćiołá/
Káźimierz w Nieſzow. 1454. Liſt 93. Liſt 55.

67:
o dźieśięćinie konopnéy/ o Inter=
68:
diktcie trzech dni przeſtánia od ſłużby bożéy. około zapłáty
Tabellionum álbo iáwnym Piſárzom.

69:
Po=
70:
ſłóm/ około budowánia kośćiołów w imięniu ſzlácheckim: iá=
71:
ko to wſzytko niżéy ieſt nápiſano.

strona: 113

Práwá krolew. álbo Wálnego Kśięgi pier. o Compozyciach.
1:
Róznicá zſtrony wyzwánia z Powiá=
2:
tu do Duchownégo práwá.
3:
CHcąc záchowáć zgodę (która ieſt mátká rozmnóżenia) mię
4:
dzy Duchownémi y Swietckiémi oſobámi/ zákázuiemy nápo=
5:
tym/
6:
áby świetckié oſoby oboiéy płći w ſądy duchowné nie w=
7:
dawáły ſie o rzecz świetcką/ álbo o dług vczyniony/ álbo który
8:
ieſcze vczynion bydź ma: y żaden świetcki świetckiégo o rzecz
9:
ſczérze świetcką do ſądu Duchownéo niech nie śmie pozywáć.
10:
Rózność zſtrony inhibiciy.
11:
CHcąc zámknąć drógę róznicóm/ któré ſie wielkié wczęły
12:
między ſtanem duchownym y świetckim/ zſtrony liſtów záká=
13:
zuiących/ któré Prełaći duchowni do Práwá świetckiégo da=
14:
wáć zwykli/ vſtáwiamy:
15:
áby Prełáći duchowni od tákowych
16:
liſtów ſpráwiedliwośći hámuiących przeſtáli/ á zwłaſczá w
17:
ſpráwách o rzeczy do ſądu świetckiégo przynależących. Wyią=
18:
wſzy ſpráwy/ któré Práwu Duchownému ſą podległe:
19:
w któré
20:
ſąd źiemſki żadnym obyczáiem wdawáć ſie nie ma.
21:
O róznicy zſtrony mieyſc przed świetckimi Senatory, przy
22:
boku królewſkim: czytay w Kroynice Kromerowéy.
23:
Item in Annalib. poſzledzéy wydánych.
24:
COMPOSICIIA druga
25:
Przeſtrzéga tákze rozruchu między
26:
Rycérſkim ſtanem, á między ple=
27:
beios, áby ſie diſplicentiam zábié=
28:
gáło wczás.
Ian Olbr. w Piotrko. 1496. Liſt 108.
III Artykuł.
Ian Olb. w Piotrko. 1496. Liſt 100.

29:
ABy ſie co nie zdáło bydź vczynionégo z nienawiśći plebei=
30:
orum, których ſtan zwykł vżywáć oſobnych praerogátyw y ná=
31:
dánia ſwégo w Króleſtwie náſzym: dla tego ácz ſynowie ſzlá=
32:
checcy/ zdádzą ſie tákże bydź vczeniy częſtokroć vczeńſzy nád
33:
proſtégo ſtanu ludźi/ rć.
34:
NABOZENSTWO.
35:
Kompozyciia zſtrony rozróznienia
36:
w wierze. ((od w. 4 - w. 12. tekst łać.))
IIII. Artykuł.
Stephanowá przyśię. 1576. w Conſti. Liſt 144.
Tenże Támże Liſt 147.

37:
Tákze w Confirmáciiéy praw tóſz
38:
powtarza.
39:
A Iż w téy zacnéy Koronie narodu Polſkiégo/ Litewſkié=
40:
go/ Ruſkiégo/ Inflantſkiégo/ y innych ieſt niemáło diſsidentes
41:
in religione,
42:
przeſtrzégáiąc nápotym iákich ſediciy y tumultów/
43:
z téy przyczyny/ rozerwánia/ álbo niezgody religiiéy. Wárowá
44:
li to ſobie niektórzy obywátele Koronni Confoederáciią oſobli=
45:
wą:
46:
że w téy mierze in cauſa Religionis, máią w pokoiu bydź
47:
záchowáni/ którą my im obiecuiemy trzymáć wcále/ czáſy wie=
48:
cznémi.
49:
Tákże Król Henryk w przyśiędze ſwéy. List. 131. Conſt. y w
50:
Confir. Praw.
51:
Tákże krol Zygmunt III. w przyśiędze ſwéy,
52:
w Conſt. anni 1587. list 6. A w Confirmáciiéy list 10. Te
53:
wſzytkié rzeczy w Metryce znaydźieſz ſłowo od ſłowá.
54:
Tego wſzytkiégo ſzérſzé obiáſnienié znaydźieſz in Confoede=
55:
ratione generali Varſauie.
56:
ták iáko tám iest nápiſano
57:
ad verbum, list 120.
58:
MY Rády Koronné/ Duchowné y Swietckié/ y Rycér=
59:
ſtwo wſzyſtko/ y ſtany inſzé iednéy á nierozdźielnéy R.P. z
60:
wielkiéy y z máłéy Polſki/
61:
Wielkiégo X. Litewſkiégo/ Kiiowá/

strona: 115

Práwá krolew. albo wálnego Kśięgi pierwſze o roznośći w práwiech.
1:
Wołyniá/ Podláſza/ z źiemie Ruſkiéy/ Pruſkiéy/ Pomorzkiéy/
2:
Zmudzkiéy/ Inflantckiéy/ y miáſtá koronné.
3:
Oznáymuiemy
4:
wſzytkim wobec komu należy ad perpetuam rei memoriam, rć.
5:
A wnet potym. A iż w Rzeczypoſpolitéy náſzéy ieſt diſsidium
6:
niemáłé in cauſa Religionis Chriſtianae: źábiégáiąc temu/ áby ſie
7:
z téy przyczyny między ludźmi ſedyciia iáka ſzkodliwa nie wſczę=
8:
łá/ którą po inſzych króleſtwách iáſnie widźimy:
9:
Obiecuiemy to
10:
ſobie ſpólnie/ pro nobis & ſucceſſoribus noſtris in perpetuum,
11:
ſub vinculo iuramenti, fide, honore, & conſcientiis noſtris: iż
12:
którzy ieſteſmy diſsidentes de religione, pokóy między ſobą zá=
13:
chowáć/
14:
á dla róznéy wiáry y odmiány w kośćieléch/ krwie nie
15:
przeléwáć/ áni ſie poenowáć confiſcatione bonorum, poczćiwo=
16:
śćią/ carceribus, & exilio, y zwiérzchnośći iednéy/ áni vrzędo=
17:
wi do tákowégo progreſsu żadnym ſpoſobem niepomagáć:
18:
y
19:
owſzem gdźieby ią kto przeléwáć chćiał/ ex iſta cauſa záſtáwiáć
20:
ſie o to wſzyſcy będźiem powinni/ choćby téż zá prętextem De=
21:
kretu/ álbo zá poſtępkiem iákim ſądowym kto to czynić chćiał.
22:
Przećiwko tym wſzyſtkim Confęderáciiam, záwſze prote=
23:
ſtácię bywáły niemáłé ná Séymiéch.
Zyg. Aug. w Lublin. 1569. Liſt 91.
Archimędr. Włádykowie ná woynę iádą.
y Contribucie dáią.
w Confoe. Wárſzáw. 1573.
Liſt 120.

24:
Z ſtrony Religiiéy Ruſkiéy.
25:
KV tęmu téż obiecuiemy/ y powinni będźiemy wſzech prze=
26:
rzeczonych Kśiążąt źiemie Wołyńſkiéy obywátelów/ y potom
27:
ków ich/ ták Rzymſkiégo iáko y Gréckiégo zakonu będących/
28:
w
29:
ich ſtárádawnéy czći y doſtoynośći/ iáko z przodków ſwoich y
30:
do tego czáſu byli záchowáć/ y oné wedle cnoty y godnośći ká=
31:
żdégo/ á vpodobánia náſzégo/ bez zawády Artykułów w Stá=
32:
tućie/ rć. ná vrzędy przekłádáć.
33:
Temuz podobny.
34:
ABy wſzytkié beneficia Iurispatronatus Regii Praelaturarum
35:
Eccleſiaſticarum, iáko Arcybiſkupſtw/ Biſkupſtw/ y inſzych
36:
wſzélákich beneficiy były dawáné nie inſzym/ iedno Rzymſkié=
37:
go kośćiołá Klerykóm indigenis Polonis, iuxta ſtatutum.
38:
A be=
39:
neficia kośćiołów Gréckich/ ludźióm teyże Gréckiéy wiáry da=
40:
wáné bydź máią.

strona: 116

1:
Niepozytki róznośći wiáry.
2:
ABowiém częſtokroć rózność wiáry/ przywodzi rózność v=
3:
myſłów: y rády bywáią wydawáné/ któré máią bydź táiemnie
4:
chowáné.
5:
PRAWA ROZNOSC.
6:
Práwá rózność, ćiągnie téz zá ſo=
7:
bą rozdwoienié ludu, y rozerwá=
8:
nié ćiáłá Korony.
9:
GDyż pod iednym Kśiążęćiém y iedną głową/ iedenże lud
10:
róznych Praw nie miałby mieć: áby nie był iákim dźiwem/ má=
11:
iąc rózné głowy.
12:
Ieſt to tedy pożyteczne Rzeczypoſpolitéy/
13:
áby iednym y iednákim práwem ták Krákowiánie/ to ieſt Má=
14:
łéy Polſki/ iáko Wielkiéy Polſki obywátele/ y inné pod Króle=
15:
ſtwem náſzym będącé źiemie/ vżywáły/ y im ſie ſądźiły:
16:
gdyż
17:
ieſt iedno Kśiążę wſzyſtkich/ y ieden Pan.
Przywileie. Litewſkie 1413. Liſt 125. Státu. 12
V. Artykuł.
Káźimierz Wielki w Wiſlicy 1368. Liſt 32.
Włádiſł. Iágełło w Czerwie. 1422. Liſt 49.

18:
Temuz podobny.
19:
GDyż wſzytkim źiemióm/ któré okrąg Króleſtwá náſzégo
20:
zámyka/ iáko iedno Kśiążę y Pan iednoſtáynie pánuiemy: nie
21:
ieſt tedy ſłuſzna rzecz/ áby rozmáitémi obyczáymi ſądzenia lud
22:
nam poddány/ y pod náſzym rządzeniém będący/ miał ſie ro=
23:
zmáitośćią ſądów dźielić.
24:
Dla tego wiecznym zápowiedze=
25:
nim vſtáwiamy/ áby wſzyſcy y káżdy zoſobná/ ludźie króleſtwá
26:
náſzégo/ którégokolwiek ſtanu/ doſtoieńſtwá/ y ſtopniá będą=
27:
cy/
VI. Artykuł. Zyg. Aug. w Wárſzá. 1557. Liſt 7.

28:
ſpráwy ná ſądźiéch náſzych źiemſkich przekłádáiący/ álbo któ
29:
ré zechcą przekłádáć oſobliwie káżdy zoſobná y wſzyſcy wobec/
30:
iednym práwem/ obyczáymi/ zwyczáiem/ po wſzyſtkim Kró=
31:
leſtwie náſzym byli ſądzeni.
32:
WOYSKO.
33:
Rozdział woyſká, rozerwánié mocy
34:
téz wielce czyni.
35:
IZ téż gwałtownému nieprzyiaćielowi podatkową obro=

strona: 117

Práwá krolew. álbo wálnego Kśięgi pierwſze o roznośći w prá.
1:
ną/ którąſmy ná ten Rok vchwalili/ odpór dáć ſie niemoże.
2:
Zá
3:
namową Rad náſzych/ y prośbą Poſłów źiemſkich/ vchwalili=
4:
ſmy woynę/ álbo ruſzenié poſpolité: ku którému/ gdybyſmy ſie o
5:
gwałtownym nieprzyiaćielowi oſłyſzeli/ ſámi oſobą náſzą przy=
6:
iedźiemy.
7:
Ale ieſliby ſie ná rózné mieyſcá gwałtowny nieprzyia=
8:
ćiél oborzył/ ták żeby nie ná iednym mieyſcu odporu potrzebá/
9:
któryby ſie wſzyſcy około oſoby náſzéy bá=
10:
wili.
11:
Zá pozwoleniém tedy Poſłów źiemſkich od Rycérztwá ná
12:
ten Rok tylko/ będźie ná woli náſzéy opátrzyć/ iákoby ſie każda
13:
potrzebá ſtátecznie odpráwiłá.
14:
A tám gdźie nagleyſza potrze=
15:
bá będźie/ ſámi oſobą náſzą ſie obróćimy z pocztem ludźi/ iáki
16:
będźiem rozumieć bydź potrzebny. A inné Woiewództwá dru
17:
giéy potrzebie przyległé/ támże z Hetmánem gdźie będźie trze=
18:
bá/ obróćić ſie máią.
19:
Któré pozwolenié Poſłów źiemſkich ná
20:
rozdźiał ten woienny ná ten rok tylko vczynioné/ ſtanu Rycér=
21:
ſkiému vbliżenia żadnégo niéźć nie ma/ áni tę ſequellę czynić/
22:
żeby miał bydź rozdwaian nápotym/ ále ma bydź záchowan
23:
wolno ná potomné czáſy/ wedle praw á wolnośći ſwych.
24:
Temuz podobny.
25:
NAprzód/ żadnégo rozerwánia między ſobą nie czynić/ áni
26:
diſmembráciiéy żadnéy dopuśćić/ iáko w iednéy nierozdźielnéy
27:
R.P. áni iedná część bez drugiéy Páná ſobie obiéráć/ áni factio=
28:
ne priuata z inſzym nárabiáć.
29:
Ale podług mieyſcá y czáſu tu ná=
30:
znáczonégo ziecháć ſie do grómády koronnéy/ y ſpólnie á ſpókoy=
31:
nie ten Akt Electionis podług woléy bożéy do ſkutku ſłuſznégo
32:
przywiéźć:
Confoeder 1573. Liſt 119.

33:
á ináczéy ná żadnéy Páná nie pozwáláć/ iedno z tá=
34:
kową pewną á miánowitą vmową: Iż nam piérwéy Práwá
35:
wſzytkié/ Przywileie y Wolnośći náſzé/ któré ſą/ y któré mu po=
36:
damy/ poſt Electionem poprzyśiąc ma.
37:
A miánowićie to po=
38:
przyśiąc/ pokóy poſpolity między rożerwánémi y różnémi lu=
39:
dźmi w wierze y w nabożeńſtwie záchowywáć/ y nas zá gráni=
40:
cę koronną nigdy nie ciągnąć żadnym obyczáiem/
41:
áni prośbą
42:
Królewſką ſwą/ áni ſolutione quinq; marcarum ſuper haſtam,
43:
áni ruſzenia poſpolitégo bez vchwały Séymowéy czynić.
44:
CONVENTICVLA, GVERRI,
45:
TVMVLTY.
46:
Poddánych pod iednym Pánem ku
47:
ſpokoynému zyćiu vpomina.
48:
IEſt wielce pożyteczno Rzeczypoſpolitéy/ áby poddáni
49:
ſpokoynie żyli: co ſie sſtawa/ gdy nikomu ſzkód niewyrządzá=
50:
ią/ á cnotą ſczérą złączywſzy ſie zmagáią.
51:
Bunty y Guerry czynić, ieſt Rze=
52:
czypoſpolitéy ſzkodliwa.
Zygmunt w Piotrko. 1523.
Káźimi. Jágełło w Piotr. 1447. Liſt 91.
Zygm. III. 1503. Liſt 4.

53:
W Niektórych ludźiach zły vpór y śmiáłość/ to ieſt iż chcąc
54:
ſie ſwych krzywd y żáłośći pomśćić/ częſtokroć woyny ſzkodli=
55:
wé Króleſtwu náſzému pobudzáią/ y ſzkody wielkié ſprawuią:
56:
dla tego roſkázuiemy ninieyſzą zapowiedźią:
57:
áby żaden któré=
58:
gokolwiek ſtanu álbo záwołánia będąc rozgniewány iákim=
59:
kolwiek obráżeniém/ álbo krzywdą/ álbo ſzkodą/ nie śmiał
60:
przez náſzégo zwolenia woiowáć álbo vtarczek przećiw oſo=
61:
bam poſtronnym y tutecznym zruſzáć.
62:
A ieſliby kto śmiał
63:
przećiw téy Conſtituciiéy vczynić/ tego przekonánégo ná zápłá=
64:
cenié ſzkód wſzyſtkich/ któré my álbo poddáni náſzy dla tego
65:
podięli/ ſkázuiemy:
66:
á ieſliby ſie doſtáteczna zapłátá/ álbo w czę
67:
śći ſzkód onych dla iego poczęćia woyny przećiw Króleſtwu/
68:
álbo oſobom podnieśionéy nie sſtała/ tedy ſkázuiemy go/ áby
69:
był ná ćiele karan.
70:
O Práctykántách.
71:
KToby od tego czáſu w práktykách z kimkolwiek około pá=
72:
nowánia czyiégokolwiek/ y poſádzenia ná ſtolicy pańſtw tych
73:
doznan był/
74:
tedy o to od Inſtigatorá z delátorem/ iáko y od ſá=
75:
mégo delatorá vrodzenia ſzlácheckiégo/ może bydź ná Séym
76:
pozwan iáko perduellis: á pod ten odiazd náſz/ w niebytnośći
77:
náſzéy do Trybunału.
78:
Przećiw którym ták ma bydź poſtąpio=
79:
no. Położywſzy pozew przed terminem ſześć niedźiél/ y vczy=
80:
niwſzy záraz reláciią położenia pozwu w Grodźie powiátu o=
81:
négo/ w którym citatus ma mieſzkánié/
82:
á gołoćie wſzędźie w rę
83:
ce może bydź dány pozew/ álbo w páráfiiéy położony. A dla
84:
doſtátecznéy wiádomośći/ ma bydź od woźnégo pozew publi=
85:
kowan w Grodźie onym/ pod którym záſtan z pozwem będźie/

strona: 119

1:
álbo położon ná gołotę/ á poená ták ná pozwánégo iáko y ná de=
2:
latorá/
Práwá krolew. álbo wálnego Kśięgi pierwſze o Gwerrách.

3:
tákże y process w tákiéy ſpráwie táki ma bydź/ iáki ieſt
4:
opiſány w Conſtituciiéy Koronáciiéy náſzéy: y tá ſpráwá ma
5:
bydź continuowána tákowym porządkiem y poſtępkiem/
6:
iáki
7:
ieſt opiſány w téy to Conſtituciiéy contra perduelles, & patra=
8:
tores criminis laeſae maieſtatis. A PP. Stároſtowie w téy mie=
9:
rze zá odeſłániem Tribunálſkim/ exekuciią tám in bonis, quam
10:
in perſonis czynić máią/
11:
ſum poena trecentarum marcarum, cum
12:
motione Nobilitatis, ſi adeo fuerit fortis. iáko ná bánnity/ z ob=
13:
wieſczeniem ſzláchty od Stároſty przez vniwerſały/ choć bez
14:
mándatów náſzych/ pod niebytność náſzę.
15:
A gdźieby który
16:
Stároſtá w tym był obwiniony y przekonány/ tedy tákiż pro=
17:
ces/ y exekucia tákoważ ma bydź przećiwko nim vczynioná per
18:
viciniorem Capitaneum, do którégo dekretem Tribunálſkim o=
19:
deſłány będźie.
20:
Confoederácia ſtára: zprzyśięzenié
21:
przećiw buntownikóm y przećiw=
22:
ko Haeretykóm.
23:
IZ ktobykolwiek był tu obywátelem króleſtwá Polſkiégo/
24:
máiąc w króleſtwie Polſkim imięnie/
25:
á chćiáłby nieiákie niepo=
26:
ſłuſzeńſtwá przećiwko práwu Polſkiému poſpolitému/ álbo téż
27:
iákowé niepokoie nam y króleſtwu Polſkiému ſzkodliwé komu
28:
wyrządzáć
w Korczy 1437 Liſt 76.

29:
przez dozwolenia Páná náſzégo Królá nałáſkáw=
30:
ſzégo/ y Rad iego/ áni ná Práwie źiemſkim poſpolitym niech=
31:
ćiałby przeſtáwáć/ álbo kácérſkie błędy vnośić/ y ie forytowáć:
32:
tedy przećiwko tákowému y tákowym/ by téż niewiedźić iákié=
33:
go ſtanu y záwołánia byli/ Duchowni y świetcy/ chcemy ku
34:
ſkáźie ich powſtáć/ y obiecuiemy pod wiárą y czćią náſzą bez
35:
chytrośći y zdrády:
36:
áni im pomocą y rádą álbo przyiáźnią chce=
37:
my pomágáć/ pod wiárą y czćią náſzą: choćiaby krewnośćią/
38:
przyiáźnią po żonách/ álbo którąkolwiek bliſkośćią nam/ álbo
39:
którymkolwiek z náſzych byli powinni:
40:
áni zá nimi chcemy mó=
41:
wić żadnégo ſłowá/ ále oné chcemy y obiecuiemy káráć. Wſzák=
42:
że Praw náſzych Kśiążęcych y źiemſkich niwczym nie gwałcąc
43:
áni od nich odſtępuiąc.
44:
Confoederáciia nowa temuz podo=
45:
bna, áby ſie Diſplicentiam zá=
46:
biégáło wczás.
47:
NAprzod/ żadnégo rozerwánia między ſobą nie czynić/ áni
48:
diſmembráciiéy żadnéy dopuśćić/
49:
iáko w iednéy nierozdźielnéy
50:
R.P. áni iedná część bez drugiéy Páná ſobie obiéráć/ áni facti=
51:
one priuata z inſzym nárábiáć/ rć.
Confederá. 1573. Liſt 119.
Zyg. III. 1593. Liſt 7.

52:
O Tumulćiéch.
53:
STátut Toruńſki poćiągamy y decláruiemy/ do wſzelákich
54:
tumultów/ któréby ſie pod odiazd náſz do Szweciiéy z któréy=
55:
kolwiek miáry y przyczyny/ w mieſćiéch wſzyſtkich ná wſzelákich
56:
mieyſcách dźiáły/
57:
tákiż máią bydź ſpólnie przez vrząd Stáro=
58:
śći y Mieyſcki hámowáni y koieni: y ći którzyby tumultuowá=
59:
li/ máią bydź od nich imáni/
60:
y zá zgodnym obu vrzędów/ ták
61:
zamkowégo iáko y mieyſckiégo oſądzeniém karáni/ etiam cum
62:
refuſione damnorum, ſaluo ſcrutinio & appellatione ſzláchćico=
63:
wi tylko ná Trybunał. A gdźieby rózność między témi vrzędy
64:
byłá/ máią dośiądz informáciiéy Tribunálſkiéy.
65:
A gdźieby co
66:
ná vrzędách/ álbo iednym z nich ſchodźiło/ máią bydź o to do
67:
Trybunału ex officio pozwáni/ od vkrzywdzonych: y gdźieby
68:
winnémi byli ználeźieni/ máią bydź poena trecentarum marca=
69:
rum, & refuſione damnorum karáni.
70:
Wſzákże máią bydź bli=
71:
ſcy do ewáziiéy. Nihilominus patratores tumultus, którzyby z rąk
72:
vrzędowych/ álbo więźienia vćiekli/ ſzláchćicy/ mogą bydź ex
73:
bonis vel perſonis ſuis, w vrzędźie Grodzkim fori ſui requiro=
74:
wáni.
75:
A ieſliby krwie roźlanie ſie ſtáło/ ná gárdle karáni/ á z
76:
dóbr iego ſzkody nágradzáné/ ſaluo ſcrutinio & appellatione ná
77:
Trybunał/ bydź máią. Plebei záśię vbicunque depraehenſi,
78:
imáni/ y przez vrzędy Stárośćié/ y Mieyſckié ſądzeni/y kará=
79:
ni bydź máią.
80:
A gdźieby kto przy hámowániu tumultów mo=
81:
cą ſprzećiwił ſie tym vrzędóm/ á w tym byłby zábit ábo ránión/
82:
tedy o to vrzędóm/ áni ich ſługóm/ áni pomocnikóm/ nie może
83:
bydź akciia intentowána.
84:
A tá Conſtituciia ma ſie śćiągáć
85:
ták do źiem Koronnych/ iáko y W.X. Litewſkiégo/ y innych
86:
pańſtw do nich należących/ z czego iednák zá żądániem PP.
87:
Poſłów źiemię Pruſką wyymuiemy.
88:
Która to Conſtitucia ma

strona: 121

Práwá krolew. ábo wálnego Kśięgi pierwſze o Guerrách.
1:
trwáć do czáſu náznáczonégo z wrócenia náſzégo ze Szweciiéy.
2:
Item, O Tumulćiéch iáko máią bydź gáſzoné y tłumioné,
3:
znaydźieſz Titulo Kráków, Conſt. oſtátnia.
4:
Concluſia, y Párácleſis do zgody
5:
y iednośći.
6:
BArzo wiele á práwie wſzytko: bo zdrowié náſzé, ná téy po=
7:
winnośći przećiw Rzeczypoſpolitéy należy. A prędſzégo zginie=
8:
nia niémáſz, iáko gdy rozerwánié prze niezgodę álbo iákié do=
9:
puſczenié Boſkié ná Rzeczpoſpolitą przychodźi.
10:
Przeto w natru=
11:
dnieyſzé przygody, któré Rzeczypoſpolitą kiedy záchodźiły, ſtárzy
12:
Polacy zwykli do kupy, á do przyrzeczenia ſobie przyſtępowáć. Tá=
13:
tárſcy Carzowie miáſto ſymbolum ſnop ſtrzał związány nośili, áby
14:
pámiętáli ſtrzéc ſie rozerwánia.
15:
bo ſtrzałę poiedynkiem łácno zła=
16:
máć, ále związáné trudno. Czego iest wizerunk málowány w onym
17:
Támerlanie. Ale náſzy przodkowie miáſto ſtrzał, iábłko Królóm
18:
w ręce dawáli.
19:
Bo iáko iábłko cáłé á nierozdźieloné trwa dłużéy:
20:
á rozerznioné, colorem, odorem, ſaporem, y ſámo ſie od śiebie
21:
tráći. Do tegóż wiodąc, ábyſmy zgodę y iedność królowi między
22:
poddánymi ſwémi mnożyli y ſczépili.
23:
Niektórzy Mądrość y artem
24:
regiam to zową, niezgody między poddánémi ſwémi wpuſczáć, áby
25:
ich ná podatki rychléy przywiedli. Nie ták ſtárzy pánowie Pol=
26:
ſczy czynili: ále do zgody, do iednośći záwżdy poddánych ſwoich wie
27:
dli,
28:
y dla tego przyśięgáią, Pacem inter diſsidentes manu tene=
29:
bo do tego przymiérzáiąc y przymawiáiąc ſie ſwą przypowieśćią,
30:
iáko y znákiem iábłká pokázuią iáwnie, któré w ręku piáſtuią,
31:
gdy ich Królmi czynią, á ná iábłku krzyż:
32:
áby zgodę w Pánu Kry=
33:
ſtuśie mnożyli, y onę przed oczymá mieli. Bo co w rękach nośi=
34:
my piáſtuiąc, to przed oczymá mieć káżdy muśi poſpolićie. Król
35:
Lokietek w téy mierze między wſzytkimi królmi ſławę odźierżał:
36:
Bo páńſtwo to, któré było prze rozrodzenié Królewiców Polſkich,
37:
rozerwáné, y ná ſztuczki rozdźieloné, ón ie záś reuniował, y do ie=
38:
dnośći do kupy przywiódł. Przeto tym iábłkiem zá tę cnotę ſłu=
39:
ſznie ma bydź dárowány:
40:
wedle przypowieśći trzech onych Bogiń:
41:
Pulchriori detur. Acz téy ſławy iego y ſyn iego Káźimiérz Wielki
42:
popráwił: nietylko że Ruſkié kráie ziednoczył, ále iże Práwá ſpi=
43:
ſawſzy, ſtabilimentum regni wielkié vczynił.
44:
Tákże po nim Iá=
45:
gełło, który kśięztwo wielkié vniował. Wołyn, Kiiów, Podláſzé,
46:
etć. Przetóż pánowie Polacy y Litwá niechcąli zginąć nagle, niech

strona: 122

1:
ſie trzymáią przodków ſwych tego zwyczáiu y trádiciy:
2:
A żadnémi
3:
dáry áni prośbámi, áni złotem, áni żelázem nie dáli ſie od téy ie=
4:
dnośći vniiéy y diſmembráciiéy odrywáć. Do iednośći práwéy,
5:
y iednośći wiáry, áby ſie ćiſnęli, á mocy ſwéy rozdźiałámy nowé=
6:
mi nie dáli ſie rozrywáć.
7:
OBRONA
8:
TRZECIA POWINNOSC
9:
KROLEWSKA.
10:
Poddánych Króleſtwá ſwégo brónić, rá=
11:
dą, y brónią woienną, y dilatatione finium.
12:
RADĄ.
13:
Wſzytkich niebeſpieczenſtw obmyśla=
14:
wánia, piérwéy rádą niz woyną ko=
15:
ſztowáć.
Káźimiérz w Nieſzo. 1454. Liſt 95.

16:
OBiecuiemy/ iż żadnych vſtaw nowych niechcemy czynić/ á=

strona: 123

Práwá krolew. álbo wálnego Kśięgi pierwſze o Obronie.
1:
ni roſkażemy poddánym náſzym ná woynę ſie ruſzyć przez Séy
2:
my poſpolitégo: który ma bydź w káżdéy źiemi.
3:
Temuz podobna vſtáwá.
4:
POſpolité ruſzenié woyny nieináczéy/ iedno rozmyſlnie y
5:
z ſłuznych przyczyn y potrzeby poſpolitéy ná przyſzłé czáſy vſtá=
6:
wiáć będźiemy/ wedle vſtáwy ſtátutów: piérwéy złożywſzy
7:
Séym Wálny y Powiátowy.
8:
A gdy będźie vchwaloné ruſze=
9:
nié poſpolité/ ku odmięnieniu iego/ Séymy niemáią bydź ſkłá=
10:
dáné: áby zá ſkazániém y obwołániem woiennym/ gdy ſzlách=
11:
tá ná woyne zgotuie ſie/ ieſliby tegóż czáſu muśieli ſie ſkłádáć/
12:
dwoiákim nakłádem obćiążeniby muśieli bydź.
13:
Powiátowé Séymy przed woyną
14:
niech będą.
15:
IZeſmy ſie ták zwolili ze wſzyſtkimi poddánémi náſzémi/ á=
16:
by káżdą woienną wypráwę Séymiki Powiátowé ná miey=
17:
ſcach wedle zwyczáiu vprzédzáły.
18:
Dla tego vſtáwiamy: iż
19:
my y potomkowie náſzy/ ilekroć Woynę poſpolitą zechcemy
20:
mieć za potrzebą iáką/ tylekroć Powiátowé Séymy mamy á=
21:
bo máią vſtáwić. To ieſt obywátelóm źiemie Krákowſkiéy w
22:
Proſzowicach:
23:
Sądeckiéy y Biéckiéy/ we Czchowie: Sędo=
24:
mirſkiéy/ Nowym mieśćie: w Wielkiéy Polſcze y w Szcho=
25:
wſkiéy źiemi/ we Srzedźie: Siérádzkiéy y Wieluńſkiéy/ w Sié
26:
rádzu: Lęczyckiéy/ Kuiáwſkiéy/ y Brzéſkiéy/ w Brzéśćiu:
27:
Do=
28:
brzyńſkiéy/ Rypieńſkiéy/ Goſtyńſkiéy/ Socháczowſkiéy w Ry=
29:
piniu: Ráwſkiéy w Ráwie: Lubelſkiéy/ y Lukowſkiéy/ w V=
30:
rzędowie: Chełmſkiéy y Rubieſzowſkiéy y Bełſkiéy/ w Buſku:
Zygmunt w Piotrk. 1538.

31:
Przemyſłkiéy w Mośćiſkach: Podolſkiéy w Kámieńcu: Sá=
32:
nockiéy/ w Sánoku: Lwowſkiéy/ w Wiśni: Hálickiéy/ w
33:
Trębowli: áby rádźili około potrzeby/ któráby nád námi y kró=
34:
leſtwem wiśiáłá.
35:
Przećiwko tym Státutóm exceptia.
36:
A Iż niepewna ieſt przyſzłych czáſów wiádomóść/ áni prze=
37:
ćiwko
Ian Olbr. 1496. Liſt 105. Zygmunt w Kráko. 1527.

38:
nim mogą bydź dáné pewné rády y opátrzenia:
39:
będźie

strona: 124

1:
w mocy náſzéy zá Dekretem tego Seymu ruſzyć woynę poſpo=
2:
litą: gdźieby tákowa nawálna potrzebá przyſzłá/ żeby pomoc
3:
vchwaloná nie mogłá temu doſyć vczynić.
4:
GRANICE.
5:
Gránice Koronné, y Wielkiégo X.
6:
Litewſkiégo, obiecuie Król nie=
7:
umnieyſzáć, ále ich brónić.
8:
A To wſzyſtko/ co ieſt nieſłuſznie od tego Króleſtwá odda=
9:
lono álbo rozerwano/ wedle mocy méy/ do tegóż Króleſtwá
10:
przygromádzę:
11:
Gránic króleſtwá mégo Polſkiégo nie będę v=
12:
mnieyſzáć/ ále ráczéy wedle możnośći méy brónić y rozſzérzáć
13:
będę. Ták mi Boże pomagay/ y té święté boſkié Ewányelie.
Alexánder Liſt 161. w Przyśiędze Krole.

14:
Tákze y Królowie poſzledni
15:
przyśięgáią.
16:
A To wſzyſtko co ieſt nieſłuſznie od tego Króleſtwá/ y od
17:
Wielkiégo Kśięztwá Litewſkiégo/ y od tych Pańſtw iákimkol=
18:
wiek obyczáiem oddalono/ álbo przez woynę/ álbo którymkol=
19:
wiek inſzym ſpoſobem oderwano/
20:
do tegóż króleſtwá Polſkié=
21:
go/ y Wielkiégo X. Litewſkiégo przygromadzę: á gránic Kró=
22:
leſtwá tego/ y Wielkiégo Kśięztwá Litewſkiégo nie będę v=
23:
mnieyſzáć/ ále ráczéy będę brónić/ y rozſzérzáć. Ták mię
24:
Boże wſpomoż.
25:
POSELSTWA.
26:
A tego naprzód przez poſelſtwo, y
27:
rádámi dobrémi dochodzić.
w Przyśię. Zygm. III. 1588. Liſt. 6. w Confir. Stepháno. 1573 Liſt 147.

28:
A w ſpráwách Koronnych/ któré ſie dotykáć będą oſoby
29:
náſzéy/ y Doſtoieńſtwá náſzégo/ poſelſtw do cudzych kráiów
30:
wyſyłánia/ y cudzych tákże poſelſtw ſłuchánia/ y odpráwowá=
31:
nia Wóyſk iákich/ álbo żołniérzów zbiéránia álbo prziymowánia.

strona: 125

Práwá krolew. álbo wálnego Kśięgi pierwſze o Obronie gránic.
1:
My/ y potomkowie náſzy/ nic záczynáć y czynić nie mamy
2:
bez rády Rad Koronnych oboygá narodu: Spraw Séymo=
3:
wi należących niwczym nie wzruſzáiąc.
4:
A wſzákóż té poſel=
5:
ſtwá/ któréby ſie Rzeczypoſpolitéy nie dotykáły/ á mogły bydź
6:
wedle ich czáſu y potrzeby odpráwowáné: tedy té mamy/ y bę=
7:
dźiem mogli záwſze odpráwowáć/ zá wiádomośćią Panów
8:
Rad Koronnych/ oboygá narodu/ którzy przez nas mieſzkáć
9:
będą.
10:
De pactis & foederibus, zwyczáy=
11:
nych, nowych ſie wyſtrzégáć, ab=
12:
ſolutum dominiū nienáruſzáiąc.
13:
PActa & foedera z Pány poſtronnémi/ zwłaſczá pogránicz=
14:
némi mámy ponowić:
15:
á nigdy pakt y foederá/ tákże legáciy ſłu=
16:
chánia/ odpráwowánia/ wyſyłánia/ okróm wiádomośći Pá=
17:
nów Senatorów/ zwłaſczá ná Dworze będących/ czynić nie
18:
mamy.
Zygm. III. 1588. Liſt 14.

19:
GOTOWOSC.
20:
Gotowość w rzeczach woiennych
21:
y inné Appáraty woienné, nie=
22:
przyiaćielá od vporu hámuie, &
23:
opinionem virtutis militaris do=
24:
chowuie.
Stephán w Confir. 1576. Liſt 159.
Zygm. III. w Confir. Páct. Liſt 15.

25:
A Czáſu woyny będźiemy potrzeby wſzyſtkié koſztem ſwym
26:
odpráwowáć/ iáko dźiáłá/ prochy/ puſzkarze/ draby/ y ſtraż
27:
wſzeláką.
28:
Temuz podobny.
29:
Item/ Dźiał woiennych moc niepodłą ku potrzebie Kró=
30:
leſtwá Polſkiégo/ y Wielkiégo Kśięztwá Litewſkiégo potrze=
31:
bną.
32:
A zwłaſcza ieſliby ſie zdáło kiedy Nowogrodá/ Pſko=
33:
wá/ álbo Smoleńſká dobywáć/ wſzyſtkié ku téy rzeczy ták dźiá=
34:
łá/ iáko y prochy/ y kule potrzebné z Króleſtwá Szwedckiégo/
35:
będźiemy koſztem ſwym dodawáć.
36:
ZAMKI.
37:
Zamki ſtáré kto ma opátrowáć.
38:
Item/ Ieſli który zamek ſtáry będźie potrzebował oprá=
39:
wy: tedy czáſu pokoiu Burgrábiá álbo Dźierżawcá/ álbo któ=
40:
rému ieſt poruczón/ będźie powinien ij opráwowáć.
41:
Ale gdy
42:
ſie zácznie woyná/ álbo rozruch iáki: tedy zamki náſzé ná pográ
43:
niczu Króleſtwá náſzégo połóżoné y będącé/ ludźie onych po=
44:
wiátów/ gdźie zamki ſą położoné/ będą powinni popráwo=
45:
wáć y budowáć.
Lódwik. w Przywi. 1374.

46:
Item, Ieſli który zamek dla obrony y pożytku tego Króle=
47:
ſtwá/ zá rádą y zwoleniem Pánów zechcemy budowáć: tedy
48:
ná budowánié onégo ćiź przełożeni w Króleſtwie będą powin
49:
ni pomágáć.
Káźim. W. w Wiſlicy 1368. Liſt 33.

50:
A ieſli króm wiádomośći y zwolenia téyże ſzlách=
51:
ty y Pánów zechcemy budowáć: tedy to budowánié náſzym
52:
koſztem y wydatki czynić będźiemy.
53:
Item, in Conuentione pactorum conuentorum, Zygmunt
54:
III. Artykuł 7. ku temuż znaydźieſz.
55:
OKAZOWANIE.
56:
IZ w zbroynym Rycérztwie zacność/ y obroná wſzyſtkié=
57:
go Króleſtwá należy: przetóż powinien ieſt kożdy Rycérzki
58:
człowiek wedle wielkośći máiętnośći ſwych y dochodów Rze=
59:
czypoſpolitéy z pewną liczbą zbroynych ludźi ſłużyć/ y iéy po=
60:
mocen bydź.
61:
Spoſobność y gotowość, okázowá=
62:
nié zſobą przynośi.
63:
CO ſie tycze okázowánia w Powiećiéch/ żeby ná dźiéń pe=
64:
wny poſtánowiono było:
Zyg. Aug. Piotrko. 1562.

65:
áby ſie wiedźieć mogło/ iáko kto z
66:
Rycérzkiégo ſtanu wedle powinnośći ſwoiéy ſzlácheckiéy ieſt
67:
gotów ku ſłużbie Rzeczypoſpolitéy/ á ku obronie oyczyzny ſwo=
68:
iéy. Skłániáiąc ſie ku prośbie Poſłów źiemſkich/ roſkázuiemy:
69:
áby to okázowánié we wſzytkich Woiewództwách ná dźiéń S.
70:
Woyćiechá/ Roku 1564. było: á tám iżby Woiewodowie/

strona: 127

Práwá krolew. álbo wálnego Kśięgi pierwſze o okázowániu.
1:
Káſztelani/ y inni Dignitarze wſzyſcy okázowáć ſie téż byli po=
2:
winni/ ſub poena in ſtatuto expreſsa de expeditione generali.
3:
A
4:
Woiewodowie mieyſc do okázowánia tákiégo w głównych
5:
mieśćiéch wywołáć á oznáczyć pod tákąż winą będą powinni.
6:
Ná drugim Séymie okázowánié.
Zyg. Aug. w Wárſzá. 1563.

7:
GDyż prze pilné ſpráwy Seymowé/ któré ſie ták długo pro=
8:
wádźiły/ á panowie Woiewodowie y ſzláchty wiele zábáwić
9:
ſie tu muśieli/ Okázowánié dóydź ná czás náznáczony nie mo=
10:
gło:
11:
przeto zá zwoleniem Séymowym odkłádamy ie ná świę=
12:
to świętégo Máćieiá Apoſtołá bliſko przyſzłé: tego dokłádá=
13:
iąc/ áby iuż tám ták ſie káżdy okazác był powinien: iáko woynę
14:
poſpolitą ieſt powinien ſłużyć.
15:
Y iuż mieyſcá Woiewódz=
16:
twóm ku tákowému okázowániu ſkłádamy.
17:
Woiewództwu Krákowſkiému/ v Krákowá przed Káźi=
18:
miérzem.
19:
Poznáńſkiému/ v Poznániá.
20:
Sędomirſkiému/ v Pokrzywnice.
21:
Káliſkiému/ v Pyzdr.
22:
Sierádzkiému/ v Siérádzá/ y źiemi Wieluńſkiéy.
23:
Lęczyckiému/ v Lęczyce.
24:
Brzeſkiému/ v Brześćia.
25:
Inowłocłáwſkiému/ v Inowłocłáwiá.
26:
Ziemi Dobrzyńſkiéy/ v Lipná.
27:
Ziemióm Ruſkim/ Lwowſkiéy/ v Glinian z Woiewodą.
28:
Przemyłſkiéy/ v Medyki.
29:
Sánockiéy/ v Sánoká.
30:
Chełmſkiéy/ v Chełmá.
31:
Hálickiéy/
32:
Trębowelſkiéy/ v Háliczá.
33:
Kołomyyſkiéy/ v Háliczá.
34:
z Káſztelanem.
35:
Wioewództwu Podolſkiému/ v Baliná.
36:
Lubelſkiému/ v Lubliná nád Byſtrzycą.
37:
Bełſkiému/ v Bełzá.
38:
Płockiému/ v Ráćiążá.
39:
Mázowieckiému/ ná trzech mieyſcách/ gdźie ſądy ſwé no=
40:
wé mieli.
41:
Ráwſkiému/ v Socháczowá.
42:
To naprzód opátruiąc: áby żadnych krzywd/ żadnych ſzkód/

strona: 128

1:
nikomu/ ták Duchownégo/ iáko Swietckiégo ſtanu/ czynić
2:
nikt nie śmiał:
3:
ták oſobóm/ iáko ſługóm y poddánym ich: ták
4:
ná mieyſcu/ iáko w ćiągnieniu ná mieyſce/ y w ćiągnieniu od
5:
mieyſcá ku okázowániu náznáczonégo. A ktoby ſie tego wa=
6:
żył/ żeby krzywdę álbo ſzkodę komu vczynił:
7:
tedy ten pozwány
8:
do Stároſty/ ((tekst łać.))
9:
ma to zápłáćić/ wedle oſzácowánia ſtrony obrażo=
10:
ney/ medio iuramento: á reus poterit etiam iutamento euadere,
11:
quod neque per ſe, neque per ſeruum ſuum tego nie vczynił.
12:
A iż ná tákowé ziáchánia ludźi ſie wiele zwiéźć muśi róznych
13:
myśli/ álbo téż zánieprzyiáźnieni/ álbo zwaśnieni/ by ſnać ku
14:
iákim roſtérkóm álbo zwádóm nie przyſzło: przeto ieſt potrze=
15:
bá pokóy poſpolity w tym oſtrzédz.
16:
Ieſliby tedy kto kogo w ćiągnieniu do mieyſcá náznáczoné=
17:
go dwie niedźieli przedtym/ álbo názad do domu odćiągáiąc
18:
we dwie niedźieli po okázowániu nágábał:
19:
táki przez Woiewo
20:
dę álbo Káſztelany z Vrzędniki źiemſkiémi przy okázowániu/
21:
gdy nań dowód ſłuſzny dwu ſzláchćiców poczćiwych zeznány
22:
będźie/ poiman bydź ma/ y w więźieniu dwie niedźieli trzy=
23:
man:
24:
á vchoway Boże/ żeby kto kogo álbo w ćiągnieniu/ álbo
25:
ná mieyſcu/ álbo w odćiągnieniu zábił infra praeſcriptum tem=
26:
pus: tákowy ma bydź przez Woiewodę y Káſztelaná poiman y
27:
ſądzon:
28:
od Woiewody/ gdy Woiewodá będźie: álbo od Ká=
29:
ſztelaná z Vrzędniki źiemſkimi: ná co ſcrutinium doſtáteczné ma
30:
bydź/ ſicut in recenti crimine, y ná gárdle ſkaran:
31:
á ieſliby ziá=
32:
chał boiąc ſie kaźni/ tedy ma bydź proſcriptus y bannitus de Re=
33:
gno, Dominisque nobis ſubiectis: ac bona eius debent confi=
34:
ſcari ad inſtigationem propinquorū, wedle Státutu Anni 1507.
35:
A ieſliby kto ránił/ ma bydź poiman/ y tákże ſądzón za ſłu=
36:
ſznym ſcrutinium, y do wieże wſádzón: á ták Rok siedźieć ná
37:
dnie w Stároſtwie blizſzym okázowánia/ y z więzienia nie wy=
38:
chodząc zá ránę parti laeſae dáć ſto grzywien.
39:
A to Woiewo=
40:
da álbo Káſztelan káżdy ma exequowáć y Stároſtá/ gdy mu
41:
winowáćiec oddán będźie/ ((tekst łać.))
42:
A to wſzyſtko co ſie poſtánowiło/ ná ten
43:
ieden raz okázowánia tylko ściągáć ſie ma/ ad hunc ſolum a=
44:
ctum pro hac vice.
45:
Od okázowánia, pro hac vice tantum, máią bydź wolni
46:
Dworzánie/ y ſłudzy dworſcy náſzy/ którzy ná ten czás przy nas
47:
oſobámi ſwémi będą. A tákiż téż żołniérze/
48:
którzy nam zá

strona: 129

Práwá krolew. álbo wálnego Kśięgi pierwſze o Wićiach.
1:
pieniądze náſzé żołniérſką ſłużą/ álbo ná ten czás ſłużyć będą.
2:
Tákże y Rewizorowie/ któréſmy ku rewidowániu dóbr náſzych
3:
deputowáli.
4:
A wſzákże tákowi wſzyſcy będą ſie winni potym
5:
rázem iednégo dniá okazáć w Powiećiéch ſwych/ po roſpuſcze=
6:
niu żołniérzów w ſześć niedźiél:
Zygmunt w Bydgo. 1520. Liſt 25.

7:
od ſądów téż wſzelákich żołnié=
8:
rze tákowi wolni będą/ áż do przyſzłégo Wálnégo Séymu: o=
9:
prócz tych/ którzy ku zapiſóm ſpráwy iákié máią/ álbo mieć bę=
10:
dą. A ták ku lepſzému tego wſzyſtkiégo świádectwu/ Pieczęć
11:
náſzę przyćiſnąćeſmy kazáli.
12:
Dan w Wárſzáwie ná Séymie
13:
Wálnym Koronnym/ piérwſzégo dniá Kwietniá/ Roku Bo=
14:
żégo/ Tyśiącnégo/ pięćſętnégo/ ſześćdźieśiątégo czwartégo.
15:
Pánowánia náſzégo/ Trzydźieſtégo piątégo.
16:
WICI.
17:
Wići przed woyną máią bydź
18:
wyſyłáné.
19:
VStáwiamy/ y ten porządek czynimy: áby gdy poſpolité
20:
ruſzenié wedle dawnych Státutów przez nas y potomki náſzé
21:
będźie vchwaloné: tedy troie Wići iedné zá drugimi oſobno
22:
niech będą ſłáné/ á ná oſtátnich liśćiéch Wići/ będźie miánowan
23:
dźień Séymików Powiátowych.
24:
Ná który czás w Powie=
25:
ćiéch Káſztelani powiátowi będą powinni z ſzláchtą ſie ziecháć/
26:
y między ſobą poſtánowić iednoſtáynie czás y mieyſce: ták áby
27:
ſie ſzláchtá Powiátów z ſwémi Káſztelany ná mieyſce poſpoli=
28:
tému ruſzeniu náznáczoné ziecháłá.
29:
A Káſztelan w ciągnie=
30:
niu ſpráwiedliwość z ſzláchty czynić ma/ tym którzy ſie ná nie
31:
ſkárżą o ſzkody y o krzywdy: á niepoſłuſzné nam y potomkóm
32:
náſzym będźie odnośić: co ieſli nie vczyni/ ſam ſzkody płáćić bę=
33:
dźie.
34:
A gdyby Káſztelan dla choroby álbo dla innéy przyczy=
35:
ny ćiągnąć niemógł/ tedy ma ná mieyſce ſwé godnégo inégo
36:
ſzláchćicá náznáczyć/ ku wypełnieniu przerzeczonych rzeczy.
37:
Iedné Wići zá dwoie nie máią bydz
38:
ſłáné.
Zyg. Aug. w Piotrko. 1550.

39:
WIći iedné zá dwoie bez vchwały Séymowéy nie máią

strona: 130

1:
bydź wyſyłáné/ iedno iedné po drugich wedle Státutu. A o=
2:
koło wyzwolenia od woyny wedle ſtárádawnégo zwyczáiu y
3:
práwá poſpolitégo záchowamy ſie.
4:
POTOCZNA OBRONA.
5:
Bronić od nieprzyiaćielá Szláchtá
6:
powinná byłá.
7:
TO iedno wyráźiwſzy: iż gdźieby naiazd nieprzyiaćielſki ná
8:
rzeczone Kroleſtwo zkąd przypadł: tedy ſzláchtá Koronna ku
9:
odpędzeniu ich ſrogośći ma ſie záſtáwić ze wſzytką mocą.
10:
Królowie poſzledni potym tę po=
11:
winność ná ſię przyięli, Quártę
12:
oſtáwuiąc.
13:
GRánice Koronné oboygá narodu/ wſzyſtkich Panſtw do
14:
Korony należących/ od wtárgnienia nieprzyiaćielá wſzelákié=
15:
go/ obroną opátrowáć nakłádem náſzym mamy/
16:
y powinni bę=
17:
dźiemy y potomkowie náſzy/ oſtáwuiąc Quártę w mocy we=
18:
dle Státutu Polſkiégo.
19:
Podobna temuz
20:
Ale tu y potomki obowięzuie y Król Zygmunt III. to
21:
wſzyſtko confirmuie y rátifikuie.
22:
GRánice Koronné oboygá narodu y wſzyſtkich Pańſtw do
23:
Korony należących/ od wtárgnienia nieprzyiaćielá wſzelákie=
24:
go/ obroną opátrowáć/ nakłádem náſzym mamy y powinni bę=
25:
dźiem y potomkowie náſzy/ oſtáwuiąc Quártę w mocy we=
26:
dle Státutu Polſkiégo.
27:
Diſcurs niektórych.
Ludwik w Przywileiu w Koſzycá. dány 1374. Liſt 40.
Henryk w Confirmá. 1574.
Stephán 1576. Liſt 147.
Zygm III. w Confir. 1587.

28:
MIáſto nakłádów ná obronę potoczną, y áby Quártá domá zo=
29:
ſtáłá, rádzą niektórzy,
30:
Márchionatus Niemieckim ſpoſobem po=

strona: 131

Práwá krolew. albo wálnego Kśięgi pier. o Ruſzeniu poſpolitym.
1:
ſtánowić. Bo Márchionów vrząd iest, pográniczną obronę dzier=
2:
żeć: y ztąd ie Marchiones ięzykiem ſwym zową, co gránice ſtrzédz
3:
winni.
4:
Tych iest przednieyſzych ſześć, Antuerpienſis Marchio od
5:
Fránciiéy obronę dźierży: Auſtriae od Węgier: Moráwſki od Má=
6:
łéy Polſki: Brándenburſki Márchio od Wielkiéy polſki: Turyń=
7:
ſki od Angliiéy.
8:
A ná to máią páńſtwá vdźiélné Práwem pe=
9:
wnym, kędy oné źiemie ruſzyć mogą, y zamki opátruią przy gráni=
10:
cy: puſzkárnie, prochownie, płátnérze, fundowáné máią, y inné
11:
áppáraty woienné: owa ſie káżdy funduie ná to.
12:
Ieſliby ieden nie
13:
mógł zádźierżeć ná ſobie nieprzyiaćielá, tedy go blizſzy winni ráto=
14:
wáć. Ták y v nas od Tátárów kiedyby ieden Márchio Nieſtro=
15:
wy był, kędy Szárygród: Drugi Bohowy, kędy Brácław: Trzeći
16:
Nieprowy, kędy Kiiów:
17:
A tákże y wysſzéy od Moſkwy nád Dźwi=
18:
ną od Smoleńſka, Witepſká, Inflant, áż do morzá, któréby prá=
19:
wem lennym álbo niewárownym dźierżeli, żeby tym pilniéy ſie
20:
fundowáły zamki: ſtrzelby, żołniérze, wybráńce, kozaki, etć. mie=
21:
li:
22:
tedybyſmy tych háłáſów, vſtáwicznych poborów ták ćiężkich
23:
vſzli, y Quártáby zoſtáłá domá. Gdyż to iest iákoby lex naturae:
24:
że dálſzé członki w ćiele winné brónić ćiáłá y vitalia membra.
25:
A
26:
vitalia membra (iáko iet ſerce, głowá) winné duchem, porádą, y
27:
mocą pośiłkowáć oné odległé członki: iáko ſą ręce, nogi, etć. rá=
28:
mioná którémi ſie człowiek zwykł brónić.
29:
O Woynie/ álbo Ruſzeniu poſpolitym/ nic záczynáć nie
30:
mamy/ imo pozwolenié Séymowé wſzech ſtanów/ áni zá grá=
31:
nice Koronné oboygá narodu Rycérztwá Koronnégo/ woien=
32:
nym obyczáiem wywodźić:
33:
żadnym ſpoſobem/ áni prośbą ná=
34:
ſzą Królewſką/ áni płáceniém piąći grzywien ſuper haſtam, my
35:
y potomkowie náſzy Królowie Polſczy niemamy/ y ſłowem
36:
náſzym Królewſkim przyrzékamy.
Henryk w Confirmá. 1573. Liſt 147.

37:
Wſzákże/ ieſlibyſmy zá v=
38:
chwałą Séymową ruſzenié poſpolité vczynili/ iednák nie dłu=
39:
żéy mamy dźierżeć poddánych náſzych ná mieyſcu/ tám kędy im
40:
Wićiámi oſtátecznémi/ to ieſt/ Liſty woiennémi czás y mieyſce
41:
oznáczemy/ iedno dwie niedźieli.
42:
A ieſlibyſmy zá pozwole=
43:
niém wſzech ſtanów zá gránice poddáné ſwé wywiéźć chćieli/ á
44:
oni nam tego dobrowolnie dozwolili/ tedy ná káżdégo zoſo=
45:
bná iézdnégo żadnéy oſoby nie wyymuiąc/ tákże y ſzláchćicá pie
46:
ſzégo woynę ſłużyć powinnégo/ powinniſmy im dáć/
47:
niż ſie z

strona: 132

1:
gránic ruſzámy/ po piąći grzywien: á nie mamy ich dłużéy trzy=
2:
máć ná żołdźie tych piąći grzywien/ iedno ćwierć roku. Roz=
3:
dźiału żadnégo ná częśći wóyſk/ ták wielkiéo iáko y máłégo/ nie=
4:
czyniąc między nimi.
5:
A ieſlibyſmy ich do dwu niedźiél nie ruſzéli
6:
zá gránice/ tedy przy nas dłużéy trwáć nie będą powinni. A
7:
czáſu woyny będźiemy potrzeby wſzyſtkié koſztem ſwym odprá
8:
wowáć/ iáko dźiáłá/ prochy/ puſzkarze/ draby/ y ſtraż wſzeláką.
9:
Temuz podobny.
10:
O Woynie/ álbo Ruſzeniu poſpolitym/ nic záczynáć nie ma=
11:
my/ imo pozwolenié Séymowé wſzech ſtanów/ áni zá gránice
12:
Koronné/ oboygá narodu Rycérztwá Koronnégo woiennym
13:
obyczáiem wywodźić/
14:
żadnym ſpoſobem/ áni proſbą náſzą
15:
Królewſką/ áni płáceniém piąći grzywien ſuper haſtam, my y
16:
potomkowie náſzy Królowie Polſczy nie mamy/ y ſłowem ná=
17:
ſzym Królewſkim przyrzékamy.
18:
Wſzákże/ ieſlibyſmy zá vch=
19:
wałą Séymową Ruſzenié poſpolité vczynili/ iednák nie dłu=
20:
żéy mamy dźierżeć poddánych náſzych ná mieyſcu/ tám kędy im
21:
Wićiámi oſtátecznémi/ to ieſt/ Liſty woiennémi czás y mieyſce
22:
oznáczymy/ iedno dwie niedźieli.
23:
A ieſlibyſmy zá pozwole=
24:
niém wſzech ſtanów zá gránice poddáné ſwé wywieźć chćieli/
25:
á oni nam tego dobrowolnie dozwolili: tedy ná káżdégo zoſo=
26:
bná iézdnégo/
27:
żadnéy oſoby nie wyymuiąc/ tákże ſzláchćicá pie=
28:
ſzégo woynę ſłużyć powinnégo/ powinniſmy im dáć/ niż ſie z
29:
gránic ruſzymy/ po piąći grzywien: á nie mamy ich dłużéy trzy=
30:
máć ná żołdźie tych piąći grzywien/ iedno ćwierć roku.
31:
Roz=
32:
dźiału żadnégo ná częśći wóyſk/ ták wielkiégo/ iáko y máłégo
33:
nie czyniąc między nimi. A ieſlibyſmy ich do dwu niedźiel nie
34:
ruſzéli zá gránice/ tedy przy nas dłużéy trwáć nie będą powin=
35:
ni.
36:
A czáſu woyny będźiem potrzeby wſzyſtkie koſztem ſwym
37:
odpráwowáć/ iáko dźiáłá/ prochy/ puſzkarze/ draby/ y ſtraż
38:
wſzeláką.
Stephan w Conſti. 1576. Liſt 159.
Zygm. III. w Confir. 1587. Liſt 6.

39:
Potwiérdzenié tego, wſzyſtkiégo,
40:
przez Zygmuntá Trzećiégo, w
41:
przyśiędze y Confirm. Praw.
42:
WSzyſtki Práwá/ Wolnośći/ Przywileie poſpolité y oſobné

strona: 133

Práwá krolew. álbo wálnego Kśięgi pierwſze o Ruſzeniu poſpo.
1:
rć.
2:
od Królów Káźimiérzá ſtárégo/ Lódwiká rć. áże do Hen=
3:
ryká/ Stephaná/ królów Polſkich/ y Wielkich Kśiążąt Lite=
4:
wſkich przodków moich/ ſłuſznie y práwnie wydáné/ pozwo=
5:
loné/ darowáné:
6:
álbo téż od wſzyſtkich Pánów pod Interregnum
7:
poſtánowioné/ y vrádzoné y mnie ofiárowáné/ etć. Ták=
8:
że pákté y condicię z moimi Poſły poſtánowioné/ w rękách bę=
9:
dę trzymał/ záchowywał/ ſtrzégł/ dźierżał:
10:
we wſzyſtkch Ar=
11:
rtykuléch/ condyciach/ y punktćiéch w tychże wyráżonych/ rć.
12:
Co w Metryce dáléy znaydźieſz.
Zyg. III 1593. Liſt 8.
Zyg. III. 1593. Liſt 8.

13:
O poſpolitym ruſzeniu pod czáſem
14:
odiázdu królewſkiégo z Korony.
15:
A Iz tego ieſt pótrzebá/ áby pod czás odiáchánia náſzégo tá
16:
Rzeczpoſpolita od wſzech poſtronnych nieprzyiaćielſkich naiá=
17:
zdów y gwałtów byłá opátrzoná.
18:
Przetóż gdźieby co gwał=
19:
townégo do nieprzyiaćiół poſtronnych/ y wielka iáka nawáł=
20:
ność od możnégo iákiégo nieprzyiaćielá/ pod czás odiázdu náſzé=
21:
go/ ná Rzeczpoſpolitą przypádłá/
22:
tedy vchwalamy z pozwo=
23:
leniém wſzyſtkich ſtanów/ ná wſzeláką gwałtowną moc/ y na=
24:
iazd nieprzyiaćielſki/ poſpolité ruſzenié/ y tą vchwałą ninieyſzą
25:
po publikowániu Conſtituciy Séymu tego ma bydź zá dwoie
26:
Wići poczytano: á W. X. Litewſkim/ przez liſty woienné/ we=
27:
dle dawnégo zwyczáiu.
28:
O Conuokáciiéy Arcybiſkupiéy,
29:
czáſu poſpolitégo Ruſzenia w
30:
niebytnośći Królewſkiéy.
31:
A Ieſliby tákowy gwałt/ pod czás odiázdu náſzégo ná
32:
R.P. przypadł/ którémuby ſie ináczéy odeprzéć nie mogło/ ie=
33:
dno poſpolitym ruſzeniém/
34:
tedy trzećie tákowym ſpoſobem
35:
wyſłáné wići bydź máią. Naprzód Hetmánowie ták Koron=
36:
ni/ iáko y W.X. Litewſkiégo/ vpátrzywſzy iáko naprędzéy bę=
37:
dźie mógł niebeſpieczeńſtwo/ któréby ná R.P. przychodźiło/
38:
obwieśćić ma X. Arcybiſkupowi/
39:
który záraz obwieśćić powi=
40:
nien Senatoróm oboygá narodu/ y czás náznáczyć iáki/ ná
41:
któryby wſzyſcy ziácháć ſie mogli do Wárſzáwy/ á tám ziácha=

strona: 134

1:
wſzy ſie
2:
conſultatione facta vigore vchwały ninieyſzéy/ będą
3:
mogli PP. Senatorowie trzećie Wići zá ſpólną zgodą roze=
4:
ſłáć. Zá którémi káżdy/ ſub poena de expeditione bellica ſanci=
5:
ta, ſtáwić ſie ná mieyſce będźie powinien.
6:
WOYNA MORZKA.
7:
O woyſku morzkim, iáko ieſt wielce
8:
potrzebné do wiela rzeczy, téz obiecuią przerzeczeni Poſłowie.
9:
NAiáſnieyſzégo Królá obránégo/ iáko ſkoro zá wolą Bożą
10:
do Króleſtwá ſwégo przyiedźie/
11:
że winien będźie woyſko morz=
12:
kié potrzebné/ doſtátecznie/ ku obronie portów morzkich/ y zá=
13:
dźierżeniu Dominium maris, Páńſtwá Koronnégo/ y prowin=
14:
ciy iemu przyległych/ ták iáko ſie podáie wſzyſtko ono położenié
15:
mieyſc Polſkiégo páńſtwá/ ſwym koſztem chowáć.
16:
Któré to
17:
woyſko ták ſpoſobi y poſtánowi/ iáko rzecz będźie potrzebo=
18:
wáłá wedle porády ſtánów Koronnych. Którégo woyſká po=
19:
żytek ſie pokaże wielki ku zábronieniu Náwigáciiey portu Na=
20:
rewſkiégo/ y ku doſtániu y dobyćiu tego portu do Królestwá
21:
należącégo.
22:
O tymze Zygmunt III. ſtánowi.
23:
Item/ Woyſko Morzkié wſzyſtkiémi doſtátkámi opátrzo
24:
né/ ku potrzebie Korony Polſkiéy y Wielkiégo Kśięztwá Lite=
25:
wſkiégo ſwym kosztem chcę wyſtáwić/
Henr. Król 1573. 16. MAij Liſt 129. ((tekst łać.)) opiſuie

26:
áni w tym vſtawáć bę=
27:
dźiem/ záſtáwiáiąc ſie ná morzu dla potrzeby Korony Polſkiéy/
28:
y Wielkiégo Kśięztwá Litewſkiégo.
w Confir. Pakt. Liſt 15.
O tymże czytay wyzſzéy tit. Inwentarz. Liſt 105.

29:
PRZYPOMNIENIE.
30:
OD Narwie do Gdańſká álbo do Lemburgu, iest 130. mil mo
31:
rzem brzegu pięknégo, y wielce pożytecznégo: zkąd go Moſkiew=
32:
ſki ſtáry zwał Serebrnym brzegiem. Wielka to iest diſtáncia, że
33:
áni ći ztąd, áni owi ztámtąd ná rátunek niemogliby przybydź
34:
cza=
35:
ſu gwałtownéy potrzeby, ledwo zá ſześć niedźiél landem. A nimby

strona: 135

Práwá krolew. ábo wálnego Kśięgi pierwſze o Więźniach.
1:
woyſko doſzło, tymby ſie ſámo znędźiło, y ónby kray znędźiło ćią=
2:
gnąc:
3:
y żółdby im muśiał iść, nimby doćiągnęli, z wiełką ſzkodą
4:
ſkárbu. A kiedyby tá claſsis ábo flotá byłá, o któréy tu wſpomi=
5:
na w Conſtituciiéy, tedyby zá ſześć dni mógł woyſko przywieźć ná
6:
rátunek Narwi.
7:
á z Narwie
8:
tákże ná rátunek Pruſóm zá ſześć dni,
9:
czegoby zá ſześć niedźiél landem niemógł ſpráwić. Tákże y z portu
10:
który w Conſtituciach ſpomináią, Kieydany, pomocby mogłá bydź.
11:
WIĘZNIE.
12:
Zapłátá temu kto więzniá poima.
13:
IEſli kto z náſzych przełożonych z ſzláchty/ Pánów/ álbo
14:
obywátelów/ którégo álbo któré więźnie którégokolwiek ſtanu
15:
álbo záwołánia/ y przełożenia będącégo poima: onému/ álbo
16:
onym obiecuiemy
17:
od kożdégo tákowégo więźniá dáć y zápłáćić
18:
iednę kopę monety w Króleſtwie biéżącéy: á więźniá ſobie
19:
wźiąć mamy/ ábyſmy go ná śię ſzácowáli. Wyiąwſzy Mie=
20:
ſczany y proſtégo ſtanu ludźie: któré ſzácowáć będą oni/ którzy
21:
ich przywiodą/ álbo ie poymáią/ wedle woléy ſwéy.
22:
Więznie ſwé z zátrzymánia Król ma
23:
wyſwobodźić, y ſzkody nágrodźić.
24:
IEſliby naiazd nieprzyiaćielſki ná rzeczoné króleſtwo zkąd
25:
przypadł: tedy ſzláchtá Koronna ku odpędzeniu ich ſrogośći
26:
ma ſie záſtáwić ze wſzyſtką mocą ſwą.
27:
A Ieſliby téż zá czaſu
28:
pánowánia náſzégo/ ábo potomków náſzych dla woyny zá grá=
29:
nice króleſtwá iecháć nam była potrzebá:
Władyſł. Iágełło w Iedlnéy 1433. Liſt 51.
Lódwik 1374 Liſt 40
Zyg. III. 1593. Liſt 9.

30:
álbo táſz ſzláchtá przy
31:
bytnośći náſzéy z którémikolwiek nieprzyiaćioły ná woynie pot=
32:
kánié vczyni/ á niktórzy z nich w tymże potkániu będą poimáni:
33:
álbo zátrzymáni/ álbo y ſzkody bądź máłé/ bądź wielkié podéy=
34:
mą w rzeczach y oſobách/ tedy im to doſtátecznie nágrodźimy.
35:
OPATRZENIE MIAST.
36:
BEſpieczeńſtwo miaſt náſzych Krákowá/ Lubowle/ Ráb
37:
ſztyná/ Oświęćimiá/ Kámieńcá/ á tego z Quárty/ Poznániá

strona: 136

1:
Kiiowá/ Brácłáwiá/ zá vchwałą Séymu tego/ ludem ſłuże=
2:
bnym pieſzym opátruiemy. Którzy to ludźie máią bydź pod
3:
zleceniém Stárośćinym.
4:
Iednák Rotmiſtrze/ Porucznicy má=
5:
ią przyśiądz/ że wiernie mieyſc ſobie náznáczonych ſtrzédz/ y
6:
nam do czáſu náznáczonégo dotrzymáné będą. Do buntów
7:
y zaſzćia inter priuatas perſonas, przymiéſzywáć ſie nie máią.
8:
Zamków y Miaſt ſobie náznáczonych/ przy Stárośćiéch ná=
9:
ſzych brónić/ tákże y tumultów z któréykolwiek miáry y przyczy=
10:
ny/ którébykolwiek w miáſtách tych náſzych wſczynáły ſie/ zá
11:
tychże Stároſtów roſkazániém/ brónić máią/
12:
wierność y pod=
13:
dáność nam we wſzyſtkim wcále záchowuiąc.
14:
CONTENTACIA.
15:
Nagrodá Rycérzkim ludźióm od
16:
Królá Iego M. y wdźięczność zá
17:
ich poſługi.
Z Przywil. Iágełłów. 1422. Liſt 48.

18:
MAiąc baczenié ná wiárę wielką/ y ná ſłużby záwżdy wier
19:
né/ którémi Pręłaći/ Pánowie/ Przełożeni/ Szláchtá/ y wſzy=
20:
ſtko Królſtwá náſzégo Rycérztwo/ iuż rádząc/ niegdy téż ná
21:
woynach/ y innych przypadkách y przygodách vprzęymą cnotą
22:
knam przyſtawáiąc/
23:
wdźięczną chęć nam pokázowáli/ y bez
24:
przeſtánku pokázuią/ y ieſcze tym więcéy ná przyſzłé czáſy poka=
25:
záć mogą: z tych tedy przyczyn królewſkiéy ſczodrobliwośći ná=
26:
ſzéy dáry v nas ſobie záſłużyli.
27:
O dárowániu imión Szláchćie
28:
przez Królá.
29:
TYm Státutem ſkázuiemy ná wieki bydź chowano: iż dá=
30:
rowánia ſtale y mocnie máią ſtać/ choćby téż Przywiléy ná nie
31:
nie był dan:
Támże.

32:
gdy tylko śmierćią onégo który dárował/ ábo któ=
33:
rému dar ſie sſtał/ to było potwiérdzono: á zwłaſczá tym/ któ=
34:
rzy známi/ álbo z náſzémi potomki mężnie ná woynie woiuiąc/
35:
byli zábići: tákowé dárowánia nich wieczną moc máią.
Káź. Wiel. w Wiſlicy 1368. Liſt 38.


strona: 137

Práwá krolew. álbo wálnego Kśięgi pierwſze o Spráwiedliwośći.
1:
SPRAWIEDLIWOSC
2:
CZWARTA POWIN=
3:
NOSC KROLEWSKA.
4:
Spráwiedliwość czynić ſam: y in=
5:
nych od vkrzywdzenia powśćiągáć.
6:
SPRAWIEDLIWOSC
7:
zacnośc Królewſka.
8:
ABowiém zacność Królewſka/ prze grzéch nieſpráwiedli=
9:
wośći bywa zelżoná.
10:
Pokóy Koronny przez Spráwiedli=
11:
wośc bywa záhámowány.
Olbrácht w Piotrk. 1496. Liſt 96.
Káźimierz w Kráko. 1369. Liſt 53.

12:
GDyż piſmo święté świádczy/ że wſzyſtek wiek człowieczy
13:
ieſt ſkłonny ku złému/ y wſzelkié ſtworzenié w wyſtępku ſie znáyduie.
14:
Ktemu/ że przyrodzenié człowieczé łácniéy vpada ku złému/
15:
ták/ iże złośći ráczéy náſzláduiemy. Acz Páńſka vſtáwá ieſt/
16:
że poddáni máią bydź ſromieźliwi/ ſkrómni/ ſpráwiedliwi/ ſpo
17:
koyni:
18:
á wſzákóż niepohámowána pożądliwość/ by nie byłá
19:
pohámowána ſtárániém ſpráwiedliwośći/ tedyby záprawdę
20:
zgodá y pokóy między ludźmi zginęłá. Nawysſzé tedy dobro
21:
ieſt w tym żywoćie/ ſpráwiedliwośći náſzládowáć/ y iedné=
22:
mu káżdému co iego ieſt przywłaſczáć.
23:
Formá przyśięgi Królewſkiéy.
24:
SPráwiedliwość wſzytkim obywátelóm Koronnym/ we=
25:
dle Praw poſpolitych/ we wſzyſtkich Páńſtwách poſtánowio=
26:
nych/ bez wſzélákiéy przewłoki y odwłoki będę czynił:
27:
nie má=
28:
iąc względu álbo brákowánia ná wſzelákié oſoby.
29:
MATERIA SĄDÓW KROL:
30:
Co zá máterią do ſwych ſądów
31:
Król ſobie zoſtáwił.
Zyg. III. 1587. Liſt 7.

32:
EXceptis cauſis mere criminalibus, któré ſądowi náſzému
33:
ná Séymie należéć máią. A gdźieby kto ex ciuili cauſa crimi=
34:
nalem czyniąć/ ná Séym álbo zá Dworem kogo wyzwał/ tedy
35:
gdy będźie vznána przez nas ná Séymie bydź cauſa ciuilis, ma
36:
tákowy ((tekst. łać.))
37:
według Conſtituciiéy
38:
A cauſa ma bydź ode=
39:
ſłána ad forum competens. A wſzákże ((tekst łać))
40:
áppellácia ma bydź ((tekst łać do w. 28))
41:
któré ſądowi ná=
42:
ſzému zoſtáwuiemy.
Stephan w Conſti. o Tribu. 1578. Liſt 185.

43:
A ieſliby kto Stároſtę álbo Dźierżawcę
44:
pozwał o grunty náſzé/ z których Dźierżawcá álbo Stároſtá
45:
Quártę dawa/ ábo pod rewizią y luſtrácią podpádły/ tákże
46:
któré w ſtárych ſummách ſą inſcriptae, o tákié dobrá ma ſąd o=
47:
deſłáć ná Séym pro cognitione noſtra.
48:
A nam ſámému o do=
49:
brá náſzé iuxta praeſcriptum Statuti czynić/ y onych dochodźić
50:
wolno záwſze będźie.

strona: 139

Práwá Krolew. álbo Wálnego Kśięgi pierwſze o Sądźiech krolew.
1:
Tákże o niewydánié Quárty/ y o dobrá nullo iure recepta, ná
2:
Séymie ſądy bydź máią. Exceptis quoque cauſis iuris Magde=
3:
burgenſis, Teutonici, &Culmenſis, któré z oſtrzeżeniem rzeczy
4:
w ſtátućie opiſánych ſądowi náſzému należeć będą.
5:
Zſtrony
6:
przezyſków interim otrzymánych przećiw miáſtóm/ tákże téż
7:
mieſczan przećiw ſzláchćie/ to ſie záchowáć ma do vznánia ná=
8:
ſzégo/ iáko około przezyſków Duchownych.
9:
Ieſcze potym niektóré z tego Reyeſtru ſą wyięté, á do Trybunál
10:
ſkiégo ſądu przyłączoné: O czym weyźrzy w Conſtitucie Séymów
11:
annorum 1590. y záśię 1591. iáko o niewydánié Quárty, y inné
12:
niektóré ſkárbowé kauzy.
13:
Item, Státut Zygmuntów de cauſis officij, iuż iest znieśión, że
14:
nie trzebá znimi ná Roki królewſkié, bo ná Trybunał ſą odeſłáné.
15:
Item, o Remiſſiách od Trybunału, 1581.
Zygmunt 1538.

16:
Item, Reyeſtr Artykulów, któré Król ſądźi, ((tekst łać.)) w Láćińſkim.
17:
Item, Appellácię od ſądów Kśiążęćiá Pruſkiégo, Kurlánckié=
18:
go, ((tekst łać.))
19:
CZASY SĄDOW KRO:
Con. Wár. 1589. Liſt 37.

20:
Spráwy ná Séym przypádłé, we Srzo=
21:
dę y w Piątek ná kozdy tydzien má
22:
ią bydz ſądzoné: á po zámknieniu
23:
Séymu dáléy ſądzic nie máią.
24:
ZWalamy/ áby ſpráwy ná Séym Wálny Króleſtwá przy=
25:
pádłé dwá dni w tydźień/ to ieſt/ we śrzodę y w piątek/ przez
26:
nas były vznawáné y ſądzoné:
27:
á gdy ſie sſtánie zámknienié
28:
Séymu/ żaden potym w ſpráwách/ któré ná Séym przypádną/
29:
nie ma bydź/ áni będźie mógł bydź ſądzon.
30:
Criminalia Litewſkié, y ſądy
31:
Séymowé.
32:
VStáwuiemy/ áby ná Seymie Wálnym káżdégo tegodniá

strona: 140

1:
w dźiéń ieden/ miánowićie Wtorkowy/ ſpráwy główné Litew=
2:
ſkié Séymowé przez nas ſądzoné y odpráwowáné były.
3:
Król wyiézdzáiąc do któréy ziemie
4:
y powiátu, ma z Stároſty ſprá=
5:
wiedliwość czynić.
6:
OBiecuiemy/ iż záwżdy ná przyiechániu náſzych do źiem
7:
którychkolwiek náſzych/ w káżdym Powiećie/ do którégo ſczę=
8:
śliwie przyiedźiemy/ wſzyſtkim proſzącym ſpráwiedliwośći
9:
z Stároſtámi náſzémi onę czynić roſkażemy.
10:
((tekst łać.))
11:
INSTIGATOR.
12:
Vrząd Inſtigstorſki.
13:
A Zeby do ſpraw nullo iure mógł bydź Inſtigator gotowy/
14:
((tekst łać.)) y z drugiéy ſtrony/ áby
15:
téż przewłoká dálſza/ tym którzy ſie vpomináią nie byłá:
w Lać.

16:
káżdy
17:
któryby praetenderet żeby mu bona nullo iure były odięté/ ma
18:
ná piérwſzé á nadáléy wtóré Roki źiemſkié/ któryby był z Má=
19:
łopolſkich Woiewództw w Krákowie/ z Wielopolſkich w Po=
20:
znániu/
21:
z Ruſkich wſzech we Lwowie/ z Mázowieckich w
22:
Wárſzáwie/ dáć ſie wpiſáć w Reyeſtr.
23:
Inſtigator zá Dworem niepotrze=
24:
bnie nikogo niema wyzywác.
Káźimierz w Nieſzow. Liſt 93.

25:
NAprzód zábiegáiąc temu/ áby ludźie niepotrzebnie wyćią=
26:
gáni zá Dworem náſzym niebyli/ vſtáwiamy: iż Inſtigator
27:
náſz nie ma nikogo pozwáć ad inſtantiam ſuam, áni oſoby náſzéy/
28:
áni zá dilácią ſtrony/ tylko o rzeczy właſnie należącé oſobie/
29:
zwiérzchnośći/ pożytkóm/ y imionóm náſzym:
Stephán w Wárſzá. 1581. Liſt 3. Státut 2. w Conſtit. 1557. Liſt 6.

30:
A ktoby ſie wa=
31:
żył o inſzé rzeczy niż o té/ któré właſnie ſądóm náſzym należą/ zá
32:
dworem álbo ná Séym wyzywáć: táki ma bydź támże we ſtu
33:
grzywien winy ſtronie przekazan.

strona: 141

Práwá krolew. ábo wálnego Kśięgi pierwſze o Inſtigatorze.
1:
W pozwie vſczypliwé ſłowá, y czci
2:
czyiéy dotykáiącé, niemáią bydz
3:
wnaſzáné, ták przed Królem Ieo
4:
M. iáko y przed innym ſądem.
5:
MAyeſtat Królewſki Dekretem ſwym/ ná wieczné czáſy/
6:
iáko mocą Státutu/ wſzyſtkim poſpolićie ták Prokuratoróm/
7:
iáko téż innym oſobóm/ którégokolwiek ſtanu y záwołánie by=
8:
łyby/ roſkázáć y zábrónić raczył:
9:
áby żaden pozwu nievczćiwé=
10:
go y ſłów/ któréby czyiéy poczćiwośći y dobréy ſławie dotykáć
11:
miáły/ nápiſánych/ áni przed Máieſtatem Królá Ieo M. áni
12:
przed káżdy ſąd Ziemſki álbo Grodzki wnośić/ álbo nań co ſprá
13:
wowáć nie śmiał/ pod winą śiedzenia iednégo tygodniá w
14:
wieży:
15:
która winá ma bydź od tych odnoſzoná/ którzy przećiw=
16:
ko temu Dekretowi ninieyſzému przećiwnie czynić będą.
17:
Artykułów Reyeſtr Inſtigatorſkich
18:
y formá pozywác tákich.
Dekret Krolá Zyg. pierw.

19:
POzywa ćię: iżeś ty zápomniawſzy dobrégo obywátelá y
20:
wiernégo poddánégo powinnośći/ mówił to álbo owo prze=
21:
ćiw perſonie królewſkiéy/ áboś téż (czego Boże nieday) potá=
22:
iemnie/ ná iego ſkazę práktykował:
23:
przez co tę ábo owę káźń zá=
24:
ſłużyłeś/ iákoć to ſzérzéy będźie ná Roku wyłożono.
25:
Item, iżeś ty kaźni śiedzenia Nam y Rzeczypoſpolitéy prze=
26:
winionéy nie wyśiedźiał.
Zygmunt w Piotrko. 1523, Liſt 32.

27:
Item, iżeś ty ſądy/ y Commiſsarze/ y Séymów pokóy poſpo=
28:
lity zruſzył/ álbo Poſłóm náſzym gwałt vczynił.
29:
Item, iżeś ty dobróm ſkárbowym w tym á w tym/ tę álbo o=
30:
wę ſzkodę wyrządźił: z onych pieniądze/ któré od nas odbié=
31:
ráné bywáły/ y dochody czynſzów z dóbr náſzych/ álbo czynſz ná
32:
ſię zátrzymał.
33:
Item, iżeś ty ſól nád zákazánié náſzé poſpolité tám álbo ow=
34:
dźie przewoźił/
35:
Item, iżeś ty morze náſzé zbóycámi morzkiémi nápełnił/ y to=
36:
wáry do brzegu wyrzuconé przywłaſczyłeś ſobie.
37:
Item, iżeś ty rzéki ſpuſtné przenágábał.
38:
Item, iżeś ty gośćiniec náſz ścieśnił/ álbo záśiadł/ záwárł/
39:
álbo zaléwkiem zálał/ álbo gorſzym mieyſcem obróćił/ álbo téż
40:
odwróćił.
41:
Item, iżeś ty ſzlák/ gdźie konie álbo woły goniono z Korony/
42:
nád Dekret królewſki vganiał.
43:
Item, Myto y Cło nowé ſobieś wymyślił: álbo téż rzeczy
44:
któré z Komiſsiiéy ná nas przypadáły/ gwałtemeś pobrał.
45:
Item, Monetę fałſzywą kułéś/ álbo téż wnióſłeś.
46:
Item, iżeś win/ któréś nam przepadł/ álbo ſkárbowi náſzé=
47:
mu nie zápłáćił.
48:
Item, iżeś ty wpadł w winę peculatus, alias ſkarb poſpoli=
49:
ty z oſzukániém vſzkodźił.
50:
Item, iżeś ty famoſum libellum, álbo Páſquiluſz vczynił/ ál=
51:
bo dla iákiégo inégo złégo vczynku w winę wpadł.
52:
Item, iżeś ty pánnę ábo wdowę/ ábo żonę tego ábo owégo
53:
vnióſł y zgwałćił.
54:
Item, iżeś ty Gléytowy liſt wiáry poſpolitéy/ temu álbo o=
55:
wému dány/ poſłány/ złamał/ zátrzymał.
56:
Item, iżeś ty liſty Séymowé álbo Wići woienné odebrał/
57:
y zádźierżał.
58:
Item, iżeś ty ſzlub obowiązku złamał.
59:
Item, iżeś ty woyſko zebrawſzy ná zamek/ tego ábo owégo rę
60:
ką nieprzyiaćielſką dobył/ w czym pokóy Rzeczypoſpolitéy zru=
61:
ſzywſzy/ álbo téż woyſko nád Dekret Séymowy zá gránice do
62:
nieprzyiaćiół wywiódłeś.
63:
Item, iżeś ty w bitwie plácu niedoſtał/ alias vćiékł.
64:
Item, iżeś ty táiemną rádę tobie zwierzoną/ dźiáłá/ zbroie/
65:
prochy do dźiał/ woyſko/ zamki álbo miáſtá náſzé nieprzyiaćio=
66:
łóm ná zdrádźie wydał.
67:
Item, iżeś ty ná woynę poſpolitégo ruſzenia/ álbo téż żołd
68:
ſłużby woiennéy wźiąwſzy niedoſłużył/ rć. y inné podobné
69:
tym Artykułóm.
70:
PRZYPOMNIENIE Z STRONY
71:
INSTIGATOROW.
72:
TAk wiele rozumieią, co de Repub. mówić vmieią: że potrze
73:
báby Inſtigatorów więcéy mieć w kożdym zoſobná Woiewództwie,
74:
y ich opátrzyć. Bo exekucia Praw ináczéy niemoże dóźć, á Práwá
75:
bez exekuciiéy zimné ſą:
76:
á bez Prawá rząd Rzeczypoſpolitéy ſtać

strona: 143

Práwá krolew. álbo wálnego Kśięgi pierwſze o Pozwiech.
1:
nikaki niemoże. A ieden Inſtigator ták wiele Artykułóm ſpro=
2:
ſtáć, odia odiąć niemoże.
3:
Więc y ſpraw ſie przyczyniło zá Vnią,
4:
á Séymu ſie vkróćiło: bo iedno ſześć niedźiél. Tedy iáko Król Ieo
5:
M. niemoże tego odſądźić, ták y Inſtigator ieden inſtigowáć, y
6:
ták wiele rzeczy popiéráć niemoże, y niepodobna rzecz.
7:
Inſtigator z porády Márſzałká, Kánclérzá, y Podſkárbiégo po=
8:
czynáć ma. ((tekst łać.)) y
9:
Sam Inſtigator w niektórych rzeczach ma bydź Aktorem. ((tekst łać.))
10:
Tóż czynią Procuratores fiſci co Inſtig. ((tekst łać.))
11:
Zup. inſtigowáć, List ((tekst łać.))
12:
POZWY
13:
Y O NADWORNYCH.
14:
Około pozwów przed Królem Iego
15:
M. Nadwornych, y innych ſądziéch.
16:
STáry Státut ſłuſznym vmiárkowániém wykłádáiąc/ v=
17:
ſtáwiamy:
Zygmunt 1511 Liſt Zygmunt w Piotrko. 1507. Liſt 21.

18:
áby Prokurator ták ośiádły iáko nie ośiádły/ máiąc
19:
doſtáteczną prokurácią/ y moc v ſądów ſtawáć/ y wſzyſtko czy=
20:
nić y ſpráwowáć/ co iego Princypałá ſpráwy y ſpraw ſie doty=
21:
cze/
22:
tęż ſtronę Pozwem Nadwornym pozwáć/ ſędźiégo ruſzyć/
23:
y wſzyſtko czynić/ co ku obronie ſpráwy iego przynależy: wſzák=
24:
że zapiſów áni nowych czynić/ áni ſtárych kwitowáć/ áni pie=
25:
niędzy zápiſánych bráć będźie mógł/ okróm bytnośći ſwéy
26:
ſtrony Powodowéy.
27:
Pozew Nadworny tylko, gdy Król
28:
w któréy zemi ieſt, bywa: á in=
29:
né forum fori odſyłáią.
30:
IZ Termin/ álbo iáko mówią/ Nadworny Rok wielóm
31:
ludźióm trudnośći przynośić zwykł/
Támże.

32:
dla tego/ iż niekiedy ći/
33:
którzy ſpráwy poſpolité przy nas odpráwuią/ nieuważnie y v=

strona: 144

1:
pornie od kożdégo zwykli bydź pozywáni/ y w ſpráwách Rze=
2:
czypoſpolitéy zátrudnieni:
3:
Vſtáwiamy/ áby nápotym/ gdy my
4:
będźiemy w źiemiách Máłéy Polſki/ żaden okróm tego/ który
5:
w onychże źiemiách mieſzkánié ma/ przed nas Nadwornym po=
6:
zwem niemógł bydź pozwan/ o ſummę w Státućie opiſáną.
7:
Tákże gdy będźiemy w źiemiách Wielkiéy Polſki/ tylko z tychże
8:
źiem ſzláchtá do ſądu Dworu náſzégo ma bydź pozywáná. A
9:
ſpráwy przed námi nieſkończoné/ do powiátu pozwánégo má=
10:
ią bydź odeſłáné:
11:
któré Sędźia Ziemſki będźie ſądźił/ y ná Ro=
12:
céch o wſzelką ſummę/ o którą przed námi rzecz ſie pocznie.
13:
O pozwie nieſpodziéwánym ná
14:
kogo przypádłym.
15:
GDyż w rozmyśle dobrym zależy mátká cnót Diſcretio, to
16:
ieſt/ dobré rzeczy vważenié y rozeznánié: przydawa ſie częſto=
17:
kroć/ iż niektórzy náſzy ſłudzy/ álbo inni iákokolwięk ná Dwo=
18:
rze náſzym poſtánowieni/ álbo v ſądu záſtáni/ z tráfunku nád
19:
nádźieię przed nas/ álbo przed ſędźiégo bywáią wyzywáni:
20:
y
21:
quaeſtię álbo ſpráwy/ o których namniéy niemyślili/ bywáią im
22:
zádawáné: á ták chcąc oboię ſtronę obwárowáć/ áby rzeczo=
23:
nym obyczáiem pozwáni z dobrym rozmyſłem y vważeniém ná
24:
rzeczy ſobie zádáné odpowiádáli/
25:
á Powodowé ſtrony w ſwo=
26:
ich ſpráwách nie były omyláné/ vſtáwiamy: iż gdy kto ná Dwo=
27:
rze náſzym álbo ná ſądźie będźie ználeźión/ y przed nas álbo ſę=
28:
dźiégo náſzégo bytność obyczáiem przerzeczonym wyzwan:
29:
te=
30:
dy Powodowa ſtroná/ álbo ſam ſędźia onę ſpráwę pozwáné=
31:
mu dowodnie ma przelożyć/ y ná piſmie będźie powinien od=
32:
dáć: áby odpowiádał ná tęż rzecz y pytánié.
Káźimierz w Wiſlicy Liſt 12.

33:
Roki nadworné Sędźia Ziemſki może ſądźić: á niedokończoné.
34:
((łać.))
35:
O pozwie verbali, záocznym pozwem Conſt.
36:
Formá pozwu Nadwornégo.
In Priluiſii doſtátecznie Liſt 55.


strona: 145

Práwá krolew. ábo wálnego Kśięgi pierwſze o Terminach.
1:
TERMIN.
2:
Ná pozwie, który ieſt nápiſány ná Séym, Rok ſzóſtégo dniá po przy
3:
iechániu Królewſkim niech bę=
4:
dzie nápiſan.
Ián Olbr. Liſt Káźimierz w Wiſlicy Liſt

5:
IZ niekiedy Rok Pozwów zámiéſzánié był piſan ná Séym
6:
Wálny/ álbo nie był pewnym miánowániém dniá oznáczón/
7:
álbo ná długi czás był náznáczón:
8:
zkąd przydawáło sie/ iż vbo=
9:
dzy niektórzy nieczekáiąc Roku/ dla niedoſtátku wydatków z
10:
Séymu odiéżdżáli/ zkąd w nieſpráwiedliwośći bywáli zánie=
11:
dbáni:
12:
tą tedy przyczyną poruſzeni vſtáwiamy: áby Pozew
13:
ſtrony Powodowéy przećiwko pozwánému/ który ma bydź ná
14:
Séym Wálny/ w ſobie zámykał Rok/ álbo dźień ſzóſty po przy=
15:
iechániu náſzym ná mieyſce Séymu/ pod winą trzech grzy=
16:
wien.
17:
A to dla tego/ iż gdy wynidźie ieden tydźień po przyie=
18:
chániu náſzym ná Séym/ Zdánia y Sądy będą ſpráwowáne/
19:
áby nakłády y wydatki wielkimi ludźie nie byli vćiśnieni.
20:
Pozwowi Nadwornému o Dzidzi=
21:
ctwo álo o Summę czterdźieśći
22:
grzywien. Rok we trzy niedziele
23:
ma bydz: á o mnieyſzą ſummę ál=
24:
bo o krzywdę, názáiutrz moze
25:
czynić.
26:
IEſli ſpráwá będźie o Dźiedźictwo/ álbo o wielką ſummę
27:
pieniędzy/ to ieſt/ o Cztérdźieśći grzywien: Rok przez Sędźié=
28:
go we trzy niedźiele má bydź mu náznáczón: ále o mnieyſzy dług/
29:
álbo krzywdę ſłowną/ do iutrá Rok niech będźie przedłużón.
30:
Roki zá Dworem wedle Státutów niech
31:
będą náznáczoné.
32:
POzwy y Roki zá Dworem/ któré ták zową wedle Stá=
33:
tutów/ O porządku Pozwów/ y ich kłádźieniu vczynionych/
34:
niech będą náznáczáné.
Zygmunt w Piotrk.

35:
ACTA.
36:
Séymowé rzeczy do Káncelláriiéy,
37:
á Ziemſkié, w Ziemſkié Actá
38:
wpiſane bydz máią.
39:
IZ téź Práwem poſpolitym róznym vrzędóm/ rózné ſprá=
40:
wy ſą przypiſáné:
Zyg. Aug. 1550 Liſt 2. w Conſti.

41:
cokolwiek Ziemſkim ſpráwom ſądowym na=
42:
leży/ któré przy bytnośći náſzéy ſpráwowané bywáią: to w źiem
43:
ſkié kśięgi wpiſano bydź ma: á inſzé rzeczy y ſpráwy do Kán=
44:
celláriiéy náſzéy/
45:
wedle ſtárádawnégo zwyczáiu Státutu/
46:
Roku Páńſkiégo 1538, wedle tegóż Roku Státutu Referen=
47:
darze náſzy záchowywáć ſie máią
48:
Sądowi ná Séymie náznáczonému
49:
ieden álbo dwá z Rády, álbo z V=
50:
rzędników Mázowieckiégo Kśię=
51:
ztwá, niech będą przyſádzeni.
52:
ABy Práwóm y zwyczáióm Kśięztwá Mázowieckiégo
53:
przerzeczonégo náſzégo w czym ſie nieubliżyło/ á zwłaſczá ná
54:
Séymiéch Wálnych króleſtwá náſzégo/ gdźie ſpráwy przez Ap=
55:
pellácię do ſądu náſzégo zwykły ſie zſtáczáć:
56:
obiecuiemy/ iż do
57:
ſędźi/ któré ná ſądzenié ſpraw ná Séymie króleſtwá náznáczy=
58:
my/ iednégo álbo dwu z Rad náſzych/ álbo Vrzędników Kśię=
59:
ztwá onégo przydamy ſędźi/ którzy będą vmieiętni około vſtaw
60:
y zwyczáiów Kśięztwá onégo.
Zygmunt w Piotrk. z Státutu Mázowie.


strona: 147

Práwá krolew. albo wálnego Kśięgi pierwſze o Criminałách.
1:
DRVGA CZĘSC
2:
CZWARTEY POWINNOSCI
3:
Krolewskiey.
4:
Sam kſztałt Spráwiedliwośći ſądów
5:
pokázuiąca.
Káźi. III. w Nieſzo. 1454.

6:
SPRAWIEDLIWOSC.
7:
Sędzióm roſkázuie Król áby ſądzili
8:
wedle ſtateram AEquitatis:
9:
Sędźiowie Ziemſcy Króleſtwá náſzégo/ do Conſtituciy ſie
10:
nákłoniwſzy/ y z nich wyuczenié poiąwſzy/ w ſądzeniu ſpraw
11:
niech záchowuią ſtateram aequitatis. to ieſt/ Wagę ſpráwie=
12:
dliwośći.
13:
CRIMINALES.
14:
O rzeczach któré ſie poczćiwośći
15:
dotyczą.
16:
IZ ſie to zábiegło/ że iáko wielka licentia w ludźiéch vroſłá/
17:
iuż práwie bez wſtydu/ ludźie niebacząc nic ná przyrodzoną
18:
vczćiwość/ bez boiáźni wyſtępuią.
19:
To téż nie mnieyſza/ iż ſie
20:
záśię ták wiele potwarzy námnożyło/ że téż té bez przyczyny cri
21:
minaliter pozywáią perſony niewinné/ y wyćiągáią Akcię/ któ=
22:
réby właſnie miáły bydź Ziemſkié Grodzkię/ álbo ciuiles rzeczo=
23:
né ná Séym ábo zá Dworem przed oſobę náſzę:
24:
Czym ſie wie=
25:
le omieſzkiwa ſpráwóm Koronnym/ y ludźie ſie tym wielce ſzko
26:
dzą. A ták temu zábiégáiąc/ ze zwoleniem wſzech ſtanów/ ná
27:
ninieyſzym Séymie będących/ vſtáwiamy:
Zyg. Aug. w Piotrk. 1565. Liſt 54.

28:
iż ktobykolwiek ná

strona: 148

1:
potomné czáſy pozwał iáką perſonę criminaliter in cauſis hono=
2:
rem tangentes, przed Máieſtat náſz ná Séym/ iákóż nie gdźie
3:
indźie o to pozwáć nikt nie ma ſczypiąc go ná poczćiwośći ie=
4:
go:
5:
iuż ma bydź ták gotów/ iákoby vkazał rzecz bydź prawdźi=
6:
wą/ którą pozwánému záda. Tákże téż y pozwány ma bydź
7:
gotów ze wſzyſtkimi ku okazániu niewinnośći ſwéy.
8:
A gdźie=
9:
by więc z obudwu ſtron tákowé wywody wątpliwé były/ ál=
10:
bo z któréykolwiek ſtrony/ tedy w téy mierze ſcrutinium ma
11:
bydź czyniono w onym Powiećie álbo Ziemi/ gdźie Wiécá ſą=
12:
dzoné będą/ vbi crimen commiſsum eſt.
13:
A iż ná káżdy Rok
14:
Wiécá máią bydź w káżdym Woiewództwie/ tedy wolno to
15:
będźie ták Aktorowi/ iáko citato, dóydąli Wiécá przed Séy=
16:
mem przypozwáć pozwem zá źiemſką membraną ſtronę drugą
17:
ná Wiecá. A zá onym przypozwem ná Wiécach/ będźie po=
18:
winien ſąd wiécowy vczynić ſcrutinium.
19:
A naprzód wſzyſcy
20:
Dignitarze/ y Vrzędnicy/ y inſzy świádkowie/ będą powinni
21:
pod ſumnieniem wiádomość ſwoię w téy rzeczy powiedźiéć.
22:
Potym y káżdy ſzláchćic iny/ któryby iedno w tym był requiro=
23:
wan.
24:
Gdźieby téż więc po zápozwániu/ Wiecá nie doſzły przed
25:
Séymem: Aktor álbo téż Citatus, pozwałby ad deducendum
26:
ſcrutinium, & audienda teſtimonia. Tedy my ná Séymie bę=
27:
dźiem powinni ſkrutatory dáć do onéy źiemie/ gdźie ſie crimen
28:
sſtáło/ ((tekst. łać.))
29:
Po którym ſcrutinium
30:
á pewnym wywiádowániu/ tedy my mamy/ álbo Aktorowi/
31:
dowód/ álbo citáto odwód ſkázáć/ to ieſt: która ſtroná pew=
32:
nieyſzé dowody zá ſobą będźie miáłá.
33:
A gdźieby ſie nálázło
34:
przez Dekret náſz/ iż citatus niewinnie á potwarnie pozwan
35:
był: tedy ón Aktor będźie mu powinien wnet do ſądu nie od=
36:
chodząc/ ſto grzywien winy położyć: y ná cokolwiek/ ná ſzkody
37:
przyśięże/ co pozwány ná Práwo náłożył/ zápłáćić ma przy przy=
38:
śiędze.
39:
Y ktemu ieſcze dwánaśćie niedźiél ná dnie w wieży
40:
śiedźieć ma/ źiemie álbo powiátu ſwégo. A wſzákoż té Akcię/
41:
któré ſie ćiągną z dawnégo práwá y zwyczáiów/choćiaby do=
42:
brze były criminales, do ſądu Grodzkiégo y Ziemſkiégo/ nie má=
43:
ią podlegáć téy Conſtituciiéy.
44:
Cauſae criminales y ſcrutinium.
45:
SCrutinia in cauſis criminalibus máią bydź zá
Stephan w Wárſzá. 1578. Liſt 186.

46:
przypozwá=

strona: 149

Práwá krolew. álbo wálnego Kśięgi pierwſze o Criminałách.
1:
niém ſtrony przez ſtronę/
2:
ná źiemſkich/ álbo Grodzkich Rokách
3:
ſądowych ((tekst. łać.)) co piérwéy
4:
będźie ((tekst łać.)) wypráwowáné. A
5:
to dla tego/ gdy ſtroná ſtronę pozowie ná Séym/ áby tám iuż
6:
obie tronie były cum ſrutiniis gotowé dla prędkiégo odpráwo
7:
wánia ſpraw.
8:
A iżeby ſie criminales actiones ná Séymie zá=
9:
wſze odſądźić y odpráwowáć mogly/ tedy od poczęćia Séy=
10:
mu/ który ná náznáczony dźiéń liſty Séymowémi propozycią
11:
záczynáć ſie ma záwżdy.
12:
A po propozyciiéy/ y odpráwieniu
13:
przy Pośléch źiemſkich wót Senatorſkich/ tydźień cáły dźiéń
14:
podle dniá mamy mieć wolny do ſądów criminalium actio=
15:
num.
16:
A potym póki iedno Séym będźie/ mamy odpráwowáć
17:
té criminalia, ná káżdą Srzodę/ Piątek/ y Sobotę/ nie omie=
18:
ſzkawáiąc innych ſpraw Séymowi należących. A zwłaſczá
19:
nullo iure, y Quárty ſądzenia/ wedle Conſtituciiéy Lubelſkiéy/
20:
((tekst łać.))
21:
Dwoiákié ſpráwy, któré ſie pocz=
22:
ćiwośći dotyczą: iedné mere cri
23:
minalia, á drugie ták rzeknącé
24:
criminalia.
25:
EXceptis cauſis mere criminalibus któré ſądowi náſzému
26:
ná Séymie należéć máią.
27:
A gdźieby kto ex ciuili cauſa crimi=
28:
nalem czyniąc/ ná Séym álbo zá Dworem kogo wyzwał/ tedy
29:
gdy będźie vznáná przez nas ná Séymie bydź cauſa ciuilis, ma
30:
tákowy ((tekst łać.))
31:
według Conſtituciy.
32:
A cauſa ma bydź odeſłá=
33:
na ad forum competens. A wſzákże ((tekst łać.))
34:
Appellácia ma bydź ((tekst łać. do w. 32)) któré ſądowi náſzému zoſtáwuiemy.
35:
O criminaléch Wołynſkich.
Stephan w Wárſzá. 1578. Liſt 185. Pozwyzſzono

36:
A Spráwá ma bydź odeſłána do należącégo ſądu/
Zyg. III. w Wárſzá. 1589. Liſt 52.

37:
wſzák=

strona: 150

1:
że w Artykuléch Criminálnych/ od ſądu y práwá Grodzkiégo
2:
áppellácia ma bydź do ſądu Trybunálſkiégo/ wyiąwſzy tylko
3:
ſpráwy Práwá Máydeburſkiégo/
4:
rzeczy ſkárbu náſzégo/ któré
5:
zoſtrożeniém pewnym ſądowi náſzému należéć będą. ((od w. 5 do w. 7 - tekst łać.))
6:
W ſpráwách criminalia, áni Król, áni Stároſtá nie ma vzná=
7:
wáć, áni żadnego ſkázowáć, áż któryby ſie o iáki vczynek wyznał,
8:
ábo práwem przewyćiężon był do wyznánia. w Polſkim 27. I.
9:
BEZECNI
10:
KTORZY SĄ.
11:
Siedmnaśćie ſtopniów bezecnych.
12:
BEzecni/ którzy z króleſtwá ziéżdżáią rozbóie czyniąc.
w Lácinſk. Liſt

13:
Bezecni/ którzy Hęretyków brónią. Tit. Hęretyk.
14:
Bezecni ſą/ którzy zbóyce y złodźieie w domu przechowywáią.
15:
Którzy w Reyeſtrzéch trzy rázy ſą popiſáni. Tit. Szláchcic.
16:
Bezecni ſą/ którzy przez świádków oczyśćienia do ſądów przy=
17:
ſtępuią.
18:
Bezecni ſą/ którzy oyce ſwé álbo bráćią zábiiáią.
19:
Bezecni ſą wſzyſcy/ którzy popełniwſzy złodźieyſtwo vćiekáią.
20:
((tekst łać.))
21:
Bezecni ſą/ którzy złodźieie przechowywáią.
22:
Bezecni ſą/ którzy czwarty raz o potwarſtwo bywáią pozywá
23:
ni.
24:
Bezecni ſą/ którzy náſzćié domowé vczyniwſzy/ z króleſtwá v=
25:
ćiekáią.
26:
Bezecni ſą/ którzy o poimánié bywáią pokonáni.
27:
Bezecni bywáią pokonáni.
28:
Bezecni ſą ſłudzy/ którzy złoczyńców nie gonią/ gdy Pan roſka=
29:
że.
30:
Bezecni ſą/ którzy czáſu Ruſzenia woiennégo od pánów odſta=
31:
waią.
32:
Bezecni ſą mężobóycy/ którzy pozwáni nie ſtáną/ zwłaſczá nie
33:
ośiedli.

strona: 151

Práwá krolew. álbo wálnégo Kśięgi pierw. de Crimine laeſae M.
1:
Bezecni ſą wſzyſcy/ którzy ná Séymie záburzenié vczyniwſzy
2:
vćiekáią.
3:
Bezecni ſą/ którzy vrzędy y doſtoieńſtwá przećiwko Státuto=
4:
wi biorą: á vpomnieni/ niepuſczáią ich.
5:
Bezecni ſą/ którzy Zamki Koronné przećiw Státutowi trzy=
6:
máią.
7:
CRIMEN LAESAE M. REGIAE.
8:
Pátrzáć trzebá wysſzéy, List 21. dwá Státuty o téy rzeczy:
9:
ále tu iuż ſam Proces opiſány.
10:
Poſtępek práwny in cauſa criminis laeſę
11:
Maieſtatis Regię:
Zygm. III. Liſt

12:
IEſliby kiedykolwiek nam/ y potomkóm náſzym Królóm
13:
Polſkim/ z poddánym ſwym/ ſzlácheckiégo záwołánia/ przyſzłá
14:
ſpráwá o crimen laesae Maieſtatis, które tylko in perſonam Regiam,
15:
podług Práwá/ ((tekst łać.))
16:
tedy od Inſtigatorá náſzégo/ zá wiádomośćią Márſzalká ná=
17:
ſzégo/ ma ná tákowégo pozew/ ſześć niedźiél przed terminem/
18:
bydź położony ná Séym: y onégo położenia relácia w kśięgách
19:
Grodzkich tegóż Powiátu/ ma bydź zápiſána/
20:
w którą pozew
21:
ma bydź wpiſány/ y ná Séymiku tákié położenié pozwu/ dla
22:
doſtátecznéy wiádomośći przez woźnégo ma bydź publikowá=
23:
né. Który ták pozwány/ ma peremptorie ſtánąć:
24:
y gdy ſprá=
25:
wá z pozwu tákowégo przypádnie/ mamy/ wyſłuchawſzy pro=
26:
pozycią y dowody Inſtigatorá náſzégo/ tákże y ſtrony obwi=
27:
nionéy/ Panóm Rádóm náſzym/ y Poſłóm źiemſkim/ niżéy o=
28:
piſánym/ w tym dáć czás/
29:
áby ná tę ſpráwę ná Séymie onym/
30:
bez bytnośći náſzéy/ wotowáli: y w niéy ſie/ wedle potrzeby/
31:
rozmówili. A gdyby ſie ſpólnie wſzyſcy ná iednę ſentencią
32:
zgodźili/
33:
tedy táki Dekret przez nie/ w niebytnośći náſzéy con=
34:
cludowány/ przy nas ex ſcripto ma bydź ferowan przez Már=
35:
ſzałká. A gdźieby ſie wſzyſcy ná ieden Dekret zgodźić niemo=
36:
gli/ tedy przy więtſzéy częśći concluzya zoſtáwáć ma.
37:
Do któ=
38:
régo tákowégo ſądu z kołá Poſelſkiégo/ deputowáni bydź má=
39:
ią ośm oſób: którzy przyśiągſzy/ ná práwné y ná ſpráwiedliwé/

strona: 152

1:
podług ſumnienia/ wotowánié/ przy pániéch Senatorzéch wo=
2:
towáć.
3:
y wotá ich tákże iáko y Pánów Rad/ liczoné y porácho=
4:
wáné bydź máią. Delator żeby był przy Inſtigatorze dla con=
5:
wikciiéy/ który może bydź y plebeius.
6:
A gdźieby probationes &
7:
documenta contra reum, nie były certa manifeſta, notoria &
8:
ſufficentia tedy obwiniony/ blizſzy záwżdy będźie do Ewázi=
9:
iéy/ wedle Státutu de viro bonae famae, choćby téż eiuſmodi
10:
inſufficientia documenta & probationes, były depozycyámi po=
11:
przyśiężonémi vtwiérdzoné.
12:
Tákże ieſliby byłá votorum pa=
13:
ritas, tedy obwiniony do odwodu blizſzy bydź ma. To miá=
14:
nowićie wáruiąc/ iż ktobykolwiek był ((tekst łać.))
15:
á toby nań doſtátecznie było
16:
dowiedźiono/ iáko wysſzéy nápiſano ieſt/ ma bydź do tego ſą=
17:
pozwan: á byłliby iáko y Pryncypał conuictus, reus eſſe cri=
18:
minis condemnabitur.
19:
A ten któryby ratioue criminis laesae Ma=
20:
ieſtatis był pozwány/ nie ma w więtſzym poczćie ná Séym przy
21:
iéżdżáć/ tylko ad ſummum, ze dwudźieſtą oſób/ includuiąc w
22:
to/ ták przyiaćiele iáko y ſługi: y w tákiéyże liczbie oſób/ do miey
23:
ſcá ſądów/ nie więtſzéy przychodźić ma.
24:
Prokurator ma bydź
25:
dan z Práwá/ ieſliby go ſtroná obwiniona potrzebowáłá. któ=
26:
ry ták przydány/ poſt propoſitionem & documenta omnia, per
27:
Inſtigatorem exhibita, ma mieć ſpatium delibera ad reſponden=
28:
dum do trzećiégo dniá/ będźieli tego ſtroná potrzebowáłá.
29:
A
30:
ieſliby ſie to pokazáło/ iżby pozwány niewinnie á potwarnie
31:
był odnieśión/ ma bydź ((tekst łać.))
32:
karan wedle Conſtituciiéy/ ná tákié anno 156 quinto v=
33:
chwalonéy/ á ná tym Seymie popráwionéy: á plebeius poena
34:
capitis.
35:
Iednák gdźieby obwiniony nie zgołá/ ále przez przy=
36:
śięgę ſie odwiódł/ tedy ná Delatorá żadna poená śćiągáć ſie nie
37:
ma. A tákowa ſpráwá nie ma bydź przez Inſtigatorá żadnym
38:
obyczáiem zwłóczóná:
39:
owſzem przez té oſoby/ któré do tego ſą=
40:
du wysſzéy ſą náznáczoné/ ſądzoná bydź ma/ ták áby iuż ná
41:
tymże Seymie odpráwióná byłą: ałias ná dokończeniu Séy=
42:
mu nie ma bydź bronioná/ y owſzem dopuſczoná pozwánému
43:
euazia/ gdźieby mu z práwá przyſzło:
44:
oprócz żeby ſam pozwá=
45:
ny vżywał diláciiéy vera infirmitate, którá ſámá iedná in eo ca=
46:
ſu ma bydź pozwoloná/ do dwu niedźiél: álbo żeby on ſąd v=
47:
znał ex allegatis & reſponſis, żeby w tym potrzebnę było ſcruti=
48:
nium.
49:
Iáko gdy Król z poddánym zaydźie w iáki kłopot, zwłaſczá

strona: 153

Práwá krolew. álbo wálnego Kśięgi pierwſze de Parduellionis Cri.
1:
in crimine laeſae Maieſtatis, pátrz Alexándrá Królá Przywileiu w
2:
Metryce, tám iáki poſtępek w téy mierze przyſtoi, znaydźieſz.
3:
PERDVELLIONIS CRIMEN.
4:
Wyſtępek przećiw Rzeczypoſpo.
5:
y Oyczyznie, alias Perduellia.
6:
TAkiż poſtępek ma bydź in cauſa perduellionis, contra R.P.
7:
to ieſt/ gdyby kto czynił bunty przećiwko Rzeczypoſpolitéy/
8:
porozumiéwáiąc ſie z nieprzyiaćielem Koronnym ku ſzkodźie
9:
Koronnéy:
10:
wynośił táiemnice R.P. zwierzoné: nieprzyiaćie=
11:
lowi Koronnému/ podał mu zamek ná zmowie: wzruſzał pa=
12:
cta & faedera z poſtronnémi Pány/ rebellią facto pokázuiąc: ál=
13:
bo którykolwiek iny wyſtępek popełnił/ któryby właſnie był cō=
14:
tra Rempub.
15:
Iednák iuż in tali caſu, my iáko głowá/ z pány Rá
16:
dámi/ y z ośmią Deputatów Poſelſkich/ ſądźić/ y przy więt=
17:
ſzéy częśći concluzią vczynić mamy: w których ((tekst łać.))
18:
To
19:
wáruiąc/ iż gdźieby in ea cauſa perduellionis Delatora nie sſtá=
20:
ło/ tedy ſam Inſtigator/ z wiádomośćią Márſzałká náſzégo/
21:
máiąc certa & euidentia documenta, táką kauzę może inſtituere
22:
& continuare, záchowuiąc w ſwéy mocy poſtępek/ tu ná tym
23:
Séymie oſobno contra perduelles modernos vczyniony.
24:
Reſtitucia rozróznionych
25:
w Elekciiéy.
26:
Z Wrodzonéy dobroći y łáſki náſzéy królewſkiéy/ zá pozwo=
27:
leniem PP. Rad wſzech zgodnym y prośbą Poſłów Ziemſkich.
Zygm. III. Liſt
Zygm. III. Liſt

28:
Ze wſzyſtkich/ którzy in hoc exilio ſą/ álbo którzy byli in contu=
29:
matiam zdáni w Krákowie/ dla popiéránia Arcykśiążęćia Ieo
30:
M. Máximilianá/ decreta poenarum infamiae znośiémy/
31:
y oné
32:
in priſtinum ſtatū reſtituiemy/ wolnégo im przyiázdu do Koro=
33:
ny exnunc pozwaláiąc/ á oni máią wierność nam przyśięgą
34:
ſwą oświadczyć.

strona: 154

1:
DVELLVM.
2:
O wyzwániu ná poiedynek.
3:
IZ ſie to między ludźmi rozbieżáło/ że ieden drugiégo ná
4:
poiedynek wyzywał/ nád práwo Krześćiáńſkié/ tedy vchwa=
5:
lamy/ áby żaden ſzláchćic ſzláchćicá ná duellum nie wyzywał: á
6:
wyzwány/ áby ſie nie sſtáwił/ oprócz żeby to było komu przez
7:
nas dopuſczono.
8:
A ktoby ſie przećiw temu poſtánowieniu
9:
ważył tego vczynić/ tedy ma śiedźieć pułroká w wieży/ y ſześć=
10:
dźieśiąt grzywien dáć: o co forum w Ziemſtwie.
Zygm. III. liſt

11:
De duellis, czytay w Státućie ſtárym, gdźie Gregorius
12:
Papiéż oné odrzuca, iáko té któré ſą przećiwné práwu
13:
Bożému (ſą ſłowá Státutowé) Támże nágánił Specu=
14:
lum Saxonum z téyże przyczyny de duellis list CLXXIIII.
15:
KWAPLIWOSC.
16:
W ſądzeniu, kwápliwośći ma ſie
17:
ſtrzédz Pan. a AEquitatem ſie
18:
dokłádáć.
Káźim. W. w Wiſlicy Liſt
Włádiſła. Iágełło w Przywil. Liſt
Káźi. III w Piotrko. Liſt

19:
ACzkolwiek w wielu ſpráwách prędkość zálécáią/ y wſzá=
20:
kóż táż prędkość álbo kwápliwość w ſądzeniu y odpráwowá=
21:
niu niektórych kauz/ ſłuſznie nie ma bydź záchowána/ á owſzem
22:
przedłużona y przymnażána:
23:
z téy przyczyny/ iże ſądzącému
24:
wſzyſtko potrzebá ieſt zwártowáć.
25:
O tymze.
26:
Sąd náſz/ y tych/ których ná to deputuiemy z Pręłaty/ y téże
27:
weſpółek z Pány/ matura cognitio, t.i. doyźrzáłé vznánié y De=
28:
kret ma zátym náſzládowáć.
29:
O tymze
30:
TYm ſpoſóbem wagę álbo funt ſpráwiedliwośći záchowa=

strona: 155

Práwá krolew. ábo wálnego Kśięgi pier. o kwápliwośći ná ſądźiech.
1:
my/ ieſli tym którzy ſie nie porownywáią rádźi/ z ſtráchem
2:
Praw rátunku vdźiélamy/ záſtáwuiąc ſie zá drobnieyſzé/ bu=
3:
cznieyſzych niezáhámuiemy.
4:
Ku temuz o świętéy ſpráwiedliwośći.
5:
GDyż Trybunał ſpráwiedliwośći ſą do práwice nay=
6:
wysſzégo Bogá/ z rządzenia Bożégo záchowáné ku rozezná=
7:
niu ſpráwiedliwéy rzeczy.
8:
Tedy y my/ którzy namieſtnic=
9:
two pieczołowánia ludzkiégo poruczoné nieśiemy/ imięniem
10:
ſpráwiedliwośći/ prawdy w prawdźie ſzukamy/ Bogá potáie=
11:
mnie w tym wierząc/ rć.
12:
PRZYPOMNIENIE.
13:
TAk rozumieią mądrzy Práwnicy: nim nisſzy vrząd, tym ſie
14:
do práwá práwnégo bárźiéy przywięzuie: A nim wysſzy vrząd, tym
15:
ſie do ſpráwiedliwośći iest wolny gárnąć, niéco vchyliwſzy práwá.
16:
A iż Król á Trybunał naywysſzy vrząd trzyma y oſtáteczny rozſą=
17:
dek, tym mu wolniéy iest y należy ſpráwiedliwośći y Práwá ſie
18:
przydźierżywáć: ſpráwiedliwość iednák w práwéy ręce máiąc, á w
19:
lewéy Práwo.
20:
POKI SPRAWA W ZAWIE=
21:
SZENIV IEST.
22:
Zgadzáiący ſie, od win wolen by=
23:
wa: táka ieſt benignitas Práwá
24:
Polſkiégo.
Z przywile. Włádiſłá. Liſt.

25:
TEż ieſli którzy obywátele náſzy/ álbo którzy ini Króle=
26:
ſtwie náſzym mieſzkáiący/ gdy ieſcze Dekret nie ieſt vczyniony
27:
w ſądźiéch/ chćieliby ſie zgadzáć o którékolwiek rzeczy: tych od
28:
win náſzych y Sędźiéch/ y Podſędków y Woiewodzych/ y Ká=
29:
ſzteláńſkich/ czynimy wolné y ſwobodné.

strona: 156

1:
O GLEYCIECH,
2:
Gléytowé liſty kto dawáć moze.
3:
VStáwiamy/ iż gdy kto przed námi/ álbo náſzym Stáro=
4:
ſtą o iáki wyſtępek álbo zły vczynek będźie oſkárżon/ á ku oka=
5:
zániu ſwéy niewinnośći przez nas álbo Stároſtę náſzégo nie
6:
będźie dopuſczon/
7:
á dla tego przydáłoby ſie mu vćiéc: á ták/ że=
8:
by tákowé iego vćiekánié nieſławy mu nie przynioſło: tedy ten
9:
vćiekáiący przed Naywielebnieyſzym w Pánu Kryſtuśie Oy=
10:
cem/ Biſkupem Krákowſkim/ álbo Krákowſkim/ álbo Sędo=
11:
miérſkim Woiewodą/ będźie ſie świadczył/
12:
iżeſmy mu/ álbo
13:
Stároſtá náſz okázáć niewinnośći ſwéy niechćieli dopuśćić: á
14:
ći przerzeczeni álbo Woiewodá náſz onéy źiemie temu vćiekáią=
15:
cému może dáć Gléyt do dwu Mieśięcy/ y onégo zbiegłégo mo
16:
że chowáć.
17:
W którym to czáśie tenże Woiewodá v nas álbo
18:
v potomków náſzych temu zbiegłemu niech ſzuka łáſki/ ábyſmy
19:
go ku ſpráwiedliwośći dopuśćili.
Káźimierz Wielky w Wiſlicy Liſt

20:
Czego ieſli przerzeczony
21:
Woiewodá nie będźie mógł vprośić/ to ieſt/ iż go niebędźiemy
22:
chćieć przepuśćić ku ſpráwie iego niewinnośći/ tedy Woiewo=
23:
dá do gránic źiemie będźie go powinien doprowádźić:
24:
który od
25:
czáſu doprowádzenia Woiewodzégo przez Rok źiemi Króle=
26:
ſtwu obywátelóm żadnych ſzkód czynić niema: á żoná w do=
27:
brách iego w pokoin ón rok ma bydź zániecháná.
28:
Ten rok
29:
gdy wynidźie/ przez który czás vſtáwicznie ma ſie ſtáráć o łáſkę
30:
náſzę: á gdyby iéy otrzymáć nie mógł/ á ten to przerzeczony ſzko
31:
dy iákié poddánym náſzym poczynił/
32:
zá to nie ma bydź zá beze=
33:
cnégo mian/ áni obywatele Pańſtw náſzych vłápionégo máią
34:
dáć nam álbo Stárośćie náſzému ná śmierć: áni zá to w iáki
35:
gniéw náſz máią przydź poddáni náſzy.
36:
A ieſli komu ſie przy=
37:
da ze złośći ſwéy y przez winy vćiéc/ y niechćieć bydź poſłuſzen
38:
práwá/ á vćiékſzy/ czyniłby obywátelóm y Króleſtwu ſzkody:
Bez obrázy Páná gleyt może bydź wydány.

39:
dobrá iego nieruchomé (wyiąwſzy opráwę żony iego) Komo=
40:
rze náſzéy ná wieki niech będą oddáné: á ruchomé między nas y
41:
Przełożoné náſzé ná poły máią bydź rozdźieloné.
42:
A ieſli bę=
43:
dźie poiman przez kogokolwiek/ niech będźie ná łáſce náſzéy: áni dla poimánia onégo nie ma bydź żaden gniéw/ áni nieprzyiaźń
44:
od przyiaćiół iego ſkryta álbo iáwna:
45:
á żoná iego przy opráwie
46:
zoſtánie/ iáko wysſzéy ieſt napiſano: álbo onę będźie iéy wolno
47:
przedáć.

strona: 157

Práwá krolew. álbo wálnego Kśięgi pierwſze o Gleyćiech.
1:
Wſzyſtkim Gléyty máią bydz dáné.
2:
IZ częſtokroć przydawa ſie obywátelóm Króleſtwá/ zá
3:
przygodą przypadáiącą/ álbo dla nieprzeſpieczeńſtwá żywotá z
4:
Króleſtwá z potrzeby wyiecháć:
Ian Olbr. Liſt

5:
á ták áby Máyeſtat Królew=
6:
ſki o nieſpráwiedliwość lżon nie był/ chcemy/ vſtáwiamy/ y
7:
ſkázuiemy: áby obywátelom ſzláchcicóm/ ábo téż proſtégo ro=
8:
du oboiéy płći ludźióm/ którégobykolwiek ſtanu ábo doſtoieńſtwá byli
9:
(którzy dla beſpieczeńſtwá oſób ſwych y zá potrzebą
10:
z Króleſtwá wyiádą) Gléyt y vprzeſpieczenié przez nas y po=
11:
tomki náſzé było dáné tym/ którzy o nie proſzą/
12:
áby w ſwobo=
13:
dźie poſpolitéy będąc álbo ſie ſpráwowáli/ álbo ſpráwiedliwo=
14:
śći prośili/ álbo téż oſkárżeni będąc vſpráwiedliwiáli ſie.
15:
Stároſtowie ſługóm gléytownych
16:
liſtów przećiwko Pánóm dáwáć
17:
nie máią.
18:
GDy ſie ſkárżyli Pręłaći y Pánowie Wielkiéy Polſki/ iż z nie
19:
iákim deſpektem y obelżeniem ich do tego czáſu Stároſtowie Poznáńſcy gléytowne liſty/ kmiećióm ich/ y poddánym zwykli
20:
dáwáć:
21:
vtáwiamy zá ſpólnym zwoleniém/ áby nápotym Prę=
22:
łáckim/ Páńſkim/ y innych obywátelów náſzych poddánym/
23:
kmiećióm/ mieſczánom álbo ſługóm/ Stároſtowie mieyſc gléy=
24:
townych liſtów nie dawáli:
Alexánder w Rádom. Liſt

25:
ále ſkázuiemy/ áby w przypádłych
26:
rzeczach do Práwá poſpolitégo vćiekáli ſie kmiećie/ y inni któ=
27:
rzy ſie ſkárżą: á ták áby od Práwá káżdému obroná byłá po=
28:
winna.
29:
Komu gléyt dádzą, niech go
30:
obwołáią.
31:
ABy ná obie ſtronie około Gléytowéy przeſpiecznośći o=
32:
nych/ którym nieprzyiaźńi bywáią opowiedáné/ było obwáro=
33:
wano: á iżby ći/ którym karánié przynależy/ potwarzmi gléyto=
34:
wnych liſtów niewinnie nie byli wikłáni:
35:
ſkázuiemy/ áby w
36:
winę żadnégo gléytownégo liſtu żaden nie wpadał/ iedno zá
37:
tákowym gléytownym liſtem/ który będźie obwołan/ y który=
38:
by ſie im iáwnie brónić chćiał.
Zygmunt w Kráko.


strona: 158

1:
Gléytowné Liſty wedle Státutu
2:
máią bydz.
3:
LIſty gléytowné żadné/ któréby były Práwu poſpolitému
4:
przećiwné/ nie máią bydź dawáné: á ieſli kto ie otrzyma/ niech
5:
nikczmné będą.
Zyg. Aug. w Piotrko. Zyg. III Liſt.
Kázimierz Wielki Liſt

6:
Approbatio Salui conductus Páná
7:
Kryſztophá Zborowſkiégo.
8:
SAluum Conductum o bytnośći y mieſzkániu w Polſcze áż
9:
do Séymu przyſzłégo/ y dwie niedźieli po Séymie/ Vrodzoné=
10:
go Kryſztophá Zborowſkiégo/ we wſzyſtkich punktách y klau=
11:
zulách iego/ vchwałą Séymu tego vmacniamy/
12:
y ápprobuie=
13:
my/ záchowuiąc wcále Conſtitucią anni 89. & anni 1591. tyczących ſie oſoby ſámégo y domu iego.
14:
Tóż ſie ma rozumieć, gdy przećiw Práwu opiekę Król dáie.
15:
Bywáią téż zeznánia zapiſów przed Królem.
16:
Syła téż Król do niemocnych dla czyniénia Teſtámentów.
17:
SZLVBEM WIąZANIE, O tym pátrzay wysſzéy ((od w. 17- do w. 20 tekst łać.))
18:
NA ROZMYSLENIE.
19:
Ná rozmyślenié nie przychodzi
20:
Królowi bráć, iedno rozmyślnie
21:
wedle ſpráwiedliwośći ſądźić.
22:
GDyż w poſtępkách Práwnych v ſpráwiedliwych ſędźi nie
23:
ma miec waśń mieyſcá/ áni łáſká nie ma ſobie nic przywłaſczáć/
24:
tákże boiaźń nie ma nic przemagáć/ áni zapłátá ſpráwiedliwo=
25:
śći wywracáć:
26:
bo oni noſzą wagę w rękach/ którą ná ſzalách
27:
záwieśiwſzy iednoſtáynie/ áby w rozumieniu y czyniéniu ſkazá=
28:
nia ſámégo Bogá przed oczymá máiąc/ ſławy ſwéy nie zápá=

strona: 159

Práwá krolew. ábo wálnego Kśięgi pier. o brániu ná rozmyśle.
1:
miętáli/
2:
y áby przenáſzládownicy czći ſwéy przećiwko ſwému
3:
ſumnieniu y ſpráwiedliwośći dla łáſki álbo ſczęśćia czyiégo nic
4:
nie czynili ku vbliżeniu ſtronie.
5:
Podobny temuz.
6:
Sędzia ma ſie przypodobáć ku pro=
7:
ſtoćie ſtron, ieſliby która niedo=
8:
myślnie opuśćiłá potrzebné rze=
9:
czy ſobie do ſpráwy.
Zygmunt w Piotrk. Liſt

10:
BEdźie powinien Sędźia ná ſądźie śiedzący od ſtron ſto=
11:
iących przed vczynieniem ſkazánia pytáć/ ieſliby mieli iákié mu=
12:
nimentá álbo dowody/ álbo obrony Práwné ſłuſzné ku popié=
13:
rániu ſwéy rzeczy: áby ludźie prośći proſtotą ſwą w rzeczach
14:
ſwych nie vpádli.
15:
A będźie wolno oboiéy ſtronie przywodźić
16:
rzeczy pomocné/ y ſłowné/ y liſtowé przed vczynieniém ſkazánia:
17:
y niech káżdéy ſtronie będźie wolno wſzyſtko czego ma potrze=
18:
bę przywodźić/ y kłáść przed vczynieniém ſkazánia.
19:
PRZYSIĘGI.
20:
PRzyśięgi któré ſkázuią v ſądu náſzégo/ ták ná Séymie/ iá=
21:
ko króm Séymu/ máią bydź odſyłáné do Powiátów/ chybá iż
22:
kto támże będźie chćiał przyśiądz.
Zyg. Aug. Liſt w Conſti.

23:
ODESZCIE.
24:
Wolność odeſzćia ná porádę.
25:
GDy iuż ná pozew y przypozew ku doſyć vczynieniu ſtrony
26:
ſpór wiodą/ tedy ieſliby która ſtroná potrzebowáłá ná ſtronę
27:
odyść od ſądu/ może ſie ná ſtronę odwiéść od ſądu
28:
z przyiaćio=
29:
ły ſwémi y z Prokuratory ná porádę/ wyſłuchawſzy Akciiéy po=
30:
wodowéy ſtrony/ á wſzákóż ták żeby záśię wróćiwſzy ſie od po=
31:
rády/ odpowiédź vczyniłá ſtroná pozwána.
32:
SCRVTINIUM, o tym pátrz w Práwie Ziemſkim, Kśięgi X.

strona: 160

1:
INTERPRETATIO PRIVILEGIORVM, Pátrz w práwie
2:
Káncelláriiiéy.
3:
TESTAMENTVM, Iáko Król zwykł do niemocnych Vrząd
4:
ſyłáć pátrz Tit.AEger.
5:
Są y inné Tytuły y z ich Státutámi obwłáſnémi, ku nábyćiu
6:
biegłośći w práwie Królewſkim: Iáko iest, Obligácia, Minutá, ((w. 7 do 8 - tekst łać.))
7:
Pręſcriptia, Contumácia, Inhibicia, Mán=
8:
daty, Exempty, ((w. 9 - 10 tekst łać.))
9:
Tych wſzyſtkich tytułów z Státutámi wła=
10:
ſnémi opiſánié znaydźieſz w Práwie Ziemſkim, w Kśięgách 10.
11:
TRZECIA CZĘSC
12:
CZWARTEY POWINNOSCI
13:
Krolewskiey.
14:
O rzeczach po ſądziéch Królewſkich.
15:
O Areſtowániu ſpraw oſądzonych.
16:
GDy kto kogo zda nieſpráwiedliwie/ zdány niech áreſtuie
17:
zdánié w Kśięgách. A ieſli pozowie o nieſpráwiedliwé zdá=
18:
nié/ tedy ón/ który ták zdał/ ma zápłáćić winę trzy grzywny: á
19:
zdánié wypiſáć z kśiąg.
20:
A ieſli zdány nie áreſtowałby zdánia/
21:
tedy ón/ który zdał/może wypiſáć okróm winy.
22:
PRZESĄDZONE WINY.
23:
Winy ſądowné nie máią bydz
24:
nikomu dárowáné.
Zwyczay źiemie Krá. Z Przywil. Włádyſł. Liſt

25:
TEż obiecuiemy: iż Win ná ſzláchćie nam ſądownie ſkazá=
26:
nych/ żadnému nie obiecuiemy ku wyćiągániu dopuśćić: ále o=
27:
né przez nas ábo Stároſty ábo vrzędniki náſzé będźiemy wyćię=
28:
gáć/ á wyćiagnioné będźiemy wedle woléy náſzéy ſzáfowáć.

strona: 161

Práwá krolew. álbo wálnego Kśięgi pierwſze o Appelláciách.
1:
Temuz podobny.
2:
WIn przeſądzonych żadnych ná Szláchćie dawáć nie bę=
3:
dźiem/ wedle Przywileiu Prádźiádá náſzégo Królá Iágełłá.
4:
SALARIA, Iákié podatki przy ſądźiéch, y od Pozwów, y od Li=
5:
ſtów v Dworu: pátrz Tit. Cáncellária,
6:
APPELLACIA.
7:
Appellácia do KRólá.
Zyg. Aug. Stá. 7. w polſkim ſtátućie śiłá o tym/ liſt

8:
MOże tedy áppelowáć od Roków przerzeczonych głów=
9:
nych do Królewſkiégo Máyeſtatu/ iáko do Páná wysſzégo
10:
wſzyſtkich Praw/ dla otrzymánia ſpráwiedliwośći.
Zygmunt w Piotrk. Liſt

11:
Appellácia od Królá w niektórych
12:
rzeczach ná Séym.
13:
DLa znieśienia wątpliwośći/ y dla oddalenia ſporów nie
14:
potrzebnych/ któré mogą ſie wczynáć z róznośći zapiſów dóbr
15:
náſzych/ vſtáwiamy:
16:
iż gdy tákowé dobrá wykupić zechcemy/
17:
máią bydź oglądáné Liſty zapiſów: á któré ſłuſznie/ ſpráwie=
18:
dliwie/ y wedle Práwá ſą zápiſáné/ któré téż ináczéy: to ma
19:
bydź vznano y ſkazano przez nas y Rády náſzé.
20:
A ieſli kto tá=
21:
kowym vznániém y Dekretem czułby ſie bydź vćiśnionym: bę=
22:
dźie mu wolno to vznánié vćiſku ſwégo przez áppellácią przy=
23:
nieść ná Séym Wálny.
24:
EXEKVCIA SąDOW KROLEWSKICH, przychodźi ná vrząd Már=
25:
ſzałkowſki, álbo odsyłáią ad brachium Regale: wſzákże nie vbli=
26:
żáiąc nic onému Státutowi y wolnośći, ((w. 24-25 tekst łać.))
27:
o
28:
Wolnośćiách. ((26-28 w. tekst łać.))
Zygmuut w Kráko. Liſt.
Séymowych Conſtituciy Zygmunt król nie ſromał ſie retráctowáć


strona: 162

1:
Iáko Stáro=
2:
ſtá Królewſki/
3:
ták y ſam Król
4:
troiákié kauzy
5:
y ſądy miéwa.
6:
Stároſtá ma
7:
Grodzkié Ro=
8:
ki/ Querellę/ y
9:
Coercicia:
10:
Tákże y Król.
11:
ZAMKNIENIE.
12:
I Cauzy Séymowé ad conuenti=
13:
onem ſtatis diebus in Comi=
14:
tiis iudicentur. List 376. Itē,
15:
Stá. ſtáry, 151. ſta. II.
16:
Te dni
17:
miáſto Terminos Regales, o
18:
których maſz śiłá, Tit. Ap=
19:
pellatio: Otóż ono częſto wſpomina ad Ter=
20:
minos &c comitia: vel quod prius horum fue=
21:
rit: iáko téż ad colloquia vel comitia, vel
22:
quod horum prius fuerit.
23:
A ná Séym Ter=
24:
min, ſexta die poſt ingreſſum, Item, de cauſis officij vt iudicentur non expectatis termi=
25:
nis Regalibus.
26:
Crimináły/
27:
Remiſ=
28:
ſie od
29:
Trybu=
30:
nału/ gdy ((t. łać.)) gdy ((t. łać.))
31:
II. Cauſae poſt Curiam Zadworné 187. á 185.
32:
w Polſkim 30. zowie tám Pozwy y Roki zá
33:
Dworem Hetermini. Bo tám dokłáda, Przed
34:
námi: á tám mówi, Ná Séym. ((do w.22 - tekst łać.))
35:
III. Cauzy Nadworné Curiales, Tu dáią po=
36:
zwy in loco facti ná Dworze. Item, Nie=
37:
mieckié kauzy. Kauzy potoczné Emergen=
38:
tes, in Hoſpitio citati. ((do w.28 - tekst łać.))
39:
Ter=
40:
minus facionatus, 283. 5. zaoczny, oczywiſny,
41:
Areſtatio in hoſpitio.
42:
OBLIGATIA.
43:
Obowiązek Królów Polſkich zſtrony niepoſłuſzen=
44:
ſtwá obywátelów, gdzieby ſobie co pozwaláli vpor=
45:
négo, przećiwko Práwóm y wolnośćióm czynić.

strona: 163

Práwá krolew. álbo wálnego Kśięgi pierwſze o Obowiąſku krole.


strona: 163

1:
Prózno Práwá czynić, króm exe=
2:
quowánia ich.
3:
PRózno ieſt Prawá czynić/ któré wyiſczáné álbo exequo=
4:
wáné nie będą.
5:
Król Alexánder w Piotrkowie w
6:
potwiérdzeniu Praw ná
7:
Koronáciiéy.
8:
PRzetóż teráznieyſzym piſániem náſzym vmacniamy/ v=
9:
twiérdzamy y pochwalamy: áby ná wieczné czáſy prawdźiwą/
10:
wieczną/ nie wątpliwą moc miáły:
Olbrácht w Piotrk. Liſt Roku Páń. 1505. w Kráko.

11:
obiecuiąc pod przyśięgą/
12:
która ſie ná przerzeczonéy ſczęśliwéy Koronáciiéy náſzéy przez
13:
nas ſkutecznie sſtáłá/ náſzą oné wſzyſtkié y káżdé zoſobná we
14:
wſzyſtkich zwyczáiach/ obyczáiach/ położeniu/ wypiſániu
15:
ár=
16:
tykuléch/ punktćiéch/ ſpoſobiéch/ mocnie/ niezgwałcenié trzy=
17:
máć/ záchowywáć/ y cále trzymáć/ mieć/ záchowywáć/ roſkáże
18:
my ná wieczné czáſy.
19:
A ieſlibyſmy co przećiwko wolnośćióm/
20:
przywileióm/ ſwobodóm/ y Práwóm przerzeczonégo Króle=
21:
ſtwá náſzégo vczynili: to wſzyſtko ma bydź nikczemné/ prózné/
22:
y zá nic ie mieć od tego czáſu chcemy y ſkázuiemy: y to wſzyſtko
23:
nikczemnym próznym przez ninieyſzy liſt czynimy.
24:
Temuz podobny Zygmuntá Królá.
25:
To przydawáiąc mocą przyśięgi/ którąſmy przy Koronáci=
26:
iéy vczynili/ wſzyſtkié przerzeczoné wolnośći we wſzyſtkich zwy=
27:
czáiach/ wypiſániu/ punktćiech/ członkach/ konkluziách/ rozu=
28:
mieniu/
29:
mocnie y niezgwałcenié dźierżeć/ y roſkazáć/ dźierżeć/
30:
mieć y záchowáć ná wieczné czáſy. A ieſli co przećiwko wol=
31:
nośći/ przywileióm/ práwóm/ y ſwobodóm/ przerzeczonégo
32:
Króleſtwá vczyniemy/
33:
onym co vbliżáiąc/ y oné pſuiąc wcá=
34:
łośći álbo w częśći/ któréykolwiek rzeczy wysſzéy miánowá=
35:
néy: to wſzyſtko niech będźie nikczemné y prózno/ y áby żádnéy
36:
mocy áni władzéy niemiáło/ mocno mieć chcemy.

strona: 164

1:
Temuz podobny Zygmuntá Auguſtá.
2:
OBiecuiemy ſłowem náſzym Królewſkim/ y pod tą przyśię=
3:
gą/ którąſmy vczynili/ obowiązuiemy ſie/ iż té wſzyſtki wysſzéy
4:
miánowáné Práwá/ Státutá/ Swobody/ Wolnośći/ Dáni=
5:
ny/
6:
Przywileie/ y Liſty przez przodki náſzé ſławnéy pámięći/ á
7:
miánowićie przez Królá Ieo M. Oycá náſzégo ſłuſznie y ſprá=
8:
wiedliwie dáné y wydáné/ mocnie á nieporuſzenié dźierżeć/
9:
y
10:
wedle nich poddáné náſzé ſtanów wſzyſtkich ták wobec wſzyt=
11:
ki/ iáko y zoſobná káżdégo záchowywáć będźiemy/ y wſzyſtkim
12:
dźierżeć y záchowywáć roſkażemy czáſy wiecznémi. A to/ co
13:
by im było przećiwnégo/ áni ſámi czynić będźiemy/ áni innym
14:
czynić dopuśćimy.
15:
A gdźieby ſie przytráfiło/ iżby álbo przez
16:
nas álbo przez kogo inſzégo sſtáło ſie co tákowégo tym to Prá=
17:
wóm/ Státutóm/ Dáninóm/ Przywileióm/ Liſtóm/ Swo=
18:
bodóm/ y Wolnośćióm przećiwnégo:
19:
álbo iżbyſmy im dero=
20:
gowáć/ álbo abrogowáć ſámi przez śię czym chćieli: tedy to
21:
wſzyſtko żadnéy mocy áni wagi mieć nie ma: ále wſzyſtko mo=
22:
cą tego Séymu nikczemné y ſkáżoné rozumiano bydź ma.
23:
iákóż
24:
y my to pſuiemy y káźimy/ á nikczemné bydź náyduiemy tym li=
25:
ſtem náſzym czáſy wiecznémi.
26:
Temuz podobny Królá Stephaná.
w Przyśię. Liſt
((do końca strony tekst łać))

strona: 165

Práwá Krolew. álbo Wálnego Kśięgi pierwſze o Obowiąſku krole.
1:
Declaratio articuli de obedientia.
2:
ARtykuł de obedientia non praeſtanda mógłby przyczyną
3:
bydź różnégo rozumienia y wykłádánia.
4:
Przeto wáruiąc w
5:
tym Regiam dignitatem, interpretácią Artykułu tego/ którą Po=
6:
ſłowie Koronni w Węgrzéch/ z poruczenia wſzech ſtanów nam
7:
podáli/ Teraz zá ſpólnym wſzech zwoleniem vtwiérdzamy/ y
8:
pewną bydź znáyduiemy. Która tákowa ieſt. ((do w.26 tekst łać.))
w Conſti. Seymu koronáciiéy Stephán Liſt

9:
Henryk Król, y Pan náſz dźiśieyſzy, temuż podobną Confirmá=
10:
cią y Obligácią vczynił: czego wſzyſtkiégo Copią w Metryce znay=
11:
dźieſz.
12:
Bo ieſli przećiw Dignitarzóm ninieyſzym ten ieſt poſtępek, że
13:
piérwéy trina vice auiſati: ieſliby vpornie w tym leżeli, dopiéro ich
14:
deponuią: Dáleko więcéy przećiw Królóm nie ma ſie nic ſkwá=
15:
pliwie poczynáć. ((tekst łać.))
16:
Alexánder in Radom. ((tekst łać.))
17:
Wyiąwſzy w nagłéy rzeczy, gdźieby criminaliter, á o zdrádę.

strona: 166

1:
DRVGA TABLICA
2:
PRAWA DVCHOWNEGO.
3:
Iáko téz v Rzymian był rex Sacrorum.
4:
Kośćielnych
5:
oſób z Státu=
6:
tu opiſánych/
7:
Arcybiſkupá/
8:
Biſkupów/
9:
Kánoników/
10:
y fundáciy ko=
11:
śćielnych:
12:
kte=
13:
mu cztéréch v=
14:
rzędów Ducho
15:
wnych oſób/
16:
do których pe=
17:
wné tytuły/ do
18:
tytułów ſtátu=
19:
ty/ á ſtátuty ná
20:
wiérſzé rozdźie
21:
loné/ powinność ieſt
22:
I. Chwałę Bożą pomnażáć.
23:
A do tego należą
24:
Duchowni/
25:
Akádemia/
26:
Opáći/
27:
Klaſztory/
28:
Włádyctwá.
29:
II. Rząd dobry w ludu, zwie
30:
rzonym od Bogá, czynić.
31:
Bo tego należą viſitácie/
32:
Archidiakon/
33:
Kośćioły/
34:
Sácrámentá/
35:
Skárby Kośćielné.
36:
III. Sądy y Iuriſdicią ſwą od=
37:
práwowáć, wedle Arty=
38:
kulów Práwu Duchow=
39:
nému podległych. A do
40:
tego ſie śćiąga
41:
Práwo Duchowné y ártykuły im podległé/ Wykłádánie Práw/ Heretyk/ Scyſmátyk/ Aktá Duchowné.
42:
IIII. Senatorem wiernym bydź Regi & Regno, wedle ich przyśięgi. Diſcipliná kośćielna.

strona: 167

1:
DRVGIE KSIĘGI
2:
PRAW
3:
KORONNYCH.
4:
W KTORYCH PRAWO DVCHO=
5:
WNE, PRZEDTYM PO WSZY=
6:
STKICH KARTACH STATVTV
7:
ROZSYPANE, A TERAZ W KVPĘ
8:
IEST ZEBRANE, Y NADOBNYM
9:
PORZĄDKIEM OBIASNIONE.

strona: 168

1:
IASNIE OSWIECONEV KSIąZęCIV,
2:
Ieo M. X. Ierzemu, Kardynałowi,
3:
RADZIWIŁOWI,
4:
BISKVPOWI KRAKOWSKIEMV, KSIąZęCIV
5:
NA OLYCE Y NIESWIEZY, &c. &c.
6:
Pánu ſwému M.
7:
Oświecone Miłośćiwe Kśiążę.
8:
MAm ia przyczyny domowé, przéczem ia winien ſłużby ſwé od=
9:
dáwáć Wáſzéy Kśiążęcéy M. o czym wié dobrze Ieo M. pan Wo=
10:
iewodá Trocki, Pan Brát Wáſzéy X.M.
11:
Bo moi rodzeni y powi=
12:
nowáći, fámiliiéy zacnéy Wáſzéy X.M. długi czás byli ſługámi.
13:
Ale iest ieſzcze druga przyczyná więtſzá, że ia w oſobie Wáſzéy X.
14:
M. Duchowné Práwo, Ieo M.X. Arcybiſkupowi Gniéźnieńſkié=
15:
mu oddáię, & toti ordini Eccleſiaſtico.
16:
Bych nie miał nic więcéy
17:
zálécenia v ſtanu Duchownégo, ieno żem Práwo Duchowné, któ=
18:
ré było po wſzyſtkim Státućie rozsypáné, w kupę zebrał, y zebra=
19:
wſzy porządnie y methodicè porządźił: tedy pewieném tego, że mi
20:
wſzyſcy Ich M. mogą miłośćiwą łáſkę ſwą obiecowáć.
21:
Vmyſlnie
22:
da pan Bóg nicem nie zbłądźił áni odmięnił. Co ieſli ták iest, do
23:
vſzu Wáſzéy X.M. áppelluię: á przytym me, & obſequia mea,
24:
ſed & ſeruitia do łáſki Wáſzéy X.M. mégo M. Páná zálécam.

strona: 169

1:
ARCYBISKVP
2:
Zacność y praerogátywá koronowánia
3:
Królá, ſámému Arcybiſkupowi
4:
Gniéznienſkiému nalezy.
5:
KRolá wolno obránego/ żaden
6:
inny koronowáć nie ma/ oprócz kśiędzá
7:
Arcybiſkupá Gniéźnieńſkiégo/
Zyg. Aug.

8:
wedle
9:
Przywileiu iego/ przez Królá Káźimié=
10:
rzá dánégo/ Roku Páńſkiégo/ 1451.
11:
Przy którym Arcybiſkupie máią bydź/ któ
12:
rzy ktemu wedle ſtárádawnégo zwyczáiu
13:
należą/ Biſkupi.

strona: 170

1:
Ale y Królowéy nikt inny nie ma koronowáć, iedno tenże
2:
Arcybiſkup. Priluſ. List
3:
Moderowano to zſtróny Koronáciiéy w Iędrzeiowie,
4:
Ieſli kto przed kśiędzem Arcybiſku=
5:
pem ſzkárádé ſłowá będźie
6:
mówił.
7:
IEſli kto przed kśiędzem Arcybiſkupem ſzkárádé ſłowá bę=
8:
dźie mowił: winę niechay temuż Arcybiſkupowi trzy grzyw=
9:
ny/ álbo iáko zową/ piątnądźieſtą zápłáći.
10:
Ieſli kto przed Kśiędzem Arcybi=
11:
ſkupem kogo ráni, álbo miecz
12:
wyymie.
13:
IEſli kto przed kśiędzem Arcybiſkupem miecz/ álbo kórd
14:
wyymie/ choć kogo ráni álbo nie ráni: śiedmnądźieſtą/ to ieſt/
15:
cztérnaśćią grzywien ma bydź karan: która ma bydź Kśiędzu
16:
Arcybiſkupowi dáná.
17:
LAGATVS NATVS, Y PRIMAS,
18:
KARDYNAŁ, BISKVP.
19:
O zwiérzchnośći Arcybiſkupiéy.
20:
NAprzód tedy/ iże Stolicá Metropolitáńſka/ rć.
Káźimirz w Wiſlicy Liſt.
Káźimierz w Wiſlicy. Liſt
Alexánder Król

21:
My Ale=
22:
xánder Król oznáymuiemy: iż Nawielebnieyſzy w Pánie Kry=
23:
ſtuśie oyćiec/ Pan Andrzéy Róża/ Arcybiſkup Gniéźnieńſki/
24:
y Króleſtwá náſzégo Primás/ przy bytnośći Rad y Przeło=
25:
żonych Duchownych y Swietckich/ podał nam prośby ſwé/
26:
ábyſmy z Reyeſtrów Káncelláriiéy Oświéconégo KAźi=
27:
miérzá Królá Polſkiégo Oycá náſzégo/ Przywiléy kośćiołowi
28:
Gniéźnieńſkiému przynależący/ przez Máieſtat królewſki Oycá
29:
náſzégo dány/ y pozwolony przypiſáć/ y odnowić/ y potwiér=
30:
dźić raczyli: który ieſt táki.

strona: 171

Práwá Duchownego Kśięgi wtore o zwierzchnośći Arcybiſk.
1:
KAZIMIERZ. Oznáymuiemy ninieyſzym Liſtem wſzyt=
2:
kim/ teraz y potym będącym/ którym tego wiedźieć ieſt potrze=
3:
bá:
4:
iż gdy między źiemiámi Króleſtwá náſzégo Polſkiégo/ y
5:
poddánych náſzych niemáłé róznośći y ſpory sſtáły ſie/ około
6:
Kárdynálſtwá Nawielebnieyſzégo w Pánu Kryſtuśie/ Páná
7:
Zbigniewá Biſkupá Krákowſkiégo:
8:
dla których róznic Rzecz=
9:
poſpolita práwie ſie tárgáłá/ y wiele ſzkody bráłá. My tedy tá=
10:
kową rózność y ſpory (iakoſmy ná to z vrzędu náſzégo powin=
11:
ni) chcąc oddalić/ vſpokoić/ y porownáć
12:
y chcąc źiemie náſzé
13:
ku iednośći przywiéźć/ złożywſzy przez nas/ nawięcéy dla téy
14:
rzeczy/ Séym z Pręłaty y Pány Króleſtwá náſzégo/ w mieśćie
15:
w Piotrkowie ná dźiéń Swiąteczny/ zá rádą tychże Pręłatów
16:
y Pánów Króleſtwá náſzégo/
17:
tákeſmy tę rzecz zámknęli/ deter=
18:
minowáli/ y ſkazáli. Naprzód/ iż Stolicá Metropolitaná ko=
19:
śćiołá Gniéźnieńſkiégo/ y Kśiędzá Arcybiſkupá/ y Primáſá téy=
20:
że Stolice ná ten czás będącégo/ we wſzyſtkim práwie/ po=
21:
wadze/
22:
mocy/ pręrogátiwie/ iurisdiciiéy/ zwyczáiu/ któré inych
23:
czáſów kośćiół Gniéźnieńſki z ſtárádawná nád kośćiołem Krá=
24:
kowſkim miał y ma/ ma bydź ná wieki záchowána. Tochmy
25:
téź vſtáwili y poſtánowili:
26:
iż przerzeczonégo Zbigniewá Kár=
27:
dynałá y Biſkupá Krákowſkiégo/ wſzyſcy y káżdy zoſobná oby=
28:
wátele/ którégokolwiek ſtánu y doſtoieńſtwá będący/ zá praw=
29:
dźiwégo y niewątpliwégo Kárdynałá będą trzymáć y rozu=
30:
mieć/
31:
y iego tytułem Kárdynálſkim piſáć/ y napiſy czynić/ y
32:
zwáć onégo powinni y przyćiśnieni będą.
Zaden z duchownych Práłatow niema doſtáwáć Tytułu Kárdinálſkiégo. Ordinácya zſtrony mieſcá Kárdynałowi w Senaćie.

33:
Ale od tychmiaſt
34:
nápotym/ áni kśiądz Arcybiſkup Gniéźnieńſki/ áni Biſkup Krá
35:
kowſki/ áni inni Biſkupi nie máią próśić/ álbo którymkolwiek
36:
obyczáiem vpraſzáć Doſtoieńſtwá Kárdynálſkiégo/ álbo Po=
37:
ſelſtwá Stolice Apoſtolſkiéy/ przez dozwolenia náſzégo/ y
38:
wſzyſtkich Rad Króleſtwá.
39:
A żeby wſzyſtkié przekázy w da=
40:
wániu rády dla dobrégo poſpolitégo vſtáły/ y trudnośći były
41:
odćięté/ y áby mocna ſtałość Rad w Króleſtwie náſzym zoſtá=
42:
łá: obádwá przerzeczeni Praełaći máią ieźdźić z inémi Praełaty
43:
y Pány ná Séymy zá czáſem złożoné/
44:
áby dawáli rády Rzeczy
45:
poſpolitéy pożyteczné wedle tego/ iáko ktory w czym pytan bę=
46:
dźie. Ale ieden z nich iednégo dniá/ á drugi drugiégo do Rá=
47:
dy przychodźić ma/ wezwány od nas: á nie wezwány/ w go=
48:
ſpodźie ma zoſtáć.
49:
Wſzákże ma dawáć ztámtąd rády potrze=
50:
bné ná to/ o co będźie pytan. A ten ninieyſzy Dekret w prze=
51:
rzeczonych rzeczach vczyniony/ miány/ y zámkniony/ niezgwałce

strona: 172

1:
nié y króm ſporu wſzélákiégo trzyman y záchowan bydź ma.
2:
A
3:
któryby tego Dekretu chowáć/ dźierżeć y pilnowáć niechćiał/
4:
y im gárdźił/ álbo nań dbáć niechćiał/ tedy my przećiwko táko=
5:
wéy ſtronie przerzeczonych vſtaw niechowáiącéy/ y wſzyſtkié
6:
Rády náſzé y obywátele mamy bydź/ y niedopuſczáć mu ſwéy
7:
woléy.
8:
Ku którému wſzyſtkich rzeczy wierze y świádectwu
9:
pieczęć náſzá temu liſtowi ieſt záwieſzona. Dźiało ſie to w
10:
Piotrkowie ná Wálnym Séymie w Piątek po oktawie Swią
11:
tecznéy/ Roku Páńſkiégo 1451.
12:
Ze téż Arcybiſkup Gniéźnieńſki między Królem á Biſku=
13:
pem Krákowſkim rozſądek czyni, Patrz ((tekst łać. do w. 13))
14:
Iże teraz mieyſce Kárdynałóm dáią, iáko kárdynałóm w Se=
15:
naćie: Ale przedśię Arcybiſkup piérwéy wotuie.
16:
((od w. 16-19. tekst łać.))
17:
Ieſli Biſkupi máią przyśięgáć w Rádźie, weyźrzy w Conſtitu=
18:
cią Królá Auguſtá. Item weyźrzy 1588. fol. 40. przydáwáć má=
19:
ią w przyśiędze: ((do w. 23 t. łać.))
Ian Olbr. w Piotrk. Liſt

20:
IVSPATRONATVS,
21:
O PODAWANIV.
22:
Kto ſobie vprośi Duchowné opá=
23:
trzenié podawánia Królewſkié=
24:
go, álbo poddánych iego, iáko
25:
ma bydz karan.
26:
IEſliby kto Duchowné opátrzenié podawánia náſzégo
27:
Królewſkiégo/ álbo poddánych náſzych ku krzywdźie y vbliże=

strona: 173

Práwá Duchownego Kśięgi wtore o podawániu beneficiy.
1:
niu podawánia náſzégo y tychże poddánych náſzych z któréykol=
2:
wiek przyczyny vprośił/
3:
vſtáwiamy/ y ſkázuiemy/ y roſkázuie=
4:
my: áby tákowy ná wſzyſtkich dobrách ſwych ták ſpólnych/ iá=
5:
ko właſnych świetckich byli karáni: to ieſt/ áby im dobrá były
6:
do ſkárbu álbo ſtołu náſzégo wźięté/
7:
á kośćielné dobrá ich áby
8:
byly zápowiedźiáné/ y do ſkárbu obróconé: y ieſcze nád to/ niech
9:
będą zárázem tákowi wywołáni.
10:
Táki drugi Státut.
Alexander Rádom. Liſt

11:
ABy żaden bądź którégokolwiek rodzáiu y záwołánia Be=
12:
neficium podawánia náſzégo nie śmiał iáko vpraſzáć/ álbo po=
13:
danégo od kogokolwiek prziymowáć przez dozwolenia náſzeo /
14:
pod winą przerzeczonéy kaźni:
15:
to ieſt/ wywołánia/ y dóbr ták
16:
iego iáko téż rodźiców y przyiaćiół iego do ſkárbu obrócenia.
Alexander w Rádom. Liſt
Zygmunt w Kráko. Liſt

17:
Tákiz trzeći Státut.
18:
PRzydáie ſie częſtokroć: iż Kortyrozowie y biegunowie
19:
do Rzymá duchowné opátrzenia/ któré przez poddáné náſzé z
20:
dóbr ich ku poćieſze przyiaćiół żywiących y vmárłych ſą nádáné/
21:
vpraſzáią/
22:
á ztąd wielkié Szkody vbogiéy ſzláchćie/ Práwem ſie
23:
broniącéy zádawáć zwykli: dla tego ſkázuiemy/ áby ći/ którzy
24:
opátrzenié duchowné v Stolice Apoſtolſkiéy podawánia ná=
25:
ſzégo/ y tákże Pánów y ſzláchty świetckiéy Króleſtwá náſzégo
26:
vpraſzáią/ byli karáni ná oſobie y dobrách ſwych:
27:
tákże przyia=
28:
ćiele y powinowáći tych/ którzy vpraſzáią/ tákowąż kaźnią niech
29:
będą karáni.
30:
Podawánia, któré nie będą ná Li=
31:
śćiéch wyrázoné, Królewſkiému
32:
podawániu ſą záchowáné.
33:
GDźie oſobnéy zmienki w Przywileiu álbo w zapiśie o po=
34:
dawániu nie ieſt vczyniono: Práwu Królewſkiému ieſt zácho=
35:
wano.

strona: 174

1:
Podawánia, któré ſobie kśięza ná iné
2:
vpraſzáią, ſą ſkázoné.
3:
POdawánia/ któré ſobie kśięża ná pewné oſoby wyprá=
4:
wuią/ ſkáźiliſmy y zepſowáli/ ták iż żadnéy mocy mieć nie
5:
maią.
6:
ANNATY, SACRY.
7:
Annaty więcéy nie dawáć Papiezo=
8:
wi, ále ná obronę R.P.
9:
Doſyć czyniąc prośbóm Pánów Rad náſzych świetckich
10:
y Poſłów Ziemſkich/ poſzlemy do świętégo Oycá Papieżá pro=
11:
śić o Annaty/ ábyſmy ich z Króleſtwá nie dopuśćili wynośić/
12:
ále żeby w Króleſtwie zoſtáły ná obronę Rzeczypoſpolitéy.
13:
A
14:
ieſlibyſmy ich vprośić nie mogłi/ tedy iuż od tychmiaſt mamy
15:
ſie mu opowiedźiec/ że ich my áni dawáć/ áni wynośić żadnym
16:
kſztałtem nie dopuśćimy.
Zyg. Aug. w Piotrk.
Zygmunt w Kráko.

17:
O tychze Annaciech.
18:
SWiętobliwy Máyeſtat Królewſki/ między innémi przy=
19:
czynámi Legáciiéy do Rzymu/ w Rzymie v Papieżá będźie v=
20:
śiłował/ áby Annáty zoſtáły w Króleſtwie/ rć.
támże. Tenże Krol

21:
Temuz podobny, o Bázyleyſkim
22:
Concilium.
23:
ANnaty będźie vśiłował vprośić v Papieżá/ któré iemu
w Láć. liſt.

24:
náſzy Biſkupi przećiwko Dekretóm Bázyleyſkiégo Concilium
25:
zwykli dáwáć.
26:
Annaty.
27:
POzwalamy/ áby Annaty w Koronie zoſtáły ná obronę
28:
Rzeczypoſpolitéy.
Zygmunt y Pánowie w Piotrko. w Conſtit. Piotrkow Liſt


strona: 175

Práwá Duchownego Kśięgi wtore o Annáciech y Korty.
1:
Pod winą duplicis Annatae, máią
2:
bydz oddawáné do ſkárbu.
3:
ANnaty/ któré Séymową Conſtitucią ſą pozwoloné/ ná
4:
obronę potoczną: támże máią bydź oddawáné od poſseſsorá/
5:
od Contituciiéy dwuletniéy Piotrkowſkiéy/ pod winą dupli=
6:
cis annatae.
7:
Temuz podobny.
8:
ANnaty Ich M. Kśięża Biſkupi wedle Conſtituciiéy An=
9:
ni 1567. Anni 1569. powinni oddawáć támże w Wárſzáwie
10:
do ſkárbu Koronnégo ſub poenis ibidem expreſsis.
Conſtitu. Lubelſkie Liſt

11:
KORTYZANI.
12:
Ná Kortyzany grozá.
13:
IEſliby kto przećiwko poſtánowieniu Státutowému co
14:
práwem Kortyzáńſkim otrzymał: niech będźie wywołan zárá=
15:
zem/ y dobrá iego wedle Státutu máią bydź do ſkárbu náſzé=
16:
go obróconé.
17:
A ieſliby zá boiáźnią przerzeczonégo karánia
18:
odſtąpił od Práwá y kauzy ſwéy: tedy przedśię ku zápłácéniu
19:
ſzkód y nakłádu temu/ przećiwko którému Práwem Kortyzáń=
20:
ſkim czynił/ będźie powinien/ y ma bydź przyćiśnión:
21:
á ſzkody
22:
y nakłády przyśięgą tego/ który z nim práwem czynił/ máią bydź
23:
dowodzoné.
w Confir. Iędrzeiow. Liſt
Zygmunt w Piotrko.
Zygmunt

24:
Kortyzáni pod winą wywołánia, má=
25:
ią ſie do Beneficiy wróćić.
26:
IZ niektórzy z poddánych náſzych od wiele lat w Rzymie
27:
mieſzkáiąc/ w Króleſtwie náſzym niemáło duchownych vrzę=
28:
dów/ ſtáránié około duſz máiącé dźierżą:
29:
y té częſtókroć zánie=
30:
dbawáiąc inſzych tu w króleſtwie mieſzkáiących pokoiowi y
31:
Bozkim poſługóm oddáné/ Pozwy do Rzymſkiégo Dworu
32:
wyzywáią/ práwy motáią/ y rozmáićie trapią:
33:
która ich ſwa=
34:
wola y nie dobré przedśięwźięćie w vmyſłach poddánych ná=
35:
ſzych niemáłé zruſzenié vczyniłá. Dla tego prośbą Poſłów ná=

strona: 176

1:
ſzych źiemſkich/ y wołániém niktórych poddánych náſzych poru=
2:
ſzeni y práwie przymuſzeni/ vſtáwiamy:
3:
áby wſzyſcy tácy Kor=
4:
tyzani z Rzymu do Króleſtwá náſzégo/ y do Beneficiy któré
5:
dźierżą/ byli wyzwáni: á gdźieby ſie wezwáni przez nas w ná=
6:
znáczonym czáśie niewróćili/ zá wywołáné y bezecné niechay
7:
będa miáni:
8:
áni ná potym niech przywrócenia do Oyczyzny nie
9:
máią.
10:
Temuz podobny.
11:
ABy tákowi Kortyzani ku niedoſtoieńſtwu náſzému y o=
12:
belżéniu narodu Polſkiégo ná Dworze Rzymſkim tákowémi
13:
nieprzyſtoynémi chytrośćiámi ſie nie ćwiczyli/
14:
zá iednoſtáyną
15:
rádą y zwoleniém Rad náſzych/ y Poſłów źiemſkich króleſtwá
16:
náſzégo ſkázuiemy y vſtáwiamy: áby tym Kortyzanóm poddá=
17:
nym náſzym/ którzy w króleſtwie y w Páńſtwách náſzych Du=
18:
chowné mieyſcá trzymáią/
19:
którzy poddánym y ſługom náſzym
20:
ſwowolnie przykrośći zádáią/ przywodząc ie ku ſumptóm y na
21:
kłádóm niepotrzebnym/ którzy vżywáią Praw króleſtwá ná=
22:
ſzégo/ Przywileiów od ſtolice Apoſtolſkiéy nam y Króleſtwu
23:
náſzému pozwolonych:
24:
áby iuż przez nas byli wezwáni/ otwo=
25:
rzyſtémi Liſty náſzémi: któré do kośćiołów ich poſzlemy/ áby w
26:
ſześći Mieśięcy (od czáſu do kośćiołów liſtów náſzych oddá=
27:
nych czás obliczywſzy) do Króleſtwá y Pańſtw náſzych/ y do
28:
vrzędów ſwych kośćielnych wróćili ſie/
29:
wedle vſtáwy Piotr=
30:
kowſkiéy przerzeczonéy/ rć.
31:
Edict ten zupełnié znaydźieſz w Metrice Státutowéy.
32:
O BISKVPSTWACH.
33:
Statuta de Cortiſanis w mocy zachowuiemy/ y oné do exe=
34:
kuciiéy przywodząc/ vchwalamy ná wieczné czáſy:
35:
áby żadna
36:
oſobá/ Biſkupſtw/ ku vbliżeniu práwá náſzégo królewſkiéo / nie
37:
otrzymywáłá/ ále do nich wedle praw y zwyczáiów ſtárádaw=
38:
nych przychodźiłá: áliás to wſzytko ináczéy otrzymano/ ma bydź
39:
iritum & inane.
40:
PENSIAE.
41:
Wymyślnych obyczáiów nábywánie Duchownégo chlebá. Práwo zákázuie.
Zygmunt w Kráko. Zygm. III. ná Séymie Kornáciey Liſt


strona: 177

Práwá Duchownego Kśięgi wtore o Biſkupſt. y Penſyách.
1:
((od w. 1 do 28. tekst łać.))
2:
PLEBEIVS.
3:
Kánonie ná Tumách Szláchćicóm z
4:
oycá y z mátki, máią bydz dawáné.
Ian Olbr. w Piotrko. Liſt.

5:
ACz przez święté niegdy Króle Polſkié przodki náſzé z ſtárá=

strona: 178

1:
dawná było vſtáwiono/
2:
y przez niektóry czás niezgwałcenié by=
3:
ło chowano: áby dla obrony Kośćielnéy y dóbr iego/ do prze=
4:
dnieyſzych kośćiołów/ to ieſt Gniéźnieńſkiégo/ Krákowſkiégo/
5:
Włocłáwſkiégo/ Poznáńſkiégo/ Płockiégo/ nie były prziymo=
6:
wáné/
7:
iákóż nie były prziymowáné/ ná doſtoieńſtwá perſona=
8:
tus, Vrzędy/ Kánoniae/ y Prębendi/ oſoby nie ſzlácheckiégo y proſtégo ſtanu: któré ku obronie potrzebnéy kośćiołów w kró=
9:
leſtwie náſzym/
10:
zwłaſczá dla ludźi ſwowolnych y częſtych wy=
11:
praw woiennych/ máło/ álbo nic/ mogą bydź pomocni kośćio=
12:
łóm: ále tylko mieli bydź prziymowáni Pánowie Vrodzeni y
13:
ſzláchetni: z którychby prędka y łácwa obroná Kośćiołóm mo=
14:
głá bydź.
15:
Wſzákże gdy przez nieiákiéś ochylánié/ któré było w
16:
Státućie y Przywileiu ſtárym záchowáné/ wiele oſób proſté=
17:
go ſtanu do kośćiołów przerzeczonych tych czáſów było brano/
18:
ták iż kośćielné dobrá żadnéy obrony niemiáły:
19:
y dla tego z wiel=
20:
kiéy częśći ſpuſtoſzoné y ſkáżoné/ á ná niektórych mieyſcách ták
21:
zepſowáné były: że téż niémaſz domów wczęśnych ná grunćiéch
22:
oſobóm kośćielnym ku mieſzkániu: á to wſzyſtko ztąd/ iż ludźie
23:
proſtégo ſtanu ich nie bronią.
24:
Téż obaczywáiąc ćiężkié nietyl=
25:
ko Duchowieńſtwá/ ále y Króleſtwá náſzégo y Rzyczypoſpoli=
26:
téy ſzkody/ któré z záchowánia beneficiy zá żywotá poſseſsorá
27:
nie dawno wymyślonégo/ y z penſiiéy/ którá bywa dawáná o=
28:
ſobóm/ nie w tym króleſtwie zrodzonym/ y nie tu mieſzkáią=
29:
cym
30:
iáko káżdégo czáſu doznawamy ſkutkiem. Iż tedy té ſzko=
31:
dy ztąd przychodzą/ y przez nié chwałá Boża bywa vmnieyſzo=
32:
na: obroná kośćielna y wolnośći bywa odięta/ y przyſtęp oſo=
33:
bóm godnym/ któré ſą Rzeczypoſpolitéy Krześćiiáńſkiéy y kró=
34:
leſtwu náſzému pożyteczné/ bywa odięté:
35:
ktemu y pogorſzenia
36:
od Duchowieńſtwá wczynáią ſie w ludźiach nam poddánych.
37:
Dla czego my niemniéy Rzeczypoſpolitéy/ iáko téż Kośćielnéy
38:
Króleſtwá náſzégo w téy mierze (iákoſmy powinni) ſzkodźie
39:
chcąc zábieżeć vſtáwiamy:
40:
áby w káżdych Kápitułách kośćio=
41:
łów przerzeczonych ná Doſtoieńſtwá/ perſonatus, y vrzędy/ y
42:
Kánonię y Prębendy nie byli bráni/ tylko oſoby té/ któré ſą o=
43:
bywátelmi Króleſtwá Polſkiégo ſzláchćicy z oboygá rodźiców:
44:
o których ſzláchectwie tákby wiádomo y dowiedźiano było: iá=
45:
ko w poſpolitym Práwie Króleſtwá náſzégo ſzláchectwo nie=
46:
nágánioné zwykło bydź dowodzoné.

strona: 179

Práwá Duchownego Kśięgi wtore o Plebeiuſzach.
1:
Tákiz Státut.
2:
DO kośćiołów Tumſkich w króleſtwie náſzym niech nie
3:
będą prziymowáni ná Biſkupſtwá/ Pręłatury/ Kánonię/ ie=
4:
dno ſzláchćicy z obudwu rodźiców/ y którzy ſą obyczáiem ſzlá=
5:
checkim wychowáni:
6:
á proſtégo ſtanu ludźi pewna liczbá niech
7:
przy kośćieléch będźie. A którzy z nich ná Biſkupſtwá y Prałá=
8:
tury ſą podnieśieni/ którzyby nie byli z oboygá rodźiców náro=
9:
dzeni y wychowáni obyczáiem ſzláchćiców
10:
niech ná wysſzé nie
11:
wſtępuią/ pod winą wiecznégo wywołánia y dóbr rodziców
12:
ich/ y krewnych do ſkárbu wźięćia/ tych/ którzyby kuśili ſie prze=
13:
ćiwko tákowému porządku to czynić/ zá zaſłoną iákiéykolwiek
14:
mocy y władzéy.
15:
Dla tego ninieyſzy y niżéy nápiſány Státut
16:
ná to iáwnie vczyniony náſzémi ninieyſzémi/ y innémi przez nas
17:
potwierdzonémi przodków náſzych Státutmi/ y Przywileymi
18:
wiecznémi przypiſuiemy pod tákowémi ſłowy.
19:
Státut o proſtégo ſtanu ludziach:
20:
NA prośbę Naiaſnieyſzéy Kśiężny/ Pániéy Helżbiéty/ z łá=
21:
ſki Bożéy Królowéy Polſkiéy/ Mátki náſzéy/ vſtáwiony: zá=
22:
mykáiąc w ſobie/ którzy y iáko ná Biſkupſtwá y Doſtoieńſtwá
23:
máią bydź bráni:
24:
y iáko ſzláchectwo tákowych ná potym ma
25:
bydź dowodzoné.
26:
Ten Státut w Metrice ſtátutowéy znaydźieſz.
27:
ZYGMVNT Potwiérdza Práwá przećiwko proſtégo ſta=
28:
nu ludźiam/ y przećiwko Kortyzanóm. w Metrice znaydźieſz.
29:
O INDVLTCIE v Oycá S. Papieżá vproſzonym/ ná
30:
podawánié Beneficiy kośćielnych w ſześć Mieśięcy. Máło co
31:
niżéy naydźieſz przed Akádemią.
Alexánder Liſt
Alexander w Rádom.
Zyg. w kra. Liſt Zyg. Aug. w Kráko. Ian Olbr. w Piotrko.

32:
Wiele, y iácy, proſtégo ſtanu lu=
33:
dzie, do kościołów Tumſkich
34:
máią bydz bráni.
35:
ABy ſie co nie zdáło bydź vczynionégo z nienawiśći proſté=
36:
go ſtanu ludźi/ których ſtan zwykł vżywáć oſobnégo opátrze=

strona: 180

1:
nia y nádánia ſwégo w Króleſtwie náſzym:
2:
dla tego ácz ſyno=
3:
wie ſzlácheccy/ zdádzą ſie tákże bydź vczeni/ y częſtokroć vczen=
4:
ſzy nád proſtégo ſtanu ludźie: y niémáſz téy Kápituły/ któraby
5:
ludźi vczonych y biegłych/ Pręłatów/ Kánoników/ ſzláchćiców
6:
w ſobie nie miáłá/
7:
którzy nie mniéy ſą godni ku potrzebie/ iáko
8:
téż ku czći y ozdobie kośćiołów: y którzy o kośćiołách zwykli y
9:
vmieią rádźić. Wſzákże mimo Doktory/ którzy ſą w Kápitu=
10:
łach z ſynów ſzlácheckich/ ſkázuiemy/
11:
áby byli téż przypuſczeni
12:
Doktorowie z proſtégo rodzáiu pod liczbą y porządkiem niżéy
13:
nápiſánym: to ieſt/ v Kośćiołów przerzeczonych/ v których ſą
14:
Doktorowie/
Zygmunt Zyg. Aug. w Piotrko.

15:
ábo czytáiący Práwo Duchowné y święté piſmo/
16:
bądź zdawná/ bądź téż teraz nowo poſtánowieni y fundowá=
17:
ni/ álbo gdźie máią bydź przez nową fundácią ná nie nádáną
18:
ſtáwieni: ná tych mówię mieyſcách ieden ma bydź Doktór w
19:
świętym Piſmie:
20:
drugi w Práwie Duchownym: á trzeći w
21:
Lékárſkiéy náuce. A gdźie v kośćiołów nie ſą fundowáni prze=
22:
rzeczeni Doktorowie/ ſkázuiemy/ áby nie więcéy ich było/ iedno
23:
dwá w świętym Piſmie/ dwá w Práwie Duchownym/ á pią=
24:
ty w Lékárſkiéy náuce.
25:
Którzy to nieináczey będą prziymowá
26:
ni w kápitułach: iedno których przełożeni mieyſc godné w táko=
27:
wych náukách doktorſkich pochwalą: y tákowi/ ná któré będą
28:
rádźić/ áby pod tąż liczbą byli przyięći.
29:
Podobnyz temu Státut.
30:
STátuty o liczbie proſtégo ſtanu ludźi/ którzy máią bydź
31:
do głównych Kośćiołów bráni/ y około odięćia penſiiéy/ y o
32:
winie ná Kortyzany/ ilekroć będźie potrzebá/ będźiem y roſka=
33:
żemy exequowáć.
34:
O tychze ludziach proſtégo ſtanu,
35:
Zygmunt Auguſt piſze.
36:
GDyż to ieſt Státuty przodków náſzych opátrzono/ áby
37:
ludźie narodu proſtégo do głównych Kośćiołów dawáni nie
38:
byli/ tylko ludźie narodu y krwie Polſkiéy:
39:
roſkażemy Kápi=
40:
tułam/ áby ich między ſię nád opiſány poczet nieprziymowáli.

strona: 181

Práwá Duchownego Kśięgi wtore o wolnośćiách kośćiel.
1:
KOSCIOŁY.
2:
O praerogátywach kośćiołów Tum=
3:
ſkich, y o wolnośći kośćielnéy.
4:
WSzyſtki domy Bożé álbo Kośćioły/ we wſzytkich ich prá
5:
wiéch/ ſwobodách/ wolnośćiách/ gránicach/ rozdźiałách ſtá=
6:
rych/ których zá czáſów świętych Przodków náſzych Królów
7:
Polſkich y Kśiążąt vżywáli/ chcemy wcále záchowáć.
8:
Doſtoienſtwá kośćielné przy Prá=
9:
wiéch y wolnośćiach ich zácho=
10:
wywa.
11:
DOſtoieńſtwá kośćielné y świetckié Króleſtwá Polſkié=
12:
go iednoſtáynie przy práwiéch y zwyczáiach y wolnośćiach ich/
13:
któré y ktorych/ czáſu Naiáſnieyſzych Kśiążąt/ Pánów Káźimié
14:
rzá Lódwiká/ y innych Królów y Kśiążąt/ dźiedźiców Króle=
15:
ſtwá Polſkiégo vżywáli/ dopuſczamy ſtać/ y chcemy przy nich
16:
zoſtáwić.
17:
Ktoré to doſtoieńſtwá gdyby wákowáły/ to ieſt
18:
gdyby ten/ który ie miał vmárł/ żadnému codzoźiemcowi po=
19:
ſtronnému iedno ſzláchćicowi dobrze záſłużonému/ y w ſławie
20:
chwalebnie záchowáłému onéy źiemie/ w któréy doſtoieńſtwo
21:
tákowé będźie wákowáło/
22:
to ieſt/ w źiemi Krákowſkiéy oby=
23:
wátelowi Krákowſkiému: w Sędomiérſkiéy/ Sędomiérſkié=
24:
mu: w Wielkiéy Polſcze obywátelóm Wielkiéy Polſki: á ták
25:
we wſzyſtkich źiemiach Króleſtwá náſzégo będźiemy dáwáć/ y
26:
rozdáwáć.
27:
Ná któré doſtoieńſtwá ták Duchowné iáko y świet
28:
ckié/ Expektátyw zápiſánych żadnéy oſobie nie damy ná przyſzłé
29:
czáſy. A tákowych Doſtoieńſtw przerzeczonych/ ták Ducho=
30:
wnych iáko y Swietckich niemamy vmnieyſzáć/ potłumiáć:
31:
y
32:
ich dźierżaw/ czynſzów/ álbo dochodów ku nim należących
33:
przez ſłuſznégo vznánia práwá nie mamy bráć.
Iágełło w Iedlney Liſt
Támże Liſt.
Zygmunt w Krák. Pożogá


strona: 182

1:
Práwo poſpolité nie dopuſcza, á=
2:
by byli bronieni od Kośćiołów
3:
nocni złodzieie.
4:
NOcni ſzkódnicy ná polu/ grunćiéch/ rolách: tákże zwadź=
5:
ce/ y ná dobrowolnych drógách záſtępuiący:
6:
ktemu złodźieie iá=
7:
wni/ álbo trzykroć do Reyeſtru wpiſáni: ieſcze którzy palą y
8:
gwałcą wolnośći kośćielné: ci wſzyſcy tákowi máią bydź z ko=
9:
śćiołów bráni/ á nie ma ich żaden brónić.
10:
O ſkárbach kośćielnych niżéy Tytuł właſny naydźieſz.
11:
FVNDACIAE.
12:
O FVNDACIACH y nádániu Kośćiołów/ Klaſzto=
13:
rów/ Kollegia/ Szpitalów/ y inſzé nádánia/ co o nich rozumieć:
14:
Znaydźieſz wysſzéy w kśięgach Piérwſzych w Tytule, Nádánia,
15:
Fundácię.
Zygm. III Liſt.

16:
O rekuperowániu dóbr kośćielnych
17:
álienowánych.
18:
IZ wiele dóbr Kośćielnych od Kośćiołów y Klaſztorów
19:
nieſłuſznie ieſt álienowánych/ ták/ iż powinnośćiam onych ko=
20:
śćiołów nie może ſie przyſtoynie doſyć czynić.
21:
Poſtánawia=
22:
my/ áby nápotym álienácię żadné ważné nie były/ którychby w
23:
Práwiéch y Przywileiach przyczyn y kondiciy ſłuſznych/ y oné=
24:
mu kośćiołowi pożytecznych/ probabiliter ſpecificé, & auten=
25:
ticé wyráżonych y opiſánych nie było:
26:
y conſenſy/ quorum in=
27:
tereſt, wedle práwá nie przyſtąpiły. A ináczéy álienatá/ prá=
28:
wem rekuperowáć ſucceſſoribus záwżdy wolno będźie: o co
29:
forum w Ziemſtwie ratione bonorum vkázuiemy.
30:
Iednák do
31:
ſwégo żywotá poſſeſſores vżywánié mogą dáwáć/ cittra tamen
32:
praeiudicium Eccleſiae, & derogationem onerum ipſis, według
33:
práwá/ incumbentium. Tóż ſie y o dobrách Gréckich Władyctw
34:
y Monáſterów rozumieć ma.

strona: 183

Práwá Duchownego Kśięgi wtore o Dźieśięćinach.
1:
DZIESIĘCINY.
2:
Iároſław Arcybiſkup Gnieznienſki,
3:
między Káźimiérzem á Bodzán=
4:
tą Biſkupem Krákowſkim, około
5:
róznośći Dzieśięćin, ták poſtá=
6:
nowił.
7:
Káźimiérz z łáſki Bożéy Król Polſki: Oznáymuiemy niniey=
8:
ſzym piſániém: iż chcąc áby poddáni náſzy w króleſtwie náſzym
9:
mieſzkáiący/ á zwłaſczá w króleſtwie Polſkim y w źiemiách/ bę=
10:
dąc którégokolwiek ſtanu y záwołánia/ poczćiwie żyli/
11:
á ieden
12:
drugiégo nie obrażał/ y áby práwo ſzło káżdému: nád to zá rá=
13:
dą Wielebnégo w Pánie Kryſtuśie Oycá y Páná Iároſłáwá/
14:
świętego kośćiołá Gniéźnieńſkiégo Arcybiſkupá/
15:
tákże Pręła=
16:
tów/ Woiewód/ Pánów/ y wſzyſtkiéy ſzláchty náſzéy Polſkiéy/
17:
ná wieczną pámięć wydáliſmy Státutá niżéy nápiſáné:
Káźi. Król Liſt
Támże ná tym Liśćie.

18:
chcąc
19:
áby té Státutá w przerzeczonéy źiemi Polſkiéy/ od wſzyſtkich
20:
były chowáné/ ieſliże chcą vydź niełáſki náſzéy/ y kaźni w nich
21:
nápiſánych. Abowiém potrzebuie tego częſtokroć śmiáłość
22:
złych/
23:
ábyſmy nietylko zákázowáć co mieli/ ále téż y winę ná
24:
przeſtępce włożyli.
25:
Król máiąc przy ſobie Arcybiſku=
26:
pá Gnieznienſkiégo iáko iedna=
27:
czá, ták z nim około Dzieśięćin
28:
poſtánowił.
29:
MY tedy Iároſław/ Boskim przeyźrzeniém Swiętégo
30:
Gniéźnienſkiégo Kośćiołá Arcybiſkup/ w Krákowſkim Bi=
31:
ſkupſtwie ná Wizytáciiéy będąc/ wſzyſtkim/ do których té Liſty
32:
prziydą/ chcemy bydź wiádomo:
33:
iż przez Naiáſnieyſzé Kśiążę
34:
Królá Káźimiérzá z łáſki Bożéy Królá Polſkiégo/ y obrońce náſzégo z iednéy ſtrony/ á Bodzántą z drugiéy ſtrony brátá ná=
35:
ſzégo namilſzégo/ Biſkupá Krákowſkiégo/
36:
gdy byłá wątpli=

strona: 184

1:
wość wſczęta około Dźieśięćin/ y około innych rzeczy niżéy o=
2:
piſánych/ potym iż ſtrony chcąc ku zgodźie bez obráżenia ſu=
3:
mniénia przyść/ ná nas dobrowolnie z pewnéy wiádomośći
4:
nie żadnym obłądzeniem/
5:
áni iáką zdrádą oſzukáni/ zá Artyku=
6:
ły niżéy opiſáné z ſtróny ſwéy y namiáſtków ſwych/ zgodnie ſie
7:
zgadzáiąc/ dáli ſie ná náſz wyrok/
8:
iáko ná nalazek Compromiſ=
9:
ſárſki/ y ná nas iáko iednaczá/ pochwalićielá y definitorá/ álbo
10:
przyiaćielſkiégo zgodźićielá/ dáiąc y pozwaláiąc nam wolną y
11:
ſtáteczną moc y władzą:
12:
ábyſmy mogli zgołá/ y przez práw=
13:
nych poſtępkow/ y obyczáiu ſądowégo ná przerzeczoné Arty=
14:
kuły ſkázáć/ pochwalić/ ſkończyć/ iednáć/ poſtánowić/ práwny
15:
poſtępek záchowawſzy/ iákokolwiek nam będźie ſie zdáło nale=
16:
piéy y napożyteczniéy.
17:
My tedy wezwawſzy imięnia Bożé=
18:
go/ y porádźiwſzy ſie ludźi mądrych/ y dobrze ſie około tego ro=
19:
zmyśliwſzy/ dla dobrégo pokoiu y pożytku Kośćiołá Krákow=
20:
ſkiégo/ mocą Compromiſſu przerzeczonégo vchwalamy/
21:
po=
22:
ſtánawiamy/ ſkázuiemy/ y kończąc rzecz/ to iednánié czynimy/
23:
między Królem Ieo M. y Biſkupem przerzeczonym.
24:
Kto folwárkową Dzieśięćinę wydziéra.
Liſt Liſt Támże

25:
IEſli który ſzláchćic Dźieśięćinę po Folwárku wydrze/ tá=
26:
kowy wydźiércá álbo złoczyńcá/ piérwéy vpomniony/ będźie
27:
záklęt: á gdźieby w klątwie przez ſześć Mieśięcy trwáć miał:
28:
tedy poddáni w iego wśi mieſzkáiący/ którzy byli powinni Dzie
29:
śięćinę dáwáć/ máią bydź záklęći z tym/ który był pobrał Dźie=
30:
śięćinę. A gdźie żoná czyiá w niebytnośći mężowéy Dźieśię=
31:
ćinę wydrze:
32:
przez klątwę kośćielną ma bydź ku doſyć vczynié=
33:
niu ſłuſznému przećiwko tákowéy poſtąpiono: która ieſliby
34:
przez ſześć Mieśięcy w klątwie zátwárdźiałym vmyſłem trwá
35:
łá/
36:
tedy kmiećie w téyże wśi/ gdźie Dźieśięćiná byłá vłápiona/
37:
z nią weſpółek máią bydź záklęći.
38:
O poſtánowieniu targu około
39:
Dzieśięćiny.
40:
TEż którybykolwiek Pan we wśi chćiał Dźieśięćinę kupić/
41:
przed świętym Iákubem ma z Pánem Dźieśięćiny ſtánowić:

strona: 185

Práwá Duchownego Kśięgi wtore o Dźieśięćinach.
1:
bo gdy tego nie vczyni/ tedy Pan Dźieśięćinny Dźieśięćinę
2:
przeda wolnie: á przekázowánié Páná onéy wśi nie má nic
3:
ſzkodźić.
4:
Około Dzieśięćiny z pośianych
5:
rzeczy ná ogrodzie.
6:
GDźiekolwiek pługiem w ogrodźie álbo ná polu będźie o=
7:
rano/ Dźieśięćiná zupełnie ma bydź dawáná/ wyiąwſzy Rzepę/
8:
mák/ kápuſtę/ cebulę/ czoſnek/ y iné rzeczy tym podobné ná o=
9:
grodźie ſie rodzącé.
10:
Ieſliby kto orząc ſczépił/ Dźieśięćiná od
11:
tego żadnym obyczáiem nie ma bydź bráná.
12:
Zá wolą królá Kázimiérzá, Bodzán=
13:
tá Biſkup Krákowski około Dzie=
14:
śięćin ták poſtánowił ná Séymie.
15:
By były zá niezawiśći wielkié y róznośći/ między
16:
Duchownémi y Swietckiémi oſobámi/ Pány Dioeceſiiéy Krá=
17:
kowſkiéy:
Liſt Liſt
Tenże

18:
potym były vſpokoioné między niémi ná Séymie
19:
przez Królá Káźimiérzá/ y ná Synodźie przez Bodzántę Bi=
20:
ſkupá Krákowſkiégo ná ieden czás/ w Krákowie czwartégo
21:
dniá Mieśiącá Czérwcá/ Roku 1369. złożonym.
22:
Przy czym
23:
był Iároſław Gniéźnieńſki Arcybiſkup Boguria rzeczony: któ
24:
ry ná ten czás przyczyną onych róznośći zá władzą ſwégo
25:
przełożeńſtwá wizytował Dioeceſią Krákowſką.
26:
A ſą poſtá=
27:
nowioné rzeczy niżéy nápiſáné/ o wolnośći Dźieśięćin/ o wy=
28:
dźiérániu Dźieśięćin/ o czáśie wytykánia Dźieśięćiny/ około
29:
targu/ około kupienia Dźieśięćiny przez Pány/
30:
około bránia iéy
31:
z pługu/ około naymu nowiny/ y ich poſtępkách/ rć. około Co=
32:
lumbáciiéy/ około Wizytáciiéy Ardźiákońſkiéy/ w wypráwie
33:
Duchowieńſtwá ná woynę/
34:
o pozywániu świetckich do ſądu
35:
duchownégo/ o opráwie kośćiołá/ o Dźieśięćinie konopnéy/ o
36:
interdiktcie trzech dni przeſtánia od ſłużby bożéy/ około zapłá=
37:
ty Poſłóm/
38:
około budowánia kośćiołów w imięniu ſzláchec=
39:
kim: iáko to wſzyſtko niżéy ieſt nápiſano:
40:
W Imię Boże Amen. NIechay wiedzą wſzyſcy/

strona: 186

1:
którzy ninieyſzégo ſtánowienia wiádomość będą mieć:
2:
iż my Bodzántá z bozkiégo przeźrzenia y Stolice Apoſtolſkiéy/ Bi=
3:
ſkup Krákowſki/ przypátruiąc ſie/ iż źiemiá Lubelſka/ Siećie=
4:
chowſka/ y Lukowſka/ náſzéy Dioeceſiiéy/ przez naiazd niewier=
5:
nych Tátárów y Litwy dla grzéchów náſzych ſą po wielkiéy czę
6:
śći ſpuſtoſzoné.
7:
Chcąc tedy áby ku oſádźie tych źiem lud Krze=
8:
śćiiánſki był przywiedźion/ ná vśilną prośbę Naiáſnieyſzégo
9:
Kśiążęćiá Páná náſzégo Páná Káźimiérzá/ z łáſki bożéy Królá
10:
Polſkiégo oświéconégo/ zá wolą y dozwoleniem Bráćiéy ná=
11:
ſzéy Kápituły Krákowſkiéy/
12:
wſzyſtkim y káżdému zoſobná/ któ=
13:
rzy w źiemiach przerzeczonych ośiędą/ álbo do tego czáſu ośie=
14:
dli we wśiach przerzeczonych y ośiádłośćiach/ w których do
15:
ſtołu náſzégo Biſkupiégo dźieśięćiny należáły/
16:
od płacéy dźie=
17:
śięćiny/ trzydźieśći lat od daty teráznieyſzéy zupełną/ y wſzelá=
18:
ką dáiemy wolność. A wſzákże ták/ iż ieſli w czáśie téy wol=
19:
nośći będźie przerzeczony Król Ieo M. álbo iego Vrzędnicy/
20:
álbo ſzláchtá którakolwiek/ ná Borách ſwych/ któré ſą w przerze=
21:
czonych źiemiách/
22:
dźieśięćinę od ſwych kmieći weźmie/ álbo ku
23:
pożytku ſwému obrácáć ie chćiał/ tedy od tego czáſu wolność
24:
tá nic przekázowáć nie ma: áby téż dźieśięćiná dóbr tychże ná
25:
ſtół náſz/ przez wſzelkiégo ſporu niemiáłá bydź przywróconá.
26:
A w tych folwárcech/ w których dźieśięćiná nie będźie bráná/
27:
wolność niech trwa/ iáko przedtym ieſt dáná. Ale przez náſzę
28:
tę wolność/ Zakonnikóm y Kśiężéy téż świetckiéy/
29:
którzykol=
30:
wiek w źiemiách przerzeczonych względem ſwych klaſztorów/
31:
innégo kośćielnégo opátrzenia/ dźieśięćiny dźierżą/ ábo dźier
32:
żeli/ żadnégo vbliżenia niechcemy czynić/ ále káżdy z nich przy
33:
práwie ſwym zoſtánie/ iáko piérwéy.
34:
Dzieśięćiny iáko bywáły dawáné z
35:
ſtárádawná, ták máią bydz dawá
36:
né: y o Dzieśięćinach Wóytow=
37:
skich álbo Szołtyskich.
38:
TO téż roſkázuiemy/ zá przyzwoleniem Paná náſzégo Kró=
39:
lá Ieo M.
Liſt

40:
iż gdźiekolwiek we wſzyſtkim Biſkupſtwie náſzym/
41:
w mieśćiéch/ zamkach/ miáſteczkach/ wśiach/ folwárcéch/ o=
42:
śiádłośćiách/ dźieśięćiná ſnopowa z polá do tych czáſów byłá bráná:

strona: 187

Práwá Duchownego/ Kśięgi wtore o dźieśięćinách.
1:
tám y teraz tymże ſpoſobem dźieśięćiny nápotym máią
2:
bydź bráné/ nic niedbáiąc ná przećiwienié czyie. Ale Wóyto=
3:
wie/ Sołtyśi/ w mieściéch/ w miáſteczkach/ álbo we wśiach/
4:
w których dźieśięćiny ſnopowé płácą/ ze cztéréch włók Woyto=
5:
ſtwá ſwégo/ któré będą robić właſną robotą y nakłádem/ z
6:
káżdéy włóki przerzeczonéy/ ná dźiéń świetégo Marćiná kśięży=
7:
cá Liſtopádá/ ośm groſzy Práſkich zá dźieśięćinę nam zápłácą.
8:
A ieſli więcéy włók zechcą robić niż cztérzy/ álbo przerzeczoné
9:
cztérzy przedádzą/ naymą/ álbo dádzą ku robieniu: z tych má=
10:
ią dáć táką dźieśięćinę ſnopową ná polu/ iáką inni kmiećie ich
11:
ſąśiedźi zwykli płáćić.
12:
Dzieśięćin wytykánia czás.
13:
ABy roboty ludzkié dla leniſtwá tych/ którzy wytykáią/ nie
14:
omieſzkáły ſie: ſkázuiemy/ áby káżdy w Oktawę świętégo Iá=
15:
kubá ku zbierániu ſwéy dźieśięćiny/ álbo przez ſię/ álbo przez
16:
poſłá ſwégo ku temu godnégo był gotow.
17:
á ieſliby ináczéy v=
18:
czynił/ tedy odłożywſzy y zoſtáwiwſzy ná polu pięć ſnopów z
19:
káżdéy kopy zboża/ káżdy ſwé wolnie woźić będźie.
20:
Około dzieśięćin ná nowinách.
Liſt Liſt.

21:
NA nowinach/ któré ſie poczęły zá Wiſłą/ y ku gránicy Ru=
22:
ſkiéy/ Węgierſkiéy/ áż do gránic źiemie/ gdźie do tego czáſu
23:
nam ſnopowa dźieśięćiná nie byłá dawáná/ gdy wolność ſie
24:
wypełni/
25:
z káżdéy włóki máłéy álbo wielkiéy ośiádłéy/ álbo któ=
26:
rą oſádźić máią/ wiérdunek groſzy Práſkich ná święto święté=
27:
go Marćiná przerzeczoné/ ná káżdy rok nam máią bydź płáco=
28:
né miáſto dźieśięciny folwárkowéy.
29:
A Wóytowie/ Sołty=
30:
śi z nowin przerzeczonych ze cztéréch włók álbo źrzebia/ Wóy=
31:
toſtwá álbo Soltyſtwá/ któréby robili właſnémi robotámi/
32:
iáko ſie przedtym rzekło/ z káżdéy włóki przerzeczonéy ſześć gro=
33:
ſzy płáćić máią/
34:
onému kośćiołowi zá dźieśięćinę/ gdźie ſłuchá=
35:
ią chwały Bożéy/ y prziymuią kośćielné świątośći. A ieſliby
36:
więcéy niż cztérzy włoki robili/ álbo niektórzy z nich nieco inym
37:
przedáli/ náięli álbo dáli ku roboćie:
38:
z káżdéy z nich włóki/ ie=
39:
den wiárdunek groſzy/ iáko y kmiećie/ ná święto przerzeczoné
40:
zá dźieśięćinę zápłácą. A ktemu zá tę łáſkę/ którą im czynimy

strona: 188

w płáceniu dźieśięćiny/ iáko ſie rzekło/
1:
ćiż Wóytowie y Soł=
2:
tyſowie Wiárdunki náſzé dźieśięćinné w święto świętégo
3:
Marćiná wysſzéy miánowáné/ pod przyśięgą wiernośći ſwéy
4:
od ludźi wybráć/ á nam/ álbo náſzému ſprawcy/ w piętnaśćie
5:
dni przed świądki bliſko przyſzłémi przyniéść wiernie y cále bę=
6:
dą powinni.
7:
A wſzákże gdźie ná przerzeczonych Nowinach
8:
nam dźieśięćiná ſnopowa byłá płáconá/ ieſcze ná przyſzłé czáſy
9:
ná wieki płácona ma bydź: áni iéy dla tego popuſczamy ná
10:
Wierdunki.
11:
O Dzieśięćinach ról płónnych y
12:
Długiégopolá y Czorſtyná ku
13:
Myślimicóm,
14:
ALe iż w rozdźialéch przy Długimpolu Czorſtynie pod tą
15:
gránicą/ to ieſt/ między drógą która bieży do Myślimic ku
16:
Twárdoſzynu/
17:
y między Słoną górą ku górze/ którą zową Ob=
18:
zdów w Dunáiec/ y iákoſmy wyrozumieli/ ſą polá płonné/ y źi=
19:
wná wielkie dłużéy źiemię zátrzymawáią/ ták iż krótki czás
20:
przez rok tám robią/ chcąc łáſkáwiéy z onych ſtron obywátel=
21:
mi ſie obéydź y poſtánowić/
22:
vſtáwiamy: iż kmiećie przerzecze=
23:
ni/ którzy ſie tám oſádźili/ y nápotym oſádzą/ ná święto świę=
24:
tégo Marćiná przerzeczonégo/ zá Dźieśięcinę z káżdéy włóki
25:
ſześć groſzy/ groſzów Práſkich ná káżdy rok nam niechay zápłá=
26:
cą:
27:
któré pieniądze Sołtyśi mieyśc przerzeczonych będą odbié=
28:
ráć/ y nam álbo ſprawcy náſzému oddáwáć/ iáko w téy rzeczy
29:
wysſzéy ſkończenié ieſt wyráżono.
30:
A to ſámo rozgrániczenié około płácénia wiárdunków zá dźieśięćinę ná mieyścách wys=
31:
ſzéy wyráżonych/ doſtátecznie z Pánem Káźimiérzem Królem/
32:
iż ma trwáć/ poſtánowiliſmy:
33:
á wſzákże nápotym ná miáſtá/
34:
wśi/ miáſteczká/ folwárki/ ośiádłośći/ którékolwiek we wſzy=
35:
ſtkim okręgu Biſkupſtwá náſzégo/ gdźie nam ſnopową dźie=
36:
śięćinę z ſtárádawna płácą/ to nigdy ná żadny czás śćiągáć
37:
ſie nie ma.

strona: 189

Práwá Duchownego Kśięgi wtore o dźieśięćinách.
1:
O Dzieśięćinách przez Szláchtę
2:
zoránych, árendowánych, álbo
3:
od kmieći miánych.
Liſt Liſt Liſt

4:
SKázuiemy/ iż gdźiekolwiek który Szláchćic drugiému
5:
ſzláchćicowi ſobie równému/ gdy będźie potrzebą przyćiśnion/
6:
dźiedźictwo ſwé záſtáwi/ á ten/ który ná zaſtáwę dał/ będźie
7:
rolą orał/
8:
tedy dźieśięćinę zboża z pól ſwych niech płáći onému
9:
kośćiołowi/ którému ten/ który záſtáwił/ płáćić był zwykł z ſtá=
10:
rádawná. Ale ieſli przerzeczony zaſtáwnik chćiałby roboty
11:
ſwé rozſzérzyć / zganiáiąc kmiećie/ á orząc polá ich:
12:
tedy z pól o=
13:
nych kmieći/ któré orze/ będźie powinien płáćić dźieśięćinę w
14:
gonitwę: choćiayby téż ſzláchćić kmiećiowi/ álbo komu inému
15:
dźiedźictwo záſtáwił.
16:
Tenże nieſzláchćic/ dźieśięćinę/ która ieſt
17:
niewolna/ komu z Práwá będźie powinien/ z pól któré záśié=
18:
wa/ będźie powinien dáć.
19:
Około dzieśięćin, któré wzdłuz idą.
20:
NAkoniec vſtáwiamy/ y poſtánowiliſmy zá wolą y przy
21:
zwoleniem oſobliwym Páná náſzégo Królá przerzeczonégo: iż
22:
gdźiekolwiek od ſtárych pól wciąſz ktokolwiek láſy/ chróſty/
23:
álbo dąbrowy będźie kopał/
24:
do dźieśięćinę ma bráć z nowin/
25:
od tych czáſów: ná kogo z ſtárych ról dźieśięćiná z przodku przy
26:
należáłá. Ale ieſli z práwéy álbo lewéy ſtrony od ſtárych pól
27:
kmiećie będą poſádzeni/
28:
y wykopáią láſy/ chróſty/ gáie/ dąbro=
29:
wy/przerzeczeni kmiećie z pól ich ták wypráwnych nam/ y ná=
30:
ſzym potomkóm dźieśięćinę płáćić będą powinni.
31:
Około tych, co dzieśięćiny y do=
32:
brá kośćielné chwytáią: y około
33:
tych, którzy klątwę więcéy niz
34:
Rok ná ſobie nioſą.
35:
W Imię Boże Amen/ etć.
36:
MY tedy Włádyſław/
37:
wielkim pożądániem/ y przodków náſzych przykłádem/ iáko o=

strona: 190

1:
brońce y záchowywáćiele Praw/ Wolnośći/ y Przywileiów
2:
kośćielnych/ y oſób iemu poddánych/
3:
rozmnożenia wolnośći
4:
kośćielnéy z powinnośći náſzéy prágnąc/ y Státutóm tákowym
5:
chcąc exequucią vczynić/ (bo próznoby Práwá dáwáć/ gdyby
6:
ku exequuciiéy nie były przywiedźioné) y chcąc to wiedźieć/
7:
áby/
8:
którégo boiaźń Boża y miecz duchowny od złégo niehámuie/
9:
kaźnią doczeſną był powśćiągniony/ ninieyſzym náſzym De=
10:
kretem/ zá rádą y iednoſtáynym Pręłatów y Przełożonych ná=
11:
ſzych pożądaniém/ wiádomośćią/ przyzwoleniem/ chcemy/
12:
ſká=
13:
zuiemy/ y mocnie á ſkutecznie ná wieki obiecuiemy chowáć.
14:
Przeto iuż vſtáwiamy y ordinuiemy przez Przywiléy ninieyſzy:
15:
iż gdy który obywátél Króleſtwá náſzégo którégokolwiek ſtanu
16:
y záwołánia/
17:
o vłápienié dźieśięćin y innych rzeczy kośćielnych
18:
opánowánié/ álbo o którékolwiek wyſtępki/ téż o niepoſłu=
19:
ſzeńſtwo Práwá y roſkazánia świętégo kośćielnégo ſkazániem
20:
ſpráwiedliwie będźie záklęt:
21:
á tákową klątwę dłużéy niż rok
22:
práwny vpornie będźie ná ſobie nośił/ ániby ſtárał ſie do rá=
23:
mięniá świętéy mátki Kośćiołá przywróćić/ y zá wyſtępek
24:
ſłuſznégo polepſzenia vczynić:
25:
tedy gdy rok tákowy wynidźie/
26:
wſzyſtki dobrá onégo záklętégo ruchomé y nieruchomé/ któré ná
27:
ten czás będźie dźierżał/ máią bydź wźięté przez Stároſtę
28:
mieyśc/ którému dobrá ſą podległé:
29:
á ták długo ie
30:
ći Stároſto
31:
wie trzymáć máią/ áżby przez té záklęté/ álbo przez Stároſty
32:
przerzeczoné z tákowych dóbr ſzkody y ſzácunk obráżonym/ y
33:
którzy ſzkodę máią/ doſtátecznie ſie zápłáćiło.
34:
Któré rzeczy gdy
35:
popłáconé będą/ tedy dobrá przerzeczoné záklętym/ ále rozgrzé=
36:
ſzonym/ zaśię máią bydź przywróconé przez Stároſty przerze=
37:
czoné.
Liſt

38:
Roſkázuiemy tedy/ rć. wſzyſtkim/ y káżdému Stáro=
39:
śćie Króleſtwá náſzégo/ y ich Podſtárośćiam/ áby ku pohámo=
40:
wániu tákowych záklętych vporu. rć. W Metrice ſtátutowéy
41:
zupełny ten Státut znaydźieſz.
42:
KONOPNA.
43:
Około dzieśięćiny konopnéy.
44:
O Dźieśięćinę Konopną ták vſtáwiamy. Którykolwiek
45:
kmieć orze cáłym pługiem/ ile będźie miał wołów álbo koni/
46:
ma dáć cztéry wiązáni konopi gotowych/ wedle ſtárego zwy=
47:
czáiu źiemie:
48:
á który połowicę pługu/ dwie wiązáni dáć będźie

strona: 191

Práwá Duchownego Kśięgi wtore o Roku łáſki.
1:
powinien: á którzy około konopi nie robią/ od Dźieśięćiny ko=
2:
nopnéy máią bydź wolni.
3:
COLVMBATIO.
4:
O Stołowym álbo Kolędzie.
5:
NAd to roſkázuiemy/ żeby Stołowégo álbo Kolędy Re=
6:
ktorowie kośćielni niewyćiągáli nápotym od ſwych Párochi=
7:
ánów poniewolnie.
8:
Ale coby który chćiał po dobréy woli
9:
proſzącému/ żeby dawał: A to co dáią/ z podźiękowániem
10:
prziymował.
Bodzántá Biſkup Krákowſki Liſt Liſt

11:
ROK ŁASKI.
12:
O roku łáſki.
13:
VStáwá tá ieſt Kśiędzá Ianá Lutká/ Biſkupá Krákow=
14:
ſkiégo: iż káżdy Pręłat/ Kánonik/ Altáriſtá/ Pleban/ Wikárij/
15:
y którékolwiek beneficium máiący/ bądź curátum, bądź nie cu
16:
ratum we wſzyſtkiéy Dioeceſiiéy Krákowſkiéy/
17:
ieſli vmrze w
18:
piérwſzé trzy kśiężyce Roku/ począwſzy od Nowégo látá/ niech
19:
ma czwartą część wſzyſtkich dochodów/ wedle prawdźiwégo
20:
ſzácunku ſwych beneficiy: ále ſucceſsorowi ſwému niech zoſtá=
21:
wi zbożá letnié/ ku ośianiu folwárku.
22:
A ieſli we trzech wtó=
23:
rych Mieśiącách zéydźie/ niech ma połowicę: ieſli we trzećich
24:
trzech Mieśiącách/ niech ma trzećią część zboża oźimégo/ zo=
25:
ſtáwiwſzy temu/ który po nim będźie/ zboża/ wedle wielkośći
26:
folwárku nieośianégo:
27:
á ieſli w oſtátnich Mieśiącach żywotá
28:
dokona/ niech ma wſzyſtko.
29:
O pieniądzu Swiętégo Piotrá.
30:
O pieniądzu Swiętégo Piotrá, który zwykli dawáć Pogłówié
31:
do Rzymu: znaydźieſz in Conſuetudinibus Regni Kśiędzá Kró=
32:
mérá: y w kśięgách Annalium.

strona: 192

1:
O CZTERZECH
2:
VRZĘDZIECH
3:
oſób Kośćielnych:
4:
Do których té tytuły należą, z ich właſnémi Státuty
5:
práwá Duchownégo, porządkiem ſwym.
6:
Pierwſzy Duchowny vrząd ieſt: Chwalę bożą
7:
pomnażáć/ y o vczonych ludźiach ſtáránie mieć.
8:
O INDVLTCIE
9:
V Oycá S. Papiezá vproſzonym,
10:
ná podawánié Beneficiy Kośćiel=
11:
nych w ſześc Mieśiecy.
12:
GDyż wielka część Rzeczypoſpolitéy náſzéy ná ſtanie Du=
13:
chownym należy/
14:
á kośćioły Króleſtwá náſzégo przez przodki
15:
náſzé ſą hoynie nádáné: częśćią dla odpráwowánia chwały bo=
16:
żéy/ y iéy záchowánia: częśćią téż dla opátrowánia ludźi vczo=
17:
nych y godnych/ á zwłaſczá ſzlácheckich:
18:
z których máłoby ſie ná=
19:
lázło/ by mieli mieć chuć y doſtátek vczyć ſie náuk/ álbo czego
20:
dobrégo/ záczym ludźie ku więtſzym ſtanóm zwykli przycho=
21:
dźić:
Zyg. w Krá.

22:
gdyby dobrá Kośćielné tákowym nietylko pomocy ku ży=
23:
ćiu/ ále téż podpomożenia im y przyiaćiołóm ich nie dawáły/ z=
24:
kądby ſzláchtá Koronna będąc nalepſzą częśćią króleſtwá te=
25:
go/
26:
y których domy y fámilię/ częśćią zá rozmnożeniém potom
27:
ſtwá/ częśćią téż zá innémi przygodámi częſtokroć bywáią po=
28:
trzebnémi/ miáłá ſtanu y podwysſzénia ſwégo podpomożenié
29:
y podporę.
30:
Ale iż zá czáſem wiele niegodnych ludźi rozmáité=
31:
mi chytrośćiámi/ á zwłaſczá Rzymſkim vpraſzániém/ ná Bene=
32:
ficia ſie wtrącáli/ godné ludźie do nich vbiegáiąc:
33:
dlá tey przy=
34:
czyny Przodkowie náſzy rozmáitémi Státuty/ y ciężkiémi wi=
35:
námi podawánia ſwé/ y poddánych ſwych świetckich vtwiér=
36:
dźili y obrónili. Iedno iż przełożeni Duchowni w Króle=

strona: 193

Práwá Duchownego Kśięgi wtore o Indultćie Papieſkim.
1:
ſtwie náſzym
2:
(którym więcéy należy do Stanu y Doſtoieńſtwá
3:
kośćielnégo przeſtrzégáć/ y lepiéy vmieią oſoby Duchowné ko=
4:
śćiołowi y Rzeczypoſpolitéy godné obieráć) do tego czáſu nie
5:
mieli nic pomocy:
6:
iákoby ſwé podawánia y prowizie/ choć tyl=
7:
ko w Mieśiącach ſwych/ przećiwko Rzymſkim rozmáitym re=
8:
ſerwáciom/ acceſsóm/ regreſsóm/ y coadiutoriam/ y inym tá=
9:
kowym trudnośćiam mogli brónić: zkąd Práwá y wyćiągánié
10:
wielkich nákłádów przychodźiły.
11:
My tedy między inémi rze=
12:
czámi/ które zá czáſu ſczęſnégo Pánowánia náſzégo w Króle=
13:
ſtwie náſzym ſtáráliſmy ſie nápráwić/ tákową zelżywość y ſzko
14:
dy/ ták Kośćielné/ iáko téż Rzeczypoſpo.
15:
bacząc/ z wielką pil=
16:
nośćią ſtáráliſmy ſie v Naświętſzégo w Pánu Kryſtuśie Oy=
17:
cá y Páná Klemenſá śiódmégo/ świętégo Rzymſkiégo y po=
18:
wſzechnégo Kośćiołá nawysſzégo Biſkupá:
19:
áby co niektoré iné
20:
Króleſtwá y Pánſtwá zá wielki y oſobny máią Przywiléy/ y z
21:
pilnośćią chowáią/ nam y króleſtwu náſzému/ iáko przećiwko
22:
Stolicy Apoſtolſkiéy/ ták téż przećiwko wſzyſtkiému Krześći=
23:
iánſtwu dobrze záchowáłému/
24:
tákiégóż Przywileiu nam poz=
25:
wolić raczył: to ieſt/ áby przełożeni kośćielni/ y iné oſoby Du=
26:
chowné/ ná wieczné czáſy nápotym mieli zobopólnie z ſtolicą
27:
Apoſtolſką ſześć Mieśięcy wolnych:
28:
w których żadné iákiekol=
29:
wiek reſerwácie/ żadné ácceſsy/ y regreſsy/ y coádiutorie/ y iné
30:
przekázy z Dworu Rzymſkiégo/ w prowiziach y podawániu
31:
ich nie mogli przekázowáć/ áni ſie im przećiwić.
32:
Który to Przy
33:
wiléy z łáſki y z dobrotliwośći iego świątośći otrzymáliſmy/
34:
zacnémi dowody y klauzulámi vtwiérdzony. Iákóż ſie to z
35:
Przywileiu iáſnie pokázuie: którégo przepiſy do wſzyſtkich Ko=
36:
śćiołów głównych ſą pod pieczęćią náſzą przeſłáné.
37:
Wſzákże iż
38:
tákowy ieſt w wielu ludźi vpór/ ták wielka ludźi y czáſów ro=
39:
zmáitość/ iż nic ták gruntownégo otrzymáć/ y poſtánowić ſie
40:
nie może/ coby nie miéſzáło ſie/ y nie vpádło nápotym/
41:
gdyby v=
42:
śilnośćią y mocą Pánów broniono y trzymano nie było: zá rá=
43:
dą y zwoleniem wſzyſtkich iednoſtáynie ták Rad/ iáko Poſłów
44:
Ziemſkich Króleſtwá náſzégo/ vſtáwiamy y ſkázuiemy/ ná wie=
45:
czné czáſy áby było chowano:
46:
Iż ktoby przećiwko Przywileio=
47:
wi ták pożytecznému/ y zá tákową pracą y ſtárániém náſzym o=
48:
trzymánému przez vwłaczánia/ álbo przez którékolwiek ſpoſo=
49:
by niéco przez ſię/ álbo przez napráwné oſoby/ álbo którymkol=
50:
wiek ſpoſobem álbo bárwą/
51:
ten Przywiley w częśći/ álbo we
52:
wſzyſtkim przeſtępuiąc/ álbo przećiwko niemu nieco kuſząc sie/

strona: 194

1:
śmiáłośćią vporną ważył ſie zgwałćić/ y téż przećiwko iego v=
2:
ſtáwie opátrzenié iákiékolwiek duchowné wźiąłby/ álbo chćiał
3:
wźiąć/
4:
álbo penſią iáką z dochodu duchownégo opátrzenia
5:
przezeń vproſzonégo y przyiętégo ſobie záchowáć chćiał: táko=
6:
wy którégokolwielkby był ſtanu/ doſtoieńſtwá/ záwołánia/ wi=
7:
nie w Státućie Oświéconych Pánów/
8:
Ianá Olbráchtá y A=
9:
lexándrá Królów Polſkich bráćiéy y przodków náſzych/ któré
10:
przećiwko tym/ którzy z proſtégo ſtanu do więtſzych kośćiołów
11:
ſtáráią ſie bydź przyięći/ y tákże przećiwko Kortezanóm wydá=
12:
néy/ ma podłeć zárázém: to ieſt/
13:
áby wſzyſtkié dobrá iego po=
14:
ſpolité y oſobné/ ruchomé y nieruchomé/ świetckié do ſkárbu y
15:
ſtołu náſzégo były wźięté y oddáné: á dobrá tákowégo Ducho=
16:
wné/ áby były áreſtowáné y rozprzedáné:
17:
y ktemu ma bydź z kró
18:
leſtwá y z Pańſtw náſzych wywołániém karan. A iżby ſie po=
19:
ſtronnym oſobom przećiwko temu Przywileiowi kuśić ſie o co
20:
drógá nie otwieráłá/ gdyby przez nápráwné oſoby przećiwić ſie
21:
iemu iáki obyczáy był zoſtáwion:
22:
vſtáwiamy y ſkázuiemy ie tá=
23:
kowéyże winie y karániu y kaźni bydź podległé: á iż tymże oby=
24:
czáiem maią bydź karáni wſzyſcy y káżdy zoſobná/ Pręłaći/ Du=
25:
chowni y Swietcy/ y Kápituły ták Swietckié/ iáko y Zakon=
26:
nicze/ Opáći/
27:
Kánonicy/ Plebani/ Wikárię/ y ini opátrzenia
28:
Duchownégo Dźierżawcy/ y którzykolwiek ſtárſzy wſzyſtkich ko
29:
śćiołów: tákże ſłudzy/ Piſárze/ y którékolwiek inne Duchowné
30:
y Swietckié oſoby króleſtwá náſzégo/
31:
y ini zkądkolwiek będą=
32:
cy/ którzyby liſty którékolwiek Przywileiowi króleſtwá náſzégo/
33:
y ninieyſzému poſtánowieniu przećiwné oſobóm poſtronnym/
34:
álbo obywátelóm/ y inym którégokolwiek ſtopniá/ záwołánia/
35:
przełożenia/ y którégokolwiek doſtoieńſtwá będącym/ prowi=
36:
ſię/ vitalitates, penſię/ ſurrogácię/ y którémikolwiek poſtępki o=
37:
trzymánié iákié w ſobie máiącé przynieśli/
38:
iáwnie y táiemnie pu
39:
blikowáli/ álbo którzyby tákowych penſiy táiąc/ oné ſummámi
40:
pieniężnémi odkupowáli/ y tákowé odſtępki y rezygnácie du
41:
chownégo opátrzenia/ álbo Práwá knim należącé prziymowá=
42:
li y przyięli:
43:
álbo którzyby nápominánia/ klątwy/ prokurácię/
44:
ſequeſtrácię przećiwko opátrzeniu/ któré ſie sſtáły przez Vrzę=
45:
dniki kośćielné/ o niezápłácenié penſiy/ téż zá właſną wolą zá=
46:
chowánych w ſobie zámykáiące/ którąkolwiek mocą dáné przy=
47:
ięliby/
48:
álbo exequowáć ie śmieli/ álbo tákowych rzeczy obroń=
49:
cé/ Exekutory/ Prokuratory/ álbo popiérácze wſpomagáliby/
50:
chowáli/ y im wſpomożenié iákié śmieliby dáwáć/ álbo iżby tá=

strona: 195

Práwá Duchownego Kśięgi wtore o Akádemi. Krak.
1:
kowé rzeczy czyniono podpomagáli:
2:
tácy winóm opiſánym
3:
niech będą podlegli/ á Stároſtowie mieyſc pod winámi vſtá=
4:
wionémi ná niedbáłé Stároſty/ przećiwko tákowym przeſtęp=
5:
cóm ſpornym/ nie folguiąc/ áni namniéy nie odpuſczáiąc/ niech
6:
poſtąpią.
7:
Dan ná Wálnym Séymie Krákowſkim/ w dźiéń
8:
Swiętégo Fábianá y Sebáſtianá Męczenników/ Roku pán=
9:
ſkiégo 1532. Króleſtwá náſzégo dwudźieſtégo piątégo.
10:
O tymze, ze chwałá Boza od kościel=
11:
nych oſób ma bydz rozmnazána.
12:
TEdy więcéy kośćiolóm (zkąd chwałá y cześć naywysſzé=
13:
mu Pánu Iezu Kryſtuſowi wſzyſtkich rzeczy ſtworzyćielowi/
14:
y duſzné zbáwienié przychodźi) y oſobam y członkam Kośćiel=
15:
nym to czynić y vżyczáć ieſt ſłuſzniéy/ rć.
16:
AKADEMIA.
17:
O ſławnéy Akádemiiéy Krákowſkiéy,
18:
y o wolności Studentſkiéy.
Liſt
Z biblioteki Akádemiiéy Kráko.

19:
WLádyſław Król Polſki/ rć.
20:
Oznáymuiemy/ iż gdyſmy
21:
z Bozkiégo zrządzenia z błędów Pogáńſkich/ y z ćiemnośći do
22:
świátlośći/ á do poznánia iego imięnia z miłośierdźia iegóż ſá=
23:
mégo byli przywiedźieni:
24:
y gdy potym nas Pan Bóg ná Kró=
25:
lewſki ſtopiéń wſádźić raczył/ do tegoſmy pilność ſwą przyło=
26:
żyli: áby którycheſmy będąc w zabobonách báłwochwálſkich/
27:
miánowićie Litwę/ mieli vczeſtniki ćiemnośći/
28:
tych záś ſprá=
29:
wámi pobożnémi Krześćiiánſkiémi (bez których y wiárá niepo=
30:
żyteczna ieſt) ná dobrą drogę przywiéźć/ y z nich ſyny świátło=
31:
śći vczynić mogli.
32:
Co inák nie rozumiémy móc bydź/ iedno
33:
zá pomocą ludźi tákowych/ których w piſmie biegłych bydź ro=
34:
zumiémy: bo z náuk wolnych Rzeczpoſpolita záwżdy pomno=
35:
żenié bierze.
36:
Abowiém widźimy to ná oko/ y doświádczyli=
37:
ſmy tego dobrze/ iáko Paryż zá zgromádzeniem y przyzwániém
38:
ludźi vczonych y mądrych wſzyſtkę Fráncią zdobi: Padwá ták=
39:
że y Bononia/ wſzyſtkę Włoſką źiemię ſławną czyni:
40:
Prágá zá=
41:
śię Czechy oświéca: á Niemiecką źiemię/ Vxonia oſzláchćia.

strona: 196

1:
Záprawdę/ dla tegoſmy z Bozkiégo zrządzenia Páńſtwo lu=
2:
dźi rozmáitych y Prowinciy róznych przyięli/ y ná Króleſtwo
3:
Polſkié koronowáni/
4:
ábyſmy tóż króleſtwo vczonémi ludźmi
5:
ozdobili: y áby náukámi ich nieumieiętność wypędźiwſzy/ kró=
6:
leſtwo to náſzé zá żywotá ſczęśliwégo Pánowánia náſzégo z i=
7:
némi kráinámi/ mogliſmy porownáć: nic niewątpiąc/ iż tá ſprá=
8:
wá poddánym náſzym pożytek przynieśie/
9:
á zwłaſczá w mie=
10:
śćie náſzym w Krákowie/ w którym chcemy ſtudium we wſze=
11:
lákich náukách/ iáko miánowićie w Theologiiéy/ in iure cano=
12:
nico, w Phiſice/ w Práwiéch/ y w inych náukách wſzyſtkich
13:
wyzwolonych:
14:
y zá przyſtoyną ſie nam rzecz zdáło Kollegium
15:
miánowáć/ obráć/ poſtánowić/ záſádźić/ ordynowáć/ y erigo=
16:
wáć: y iuż tym Liſtem teráznieyſzym záſadzamy/ poſtánawia=
17:
my ná wieczné czáſy.
18:
Y niechay iuż tám będźie iáko iáka Perłá
19:
náuk wſzyſtkich: áby wypuſczáłá z śiebie ludźie porádné/ cno=
20:
támi ozdobioné/ y w rozmáitych profeſsiach ćwiczoná: y niech
21:
tám będźie ſtudnicá Náuk/ z których będą mogli wſzyſcy czér=
22:
páć/ chcący co vmieć.
23:
TO KOLLEGIVM ták fundowáné, Pápiéż Vrban con=
24:
firmował, zákázuiąc w nim tylko Theologiiéy czytáć. O tym
25:
Przywiléy znaydźieſz ná końcu w Metrice Státutowéy.
26:
PAPIEZ BONIFACIVS dopuśćił czytáć Theologiéy:
27:
Y o tym támże w Metrice Státutowéy znaydźieſz.
28:
Doktorowie máią bydz ná Kano
29:
niae do Tumſkich kośćiołów brá
30:
ni, y iáko ich wiele bydz ma przy
31:
kośćiele.
32:
ABy ſie co nie zdáło bydź vczynionégo z nienawiśći proſté=
33:
go ſtanu ludźi/ który ſtan zwykł vżywáć oſobnégo opátrzenia
34:
y nádánia ſwégo w króleſtwie náſzym:
Ian Olbr. w Piotrko. Liſt

35:
dla tego ácz ſynowie
36:
ſzlácheccy/ zdádzą ſie tákże bydź vczeni/ y częſtokroć vczeńſzy
37:
nád proſtégo ſtanu ludźie: y niemáſz téy Kápituły/ któráby
38:
ludźi vczonych y biegłych Pręłatów/ Kánoników ſzláchćiców
39:
w ſobie nie miáłá:
40:
którzy nie mniéy ſą godni ku potrzebie/ iáko
41:
téż ku czći y ozdobie kośćiołów: y którzy o kośćiołách zwykli y v=

strona: 197

Práwá Duchownego Kśięgi wtore o Akádemiiey Krák.
1:
mieią rádźić.
2:
Wſzákże mimo Doktory/ którzy ſą w kápitułach
3:
z ſynów ſzlácheckich/ ſkázuiemy/ áby byli téż przypuſceni Do=
4:
ktorowie z proſtégo rodzáiu pod liczbą y porządkiem niżéy ná=
5:
piſánym: to ieſt v kośćiołów przerzeczonych/
6:
v których ſą Do=
7:
ktorowie/ álbo czytáiący Práwo duchowné y święté Piſmo/
8:
bądź zdawná/ bądź téż teraz nowo poſtánowieni y fundowá=
9:
ni/ álbo gdźie máią bydź przez nową fundácią ná nié nádáną
10:
ſtáwieni:
11:
ná tych mówię mieyſcach ieden ma bydź Doktor w
12:
świętym Piſmie/ drugi w Práwie Duchownym/ á trzeći w
13:
Lékárſkiéy náuce. A gdźie v kośćiołów nie ſą fundowáni
14:
przerzeczeni Doktorowie/ ſkázuiemy:
15:
áby nie więcéy ich było/
16:
iedno dwá w świętym piſmie/ dwá w práwie duchownym/ á
17:
piąty w Lékárſkiéy náuce. Którzy to nie ináczéy będą prziy=
18:
mowáni w Kápitułach/ iedno których Przełożeni mieyſc godné
19:
w tákowych náukách doktorſkich pochwałą:
20:
y tákowi/ ná któ=
21:
ré będą rádźić/ áby pod tąż liczbą przyięći byli.
22:
O Doktorách téż Medicinę, pátrz Titulo Palatinus, Aptéki.
23:
O tychze ludziach proſtégo ſtanu,
24:
Zygmunt Auguſt piſze.
25:
GDyż to ieſt Státuty przodków náſzych opátrzono/ áby
26:
ludźie narodu proſtégo do głównych kośćiołów dawáni nie
27:
byli/ tylko ludźie narodu y krwie Polſkiéy: roſkażemy Kápi=
28:
tułam/ áby ich między ſię nád opiſány poczet nie prziymowáli.
29:
Dekret Synodu Piotrkowſkiégo o
30:
Lektorách, którymby miáły
31:
bydz od Biſkupów Salaria płá=
32:
coné.
33:
KV reformowániu Akádemiiéy Krákowſkiéy mátki náſzéy/
34:
y dla przymnożenia prowentów Lektoróm/ y przyzwánia z i=
35:
nąd/
36:
Lektorum y dwiemá Profeſsoróm in humanitate czytáią=
37:
cym/ Ieo M. Kśiądź Arcybiſkup Gnieźnieńſki/ ſtoiąc przy de=
38:
liberáciiéy ná przeſzłym Synodźie vczynionéy/ obiecał ná tym
39:
świętym Synodźie/ ſto Dukatów we złoćie z ſtrony kośćiołá
40:
Gnieźnieńſkiégo:
Zyg. Aug. w Piotrko. Zá Gamra. Arcybiſku.

41:
tákże z ſtrony kośćiołá Krákowſkiégo drugié

strona: 198

1:
ſto ſkótów we złoćie: Kśiądz Biſkup Kuiáwſki ſto złotych w
2:
monećie pułkopkowych: á Kśiądz Płocki tákże ſto:
3:
Poznáńſki
4:
ſto tákże po pułkopiu/ z Dekretu y z ordynáciiéy Synodu (ná co
5:
Ieo M. Kśiądz Biſkup Poznáńſki ſam oſobą ſwą/ á drugich
6:
Biſkupów poſłowie zwolili) dáć y zápłáćić będą winni:
7:
á ná
8:
to Kápituły kośćiołów przerzeczonych ſwóy conſens obiecáli
9:
dáć/ będąc przy téy nádźiei: iż tá vchwałá pożytek wſzyſytkiému
10:
króleſtwu miáłá przynieść. Y máią bydź Ich M. Kśięża Bi=
11:
ſkupi vpomnieni vchwałą tego Synodu:
12:
áby temu Dekreto=
13:
wi doſyć czynili/ y conſenſy v kápituł otrzymáli pod winą ſtá
14:
złotych czérwonych: któréy Synód álbo Kśiądz Arcybiſkup
15:
będźie ſie v wſzyſtkich vpominał w iednym roku.
16:
A Opáći wzięli ſobie ná rozmyślenié.
17:
ALe Kśiężá Opáći/ którzy ná ten Synód przyiecháli/ dla
18:
niebytnośći innych Opátów y Zakonników/ y ktemu dla tego/
19:
iż ſie z bráćią ſwą ná to nie námáwiáli áni rádźili/
20:
wźięli ſobie
21:
ad deliberandum, ná co potym máią ſwé zdánié powiedźieć.
22:
Iego Królew. M. ma bydz proſzo=
23:
ná, áby Lectoróm czynſz iáki
24:
chćiał náznáczyć.
25:
A Máią Ich M. Kśiądz Arcybiſkup z Biſkupy/ Ieo K.
26:
M. pokornie prośić/ áby Ieo Królewſka M. ná rzecz ták świę=
27:
tą y chwalebną á bárzo potrzebną/ z ſwych dochodów iáki
28:
czynſz Akádemiiéy téy raczył poſtánowić.
29:
Z Miſtrzów álbo Bákáłarzów pro=
30:
mowuiących, nie ma bydz wie=
31:
le wyćiągano: á Akádemia niech
32:
będzie reformowána.
Ian Laſki Arcybiſkup w Lanczy.

33:
IZ Akádemia álbo ſławna ſzkołá Krákowſka/ dla niektó=
34:
rych nowo wymyślonych y nie znośnych zwyczáiów/ y dla wy=

strona: 199

Práwá Duchownego Kśięgi wtore o Akádemiiey Krák.
1:
ćiągánia z promowuiących ſie ná Miſtrzoſtwo/
2:
álbo ná co in=
3:
négo niezwyczáynégo datku: która to Akádemia iákoś tych czá=
4:
ſów ſłábieć poczęłá z wielką nieczćią y ſzkodą Rzeczypoſpolitéy.
5:
A ták zdáło ſie temu wſzyſtkiému ná Synodźie zgromádzeniu/
6:
áby Reuerendiſsimi in Chriſto Patres, Kśiądz Arcybiſkup Gnié=
7:
źnieńſki/ y Biſkup Krákowſki/ y Przemyſłki/ ziáchawſzy do Krá
8:
kowá/ reformácią w Akádemiiéy vczynili/ mocą Breuis Apoſto=
9:
lici ná to pozwolonégo:
10:
y niech wſzyſtkié abuſus wkorzenioné z
11:
niéy wyrzucą: y ták ią we wſzyſtkim niech reformuią/ áby záś
12:
Vniuerſitas ku piérwſzéy ſwéy ſławie przyſzłá/ á żeby Studen=
13:
tóm ná promocią ſie gotuiącym lżéy vczynili/ á ták wielkich na=
14:
kłádów nie czynili przy promociách ſwych.
15:
A zwłaſczá żeby
16:
nowy porządek poſtáwili ná kolegiátury y lektury: y táki po=
17:
rządek/ któryby nalepſzy bydź mógł. A ieſliż więc wſzyſcy ći
18:
ziácháć nie będą móc/ tedy iednák ieden ábo dwá z nich to niech
19:
ſpráwią:
20:
á ieſliby żaden z nich niemógł tego vczynić/ tedy
21:
wżdy niech deputuią ná to iákié ludźie godné y vczoné/ którym
22:
dawné Conſtitucie Kolegiáckié ſą wiádomé:
23:
á ći co vczynią/
24:
to Vniuerſitas wſzyſtká ma przyiąć/ y wedle tego ſie nápotym
25:
záchowáć.
26:
Ná więtſzé ſzkoły Miſtrzowie y Bá=
27:
káłarze niech będą bráni.
28:
IZ Kośćiół Boży iáko mátká dobra ma opátrzáć/ áby vbo=
29:
dzy/ którym nie máią z kąd rodźice nákłádáć/ mieli ſie gdźie v=
30:
czyć/ áby zá tą ſpráwą Rzeczpoſpolita y Kośćiół był náukámi
31:
świétny/ y vczonémi ludźmi zdobiony:
32:
á ták zá rádą tego Sy=
33:
nodu to ſkázuiemy: áby Ordinarii locorum nie tylko przy Tumſkich kośćiołách/ ná ſzkołách Rectory/ Miſtrze mieli/ y chowáć
34:
roſkazáli: ále téż po miáſteczkách więtſzych y mnieyſzych niech
35:
Bákáłarze będą/
36:
gdźie Miſtrzowie wychowánia mieć niemo=
37:
gą. Ale ná iné mnieyſzé mieyſcá młódźieńce iákié godné á vczo=
38:
né niech biorą/ tego przeſtrzégáiąc/ áby Rektorowie ſzkolni ná
39:
ſzkołách w ſzkołách mieli godné á obyczáyné y nieſwowolné ża=
40:
ki/
41:
których máią dobrze rządźić/ y w groźie dobréy mieć. Ale
42:
którzyby ſie karáć dać niechćieli/ tych Ordinariis álbo Officia=
43:
łóm ich/ niech ná karánie odeſzlą.
44:
Waguſowie z ſzkoły wypędzeni
45:
bydz máią.
46:
ZAki waguiącé ſie/ á po ſwéy woléy biegáiącé z miaſt y z
47:
miáſteczek roſkázuiemy wypędząć.
48:
Kmiecy ſynowie máią bydz wolno
49:
ná náukę ſzkolną puſczeni.
50:
ZAbiégáiąc ſwéy woléy ták młodych chłopowiców/ iáko
51:
ſpuſtoſzéniu dóbr/ gdyż przez młódźiéńce/ ze wśi od właſnych
52:
rodźiców odchodzącé/ wśi bywáią ſpuſtoſzoné/ dla niedoſtát=
53:
ku robotników/ którzy ná rolách máią bydź oſádzeni:
54:
á záż to
55:
niektorzy pod bárwą vczenie ſie rzemióſł od rodźiców odcho=
56:
dzą/ drabſką ſłużąc/ y ku złému ſie towárzyſtwu przyłączáiąc/
57:
krádną/zbiiáią/ y w luderę ſie obracáią.
58:
A ták vſtáwiamy:
59:
iż tylko ieden ſyn ze wśi od oycá ma odéydź ná ſłużbę/ á zwła=
60:
ſczá ná náukę ſzkolną/ álbo ná rzemieſło: á ini niech zoſtáną ná dźiedźinie z rodźicmi.
61:
A gdy będźie który miał odéydź/ ma do=
62:
zwolenié wźiąć y liſt świádeczny od Pánów mieyſc/ iáko ieſt
63:
wypuſczony/ áby ſzedł ná rzemieſło y ná ſłużbę.
Ian Olbr. w Piotrko. Liſt

64:
Tenże Stá=
65:
tut ſkázuiemy ná dobrá ſtołu náſzégo Królewſkiégo/ y Ducho=
66:
wnych y Swietckich oſób/ żadnégo nie wyymuiąc/ ták iż Stá=
67:
roſtowie y Dźierżawcy dóbr náſzych dozwolenia y liſty świá=
68:
deczné máią dáwáć odchodzącému:
69:
á w inych dobrách Páno=
70:
wie mieyſc to czynić máią. A ieſliby ieno iedyny ſyn był/ ten ná
71:
dźiedźinie mieſzkáć ma/ y robić w domu z rodźicmi/ álbo ná
72:
téyże dźiedźinie/ gdźie rodźicy mieſzkáią/ mieſzkánia álbo ſłużby
73:
álbo żywnośći niech ſzuka.
74:
A ieſliby który młódzeniec ze wśi
75:
mimo to ſkazánié vćiekáiący był náleźión w miáſtách/ álbo gdźiekolwiek indźie: tedy Pánu onégo miey
76:
ſcá/ z którégo vćiékł/ przez żadnégo práwá ma bydź wrócon/
77:
pod winą cztérnaśćie grzywien: á przedśię oni/ którzy go zá=
78:
trzymáli/ winę tylekroć/ ilekroćby ináczéy vczynili zápłáćiwſzy/
79:
wróćić go będą powinni.

strona: 201

Práwá Duchownégo Kśięgi wtore o wolnoś. y kárno. Stu.
1:
Opáći Szkoły w klaſztorzech ſwych
2:
máią chowáć.
3:
A Ponieważ nie ieſt tákowy poczet zakonników w klaſzto=
4:
rzéch/ iáko bywał przedtym:
5:
winni będą Opáci pewny poczet
6:
ſzlácheckich dźieći w klaſztorzéch chowáć/ á oné támże ludźióm
7:
godnym náuk wyzwolonych vczyć dáć: wedle tego/ iáko ká=
8:
żdému Opátowi Kśięża Biſkupi onych mieyſc náznáczą y o=
9:
miánuią.
10:
O ſzkole Krákowſkiéy, Poznán=
11:
ſkiéy, y Półtowſkiéy.
12:
O Szkołę Krákowſką/ Poznáńſką/ y Półtowſką/ iáko Po=
13:
ſłowie proſzą áby reformowáné były.
Zyg. Aug. w Piotrkowie.
Támże. w Kráko.

14:
Aczkolwiek to należy
15:
ná vrząd Ich M. Kśiężéy Biſkupów/ którym tego práwo po=
16:
ſpolité y przodkowie náſzy zwierzyli/ iáko Fundatorowie á na=
17:
dawce tych to ſzkół: wſzákże my w téy mierze Kśiężą Biſkupy
18:
y Rektory nápomniemy/
19:
y z zwiérzchnośći náſzéy tego doyźrze=
20:
my/ áby ſzkoły té w dobréy ſpráwie były.
21:
O WOLNOSCIACH Y KAR=
22:
nośći Studentſkiéy, y innych
23:
Práwiéch Akádemiiéy.
24:
IAgełło Król Polſki/ rć. Wſzyſtkim y káżdému z oſo=
25:
bná Klerykóm/ Láikóm/ Zakóm/ którégóżkolwiek ſtanu/ kon=
26:
diciiéy/ y záwołánia/ á miánowićie Rektoróm Vniuerſitatis, Do=
27:
ktoróm/ Mágiſtratóm/ Bákáłarzóm/
28:
Studentóm/ Piſárzóm/ Drukárzóm/ Bibliopolóm/ Bedelluſóm/ y ich towárzyſzóm
29:
wſzyſtkim/ którzy ſie iedno dla náuki do miáſtá przerzeczonégo
30:
Krákowſkiégo vdádzą/ y tám mieſzkáć będą/ Artykuły ſpiſáné
31:
á ná tym Cyrográphie wyrażoné niezgwałcenié chowáć obie=
32:
cuiemy:
33:
y onym łáſkę ſwą okazáć chcemy: y oné ſámé y káżdé=
34:
go z nich przy ſwych práwiéch/ przywileiách/ wolnośćiách/
35:
świebodách/ Státuciéch/ łáſkách y zwyczáiach wſzyſtkich/ któ=
36:
ré w Kollegiách zwykły bydź chowáné/ chowáć/ trzymáć/ y

strona: 202

1:
bronić chcemy.
2:
Y wſzyſtkié y kożdégo z oſobná/ kleryki/ żaki/
3:
ſtudenty/ láiki do przerzeczonégo miaſtá Krákowſkiégo/ dla
4:
náuki (iáko ſie rzekło) przeſzłémi czáſy iádącé/ ná iáchániu do
5:
niego/ y ná obieźdźie/ ze wſzytkimi ich rzeczámi/ to ieſt/ końmi/
6:
kśięgámi/ ſzatámi/ pośćielmi/ pieniądzmi/ y ſprzęty od wſzelá=
7:
kich płac/ podatków/ moſtowych/ woien/ ſtraży/ cłá/ mytá/
8:
dźieśięćin/ ćiążenia wſzelkiégo/ zá wiádomośćią náſzą wyymuie=
9:
my/ y władzą Królewſką wolné czynimy:
10:
chcąc tego/ iżeby od
11:
przerzeczonych żaków álbo Studentów/ którzy ſobie álbo ſá=
12:
mi/ álbo przez przyiaćiele y przez iné którékolwiek oſoby przeſy=
13:
łáią w iedzeniu/
14:
w pićiu/ żywnośćiach/ we zbożu/ w mącé/
15:
ſłodźie/ w piwie/ w piwie/ w winie/ y innych trunkách: we drwách/ y in=
16:
nych potrzebach/ przez któré źiemie Króleſtwá náſzégo żadnégo
17:
cłá áni podatku álbo dźieśięćiny nie brano:
18:
áni im Rzeźnicy/
19:
Piekárze/ młynárze/ ćiężko niech nie czynią/ álbo kłopotu nie
20:
zadáią/ chcąc od żaków y ſtudentów od iátek/ pożytków/ mły=
21:
nów/ więcéy niż od mieſczan y mieſzkáiących w Krákowie wy=
22:
ćiągáć.
23:
Ale żeby pod tytułem Studentſkim od kupców y innych iá=
24:
kié zdrády nie były czynioné: ſkázuiemy w téy mierze przyśiędze
25:
wierzyć/ ieſliby ſie ią zdáło od tych/ którzy takowé rzeczy wio=
26:
zą/ wyćiągáć:
27:
y niech świádectwá liſtowné od Rektorá Vni=
28:
uerſitatis vkázuią: którym liſtóm w téy mierzy roſkázuiemy dá=
29:
wać zupełną wiárę.
30:
Nádto/ ieſliby który Student álbo żak do Krákowá ná ná=
31:
ukę iádąc/ od zbóyców y złoczyńców był złupión/
32:
álbo w czym
33:
vſzkodzon w dobrách ſwych w którychkolwiek/ ták iáwnie iáko
34:
pokryiomką/ tedy wſzelką pilność do tego przyłożymy/ y przy=
35:
łożyć roſkażemy/ áby ći łotrowie y zbóycy byli przez vrzędniki
36:
Króleſtwá náſzégo ſzukáni:
37:
y té ſzkody/ któré Studentóm y ża=
38:
kom poczynili/ mogły bydź wróconé: á tákowi złoczyńce przez
39:
vrząd náſz niech będą karáni.
40:
RECTOR AKADEMIIEY,
41:
y iego zacność.
Tenże Támże.

42:
A Zeby porządek dobry y kárność między ſtudenty był zá=
43:
chowan: chcemy/ áby wſzyſcy żacy y Studenći do Krákowá
44:
przyieżdżáiący/ y tám ſie vcząc/ ſwégo Rektorá mieli/
45:
któryby ie

strona: 203

Práwá Duchownego Kśięgi wtore o Rektorow. zacnośći.
1:
w ſpráwach mieyſkich vczył/ ſądźił/ y Iurisdycią miał nád
2:
wſzyſtkimi: którému oni pod przyśięgą powinné poſłuſzeńſtwo
3:
czynić/ y iego we czći mieć będą winni.
4:
A żaden w tych kau=
5:
zách mieyſkich Studenty/ y żaki Akádemiéy Krákowſkiéy/ któ=
6:
régożkolwiek ſtanu y záwołánia będący/ gdźie indźie przed ſę=
7:
dźiégo oboiégo Duchownégo y Swietckiégo niemoże pozy=
8:
wáć.
9:
A od Decretu Rektorowégo żaden áppellowáć niemo=
10:
że: á ieſliby áppellował/ tedy áppellácia nie ma bydź dopuſczo=
11:
ná: á ón áppelluiący nie ma bydź od żadnégo ſędźiégo Ducho=
12:
wnégo álbo Swietckiégo ſłuchan:
13:
ále Rektorowá Sentencia
14:
niech we wſzyſtkim ważna będźie.
15:
Wſzákże iednák ieſliby ſentencia Rektorowá nikczemna ábo
16:
nieſpráwiedliwa ſie bydź zdáłá: Conſyliarze Vniuerſitatis niech
17:
to między ſobą rozbiorą/ á co będźie ſpráwiedliwégo/ niechay
18:
concluduią.
19:
Cryminały z ſtrony Studentów
20:
kto ma ſądzić.
21:
MImo to ieſcze/ przerzeczony Rector/ żaki y Studenty
22:
ſwé in cauſis criminalibus mnieyſzych/ iáko o zawłóſki/ y o pię=
23:
ſtuki/ y zkrwáwienié/ ále nie w wielkiéy zwádźie vczynioné/ ma
24:
moc ſądźić:
25:
áni dla tego żacy y Studenći z ich towárzyſzámi y
26:
ſeruitory do inégo ſądu nie máią bydź pozywáni. Ale gdźie=
27:
by (czego Boże vchoway) Student/ żak/ álbo który z przerze=
28:
czonych ná kradźieſtwie/
29:
cudzołoztwie/ gwałćie pánieńſkim/
30:
mężobóyſtwie/ ábo in alio facto criminali, á nie cudnym był poi=
31:
mány/ iuż to nie Rektorów ſąd będźie/ ále táki criminaliter
32:
poimány/ będąc klerykiem do Biſkupiégo ſądu:
33:
á láik/ to ieſt/
34:
święcénia żadnégo nie máiący/ do náſzégo ſądu będźie ode=
35:
ſłan: y káżdy táki żak/ láik/ Bedellus, Bibliopolá y Drukarz/ ábo
36:
ich ſługá/ o mężobóyſtwo/ pożogę/ cudzołoztwo/
37:
vćięćie człon
38:
ku/ álbo o ránę śmiertelną/ álbo dla inégo łotroſtwá wielkié=
39:
go obwiniony/ iuż nie wedle zwyczáiu pátriiéy álbo Króle=
40:
ſtwá náſzégo/ áni wedle Státutów iego/
41:
ále wedle praw od
42:
ſędźiégo przez nas deputowánégo/ criminaliter oſkárżony bę=
43:
dźie ſądzón: ále iednák/ ku expurgáciiéy winy ſobie zádánéy/
44:
ma mu bydź dopuſczono świádectwo ludźi ſtátecznych.
45:
Ale choć który ſcholaris álbo Student/ álbo który z pomię=

strona: 204

1:
nionych będźie o którąkolwiek rzecz/ bądź wielką/ bądź máłą/
2:
winowány/ przedśię iednák nie ma go śmieć żaden imáć álbo
3:
trzymáć bez ſług Rektorowych/ y zopytawſzy go piérwéy o to.
4:
Wyrzucony od Rektorá, ma bydz
5:
wygnány z Krákowá.
6:
IEſcze/ ieſli Rektor przećiwko którému z Iurisdiciiéy ſwéy
7:
práwnie poſtąpi/ y iego wedle Státutów de Vniuerſitate ex=
8:
cluduie/
9:
tedy táki ná żądánié Rektorowé z obu miaſt/ ták z Krá
10:
kowá/ iáko z Káźimiérzá/ y z innych któréby ieſcze były zbudo=
11:
wáné przy Krákowie álbo Kaźimiérzu/ przez Wóyty/ Mieſczá
12:
ny/nátychmiaſt ma bydź wygnány:
13:
áni żaden nie ma ſie wa=
14:
żyć tákowégo w dóm puſczáć/ álbo przechowywáć/ álbo mu
15:
iákich potrzeb ku żywnośći y przyodźianiu dodawáć.
16:
Contumax Rektorowi hámowan
17:
bydz ma.
18:
A Ieſliby żak álbo Student/ álbo inny z przerzeczonych ná
19:
Mándat Rektorów nic nie chćiał dbáć/ y nie był mu poſłuſzen: tedy ná żądánié tegóż Rektorá Wóytowie y Ráyce miaſt po=
20:
mięnionych będą winni ſwé ſługi poſłáć ku pohámowániu v=
21:
poru onégo niepoſłuſznégo.
22:
A té Státutá w tym liśćie opiſáné pod dźieśiąćią grzywien
23:
groſzów Práſkich/ któré do ſkárbu Studentſkiégo máią przy=
24:
páść/ chcemy mocnie bydź chowáné: którą winą Státuto=
25:
wą chcemy karáć przeſtępcé.
Támże.

26:
KANCLERZA KOLLEIAC=
27:
kiégo moc.
28:
TEż poſtánawamy: iż ilekroć którzy Studenći w któréy=
29:
kolwiek profeſsiiéy przez Doktory álbo Miſtrze ná examen we=
30:
dle zwyczáiu będą przypuſczeni:
31:
tedy Kánclérz náſz ná ten czás
32:
będący/ iáko zwiérzchnieyſzy/ ono examen ápprobowáć będźie
33:
miał wſzelką moc.

strona: 205

Práwá Duchownego Kśięgi wtore o wolnośćiách Stud.
1:
Bánkiérz álbo zyd Studentcki.
2:
OBiecuiemy téż náznáczyć przerzeczonym Studentóm
3:
Bánkiérzá álbo Zydá w Krákowie/ który będźie miał doſtátek
4:
pieniędzy ku pożyczániu im ná zaſtáwy: á ten od grzywny nie
5:
więcéy ná mieśiąc będźie lichwy wyćiągał/ ieno ieden groſz.
6:
Státutá Akádemiiéy Król potwiérdza.
7:
NAkoniec Státutá od Doktorów y Miſtrzów przerzeczo=
8:
négo Krákowſkiégo Kollegium poſtánowioné/ któré ſie tu nie
9:
mogą włożyć/ chcemy dla ſtudium ich mieć zá confirmowáné.
10:
Domu Kollegiáckiégo wybudowánié
11:
y libertácia.
12:
A Zeby Doktorowie/ Miſtrzowie/ Licencyaći/ Bákáłarze/
13:
y Studenći Vniuerſitatis Krákowſkiéy przerzeczonéy/ ſwé Le=
14:
ktury/ Exercycia/ Akty tym wolniéy y beſpieczniéy mogli ſprá=
15:
wowáć:
16:
dla mieſzkánia Miſtrzóm/ y dla ſchadzki ſtudentckiéy/
17:
y żaków wſzyſtkich przy Kollegium Krákowſkim przerzeczo=
18:
nym mieſzkáiącym náſz dom/ który był Sczepaná Páncérzá/ y
19:
który Herzdof mieſczánin niegdy Krákowſki miał/ ná Vlicy
20:
S. Anny/
21:
iáko w ſobie ieſt w ſzérz y w dłuż náznáczyliſmy:
22:
który dóm od wſzyſtkich podatków/ czynſzów/ praw/ ćiąży/ y
23:
wydérków wolny czyniąc ná Kollegium przerzeczoné odda=
24:
wamy/ incorporuiemy/ przyłączamy ná wieki/
25:
nie záchowuiąc
26:
ſobie w nim/ áni ná ſię/ áni ná potomki náſzé nic Práwá áni
27:
zwiérzchnośći. Który to dóm chcemy áby téż wolność/ á z=
28:
właſczá kiedy komu do niego przyda ſie vćiec/ y innych wol=
29:
nośći/ któré kośćioły Bogu oddáné máią/ miał y z nich ſie we=
30:
ſelił:
31:
á téy wolnośći Doktorowie/ Miſtrzowie/ Kollegiaći má
32:
ią ſie ná wieczné czáſy trzymáć y brónić.
33:
Iest y Ordinácia Królá Stephaná, z ſtrony vśmiérzenia tumul=
34:
tów mieyſckich y Studentckich: któréy ſie dowiádowáć w Akćiéch
35:
Krákowſkich.

strona: 206

1:
Wolnośći Kollegium Nieſwiézkié=
2:
go: & adſcriptio bonorum im=
3:
munitati Eccleſiae.
4:
ZA prośbą Káſztelaná Trockiégo/ Iáſnie Wielmożnégo
5:
Mikołáiá Kryſztophá Rádźiwiłá/ Kśiążęćiá ná Ołyce y Nie=
6:
świéżu:
7:
y zá przyczyną zgodną Pánów Rad y Poſłów Ziem=
8:
ſkich oboygá narodu/ dobrá od pomięnionégo Káſztelaná Tro
9:
ckiégo ná Kollegium Nieświezkié Societatis Ieſu nádáné y fun=
10:
dowáné wołość Lupſką/to ieſt śiołá/
11:
Tuchowice/ Swieći=
12:
ce/ Nowośiołki/ Rozdźiáłowice/ Zalipienié/ Załuże/ Vżonkę/
13:
Rudáwá/ cum omnibus pertine wyzwalamy od ſłużby źiem=
14:
ſkiéy woiennéy ((do w.16 - tekst łać.)) iáko o tym Przywiléy od nas dány
15:
obmawia.
16:
O OPACIECH Y KLA=
17:
SZTORACH.
18:
Konwent Lubińſki Opátá wybránégo/ Królowi Ieo M.
19:
pręſentowáć ma. To w Metryce Státutowéy naydźieſz.
Zygm. III. w Conſti. w Wárſzá. Liſt.

20:
Ani Biſkup Poznáńſki święćić Opátá Lubinſkiégo ma/ do=
21:
kądby Król Ieo M. ná to niezwolił.
22:
Támże w Metrȳce Státutowéy naydźieſz.
23:
Polacy do klaſztorów Króleſtwá
24:
Polſkiégo máią bydź prziymowá
25:
ni: wyiąwſzy zeby tego Niemie=
26:
ckié Przywileie bróniły.
27:
CHcąc niektóré niepobożné zwyczáie w niektórych Króleſtwá
Liſt Lſſt Zygmunt w Piotrko. Liſt

28:
náſzégo klaſztorzéch pokáźić/ do których tylko bráćia narodu

strona: 207

Práwá Duchownego Kśięgi wtore o Opáctwach. y Klaſzto.
1:
Niemieckiégo zwykli bydź prziymowáni/
2:
á to ná wzgárdę na=
3:
rodu Polſkiégo: vſtáwiamy/ áby káżdy Biſkup w ſwym Bi=
4:
ſkupſtwie oglądał Przywileie tákowych klaſztorów: á ieſliby
5:
w tákowych Przywileiach nie było to wyráżono/
6:
áby tylko
7:
Niemcy do przerzeczonych klaſztorów byli bráni/ niech to opá=
8:
trzy/ áby do tákowych klaſztorów ták Polacy/ iáko y Niemcy
9:
byli prziymowáni.
10:
Wſzákże Opáći y Proboſczowie klaſztorni ſtanu ſzlácheckié=
11:
go: á ieſliby ſzláchty nie było/ tedy z proſtégo rodzáiu/ tylko że=
12:
by byli Polacy/ máią bydź wybiéráni. Támże w Metryce.
Zygmunt Zygmunt.

13:
Tákowyſz Státut około Opátów/ y tudźiéż áby w niektó=
14:
rych klaſztorách niekiedy Niemcy/ niekiedy Polacy ná Opáctwá
15:
byli wybiéráni: y áby Polakóm do klaſztorów Niemieckich był
16:
wolny przyſtęp. Pátrz w Metryce Státutowéy.
17:
O tychże ſzlácheckich Opáćiéch.
18:
ABy nádánia Klaſztorné záchowáné łácwiéy bydź mogły/ y
19:
ponáwiáiąc Státut 1538. vſtáwiamy: áby żaden Opátem
20:
nie był obierán/ iedno Polſkiégo ſzlácheckiégo z oycá y z mátki
21:
narodu/ á godny człowiek.
22:
A gdźieby w tym klaſztorze/ w
23:
którym Opáctwo wákowáć będźie/ nie był profeſsowány ná=
24:
leźión godny ſzláchćic/ támże obecnie zdawná mieſzkáiący:
Zygmunt Auguſt w Piotrko.

25:
áby
26:
z onéyże Dioeceſiiéy/ w któréy ieſt klaſztór/ ſzláchćic godny ſtanu
27:
Duchownégo był obiéran/ y poſtulowan ná Opáctwo: á bę=
28:
dąc ták obran bez profeſsiiéy/ ma bydź przez nas Loci ordinario
29:
pręſentowan:
30:
á zátym przezeń inſtituowan álbo potwiérdzon
31:
ná Opáctwo/ á ma bydź profeſsowan.
32:
Opáći máią Miſtrze Szlácheckim
33:
dźiećióm w klaſztorzéch chowáć.
Naidźieſz ten ſtátut wysſzéy. Liſt

34:
A Ponieważ nie ieſt tákowy poczet Zakonników w klaſzto=
35:
rzéch/ rć. ((w. 31 i 32 -tekst łać.))

strona: 208

1:
((w. 1-2 tekst łać.))
2:
A iest ich 24).
3:
KONTOR, O Kontorze Poznáńſkim v S. Ianá zá Tumem, py=
4:
tay ſie o Przywileiu iego.
5:
O MNISZKACH.
6:
Mniſzki w oyczyſté y máćierzyſté
7:
dobrá mogą wſtępowáć, wſzákze
8:
ich oddalić nie mogą, ále ná po=
9:
łowicy czynſzów od Krewnych,
10:
póki zywi, przeſtawáć máią.
11:
TEż vſtáwiamy: iż gdy Mniſzki do zakonu którégo/ od
12:
ſtolice Apoſtolſkiéy pochwalonégo wſtąpią/ ácz świátá y dóbr
13:
świetckich odrzekły ſie/ y nic właſnégo mieć nie mogą:
14:
wſzák=
15:
że iż nie ſą wſzędy ſłuſznie opátrzoné/ y dozwolono im z łáſki
16:
ſtolice Apoſtolſkiéy/ áby mogły w dobrá máćierzyſté y oyczy=
17:
ſté/ któré ná nie przypádną/ wſtępowáć:
18:
y tákimi dobry zá zwo
19:
leniem y zwiérzchnośćią ſwych ſtárſzych ſzáfowáć: ále iż wiele
20:
ſkarg poddánych náſzych przychodźiło/ którym to zá przy
21:
kré było/ żeby Mniſzki miáły wſtępowáć w dobrá oyczyſté y
22:
máćierzyſté/
23:
któré ná nie po śmierći rodźiców álbo krewnych
24:
przypádną: y chćieli ie práwem od tákowych wſtępków odſtér=
25:
knąć.
Zygmunt w Kráko.

26:
Chcąc tedy tákowé ſkárgi vſkrómić/ y Mniſzki w mi=
27:
łośći y w łáſce powinowátych záchowáć/ y ich potrzebóm łá=
28:
ſkáwie porádźić: vſtáwiamy y rozrządzamy zá rádą Kóronną
29:
ſtanu oboygá/ y Poſłów Ziemſkich:
30:
iż Mniſzki któré do zako=
31:
nu wſtąpią/ y w klaſztorzéch mieſzkáią/ mogą wſtępowáć w
32:
dobra oyczyſté y máćierzyſté práwem ná nie przypádłé: wſzákże
33:
ich oddalić od krewnych y bliſkich/
34:
álbo ná iné obcé oſoby prze=
35:
niéść żadnym obyczáiem nie będą móc/ ále iáko ſkoro ná nie ábo
36:
z nich ná którą tákowé dobrá przypádną práwem ſłuſznégo ſpa=
37:
dku/
38:
tedy bliſcy krewni przyrodni powinowáći ich oné dobrá
39:
trzymáć/ y oné w wiązáć ſie mogą/ á z nich połowicę wſzy=
40:
ſtkich czynſzów y dochodów pieniężnych im/ y káżdéy z nich z oſobná zápłáćić będą do śmierći ich powinni.

strona: 209

Práwá Duchownego Kśięgi wtorc o Mniſzkach.
1:
A druga poło=
2:
wicá dochodów pieniężnych/ y wſzyſtkié iné pożytki z imión o=
3:
nych przychodzącé ná ſię otrzymáią: z których będą ſłużby rze=
4:
czypoſpolitéy/ y woienną wypráwę ná ſobie nośić.
5:
A ieſli
6:
dobrá ná Mniſzki przypádłé żadnych dochodów czynſzowych
7:
nie będą miáły/ á byłyby w nich folwárki/ álbo ſtáwy/ álbo
8:
młyny/ álbo łąki/ álbo láſy godné ku rąbániu/ álbo bárći/ álbo
9:
role któréby mógł oſádźić/
10:
gdyby w tych dobrach były
11:
y iné pożytki którymbykolwiek imię=
12:
niem były zwáné: w tákowéy mierze Biſkup álbo Ordinarius loci, álbo iego Officiał z Stároſtą źiemie álbo Powiátu oné=
13:
go/ w którym tákowé dobrá ſą położoné/
14:
będą ſie pytáć pilnie/
15:
iáko wiele z tákowych dóbr może ná káżdy rok pożytku przycho=
16:
dźić/ y oné pożytki/ któréby ná káżdy rok z nich mogly bydź/ pil=
17:
nie będą ſzácowáć:
18:
á ná którą ſummę oſzácuią/ tedy powino=
19:
wáći przerzeczonych Mniſzek/ którzy té dobrá będą dźierżeć/ bę=
20:
dą powinni im/ y káżdéy z oſobná połowicę téy ſummy ná ká=
21:
żdy rok przez wſzelákiégo ſporu dáwáć:
22:
A ieſliby ći krewni
23:
byli niedbáli w płáceniu/ y nápomnieni liſtem nápomnienia
24:
od Kśiędzá Biſkupá/ álbo Officiałá iego/ nie zechcą im przez v=
25:
pór ſwóy doſyć vczynić:
26:
y gdyby záklęći trzy Mieśiące klą=
27:
twy Kośćielné ná ſobie dźierżeli: tedy wolność y moc będą
28:
mieć Mniſzki przerzeczoné inému powinowátému którému ál=
29:
bo obcému náiąć/ wedle woléy ſwéy do żywotá ſwégo:
30:
á po
31:
śmierći ich tákowé dobrá/ ná blizſzé ich krewné záśię będą przy=
32:
wróconé/ y máią przypáść.
33:
Mniſzki dóbr ſwych dziedzicznych,
34:
we dwudzieſtu lat dochodzić
35:
mogą.
Zygmunt w Piotrk. Liſt

36:
PRaeſcryptia Pánnóm Zakonnym ku dochodzeniu dóbr
37:
dźiedźicznych/ niech będźie od przyięćia Reguły do dwudźieſtu
38:
lat. Abowiém ſłuſzna ſie rzecz zdáłá/ áby ten czás był wzglę=
39:
dem zakonu poſtánowión:
40:
iż iáko mężátki máią dźieśięć lat:
41:
oné téż iáko oblubienicé Páná Kryſtuſowé/ któré w klaſzto=
42:
rzéch zámknioné/ y wychowáné ták rychło o rzeczach ſwych wiá
43:
domośći mieć nie mogą/ dwoiáko więcéy czás miáły.

strona: 210

1:
DOBRA KOSCIELNE.
2:
Alienácie dóbr kościelnych nie ſą
3:
wazné, od ſucceſſorów mogą bydz
4:
rekuperowáné: iednák od Poſſeſ=
5:
ſorów kſięzéy mogą bydz dáné
6:
do ſwégo zywotá, abſque prae=
7:
iudicio Eccleſiae.
8:
IZ wiele dóbr kośćielnych od kośćiołów y klaſztorów nie
9:
ſłuſznie ieſt álienowánych/ ták/ iż powinnośćiam onych kośćio=
10:
łów nie może ſie przyſtoynie doſyć czynić. Poſtánawiamy/
11:
áby nápotym álienácię żadné ważné nie były/
12:
którychby w prá=
13:
wiéch y przywileiach przyczyn y condiciy ſłuſznych/ y onému ko=
14:
śćiołowi pożytecznych/ probabiliter, ſpecificé & autenticé, wy=
15:
ráżonych y opiſánych nie było: y conſenſy quorum intereſt, we=
16:
dle práwá nie przyſtąpiły.
17:
A ináczéy alienatá/ práwem reku=
18:
perowáć ſucceſſoribus záwżdy wolno będźie: o co forum w
19:
Ziemſtwie ratione bonorum vkázuiemy: iednák do ſwégo ży=
20:
wotá poſſeſsores vżywánié mogą dáwáć/ ((tekst łać.))
21:
według práwá
22:
incumbentium. Tóż ſie y o dobrách Gréckich Władyctw y
23:
Monáſterów rozumieć ma.
24:
HOSPITALIA, Priluſius fol. 352. ver. 26.
25:
WLADYCTWA Y MONA=
26:
ſtery Gréckich kośćiołów.
27:
Toż ſie rozumieć ma y o dobrách Gréckich, Włádyctw y Mo=
28:
náſtérów z ſtróny álienáciiéy.
29:
Item, Beneficia nie máią bydź dawáné, iedno Romanae fidei,
30:
á Gréckiéy Gréczánóm Ruśi. ((t. łać.)) Téyże Gré=
31:
ckiéy wiáry, etć.

strona: 211

Práwá Duchownego Kśięgi wtore o Wizytáciách.
1:
DRVGI VRZĄD
2:
DVCHOWNYCH,
3:
Rząd dobry czynić w Kośćiele:
4:
Do którégo té tytuły należą z ich właſnémi
5:
Státuty.
6:
WIZYTACIE.
Liſt Liſt

7:
Synod, y Viſitatio dioeceſana, weſpó=
8:
łek były dla rządu dobrégo kośćiel=
9:
négo, zá Wielkiégo Káźimiérzá.
10:
GDy były zruſzoné nienawiśći wielkié y róznośći między
11:
Duchownémi y Swietckiémi oſobámi/ Pány Dioeceziiéy Krá=
12:
kowſkiéy:
13:
potym były vſpokoioné między nimi ná Séymie
14:
przez Królá Káźimiérzá/ y ná Synodźie przez Bodzántę Bi=
15:
ſkupá Krákowſkiégo ná ieden czás/ w Krákowie czwartégo
16:
dniá Mieśiącá Czérwcá/ Roku 1369. złożonym.
17:
Przy czym
18:
był Iároſław Gniéźnieńſki Arcybiſkup Bogurya rzeczony:
19:
który ná ten czás zá przyczyną onych róznośći zá władzą ſwégo
20:
przełożeńſtwá wizytował Dioeceſią Krákowſką.
21:
ARCHIDIAKON.
22:
Wizytácie párochiálné dla lepſzé=
23:
go rządu vſtáwioné ná tymze Sy=
24:
nodzie w Krákowie, y poruczo
25:
né Archidiakonóm.
26:
A Są poſtánowioné rzeczy niżéy nápiſáné/ o wolności
27:
Dźieśięćin/ o wydźierániu dźieśięćin/
28:
o czáśie wytykánia dźie=
29:
śięćin/ około targu/ około kupienia dźieśięćiny przez Pány/ o=

strona: 212

1:
koło bránia iéy z pługu/ około naymu nowiny/ y ich poſtęp=
2:
kach/ rć. około Columbáciéy/ około Wizytáciiéy Ardźiákoń=
3:
ſkiéy/ rć.
4:
O téyze Wizytáciiéy przez
5:
Archidiakony.
6:
NAd to/ zákázuiemy téż Ardźiákonóm/ y Proboſczóm/ y
7:
innym Praełatóm náſzéy Dioeceſiiéy/ którzy máią poruczoną Iu=
8:
risdicią/ áby wizytuiąc/ ná zwyſz nie wynośili podwysſzenia
9:
liczby/ która ieſt w práwie poſtánowiona.
10:
A czáſu wizytáci=
11:
iéy/ áby pieniędzy nie wyćiągáli ná poddánych.
12:
SACRAMENTA.
13:
Rządzićiele kośćiołów zá świątośći
14:
pieniędzy niech niewyćiągáią.
Bodzántá Biſkup Liſt

15:
RZądźićielowie téż kośćielni/ zá Swiątośći kośćielné
16:
któré dármo máią bydź ſzáfowáné/ niech nic niewyćiągáią: á
17:
inák/ tedy ich będźiemy ćiężko karáć.
Bodzántá Biſkup Liſt.

18:
Artykuł o śiedmi Sákrámenćiéch, y
19:
o przedawániu świętych rzeczy,
20:
ſądowi Duchownému podległy.
21:
TEż o Dźieśięćinach/ o śiedmi Sakrámentach Kośćiel=
22:
nych/ o Beneficiach/ o świętokradztwie/ o Symoniiéy/ o Li=
23:
chwách/
24:
o mężobóyztwie Duchownych oſób/ o tárgáiących ſie
25:
ná kleryki/ álbo im ránę zádáiących/ o świętokupſtwie/ y któ=
26:
rzy ſie pod obronę Kośćielną álbo do Klaſztorów vćiekáią.
Zygmunt w Krako.

27:
Wſzákże wyymuiemy oné którym práwo nie dopuſcza/ áby ie
28:
kośćioły miáły brónić.
29:
SKARB KOSCIELNY.
30:
ABy ſkárby kośćielné wcále były záchowáné/ vſtáwiamy:
Zyg. Aug.


strona: 213

Práwá Duchownego Kśięgi wtore o Práwie duchnwym
1:
iż Kśięża Biſkupi w mieśćiéch á w imionách náſzych Królew=
2:
ſkich z Stároſtámi álbo Dźierżawcámi náſzémi/ á w ſzláchec=
3:
kich z podawcámi/ máią Inwentarze ſrébrá y ſkárbów Ko=
4:
śćielnych czynić.
5:
TRZECI VRZĄD
6:
DVCHOWNY:
7:
Sądy Duchowne odpráwowáć/ wedle ſwey
8:
Iurisdiciiey:
9:
Do którégo té tytuły z ich Státuty właſnémi
10:
należą.
11:
PRAWO DVCHOWNE.
12:
MATERIA SĄDOW DVCHOWNYCH.
13:
Artykuły práwu Duchownému
14:
podległé/
15:
ROznice ſądowé między Duchownémi y Swietckimi ná
16:
tym Séymie z Rádámi náſzémi oboygá ſtanu/ y z Poſły źiem=
17:
ſkimi ták poſtánawiamy:
18:
áby więcéy ieden drugiégo do práwá
19:
ſobie nienależącégo nie pozywał. Aby tedy wiedźieć/ któré
20:
kauzy do Duchownégo práwá/ któré do świetckiégo przyſłucháią:
21:
tym opiſániem oznáymuiemy/ opiſuiemy/ poſtánawia=
22:
my/ zá przyzwoleniem Pánów y Pręłatów Duchownych/ y
23:
Pánów Swietckich/ y Poſłów Ziemſkich.
Zygmunt w Kráko.

24:
Naprzód práwu Duchownému należy ſąd/ rozeznáć rózni=
25:
ce około wiáry świętéy Krześćiánſkiéy/ o Hęretykach/ Scy=
26:
ſmátykach/ Bluźniércach Bożych/ y Apoſtátách.
27:
Item, o Dźieśięćinach/ o śiedmi Sákrámentach Kośćiel=
28:
nych/ o Beneficiach/ o Swiętokradźtwie/ o Symoniiéy/ o Li=
29:
chwach/ o Mężobóyſtwie Duchownych oſób/ o tárgáiących
30:
ſie ná kleryki álbo im ránę zádáiących/ o świętokupſtwie:
O Haeretikach. Scyzmátykach. Bluzniercách. Apoſtátách. Dźieśiecinách. O Siedmi ſacramentách. O Symoniiéy. Lichwie. Swiętokupſtwie. Ránách duchownych.

31:
y kto
32:
rzy ſie pod obronę Kośćielną/ álbo do Kláſztorów vćiekáią.

strona: 214

1:
Wſzákże wyymuiemy oné/ którym práwo niedopuſcza/ áby ie
2:
kośćioły miáły brónić/ iáko ſą nocni ſzkódnicy ná polu/ grun=
3:
ciéch/ rolách: tákże zwadźce/ y ná dobrowolnych drógách zá=
4:
ſtępuiący:
5:
ktemu złodźieie iáwni/ ábo trzykroć do reyeſtru w=
6:
piſáni: ieſcze którzy palą y gwałcą wolnośći kośćielné: ći wſzy=
7:
ſcy tákowi máią bydź z kośćiołów bráni/ á nie ma ich żaden
8:
brónić.
9:
Item, Sądowi duchownému podległy wróżki/ czáry/ czár=
10:
nokśięſtwá/ czynſzé kośćielné źiemkſkié y doczeſné/ nowé kupié
11:
nádánia kośćielné/ alias Poświątné.
Wróżki. Czáry. Widerkaw Pośwątné

12:
Wſzákże o funduſzach
13:
álbo nádániu kośćielnym/ to ieſt/ Poświątnym/ ták ſie sſtáłá
14:
vchwałá: Iż ieſli który z duchonych álbo liſtmi/ álbo poſseſ=
15:
ſią dawną to Poświątné otrzyma:
16:
á byłoby temu kośćiołowi
17:
álbo tey oſobie duchownéy/ która w poſseſsiiéy ieſt/ nieporzą
18:
dnie álbo gwałtem odięté/ tedy táki przypozwány ma bydź ſą=
19:
dzón podług ſtárádawnégo zwyczáiu práwá Duchownégo:
20:
wyiąwſzy żeby świetcki przypozwány ná terminie ſtoiąc tym
21:
zbiiał: że tá rzecz/ o którą go pozwano/ nie ieſt kośćielna: to
22:
ieſt/ iż ón Duchowny więcéy ſobie Poświątnégo przywłaſczył/
23:
y w ſzérz á w dłuż przypuśćił więcéy/ niż ná fundáciiéy ſtoi:
24:
te=
25:
dy w téy mierze ſędźia Duchowny przyſądźić to ma Akorowi/
26:
co fundácia opiéwa/ álbo coby Pan ſpráwiedliwie mu przyſą=
27:
dźił/ álbo coby práwem pokazał: á o ón oſtátek którégo mu pan
28:
broni/ ma bydź odeſłan do práwá Ziemſkiégo.
29:
W któréy to
30:
ſpráwie/ zá właſność/ zá gránice álbo miedzą od Dekretu ode=
31:
ſłánégo/ od práwá Duchownégo do Ziemſkiégo/ do wysſzégo
32:
práwá Duchownégo álbo Rzymſkiégo áppellácia nie ma bydź
33:
dopuſczona/ pod winą niżéy wyráżoną.
34:
Item, ſądem Duchownym ma bydź ſądzona znędźiáła/ któ=
35:
ra ſobie ſtráwy zárobić nie może.
36:
Item, temu ſądowi Duchownému należy dowiedźieć ſie y
37:
ſądźić/ któré dźieći dobrégo łożá ſą álbo nié.
Dobrowolne.

38:
Item, v práwá Duchownégo tych kauzy máią bydź odprá=
39:
wowáné/ którzy ſię dobrowolnie wdáią y zápiſuią w práwie
40:
Duchownym. Wyiąwſzy té zapiſy/ któréby kmiećie y poddáni
41:
ſzlácheccy czynili między ſobą v ſądu duchownégo.
42:
Któré tá=
43:
kié zapiſy/ kmieći y poddánych Ziemiáńſkich/ nie máią Ducho=
44:
wni dopuſczáć v śiebie: á choćby przyięli/ tedy przedśię od tych
45:
miaſt tákowé zapiſy nie będą miáły żadnéy mocy.
46:
Ale zapiſy
47:
y ſprzedánié dźieſiećin/ któré zá dług kośćiołowi/ álbo ktoréy o=

strona: 215

Práwá Duchownego Kśięgi wtore o ſądźiech duchow.
1:
ſobie Duchownéy będą zápiſáné/ mogą bydź przyięté y ſądzo=
2:
né v ſądu duchownégo.
3:
Ale to ma bydź rozumiano o kmie=
4:
ćiach y poddánych/ którzy ſobie ſą wolni/ y nikomu nic niewin=
5:
ni/ y ktemu náſzy królewſcy: tákże y o kmiećiach pod Duchow=
6:
némi mieſzkáiących/
7:
którym wſzyſtkim wolno będźie czynić y
8:
prziymowáć ná ſię zapiſy/ tylko żeby od kmieći y poddánych źie=
9:
miáńſkich nie były v duchownégo práwá prziymowáné.
10:
Item, O bićia y wyſtępki kośćiołóm y oſobom kośćielnym y
11:
święcenié máiącym vczynioné to práwo ma ſądźić. Ale w to
12:
nie wkłádáiąc ſług kośćielnych/ którzy kośćiołowi ſłużąc y Ako=
13:
litámi bywſzy potym ſie zożeniáli:
14:
tákże wyiąć trzebá y té/ któ=
15:
rzyby ſługámi kośćielnémi będąc (okróm kápłanów) ſámi w
16:
kárczmie guzá ſzukámi/ y byliby przeświádczeni/ że ſámi zwádę
17:
záczęli: których wſzyſtkich Duchownym práwem niemáią ſą=
18:
dźić.
19:
Item, ſądowi Duchownému ſą poddáné kauzy Iuriſpatro=
20:
natus, álbo podawánié Plebániy/ Ołtarzy/ Praebend/ y innych
21:
Beneficiy: tákże téż Rozwody/ y wiáná między rozwiedźioné=
22:
mi perſonámi.
23:
Wſzákże iednák vznánié/ álbo rozſądek około
24:
wiáná perſony rozwiedźionéy/ ma bydź odeſłáné do Máieſta=
25:
tu Królá Ieo M. wedle ſtárádawnégo zwyczáiu.
Rozwody. Wiáná do źiemſtwá.

26:
Ale ſpráwá około Teſtámentu/ ma bydź w oboim práwie
27:
Duchownym y Swietckim ſądzona: wyiąwſzy żeby ſie któré
28:
w práwie świetckim sſtáły:
29:
bo tákowé w tymże práwie máią
30:
bydź vznawáné/ chybáby co w tákowym teſtámenćie ná ko=
31:
śćiół ábo ná miłośierné vczynki było odkazano: ále żadna rzecz
32:
poddána práwu źiemſkiému/ nie ma bydź przećiwko Státuto=
33:
wi állegowána álbo odkázowána.
34:
A Teſtáment oboygá prá
35:
wá ten ieſt/ który przed iáwnym Piſárzem bywa: álbo ktoby
36:
go właſną ręką nápiſał: álbo więc przy których świádkách/ á
37:
zwłaſczá przy ſzláchćicach był vczyniony.
38:
Wſzákże to ma bydź
39:
ná woléy ſzláchćie/ ále nie mieſczánóm: y o tákié rzeczy może/ kto
40:
chce/ pozwáć ták do práwá Duchownégo/ iáko świetckiégo: do
41:
którégo kto przyſłucha/ y to ma bydź ná iego woléy.
42:
Ale Te=
43:
ſtáment przed námi/ álbo przed którym práwem źiemſkim/ zam=
44:
kowym/ mieyſckim/ wieyſkim/ przed Wóytem y przyśiężniki v=
45:
czyniony/ v ſądu Duchownégo nie będźie miał mieyſcá/ ále
46:
może go kto o to ruſzáć práwem Duchownym.
47:
Wyiąwſzy
48:
żeby co niezdrożnégo práwu źiemſkiému kośćiołowi było od=
49:
kazano: tedy w ten czás będźie wolno chceli do duchownégo/

strona: 216

1:
chceli do świetckiégo práwá przypozwáć ſtronę.
2:
A ieſliby który z Duchownych którégo Szláchćicá álbo iego
3:
poddánégo do práwá duchownégo o iną rzecz/ którá nie ieſt
4:
wysſzéy wyráżoná/ poćiągał y pozywał: tedy támże temu to
5:
pozwánému na winę położyć cztérnaśćie grzywien:
6:
która wi=
7:
ná
Winá.

8:
ma nań bydź od práwá duchownégo pod klątwą włożona:
9:
á od Dekretu téy winy nie ma dopuśćić Sędźia Duchowny
10:
Appelláciiéy.
11:
Inné wſzyſtkié kauzy práwo świetckié ma odpráwiáć/ ták iż
12:
ieſli co duchowni z świetckimi/ álbo z ich poddánémi będą mie=
13:
li/ tedy práwem świetckim będą z nimi o to czynić.
14:
Tákże ie=
15:
ſliby który świetcki duchownégo do świetckiégo y źiemſkiégo
16:
práwá dla tych Artykułów Duchownému práwu należących/
17:
poćiągnąć chćiał/ tedy táki tąż winą cztérnaśćia grzywien ma
18:
bydź karan.
19:
Wſzákże iednák niechcemy nic tą Conſtitucią derogowáć
20:
práwóm y przywileióm Duchownym/ w Státućie opiſánym/
21:
to ieſt/ áby w nich nic nie odmięniano áni káſsowano/ co ſię w
22:
nich więcéy/ niż tá Conſtitucia brzmi/ náyduie.
23:
Y tákeſmy z
24:
Rádámi náſzémi y Poſły źiemſkiémi poſtánowili. Abowiém
25:
powinniſmy káżdému ták Duchownému/ iáko Swietckiému
26:
poddánému náſzému to trzymáć y reformowáć/ wedle Con=
27:
ſtituciy piérwſzych.
28:
WYKŁADANIE PRAW.
29:
BYłáby rzecz przemierzła wſzyſtek wykład Státutu prouinci=
30:
iéy Gniéźnieńſkiéy tu wpiſowáć. Ale iednák ſententię oſobniey=
31:
ſzé z niego wpiſáć ſię godźi:
32:
bo ſą y oſobliwé, y ſą nápiſáné od Wie
33:
lebnégo Mikołáiá Kotficá, z roſkazánia Królá Alexándrá.

strona: 217

Práwá Duchownego Kśięgi wtore o Haeretykách.
1:
((od w. 1 do 24 tekst łać.))
2:
Item, o świádkoch, iże ((tekst łać.))
3:
zwłaſczá ieſli ((tekst łać.)) A náwet pozwala,
4:
((t. łać.)) przez męki.
5:
Téż to ku wykłádowi należy wiedźieć, że ((t. łać.))
6:
Przeto Grzegórz Papiéż ((t. łać.))
7:
Tákże Státut de duellis káſ=
8:
ſuie.
9:
O czym znaydźieſz w Státućie ſtárym, list 174. Item legem
10:
Rodiam, y przyczyny tego, o czym przywiléy świadczy, list 747. w
11:
Metryce Státutu Herbórtowégo, Król Iágełło
12:
SąDY KOSCIELNE miłośiernieyſzé. ((w. 35 i 36 t. łać.))

strona: 218

1:
HAERETYK.
2:
Przeciwko Haeretykóm, y fauto=
3:
róm ich.
4:
WLádyſław z łáſki Bożéy Król Polſki/ y źiem Krákow=
5:
ſkiéy/ rć. Kśiążę nawysſzé Litewſkié: Pomorzki/ Ruſki/ Pan
6:
y Dźiedźic: oznáymuiemy ninieyſzym liſtem/
7:
którym wiedźieć
8:
należy wſzyſtkim teraz y potym będącym/ do których przydźie
9:
tych liſtów znáiomość: Iż gdy nie ieſt rzecz nam przyſtoyna
10:
diſsimulácią ochyláć/ y owſzem do tego nas ćiśnie práwo bo=
11:
że/
12:
ábyſmy Kácérzkié záráźliwé błędy (któré ná wzgárdę bożą/
13:
y ku vſzkodzeniu y zwątleniu w iáry Krześćiiáńſkiéy/ ktemu ku
14:
vpadku Rzeczypoſpolitéy źli ludźie poczynili) by téż niewiém
15:
iákié mieliſmy nieprzeſpieczeńſtwá podiąć/ od gránic náſzych
16:
odpędzáli/ y mieczem odwracáli:
17:
żeby ći/ którzy karániém Ko=
18:
śćielnym nie bywáią odſtráſzeni/ ludzką ſrogośćią byli kará=
19:
ni. Przetóż máiąc ſtáteczną Rádę/ z Pręłaty y pány náſzémi/
20:
za conſenſy y pewną ich y náſzą wiadomośćią/ piſániém niniey
21:
ſzym ſkázuiemy/
22:
y zá mocny/ gruntowny/ y zá nieodwołány E=
23:
dykt mieć roſkázuiemy: Iż którybykolwiek w króleſtwie ná=
24:
ſzym/ y w źiemiách nam podległych Hęretyk álbo kácerztwem
25:
záráżony/ álbo podeźrzány w hęreziiéy/ álbo ich obrońcá/ álbo
26:
podpomożyćiél ználeźión był:
27:
táki káżdy przez náſzé ſtároſty
28:
Rádę Mieyſką/ y inné vrzędniki/ y przez którékolwiek poddáne
29:
náſzé/ choćiay ná vrzędźiéch choć nie ná vrzędźiéch będącé/ iáko
30:
obraźcá Máieſtatu Królewſkiégo/ ma bydź poiman/ y co zaſłu=
31:
żył ma bydź karan.
32:
A którzyby przyſzli z Czech do króleſtwá
33:
náſzégo/ tákowi poimáni pod Examen Ordinariis loci y Inqui=
34:
ſitoróm/ którzy od ſtolice Apoſtolſkiéy ſą álbo będą wyſádzeni/
35:
niech będą oddáni.
Włádyſła. Iágełło w Wielun. Liſt

36:
A ieſliby który obywátél króleſtwá náſzé=
37:
go którégokolwiek ſtanu/ doſtoienſtwá y záwołánia/ od tego
38:
czaſu do świętá Bożégo wſtąpienia bliſkiego/ zániedbał ſie z
39:
Czeſkiéy źiemie álbo niechćiał wróćić/ álbo wzgárdźił/ niechay
40:
będźie mian zá przekonánégo Hęretyka:
41:
y kárániu niech będźie
42:
podległy temu/ którym zwykli bydź karáni Hęretycy: áni iuż
43:
więcéy do króleſtwá náſzégo ná mieſzkánié niech ſie nie wráca:
44:
á ktemu wſzytki dobrá ich/ ruchomé y nieruchomé/ w których=
45:
kolwiekby rzeczach były/ niech będą publikowáné/
46:
y do ſkárbu

strona: 219

Práwá Duchownego Kśięgi wtore o Haeretykách.
1:
náſzégo obróconé: á potomſtwo ich ták mężczyzná iáko białá=
2:
głowá/ niech ná wieki nie ma żadnégo wſtępu do ich dóbr/ y
3:
niech będźie bezecné:
4:
á niech nigdy ná iákié doſtoieńſtwá y vrzę
5:
dy przyſtępu nie ma: ále z rodźicmi ſwémi záwżdy niech beze=
6:
czći zoſtánie/ áni nápotym niech ſie nie weſeli z iákiégo przywi=
7:
leiu ſzláchectwá álbo doſtoieńſtwá.
8:
Ieſcze zákázuiemy pod
9:
tákimiż winámi kupcóm wſzyſtkim/ y innym ludźióm/ którégo=
10:
kolwiek záwołánia/ áby od tego czáſu y nápotym/ żadnych rze=
11:
czy przedáynych/ zwłaſczá ołowu/ zbróy/ y innych potrzeb ku ie=
12:
dzeniu y pićiu/ do Czech nie śmieli woźić/ álbo nośić.
13:
A prze=
14:
tóż wam wſzyſtkim y káżdému z oſobná Stároſtóm/ Burgrá=
15:
bióm/ Sprawcóm/ Burmiſtrzóm/ Ráycóm mieyſckim/ y in=
16:
nym króleſtwá náſzégo vrzędnikóm y poddánym którymkol=
17:
wiek/ do których ninieyſzy liſt przyidźie/ roſkázuiemy/
18:
ábyśćie
19:
ninieyſzéy zapowiedźi náſzéy wiernie y mocnie przeſtrzégáli: á
20:
żebyśćie w mieśćiéch y we wśiách/ y po wſzyſtkich mieyſcách
21:
iáwnych y oſobnych/ á zwłaſczá gdźie ſądy będą/
22:
y gdźiekol=
23:
wiek przygodźi ſie bydź iáki ziazd/ iáwnie przez woźné kazáli ob=
24:
wołáć: áby żaden niewiádomośći ſobie ná pomoc nie mógł
25:
bráć.
26:
Zá świádectwem tego Mándatu/ ku którému pieczęć
27:
náſzá ieſt záwieſzona. Dan w Wieluniu w Niedźielę Białą/
28:
Roku Pánſkiégo/ 1429.
29:
Sprzyśięzenié Pánów ták Duchow=
30:
nych iáko Swietckich, przeciwko
31:
Haeretykóm y ich pomocnikóm.
32:
MY pánowie Duchowni y Swietcy/ Przełożeni/ Grábio
33:
wie/ Rycérztwo/ Szláchtá/ Miáſtá/ y wſzyſtká Communitas
34:
króleſtwá Polſkiégo/ oſobliwie káżdy zoſobná/ y ſpólnie wſzy=
35:
ſcy iednym vmyſłem/ iedną wolą/ wiádomośćią/
36:
zwoleniém
37:
y iednoſtáynym potwiérdzeniém/ wſzyſcy iednoſtáynie oznáy=
38:
muiemy wſzyſtkim przez ninieyſzé poſtánowienié/ którym to na=
39:
leży/ ták teraz iáko potym będącym/ którzy tego wiádomość
40:
mieć będą:
41:
Iż my/ obaczywſzy niektóré nieporządki/ któré ſie w
42:
króleſtwie poczęły wzniécáć/ widząc liſty przodków náſzych w
43:
Poznániu/ w Piotrkowie y w Iedlnéy vczynioné/ przy tychże
44:
liśćiéch y ich Artykułach/ któremikolwiek ſłowy ſą nápiſáné/
Liſt


strona: 220

1:
chcemy záwżdy y obiecuiemy zoſtáć/ a zwłaſzczá przy tym árty=
2:
kule:
3:
iż którykolwiekby był tu obywátelem króleſtwá Polſkié=
4:
go/ máiąc w króleſtwie Polſkim imięnié/ á chćiáłby nieiákié nie
5:
poſłuſzeńſtwá przećiwko práwu Polſkiému poſpolitému/ álbo
6:
téż iákowé niepokoie nam y króleſtwu Polſkiému ſzkodliwé ko=
7:
mu wyrządzáć/
8:
przez dozwolenia Páná náſzégo Królá nałáſká=
9:
wſzégo/ y Rad iego: áni ná práwie Ziemſkim poſpolitym nie=
10:
chćiałby przeſtáwáć/ álbo kácerſkié błędy wnośić y ie foryto=
11:
wáć:
12:
tedy przećiwko tákowému y tákowym/ by téż niewiedźieć
13:
iákiégo ſtanu y záwołánia byli/ Duchowni y Swietcy/ chce=
14:
my ku ſkáźie ich pawſtáć: y obiecuiemy pod wiárą/ y czćią náſzą/
15:
bez chytrośći y zdrády/ áni im pomocą/ y rádą/ álbo przyiáźnią
16:
chcemy pomágáć/ pod wiárą y czćią náſzą: choćiayby krewno=
17:
śćią/ przyiáźnią po żonách/ álbo którąkolwiek bliſkośćią nam
18:
álbo którymkolwiek z náſzych byli powinni:
19:
áni zá nimi chcemy
20:
mówić iednégo ſłowá/ ále oné chcemy y obiecuiemy káráć.
21:
Wſzákże Praw náſzych Kśiążęcych y źiemſkich niwczym nie
22:
gwałcąc/ áni od nich odſtępuiąc.
23:
Zá świádectwem tego li=
24:
ſtu/ którému pieczęći náſzé z podpiſániém imión náſzych ſą zá=
25:
wieſzoné. Nápiſan y dan w Korczynie w Piątek w dźiéń
26:
świętégo Márká Apoſtołá y Ewányeliſty/ ná Séymie Wál=
27:
nym/ Roku Páńſkiégo/ 1437.
28:
((od w. 23 do końca strony tekst łać.))

strona: 221

Práwá Duchownego Kśięgi wtore o Salaria y Spiśnym.
1:
SCISMATIK.
2:
NAprzód práwu Duchownému należy ſąd/ rozeznáć rózni=
3:
ce około Wiáry świętéy Krześćiáńſkiéy/ o Hęretykach/ Scy=
4:
ſmátykach/ bluźniércach bożych/ y Apoſtátach.
5:
Item, weyźrzeć w Metrykę Tit. RVSSIA. Sześć ſekt wſpomi=
6:
na w przywileiu Olbráchtowym, któré ſą w koronie y w Kśięztwie
7:
Wielkim, ((w. 8 i 9 tekst łać.))
Zygmunt w Kráko. Bodzántá Liſt

8:
SALARIA.
9:
Duchownym piſárzóm zapłátá.
10:
VStáwiliſmy/ y ninieyſzym poſtánowieniem vſtáwiamy/
11:
aby káżdy Piſarz iáwny/ álbo oſobliwy Dworu náſzégo Bi=
12:
ſkupiégo/ álbo Dioeceſiiéy Krákowſkiéy przerzeczonéy/
13:
zá którą=
14:
kolwiek rzecz vczynioną/ álbo ná wolność/ to ieſt Przywile=
15:
iem nápiſáną/ więcéy nic nád ſześć groſzy práſkich wyćięgáć á=
16:
ni bráć od niedoſtátecznych nie máią/ iákąkolwiek bárwą wy=
17:
náleźioną.
18:
Tákże y zá káżde kwity ieden groſz práſki: też od
19:
Dekretu zdánia dwá groſzá: á od Aggráwáciy/ to ieſt/ wtó=
20:
réy klątwy/ téż nic więcéy iedno ſześć groſzy rzeczonych práſkich
21:
od niedoſtátecznieyſzych.
22:
A té przerzeczoné proſzących nie máią
23:
bydź wyćiągáné pod winą klątwy/ któréy onych/ którzybykol=
24:
wiek ninieyſzému Státutowi/ y temu poſtánowieniu czynili=
25:
by vpornie/ dla tego vſtáwiamy/ áby temu podlegli. ((do końca strony tekst łać.))
26:
SPISNE.
27:
Spiſne á decimis pecuniariis non
28:
exigatur.
29:
ITem ſtatuimus, vt Spiſne non exigatur in exactionibus
30:
& decimis pecuniariis, & similiter in exactione duorū groſ=
31:
ſorum, quae vulgò Regalia vocantur.
32:
od w. 1 do 15 t. łać.))
33:
O PRZYSIĘDZE DVCHO=
34:
WNYCH.
35:
Przeſtrzégáią tego, áby Duchowni
36:
przed Swietckimi oſobámi, nie przyśięgáli.
WLádiſła. Liſt Káźimierz Liſt

37:
KTórą przyśięgę Poborcá świetcki przed Stároſtą onégo
38:
mieyſcá vczyni/ y iego Sukkollektor: á Duchowny przed iáw=
39:
nym Piſárzem/ y przed świádkámi wiáry godnémi: między któ=
40:
rémi iednák ma bydź Stároſtá y Podſtárośći. ((w. 25 t. łać.))
41:
Co ſie znáczy przez tytuł Protonotarius: pátrz ((t. łać.))
w Láć. Liſt


strona: 223

Práwá Duchownego Kśięgi wtore o Aktách duchownych.
1:
ACTA DVCHOWNE.
2:
Aktów Duchownych iáka zmiánká
3:
ieſt w Státućie.
4:
Y Obowięzuie ſie ninieyſzym zapiſem przerzeczony N. z kmie
5:
ćmi téyże wśi ((w. 6-18 tekst łać.))
Zygmunt w Piotrk.

6:
CZWARTY VRZĄD
7:
PRZEŁOZONYCH
8:
Senatorów,
9:
Dobrze rádźić o Rzeczypoſpolitey.
10:
O CZYM pátrzay formam iuramenti Senatorſkiéy wys=
11:
ſzéy, gdźie dokład w przyśiędze: Królowi Polſkiému będę wier=
12:
ny: o Rzeczypoſpolitéy wiernie będę rádźił/
13:
Pożytki Máieſta=
14:
tu królewſkiégo/ Króleſtwá/ y Rzeczypoſpolitéy/ co będę rozu=

strona: 224

1:
miał obráźliwégo y ſzkodliwégo przeſtrzégáć będę/ żeby to nie
2:
było/ záſtáwuiąc ſie/ y ono odwrácáć będę/ rć.
3:
ITEM O BISKVPIECH, że w Przyśiędze ſwéy przyda=
4:
wáć maią: Ze téż ná ſądźiéch śiedząc ſpráwiedliwie ſwé zdánie po=
5:
wiádáł, ((t. łać.))
6:
ITEM, IAKA WINA ná Biſkupy iest poſtánowiona, ieſli
7:
ná Séym zániedbáli iecháć. Tit. o Séymie wysſzéy.
8:
ITEM, NA ARCYBISKVPA, iáko ná tégo, który iest
9:
Legatem y Prymáſem, ieſcze więtſzé y twárdſzé powinnośći wkłá=
10:
da. O czym naydźieſz wysſzéy Titul. Arcybiſkup. Legatus natus y Primas.
11:
DISCIPLINA,
12:
ALBO KARNOSC.
13:
O Klątwie Kośćielnéy.
14:
Té wſzyſtkié porządki twiérdzą ſie kárnośćią: gdyż Káźimiérz
15:
mówi: Dáremné ieſt Práwo/ do którégo kárność nie ieſt przy=
16:
dána.
17:
Klątwá proſta Contumáciiéy. ((t. łać.)) Stopnie Klątw.
18:
Iároſław Gnieznienſki Arcybiſkup
19:
około chowánia Klątwy.
20:
O Chowániu Klątwy álbo Interdiktu tákeſmy ſkazáli. Iż
21:
gdy z przygody iákiéykolwiek przyda ſie/ iż ná Kráków będźie
22:
dáná klątwá/
23:
tedy miáſto Kázimiérz przy rzéce Wiśle/ téy klą=
24:
twie nie ma bydź podległé: Y tákże gdy Káźimiérz záklną/ Krá
25:
ków ma bydź wolny od klątwy.

strona: 225

Práwá Duchownego Księgi wtore o Klątwie Kośćiel.
1:
O przeſtániu od Bozéy ſłuzby dla
2:
zaklętégo.
3:
TEż vſtáwiamy: iż gdźiekolwiek do którégokolwiek Ko=
4:
śćiołá álbo miáſtá záklęty od práwá przydźie/
Támże Támże Támże

5:
tedy ma bydź
6:
przeſtano od ſłużby bożéy: ále gdy z kośćiołá álbo z cméntarzá
7:
wynidźie/ ſłużbá boża niech idźie/ y niech ſie pocznie.
8:
KLątwá trzydniowa chowáná bydz
9:
nie ma.
10:
MIędzy inémi rzeczámi vſtáwiamy/ y ſkázuiemy iáſnie: iż
11:
klątwá tá/ która do trzećiégo dniá trwáć ma/ która byłá y in=
12:
nych czáſów chowáná po wſzyſtkich kośćiołách/ dla przyſzćia
13:
záklętégo/ od tego czáſu przez żadnégo nie ma bydź chowáná:
14:
áby wielkość nabożnégo ludu dla wyſtępku iednégo vpornégo
15:
przez nabożeńſtwá ſwégo nie byłá, Ale gdźieby ſkazánie ſtoli=
16:
ce Apoſtolſkiéy/ któréy my práwá niemożemy vſtáwić było:
17:
roſkázuiemy/
18:
obyczay roſkazánia pilnie chowáć/ y ku exequuci=
19:
iéy przywodźić/ któréy rzeczy nie ma ſzkodźić to poſtánowienié
20:
wysſzéy nápiſáné o klątwie do trzećiégo dniá trwáiącéy.
21:
O záklętych w Páráfiiéy.
22:
TO téż chcemy: áby dla záklętégo iednégo/ który ná mieyſce
23:
iákié przydźie/ Plebániiéy onéy ludźie nieprzeſtawáli nabożeń=
24:
ſtwá ſwégo/ wyiąwſzy żeby było záklęćie Papieſkié,
25:
O niedopuſczeniu klętégo do práwá.
26:
IZ ſie Poſłowie ſkarżą/ że klęći nie bywáią do ſądów przy=
27:
puſczeni/ y tym od ſwoiéy ſpráwiedliwośći odpadáią:
28:
iż o tym
29:
Státutów iáſnych niemáſz/ ieſliby w téy mierze abuſus iákié by=
30:
ło/ náyduiemy/ áby ná ſtronę było odłożono.
31:
O Klątwách zá krzywdy, y imioná
32:
kośćielné wydánych.
Liſt Iároſław Arcybiſkup Gnięźnieńſki/ y Bodzántá Biſzkup Krákowſki Liſt Zyg. Aug.


strona: 226

Alexánder Liſt
1:
ABy wątpliwośći więcéy nie było około Interdiktów y
2:
Exkommunikáciy/ wedle Státutu Gniéźnieńſkiéy Prowinci=
3:
iéy dla wydárćia imięnia/ y tárgania ſie ná oſoby Kośćielné:
4:
My Alexánder Król/ dla reformáciiéy poddánych náſzych Du=
5:
chownych y Swietckich/ práwá Duchownégo nieumieiących/
6:
deciſią de corpore Iuris, y o kśięgach Doktorów kośćielnych w
7:
Státućie Prowinciálſkim Gniéźnieńſkim nápiſáną:
8:
y przez
9:
Wielebnégo Mikołáiá Rotficá Ardźiákoná Poznáńſkiégo/ y
10:
Kánoniká Gniéźnieńſkiégo/ w práwie duchownym Doktorá/
11:
zebráną między przywileie Koronné w iedno zebráne/ kazáliſmy
12:
wpiſáć tym porządkiem.
13:
Státut Dioeceſiiéy Gniéźnieńſkiéy
14:
pod tytułem de raptu ták rozpráwia y ſtánowi: Iz ći/ którzy
15:
Dźieśięćiny/ poſseſsię/ czynſze/ y imioná rucháiące kośćiołóm
16:
y oſobam Duchownym/ y ich poddánym należącé wydźieráią/
17:
náiéżdżáią/ okupuią/ nieſpráwiedliwie ćiążáią/ wyćiągáią
18:
álbo iákimkolwiek ſpoſobem ćiężkość im czynią/ álbo ná ich
19:
imionách ſzkody znaczné y iáwné czynią:
20:
tedy po trzech dni (ie=
21:
ſli ſzkód nie nágrodzą) w klątwę záraz ipſo facto wpadáią.
22:
EXEKVCIA.
23:
O Exekuciiéy nád témi, którzy
24:
Klątwę więcéy niz Rok ná ſo=
25:
bie ćiérpią, dla pobránia dóbr
26:
y Dzieśięćin Kośćielnych, ad
27:
Brachium Regale, do Grodu
28:
do Stároſtów odeſłano.
29:
WLADYSLAW
30:
IAGELLO.
31:
1433. W Krákowie ná Séymie, który nay=
32:
dźieſz w Státućie ſtárym, list 63. á w Polſkim
33:
Státućie list 592. ver á Párágráph. Ale iż
34:
w niektorich oſobách świetckich/ etć.

strona: 227

Práwá Duchownego Kśięgi wtore o Exekuciiey.
1:
KAZIMIERZ III. Syn iego tóż powtórzył y potwiérdźił
2:
támże znaydźieſz przy Iágełłowym.
3:
ZYGMVNT STARY. 1523. w Piotrkowie list 40. á w Polſkim 231.
4:
nieco zniżył iuż tego Státutu: bo świádków
5:
lubo klętych do świádectwá w Práwie gráni=
6:
cznym przypuśćić kazał.
7:
ZYGM: AVGVST. 1562. Stá. 23. y Stá. 40 list 15. pomiárko=
8:
wał bárźiéy tę vſtáwę: czego y potym 1565.
9:
Stá. 44. list 53. potwierdźił.
10:
STEPHAN. 1578. Stá. 4. ver. 5. list 185. Do Compoſici=
11:
iéy ná Séym przyſzły odłożył.
12:
gdy do Stá=
13:
tutu Trybunálſkiégo tákié ſpráwy náchyliły
14:
ſie były. Tenże Stephan w Wárſzáwie,
15:
1581. Stá. 41. List 218. tákże do drugiégo
16:
Séymu tę rzecz odłożył. Tęż Exequucią do
17:
Dekretów Trybunálnych nie przypuſczáiąc.

strona: 228

1:
IASNIE WIELMOZNEV PANV A PANV,
2:
IEO M. PANV MIKOŁAIOWI
3:
FIRLEIOWI Z DĄBROWICE,
4:
WOIEWODZIE KRAKOWSKIEMV,
5:
Stárośćie Nowomieyſkiému, y Kázimiérz=
6:
kiému, &cę. Pánu ſwému Miłośćiwému.
7:
BEdźie mi tego długo żal. Iáſnie Wielmożny á M. Pánie, żem
8:
nie mógł ktemu przyść, ábych był Conferencią mieć mógł z Wáſzą
9:
Wielmożnośćią o téy ediciiéy Státutu: Co mi odięłá częśćią ſtá=
10:
rość moiá, częśćią téż domowa potrzebá:
11:
Bo pewienem tego, żebyś
12:
mi był W.M. mógł niemáło o tym przydáć. Ale iákóżkolwiek,
13:
ábych pokazał ſie tym, żem iest dawnym ſługą domu Wá. Wiel=
14:
możnośći: tedy to pápiérowé podárze W.M. Pánu ſwemu M.
15:
ofiáruię.
16:
Wſzákże to ieſcze nie vćiekło. Proſzę wſzyſtkich, áby
17:
iudicia ſwé tu znieśli: á dáleko więcéy W.M. mégo M. Páná, o
18:
którym wiém pewnie, że niewiele ich iest, coby W.M. mogli célo=
19:
wáć in profeſsione iuris Polonici:
20:
O czym oſtátek do vſtnégo oglą=
21:
dánia odkłádam z W.M. mym M. Pánem. A przytym proſzę,
22:
áby W.M. tę pracą moię záléconą mieć raczył, y innym ią zálé=
23:
cał, y w obronie ſwoiéy miał.

strona: 229

1:
TRZECIE KSIĘGI
2:
PRAW
3:
KORONNYCH.
4:
WOIEWODZEY IVRISDICIIEY,
5:
Y DIGNITARZOW INNYCH: DLA
6:
RZĄDV, OBRONY, Y SPRAWIE=
7:
DLIWOSCI, PO ROZDZIELNYCH
8:
ZIEMIACH PANSTWA POLSKIEGO,
9:
Y LITEWSKIEGO: ROZSTAWIO=
10:
NYCH.

strona: 230

1:
TRZECIA TABLICA PRAW
2:
Powiátowych z ſtrony rządu, obrony, y zywnośći
3:
po Woiewództwiéch, co zową Iure Municipalia.
4:
I. Bydź wiernym/ czuynym/ pilnym Senatorem: ktory=
5:
by ſie y opponowáć winien przy Práwie/ y dobrem
6:
Rzeczypoſpolitéy.
7:
Cztérzy vrzędy Woiewodze/ wprzód opiſawſzy oſoby/ Woiewodę/ Káſztelaná/ Podkomorzégo/ Stároſtę/ Lowczégo/ Mieczniká/ Chorążégo/ Woyſkiégo/ ſzláchćicá/ rć. zámykáią w ſobie
8:
Iurisdicią ſwoię odpráwowáć wiernie: á tu ſie śćiągáią Wiecá. Gleyty. Woźné ſtánowić. Nád Zydy. Rząd Powiátowy w Powiećie ſwym záwodźić/ y onégo z pilnośćią przeſtrzégáć/ iáko I. Sanitatis, do którégo należą Aptéki. Aromatá.
9:
Prowentów/ y żywnośći/ y z ſtrony deduktiiéy w coloniarum, iáko Lignatio. Wánczos. Máſzty. Liquida. Gorzałká. Piwo. Korzec. Gárniec. Lokieć. Funt.
10:
III. Woienną ſpráwę zwłaſczá czáſu ruſzenia poſpolitégo ná pieczy mieć/ á tu ſię śćiąga Ruſzenié poſpolité. Ciągnienié ná woynę. Zywność. Wozy woienné. Pogránicze.
11:
DIVISIA Woiewództw, które zową w práwie, Woiewództwá więtſzé: á któré mnieyſze, naydźieſz Tit. Tribunal. ca. 3. w Kśię. 12.

strona: 231

1:
WOIEWODA.
2:
Woiewodowie ná Stároſtwá niech nie
3:
będą ſtáwieni.
4:
GDyż wſzyſtkim ſpráwam oſo=
5:
bné vrzędy ſą náznáczoné: obiecuiemy w
6:
żadnych źiemiách króleſtwá náſzégo/ Wo
7:
iewodę álbo Káſztelaná ná Stároſtwo
8:
nie wſádzáć: wyiąwſzy Stároſtę Krá=
9:
kowſkiégo.
Káźi. III w Nieſzo. y w Opo. Liſt. Zyg. Aug. w Piotrk.

10:
Tákiz Státut.
11:
GDyż káżdé Dignitárſtwo/ ktemu y Vrząd Ziemſki/ oſobné

strona: 232

1:
powinowáctwo/ podle piérwſzych Státutów w ſobie ma:
2:
zá pilnym żądániém Poſłów Koronnych vſtáwuiemy/
3:
przy=
4:
chyláiąc ſie do Státutów piérwéy o tym wydánych: że żaden
5:
Woiewodá/ áni Káſztelan/ Stároſtą áni Vrzędnikiem Ziem=
6:
ſkim/ bydź nie może w iednym Woiewództwie:
7:
okrómia Stá=
8:
roſtwá/ á Woiewództwá/ y Káſztelániiéy Krákowſkich/ któré
9:
podle dawnieyſzych Státutów ſpołu ſtać może. Ale káżdy
10:
iny vrząd Ziemſki z Stároſtwem/ téż y z Krákowſkim/ ſpołu
11:
ſtać nie może/ wyiąwſzy teráznieyſzégo poſseſsorá.
12:
KASZTELAN.
13:
Káſztelánſcy ſędziowie o głowę
14:
ſądzić máią.
15:
VStáwiamy/ áby o káżdą głowę ſędźiowie Káſztelánſcy
16:
káżdy w ſwéy Káſztelániiéy ſądźić y vznáwáć miał moc.
Káź. Wiel. w Wiſlicy Liſt Káźimierz w Wiſlicy Liſt

17:
Káſztelanóm mieyſcá náznáczoné
18:
ku ſądzeniu.
19:
IZ częſtokroć ći/ którzy ſądźić władzą máią/ z przygody y
20:
wedle woléy ſwéy zwykli ku ſądzeniu obiéráć ſobie mieyſcá
21:
gdźiekolwiek niezámierné:
22:
á ták áby káżdy ná zámierzonych
23:
mieyſcach przeſtawał/ vſtáwiamy: áby Krákowſki Káſztelan
24:
ná trzech tylko mieyſcách/ to ieſt w Krákowie/ w Andrzeiowie/
25:
w Wieliczce był y będźie powinien ſądy ſwé odpráwowáć.
26:
A
27:
gdźieby ináczéy czynił/ tedy iáko nie od właſnégo ſędźiégo/ co=
28:
kolwiek vczyni álbo oſądźi/ ono żadnéy mocy bydź nie ma. Co
29:
téż y o Káſztelanie Sędomiérzkim/ y o innych vſtáwiamy.
30:
((t. łać.)) Káſztelani nie máią wy=
31:
dáwáć pozwów ((t. łać.))
32:
Item, iáko o głowę ſądźili.
33:
Item, ná woynie zſtrony żywnośći woyſká iáką pieczą máią
34:
mieć, iáko niekiedy Ediles Annonae v Rzymian. Pátrz niżéy Tit.
35:
Bellum w tychże kśięgách trzećich.
36:
Item, Támże ćiſz Káſztelani, máią bydź magiſtri ſenitatis, y o
37:
chorych álbo ránnych pieczą mieć: Támże naydźieſz niżéy Titulo Bellum.

strona: 233

Woiewodzego Rządu Kśięgi trzećie o Vrzędnikach.
1:
Item, iáko winy biéráli kożuchy, hermelinas, murmelinas, y
2:
vulpinas: zkąd ieſcze Winą Kocową zową: naydźieſz niżéy o ſą=
3:
dźiéch Woiewodzych, w téyże kśiędze trzećiéy.
4:
PODKOMORZY.
5:
Ten ma moc grániczenia:
6:
sypánia kopców, y inné diſpoſitię z=
7:
ſtrony gruntów: o czym znaydźieſz właſny Tytuł niżéy. Titulo
8:
PODKOMORZY.
9:
STAROSTA.
10:
Od wſzyſtkich ſądów Dekretá ku Exekuciiéy przywodźi: O
11:
czym znaydźieſz właſny rozdźiał, y tytuł, y vrzędy iego, w kśię=
12:
gách IX.
13:
VENATOR.
14:
GLADIFER.
15:
Miecznik, który miecz nośi, gdy ſie pompá álbo fest iáki tráfi.
16:
CHORĄZY.
17:
Tego vrząd chorągiew ſwégo powiátu nośić ná woynie.
18:
Item, przy pogrzebie królewſkim tákże ſie winien okázáć. List
19:
w Conſt. 127.
20:
((w. 19 do 23. t. łać.))
21:
Tych vrzędników co ſą zá powinnośći w powiećiéch ich, y któ=
22:
rym porządkiém ich wyliczáią, czytay w Kśięgách Cromerowych o
23:
zwyczáiach Koronnych. Acz w Conſtituciach Séymowych poſzle=
24:
dnich nieco ſię odmięniło:
25:
bo ná niektórych więcéy powinnośći wło
26:
żono, y vrzędów przydano, niektórym vięto. Więc y porządkiem
27:
inákſzym ie wyliczáią, y w drugich powiećiech, kędy ich nie by=
28:
wáło, przyczyniono.
29:
Podczáſzy, Stolnik, Cześnik, Podſtoli, máią
30:
bydź w Ruſkich Woiewództwách: Ná Wołyniu, Brácłáwiu, y Ki=
31:
iowie: pátrz w Conſtituciach 1578. Stá. 42.
32:
Itē, O vrzędnikách Brácłáwſkich y Wołyńſkich Woiewództw.
33:
1586. Sta. 73.

strona: 234

1:
O WOYSKICH.
2:
SKázuiemy/ áby nowi Woyſcy/ którzykolwiek ſą od nas
3:
gdźiekolwiek poſtánowieni/ nie dłużéy trwáli/ iedno do śmier=
4:
ći dźiśieyſzych dźierżáwiec/ którzy gdy z tego świátá zéydą/ téż
5:
y Woyſtwá niech będą rozumiáné á zginioné:
6:
áni nowych ná
7:
potym żadnych nie będźiemy vſtáwiáć: ſtáré lepák dobrze zá=
8:
ſłużonym álbo rycérzóm iuż wyſłużonym będźiemy dáwáć.
Zygmunt w Piotrko. Zyg. Aug.

9:
Podobny temu Státut.
10:
A Iż woiennéy ſłużby nie máło Woyſkimi ginie: wſzyſtki
11:
té/ któré ſą po roku 1538. vczynioné/ pſuiemy: á ſtárémi we=
12:
dle Státutu tegóż ſzáfowáć będźiemy. Ale y té/ któré zamków
13:
nie máią/ y té téż pſuiemy: iedno té zoſtáwiamy/ któré zamki
14:
máią.
15:
Podkomorzóm, Chorązóm, Woy=
16:
ſkim, w czym przyczyniono v=
17:
rzędów.
18:
ABy tego roku ie powinni obiecháć/ y zrewidowáć Podko=
19:
morzowie/ Chorążowie/ Woyſcy/ w ſwoich Woiewództwách.
20:
A niżli ná rewidowánié wyiádą/ w powietnych á głównych
21:
mieśćiéch/ máią to publikowáć cztéry niedźiele przed wyiáz=
22:
dem ſwym:
Stephán w Wárſzá. Liſt
Ian Olbr. w Piotrko. Liſt

23:
áby káżdy ſtáwił ſie przed nimi z liſty ſwémi ná cło
24:
nádánémi/ á potym ná Séym przyſzły rekognicie ſwoie przyſłáć
25:
ná tákié cłá/ któréby były potrzebné. Co vczynić powinni ſub
26:
priuatione officij ſui.
27:
Tychze Dignitarzów powiátowych
28:
do Kommiſsiiéy Królewſkiéy, y do czynienia gránic vzywác ieſt
29:
obyczay.
30:
MY/ y potomkowi náſzy/ wedle ſtárych Státutów/ ku roz=

strona: 235

Woiewodzego rządu Kśięgi trzećie o Podwoiewo.
grániczeniu ſpráwiedliwośći/
1:
Kommiſsarze onéy źiemie y po=
2:
wiátu/ w którym dobrá ku rozgrániczeniu leżą/ dwu Dignita=
3:
rzów (co ſie rozumié o Woiewodách álbo Káſztelaniéch) á
4:
dwu vrzędników z Podkomorzym támtéyże źiemie náznáczy=
5:
my/ y náznáczyć będą powinni.
6:
Dochód ich przy czynieniu gránic.
7:
GDy kto nieſłuſznie nágáni ſkazánié Podkomorzégo/ ma
8:
dáć mu zá winę ſześć grzywien:
Káźimierz w Wiſlicy Liſt

9:
á Komornikowi iego álbo in=
10:
nych Dignitarzow Komornikóm/ wiárdunk przez wſzelkiégo
11:
ſporu piérwéy/ á niżli do którégo ſłuchánia będźie przypuſczon/
12:
dáć y doſyć vczynić będźie powinien.
13:
Item, przy deliberáciách woiennych ná woynách máią conſulti=
14:
uam vocem, fol 133. ver. 5.
15:
PODWOIEWODZY.
16:
A Gdźieby zá niewiádomośćią Woiewody przez niedbá=
17:
łość Podwoiewodzégo ſzácunk rzeczy przerzeczonych był opu=
18:
ſczón:
19:
Woiewodźie ma bydź Podwoiewodzégo niedbałość
20:
opowiedźiána. Ale ieſli Woiewodá widząc tákowé niedbál=
21:
ſtwo vrzędu ſwégo w ſłuſzny porządek go nie vſtáwi/ y rzeczy
22:
ſzácowáć nie będźie/ cénę ſłuſzną im poſtánawiáiąc:
23:
tedy po=
24:
zwány vrzędu iáko ná záwitym roku/ ſto grzywien pieniędzy
25:
będźie powinien zápłáćić.
26:
Podwoiewodzégo Iurisdicia, śćią=
27:
ga ſie nietylko ná królewſkié pod
28:
dáné, ále y ná Ziemſkié.
29:
A Ieſli Duchownych Pánów u Swietckich/ y ſzláchty pod=
30:
dáni będą do ich pánów álbo vrzędników pozwáni/ rć. Má=
31:
ło co niżéy náydźieſz ten Státut.
Támże. Zygmunt w Piotrk. Tenże. Támże. Zyg. Aug. w Piotrko.

32:
Temuz podobny.
33:
A Ktoby więc vſtáwam Woiewodzym álbo ich Podwo=

strona: 236

1:
iewodzych nie doſyć czyniący/ álbo oné przeſtępuiący/ rć. A
2:
máło niżéy.
Włádiſlá. Iágełło w Kráko. y Wárćie Liſt

3:
A ieſliżeby téż Burmiſtrz był Duchownégo ál=
4:
bo Swietckiégo ktorégo poddánégo náſzégo/ tedy przed iego
5:
páná álbo vrzędniká ma bydź pozwan/ rć.
6:
Y ten Státut naydźieſz niżéy.
7:
Komornik Woiewodzin.
8:
KOmornik Woiewodźin przedtym ná ſądźiéch śiadał/ á
9:
przez niego ważné nie były.
10:
SęDZIA Woiewodźin Zydowſki. O vrzędźie Zydow=
11:
ſkim pátrzay niżéy, Titulo ZYD.
12:
SZLACHCIC.
13:
Definicia ſzláchćicá Polſkiégo,
14:
co ieſt Szláchćic.
15:
SLáchćicy z obudwu rodźiców/ y którzy ſą obyczáiem ſzlá=
16:
checkim wychowáni: á proſtégo ſtanu ludźi/ pewna liczbá niech
17:
przy kośćieléch będźie.
18:
A którzy z nich ná Biſkupſtwá y Pręła=
19:
tury ſą podnieśieni/ którzyby nie byli z oboygá rodźiców náro=
20:
dzeni y wychowáni obyczáiem ſzláchćiców: niech ná wysſzé nie
21:
wſtępuią/
Alexánder. Liſt

22:
pod winą wiecznégo wywołánia/ y dóbr rodźiców
23:
ich y krewnych do ſkárbu wźięćia tych/ którzyby kuśili ſię prze=
24:
ćiwko tákowému porządku to czynić/ zá zaſłoną iákiéykolwiek
25:
mocy y władzéy.
26:
Definicia ſzláchćicá ieſcze iáſniey=
27:
ſza: á iz przećiwnym obyczáiem
28:
ſzláchectwo ginie przez odmien
29:
né obyczáiów y condiciy Szlá=
30:
chectwu przećiwnych.
Alexánder w Rádom Liſt

31:
A Iż zwykło bydź pytánié o obyczáiu ſzláchectwá (które zwy
32:
kło bydź róznym obyczáiem rozumiano) obiáſniamy ile ku te=
33:
mu Státutowi należy: iż ten tylko ma bydź zwan ſzláchćicem/

strona: 237

Woiewodzego rządu Kśięgi trzećie o Szláchectwie.
1:
y może bydź godźien ku wźięćiu przerzeczonych Doſtoieńſtw y
2:
Duchownégo opátrzenia: którégo obádwá byli rodźicy ſzlách=
3:
ćicy/ y w ſzlácheckim domu ſie vrodźił:
4:
y który ták ſam/ iáko ro=
5:
dźice iego mieſzkáli y mieſzkáią/ w ſwych dźierżáwách/ zamkách/
6:
miáſteczkách/ wśiách/ wedle obyczáiu oyczyzny y zwyczáiu ſzlá=
7:
chty/ żywiąc práwmi ſzlácheckimi króleſtwá náſzégo.
8:
W któ=
9:
rym ſzláchectwie y té chcemy bydź poczytáné: którzy ácz z mátki
10:
proſtégo ſtanu/ wſzákże z oycá ſzláchćicá ſą vrodzeni: á ich ro=
11:
dźice y on ſam żywie y żył w króleſtwie ná kſztałt innych ſzlách=
12:
ćiców
13:
(iáko wysſzéy ieſt opiſano) y nie robili áni robią táko=
14:
wych rzemióſł/ áni ſie báwią témi ſpráwámi/ któré poſpolićie
15:
mieſczánie/ y ći/ którzy w mieśćiéch mieſzkáią/ zwykli robić y
16:
ſpráwowáć.
17:
Abowiém przećiwnémi ſpráwámi/ któré ſzlách=
18:
ćicóm nie przynależą/ ſzláchectwo w proſty y poſpolitégo czło=
19:
wieká ſtan ſie obráca.
20:
Kto chce Szláchectwá dowiézdz.
21:
niech ſtáwi ſześć Szláchćiców.
22:
dwu z ſwégo rodzáiu, á czté=
23:
rzech do dziádów y mátki.
24:
SZlácheckié pokolenié z rodźiców záwżdy ma początek:
25:
których potomkowie ſwé poſzćié od nich z rodzáiu ſwégo zwy=
26:
kli dowodźić wiernym świádectwem.
Káźim. III Liſt

27:
Ieſli tedy kto powiá=
28:
da y twiérdźi ſie bydź ſzláchćicem/ y zacnym/ gdy ini ſzláchćicy
29:
tego przą: ku dowiedźieniu ſwégo pokolenia ſzlácheckiégo/ ma
30:
wiéźć mężów ſzláchćiców ſtárſzych/ dwu z pokolenia ſwé=
31:
go národzonych:
32:
áby ći dwá przyśiągſzy rzekli/ iż ieſt ich brát/
33:
z domu y pokolenia ich oycowſkiégo vrodzony: y tákże y z wtó=
34:
régo y trzećiégo pokolenia ma po dwu świádku wiéźć.
35:
O NAGANIENIV SZLA=
36:
CHECTWA.
37:
Gdy kto ſzláchcicowi y mátce iego
38:
przygáni.

strona: 238

1:
GDyż z káżdégo błáznowánia y plugáwych ſłów/ któré ku
2:
ſwaróm ludźie przywodźi/ ludźie cnotliwi nie bez przyczyny
3:
máią ſie wiárowáć.
4:
Ale iż niektórzy ináczéy tylko boiáźnią
5:
winy (ácz ſą drudzy/ którzy zá dobrą wolą od tego ſię zátrzyma=
6:
wáią) niemogą bydź od tego powćiągáni: dla tego chcemy/
Káźimierz w Wiſlicy Liſt.

7:
iż
8:
ieſli który ſzláchćic ięzyká ſwégo nie hámuiąc ſzláchćicá zháńbi
9:
twiérdząc/ áby był nie dobréy mátki ſynem: á zárázem tego co
10:
powiedźiał nie odwoła ábo nie záprzy/ áni dowiedźie go bydź
11:
tákowym/ iáko mowił:
12:
tedy zá nágánienié onégo/ którégo ták
13:
nágánił/ względem winy niech zápłáći ſzcśćdźieśiąt grzywien
14:
groſzów/ ták iákoby ij zábił.
Iágełło w Kráko. Liſt. Tamże.

15:
Tóż mowimy/ gdy mátkę iego
16:
názowie nierządną niewiáſtą/ á tego nie dowiedźie co twiér=
17:
dźił: y ſkázuiemy/ iż w tákowąż winę wpadł: á odwoływá=
18:
iąc ma mówić: iż com mówił/ łgałem iáko pies.
19:
Kto przygániwſzy Szláchćicowi
20:
záprzy ſie, iz tego nie
21:
mówił.
22:
IEſli który Szláchćic/ álbo który mięniąc ſie bydź ſzláchec=
23:
kiégo rodu rzecze:
24:
iż kto iemu będąc nierówny w rodzáiu/ zá=
25:
dał mu ſłowá zelżywé: tedy ón obwiniony/ który nie ieſt ſzlá=
26:
chćicowi rowny/ ieſli ſie záprzy/ iż mu nie złorzeczył/ właſną
27:
przyśięgą oczyśći ſie.
28:
Kmieć nágánieniém nie moze ſzlá
29:
chćicá zelzyć: wyiąwſzy zeby ſły
30:
ſzał, iz go ſzláchćic nágánił, á
31:
on ſie tego nie ſpráwił.
32:
KMieć nie będźie mógł Szláchćicá ktorégokolwiek/
33:
álbo który ſie zá Szláchćicá ma/ względem Szláchectwá
34:
iego nágánić:
35:
wyiąwſzy/ żeby Kmieć ſłyſzał/ iż był ná=
36:
gánión przez inſzégo Szláchćicá: á ón w tákim nágániéniu

strona: 239

Woiewodzego rządu Kśięgi trzećie o Nobilitáciiey ſzlách.
1:
nie oczyśći ſie.
2:
Wſzákże to chcemy rozumieć o tych ſzláchći=
3:
cach/ którzy na wypráwách woiennych ſłużą/ y ſądóm Ziem=
4:
ſkim ſą podlegli: á nie o tych ſzláchćicach/ którzy w mieſćie mie=
5:
ſzkáiąc piwo ſzynkuią/ álbo którzy tułáiąc ſie nic w źiemi nie má
6:
iąc.
7:
Abowiém tákowi powinni ſie ſpráwić.
8:
Karánié ná tego co ſie ſzlachćicem
9:
czyni á nie ieſt.
Zyg. Aug. w Wárſzá. Liſt. w Conſti.
Zygm. III w Wárſzá. Liſt w Conſti.
Stephán w Wárſzá. Liſt w Conſti. Tenże. Támże.

10:
GDźieby kto zá ſzláchćicá ſie miał/ nie będąc im/ á był zábit/
11:
tákowégo głowá gdy ſie to ſcrutinium okaże/ płáconá bydź nie
12:
ma: co ſie rozumieć ma/ gdźieby o głowę iego iáko o ſzláchecką
13:
powołánie było vczynioné.
14:
A ktoby o tákową głowę fołdro
15:
wał/ tákowy ma zápłáćić winę ſto y dwádźieśćiá grzywien/ y
16:
rok á ſześć niedźiél w wieży ná dnie śiedźieć. Tákże y o rá=
17:
nách rozumieć ſie ma.
18:
Item, Swiádectwo tákiégo nie iest ważné.
19:
O tymze.
20:
IEſliby ſie kto ſzláchćicem mienił/ y vdawał nie będąc im/
21:
áby dobrá ſwoie tráćił/ połowicę do Quárty/ á połowicę do de=
22:
latorá/ o co forum ná Trybunał inter cauſas officij.
23:
A impoſſeſ=
24:
ſionatus táki w Grodźie álbo ná Trybunale ma reſpondowáć/
25:
y zá przeſądzeniém puł roká w wieży ma śiedźieć. Nie przywo=
26:
dząc in dubium, tych którzy legittimè od Przodków náſzych ſą
27:
creowáni/ tákże y od nas.
28:
Wſzákże ktoby kogo niewinnie o to
29:
obwinił/ y ákcią intentował/ táki ma bydź winą wedle Státu=
30:
tu karan/ y tám przekázan kędy pozwánégo niewinnie wyzwał.
31:
O NOBILITACIIEY.
32:
VStáwiamy/ áby plebei nie byli kreowáni ná ſzláchectwo/
33:
iedno ná Séymie/ zá wiádomośćią pánów Rad/ álbo w woy=
34:
ſcze/ dla znácznégo w męztwie ſwégo poczynánia y dźiélnośći.
35:
O ſzláchćie co zgołoćieli.
36:
Ludźie narodu ſzlácheckiégo/ którzy imioná poprzedáli/ á w
37:
mieśćiéch mieſzkáią/ y z lichwy żyią/ po kilká tyśięcy złotych má=
38:
iąc/ á źiemſtwá nie máiąc: áby káżdy tákowy woynę powi=

strona: 240

1:
nien ſłużyć z ſummy pieniężnéy/ ((t. łać.))
2:
Iákich obyczáiów ma bydz ſzláchćic
3:
Polſki.
4:
GDyż Piſmo S. świádczy/ iż wſzyſtek wiek człowieczy po=
5:
cząwſzy od młodośći ieſt zły:
Káźimierz w Kráko. Liſt.

6:
á iże wſzyſtko ſtworzenie grzécho=
7:
wi ieſt podległé/ á náturá ludzka łácno vpáda we złośći/ ták iże
8:
y rádźi náſzláduiemy wyſtępków. Aczkolwiek pan Bóg po=
9:
ſtánowił/ iż poddáni máią bydź ſromieźliwi/ ſkromni/ ſprá=
10:
wiedliwi/ y ſpokoyni.
11:
A wſzákóż niepohámowána pożądli=
12:
wość/ by nie byłá od ſpráwiedliwośći pośiłku potłumioná/ te=
13:
dyby záprawdę zgodá y pokóy między ludźmi záginął. Na=
14:
wysſzé tedy dobro ieſt w tym to żywoćie/ ſpráwiedliwośći ná=
15:
ſzládowáć/ y káżdému co czyie ieſt przywłaſczáć.
16:
O wolnośći ſzlácheckiéy. Titulo REX. 261.
17:
O imániu ſzláchćicá, 239.
18:
Item, o ránách ſzlácheckich, 243.
19:
Item, o mężobóyſtwie ſzláchćiców, 245.
20:
Item, o białychgłowách ſzlácheckich, 275.
21:
Który otrzymawſzy liſt ná ſzláchec=
22:
two, obchodów mieyſkich pátrzy.
23:
MIeſczánie/ którzy źiemſkié imioná máią/ gdy będą o nie
24:
pozywáni od kogo/ záchowamy ſie wedle práwá.
Káźimierz álleguie ś. Páwłem ad Rom. y Moyżeſzem.

25:
Drudzy
26:
ſzláchectwem ſie brónić nie mogą/ którzy liſty ná ſzláchectwo o=
27:
trzymawſzy/ biorą ná ſię ſpráwy ſtanu Rycérzkiému nieprzy=
28:
ſtoyné/ któré ſą Státutem opiſáné: żaden ſie tákowym liſtem
29:
práwá ſczyćić nie będźie mógł.
30:
PRZEMOWA.
31:
ODpráwiwſzy opiſánié Woiewodze y ſpół vrzędników, y o=
32:
bywátelów powiátowych Woiewództw: káżdégo vrząd iego, będę
33:
wiliczał y Tytuły, y Státuty do kázdégo tytułu należącé właſnie.
Zyg. Aug. w Piotrko.

34:
Wielka władza y derewnia bywáłá niekiedy Woiewodza: ále
35:
po trzy kroć iest iuż vmnieyſzona, tym co im Wiécowé ſądy odięli: y
36:
woienna władza vmnieyſzoná, gdy żołniérzém á nie poſpolitym ru=
37:
ſzeniém ięli ſie Polacy walczyć, przykłádem ſąśiádów Krześćiáń=
38:
ſkich narodów.

strona: 241

Woiewodzego rządu Kśięgi trzećie o powinno. Woiewo.
1:
PIERWSZY VRZĄD
2:
NA WOIEWODĘ
3:
nalezący:
4:
Bydź dobrym á wiernym Senatorem
5:
Rzeczypoſpolitey:
6:
Czego dowód maſz w formie Senatorſkiéy. Titulo SENATOR.
7:
Sta. 3. List 35.
8:
DRVGA POWINNOSC.
9:
Spráwiedliwośći przeſtrzegáć.
10:
WIECA.
11:
Acz Wiécá iuż vſtały indźiéy, ále iednák Podláſzánie ie ſobie
12:
zoſtáwili:
13:
dla których conſignácią tylko tych Státutów tu vczynię,
14:
á w Metryce cáłé będą introdukowáné. Bo Státuty Wiécowé
15:
po wielkiéy częśći obiáſniáią Conſtitucię Trybunálné. ((do końca strony tekst łaćiński))
16:
((od w. 1 do 11-t. łać.))
17:
O Wiécách Státuty káſſowano w Conſtituciach, list.
18:
GLEYTY WOIEWODZE,
19:
Y MORATORIAE LITERAE ZOWIE.
Iednák wiecowych per motiones kauzy reſerwuie do Tribunału ſtát. 5.

20:
Item, Interceſſorem moze bydz
21:
Woiewodá, y gléyt moze dáć o=
22:
ſkárzonym do okazánia ſpráwie=
23:
dliwośći.
24:
WOiewodá náſz onéy źiemie/ temu vćiekáiącému może dáć
25:
gléyt do dwu Mieśięcy/ y onégo zbiegłégo może chowáć.
26:
W
27:
którym to czáśie tenże Woiewodá/ v nas álbo v potomków
28:
náſzych/ temu zbiegłému niech ſzuka łáſki/ ábyſmy go ku ſprá=
29:
wiedliwośći dopuśćili.
Káźimierz Wielki w Wiſlicy Liſt

30:
Czego ieſli przerzeczony Woiewo=
31:
dá nie będźie mógł vprośić/ to ieſt/ iż go nie będźiemy chćieć
32:
przypuśćić ku ſpráwie iego niewinnośći/ tedy Woiewodá do
33:
gránic źiemie będźie go powinien doprowádźić:
34:
który od czá=
35:
ſu doprowádzenia Woiewodzégo przez rok/ Ziemi Króleſtwu
36:
obywátelóm żadnych ſzkód czynić nie ma: á żóná w dobrách
37:
iego w pokoiu on rok ma bydź zániecháná.
38:
Temuz podobny o zeláznych.
Zygm. III. w Kráko. Liſt. Stá.

39:
STátut Anni Domini 1543. o niedawániu Gléytów/ ſłu=
40:
gam y poddánym przećiwko pánóm: iáko mieſczánóm/ ták ge=

strona: 243

Woiewodzego rządu Kśięgi trzećie o Gleyćiech.
1:
neraliter omnibus incolis cuiuſcunque ciuitatis, y priwatnym
2:
oſobóm przećiw ſzláchćicóm y ich poddánym. ápprobuiemy:
3:
iżeby té gléyty nie były więcéy z Káncelláriiéy náſzéy wydawá=
4:
né/ wáruiemy wiecznémi czáſy. Wſzákże nam będźie wolno
5:
dáwáć gléyty między Stároſtámi y Dźierżawcámi/ á między
6:
Mieſczány y Kmiećmi náſzémi królewſkiémi.
7:
Tákże téż tym nie
8:
zábrániamy dawánie zakłádów náſzych/ Nobili contra Nobi=
9:
lem, tákże między ſzláchtą á oſobámi mieyſkimi miaſt náſzych y
10:
duchownych/ ſpecifikuiąc iednák oſoby.
11:
O któré zakłády forum
12:
ſzláchćie nie ma bydź ieno w źiemſtwie/ & per áppellationem
13:
ná Trybunale. Tákże téż Literae moratoriae, aliâs Zelázné li=
14:
ſty/ mieſczánóm y Zydóm przećiwko ſzláchćie z ſtrony niepłáce=
15:
nia długów/ nie máią bydź dawáné.
16:
A gdźieby co in contra=
17:
rium z Káncelláriiéy było wydano/ tedy to ma bydź irritum &
18:
inane. A między mieſczány/ y inſzémi oſobámi/ nie máią bydź
19:
bez ſłuſznéy/ y w práwiéch opiſánéy przyczyny przez Káncellá=
20:
rią dawáné.
21:
Srogié karánié kto łamie gléyt.
22:
A Ieſliby kto tákową wolność y przeſpieczeńſtwo poſpoli=
23:
té pod miánowánym czáſem którymkolwiek ſpoſobem/ w któ=
24:
réykolwiek oſobie zgwałćił:
25:
w tákowy ma bydź karan nie iná=
26:
czéy/ iákoby gléyt náſz królewſki zgwałćił.
27:
Inné okolicznośći z ſtrony Gléytów znaydźieſz wysſzéy.
28:
POBORCOWIE téż przed Woiewodą odpowiádáią:
29:
Pátrz CONTRIBVTIO Pobór, Stá. 6. w Láćińſkim.
30:
WOZNOWIE.
31:
Woznych Woiewodá ſtánowi, y w ſwéy
32:
Iuriſdiciiéy y w obronie ma.
33:
WOźnych żaden iedno Woiewodowie ſtánowić nie ma: y
34:
oné ſądźić/ y o ich vbićie álbo rány/ álbo o głowę winy wyćię=
35:
gáć y bráć niech máią zupełną moc.
Zygmunt w Piotrko.

36:
O Generaléch kto ich ſtánowi: pátrz Titulo Káncellária.
37:
Inné okolicznośći zſtrony Woźnych naydźieſz niżéy w Ziem=
38:
ſkim práwie. Titulo Iudex.
Káźimierz Wielki w Wiſlicy Liſt


strona: 244

1:
O ZYDZIECH.
2:
SZESCDZIESIĄT CONSTITVCIY
3:
Práwá Zydowſkiégo porządzonych, ná
4:
kſztałt praw Céſárzkich: dzieląc ná trzy czę=
5:
śći: In Perſonas, Res & Actiones.
6:
PIERWSZA CZĘSC
7:
Státutu Zydowſkiégo.
8:
DE PERSONIS.
9:
Iáko inné téż práwá ſądownégo dźieląc: á to wedle po=
10:
rządku Státutu Láćińſkiégo, bo Polſki nieco ſie chybia.
11:
Zydowie ſą, Iedni pod Królem mieſzkáią.
12:
Drudzy pod pány ſtánu Rycérzkiégo.
13:
Item, Iedni w mieśćiéch Drudzy we wśiách.
14:
Iedni obywátele, przychodniowie gośćie.
15:
Zydowie poddáni ſzláchetcy, nie ſą pod obroną królewſką: z téy
16:
przyczyny, że Król z nich pożytku nie ma. Sta. 50. ver. I. w Lá=
17:
ćińſkim. Item, áni wolnośći Zydóm od Królów nádáné, ná
18:
nich nie należą. Stá. w Polſkim. 50. ver. 2.
19:
Zydźi ná wśiách, áni łokćiem, áni funtem nie máią kupczyć. w
20:
Polſkim ((t. łać.))
21:
DRVGA CZĘSC PRAWA
22:
Zydowſkiégo:
23:
EX PARTE RERVM
24:
Tymże ſpoſobem ná ſześć częśći dźieląc iáko y w Ziemſkim
25:
práwie.
26:
DE PARENTELA.
27:
Ktoby Zydowi odwiódł dźiéćię. Sta. 29
28:
Zydóm áby nie ſłużyli ſłudzy z Krześćian vtriusque ſexus, pod winą

strona: 245

Woiewodzego rządu Kśięgi trzećie o Zydźiech.
1:
ſtá grzywien. Pod winą śiedzenia w wieży.
2:
A to
3:
ſtrzegąc pomieſzánia nierządu. bo oni ſtárégo zakonu de concu=
4:
binatu ápprobuią.
5:
DE VIOLENTO.
6:
Ieſliby Zydowie między ſobą reatus, to iest, gwerry czynili, winá
7:
ná nie. ((w. 7-9 t. łać.))
8:
Siny raz, támże.
9:
Szkołá Zydowſka, támże. ((w. 11 i 12 t. łać.))
10:
Gdyby kto ná Zydá ſie ieno rzućił gwałtownie.
11:
Gdy Zydowi dádzą winę o zábićie dźiéćięćiá: Iákóż tego ad ma=
12:
gicas artes vżywáią.
13:
Támże proceſs oczyśćienia.
14:
Gdyby Zyd pro guerra obwiniony, nie miáſto ma ſądźić, ále Król
15:
álbo Woiewodá: A ieſliby Królá ſie oſoby dotykáło, tedy ſam
16:
Król ma ſądźić. ((w. 19-21 t. łać.))
17:
DE CONNVBIIS.
18:
Státut on, áby ſług nie chowáli vtriuſque ſexus z Krześćian, Stat.
19:
54. w Polſkim. Bo oni potáiemnie poligámią ſtárégo zakonu
20:
chwalą, ieno práwu Koronnému folguią. Ale oni będąc orien=
21:
tales, iáko orientales rádźiby żyli. ((do w. 33 t. łać.)) Zuppy 53. w Polſkim. ((w. 34 i 35 t. łać.))
22:
((w. 1 t. łać.))
23:
Zábronienié Zydóm Ceł, Czopowégo, Myt, Zup, Kárczem, Náy=
24:
mów, áni pod tytułem obróńców. Stá. 53. w Polſkim 52.
25:
Item, árendy immobilium. Item, áby ná liſty dźiedźiczné lichwy
26:
nie bráli. ((t. łać.)) ((w. 6 - t. łać))
27:
Item, o wźięćiu gwałtem żydowi zaſtáwnych rzeczy, 32. w Polſkim.
28:
O koniách záſtáwnych.
29:
Victualia wolno im kupowáć, y chlebá ſie dotykáć, iáko Krześćiá=
30:
nie (znáć że im tego ſtárzy oracze brónili)
31:
Pignus mutatum ieſli zgoré, ſequitur wolność od lichwy.
32:
((w. 12-15 t. łać.))
33:
O tymże, 47. Zygmunt.
34:
A náwet ieſli zaſtępce nie ſtáwi.
35:
Niech ii obieſzą. ((t. łać. do w. 23))
36:
w Polſkim. ((t. łać. do w. 27))
37:
DE FALSO.
38:
O fałſzowániu monety przez żydy. Sta. 37. w Polſkim.
39:
Koſtéróm co dodáią pieniędzy.
40:
((w. 32 i 33 t. łać.))
41:
Tákże Krześćiánin ná pomowę żydowſką, ieſli Zyd nie ma świád
42:
ká, ſam Krześćiányn ſie odwodźi ((do w. 37 - t. łać.))
43:
Iáko miáſtá vbozą Monopolia, anticipa. targi przed miáſto wy=
44:
chodząc.

strona: 247

Woiewodzego rządu Kśięgi trzećie o Zydźiech.
1:
Krześćiánin bez świátká twierdząc, że mu zaſtáwę dał: Zyd od=
2:
wiéźć ſie iurámentem może. Y to libertas wielka. Bo tá pręro=
3:
gátiwá ſłuży, ieno bonae viro famae. Sta. 7 w Polſkim. ((w. 4 t. łać.))
4:
Ieſli o zábićié dźiéćięćiá Krześćiáńſkiégo, trzemá krześćiány, y trze=
5:
má żydy ma bydź świádki przekonan. ((do w. 11 t. łać.))
6:
Item, o táiemnym fałſzowániu monety, o ſtrzyżeniu, o piłowániu,
7:
wymázániu, pułtoráków, talerów, złotych czérwonych.
8:
((od w. 14-16 t. łać.))
9:
Pol=
10:
ſkim. ((do w. 18 t. łać.))
11:
TRZECIA CZĘSC
12:
práwá Zydowſkiégo:
13:
ACTIONIS.
14:
O proceſśie, álbo poſtępku ich práwá.
15:
SęDZIA y FORVM. Ieſli o rány, przed Woiewodę ((t. łać. do w. 31)
16:
przed ſzkólniká pozywáią ich. ((w. 32 i 33 t. łać)) zapiſu
17:
((od w. 1 do 18 t. łać.))
18:
Wolno ſie im chlebá dotykáć. ((w. 20 i 21 t. łać.))
19:
EDIKTY, któré ſie Zydów dotyczą. ((w. 23 do w. 30 t. łać.))
20:
Aby monopolia nie ſtroili, z miáſty páktá niech dźierżą.
21:
Winą peculatus áby byli karáni.
22:
Przed miáſto niech niewybiégáią. ((t. łać.))
23:
Doktormi lékárſkiémi nie mogą bydź.
24:
Konie niech nie wywodzą. ((w. 36 i 37 t. łać.))

strona: 249

Woiewodzego rządu Kśięgi trzećie o przywil. żydow.
1:
Przywiléy wolnośći Zydowſkiéy,
2:
przez Boleſłáwá Kśiązę Wielkiéy
3:
Polſki, prádziádá Wielkiégo Ká=
4:
zimiérzá dány, potym przez Ká=
5:
zimiérzá Królá potwiérdzony, á
6:
przez Alexándrá Królá w Státut
7:
wpiſány.
8:
W Imię Boże Amen. ABy Dekretá Królewſkié
9:
zá czáſem nie były od ludźi zápámiętáné: tedy ſłuſznie mądrych
10:
ludźi baczenié to opátrzyło: áby piſmem dla pámięći przyſzłych
11:
były wárowáné.
12:
Dla tego my Káźimiérz z łáſki Bożéy Król
13:
Polſki/ y źiem Krákowſkiéy/ Sędomiérzkiéy/ Siérádzkiéy/ Lę=
14:
czyckiéy/ Kuiáwſkiéy/ Pomorzkiéy/ Pan y Dźiedźic: Obiáſnia=
15:
my ku wiádomośći wſzyſtkich/ ták teráznieyſzych/ iáko potym
16:
będących:
17:
Iż gdy przed nas y Pány náſzé przyſzli mężowie go=
18:
dni y náſzy wierni/ Zydowie źiem náſzych/ y vkazáli nam przy=
19:
wiléy Kśiążęćiá Boleſłáwá/ świętéy pámięći niegdy Kśiążę=
20:
ćiá Polſkiégo/ Prádźiádá náſzégo namilſzégo/ ná práwá ſwé:
21:
y
22:
prośili pokornie/ áby ten przywiléy náſzą Królewſką pieczęćią
23:
raczyliſmy odnowić y potwiérdźić: á tego przywileiu rozumie=
24:
nié ſłowo od ſłowá ieſt tákié.
25:
W Imię Boze Amen. LVdzkiégo narodu ſpráwy
26:
ieſli nie będą podpárté świádectwem ſłownym/ álbo piſmem
27:
prędko przechodzą/ y práwie od pámięći ludzkiéy odpadáią.
Liſt

28:
Dla tego my Boleſław z łáſki Bożéy Kśiążę Wielkiéy Polſki/
29:
oznáymuiem ták ninieyſzym iáko potym będącym/ do ktorych
30:
wiádomośći prziydźie ninieyſzé piſánié:
31:
Iż Zydów náſzych po
32:
wſzyſtkiéy źiemi páńſtwá náſzégo mieſzkáiących Státuty y przy
33:
wileie/ któré od nas otrzymáli/ ſłowo od ſłowá iáko ſą w ſobie
34:
niżéy nápiſáné/ tym ſpoſobem chcemy áby były obiáſnioné.

strona: 250

1:
Krześćiánin nie ma bydz przypu=
2:
ſczon ná świádectwo przećiwko
3:
Zydowi, ázby tego dowodził
4:
przez Zydá y Krześćiániná.
5:
NAprzód vſtáwiamy:
6:
áby o pieniądze álbo o którąkolwiek
7:
rzecz/ ták ruchomą iáko nieruchomą/ álbo in cauſa criminali, któ
8:
ra ſie dotycze oſoby/ álbo rzeczy Zydowſkiéy/ żaden Krześćiá=
9:
nin nie był dopuſczon przećiwko Zydowi ku świádectwu/ ie=
10:
dno z Krześćiiáninem á z Zydem.
11:
Ieſli Krześćiánin o rzeczy zaſtáw=
12:
né pozywa Zydá, á Zyd przy:
13:
tedy przez przyśięgę ſwą będzie
14:
Zyd wolen.
15:
IEſli Krześćiánin Zydowi trudność zádáie/ twierdząc iż
16:
mu fánty záſtáwił/ á Zyd tego przy:
17:
á Krześćiánin proſtym ſło=
18:
wóm Zydowſkim niechćiałby wierzyć: tedy Zyd ná ták wielką
19:
rzecz przyśiągſzy/ iáko ieſt obwinion/ będźie wolen.
20:
Ieſli Krześćiánin twierdźi, iz w
21:
mnieyſzéy ſummie záſtáwił, niz
22:
Zyd powiáda:
23:
tedy Zyd ma
24:
przyśięgą ſwą dowiezć, iz w więt=
25:
ſzéy ſummie.
26:
IEſli Krześćiánin záſtáwi Zydowi zakład/ twiérdząc iż
27:
w mnieyſzéy ſummie záſtáwił niż Zyd zna/ tedy przyśięże Zyd
28:
ná zákład ſobie dány:
29:
á ná co przyśięże/ Krześćiánin nie ma ſie
30:
zbrániáć iemu zápłáćić.

strona: 251

Woiewodzego rządu Kśięgi trzećie o Zydźiech.
1:
Ieſli Zyd powié, iz Krześćiáninowi
2:
co pozyczył: tedy Krześćiánin
3:
przyśięgą ſie odwiedzie.
4:
IEſli Zyd nie wźiąwſzy do śiebie świádków powié/ iż
5:
Krześćiáninowi pożyczył iákiégo zakłádu/ á ón tego záprzy: o
6:
tákową rzecz Krześćiánin przez ſwą właſną przyśięgę ſie od=
7:
wiedźie.
8:
Zyd w zaſtáwę wſzyſtki rzeczy mo=
9:
ze bráć: wyiąwſzy kośćielné ap=
10:
paraty y ſzáty zkrwáwioné.
11:
ZYd wſzyſtkié rzeczy którékolwiek mu przynioſą/ może w za=
12:
ſtáwę bráć:
13:
którymkolwiek imięniem byłyby zwáné/ nic ſie nie
14:
pytáiąc/ wyiąwſzy ſzáty krwią zmoczoné/ y kośćielné áppára=
15:
ty: których żádnym obyczáiem nie ma prziymowáć.
16:
Zyd przećiwko Krześćiáninowi
17:
przyśięze, iz niewiedział, áby
18:
zakład był krádziony, álbo gwał
19:
tem wzięty, gdy iemu był zá=
20:
ſtáwian.
21:
IEſliby Krześćiánin zádawał trudność Zydowi/ iż za=
22:
kład v żydá záſtáły ieſt mu vkrádźiony/ álbo gwałtem wźięty:
23:
Zyd niech przyśięże ná ón zakład/ iż biorąc onę zaſtáwę niewie=
24:
dźiał bydź krádźioną álbo komu wydártą: ále to włożywſzy w
25:
przyśięgę/ w czym ieſt zakład tákowy záſtáwiony:
26:
á gdy to v=
27:
czyni/ Krześćiánin będźie mu powinien lichwę zápłáćić/ która
28:
w tym czáśie vroſłá.

strona: 252

1:
Ieſli Krześćiánin co v Zydá záſtáwił,
2:
á Zyd y ſwé przy tym ſtráćił: tedy
3:
Zyd przyśięze, á będzie wolen.
4:
A Ieſli Zyd przez przygodę ogniową/ álbo przez złodźiey=
5:
ſtwo/ álbo przez gwałt iáki ſtráći rzeczy ſwé z zakłády záſta=
6:
wionémi/ á to będźie wiádomo: á Krześćiánin przedśię/ który
7:
záſtáwił/ iemu trudnośći zádáie:
8:
Zyd właſną przyśięgą Krze=
9:
śćiániná odbędźie.
10:
Miáſto, nic niech nie poſtępuie prze
11:
ćiwko Zydowi, iedno pan zwiérz=
12:
chni álbo Woiewodá: á o wyſtę=
13:
pek oſoby Zydowſkiéy ſądzić ſá=
14:
mému Pánu zwiérzchniemu ieſt
15:
záchowano.
16:
IEſli Zydowie między ſobą niezgodę álbo woynę iáką zru
17:
ſzą/ ſędźia miáſtá náſzégo żadnéy zwiérzchnośći práwá niech ſo=
18:
bie nád nimi nie przywłaſcza: ále my tylko/ álbo náſz Woiewo=
19:
dá/ álbo iego ſędźia ten ſąd odpráwowáć będźie.
20:
A ieſli wy
21:
ſtępek ná oſobę żydowſką śćiąga ſie/ tedy tákowa rzecz oſobie
22:
náſzéy ku ſądzeniu będźie záchowána.
23:
Winá która ma bydz płáconá zá rá=
24:
nę Zydowſką, ma nalezeć Pánu
25:
zwiérzchniemu Woiewodzie, y
26:
ránnému.
27:
IEſli Krześćiánin Zydowi którymkolwiek ſpoſobem ránę
28:
záda/ tedy obwiniony nam y náſzému Woiewodźie niech wi=
29:
nę zápłáći: która ma bydź do ſkárbu náſzégo obróconá wedle
30:
tego/ iáko może łáſkę náſzę ſobie przeiednáć:
Liſt

31:
á onému ránné=

strona: 253

Woiewodzego rządu Kśięgi trzećie o Zydziech.
1:
mu niech zápłáći zá léczenié ran/ y zá nakłády: iáko práwá źie=
2:
mie náſzéy potrzebuią/ y ich powinność nieśie.
3:
Zá głowę Zydowſką winá Pánu
4:
zwiérzchnému przynalezy, to
5:
ieſt, ſprzedánié dóbr do ſkárbu.
6:
IEſli Krześćiánin Zydá zábiie/ ſłuſznym ſądem niech bę=
7:
dźie karan: y wſzyſki dobrá iego ruchomé y nieruchomé w ná=
8:
ſzę moc niech przypádną.
9:
Zá ránę śiną zydowſką winá ma bydz
10:
Woiewodzie dáná, á obrázonému
11:
ma bydz doſyć czyniono.
12:
IEſli Krześćiánin Zydá vderzy/ wſzákże ták/ iż krwie nie
13:
roźleie: tedy ten/ który vderzył ma bydź przez Woiewodę po=
14:
ćiągnión wedle zwyczáiu źiemie náſzéy:
15:
á vderzonému ma do=
16:
ſyć vczynić/ iáko zwyczay ieſt w źiemi náſzéy. A ieſli pienię=
17:
dzy nie będźie mógł mieć/ tedy tákowy zá ten vczynek będźie/
18:
iáko ſłuſzna rzecz ieſt/ karan.
19:
O wyćiągániu cłá od Zydów.
20:
GDźiekolwiek Zyd przez páńſtwá náſzé poiedźie/ żaden ie=
21:
mu trudnośći iákiéy/ álbo przykrośći/ álbo obćiążenia niech
22:
nie czyni: á ieſli kupié álbo rzeczy iákié powieźie/ z których cło
23:
iákié ma przyść:
24:
przez wſzyſtki mieyſcá ceł Zyd niechay nie płáći
25:
inégo/ iedno któré ieſt powinné cło: ták iáko płáći káżdy mieſczá
26:
nin onégo miáſtá/ w którym Zyd ná ten czás mieſzka.
27:
Około prowádzenia Zydów vmárłych.
28:
IEſli Zydowie wedle zwyczáiu ſwégo którégo z vmárłych
29:
ſwych/ álbo z miáſtá do miáſtá/ álbo z powiátu do powiátu/
30:
álbo z źiemie do źiemie poprowádzą:
31:
chcemy/ áby nic przez Pi=

strona: 254

1:
ſárze náſzé z nich nie było wyćiągano: á ieſli Piſarz co wyćią=
2:
gnie/ chcemy áby był iáko rozbóycá karan.
3:
O rozſypániu cméntarzá Zydowſkiégo.
4:
IEſli Krześćiánin Cméntarz álbo groby Zydowſkié iáko=
5:
kolwiek rozſypie/ álbo gwałtem náiedźie: chcemy/ áby wedle
6:
zwyczáiu źiemie náſzéy y praw był ćiężko karan:
7:
á wſzyſtkié rze=
8:
czy iego niech do ſkárbu náſzégo będą obróconé/ iákowéby=
9:
kolwiek były.
10:
O zgwałceniu ſzkoły Zydowſkiéy.
11:
IEſli kto zuchwále będźie ćiſkał ná ſzkoły Zydowſkié/ náſzé=
12:
mu Woiewodźie dwá kámieniá pieprzu ma zápłáćić.
13:
Około winy Sędźiemu, którą Zyd
14:
powinien.
15:
IEſli Zyd Sędźiému ſwému w winie pieniężnéy/ którą
16:
Wándel zową/ będźie ználeźión bydź winny: kámień pieprzu
17:
winy/ która ieſt zdawná vłożoná/ niech Sędźiému zápłáći.
18:
O niepoſłuſzenſtwo, którą kaznią
19:
Zyd ma bydz karan.
20:
IEſli Zyd przez roſkazánié ſwégo ſędźiégo będźie wezwan
21:
do ſądu/ á zá piérwſzym pozwem y zá wtórym nie przydźie:
22:
zá
23:
obádwá rázy niepoſłuſzné winę/ która ieſt zwyczáyna z ſtárádá
24:
wná/ niech zápłáći: á ieſli zá trzećim roſkazániém nie przydźie/
25:
winę/ która przynależy zá to/ niech przerzeczonému Sędźiému
26:
zápłáći.
27:
Ieſli Zyd Zydá ráni, winę wedle zwyczá
28:
iu ziemie Sędziému niech zápłaći.
29:
IEſli Zyd Zydá ráni/ winę Sędźiemu ſwému wedle źie=
30:
mie náſzéy zwyczáiu niech zápłáći.

strona: 255

Woiewodzego rządu Kśięgi trzećie o Zydźiech.
1:
Iáko Zydowie przyśięgác máią.
2:
VStáwiamy/ áby żaden Zyd nie przyśięgał ná Rodał ich/
3:
iedno o wielkié ſpráwy/ któré ſie śćiągáią áż ná pięćdźieśiąt
4:
grzywien/ álbo kiedy będźie przez nas wyzwan:
5:
á o mnieyſzé
6:
ſpráwy ma przyśięgáć przed ſzkołą v drzwi przerzeczonéy ſzkoły.
7:
O táiemnym zábićiu Zydowſkim.
8:
IEſli Zyd potáiemnie będźie zábit/ ták iżby przez świádec=
9:
two nie mogło bydź to dowiedźiono:
10:
á ieſli po dowiádowá=
11:
niu będą mieć kogo zá podeźrzánégo: tedy my Zydóm prze=
12:
ćiwko temu podeźrzánému będźiemy pomágáć ſpráwiedliwo=
13:
śći wedle práwá.
14:
O gwałcie, który rękomá będzie
15:
Zydóm zádan.
16:
IEſli Krześćiánin ná którégo Zydá rzući ſie gwałtownie
17:
rękomá: wedle tego iáko práwá źiemie náſzéy potrzebowáć bę=
18:
dą/ niech karan będźie.
19:
O władzy Sędziégo Zydowſkiégo.
20:
Sędźia Zydowſki żadnéy ſpráwy ná ſąd niech nie przywo=
21:
dźi/ która ſie między Zydy zácznie/ póki nie będźie przez ſkárgę
22:
przedeń przynieśioná. A Zydowie przy ſzkołách/ álbo gdźie ſo=
23:
bie obiorą niech będą ſądzeni.
24:
O przyrościeniu lichwy.
25:
IEſli Krześćiánin od Zydá wypráwi ſwóy zakład/ á lichwy
26:
nie zápłáći: téy lichwy ieſli w Mieśiącu nie da/ do onéy lichwy
27:
niech mu lichwá przybędźie.
Liſt

28:
O złozeniu álbo ſtaniu v Zydá.
29:
CHcemy/ áby żaden w domu Zydowſkim nie ſtawał.

strona: 256

1:
O liściéch y o dzierzeniu dóbr
2:
nieruchomych.
3:
IEſli Zyd ná dźierżenié imięnia/ álbo ná liſty dóbr nieru=
4:
chomych pieniędzy pożyczy/ á tego ten którégo rzecz ieſt dowie=
5:
dźie: My vſtáwiamy/ áby Zydowi y pieniądze y liſty zaſtáw=
6:
né były odſądzoné.
7:
O dziećiach Zydowſkich.
8:
IEſli który álbo która dźiéćię Zydóm odwiedźie: chcemy/
9:
áby tákowi byli ſkazáni iáko złodźieie.
10:
O władzéy Sędziégo Zydowſkiégo.
11:
IEſli Zyd weźmie od Krześćiániná zakład/ á przez rok bę=
12:
dźie go v śiebie dźierżał: á wagá álbo céná zakłádu nie prze=
13:
wysſzy dánych pieniędzy/ Zyd ſędźiému ſwému zakład niech
14:
pokaże:
15:
á ieſli zakład nie będźie dobry/ Woiewodźie náſzému/
16:
álbo ſwému ſędźiému niech vkaże/ álbo potym przedánia niech
17:
ma wolność. A ieſli zakład piérwéy/ niż rok wynidźie ſwé=
18:
mu ſędźiému pokaże/ á zakład v Zydá nád rok y dźień pozoſtá=
19:
nie:
20:
nápotym żadnému nie będźie odpowiádal o ten zakład.
21:
Zydowie niech nie będą ſądzeni
22:
w ich święto.
23:
CHcemy/ áby żaden z Zydów ku zápłáceniu zaſtáwnych
24:
zakłádów w ich święto przyćiſkáć nie śmiał.
25:
O wzięciu zaſtáwnych rzeczy
26:
Zydóm gwałtem.
27:
KTórykolwiek Krześćiánin gwałtem weźmie zaſtáwę ſwą
28:
od Zydá/ álbo gwałt w domu iego vczyni: iáko rozbóycá ná=
29:
ſzégo ſkárbu niech będźie ſurowo karan.

strona: 257

Woiewodzego rządu Kśięgi trzećie o Zydźiech.
1:
Zydowſkié wyſtępki niech w ichze
2:
ſzkołách będą ſądzoné.
3:
PRzećiwko Zydowi tylko w ſzkołách/ álbo gdźie bywáią
4:
ſądzeni wſzyſcy Zydowie/
5:
Práwem niech będźie czyniono:
6:
wyiąwſzy nas/ y Woiewodę náſzégo/ którzy możemy ie przed=
7:
śię wyzwáć.
8:
Gdy Zydowi dádzą winę o zábicié
9:
dziécieciá.
10:
WEdle vſtaw Papieſkich/ imieniem Oycá náſzégo święté=
11:
go ſrogo roſkázuiemy: áby nápotym żadni Zydowie/ którzy ſą
12:
w Páńſtwie náſzym/ nie byli winowáni/ żeby vżywáć mieli
13:
krwie ludzkiéy:
14:
gdyż wedle roſkazánia zakonu od wſzelkiéy
15:
krwie wſtrzymawáią ſie wſzyſcy Zydowie. Ale ieſli który Zyd
16:
o zábićié którégo dźiéćięćiá Krześćiáńſkiégo będźie obwinión/
17:
ma bydź pokonan trzemi Krześćiány/ y trzemi żydy:
18:
á gdy bę=
19:
dźie pokonan/ tedy tylko ma bydź karan winą/ która zwykłá
20:
náſzládowáć zá tákim vczynkiem dopuſczonym. A ieſli Zydá
21:
świádkowie przerzeczeni y iego niewinność oczyśći:
22:
tedy kaźń/
23:
którą Zyd miał podiąć/ zá onę potwarz ſłuſznie ma podiąć ie=
24:
go winuiący.
25:
Ile Zyd pozyczył, tyle iemu ma bydz
26:
wrócono z lichwą.
27:
VStáwiamy/ iż cokolwiek Zyd pożyczył/ choć będźie złoto
28:
choć pieniądze/ choć ſrébro: tedy tylóż ma mu bydź zápłácono
29:
álbo wrócono z lichwą przyroſłą.
30:
O koniách záſtáwionych.
31:
CHcemy/ áby Zydowie konie wſzyſtkié iákiékolwiek będą/
32:
mogli bráć w zaſtáwę/ ále iáwnie we dnie: á ieſliby który koń
33:
v Zydá vkrádźiony przez którégo Krześćiániná był ználeźión/
34:
Zyd ma ſie przyśięgą oczyśćić mówiąc:
35:
iż tego koniá iáwnie y
36:
we dnie zá tákowé pieniądze iáko wiele dał miał záſtawioné=
37:
go/ y miał go zá nie krádźionégo.

strona: 258

1:
O ſzukániu fałſzywéy monety v
2:
Zydów.
3:
TEż zákázuiemy: áby Myńcarze w Páńſtwie naſzym bę=
4:
dący nie śmieli Zydów z fałſzywémi pieniądzmi/ álbo z innémi
5:
rzeczámi ſámi przez ſię okróm Poſłá náſzégo/ álbo Woiewody
6:
náſzégo/ álbo przez vczćiwych mieſczan/ y iákimkolwiek spo=
7:
ſobem zátrzymawáć/ álbo imáć.
8:
Gdy Zyd w nocy o gwałt ſobie czy=
9:
niony woła.
10:
VStáwiamy: ieſli Zyd który przymuſzony wielką potrzebą
11:
w nocy będźie wołał: á ieſli ſąśiedźi Krześćiánie zániedbáią
12:
dáć mu pomocy ſłuſznéy/ ániby przyſzli ná wołánié iego:
13:
káżdy
14:
ſąśiad iego Krześćiánin trzydźieśći ſzelągów niech będźie po=
15:
winien zápłáćić.
16:
O kupowániu zywności Zydowſkiéy.
17:
VStáwiamy: áby Zydowie przedawáli y kupowáli wſzyt=
18:
kié rzeczy wolnie:
19:
y chlebá niech ſie dotykáią iáko Krześćiánie:
20:
á ktorzy tego zákázowáć będą/ winę Woiewodźie zápłáćić bę=
21:
dą powinni. A żeby wſzyſtkié té rzeczy wysſzéy nápiſáné miá=
22:
ły moc ná wieki/
23:
ninieyſzé vſtáwy z nápiſániém świátków dá=
24:
liſmy im/ dla przeſtrogi/ álbo obróny: któréſmy y pieczęćią ná=
25:
ſzą vmocnili. A téy rzeczy świádkowie ſą Grábiá Arbeld
26:
Woiewodá Káliſki/ tákże Grábiá Káſztelan Gniéźnieńſki/
27:
Grábiá Iánkal/ Grábiá Máćiéy Káſztelan Lendſki/ Grábiá
28:
Szczáns Káſztelan Káliſki/ Grábiá Derſław Lowczy Lendz=
29:
ki/ y innych wiele Pánów źiemie náſzéy.
Liſt

30:
Dźiało ſie w mieśćie
31:
Káliſzu názáiutrz po Wniebowźięćiu Błogoſłáwionéy Pánny
32:
Máriiéy/ Roku Páńſkiégo 1264. oſmégo dniá Wrześniá.
33:
My tedy práwo ich pilnie opátrzywſzy/ y w nie weyźrza=
34:
wſzy/
35:
Státut przodków náſzych chcąc więcéy potwiérdźić niż
36:
go wſpomináć/ przywiedźieni łáſkáwie ich záſłużonym pożą=
37:
dániém/ do tego czáſu przerzeczoné wſzyſtki práwá ich odnawia
38:
my/ potwiérdzamy/ mocné czynimy/
39:
ná znák wiecznéy mocno=

strona: 259

Woiewodzego rządu Kśięgi trzećie o Zydźiech.
1:
śći y wiádomośći tym ninieyſzym liſtem/ pieczęć náſzę przykłá=
2:
damy. Dan w Krákowie w dźiéń błogoſłáwionych Męczen
3:
ników Dyonizégo y iego towárzyſzów/ Roku páńſkiégo 1534.
4:
Przy czym byli ſzláchetni náſzy Spicymiérz Káſztelan Kráko=
5:
wſki/ Niſczyn Sędomiérzki/ Mikołay Woiewodá Krákow=
6:
ſki/ Andrzéy Lowczy/ Krzywoſąd Podkomorzy Krákowſki/ y
7:
innych wiele wiáry godnych.
8:
Dan przez ręce Zbigniewá/ Pro=
9:
boſczá Krákowſkiégo/ Kánclérzá náſzégo.
10:
Zydowie ná tegodnie niech lich=
11:
wy wyciągáią, á ieſli ná liſty pie=
12:
niędzy dádzą, ten który ie we=
13:
zmie, nie będzie powinien li=
14:
chwy płácić.
15:
GDyż w wyćiągániu álbo pożárćiu lichw ieſt nienáſycona
16:
żądza/ á w wyćiſkániu pieniędzy niektórzy miáry nie máią. Dla
17:
tego poſtánowiłá náſzych Pánów y ſzláchty władza/
Káźimierz w Wiſlicy. Liſt.

18:
áby Zy=
19:
dowie wiáry náſzéy prawdźiwi nieprzyiaćiele/ á pieniędzy ſwych
20:
Krześćiánóm pożyczáiący/ nie więcéy ná káżdy tydźiéń lichwy
21:
wyćiągáć/ iedno tylko iednę kwartę/ aliâs ieden groſz od grzy=
22:
wny nie śmieli/ y będą powinni z dźięką bráć.
23:
A ieſliby któ=
24:
rzy Zydowie przez nowé zdrády ná liſty zaſtáwné pieniędzy
25:
ſwych pożyczáli/ á przez dwie lećie tego pożyczenia zániecháli=
26:
by o lichwę przyroſłą/ y o ſummę główną do ſądu przywodźić:
27:
tedy od tego czáſu zárázem lichwę/ która zá dwie lećie przyro=
28:
ſłá/ máią ſtráćić: á ná głównéy ſummie ſáméy króm wſzelkich
29:
lichw máią mieć doſyć:
Káźimierz w Wiſlicy Liſt

30:
áni przez tákowy liſt zaſtáwny tego/
31:
który záſtáwił/ będą mogli ná więtſzą ſummę przyćiſnąć: áni
32:
ten/ który záſtáwił będźie powinien ſtáwáć/ álbo wzgląd mieć
33:
ná ſwą zaſtáwę/ álbo obietnicę: która ſie nád to więcéy wy=
34:
ćiąga.
35:
Zydowie ná liſty niech nie dáią,
36:
iedno ná zaſtáwę.
37:
GDyż złośći Zydowſkiéy intencia około tego nawięcéy cho=

strona: 260

dźi/ iákoby Krześćiáńſkié máiętnośći y bogáctwá záwżdy po=
1:
tłumiáli y wykorzeniáli: ſłuſzna tedy rzecz ieſt poſtánowić/
2:
áby
3:
żaden Zyd więcéy żadnému Krześćiáninowi w króleſtwie ná=
4:
ſzym będącému od tego czáſu pieniędzy ſwych ná liſty zaſtáw=
5:
né nie pożyczał/ áni dawał/ iedno tylko ná zakład będźie mógł
6:
pożyczyć/ wedle zwyczáiu z ſtárádawná záchowáłégo.
7:
Tákowaz vſtáwá.
8:
ZLośliwa żydowſka zdrádá/ gdyż záwżdy ieſt Krześćiá=
9:
nóm przećiwna y nieprzyiáźliwa/ á nietylko przećiwko Wierze
10:
y ćiáłu/ ále téż w rozerwániu máiętnośći y brániu dóbr pilno
11:
pilnuie:
12:
y ácz w vſtáwie/ która ſie poczyna/ Gdyż złośći/ rć.
13:
ieſt to im zákazano/ áby nie dawáli ludźióm którégóżkolwiek
14:
ſtanu álbo záwołánia będącym/ pieniędzy ná liſty y ná zapiſy/
15:
iedno tylko ná zakłády álbo zaſtáwy:
16:
á wſzákże oni ná to nie=
17:
dbáiąc/ nie przeſtawáią dáwáć pieniędzy ná liſty y ná zapiſy/
18:
przećiwko práwóm Duchownym y Swietckim/ któré tego bár
19:
zo zákázuią.
Káźimierz w Wiſlicy Liſt

20:
Dla tego chcąc poddánym źiem náſzych pomoc
21:
łáſkáwie: iákóż z wiáry Krześćiáńſkiéy ieſteſmy to powinni/ ná
22:
potym zákázuiemy: áby żydowie ná liſty y zapiſy pieniędzy nie
23:
pożyczáli/ iedno tylko ná zakłády:
24:
iáko w wysſzym tymże prá=
25:
wie ieſt to wyráżono. Ieſli tedy kto z Zydów tákowé liſty ná
26:
potym álbo zapiſy pokaże/ álbo ná nie pieniędzy da: tedy táko=
27:
wé liſty álbo zapiſy nie máią bydź żadnéy mocy:
28:
á ten który pie=
29:
niądze tákowé weźmie/ nie będźie powinien ku zápłáceniu ich.
30:
Zydowſka praeſcriptia wedle práwá
31:
w zaſtáwách y w zapiśiéch trzy lá
32:
tá: ále nie máią nic dáwáć ná má=
33:
iętnośći:
34:
téſz wolnośći ich, któré
35:
práwu Bozému y Ziemskiému ſą
36:
przećiwné, ſą abrogowáné y ſká=
37:
zoné,
Kázi. w Nieſzo. Liſt

38:
GDyż niewierni nie máią ſie weſelić z więtſzégo nádánia wol=

strona: 261

1:
nośći/ niżli którzy w páná Kryſtuſá Bogá wierzą:
Woiewodzego rządu Kśięgi trzećie o Zydźiech.

2:
áni ſłudzy
3:
nie máią bydź lepſzéy wagi/ niżli ſynowie: Vſtáwiamy/ áby
4:
Zydowie vżywáli praw wedle vſtaw w Wárćie vczynionych/
5:
iáko ina ſzláchtá źiem náſzych/
6:
ile ſie dotycze dawnośći: to ieſt/
7:
trzech lat niech vżywáią pręſcriptiéy w zaſtáwách y zapiśiéch
8:
ſwych/ áni będą mogli dáć iákiéy ſummy pieniędzy ná zaſtáwę
9:
którychkolwiek dóbr/ álbo ná liſty zapiſów.
10:
A ieſli dádzą nád
11:
zákazánié tákowégo Státutu/ tedy zárázem pieniądze niech
12:
ſtrácą/ y zaſtáwá z zapiſem tákowym niech będźie nikczemna.
Zygmunt w Kráko. Liſt. Tenże.

13:
Liſty téż wſzyſtkié ná wolnośći Zydóm w Króleſtwie náſzym
14:
mieſzkáiącym przez nas po Koronáciiéy náſzéy dáné/ á Práwu
15:
Bożému y vſtawam źiem przećiwné rewokuiemy/ y káźimy/ y
16:
chcemy áby żadnéy mocy y władzéy niemiáły:
17:
któré to ſkáżenié
18:
y obligácię ich/ każemy opowiedźieć wſzyſtkim przez obwołá=
19:
nié iáwné: y to wſzyſtko obiecuiemy mieć zá pewno y nam w=
20:
dźięczno:
21:
y ſámi ie dźierżeć nie zgwałcenié/ y áby od inych dźier
22:
żáné były/ roſkażemy. Zá świádectwem ninieyſzym náſzych
23:
liſtów/ którym pieczęć ieſt záwieſzoná. Dan w Nieſzowéy w
24:
Sobotę po S. Helżbiéćie/ Roku Páńſkiégo 1454.
25:
Zydowie wedle woléy Káncelláriiéy
26:
liſty płácić máią.
27:
ZYdowie będą płáćić liſty/ wedle ſzácunku y woléy Kán=
28:
celláriiéy náſzéy.
29:
Zaſtaw niech nieoględuią ſtárſzy
30:
Zydowſcy ále w kſięgi ich niech
31:
będą wpiſowáné.
32:
OKoło oględowánia przez ſtárſzégo Zydowſkiégo zakłá=
33:
dów/ któré będą przynaſzáné do Zydów/ nie zda ſie nam to rzecz
34:
ſłuſzna vczyniona:
35:
gdyż káżdy ten/ który záſtáwia/ tego nawię=
36:
céy zwykł ſie ſtrzédz/ áby w nędzy y niedoſtátku komu nie od=
37:
krył ſie. A przeto roſkażemy/ áby rzeczy zaſtáwné y dźiéń ich
38:
zaſtáwy wedle ſtárégo zwyczáiu w kśięgi Zydowſkié był w=
39:
piſowan.

strona: 262

1:
O tymze druga vſtáwá Królá
2:
Zygmuntá.
3:
ZAſtáwy Zydowie máią wpiſowáć w kśięgi/ wedle Stá=
4:
tutu náſzégo Krákowſkiégo/ ná Wálnym Séymie vczynioné=
5:
go/ Roku Páńſkiégo/ 1532.
6:
Zyd ieſli nie ſtáwi zaſtępce, niech
7:
ij obieſzą.
8:
IZ zbytnia ſwawola y wielkość zlodźiei ztąd rozmnożyłá
9:
ſie/ że złodźieie máią rzeczy krádźionych v Zydów przedawánié
10:
przeſpieczné:
11:
któréy złéy rzeczy áby ſie zábieżáło/ zá rádą Pánów
12:
króleſtwá náſzégo/ y zá żądániém Poſłów źiemſkich/ ſkázuiemy/
13:
y ſkazáliſmy: Iż ieſli Zydowie o rzecz krádźioną y do nich przy=
14:
nieśioną zaſtępce ſtáwić nie będą mogli álbo niechćieli/
15:
do ſą=
16:
du o to pozwáni karániém ſzubienicé/ iáko ći którzy ſą vczeſtni=
17:
cy złodźieyſtwá/ niech będą karáni.
18:
W zółtych czapkách Zydowie niech
19:
chodzą po vlicách, pod winą puł=
20:
kopkową: wyiąwſzy zeby ná dró=
21:
dze byli.
22:
IZ Zydowie zániechawſzy ſtárégo zwyczáiu/ y zárzućiwſzy
23:
znáki/ przez któré od Krześćian byli poznawáni/ vbiór Krze=
24:
śćiánóm we wſzyſtkim podobny wźięli/ ták iż między Krześći=
25:
ány nie mogą bydź poznáni:
26:
Vſtáwiamy/ áby ná wieki było
27:
chowano/ żeby wſzyſcy y káżdy z oſobná wſzędźie w króleſtwie
28:
náſzym Zyd znáki/ to ieſt biéretki/ álbo mycki/ álbo inné czapki
29:
żółté ná káżdych mieyſcach nośili: wyiąwſzy té/ którzy ſą ná dró
30:
gách.
31:
Abowiém gdy w dródze będą/ będźie im wolno tákowé
32:
znáki złożyć álbo ſkryć. A ieſli kto z Zydów iáko przeſtępcá te=
33:
go práwá/ nie noſząc czapki żółtéy ná głowie/ będźie oſkárżón
34:
y przekonan/
35:
tedy wedle zwyczáiu źiemie káżdéy/ Woiewodźie
36:
mieyſcá/ álbo iego Podwoiewodzemu/ álbo Sędźiému tyle=

strona: 263

Woiewodzego rządu Kśięgi trzećie o Zydźiech.
1:
kroć/ ileby ſie téy vſtáwie przećiwić ważył/ winy złoty zápłáćić
2:
będźie powinien:
3:
któréy połowicá Woiewodźie álbo Podwo=
4:
iewodzemu álbo ſędźiému/ á druga połowicá inſtyguiącému
5:
ma ſie doſtáć.
6:
Zakłády Zydóm dáné nie máią bydz
7:
ná oſoby, iedno ná poſpólſtwá
8:
wyćiągáné.
9:
IZ dla opátrzenia przeſpieczeńſtwá Zydowſkiégo/ y vſkró=
10:
mienia ſwowolnych ludźi śmiáłośći/ Zydóm ná niektórych
11:
mieyſcach dáliſmy zakłády/ śćiągáiącé ſie ná wielkié ſummy/
Zygmunt w Piotrk.

12:
któré to zakłády nie ná oſobné perſony/ ále tylko ná poſpólſtwá/
13:
álbo ná inné zebránié mieyſckié/ któré przez ſprzyśiężenié álbo
14:
ſpiknienié iákié rozruch álbo zburzenié ku ſkáźie y zátráceniu Zy=
15:
dów vczynić zechce/
16:
chcemy y obiáſniamy/ áby były włożoné.
17:
Zydowie ná wśiách niech nie tárguią.
18:
GDyż Krześćiánóm práwá Koronné kupiectwá y targów
19:
ná wśiách czynić zákázuią/
20:
tedy rozumiémy/ iż tóż Zydóm tym
21:
ſie mniéy czynić godźi: y owſzem im tego pod ćiężkimi winámi/
22:
áby tákowych rzeczy nie śmieli czynić/ zákázuiemy y zábrania=
23:
my/ pod ſtráceniém wſzyſtkich rzeczy wedle Státutu ſtárégo.
24:
Konie przez Zydy niech nie będą
25:
wywodzoné.
26:
KOnie przez kupce álbo przez Zydy wywodzoné/ áni ſkóry
27:
przez Gárbárze y Furmány wywożoné z korony bydź nie máią:
Zyg. Aug. w Piotrk. Zygmunt w Kráko.

28:
á ći/ którzyby ie chćieli wywoźić/ hámowáni przez Stároſty
29:
bydź máią/ którzy tego pilnie przeſtrzégáć będą/ wedle vchwa=
30:
ły Státutów dawnych.
31:
Iáko Zydowie przyśięgáć máią.
32:
VStáwiamy/ áby żaden Zyd nie przyśięgał ná Rodał ich/

strona: 264

1:
ieno o wielkié ſpráwy/ któré ſie śćiągáią aż do pięćdźieśiąt
2:
grzywien ſrébrá/ álbo gdy będźie przed nas wyzwan. A o
3:
mnieyſzé rzeczy ma przyśięgáć przed ſzkołámi v drzwi przerzeczonéy ſzkoły.
4:
Przyśięgá Zydowſka.
5:
ZYd ma ſie obróćić przećiwko ſłońcu oſobnie od ludźi inych:
6:
y ma ſtać boſso ná iednym ſtołku przyoblókſzy ſie płaſczem ábo
7:
ſuknią/ á czapkę Zydowſką ma mieć ná głowie.
8:
A ieſli ſie po=
9:
tknie trzy kroć/ tedy ták wiele wiárdunków tráći: á ieſli czwar
10:
ty raz/ tedy zoſtáie winien w onéy rzeczy. A ták niech mówi
11:
ten/ który Zydowi przyśięgę przepowiádáć będźie.
12:
Heliaſzu Zydźie/ ia ćiebie nápominam przez te
13:
trzy litery/ y przez ten zakon/ ktory dał pan Bog
14:
Moyzeſzowi ná tablicy kámienney ná gorze Sy=
15:
nai: iż te kśięgi álbo ten Rodal ieſt prawdźiwy
16:
y ſpráwiedliwy/
17:
ná ktory ty Zydzie przyśięgáć
18:
maſz temu prawdźiwemu Krześćiáninowi o tá=
19:
kowy wyſtępek/ álbo rzecz/ o którą ćię przed ſąd
20:
przywiodł. Y niech mu ták będźie przepowiádáná przyśięgá:
21:
Iżeś w tey rzeczy niewinien/ o ktorą ćię ten Krze
22:
ściánin winuie: ták ćię Bog niech wſpomoże/ y
23:
ten ſam/ ktory niebo y źiemię/ powietrze y roſsę/
24:
gory/ págorki/ kwiatki y trawy ſtworzył.
25:
A ie=
26:
slis winien/ niech ćię trąd y iad záráźi/ ten ktory
27:
zá modlitwą Helizeuſzową Náámáná opuśćił/ á
28:
Gezego záráźił. Y iesliś winien/ niech ćię ogien
29:
niebieſki ſpali/ y káduk popádnie/ y płynienie
30:
krwie.
31:
Y iesli ieſteś winien/ ábyś był zátrácon ná
32:
twey duſzy/ y ná twym ćiele/ y ná twych rzeczach: y
33:
niech ćię to potka/ co żonę Lotowę/ ktora przemie
34:
niona byłá w słup ſolny/ kiedy ſie zápádłá Sodomá y Gomorrá.

strona: 265

Woiewodzego rządu Kśięgi trzećie o Zydźiech.
1:
Y iesliś ieſt winien/ ábyś nigdy
2:
nieprzyſzedł ná łono Abráámowo/ gdźie Krze=
3:
śćiánie/ Zydowie/ y Pogánie przed ſtworzyćie=
4:
lem wſzytkich rzeczy zmartwychwſtáną.
5:
Y ieſliś
6:
winien/ niech ćię zakon Moyzeſzow zmáze/ który
7:
ná gorze Synai Pan Bog dał Moyzeſzowi/ y
8:
ktory ſam Pan Bog pálcem ſwym nápiſał ná
9:
tablicy kámienney: A ieſliś winien/ niech ćie po=
10:
hánbi wſzyſtko piſmo/ ktore ieſt nápiſáno w piąći
11:
kśiegách Moyzeſzowych.
12:
A ieſli twoiá przyśię=
13:
gá nie ieſt ſpráwiedliwa/ áni czyſta/ áni prawdźi
14:
wa/ áby ćię Adonái zmázał mocą ſwego Boztwá/
15:
y niech ćię wezmą wſzyſcy źli duchowie/ y niech ćię
16:
doprowádzą ná wieczne potępienie ná wieki wie=
17:
kow/ Amen.
18:
Zydowie ſzláchćie poddáni, nic ſo=
19:
bie w obronie królewſkiéy niech
20:
nie pokłádáią.
21:
KTóra ſzláchtá w miáſteczkách y we wśiách ſwych Zydy
22:
ma/ wolno im to puſczamy/
Zygmunt w Kráko.

23:
áby z nich ſámi pożytki bráli/ y im
24:
wedle zdánia ſwégo ſpráwiedliwość czynili. Ale z których
25:
Zydów żaden pożytek nas nie dochodźi/ tym Zydóm nie dopu
26:
ſczamy práwá vżywáć/ przez nas y przodki náſzé nádánégo:
27:
áni
28:
chcemy/ áby o ich krzywdy przed nas przynaſzano co było: áby
29:
iáko z nich żadnégo pożytku nie mamy/ ták téż niech żadnéy o=
30:
brony w nas nie máią położonéy.
31:
O ZYDOWSKIM KVPIE=
32:
CTWIE, Y HANDLV ICH.
33:
Zydowie áni ná Cłá, áni ná inné v=
34:
rzędy nie máią bydz przekłádáni.
35:
VStáwiamy/ áby nie zgwałcenié było chowano/ żeby Zy=
36:
dowie nie byli/ áni mogli bydź ná Cłá przekłádáni: rozumie=
37:
iąc/ iż to rzecz niegodna y práwu Bożému przećiwna/
38:
áby te=
39:
go narodu ludźie czći y vrzędów miedzy Krześćiány iákich v=
40:
żywáć mieli.
41:
Miára y ſpoſób kupowánia Zydóm
42:
ma bydz vłozoná, á wſzákze we=
43:
dle poſtánowienia, któré máią z
44:
miáſty, niech ſie záchowáią.
45:
CHcemy/ áby Zydowie nie mieli wolnégo kupiectwá we
46:
wſzyſtkich rzeczách: ále ten obyczay/ który będźie poſtánowión
47:
ku ſzukániu żywnośći ich/ wſzędźie w króleſtwie náſzym niech
48:
dźierżą y pilnie ij chowáią:
49:
y tákże vmowy y poſtánowienia/
50:
któré z niektórémi miáſty więtſzémi króleſtwá náſzégo máią/ we
51:
wſzyſtkim niech trzymáią.
52:
Potwiérdzenié Státutu przez Zyg=
53:
muntá Królá ná Zydy vczynio=
54:
négo.
55:
A Iż téż Poſłowie ſkárżą ſie/ że przez Zydy wſzyſtkie hándle
56:
y żywnośći Mieſczánóm á poddánym náſzym ſą odięté: roſká=
57:
zuiemy/ áby w téy mierze był záchowan Státut 1538. ((t. łać.))
58:
Ktemu/ áby Zyd Zup/ Céł/ y
59:
naymów żadnych nie trzymał/ ták iáko o tym Státut vczy.
60:
Odłozenié pakt Zydowſkich,
61:
któré z mieſczány máią.
Zygmunt w Piotrk. Támże. Zyg. Aug. w Piotrko. Tenże. Támże.

62:
WEdle Conſtituciiéy Piotrkowſkiéy poſtánowićieſmy byli

strona: 267

Woiewodzego rządu Kśięgi trzećie o Zydźiech.
gotowi/ około kupiectwá Zydowſkiégo.
Támże. Zyg. Aug. w Piotrko.
1:
Ale iż pakt/ któré
2:
miáſtá z nimi/ y oni z miáſty máią/ vkázáć teraz nie mogli: te=
3:
dy nie deroguiąc nic páktam mieyſckim/ y owſzem ie w mocy
4:
zoſtáwuiąc/ odkłádamy to do drugiégo przyſzłégo Séymu Ko=
5:
ronnégo:
6:
ták iżby ná drugim bliſko przyſzłym Séymie byli mie=
7:
ſczánie y żydowie powinni kłáść pacta & conuentiones, któré
8:
máią z miáſty/ około kupiectwá żywnośći ich.
9:
Zeby Ceł. myt. &c. Zyd nie
10:
trzymał.
11:
OPátruiemy téż to/ y wſzyſtkim Woiewodóm Korony y
12:
Pańſtw náſzych roſkázuiemy vchwałą Séymu ninieyſzégo:
13:
áby káżdy w Woiewództwie ſwym żadnému Żydowi/ Zup/
14:
Ceł/ y naymów trzymáć nie dopuſczał żadnych.
15:
Iáko o tym y
16:
przednieyſzé Státutá/ y Piotrkowſka Conſtitucia vczy/ pod
17:
winą ſtá grzywien totiens quotiens: o którą Inſtigator czynić
18:
będźie powinien/ álbo Poſłowie deferowáć.
19:
O kupiectwie Zydowskim y o zá=
20:
brónieniu Ceł. Myt. Zup. kár=
21:
czem, naymów Zydóm.
22:
ZYdowie mimo páktá/ któré z miáſty máią/ áby kupiectwá
23:
mieſczánóm nie odéymowáli/ áni ſie iemi báwili/
24:
Ceł/ Myt/
25:
Zup/ Soli/ Kárczem/ y żadnych naymów w koronie zá ſwym
26:
áni zá cudzym Tytułem żeby nie ſpráwowáli exnunc pod wi=
27:
ną Státutu Zygmuntá Królá/ Roku 1538. wydáną:
28:
o któ=
29:
rą winę/ ná którymbykolwiek mieyſcu Zyd táki był trefion á
30:
obwinión/ królewſcy przed Woiewodą álbo ich vrzędem/ á
31:
páńſcy przed ſwémi Pány Duchownémi álbo Swietckiémi/
32:
álbo przed ich vrzędniki ſtáwáć máią/
33:
y karáni bydź przez té to
34:
Woiewody álbo ich vrząd/ álbo téż przez Pány przerzeczoné/
35:
álbo ich vrzędniki/ pod winą dwuſtu grzywien:
Támże. Zyg. Aug. w Piotrko.

36:
któréy poło=
37:
wicá ſtronie inſtiguiącéy/ á połowicá vrzędowi bydź ma/ nie
38:
oglądáiąc ſie ná świadki żydowſkié/ áni ná liſty żadné.

strona: 268

1:
Zeby Krześćiánin Zydowi nie ſłuzył.
2:
A iż téż w tym ſie śilny nierząd dźieie/ że w Koronie náſzéy
3:
niektórzy Krześćiánie Zydóm ſłużą: vſtáwiamy/ y roſkázuie=
4:
my/ żeby pod winą ſtá grzywien ná żydá/ żeby nie śmiał Zyd
5:
Krześćiániná vtriusque ſexus záſługi ſobie przyimowáć.
6:
A
7:
Krześćiánin áby téż zaś Zydowi nie ſłużył/ pod więźieniem.
8:
A iżby ſie to dźiało we wſzyſtkich ták náſzych/ iáko téż w Du=
9:
chownych y Páńſkich mieśćiéch y miáſteczkách: roſkázuiemy/
10:
żeby tego Stároſtowie y Burmiſtrzowie mieyſc onych doy=
11:
źrzeli/ y Státut ten exequowáli.
12:
A wſzákże to rozumieć ſie
13:
ma o czeládźi domowéy vtriuſque ſexus, którąby ſobie w do=
14:
miéch ſwych chowáć mieli: Secus rozumiano bydź ma o fur=
15:
mániéch/ wołowcách/ których w drógách ná czás potrzebo=
16:
wáć y náymowáć muſzą.
17:
TRZECI VRZĄD
18:
WOIEWODZY.
19:
Rząd w Woiewodztwie ſwym powiátowy
20:
záwodźić:
21:
Do czego té tytuły z ich włáſnémi Státuty tu należą:
22:
bo Woiewodá iest principałem porządków.
Tenże. Támże.

23:
SEYMIKI POWIATOWE.
24:
Rády Duchowné, y Swietckié iáko
25:
ſą Woiewodowie, áby ná ſéymi=
26:
kách Powiátowych bywáli.
27:
W Rząd á ſtárádawny zwyczay Séymiki powiátowé w=
28:
práwić chcąc. Poſtánawiamy y opátruiemy to/
29:
żeby Rády
30:
náſzé Duchowné y Swietckié ná Séymikach bywáły/ á ſpól=
31:
nie z Szláchtą Artykuły ſpiſowáły/ y potym ie ná głównieyſzé
32:
Séymy do Nowégo miáſtá/ y do Kołá/
w Conſti. Piotrkow. Liſt. Státut.

33:
y do Wárſzáwy/ iáko

strona: 269

Woiewodzego rządu Kśięgi trzećie o Vſtáwách.
1:
gdźie w któréy częśći korony náſzéy ſtárádawny zwyczay ieſt/
2:
znośili:
Zygmunt w Piotrk. Liſt.

3:
y tám záś znowu/ gdźie iuż więtſzé koło wſzyſtkich bę=
4:
dźie/ té to Artykuły korrigowáli/ y między ſobą zgadzáli. Aby
5:
potym wſzyſtkich rzeczy ná Séymiéch Koronnych/ vłácnienié
6:
y prędſza odpráwá bydź mogłá.
7:
DIGNITARZE.
8:
Y to do rządu dobrégo nalezy, ze
9:
Sędziowie y inni Dignitarze,
10:
przed Woiewodámi ſwémi przy=
11:
śięgę czynią ná ſwóy vrząd.
12:
Sędźiowie Ziemſcy y Grodzcy/ Podſędkowie/ Piſárze/
13:
niech będą przyśięgli:
14:
y ná piérwſzych Rocéch źiemſkich niech
15:
przyśięgę vczynią/ pod winą ſtrácenie vrzędu: to ieſt/ źiemſcy
16:
Sędźiowie przed Woiewodámi ſwémi álbo Káſztelanem o=
17:
néy źiemie: á Grodzcy przed Stároſtą albo Podſtárośćim o=
18:
négo mieyſcá.
19:
A ſkazánié ich ieſli kiedy będźie ſkáżoné/ nic ich
20:
poczćiwośći y dobréy ſławie nie będźie ſzkodźiło.
21:
RZĄD PO WOIEWODZ=
22:
TWIECH.
23:
Powinowáctwo Woiewodze oko=
24:
ło vſtaw rzeczam: y exekucia ie=
25:
go doſtáteczna.
26:
CHcąc/ áby tym lepiéy y rychléy powinowáctwu ſwému
27:
Woiewodowie Korony náſzéy/ około vſtaw y cény rzeczam
28:
czynili doſyć/ zebrawſzy z wiela przednieyſzych Státutów/ te=
29:
ráznieyſzą Conſtitucią ná wieczné czáſy poſtánawiamy:
30:
áby
31:
wſzyſcy Woiewodowie Woiewództwá ſwégo/ vſtáwy y cény
32:
rzeczam czynili/ przynamniéy dwá kroć do roku/ wedle Conſti=
33:
tuciiéy Nieſzowſkiéy:
Conſtituc. Piotrkow. Státut. Liſt

34:
wezwawſzy do śiebie Stároſt mieyſc o=

strona: 270

nych/ ná których vſtáwy y cény czynić będą/ ábo ich Podſtáró=
1:
śćiów/ ktemu téż y Dignitarzów y Vrzędników źiemſkich/ któ=
2:
rych ná ten czás ſnádnie doſtáć będą móc.
3:
A máią té to v=
4:
ſtáwy y cény czynić wſzyſtkich ſukien/ y innych rzeczy źiemſkich/
5:
kromia zboża/ którékolwiék ná targ przez kmiotki y inné poddá=
6:
né bywáią wożoné/ y w Koronie náſzéy náydowáné/
7:
á nietyl=
8:
ko vſtáwy rzeczam máią vczynić ále téż y miáry wymierzyć/
9:
poſtánowić y opówiedźieć/ wedle ſtárádawnégo zwyczáiu/ y
10:
vchwały ninieyſzégo Séymu. Ktemu téż máią vczynić vſtá=
11:
wy y cénę kupiam y rzeczam wſzyſtkim przedáynym/
12:
któré z cu=
13:
dzych ſtron bywáią przywożoné. Dowiedźiawſzy ſie praw=
14:
dźiwémi świádectwy y dowody/ iákie ſą cény y przedawánia
15:
tych rzeczy w cudzych źiemiách/ wezwawſzy téż ku temu do śie=
16:
bie Rádźiec/
17:
Láwników/ y ſtárſzych rzemióſł miaſt onych/ w
18:
których té vſtáwy czynić będą/ áby tym lepiéy obyczay/ formę y
19:
cénę rzemieſłników rzeczy/ któré máią bydź czynioné/ poſtáno=
20:
wić mogli/
21:
y tym pilniéy przeſtrzégáć/ áby w tym nikt oſzukan
22:
nie był. A ieſliby téż kto inſzym iákim niezwyczáynym/ álbo
23:
oſobnym obyczáiem/ y formą rzeczy rzemieſłnicze mieć chćiał/ té
24:
ták zápłáći/ iáko ſie z rzemieſłnikiem będźie mógł zgodźić y ſtár=
25:
gowáć.
26:
A tá vſtáwá przez Woiewody álbo ich Podwoie=
27:
wodze ma bydź czynioná przy Rádźie ná Ratuſzu przednieyſzé=
28:
go miáſtá w Woiewództwách ich: która publikowána y ob=
29:
wołána bydź ma przez Woźnégo
30:
w miáſtach y w miáſteczkách
31:
náſzych/ y wſzyſtkich poddánych náſzych/ ták Duchownych iáko
32:
y świetckich/ Woiewództwá ich: y máią bydź dáne ſpiſánia
33:
vſtaw y cény téy/ wſzyſtkim którzyby iedno chćieli z miáſtá oné=
34:
go główniéyſzégo.
35:
Wedle którego/ we wſzyſtkich mieſćiéch y
36:
miáſteczkach wſzyſtko przedawano y czyniono przez rzemieſł=
37:
niki bydź ma.
38:
A ktoby więc vſtáwy té przez Woiewody náſzé poſtánowio=
39:
né przeſtępowáć chćiał/ álbo ich nie trzymał:
40:
Tedy táki káżdy
41:
peremptorié pozwan bydź ma przez Woźnégo álbo Podwoy=
42:
ſkiégo ſługę práwnégo Wóytowſkiégo/ przed Burmiſtrzá miá=
43:
ſtá álbo miáſteczká onégo/
44:
w którymby ten człowiek był vſtá=
45:
wam Woiewodzym álbo ich Podwoiewodzych nie doſyć czy=
46:
niący/ álbo oné przeſtępuiący. Który Burmiſtrz bez wſzelá=
47:
kich odwłók/ przeſtępniká onégo/ winą cztérnaśćią grzywien
48:
káráć ma.
49:
Któréy winy połowicá Woiewodźie/ á połowicá
50:
ſtronie inſttiguiącéy przyść ma. A temu záś któryby przał á

strona: 271

Woiewodzego rządu Kśięgi trzećie o Vſtáwách.
1:
nie byłyby nań świádectwá doſtáteczné/ przyśięgá cieleſna ſka=
2:
zána bydź ma.
3:
A Burmiſtrzowie miaſt y miáſteczek náſzych/
4:
którzyby w Vrzędźie á w powinowácwie ſwym około vczy=
5:
nienia ſpráwiedliwośći niedbáli byli:
Conſ. Wér. Liſt Stá.

6:
tedy przez Woiewody
7:
álbo ich Podwoiewodze/ záwitym rokiem/ ná rátuſz przedniey=
8:
ſzego miáſtá pozwáni bydź máią/ y winą ſtá grzywien pienię=
9:
dzy liczby polſkiéy karáni/ tyle kroć/ ileby niedbáli w vrzędźie
10:
ſwym náleźieni byli/
11:
któréy winy dwie częśći ſkárbowi náſzému/ á trzećia Woiewodźie bydź ma. Zoſtáwuiąc iednák áp=
12:
pellácią do nas z miaſt y miáſteczek náſzych/ ſtronie/ któraby ſie
13:
vkrzywdzoną bydź rozumiáłá.
14:
A ieſliżeby áppellácia nie by=
15:
łá vczynioná/ ma bydź z tákim káżdym Burmiſtrzem odeſłano/
16:
dla exequuciiéy/ do Stároſty należnégo: który exequucią De=
17:
kretu przerzeczonégo/
18:
pod winą ſtá grzywien tákowychże pie=
19:
niędzy iáko wysſzéy/ vczynić będźie powinien. A ieſliżeby téż
20:
Burmiſtrz był Duchownégo álbo świetckiégo którégo poddá=
21:
négo náſzego/
22:
tedy przed iego páná álbo vrzędniká ma bydź po=
23:
zywan/ y winnym będąc/ma bydź w cztérnaśćie grzywien
24:
przekazan/ tylekroć ileby nie doſyć czynił vrzędowi ſwému.
25:
Któréy winy/ tedy pánu iego połowicá/ á połowicá ſtronie in=
26:
ſtiguiącéy iść ma.
27:
Gdźieby też więc Woiewodá mieyſcá któ=
28:
régo ná ſkárgę czyię ſpráwiedliwośći w mieſćiéch y miáſtecz=
29:
kách náſzych z Burmiſtrzá vczynić nie chćiał/ á byłby z vrzędu
30:
pozwány/ y w kauźieby vpadł/ ſto grzywien tymże ſpoſobem
31:
przepádnie.
32:
A Pánowie téż záś/ ták Duchowni iáko y świet=
33:
cy/ w tákiéyże ſpráwie/ ſpráwiedliwość czynić omieſzkawáią=
34:
cy/ o nieuczynienié ſpráwiedliwośći do źiemſtwá pozwáni pe=
35:
remptorié,
36:
winą cztérnaśćia grzywien pieniędzy karáni bydź
37:
máią/ y káżdy z nich zoſobná/ ſalua appellatione vel motione ad
38:
nos, któréy winy połowicá ſądowi/ á połowicá ſtronie powo=
39:
dowéy bydź ma.
40:
A co ſie tycze Ruſkiégo y Mázoweckiégo Woiewództw/ iż
41:
ſą Woiewodztwá niemáłé: tedy chcemy/ áby Woiewodá tym=
42:
że porządkiem w káżdéy źiemi Woiewództwá ſwégo/ wſzyſtko
43:
to/ co ieſt wysſzéy omieniono/ czynił y czynić był powinien.
44:
Około vſtaw Woiewodzych. ((w. 37-38 t. łać.))
45:
Vſtáwiamy/ iż vkrzyw=

strona: 272

dzony od rzemieſłników/ którzyby nád vſtáwę Pánów Woie=
1:
wód/ drożéy rzeczy ſwé przedawáli/
2:
tákiégo rzemieſłniká napiér=
3:
wéy deferowáć ma do vrzędu Woiewodzégo/ przy którym v=
4:
krzywdzonym vrząd Woiewodźin/ ma poſłáć do vrzędu miey=
5:
ſckiégo po dálſzą exekucią/ wedle Conſtituciiéy.
6:
á gdźieby
7:
vrzędu Woiewodzégo nie było/ tedy nie czekáiąc nań/ vrząd
8:
mieyſcki gdy tákowy vkrzywdzony ſkárżyć będźie/ nád tranſ=
9:
greſsorem exekucią czynić powinien. O czym gdyby do nas
10:
áppellacia vroſłá/ nie omieſzkánié rozſądek náſz vczynimy.
11:
O vſtáwách Woiewódzkich.
12:
ABy z porządku Woiewodźinégo y Stárośćinégo/ vrząd
13:
Srárośćin czynił exekucią w mieſćiéch/ á o nie czynienié doſyć
14:
vſtáwóm Woiewodzym y Stárośćinym/ áby wedle Conſti=
15:
tuciiéy
16:
káżdému ſzláchćicowi czynić práwem było wolno przed
17:
Burmiſtrzem. A gdźieby Burmiſtrz ſpráwiedliwośći nie v=
18:
vczynił/ tedy o to ma mieć forum przed Woiewodą y Stároſtą/
19:
álbo ich vrzędy in abſentia illorum.
20:
W czym/ té obádwá v=
21:
rzędy/ żadnéy zwłoki nie máią czynić: ále quotienſcunque táka
22:
ſpráwá przypádnie/ onę niemieſzkánié odpráwić ſpólnie ná ra=
23:
tuſzu máią. W czym ieſliby byłá conformis vtriuſque officij
24:
ſententia, ma tranſire in rem iudicatam.
25:
A gdźieby téż więc iá=
26:
ka wątpliwość vroſłá/ álbo rózność między témi vrzędy de
27:
ſententia ferenda byłá/ máią per literas informáciiéy od nas pro
28:
śić. Który liſt/ vrząd Stárośćin ſumptibus mieyſckiémi nam
29:
będźie powinien niemieſzkánié odeſłáć.
30:
A ieſliby więc w tym
31:
iákié zániedbánié było/ ((do w. 28 t. łać.))
32:
ſententia Woiewo=
33:
dza ((t. łać.))
34:
MONOPOLIA, Y PROPOLIA.
35:
Przećiw zákupowániu towárów.
36:
VSkarżáli ſie poddáni náſzy obćiążeni bydź tym: Iż nie=
37:
któré oſoby woſki y ſól ſámi zákupowáli/ inym kupiectwá prze=
38:
kázuiąc.
Conſtituc. w Wárſzá. Liſt. Státu.
Conſtituc. Piotrkow. Liſt Státu.
39:
Przeto my znáiąc rzecz bydź ſzkodliwą/ vſtáwiamy:

strona: 273

Woiewodzego rządu Kśięgi trzećie o Vſtáwách.
1:
áby wſzyſtki towáry którékolwiek ſą w Koronie y do Korony
2:
przychodzą/ wolné były wiecznémi czáſy wſzem poddánym ko=
3:
ronnym/ ktoby iedno iemi hándlowáć chćiał.
4:
A ieſliby kto
5:
liſty iákiémi z Káncelláriiéy ſobie dánémi/ przekázowáć to
6:
chćiał y śmiał/ áby karan był poena peculatus, y liſtóm tákowym/
7:
któré my teraz y ná potomné czáſy wniwecz obrácamy/ nulla
8:
praeſtetur obedientia v káżdégo vrzędu.
9:
Item, pátrz niżéy w Kśięgách 6. Titulo Poborcá.
10:
APTEKI, KORZENIA.
11:
Aptéki Doktorowie lékárſcy kázdé=
12:
go roku oględowáć máią.
Zygmunt wPiotrko. Liſt Zygmunt w Kráko.

13:
IZ wiele z Aptékárzów nie máiąc rzeczy potrzebnych ku lé=
14:
karſtwóm iednę rzecz zá drugą zwykli kłáść/ álbo z ſtárych y z=
15:
wietrzáłych rzeczy lékárſtwá czynić: zkąd wiele ludźi w niebe=
16:
ſpieczność żywotá ſwégo przychodźi.
17:
Dla tego vſtáwiamy/
18:
y ſkázuiemy: áby nápotym Doktorowie lékárſcy w mieſćiéch
19:
w których mieſzkáią/ Aptéki káżdégo roku z pilnośćią przeglą=
20:
dáli: á Aptekárze będą im powinni wſzyſtko pokázáć pod ſtrá=
21:
cęniém Aptéki.
22:
Którzy Doktorowie tákowé Aptékárze niepoſłuſzné y nie máiącé rzeczy potrzebnych y tákże świéżych/ będą
23:
powinni nam y Rádźie mieyſckiéy oſkárżyć y opowiedźieć pod łáſką náſzą.
24:
Korzenié po czemu płáconé bydz
25:
ma, y iáko droga kwartá winá,
26:
máłmáziiéy, muſzkátele ma bydz.
27:
OBaczáiąc my wiele kupców tutecznych y poſtronnych/
28:
którzy w ſwych kramiéch vſtáwy ſwoie około płácenia korzenia
29:
y rzeczy wſzyſtkich z inąd przywieźionych ná káżdy czás podno=
30:
ſzą/
31:
ku wielkiéy wſzyſtkich poddánych náſzych obćiężliwośći: á
32:
kroleſtwo náſzé wedle woléy ſwéy wyćiągáią/ w którym vży=
33:
wánié korzenia y rzeczy przerzeczonych poſpolitſzé niż gdźie in=
34:
dźie zwykło bydź.
35:
Chcąc tedy płácenia tych rzeczy ku pewnému

strona: 274

1:
pomiárkowániu przywiéść/y ku poſpolitému rzeczypoſpolitéy
2:
pożytku pomierzyć/ y wietſzéy częśći niż mnieyſzéy chcąc rádźić/
3:
vſtáwiliſmy/ y ſkazáli
4:
ná Séymie Wálnym Piotrkowſkim bli=
5:
ſko przeſzłym zá rádą náſzych Rad tám známi będących: áby iá=
6:
ko korzenie/ ták téż winá ſzynkowné od Wielkiéynocy bliſko przy
7:
ſzłéy tym ſpoſobem nadrożéy były przedawáné y kupowáné.
8:
Funt pieprzu/ zá ośm groſzy.
9:
Funt ſzafránu zá kopę.
10:
Funt imbiéru/ zá ośm groſzy.
11:
Funt gwoźdźików/ zá pułkopy.
12:
Funt cynámonu/ zá pułkopy.
13:
Funt kwiátu muſzkatowégo/ zá pułkopy.
14:
Kámień cukru/ zá pułtrzećiá złotégo.
15:
Kámień oliwy/ zá cztérdźieśći groſzy.
16:
Kámień migdałów Weneckich/ zá trzy wierdunki.
17:
Kámień migdałów/ któré z Gdańſká przychodzą/ zá pułkopy.
18:
Kámień wielkich rózynków/ zá piętnaśćie groſzy.
19:
Kámień máłych rózynków/ zá pułkopy.
20:
Kámień ryżu/ zá ośmnaśćie groſzy.
21:
Funt kminu/ zá groſz.
22:
Winá Seremſkiégo kwartá/ zá pułtorá groſzá.
23:
Winá źiemſkiégo Węgierſkiégo iedná kwartá/ nadrożéy zá
24:
groſz niech będźie płáconá.
25:
Máłmáziiéy Gréckiéy kwartá/ zá dwá groſzá.
26:
Máłmáziiéy Włoſkiéy y Muſzkátele kwartá nie ma bydź
27:
płáconá drożéy trzech groſzy.
28:
A który korzenia y rzeczy przerzeczonych zá táką cené vſtáwio
29:
ną nie mógłby przedáć/ niechay do króleſtwá woźić ich żadnym
30:
obyczáiem nie śmié/ áni ich wywoźić pod ſtráceniém tychże rze
31:
czy/ któré nád zákazánié náſzé przywieźie/ álbo przedáwáć bę=
32:
dźie.
33:
Vſtáwiamy téż y ſkázuiemy: áby złoto y ſrébro w ni=
34:
ćiéch pod ſtráceniém/ y do ſkárbu náſzégo rzeczy obróceniém ná
35:
potym do króleſtwá náſzégo nie było wożono y przedawano.
36:
A iżby tákowa vſtáwá náſzá wźięłá ſwóy ſkutek: wam wſzy=
37:
ſtkim y káżdému zoſobná przerzeczonym którégokolwiek ſtanu
38:
y obeſzćia będącym/ ſrodze roſkázuiemy:
39:
áby od Wielkiéynocy
40:
przyſzłéy żaden nie śmiał drożéy nád to/ iáko ieſt opiſano/ wi=
41:
ná Seremſkiégo/ y źiemſkiégo Węgierſkiégo/ y méłmáziiéy/ y
42:
korzenia/ y innych rzeczy przerzeczonych/ gdźiekolwiek w króle=
43:
ſtwie náſzym przedawáć/
44:
y przerzeczonégo ſrébrá y złotá w ni=

strona: 275

Woiewodzego rządu Kśięgi trzećie o Vſtáwách.
1:
ćiach więcéy do kroleſtwá náſzégo woźić/ pod ſtráceniém tych=
2:
że rzeczy.
3:
Dla tego wam/ á zwlaſczá Stároſtóm mieyſc/ y
4:
ich Podſtárośćióm/ y miaſt y miáſteczek Burmiſtrzóm y Ráy=
5:
cóm roſkázuiemy: ábyśćie tę vſtáwę náſzę w mieśćiéch/ y w
6:
miáſteczkách v kośćiołów Fárſkich w święté dni/
7:
przez iáwné
8:
obwołánie dla wſzyſtkich/ którym przynależy wiádomość/ ka=
9:
záli opowiedźieć. A wy Woiewodowie y Káſztelani w ſtrze
10:
żeniu y w dowiádowániu ſie/ áby żaden téy vſtáwy náſzéy nie
11:
przeſtępował/
12:
pracą y pilność wſzyſtkę weſpółek z Celniki/ któ=
13:
ré wam ku téy pracéy ſtrzeżeniu przydáiemy/ czyńćie: y których=
14:
kolwiek znaydźiećie y dóydźiećie w naſzániu y przedawániu
15:
tych rzeczy przerzeczonych bydź wyſtępné przećiw temu zábro=
16:
nieniu náſzému:
17:
tedy ich té kupié do ſkárbu náſzégo bierzćie/ y
18:
nam wiernie y cále záchowayćie/ pod winámi ná Stároſty y
19:
Vrzędniki niedbáłe vſtáwionémi: y pod łáſką náſzą ináczéy nie
20:
czyńćie.
Ian Olbr. w Piotrko. 1496. Liſt 103.

21:
SZACVNK ZŁOTEGO
22:
CZERWONEGO.
23:
ZLoty Czérwony zá trzydźieśći groſzy ſzácowan bydź ma.
24:
To znaydźieſz Titulo Podſkárbi: bo temu tém ſłuſznieyſza iest
25:
rzecz bydź.
26:
Potym zá trzydzieśći y zá dwá groſzá ieſt oſzácowan. Tam
27:
że znaydźieſz Titulo Podſkárbi.
28:
MIESCZANIE Y KVPCY.
29:
Ieſli co kupcy álbo mieſczánie dá=
30:
dzą ná bórg bez zapiſu, iáko ma
31:
ſwégo dochodzić, albo obwinio
32:
ny, iáko ſie ma brónić.
Alexánder w Rádom. Liſt
Káźimierz w Wiſlicy Liſt.

33:
KOniec chcąc vczynić práwowániu/ vſtáwiamy: iż ieſli
34:
który mieſczánin/ álbo który wierzy komu/ pożyczy ſukná/ álbo
35:
innych rzeczy/ álbo kupi którému obywátelowi przez zapiſu ál=
36:
bo cyrographu/ którymby ſie dług znáczyć mógł/
37:
tedy ón mie=

strona: 276

ſczánin chcąc z dłużnikiem czynić świádki dowiedźie/ iż tę v=
1:
mowę między ſobą mieli: czego ieſli dowiedźie/ práwnie zy=
2:
ſcze ſwoié rzeczy.
3:
Ale ieſli ten którému winę dáie/ będźie przał
4:
onégo długu: tám obwyniony vczyniwſzy właſną przyśięgę
5:
będźie wolen práwnégo poſtępku/ od tego który go pozywał.
6:
Którzy pozyczáią pieniędzy bez
7:
zapiſu, on którému pozyczono,
8:
przyśięga wſzyſtkiégo zbędzie.
9:
GDy kto komu pieniędzy pożyczy/ á zapiſu nie będźie miał/
10:
á pozowie o to ſwégo winowáycę/
11:
tedy pozwány przyśięgę v=
12:
czyniwſzy od długu będźie wolen wypuſczon.
13:
Kupcy długów w reyeſtrzéch nápi=
14:
ſánych od ſzláchty przed trze=
15:
mi láty niech ſie vpomináią.
16:
STátut o Reyeſtrzéch kupieckich/ iż przyśięgą ſwą z świá=
17:
dki máią ie vtwiérdzáć/ w mocy zoſtáwiwſzy/ to ktemu przy=
18:
dáiemy: Iż kupcy ſámi długów w reyeſtrzéch ſwych nápiſá=
19:
nych od ſzláchty/ niż trzy látá wynidą/ máią ſie vpomináć.
20:
A
21:
bowiém gdy trzy látá wynidą/ dług tákowy nie będźie mógł
22:
bydź wyćiągány od ſzláchćicá/ wedle poſtánowienia Státutu
23:
tego/ który mu zábróni przedźierżánié dawnośći trzech lat: ále
24:
práwem poſpolitym dłużniká w ſądźie/ do którégo należy/ ma
25:
pátrzáć.
26:
A to tylko ma ſie rozumieć/ gdźie kupcowi z ſzlách=
27:
ćicem będźie rzecz. Abowiém kupcy między ſobą niech zácho=
28:
wáią ſtáry zwyczay w płáceniu y w wyćiągániu ſwych dlugów.
Zwyczáy źiemie Krákowſk.

29:
Kupcy y rzemieſlnicy potrzebné
30:
rzeczy niech przywozą y czynią.
31:
KVpcy/ rzemieſłnicy/ y inni tákowi niech kupczą rzeczámi
32:
potrzebnémi ku potrzebam ludzkim.
Zygmunt w Kráko. Zygmunt w Kráko.


strona: 277

Woiewodzego rządu Kśięgi trzećie o Kupcách.
1:
O kupcách cudzoziemſkich.
2:
CO ſie tycze Włochów/ Szotów/ y innych cudzoźiemców/
3:
prze któré miáſtá náſzé wielką ſzkodę y zniſczenié biorą:
4:
tákowé=
5:
mu káżdému/ któryby ośiádłośći á práwá mieyſkiégo nie miał/
6:
roſkázuiemy: áby im były miáſtá y hándle zápowiedźiáné iuż
7:
exnunc.
8:
O tychze kupcách.
Zyg. Aug. w Piotrko. Tenże. Támże. Zygmunt w Piotrk.

9:
O Włochách/ Szotách/ y innych cudzoźiemſkich kupcách/
10:
którzy nietylko miáſtá y kupce Koronné pokáźili/ ále y Koronie
11:
nie pomogli: przeto Státut Piotrkowſki w Exekuucią przy=
12:
wiéźć chcąc/ náyduiemy:
13:
áby káżdy Stároſtá z vrzędem miey=
14:
ſckim Státutu Piotrkowſkiégo/ ták iáko ieſt nápiſan/exequu=
15:
cią czynił. A którzyby iuż kupcy oſiádłość y práwo mieyſckié
16:
mieli/
17:
tedy áby ſie ták záchowáli/ iáko ſie náſzy záchowuią: to
18:
ieſt/ áby nam y miáſtóm przyśięgáli/ onera ciuilia nieśli/ y po=
19:
ſłuſzeńſtwo wſzelákié vrzędowi mieyſćkiému czynili/ nie bró=
20:
niąc ſie żadnémi liſty wolnémi:
21:
y dóbr nábytych z Korony nie
22:
wywoźili ſub confiſcationa bonorum. Czego Stároſtwie
23:
y Célnicy doględáć máią.
24:
PRZEKVPNIOWIE.
25:
Przekupniowie y rzemieſłnicy ſzlá=
26:
checcy targowé niech dáią.
27:
KTórzykolwiek ná przekup co kupuią w mieſćiéch y w miá=
28:
ſteczkách/ ći targowé zwykłé y ſłuſzné płáćić będą powinni: á
29:
od rzeczy rzemieſłniczych/ któré poddáni ſzlácheccy wiozą do
30:
miaſt y miáſteczek/
31:
iáko od kół/ miſek/ konwi/ y od innych niech
32:
będźie miernie targowé brano wedle ſtárégo zwyczáiu.
33:
O Przekupniách winá Węgierſkiégo, Moráwſkiégo, Máł=
34:
máziiéy: czytay 1581. Sta. 8.
35:
DOSTATEK TOWARV.
36:
Doſtátku y okwitośći wſzelákich
37:
rzeczy w powiećiéch po Woie=
38:
wództwách áby doſtawáło, Wo=
39:
wodowie
40:
máią opátrzyć.
41:
IZ Kupcy/ Rzemieſłnicy/ y inni/ którzy rzeczámi ku vżywá=
42:
niu ludzkiému potrzebnémi kupczą/
43:
té rzeczy wedle woléy
44:
ſwéy/ y iáko baczą potrzebę ludzką/ á zwłaſczá pod wypráwą
45:
woienną/ niepobożnie ſzácowáć y przedáwáć zwykli/ z vćiſkiem
46:
wielkim ſzláchty/ y wſzyſtkiégo ludu:
47:
przeto chcemy/ áby Wo=
48:
iewodowie ſwé vrzędy w vſtáwiániu rzeczy przedáynych pil=
49:
nie wedle ſtárégo Státutu ſpráwowáli: którym Woiewo=
50:
dóm Stároſtowie mieyſc w ſpráwowániu ſwégo vrzędu
51:
niech nie przekazáią/ ále ráczéy onym wſzyſtką pomocą ſwą
52:
niech pomagáią.
53:
A Woiewodowie tá cénę rzeczóm niech
54:
vkładáią: áby nie drożéy były przedawáné po wyſłániu Wići:
55:
iedno iáko przedtym przez kupce y rzemieſłniki przedawáne
56:
bydź zwykły.
Zygmunt Liſt

57:
Dla téyże okwitośći kupcóm y rzemieſłnikóm, áby doda=
58:
wáli vſtáwicznie potrzeb, znaydźieſz ((do w. 20 t. łać.))
59:
Dla téyże okwitośći zákázuią wywoźić ſtátków y naczynia z
60:
páńſtwá. Titulo, támże.
61:
LISZKI.
Zyg. Aug.

62:
LIſzek młodych áby nie zbieráno/ á v kogo ie znaydą/ áby
63:
dźieśięć grzywien przepadł/ á Liſzki rozpuśćił.
64:
WAGA.
65:
Wagá y miárá Krákowſka z Płocką,
66:
niech będźie iednáka: á wſzákze
67:
Lwowſka z Lubelſką niech w ſwéy
68:
mierze zoſtáną.

strona: 279

Woiewodzego rządu Kśięgi trzećie o Wadze y Mierze.
1:
ABy w Króleſtwie iednákość byłá chowáná wagi y miá=
2:
ry/ vſtáwiamy: áby ważnoſc wagi y tákże lokiec Krákowſki
3:
z Poznáńſkim na wieki były iednákié:
4:
ále wagá y łokieć Lwo=
5:
wſki z Lubelſkim z ſłuſznéy przyczyny chcemy/ áby zoſtáły w
6:
ſwym ſtanie.
7:
Miárá Płotcka z Poznánſką ieſt
8:
porownána.
9:
IZ Poſłowie źiemie Płotckiéy prośili/ áby funt y wagá
10:
Płotcka z Poznánſką byłá porównána:
11:
tedy Woiewodá/ Stá
12:
roſtá/ Káſztelan/ y inni vrzędnicy źiemie Płotckiéy wezwawſzy
13:
do śiebie mieſczan y kupców miáſtá náſzégo Płotckiégo/ oné z
14:
roſkazánia náſzégo porównáią/ y iednoſtáynie poſtánowią/ iá=
15:
ko im naylepiéy y napożyteczniéy zdáć ſie będźie.
16:
Vſtáwá ná wagi i ná miáry.
17:
OPátruiąc téż to/ iż zá róznośćią wagi y miar wſzelákich
18:
w Koronie/ że w káżdym Woiewództwie inákſzé y rózné były/
19:
nierządu ſie záwadzáło: że Woiewodowie niemogli tego v=
20:
ważyć/
21:
áby vſtáwy wſzelákich rzeczy ták były poſtánowioné/
22:
żeby ták ſzláchtá/ iáko y kupcy/ y rzemieſłnicy nie byli vćiśnieni:
23:
dla czego ná tym Séymie roſkazáliſmy iuż po wſzyſtkiéy koro=
24:
nie poſtánowić iednoſtáyną wagę począwſzy od łótá y ſkoycá.
25:
Iż trzydźieśći y dwá łóty/ á cztérdźieśći y ośm ſkoycy/ máią
26:
mieć ieden funt: á trzydźieśći dwá funtów/ máią ważyć ká=
27:
mień ieden: á pięć kámięni tákowych/ máią wáżyć ieden cętnar.
Zygmunt w Kráko. Liſt. Támże.

28:
A co ſie tycze łokćiów ná mierzenié wſzelákich towárów/ tedy
29:
ma bydź po wſzyſtkiéy Koronie łokieć ieden Koronny/ wedle
30:
Krákowskiéy teráznieyſzey miáry.
31:
Korzec/ tenby téż ſłuſznie po wſzyſtkiéy Koronie iednáki bydź
32:
miał.
33:
A wſzákże ná ten czás to poſtánawiamy/ áby tylko ká=
34:
żdym Woiewództwie/ á w Ruśi/ y w Mázowſzu w káżdéy
35:
źiemi iednáki był/ iáki ieſt w głównieyſzym mieśćie onégo Wo=
36:
iewództwá álbo źiemie Ruſkiégo y Mázowieckiégo Woie=
37:
wództw.
Conſtituc. Piotrkow. Liſt. Státut

38:
A wſzákże ſpy y dáni iákimkolwiek przezwiſkiem miánowá=
39:
ne/ wſzyſcy poddáni nam y pánóm ſwym/ y komu powinni/

strona: 280

1:
wedla ſtárádawnéy miáry y powinowáctwá oddawáć będą.
2:
A ná Séymikach powiátowych przed Séymém bliſko przy=
3:
ſzłym Koronnym ma ſie Rycérztwo rozmówić/ ieſliżeby iedná=
4:
ki po wſzéy Koronie korzec/ y iákowyby bydź miał.
5:
Kwartá pićia wſzelákiégo/ iáko teráznieyſza Krákowſka po
6:
wſzyſtkiéy Koronie bydź ma: á cztéry kwarty tákié máią czynić/
7:
gárniec. Gárcy záś tákich w Báréle dwádźieśćiá y cztéry.
8:
Beczká piwá ma bydź wſzędźie táka/ która będźie miáłá w
9:
ſobie gárncy piwá/ wyzſzéy omienionych śiedmdźieśiąt y dwá.
10:
A té wſzyſtkie miáry y wagi wysſzéy opiſáné będą wymiar=
11:
né y céchowáné y oddáné Woiewodóm.
12:
A Woiewodowie
13:
ſkoro po tym Séymie máią vczynić Conuokácią Dignitarzów
14:
y vrzędów Stárośćich/ y Rády onégo Woiewództwá glów=
15:
nieyſzégo miáſtá/ których będą móc doſtáć.
16:
A támże vſtáwę
17:
káżdy Woiewodá ma opowiedźieć/ y té miáry y wagi ná zam=
18:
ku Stároſtóm/ y do káżdégo miáſtá y miáſteczká ſpráwiedli=
19:
wie/ pod ſwą céchą wymierzyć y oddáć:
20:
któré w káżdym mie=
21:
ſćie y miáſteczku ná ratuſzu máią bydź chowáné. A tám przez
22:
Burmiſtrzá káżdému/ ktoby tego potrzebował/ pod ich cechą
23:
wymierzoné bydź máią ſpráwiedliwie/ nie wyćiągáiąc nic od
24:
żadnégo zá to.
25:
A potym Woiewodowie té miáry y wagi któ=
26:
ré tu z Séymu wezmą ná zamki główné/ Stároſtóm oddáć
27:
máią. A tákowych miar y wag/ áby wſzędy pod winámi w
28:
Státućiéch opiſánémi vżywano.
Conſtituc. Piotrkow. Liſt Státut.

29:
A iżby ſie temu wſzyſtkiému Exequucia dźiałá/ tedy iuż te=
30:
raz czás náznáczamy/ że ſie począć ma po wſzyſtkiéy koronie od
31:
bliſko przyſzłégo świętá świętégo Micháłá.
32:
SVKNA ZIEMSKIE.
33:
IZ ſie téż y w tym wielki nierząd y oſzukáwanié dźieie: tedy
34:
vchwalamy/ y teráznieyſzą Conſtitucią poſtánawiamy/ áby ſu
35:
kná wſzélákié źiemſkié ináczéy robioné nie były/ ieno ná ſzérz/ dwá
36:
łokćiá koronné bez kráyki: á wzdłuż łokći trzydźieśći.
37:
A kto=
38:
by ſie tego ważyć chćiał/ węzſzé álbo krótſzé robić/ álbo przeda=
39:
wáć/ temu máią bydź bráné oné ſukná przez Woiewody álbo
40:
Podwoiewodze ich/ których połowicá do ſkárbu náſzégo/ á
41:
połowicá Woiewodźie ma przypadáć.
42:
A temu Exequucia
43:
ma bydź od świętégo Micháłá bliſko przyſzłégo.

strona: 281

Woiewodzego rządu Kśięgi trzećie o ſuknách y korcách.
1:
Sukná węzſzé álbo krótſzé, kto prze
2:
dáie, niech ie tráći: z których
3:
trzećia część Woiewodzie, á
4:
dwie do ſkárbu Królewſkiégo,
5:
bydz máią.
6:
IZby mogłá przydáć ſie zdrádá w tkániu ſukien/ któré w
7:
króleſtwie zwykły bydź przedawáné/ nietylko w vmnieyſzéniu
8:
dobroći/ ále téż w długośći y ſzérokośći miáry álbo łokćiá/ dla
9:
tego vſtáwiamy:
10:
Iż ieſliby kto álbo węzſzé ſukno álbo krotſzé
11:
nád zwyczay śmiał przedáwáć/ tákowy niech będźie karan
12:
winą fałſzu: á przedśię niech wſzyſtko ono ſukno zárázem trá=
13:
ći: którégo trzećia część Woiewodźie/ á nam drugié dwie czę=
14:
śći bydź máią.
15:
O tymze Státut. ((od w. 15 do 24 t. łać.))
16:
KORCE.
17:
Korce ná ratuſzu dármo máią bydz
18:
dawáné, pod ſtrych mierzoné:
19:
kto przedáie ten mierzy.
Zygmunt w Kráko. Liſt.

20:
IZ nie máłé vćiążenié vbodzy ludźie máią/ którzy z zbożem
21:
do tárgu ieżdżą/ prze rózné miáry/ á ták vſtáwiamy/ áby w ra=
22:
tuſzach korce były ſpráwiedliwéy miáry: któré dármo máią
23:
bydź dawáné ludźióm ku mierze/
24:
któré równo bez káżdégo
25:
wiérzchu mierzyć máią/ to ieſt pod ſtrych: á ten kto przedáie
26:
ten mierzyć ma/ á nie ten co kupuie: á inſzémi korcy/ áby mie
27:
rzono nie było.
28:
LANEVS.
29:
Lenu Fráncuſkiégo (álbo Franconicus álbo téż Teutonicus)
30:
opiſánia w Státućie niémáſz: Ale w Kśięgách Krákowſkich o tym
31:
łanie to iest piſano. ((do w. 21 t. łać.))
Zyg. Aug.

32:
Do tegóż należą wiérſzé té niżéy nápiſáné. ((w. 23 i 24 t. łać.))
33:
Laneus záśię Coniecturalis w Stá=
34:
tućie ták go opiſuią. ((do końca strony tekst łać.))

strona: 283

Woiewodzego rządu Kśięgi trzećie o Lan. włokách y miedźi.
1:
LAN POLSKI, ták rozumiém, że iest ieden pomiar co y
2:
Fráncuſkiégo. Bo to nie dármo w kśięgách Krákowſkich dla in=
3:
formáciiéy wpiſano náciiéy Polſkiéy.
4:
Druga, kto ſie przypátrzy, tedy miáry inéy ſpoſób znáczy ſie, że
5:
Polacy z Fránciiéy bráli podobno od onégo ieſcze czáſu, kiedy Frán
6:
cią, Gotti, y Wándali przodkowie Polſczy woiowáli:
7:
Ktemu mię
8:
téż w tym mniémániu niepomáłu podpiérá, że miáry ſpoſób z Frán
9:
ciiéy, álbo z Niemiec Polacy wźięli. Bo małdr Páryſki, dwána=
10:
śćie czwiérćień, iáko y w Polſcze czyni:
11:
A czwiértniá Paryſka ieſt
12:
tylka, iáko w Krákowie Káźimiérzka, álbo w Wielkiéy Polſcze
13:
Káliſka: bo tákże cztérzy korce Krákowſkié vczyni, iáko Káliſka
14:
álbo Káźimiérzka.
15:
Przetóż podobna rzecz, że y łan muśiał z Frán=
16:
ciiéy tu do nas przyść.
17:
Ktemu vſtáwá, co dźiéń w tydźień kmieć winien robić z łanu:
18:
że ſie to rozumié o łanie tákim. O czym czytay Titulo, Kmiéć. ((t. łać do w. 22))
19:
CHELMIENSKA WLOKA, iest záśię mnieyſza, máło
20:
co więcéy niż czwierćią nád łan Fráncuſki. O czym czytay diſzkurs
21:
potrzebny Stániſłáwá Grzebſkiégo, Kollegiatá Krákowſkiégo,
22:
człeká gruntownie vczónégo, przyiaćielá mégo wielkiégo, w kżię=
23:
gách iego Miernickich.
24:
O MIEDZI.
25:
COnſtitucią 1565. omienioné ſą Towáry/ któré do
26:
Gdańſká puſczáné bydź máią: co my w mocy oſtáwuiąc/ po=
27:
zwalamy tego:
Conſtituc. Piotrkow. Liſt. Státut

28:
áby Miédź wolno z Krákowá do Gdańſká
29:
wodą ſpuſczána byłá/ odpráwiwſzy mytá zwyczáyné zdawná
30:
w Koronie y w Páńſtwách náſzych/ gdyż tego páktá z inſzémi
31:
páńſtwy ku dobrému Rzeczypoſpolitéy náſzéy potrzebuią:
32:
A
33:
wſzákóż z tym dokłádem/ áby iéy piérwéy doſtátek tym był
34:
dan/ którzy iéy w Koronie potrzebuią.

strona: 284

1:
PIWO.
2:
Szlácheckiégo ſtanu ludzióm wol=
3:
né piwá wárzenié, y przewozné
4:
zkądkolwiek ſzynkowáć.
5:
((od w. 5 do 18 t. łać.))
6:
Piwo Wrocłáwſkié.
7:
PIwá Wrocłáwſkiégo/ áby żaden do Korony woźić/ y
8:
w Mieśćiéch/ y w miáſteczkách/ tákże y po wśiách ſzynkowáć
9:
nie śmiał/ pod winą cztérnaśćia grzywien.
10:
O którą máią
11:
czynić Stároſtowie náſzy/ przed Vrząd ſwóy pozwawſzy
12:
tákiégo ktoby ſzynkowáć śmiał. A komużkolwiek przez nas
13:
ſą nádáné liſty/ wolnośći do ſzynków piw tákowych/ tákié v=
14:
chwałą Séymową podnośimy y káźimy.
15:
PRAECIA RERVM.
16:
Céná y vſtáwá.
Wárſzaw. Conſti. Sey. Liſt Státu.


strona: 285

Woiewodzego rządu Kśięgi trzećie o Rzemieſ. Kárcz. y Rzeźn.
1:
Miárá y céná ná Rzemieſłniki, Kár=
2:
czmarze, y téz Rzezniki.
3:
CHcemy/ áby káżdy Woiewodá w ſwym Woiewództwie
4:
miał moc w káżdych mieśćiéch/ rzemieſłnikóm wſzelkim y kár=
5:
czmarzóm/ pewną miárę y obyczay przedawánia rzeczy w ich
6:
rzemieśle poſtánowić: áby obywátele náſzy y ich ludźie przedá=
7:
wániem nie byli vćiſkáni.
8:
Co przerzeczony Woiewodá ká=
9:
żdégo roku będźie powinien vczynić/ pod winą wielką króle=
10:
wſką: która zwykłá bydź brána w káżdych źiemiách z tych/ któ=
11:
rzy nie ſą poſłuſzni Mándatów.
12:
Céné rzeczóm y miáry niech będą
13:
poſtánowioné, á bráctwá niech
14:
nie będą.
15:
IAko Król Włádiſław przodek náſz ná Séymie Wartc=
16:
kim/ obaczywáiąc iż rzemieſłnicy przedawániu rzeczy nie=
17:
ſpráwiedliwie ſie záchowáli/ ná to vczynił práwo oſobné:
18:
ták=
19:
że my wiedząc ſłuſznie/ y zá dobrą rádą onę vſtáwę bydź vch=
20:
waloną/ ſkazáliſmy/ áby byłá pochwaloná/ vmocnioná: y po=
21:
chwalamy ią y vmacniamy vſtáwiáiąc: áby Woiewodowie w
22:
káżdéy źiemi ſwégo Woiewództwá/
23:
wezwawſzy do śiebie
24:
Stároſtów mieyſc y Vrzędników/ któré będą mogli mieć/ ná
25:
káżdy rok y pewnych dni/ ták zboża/ iáko ſukien y innych rzeczy
26:
źiemſkich/ któré ná tárgi przez kmiećie bywáią wożoné/ y któré
27:
ſie znáyduią w Króleſtwie náſzym/ cénę y miáry vkłádáli/
28:
po=
29:
ſtánawiáli/ miárkowáli/ y czynili wedle ſtárádawnégo zwy=
30:
czáiu. To przytym opátruiąc/ áby przy miárách y przedawá=
31:
niu zdrády nie były dopuſczáné: áby wedle onégo Státutu
32:
Káźimiérzowégo bráctwá były ſkáżoné.
33:
A ieſliby Woiewo=
34:
dá álbo inni Woiewodowie náſzy tám tego ſtárégo y niniey=
35:
ſzégo Státutu náſzégo exekuciiéy czynić zániecháli/ y w obaczy=
36:
wániu y poſtánowiéniu téy cény niedbáli y leniwi byli vznáni/
37:
álbo z nich który táki był:
38:
tedy tákowy niedbáły Woiewodá zá
39:
winę téy niedbáłośći Inochodniká nam dáć ma/ y będźie po=
40:
winien tyle/ ile kroć niedbálſtwá w przerzeczonych rzeczach dó
41:
puśći ſie/ y ma bydź tą winą przez nas y potomki náſzé karan.
42:
Woiewodzé vſtáwy Stároſtowie
43:
niech iſczą.
44:
DYgnitarze y Vrzędnicy niech znáią ſwé vrzędy: á ieſli któ
45:
rym będą nieznáiomé/ od królewſkiégo Máieſtatu y Pánów
46:
niech będą náuczeni:
Alexánder. Liſt.

47:
á oné ták domá iáko ná woynie wedle po=
48:
winnośći niech ſpráwuią/ áby przez kogo w pożytkách ſwych
49:
obywátele nie byli oſzukáni: á żeby zá nieporządkiem vćiſki od
50:
rzemieſłników y kupców nie byli obćiążeni.
51:
Cokolwiek Wo=
52:
iewodowie z vrzędu ſwégo poſtánowią/ á zwłaſzczá w mie=
53:
śćiéch: to Stároſtowie z vrzędu ſwégo niech wyiſczáią/ pod
54:
winą ſtrácenia vrzędu.
Alexánder w Rádom. Liſt

55:
A ieſliby w zaſtáwie dźierżał Stá=
56:
roſtwo/ tedy ſto grzywien niech zápiſánych pieniędzy ſtráći
57:
tyle kroć ile będźie doznána neglientia iego.
58:
Céná rzeczy przedáynych, ná
59:
kſztałt obcych ludzi, niech bę=
60:
dzie poſtánowioná.
61:
ACzkolwiek o płacéy y cénie rzeczy przedáynych ieſt doſyć ná
62:
piſano/ y w náſzych wysſzych/ y przodkow náſzych przywileiach:
63:
wſzákże/ iż ſna prze niedbáłość nie bywa wykonywánié dekre=
64:
tu/ dla tego my powtóré y potrzećié ſkázuiemy y vſtáwiamy:
65:
áby Woiewodowie w ſwych Woiewództwách cénę kupi/ y
66:
innych przedáynych rzeczy poſtánawiáli: y niech ſie dowiedzą
67:
zá prawdźiwémi świádectwy y dowody cény rzeczy/ iáko w
68:
poſtronnych źiemiách, zkąd bywáią przewożoné/ idą:
69:
y we=
70:
dle tego niech poſtánowią vczyniwſzy ſłuſzny ſzácunk. A nie=
71:
poſłuſzni y wzgárdzáiący tákową vſtáwę przez Woiewodę v=
72:
czynioną/ niech będą karáni ſtráceniém rzeczy y kupi ſwych.
73:
KSZTAŁT.
74:
Nietylko doſtátek, ále zeby ochędo=
75:
znie robił rzemieſłnik, dla tego kaze
76:
kſztałt wyſtáwić Woiewodzie.

strona: 287

Woiewodzego rządu Kśięgi trzećie o Skłádźiech.
1:
KTórzy to Woiewodowie/ iáko/ y ná iáką formę ma kto co
2:
robić/ y iáko drogo który rzemieſłnik ma którą robotę wypuśćić
3:
od rąk/ oſzácowáć máią.
Zygmunt wKráko. Liſt.

4:
A ieſli kto niezwyczáynym obyczá=
5:
iem y formą zechce od rzemieſłniká co mieć/ ono niech ták płá=
6:
ći/ iáko z rzemieſłnikiem będźie mógł zmówić.
Zyg. Aug. w Piotrko. Támże.

7:
A tá vſtáwá
8:
nietylko w náſzych miáſtách y miáſteczkách/ ále téż we wſzyſt=
9:
kich Duchownych y świetckich którégokolwiek ſtanu y záwołá=
10:
nia ſą/ ma bydź przez Woiewody ſtánowiona:
11:
á po poſtáno=
12:
wieniu téy przez Ráyce w mieśćiéch y w miáſteczkách ma bydź
13:
chowána/ y exequowána. Którzy to Ráyce/ przeſtępniki téy
14:
Conſtituciiéy będą káráć winą cztérnaśćia grzywien: która
15:
Woiewodźie zápłáconá bydź ma.
16:
A Woiewodá lepak Ráy=
17:
ce/ którzy tego vrzędu ſobie zléconégo zániedbawáć będą/ ile=
18:
kroć wyſtąpią/ ma káráć ſtem grzywien: z których dwie częśći
19:
do ſkárbu náſzégo máią bydź dáné/ á trzećią część Woiewo=
20:
dźie dáiemy.
21:
A gdźie Woiewodá wyſtąpi/ y vrzędu ſwégo
22:
którégokolwiek zániedba: obiecuiemy go káráć ſtem grzywien:
23:
któré máią bydź do ſkárbu náſzégo obróconé/ ilekroć tego do=
24:
znamy.
25:
EMPORIA, SKŁADY.
26:
O SKŁADZIECH, Pátrz Titulo, Podſkárbi.
27:
O ſkłádziéch, y ſtárych drógách.
28:
O Skłády którémi ſie mieni ſtan Rycérzki bydź obćiążony/
29:
mieſczánie máią kłáść przywileie ſwé y liſty ná Séymie przy=
30:
ſzłym:
31:
á tám co będźiem naſpráwiedliwſzégo rozumieli/ to zá
32:
rádą Rad náſzych vczyniémy.
33:
Zygmunt Auguſt, z łáſki Bozéy Król
34:
Polſki, &c.
35:
OZnáymuiem wſzem y káżdému z oſobná/ którégóżkolwiek
36:
ſtanu/ przełożeńſtwá/ y vrzędów ludźióm: do których wiádo=
37:
mośći to piſánié náſzé dóydźie.
38:
Gdyżeſmy ná ninieyſzym Séy
39:
mie Koronnym Piotrkowſkim między inémi rzeczámi w rząd
40:
á ſpráwę ſwą wſzyſtkié ſkłády mieyſckié od przodków náſzych y

strona: 288

nas ſámych nádáné/ y drógi do nich zwykłé y ſtárádawné przy=
1:
wileymi mieyſckimi opiſáné w mocy ſwéy záchowáli.
2:
Tedy
3:
ie teraz zá rádą pánów Rad náſzych/ y zá pozwoleniem Po=
4:
ſłów źiemſkich/ ná teráznieyſzym Séymie weſpółek známi bę=
5:
dących opiſuiemy/ áby káżdy komu potrzebá o tych ſkłádźiéch y
6:
ſtárych drógách wiedźiał/ y ták ſie ná nich ſpráwował/ iáko o=
7:
piſuiemy.
8:
A iáko któré miáſto ſwé przywileie ma/ nic nie de=
9:
roguiąc iednák przedśię/ práwóm y poſtępkóm práwnym/ któré
10:
między ſobą niektóré miáſtá y miáſteczká około tych ſkłádów y
11:
dróg máią/ áboby potym ieſcze ſluſznie mieć mogły.
12:
O tychze ſkłádziéch. ((tekst łać.))
13:
ſkłády
14:
Winné ſkłády cudzoziemſkié áby
15:
nie były.
16:
VStáwuiemy zá zgodą wſzech ſtanów/ áby żaden z cudzo=
17:
źiemcow do Korony winá/ máłmáziiéy/ muſzkáteły/ z fałſzo=
18:
wánych nie woźił/
19:
áni żadnégo monopolium w tym nie czynił/
20:
w páńſtwách náſzych/ áni go
21:
do piwnic ſkłádał/ áni do ſwych
22:
kámienic/ któréby mieli Węgrowie w mieśćiéch náſzych/
23:
iákóż
24:
nie máią ich kupowáć bez conſenſu náſzégo/ ále ie ná ſkłádźiéch
25:
zwykłych ná rynku przedawał/ ináczéy ma winá tráćić/ czego
26:
w miaſtách náſzych Stároſtowie: á w ſzlácheckich dobrách
27:
przeſtrzégáć Pánowie ich máią pod winą ſtá grzywien.
28:
O któ=
29:
rą wolno będźie káżdému ſzláchćicowi ná Tribunał pozwáć.
30:
To iednák wáruiąc/ áby wolno było cudzoźiemcóm po Koro=

strona: 289

Woiewodzego rządu Kśięgi trzećie o Iármárkách.
nie winá ſwoie przedáwáć/ gdźieby go ná ſkłádźiéch do trzech
1:
niedźiél nie przedáli.
2:
Szynkarze téż nie máią drożéy winá
3:
przedáwáć iedno ſtáré przednié po piąći groſzy/ podleyſzé po czté
4:
ry/ á młodé po groſzy trzy: máłmázyą przednią po groſzy piąći/
5:
podleyſzą po groſzy cztéry/ tákże y muſzkátełę.
6:
Czego vrzędy
7:
Woiewodze przeſtrzégáć powinni. A exekucia téy Conſtitu=
8:
ciiéy ma ſie począć od S. Micháłá roku teráznieyſzégo. Co
9:
vrzędy Woiewodze ſtánowić máią.
10:
Item, o ſkłádźiéch Krákowſkim, Poznáńſkim, Lubelſkim, y
11:
innych miast wedle Woiewództw, rzędem znaydźieſz ná końcu w
12:
Metrice. A w Polſkim Státućie, list 321.
13:
IARMARKI.
14:
Iármárki y targi ná wśiách niech
15:
nie będą.
16:
CHcąc to opátrzyć/ áby miáſteczká nie były vſzkodzoné: y
17:
tákże ći poddáni/ ku których krzywdźie Tárgi ná wśiách zwy=
18:
kły bywáć: vſtáwiamy y ſkázuiemy/
19:
áby Stároſtowie mieyſc
20:
Targów ná wśiách przez iáwné obwołánié zákazáli ſpráwo=
21:
wáć/ á zwłaſczá ná wśiách y ná innych mieyſcách/ którym Iár=
22:
márki y Targi zá przywileiem nie ſą pozwoloné/ áby rzeczy
23:
przedawáli łokćiem álbo funtem.
24:
A którzy ináczéy czynić bę=
25:
dą/ niech będą karáni przez wźięćie rzeczy któré przedáią: wy=
26:
iąwſzy zboże y bydło wſzelkié. A ſámi Stároſtowie máią
27:
brónić kupcóm/
Zygmunt Liſt

28:
áby tylko zwyczáynémi drógámi y gośćińcámi
29:
nie miiáiąc Ceł ieźdźili/ pod ſtráceniém rzeczy/ któré nie go=
30:
śćińcem powiozą.
31:
Iármárki w Polſkich mieśćiech, miáſto Niemieckich máią
32:
bydź vſtáwioné:
33:
y wylicza w Wielkiéy Polſcze, y w Máłéy Pol=
34:
ſcze list 310. w Polſkim Státućie. Item, vſtáwá ná ſkłády y Iár=
35:
márki pográniczné 315. rzędem ie wpiſuie Wielkiéy y Máłéy.
36:
TARG, Y TARGOWE.
37:
Ná tárgu targowé rzeczy kupuią=
38:
cému, nie ma bydz od mieſczan
39:
zákázywánié.
40:
IZ w kupowániu y w przedawániu rzeczy ma bydź iedno=
41:
ſtáyność chowána/ vſtáwiamy:
Káźimierz w Nieſzo. y w Opo. Liſt

42:
áby miáſtá náſzé y wſzyſtkié
43:
inné nie czyniły zákázowánia ná tárgách dla pożytku ſwégo á
44:
ku ſzkodźie innym/ wieſzáiąc iákiéś znáki/ któréby zákazánié zná=
45:
czyły:
46:
ále káżdému/ który przyiedźie ná targ/ niechay będźie
47:
wolno przedawáć y kupowáć rzeczy/ wedle vpodobánia ſwé=
48:
go. A ieſli mieſczánie co przećiwnégo vczynią/ niech ma moc
49:
Stároſtá náſz oné ná trzech grzywnách karáć.
50:
((od w. 12 do 26 t. łać.))
51:
PRZEKVPNIOWIE targowé máią płáćić/ ále pomiernie:
52:
Iest o tymże Státut wysſzéy w tychże kśięg. Titu. Przekupniowie.
53:
Targi y targowé dwoiákié: Tárgi wielkié, y tegodniowé. w
54:
Polſkim Stát. list.
Zygmunt w Piotrk.


strona: 291

Woiewodzego rządu Kśięgi trzećie o Targowym y Koniéch.
1:
O targowym ná Séymie, ná Woynie: Patrz Tit. Marſchalcus.
2:
SKORY.
3:
SKóry przez Gárbárze y furmány/ wywożoné z Korony
4:
bydź nie máią.
5:
KONIE.
6:
Konie z króleſtwá áby nie były
7:
wywodzoné.
Zyg. Aug. Státut Liſt. Zygmunt w Piotrk. Zyg. Aug. w Piotrk.

8:
CHcemy/ áby było wſzyſtkim y káżdému z oſobná zápowie=
9:
dźiano/ żeby żaden nieśmiał ſtádá koni álbo klacz z króleſtwá
10:
náſzégo do poſtronnych ſtrón pędźić/ pod ſtráceniém koni/ tá=
11:
kowych/ y pod winą náſzą królewſką.
12:
Táki drugi Státut.
13:
KOnie przez kupce álbo y przez Zydy/ nie máią bydź wywo=
14:
dzoné: á ći którzyby ie wywodźić chćieli/ hámowáni przez Stá
15:
roſty bydź máią/ którzy tego pilnie przeſtrzégáć máią wedle v=
16:
ſtáwy y Státutow dawnych.
17:
Tákowaz trzećia vſtáwá.
18:
ABy konie z Korony wywodzoné nie były/ Stároſtowie
19:
pilnie ſtrzedź máią: á ktoby ie wygnáć chćiał/ tákiému ie Stá=
20:
roſtowie álbo Celnicy bráć máią.
21:
A któryby śmiał konie prze
22:
puśćić wiádomie/ ieſli Stároſtá álbo Celnik/ ma przepaść/
23:
dwieśćie grzywien: á ieſliby ſie tego Piſarz Celny ważył/ tedy
24:
ma śiedźieć dwánaśćie niedźiél w wieży.
Tenże w Wárſzá. Káź. Wiel. w Wiſlicy. Liſt.

25:
A Zydowie áby ié=
26:
mi przekupowáć nie śmieli: á któryby ważył ſie tego/ tedy przez
27:
Stároſty ma bydź iman/ á konie máią mu bydź wźięté/ á ſam
28:
obieſzón bez folgi.
29:
O koniu obráżonym/ gdy go ieden drugiému pożyczy. Nay=
30:
dźieſz to w práwie źiemſkim niżéy.

strona: 292

1:
Konie któré pędzą ná Iármárki,
2:
nie máią bydz ná drógách prze=
3:
dawáné.
4:
KOnie któré z Węgier y zkąd inąd ná Iármárki pędzą áby
5:
nie były przedawáné w dródze/ iedno ná Iármárcéch: á Stá=
6:
roſtowie nie máią przekázáć áni hámowáć wolnégo kupowá=
7:
nia ſzláchćie żadnym obyczáiem/ pod winą ſtá grzywien:
8:
o
9:
którą przed Królá Ieo M. álbo do Grodu máią bydź pozwá=
10:
ni: á tám peremptorie ná piérwſzy pozew máią ſie ſądownie
11:
rozeprzéć/ y támże zá winę doſyć czynić: á téy winy połowicá
12:
Królowi Ieo M. á połowicá ſtronie ma przyść.
13:
WINO, MAŁMAZIA,
14:
MORAWSKIE.
15:
O przekupniách winá.
16:
WIná wſzelákié Węgierſkié/ któréby do ſkłádów przywożo=
17:
né były/ á potym przedáné áby go nieśmiał żaden z wozów z
18:
ſtáwiáć/ áżby było popieczętowáné od vrzędu mieyſckiégo.
19:
Támże w piwnicách wſzyſtkié winá/ áby były popieczętowá=
20:
né/ y nie były ſzynkowáné áż zá wiádomośćią y vſtáwą Woie=
21:
wodźiną/ álbo iego vrzędu.
Zyg. Aug. w Wárſzá. Conſtituc. Liſt. Zyg. III Liſt.

22:
Moráwſkié tákże winá/ & alte=
23:
rius, generis áby w tych piwnicách y w domiéch nie były ſkłá=
24:
dáné/ ále w oſobliwych dla pomiéſzánia ich. Tóż o Máłmá=
25:
ziach/ y innych trunkach cudzoźiemſkich ma bydź rozumiano.
26:
A któryby ſie contrarium ważył vczynić/ poenam centum mar=
27:
carum, álbo amiſsionem winá/ ſi valorem centum marcarum
28:
non excedit, przepada.
29:
Któréy winy połowicá Woiewodźie/
30:
á połowicá ſtronie inſtiguiącéy przyść ma.
31:
O Seremſkim winie, Węgierſkim poſpolitym, y o Máłmázi=
32:
iéy, iáko to tani towar bywał. pátrz wysſzéy Tit. Aptéki.
33:
Winá Endeburſkié.
34:
Conſtitucia Anni 1578. o niekupowániu winá w Węgrzéch

strona: 293

Woiewodzego rządu Kśięgi trzećie o dłużeniu kmiecym.
przez poddáné náſzé ná winá Endemburſkié/ Rákuſkié/ Swię
1:
toiérzkié/ y inſzé śćiągáć ſie nie ma/ któré/
2:
gdyż té winá ſkłádów
3:
żadnych nie máią/ y przez poſtronné ludźie do Korony przywie
4:
dźioné nie bywáią: przeto wolno ie poddánym náſzym ná miey
5:
ſcách przeopiſánych kupowáć/
6:
y do Korony prowádźić bez wſze
7:
lákiégo Stáróſtw y Célników náſzych impedimentu.
8:
O tymże winie naydźieſz wysſzéy Titulo, Skłády. ((t. łać.))
9:
KARCZMA Y GOSPODY.
10:
POkármowánié koni/ dobytku w kárczmách/ wśiách/ y ná
11:
mieyſcách puſtych/ żaden nie ma drzeć ſwowolnie. ((t. łać))
12:
Ani gwałtu czynić. Ale żeby káżdy ſwych rzeczy vżywał wol=
13:
nie według zdánia ſwégo.
14:
Káźimiérz w Wiślicy ten Stá=
15:
tut vczynił. Kaźń y winá ná tákowego. ((t. łać.)) Rozbóy=
16:
nik. Item, gwałtowné wźięćie. Item. Tit. Drógi. Item, Tit.
17:
Náſzćié ná dóm. ((. 16 i 17 t. łać.))
18:
O proſtégo ſtanu ludziách, y o
19:
kmiecych ſynách, co nád ſtan
20:
ſwóy ná ſzáty ſie przekłádáią.
21:
DLa ſwowoleńſtwá kmiecégo/ którzy kmiećie iákoby ża=
22:
dnégo práwá nád ſobą niemieli/
Ian Olbr. w Piotrko. Liſt

23:
niektórzy z nich w pychę pod=
24:
noſzą ſie w drogich ſzátách chodząc/ y wydatki wielkié czyniąc/
25:
co ich ſtanu nie przynależy: zkąd w długi między mieſczány nád
26:
máiętnośći ſwé wchodzą:
27:
dla których długów mieſczánié zwy
28:
kli kmiećie w mieśćiéch y w miáſteczkách zápowiádáć/ zátrzy=
29:
mawáć/ y pozywáć/ opuśćiwſzy práwo/ do którégo kmieć w=
30:
zględem mieſzkánia ſwégó przynależy.
31:
Dla tego vſtáwiamy/
32:
chcąc zámknąć drógę tákiému dłużeniu kmieckiému: áby mie=
33:
ſczánié o tákowé długi/ którymkolwiekby ſie obyczáiem ſtáły/
34:
bądź ſą zápiſáné w mieyſckich kśięgách álbo nie zápiſáné/ nie
35:
mogli áni mogą kmiećie pozywáć/
36:
zapowiádáć/ zátrzymywáć

strona: 294

1:
w mieśćiéch w miáſteczkách: ále o tákowé długi ná mieyſcách
2:
dźiedźicznych/ ná których tákowi kmiećie mieſzkáią/ ſpráwiedli=
3:
wośći żądáć máią wedle práwá/ rć.
4:
Do tegóż należy Státut de auro filato, którégo kopią maſz
5:
wysſzéy. Titu. Korzenié. ((t. łać.))
6:
CVDZOZIEMSKIE RZECZY.
7:
Siłá rzeczy cudzoźiemſkich z dálekich kráiów przewoźné wſpo=
8:
mina Státut. ((t. łać.))
9:
Bo ludźie ſtárzy przeſtrzé=
10:
gáli tego áby luxus pohámowan był, á żeby z cudzych kráiów do
11:
nas przenieśión nie był.
12:
MAGISTRATVS SANITATIS.
13:
Téż y v nas iáko v Wenetów chćiano mieć Magiſtratum ſa=
14:
nitatis, którzyby lékarztw y Apték doglądáli.
15:
Przyczynę tę da=
16:
wáiąc w onéy chwalebnie wyſokiéy ſentenciiéy: ((t. łać))
17:
Y wſpomina tám Apté=
18:
kárſką phraſim álbo termin: Którzy to Aptékárze zwykli quid
19:
pro quo przedawáć. O czym Státut znaydźieſz wysſzéy Tit. Aptéki.
20:
ZBOZE.
21:
O wolnym przedawániu zboza ſzlá=
22:
checkiégo w Bydgoſczy.
23:
GDy ſie przed námi ſkárżyli obywátele źiem Kuiáwſkich/
24:
iż przed mieſczány náſzé Bydgoſkié byli zniewoláni:
25:
bo gdy ze
26:
wśi ſwych zboża targ z kim vczyniwſzy wożą do miáſtá/ wnet
27:
inſzy mieſczánié nie czyniąc targu/ ono zboże bráli do ſwych
28:
domów y ſzpiklérzów:
29:
zá któré zboże ácz płáćili/ wſzákże iż to
30:
czynili ku krzywdźie onému piérwſzému kupcowi/ y ku zniewo=
31:
leniu ſzlácheckiému/ dla tego vſtáwiamy:
Alexander. Liſt.

32:
áby w Bydgoſczy
33:
ſzláchćie było wolné przedawánié y zwożenié zboża przez prze=
34:
kázy iákiéy mieſczan onych: któré od tego hámowáć Stáro=
35:
śćie zá czáſem będącému ieſt poruczono.
36:
Y nád to niechay bę=
37:
dą liſty królewſkié/ ilekroć tego będźie potrzebá/ zá którémi

strona: 295

Woiewodzego rządu Kśięgi trzećie o zbożu ſzlácheckim.
1:
winá cztérnaśćie grzywien z oſoby téy/ która ináczéy czynić bę=
2:
dźie/ wyćiągáná bydź ma.
3:
O wolnym przedawániu zboza zá
4:
gránice: y o wolnym kupowá=
5:
niu tych, którzy z cudzych ziem
6:
tu przyiezdzáią. ((w. 7 do 15 t. łać.))
7:
Gdanſczánie máią przywiléy poká
8:
záć, y dowiéść, ze ſzláchtá Ko=
9:
ronna do ich rąk tylko ſą powin=
10:
ni zbozá ſwoie przedáwáć.
11:
((w. 20 do końca strony t. łać))

strona: 296

1:
((od w. 1 do w. 3 t. łać.))
2:
Item, O wolnośćiách ſzláchty Koronnéy. O myćie Fundczo=
3:
lu: O cle Lobegeld: O cle Niderloge: znaydźieſz Przywileie ná
4:
końcu Státutu Polſkiégo: list 747. Item, list 749.
5:
O BRACTWACH.
6:
Przećiw Bráctwam Rzemieſłniczym śiłá Státutów iest vczynio=
7:
nych zá Królá Zygmuntá: podobno obáwiáiąc ſie buntów táie=
8:
mnych.
Włádiſłá. Iágełło Liſt.

9:
Bo w oné czásy náſtawáły woyny chłopſkié, poddánych y
10:
ſług przećiwko pánóm ſwym, po wſzyſtkiéy Rzeſzy Niemieckiéy
11:
któré zwano Paurkrig. Ale záłożyć officinas artificum, y ná=
12:
dáć im nieiákié wolnośći iáko iest rzecz potrzebna, ztąd ſie poká=
13:
zuie,
14:
żeby nam nie trzebá było żebráć ták wiele v cudzych kráin
15:
ſukien, zbróy, kos do koſzenia, y nożów: bobyſmy to domá mieli.
16:
Zá co wſzyſtko teraz cudzoźiemcy od nas pieniądze y ſkárby ná ko=
17:
żdy iármárk wywożą.
18:
Ale iuż przyſtąpim do wyliczánia Státu=
19:
tów o Bráctwách.
20:
Bráctwá máią bydz ſkázoné.
21:
ABy ſie zámknęłá drógá Bráctwam/ któré rzemieſłnicy w
22:
mieśćiéch między ſobą záchowuią:
23:
áby Woie=
24:
wodá y Stároſtá z inſzémi Vrzędniki źiemie onéy ná káżdy rok
25:
w pewny dźiéń miáry ták zboża/ iáko y ſukien/ y innych rzeczy
26:
źiemſkich/
27:
któré bywáią przez kmiećie ná targ wożoné/ y któré
28:
ſie znáyduią w Króleſtwie/ cénę vkłádáć y tákowych miar po=
29:
práwowáć mógł wedle zwyczáiu zdawná záchowáłégo: áby
30:
przy tákowych miárách y płácéy zdrády nie były czynioné.
31:
A ie=
32:
ſliby ná dálſzy czás przećiwko téy vſtáwie náſzéy przerzeczoné
33:
bráctwá w którychkolwiek mieśćiéch między Rzemieſłniki zná=
34:
leźioné były/ tedy tákowi rzemieſłnicy/ między którémi tákowé
35:
bráctwo byłoby ználeźioné/
36:
zá winę śiedmdźieśiąt grzywien
37:
do ſkárbu náſzégo niech położą.

strona: 297

Woiewodzego rządu Kśięgi trzećie o Bráct. ábo Cechach.
Zygmunt w Kráko.
1:
Bráctwá były dopuſczoné, iedno
2:
tym ſpoſobem, áby Woiewodo-
3:
wie z Vrzędniki płacą rzeczóm
4:
ſpráwiedliwą vkłádáli.
5:
OKoło Bractw/ któré Céchy w mieśćiéch y w miáſteczkach
6:
zową/ nie zdáło ſie nam y Rádam náſzym nic odmięnić.
7:
Abo=
8:
wiém té poſpolſtwá álbo Bráctwá po dekrećiéch ſtárych Stá=
9:
tutów wſzędy znáyduią ſie bydź do tego czáſu ćiérpiáné/ y ták
10:
nowémi iáko ſtárémi liſty/ y przywileymi vtwiérdzoné/
11:
y pod=
12:
dáni wſzelákiégo ſtanu w króleſtwie náſzym z ich porządków y
13:
przywileiów zá ſłuſznémi obyczáymi y przywileymi vtwiérdzo=
14:
némi/ żadnéy ſzkody zdádzą ſie niemieć/
15:
gdy tylko przez Woie=
16:
wody/ y inſzé Vrzędniki/ ábo ná innych Doſtoieńſtwách będą=
17:
cé/ nie będźie tym Bráctwam dopuſczono źle praw ſwych v=
18:
żywáć. Dla tego ze wſzyſtką Rádą náſzą vſtáwiamy y ſkázuie=
19:
my:
20:
áby nápotym Woiewodowie inné ná przełożeńſtwach ták=
21:
że ná vrzędźiéch będącé/ do śiebie wźiąwſzy tego ſtrzegli/ we=
22:
dle włáſnośći Dkretów y Státutów około cény rzeczy prze=
23:
dáynych/ y płacéy rzemieſłnikóm przed tym vſtáwionéy:
24:
áby
25:
żaden przećiwko ſpráwiedliwości y poſtánowieniu Státu=
26:
tów/ ták w rzeczách przedáynych/ któré przynależą ku poſpoli=
27:
tym potrzebóm/ iáko téż y w rzemieſléch/ y płacéy rzemieſłni=
28:
kóm nie był vćiśnión.
29:
Bráctwá Céchów áby znieśioné
30:
były.
31:
CZęſtémi wſzyſtkiéy Szláchty y Poſłów od niéy poſłánych
32:
króleſtwá náſzégo ſkárgámi poruſzeni/ vſtáwiamy:
Zygmunt w Piotrk.

33:
áby wſzyt=
34:
kié Céchy/ któré Bráctwá rzemieſłnicze zową/ y wſzyſtkié nie
35:
ſłuſzné rzeczy któré w nich ku ſzkodźie/ y ku krzywdźie poddá=
36:
nych króleſtwá náſzégo ſą wymyśloné/
37:
we wſzyſtkich mieśćiéch
38:
y miáſteczkách króleſtwá náſzégo były znieśioné y oddaloné/ iá=
39:
koſmy tákowé Bráctwá Dekretem náſzym ná tym Séymie
40:
ſkáźili.
41:
Królá Zygmuntá Auguſtá o tych=
42:
ze przerzeczonych Bráctwách
43:
Conſtitucia.
44:
CEchy/ iż dawno od przodków náſzych ſą podnieśioné: y
45:
my ie téż teraz wedle piérwſzych Státutów podnośimy/ y w
46:
niwecz obrácamy: oprócz rządów y obchodów kośćielnych.
47:
CZWARTY VRZĄD
48:
WOIEWODZY:
49:
Woynę ruſzenia poſpolitego záſtępowáć/ y
50:
oney powodem bydź/ z ſwym
51:
Woiewodztwem:
52:
Któré poſzykowawſzy iáko huff namocnieyſzy, z Ká=
53:
ſztelaném, y ſpółvrzędniki, y ſpółpomocniki odpór nie=
54:
przyiaćielowi dáć.
55:
Woyná ná Séymie ma bydz złozoná.
56:
OBiecuiemy/ iż żadnych vſtaw nowych niechcemy czynić/
57:
áni roſkażemy poddánym náſzym ná Woynę ſie ruſzyć przez
58:
Séymu poſpolitégo: który ma bydź w káżdéy źiemi.
59:
Przećiwko temu Státutowi exceptia.
60:
A Iż niepewna ieſt przyſzłych czáſów wiádomość/ áni prze=
61:
ćiwko nim mogą bydź dáné pewné rády y opátrzenia:
Káźimierz w Nieſzo. Liſt
Zygmunt w Kráko.

62:
będźie
63:
w mocy náſzéy zá Dekretem tego Séymu ruſzyć woynę poſpo
64:
litą: gdźieby tákowa nawálna potrzebá przeſzłá/ żeby pomoc
65:
vchwaloná nie mogłá temu doſyć vczynić.

strona: 299

Woiewodzego rządu Kśięgi trzećie o Ruſzeniu ná woynę.
1:
Powiátowé Séymy przed woyną
2:
niech będą.
3:
IZeſmy ſie ták zwolili ze wſzyſtkimi poddánémi náſzémi:
4:
áby káżdą Woienną wypráwę Séymiki powiátowé ná miey=
5:
ſcách wedle zwyczáiu vprzédzáły.
6:
Dla tego vſtáwiamy/ iż
7:
my/ y potomkowie náſzy ilekroć woynę poſpolitą zechcemy
8:
mieć zá potrzebą iáką/ tylekroć powiátowé Séymy mamy/ ábo
9:
máią vſtáwić. To ieſt/ obywátelóm źiemie Krákowſkiéy w Pro
10:
ſzowicach:
11:
Sądeckiéy y Biéckiéy/ we Czchowie: Sędomiérz=
12:
kiéy/ w Nowym mieśćie: w Wielkiéy Polſcze/ y w Schowſkiéy
13:
źiemi/ we Srzedźie: Siérádzkiéy y Wieluńſkiéy/ w Siérádzu:
14:
Lęczyckiéy/ Kuiáwſkiéy/ y Brzéſkiéy/ w Brzéśćiu: Dobrzyń=
15:
ſkiéy/ Rypieńſkiéy/ Goſtynſkiéy/ Socháczowſkiéy w Rypiniu:
16:
Ráwſkiéy/ w Ráwie: Lubelſkiéy/ y Lukowſkiéy w Vrzędowie:
17:
Chełmſkiéy y Rubieſzowſkiéy/ y Bełſkiéy/ w Buſku:
18:
Przemyſł=
19:
kiéy/ w Mośćiſkách: Podolſkiéy/ w Kámieńcu: Sánockiéy/ w
20:
Sánoku: Lwowſkiéy/ w Wiśni: Hálickiéy/ w Trębowli: áby
21:
rádźili około potrzeby/ któraby nád námi y króleſtwem wiśiáłá.
22:
Podobna temu vſtáwá.
23:
POſpolité ruſzenié woyny nie ináczéy/ iedno rozmyślnie/ y
24:
z ſłuſznych przyczyn y potrzeby poſpolitéy ná przyſzłé czáſy vſtá=
25:
wiáć będźiemy/ wedle vſtáwy Státutów piérwéy złożywſzy
26:
Séym Wálny y Powiátowy.
27:
A gdy będźie vchwaloné ru=
28:
ſzenié poſpolité/ ku odmienięniu iego Séymy nie máią bydź
29:
ſkłádáné: áby zá ſkazániém y obwołániém woiennym/ gdy ſzlá=
30:
chtá ná woynę zgotuie ſie/
Ian Olb. Liſt

31:
ieſliby tegóż czáſu muśieli ſie ſkłá=
32:
dáć/ dwoiákim nákłádem obćiążęniby muśieli bydź.
33:
WICI. O wysyłániu Wići, y inné porządki, naydźieſz wysſzey
34:
w trzećiéy powinnośći Królewſkiéy.
Zygmunt w Piotrk.

35:
Potrzebá iest tego, ile może
36:
bydź, wyſtrzégáć ſie powtarzánia: Aczći ná niektórych mieyſcách
37:
trudno ſie tego vwiárowáć. Zátrzymáć Wići, álbo Séymowé
38:
liſty, winá y karánié. ((t. łać do w. 33))
39:
Którzy od woyny máią bydz wolni.
40:
TEż vſtáwiamy: iż ná tychże Séymiéch Powiátowych
41:
będźie wolno tymże Káſztelanóm niemocné/ którzy ná woynę
42:
nie mogą iecháć/ z kilkiem ſzláchćiców oględáć/ y oné nam y
43:
potomkóm náſzym opowiedźieć:
44:
á potym przed námi y potom
45:
ki náſzémi imięniem tego chorégo świádkowie cztérzéy ſzláchći=
46:
cy godni będą miánowáni: którzy cztérzéy świádkowie/ álbo
47:
inni wybráni ſzláchćicy przyśiądz máią ná práwdźiwą choro=
48:
bę/ z onym chorym gdy ozdrowieie.
49:
A ieſli ten chory ze czté=
50:
rzmi świádki nie przyśięże ná prawdźiwą chorobę: tedy táko=
51:
wégo niemocnégo máiętność vproſzoná ma wedle dárowánia
52:
náſzégo álbo poddánych náſzych koniec ſwóy wźiąć: y przedśię
53:
iednák tákowy chory ma ſłużyć woienną wypráwę.
54:
Podobna temu vſtáwá.
55:
Będźiemy ſie nápotym tego ſtrzédz: ábyſmy ták my/ iáko
56:
potomkowie náſzy tego/ któryby ná ſlużbę woienną z Práwá
57:
był powinien/ od woiennéy wypráwy wolnégo y wyiętégo nie
58:
czynili/
59:
okróm tych/ którzy choruią/ álbo sſtárzeli ſie/ álbo ná
60:
potrzebie Rzeczypoſpolitéy ſą: y Podſtárośćie tych mieyſc
61:
gdźie ſą ſądy ná zamkách ná gránicach króleſtwá leżących.
62:
Sołtyśi ták ſkupieni iáko y nie ſku=
63:
pieni ná woynę winni iść.
64:
IZ gdźie ludźi więcéy/ tám moc śilnieyſza/ ponawiáiąc ſtá=
65:
ré Státutá/ vſtáwiamy/ áby z Szołtyſtw y Wóytoſtw wo=
66:
ienna ſłużbá ſzłá rák z ośiádłych/ iáko y z ſkupionych.
67:
A wſzá=
68:
kóż ná przyſzłym Séymie okazáć to kśięża máią/ ieſli Szołtyśi
69:
ich álbo Woytowie od woiennéy ſłużby wolni ſą/ wedle Stá=
70:
tutu/ Roku Páńſkiégo/ 1538.
Zygmunt w Bydgo. Liſt.

71:
A gdźieby tego nie vczynili/ te=
72:
dy Wóytoſtwá y Szołtyſtwá ich ná woynę iuż winni będą.
73:
Polſkié práwá téż przeſtrzégáią tego, áby ſecundum quanti=
74:
tatem bonorum téż ſłużenié woyny było. Tit. Tutor. w Láćińſk.
75:
Sta. 3.
Zygmunt w Piotrk. Conſtituc. Liſt. Státut.

76:
Przetóż y ſzácowánia máiętnośći niekiedy przed woyną
77:
tu w Polſcze koſztowano.
78:
Item, fundatio Collegij PP. Rádźiwiłów w Nieświéżu, któ=
79:
rych ((t. łać.)). Incorporuie támté
80:
dobrá dobram kościelnym. Conſt. ((t. łać.))

strona: 301

Woiewodzego rządu Kśięgi trzećie o Ciągnieniu ná woyuę.
1:
Item, woynę ſłużyć winni co w mieśćiéch mieſzkáią, przedawſzy
2:
źiemſkié imienié. ((t. łać.))
3:
CIĄGNIENIE.
4:
Káſztelánſki vrząd ná woynie.
5:
IZ zá iákimśi złym zwyczáiem ſzláchtá nieporządnie czáſu
6:
poſpolitégo ruſzenia ćiągnęłá/ nie przeſtrzégáiąc ſtárádawnych
7:
vſtaw: przeto przy ſtárym Státućie ſtoiąc ſkázuiemy:
Zygmunt w Bydgo. Liſt.

8:
áby Káſztelani powiáty ſwé ná mieyſce przez Wići przez nas názná=
9:
czoné/ ludźióm ſzkody nieczyniąc wiedli. Y tym władzą dá=
10:
iemy karáć wyſtępné/ y którzy vpornie ſzkody ludźióm czynią/
11:
nie chowáiąc poſtánowienia w kupowániu żywnośći.
12:
A ie=
13:
ſliby Káſztelanowie vrzędu ſwégo wypełniáć zániedbáli/ áni
14:
w ćiągnieniu ſzkód nie zábraniáli/ tedy będą powinni ſzkody
15:
zápłáćić tym/ którzy ie ćiérpią:
16:
ieſliby nam winnych nie wydá=
17:
li: á nam záśię zá ſwé niedbálſtwo cztérnaśćie grzywien prze=
18:
pádną. Woiewodowie lepak z Káſztelany będą ſzykowáć
19:
powiáty: y ku wiedźieniu Káſztelanóm oné rozdźielą y poru=
20:
czą:
21:
á zwłaſczá w Wielkiéy Polſcze/ gdźie nic tákowégo przed=
22:
tym nie znáyduie ſie bydź poſtánowiono. A gdy Káſztelan
23:
będźie ſie ruſzał ná woynę/ áby z nim wſzyſcy ćiągnęli/ ma Ká=
24:
ſztelan ſwému woyſku mieyſce náznáczyć:
25:
y ná mieyſcu ku téy
26:
ſpráwie ſłuſznym namiot ſwóy rozbić/ y cztérzy dni ná onym
27:
miéyſcu zmieſzkáć/ á potym ćiągnąc przez ludzkiéy krzywdy/
28:
wſzyſtkié żywnośći iáko Státutem ieſt obwárowano płáćić.
29:
A gdy zá mieyſce ná Wićiach náznáczoné przyćiągnie/ tám
30:
Woiewodźie ſwému powiát/ który wiódł odda.
31:
Zá gránice nie ma wieźdź Król woyſká: y do tego nie ma ich
32:
wieźdź áni płáceniem piąći grzywien ſuper haſtam áni prośbą.
33:
Item, nie ma ich dłużéy trzymáć, ieno dwie niedźieli ná miey=
34:
ſcu. Stephan Król in literis Confirmat. 1573. b. list147
35:
Ale potym lepiéy áktikowáć tę Conſtitucię.
36:
Ieſliby Káſztelan záchorzał.
Zygmunt w Bydgo. Liſt

37:
Szláchtá z Powiátów z ſwémi Káſztelany ná mieyſce po=
38:
ſpolitéy woynie náznáczoné niech ćiągnie: á Káſztelan ćią=

strona: 302

gnieniu ſpráwiedliwość z ſzláchty czynić ma/ tym którzy ſie ná
1:
nie ſkárżą o ſzkody y o krzywdy:
2:
á niepoſłuſzné nam y potom=
3:
kóm náſzym będźie odnośić: co ieſli nie vczyni/ ſam ſzkody płá=
4:
ćić będźie. A gdyby Káſztelan dla choroby/ álbo dla inſzéy
5:
przyczyny ćiągnąć niemógł/ tedy ná mieyſce ſwé godnégo iné=
6:
go ſzláchćicá náznáczy/
7:
ku wypełniéniu przerzeczonych rzeczy.
8:
Káſztelani ná Séymikach, któré vprzédzáią Ruſzenié poſpoli=
9:
té, máią niemocnych rewidowáć. O czym ſzérzéy Státut wysſzéy.
10:
Item, tych co ná ſtudium iádą excipuią.
11:
TAXA ZYWNOSCI.
12:
Vłozenié cény rzeczam ku zyw=
13:
nośći nalezącym w ćiągnieniu
14:
ná woynę.
15:
ABy ruſzenié ná woynę porządné nápotym było/ y ku obro=
16:
nie á nie ku ſkáźie obracáło ſie/ przychyláiąc ſie ku ſtárádawnéy/
17:
ordináciiéy y Státutowi vſtáwiamy/
18:
y ten porządek czynimy/
19:
áby Káſztelan gdy będźie miał ná woienną wypráwę z ſzlách=
20:
tą powiátów ſwych ćiągnąć/ cztérzy á namniéy trzy dni ná
21:
mieyſcu ku śćiągnieniu náznáczonym w powiećie ſwym cze=
22:
kał.
23:
A którzy z ſzláchty ná ón dźiéń nie śćiągną ſie/ álbo z nim
24:
vſtáwicznie nie będą ćiągnęli/ á ſámi przez Káſztelaná ſwégo
25:
ćiągnąc ſzkody iákié czynili/ tedy we dwoie tym/ którym ſzkodá
26:
ieſt vczynioná/ płáćić máią y powinni będą.
27:
A tenże Káſzte=
28:
lan z Powiátem ſwym ćiągnąc/ ſtania álbo odpoczywánia
29:
ſwé z ſzláchtą czynić będźie nie we wśiách/ áni w miáſteczkách/
30:
ále bliſko nich/ wedle Státutu Koronnégo.
31:
A ieſliby kmie=
32:
ćie álbo chłopi żywnośći y innych potrzeb do woyſká niechćie=
33:
li wiéźć/ tedy ſam Káſztelan do bliſkiéy wśi ſługi ſwé/ álbo
34:
którékolwiek ſzláchćice dobré ludźi poſłáć ma:
35:
którzy potrzeby
36:
wſzyſtkim tym/ którzy po nie poiádą/ rozdáwáć będą/ o to ſie
37:
ſtáráiąc/ áby gotowémi pieniądzmi płácono/ obyczáiem y po=
38:
rządkiem niżéy opiſánym. To ieſt:
Zygmunt w Piotrk. Liſt.

39:
Siáná ile może iednym koniem záwiéźć álbo zániéść/ zá ie=

strona: 303

Woiewodzego rządu Kśięgi trzećie o Zołnierzu y ſłuże.
1:
den groſz: á co dwiemá końmi przywieźie álbo przynieśie/ zá
2:
dwá groſzé: co cztérzmi/ zá cztérzy groſze.
3:
Kopá żytá/ zá trzy groſze.
4:
Korzec owſá/ zá groſz.
5:
Kopá owſá/ zá dwá groſzá.
6:
Wół zá pułgrzywny.
7:
Iáłowicá/ zá ſzeſnaśćie groſzy.
8:
Wieprz/ zá wiárdunk.
9:
Skop álbo Báran/ zá trzy groſze.
10:
Gęśi/ kury/ kurczętá/ iáko w ſtárym Státućie ieſt opiſano/
11:
ták máią bydź płáconé.
Zygmunt w Kráko. Liſt.
Ian Olbr. w Piotrko. Liſt.

12:
WOIENNE WOZY.
13:
KEdy w PRzywileiu álbo w zapiśie niémáſz oſobliwéy
14:
zmianki o Woźie Woiennym: Tedy ſie to ma rozumieć/ że to
15:
záwiſło ná zdániu Królewſkim/ álbo ná Práwie.
16:
ZOLNIERZ.
17:
O ſłuzebnych, którzy ſzkody álbo
18:
krzywdy duchownym czynią.
19:
BAcząc wielkié ſzkody/ vćiſki/ łupieſtwá/ gwałty/ któré ſłu
20:
żebni w imięniu y poddánych duchowieńſtwu zwykli bez na=
21:
grody wſzelákiéy czynić/ poſtánawiamy:
22:
áby nápotym żołnié=
23:
rze ná którychkolwiek czáſu potrzeby mieyſcach będący/ ſzkody
24:
wſzyſtkié/ vćiſki/ lupieſtwá/ gwałty/ y krzywdy nágrodźili:
25:
do czego ie Stároſtowie mieyśc z grozą powinną máią przy=
26:
ćiſnąć/
27:
á Rotmiſtrzowie y Dźieśiątnicy tákowych ſzkódników
28:
iáko którzy wiedzą o tym wſzyſtkim/ y iáko źli ich wódze wie=
29:
ży ták długo śiedźieć máią: áż sie oné ſzkody nágrodzą.
30:
O ſłuzebnych ludziach, którzy
31:
w Ruśi ſzkody czynią.
32:
IZ ſłużebni ludźie w Ruśi ſłużąc/ zwykli po wyſzćiu ſłu=
33:
żby wiele ſzkód w máiętnośći ták Duchownych iáko y Swiet
34:
ckich czynić/ vſtáwiamy:
Zygmunt. Liſt.

35:
iż ieſliby którzy z Rycérztwá ſzkody
36:
iákié/ ták Duchownym iáko Swietckim vczynili/ niech będą
37:
powinni wźiąwſzy od nas żółd/ oné nágrodźić.
38:
POGRANICZE. ((w. 7 i 8 t. łać.))
39:
A Iż częſté gwałty poddánym náſzym z ſąśiedzkich pańſtw
40:
przez niektóré gwałtowniki ſie dźieią/ á zwłaſczá z Sląſká y
41:
z Węgier: włożymy ſie w to/ áby wedle pakt ſpráwiedliwość
42:
vkrzywdzonym byłá/ y potym áby był wedle nich pokóy zácho=
43:
wan.
44:
Czego ieſliby ſie dóyźdź nie mogło/ w tym żalu poddá=
45:
nych náſzych: będźiemy winni vchylić im tego/ co Conſtitucia
46:
Królá Zygmuntá w Roku Milleſimo, quingenteſimo, trigeſimo
47:
ſecundo, vczyniona/ w ſobie obmawia:
48:
roſkázuiąc to wſzem
49:
poddánym náſzym/ mocą téy vchwały Séymowéy/ áby táko=
50:
wych naiezników/ y gwałtowników żaden záchowywáć/ y w
51:
dóm ſwóy przyimowáć nie śmiał/ ſub poena de guerris ſan=
52:
cita.
53:
INTERREGNVM. Czáſu Interregnum ſtraż vkráina pá=
54:
nóm Woiewodóm iest poruczoná: ne quid detrimenti Reſpublica patiatur. O czym pátrz w Conſtituciách.
Stephan w Wárſzá. w Confir. Liſt. Stát.

55:
Inné poſtępki z ſtrony woyny znaydźieſz w kśięgách piérw=
56:
ſzych, o Królewſkiéy powinnośći trzećiéy. bo ſie Woyná napiér=
57:
wéy Królá dotyka.
58:
Ale w śiódmych kśięgách, kędy o obronie
59:
práwá ſie znioſły, tám ſzérzéy y dokłádniéy o tych rzeczach znay=
60:
dźieſz. Tu ſie iedno té rzeczy wſpomniáły, któré Woiewodzému
61:
vrzędowi z ſtróny obróny właſnie należą.

strona: 305

Woiewodzego rządu Kśięgi trzećie o Zołnierzu y ſłuże.
1:
DISCIPLINA. A iże żadné práwá przez diſcipliny álbo
2:
kárnośći nie ſą mocné: tedy y Woiewodowie nie ſą wyięći od di=
3:
ſcipliny.
4:
Zwłaſczá ieſliby porządków w práwie opiſánych nieprze=
5:
ſtrzégáli po ſwych Woiewództwách. O czym znaydźieſz w Státu=
6:
ćie Lácińſkim. ((t. łać.))
7:
kędy ſto grzy=
8:
wien ná nim przekázuią, gdźieby ſie ináczéy záchował: ponieważ
9:
ma bydź princypałem wſzyſtkich porządków Powiátowych.
10:
O OKAZOWANIV.
11:
Pátrz w Kśięgách piérwſzych. Titulo, OKAZOWANIE.
12:
WIELMOZNEMV PANV A PANV,
13:
IEO M. PANV STANISŁAWOWI
14:
PRZYISMSKIEMV, MARSZAŁKOWI
15:
WIELKIEMV KORONNEMV, STA=
16:
roſcie Koninſkiému, &cę. &cę/
17:
mému M. Pánu.
18:
IZe Pan Bóg W.M. nowo ná to zacné Dignitárſtwo wyſtáwił,
19:
abyś Wá. Wielm. był rządźićielem y moderátorem, nietylko
20:
Dworu Królá Ieo M. ále y wſzyſtkich naiwysſzych Séymów y ziá=
21:
zdów Rzeczypoſp. z czego widzę ludźie z wielką pochwałą conten=
22:
ći.
23:
A iże té kśięgi nowo wychodzą w tych czáśiéch, tedy y ia, á=
24:
bych ſie pokazał wdźięcznym téy łáſki Bożéy, y záwołánia tego,
25:
którym W.M. Pan Bóg vczćić raczył:
26:
té kśięgi o Vrzędźie
27:
Márſzołkowſkim W. M. Pánu ſwému M. iáko Márſzałkowi
28:
Wielkiému ofiáruię. Nic niewątpiąc, że W.M. przyſtęp Pan
29:
móy M. temu przedśięwźięćiu moiému będźieſz raczył vczynić, w
30:
ten czás
31:
kiedy W.M. będźieſz laſką przed Królem Ieo M. plác
32:
wſzyſtkim dobrym rzeczam y ludźiem będźieſz vprzeſtrzeniał, o co
33:
proſzę. A zátym zálécam ſłużby ſwé do łáſki W.M. mégo M.
34:
Páná.
35:
CZWARTE
36:
KSIĘGI PRAWA
37:
NADWORNEGO,
38:
álbo
39:
MARSZAŁKOWSKIEGO:
40:
KĘDY Y O PRZEDNICH INNYCH
41:
VRZĘDNIKACH DWORSKICH Y V=
42:
RZĘDZIECH ICH STATVTY SIE
43:
ZNOSZĄ, Y INNE OKOLICZNOSCI
44:
OPISVIĄ.
45:
TABLICA CZWARTA
46:
PRAWA NADWORNEGO.
47:
Vrzędy Márſzałkow porządnie Státuty Káźimierzowe y Alexándrowe opiſuią.
48:
Wſzyſtkich porządków przeſtrzegáć y bydź Magiſter caeremoniarum.
49:
Popiſowáć Dworzány, im płáćić: Re=
50:
ieſtrá chowáć, y pieczą o nich mieć.
51:
Gośćie, y Rády Koronné prziymowáć
52:
Iuriſdycią rozſądzánia, Artykułów pe=
53:
wnych vpominánia, y karánia
54:
mieć ma.
55:
Cénę drogośći y tárgowé przy Dworze
56:
á w Woyſcze z Hetmánem ſtánowi.

strona: 309

1:
MARSZALEK.
2:
Márſzałkoſtwo, Kánclérſtwo, Podkán=
3:
clérſtwo, nie rozdziélnie ma bydz
4:
z któréykolwiek ziemie ludzióm da=
5:
wano.
6:
OBiecuiemy Kánlerztwo/ Pod=
7:
kánclérztwo/ Márſzałkoſtwo/ y inné
8:
Vrzędy Dworſkié rozdáwáć nie rozdźiél=
9:
nie ludźióm godnym/ choć z Wielkiéy
10:
Polſki/ choć z Máłéy Polſki.
Káźim. III w Nieſzo. y w Opok. Liſt


strona: 310

1:
O vrzędźiech Márſzałká Koronnégo
2:
y Nadwornégo.
3:
VRzędy Koronné y Dwor=
4:
ſkié/ zwłaſczá Márſzałków/ były
5:
do tego czáſu trzymáné z zwyczá=
6:
iu iákiégoś.
Alexánder w Piotrko. Liſt.

7:
Aczkolwiek każdy z
8:
nich wié ſwoię powinność y pra=
9:
cą: wſzákże dla tego/ iż dwá vrzę=
10:
dnicy w iednych ſpráwách obié=
11:
ráią ſie: częśćią téż iż nie było o=
12:
piſano/ czego káżdy z nich pilno=
13:
wáć miał:
14:
á ztąd przedawáły ſie
15:
obłędliwośći y omieſzkánia w
16:
tych rzeczach/ któré im przynależá=
17:
ło opátrowáć y czynić: y tákże
18:
między nimi niezgody bywáły.
19:
Dla tego zá ſłuſzną przyczyną ma
20:
bydź to opátrzono:
21:
iż vrząd Már
22:
ſzałká Koronnégo/ y Márſzałká
23:
Nadwornégo/ choćiaby obádwá
24:
álbo ieden z nich był ná Dworze/
25:
ma bydź ſprawcą y Miſtrzem w=
26:
ſzyſtkich Dworſkich cęremoniy:
27:
to ieſt/ zwyczáiów y Dworzan.
28:
PIECZą MIEC O SLVgách Dworu Królewſkiégo.
29:
Których oboygá ten będźie v=
30:
rząd/ popiſowáć Dworzány/ im
31:
płáćić/ reyeſtrá chowáć/ y wie=
32:
dźieć którzy ſą pilni/ którzy niedbá
33:
li/ y którzy dobrzy którzy źli:
34:
nie=
35:
poſłuſznych nie dopuſczáć ná dwo
36:
rze chowáć: ále nápomináć/ áby
37:
tákowi od ſłużby Dworſkiéy byli
38:
odkazáni. GOSCIE, Y RADY prziymowáć.
39:
Gośćie y Rády Koronné má=
40:
ią prziymowáć/ y tego ſtrzédz/ á=
41:
by káżdému powinna cześć z ſtron=
42:
ny Máieſtatu Królá Ieo M. we=

strona: 311

Márſzałkow, przy dworze Krol. rządu Kśięgi czwarte.
1:
dla záſługi oſoby byłá wyrządzá=
2:
na.
3:
Y tákże złé przykłády álbo wy=
4:
ſtępki máią miárkowáć/ álbo od=
5:
pędzáć/ álbo popráwowáć kará=
6:
niém/ wedle vczynku dopuſczo=
7:
négo: awo wſzyſtki rzeczy máią
8:
poſtánawiáć/ przekłádáć/ y ordy=
9:
nowáć/
10:
ták ná Dworze/ w Dwo=
11:
rzéch/ w domiéch/ komorách/ ábo
12:
pokoiach y v ſtołów Królewkich/
13:
iáko téż w innych vrzędźiéch y v=
14:
rzędnikach/ ku rycérſkim pocztóm
15:
Królá Ieo M. przynależących:
16:
KARANIE, VPOMINAnié, Exekucia, y rozſądzáć niektóré Artykuły.
17:
ná co ieſt mu dána zupełna moc
18:
vſtáwiáć/ odmięniáć/ y wſzyſtko
19:
z lepſzym porządkiem czynić/ zá ze=
20:
zwoleniém y władzą Królá Ieo
21:
M.
22:
A áczkolwiek Márſzałek
23:
Koronny tę włądzą zwykł mieć/
24:
iż gdy ón ná Dworze będźie/ ná
25:
ten czás Márſzałek Nadworny w
26:
żadné rządy vrzędowi ſwému
27:
przynależącé nie zwykł ſie wda=
28:
wáć:
29:
wſzákże iż Márſzałek Ko=
30:
ronny częſtokroć zwykł nie bywáć
31:
przy Dworze: áby tedy w nieby=
32:
tnośći ieo wiedźiał y vmiał Már
33:
ſzałek Nadworny odpráwowáć
34:
to/ co dobrym porządkiem przez
35:
Márſzałká Koronnégo było od=
36:
práwowano ná Dworze:
37:
vſtá=
38:
wiamy/ iż té vrzędy z powinno=
39:
śći vrzędu niech będą zobopólné
40:
y nie rózné tym ſpoſobem: Iż ile
41:
kroć Márſzałek Koronny będźie
42:
ná Dworze/ záwżdy ku káżdéy ſprá
43:
wie vrzędu ſwégo ma wezwáć
44:
Márſzałká Nadwornégo:
45:
zá iego
46:
wiádomośćią wſzyſtko czyniąc/

strona: 312

1:
co Márſzałkowému Vrzędowi
2:
przynależy. A gdy od Dworu
3:
odiácháć ma/ odda Reyeſtrá y
4:
ſpráwę vrzędu Márſzałkowi Na
5:
dwornému.
6:
W którym Már=
7:
ſzałku Koronnym niech będźie nay
8:
wysſza władza/ ku wſzyſtkim rze
9:
czam wysſzéy nápiſánym.
10:
A gdy iego nie będźie ná Dwo
11:
rze/ w oſobie mnieyſzégo Már=
12:
ſzałká niechay táſz będźie władza/
13:
á nie mnieyſza:
14:
którą Koronny
15:
Márſzałek ná Dworze oſobą ſwą
16:
będąc zwykł mieć.
17:
Którému Márſzałkowi/ gdy
18:
ſpráwuie vrząd Dworſki/ y ieſt
19:
ná nim oſobą ſwą/ ieſt przyſądzo
20:
né bránié Targowégo/ y władza
21:
vkłádáć cény rzeczóm:
22:
któré ná po=
23:
trzebę Dworſką bywáią przywie
24:
źioné. A tákowé Targowé bráć
25:
ma pomierniéy/ niż zwykł czynić/
26:
y nie ináczéy: iedno iáko práwem
27:
poſpolitym y zwyczáiem w mie=
28:
śćiéch y w miáſteczkach onych/ do
29:
których będźie przyiéżdżano/ zwy=
30:
kło bydź brano.
31:
A wſzákże o tar
32:
gowym polnym/ tedy tá moc
33:
niech będźie záchowáná do Het=
34:
máná Wielkiégo: áby zá ſpólną
35:
rádą zapłátá rzeczy byłá dawáná. CENę DROGOSCI y Tárgowé. VSTAWA NA MARSZALKI.
36:
A bądź domá/ bądź gdźie indźiéy
37:
Ieo Królewſka M. oſobą ſwą
38:
będźie/ tedy cokolwiek Márſzałek
39:
álbo Hetman ku płáceniu rzeczy/
40:
y ku poſpolitému poſtánowieniu
41:
chowáć poſtánowi: tákową v=
42:
ſtáwę przez obwołánié Woźnégo
43:
ma opowiedźieć.
44:
A ieſliby Marſzałek w płáce=

strona: 313

Márſzałkow. przy dworze Kro. rządu Kśięgi czwarte.
1:
niu rzeczy y targowégo z miáry wyſtępował/ niechay máią
2:
moc Rády ná Dworze będącé to miárkowáć/ y iemu roſkázo=
3:
wáć:
4:
którym ieſli Márſzałek nie będźie poſłuſzen/ tedy iáko nie=
5:
poſłuſzny do władzy y mocy Séymu Wálnégo/ który bliſko
6:
będźie/ niech będźie odnieśión y oſkárżón.
7:
Iest y innych vrzędów więcéy, któré Márſzałkowi Koronné=
8:
mu należą któré tylko w zwyczáiu ſą. Wſzákże ie znaydźieſz po=
9:
piſáné w kśięgách Zwyczáiów Koronnych, Lib. II. list 127. Autor
10:
tych kśiąg Krómer Biſkup Elſperſki.
11:
MARSZAŁEK W.X. LITEW.
12:
Zá Królá Stephaná téz nieiáka róznicá w téy mierze poczęłá
13:
byłá náſtáwáć między Márſzałki Litewſkiémi: á między Márſzał
14:
ki Koronnémi: ále byłá vſpokoioná:
15:
y iest o tym ordináćia Kró=
16:
lewſka zda mi ſie ná Conuokáciiéy w Lublinie przed kilką lat v=
17:
czyniona: Trzebá ſie o niéy pytáć.
18:
MARSZAŁEK NADWORNY
19:
Koronny.
20:
GDy Márſzałek Koronny odiéżdża ode Dworu, tedy oná
21:
wſzyſtká władza zoſtawa przy Márſzałku Nadwornym gdy przy=
22:
tomny ná Dworze zoſtánie. Bo y Dworem rządźi,
23:
y cénę ná rze=
24:
rzy przedáyné ſtánowi, y Targowé nań przychodźi.
25:
A ieſliżeby obádwá ná Dworze przytomni byli, tedy vrząd Na=
26:
dwornégo Márſzałká poniekąd pozoſtawa.
27:
A wſzákóż Król Ale=
28:
xánder poſtánawia, żeby Wielki Márſzałek, Márſzałká Na=
29:
dwornégo do wſzyſtkich rad y tráktátów wzywał: áby gdy on od=
30:
iedźie, wiedźiał/ iákoby miał continuowáć biég y poſtępek rządu
31:
Nadwornégo. O czym ná końcu znaydźieſz w Ordynáciiéy Kró=
32:
lá Alexándrá.
33:
MARSZALEK NADWORNY LITEWSKI.

strona: 314

1:
WIELMOZNEV A MILOSCIWEV PANV.
2:
IEO M.X. Ianowi Tarnowskiemu
3:
PODKANCLERZEMV KORONNEV,
4:
PROBOSCZOWI KRAKOWSKIEMV,
5:
&cę. &cę.
6:
IEſli ták iest, Wielmożny á Miłośćiwy Pánie, że Státut, który=
7:
by miał bydź porządnie wydány, miałby bydź piérwéy po Powie=
8:
ćiéch rozeſłány, y potym Korrectoróm podány:
9:
á náwet ná Séymie
10:
przez Królá Ieo M. y Senat ápprobowány: do czego ſie téż, zda mi
11:
ſie, chyli Státut świętéy pámięći Królá Zygmuntá: tedyby ſie zá le=
12:
dwie który Státut zoſtał, któré dotychmiast wydawano.
13:
Bo ácz
14:
Ieo M. X. Arcybiſkupá Laſkiego edicie Séymową ſententią
15:
iest authorizowány, ále żeby był ad iudicia wſzyſtkich przedtym
16:
rozeſłány, o tym nie znáyduią nigdźiéy:
17:
á dáleko mniéy authoro=
18:
wie, którzy potym w tych rzeczách prácowáli, nie mogli do tego kré
19:
ſu przyśdź. Wſzákże im ma zá co dźiękowáć poſteritas. Bo, by ſie
20:
byli nie wyrywáli, tedybyſmy byli ná tym wielce ſzkodowáli.
21:
Ia
22:
Wielm. á M.X. Podkánclérzy, áczem po té wſzyſtkié Séymy w
23:
tym eláborował, wſzákżem iednák do czegom godźił, nie mógł v=
24:
mierzyć. Swiádomá tego Wiel. Wáſzá, żem o tym w kąćie nie
25:
mówił:
26:
Bywáło o tym po kilká Séymów w kole Poſelſkim, náwet
27:
przez Ich M. Pány Poſły do Królá Ieo M. y do Senatu były té rze=
28:
czy odnieśioné. W tym odiazd Królá Ieo M. intencią moię prze=
29:
rwał.
30:
Wſzákóż to co ſie dotychmiast nie sſtáło, to ſie może sſtáć:
31:
gdyż ia to Volumen: dla tego po Woiewództwách rozsyłam, áby o
32:
tym káżdy mógł iudicium ferowáć in principali ſcopo: to iest, że=
33:
by porządnie y methodice té rzeczy in lucem wyſzły:
34:
pewieném te=
35:
go, że ſie nic nie pochybiło, o cobych &c publicam diſputationem
36:
ſuſtinere nie ſrómał ſie. Ieſli téż gdźie nieco ſie pochybiło, wſzák
37:
to może ieſcze popráwić, w ták wielu y wielkich rzeczach nie dźi=
38:
wia temu.
39:
Co ia mądrému baczeniu y rozſądkowi Wáſzéy Wiel.
40:
zoſtáwiam: y niewątpię, że W.M. poświadczy mi tego wſzyſtkié=
41:
go ſuo ſuffragio. Przytym ſłużby ſwé vniżoné do łáſki Wáſzéy Wiel. mégo M. Páná zálécam.

strona: 315

1:
PIĄTE KŚIĘGI
2:
PRAWA
3:
KANCELLARIIEY:
4:
W KTORYCH SIE ZAMYKA
5:
WSZYSTEK PORZĄDEK PISM
6:
KROLEWSKICH Y SEYMOWYCH,|PRZYWILEIOW, MANDATOW,
7:
WICI, DEKRETOW: Y PRAWA
8:
SVMMARIVSZ MIEYSCKICH
9:
KAVS.

strona: 316

1:
PIĄTA TABLICA
2:
PRAWA KANCELLARIIEY. Vrzędy Kánclerzá y Podkánclerzego.
3:
I. Liſtów práwu przećiwnych niewydáwáć:
4:
do cudzych źieḿ piſmá y Expedicię
5:
wypráwowáć.
6:
II. Spráwy Niemieckié ſądźić.
7:
III. Dekretá y Przywileie, Séymowé Con=
8:
ſtitucię ſpiſowáć, dochowáć, y Me=
9:
trykę Królewſką w ſwéy władzy
10:
mieć.
11:
IIII. Doktory, Kleryki, Muzyki, Króle=
12:
wſkié ſługi, y tym podobné w ſwéy
13:
opátrznośći mieć.
14:
O tym Tytuły niżéy położoné przeźrzy.

strona: 317

1:
CANCELLARIVS.
2:
Kánclérztwo y Podkánclérztwo,
3:
nierozdziélnie ma bydz z któ=
4:
réykolwiek ziemie ludzióm da=
5:
wano.
Káźim. III. w Nieſzo. y w Opok. Liſt.

6:
OBiecuiemy: KANclerztwo/
7:
Podkánclérztwo/ Márſzałkoſtwo/ y
8:
inné Vrzędy Dworſkié rozdáwáć nieroz=
9:
dźiélnie ludźióm godnym/ choć z Wiel=
10:
kiéy Polſki/ choć z Máłéy Polſki.
11:
Ná Kánclérztwie y Podkánclérz=
12:
twie Koronnym ieden ma bydz
13:
Duchowny, drugi Swietcki.
14:
POzwaláiąc ná prośby Pánów y Szláchty Koronnéy/ v=
15:
ſtáwiamy Státutem wiekuiſtym:
16:
iż ná przyſzłé czáſy ná vrzę=
17:
dy Kánclérzkié y Podkánclérzkié/ gdy będą wákowáć/ to ieſt/
18:
gdy vrzędnicy zemrą/ álbo ná inſzé vrzędy poſtąpią/ my y po=
19:
tomkowie náſzy ná ieden vrząd z tych dwu iednę perſonę du=
20:
chowną/ á drugą świetcką przełożyć mamy:
21:
á to dla ſpraw/
22:
któré niekiedy tákowé przypadáią: iż Duchownéy oſobie ſkute=
23:
cznéy Exekuciiéy ich czynić ſie nie godźi.
24:
Vrzędy Kánclérzkié, ná Séymie
25:
Wálnym Król ma rozdáwáć, z
26:
porádą Rádnych Pánów.
Zygmunt. Liſt. Alexánder w Rádom. Liſt. Alexánder w Piotrko. Liſt.

27:
VRzędy Káncelláriéy/ Król nápotym ma rozdáwáć ná
28:
Séymie Wálnym z porádą Rádnych Pánów.
29:
PIERWSZY VRZĄD
30:
KANCLERZKI.
31:
Kánclérz y Podkánclérzy, liſtów
32:
práwu przećiwnych, wydawáć
33:
nie máią.
34:
KAnclérz y Podkánclérzy liſtów ná donácię y zapiſy dóbr/
35:
nie ma ináczéy wydáwáć/
36:
iedno iáko Práwá Koronné w ſobie
37:
máią. A liſty práwu przećiwné té máią bydź rozumiáné: li=
38:
ſty zákázuiącé ſądów/ któré wychodzą nie zá potrzébą Rzeczy=
39:
poſpolitéy: tákże Kommiſsię między oſobámi:
40:
chybá żeby o=

strona: 319

Káncelláriiey rządu Kśięgi piąte o przeſłuchywániu ſpraw.
dźiał má gránicach/ y zá zezwoleniem ſtron były ieſcze o wol=
1:
nośći od poſpolitégo ruſzenia ná woynę.
2:
Temuz podobny, ále cum poena.
3:
STátut Królá Alexándrá w mocy zoſtáwuiąc de bonis
4:
menſae Regalis vſtáwuiemy: áby Kánclérz y Podkánclérzy Ko=
5:
ronni/nie śmieli liſtów mimo Státut ten wydáwáć/ ná do=
6:
nácię/ obligáćię/ vendicię/ feudá/ pod vtráceniém vrzędu ((t. łać))
7:
Odpráwá liſtów y przywileiów do
8:
ziemie Inflantckiéy.
9:
LIſty/ Przywileie wſzelákié/ pod dwiemá pieczęćiámi/ Ko=
10:
ronną y Wielkiégo Kśięſtwá Litewſkiégo/ máią bydź do téy
11:
prowinciiéy dawáné:
12:
á któryby inákſzym obyczáiem co w téy
13:
prowinciiéy vprośił/ otrzymał/ to ważno y trzymano bydź
14:
nie ma.
Zyg. Aug. Piotrko. Liſt. w Conſtit.
Zyg. III. w Wárſzá. Liſt Státut.
Zyg. Aug. w Piotrko.

15:
DRVGI VRZĄD
16:
Kánclérze ſpraw Niemieckich, y
17:
tákze Refferendarze máią prze=
18:
ſłuchywáć, y Królowi ſpólnie
19:
odnośić.
20:
IZ w ſądźiéch Niemieckich wiele ſpraw zwykłá Szláchtá
21:
mieć:
22:
gdy tedy tákowé rzeczy przydádzą ſie/ tedy ie z Rádámi/
23:
któré przy nas ná ten czás będą/ będźiemy ſądźić y odpráwo=
24:
wáć. A Kánclérze z Refferendarzámi będą ich ſłucháć/ y przy
25:
ſtronách nam ie odnośić.

strona: 320

1:
PRAWA MIEYSCKIEGO METHODVS
2:
álbo porządek.
3:
Burmiſtrz
4:
Wóyt,
5:
Ráycá,
6:
Gromádá,
7:
Wilkirze,
8:
De Parentela, iáko téż niżéy vźrzyſz w Ziemſkim
9:
práwie. ((w. 10 do 14. t. łać.))
Stephan Liſt.

10:
Té rzeczy któré vprzédzáią ſąd.
11:
Rzeczy przy ſámym ſądźie trzebá záchowáć: co
12:
Formam iudicij zową.
13:
Item, co záchowano ma bydź przy ſądźie:
14:
Iáko ſą, Appellácia do Królá do Wysſzégo práwá. do Siedmi miaſt.
15:
Rzeczy któré ſądowi ſwému zá=
16:
chowuie Król, z ſtrony práwá
17:
Mieyſckiégo, ((w. 23 i 24 t. łać.))
18:
któré z oſtrzeżeniém rzeczy w Státućie opiſánych
19:
ſądowi náſzému należéć będą.
20:
Z ſtrony przezyſków interim
21:
otrzymánych przećiw miáſtóm: tákże téż mieſczan przećiw ſzlá=
22:
chćie/ to ſie záchowáć ma/ do vznánia náſzégo/ iáko około prze=
23:
zyſków Duchownych.
24:
Item, ſądźić 12. ſpecies alienationis bonorum regni, y refe=
25:
rowáć do Królá gdy áppelluią, iáko ſą wysſzéy w piérwſzych kśię=
26:
gách opiſáné, to iest: Wieczność, Dożywoćia, Lenná, Fouda,
27:
Arendi, Frymárki, Nádánia, Fundácię, Dániny y Donácie, Ká=
28:
duki y Wákáncie, Nullo iure, Expectátywy, Iurgielty, Wyku=
29:
pná.

strona: 321

Kancelláriiey rządu Kśięgi piąte o wpiſowániu do kśiąg.
1:
ADMONITIO.
2:
Potym ná kogo prziydźie correctura iurium, niech pámięta, że tu
3:
ná tym mieyſcu ma bydź wizerunk práwá mieyſckiégo ex iure Sa=
4:
xonico ſtátecznie włożyć.
5:
TRZECI VRZĄD
6:
W KANCELLARIIEY:
7:
Kśięgi/ kędy Dekretá y Przywileie ſą ſpiſá=
8:
ne/ y Metryki/ dobrze ſpráwowáć y chowáć/
9:
y wydawáć z nich ſpráwnie.
Zygmunt w Piotrk.

10:
Co wpiſano ma bydz w kśięgi Kán=
11:
celláriiéy: y tákze gdy kto liſty
12:
ſtráći, álbo mu będą zfałſzowáné.
13:
ABy ná przyſzłé czáſy kśięgi Káncelláriiéy náſzéy tym pilniéy
14:
były piſáné y chowáné/ chcemy y mocnie ſkázuiemy/
15:
áby Kán=
16:
clérz y Podkánclérzy Koronni ſámi/ tákowe kśięgi pod ſtrażą
17:
ſwą mieli: y niech máią iednégo álbo dwu piſárzów przyśię=
18:
głych/ którzy wſzyſtkié przywileie/ Dekrety/
19:
zeznánia/ y inné
20:
rzeczy/ któré ku potrzebie y przeſpieczeńſtwu ludzkiému przed
21:
námi ſie dźieią/ y zá pieczęćią náſzą bywáią pozwaláné/ ſczérze
22:
y wiernie w kśięgi tákowé ábo Reyeſtrá wpiſowáli.
23:
A gdy=
24:
by kto z poddánych náſzych zá przygodą iáką nieſczęſną/ álbo z
25:
tráfunku liſty od nas wydáné y w kśięgi Káncelláriiéy náſzéy
26:
wpiſáné ſtráćił/ álbo iákokolwiek zfałſzowáné álbo zgwałco=
27:
né: miał:
28:
Vrzędnicy Káncelláriiéy náſzéy będą powinni wſzy=
29:
ſtkim tákim/ gdy będą prośić/ przez wſzelkiéy trudnośći y zbra=
30:
niánia/ inſzé liſty z kśiąg náſzych/ nie odmięniáiąc nic z piér=
31:
wſzych liſtów/ pod pieczęćią náſzą wydáć.

strona: 322

1:
CZWARTY VRZĄD
2:
Miſtrze y Doktory kreowáć.
3:
TE poſtánawiamy: iż ilekroć którzy Studenći w któréy=
4:
kolwiek profeſsiiéy przez Doktory ábo Miſtrze ná examen we=
5:
dle zwyczáiu będą przypuſczeni:
6:
tedy Kánclérz náſz ná ten czás
7:
będący/ iáko zwiérzchnieyſzy/ ono examen ápprobowáć będźie
8:
miał wſzelką moc.
Włádiſłáw Iagełło w Kráko.

9:
Téż y Kśiężą Królewſką, Muzyki, y inné tym podobné w
10:
ſwoim regimenćie ma Kánclérz: Laſkę téż nośi przed Królem w
11:
niebytnośći Márſzałków. Są y inné powinnośći iego, któré znay=
12:
dźieſz w Kśięgách Conſuetudinum regni, List 129.
13:
KANCLERZ LITEWSKI.
14:
Ten Litewſkié ſpráwy opátruie, wſzákże y Polſkich ſie doty=
15:
ka: zwłaſczá gdy Polſkich Kánclérzów niemáſz. Bo y od Królá in
16:
publico oręduie,
17:
y Poſłóm cudzoźiemſkim odpowiédź dáie, zwła=
18:
ſczá Tátárſkim, y Moſkiewſkim. Téż Inflantckié liſty bez przy
19:
łożenia pieczęći Litewſkiéy nie ſą ważné. O czym wysſzéy.
Alexánder w Piotrk. Liſt.

20:
PODKANCLERZY.
21:
Kánclérzá y Podkánclérzégo,
22:
rowna authoritas.
23:
KAnclérzkié y Podkánclérzkié vrzędy/ od tego czáſu wła=
24:
dzą/ exekucią/ odpráwą y zwyczáiem/ ták máią bydź ſporządzo=
25:
né/ iákoby właſnie iednéy mocy były rozumiáné.
26:
KANCLERZ Y PODKANCLERZY Liſtów práwu
27:
przećiwnych nie ma wydáwáć. O czym wysſzéy dwá Státuty,
28:
przy vrzędźie Kánclérzowym.

strona: 323

Káncelláriiey rządu Kśięgi piąte o ſekretarzu wielkim.
1:
SEKRETARZ WIELKI.
2:
O Sekretarzu więtſzym, y przywi=
3:
leiu iego.
4:
DLa wielkośći Sekretarzów: gdyż káżdy z Piſárzów y
5:
tákże z Komorników chodząc do Komory Królewſkiéy Sekre
6:
tarzem ſie zowie:
7:
poſtánowiono ieſt zá ſpólnym Królá Iego
8:
M. y Pręłatów/ y Pánów zwoleniém/ áby ieden był zawżdy
9:
Sekretarz: który ma wiedźieć táiemné odpráwy Rzeczypoſpo-
10:
litéy.
11:
Który téż będźie do tych táiemnic przypuſczon/ któré
12:
Kánclérzowi y Podkánclérzemu króleſtwá będą opowiedźiá=
13:
né. Który téż niech będźie piérwſzy oczekawáiący Pręlatur/
14:
Doſtoieńſtw/ y innégo Duchownégo opátrzenia:
15:
y ten ma
16:
wnet po Kánclérzu y Podkánclérzym/ ná tákowé Vrzędy
17:
wſtępowáć.
18:
Tákowyz drugi Státut, o opátrze
19:
niu Sakr. Wielkiégo: któré ſo=
20:
bie Król w mocy zoſtáwił.
Alexánder. Liſt.

21:
W Státućie Alexándrá Królá/ co ieſt nápiſano o Kánclé=
22:
rzu y Podkánclérzym/ około opátrowánia ich ná Doſtoień=
23:
ſtwá y Vrzędy Duchowné y Swietckié: tedy ták to opátruiąc
24:
ſkázuiemy:
25:
Iż My y potomkowie náſzy máią mieć ſłuſzny
26:
wzgląd ná prace y zaſługi ich. Wſzákże w náſzéy y potomków
27:
náſzych dobréy woléy to zoſtáwiamy:
Zygmunt w Kráko.

28:
áby wedle zaſług y dźiél=
29:
nośći káżdégo/ nam to było wolno/ iáko ſie czás poda/ y tu=
30:
dźiéſz Rzeczypoſpolitéy będźie pożyteczne/ káżdégo z nich ná
31:
wysſzy ſtan y opátrzenié wysſzé podniéźć:
32:
któré tákże vmiár=
33:
kowánié (około podnieśienia) Sekretarzá piérwſzégo/ álbo
34:
więtſzégo chcemy rozumieć.
35:
REFERENDARZE.

strona: 324

1:
Ná Dworze Królá Iego M. máią
2:
bydz dwá Sekretarze w Práwie
3:
vczeni,
4:
którzy ſkárgi przeſłuchá
5:
né odnośić máią, y wedle zdánia
6:
Królá Iego M. odpráwowáć.
7:
DLa iáſnieyſzégo czynienia ſpráwiedliwośći/ y odpráwo=
8:
wánia ſkárgi kłádących/ vſtáwiamy:
9:
áby dwá byli w Práwie
10:
vczeni/ ieden Duchowny drugi świetcki: którzy przez nas o=
11:
bráni/ máią zá Dworem ieźdźić/ á ći będąc przyśięgli/ máią ſłu=
12:
cháć ſkarg:
13:
y té vrzędnikóm Káncelláriiéy Króleſtwá náſzégo
14:
wiernie winni będą odnośić: ći lepak zá náſzym y potomków
15:
náſzych roſkazániém/ odpráwowáć będą wedle tego/ iáko prá=
16:
wo y ſpráwiedliwość rádźić będźie/ y iáko ſkárżących ſie potrze
17:
bá będźie potrzebowáłá.
18:
A niechay śiedzą przyſłuchawáiąc
19:
ſkarg po Mſzy náſzéy/ áż do godźiny obiedniéy: po obiedźie zá=
20:
śię do wieczerzy/ ábyſmy wolniéy mogli rádam y innym ſprá=
21:
wam náſzym przypilnowáć.
22:
Wſzákże ſpráwy ſądowné Sé=
23:
dźiému wedle Státutu máią bydź zlécáné.
24:
Refferendarze w ſpráwy ſądowé w=
25:
dáwáć ſie nie máią, iedno tylko
26:
przy Królu ſpraw máią ſłucháć.
27:
REfferendarze náſzy tylko ſkarg á nie ſądów/ wedle Stá=
28:
tutów Króleſtwá/ pilnowáć będą: áni ſie nápotym w ſądy
29:
świetckié miéſzáć będą mogli/ tylko przy bytnośći náſzéy/ gdy
30:
ſámi przy vznániu ſpraw oblicznie będźiemy.
31:
Abowiém przy
32:
nas śiedzieć/ y rádę dáwáć będą mogli. któré téż wedle Stá=
33:
tutów będźiemy záwżdy náznáczáć/ gdy będą wákować. A
34:
Sędźiowie y Podſędkowie źiem ſpraw ſłucháć/ y oné ſądźić
35:
ná Dworze náſzym będą/
36:
wedle Státutu Káźimiérzá/ który
37:
ieſt nápiſan ná dźieśiątym liśćie.
Zygmunt w Kráko. Liſt. Zygmuut w Piotrko.


strona: 325

Káncelláriiey rządu Kśięgi piąte o Referendarzách.
1:
O tychze Referendarzách.
2:
WEdle Státutu Roku 1538. Referendarze náſzy zácho=
3:
wywáć ſie máią.
4:
Referendarze ſpráwy Niemieckié
5:
Królowi referowáć máią.
Zyg. Aug. Tenże. Támże.

6:
IZ w ſądźiéch Niemieckich wiele ſpraw Szláchtá miéwa:
7:
gdy ſie tákowé ſpráwy przytoczą: tedy ie z Rádámi/ któré przy
8:
nas będą/ odpráwowáć y ſądźić będźiemy.
w Zwyczáioch źiemie Krákow. Liſt.

9:
A Káncellária z
10:
Referendarzmi przeſłuchawáć ich będźie/ y przy ſtronách re=
11:
ferowáć.
12:
PIECZĘC.
13:
Liſt nie pieczętowány nic nie wazy.
Stephan. Liſt.

14:
ITem, Proſtą Minutą nic ſie dowiéźć nie może: Ale ie=
15:
dno liſtámi álbo minutą pod pieczęćią/ álbo Kśięgámi przed
16:
ſądy.
17:
Oſobnéy pieczęći Król nie ma vzy=
18:
wáć iedno Koronnéy.
19:
OBiecuiem téż ſłowem náſzym Królewſkim/ iż my y po=
20:
tomkowie náſzy/ Sygnetu żadnégo vżywáć nie mamy/ áni pie
21:
częći oſobnéy w ſpráwách Rzeczypoſpolitéy náleżących/ ((t. łać.))
22:
iedno Koronnych pieczęći/
23:
któré przy
24:
Kánclérzach y Podkánclérzach ſą/ ták Polſkich iáko y Litew=
25:
ſkich
26:
Ale y w ſtárych liśćiéch znáyduiemy oné ſłowá: ((do końca strony t. łać.))

strona: 326

1:
LISTY.
2:
Szácunek liſtów Káncelláriiéy.
3:
ABy poddáni náſzy w Káncelláriiéy náſzéy od Piſárzów
4:
nád ſpráwiedliwość nie byli obćiążeni: ſkázuiemy/ áby nápo=
5:
tym od pozwów w Kancelláriiéy nic nie brano:
6:
Od Prokuráciiéy trzy groſze.
7:
Od Kommiſsiiéy z Mándatem/ dźieśięć groſzy.
8:
Od zezwolenia ná dobrá náſzé królewſkié/ dwá złoté.
9:
Od innych zapiſów poſpolitych/ dwie kopie.
10:
Od liſtów káżdych zámknionych/ ſzéść groſzy.
11:
Od liſtów wiecznych ná pérgáminie z iedwabiem/ pięć kóp.
12:
A tákowy przerzeczony ſzácunek ſkázuiemy/ áby był chowan z
13:
łáſki náſzéy przećiwko ſzláchćie:
14:
którym w téy mierze tę łáſkę
15:
przed innémi chćieliſmy okázáć. Ale mieſczánie/ Zydźi/ y lu=
16:
dźie poſtronni będą płáćić liſty wedle nálazku y woléy Kán=
17:
celláriiéy náſzéy.
Zygmunt w Piotrko. Liſt.

18:
Potwiérdzenié tego Státutu.
19:
CHcąc vſtrzédz/ áby ſzláchtá vćiążoná nie byłá/ ponawia=
20:
my Státut: áby vrząd Grodzki nic nie brał od w więzowá=
21:
nia.
Zyg. Aug. w Piotrk.

22:
Káncellária téż/ Ziemſcy Piſárze y Grodzcy/ około brá=
23:
nia wſzelákich liſtów y piſánia/ máią ſie záchowáć wedle Stá=
24:
tutu Królá Iego M. Oycá náſzégo: tákże od membran po=
25:
zwów y wzdawánia.
26:
Kto liſty ſtráći ná dobrá królewſkié.
27:
A Ktoby powiádał/ iż liſty ſtráćił ná dobrá królewſkié: á
28:
ieſliby o zgubie ich w roku/ który od ſtrácenia liſtów poczytan
29:
bydź ma/
Aleksánder w Piotr. Liſt.

30:
iáwnégo y dowodnégo świádectwá álbo oświád=
31:
czenia przez Stároſtą y Woiewodą ſwéy źiemie (bo przed ni=
32:
mi to bydź ma) nie vczynił:
33:
tákowy/ gdy rok po ſtráceniu li=
34:
ſtów wynidźie/ iuż nie otrzyma odnowienia: áni będźie miał
35:
drógi ku dowodowi ná nie ná wieki. A dowód ſtráconych
36:
liſtów czynić będźie przed Królem Ieo M.

strona: 327

Káncelláriiey rządu Kśięgi piąte o pieczęći y liśćiech.
1:
WYKŁAD LISTOW.
2:
A tákowé wykłádánié ma bydz proſté
3:
á nie wykrętné.
Zygmunt w Piotrk.
Zygmunt w Kráko.

4:
PRzywileie poſpolité y oſobliwé/ nie máią bydź wykłádá=
5:
niém iákim ná iné rozumienié obrácáné/ iedno ná to: iáko w ſo=
6:
bie brzmią/ y ták iáko w ſobie ſą nápiſáné: á ináczéy nie máią
7:
bydź rozumiáné.
8:
Ieſli kto fałſz liſtóm záda.
9:
ABy nápotym złość potwarców y krzywoprzyśiężców/
10:
ſwawola byłá pohámowáná y zádźierzáná/ vſtáwiamy przez
11:
ninieyſzy liſt:
12:
iż ktoby v ſądu liſty ſtronie ſwéy przećiwnéy w
13:
fałſzu podeyźrzáné vkazał: á ſtronáby ſie nápiéráłá y prośiłá ná
14:
tákowé liſty o dowód: będźie ich powinien kśięgámi ſądow=
15:
némi źiemſkiémi dowiéść.
16:
Do których kśiąg/ gdyby ſie ten/
17:
który liſt vkázuie/ odwołał/ y prośił áby do nich był odeſłan/
18:
ma mu bydź dáná dylácia ná piérwſzé roki źiemſkié/ któré po téy
19:
ſpráwie nablisſzé będą.
20:
Ná których ieſli dowiedźie/ iż liſt iego
21:
ieſt w kśięgách/ tedy nie będźie powinien innémi ſpoſoby oné=
22:
go liſtu dowodźić. Ale gdy ten/ który liſt pokázuie/ nie mógł=
23:
by kśięgámi źiemſkiémi onégo dowiéść:
24:
w tákowéy rzeczy ten/
25:
który liſt do ſądu wnośi/ támże będźie powinien miánowáć
26:
ośmnaśćie świádków/ ſzláchćiców ośiádłych: mężów dobréy
27:
y cáłéy wiáry y ſławy:
Zygmunt w Piotrk.
Zygmunt w Kráko.

28:
z których przez onégo/ który liſt bydź po=
29:
deyźrzány o fałſzu twiérdźi/ ſześć mężów máią bydź obráni:
30:
którzy weſpółek z onym/ który liſt podeyźrzány w fałſzu poká=
31:
zuie/ ſześć mężów máią bydź obráni:
32:
á ći weſpółek z onym/ któ=
33:
ry liſt podeyźrzány wnośi/ przyśięgą/ iż on liſt nie ieſt fałſzywy/
34:
ále ſłuſznie z kśiąg ſądowych wyſzedł/ popráwić będą powin=
35:
ni.
36:
A ieſli ten/ który liſt vkázuie/ kśięgámi bydź ſpráwiedliwy
37:
y ſłuſzny dowiedźie/ tedy ten/ który vpornie liſtowi fałſz zádał/
38:
cztérnáśćie grzywien pieniędzy poſpolitych ſtronie ma przepáśdź:
39:
y nád to we trzech grzywnách pieniędzy/ któré tudźiéſz
40:
ſądowi będą zápłáconé/ ma bydź ſkazan. A gdźieby Akt y
41:
kśiąg źiemſkich nie było/ álboby pogorzáły/ álbo mocą nieprzy=

strona: 328

iaćielſką były ſtráconé/ álboby którymkolwiek przygodnym
1:
przypadkiem zginęły:
2:
tedy doſyć bydź rozumiémy/ iż w táko=
3:
wym przypadku liſt/ który zá podeyźrzány ieſt mian/ będźie do=
4:
wiedźión y oczyśćión wedle zwyczáiu ſtárégo: to ieſt/ onégo
5:
ſámego y innych dwu świádków ſzláchćiców ośiádłych dobréy
6:
y nie nágánionéy ſławy ćieleſną przyśięgą.
7:
((w. 7 do 10 t. łać.))
8:
IZ téż Práwem poſpolitym róznym vrzędóm/ rózné ſpráwy
9:
ſą przypiſáné: cokolwiek źiemſkim ſpráwam ſądowym należy/
10:
któré przy bytnośći náſzéy ſpráwowáné bywáią:
11:
to w źiemſkié
12:
kśięgi wpiſowano bydź ma/ á inſzé rzeczy y ſpráwy/ do Káncel=
13:
láriiey náſzéy/ wedle ſtárádawnégo zwyczáiu y Státutu/
14:
Roku Páńſkiégo/ 1538.
15:
METRYKA KANCELLARIIEY.
16:
Káncelláriiéy kśięgi, które Metry=
17:
ką zową, nic nie wazą ku dowodo
18:
wi ná máiętnośći.
Zyg. Aug w Piotrko. w Conſti. Liſt.
Zygmunt w Piotrk.

19:
GDyż nie máłą ſzkodę muśieliby podiąć wiele z poddánych
20:
náſzych/ gdyby kśięgi álbo Reyeſtrá/ w których wielkiéy wagi
21:
Przywileie y inſzé práwá ludzkié/ y tákże munimentá ſą wiernie
22:
wpiſáné/ miáły bydź miáné zá podeyźrzáné:
23:
iáko o tym y do te=
24:
go czáſu zá róznym rozumieniem mniemánié było, y niektórzy
25:
byli/ którzy o to prośili/ áby kśięgi tákowé były zkáſowáné.
26:
My tedy chcąc niektóré z boiáźni nie potrzebnéy wyzwolić/ ná
27:
ninieyſzym Séymie ſkázuiemy:
28:
áby żaden z poddánych náſzych
29:
nie mógł bydź ruſzan/ gában/ y ku nieprzeſpieczeńſtwu o máię=
30:
tnośći ſwé przywodzón zá tákimi liſty/ któréby z kśiąg Káncel=
31:
láriiéy były wyięté/ żeby iemi miano królewczyzny dowodźić.

strona: 329

Káncelláriiey rządu Kśięgi piąte o ſtráconych liśćiech.
1:
Abowiém tákowé liſty ku tákiému dowodowi/ áby kto z pod=
2:
dánych náſzych miał bydź máiętnośćiách ruſzan/ ſkázuiemy
3:
bydź nikczemné y nieważné.
Támże. Zygmunt w Piotrk.

4:
Co wpiſano bydź ma w kśięgi Káncelláriiéy: y tákże gdy kto
5:
liſty ſtráći/ álbo mu będą zfałſzowáné. Ten Státut znaydźieſz
6:
wysſzéy, w Trzećim vrzędźie Káncelláriiéy.
7:
Ieſliby liſtów w kśięgach Káncel=
8:
láriiéy nie było, álbo zeby były
9:
podeyzrzáné.
10:
ALe gdźieby liſty z kśiąg Káncelláriiéy wyięté powiedźiał
11:
kto bydź podeyźrzáné/ y ieſliby Reyeſtry álbo kśięgámi Kán=
12:
celláriiéy dla ſtárości nie mogły bydź dowiedźioné/ tedy przy=
13:
śięgą tego/ który ie pokázuie/ iáko obyczay ieſt/ maią bydź po=
14:
práwioné.
15:
IASNIE WIELMOZNEMV PANV.
16:
Ieo M. Panu Ianowi Firleiowi,
17:
Z DĄBROWICE,
18:
ODSKARBIEVKORONNEV
19:
&cę. &cę.
20:
CHoćbym chćiał minąć W.M. Miłośćiwy Pánie, nie mo=
21:
gę tego żadną miárą vczynić,
22:
gdyż ten porządek zá ſobą to pocią=
23:
ga: á co więtſzégo, zacné cnoty y godność, któré przy W.M. pan
24:
Bóg zoſtawił, do tego mię wiodą y vpomináią: ktemu co dźień, y
25:
co rok, to więtſzą á więtſzą expectátią o W.Wielm. ludźie póy=
26:
muią:
27:
w czym ſie vpewniamy, że W.M: nietylko zrównaſz z przo=
28:
dki ſwoimi, ále y wiele ich zámierzyſz. Czego ie ieden ſługá do=
29:
mu W. Wielm. W.M. wiernie życzę, y winſzuię:
30:
y ná znák te=
31:
go, to Ius Fiſcale iáko Wielkiému Podſkárbiému Koronnému
32:
dedikuię y ofiáruię. W.M. móy M. Pan, z miłośćiwą łáſką
33:
przyiąć raczyſz, y mym M. pánem będźieſz, proſzę.

strona: 331

1:
SZOSTE KSIĘGI
2:
PRAWA FISCI
3:
SKARBOWEGO.
4:
O POMNOZENIV: Y SZAFOWA=
5:
NIV PORZĄDNYM SKARBV KO=
6:
RONNEGO POSPOLITEGO, Z
7:
STATVTV PRAWA KORONNE=
8:
GO POSPOLITEGO.

strona: 332

1:
SZOSTA TABLICA
2:
ná kſztałt Praw Rzymſkich: w któréy Leges
3:
Fiſci. Skárbowé Práwo zámyka ſie. POLNY PISARZ PISARZ SKARBOWY. POBORCE. Korony/ Chorągwie. Pánem Rádnym, iáko y inni Senatorowie. ((reszta strony t. łać.))

strona: 333

1:
PODSKARBI,
2:
Y SKARB.
3:
ABY SIE WSZYSTKIM WOBEC
4:
dobrze działo, Król oko opátrznośći ma
5:
mieć: ále ieſcze więcéy, áby ſkarb poſpoli=
6:
ty okwitſzy był.
Káźi. III. Liſt.

7:
IZ ácz z powinnośći Krolewſkiey
8:
ſczodrobliwośći/ ku wſzyſtkich poddánych
9:
pożytku y rozmnożeniu/ oko opátrzno=
10:
śći mielibyſmy mieć: wſzákże więtſzą pil=
11:
ność około rozmnożenia ſkárbów/ y pro=
12:
wentów Króleſtwá náſzégo/ mieć przy=
13:
ſtoi:
14:
ábyſmy z nich króleſtwá y poddánych
15:
náſzych pożytki mogli opátrowáć.

strona: 334

1:
O chowániu y ſzáfowániu pieniędzy
2:
królewſkich.
Zygmunt w Kráko. Liſt. Alexánder Krol Liſt. Zyg. Aug. w Wárſzá.

3:
IZ té rzeczy/ któré od wſzyſtkich dla poſpolitégo pożytku
4:
bywáią znoſzoné/ godźi ſie/ ieſli ich co odpráwiwſzy/ zá czáſem
5:
przypadáiącé potrzeby/ zoſtánie/ dla przyſzłych potrzeb pilnie
6:
chowáć:
7:
Vſtáwiamy/ áby cokolwiek przyda ſie poſpolitych
8:
pieniędzy do ſkárbu włożyć/ to było w mocy y ná woli náſzéy
9:
y potomków náſzych ták ſzáfowáć/ iáko pożytek y potrzebá kró=
10:
leſtwá potrzebowáć będźie/
11:
vżywáiąc w tym rády Pánów
12:
Rádnych/ którzy ná ten czás známi/ álbo z potomki náſzémi bę=
13:
dą: y rádząc ſie Pánów onéy ziemie/ w któréy ſłuſzny przyda ſie
14:
czás opátrzenia pożytku poſpolitégo vczynić.
15:
A cokolwiek/
16:
opátrzywſzy potrzeby poſpolité/ zbędźie: ſkázuiemy/ áby wier
17:
nie w ſkárbie było chowano: z którégo ieſliby kto wźiął/ v=
18:
chwyćił/
19:
álbo którymkolwiek ſpoſobem ná potrzeby właſné
20:
obróćił/ a zwłaſczá/ gdy ieſcze Królá nie obiorą/ niech będźie o=
21:
ſądzón/ iż ieſt zdrády/ y ſkrádźienia Rzeczypoſpolitéy winien.
22:
Vrząd Podſkárbiégo nie ma nigdy
23:
wákowáć.
24:
STárémi króleſtwá náſzégo vſtáwámi/ w wiedźiono ieſt
25:
ſłuſznie y potrzebnie: áby záwżdy był Podſkárbi Roronny/ y
26:
Podſkárbi Nadworny: iákóż do tego czáſu zwykło to bydź.
27:
Skarb Koronny.
28:
PIlna á pótrzebna nam ſie rzecz zdáłá/ áby Skarb Koron=
29:
ny był rządnie oddawan Podſkárbiému. Przetóż gdykol=
30:
wiek Podſkárbſtwo komu damy/ tedy záraz deputowáć bę=
31:
dźiemy cztérzech z Rády Koronnéy/
32:
dwu z Wielkiéy/ á dwu z
33:
Máłéy Polſki/ ex maioribus Conſiliariis: którzy z Reyeſtru od=
34:
dáć wſzyſtko w ſkárbie Podſkárbiému máią/ ták Korony/ iáko
35:
y inné wſzyſtkié rzeczy do ſkárbu należącé/ téż y wſzyſtkié przy=
36:
wileie/ y liſty Koronné.
37:
A wſzyſtko porządnie ſpráwiwſzy y
38:
ſpiſawſzy/ ieden Reyeſtr nam oddáć máią/ drugi przy ſobie
39:
mieć/ trzeći Podſkárbiému dáć/

strona: 335

Podſkárbiego rządu Kśięgi ſzoſte o ſkárbie Koronnym.
1:
Podſkárbi zvrzędem ſwym nie ma
2:
innych dignitarſtw dzierzeć.
3:
IZ prośili Poſłowie źiemſcy/ áby Márſzałek y Podſkárbi
4:
Koronny przy vrzędźiéch ſwych/ Dignitarſtw nie trzymáli.
5:
Ponieważ/ że z tychże vrzędów ſwych/ y mieyſce/ y Wotóm w
6:
Rádźie náſzéy máią y záwżdy mieć mogą/ á niemogą záś dwoy
7:
gá mieyſcá w Rádźie zaśiadáć.
Zyg. Aug. w Piotrk. Liſt. w Conſti.

8:
Ná ten czás/ żeſmy té vrzędy
9:
ná początku pánowánia náſzégo/ weſpółek z Doſtoieńſtwy zá=
10:
ſtáli/ y pámięć ieſt/ że y zá nieboſczyká Królá Zygmuntá Oycá/ y
11:
innych przodków náſzych:
12:
tákże téż weſpółek té vrzędy z Digni=
13:
tárſtwy bywáły: tedy poſseſsory ich teráznieyſzé przy doſtoień
14:
ſtwách zoſtáwiamy.
Alexánder Krol Liſt

15:
Awſzákże/ iż zwłaſczá czáſu poſpolitégo
16:
ruſzenia ná woynę/ oſobné przy oſobie náſzéy vrzędów koron=
17:
nych/ á oſobné téż Dignitarſtw gdźie indźiéy/ ná ſwych miey=
18:
ſcách/ powinowáctwo y ſpráwá bydź muśi.
19:
Przeto po za=
20:
ſzćiu teráznieyſzych poſseſsorów/ nie mamy tych Vrzędów
21:
żadnému Dignitarzowi dáwáć.
22:
PODSKARBI NADWORNY.
23:
O właſnośćiách Nadwornégo
24:
Podſkárbiégo.
25:
A Ná Dworze Nadworny Podſkárbi/ iáko ſkárbów Dwor
26:
ſkich Sekretarz/ niech będźie człowiek dobry/ ſkrómny y rozu=
27:
mny: który przez Królá Ieo M. będźie vſtáwion y trzyman:
28:
áni nigdy od Dworu nie ma bydź oddalón.
29:
Który to w nie=
30:
bytnośći Podſkárbiégo Koronnégo wſzyſtki pieniądze docho=
31:
dów Królewſkich/ y inné zkądkolwiek do Máieſtatu królew=
32:
ſkiégo dáné/ do ſkárbu będźie brał/
33:
y onémi zá rádą vrzędni=
34:
ków Y Rad Nadwornych będźie ſzáfował/ zá roſkazániém Kró=
35:
lá Ieo M. y wſzyſtkié inné rzeczy będźie czynił z Dworzány y z
36:
naiemnémi żołniérzmi/ któré Podſkárbiému Koronnému przy=
37:
należą.
38:
A wſzákże/ gdy Podſkárbi Koronny oblicznie będźie/
39:
Podſkárbi Dworny nic tych rzeczy ſpráwowáć nie będźie/ któ=
40:
ré zależą ná Podſkárbiégo Koronnégo: ále z wiádomośćią y
41:
rádą Podſkárbiégo Koronnégo będźie rozrządzał/
42:
y czynił to/

strona: 336

1:
ná co ieſt powinien. Ale niechay będźie przyśięgły/ y ſpoſo=
2:
bny do czyniénia liczby poſpolitéy/ źiemſkiéy/ y królewſkiéy o=
3:
ſobliwéy/
4:
ták iákoby przy wſzyſtkich liczbach/ bądź w niebytno=
5:
śći Podſkárbiégo Koronnégo/ bądź téż przy bytnośći iego by=
6:
wał/ y onych Reyeſtrá chował: y ſzáfárze pożyteczné vſtáwiał/
7:
á niepożyteczné káźił/ y z nimi liczbę czynił:
8:
żeby Król Ieo M.
9:
y káżdy mógł porozumieć/ iż pilnie czynił pilność w tym/ áby
10:
pieniądze Królewſkié próznie/ niewiernie/ y vtrátnie/ nie były
11:
ſzáfowáné.
Włádiſła. Iágelło. Liſt.

12:
RZĄDZCA WIELKI.
13:
Dobrá królewſkié/ któré ku Wielkim Rządóm Krákowſkim
14:
należą/ nie máią bydź záſtáwiáné. Státut ten w Metryce
15:
Státutowéy wſzytek znaydźieſz: y tu go potym może áktykowáć.
16:
O tymze Státućie Królá Włády=
17:
ſłáwowym, de bonis magnae Pro=
18:
curationis.
19:
STátut Królá Włádyſłáwá/ o Wielkich Rządźiéch ták ob=
20:
iáſniamy.
Zyg. Aug. w Piotrk.

21:
Gdyż Król Włádyſław ná ſię tylko/ á ná potomki
22:
ſwé ten Státut ((t. łać.))
23:
vczynił: á ná té/ którzyby pieniędzy ſuper ea bona dawáli/ poe=
24:
ny żadnéy nie włożył: tédy ták znáyduiemy:
25:
Aby nikt tym Stá
26:
tutem pieniędzy ſwych/ któré był ((t. łać.))
27:
dał/ nie tráćił/ áż do Státutu Królá Alexándrá: który iá=
28:
ko ſie ſuper omnia bona Regalia extendit, ták téż áby od iego v=
29:
chwały wſzyſcy/ którzy ((t. łać.)) pienię
30:
dzy dawáli/
31:
álbo téż donácię iákié otrzymáli/ temu Státuto=
32:
wi Królá Alexándrá podlegli. Wſzákże tego ták dokłádamy/
33:
gdźieby ſie pokazáły Caſtra principalia, to ieſt/
34:
gdźieby ſądowé
35:
Stároſtwá były w tych dobrách magnae Procurationis: tedy
36:
tákowé Stároſtwá Exekuciiéy Státutu Królá Káźimiérzá
37:
bydź podległémi znáyduiemy: to ieſt/ że Summy ná nich zápi=
38:
ſáné ginąć máią.
39:
Znáyduiąc téż to: iż Dożywoćia ná tych to
40:
dobrách magnae Procurationis nie mogą ſie zoſtáć/ ále ſkupio=
41:
némi záwſze bydź mogą: gdyż cáłé á nie rozdźiélné bydź maią.
42:
wſzyſtkié záchowáné:

strona: 337

Podſkárbiego rządu Kśięgi ſzoſte o Zupách Krákow.
1:
wyiąwſzy/ iżby tákowé dobrá były téż
2:
przed tym Státutem Włádiſłáwá Królá záſtáwioné: ná tá=
3:
kowych ma téż dożywoćié cáłé á nie náruſzoné zoſtáć.
4:
ZVPNIK,
5:
Inſzé potwiérdzenié Státutów Zupnych, iednákié z piérwſzym,
6:
iedno iż krótſzé.
7:
Przednieyſza część ſkárbów
8:
królewſkich Sól.
Káźi. III. Liſt.

9:
IZ ácz z powinnośći Królewſkiéy ſczodrobliwośći ku wſzy
10:
ſtkich poddánych pożytku y rozmnożeniu oko opátrznośći mie=
11:
libyſmy mieć: wſzákże więtſzą pilność około rozmnożenia ſkár
12:
bów y prowentów króleſtwá náſzégo mieć przyſtoi:
13:
ábyſmy z
14:
nich króleſtwá y poddánych náſzych pożytki mogli opátrowáć.
15:
Gdyż tedy Zupy náſzé Bocheńſkié y Wielkickié część nalepſza
16:
dochodów y ſkárbu króleſtwá ieſt:
17:
któré do tego czáſu/ dla zby
18:
tniégo y práwie vſtáwicznégo ſzláchty/ y rozmáitych oſób w
19:
nich bywánia/ y w wyrabiániu ſoli w wielkiéy częśći ſpuſto=
20:
ſzenié y vpadek wźięli/ á to z téy przyczyny:
21:
iż áni Zupnik/ áni
22:
iego vrzędnicy nie mogli pilnowáć robót/ zábáwieni odprá=
23:
wowániem y pracą/ rć. Niżéy znaydźieſz wſzyſtek.
24:
Potwiérdzenié Státutów o Zupách
25:
Solnych, przez świętégo niegdy
26:
Kázimiérzá Wielkiéo wydánych.
27:
Imioná pánow Duchownych/ ktorzy ten Re=
28:
yeſtr zbieráli.
29:
Imioná pánow świetckich te ſą.
30:
Imioná ſtárych Zupnikow/ Báchmiſtrzow/
31:
Stygárow/ etć.
32:
Przedánie Zup.

strona: 338

1:
Práwá Vrzędnikow Zupnych.
2:
Práwá pánow ná Zupách/ ktore ná liczbie nie
3:
máią bydź kłádźione.
4:
Práwá Podkomorzego.
5:
Práwá Zupnikow.
6:
Práwá tych/ ktorzy ſol wyćiągáią/ wyćináią/
7:
to ieſt/ Stolnikow.
8:
Práwá Báchmiſtrzow.
9:
Do tegoż.
10:
Inſze potwierdzenie Státutow Zupnych iedná=
11:
kie z pierwſzym/ iedno iż krotſze.
12:
Státut odnowiony o ſoli przewoźney.
13:
O niedopuſczániu poſtronney ſoli.
14:
O wolnym wożeniu ſoli/ y przedawániu.
15:
O wożeniu ſoli do tych źiem/ gdźie woda bywa
16:
ſpuſczána.
17:
Sol poſtronna y morzka/ áby do Kráyney y Pá=
18:
łuk nie byłá wożoná/ Stároſtowie tego prze=
19:
ſtrzegáć będą: á Ruſkiey ſoli ſkład w Byd=
20:
goſczy/ y cená iey ieſt vſtáwioná.
21:
Sol zá zwykłą cenę niech będźie przedawáná/ y
22:
iey doſtátek bydź ma.
23:
Podobne temuż.
24:
Beczká ſoli zamorzkiey ná ſzkutę może bydz brá=
25:
na.
26:
O ſoli Loiſowey.
27:
Sol Pruſka.
28:
O teyże ſoli.
29:
Ieſcze o teyże ſoli.
30:
Sol ná komorách Mázoweckich.
31:
O myćie ná Zupách Ruſkich.

strona: 339

Podſkárbiego rządu Kśięgi ſzoſte o Zupnikách.
1:
Niebeſpiecznośćiam Zup niniey=
2:
ſzych y przyſzłych, zábiezeć
3:
wczás trzebá.
4:
ZVpy Wielickié y Bocheńſkié/ iáko promptuarium theſauri
5:
Regni/ maią bydź w dobrym rządźie.
6:
Y áby do zniſczenia zá
7:
obmyślániem zbytnim pożytków przez Zupniki/ dla podebrá=
8:
nia fundámentów y wybieránia ſzkodliwégo rumów/ zá czá=
9:
ſem nie przyſzły:
Zyg. III. w Kráko. Liſt.

10:
będźiem poſyłáć przy Podſkárbim Kommiſ=
11:
ſarze co dwie lećie/ nie vymuiąc nic práwá oſobam zdawná do
12:
Zup należącym: którzy iurati/ ſpuśćiwſzy ſie ná dół/ máią doglą
13:
dáć/ iákoby w Zupách ſzkodá y ruina nie byłá/ y pericula prae=
14:
ſentia &c futura były opátrzoné.
15:
Tákże filary ſolné áby były ſpiſá
16:
né: á tych áby żaden dźierżawcá Zup nie śmiał vmnieyſzáć y ni=
17:
ſczyć. Tákże y firſtów/ ſub priuatione honoris & confiſcatione
18:
bonorum: o co forum ná Séym od Inſtigatorá ex delatione
19:
Commiſsariorum.
20:
Niżéy cáłé znaydźieſz Státuty ſámé: Tu iedno Tytuły
21:
wſpomniáły ſie, áby iedno Corpus iuris conſtaret.
22:
MVRMISTRZ RVDMISTRZ.
23:
W tychże wysſzych Státutách Zupnych znaydźieſz.
24:
ZVPNIK OLKVSKI.
25:
O Zupie, ſrébrá y ołowu, w Olkuſzu.
26:
ABy wątpliwość żadna około gruntów ſzlácheckich nie by=
27:
łá/ wolné záwżdy ze wſzemi pożytkámi/ któréby ſie kolwiek ná
28:
ich grunćiéch pokázowáły.
29:
Téż y kruſzce wſzelákié y okná ſol=
30:
né zoſtáwáć máią. A my y potomkowie náſzy przekázywáć im
31:
nie mamy/ czáſy wiecznémi wolnégo vżywánia.
Stephan w liſcie Confirm. Liſt.


strona: 340

1:
((od w. 1 do 11 t. łać))
2:
Menſarij, aliâs Stolnicy/ Mineratores, aliâs Rudnicy/
3:
MISTRZ MYNCE.
4:
Podſkárbi ieſt ſprawcą monety.
5:
IEſcze Podſkárbi Koronny ma bydź iednym ſprawcą mo=
6:
net/ któré zá czáſem máią bydź bité:
7:
który doſyć y názbyt ieſt
8:
obdárzón czynſzámi Zupnémi. Sam téż ma mieć pilność
9:
wſzyſtkę około monety: y niechay ma Probiérze/ y ſwoie Myń=
10:
carze/ którzy bić będą: á ón niech im płáći:
11:
y iemu niech będźie
12:
płácono po cztérzy grzywny ná tydźiéń: którą płacą z tego puł=
13:
złotégo/ któré przyraſta w bićiu/ niech bierze: y z tégóż pułzło=
14:
tégo innym robotnikóm w myńcy/ y wſzytki potrzeby do Myń=
15:
ce należącé będźie płáćił/ y ſkupował.
16:
A cokolwiek z tego puł
17:
złotégo zbędźie/zápłáćiwſzy mytá y nakłády ná bićié monety/
18:
to niech ku Królewſkiému Máieſtatu y Rzeczypoſpolitéy po=
19:
żytku ſie obróći.
Alexánder Krol Liſt.

20:
PISARZ POLNY.
21:
Przyśięgá Piſárzá Polnégo, z któ=
22:
réy vrząd y powinność iego łá=
23:
twie obáczyć. ((do końca strony t. łać.))

strona: 341

Podſkárbiego rządu Kśięgi ſzoſte o Piſarzu polnym y Celni.
((od w. 1 do 23 t. łać.))
1:
CELNICY.
2:
Célnicy, Mytnicy, Zupnicy, y
3:
tym podobni, iáko ſą Czopow=
4:
nicy: nie Zydowie, ále ludzie
5:
Krześćiánſcy bydz máią.

strona: 342

1:
CElnicy/ Mytnicy/ Zupnicy/ máią bydź ludźie ośiedli/
2:
Krześćiáńſkiéy wiáry/ máiętni/ y káżdy z nich czwartą część od
3:
dáwáć z dochodów tych im zléconych/ pod winą vtrácenia v=
4:
rzędu będźie powinien.
5:
A iednák de ſuis haereditariis bonis,
6:
po zápozwániu/ oddáć tę czwartą część nie oddáną: tákże też
7:
wſzelákich innych Kruſzców. Zupnicy gdy do pożytku á ſkut=
8:
ku ſwégo prziydą/ powinni będą dáwáć czwartą część.
9:
Iáko po śmierći Dzierzawców, ták
10:
y Célników, Zupników, Pod=
11:
ſkárbi winien poſyłáć Surroga=
12:
tory ſwoie.
Zyg. Aug. w Lubli. Liſt. w Conſti. Támże.

13:
PO káżdégo Stároſty/ Dźierżawce/ Celniká/ Mytniká/
14:
Zupniká śmierći/ pan Podſkárbi Koronny/ zá roſkazániem ná=
15:
ſzym poſłáć ma dla vczyniénia Inwentarzá/ y dla opátrzenia
16:
prowentów/ áż my wákáncią tę komu oddamy:
17:
y pilnowáć
18:
tego/ áby czwarta część niezginęłá Rzeczypoſpolitéy: alioquin
19:
de ſuo to nágrodźić będźie powinien Pan Podkárbi/ &c ſub
20:
priuatione officij. ((w. 19 do 23 t. łać.))
21:
POBORCA. ((w. 25 i 26 t. łać.))
22:
Poborcá niedbáły gdźie może bydź przyśćignióny. O tym
23:
niżéy Státut wtóry.
24:
O ſzácowániu dóbr cum quantitate &c qualitate fundi. Pátrz
25:
wysſzéy w Piérwſzych kśięgách. Titulo Wykupná.
26:
((w. 31 i 32 t. łać.))

strona: 343

Podſkárbiego rządu Kśięgi ſzoſte o Poborcách.
1:
Contributio y Pobór, y Ruſzenié poſpolité, incompatibilia ſą. ((t. łać.))
2:
Od poborów, którzy wolny ſą.
3:
Vſtáwiamy/ áby role/ ogrody/ Szołtyſtwá puſté od płá=
4:
cenia Poborów vchwalonych/ były wolné: á z młynów wedle
5:
ſtárych kwitów pobory niech będą wyćiągáné.
Zygmunt Liſt.

6:
Ieſli którzy
7:
dla iákiéy przygody wolnośćią y ſwobodą ſą obdárzeni: od
8:
płácenia tychże poborów (wyiąwſzy Czopowé) iáko długo tá=
9:
kowa wolność będźie trwáć/ máią bydź wolni.
10:
Poborce przed kim powinni
11:
odpowiádáć.
12:
CHcąc zámknąć przyczynę krzywdam/ któré częſtokroć od
13:
Poborców ludźióm poddánych náſzych w wyćiągániu Pobo=
14:
rów bywáią czynioné/ vſtáwiamy:
15:
áby nápotym ieſliby Po=
16:
borce niekiedy nád Liſt Vniwerſałowy w płáceniu kogo vći=
17:
ſnęli/ tedy ná ſkárgi poddánych o tákowé krzywdy przed Bi=
18:
ſkupem onéy źiemie/ Woiewodą/ y Káſztellanem/ odpowiá=
19:
dáć/ y ſkazániu ich bydź poſłuſzni/ będą powinni.
20:
Iáko Pobory máią bydz wybiéráné,
21:
BAcząc/ iż ten zwyczay/ który w wyćiągániu y w znoſzeniu
22:
Poborów w króleſtwie vchwalonych był zdawná chowan/
23:
wielką ſzkodę Rzeczypoſpolitéy przynośi:
24:
dla tego zdáło ſie
25:
nam przez ſekret ninieyſzy vſtáwić/ áby w wyćiągániu y zno=
26:
ſzeniu poſpolitych Poborów/ tákowy wſzędy obyczay y porzą=
27:
dek był chowan:
Zygmunt Liſt. Zygmunt.

28:
żeby kmiećie którzy ſą powinni Pobory płáćić/
29:
do Páná álbo Dźierżawce wśi/ w któréy mieſzkáią/ którégo=
30:
kolwiekby ſtanu y doſtoieńſtwá był/ wedle Séymowéy v=
31:
chwały y poſtánowienia w Liśćiéch Vniwerſałowych opiſá=
32:
négo/ byli powinni Pobory znieść:
33:
á ći pánowie álbo Dźierża=
34:
wce onych kmieći/ álbo innych którychkolwiek obowiązánych
35:
ku płáceniu Poborów do Poborców w źiemiách náznáczonych
36:
y poſtánowionych/ cále y wedle poſtánowienia Seymowégo.

strona: 344

1:
przez ſię álbo przez vrzędniki ſwé odnioſą/
2:
weſpołek z oną czę=
3:
śćią pieniędzy/ którą oni ſámi Pánowie zá vchwałą Séymo=
4:
wą máią zápłáćić/ z ſtrony Poboru: o któréy rzeczy ták Pobor=
5:
cá onému Pánu álbo vrzędnikowi páná onégo/ który pienią=
6:
dze przynieśie/
7:
iáko téż Pan álbo vrzędnik Poborcy/ który pie=
8:
niądze Poborowé bierze/ zobopólnie liſt pieczętowány y pod=
9:
piſány zeznánia ſobie dádzą.
10:
O niewydánié Poborów bez
11:
áppellaciiéy.
12:
O Poborów niewydánié/ Poborcowie wſzyſtki którzykol=
13:
wiek niewydáli/ Stároſtóm deferowáć máią: á Stároſto=
14:
wie wedle Státutu poſtąpić przećiw nim máią/ Appelláciiéy
15:
żadnéy mieyſcá nie dáiąc.
16:
Wárunek wybieránia Poborów.
17:
POborcowie wſzyſcy do wybieránia Poboru y Czopowé=
18:
go w Woiewództwách/ powiećiéch/ y źiemiách náznáczeni/ y
19:
niżey opiſáni ná wybieránié tego Poboru y Czopowégo/ táką
20:
przyśięgą obowiązáni bydź máią/
21:
iáko ći/ którzy ná wybiérá=
22:
nié Pogłównégo ſą náznáczeni. A tę przyśięgę vczynić będą
23:
powinni ná Rokách Grodzkich blizſzych przed S. Marćinem/
24:
któré ex neceſsitate po wſzyſtkiéy Koronie ſądzoné bydź máią.
25:
A ći Poborce wſzyſcy/ tákże y Succollektorowie będą powin=
26:
ni/ ſub fide & conſcientia, pilnie y ſpráwiedliwie/ nikomu nie
27:
folguiąc/ ten Pobór wybiéráć/ y wcále nic ſobie nie przywła=
28:
ſczáiąc/
29:
iáko wysſzéy opiſano oddáwáć zárázem/ po odebrániu
30:
do pánów Prowizorów y Podſkárbiów/ Koronnégo/ y Wiel=
31:
kiégo X. Litewſkiégo/ ná tym Séymie miánowánych/ tym o=
32:
byczáiem:
33:
że ten co będźie oddawał/ ma dáć álbo poſłáć reko=
34:
gnicią temu to @@@@@ tego podatku wſzyſtkiégo z ról
35:
y máiętnośći ſwéy ſpecifikuiąc wſzyſtko/ iáko wiele od czego oddał.
36:
A tákową recognicią ná ſpráwiedliwé oddánié/ Czo=
37:
powégo poboru/ iáko wysſzéy obmięniono/ przez Káczmarzá/ á
38:
ná Lanowé przez ſię álbo ſługę ſwégo zoſtáwić ma.
Zyg. Aug. w Wárſzá.
Zyg. III w Vniwer. Poboro.


strona: 345

Podſkárbiego rządu Kśięgi ſzoſte o Poborcách.
1:
O niewydánié Poboru iáki poſtępek
2:
bydz ma.
3:
A Gdźieby kto Poborów nie wydał/ tedy tákowégo Pobor=
4:
cá do vrzędu zamkowégo/ gdźie podlégł powinien deferowáć/
5:
y onégo poeną quaturdecim marcarum in codem termino, któ=
6:
ry ma bydź peremptorius, poenowáć/ y do oddánia Poborów
7:
wcále práwem przymuśić: w czym tákowy porządek ma bydź
8:
záchowány:
Támże.

9:
Aby káżdy Poborcá był powinien káżdégo/ który
10:
Poboru nie oddał nadáléy do dniá trzech Królów/ w Roku
11:
1591. bliſko przyſzłégo/ od czáſu zapłáty w Vniwerſale názná
12:
czonégo/ dáć Stárośćie ná reláciiéy.
13:
A Stároſtá áby był
14:
powinien do dźieśiąći niedźiél wſzyſtkié poddáné ná deláciiéy
15:
ſpozywáć: á ná którymkolwiek roku/ nie ma bydź wywodzón
16:
progres pozwánému/ in cauſis eiuſmodi:
17:
tákże acceſsoria/ áni
18:
delácie żadné mieyſcá nie máią mieć: gdyż káżdy winien reſpon=
19:
dere & ſatisfacere decreto quolibet, kiedy mu pozew ad notiti=
20:
am przydźie/
21:
y exekucią ſine intermiſsione, áż do vkazánia kwitu
22:
od Poborce/ czynić/ bez wſzelákiégo nakłádu/ któryby Pobor=
23:
ce ná to czynić mieli. A gdźieby Poborcá nie dał ná deláciiéy/
24:
álbo Stároſtá ((t. łać.)) nie pozywał:
25:
tedy
26:
iuż Poborcá/ álbo Stároſtá/ ieſliby negligentes byli/ Pobor=
27:
cá in delatione, á Stároſtá ((t. łać.))
28:
pánóm Prowizoróm/ y Podſkárbióm/ Koronnému/
29:
y wielkiégo Kśięſtwá Litewſkiégo/
30:
o to pozywáiącym ná ex=
31:
penſa práwné połowicę/ á drugą połowicę do Poborów z win
32:
przepádnie. O co wſzyſtko práwo do Tribunáłu Rokiem zá=
33:
witym/ tyle ile rázów w tym ſie niedbáłym pokaże.
34:
((w. 28 do 31 t. łać.))
35:
A co Stároſtá z Deláciiéy wybierze/ ábo to do Poborce wy=
36:
dawał/ który záś do pánów Prowizorów y Podſkárbiów/ Ko
37:
ronnégo/ y Wielkiégo X. Litewſkiégo/ odnieść ma.
38:
á ieſli=
39:
by Poborcá ná deláciiéy kogo niewinnie podał/ tedy zá vkazá=
40:
niém kwitu zupełnégo oddánia Contribuciiéy/ ſtronę wolną
41:
Stároſtá od wſzyſtkiégo vczynić będźie powinien/
42:
á ná Po=
43:
borcy ſkaże ((t. łać.))

strona: 346

1:
((t. łać.)) połowicę
2:
Stárośćie/ á połowicę ſtronie pozwánéy. Tákże téż gdźie=
3:
by z dóbr náſzych królewſkich/ Stároſtá álbo Dźierżawcá/ ták
4:
w Koronie/ iáko y w Wielkim Kśięztwie Lit. tego podatku
5:
nie oddał/
6:
tákowéyże winie iáko y ſzláchćic podléc ma. O co
7:
od Poborce blisſzégo którégokolwiek przyległégo Grodu po
8:
zwan bydź ma. O którą winę od Poborce pozwány/ ((t. łać.))
9:
powinien będźie reſpondo=
10:
wáć/ y tę winę ((t. łać.)) odłożyć.
11:
Pánowie Poborcy gdzie liczbę czy=
12:
nić máią z Poborów.
13:
Z Których to Poborów Poborce liczbę czynić będą/ tám
14:
gdźie z Dworem náſzym ná ten czás będźiemy/ w ſkárbie Ko=
15:
ronnym/ y Wielkiégo X. Litewſkiégo/
16:
przy bytnośći pánów
17:
Prowizorów/ ná tym Séymie náznáczonych/ w dźieśięć nie=
18:
dźiél po wybrániu łanowégo/ y inſzych poborów/ któré według
19:
czáſów przeopiſánych oddawáné bydź máią.
20:
A z Czopowé=
21:
go/ po wyſzćiu Roku/ od poczęćia Czopowégo/ kwity Pobor=
22:
cóm od Pánów Prowizorów y Podſkárbich/ Koronnégo/ y
23:
Wielkiégo X. Litewſkiégo z odebránych poborów/ dawáné
24:
bydź máią.
25:
Przyśięgá pánów Poborców, y ich
26:
Succollectorów.
27:
POborcowie wſzyſcy y ich Succollektorowie/ do wybié=
28:
ránia poboru w Woiewództwách/ Powiećiéch/ y źiemiách ná=
29:
znáczeni y niżéy opiſáni/
Támże.

30:
ná wybiéránié tego poboru przyśięgą
31:
obowiązáni bydź máią.
32:
A tę przyśięgę vczynić będą powin=
33:
ni ná Rokách Grodzkich blisſzych po S. Woyćieſze bliſko przy=
34:
ſzłym w tę rotę.
Zygm. III. w vniwerſ. Poboro. Liſt.

35:
Ia N. przyśięgam/ iż wysſzey opiſánych po=
36:
datkow w wybierániu y wyćiągániu wierny
37:
będę/ Naiáſnieyſzemu Pánu/ Pánu Zygmun=

strona: 347

Podſkárbiego rządu Kśięgi ſzoſte o przyśię. Poborcow.
1:
towi Trzećiemu/
2:
z łáſki Bożey Krolowi Polſkie=
3:
mu/ Wielkiemu Kśiążęćiu Litewſkiemu/ Ruſkie=
4:
mu/ etć. y Rzeczypoſpo. á chcę y ieſtem powinien
5:
wſzeláką pracą/ ſtárániem/ ſczerością y pilno=
6:
śćią/ podatki
7:
według vchwały liſtow Vniwerſál=
8:
nych/ ná Seymie Wálnym Wárſzáwſkim bliſko
9:
przeſzłym/ vchwalonych y poſtánowionych/ wier=
10:
nie wyćięgáć y zbieráć:
11:
żadnemu człowiekowi iá=
12:
kiegokolwiek ſtanu/ płći/ y powołánia/ bądź dla
13:
miłośći y przychylnośći/ álbo nagrody niefolgu=
14:
iąc.
15:
Naprzod z dobr Krolewſkich y Duchow=
16:
nych/ potym z dobr wſzelákich ſzlácheckich oſob/
17:
bez przekázy wolnośći y ſwobod/ iákąkolwiek wła
18:
dzą komużkolwiek nádanych/ tych ktorzyby zátrzy
19:
máli táki podatek/ Stárośćie onego mieyſcá de=
20:
feruię.
21:
A wybráne pieniądze/ nie obracáiąc ich
22:
ná ſwoy właſny pożytek/ áni względem vfolgo=
23:
wánia/ áni kwitów mnieyſzych dawánia/ y vpo=
24:
minkow niebiorąc/ do rąk tych wiernie y zupeł=
25:
nie oddam/ iáko ieſt wysſzey poſtánowiono.
26:
Ták
27:
mi pan Bog niech pomoże/ y święta Ewanyelia.
28:
Sálária kázdégo Woiewództwá náznáczoné ſą Poborcóm/
29:
ták Duchownym iáko y świetckim/ w Vniwerſale Poboro=
30:
wym anni 1527. zá Zygmuntá:
31:
który áktykował ad verbum
32:
Pan Herbórt w Polſkim, Fol. 90. Patrz niżéy w Metryce.
33:
Ale potym od grzywny ięto płáćić. O czym Vniwerſały
34:
poſzlednieyſzé zá Stephaná.
35:
Ná Stároſty kaźń którzyby exekuciiéy czynić o nie wydánié
36:
Poborów zániedbáli. Trzebá go przełożyć y áktykowáć, w
37:
Láćińſkim
38:
Poborcowie á Iudiciis liberi. w Láćińſkim
Zygmunt w Kráko.

39:
Poborców beſpieczeńſtwo: ((t. łać. do w. 2))
40:
Támże w Láćińſkim, ((w. 3 t. łać.))
41:
Wyliczené towárów leśnych przezwiſki Niemieckimi za=
42:
morzkimi: Klepki, Waśilki, Cembrowiny, Máſzty Bale, Tar=
43:
ćice, Pipełki, Wánczoſe.
44:
Extraordinaria contributio:
45:
Monopolia.
46:
OSobliwie to wáruiemy/ iż podatków/ áni Poborów ża=
47:
dnych/ ná imionách náſzych królewſkich/ y Rad Duchownych/
48:
tákże Ceł nowych/
49:
ná miáſtách náſzych w Polſcze y w Litwie/
50:
y we wſzyſtkich źiemiách/ do Korony należących ſkłádáć y po=
51:
ſtánawiáć nie mamy/ bez zwolenie wſzech ſtanów ná Séymie
52:
Wálnym:
53:
Ani téż Monopolia rzeczy tych/ któré z pańſtw ko=
54:
ronnych/ ták Polſkich iáko Litewſkich pochodzą/ vſtáwiáć do=
55:
puśćić nie mamy.
56:
POGLOWNE.
Stephan Liſt. Stá. Conſtitu. Liſt.

57:
Pogłówné tych poſzlednich wieków wſpomináią zá Zygmuntá,
58:
1520 gdy Turcy Ludwiká Królá poráźili: A toć byłá właſna ok=
59:
kázia ták wielkiégo podatku: Acz téż y w Pruśiéch woyná záczy=
60:
náłá ſie: Tego Reyeſtr w Metryce maſz.
61:
Drugié pogłówné anni 1590. okkázia iego byłá: tákiéż Tu=
62:
recka pogróżká przez Baglerbeká á Synam Báſze.
63:
Pogłowie Zydowſkié przy Poborzéch bywáło: anno 1590. ex=
64:
traordfinarié.
65:
CZOPOWE.
66:
Czopowé od piw rozmáitych: Gdańſkiégo, Wrocłáwſkiégo,
67:
gorzałki.
68:
Czopowe od winá Endeburzkiégo, Rékuſkiégo, Moráwſkiégo,
69:
Rińſkiégo, Włoſkiégo, Gubińſkiégo, Krośińſkiégo, Wołoſkiégo,
70:
Fráncuſkiégo, Hiſzpáńſkiégo, Piniołu, Alekántu, Seki, Medery,
71:
Ozoie, Kánáry.
72:
Od Miodów: Troyniku, Kierſtrągu, Málinniku.

strona: 349

Podſkárbiego rządu Kśięgi ſzoſte o podymnym.
1:
Od Máłmáziiéy, Muſzkáteły, y innych Gréckich win, wydwor=
2:
né bádánié tám znaydźieſz.
3:
PODYMNE.
4:
ALBO PORADLNE: Y NA POBORCE.
5:
Król od wſzytkich podatków ſzlá=
6:
chtę wolną czyni, iedno Pody=
7:
mné z łanu ſobie zoſtáwia. DLa zaſług y wiernych poſług vczynionych/ y dobréy wo=
8:
léy wſzyſtkich/ którą nam y náſzému potomſtwu oboiéy płći
9:
przez przyśięgę pokazáli/ y ná potomné czáſy ná ſwym mieyſcu
10:
y ſwégo czáſu zá pomocą Bożą przećiwko nam czynić ſą goto=
11:
wi/
12:
chcąc téż im oſobliwą łáſkę náſzę Królewſką pokazáć/ miá=
13:
ſtá/ zamki/ dźierżáwy/ miáſteczká/ y wśi/ y obywátele wśi/ po
14:
wſzyſtkim króleſtwie mieſzkáiącé/ ták páńſkié/ iáko wſzyſtkich
15:
ſzláchćiców czynimy wolné/
16:
wyſwobodzamy y wyymuiemy od
17:
wſzyſtkiégo y káżdégo zoſobná ſkłádánia/ dárowánia/ podat=
18:
ków ták poſpolitych iáko oſobliwych/ którymkolwiek imięniem
19:
byłyby zwáné:
20:
y zgołá tego chcemy/ áby od wſzyſtkich ſłużb/
21:
robót/ draźnienia/ vtrapienia y nędzenia/ któréby miáły bydź
22:
czynioné w rzeczách álbo oſobách poddánych náſzych byli wol=
23:
ni/ y od wſzyſtkiégo wybáwieni.
24:
A tylko ná tym chcemy mieć
25:
doſyć: áby dwá groſzá monety zwykłéy/ á w kroleſtwie bieżą=
26:
céy tych groſzów/ których czterdźieśći y ośm/ czynią grzywnę
27:
Polſką/
z Przywileiu Ludwikowego w Koſzycách 1347 Liſt.

28:
z káżdéy włóki/ álbo łanu/ álbo z częśći łanu oſádzo=
29:
néy/ y w poſseſsiéy będącéy ná káżdy rok nam y potomkóm
30:
náſzym/ ná święto S. Marćiná Confeſsorá/ ná znák naywys=
31:
ſzégo páńſtwá y wyznawánia Korony Króleſtwá Polſkiégo
32:
były płáconé.
33:
Podymné poſpolitą monetą, álbo
34:
Práſką niech będzie płácono.
z Przywile. Włády. bliſko Czerw. Liſt.

35:
SKázuiemy/ y zápowiedzeniem wiecznym vſtáwiamy:
36:
áby od tego czáſu w źiemiách Krákowſkiéy y Sędomiérzkiéy/
37:
nie ina/ iedno tá monetá poſpolita/ która w króleſtwie bieży/
38:
zá podatki náſzé byłá wyćiągána: to opátrzywſzy/ iż ieſli pod=
39:
dáni náſzy niektórzy w przerzeczonych źiemiach od ſwych kmieći
40:
zá ſwé czynſzé groſze Bráſkié będą bráć/ álbo zechcą bráć/
41:
tedy
42:
tákowi kmiećie nam téż ku płáceniu tákowychże groſzów Prá=
43:
ſkich zá podatki náſzé przez Poborce náſzé będą przyćiśnieni.
44:
Podymné ſámi kmiećie máią dáwáć.
45:
NAd to czynimy wolné/ y ná wieki wyſwobodzamy wſzy=
46:
ſtki y káżdé zoſobná, wſzyſtkich náſzych obywátelów kmiećie/
47:
od wſzyſtkiéy płacéy/ podatków/ wyćiągánia/ powozów/ ro=
48:
bót któré Podwodą zową/ vćiſków/ obćiążenia zboża/ oſpów:
49:
tylko przeſtáiemy ná dwu groſzách monety zwyczáynéy Pol=
50:
ſkiéy/ w króleſtwie Polſkim poſpolićie bieżącey. Któré dwá
51:
groſzá káżdy kmieć przerzeczonych obywátelów náſzych z każdé=
52:
go łanu ośiádłégo będźie płáćił:
53:
choćiayby téż więcey oſób ná
54:
nim śiedźiáło. Ale wyymuiemy od téy płacéy Sołtyſy y ſłu=
55:
gi ich/ chcąc áby od tákowégo płácenia dwu groſzu byli wolni
56:
y wyięći.
57:
Tákże téż Młynárze/ Kárczmarze/ y zagrodnicy/
58:
którzy nie máią áni robią ról/ to ieſt łanów cáłych álbo połowi
59:
ce: którzy tu tylko tákże máią bydź wyięći/ káżdégo roku ná przy
60:
ſzłé czáſy ná święto S. Mikołáiá płáćić będą.
61:
Ale ieſli z prze=
62:
rzeczonych młynárzów/ álbo Kárczmarzów/ álbo zagrodni=
63:
ków który cáły łan będźie záśiéwał/ tedy płáćić dwá groſzé bę=
64:
dźie.
z Przywile. Włádiſłá. Iágełłá w Iedlney. Liſt.

65:
A ieſli połowicę/ tedy przedśię groſz tákowéyże monety
66:
nam będźie powinien. Ná któré to płácenié dwu groſzu My=
67:
nice przerzeczonéy/ Naiáſnieyſzému Kśiążęćiu Pánu Ludwi=
68:
kowi Węgierſkiému y Polſkiému Królowi dobrowolnie pod=
69:
dáli ſie.
70:
Podymnégo nie zápłáconégo winá.
71:
A Ieſli w náznáczonym czáśie nam która wieś tákowych
72:
pieniędzy zániedba zápłáćić/ tedy ten/ którégo ku wybiérániu
73:
tákowégo podatku vſtáwiemy y náznáczémy/
z Przywile. Iágełłow. w Iednley y Liſt.

74:
w téyże wsi ie=
75:
dnégo wołu względem niezápłácenia/ przez nádźieie wrócenia
76:
wźiąć będźie miał zupełną moc. A ieſli we cztérnaśćie dni
77:
po wźięćiu tákowégo wołu táſz wieś/
78:
y którakolwiek ina prze=

strona: 351

Podſkárbiego rządu Kśięgi ſzoſte o podymnym.
1:
rzeczonych pieniędzy nie zápłáći/ tedy Poborcá náſz dwá woły
2:
tákimże ſpoſobem przez nádźieie wrócenia niech weźmie.
3:
Król z poddánych więcéy dwu gro=
4:
ſzu nie ma wyćiągáć.
5:
OBiecuiemy/ iż od tych czáſów nie będźiemy wyćiągáć iá=
6:
kiéy płacéy/ álbo dawánia Wierdunków/ álbo ſześći groſzy od
7:
obywátelów álbo ich ludźi:
8:
ále tylko ná płáceniu dwu groſzu
9:
z káżdégo łanu mamy przeſtáwáć y mieć doſyć/ wedle ſtáráda=
10:
wnégo zwyczáiu.
11:
Mieſczánie od Podymnégo wolni.
Káźimierz w Nieſzo. Liſt.

12:
O Mieśćiéch ſtárych y nowych zá czáſu pánowánia náſzé=
13:
go oſádzonych/ ták vſtáwiamy: iż ten mieſczánin/ który w mie=
14:
śćie z żoną/ z dźiećmi y z czeládźią mieſzka/á rolą ſam/ álbo przez
15:
ſwégo zagrodniká/ álbo oraczá robi:
16:
nie będźie powinien ná
17:
zápłácenié przerzeczonégo Porádlnégo: ále ieſli przed miáſtem/
18:
álbo miáſteczkiem mieſzka/ niech płáći przerzeczoné Porádlné/
19:
ták iákoby we wśi śiedźiał.
20:
A temu nic nie ma przeſzkádzáć/
21:
iż do práwá y zwiérzchnośći tego miáſtá álbo miáſteczká przy=
22:
należy/ álbo z nimi iákié obowiązki/ to ieſt iákié podatki y iné
23:
roboty podéymuie.
24:
Podymnégo z cáłégo łanu dwá gro=
25:
ſzá máią bydz dawáné.
Włá. Iág. w Iedlney Liſt.
Ian Olbr. w Piotrko. Liſt.

26:
VStáwiamy/ áby monetá w Króleſtwie poſpolićie bie=
27:
żąca/
28:
to ieſt Pułgroſzki zá podatki dwu groſzu (któré niektórzy
29:
Królewſkié y Porádlné/ á niektórzy Podymné zową) wſzędy
30:
byłá bráná: y ácz tego podatku ſámá właſność imięnia znáczy/
31:
y zwyczay płácenia pokázuie:
32:
wſzákże gdyſmy wyrozumieli ná
33:
niektórych mieyſcách/ iż wnóſzą zwyczáie nie zwykłé w podat=
34:
ków tákowych wyćiągániu: iáko ſna ná niektórych mieyſcách z
35:
łanu po wierdunku/
36:
ná niektórych/ á zwłaſczá w Hálickiéy źie=
37:
mi/ z krzywdą y z vćiśnieniém poddánych náſzych/ z káżdéy czę=

strona: 352

1:
śći roléy ták wiele bráli/ y ták wiele płácono/ iáko ſie tym któ=
2:
rzy wyćiągáią podobáło:
3:
dla tego ácz pewnémi Przywileymi
4:
przodków náſzych/ y ich y króleſtwá Státutmi y zwyczáymi
5:
było to poſtánowiono y vchwalono: iż po dwu groſzu miało
6:
bydź płácono:
7:
wſzákże my oſobliwie dla zatłumienia błędów/
8:
któré ſie mnożyć poczęły/ vſtáwiamy: áby wyćiągánié dwu
9:
groſzu nie z domów álbo z częśći ról/ ále z káżdégo łanu roléy/
10:
álbo cáłéy włoki po dwá groſzá mynicą náſzą królewſką/
11:
która
12:
zwykłá bydź w króleſtwie bráná/ á nie ináczéy było płácono ná
13:
wieki/ we wſzyſtkich źiemiách/ powiećiéch/ y mieyſcách źiem
14:
náſzych.
Tenże Krol. Liſt

15:
Podymné od których nie ma bydz
16:
wyćiągáné.
17:
W Wyciágániu podatków ſtárych/ álbo zá czáſem vchwa=
18:
lonych chcemy y vſtáwiamy: áby Poborce náſzy ták byli báczni
19:
y roſtropni/ żeby z ludźi/
20:
którzy przedtym zá iákąkolwiek przy=
21:
czyną ſą od Czynſzów rocznych wyſwobodzeni/ w tym czáśie
22:
póki wolność nie wynidźie/ podatków vchwalonych/ álbo któ
23:
ré vchwaloné bydź máią/ nic nie śmieli áni mogli wyćiągáć.
24:
Podymné nie wyrázoné ná liśćiéch,
25:
Królowi Ieo M. przynalezy.
26:
GDy oſobliwéy zmienki w Przywileiách álbo w zapiśiéch
27:
dwu groſzy niémáſz/ Práwu Królewſkiému okázuie ſie bydź
28:
záchowano.
29:
Wśi klaſztorné, ták iáko ſzláchec=
30:
kié, Podymné płáćić máią.
31:
VCiſkóm niektórych klaſztorów chcąc zábieżeć/ vſtáwiamy:
Zyg. w krá. Liſt
Zygmunt w Piotrk.
Liſt.

32:
áby wyćiągánié dwu groſzy ták było płácono ze wśi y máię=
33:
tnośći klaſztornych/ iáko ze wśi Szlácheckich zwykło Pody=
34:
mné bydź płácono.

strona: 353

Podſkárbiego rządu Kśięgi ſzoſte o Podymnym.
1:
Ciąza nie ma bydź więtſza, ieno co=
2:
by ſtało záto, zá co ćiazáią.
3:
TEż vſtáwiamy: iż ilekroć przez Stároſty náſzé/ álbo ich
4:
vrzędniki tráfi ſie dźieckowánié álbo ćiążánié czynić z dekretu
5:
ſędźiégo źiemſkiégo/ álbo o podatki Królewſkié/
6:
áby nie bráli
7:
Stároſtowie więcéy/ iedno to/ coby ſtało zá to/ zá co ćiążáią:
8:
á co ſwym ći którzy ćiążáią/ zwykli bráć: to zákázuiemy/ áby
9:
nie było bráno.
Káźimierz w Nieſzo. Liſt.

10:
Woiewodowie y niektórzy Káſztel=
11:
lani ſą wolni od Podymnégo.
12:
ACz wſzyſcy źiem náſzych ná Doſtoieńſtwách będący/ á
13:
zwłaſczá w Mázowſzu pokornie nas prośili/ áby byli wolni
14:
od płácenia Podymnégo dwu groſzy:
15:
wſzákże my wolność rze
16:
czoną niepłácenia tylko Woiewodóm y Káſztelanóm tym/ któ=
17:
rzy ná mieyſcách Woiewodów Káſztelániie dźierżą/ dáiemy y
18:
pozwalamy. Wſzákże chcemy/
Zygmunt w Kráko. Liſt.

19:
áby w káżdych źiemiách y Stá=
20:
roſtwách Stároſtowie mieyſc czynſze y dochody którékolwiek/
21:
któré zá czáſu przodków náſzych/ á zwłaſczá w źiemiách náſzych
22:
Mázoweckich zá czáſu Kśiążąt/ przez vrzędniki były bráné/
23:
tymże vrzędnikóm źiemſkim áby były płáconé.
24:
Poborcá álbo który Podymné wy=
25:
bierá, Spiſnégo niech nie bierze.
26:
PRzerzeczony wyćięgácz pieniędzy rzeczonych/ względem
27:
znáku/ który Napiſnym zową/ niech nic nie wyćiąga/ áni bie=
28:
rze.
Władiſł. Liſt.
Káźi. Iág. w Korczy. Liſt

29:
A wſzákże liſty ſwémi niech kmiećie kwituie z zápłácenia.
30:
Tákowaz vſtáwá.
31:
CHcemy y ſkázuiemy: áby pieniądze álbo Wpiſné/ zá wy=
32:
ćiągánié podatków náſzych Królewſkich nápotym nie było brá=
33:
né/ áni wyćiągáné.

strona: 354

1:
Którzy wybiéráiąc podatki Kró=
2:
lewſkié Spiſné biorą, iáko máią
3:
bydz karáni.
4:
VStáwiamy/ áby Burgrábiowie y inni/ którzy wybieráią
5:
królewſkié pożytki/ álbo Stároſtowie náſzy/ nic nie wyćiągáli
6:
Spiſnégo z ludźi/ ták Szlácheckich iáko Duchownych:
7:
á ieſli
8:
ináczéy vczynią/ á będą nieośiádli/ w goſpodách ſwych przez Burgrábiego mieyſcá/ álbo Burmiſtrzá niech będą zápowie=
9:
dźieni do tąd/ áż co wźięli wrócą. y ktemu winy trzy grzywny
10:
niech zápłácą temu/ od kogo tákowé Spiſné wyćiągną.
11:
Podobnaz temu vſtáwá.
12:
VStáwiamy/ áby Spiſné nie było wyćiągano w podat=
13:
kách pieniężnych/ y tákże w wybiérániu dwu groſzy/ któré po=
14:
ſpolićie Króleſtwem zową.
Káźimierz Liſt. Zyg. w Pio. Liſt

15:
O Podymnym ſub Interregnis.
16:
POdymnégo álbo Porádlnégo/ iż duobus hiſce Interregnis
17:
ludźi wiele nie dawáło: máiąc zá to/ iż go nie byli powinni dá=
18:
wáć dla tego/ iż Królá głowy ſwéy nie mieli:
19:
gdyż to tylko pá=
20:
nóm ſwym Królóm Polſkim/ ((t. łać))
21:
Rycérztwo pozwoliło. Ale iż to Podymné Stároſtóm
22:
między inſzémi prowentámi poráchowano/ z czego téż y Quár=
23:
tá idźie/
Stephan Liſt. ſtá.

24:
tedy ták dekláruiemy z pozwoleniem wſzech ſtanów/
25:
áby było tákowé Podymné zátrzymáné/ Stároſtóm náſzym/ ((t. łać.)) oddáné. A wſzákże okróm win o
26:
tym opiſánych.
27:
A z nowych ośiádłośći oddáné bydź máią/
28:
gdźie iuż wolnośći przeſzły/ iáko y ſtárych.
29:
SZAFARZE POBO=
30:
rowi y Prowizorowie.
31:
O tych znaydźieſz w Metryce w Conſtituciéy, Roku 1567.
32:
Po=

strona: 355

Podſkárbiego rządu Kśięgi ſzoſte o Száfárzách y Pobor.
1:
dobnégo coś było vczyniono Roku 1590. przy wypráwie przećiw
2:
Turkowi ná Pogłowné, że było obrano Prowizory woyny Turec=
3:
kiéy.
4:
Liczbá Száfárzów y Poborców.
5:
SZáfárze y Poborce wſzyſtkich in genere Poborów przeſzłych
6:
w Koronie/ wyiąwſzy Woiewództwo Poznáńſkié/ y Káliſkié/
7:
któré oddawſzy nam dwádźieśćiá tyśięcy retent/ o oſtátek wźię=
8:
li ſobie odniéść do Woiewództw/
9:
liczbę vczynić powinni przed
10:
Podſkárbiámi náſzémi/ y pány Prowizorámi/ którzy tu ná Séy=
11:
mie do ſzáfunku y nábywánia pieniędzy dla potrzeb Rzeczypo:
12:
ſą náznáczeni/ ná Swiątki bliſko przyſzłé/ tám kędy z Dworem
13:
ná ten czás będźiemy/ ((t. łać.))
14:
A co=
15:
kolwiek do ſkárbu náſzégo królewſkiégo/ ábo ná Zołniérzá/ ábo
16:
téż komu inſzému/
17:
ná zieźdźiéch vczynionym wydano ieſt/ to im ná liczbie przyięto
18:
bydź ma.
Zygm. III. w Wárſzá. Liſt.

19:
z tym dokłádem/ żeby/ niż do czyniénia liczby przydźie/
20:
Rotmiſtrze od nich zupełną zapłátę według przypowiedzenia
21:
im ſłużby do Hetmáná náſzégo Koronnégo/ álbo od Powiátu
22:
mieli.
23:
tákże y Hetmánowi piérwéy odłożywſzy co ſwémi záło=
24:
żył: w tych zwłaſczá Woieództwách gdźie pobory wyſtár=
25:
czą: á gdźieby nie wyſtárczyły tym co od Hetmáná ſą przyięći/
26:
Prowizorowie dopłáćić máią z pieniędzy ná tym Séymie vkazá
27:
nych.
28:
tákże z Czopowégo/ którégo ieſcze dobiéráć máią przed té=
29:
miż oſsobámi/ nadáléy we trzy niedźiele po wyſzćiu káżdégo
30:
kwártału/ liczbę vczynić będą powinni/ ((t. łać)) o
31:
którą káżdému ((t. łać)) wolno będźie
32:
czynić ná Trybunale.
33:
A iż ſie náyduią Poborcy y Száfárze ták niedbáli/ że nie dawáią ná delácie do Grodów/ tych którzy po=
34:
borów nie płácą/ tedy káżdy Poborcá/ któryby przy czyniéniu
35:
liczby/ nie vkazał autenticè deláciiéy od śiebie podanéy/
36:
będźie
37:
powinien de ſuo retentá wſzyſtkié zápłáćić. A gdźieby Poborcá
38:
dał ná delácie táką retentę/ która iuż dawno relácią Woźnégo
39:
znieśiona ieſt/ tákowy Poborcá ma poenam luere iuxta anti=
40:
quam conſtitutionem.
41:
A iż téż Stároſtowie ſą niedbáli in exe=
42:
quutione tych retent/ tedy zámiérzamy im krés do Swiątek/ á=
43:
by káżdy vigore conſtitutionis praeſentis, powinien był Podſkár
44:
bióm náſzym y Prowizoróm przeopiſánym/ ((t. łać.))
45:
álbo retentá wyćiągnioné oddáć/ álbo de ſuo zápłáćić.

strona: 356

1:
PIERWſZY VRZĄD
2:
PODSKARBIEGO:
3:
Chariſmatá álbo kleynoty máieſta=
4:
tu Królewſkiégo, á tákze ſcriptu=
5:
ry koronné, Chorągiew, y inné
6:
antiquitates, wiernie y zyczliwie
7:
chowáć, y ſprzęty Królewſkié
8:
STárémi Króleſtwá náſzégo vſtáwámi/ w wiedźiono ieſt
9:
ſłuſznie y potrzebnie: áby záwżdy był Podſkárbi Koronny
10:
y Podſkárbi Nadworny: iákóż do tego czáſu zwykło to bydź.
11:
Ale iż nie było żadną vſtáwą rozrządzono/ coby którému nale=
12:
żáło z vrzędu ich/ dla tego vſtáwiono ieſt: iż Podſkárbi Ko=
13:
ronny/ iáko Korony y ſkárby króleſtwá/ któré rzeczy między na=
14:
więtſzémi ſą nawysſzé/ chowa/ rć.
15:
O chowániu téyze Korony dokłá=
16:
dniey, zá pieczęćią y kluczmi
17:
Senatorów.
18:
KOroná Króleſtwá Polſkiégo ma bydź w ſkárbie Koron=
19:
nym w Krákowie chowáná/ przez páná Podſkárbiégo Koron=
20:
négo zá pieczęćiámi y kluczámi/ rć.
21:
Ten Státut zupełnie in=
22:
groſsowan iest w piérwſzych Księgách. Titulo, Koronácia.
23:
Reyeſtr rzeczy ſkárbowych, Korony, etć. Pátrz Titulo Podſkárbi.
Alexánder Krol Liſt. w Conſti. Liſt.


strona: 357

Poſkárbiego rządu Kśięgi ſzoſte o Dochodách Koron.
1:
DRVGI VRZĄD
2:
PODSKARBIEGO:
3:
Rádnym pánem bydz, godnie wedle
4:
przyśięgi Senatorſkiéy.
5:
TAkże téż niechay ná ſobie Páná Rádnégo oſobę nieśie/ rć.
6:
TRZECI VRZĄD
7:
PODSKARBIEGO:
8:
Aby będąc goſpodárnym, vmiał
9:
chętliwie intraty álbo dochody
10:
Koronné zbiéráć: y był czuynym
11:
y wiernym.
12:
POdſkárbi Koronny będźie powinien/ ſkoro po śmierći
13:
któréy oſoby ((t. łać.)) oné dobrá opá=
14:
trzyć:
Alexánder Krol Liſt.
Zyg. Aug. w Piotrk.

15:
á komukolwiek od nas ku dźierżeniu będą poruczoné/ á=
16:
by od niego ták liczbę prziymował/ á nie ináczéy/ iedno iáko z
17:
którégo imięnia przez Inwentarze teráźnieyſzych Rewizorów
18:
okazanó będźie.
19:
A ieſliż my/ poſseſsorowi któremu dóbr ſwych
20:
łáſkę iáką vczynić chćieć będźiemy/ tedy to z ſwych trzech częśći
21:
vczynić będźiemy mogli. Ale iżby tá czwarta część/ która ná
22:
obronę poſpolitą iśdź ma/ záwżdy ſpełná dochodźilá:
23:
tego
24:
Podſkárbi pilen bydź ma.
25:
Iáko ſkarb po zeſzćiu káżdégo Podſkárbiégo przez cztérzech
26:
Deputátów ma bydź rewidowan. Pátrz wysſzéy Titulo Pod=
27:
ſkárbi. Stá. 3. Párágráf, Pilna. Fol. 334.
28:
Reyeſtrowánié dóbr Królewſkich. Pátrz wysſzéy w kśię=
29:
gách piérwſzych. Titulo, Odynácia dóbr koronnych. Y docho=
30:
dów Inwentarz.

strona: 358

1:
DOCHODY STAROSTW,
2:
y Dzierzaw Królewſkich.
3:
Liczbá Stáróſtw.
4:
Máłey Polſki, 40.
5:
Wielkiéy Polſki, 30
6:
W Pruśiéch, 20
7:
W Mázowſzu, 12
8:
W Inflantćiéch, 30
9:
W Litwie Conſt. 1589. Stá. 87. list. 36.
10:
LVSTRATOROWIE.
11:
O Luſtratorách w Práwie Królewſkim wysſzéy znaydźieſz.
12:
ALIENACIIAE.
13:
Alienáciy dóbr Królewſkich menſae Regiae dwánáśćie obyczá
14:
iów przednieyſzych opiſuią ſie wedle práwá, w kśięgách piérwſzych.
15:
EXEKVCIA.
16:
Exekucia y rekuperácia dóbr królewſkich. Exekucia dóbr
17:
Królewſkich opiſuie ſie zá Auguſtá Królá, wysſzéy ((t. łać. do w. 18))
18:
ORDINACIA.
19:
Ordinácia ábo porządzenié tychże dóbr ná pięć częśći. Z któ=
20:
rych piąći częśći trzy ná Królá do ſkárbu królewſkiégo: Czwarta
21:
ná obrónę: Piąta ná Stároſtę. O tym czytay w kśięgách piér=
22:
wſzych. Titulo, Ordinácia dochodów.
23:
OEKONOMIIAE.
24:
Pátrz wysſzéy (t. łać.)) Inwentarz.
25:
O OEkonomiiách Litewſkich mówi Conſtit.
26:
O Málborſkiéy. Derpt téż ná Oekonomiiéy,

strona: 359

Podſkárbiego rządu Kśięgi ſzoſte o Czwartey częśći Ráw.ſſkiey


strona: 359

1:
QVARTA RAWSKA
2:
Qwártá ſie poczęłá w Piotrkowie. 1562. Stá. 13. List. 13.
3:
O tym Conſtit.
4:
Item, 1567. List 72. Conſtit. 5.
5:
O Qwarćie rzędem
6:
Séymy idą ſześć.
7:
O viſczeniu Podſkárbiégo ſtrony
8:
zwłaczá téy czwartéy częśći.
9:
TAkże vſtáwiamy: że Podſkárbi káżdy Koronny/ téy czwar=
10:
téy częśći nie ma obrácáć/ ieno ná ſłużebné obrony potocznéy:
11:
y ma ſie przy liczbie w tym ná káżdy rok Rzeczypoſpolitéy v=
12:
ſprawiedliwić/ pod winą priuationis officij, ná káżdym Séy=
13:
mie Wálnym/ przed pány Rádámi/ y przy Poślech/ totiens quo=
14:
tiens byłáby ná wieczné czáſy potrzebá.
15:
A kwity náſzémi ábo
16:
czyiemi inſzémi nie ma ſie brónić: chybá któréby były ná ſłuże=
17:
bné obróny potocznéy obróconé. O co Poſłóm inſtigowáć
18:
będźie wolno.
Zyg. Aug. w Piotrk. w Conſti. Liſt.

19:
O pozwoleniu czwartéy częśći ná obronę potoczną. Pátrz
20:
wysſzéy w kśięgách piérwſzych. Titulo, Ordinácia dochodów ((t. łać do w. 20))
21:
Pozwolenié Quárty do ſtołu królewſkieo.
22:
POtrzebóm/ ſkárbu náſzgo dogadzáiąc/Stároſtowie y
23:
dźierżawcy dóbr náſzych wolnych/ z chęći y z dobréy woléy ſwéy/
24:
poſtąpili nam y poſtępuią/ drugą táką Quártę/
25:
y pod tymże wá
26:
runkiem iáko do Ráwy dáią/ do lat trzech/ kłádąc w to y ten
27:
rok który ná przeſzłym Séymie nam poſtąpion/ to ieſt iedná ma
28:
bydź ná przyſzłé świątki dáná/ á druga in Anno 1592. Trzecia
29:
in Anno 1593.
30:
Száfunek y wárunek Czwartéy częśći.
31:
TAK iáko Poſłowie źiemſcy proſzą/ áby im wolny plác był
32:
zoſtáwión/ námáwiáć o ſzáfunku y wárunku Czwartéy częśći
33:
ná obronę potoczną pozwolonéy/ gdy do effektu przydźie/
34:
á In
35:
wentarze Rewizorowie znioſą y pokażą: pozwalamy im tego.
36:
A wſzákże z pány Rádámi ſtanu oboiégo/ weſpółek wolny plác
37:
do tego mieć máią: gdy do effektu przydźie/ á Inwentarze Re=
38:
wizorowie znioſą y pokáżą:
39:
ZNáiąc my tę bydź powinność náſzę/ ábyſmy to wſzyſtko/
40:
w czymbykolwiek exequuciéy nie doſyć ſie ſtáło/ álbo coby ná
41:
ten Séym z przeſzłégo Piotrkowſkiégo Conſtituciámi ku wy=
42:
konániu záwiſło/ ná teráznieyſzym Séymie ku ſkutkowi przy=
43:
wiedli.
44:
A iż między inſzémi około rządu Koronnégo Arty=
45:
kułmi wárunek y ſzáfunek Czwartéy częśći którąſmy z docho=
46:
dów ſtołu náſzégo dla dobrégo y obrony Rzeczypoſpolitéy do=
47:
browolnie poſtąpili/ miał bydź opátrzón:
48:
przeto niwczym nie deroguiąc vrzędowi dobrze przez przodki náſzé vprzywileiowá=
49:
nému/ y przez nas ſámégo Conſtituciámi obwárowánému/
50:
Podſkárbſtwá Koronnégo/ y owſzem we wſzem przełożeń=
51:
ſtwie y pręrogátywách ten vrząd Koronny wcále zoſtáwuiąc/
52:
y dla tegóż téż nic nie vymuiąc władzéy y przełożeńſtwá Wiel=
53:
możnému Stániſłáwowi Sobkowi z Suleiowá/ Káſztela=
54:
nowi Sędomiérzkiému/ á ná ten czás Podſkárbiému Koron=
55:
nému/
Zyg. Aug. w Piotrko.

56:
którégo cnoty/ wiáry/ życzliwośći przećiw nam y Rze=
57:
czypoſpolitéy/ tákże téż iáko w inſzych wielkich ſpráwách/ ták
58:
téż y ná tym Vrzędźie Koronnym doſtátecznéy dźiélnośći do=
59:
brzeſmy doználi.
60:
Zá rádą y zezwoleniém Pánów Rad/ y Po=
61:
ſłów źiemſkich Koronnych/ dla poſtánowienia y opátrzenia
62:
ſkárbu poſpolitégo Rzeczypoſpolitéy/ który ſie zá czáſem záło=
63:
żyć będźie mógł/
64:
ná co y tá czwarta część przez nas ieſt oddáná/
65:
ten porządek y opátrzenié obyczáiem niżéy piſánym ſtáwiemy.
Zyg. Aug. w Lubli. Podſkárbi.

66:
A Naprzód wáruiąc to/ áby wſzyſtkié prowenty Stołu ná=
67:
ſzégo Królewſkiégo/ ná wſzelákim mieyſcu będącé páńſtw Ko=
68:
rony Polſkiéy/ z których tá czwarta część ieſt oddźieloná/ do
69:
ſkárbu náſzégo/ á do rąk iego były oddawáné/
70:
którémi ón ſzáfo=
71:
wáć będźie według roſkazánia naſzégo.

strona: 361

Podſkárbiego rządu Kśięgi ſzoſte o Czwartey częśći.
Deputaći do Podſkárbiego.
Oddánie czwartey częśći.
1:
DEputuiemy do páná Podſkárbiégo Koronnégo cztérzy
2:
oſoby Deputatów/ dwu z Rády/ á dwu z Rycérztwá ad hunc
3:
ſolum actum: to ieſt Vrodzonégo Ianá Tárłá z Sczekárzo=
4:
wic/ Káſztelaná Rádomſkiégo/ Stároſtę Pilźnieńſkiégo:
5:
Woyćiechá Przyiemſkiégo/ Káſztelaná Lędſkiégo: Stániſłá=
6:
wá Dębieńſkiégo/ Stároſtę Chęćińſkiégo: Dobrogoſtá Po=
7:
tworowſkiégo/ Sędźiégo źiemſkiégo Káliſkiégo.
8:
Nie żeby tá=
9:
kié którzyby w vrzędźie iego przeſzkádzáć mieli/ álbo ((t. łać.))
10:
przyſádzáć: tylko ku odbiérániu/
11:
chowániu/ y ſzáfowániu czwartéy częśći/ á to dla śmierći Pod=
12:
ſkárbiégo Koronnégo.
13:
Którzy to Deputaći czćić y ważyć pá=
14:
ná Podſkárbiégo/ iáko Rádę y Vrzędniká Koronnégo będą
15:
powinni. A opiſáną powinność máią czynić z wolą náſzą
16:
królewſką/ y zá rádą pánów Rad/ y z wiádomośćią páná Pod=
17:
ſkárbiégo Koronnégo/
18:
iáko ná Séymiéch ſtánowić ſie będźie.
19:
A dáléy w vrząd iego w niczym ſie wtrącáć nie máią/ ták iż iné
20:
wſzyſtkié ſpráwy vrzędowi Podſkárbſtwá Koronnégo należą=
21:
cé/ wedle przywileiu y Státutu/ we wſzem cále á ſkutecznie zá=
22:
chowáné bydź máią.
23:
ODdawáć tę Czwartą część káżdy ((t. łać.))
24:
pod vtráceniém Dźierżáwy/ wedle Conſti=
25:
tuciiéy powinien będźie.
Celnicy Mytnicy żupnicy máią oddawáć czwartą część.

26:
CElnicy/ Mytnicy/ Zupnicy máią bydź ludźie ośiádli/
27:
Krześćiáńſkiéy wiáry/ máiętni: y káżdy z nich Czwartą część
28:
oddáwáć z dochodów tych im zléconych/ pod winą vtrácenia
29:
vrzędu/ będźie powinien.
30:
A iednák ((t. łać.))
31:
po zápozwániu/ oddáć tę czwartą część nie oddáną/ tákże téż
32:
wſzelákich innych Kruſzców/ Zupnicy gdy do pożytku á ſkutku
33:
ſwégo przydą/ powinni będą dáwáć czwartą część.
34:
PO káżdégo Stároſty/ Dzierżawce/ Célniká/ Mytniká/
35:
Zupniká śmierći/ pan Podſkárbi Koronny/ zá roſkazániém ná=
36:
ſzym poſłáć ma dla vczyniénia Inwentarzá/ y dla opátrzenia
37:
prowentów/ áż my wákáncią tę komu oddamy:
38:
y pilnowáć te=
39:
go/ áby czwarta część nie zginęłá Rzeczypoſpolitéy: alioquin
40:
de ſuo to nágrodźić będźie powinien pan Podſkárbi/ & ſub pri=
41:
uatione officij.
O śmierći ſprawce ktorego.


strona: 362

1:
ANaty/ któré Séymową Conſtitucią ſą pozwoloné ná o=
2:
bronę potoczną: támże máią bydź oddawáné od Poſseſsorá/
3:
od Conſtituciiéy dwuletniéy Piotrkowſkiéy: pod winą du=
4:
plicis Annatae.
5:
MIeyſce ku oddawániu y chowániu tych prowentów/ po=
6:
ſtánawiamy zamek Ráwſki.
7:
CZás ku znoſzeniu téy Czwartéy częśći/ y innych prowen=
8:
tów Swiątki.
Annaty.

9:
ODbiéráć to wſzyſtko pan Podſkárbi Koronny z Deputa=
10:
ty ma ták/ iáko ſie iuż po té dwá Séymy záczęło.
11:
KWitowáć káżdégo pod ſwą pieczęćią ſkárbną pan Pod=
12:
ſkárbi ma z podpiſem Deputatów/ á nie ináczéy.
13:
NA mieyſce y czás opiſny pan Podſkárbi Koronny y De=
14:
putaći ziácháć ſie máią/ ((t. łać.)) y mieſzkáć tám
15:
trzy niedźiele ſpełná dla odbiéránia tych prowentów.
Mieyſce oddánia prowentow. Czás oddánia ich.

16:
REyeſtrá tego wſzytkiégo máią mieć przy ſobie/ káżdy z nich
17:
oſobné podpiſáné ſpólné/ zá pieczęćiámi ſpólnémi.
Odbieránie. Kwitowánie ich. Ziázd ku odbierániu prowentów. Reieſtrá prowentów.

18:
KSięgi máią mieć iedné/ w któré kwity wſzyſtki wpiſowá=
19:
né máią bydź/ y tám oſtáwáć przy prowenćiéch oddánych: á dru
20:
gié ná Séym przynoſzoné bydź máią.
Kśięgi kwitow. Przygodá odnoſzącego pieniądze.

21:
IEſliby komu ſługá poſłány z témi pieniądzmi Czwartéy
22:
częśći/ álbo vmárł ná dródze/ álbo ſie iáki caſus przytráfił/ tedy
23:
ten/ czyie pieniądze były/ ma oświádczenié przygody onéy ſwéy
24:
w Grodźie blizſzym vczynić/ y zápiſáć.
25:
A zátym poſtępkiem
26:
vtracáć Dźierżáwy ſwéy nie będźie/ ále zápłáćić ma ná blizſzé
27:
ziéchánié páná Podſkárbiégo Koronnégo y Deputatów.
28:
OSwiadczenié ono zſobą máiąc/ y przyśięgą probowáć
29:
tám przed pánem Podſkárbim y Deputaty ma
30:
Száfowáć témi prowenty tego ſkárbu poſpolitégo/ Pan
31:
Podſkárbi Koronny ma z Deputaty ná ſłużebné
Prowentow ſzáfunek.

32:
tylko poto=

strona: 363

Podſkárbiego rządu Kśięgi ſzoſte o Czwartey częśći.
cznéy obrony/ z wiádomośćią náſzą y Rad Koronnych/ we=
1:
dle Conſtituciiéy.
2:
A NAprzód po odebrániu tych prowentów/ pan Podſkárbi
3:
z Deputaty pieniędzy obliczyć ma ná pułroká cáłé żołnierzóm:
4:
któré gdy Deputat odnieśie do Lwowá/ ma oddáć z nich Piſá=
5:
rzowi Polnému połowice ná iednę czwierć látá/
6:
zá wiádomo=
7:
śćią Hetmáńſką: á drugą połowicę ma oddáć y ſchowáć ná
8:
Ratuſzu pod pieczęćią Piſárzá Polnégo/ y Stároſty álbo Pod
9:
ſtárośćiégo/ y Burmiſtrzá Lowſkiégo y Mieyſką.
10:
których
11:
Piſarz nie ma ruſzáć/ áż ná płácenié żołniérzóm/ gdy przydźie
12:
druga czwierć látá. Tákże ma bydź y ná drugié pułroká.
13:
A Ieſliżeby gdźie indźie/ niżli ná Podolu woyſko było/ zá
14:
potrzebą obrony/ álbo żeby téż inſzy ludźie ſłużebni przyię=
15:
ći byli:
16:
tedy tám/ gdźieby bliſko woyſká napewnieyſzé miey=
17:
ſce było/ té pieniądze odnoſzoné y chowáné bydź máią ná
18:
to mieyſce/ obyczáiem wysſzéy miánowánym.
19:
Oſtátek
20:
pieniędzy ſchowáć wiernie ná mieyſcu obmienionym/ pod
21:
kluczmi ſpólnémi y pieczęćiámi máią/ ták Pan Podſkárbi/
22:
iáko y Deputaći.
23:
NA drugié pułroká (gdyż ſłużbá ma bydź od roku do roku)
24:
máią ſie ziácháć ná tóż mieyſce/ Pan Podſkárbi y Deputa=
25:
ći: y ná Nowé láto znowu pieniądze żołniérzóm obliczyć ná
26:
drugié pułroká.
27:
ODnośić té pieniądze Deputat ieden piérwſzą ratę/ á dru=
28:
gi/ drugą ratę ma bydź powinien do Lwowá: y tám ie z wiá=
29:
domośćią Hetmáńſką Piſárzowi oddáwáć Polnému/ zá Kwi
30:
ty ſłuſznémi/ wedle porządku wysſzéy opiſánégo.
31:
DEputat w odnoſzeniu tych pieniędzy ma nakłádu wiel=
32:
kiégo nie czynić/ á owſzem wſzyſtko ſtátecznie reyeſtrowáć:
33:
bo opátrzenié iego ná to odnoſzenié ma bydź z tychże pieniędzy
34:
poſpolitych: z których liczbę powinien vczynić.
35:
NIebytność Páná Podſkárbiégo Koronnégo/ álbo De=
36:
putatá którégo prze ſłuſzną przyczynę/ nie ma záſzkadzáć w od=
37:
biérániu tych Prowentów/
O niebytnośći P. Podſkárbiego y deputatow.

38:
ná obronę potoczną pozwolo=

strona: 364

1:
nych/ y ſzáfowánié ich: gdy ná ſwé mieyſce Szláchćicá ośiá=
2:
dłégo/ y vczćiwego/ ((t. łać.)) y pieczęćią ſwą
3:
przyſzle/ y z kluczem.
4:
A Ieſliby śmierć którégo z tych álbo Deputatów/ álbo Pá=
5:
ná Podſkárbiégo záſzłá/ tedy ſuperſtites máią moc wſzyſtko
6:
ſpráwowáć/ oznaymiwſzy nam naprzód śmierć onégo.
O śmierći ich

7:
LIczbę czynić z tych prowentów máią ná Séymie Wál=
8:
nym/ dniá ſzóſtégo od záczęćia Séymu/ przed námi y Rá=
9:
dámi Koronnémi/ y Poſły Ziemſkimi/ Pan Podſkárbi Ko=
10:
ronny y Deputáći:
11:
y doſtátecznie ſie vſpráwiedliwić Rze=
12:
czypoſpolitéy Kwitámi nie inſzémi/ iedno któréby były ná ſłu=
13:
żebné potocznéy obrony/ wedle Conſtituciiéy.
O liczbie z prowentow.

14:
A ná Sey=
15:
mie nie ma nic bydź ſpráwowano/ áż ſie tá liczbá piérwéy od=
16:
práwi: támże kwit ſobie od nas z wiádomośćią Rad Koron=
17:
nych/ y Poſłów źiemſkich otrzymáć.
Deputaci iáko długo trwáć máią.

18:
DEputaći iedno od Séymu do Séymu drugiégo trwáć
19:
będą ná tym vrzędźie ſwym/ á inni ná to mieyſce obráni bydź
20:
máią: którym oni przednieyſzy wſzyſtko ſtátecznie oddáć będą
21:
powinni/ przy pánu Podſkárbim.
22:
Ieſliżeby śmierć páná Podſkárbiégo álbo Deputatá któ=
23:
régo záſzłá piérwéy/ niżliby liczbę ná Séymie vczynili: tedy
24:
ſuperſtites pan Podſkárbi z inémi Deputaty liczbę vczynią.
O śmierći Deputatow

25:
KToby nie dał tych dochodów ná czás y mieyſce opiſáné/
26:
tedy pan Podſkárbi z Deputaty máią nam záraz deferowáć
27:
wſzyſtki.
Winá nie oddánia dochodow.

28:
A my ná w wiązánié dźierżaw onych/ z których pro=
29:
went nie ieſt wydan/ tákże ná odięćié Zup/ Ceł/ Myt/ y innych
30:
wſzyſtkich ((t. łać.)) dochodów/ z którychby czwar
31:
téy częśći nie oddano/ poſzlemy:
32:
v przedśię o niewydánié czwar
33:
téy częśći/ którą oddáć będźie powinien ((t. łać.))
34:
pozwiemy/ iáko Conſtitucia obmawia/ ná Séym Wálny.
O śmierći Dźierżáwce ktorego.

35:
REſpekt ma bydź ná to/ ieſliby który Dźierżawcá przed
36:
wyſzćiem Roku/ któregoby miał dáwáć Czwartą część v=
37:
márł/ áby nie więcéy potomkowie zmárłégo dawáli/ iedno
38:
coby ſłuſznie przychodźiło:
39:
oſtátek Dźierżawcá ſucceſſor dokłá=

strona: 365

Podſkárbiego rządu Kśięgi ſzoſte o Czwartey częśći.
1:
dáć ma wedle liczby.
Deputaći przyśięgáć máią
Stárośćia Przyśięgá

2:
A coby ſie kolwiek rzeczy nálázło nád
3:
Inwentarz/ to wſzyſtko potomkowie z Stáróſtw wolno wy=
4:
wiéźć máią/ y długi ſwé wyćiągáć: czego Pan Podſkárbi bró=
5:
nić nie ma.
6:
A Gdyby przypádło Iterregnum, pan Podſkárbi y Depu=
7:
taći tego ſkárbu poſpolitégo pieniądzmi nie máią ſzáfówáć/ ie=
8:
dno zá wiádomośćią y roſkazániém Rad Koronnych/ ((t. łać.))
9:
A ktoby téż śmiał kiedykolwiek rzućić ſie ná ten
10:
ſkarb poſpolity/ álboby hámował páná Podſkárbiégo z De=
11:
putaty w ſzáfunku ich wysſzéy opiſánym/ álbo żeby téż Stáro=
12:
ſtá páná Podſkárbiégo z Deputaty od zamku przerzeczonégo/
13:
y
14:
od pieniędzy hámowáć chćiał/ á Radby Koronnych niechćiał
15:
bydź poſłuſzen: tákowy káżdy tąſz winą peculatus będźie karan.
Opátrzenie Podſkárbiégo y Deputatow

16:
PAnowie Deputaći máią przyśięgáć ná powinność ſwą/
17:
y ná to/ iż tempore Interregni nie máią weſpółek z pánem Pod=
18:
ſkárbim ſzáfowáć pieniądzmi Rzeczypoſpolitéy/ iedno zá wo=
19:
lą y roſkazániém Rad Koronnych.
20:
STároſtá mieyſcá tego ma przyśięgać: iż páná Podſkár=
21:
biégo z Deputaty/ ma do zamku záwżdy ((t. łać.))
22:
puſczáć: y ſkárbu poſpolitégo dla złodźieyſtwá w nieby=
23:
tnośći páná Podſkárbiégo przeſtrzegáć.
24:
A gdźieby powie=
25:
trze przypádło ná mieyſcu náznáczonym: tedy my mamy zá o=
26:
znaymieniem páná Podſkárbiégo inſzé mieyſce dla odbieránia
27:
pieniędzy náznáczyć.
w Liśćiéch Potwierd. Liſt.

28:
OPátrzenié álbo ſalarium páná Podſkárbiégo to ma bydź:
29:
pánu Podkárbiému z tego ſkárbu poſpolitégo/ Tyśiąc zło=
30:
tych: pánóm Deputatóm z Rády po trzech ſet złotych: á dru=
31:
gim po dwu ſet złotych.
32:
Stephan okróm Quárty obiecuie
33:
obronę potoczną odpráwowáć.
34:
GRánice Koronné oboygá narodu/ y wſzyſtkich páńſtw
35:
do Korony należących/ od wtárgnienia nieprzyiaćielá wſzelá=
36:
kiégo/ obroną opátrowáć nakłádem náſzym mamy/
37:
y powinni

strona: 366

1:
będźiemy y potomkowie náſzy/ oſtáwuiąc Quártę w mocy/
2:
wedle Státutu Polſkiégo.
3:
Obróná z Quárty.
Zygm. III. w Wárſzá. Liſt. Liſt.
Zygm. III. Liſt.

4:
ZOłniérz Quárćiány/ który ma ſie we wſzyſtkim záchowáć
5:
wedle Conſtituciiéy Anni 1591. wedle któréy żołniérzá tám
6:
mieć chcemy: do któréy to przykłádamy/ áby Rotmiſtrze z to=
7:
wárzyſzámi przyśięgę vczynili/ że nam wiáry y poddáńſtwá
8:
ſtátecznie dotrzymáią/
9:
do żadnych priwatnych potrzeb/ y do
10:
żadnych tumultów wnętrznych miéſzáć ſie nie máią. Który
11:
żołniérz wedle téyże Conſtituciiéy źimie w dobrách náſzych kró=
12:
lewkich naybliżéy vkráiny źimowáć ma/
13:
ták żeby krzywd ża=
14:
dnych nie czynił. Czego obecnie przeſtrzégáć ma Hetman Pol=
15:
ny/ nie deroguiąc tym nic iednák władzéy Hetmáná Koronné=
16:
go. A ná przyſzłé láto záraz ma bydź w obóz wpráwión.
17:
Zy=
18:
wność płáćić w miáſteczkách y dobrách náſzych będą/ podług
19:
vſtáwy/ którąſmy tu zá podpiſem náſzym/ y pieczęćią Koron=
20:
ną dáli. A gdy máią iźdź do obozu/ pieniądze ná dwie ćwier
21:
ći látá dáné im będą/ przez ręce Rotmitrzowſkié.
22:
A Rotmi=
23:
ſtrze máią tego doyźrzeć/ iákoby ſie káżdy towárzyſz iego opá=
24:
trzył doſtátecznie do obozu żywnośćią/ wedle ártykułów zá=
25:
chowáć ſie máią. Rotmiſtrze obecnie záwſze bydź przy ró=
26:
tách/
27:
y nie ziéżdżáć okróm pozwolenia Hetmáńſkiégo liſtowné
28:
go/ ((t. łać.)) á nie máią ćiągnąć róty przez Koronę
29:
ſkupiwſzy ſie/ ále káżdy towárzyſz ma iźdź oſobno/ iáko priuatus
30:
do popiſu/ ((t. łać.))
31:
o którą vkrzywdzoné=
32:
mu wolno czynić ná Trybunał. Czynić ſpráwiedliwość z żoł
33:
niérzá vkrzywdzonym powinien Hetman/ z tym iednák do=
34:
kłádem/
35:
áby vkrzywdzonému wolno było Rotmiſtrzá pozwáć
36:
do Trybunału wedle téyże Conſtituciiéy/ ieſliby ſie niechćiał
37:
vkrzywdzony dekretem Hetmáńſkim contentowáć/ záchowu=
38:
iąc ſie we wſzem wedle téyże Conſtituciiéy.
39:
Ieſcze o chowániu Quárty.
40:
BEſpieczeńſtwo chowánia Quárty w Ráwie ták opátru=
41:
iemy/ áby Stároſtá Ráwſki teráznieyſzy/ y ná potym będący/
42:
powinien bywáć przy Podſkárbim Koronnym/ álbo vrzędźie iego:

strona: 367

Podſkárbiego rządu Kśięgi ſzoſte o Czwartey częśći.
1:
tákże przy Deputaćiéch/ áby wiedźiał/ co do ſkárbu wło=
2:
żono y ſchowano będźie: gdyż Conſtitucią obwárowano/ że
3:
on ſtróżem tego ſkárbu powinien bydź:
4:
ná co ſalarium Stáro=
5:
śćie dwie śćie złotych náznáczamy. A któryby Deputat do
6:
Quárty in perſona nie przyiechał/ tedy ſalarium bráć nie ma.
7:
O ſtárych ſummách zſtrony Quárty.
8:
VPuſczenié Czwartéy częśći ſtárych ſumm zá dożywoćiem/
9:
tak dekláruiemy: że wſzyſtká ſummá ná cztérzy częśći ma bydź
10:
rozłożoná: á zá káżdé dożywoćie iedná część z tych cztéréch ma
11:
bydź Vpuſczoná:
12:
ták iż czworgiem dożywoćia káżda ſummá
13:
ma wźiąć koniec y extenuacią ſwoię. Záczym ná któréyby
14:
dźierżáwie po Conſtituciiéy było czworo dożywoćie wytrzy=
15:
máné/ tedy piąty poſſeſſor iuż powinien Quártę płáćić
16:
y reſpon
17:
dowáć do ſkárbu wedle przywileiu ſwégo: wyiąwſzy/ żeby
18:
kto iuż teraz zá piątym dożywoćiem od piérwſzéy o tym Con=
19:
ſtituciiéy dobrá trzymał/
Tenże. Liſt. ſtá.

20:
ten tákowy modernus poſſeſſor, ma
21:
bydź záchowány do śmierći w poſseſsiiéy.
22:
Quarta, non obſtante reformati=
23:
one Reginalis, ma izdz z dóbr
24:
reformowánych.
25:
QVártá z tych dobr Mázoweckich ((t. łać.))
26:
iźdź ma do Ráwy przedśię. Nie poddáiąc ktemu pod tę
27:
Opráwę miáſtá Wárſzáwy/ z ſtrony iurisdiciiéy/ ((t. łać. do w. 24))
Stephan ſtá. ver.
Zygm. III. Liſt. ſtá. ver.

28:
Incorporácie Wóytoſtw deroguią
29:
Quárćie.
30:
LEcz że nam dano ſpráwę/ áby tá inkorporácia miáłá bydź
31:
z vbliżeniém y z vymą pożytków ſtołu náſzégo y Quárty/ tedy=
32:
ſmy ná ten czás tego im nie pozwolili.
33:
Dobrá Królowéy Iéy M. Anny ſtárſzéy, wolné od Quárty:
34:
Naydźieſz wysſzéy w piérwſzych kśięgách.

strona: 368

1:
((w. 1 i 2 t. łać.))
2:
O záłozeniu ſkárbu poſpolitégo ku
3:
porátowániu vbogich, ieſcze zá
4:
Auguſtá rádzono.
5:
W inſzych Króleſtwách cudzoźiemſkich, názwáli táki ſkarb
6:
Montem pietatis.
7:
O Záłożeniu ſkárbu poſpolitégo ku czwartéy częśći/ y o o=
8:
byczáiu ſpráwiedliwośći/ áby ſie tym prędzéy odprawowáć
9:
mogłá/ y innych wiele ſpraw/ rć.
10:
Ná Séymiki y wielki Séym
11:
odkłáda.
12:
ZVPY SOLNE.
13:
Potwiérdzénie Státutów o Zupách
14:
Solnych, przez Swiętégo niegdy
15:
Kázimiérzá Wielk. wydánych.
w Lublinie ſtá. Liſt.

16:
W Imie Boże/ Amen. NA wieczną pámięć. A=
17:
by błąd zápámiętánia ſpráwam/ któré ſie zá czáſem dźieią/ nie
18:
przynióſł ſzkody iákiéy/ Królów y Kśiążąt wyſokié Rády vſtá=
19:
wiły:
20:
áby tákowé rzeczy piſmem y nápiſániém świádków wie=
21:
czné były czynioné. Dla tego My Káźimiérz/ z łáſki Bożéy
22:
Król Polſki/ y źiem Krákowſkiéy/ Sędomierzkiéy/ Siérádz=
23:
kiéy/
24:
Lęczyckiéy/ Kuiáwſkiéy/ Wielkié Kśiążę Litewſkié/ Po=
25:
morzki/ Ruſki y Pruſki/ Pan y Dźiedźic/ oznáymuiemy przez
26:
ninieyſzy Przywiléy/ którym to wiedźieć należy/ teraz y potym
27:
będącym/ którzy tego wiádomość będą mieli.
28:
Iż ácz z po=
29:
winnośći Królewſkiéy ſczodrobliwośći ku wſzyſtkich poddá=
30:
nych pożytku y rozmnożeniu oko opátrznośći mielibyſmy mieć:
31:
wſzákże więtſzą pilność około rozmnożenia ſkárbów y prowen
32:
tów Króleſtwá náſzégo mieć przyſtoi:
33:
ábyſmy z nich króleſtwá
34:
y poddánych náſzych pożytki mogli opátrowáć. Gdyż tedy

strona: 369

Podſkárbiego rządu Kśięgi ſzoſte o Zupách Solnych.
1:
Zupy náſzé Bocheńſkié y Wielickié część naylepſza dochodów y
2:
ſkárbu króleſtwá ieſt:
3:
któré do tego czáſu/ dla zbytniégo y prá=
4:
wie vſtáwicznégo Szláchty/ y rozmáitych oſób w nich bywá=
5:
nia/ y w wyrabiániu Soli w wielkiéy częśći ſpuſtoſzenié y v=
6:
padek wźięły:
7:
á to z téy przyczyny/ iż áni Zupnik/ áni ieo vrzędni=
8:
cy nie mogli pilnowáć robót/ zábáwieni odpráwowániém y
9:
pracą gośćinną: á gdźieby ſie wczás temu nie zabieżáło/ trze=
10:
bá ſie ſtrzédz/ áby vpadku y ſtráty z gruntu niepodięły y vćier=
11:
piáły.
12:
Chcąc tedy tákowému vpadku/ y ſzkodźie zábieżeć: iż
13:
należy ná opátrznégo Páná przeſzłych rzeczy pámięć máiąc/ pil=
14:
no przeglądáć przyſzłé/ á ná wſzyſtko ſie dobrze rozmyśliwſzy/
15:
potym kożdą rzecz zoſobná dobrze rozráchowáć.
16:
Náſzládu=
17:
iąc tedy poſtępków przodká náſzégo/ świętéy pámięći Páná Ká
18:
źimiérzá Królá Polſkiégo: który przerzeczony ſkarb Zup ták w
19:
cáłośći/ iáko w częśćiách/ y wſzyſtkich dochodách porządnie ro=
20:
ſpráwił/ y iáko gránicámi iákiémi poſtánowił/
21:
vſtáwił/ ordi=
22:
nácią vczynił: y áby tákowé rozrządzenié/ poſtánowienié/ ná
23:
wieczné czáſy było dźierżáné/ chowáné/ ſtrzeżoné/ pod winá=
24:
mi/ któré w nich ſą opiſáné/ vſtáwił y ſkazał.
25:
Aby tedy y my/
26:
y którykolwiek inny z poddánych náſzych/ tákowému poſtáno=
27:
wieniu y rozrządzeniu przez niewiádomość do przećiwnégo nie
28:
vczynił: vſtáwiamy/
29:
y ninieyſzym zápowiedzeniem dla więt=
30:
ſzéy mocy obiáſniamy: áby Káźimiérzá Królá przerzeczonégo
31:
Státutu y Vſtáwy/ któré do tego czáſu w Skárbie náſzym ſą
32:
chowáné/ we wſzyſtkim wedle vſtáwy y porządku y rozrządze=
33:
nia iego były trzymáné
34:
y záchowáné ná czáſy wieczné: których
35:
téż Conſtituciy poſtępek y Artykuły/ z péwney wiádomośći y z
36:
dobrze vważonéy y vżytéy rády/ we wſzyſtkich ich punktćiéch/
37:
cząſtkách/ zámknieniu/ mocné wdźięcznie czynimy/
38:
pochwa=
39:
lamy y potwiérdzamy. Wſzákże to ſpacyfikuiemy y wyráża=
40:
my: iż wſzyſtkié zapłáty y czynſzé ták Duchownym iáko Swiet
41:
ckim oſobam/
42:
przez Przodki náſzé ná wieczność álbo do czáſu/
43:
álbo do żywotá zápiſáné z ſtárádawná/ któré zwykły bydź przez
44:
Zupniki płáconé/ y Liſty ſpráwiedliwie y wedle práwá iákokol=
45:
wiek wyſzłé/ máią trwáć w ſwéy mocy y ſtałości.
46:
A iżby zá
47:
czáſem którąkolwiek bárwą/ chytrośćią/ álbo domyſłem/ Stá=
48:
tuty y porządki przerzeczoné nieprzydáło ſię w wątpliwość
49:
przez kogo wwiéźdź/y o ich w ſobie zámknieniu nie było wąt=
50:
pienié iákié/
51:
tedy rozumieliſmy zá potrzebną rzecz/ áby tu były
52:
wpiſáné: á tych rozumienié y brzmienié ieſt tákowé.

strona: 370

1:
W Imię Boże/ Amen. To niechay będźie
2:
wiádomo:
3:
iż pod Rokiem Wćielenia Pánſkiégo/ Tyśiącnym
4:
Trzechſetnym ſześćdźieśiątym y oſmym/ ten ninieyſzy Reyeſtr
5:
ieſt nápiſan w Piątek po Przewodnéy Niedźieli ná Zamku Krá
6:
kowſkim/
7:
ná wieczną pámięć/ ku czći y chwale Bogá wſzech=
8:
mogącégo/ y Błogoſłáwionéy Pánny Máriiéy Mátki iego
9:
chwalebnéy/ y dla zaſług wſzyſtkich Swiętych y święćic/ á ná
10:
roſkazánié Naiáſnieyſzégo Kśiążęćiá y páná/
11:
Páná Káźimiérzá
12:
z łáſki Bożéy Królá Polſkiégo/ Krákowſkiéy/ Sędomiérzkiéy/
13:
Siérádzkiéy/ Lęczyckiéy/ Kuiawſkiéy/ Pomorzkiéy/ Ziem Dźie=
14:
dźicá: nápiſany przez ręce Piſárzá páná Demetriuſá ná ten czás
15:
Podſkárbiégo.
16:
Dla téy przyczyny ten Reyeſtr ieſt ſpiſan: áby
17:
zły zwyczay vſtrzeżón bydź mógł ná wieczné czáſy: y áby zwy=
18:
czay Zup Królá Ieo M. Káźimiérzá y iego wſzyſtkiéy Rády/
19:
przez iego właſné potomki ná wieczné czáſy był trzyman.
20:
Abo=
21:
wiém tenże pan Káźimiérz Król nic nie kazał w Reyeſtrze przy
22:
dáć/ álbo vmnieyſzyć: ále kazał Reyeſtr ſpiſáć/ y wſzyſtki zwy=
23:
czáie pilnie ſtáré ná wieki náznáczyć/
24:
iáko ſtárádawni Zupni=
25:
cy piérwſzy Poryn Fráncus/ Woyćiech/ którzy miáry miáłkiéy
26:
ſoli vmnieyſzéli/ Piotr Wynryk/ Gotfryd Fráncus/ Pan A=
27:
dam/ kápłan/ Mikołay Zupnicy dźierżeli.
28:
A to dla tego było
29:
vczyniono/ iż w kupowániu Zup Truchlá/ Henzel/ Buttá/
30:
Leſko Zyd/ Bártek Mynicarz/ Arnolff Wielkier/ dla ſoli/ któ=
31:
ra zoſtawáłá wzdawániu Zup/ y innych rzeczy/ któré były w
32:
Zupách między ſobą mocnie ſie práwowáli/ wádźili:
33:
iż niewie=
34:
dźieli w Zupách miáry/ kſztałtu/ y zwyczáiu: y dla tego byli we
35:
zwáni ſtárſzy Zupnicy/ to ieſt/ Piotr Winryk/ Pan Adam
36:
Kśiądz/ Gothfryd/ Mikołay Zupnik:
37:
którzy rządzáli Zupy zá
38:
czáſu Iego M. Królá Káźimiérzá/ áby obyczay rządzenia Zup
39:
pod przyśięgą ich ná wieczné czáſy był trzyman. Téż w piſá=
40:
niu tego Reyeſtru byłá wezwána Rádá Królá Ieo M.
41:
to ieſt/
42:
Duchowna y Swietcka/ któréy byłá daná zupełna moc Królá
43:
Ieo M. áby ninieyſzy Reyeſtr był ſpiſan/ dla záchowániá prá=
44:
wdźiwégo dobrégo ſtárégo zwyczáiu:
45:
y dla pożytków rzeczo=
46:
négo Królá/ y iego potomków ſłuſznych/ y wſzyſtkiégo króle=
47:
ſtwá ná wieczné czáſy.

strona: 371

Podſkárbiego rządu Kśięgi ſzoſte o Zupách ſolnych.
1:
Imioná Pánów Duchownych, którzy
2:
ten Reyeſtr zbiéráli.
3:
PIérwſzy Pan Floryan/ Biſkup Krákowſki: potym Pan
4:
Wilk Kánclérz Krákowſki: Zawiſzá Archydiákon Krákowſki.
5:
Item, Ianko brát Szymków/ Podkánclérzy: Bodzętá Spraw
6:
cá álbo Rządźcá powſzechny:
7:
Pan Micháłko Kánonik Krá=
8:
kowſki/ piérwſzy Piſarz Królá Ieo M. Szymko piſarz królew=
9:
ſki: Ian Ielitkowit/ który ná ten czás dźierżał Mynicę do
10:
wiernych rąk z Léſkiem Zydem.
11:
Imioná Pánów Swietckich té ſą.
12:
PIérwſzy Pan Ian z Melſtiná/ Káſztelan Krákowſki:
13:
Pan Neorzá/ Woiewodá Krákowſki: Pan Wáfroſzki/ Pod=
14:
ſędek Krákowſki: Pan Mśćiwiéy z Kwiliny Podkomorzy:
15:
Pan Ottá z Pilce:
16:
Pan Swiátoſław/ Podpodſkárbi: Pan
17:
Dimitr/ Podſkárbi: Máłochá ſtáry Rządźcá: Sczepanko
18:
Miſtrz Murów.
19:
Imoná ſtárych Zupników, Bách=
20:
miſtrzów, Stygárów, &c.
21:
PIérwſzy Czyndel Stygar z Gór Rutnyńſkich: Tyczkrácz
22:
z Tęczyná: Bernád Stygár z Węgier:
23:
Stygár z Káźimiérzá.
24:
Item, ſtárſzy Zupnicy, to ieſt/ Piotr Winryk/ Gotfryd Frán=
25:
cuz/ Pan Adám Kśiądz/ Mikołay Zupnik. Item, ſtárſzy Zu=
26:
pnicy: którzy rządźili Zupy/ któré im były zléconé do wiernych
27:
rąk/ zá czáſu Ieo M. Królá Káźimiérzá.
28:
A tám pod przy=
29:
śięgą wſzyſtek zwyczay przez nie podány/ Król Ieo M. Káźi=
30:
miérz/ ze wſzyſtką Rádą ſwą/ to ieſt/ Duchowną y Swiet=
31:
cką/ ná wieczné czáſy áby był chowan potwiérdźili.
32:
Do Re=
33:
yeſtru przez Ieo M. Królá y iego Rádę/ byli wezwáni terá=
34:
znieyſzy Zupnicy ku potwiérdzeniu: naprzód Trytá/ Leſzko
35:
Zyd: Item, Henſelburg/ Bártko Mynicarz/ Arnóld Wielkier.
36:
Téż byli wezwáni ku czyniéniu Reyeſtru Podżupkowie/ Bách=
37:
miſtrzowie/ Stygárowie oboiéy Zupy: którzy wſzyſtkié zwy=

strona: 372

1:
czáie rządzenia Zup vmieli. Piérwſzy był Woyćiech Miſtrz
2:
Moſtów/ brát Hánkonów/ z Mienſelnic:
3:
Ian Pánlinów
4:
Podżupek z Wieliczki/ Rorezek Stálmách górny/ Giſzko Sty=
5:
gár z Wieliczki/ Mikołay Stygár z Wieliczki/ Czándycz z O=
6:
páwy Podżupek z Wieliczki/ Penak Báchmiſtrz z Bochnie/
7:
pan
8:
Ian Prębendarz z Zupy Bocheńſkiéy/ Czkuffunf Stálmách
9:
gór Bocheńſkich/ Bullein Báchmiſtrz Bocheńſki/ Ian Prokien=
10:
dorff Stygár z Bochnie/ Kutá Báchmiſtrz z Bochnie/ Piotr
11:
Wieruſz Stygár z Bochnie.
12:
Naprzód/ napiérwéy y náde=
13:
wſzyſtko Ieo M. Król Kaźimiérz ze wſzyſtką Rádą/ piérwéy
14:
miánowány zwyczay Reyeſtru potwiérdźili: áby żaden z Pá=
15:
nów bądź wielki bądź máły/ bądź Káſztelan álbo Stároſtá
16:
nie śmiał chodźić do Zup.
17:
Przyczyná temu/ iż przyiechał był
18:
pan Neorzá Woiewodá przed Zupę/ y kazał ſobie dáć poczeſto=
19:
wánié. Od tego czáſu Ieo M. Król dowiedźiawſzy ſie/ gnie=
20:
wał ſie nań więcéy niż dwá Mieśiącá:
Zaden do Zup chodźić ńie ma

21:
y ledwie odpuſczenié
22:
przez Pány iemu było vproſzoné. A ták Ieo M. Król pod ka=
23:
rániem ná gárdle y máiętnośći roſkázuie: áby żaden z Pánów
24:
więcéy nie śmiał chodźić do Zupy.
25:
Abowiém gdy Szláchtá
26:
przychodźi do Zup/ tedy Zupnik pożytków Ieo M. Królá nie
27:
może ták pilnie doględáć/ dla przekázy pánów do Zupy przyiéż=
28:
dżáiących.
29:
Dla tego vſtáwiono ieſt/ áby Szláchtá nigdy nie
30:
náwiédzáłá Zup/ áżby to było z wielkiéy łáſki Królá Ieo M.
Koni żadnych cudzych do Zup nie przimowáć. Zadnemu potrzeb z Zupy dawáć nie máią.

31:
Téż vſtáwiono ieſt: áby żaden Zupnik pod gárdłem y dóbr
32:
ſwych/ nieśmiał żadnégo konia páńſkiego y ſzlácheckiégo do
33:
Zup prziymowáć/ y onégo kármić: wyiąwſzy konie królewſkié.
34:
Przyczyná tego: iż pieniądze KróláIeo M. ná liczbie Zupnéy/
35:
któré z Zup przychodzą/ bywáią vmnieyſzáné.
Od Báłwáná wyrobionégo trzy groſze. Báłwan ſoli dárowány Zupnik Krolowi ná liczbę po czemu kłáść ma.

36:
Téż vſtáwio=
37:
no ieſt: áby gdy Zupy bywáią dáné do wiernych rąk/ zaden
38:
Zupnik/ który dźierży Zupy do wiernych rąk/ nie śmiał przez
39:
dozwolenia Królá Ieo M. którégo z Pánów do Zup puſczáć/
40:
y iemu potrzeb z iego końmi y z czeládźią dáwáć.
41:
Téż vſtá=
42:
wiono ieſt: áby żaden z Zupników/ który dźierży Zupy do wier=
43:
nych rąk/ nie płáćił bancum Salis, to ieſt/ báłwáná wyćiętégo
44:
przez robotniki/ iedno po trzy groſze/ nie ſzácowawſzy Trágá=
45:
rzów.
46:
Téż vſtáwiono ieſt: áby Zupnik/ który dźierzy Zupy
47:
do wiernych rąk/ báłwan ſoli dárowány pánóm Szláchćie/
48:
álbo którymkolwiek oſobam/ nie miał ináczéy kłáść Królowi
49:
Ieo M. ná liczbie w Zupie Wielickiéy/ iedno po pięći groſzy:
50:
á
51:
w Zupie Bocheńſkiéy po ſześći groſzy/ w to zámknąwſzy Trá=

strona: 373

Podſkárbiego rządu Kśięgi ſzoſte o Zupách Solnych.
gárze y piſárze.
1:
A ieſli Król Ieo M. którégo ſzláchćicá dáruie
2:
ſoli Cętnarem álbo beczkámi: tedy Zupnik/ który dźierży Zupy
3:
ku wiernéy ręce/ wſzytki cętnary ma ſpiſáć/ y oné w Reyeſtrách
4:
przy liczbie pokázáć.
5:
Téż ieſli Król Ieo M. którégo Páná ál=
6:
bo ſzláchćicá/ álbo Zakonniká miáłką ſolą dáruie/ tedy Zupnik/
7:
który dźierży Zupy do wiernych rąk/ nie ma ináczéy miáry ſoli
8:
poczytáć ná liczbie/ iedno po cztérzy groſze.
9:
Téż Sol/ która
10:
bywa daná ſzláchćie álbo Zakonnikóm przez Królá Ieo M. be=
11:
czkámi/ Zupnik który dźierży Zupy do wiernych rąk/ nie ma te=
12:
go Królowi Ieo M. poczytáć ná liczbie: ábowiém to nie ieſt
13:
wedle práwá.
14:
Téż vſtáwiono ieſt: iż żaden Zupnik nie ma
15:
ſam ſoli przedáwáć ná Skłádźie Krákowſkim/ áni żaden ſłu=
16:
gá Zupników: ále Zupnik ma ſól przedáwáć Kupcóm/ y tym
17:
którzy około ſoli ſie obieráią/
18:
ták z Krákowá/ iáko kupcóm/ to
19:
ieſt Mieſczánóm z Wieliczki: á oni mieſczánie z Wieliczki máią
20:
mieć zupełną moc przedawánia ſoli ná Skłádźie Krákowſkim.
21:
Téż vſtáwiono ieſt: iż Bocheńſcy kupcy ſolni/ máią zupełną
22:
moc Sól czyſtą woźić do poſtronnych ſtron: to ieſt/ do Má=
23:
zowſza/ Ruſkiéy źiemie/ y Sląſkiéy/ y do Litwy/ y ku Lublinu.
24:
Téż vſtáwiamy: iż Mieſczánie Bocheńſcy álbo kupcy ſoli má=
25:
ią mieć zupełną moc poſpolitą ſól woźić do ſkłádu Krákow=
26:
ſkiégo/ dla Piekárzów chlebá/ y dla Furmánów z innych ſtron
27:
przyieżdżáiących.
28:
Téż vſtáwiamy z roſkazánia Królá Ieo M.
29:
Káźimiérzá: iż Sól innym ſpoſobem nie ma bydź do Węgier
30:
dawáná/ iedno kożdy Cętnar po cztérzy groſze/ któré ſą w zło=
31:
tym czerwonym:
32:
á Złoté nie máią bydź ináczéy bráné/ iedno po
33:
śiedmi Szkotów/ to ieſt po cztérnaśćie groſzy. Przyczyná tá
34:
ieſt: iż Węgróm bywa ſtłuczón ieden báłwan ſoli/ który ſtoi zá
35:
dwie grzywnie: á ſtłuczony ledwo pułtorá złotégo do Węgier
36:
zápłáći.
37:
A to ieſt z ſzkodą Zupy/ która ſzkodá dotyka sie Zu=
38:
py Wielickiéy. Téż vſtáwiamy: áby Sól/ która bywa dawá=
39:
ná z Zupy Bocheńſkiéy do Cypſkiéy źiemie/ kożdy Cętnar iéy
40:
był dawan po cztérzy groſze we złotym czerwonym:
41:
á kożdy
42:
złoty ma bydź bran po ośmi ſkótów/ to ieſt/ po ſeſnaśćie gro=
43:
ſzy Polſkich.
Do Węgier ſól poczev ma bydź dawáná. Skót waży dwá groſzá.

44:
Téż ieſli żelázo będźie przywieźiono z Węgier do
45:
Zup zá ſól w cętnarách/ tedy vſtáwiono ieſt: iż kożdy Cętnar
46:
żelázá przez Zupniká nie ma bydź innym ſpoſobem bran/ iedno
47:
po śiedmi ſkótów/ to ieſt/ cztérnaśćie groſzy.
48:
Téż vſtáwia=
49:
my: áby ludźie/ którzy biorą do Węgier w Zupie Wielickiéy
50:
Sól cętnarową/ á ieſli onéy ſoli do Węgier nieodwiozą/ ále

strona: 374

1:
ią ná gránicách przedádzą: tedy konie y z ſolą tám/ gdźie ie znay=
2:
dą/ máią przez wſzelkiéy wymówki ſtráćić.
3:
Vſtáwiamy ták=
4:
że iż ieſli ludźie do źiemie Cypſkiéy Sól z Zupy Bocheńſkiéy
5:
wezmą/ á ieſli ią w Sączu álbo ná innych gránicách przedá=
6:
dzą: tákowąż kaźń máią znośić.
7:
Vſtáwiamy téż: iż kiedy ko=
8:
nie Królá Ieo M. bywáią poſyłáné do Zupy/ tedy Zupnik ko=
9:
nióm onym/ ná kożdégo koniá ma dáć korzec owſá ná dźiéń y
10:
śiána y ſłomy wſzelką potrzebę:
11:
á liczbę koni ma wiernie ſpi=
12:
ſáć. Téż vſtáwiamy: iż gdy biorą konie królewſkié do Zup/
13:
tedy Zupnik będźie powinien do cztéréch koni chowáć iednégo
14:
máſztálérzá ná to mocnégo:
15:
y ma iemu wſzyſtki potrzeby dá=
16:
wáć ku żywnośći/ y ku odźianiu/ á to wſzyſtko wiernie ſpiſáć
17:
ma/ y tym którzy liczby ſłucháią pokázáć: áby oni oglądáli/ ná
18:
wiele Summá pieniędzy królewſkich wychodźi.
19:
Téż vſtá=
20:
wiamy: áby vbodzy iáłmużną żyiący/ których ieſt w Zupie Wie
21:
lickiéy ſześć/ y tákże wiele w Zupie Bochenſkiéy/ z tym chlebem/
22:
który im bywa dawan po Mſzách/ nie byli kłádźieni ná liczbie.
23:
Abowiém to ieſt potwiérdzono zá duſze oycá/ y mátki Królá
24:
Káźimiérzá/ y innych ich rodźiców przodków: y tymże vbogim
25:
ná kożdy rok ma bydź dawano przyodźienié ſłuſzné.
26:
Przedánie Zup.
27:
TEż vſtáwiamy: iż ieſli będą Zupy przedáné przez Królá
28:
Ieo M. y iego Rádę/ tedy ten/ który Zupy kupi/ ieſt powinien
29:
Sól/ iákokolwiek iéy wiele będźie ználeźiono/ pilnie ſpiſáć: y o=
30:
nę ſpiſáną wedle Státutów rády przyiąć.
31:
Téż vſtáwiamy:
32:
áby káżdy Báłwan nieináczéy od Królá był prziymowan w Zu
33:
pie Wielickiéy/ wſzyſtko obráchowawſzy/ iáko ślągi/ powro=
34:
zy konopné/ łyczáné/ nieináczéy iedno po piąći groſzy: á w Bo=
35:
chni iedno po ſześći groſzy.
36:
Téż vſtáwiamy: iż ilekolwiek ká=
37:
mięni łoiu będźie ználeźiono/ nie máią bydź ináczéy poczytáné
38:
zá gotowé pieniądze/ iedno iáko w tárgu: á w drobnéy ſoli ko=
39:
żdy Kámien po ſześći groſzy.
Liſt.

40:
Téż vſtáwiamy: iż liczbá blach
41:
żeláznych ma bydź poczytána kópá ich w drobnéy ſoli po grzy=
42:
wnie. Téż vſtáwiamy: áby kliny żelázné/ ile ich w Zupiéch
43:
będźie ználeźiono/ nie ináczéy były ráchowáné/ iedno kożdy po
44:
pułgroſzku.
45:
Téż vſtáwiamy: áby powrozy łyczáné nie iná=
46:
czéy były poczytáné w ráchunku/ iedno kożdy po ośmi ſkótów.

strona: 375

Podſkárbiego rządu Kśięgi ſzoſte o Zupách Solnych.
1:
Téż vſtáwiamy: áby powrozy konopné nie innym ſpoſobem
2:
były ná liczbie poczytáné/ iedno kożdy kámien po ſześći groſzy.
3:
Téż vſtáwiamy: áby kożdy Zupnik/ który kupi Zupy od Królá
4:
Ieo M. był powinien tákże wiele wróćić ſoli/ iáko przyiął/ y
5:
tákże wiele łoiu/ y wſzyſtkich inych rzeczy/ iáko wiele przyiął.
6:
A ieſliby po oddániu Zup ſwégo vrzędu ták wiele/ iáko przyiął/
7:
nie oddał/ tedy wſzyſtko ma zápłáćić królowi gotowémi pie=
8:
niądzmi: iáko to w ſoli y báłwániéch y w drobnéy y w innych
9:
rzeczách ieſt obiáſniono.
10:
Téż vſtáwiamy: iż kto kupi Zupy
11:
od Królá/ nie ma chowáć ſzláchty y pánów: iáko przed tym o=
12:
piſano ieſt. A to dla téy przyczyny/ áby zły zwyczay z tąd nie
13:
był dopuſczon.
14:
Téż vſtáwiamy: áby kożdy Zupnik/ który ku=
15:
pi Zupy od Królá Ieo M. ináczéy nie dawał báłwáná ſoli/ w
16:
którym ieſt ſześć cętnarów/ iedno po pułtory grzywny.
17:
Téż
18:
vſtáwiamy: áby báłwan ſoli/ w którym ieſt ośm cętnarów/
19:
ſwym kupcóm ſolnym/ to ieſt/ obywátelóm króleſtwá nie był
20:
ináczéy dawan/ iedno po dwie grzywnie. Téż vſtáwiamy:
21:
iż Zupnik poſtronnym ludźióm/ to ieſt/ z innych źiem iednégo
22:
cętnaru ſoli/ w którym ieſt óśm cętnarów/ nie ma drożéy dá=
23:
wáć/ iedno po dwie kopie. Téż vſtáwiamy: iż kożda grzy=
24:
wná wedle Státutów czyni ſześć miárek ſoli drobnéy.
25:
A ten
26:
Státut vczyniliſmy pożyteczny/ wiernie obráchowawſzy/ áby
27:
y kupcy ſolni mieli zarobek/ y Król żeby miał obfity pożytek.
28:
Téż vſtáwiamy: z roſkazánia dawnégo Królá Ieo M. Káźi=
29:
miérzá:
30:
iż ieſli Król Ieo M. którégo páná Szláchćicá/ Zakon=
31:
niká/ iákim báłwánem ſoli dáruie: Zupnik onégo báłwáná nie
32:
ma ináczéy ſzácowáć Królowi Ieo M. iedno zá puł grzywny:
33:
á miárkę drobnéy ſoli zá cztérzy groſze: Cętnar w Wieliczce po
34:
ſześći groſzy: w Bochni po ośmi groſzy: á w oboiéy Zupie be=
35:
czkę po wierdunku.
36:
Téż vſtáwiamy: iż kożdy báłwan ſoli/
37:
który bywa wyćięt w Bochni/ innym ſpoſobem nie ma bydź
38:
poczytan Królowi Ieo M. wzdawániu/ Zup/ iedno po ſześći
39:
groſzy/ wſzyſtko obráchowawſzy w to. Téż vſtáwiamy:
40:
iż
41:
kożdy Zupnik/ który kupi Zupy od Królá/ w zdawániu ſwégo
42:
Vrzędu nie ma/ áni będźie powinien ſoli báłwánowéy więcéy
43:
odwiéźdź/ iedno trzy ſtá báłwánów do ſkłádu poſpolitégo: to
44:
ieſt/ ná rynek Krákowſki:
45:
á ieſli więcéy odwieźie/ gdźiekolwiek
46:
będźie ználeźioná bądź w domiéch/ bądź w piwnicách/ álbo w
47:
ſtáyniách/ oná ſól ma bydź wſzyſtká wźiętá ná Komorę królew=
48:
ſką: á Zupnikowi wſzyſtkié dobrá máią bydź wźięté:
49:
wyiąwſzy

strona: 376

1:
żeby to Zupnik miał z roſkazánia królewſkiégo. Téż vſtáwia-
2:
my: iż kożdy Zupnik choć będźie ten/ który do wiernych rąk
3:
dźierży Zupy/ choć téż zákupi Zupy/ nie ma báłwáná ſoli Kró=
4:
lowi poczytáć/ iedno po piąći groſzy w Wieliczce:
5:
á w Bochni
6:
po ſześći/ iuż w to włożywſzy łóy y inné rzeczy doſyć drogo oſzá
7:
cowawſzy. Téż vſtáwiamy: iż vbodzy/ którzy ſą przez Kró=
8:
lá poſtánowieni/ od Zupniká który kupi Zupy/ nie máią bydź
9:
ná liczbie kłádźiéni.
10:
Téż vſtáwiamy: iż Zupnik/ który kupi
11:
Zupy/ nie będźie powinien więcéy koni Królewſkich do Zup
12:
prziymowáć/ iedno iáko wiele w naymie Zup ieſt wyráżono: á
13:
do tych koni/ któré ſą w kupnie wyráżoné/ to ieſt/ do cztérzéch/
14:
ma chowáć iednégo ſługę godnégo:
15:
którému ſłudze/ ma poſtá=
16:
nowić żywność y odźienié: á to nie ma bydź kłádźiono ná licz=
17:
bę Królowi. Téż vſtáwiamy: ieſli więcéy koni będźie przy=
18:
wiedźiono/ niż ieſt wyráżono w przedániu Zup/
19:
tedy ná kożdé=
20:
go koniá má bydź dawan ieden korzec owſá ná dźiéń z śiánem
21:
y z ſłomą: á to ná liczbie ma bydź ták kłádźiono/ iáko ná rynku
22:
ieſt kupiono.
23:
A do cztérzéch koni/ ieden ma bydź ſługá cho=
24:
wan: á ſłudze ma dáć wychowánié ná kożdy tydźiéń po ſześći
25:
groſzy: co ma bydź ná liczbie kłádźiono. Téz vſtáwiamy ná
26:
wieczné czáſy:
27:
iż kożdy Zupnik/ który kupi Zupy/ ma dáwáć
28:
Królowi potrzeby wſzyſtkié/ y Iéy M. Królowéy/ y wſzyſtkié=
29:
mu dworówi/ y konióm ſtráwę/ y inné potrzeby raz w rok w
30:
oboiéy Zupie:
31:
á Zupnik będźie powinien dárowáć Królá ſtem
32:
czerwonych złotych: á pánią Królową pięćdźieśiąt: á to nie
33:
ma bydź kłádźiono ná liczbie Zup. Téż vſtáwiamy:
34:
áby Zupy
35:
nie taniéy bywáły przedawáné/ iedno zá ośmnaśćie tyśięcy
36:
grzywien/ połowicę groſzów/ połowicę kwartników álbo mo=
37:
nety poſpolitéy: iáko ſą przedáné przez właſné vſtá Królá Ká=
38:
źimiérzá/
39:
Truchlonowi Leſkowi Zydowi/ Henſelburgowi/
40:
Bártkowi Mynicarzowi/ y Arnoldowi Wielkierowi. Abo=
41:
wiém w iednym tegodniu byłá czworáka odmiáná Zupników:
42:
iż ieden nád drugiégo pieniądzmi przekłádał.
43:
Práwá Vrzędników Zupnych.
44:
TEż vſtáwiamy Práwá Vrzędników Zupnych. Naprzód
45:
Podżupkowi nich będźie dawano pułgrzywny ná tydźiéń:
46:
Stygárowi w Bochni wiárdunek: Stygárowi w Wieliczce

strona: 377

1:
śiedm groſzy:

strona: 377

Podkſkárbiego rządu Kśięgi ſzoſte o Zupách Solnych.
1:
Ważnikowi śiedm groſzy w Wieliczce/ y trzećia
2:
część ważnégo: Ważnikowi w Bochni ſześć groſzy/ y czwarta
3:
część kárbnégo. Item, w Wieliczce Kárbnikowi śiedm gro=
4:
ſzy: Száfárzowi w Wieliczce śiedm groſzy/ y wſzyſtkié máłé
5:
ſkóry: Száfárzowi w Bochni ſześć groſzy: Piwnicznému dwá
6:
groſzá: Podrząńczému dwá groſzá:
7:
kożdému Strzelcowi czté=
8:
rzy groſze: Kuchárzowi cztérzy groſze: Kuchćikowi dwá gro=
9:
ſzá: temu/ który myie Miſki/ dwá groſzá: Odźwiérnému dwá
10:
groſzá: Komornikowi/ który przeſtrzéga krádźionéy ſoli/ czté=
11:
rzy groſze:
12:
Podſkárbiému/ który ſkrzyneczkę nośi/ dwá gro=
13:
ſzá: Piecuchowi dwá groſzá: temu/ który przykrywa ſtół/ dwá
14:
groſzá: Leśnému/ który Láſów ſtrzeże/ cztérzy groſze.
15:
Téż
16:
vſtáwiamy wſzyſtkim przerzeczonym Vrzędnikóm ná kożdy rok
17:
dwoiákié ſzáty/ to ieſt Letnié y ná Zimę: á ná kożdy Mieśiąc
18:
kożdému trzewiki. Téż vſtáwiamy:
19:
iż kwity pánów Szlách=
20:
ty/ pánów Duchownych/ iákiégobykolwiek ſtanu byli/ Zupni=
21:
kowi nie máią bydź dawáné: wyiąwſzy tylko kwity ſolné. A=
22:
bowiém tákowé kwity ſolné Zupnik będźie powinien odpráwo
23:
wáć.
24:
Téż vſtáwiamy: iż Dymitr Podſkárbi wſzyſtki kwity
25:
Pánów y Szláchty/ którégobykolwiek ſtanu byli/ w pienią=
26:
dzách ma odpráwowáć: á pieniądze od Zupniká ma bráć/ y od
27:
wſzyſtkich Stároſtów/ Sprawców wſzyſtkiégo Króleſtwá
28:
Polſkiégo:
29:
á oné do ſkárbu kłáśdź/ y onémi ſzáfowáć wedle te=
30:
go/ iáko Król Ieo M. poruczy y roſkaże.
31:
Práwá Pánów ná Zupách, któré ná
32:
liczbie nie máią bydz kłádzioné.
Liſt.

33:
KApitułá Krákowſka/ ma mieć ſto grzywien. Kápitułá
34:
Gniéźnieńſka/ ſto grzywien. Prębendarzowi w Zupie Bo=
35:
cheńſkiéy świętégo Stániſłáwá ná kożdé Suché dni bywáią
36:
dawáné dwie grzywnie/ á nie więcéy:
37:
który nie ma mieć iedno
38:
iednégo ſługę w górách/ á iednégo v Ołtarzá ſłużącégo. Któ=
39:
ry Prębendarz y ſługá máią mieć odźienié iedno od Zupniká w
40:
roku: ále żadnégo koniá nie ma chowáć w Zupách.
41:
Pleba=
42:
nowi: w Bochni ná kożdy tydźiéń bywa dawáná grzywná.
43:
Plebanowi w Wieliczce ná kożdy tydźien korzec ſoli miáłkiéy.
44:
Plebanowi z Kołoceláriiéy bywáią dáwáné pięć grzywien/ y
45:
ſukná ośm łokći krótkich/ y báłwan ſoli.
46:
Plebanowi z Nie=

strona: 378

1:
połomic bywáią dawáné ná kożdy rok cztéry kámienie łoiiu/ y
2:
tákze wiele woſku. Wikárióm kośćiołá Kápituły Krákow=
3:
ſkiéy bywáią dawáné ná kożdy rok ſześćdźieśiąt y ſześć miar ſo=
4:
li miáłkiéy.
5:
Hánkonowi/ którégo zową Styberyn/ z Wieli=
6:
czki y iego właſnym potomkóm zá práwem iego dźiedźicznym/
7:
zá iego miſtrzoſtwo támże w Wieliczce nád Kárbárią/ dáie=
8:
my trzydźieśći grzywien ná kożdy rok: co ná wieczné czáſy
9:
trwáć ma:
10:
áni to ná liczbie ma bydź kłádźiono. Téż Sól báł
11:
wánowa/ która bywa dawána Mniſzkóm do Wrocłáwiá/ y
12:
ſól do zamków królewſkich/ bądź w bałwánách/ bądź miáłka/
13:
nie ma bydź kłádźiona ná liczbę.
14:
Téż przy bytnośći wſzyſtkiéy
15:
Rády/ pan Ian Káſztelan Krákowſki/ z brátem ſwym pánem
16:
Ráfałem dźiedźicem z Tarnowá/ vkazáli nieiákié Liſty Vrzę=
17:
du górnégo ná Bochni/ to ieſt/ ná górę Krákowſką:
18:
ná których
19:
liśćiéch to było nápiſano: iż mieli mieć ná kożdy tydźien kopę
20:
groſzy: któré liſty przez Królá Káźimiérzá y wſzyſtkę Rádę z
21:
gruntu ſą ſkáżoné.
22:
A dla tego roſkazał Król Ieo M. że ná
23:
wieczné czáſy żaden z Pánów nie ma mieć żadnégo czynſzu ná
24:
Zupách/ okróm tych/ którzy ſą w Reyeſtrze nápiſáni: á oſtátnié
25:
przez Rádę potwiérdzeni.
26:
A ći/ którzy ináczéy vczynią/ ná
27:
gárdle y ná máiętnośći máią bydź karáni.
28:
Práwá Podkomorzégo.
29:
TEż vſtáwiamy: iż gdy Podkomorzy Zupniká náwiédza w
30:
Zupách/ tedy Zupnik względem iego vrzędu będźie mu powi=
31:
nien dáć poſtaw ſukná Máchelſkiégo:
32:
á ieſli Zupnik nie będźie
33:
miał poſtáwu/ tedy miáſto poſtáwu ma mu dáć dźieśięć grzy=
34:
wien. Téż vſtáwiamy: iż Podkomorzy nie ma chodźić do
35:
Zup/ áby onym co nie przekaźił: ále ma do Goſpody zſtępić:
36:
á
37:
tám mu máią bydź dawáné potrzeby przez ſtárſzé Stolniki: to
38:
ieſt/ iedná miárká owſá/ ośm kurcząt/ kopá chlebá/ pułćwier=
39:
ći mięſá wołowégo/ y z piwem. Co dla tego vſtáwiono: á=
40:
by Zupá przezeń nie byłá zátrudnioná.
41:
Téż vſtáwiamy: áby
42:
Podkomorzy żadnégo człowieká/ który w Zupie mieſzka/ nie
43:
śmiał ſądźić: y żadnégo koniá w Zupách nie ma ſtáwiáć/ ie=
44:
dno koniá ſwégo komorniká/ któryby ſtał zá trzy grzywny.
45:
A
46:
ieſli ten koń ná poſłudze Zupnéy zdechnie/ tedy Zupnik ná miey=
47:
ſce onégo koniá ma innégo poſtáwić. Téż vſtáwiamy: iż ten=

strona: 379

Podſkárbiego rządu Kśięgi ſzoſte o Zupách Solnych.
że Podkomorzy
1:
ná dźién świętégo Ianá Krzcićielá ma wybié=
2:
ráć Ráyce w Wieliczce y ſtárſzé Stolniki/ to ieſt robotniki w
3:
górách/ w Bochni na dźién Obrzezánia Pánſkiégo/ y oné we=
4:
dle praw ich ſędźić.
5:
Téż vſtáwiamy: áby żaden choć wielki
6:
choć máły nie śmiał zátrudniáć Zup/ y do nich wchodźić: iedno
7:
tylko Dymitr Podſkárbi ze cztérzmi konmi/ gdy przyiedźie bráć
8:
pieniądze od Zupniká/ pod gárdłem y ſtráceniém wſzyſtkich
9:
dóbr.
10:
Práwá Zupników.
11:
VStáwiamy: iż żaden z Zupników nie ieſt powinien od=
12:
powiedáć tym/ którzy ſie nań ſkárżą/ iedno przed Królem Ieo
13:
M. gdy przez iego Sygnet będźie pozwan. Téż vſtáwiamy:
14:
iż żaden nie ma ſądźić czeládźi Zupnéy/ iedno ſam Zupnik.
15:
Práwá tych, którzy Sól wyćináią:
16:
to ieſt, Stolników.
17:
VStáwiamy/ ták chcąc mieć: áby w oboiéy Zupie/ ták w
18:
Wielickiéy iáko w Bochenſkiéy tylko robili ſześćdźieśiąt tych/
19:
którzy ſól wyćináią:
20:
któré po Polſku Stolniki zową: w to
21:
zamknąwſzy czeladź gośćinną. A nie więcéy ich robić ma z téy
22:
przyczyny: iż ieſliby ich więcéy robiło/ rychléyby ſól z gór wyko=
23:
pána byłá.
24:
Téż vſtáwiamy: iż ći Stolnicy máią robić vſtá=
25:
wicznie od świętégo Marćiná/ áż do Swiątek: á ieſli potrze=
26:
bá będźie/ tedy máią robić od świętégo Micháłá/ áż do świę=
27:
tá przerzeczonégo: którzy Stolnicy máią ſłucháć Zupniká
28:
y
29:
Stygárá/ ilekroć będźie potrzebá. Téż vſtáwiamy: ieſli kto
30:
z tych Stolników niechcąc ſłucháć/ Sól zepſuie/ tedy Stygár
31:
ma onégo káráć/ y ták długo do góry nie puśćić/ aż od Zupniká y
32:
od Stygárá odpuſczenié vprośi.
33:
Téż vſtáwiamy: áby wſzyſcy
34:
Trágárze niepoſłuſzni/ gdy co złégo zbroią/ álbo robić nieze=
35:
chcą/ tenże Stygár ma im roboty zábrónić/ á drugich ná to
36:
mieyſce záſádźić.
37:
Práwá Báchmiſtrzów.
38:
TEż vſtáwiamy: iż Miſtrz nád górmi przełożony nie ma mieć

strona: 380

1:
żadnégo czynſzu z Zup/ áni tygodniowégo/ áni rocznégo/ iedno
2:
tylko Sługi/ któré zdawná ná górách miał: á onémi właſnémi
3:
pieniądzmi ma płáćić wedle zwyczáiu gór pieniężnych/ ktorych
4:
z śiekiéry doſtał.
5:
A Cieśli Górnému ná mieyſcu tego/ który
6:
robi właſnémi rękámi ná górách/ ma bydź dano ná kożdy ty=
7:
dźién wiárdunk/ y żywność/ y odźienié: iáko innym Vrzędni=
8:
kóm.
9:
Téż vſtáwiamy: iż w kożdéy górze máią bydź poſtáwie
10:
ni dwá robotnicy dla ſzukánia ſoli: á ono co będźie ználeźiono
11:
przez nie/ ma bydź pilnie opátrzono dobrémi śćiánámi ſolnémi.
12:
A kiedy ći co ſól kopáią/ właſnémi rękámi co vrobią/ tedy Zu=
13:
pnik weſpółek z Báchmiſtrzem ma im piece z śćiánámi dáć/ á
14:
żadnych dárów od nich nie bráć. Abowiém to ieſt dar Boży
15:
nie Báchmiſtrzów.
16:
Zá świádectwem tego Liſtu/ którému
17:
pieczęć náſzá ieſt záwieſzoná.
18:
Do tegóz.
19:
MY tedy Zbygniew z ſmiłowánia Bożégo świętégo Rzym
20:
ſkiégo Kośćiołá/ Tytułu świętéy Pryſzki Kárdynał/ y Biſkup
21:
Krákowſki:
22:
Włádyſław z łáſki Bożéy/ Swiętégo Kośćiołá
23:
Gniéźnienſkiégo Arcybiſkup y Prymás: Ian z téyże łáſki bożéy
24:
Włocłáwſki: Andrzéy tákże z łáſki bożéy/ Poznáńſki: kośćio=
25:
łów Biſkupi: Ian z Czyżowá Káſztelan y Stároſtá:
26:
Ian z
27:
Tęczyná Woiewodá Krákowſki: Lukaſz z Górki Poznánſki:
28:
Ian z Oleśnice Sędomiérzki: Woyćiech z Máłégo Lęczycki:
29:
Ian z Kretkowá Brzéſki/ Woiewodowie: Ian z Koniecpolá
30:
Króleſtwá Polſkiégo Kánclérz:
31:
Przybór z támtądże Káſztelan
32:
Sędomiérzki: Kreſław z Kurozwiąk Lubelſki: Wáwrzyniec
33:
Zarębá Siérádzki: Piotr Skórá z Gáiu Káliſki: Stániſław
34:
z Oſtrorogá Gniéźnieńſki: Mikołay z Oſoliná Woynicki/ Mi=
35:
kołay z Vrzymowá Brzéſki:
36:
Piotr z Kurowá Sądecki: Hyn=
37:
cá z Rogowá Roſperſki/ y Króleſtwá Polſkiégo Podſkárbi:
38:
Mikołay z Wierbiąſká Dobrzynſki: Grzegórz z Bráńczá Rá=
39:
domirſki: Ian z Bniná Międzyrzécki:
40:
Mikołay z Wiśniczá
41:
Lwowſki: Mikołay z Zákierzowá Wiślicki: Sczepan z Opo=
42:
rowá Brzeźinſki: Piotr z Striykowá Włocłáwſki: Ian z
43:
Bobrki Biécki: Woyćiech z Michowá Záwichoyſki:
44:
Mikołay
45:
z Próchnice Przemyſki: Ian z Kurcháchnice Hálicki: Borko z
46:
Ośieczná Nakielſki/ Káſztelani Mikołay z Brzeźia króleſtwá
47:
Polſkiégo Márſzałek/ Ian z Pilce/ Bártoſz Obulec z Bory Krákowſki/

strona: 381

Podſkárbiego rządu Kśięgi ſzoſte o Zupách ſolnych.
1:
Mikołay z Wyſmuthowá Sędomiérzki: Tomaſz z
2:
Soboty Lęczycki/ Sędźiowie: Piotr Száfrániec Krákow=
3:
ſki: Ian z Czárnkowá Poznánſki:
4:
Mikołay Powáłá z Mágnu
5:
ſzowá Sędomiérzki: Piotr z Brudzowá Káliſki: Ian Kuro=
6:
pátwá z Lákuchowá Lubelſki: Michał z Láſotki Dobrzynſki
7:
Mikołay Bolá Inowłocłáwſki/ Podkomorzowie. Ian Biezad
8:
z Morſká Krákowſki:
9:
Mikołay z támtądże Sędomiérzki: Mi
10:
kołay z Noykowá Sądecki/ Chorążowie. Mikołay Podſędek.
11:
Sędomiérzki/ y inſzy Pręłaći/ Panowie/ Dygnitarze/ Szlách=
12:
tá y Przełożeni ná tym Séymie Wálnym Piotrkowſkim zebrá=
13:
ni/
14:
przeſtawáiąc przy pochwaleniu y potwiérdzeniu przerzeczo
15:
négo Naiáſnieyſzégo páná świętéy pámięći Królá Káźimiérzá/
16:
téż Státuty wedle tego/ iáko tu ſą wpiſáné/ we wſzyſtkim po=
17:
chwaláiąc we wſzyſtkich Punktćiéch/
18:
Artykułách y klauzułách
19:
będźiemy ich pilnowáć/ ſtrzédz/ y chowáć: á nigdy im ſłowem
20:
álbo vczynkiem nie będźiemy ſie przećiwić. Z któréy przyczy=
21:
ny y pieczęći náſzé ninieyſzym kazáliſmy záwieśić/
22:
dla mocniey=
23:
ſzéy ich wagi/ y ná świádectwo wſzyſtkich/ y káżdy z oſobná rze=
24:
czy przerzeczonych. Dźiało ſie to ná Séymie Piotrkowſkim/
25:
w Piątek po Oktawie Swiątecznéy/ Roku Pánſkiégo/
26:
Ty=
27:
śiącnégo cztéréchſetnégo pięćdźieśiątnégo piérwſzégo. Przy
28:
Pánách przerzeczonych. Dan przez ręce Wielmożnych/ Ianá
29:
z Koniecpolá króleſtwá Polſkiégo Kánclérzá/ y Piotrá z Cze=
30:
koćiná/ tegóż Króleſtwá Podkánclerzégo/ nam ſczérze miłych.
31:
Inſzé potwiérdzenié Státutów Zu=
32:
pnych iednákié z piérwſzym, ie=
33:
dno iz krótſzé.
34:
W Imię Boże/ Amen. NA wieczną pámięć.
35:
Aby
36:
błąd zápámiętánia ſpráwam/ któré ſie zá czáſem dźieią/ nie przy=
37:
nióſł ſzkody iákiéy/ Królów y Kśiążąt wyſokié Rády vſtáwi=
38:
ły: áby tákowé rzeczy piſmem y nápiſániem świádków wieczné
39:
były czynioné.
40:
Dla tego My Káźimiérz z łáſki Bożéy Król
41:
Polſki/ y źiem Krákowſkiéy/ Sędomiérzkiéy/ Siérádzkiéy/ Lę=
42:
czyckiéy/ Kuiáwſkiéy/ Wielkié Kśiążę Litewſkié/ Pomorzki/
43:
Ruſki y Pruſki Pan y Dźiedźic: Oznáymuiemy przez ninieyſzy
44:
Przywiléy/
45:
którym to wiedźieć należy teraz y potym będącym/

strona: 382

1:
którzy tego wiádomość będą mieli. Iż ácz z powinnośći Kró=
2:
lewſkiéy ſczodrobliwóśći ku wſzyſtkich poddánych pożytku y
3:
rozmnożeniu oko opátrznośći mielibyſmy mieć:
4:
wſzákże więt=
5:
ſzą pilność około rozmnożenia ſkárbów y prowentów Króle=
6:
ſtwá náſzégo mieć nam przyſtoi/ ábyſmy z nich króleſtwá y pod=
7:
dánych náſzych pożytki mogli opátrowáć.
8:
Gdyż tedy Zupy
9:
náſzé Bochenſkié y Wielickié część nalepſza dochodów y ſkárbu
10:
króleſtwá ieſt/ któré do tego czáſu/ dla zbytniégo y práwie v=
11:
ſtáwicznégo Szláchty/ y rozmáitych oſób w nich bywánia/
12:
y
13:
w wyrabiániu ſoli w wielkiéy częśći ſpuſtoſzenié y vpadek
14:
wźięły/ á to z téy przyczyny: iż áni Zupnik/ áni iego vrzednicy
15:
nie mogli pilnować robót/ zábáwieni odpráwowániem y pra=
16:
cą gośćinną:
17:
á gdźieby ſie wczás temu nie zábieżáło/ trzebá ſie
18:
ſtrzédz/ áby vpadku y ſtráty z gruntu niepodięły y vćierpiáły.
19:
Chcąc tedy tákowému vpadku/ y ſzkodźie zábieżeć: iż należy ná
20:
opátrznégo Páná przeſzłych rzeczy pámięć máiąc/ pilno przeglą
21:
dáć przyſzłé:
22:
á ná wſzyſtko ſie dobrze rozmyśliwſzy/ potym ko=
23:
żdą rzecz z oſobná dobrze rozráchowáć. Náſzláduiąc tedy
24:
poſtępków przodká náſzégo świętéy pámięći Páná Káźimiérzá
25:
Królá Polſkiégo:
26:
który przerzeczony ſkarb Zup ták w cáłośći/
27:
iáko w częśćiách/ y wſzyſtkich dochodách porządnie roſpráwił/
28:
y iáko gránicámi iákiémi poſtánowił/ vſtáwił/ ordynácią vczy=
29:
nił:
30:
y áby tákowé rozrządzenié/ poſtánowienié/ ná wieczné
31:
czáſy było dźierżáné/ chowáné/ ſtrzeżoné/ pod winámi/ któré
32:
w nich ſą opiſáné/ vſtáwił y ſkazał.
33:
Aby tedy y My/ y któ=
34:
rykolwiek inny z poddánych náſzych tákowému poſtánowieniu
35:
y rozrządzeniu przez niewiádomość co przećiwnégo nie vczynił:
36:
vſtáwiamy/ y ninieyſzym zápowiedzeniem dla więtſzéy mocy
37:
obiáſniamy:
38:
áby Káźimiérzá Królá przerzeczonégo Státuty
39:
y Vſtáwy/ któré do tego czáſu w ſkárbie náſzym ſą chowáné/
40:
we wſzytkim wedle vſtáwy y porządku y rozrządzenia iego by=
41:
ły trzymáné/ y záchowáné ná czáſy wieczné:
42:
których téż Conſti=
43:
tuciy poſtępek y Artykuły/ z pewnéy wiádomośći y z dobrze v=
44:
ważonéy y vżytéy rády/ we wſzyſtkich ich punktćiéch/ cząſtkách/
45:
zámknieniu/ mocné wdźięcznie czyniemy/ pochwalamy y po=
46:
twiérdzamy.
47:
Zá świádectwem tego Liſtu/ ktorém Pieczęć
48:
náſzá ieſt záwieſzoná.
49:
My tedy Zbygniew z ſmiłowánia Bożégo świętégo Rzym
50:
ſkiégo Kośćiołá/ Tytułu świętéy Pryſzki Kárdynał y Biſkup

strona: 383

1:
Krákowſki/
Podſkárbiego rządu Kśięgi ſzoſte o Zupách ſolnych.

2:
Włádyſław z łáſki Bożéy Swiętégo Kośćiołá
3:
Gniéźnieńſkiégo Arcybiſkup y Primás/ Ian z téyże łáſki Bożéy
4:
Włocłáwſki/ Andrzéy tákże z łáſki Bożéy Poznáńſki/ Kośćio=
5:
łów Biſkupi:
6:
Ian z Czyżowá Káſztelan y Stároſta/ Ian z Tę=
7:
czyná Woiewodá Krákowſki/ Lukaſz z Górki Poznáńſki/ Ian
8:
z Oleśnice Sędomiérzki/ Woyćiech z Máłégo Lęczycki/ Ian
9:
z Kretkowá Brzéſki/ Woiewodowie:
10:
Ian z Koniecpolá Kró=
11:
leſtwá Polſkiégo Kánclérz/ Przybór z támtądże Káſztelan Sę=
12:
domiérzki/ Kreſlaw z Kurozwiąk Lubelſki/ Wáwrzyniec Za=
13:
rębá Siérádzki/ Piótr Skórá z Gáiu Káliſki/
14:
Stániſław z O=
15:
ſtrorogá Gniéźnieńſki/ Mikołay z Oſoliná Woynicki/ Miko=
16:
łay z Vrzymowá Brzéſki/ Piotr z Kurowá Sądecki/ Hyncá z
17:
Rogowá Roſperſki y Króleſtwá Polſkiégo Podſkárbi/
18:
Mi=
19:
kołay z Wierbiąſká Dobrzynſki/ Grzegórz z Bránczá Rádomir=
20:
ſki/ Ian z Bniná Miedzyrzecki/ Mikołay z Wiśniczá Lwow=
21:
ſki/ Mikołay z Zákierzowá Wiślicki/ Sczepan z Oporowá
22:
Brzeźinſki/ Piotr z Striykowá Włocłáwſki/
23:
Ian z Bobrki
24:
Biécki/ Woyćiech z Michowá Zawichoyſki/ Mikołay z Pro=
25:
chnice Przemyſki/ Ian z Kurcháchnice Hálicki/ Borko z Ośie=
26:
czná Nakielſki/ Káſztelani: Mikołay z Brzeźia/ króleſtwá Pol=
27:
ſkiégo Márſzałek/
28:
Ian z Pilce/ Bártoſz Obulec z Bory Kráko=
29:
wſki/ Mikołay z Wyſmuthowá Sędomiérzki/ Tomaſz z So=
30:
boty Lęczycki/ Sędźiowie: Piotr Száfrániec Krákowſki/
31:
Ian z Czárnkowá Poznáńſki/ Mikołay Powáłá z Mágnuſzo=
32:
wá Sędomiérzki/
33:
Piotr z Brudzowá Káliſki/ Ian Kuropá=
34:
twá z Lákuchowá Lubelſki/ Michał z Láſotki Dobrzynſki/
35:
Mikołay Bolá Inowłocłáwſki/ Podkomorzowie: Ian Biezad
36:
z Morſká Krákowſki/ Mikołay z támtądże Sędomiérzki/
37:
Mi=
38:
kołay z Noykowá Sądecki/ Chorążowie: Mikołay Podſędek
39:
Sędomiérzki/ y inſzy Pręłaći/ Pánowie/ Dignitarze/ Szlách=
40:
tá y Przełożeni ná tym Séymie Wálnym Piotrkowſkim zebrá=
41:
ni/
42:
przeſtawáiąc przy pochwaleniu y potwiérdzeniu przerzeczo
43:
négo Naiáſnieyſzégo Páná świętéy pámięći Królá Káźimié=
44:
rzá/ téſz Státuty wedle tego/ iáko tu ſą wpiſáné/ we wſzyſtkim
45:
pochwaláiąc we wſzyſtkich Punktćiéch/
46:
Artykułách y kłauzu=
47:
łách będźiemy ich pilnowáć/ ſtrzédz/ y chowáć: á nigdy im ſło=
48:
wem álbo vczynkiem nie będźiemy ſie przećiwić. Z któréy przy=
49:
czyny y pieczęći náſzé ninieyſzym kazáliſmy záwieśić/
50:
dla mo=
51:
cnieyſzéy ich wagi/ y ná świádectwo wſzyſtkich/ y káżdy zoſo=
52:
bná rzeczy przerzeczonych. Dźiało ſie to ná Séymie Piotrko=

strona: 384

1:
wſkim/ w Piątek po Oktawie Swiątecznéy/ Roku pánſkiégo
2:
Tyśiącnégo/ cztéréchſetnégo/ pięćdźieśiątnégo piérwſzégo.
3:
Przy Pánách przerzeczonych. Dan przez ręce Wielmnożnych/
4:
Ianá z Koniecpolá/ Króleſtwá Polſkiégo Kánclérzá/ y Pio=
5:
trá z Czekoćiná/ tegóż króleſtwá Podkánclérzégo/ nam ſczérze
6:
miłych.
7:
Státut odnowiony o Soli przewoznéy.
8:
ACz Oyćiec náſz vſtáwił péwnym Przywileiem/ który ieſt
9:
nápiſan o ſoli poſtronnéy/ która bywa wożoná do źiem/ do
10:
których niemiáłáby bydź wożoná: to ieſt/ iáko ma bydź zápo=
11:
wiedána/ y iákoby ſie w zápowiedániu iéy ſpráwowáć miano:
12:
á wſzákże iż dźiśieyſzych czáſów Vtzędnicy zdádzą ſie wyſtępo=
13:
wáć z kréſu Vrzędu ſwégo/ y od Conſtituciy tákże od Przywi=
14:
leiu onégo/ dopuſczáiąc ſie niektórych rzeczy vpornie y z krzywdą
15:
téż przećiwko przywileiowi.
16:
Dla tego tenże Státut iáko po=
17:
rządny y z dobrym rozmyſłem vczyniony w ten náſz ninieyſzy
18:
Státut od ſłowá do ſłowá ſkázuiemy potrzebnie włożyć: á
19:
ieſt ten: Iż widźimy
Ian Olbr. w Piotrk. Liſt

20:
poſpolity ſkarb króleſtwá náſzégo w Zu=
21:
pách Krákowſkich vſtáwicznie ſchodźić y bydź vmnieyſzony/ á
22:
to dla ſoli poſtronnéy ſwowolnégo przewożenia z innych
23:
ſtrón do króleſtwá náſzégo/ á zwłaſczá do Wielkiéy Polſki:
24:
v
25:
których wolno nád ſtáry zwyczay ku pożytku ich poſpolitému
26:
byłá przedawána/ z ſzkodą Rzeczypoſpolitéy/ y Zup Wielickich
27:
y Bocheńſkich ſkáźie. A ták zá ſpolną rádą wſzyſtkich Rad
28:
náſzych/
29:
przyſzliſmy do niżéy nápiſánégo ſkazánia/ y poſtáno=
30:
wienia: áby Sól Wielickich y Bocheńſkich Zup/ przez wſzyſtki
31:
króleſtwá obywátele/ którégokolwiek ſtanu ſą/ byłá wożoná
32:
y przedawáná:
33:
A żeby żaden poſtronnéy ſoli w domu/ álbo ná
34:
dźiedźinie ſwéy nie śmiał mieć/ y ieść/ álbo chowáć/ pod winą
35:
cztérnaśćie grzywien: tyle ilekroć będźie ználeźioná/ bez wſzel=
36:
kiéy folgi.
37:
Wſzákże Ziemie Ruſkié/ gdźie ſól ieſt właſna/ od
38:
tego obowiąſku y Státutu chcemy bydź wyięté. Któré to
39:
winy przez Stároſty mieyſc zá ćiążeniem niech będą wyćiągá=
40:
né obyczáiem zwyczáynym/ áż do w wiązánia w té dobrá/ w
41:
których ſól przewoźna będźie ználeźioná:
42:
któré to w wiązánié
43:
ma bydź dźierżano do zupełnégo doſyć vczyniénia win y ſzkód.
44:
A ieſli v którégokolwiek Szláchćicá Duchownégo álbo świet=

strona: 385

Podſkárbiego rządu Kśięgi ſzoſte o Zupach Solnych.
ckiégo/
1:
którégokolwiek ſtanu y záwołánia przerzeczoną ſól zá=
2:
kazána w domu álbo we dworze będźie ználeźioná: tákowy ty=
3:
lekroć przez odpuſczenia rzeczoną winą Królewſką cztérnaśćia
4:
grzywien niech będźie karan:
5:
y ku zápłáceniu iéy obyczáiem
6:
przerzeczonym będźie przymuſzon. A ieſli v Kmiećiá będźie zná=
7:
leźioná: ilekroć to vczyni/ tenże Kmieć tákowąż winą niech
8:
będźie karan. A gdźieby zá ćiążą zániedbáł tey winy zapłáćić:
9:
tedy nic niebacząc ná przećiwienie dźiedźicá w tey mierze (kto=
10:
rzy ták Poddáne ſwé ma trzymać/ iákoby wyſtępni niebyli) má=
11:
iętnośći onego Kmiećiá będą mogli/ y máią ie do Skárbu o=
12:
bróćić/ ſzácuiąc ie iáko winá nieśie:
13:
á oſtátek coby nád winę
14:
zbywáło máiętnośći/ niech będźie Kmiećiowi zoſtáwiono. A
15:
gdźieby máiętnośći Kmieckiéy zá zapłácenié winy niebyło: te=
16:
dy tákowy kmieć ma bydź poyman/ y w więźieniu dźierżan áż
17:
do ſłuſznéy zapłáty winy.
18:
A ieſliby ſie też przygodźiło: żeby w
19:
Mieśćiéch álbo w Miáſteczkách/ v którychkolwiek oſób táko=
20:
wa Sól byłá ználeźioná álbo mianá/ ziedzoná/ przedawána/
21:
záchowána:
22:
tedy Ráyce rzeczonych Miaſt tákowąż winą
23:
cztérnaśćia grzywien niech będą káráni. Któré Miáſtá y
24:
Miáſteczká z ich obywátelmi niech tákowy porządek miedzy
25:
ſobą chowáią:
26:
áby poſtronnéy ſoli ku ſzkodźie Rzeczypoſpol.
27:
y Króleſtwá náſzégo v śiebie nie mieli/ áni iéy przedawáli/ álbo
28:
chowáli potáiemnie/ álbo otworzyśćie. Dla tego My Ian
29:
Olbrácht Król ſkázuiemy:
30:
áby tákowym porządkiem Dekretu
31:
Oycowſkiégo Státut o ſoli ná wieki był chowan. A ieſli ći/
32:
którzy ku brániu álbo zápowiedániu ſoli będą zá czáſem názná=
33:
czeni/ ináczéy w náydowániu álbo w zapowiedániu ſoli/ y ták=
34:
że w karániu przeſtępnych poſtąpią:
35:
tedy ſkázuiemy tákowé/
36:
którzy ináczéy czynią/ winą cztérnaśćia grzywien káráć: o któ=
37:
rą winę przed Woiewodę onéy źiemie y mieyſcá będą powinni
38:
ſtáwáć/ odpowiedáć/ y wedle iego ſkazánia tę winę Woiewo=
39:
dźie płáćić: która to winá obyczáiem Práwá Ziemſkiégo ma
40:
bydź wyćiągána.
41:
A ieſli tákowi będą nieośiádli/ będźie miał
42:
y niech ma moc ſam Woiewodá oné imáć/ zádźierżywáć/ iáko
43:
gwałtowniki práwá y ſpráwiedliwośći poſpolitéy/ nie puſczá=
44:
ią ich/ áż álbo winę onę zápłácą/ álbo rękóymie zá śię ku zápłá=
45:
ceniu poſtáwią.
46:
O niedopuſczániu poſtronnéy ſoli.

strona: 386

1:
Káżąc nowé wynálaſki/ zá rádą Rad náſzych/ któré bywáły
2:
vſtáwiáné przeſzłych czáſów/ ſkárbu náſzému przećiwné/ Sól
3:
Krákowſką od piérwſzégo ſtanu y porządku (przeſtawáiąc przy
4:
ſtárych Státućiéch) ſkazániém náſzym przywodźimy: á to/
5:
áby
6:
Zupy Krákowſkié ku ſzkodźie Rzeczypoſpolitéy w nieprzeſpie=
7:
czność nie były przywodzoné. Dla tego przy ſtárych Conſti=
8:
tuciách ſtoiąc/ roſkázuiemy wſzyſtkim Stároſtóm: áby po=
9:
winność Vrzędu ſwégo wykonywáli/ w niedopuſczániu po=
10:
ſtronnéy ſoli:
11:
którabykolwiek
12:
byłá przywieźioná do tych mieyſc
13:
gdźie vżywánié ſoli Krákowſkiéy zwykło bydź/ pod winámi/
14:
któré ſą zdawná poſtánowioné ná Stároſty/ ná té/ którzy za=
15:
ſtáwné/ iáko y ná té/ którzy máią wolné Stároſtwá.
16:
O wolnym wozeniu ſoli, y prze=
17:
dawániu.
18:
POruſzeni częſtémi ſkárgámi poddánych náſzych o drogo=
19:
śći ſoli/ która ſie zwykłá przydawáć w źiemiách Wielkiéy Pol=
20:
ſki y Kuiáwſkiéy/
21:
ácz pewni Furmáni ná pewné mieyſcá z dro=
22:
bną ſolą ieźdźić/ y onę w beczkách ſkłádáć zwykli/ wſzákże káżąc
23:
tákowych beczek ſkłády/ vſtáwiamy: áby Furmáni ſolni/ wſzę=
24:
dy okróm Areſtów/ álbo zábraniánia z ſolą iecháli/
25:
y onę w be=
26:
czkách ſkłádáiąc/ álbo nie ſkłádáiąc/ álbo ią ná woźiéch máiąc/
27:
gdźie ſie im będźie zdáło czáſu ſwégo y godźiny zwyczáynéy/ zá
28:
ſłuſzną zapłátę w mieśćiéch/ w miáſteczkách/ y we wśiách/ prze=
29:
dawáli kupuiącym wſzędy ták wolnie/
30:
iákoby ná żadnych miey=
31:
ſcách ku ſkłádániu niemogli bydź przypędzeni: wſzákże płácąc
32:
Targowé/ któré cztérnaśćie grzywien pewnéy winy zá ſobą
33:
nieśie/ od tych którzy ábo więźienia ábo przedawánia chćieliby
34:
brónić:
35:
która to winá przez nas y Stároſty náſzé ma bydź
36:
wyćiágána.
37:
O wozeniu ſoli do tych ziem, gdzie
38:
woda bywa ſpuſczána.
Zygmunt w Kráko. Liſt.
Ian Olbr. Liſt.
Zygmunt w Piotrk. Liſt

39:
OBiecuiemy: iż doſtátek ſoli dowieźiemy do wſzyſtkich onych
40:
źiem/ do których zwykłá bydź wodą ſpuſczána: áby kożda źiem
41:
przerzeczonych ſoli/ któréy ſtárádawná zwykłá vżywáć/ y teraz

strona: 387

1:
doſtátecznie vżywáłá:

strona: 387

Podſkárbiego rządu Kśięgi ſzoſte o Zupách Solnych.
1:
á żeby zá ſłuſzné pieniądze od kupców
2:
ſzláchćie/ y poſpolitému człowiekowi bywáłá przedawáná/
3:
Woiewodowie niech opátrzą.
4:
Sól poſtronna y Morzka, áby do
5:
Kráynéy y Páłuk nie byłá wozo=
6:
ná, Stároſtowie tego przeſtrzé=
7:
gáć będą: A Ruſkiéy ſoli ſkład w
8:
Bydgoſczy, y céná iéy ieſt vſtá=
9:
wioná.
Zygmunt w Bydgoſzczy. Liſt.

10:
SToiąc przy ſtárym Státućie o poſtronnéy ſoli vczynio=
11:
nym/ á przeſtrzégáiąc w tym pożytku ſkárbu náſzégo królew=
12:
ſkiégo y Rzeczypoſpolitéy/ zákázuiemy vżywánia ſoli poſtron=
13:
néy kożdéy ták Hálſkiey/ iáko krupiáſtéy/
14:
która morzem zwykłá
15:
bydź przywożoná/ ná wſzyſtkich mieyſcách źiem Polſkich: ná
16:
których ſtárégo zwyczáiu było vżywánié téy ſoli: ále nápotym
17:
ſoli náſzéy Ruſkiéy królewſkiéy miáſto onéy/ ludźie poſtronni
18:
niech vżywáią/
19:
wſzákże ták: iż ſkład Ruſkiéy ſoli w Bydgoſczy
20:
poſtánowiemy: áby ſkłádu Bydgoſkiégo ná mieyſcá oné/ ná któ
21:
rych poſtronnéy ſoli zwykło bydź vżywánié/ zá zápłátą ſól by=
22:
łá podawána.
23:
O któréy ták poſtánawiamy: áby ná tymże
24:
ſkłádźie kożda beczká ſoli dobrze nábita ták wielka/ iáko ſól ná=
25:
ſzá Królewſka w Toruniu zwykłá bydź przedawána/ byłá ku=
26:
powána zá iednę grzywnę Polſką.
27:
A iż tákowé podawánié
28:
ſoli Ruſkiéy do ſkłádu Bydgoſkiégo niemoże ták prędko bydź
29:
przywiedźioné/ dopuſczamy: áby w tym czáśie ſoli onéy zwy=
30:
kłéy poſtronnéy vżywáli/ áż do tego czáſu/ póki vżywánia iéy
31:
nie zábrónimy/
32:
y póki Stároſtóm/ áby tákowé vżywánia od=
33:
dalili/ nie roſkażemy: to ieſt/ póki ſoli Ruſkiéy doſtátek tu ná
34:
ſkład Bydgoſki nie będźie znieśión. A to niż tá ſól poſtron=
35:
na vſtánie/ przed ſześćią niedźiél będźie publikowano/
36:
áby onę
37:
wſzyſtkę rozprzedáli/ y áby iéy więcéy nie vżywáli. A gdy po
38:
publikáciiéy ſześć niedźiél wynidą/ żaden nie ma do Króleſtwá
39:
ſoli onéy woźić/ pod ſtráceniém dóbr wſzyſtkich/ y kupi ſwych:
40:
ták że żaden onéy vżywáć nie będźie ſie ważył/ pod winą cztér=

strona: 388

1:
naśćia grzywien pieniędzy: którą będą powinni przez żadnégo
2:
odpuſczenia ći/ v których będźie náleźioná/ zápłáćić.
3:
Obaczá=
4:
iąc téż/ iż áczkolwiek poſtánowiono było w Kráynéy/ y w Pá=
5:
łukoch wſzyſtkim obywátelóm ſoli Zup Krákowſkich vżywáć:
6:
wſzákże máiąc tego pewną wiádomość/ iż rzadko álbo ſnadź
7:
nigdy onéy ſoli náſzéy Krákowſkiéy/ ále poſtronnéy/
8:
którą kru=
9:
piáſtą zową/ vżywáią/ nie przez ſzkody náſzéy/ y obciężliwośći
10:
Zup náſzych: dla tego vſtáwiamy: áby nápotym poddáni ná=
11:
ſzy z Páłuk y z Kráynéy ſoli náſzéy Ruſkiéy ták/ iáko inni poddá=
12:
ni náſzy/
13:
gdźie ſól Sáſka zwykłá bydź przedawána/ zá zapłátą
14:
wysſzéy nápiſáną iéy vżywáli pod winámi wypiſánémi.
15:
Sól zá zwykłą cénę niech będźie prze=
16:
dawána, y iéy doſtátek bydź ma.
17:
PRzedawánié ſoli y iéy ſpráwowánié obiecuiemy ták ſprá=
18:
wowáć/ iákoby y zá zwykłą cénę byłá przedawána/ y doſtatek
19:
iéy/ ile bydź będźie mogło/ wſzędy był.
Zygmunt w Kráko.
Zyg. Aug. w Piotrk.
Zyg. Aug. w Piotrk.
Zyg. Aug. w Piotrk.

20:
Podobny temuz.
21:
SOli doſtátkiem wſzyſtki páńſtwá ſwé opátrzáć będźiemy/
22:
wedle praw opiſánych.
23:
Beczká ſoli zamorzkiéy ná ſzkutę
24:
moze bydz brána.
25:
ACzkolwiek Státuty Koronnémi zákazána ieſt ſól Zamorz=
26:
ka: á wſzákóż folguiąc w tym poddánym náſzym/ dozwalamy
27:
im: áby ná ſzkuty/ któré z Gdańſká idą/ ku żywnośći czeládźi/
28:
która ieſt przy nich/ beczká ſoli byłá brána ná ſzkuty.
29:
O Soli Loiſowéy.
30:
IZ prze ſłuſzné przyczyny dopuśćiło ſie było Loiſóm Gdan=
31:
ſczánóm Sól wárzyć: non eſt dignitatis noſtrae Regiae, ábyſmy
32:
im to z trzaſkiem/ zwłaſczá non vocatis neque conuictis odiąć
33:
mieli.
34:
A wſzákże ſie to ſámo odéymie/ kiedy ſie Zupy Ruſkié w

strona: 389

Podſkárbiego rządu Kśięgi ſzoſte o Zupách Solnych.
1:
ſwóy porządek wſtáwią: o co ſie y my z pilnośćią ſtáráć bę=
2:
dźiemy.
3:
Wſzákóż iednák in deffectu ſoli/ będźie wolno Szlá=
4:
chćie/ ku ſwoiéy tylko potrzebie Grádowéy ſoli kupowáć y v=
5:
żywáć.
6:
SOL PRVSKA.
7:
IZ ſie ſkárżyli Poſłowie Ziemſcy/ żeby Szláchtá z Wielkiéy
8:
Polſki/ y z Mázówſz/ Pruſkim źiemiam przyległa/
9:
byłá oćią=
10:
żoná przedawániém ſoli Pruſkiéy: któregoſmy ku pożytku ná=
11:
ſzému Vrodzonému Stániſłáwowi Gráiowſkiému/ Dwo=
12:
rzáninowi náſzému pozwolili/ proſząc ábyſmy z nich tę ángárią
13:
złożyli:
14:
á ráczéy żebyſmy ſámi ſzláchćie z Wielkiéy Polſki/ ſoli
15:
Pruſkiéy zá pieniądze ich dodawáli: á w Mázowſzu/ iáko w
16:
Srzeńſkim/ Młáwſkim/ Ciechanowſkim/ Przáſniſkim/ Má=
17:
kowſkim/
18:
Różáńſkim/ Wiſkim/ Lomżieńſkim/ Kołynſkim/
19:
Oſtrołęckim/ Wąſzoſkim/ Zębrowſkim/ y Nurſkim powie=
20:
ćiéch: któré tákże ſą źiemiam Pruſkim przyległé/ á odległé záś
21:
od ſkłádów náſzych ſolnych/
22:
Ruſkiéy y Krákowſkiéy ſoli zá da=
23:
tkiem pewnym woźić y vżywáć dopuſczáli. Iákóż ácz ieſt rzecz
24:
náſzá właſna/ którąſmy Gráiowſkiému poruczyli:
Zyg. Aug. w Piotrk.

25:
wſzákóż czy=
26:
niąc doſyć prośbie poddánych náſzych/ y niechcąc żeby czym prze
27:
ćiwko wolnośćiam ſwym obćiążeni bydź mieli/ zá dobrowol=
28:
nym ich ſámych do tego pozwoleniém/ vchwałą Séymu ni=
29:
nieyſzégo przez ten czás/
30:
niżli Séym przyſzły Koronny dóydźie
31:
ſzláchćie z Wielkiéy Polſki/ która z Bydgoſczéy ſoli Ruſkiéy v=
32:
żywa/ gdyby ſoli Ruſkiéy nie doſtawáło/ zá pieniądze ich ſoli
33:
Pruſkiéy ná ſkłádźie Bydgoſkim po złotému Polſkiému káżdą
34:
beczkę dáwáć będźiemy.
35:
A w Ziemiách y Powiećiéch przerze=
36:
czonych Srzeńſkim/ Młáwſkim/ Ciechanowſkim/ Przáſny=
37:
ſkim/ Różáńſkim/ Mákowſkim/ Wiſkim/ Lomźieńſkim/ Ko=
38:
łynſkim/ Oſtrołęckim/ Wąſzoſkim/ Zębrowſkim y Nurſkim/
39:
także téż do przyſzłégo Séymu Koronnégo pozwalamy: żeby
40:
ſámi ſobie ſól Pruſką ze Gdańſká/ z Królewcá/ y z innych miaſt
41:
Pruſkich drógámi zwyczáynémi/ y któré przez nas poſtánowio=
42:
né będą/ woźić mogli/ y onéy ku potrzebie ſwéy vżywáć.
43:
A
44:
wſzákże żeby nam álbo Piſárzóm náſzym od kożdéy beczki po
45:
ſześći groſzy dawáli.

strona: 390

1:
O téyze Soli.
2:
Są dawné Státutá przodków náſzych/ iż in deffectu ſalis
3:
noſtri in Camera Bydgoſtie. & etiam Dibouie.
4:
gdźie téż Ko=
5:
morę nową téyże ſoli poſtánawiamy: tedy zamorzkiéy ſoli/ któ=
6:
rą Grádową álbo Krupiáſtą zową/ vżywáć wolno ieſt pod=
7:
dánym Koronnym/ y ze Gdanſká ią woźić.
Zyg. Aug. w Piotrk.

8:
Czego ieſliby ſie
9:
kto ważył mimo Státutá y Conſtitucię o tym vczynioné/ zá
10:
iákim Mándatem otrzymánym ad ſui importunam inſtantiam
11:
tego brónić y hámowáć:
12:
tedy tákowy ma bydź karan confiſca=
13:
tione bonorum, połowicá nam/ á druga czwartéy częśći ná ſłu=
14:
żebné Rzeczypoſpolitéy foro noſtro exige. A ieſliby impoſ=
15:
ſeſsionatus ważył ſie tego/ tedy poena peculatus nań ſie śćią=
16:
gáć ma.
17:
Ieſcze o téyze Soli.
18:
SOli Ruſkiéy/ Bydgoſkiéy Komory nierucháiąc/ y ow=
19:
ſzem onę w ſwym ták porządku záchowywáiąc/ Komorę dru=
20:
gą w Dybowie vſtáwiamy:
Zyg. Aug. w Lublinie.

21:
& in deffectu ſoli náſzéy á nie za=
22:
morzkiéy w Komorách tych náſzych o wolnym vżywániu ſoli
23:
zamorzkiéy/ to ieſt Grádowéy/ Státutá wſzyſtkié w mocy zo=
24:
ſtáwuiemy.
25:
A oſobliwie Státut Piotrkowſkiégo Séymu/
26:
Roku 1567. który we wſzyſtkich Condyciách tym ninieyſzym
27:
vmacniamy y vtwiérdzamy: ták iż Lois Grádowéy ſoli Za=
28:
morzkiéy więcéy wárzyć nie ma/ pod winą ſtá grzywien.
29:
O
30:
którą kto go iedno pozowie/ będźie powinien ſub ſimili vadio
31:
położyć ná piérwſzym Roku/ iáko ná záwitym przed tym Vrzę=
32:
dem/ przed którykolwiek będźie pozwány toties quoties opus
33:
fuerit, żadnémi przyczynámi/ áni fortélmi z tego ſie nie wyy=
34:
muiąc.
35:
Sól ná Komorách Mázoweckich.
36:
OKoło ſoli/ która wodą do Komor bywa ſpuſczána/ pro=
37:
śili Poſłowie Woiewództwá Mázoweckiégo/
Zyg. Aug. w Piotrk.

38:
áby záraz po
39:
przypuſczeniu do Komór/ która nie z Komieg/ ále z Komór ma
40:
bydź przedawáná/ byli powinni Piſárze ſolni przywieźienié
41:
ſoli téy do Komory publikowáć y obwołáć ná mieyſcách iáw=

strona: 391

nych:
Podſkárbiego rządu Kśięgi ſzoſte o Zupách ſolnych.
1:
y po obwołániu przez cztérzy niedźiele/ żeby iéy niko=
2:
mu inému nie przedawáli/ iedno ludźióm ſtanu ſzlácheckiégo/
3:
ná ich tylko właſną potrzebę/ á nie ná przekup.
4:
A po wyſzćiu
5:
cztérzéch niedźiél wolno będźie káżdému ſól kupowáć/ tákże ná
6:
potrzebę ſwoię przy beczce iednéy Bochence/ dwie Wielickié
7:
przedawáiąc. A w tym iuż Piſárze Komór ſolnych trudno=
8:
śći y moleſtiiéy żadnéy mieć nie máią.
9:
O Myćie ná Zupách Ruſkich.
10:
Myto w Zupách Ruſkich nowo vſtáwioné znaſzamy: á ie=
11:
ſli więc kto vpornie zá Liſty iákiémi naſzémi/ chćiałby Myto
12:
bráć/ á ludźie tám obćiążáć/
13:
tedy pozwány do Státutu ſła=
14:
wnéy pámięći Królá Zygmuntá Oycá náſzégo/ który ſie poczy=
15:
na/ Statuimus & decernimus. A gdźiebykolwiek był pozwan/ ie=
16:
ſli do Sądu Ziemſkiégo/ álbo Grodzkiégo/ álbo do Vrzędu:
17:
powinien będźie odpowiedáć ná piérwſzym roku/ iáko ná zá=
18:
witym. A gdźie będźie przewyćiężón Célnik ten/ w którym=
19:
kolwiek ſądźie w Koronie ták w Ziemſkim iáko w Grodzkim/
20:
y iáko y w vrzędźie/
21:
ma wróćić Cło ſtronie z winą dwu ſet grzy
22:
wien/ y Sądowi álbo Vrzędowi tákże dwie śćie grzywien ma
23:
położyć nie odchodząc od ſądu. A od tákowéy ſpráwy nie ma
24:
ſąd álbo Gród prziymowáć ruſzenia álbo áppelláciiéy/ iáko od
25:
rzeczy przez przywileie y Státutá Koronné oſądzonéy.
26:
A kto=
27:
by tákowégo Mytniká ſczyćić/ álbo brónić/ y záſtępowáć
28:
chćiał/ tedy pozwány o to do którégokolwiek ſądu álbo vrzędu/
29:
powinien ſtánąć y odpowiedáć peremptorié: y winę tyśiącá
30:
grzywien Monéty Polſkiéy przepádáć Aktorowi/ y ſądowi/
31:
toties quoties.
32:
A ieſliby vpornie winy nie położywſzy odſzedł/
33:
ma bydź odeſłány do vrzędu/ gdźie poſseſsią ma pro Exequu=
34:
tione rei iudicatae, abſque vlla vbiuis appellatione & motione.
35:
A ieſliby był impoſſeſsionatus, tedy z nim poſtąpić iáko przećiw
36:
nieośiádłému/ wedle Státutu. Wſzákże deputuiemy y wy=
37:
ſyłamy Rewizory/ Wielmożnégo Piotrá Zborowſkiégo/ Wo=
38:
iewodę Sędomiérzkiégo/ y Vrodzonégo Andrzeiá Dębowſkié=
39:
go/ Káſztelaná Siérádzkiégo/ rć.
40:
ku pánu Podſkárbiému Ko=
41:
ronnému/ ku oglądániu wſzyſtkich Zup náſzych/ y ku ſkuteczné=
42:
mu wywiedzeniu pożytków/ tákże y nakłádów innych. Co
43:
ſkutecznie ná przyſzły Séym przynieść będą powinni:
44:
áby ſie w

strona: 392

1:
tym ták poſtąpiło/ iákoby y ſumpty tám czynioné wſzyſtkiému
2:
podléc mogły: y to ſie ználéźć y poſtánowić mogło/ coby było
3:
ku lepſzému y vżytecznieyſzému Rzeczypoſpolitéy.
4:
A ieſliby
5:
który prze śmierć álbo chorobę z miánowánych nie mógł bydź
6:
ná téy rewiziiéy/ inſzégo ná to mieyſce deputuiemy.
7:
SOL RVSKA.
8:
w Wielkiéy Polſcze.
Stephan. Liſt. ſtá.

9:
SKárżyli ſie przed námi Poſłowie/ z Woiewództwá Wiel=
10:
kiéy Polſki/ imięniém Rycérztwá onych Woiewództw/ ná Zu=
11:
pniká náſzégo Ruſkiégo/ iż im ſoli z Zup Ruſkich/ wedle ſtárych
12:
Státutów/ á zwłaſczá anni 1520. Fol. 27. do ſkłádu Bydgoſkié
13:
go nie ſpuſcza/
14:
czym wielka á ſzkodliwa ángária ná nie ieſt w=
15:
nieśioná/ gdyż ſól wſzyſtká z Zup Ruſkich nie gdźie indźie iedno
16:
ná ſkłádźie Zupy Bydgoſkiéy/ ma bydź ſkłádána y przedawána.
17:
My chcąc z nich tę ángárią złożyć/ á przy práwie ie záchowáć:
18:
Vchwałą Séymu tego poſtánawiamy/ áby Zupnik náſz Ru=
19:
ſki/ wſzyſtkę ſól/ którą z Ruśi rzéką Sanem/ á potym Wiſłą
20:
puſcza/ káżdy rok do Bydgoſczy ſpuśćił.
21:
A onéy nie gdźie in=
22:
dźie z nią płynąc/ przez ſługi y robotniki ſwé nie przedawał/ ie=
23:
dno w Bydgoſczy/ zá zwykłé pieniądze po grzywnie pod wi=
24:
ną tyśiącá grzywien/ zá Inſtigácią Poſłów tychże Woie=
25:
wództw/ ná opráwę zamku Káliſkiégo.
26:
A iżeby tá ſól wedle
27:
kondiciiéy káżdému rozdawána y ſzáfowána byłá/ wolno bę=
28:
dźie nam dáć ná Zupnikoſtwo Bydgoſkié/ oſobę godną/ ośiá=
29:
dłą/ z Woiewództwá Poznáńſkiégo/ álbo Káliſkiégo/
30:
do od=
31:
biéránia téy ſoli od Piſárzów Zupniká Ruſkiégo/ zá rekognicią
32:
do kśiąg Grodzkich Bydgoſkich/ y z przyśięgą Piſárzów któ=
33:
rzy z nią przypłyną táką:
34:
Iż wſzyſtkę ſpełná przywieźli/ á wię=
35:
céy iéy nie ſpuſczono/ z któréy ſzáfunku liczbę czynić przed nimi/
36:
álbo ich Deputaty/ ná Séymiku Srzédzkim/ powinien będźie
37:
y to pokázáć:
38:
Iż w tym w oſobie żadnégo ſzláchćicá Rzeczypo=
39:
ſpolitéy krzywdy nie vczynił/ pod winą ſtá grzywien. O któ=
40:
rą w grodźie vkrzywdzonému/ winien odpowiádáć perem=
41:
ptoriè.
42:
A Iurgieltów żadnych/ nikomu ſolą ná ſkłádźie Zu=
43:
py Bydgoſkiéy nie damy. A ieſli któré dáné ſą/ iáko práwu o=
44:
nych Woiewództw przećiwné á ſzkodliwé/ ábroguiemy y wniwecz obrácamy.

strona: 393

Podſkárbiego rządu Kśięgi ſzoſte o Zupách Solnych.
1:
Wſzákże téż do Dobrzyniá y Dybowá/ ma
2:
bydź ſól ſkłádáná/ wedle ſtárégo Práwá y zwyczáiu.
Tenże w Wár. ſtá.
Tenże. Támże ſtá.

3:
SOL PŁOTCKA.
4:
Z Komory Płotckiéy Zupnik powinien ſoli dodáwáć źiemi
5:
Goſtyńſkiéy/ któréy nie ma ſkłádáć indźiéy/ iedno ná ſtároda=
6:
wné mieyſce.
7:
O Zupách Krákowſkich y o ruinách.
8:
IZ do wiádomośći náſzéy przychodźi/ żeby ſie ruiny záczy=
9:
náć miáły w górách Zup Wielickich y Bocheńſkich/ tedy z Séy=
10:
mu tego wyſzlemi Komiſsarze/ áby zá ich rewizią opátrzono
11:
to było/ ne quid detrimenti vectigal illud patiatur, ná potomné
12:
czáſy.
13:
Ciż máią doyźrzeć/ żeby ſzláchćie/ eodem precio & pon
14:
dere ac magnitudine, w cętnarzéch/ báłwániéch/ y inna ſól by=
15:
łá przedawána/ wedle Státutów piérwſzych/ około tego ná=
16:
piſánych/ ſub poena centum marcarum.
17:
Item, o tychze Zupách, y o Komiſ=
18:
ſarzách dwuletnich.
19:
ZVpy Wielickié y Bocheńſkié/ iáko promptuarium theſauri
20:
regni máią bydź w dobrym rządźie.
Zyg. III. Liſt. ſtá.

21:
Y áby do zniſczenia zá
22:
obmyślániém zbytniém pożytków przez Zupniki/ dla podebrá=
23:
nia fundámentów/ y wybiéránia ſzkodliwégo rumów/ zá czá=
24:
ſem nie przyſzły:
25:
będźiem poſyłáć przy Podſkárbim Komiſsa=
26:
rze co dwie lećie/ nie vymuiąc nic práwá oſobam zdawná do
27:
Zup należącym: którzy iurati ſpuśćiwſzy ſie ná dół/ máią do=
28:
glądáć/ iákoby w Zupách ſzkodá/ y ruiná nie byłá/
29:
y pericula
30:
praeſentia & futura były opátrzoné. Tákże filary ſolné áby by=
31:
ły ſpiſáné: á tych áby żaden Dźierżawcá Zup nie śmiał vmniey=
32:
ſzáć y niſczyć.
33:
Tákże o Firſtów/ ſub priuatione honoris & confiſcatione bonorum:
34:
o co forum ná Séym od Inſtigatorá ex
35:
delatione Commſſariorum.
36:
O ſolnych ſkłádziéch Mázoweckich.

strona: 394

1:
GDyż Conſtitucia Séymu Wárſzáwſkiégo Anni 1581. o=
2:
koło ſkłádów ſolnych to obmawia/ áby w mieśćiéch vprzywi=
3:
leiowánych ſkłády ſolné w mocy ſwéy zoſtawáły/ á vrzędy któ=
4:
rym to należy áby przeſtrzégáli/ iákoby ſkárbowi náſzému ſzko=
5:
dá nie byłá/
6:
tedy zá prośbą Poſłów źiemſkich Woiewództwá
7:
Mázoweckiégo/ powiátów/ Lomźieńſkiégo/ Różáńſkiégo/
8:
Wiſkiégo/ vſtáwiamy: áby ſkłády ſolné z Zup Krákowſkich
9:
były w Lomźie/ w Różánie vtwierdzoné.
10:
Ná któré Komory
11:
Zupnicy Krákowſcy pro tempore exiſtentes, dodáwáć ſoli be=
12:
czkowéy będą powinni/ ná káżdy rok Wielickiéy ſoli beczek ty=
13:
śiąc: á Bocheńſkich beczek pięć ſet/
14:
którą ſól ludźie ſzlácheccy/
15:
nie drożéy iedno po groſzy dźiewięćdźieśiąt y trzy płáćić ná Ko
16:
morze máią/ biorąc Wielickiéy beczek dwie/ á Bocheńſkiéy trze=
17:
ćią po iednych pieniądzách.
18:
Czás ten poſtánawiamy od Swią
19:
tek ſkoro ſól będźie przypłáwioná/ do cztérzéch niedźiél po ob=
20:
wołániu w miáſteczkách/ áby ludźie ſzlácheccy tę ſól z komory
21:
kupowáli/
22:
nie ná żadné hándle/ ále tylko ná ſwą domową po=
23:
trzebę/ á po tych czáśiéch wolno będźie Zupnikóm y ich Piſá=
24:
rzóm przedáwáć ludźióm kupieckim iáko będą mogli.
Tenże w Wárſzá. Liſt. ſtá.

25:
To téż
26:
wáruiemy/ żeby ſól krupiáſta zamorzka w té tám kráie nie byłá
27:
przywożoná/ áni kupowáná/ pod winą cztérnaśćia grzywien:
28:
o którą winę w Grodźie káżdy pozwány peremptoriè reſpon=
29:
dowáć ma/
30:
czego y Stároſtowie náſzy przeſtrzégáć będą po=
31:
winni/ y o to do Grodu ad inſtantiam Inſtigatoris zá delácią
32:
Piſárzów od Zupników/ álbo komu oni poruczą pozywáć bę=
33:
dą mogli.
34:
Náwigáciiéy wolnéy brónić téż Stároſtowie/ áni
35:
cłá od ſoli náſzéy/ ták Ruſkiéy iáko y Krákowſkiéy bráć nie má=
36:
ią/ gdyż to z náſzą z ſkárbu náſzégo ſzkodą wielką/ pod winámi
37:
dawno opiſánémi:
38:
tákże y do Stężyce/ podług dawnégo zwy=
39:
czáiu/ ſoli Krákowſkiéy dodáwáć będźie powinien co potrze=
40:
bá/ Zupnik náſz wysſzéy przerzeczony.
Zyg. III. w Wárſzá. Liſt. ſtá.

41:
Item, o ſkłádzie ſoli Ruſkiéy
42:
w Bydgoſczy.
43:
IZ ſie vſkárżáli Poſłowie Woiewództw Wielgopolſkich:
44:
że ſoli z Zup Ruſkich doſtátku nie máią/ przeto ták opátruiemy
45:
to/
46:
áby Zupnik náſz Ruſki był powinien w káżdym roku/ od źi=
47:
my bliſko przyſzłéy do Swiątek anni 1590. y ták potym od

strona: 395

Podſkárbiego rządu Kśięgi ſzoſte o ſkłádźie y mierze ſoli Ruſk.
1:
Swiątek do Swiątek wyſtáwiáć w Bydgoſczy/ iedenaśćie
2:
tyśięcy beczek ſoli z doſypką.
3:
A co nád té iedenaśćie tyśięcy
4:
beczek ſoli będźie mógł mieć/ to mu wolno będźie kędy chćieć
5:
ſpuśćić/ y przedáwáć/ przez Fáktory ſwoie iáko vtárguie:
6:
to ie=
7:
dnák wáruiąc/ áby ſól Ruſka ná té ſkłády kędy Krákowſka ſól
8:
bywa ſkłádána/ Ruſka nie byłá ſkłádána y przedawána/
9:
gdźie=
10:
by w Bydgoſczy tá ſól ſzlácheckiégo ſtanu ludźióm do czwierći
11:
látá nie mogłá bydź przedáná/ po złożeniu/ tedy ią wolno bę=
12:
dźie Zupnikowi Bydgoſkiému przedáwáć furmánóm/ zá wiá=
13:
domośćią Piſárzá Zupniká Ruſkiégo:
14:
á to dla tego/ áby téż
15:
Zupnik Bydgoſki Zupnikowi Ruſkiému zá tę ſól po ſpuſczeniu
16:
iéy/ nádáléy w czwierć látá pieniądze álbo kwity zá náſzym ro=
17:
ſkazániém wydánych pieniędzy oddawał: wſzákże frochtarzóm
18:
záraz płáćić ma.
19:
Co wſzyſtko vczynić będźie powinien/ pod
20:
winą piąćią ſet grzywien: o którą zá Dworem ná Séym Zu=
21:
pnikowi Ruſkiému odpowiádáć ma.
Zyg. III Liſt. ſta.

22:
A gdźieby téż nie wy=
23:
ſtáwił Zupnik Ruſki którégo roku tych iedenaſtu tyśięcy beczek/
24:
tedy ma podpádáć ſub priuationē officij, za inſtigácią przez ſkár
25:
gę Poſłów z támtych Woiewództw Wielgopolſkich ná Séy=
26:
mie.
27:
Iednák legalia impedimenta, prze któréby tá ſół ſpuſczo=
28:
ná bydź niemogłá/ máią mieć mieyſce zá pewnym dowodem.
29:
A ná tę iedenaśćie tyśięcy beczek ſoli/ ma dáwáć kwity Zupnik
30:
Bydgoſki/ fáktoróm Zupniká Ruſkiégo/
31:
który iuż ma bydź wa=
32:
żny bez przyśięgi Piſárzá Ruſkiégo: zoſtáwuiąc téż w mocy
33:
ſkład Dybowſki y Dobrzynſki/ wedle Conſtituciiéy Anni 1576.
34:
nie inkluduiąc w to co tám będźie ſkładáno/ tego co ieſt wys=
35:
ſzéy do Bydgoſczy oznáczono.
36:
O vmnieyſzeniu miáry w Zupách
37:
Ruſkich.
38:
SKárżyli ſie obywátele źiem Ruſkich/ iż w Zupách táme=
39:
cznych vmnieyſzono miáry ſolnéy: ktemu od ludźi ſzlácheckich/
40:
y ich poddánych po ſól przyiéżdżáiących wyćiągáią nád ich po=
41:
winność dawánié owſów.
42:
Przetóż to wſzyſtko/ coby nád ſtá=
43:
ry Zwyczay w téy mierze było wnieśiono/ podnośimy. A ie=
44:
ſliby Zupnicy náſzy kogo w tym nád ſłuſzność ángariowáli:
45:
pozwáni/ pro poena centum marcarum, do ſądu źiemſkiégo/
46:
mieyſcá onégo/ ná piérwſzym roku peremptoriè odpowiedáć
47:
będą powinni.

strona: 396

1:
MYTA, CŁA, MOSTOWE,
2:
TARGOWE, POWOŁYWCZYZNA,
3:
WOYSKIE.
4:
Cłá po śmierći Królá Włádyſłáwá
5:
dáné, ſą ſkázoné.
6:
CLá wſzyſtki/ po śmierći páná Włádyſłáwá Oycá náſzégo/
7:
pod którymkolwiek ſpoſobem ſłow y przyczyn dáné/
Káźimierz Iágełło Liſt.

8:
ták ná źie=
9:
mi iáko ná wodách/ iáko té/ które Rzeczpoſpolitą bárzo obra=
10:
żáią/ pſuiemy y nikczemné bydź czynimy/ y ich wybiéránia ná
11:
potym ſrodze zákázuiemy.
Tenze. Liſt.

12:
Cłá zaden ſobie vpornie nie ma
13:
vſtáwiáć.
14:
O Tych którzy cłá ná źiemi biorą/ ieſt przed námi przełożo=
15:
no/ áby práwá przed Królem Ieo M. gdy będą o nich pytáni/
16:
położyli: ieſli iákié ná tákowé cłá máią.
17:
A ieſli z tych/ którzy
18:
cłá wybiéráią/ będźie kto ználeźión práwá nie máiąc/ áleby
19:
właſnym vporem tákié wybiérał: tedy przez ninieyſzy teo Séy=
20:
mu Dekret dobrá ſwoie/ gdźie tákowé cłá wybiérał/ ma ſłu=
21:
ſznie ſtráćić/ á ná Królá Ieo M. obróćić.
22:
Ale iednák przećiw=
23:
ko tym Król Ieo M. przedśię práwo oſádźi: á ći/ którzy ná nim
24:
będą śiedźieć/ ſkazánié vczynią wedle poſtánowienia Artyku=
25:
łu ninieyſzégo.
Alexánder w Rado. Liſt.

26:
Podobna temu vſtáwá.
27:
IZ káżdé pobiéránié/ któré bywa zá práwem cudzym álbo
28:
oſobliwym/ poſpolitą wolność/ iáko do tego podobieńſtwo
29:
ieſt/ obráźićby muśiáło: dla obroniénia tedy práwá poſpolité=
30:
go y wolnośći obywátelów/
31:
zá zwoleniém poſpolićie wſzyſt=
32:
kich vſtáwiamy: áby żaden z Duchownych y Swietckich no=
33:
wégo cłá nie poſtánawiał/ áni śmiał w ſwym imięniu ſtáno=
34:
wić/ przez dozwolenia y dárowánia náſzégo/ y Rad Koron=
35:
nych ná Séymie Wálnym.
36:
A ieſli kto ináczéy vczyni/ tákowy

strona: 397

Podſkárbiego rządu Kśięgi ſzoſte o Myćie/ Cle/ Moſto.
1:
práwem przekonány przez nas y potomki náſzé/ wedle náſzégo
2:
y Rad náſzych zdánia karániém wźięćia onych dóbr/
3:
w których
4:
ſwą wolą y właſną ſwą władzą y práwem/ iákoby náſzym płá
5:
cenia cłá ſobie z poddánych náſzych/ którzy z poſpolitéy wolno=
6:
śći práwá ſie weſelą/ vſtáwił.
7:
Którzy nie máią álbo ſtrácą liſty
8:
ná Cłá dawné, w tym łáſki Kró=
9:
lewſkiéy niech ſzukáią.
10:
KTórzy nie máią Liſtów/ álbo ie ſtrácą ná cłá/ których da=
11:
wno vżywáią: będą ſzukáć w téy rzeczy łáſki náſzéy/ y potom=
12:
ków náſzych.
13:
Liſty ná Cłá máią bydz przeglądá=
14:
ne, á nieſłuſzné niech będą ſká=
15:
zoné.
16:
IZ ták wiele ieſt Ceł/ álbo Myt przez ládá kogo vczynio=
17:
nych/ że téż w płáceniu ich/ ludźie náſzy bárzo ſie ſkárżą bydź v=
18:
ćiśnieni:
19:
My ich maiętnośćiam chcąc pomoc/ y oné z tych vći=
20:
ſków wyiąć/ náznáczyliſmy niktóre z Rad náſzych/ którzy pilnie
21:
obaczyć máią ſpoſób céł/ y áby káżdégo liſtu w ſobie zámknie=
22:
nié ná Cłá/ ná Moſtowé/ ná Gróbelné nápiſáli.
23:
Aby my v=
24:
znawſzy wſzyſtkié y każdé z oſobná pozwolenié ná tákié cłá/ zá
25:
rádą Rad náſzych/ y zwoleniém Poſłów źiemſkich/ iáko ſkoro
26:
będźiemy móc temu doſyć vczynić/ y do tego drógę mieć/ któré
27:
ſpráwiedliwé y ſłuſzné będą ſie zdáć/ té ábyſmy potwiérdźli:
28:
á któré záśię nieſpráwiedliwé/ té ábyſmy ſkáźili: y to opátrzyli/
29:
áby nápotym vćiſki iákié ná ludźi nie były kłádźioné/ nád prá=
30:
wo y ſpráwiedliwość: áby nápotym tákowé ſkárgi przed nas
31:
nie przychodźiły.
32:
A któré przywileie nie będą mogły bydź v=
33:
kazáné przed Séymem przyſzłym/ ná Séymie máią bydź vka=
34:
záné/ y przeglądnioné.
Zygmunt w Piotrk. Liſt. Zygmunt.


strona: 398

1:
Cło ieſli nie wyráznie na liśćiéch
2:
Królewſkich będzie nápiſano.
3:
Práwu Królewſkiému ieſt zácho=
4:
wano.
5:
GDźie oſobliwéy zmienki w Przywileiu/ álbo w zapiśie o
6:
Cle nie ieſt vczyniono/ Práwu Królewſkiému vznawamy
7:
bydź záchowano.
8:
Przemytników z ich foritarzmi winá.
9:
GDy ſrodzéy potrzebá tákowé káráć/ którzy ku zdrádźie po=
10:
żytków Rzeczypoſpolitéy ſwowolnie wyſtępuią: ſkázuiemy zá
11:
rádą Rad náſzych káżdégo/
12:
którykolwiek cło ná potrzebę Rze=
13:
czypoſpolitéy vſtáwioné iáko od wołów/ od ſkór/ y od innych
14:
rzeczy tákowych śmiałby przeiecháć/ y oſzukáć/ woły z króle=
15:
ſtwá wypędzáiąc/ y ſkóry wywożąc/ nie zápłáćiwſzy cłá:
16:
tedy
17:
ſkázuiemy/ áby zá tákowy wyſtępek winá ſkrádźienia Rzeczy=
18:
poſpolitéy/ y ná dobrách wſzyſtkich ſwych pozwány wedle zdá=
19:
nia náſzégo był karan.
20:
Ale nie mniéy tych/ zá których dopu=
21:
ſczeniém/ przyiáźnią/ rádą/ á zwłaſczá vrzędników y obywáte=
22:
lów ná gránicách wſzędźie mieſzkáiących/ to przeiechánié ſie sſtá
23:
ło: o tákową zdrádę iáko wysſzéy ieſt rzeczono/ będźiemy ká=
24:
ráć.
25:
Gdyż ći/ co źle czynią/ y którzy ná złé zwaláią/ iednáką
26:
winą máią bydź karáni. A ten Státut ma ſie śćiągáć nietyl=
27:
ko ná przyſzłé rzeczy/ ále téż ná przeſzłé.
Zygmunt w Kráko.
Liſt. Tenże. Támże. Liſt.

28:
Nowé Cło tylko od tych rzeczy,
29:
któré bywáią pędzoné ábo wiezio
30:
né z Króleſtwá, ma bydz brano.
31:
WSzyſcy obywátele/ y inni ludźie którzykolwiek téż po=
32:
ſtronni/
Zygmunt w Kráko.

33:
którzy woły/ bydłá/ y inné rzeczy/ od których cło nowé
34:
ma bydź płáconé/ w króleſtwie kupuią/ á oné zá gránice króle=
35:
ſtwá wiozą/ álbo gonią/ będą powinni pokázáć ſie w Komo=
36:
rách/ któré ſą ná cłá náznáczoné:
37:
á w onych komorách cło po=

strona: 399

Podſkárbiego rządu Kśięgi ſzoſte o Cłách nowych.
1:
winné będą powinni zápłáćić: ieſliż tákowé woły álbo bydłá y
2:
iné rzeczy ku przekupowániu zá gránice ſą kupioné:
3:
ále od tych
4:
rzeczy/ któré ku właſnéy potrzebie/ ábo ku zábićiu w króleſtwie/
5:
álbo ku przedawániu w króleſtwie ſą kupioné/ myto nie ma
6:
bydź płáconé.
Zyg. Aug. w Piotrk.

7:
A ieſliby kto z tákowémi wołmi/ bydły/ y inné=
8:
mi rzeczámi w króleſtwie kupionémi minął komory mytné/ w
9:
nich ſie nie pokazawſzy: tákowé rzeczy niech ſtráći: á mytnikóm
10:
będźie wolno ie zápówiedźieć/ y zábráć.
11:
Cłá nowégo gránicznégo Szláchtá
12:
nie winná płáćić.
13:
IZ Cłá nowégo granicznégo płáćić nam winni nie będą od
14:
tego czáſu ſtan Rycérzki y Duchowny od wołów/ któréby
15:
ſie w dómách ich vchowáły/ álbo kupné/ któréby zbożem ich
16:
karmioné były.
17:
Ná co ſámi álbo ſprawcy ich/ którzy tákówé
18:
woły pożoną/ ná komorách przyśięgę powinni czynić będą/
19:
áby w tym oſzukánié iákié nie było: ták iáko ſie ná wodnym cle
20:
ſzláchtá záchowywa przez ſprawce álbo przez ſługi.
21:
Tákże téż
22:
y o Powołowczyznie ma bydź rozumiano.
23:
Cłá Moſtowé, Grobelné, ku
24:
exekuciiéy.
25:
ITem, O káſſowánié céł Moſtowych/ grobelnych/ priuata=
26:
rum perſonarum.
Tenże. Támże. Liſt. ſtá. w Conſti.

27:
Tákże téż o wolnośći nowé/ któré ſobie miá
28:
ſtá y oſoby niektóré vprośiły/ po Státućie Káźimiérzowym Iá
29:
gełłowym/ té wſzyſtki rzeczy ná drugi Séym do rewiziiéy
30:
Liſtów odkłádamy.
Tenże. Támże. Liſt ſtá. w Conſti.

31:
Cłá przerzeczoné káſsuią.
32:
O Cléch ták náyduiemy/ że wſzyſtki cłá y mytá wſzelákié wo
33:
dné y źiemſkié/ wedle Státutu Królá Káźimiérzá/ którékol=
34:
wiek ſą po śmierći Włádyſłáwá Iágełłá dáné/ té wſzyſtki káſ=
35:
ſuiemy:
36:
wſzákóż gdźieby któré potrzebné były/ tedy ćiż Rewi=
37:
zorowie którzy ná rewizią dóbr poiádą/ rewidowáć y oględáć
38:
ie máią/ y tego dáć ſpráwę ná przyſzłym Séymie.
Tenże w Wárſzá. Liſt. ſtá. w Conſt.


strona: 400

1:
Odłozenié céł y myt do drugiégo
2:
Séymu záś odkłádáią, in eodem
3:
vigore.
Tenże w Piotrk.
Liſt. ſtá.
Liſt. ſtá. w Conſti.
Liſt. ſtá. w Conſt.
Stephan w Wárſzá. Liſt.
ſtá. w Conſt.

4:
OKoło Céł/ moſtowych/ grobelnych/ y innych wſzelákich
5:
myt/ tákże téż około wolnośći od céł/ myt/ y brukowych/ ko=
6:
mużkolwiek nádánych/ iáko ſie to tu było wſzyſtko odłożyło z
7:
Séymu Wárſzáwſkiégo/ y nie odpráwiło ſie tu.
8:
Ták ſie téż
9:
to záś z tego Séymu in eodem vigore ná inny Séym Koron=
10:
ny bliſko przyſzły/ do ziáchánia y ſpráwy Rewizorów vchwa=
11:
łą Séymu teráznieyſzégo odkłáda.
12:
Zeby céł, myt, &ć. Zyd nie trzymał.
13:
OPátruiemy téż to/ y wſzyſtkim Woiewodóm Korony y
14:
páńſtw náſzych roſkázuiemy/ vchwałą Séymu ninieyſzégo: á=
15:
by káżdy w Woiewództwie ſwym żadnému Zydowi/ Zup/
16:
Céł/ y naymów trzymáć nie dopuſczał żadnych.
17:
Iáko o tym
18:
y przednieyſzé Státutá y Piotrkowſka Conſtitucia vczy/ pod
19:
winą ſtá grzywien/ toties quoties. o którą Inſtigator czynić
20:
będźie powinien/ álbo Poſłowie deferowáć.
21:
Ieſcze o Cléch tychze: ná inny
22:
odłozono Séym.
23:
CLá/ Mytá/ Moſtowé/ Grobelné/ źiemſkié y wodné/ iż tu
24:
prze krótkość czáſu ſkończoné bydź nie mogły/ ná inny Séym
25:
przekłádamy/ z tym dokłádem: Iż gdy będą dokończoné Vni=
26:
werſałem opiſáné/ y potym obwołáné w źiemiách będą.
27:
Ieſcze o tychze Cléch dokłádniéy,
28:
y o Targowym, Łokćiowym.
29:
MYtá/ Cłá/ ták wodné źiemné/ grobelné/ y inſzé wſzelákié/
30:
któré ſą przećiwko práwu dáné/ y któré po Státućie Káźimié=
31:
rzá Iágełłá ſą per ſubditos regni otrzymáné:
32:
Tákże targowé

strona: 401

Podſkárbiego rządu Kśięgi ſzoſte o Clách/ Targo. łokćio.
1:
łokćiowé/ áby były ſkáżoné/ znieśioné/ podług Conſtituciy
2:
piérwſzych.
3:
A gdźieby były potrzebné nowé y potrzebowáły
4:
napráwy dla przeiázdów/ iáko ná rzékách/ błotách/ y ieźierzy=
5:
ſkách/ ná mieyſcach nieprzebytych/ tákowé zoſtáć máią/
6:
we=
7:
dług vznánia Rewizorów/ któré ſą rewidowáné/ á któré nie
8:
ſą/ áby tego roku ie powinni obiecháć/ y zrewidowáć/ Podko=
9:
morzowie/ Chorążowie/ Woyſcy/ w ſwoich Woiewództwách.
10:
A niżli ná rewidowánié wyiádą/ w powietnych á głównych
11:
mieśćiéch/ máią to publikowáć cztérzy niedźiele przed wyiáz=
12:
dem ſwym/ áby káżdy ſtáwił ſie przed nimi z liſty ſwémi ná cło
13:
nádánémi:
14:
á potym ná Séym przyſzły rekognicię ſwoie przy=
15:
ſłáć ná tákie cłá/ któréby były potrzebné. Co vczynić powinni
16:
ſub priuatione officij ſui.
17:
A Conſtitucią Królá Zygmuntá/ o
18:
cléch grobelnych/ y innych tákowych rzeczách: roku Milleſimo,
19:
quingenteſimo, trigeſimo octauo vczynioną/ extenduiemy do
20:
wſzech którégokolwiek ſtanu ludźi/ któréykolwiek vokáciiéy/ któ=
21:
rzyby cło od kogo co go nie winien bráli:
22:
tákże téż tym/ któ=
23:
rzyby przyśięgę inákſzą á niż ieſt w Státućie Alexándrowym/
24:
((roku 1504 - po łać.)) opiſáną/ wyćiągáli/ álbo
25:
kogo do iterowánia iéy/ gdy raz przed Vrzędem vczyniona bę=
26:
dźie/ przywodźili.
27:
Z których káżdy ma bydź karan winą ſtá
28:
grzywien ((do w. 24 t. łać.))
29:
A przyśięgá nie inákſza ma bydź czyniona ie=
30:
dno iáka ieſt opiſána ((t. łać. do w. 26))
31:
Okrom cłá pogranicznégo/ którégo
32:
przyśięgę ná gránicy/ wedle práwá y zwyczáiu záchowuiemy.
33:
Podobny temu Státut 1569. w Conſtituc. Liſt Stá.
34:
Item Stá: 47. kędy tákiéż odkłáda.
35:
CLA Y MYTA ná popráwę Zamków: támże, Stá.
36:
Cłá w Zupách Ruſkich znieśioné,
37:
y proceſs, y forum vbiquitarium.
38:
MYto w Zupách Ruſkich nowé vſtáwioné znaſzamy. A ieſli
39:
więc kto vpornie zá liſty iákiémi náſzémi chćiałby myto bráć/ á lu
40:
dźie tám obćiążáć/ tedy ma bydź pozwány do Státutu ſławnéy
41:
pámięći Królá Zygmuntá Oycá náſzégo/ który ſię poczyna: ((t. łać.))
Zyg. Aug. Liſt. ſtá. w Conſt.

42:
A gdźiebykolwiek był pozwan/ ieſli do

strona: 402

1:
ſądu Ziemſkiégo/ álbo Grodzkiégo/ álbo do vrzędu/ powinien
2:
będźie odpowiádáć ná piérwſzym roku/ iáko ná záwitym.
3:
A
4:
gdźie będźie przewyćiężon/ Celnik ten/ w którymkolwiek ſądźie
5:
w Koronie/ ták w Ziemſkim/ iáko y w Grodzkim/ y iáko y w
6:
vrzędźie/ ma wróćić cło ſtronie/ z winą dwu ſet grzywien/
7:
y
8:
ſądowi álbo vrzędowi tákże dwieśćie grzywien ma położyć
9:
nie odchodząc od ſądu. A od tákowéy ſpráwy nie ma Sąd ál=
10:
bo Gród prziymowáć ruſzenia álbo áppelláciiéy/ iáko od rzeczy
11:
przez przywileie y ſtátutá koronné oſądzonéy.
12:
A ktoby tákowé=
13:
go Mytniká ſczyćić/ álbo brónić/ y záſtępowáć chćiał: tedy po=
14:
zwány o to do którégokolwiek ſądu/ álbo vrzędu/ powinien
15:
ſtánąć/ y odpowiedáć peremptoriè/ y winę tyśiącá grzywien
16:
monety Polſkiéy przepadáć Aktorowi y ſądowi/ ((t. łać.))
17:
A ieſliby vpornie winy nie położywſzy odſzedł/ ma bydź ode=
18:
ſłány do vrzędu/ gdźie poſseſsią ma pro exequutione rei iudi=
19:
catae, abſque vlla vbiùis appellatione & motione.
20:
A ieſliby był
21:
impoſſeſsionatus, tedy z nim poſtąpić/ iáko przećiw nieośiádłé=
22:
mu/ wedle Státutu: wſzákże deputuiemy y wyſyłamy Rewi=
23:
zory/ Wielmożnégo Piotrá Zborowſkiégo/
24:
Woiewodę Sę=
25:
domiérzkiégo: y Vrodzonégo Andrzeiá Dębowſkiégo/ Káſzté=
26:
laná Siérádzkiégo/ rć. ku pánu Podſkárbiému Koronnému/
27:
ku oglądániu wſzyſtkich Zup náſzych/
28:
y ku ſkutecznému wywie=
29:
dzeniu pożytków/ tákże y nakłádów innych/ co ſkutecznie ná
30:
przyſzły Séym przyniéść będą powinni: áby ſie w tym ták po=
31:
ſtąpiło/ iákoby y ſumpty tám czynioné wſzyſtkiému podléc mo=
32:
gły/
33:
y to ſie ználéźć y poſtánowić mogło/ coby było ku lepſzému
34:
y vżytecznieyſzému Rzeczypoſpolitéy. A ieſliby który prze
35:
śmierć álbo chorobę z miánowánych nie mógł bydź ná téy Re=
36:
wiziiéy/ inſzégo ná to mieyſce deputuiemy.
37:
Célnicy máią bydź ośiádli/ máiętni/ y Krześćiáńſkiéy wiáry.
38:
Item, ten Státut wysſzéy w tychże kśięgách.
39:
Item, drugi Státut po śmierći Célniká, Zupniká, etć. Pan
40:
Podſkárbi ma vczynić ordynácią prowentów.
41:
Rewidowánié Céł.
42:
CLá wſzyſtkié poddánych náſzych/ áby były przez Vrzędni=
43:
ki w Státućie do tego náznáczoné rewidowáné/ to ieſt/ áby
44:
ſpiſáli właſność mieyſc/
45:
circumſtáncię wſzyſtkié/ z którychby

strona: 403

Podſkárbiego rzędu Kśięgi ſzoſte o rewidowániu ceł.
1:
mógł ſie wźiąć dálſzy poſtępek kogniciiéy/ gdy tego relácią v=
2:
czynią. Co wſzyſtko wykonywáć máią ſub fide & conſcientia
3:
ſua.
4:
A tych rewiziy dopuśćić ći którzy cłá máią/ ſub priuatio=
5:
ne onégo cłá powinni ſą. Iednák podwysſzenié nád piérwſzy
6:
przywiléy Mytá y Cłá/ álbo nowégo póſtánowienié/ ieſliby ći/
7:
álbo piérwſzy rewizorowie gdźie vczynili/
8:
tedy to zá rewizią
9:
tákową nową/ y relacią iéy ná Séymie/ ieſliby nie ſłuſzné by=
10:
ło/ ma bydź irritum & inane, choćby téż y Liſt náſz ná to ſobie
11:
ziednał. Gdyż Rewizorowie tylko obiecháć/ praecedente pu=
12:
blicatione rewidowáć
13:
á potym zupełną ſpráwę odeſłáć/ álbo
14:
odniéść ná Séym máią. A gdźieby który z tych vrzędników
15:
prze prawdźiwą chorobę ſwoię/ álbo iákié legale impedimen=
16:
tum doſyć temu vczynić nie mógł/
17:
tedy authoritate noſtra Regia, inſzégo vrzędniká źiemſkiégo ná to będźiem deputowáć. Iá
18:
kóż ná mieyſce teráznieyſzégo Podkomorzégo Chełmſkiégo/ w
19:
niedoſtátku zdrowia iego/ deputuiemy Lowczégo źiemie onéy
20:
ad hunc actum.
21:
A iżby ći Vrzędnicy wiedźieli/ gdźie iecháć
22:
máią bydź powinni: ći wſzyſcy/ którzy cłá y mytá máią/ opo=
23:
wiedźieć ſie z mytem ſwym álbo cłém ná wtóré Roki źiemſkié/
24:
w ſwym powiećie powinni będą.
25:
A któryby ſie nie opowie=
26:
dźiał/ ná Séym pozwány/ Myto álbo Cło tráćić będźie.
27:
Cłá od wołów Szlácheckich właſnym
28:
wozem.
Tenże. Liſt. Conſti. Zyg. III. w Kráko. Liſt. ſtá.

29:
Powołowczyzny/ y woły/ właſnym zbożem źimowáné
30:
ſzlacheckié/ áby przez Komory célné/ podług wolnośći ſzláchec=
31:
kich/ bez myt y céł były przepuſczáné/ według dawnych Conſti=
32:
tuciy/
33:
pod winą ſtá grzywien. A przyśięgi ſzláchćicóm álbo
34:
ich ſługóm ſzláchćicóm téż brónić nie máią.
35:
O mytách ná rzekách, y kwićiéch
36:
piſárzów célnych.
37:
WIelkié ſie vćiążenié dźieie ludźióm ſzlácheckim/ wyćiągá=
38:
niém myt ná rzekách ſpuſtnych/ ták przez dźiedźice gruntów
39:
przyległych/ iáko prze iné dignitarze Koronné y Vrzędniki źiem=
40:
ſkié.
41:
A iż rzeczy właſnégo vrodzáiu ſzlácheckiégo/ ſą wolné
42:
od wſzelákich céł y myt: Przetóż poſtánawiamy/ áby ludźie ſzlá=

strona: 404

1:
checcy/ ná rzékách ſpuſczáiąc z ſwégo właſnégo vrodzáiu/ á nie
2:
ſkupowáné zboża/ y inné towáry/
3:
żadnémi myty/ cły/ y woy=
4:
ſkiémi/ zá przyśięgą pánów álbo fáktorów ich/ wedle piérwſzéy
5:
Conſtituciiéy/ ni od kogo ángáriowáni nie byli/ ſub poena quin
6:
gentarum marcarum, o którą tranſgreſſores odpowiádáć máią/
7:
wedle piérwſzych Conſtituciy.
8:
Z ſtrony téż ludźi kupieckich/
9:
iż ieſt wątpliwość o tákich myćiéch wodnych/ któré niektórzy
10:
dźiedźicy/ nie podéymuiąc koſztów w przepráwowániu rzéki/
11:
od nich wyćiągáią:
12:
Przeto Inſtigator náſz powinien będźie
13:
wſzyſtkié/ á oſobliwie dźiedźice/ y dźierżawce Nowodworſkié/
14:
Tarnowſkié/ Zgierſkié/ Rynárzewſkié/ y Célniki Dybowſkié
15:
pro cognitione iurium, ná Séym przyſzły ſpozywáć:
16:
czego ieſli=
17:
by nie vczynił/ káżdému ktoby chćiał/ wolno bydź ma tego po=
18:
przéć. A piſárze célni od kwitów bráć nic nie máią od żadné=
19:
go iákiéykolwiek kondiciiéy/ ſub poena de iniuſte exacto teloneo:
20:
o co forum ná Trybunale/ álbo przed którymkolwiek vrzędem/
21:
álbo ſądem/ ták źiemſkim iáko y grodzkim.
22:
MYT Podláſkich znieśiénié, 1588. List. ſta.
Tenże. Liſt. ſtá. Zyg. III. w Wárſzá. Liſt. ſtá.

23:
O mytá forum iedno ná Trybunał.
24:
DEkretá Trybunálſkié o nie ſłuſzné mytá bránié/ zá mie=
25:
ſczány teraz y nápotym vczynioné/ żeby in dubium nie były wo=
26:
kowáné poſtánawiamy/
27:
áby mieſczan o zły przewód ratione
28:
decretorum eiuſmodi iniuſtae exactionis teloneorum ná Try=
29:
bunale otrzymánych/ nigdźie indźie nie pozywano/ ieno ná
30:
Trybunał:
31:
á przypozwámi zadwornémi exekucia dekretów
32:
Trybunálſkich hámowána bydź nie ma: gdyż Dekretá Trybu=
33:
nálné máią we wſzyſtkim nienáruſzenié zoſtáwáć.
34:
REWIZIą CEL záśię znowu włożono ná Vrzędniki Ziem=
35:
ſkié, áby rewidowawſzy rekognicię ná Séym przyſzły 1589, ode=
36:
ſłáli.
37:
Wolność od céł ludzi ſzlácheckich
38:
w Wielkim X. Litewſkim.
39:
CElnicy Mytnicy w Wielkim Kśięztwie Litewſkim ná
40:
Komorách mytnych/ ták wodnych/ iáko y źiemſkim/ żadnégo

strona: 405

Podſkárbiego rządu Kśięgi ſzoſte o Myncy.
1:
hámowánia y zádźierżywánia nie czyniąc/
2:
owſzem zá przyśięgą
3:
v grodu/ álbo piérwſzéy Komory wolno przepuſczáiąc myt od
4:
zbóż y towárów wſzelákich ſzlácheckich oboygá narodu bráć
5:
nie máią/ ſub poena ſtá kóp Litewſkich.
6:
A piſárze célni nie
7:
máią więcéy od kwitu/ nád dwá groſzá wyćiągáć/ o co wſzy=
8:
ſtko do Trybunału/ y do káżdégo vrzędu wolno pozwáć bę=
9:
dźie/ tákże zá Dworem náſzym.
10:
ODPVSCZENIE CLA y Czopowégo miáſtu Krákowu: á
11:
podwysſzenié moſtowégo. Conſtitucia. List.
12:
PODWYSSZENIE CLA Káźimiérzánóm: Od koniá káżdégo
13:
po pułgroſzku. Conſt. List. O tym pátrz w Metryce,
14:
Titulo, Kráków, Káźimiérz.
15:
GORY KRVSZCOWE.
16:
Pátrz wysſzéy. Titulo, Zupy Olkuſkié.
17:
MONETA, MYNICA.
18:
Monetá niech iedná będzie w Kró=
19:
leſtwie Polſkim.
Káźimierz w Wiſlicy. Liſt.

20:
VStáwiamy zá rádą y zwoleniém wſzyſtkich pánów: áby
21:
iedná monétá we wſzyſtkim Króleſtwie náſzym byłá miáná:
22:
która ma bydź wieczna y dobra w wadze/ áby innym tym byłá
23:
przyiemnieyſza y wdźięcznieyſza.
24:
Król nie ma kowáć monety, przez
25:
dozwolenia Rad.
26:
OBiecuiemy od tych czáſów nigdy przez rády y przyzwole=
27:
nia oſobnégo/ y dopuſczenia Pánów króleſtwá náſzégo/ moné=
28:
ty teraz w króleſtwie náſzym bieżącéy/
29:
álbo téż poſtronnéy/ ábo
30:
nowo wymyślonéy nie kázáć áni dopuśćić bić: A tych/ któ=
31:
rzy ią będą bić/ wedle ich zaſługi winámi będźiemy káráć:
Włá. Iág. w Czerw. Liſt.

32:
áby
33:
przez to ſzkody/ y nieznośny poddánych náſzych niedoſtátek (któ=
34:
ry ſie przez monety złé vżywánié obfićie w Króleſtwie náſzym

strona: 406

1:
rozmnożył) zá ſczęśliwégo pánowánia náſzégo był oddalon.
2:
Iáko świętéy pámięći Pan Káźimiérz niegdy Król Polſki/
3:
przodek náſz tego im pozwolił w kśięgách źiemſkich: któré z
4:
Pręłaty y z Pány ſwémi niegdy w Wiślicy ná Séymie Wál=
5:
nym wydał/ y ná pámięć wieczną zoſtáwił.
6:
Przez rády pánów Rad monétá nie
7:
ma bydz kowána.
8:
OBiecuiemy zá ſławné ſyny náſzé: iż gdy zá Bożą wolą ie=
9:
den z nich ná króleſtwo będźie obran/ y rząd króleſtwá obéy=
10:
mie/
11:
monety z którégokolwiek kruſzcu przez dozwolenia y rády
12:
Duchownych Pánów y Swietckich w króleſtwie Polſkim nie
13:
dopuśći kowáć: ták iáko y my przez dozwolenia y rády táko=
14:
wéy monéty nie chćieli kowáć/ ániſmy kowáli.
15:
Podobna téyze vſtáwá.
16:
CHcąc ſie téż porownáć przodkóm náſzym/ obiecuiemy: iż
17:
monéty bić okróm dozwolenia Séymowégo wedle praw opi=
18:
ſánych/ áni téż inną mynicą żadną z innych pańſtw náſzych Ko
19:
rony niewolić nie będźiemy.
20:
Káźimiérzá Trzećiégo Iágełłá Státut o przywileiowániu
21:
drobnych pieniędzy, których valorem liczą dźiewięć w pul=
22:
groſzá, nie iest potrzebny: ponieważ iuż záginęły drobné
23:
pieniądze y kwartniki:
24:
tylko o wygłádzeniu fáłſzywéy mo=
25:
néty z Korony, y o odbiérániu długów v práwá pieniędzy
26:
pożyczánych, w téy mierze potrzebny iest ten Státut.
Włádiſł. Iágełło w Iedlney. Liſt.
Zyg. Aug. w Piotrk.
Kázi. III. Iágełło w Piotrk. Liſt.

27:
O wygłádzeniu fałſzywéy monety
28:
z Korony.
29:
CHcąc nád to Rzeczypoſpolitéy pomoc/ áby źli ludźie nie
30:
mieli przyczyny ku wnoſzeniu fałſzywéy monety do króleſtwá
31:
náſzégo:
32:
Vſtáwiamy y rozrządzamy zá iednoſtáyną Rad ná=
33:
ſzych rádą: Iż v kogokolwiek którégokolwiek ſtanu człowieká/
34:
w iednéy grzywnie dwá groſzá fałſzywé będą ználeźioné: ón/
35:
którégo grzywná będźie/ niech grzywnę ſtráći.
36:
á v kogo ſześć

strona: 407

Podſkárbiego rządu Kśięgi ſzoſte o monetách rozmáitych.
1:
groſzy złé w iednéy grzywnie będą ználeźioné: tákowy wedle
2:
piérwſzégo poſtánowiénia będźie karan. A miedzy témi/ któ=
3:
rzy pieniędzy pożyczáią/
4:
którzy máią zápiſy ná pułgroſzki/ ták
5:
ieſt poſtánowiono: Iż káżdy z tákowych/ który ma pieniądze
6:
ſobie zápiſáné przed tą vſtáwą/ będźie mu wolno wyćiągáć
7:
pieniądze w monéćie wedle zapiſu ſwégo/ iákié ſą opiſáné.
8:
A
9:
nápotym ieno drobné pieniądze/ álbo zgołá grzywny monety y
10:
liczby Polſkiéy między témi/ którzy zápiſuią/ niech będą zápiſo=
11:
wáné:
O odbierániu długow v kśiąg: iż nie ma bydź w téy mierze wykrętné wyćiągánié.

12:
y káżdé długi niech będą máłémi pieniądzmi płáconé/ y
13:
wyćiągáné: to ieſt tylko dźiewięć pieniędzy w pułgroſzá ſzéro=
14:
kié licząc.
15:
Poſpolitémi pieniądzmi álbo Prá=
16:
ſkiémi podatki Królewſkié płá=
17:
coné bydz máią.
18:
NAd to/ ácz Poborcy náſzy w źiemiách Krákowſkiéy y Sę=
19:
domiérzkiéy/ zá podátki náſzé któré króleſtwem zową/ ná znák
20:
poddánſtwá y prawdźiwégo pánſtwá/ któré nam lácą mone=
21:
tą poſpolitą y zwykłémi groſzmi Práſkiémi/
22:
od kmieći wźięli/
23:
y do ſkárbu náſzégo wnieśli: á wſzákże áby nápotym przerze=
24:
czonym źiemiam to nie przynioſło iákiéy ſzkody/ álbo práwóm v=
25:
bliżenia: ſkázuiemy/
26:
y tym zápowiedzeniém ná wieki vſtáwia=
27:
my: iż od tego czáſu w przerzeczonych źiemiách Krákowſkiéy/
28:
Sędomiérzkiéy nie inna/ iedno bieżąca y poſpolita w Króle=
29:
ſtwie monetá zá tákowé podatki nam ma bydź wyćiągána.
30:
To opátrzywſzy/ iż ieſli niektórzy poddáni náſzy w rzeczonych
31:
źiemiách od ſwych kmieći zá czynſze ich groſze Práſkié będą bráć/
32:
álbo zechcą bráć/ oni téż kmiećie ku płáceniu nam tákowychże
33:
groſzów Práſkich zá podatki náſzé przez Poborce náſzé niech
34:
będą przyćiśnieni.
35:
MONETY Swidnickiéy wywołánié. W dawnych
36:
Státućiéch znaydźieſz, nie zátrudniáiąc tym Czytelni=
37:
ká: ponieważ to iuż minęło.
38:
Ieſli kogo obwinią o bićie monety.
Támże.
z Przywileiu Włádyſ. Iágełłá w Czerwiéńſ. Liſt.

39:
DLa popráwienia ſzkárádych złośći y fałſzów/
Tenże Támże
Zygmunt w Kráko.

40:
od których téż

strona: 408

1:
y ſzláchtá króleſtwá náſzégo niektóre (iáko dźiśieyſzych czáſów
2:
v ludźi ieſt złośći doſyć) nie ſtrzymawáią ſie/ vſtáwiamy:
3:
iż o=
4:
ſkárżony y obwiniony o fałſzywą monetę który ſzláchćic/ któré=
5:
gokolwiek ſtanu y doſtoieńſtwá/ ma bydź pozwan przed oſo=
6:
bę náſzę/ z vrzędu náſzégo.
7:
A ieſli będźie mógł bydź pokonan
8:
przez dwá świádki ſzláchćice/ którzy będą doznáni w tákimże
9:
wyſtępku fałſzywéy monety/ y będą iuż ſkazáni/ y oſtátnim ka=
10:
rániém pokaráni:
11:
á zeználiby iż ón ieſt winien tákiégo wyſtęp=
12:
ku/ że fałſzywą monetę bił/ álbo rádę/ pomoc/ obronę ku táko=
13:
wému kowániu dał/ á ieſliby w tákowym zeznániu trwáli/ y
14:
śmierćią to potwiérdźili/
15:
tedy tákowy ná gárdle ma bydź ka=
16:
ran/ y dobrá iego niech do ſkárbu náſzégo Królewſkiégo będą
17:
zátrzymáné: A dla zámknienia drógi potwárzam ludzkim/ ża=
18:
dnému tych dóbr nie będźiemy dáwáć/
19:
álbo więc żywot/ zdro=
20:
wie y ſtan tákowégo ſzláchćicá obwinionégo/ y tym obyczáiem
21:
pokonánégo/ będźie ná łáſce náſzéy Królewſkiéy. A ieſli świád
22:
kowie przećiwko niemu świádczący nie będą ſzláchćicy/
23:
ále in=
24:
négo nizſzégo ſtanu/ ták tuteczni iáko poſtronni/ którzy poymá=
25:
ni w tákowym vczynku przećiwko niemu będą świádczyć/ y
26:
nie odwoływáć álbo zeznánia ſwégo kſobie nie będą bráć/ y ták
27:
zéydą ná gárdle ſkaráni:
28:
w tákowéy rzeczy ſzláchćic obwinio=
29:
ny y oſkárżony będźie ſie oczyśćiał ośmnaśćie świádków ſzlá=
30:
chćiców: któré my ſámi obierzemy ze trzech ośmnaśćie/ to ieſt/
31:
z pięćdźieśiąt y cztéréch świádków ſzláchćiców/
32:
któré ón/ który
33:
ſie ma ſpráwowáć/ będźie powinien przed námi ſtáwić w ſze=
34:
śći niedźiél ode dniá ſkazánégo iemu ku ſpráwie.
35:
Który ieſli=
36:
by w dowódźie y ſpráwieniu ſwym vſtał/ ma bydź mian zá
37:
zwyćiężonégo y pokonánégo: y będźie karan winą fałſzu: á ie=
38:
ſli ſie ſpráwi/ ma bydź wolnym vczynión od obwinienia.
39:
Ale
40:
gdźieby potym o ten wyſtępek fałſzywéy monety/ raz ſie oby=
41:
czáiem przerzeczonym ſpráwiwſzy był oſkárżón y obwinión/ y
42:
świádectwy ludzkiémi/ mieyſkiégo/ chłopſkiégo/ álbo którégo=
43:
kolwiek innégo ſtanu obyczáiem przerzeczonym przekonan:
44:
do
45:
innégo oczyśćienia ſwégo więcéy nie ma bydź przypuſczón: ále
46:
iáko fáłſzérz ma bydź winą ſłuſzną karan: y wſzyſtkié dobrá ie=
47:
go máią bydź do ſkárbu náſzégo obróconé:
48:
á głowá iego y zdro
49:
wie ma bydź ná łáſce náſzéy Królewſkiéy: á pozwány pozwem
50:
náſzym o fałſzywą monetę/ przed námi ma ſtánąć nie odzywá=
51:
iąc ſie do powiátu.
52:
A ieſli ná piérwſzym roku nie ſtánie/ bę=
53:
dźie pozwan wtórym pozwem: á Rok ná piérwſzym/ tákże ná

strona: 409

Podſkárbiego rządu Kśięgi ſzoſte o monetách.
1:
drugim pozwie ma mu bydź náznáczón/ we cztérzy niedźiele od
2:
położenia y wykonánia tego pozwu.
3:
Który ieſli ná wtórym
4:
roku nie ſtánie/ niech będźie mian zá przekonánégo/ bądź ośiá=
5:
dły/ bądź nieośiádły: y ma bydź wywołan z króleſtwá: á do=
6:
brá iego do ſkárbu będą wźięté.
7:
A ten Státut ninieyſzy ma
8:
trwáć do żywotá náſzégo.
9:
Monetá Pruſka niech będzie zápo=
10:
wiedziána, álbo ſtárym obyczá=
11:
iem niech ią biią.
Zygmunt w Kráko.

12:
IZ ztąd wielką ſzkodę do Rzeczypoſpolitéy króleſtwá wi=
13:
dźimy przychodźić: żeſmy od kilká lat pieniędzy przeſtáli bić: á
14:
Pruſacy w przedśięwźięćiu ſwym trwáią.
15:
Dla tego obiecu=
16:
iemy to vczynić/ y ſrodze zákażemy miáſtóm Pruſkim/ áby ieſli
17:
chcą monetę bić/ iáko przywileie ich w ſobie zámykáią/ ſtáré
18:
znáki ná nié kłádli/ á náſzych znáków nie śmieli vżywáć.
19:
A
20:
ieſli nie będą poſłuſzni/ tedy zápowiedźią to oſtrzeżemy/ áby ża
21:
den nád wolą náſzę pod znákiem náſzym pieniędzy bitych y ko=
22:
wánych nie vżywał: y áby tákowé pieniądze były wyrzuconé y
23:
wywoláné/ o to ſie ſtáráć będźiemy.
24:
Monetá okróm Séymowégo zwo=
25:
lenia bita bydz nie moze.
26:
CHcąc ſie téż porownáć w tym przodkóm náſzym/ obiecu=
27:
iemy:
Zyg. Aug. Liſt. ſtá.
Zyg. Aug. Liſt. ſtá.

28:
iż monety bić okróm zwolenia Séymowégo/ wedle
29:
praw opiſánych/ áni téż iną Myńcą żadną z innych Pańſtw
30:
náſzych Korony ćiſnąć nie będźiem.
31:
Monety áby z Korony nie wynoſzo=
32:
no, wywiádowáć ſie máią.
33:
OKoło monety wynoſzénia z Korony/ wywiádowáć ſie
34:
Woiewodowie y Stároſtowie máią z témi/ którzy ſą wyſádze
35:
ni ná Mynicę: y ſtrzédz tego máią/ áby wynoſzoná nie byłá.

strona: 410

1:
Monety kowánié oſobam co ſie ná
2:
tym rozumieią, poruczoné ma
3:
bydz: y o Talerách złych.
4:
OKoło kowánia myńce/ ná ten czás ták ná prędce poſtáno=
5:
wiono bydź nie może/ ále poruczymy pewnym oſobam/
6:
którzy
7:
ſie z tym dobrze rozumieią/ áby przód namowę y rádę z ſobą vczy
8:
nili/ iákoby co nápotym około kowánia myńce téy poſtánowio
9:
no bydź miáło.
Tenże. Liſt. ſtá.

10:
A co ſie tycze Talerów złych á nieważnych/ których ſie tu témi czáſy do Korony wiele wnioſło: záczym Ko=
11:
roná śilną ſzkodę podéymuie: tedy ták poſtánawiamy/
Pytáć ſie o tym vniuerſale.

12:
áby ich
13:
iuż exnunc ták w Gdáńſku/ iáko y gdźie indźie/ we wſzyſtkich
14:
páńſtwách Korony náſzéy ináczéy nie brano/ iedno iáko o tym
15:
oſobny Vniwerſał z tego Séymu wyſłány obmawia.
16:
O monéćie drobnéy: o wywołániu
17:
do pułroká monety poſtronnéy
18:
niewaznéy: ſzelągi Wegierſkié,
19:
pietaki: y o Litewſkiéy monéćie.
20:
IZ wiele ſie wnioſło do Korony nie ważnéy monety cudzo=
21:
źiemſkiéy/ z wielką ſzkodą R.P. vſtáwiamy:
22:
áby przerzeczona
23:
myńcá drobna nieważna/ iáko Sląſka/ Brándenburſka/ Sá=
24:
ſka/ y inſza wſzeláka/ okróm ſzelągów Węgierſkich y popiętnych
25:
groſzów/ któré do tego czáſu biorą/ więcéy do Korony wnoſzo=
26:
ná nie byłá/
27:
áni bráná pod vtráceniém iéy do ſkárbu náſzégo.
28:
A tá/ co ieſt w Koronie/ áby nadáléy do pułroká zbywáná by=
29:
łá.
Zyg. III. Liſt. ſtá.

30:
A Gdańſczánié/ Elbiążánié/ y inné portowé y pográni=
31:
czné pogłówné miáſtá/ ná to pilné oko mieć máią/ żeby mone=
32:
ty poſtronnéy nieważnéy do Korony nie wpuſczáli/ pod vtrá=
33:
ceniem téy monety/ & poena arbitrio noſtro irroga.
34:
Monetá
35:
Litewſka/ iáko dobra y ważna/ in ſuo pondere & aeſtimatione,
36:
iáko w Wielkim Kśięſtwie Litewſkim/ ták y w Koronie wſzę=
37:
dźie ma bydź bráná.
38:
Tu téż należy Conſtitucia, O pozwoleniu Zygmuntowi
39:
Auguſtowi pożyczyć piąćikroć ſtá tyśięcy.

strona: 411

Podſkárbiego rządu Kśięgi ſzoſte o Czwar. vrzędźie Podſkár.
1:
CZWARTY VRZĄD
2:
PODSKARBIEGO:
3:
Aby nietylko dobrym zbieráczem perceptow/ ále
4:
y życzliwym á wiernym ſzáfárzem expozytow
5:
był: opátruiąc potrzeby Koronne y potoczne:
6:
Stół Królewſki, Kuchnią, Piwnicę, Stáynią: tákże
7:
Dwór: Poſły, Gośćie, y inné perſony ku potrzebie y
8:
ozdobie dworu Królewſkiégo należącé.
9:
O SZAFOWANIV
10:
ZYCZLIWYM.
11:
IZ pilnie czynił pilność w tym/ áby pieniądze Królewſkié
12:
próznie/ niewiernie/ y vtrátnie/ nie były ſzáfowáné.
13:
Száfowánié ma bydz zá roſkázániém
14:
Królá, y rádą pánów Rad Koron=
15:
nych, y pánów onéy ziemie gdzie
16:
ſie znáyduie pozytek poſpolity.
17:
IZ té rzeczy/ któré od wſzyſtkich dla poſpolitégo pożytku
18:
bywáią znoſzoné/ godźi ſie/ ieſli ich co odpráwiwſzy zá czáſem
19:
przypadáiącé potrzeby/ zoſtánie/ dla przyſzłych potrzeb pilnie
20:
chowáć.
21:
Vſtáwiamy/ áby cokolwiek przyda ſie poſpolitych
22:
pieniędzy do ſkárbu włożyć/ to było w mocy y ná woléy náſzéy/
23:
y potomków náſzych ták ſzáfowáć/ iáko pożytek y potrzebá kró=
24:
leſtwá potrzebowáć będźie.
25:
Vżywáiąc w tym rady Pá=
26:
nów Rádnych/ którzy ná ten czás známi/ álbo z potomki náſzé=
27:
mi będą. Y rádząc ſie Pánów onéy źiemie/ w któréy ſłuſłny
28:
przyda ſie czás opátrzenia pożytku poſpolitégo vczynić.
29:
A
30:
cokolwiek/ opátrzywſzy potrzeby poſpolité/ zbędźie/ ſkázuiemy/
31:
áby wiernie w ſkárbie było chowano:
Alexander Krol Liſt.
Zygmunt w Kráko. Liſt.

32:
z którégo ieſliby kto
33:
wźiął/ vchwyćił/ álbo którymkolwiek ſpoſobem ná potrzeby
34:
właſné obróćił/ á zwłaſczá gdy ieſcze Królá nie obiorą/ niech

strona: 412

1:
będźie oſądzon/ iż ieſt zdrády/ y ſkrádźienia Rzeczypo. winien.
2:
Iáko ſie ma to ſłowo rozumieć, Mandante Rege, pátrz
3:
Tit. Senator. Párágrápho, Concluſia votorum. list.
4:
Item, w przeſzym Státućie,
5:
PIĄTY VRZĄD
6:
PODSKARBIEGO.
7:
Iurisdicia/ ktora ſye we trzech rzeczách zámyka:
8:
W poſtánowieniu Quęſtorów, Curatorów, y Diſpenſátorów.
9:
Druga w ſłuchániu liczby tychże Curatorów, Quęſtorów, y
10:
dyſpenſátorów.
11:
Trzećia w poenowániu odpornych, y exauthorowániu ſzáfá=
12:
rzów złych.
13:
Stánowić ſprawce, ſzáfárze, y zbié=
14:
rácze dochodów vrząd Podſkár=
15:
biégo: á tákze liczby ich ſłucháć.
16:
TEż ſam Podſkárbi z ſwéy iáko vprzywileiowánéy wła=
17:
dzéy będźie czynił wypráwy/ przepowiádánia/ ráchunki ludźi
18:
ſłużebnych/ Dworzan/ y wſzyſtkich/ którym względem ſłuż=
19:
by/ álbo od Rzeczypoſpolitéy álbo od Máieſtatu Królewſkié=
20:
go będźie co winno.
21:
Formá pozwów o ſkárbowé pro=
22:
wenty od Inſtigatorá.
23:
POzywa ćie: iżeś ty zápomniawſzy dobrégo obywátelá/ y
24:
wiernégo poddánégo powinnośći: dobróm ſkárbowym w
25:
tym á w tym/ tę ábo owę ſzkodę wyrządźił.
26:
Y z onych pienię=
27:
dzy/ któré od was odbiéráné bywáły/ y dochody czynſzów z dóbr
28:
náſzych/ áby czynſz ná śię zátrzymáłeś/ rć. List 141. wysſzéy.
29:
Támże y o inné tym podobné rzeczy propozycię pozwów tákich
30:
znaydźieſz.

strona: 413

Podſkárbiego rządu Kśięgi ſzoſte o piątym vrzędźie Podſkár.
1:
Proces, iáko ma w téy mierze Pod=
2:
skárbi poſtępić, zwłaſczá o nie
3:
wydánié Qwárty, y o kwitowá=
4:
niu pieczęćią skárbną.
5:
ODbiéráć to wſzyſtko Pan Podſkárbi Koronny/ z Depu=
6:
taty ma ták/ iáko ſie iuż po té dwá Séymy zaczęło.
7:
Kwitowáć káżdégo pod ſwą pieczęćią ſkárbną Pan Pod=
8:
ſkárbi ma z podpiſem Deputatów/ á nie ináczéy.
9:
Ná mieyſce y czás opiſány/ pan Podſkárbi Koronny y De=
10:
putaći ziecháć ſie máią/ ſub poena ſimilis ſalarij: y mieſzkáć tám
11:
trzy niedźiele ſpełná/ dla odbiéránia tych prowentów.
12:
Ktoby nie dał tych dochodów ná czás y mieyſce opiſáné/ te=
13:
dy pan Podſkárbi z Deputaty máią nam záraz deferowáć wſzy
14:
ſtki. A my ná w wiązánié Dźierżaw onych/ z których prowent
15:
nie ieſt wydan/
16:
tákże ná odięćie Zup/ Ceł/ Myt/ y innych wſzy=
17:
ſtkich in genere nullis exceptis dochodów/ z którychby czwartéy
18:
częśći nie oddano/ poſzlemy/ y przedśię o niewydánié Czwar=
19:
téy częśći/ którą oddáć będźie powinien de bonis haereditariis
20:
pozwiemy/
21:
iáko Conſtitucia obmawia ná Séym Wálny.
22:
APPELLACIIEY iáko dopuſczáią od ſądu królewſkiégo
23:
przy wykupnách ná Séy. Pátrz wysſzéy. Titulo, Wykupná.
24:
Stá.
25:
APPELLACIIEY iáko nie dopuſczaią o niewydánié pobo=
26:
rów. Pátrz wysſzéy, Titulo, Poborcá. Stá.
27:
Iáko Trybunał ſkárbowy w Lubli=
28:
nie y w Wilnie był fundowány,
29:
dla prędſzéy exequutiiéy.
Zyg. Aug. w Lublin. w Conſti. Liſt.
Liſt. ſtá.
Zyg. III. w Wárſzá. Liſt.

30:
IZ przez té przeſzłé czáſy/ począwſzy od Koronáciiéy ſław=
31:
néy pámięći Królá Stephaná/ dla wielkiégo zátrudnienia/ któ=
32:
ré w Koronie bywáło/ przyśdź nigdy niemogło do ſtátecznégo
33:
wyſłuchánia liczby/
34:
y záwárćia ich/ z ſzáfunków Poborowych y
35:
Qwárćiánych/ y iákichkolwiek poſpolitych Kontribuciy vchwa
36:
lonych. tákże prowentów z dóbr Rzeczypoſpolitéy tempore In=

strona: 414

1:
terregni wolnych: y gdźie dożywoćia nie zákroczyły.
2:
Aby tedy
3:
cále wſzyſtko R.P. co iéy właſnie należy doſzło/ á káżdy ſie iéy
4:
iuż finaliter vſpráwiedliwił/ poſtánawiamy: Aby Száfárze y
5:
Poborce wſzytkich in genere poborowych reſzt/ y retent/ od Ko=
6:
ronáciiéy Królá Stephaná/ przy których ſie pokazáć mogą/
7:
we=
8:
dle reyeſtrów ſkárbowych iákiékolwiek retentá/ á nie vſpráwie=
9:
dliwią ſie ſkárbowi/ w tym coby ſkárbowi należáło/ ad Domi=
10:
nicam Miſericordiae powinni byli/ ći którzy ſą pozwáni według
11:
pozwów ná nie wydánych/ ſtáwić ſie:
12:
Koronni w Lublinie/ á
13:
Litewſzcy w Wilnie/ ná Poniedźiáłek piérwſzy poſt Dominicam
14:
Miſericordiae bliſko przyſzłéy. A którzy ieſcze pozwáni nie ſą: áby
15:
po tym Séymie ná ónże rok przez Inſtigatorá ſpozywáni byli/
16:
zá delácią ſkárbową nikogo w tym nie miiáiąc/ áni ochraniáiąc.
17:
Tóż ſie ma rozumieć y o Stároſtách ábo o Surrogatorách/ któ
18:
rzy vrzędy ſtárośćié odpráwowáli/ y potómkách ich/ do których
19:
retenta pro exequutione ſą wydáné.
20:
A ći wſzyſcy powinni bę=
21:
dą/ gdźieby ſie teraz nieuſpráwiedliwili/ tám iuż wedle deláciiéy
22:
ſkárbowéy/ pod winą tákowéyże ſummy/ iákaby ſie przy nich po=
23:
kazáłá/ iſtotnie ſie vſpráwiedliwić.
24:
Tenże poſtępek ma bydź o
25:
retentá quárćiáné. A tá wſzyſtká ſpráwá ma ſie odpráwowáć
26:
przed Podſkárbiámi náſzémi Koronnémi w Polſcze/ á Litew=
27:
ſkiémi w Litwie/
28:
y przed Deputaty z PP. Rad y Woiewództw
29:
ſpoſobem niżéy opiſánym obránémi/ & ad hunc ſolum actum nie deroguiąc nic przełożeńſtwu y przywileióm vrzędów Podſkár=
30:
bich/ do Podſkár=
31:
bich/ do Podſkárbich przyſądzonémi.
32:
Któré retentá y liczby dla
33:
liquidowánia ſtátecznieyſzégo/ & rationem ineundam calculi,
34:
Podſkárbi Koronny/ álbo przynamniéy ná mieyſcu iego Na=
35:
dworny do Lubliná: á w Wielkim X. Litewſkim do Wilná/ ták=
36:
że ieden z nich/ ná piérwſzy poniedźiáłek poſt Dicam Miſericor=
37:
dię ziecháć máią.
38:
Tákże y proceſſy/ ták Stároſtóm iáko y Pobor=
39:
cóm y Száfárzóm eo nomine intentowáné/ Inſtigatorowie
40:
przywiéźć powinni będą. Do czeo miánuiemy z PP. rad Koron
41:
nych do Lubliná/
42:
Wielmożnégo y Vrodzonych/ Ierzégo Mni=
43:
ſzká/ Woiewodę Sędomiérzkiégo: Czérnégo Lu=
44:
belſkiégo Piotrá Niſczyckiégo Bełſkiégo/ Iędrzeiá Firleiá z Dą=
45:
browice Rádomſkiégo/
46:
Iędrzeiá Męćińſkiégo Wieluńſkiégo/
47:
Ianá OſowſkiéoPolánieckiéo / Káſztelany. A z Litewſkich do
48:
Wilná wielebnégo X. Sámuelá Gedrućiá Biſkupá Zmudzkié=
49:
go/
50:
Wielmożnégo y Vrodzonych Bogdaná Sápihę/ Woiewodę
51:
Mińſkiégo/ Mikołáiá Náruſzewicá Zmudzkiégo/ Marćiná Stra=

strona: 415

Podſkárbiego rządu Kśięgi ſzoſte o piątym vrzędźie Podſkár.
1:
wińſkiégo Mińſkiégo/ Káſztelany.
2:
A do nich miánowáné bydź
3:
máią oſoby z Woiewództwá káżdégo po iednému ná zieździéch/
4:
Woiewództwách/ y Ziemiách/ któré im teraz ſkłádamy bliſko
5:
przyſzłych/
6:
y którym ſalaria náznáczoné ſą w Vniwerſale Pobo=
7:
rowym/ á do tego win przeſądzonych/ któréby ſie práwnie po=
8:
kazáły/ Czwarta część ratione retentorum tylko Poborowych.
9:
A Podſkárbowie náſzy reyeſtrá tám przyniéźć máią.
10:
A gdźie=
11:
by ſámi bydź niemogli/tedy piſárze ſwé z Reyeſtry poſłáć po=
12:
winni będą. Tákże y potomkowie Podſkárbiow przeſzłych re=
13:
yeſtrá téż ſwé/ któréby do tych ſpraw potrzebné mieli/ ábo przy=
14:
wiéźć álbo poſłáć máią.
15:
Którzy pod przyśięgą ſkárbowi náſzé=
16:
mu vczynioną wiernie/ wſzyſtkié retentá onym wiádomé ná
17:
reyeſtrze podádzą/ y liczbę vczynią/ nie ochyláiąc áni folguiąc
18:
nikomu.
19:
Którzy to Deputaći náznáczeni Koronni w Lublinie/
20:
á Wielkiégo X. Litewſkiégo w Wilnie záśieść będą powinni
21:
pod ſtem grzywien. Iednák abſencia niektórych ſzkodźić téy
22:
ſpráwie nie ma: ále ći którzy ſie ziádą/ odpráwowáć to mogą:
23:
y
24:
winę/ którąby abſentes przepádli/ perēptoriè ná Tribunale wy=
25:
ćiągáć/ y nią ſie podźielić máią/ excepta vera infirmitate. A má=
26:
ią záśieść w Poniedźiáłek poſt Dominicam Miſericordiae, y ták
27:
długo zmieſzkáć/ áż ſie liczbá we wſzyſtkim odpráwi.
28:
Których
29:
authoritate iudicum Tribunalis regni áſſekuruiemy. A piérw=
30:
ſzégo dniá przy záśiedzeniu przed Vrzędem Grodzkim Lubelſkim/
31:
á w Wielkim X. Litewſkim przed Vrzędem Grodzkim Wileń=
32:
ſkim/
33:
przyśięgę vczynić zá wydániem Roty tegóż Vrzędu/ oby=
34:
czáiem Sędźiów Trybunálſkich będą powinni. Przed którémi
35:
wſzyſcy in genere & ſpecie, Podſkárbich przeſzłych potomkowie
36:
Száfárzé/ Poborcy/ y Stároſtowie ſądowi/ ábo potomkowie
37:
zmárłych Stáróſt/ przy którychby reſzty poborowé iákié były/ ſtá
38:
nąć máią/ liczbę doſtáteczną obyczáiem wysſzéy opiſánym vczy=
39:
nić.
40:
Záchowuiąc w mocy quitj poborowé Podſkárbiów náſzych/
41:
ile kiedy im odbiéránié poborowych pieniędzy należáło/ któré
42:
quity liquidowáć ſie máią rácią Podſkárbich/ áby ſie okazáło/ ie=
43:
ſli ſie ná to obróćiło/ ná co ſie Pobór vchwalał.
44:
Tákże y quity ná
45:
ſzé/ któréſmy my álbo ánteceſsorowie náſzy/ Podſkárbióm z pie=
46:
niędzy Rzeczypoſpolitéy vigore y zá wiádomośćią Séymu da=
47:
wáli/ in robore záchowáné bydź máią/
48:
oprócz quitów z pobo=
49:
ru Wielkiégo X. Litewſkiégo/ w Roku 1589. pozwolonégo.
50:
Gdyż z tego poboru wcále liczbá przed témiſz Deputaty w Wil=
51:
nie czyniona bydź ma.
52:
Tákże y quity z Woiewództw Poznán=

strona: 416

1:
ſkiégo/ Káliſkiégo/ y Kuiáwſkiégo y innych/ zá zezwoleniem ich
2:
ſzáfárzów dáné/ w mocy zoſtáwuiem: Aby bez diſquizyciiéy
3:
przyięté były.
4:
Z Tych iednák reſt poborowych/ któré nam ná przeſzłym Séy=
5:
mie od ſtanów ſą dárowáné/ nam ſámym Podſkárbi Koronny
6:
liczbę vczynić będźie powinien. Wſzákże tegóż poboru reſty/
7:
któ=
8:
réby przy Poborcách ábo Sáfárzách zoſtáły/ támże liquidowá=
9:
né y do ſkárbu náſzégo wyćiągáné bydź máią. A z quárty téż te=
10:
go roku Podſkárbi Koronny z Deputaty/ támże liczbę vczynić
11:
máią.
12:
Támże y prowizorowie Séymu przeſzłégo náznáczeni/
13:
liczbę/ która ná tym Séymie prze krótkość czáſu wyſłuchána
14:
bydź niemogłá/ doſtáteczną/ tám perceptorum quám expanſo=
15:
rum, vczynić będą powinni.
16:
A którykolwiek Podſkárbi/
17:
Száfarz/ Poborcá/ Stároſtá/ ábo potomkowie ich/ zoſtáną ná
18:
liczbie ſummę iáką/ támże záraz wcále do rąk Podſkárbiów z
19:
wiádomośćią Deputatów oddáć káżdy ma ſub poena duplicis
20:
penſionis & poena bannitionis.
21:
A ieſliby który Podſkárbi/ Po=
22:
borcá/ Száfarz/ ábo Stároſtá/ ábo potomkowie zmárłych nie
23:
ſtánął ná czás czyniénia liczbie náznáczony/ tákowégo Inſtiga=
24:
tor náſz pozwáć ma ná Trybunał Lubelſki/
25:
á w W.X. Lit. ná
26:
Trybunał Wileńſki/ po ſkończeniu czáſu liczbie pręfigowánégo/
27:
który ((t. łać))
28:
ma ſtánąć y reſpondowáć tám przed ſądemTrybu=
29:
nálſkim/ y we wſzyſtkim vſpráwiedliwić ſie ſub poena banniti=
30:
onis in inſtanti decerne. ((t. łać...))
31:
A ſublácia żadna tákowé=
32:
go wſpomóc nie może/ áżby doſyć vczynił pro iudicatis & pro
33:
poena duplici. Iednák ieſliby onę ignoráncią zniéść chćiał/ tam=
34:
że in inſtanti we wſzyſtkim vſpráwiedliwić ſie powinien.
35:
O co
36:
wſzyſtko ták przećiw Podſkárbióm/ Stároſtóm/ Száfárzóm
37:
iáko y Poborcóm/ y ich potomkóm/ y tym wſzyſtkim przy których
38:
by ſie cokolwiek nam y R.P. należącégo z reſzt poborowych nam
39:
należących pokazáło/
40:
Inſtigator czynić ma/ y exequuciiéy ſine in=
41:
termiſsione popiéráć: Ná któré práwné proceſsy ſumpt ma mieć
42:
Inſtigator z tychże retentów. A pieniądze tákowych retent
43:
poborowych Rzeczypoſpol. należących/
44:
iáko y z Qwárćiánych
45:
wybráné/ któré z oſądzonych dekretów przychodźić będą/ y z wi=
46:
námi wſzytkiémi/ Deputaći wcále do śiebie/ od wſzytkich z wiá=
47:
domośćią Podſkárbich/ prze którychby ſie cokolwiek Rzeczypo.

strona: 417

1:
pokazáło/
Podſkárbiego rządu Kśięgi ſzoſte o piątym vrzędźie Podſkár.

2:
wźiąć/ y do Poborów vchwalonych przyłączyć. A
3:
któréby nam należáły/ v Podſkárbiégo ná potrzebę náſzę zácho=
4:
wáné bydź máią.
5:
A od tákowych ſpraw Trybunał/ od żadnéy
6:
ſtrony bráć niéma nic/ áni piſarz od extráktów ſub priuatione
7:
officij. A z tego wſzyſtkiégo/ coby Rzeczyp. á nie nam należáło/
8:
żołniérzóm ſpoſobem w Aſsekuráciiéy im nápiſánym/
9:
Deputa=
10:
ći ábo ſzáfárze znoſząc poſpołu wſzytkié pieniądze/ ćiż wedle czá=
11:
ſu y mieyſca támże náznáczonégo/ płáćić máią. A reſtę/ co nád
12:
zápłátę żołniérzóm zoſtánie/ ná wykupno dóbr w piąći kroć ſtá
13:
tyśięcy złotych záwiedźionych náznáczamy/
14:
y Deputatóm to/ z
15:
wiádomośćią Podſkárbiégo/ poruczamy. A liczbę tego w
16:
ſzytkiégo/ cokolwiek do rąk ich dóydźie/ y iáko co odpráwią/ ná
17:
początku przyſzłégo Séymu przy czynieniu liczby z quárty/ przed
18:
Deputaty ná to wyſádzonémi/ vczynić będą powinni, ſub poe=
19:
na confiſcationis bonorum.
20:
Zaczym tych wſzytkich/ którzy ſye
21:
przed nimi R.P. vſpráwiedliwią/ Deputaći z wiádomośćią te=
22:
góż Podſkárbiégo quitowáć máią. Tákże w W.X. Lit. cokol=
23:
wiek ſye przy Száfárzách/ Poborcách/ y Stároſtách z liczb reſt
24:
poborowych pokaże/
25:
zá vkazániém tych Deputatów/ iáko wiele
26:
przy którym z nich zoſtánie/ do rąk Podſkárbiégo W.X. Lite=
27:
wſkiégo/ ná mieyſcu do liczby náznáczonem/ to ieſt w Wilnie/
28:
oddáno do nich bydź ma:
29:
których wſzytkich retent/ ták tych któré
30:
z téy liczby do rąk iego oddáné będą/ iáko y tych/ któré przed tą li=
31:
czbą do Száfárzów y Poborców po zápłáceniu żołniérzkiégo
32:
długu/ oddáné ſą y będą.
33:
A ná potrzebę R.P. niewydáné/ ni=
34:
nacz obrácáć y wydáwáć nie ma/ áż gdźieby ſie zgodnie ná Séy=
35:
mie drógá vkazáłá/ ſub poena in duplo de ſuo od kogokolwiek
36:
narodu ſzlácheckiégo ná Trybunał pozwány/ pendenda.
37:
Przed
38:
temiż Podſkárbiámi y Deputaty/ liczbá ma bydź czynioná zá
39:
przyśięgą/ iż wiernie & abſque fauore, káżdégo poczet popiſo=
40:
wał/ od piſárzá náſzégo Polnégo Koronnégo/ y od tych którym
41:
to kiedykolwiek należáło/
42:
ſłużb wſzytkich żołnierzów od Byczyń
43:
ſkiéy potrzeby/ y ná tę woynę przećiwko Turkom w roku prze=
44:
ſzłym ſpoſobionych: od którégo czáſu/ y iáko długo ſłużyli/ áby ſie
45:
pewna wiádomość wźiąć mogłá/ iáko wiele żołniérzowi wſzy=
46:
tkiému płáćić winno.
47:
Y ieſliby pobory przeſzłé Quárty/ ſrébro
48:
w Krákowie rozdáné/ tákże pieniądze od Wiel. X. Lite. z Zy=
49:
dów pobory/ y inſzé wſzelkié dochody/ do zápłáty iém należącé
50:
nie wyſtárczyły.
51:
Czego wſzytkiégo doſtáteczną ſpráwe wźiąwſzy
52:
zá deklárácią ich/ v tego/ v kógoby ſie pokazáło/ Inſtigator náſz

strona: 418

1:
ná Trybunale dochodźić ma. Tákże y piſarz polny W.X. Lit.
2:
z tákowąż liczbą do Wilná przyiecháć/
3:
y tákowąż przyśięgę v=
4:
czyniwſzy/ y przed témiż Podſkárbiámi y Deputaty oné vczynić
5:
ma. Iż Deputaći dla czynienia ſpráwiedliwośći z żołnierzów/
6:
y dla zapłáty im náznáczonéy z poboru y z retent/
7:
wedla Aſse=
8:
kuráciiéy żołniérzów dla zapłáty/ y ſądów o krzywdy oſobno v=
9:
czynionéy/ do Lubliná ziecháć ſie máią ná dźień S. Micháłá bli=
10:
ſko przyſzłégo: iakóż dla chowánia pieniędzy/ Stároſtá náſz Lu=
11:
belſki
12:
mieyſcá beſpiecznégo ná zamku náſzym Lubelſkim dáć ma/
13:
y dla ſądów gmáchu pozwolić y poſtąpić/ przy których Deputa=
14:
ćiéch Vrząd Grodzki zupełny/ záśiádáć powinien będźie/ y ſądy
15:
niżéy opiſáné równo z nimi odpráwowáć.
16:
A dekretá ich piſarz
17:
Grodzki Actá Grodu támecznégo wpiſowáć/ á ſtronóm po=
18:
trzebuiącém pod pieczęćią Grodzką/ á z podpiſem dwóch ná to
19:
od nich deputowánych wydáwáć ma:
20:
co wſzyſtko Stároſtá
21:
vczynić będźie powinien ſub pęna mille Mar. Których extráctów
22:
płáca niedrożſza tylko po groſzy trzy/ y z pieczęćią autenticè bydź
23:
ma. A tóż ſye ma rozumiéć o Vrzędźie Grodzkim Wileńſkim.
24:
Sądźić máią ſpráwy wſzytkié żołniérzów nemine excepto.
25:
A
26:
wſzelakié exceſſy y ſzkodj/ komukolwiek vczynioné/ ſądźić/ tákże y
27:
pieniądze onym záſłużoné/ przy bytnośći piſárzá náſzégo polné=
28:
go/ ſpoſobem w Aſsekuráciiéy támże żołnierzom zápłáćie ná
29:
tym Séymie poſtánowionym/ dáwáć máią.
30:
Któré dekretá y
31:
proceſsy/ przez nié ſkazáné/ autoritate eadem, iáko y ſądów Try=
32:
bunálſkich vtwiérdzamy/ y exeqwucią ich przez Stároſty áby
33:
czynioná byłá/ ſub pęnis w téyże Aſsekuráciiéy opiſánych wáru=
34:
iemy.
35:
A ordo/ ták około reyeſtru/ iáko y między oſobámi przy=
36:
chodzącémi do ſądu/ obyczáiem Trybunálſkim/ przy ſądźiéch
37:
záchowan bydź ma.
38:
W rzeczách ſkárbowych od Podſkárbiégo wyzywáć zá Dworem
39:
o co: y ná Inſtigatorá. ((t. łać.)) pod winą 100
40:
grzywien.
41:
A Prokuratorá śiedzeniém karzą.
42:
Item, pátrzyć ((t. łać.))
43:
List. ((t. łać.)) w Láćińſkim ((t. łać.))
44:
Téż Iuriſdyciiéy część niemáła záwiſłá w tym Podſkárbiégo:
45:
że ſkoro po śmierći Dźierżawców dóbr y dochodów królewſkich, w
46:
oné wákáncię (y do Ráwy) ma wiácháć, y inuentowáć oné dobrá,
47:
wysſzéy.
48:
Anno 1590. odſyłano do Trybunału ſpráwy ſkárbowé: á dru=

strona: 419

Podſkárbiego rządu Kśięgi ſzoſte o obligáciiey Podſkárb.
1:
giégo Roku dla pewnieyſzéy Exekuciiéy w rzeczách ſkárbowych
2:
Trybunał było ordinowano ſkárbowi ná zamku Lubelſkim.
3:
Ale
4:
to temporalia.
5:
Item, Poborce téż o nievczynienié liczby doſtátecznéy, o reten=
6:
tá, odsyła do Grodu: y inné dłużniki ad forum competens ich
7:
właſné: álbo iáko Vniwerſały którégo Séymu vczą.
8:
Item, Státut ón tu należy: Zadnégo dóbr nie będźiemy confi=
9:
ſzkowáć/ áże piérwéy práwem byliby przekonáni.
10:
Exautorátia Száfárzów w mocy iest Podſkárbiégo. ((w. 10 i 11 - t. łać.))
11:
Deſtruere, tu waży to ſłówko, iáko w Con=
12:
foedęráciiéy: Conſurgemus in eorum deſtructionem.
13:
OBLIGATIA Y WINA
14:
ná Podſkárbiégo. ((t. łać.))
15:
á kwity Królewſkiémi nie ma ſie brónić.
16:
Item, Podſkárbi ná Séymie káżdym Wálnym przed Rádámi,
17:
y Poſły źiemſkiémi liczbę czynić będźie powinien.
18:
O viſczeniu Podſkárbiégo.
19:
TAkże vſtáwiamy: że Podſkárbi káżdy Koronny téy Czwar
20:
téy częśći nie ma obrácáć iedno ná ſłużebné obróny potocznéy/
21:
y ma ſie przy liczbie w tym ná káżdy rok R.P. vſpráwiedliwić/
Liſt. ſtá.

22:
pod winą priuationis officij ná káżdym Séymie wálnym przed
23:
Pány Rádámi/ á przy Pośléch/ totiens quotiens byłáby ná wie=
24:
czné czáſy potrzebá:
Zyg. Aug. w Piotrk. Liſt. w Conſt.

25:
á kwity náſzémi/ álbo czyiémi inſzémi/ nie
26:
ma ſie brónić/ chybá któréby były ná ſłużebné obróny potocznéy
27:
obróconé. O co Poſłóm inſtigowáć będźie wolno.
Zyg. w krá. Liſt.

28:
Tákże ná Séymie Toruńſkim ná końcu Vniwerſału 1577.
29:
Poena peculatus co ieſt.
30:
A Cokolwiek/ opátrzywſzy potrzeby poſpolité/ zbędźie: ſká=

strona: 420

1:
zuiemy/ áby wiernie w ſkárbie było chowano:
2:
z którégo ieſliby
3:
kto wźiął/ vchwyćił/ álbo którymkolwiek ſpoſobem ná potrze=
4:
by właſné obróćił/ á zwłaſczá gdy ieſcze Królá nie obiorą: niech
5:
będźie oſądzón/ iż ieſt zdrády/ y ſkrádźienia Rzeczypoſpolitéy
6:
winien.
7:
Poena repetundarum co ieſt ((w. 7 t. łać.))
8:
Poena perduellionis co ieſt.
9:
TAkiż poſtępek ma bydź in cauſa perduellionis, contra R.P. ((w. 10 i 11 - t. łać.))
Zygm. III. w Kráko. Liſt. ver.

10:
TO ieſt/ gdyby kto czynił bunty contra Rempub. porozumiéwá=
11:
iąc ſie z nieprzyiaćielem Koronnym/ ku ſzkodźie Korony: Wy=
12:
nośił táiemnice Rzeczypoſpo. zwierzoné nieprzyiaćielowi Ko=
13:
ronnému:
14:
podał mu zamek ná zmowie: wzruſzał pacta & foe=
15:
dera z poſtronnémi pány: rebellią facto pokázuiąc/ ábo który=
16:
kolwiek poſtępek popełnił inny/ któryby właſnie był contra
17:
Rempublicam, &c.

strona: 421

1:
SIODME KSIĘGI
2:
PRAWA
3:
RYCERZKIEGO:
4:
O RVSZENIV POSPOLITYM,
5:
O POTOCZNEY OBRONIE,
6:
Y O INNYCH WOIENNYCH
7:
POSTęPKACH PRAWA, Z STRONY
8:
HETMANA.
9:
IASNIE WIELMOZNEMV PANV, A PANV,
10:
Ieo M. Panu Ianowi Zamoyskiev
11:
KANCLERZOWI, Y HETMANOWI
12:
WIELKIEMV KORONNEMV, &c. &c.
13:
Pánu ſwému M.
14:
WSpómniawſzy Połock, Wielkiéłuki, Záwołoćié, Pſków, In=
15:
flanty, któréś W.M. zwoiował:
16:
y inné ſpráwy R.P. któréś Wá.
17:
Wielm. duce fortuna, & comite virtute wykonał, muśi káżda ae=
18:
tas ludźi po nas będących z podźiwieniém częſto W.M. wſpomi=
19:
náć, y zá to dźiękowáć.
20:
Do czego y ia ſie przychyláiąc wedle ſwéy
21:
máłośći, to zebránié Práwá Rycérzkiégo z Státutów Koronnych
22:
W.M. mému M. Pánu miáſto honorarium ofiáruię: Proſząc á=
23:
byś W.M. v śiebie ie záléconé miał, y innym ie zálécał, y moim
24:
M. Pánem był:
25:
którégo M. łáſce pilnie á pilnie ſie zálécam.

strona: 422

1:
SIODMA TABLICA
2:
NA KSZTALT PRAW RZYMSKICH,
3:
O rzeczách woiennych y Rycérzkim práwie.
4:
Dux belli ſupremus,
5:
Polski polny.
6:
Litewski.
7:
Inflantcki.
8:
Kozácki.
9:
Campiductor.
10:
Rothmagiſtri,
11:
Porucznik
12:
Notarius exercitus.
13:
Miles.
14:
Magiſter annonae Caſtellanus.
15:
Metator caſtrorum.
16:
Hetmańſkie trzy przednieyſze vrzędy.
17:
PRIMVM OFFIcium Ducis ſupremi: Adminiſtrare res, quae praecedunt ordine cōflictum.
18:
SECVNDVM OFficium: Adminiſtrare res eas, quae iam ipſum conflictum vergunt: ad quod iſti loci legum relegendi.
19:
TERTIVM OFficium: ſoire adminiſtrare res, quae poſt cōflictum felicem & aduerſum fieri ſolent: locos reuide iſtos. ((t. łać.)) Ciągnienié woyſká.
20:
Iurisdicia Hetmáńſka/ gdy z Polnym Hetmánem/ z Rotmiſtrzámi ſtárſzémi záśiędźie: á Piſarz polny Akta woienné zápiſze.
21:
Sądźić o niepoſłuſzeńſtwo/ zwády/ ſzkody/ niedoſtanié plácu.
22:
Item., In armata militia honor Regis.
23:
Cénę rzeczam.
24:
((t. łać.)) Szykowánie woyſká. ((t. łać.)) OFFICIA CAMPIDVCTORIS z inſzéy miáry. ((t. łać.))

strona: 423

1:
WOYNA.
2:
Woyná nie ku ſkázie króleſtwá, ále
3:
ráczéy ku obrónie.
4:
ABy woyná porządnym obyczáiem odpráwowána byłá/ te=
5:
dy ku obronie Króleſtwá á nie ku ſkáźie ma bydź.
6:
W których przypadkách ruſzenia
7:
poſpolitégo Woynę podnoſzą,
8:
przyczyny.
9:
A Tákowé ruſzenié
Zygmunt w Piotrk. Liſt.

10:
poſpolité nie ma bywáć/ ieno áżby pe=

strona: 424

1:
wna á dowodna rzecz byłá (czego Boże rácz záchowáć) że nie=
2:
przyiaćiél ſtárgawſzy przymiérze/ któré z Królewſkim Máieſta=
3:
tem było zákroczyło/
4:
ſam głową ſwą do króleſtwá miał wtár=
5:
gnąć/ ábo téż gwałtowną moc ludu ſwégo/ którzy roſkázowá=
6:
niu iego podlegli/ ku ſplóndrowániu Króleſtwá náſłáć miał
7:
wolą/ którymby nádźieiá niebyłá/ áby zwykła obroná im zdo=
8:
łáć mogłá.
9:
Gdyż ruſzenié poſpolité ieſt vrádzoné oſtátnié tyl=
10:
ko przećiw gwałtownéy mocy zá vchwałą y zezwoleniém
11:
wſzyſtkich ordines, &c.
Zygmunt w Kráko.

12:
O niepozytkách któré z woyny po=
13:
chodzą: á iz ruſzenié poſpolité
14:
Król w mocy ſwéy zoſtáwuie.
15:
A Iż nie pewna ieſt przyſzłych czáſów wiádomość/ áni prze=
16:
ćiwko nim mogą bydź dáné pewné rády y opátrzenia:
17:
będźie
18:
w mocy náſzéy zá Dekrétem tego Séymu ruſzyć woynę poſpo=
19:
litą: gdźieby tákowa nawálna potrzebá przyſzłá/ żeby pomoc
20:
vchwalona niemogłá temu doſyć vczynić.
21:
O DWOIAKIEY WOYNIE POTOCZNEY y Ru
22:
ſzeniu poſpolitym: á zwłaſzczá gdyby ze dwu ſtron záraz nádćiągnął
23:
nieprzyiaćiél, ordinácia Auguſtá, y o rozdźiale woyſká: y gdy in
24:
regia perſona Król ma zoſtáć:
25:
czytay Státut Auguſtá wysſzéy w
26:
piérwſzych kśięgách Titulo, O rozdźiale woyſká. Támże y o He=
27:
tmánie Koronnym. Item, wysſzéy Stá. 2. A w Łáćiń. Stá. 10.
28:
Wóyny y pokoiu pozytki y niepo=
29:
zytki wylicza per antitheſim: á
30:
naprzód, iz Bóg niemoze bydz
31:
doſkonále chwalon.
32:
Przetóż ná to baczenié máiąc: iż Bóg ſprawcá pokoiu
33:
nie może bydź doſkonále chwalon/ rć.
34:
Ten ná początku ná
35:
piérwſzéy kárćie znaydźieſz wysſzéy w kśięgách piérwſzych.

strona: 425

Rycerſkiego práwá Kſięgi śiodme o Hetmániech.
1:
HETMANI.
2:
Stáropolſki zwyczay, ze Król w
3:
perſonie ſwéy ná woynie Het=
4:
mánem, á mieyſcem woyſko be=
5:
ſpiecznym opátrza.
6:
((w. 6 - 12 t. łać.))
7:
Temuz podobny. ((w. 14 i 15 t. łać.))
8:
Ten Státut po pol=
9:
ſku wysſzéy. Tit. Woyſko.
10:
W Interregnum po Henryku dwu Hetmánów było poſtá=
11:
nowiono w Iędrzeiowie. Ale to było temporale.
w Conſti. Liſt. Liſt.

12:
W drugié Interregnum Aſſekurácia Hetmáńſka: żeby mu by=
13:
ło wolno vżywáć wſzelákich dowćipów, choćby y z ſzkodą czyią: Ie=
14:
ſliby inák nie mogło bydź, Item, ſzkód tych gdźie máią śćigáć.
15:
O władzéy Hetmánſkiéy obu naro
16:
dów, iáko y o Márſzałk. y o In=
17:
flant, Hetmánie.
18:
HEtmánóm Wielkim obiémá/ ták Koronnému/ iáko y
19:
Wielkiégo Kśięztwá Litewſkiégo/ gdyby ſie tráfiło bydź/ bądź
20:
przy bytnośći/ álbo w niebytnośći náſzéy w támtéy prowinci=
21:
iéy/ czáſu woyny/
22:
tedy ludźie narodu Polſkiégo pod ſpráwą

strona: 426

1:
Hetmáná Koronnégo. A ludźie narodu Litewſkiégo/ pod
2:
ſpráwą Hetmáná Wielkiégo Kśięztwá Litewſkiéo bydź máią.
3:
Tempore Interregni máią ſie obá o obronie téy prowin=
4:
ciiéy/ y zádźierżeniu iéy przy ſpólnéy Rzeczypoſpo. oboygá na=
5:
rodu znáſzáć/ káżdy władze ſwéy nád ludźmi ſwégo narodu v=
6:
żywáiąc. A Pánów Rad oboygá narodów dokłádáiąc ſie.
7:
3. Ludźie záś narodu Inflantckiégo/ przełożonégo ſwégo
8:
od obudwu Hetmánów mieć máią. Gdyby iáka expedicia
9:
byłá/ w któréyby obá Hetmáni byli/ połowicá pod Polſkim/ po=
10:
łowicá pod Litewſkim Hetmánem bydź máią.
11:
4. Abſentes tákże káżdy przez Poruczniki/ ludźmi narodu
12:
ſwégo/ władzy vżywáć ma/ y nád połowicą ludźi Inflant=
13:
ckich.
14:
5. Vrgente neceſsitate, zá ſpólną zgodą ieden drugiému/
15:
gdyby obá bydź nie mogli/ vſtąpić ma władzéy nád wſzyſtkiémi
16:
ludźmi/
17:
iáko neceſsitas ſpólnéy Rzeczypoſpolitéy oboygá naro=
18:
dów okaże.
19:
6. Máią téż ćiż Hetmáni od Rotmiſtrzów pomienionych/
20:
y od żołniérzów na zamkách/
21:
y od puſzkarzów przyśięgę táką
22:
odbiéráć/ iáka Stároſtóm ieſt wysſzéy opiſána. ((w 21 do 30 t. łać.))
23:
Innych rzeczy pátrz ((t. łać.)) wysſzéy.
24:
ROTMISTRZ Y
25:
PORVCZNIK.

strona: 427

Rycerzkiego práwá Kśięgi śiodme o Rotmiſtrz. y Porucz.
1:
Polacy nie przymuſzáią do
2:
przyśięgi Rotmiſtrze.
Zyg. w krá.
Stephan we Lwo. Liſt.

3:
ZOłniérze pieniężni/ áni ich Rotmiſtrze nie máią bydź przy
4:
nucáni do niezwyczáynych przyśiąg przez Hetmáná Generałá
5:
wſzyſtkiégo woyſká: A wſzákóż bydź máią poſłuſzni Hetmá=
6:
nowi/ y wedle żołniérzkiégo poſłuſzeńſtwá iemu poddáni.
7:
Rotmiſtrz ſam poczet miéwał iedno ná 10 koni: á Dźieśią=
8:
tnik nawięcéy ná ośm koni.
9:
Sam ſzkody opráwuie zá towárzyſzé. Dla czego ma
10:
moc pieniędzy powśćiągnąć przy ſobie.
11:
Dwie niedźieli ma ná ćiągnienié.
12:
Nie przez ſubſtitutá ále ſam przytómny przy Róćie ma bydź, y wrá=
13:
cáiąc ſie.
14:
Stácyynégo depáktuiąc nie ma wyćięgáć.
15:
Rotmiſtrze z onychże Woiewództw máią bydź wybiéráni.
16:
Alias Król y Hetman obiérał z inąd. Ma bydź obrány exer=
17:
citatus.
18:
Stároſtóm Ruskim Rót nie dáią.
19:
A Wſzákóż áby Stároſtóm támecznym Rót nie dawano.
20:
A ći ſłużebni máią bydź ieſli beſpieczeńſtwo pewné od Tátar
21:
Prekopſkich/ Biáłogrodzkich/ y innych/ nieomieſzkále pewnie
22:
poſtánowioné nie będźie.
23:
W czym ſie my záchowáć będźiemy
24:
powinni/ wedle potrzeby/ áby y oné kráie w niebeſpieczeń=
25:
ſtwie záchowáné/ y ludźie ſłużebni tám chowáni byli/ iáko po=
26:
trzebá okaże. ((do końca strony t. łać.))

strona: 428

1:
((w. 1 do 4 t. łać.))
2:
TOWARZYSZ. DZIESIĄTNIK.
3:
ZOŁNIERZ. PVSZKARZ.
4:
Máią bydź poſłuſzni Hetmánowi. Ale przy=
5:
śięgáć nie powinni, wyiąwſzy ná zamku. y Puſzkarze
6:
przyśięgáć máią.
7:
ITem, Rotmiſtrze máią bydź w tym opátrzni/ áby nikogo
8:
zá towárzyſz nie prziymowáli/ ieno nawięcéy ná ośm koni/ ál=
9:
bo ná śiedm máło mniéy/ álbo ſześć/ pięć/ cztérzy:
10:
A iżby ká=
11:
żdy z Rycérztwá ſam przez ſię ſłużył/ nie przez namiáſtká/ áni
12:
przez ſwé ſługi.
13:
((w. 15 - t. łać.))
14:
Exemptia im ſłużyłá.
15:
Woluntáryuſzóm exemptia ſłuży.
16:
WYBRANCY.
17:
OPátruiąc to/ ábyſmy w Koronie y Páńſtwách náſzych do=
18:
ſtátek pieſzych ludźi dla potrzeb woiennych mieli/ vchwałą
19:
Séymu tego/ pieſze/ ták z miáſt/ z miáſteczek/ iáko y wśi náſzych
20:
Królewſkich/ iákichkolwiek wedle ſłuſznéy liczby łanów/
21:
żeby
22:
to było bez ćiężkośći wielkiéy/ wypráwiác roſkażemy. A dla
23:
wiáry y pewnośći tego wſzyſtkiégo/ rć.
24:
PISARZ POLNY.
25:
Tit. Podſkárbi wysſzéy. Támże przyśięgá iego, y vrzędy.
26:
Odnośićiél pieniędzy, támże. ((t. łać))
27:
Qwártá.
28:
Iest y Actuarius do ſwych Reyeſtrów controwerſiy. ((t. łać.))
29:
Areſtowánié pieniędzy v Polnégo Piſárzá.

strona: 429

Rycerzkiego práwá Kśięgi śiodme o Vrzędnikách woien.
1:
((t. łać.))
2:
Przy Ruſzeniu poſpolitym Káſztelan ma ten vrząd.
3:
Titul.
4:
Bellum. Sta 60. v. oſtátni. ((t. łać.)) w
5:
Láćińſkim, Sta.
6:
METATOR CASTRORVM,
7:
OBOZNY.
8:
((t. łać))
9:
Titulo, Woienné wozy. wysſzéy w Trzećiech
10:
Kśięg. ((t. łać)) Hetmáni. ((w. 10 do 11 t. łać.))
11:
PIERWSZY VRZĄD
12:
HETMANSKI.
13:
Te rzeczy co przed woyną bywáią opátrzyć.
14:
CONSCRIPTIO
15:
EXERCITVS STIPENDIARIORVM.
16:
O zbiérániu Rotmiſtrzów y zołniérzów.
Zygmunt w Kráko.

17:
ITem/ Obiéráć będźiemy Rotmiſtrze weſpółek z Hetmá=
18:
nem/ to ieſt/ Poruczniki w káżdym Woiewództwie ludźi ośiá=
19:
dłych/ y w ſpráwie Rycérzkiéy ćwiczonych.
20:
A ſámi Rotmi=
21:
ſtrze obiéráć będą żołniérze w ſwych Woiewództwiéch wedle
22:
zdánia ſwégo.
23:
Zbiéráć zołniérzá Król niema bez
24:
zezwolenia Rad, áni ich odprá=
25:
wowáć.
Stephan w Liśćie Confirm. Liſt.

26:
A W ſpráwách Koronnych/ któré ſie dotykáć będą oſoby ná=
27:
ſzéy y doſtoienſtwá náſzégo/ poſelſtw do cudzych kráiów wy=

strona: 430

1:
ſyłánia/ y cudzych tákże poſelſtw ſłuchánia/ y odpráwowánia
2:
wóyſk iákich álbo żołniérzów zbiéránia álbo prziymowánia.
3:
My y potomkowie náſzy nic záczynáć y czynić nie mamy/ bez
4:
rády Rad Koronnych oboygá narodu/ ſpraw Séymowi nale=
5:
żących niwczym nie wzruſzáiąc.
6:
O zbiérániu Woyſká przy ruſzeniu poſpolitym: czytay wysſzéy ((t. łać))
7:
Acz w práwie Woiewodzym o Ruſzeniu poſpolitym ieſt nieco
8:
powiedźiano, wſzákóż y tu doſtáteczniéy może. bo y do Ruſzenia
9:
poſpolitégo Hetman należy.
10:
RVSZENIA POSPOLITEGO ZBIERANIE: Wići
11:
álbo Reſtium literae Lege 4. ((do w. 18 t. łać.))
12:
IMIONA KSIążęcé, álbo y Szlácheckié ná Królá kádukiem
13:
dewolwowáné, nie ma Król ieno Szláchćie záś rozdáwáć, ná po=
14:
czątku Séymu: áby ſie tym ſłużbá woienna niezmnieyſzáłá.
15:
((w. 22 do 26 t. łać.))
16:
OKAZOWANIE
17:
Luſtratio.
Liſt.

18:
Okázowánié wſzędźie iednéo dniá ma bydź odpráwowáné.
19:
Potym zá Auguſtá okázowánié w pięć lat było vſtáwióno.
20:
Duchowni ieſliby nie ſtáwili ſie ná okázowánié, kaźń ná nich
21:
táka ma bydź, iáka ná Synodźie będźie vchwalona.
22:
Pomoc z Litwy.

strona: 431

Rycerſkiego práwá Kśięgi śiodme o Okázowániu.
1:
Pomoc z Prus, y Oświęćimſkiégo Kśięſtwá. To zwáli tá=
2:
ką ná on czás Validam expeditionem.
3:
Káſztelan y Stároſtá ieſcze w powiećie ma okázowánié vznáwáć.
4:
y gdy ſie okażą w reyeſtr wpiſowáć.
5:
Tákże Barones od Królá máią bydź luſtrowáni.
6:
Dwáy vbozſzy trzećiégo niech wypráwuią. (iáko ná Podláſzu)
7:
A żaden nie ma pożyczáć ryſztunku do woyny.
8:
W oboźie máiętnieyſzy nie máią bydź zoſtáwowáni.
9:
Synowie ſzlácheccy którzy pánóm wielkim ſłużą, niemogą w ten o=
10:
byczay oyców záſtępowáć.
11:
Kaźń pod vtráceniém dóbr.
12:
Pánowie y ſzláchtá wedle wielkośći dóbr ſłużą.
13:
Kápłan y Włádykowie wolność iáką máią: A to iżby zoſtawſzy
14:
domá, ofiárámi y świątośćiámi páná Bogá vbłagáli.
15:
Mieſczánie y Legierowie, którégo máiętność ſtoi zá 1000 złotych,
16:
ſzácuiąc iezdnégo:
17:
A czyiá zá 500. pieſzégo wypráwuią: álbo
18:
więc złączywſzy.
19:
Z miáſteczek mieſczánie, piętnaśćie iednégo wypráwuią. A
20:
kmiećie dwudźieſtégo wypráwuią.
21:
A Zydowie pewną ſummę pieniędzy złożą. A zwáli Va=
22:
lidam expeditionem.
23:
Kaźń którzyby ſie abſentowáli.
24:
A Roku 1590. ná Turecką woynę, áby excitarz młodych ludźiem
25:
vczynili więtſzy: winę włożono ná tych, co ſie oćiągáli bráć pie=
26:
niędzy: á pod piórkiem nie śmieli chodźić.
27:
ARMATVRA.
28:
((w. 27 do 35 t. łać.))
29:
Przećiwko naiázdóm nieprzyiaćielſkim ruſznice mieć. w Polſkim
30:
Stá. List 579.

strona: 432

1:
CIĄGNIENIE. ((w. 2 - 4 t. łać.))
2:
A naprzód w powiećie Káſztelani: á do nich w powiećie Rycérztwo
3:
ma ſie ziéżdżáć.
4:
Ciągnąć ná woynę, żaden po wśiách nie ma ſtáwáć, ieno polem. To
5:
iest ſtárádáwny zwyczay zá Káźimiérzá ((t. łać.))
6:
Item, o tym Conſtitucia 1588. List 56.
Káźimierz

7:
IZ żołniérze nigdy lóż nie máią miéwáć w dobrách ſzláchec=
8:
kich áni Duchownych: á ſzkód zgołá nigdźiéſz czynić nie máią/
9:
y owſzem z tárgu żyć máią.
Zyg. III. w Kráko. ná koroná.

10:
A którzyby ſie gwałtownie ob=
11:
chodźili/ á Rotmiſtrz álbo Hetman ſpráwiedliwośći z nich nie
12:
vczynił/ Piſarz polny ma mu pieniądze zátrzymáć/ áżby kwit
13:
od vkrzywdzonégo vkazał/ iż doſtáteczną ſpráwiedliwość v=
14:
czynił:
15:
iednákże żywność zá pieniądze ſłuſzné poddáni ſzláchec=
16:
cy y duchownych máią im targiem dáwáć/ álbo ná tárgi wo=
17:
źić: á z tego nie ma bydź nikt wyymowan/ żadną libertácią
18:
przez Hetmány.
19:
A iżby téż tákową vſtáwą nie byli odſtry=
20:
chnieni górni ludźie od ſłużby żołniérzkiéy. Tóż ſie y w innych
21:
Woiewództwách záchowáć ma/ gdźieby żołniérz muśiał
22:
bydź chowány.
23:
Item, Conſtitucia List.
24:
IZ dla róznośći mieyſc/ ná których żołniérze miéwáią ſwé
25:
ſtania/ nie może bydź ták iákoby potrzebá doźrzáno y opátrzo=
26:
no/ żeby ſie ſzkody od nich nie dźiały/ tedy áby więc káżdy mógł
27:
ſpráwiedliwośći w vkrzywdzeniu ſwoim dóyść/ poſtánawia=
28:
my ze wſzech ſtanów zezwoleniém/
29:
iż gdyby ſie krzywdá od
30:
Rotmiſtrzá którégo komu ſtáłá/ ábo ſzkodá byłá vczynioná/ á
31:
niechćiałby ſie ſam/ vpomniony w tym będąc vſpráwiedliwić/ y doſyć vkrzywdzonému álbo vſzkodzonému vczynić/
32:
ma bydź
33:
do blizſzégo w onéy źiemi Grodu/ pozwem Grodzkim po=
34:
zwan/ y tám nie excipuiąc ſie à foro odpowiádáć/y rzeczy oſą=
35:
dzonéy doſyć czynić powinien.
Zygm. III w Wár.

36:
Tákże gdźieby od towárzyſzá

strona: 433

Rycerzkiego práwá Kśięgi śiodme o ćiągnieniu woyſká.
1:
to ſie sſtáło/ma v Rotmiſtrzá ſpráwiedliwośći vkrzywdzony á=
2:
bo vſzkodzony żądáć/
3:
któréy gdźieby nie odnióſł/ onégo towá=
4:
rzyſzá tákże pozwáć ma do bliżſzégo Grodu/ który iáko y Rot=
5:
miſtrz/ nie excipuiąc ſie odpowiedáć/ y rzeczy oſądzonéy doſyć
6:
czynić powinien.
7:
Ztowárzyſzów nieośiádłych álbo cudzoźiem=
8:
ców/ y tych ktorzyby nie ſzláchćicámi byli/ tákże pácholików po=
9:
winien Rotmiſtrz czynić ſpráwiedliwość in inſtanti:
10:
gdźieby
11:
nie vczynił/ á był o to pozwány do blizſzégo/ iáko wysſzéy ſtoi/
12:
Grodu/ ma doſyć zań ſam czynić álbo ſtáwić obwinionego/
13:
ábo gdźieby vćiékł/ przyśiądz/ że niebył v niego/ gdy o ſpráwie=
14:
dliwość był requirowan.
15:
Pozwu kłádźienié ná káżdégo z=
16:
nich ma bydź tákie. Ktoby ośiádły był w onym Woiewódz=
17:
twie gdźie ſtánowiſko będą mieć żołniérze/ y gdźie ſie krzywdá
18:
ſtánie/
19:
tedy ná maiętnośći má bydź pozew kłádźion: gdźie nié/
20:
tedy w goſpodźie/ álbo Legierze pozwánégo. Poſtępek tákże
21:
práwny ma ſie śćiągáć ná dobrá nieruchomé y ruchomé/ ták y ná
22:
záſłużoné ich pieniądze/ któréby znich który miał v piſárzá w ſkár
23:
bie/
24:
któré in talibus caſibus mogą bydź od vkrzywdzonégo áre=
25:
ſtowáné/ á Piſarz ma áreſt przyiąć/ y znich vkrzywdzonému zá
26:
ſłuſznym y práwnym pokazániem krzywdy álbo ſzkody/ ma do=
27:
ſyć vczynić/
28:
zoſtáwuiąc we wſzytkim Conſtitucyą Krákowſką
29:
ná Koronáciiéy náſzéy przeſzłéy vczynioną. A żeby więc té pozwy
30:
nie vczyniły trudnośći iákiéy/
31:
gdy do ruſzenia żołniérzóm do
32:
potrzeby iákiéy zá roſkazániem Hetmáńſkim/ álbo komuby to
33:
od niego zlécono było/ prziydźie/ y nie wymawiáli ſie żółniérze
34:
z ruſzenia práwem y pozwámi: tedy poſtánawiamy/
35:
że choćby
36:
który pod trwogę y ruſzenié był wzdan/ á potym ná wtórym y
37:
dálſzym roku po odpráwieniu potrzeby pokazał liſtem Het=
38:
máńſkim/ iż ná ten czás był ná poſłudze Rzeczypoſpolitéy y ná=
39:
ſzéy/ ma zátym od wzdánia bydź wolnym/ á iednák záraz ná
40:
pozew odpowiádáć.
41:
A Stároſtowie piérwéy niż inni máią ſie ruſzyć: á to, áby ſzkód
42:
hámowáli czynić. Bo y w Stároſtwie coércionem
43:
winni czynić.
44:
((t. łać)) List. ((do końca strony t. łać.))

strona: 434

1:
((w. 1 - 4. t. łać.))
2:
Ieſli zá gránice, tedy Król Iágełło obiecuie ćiągnącym, ad ha=
3:
ſtam pięć grzywien płáćić. A to zowią Iura terreſtria, iáko Iura
4:
Regalia.
Iág. li. 51. Item Káźim. w Nieſzo. ſtá. 16. ver. 7.

5:
Do tego należy Declárácia Stephanowá, która iest wysſzéy
6:
w piérwſzych kśięgách. Paragrapho O woynie.
7:
O kárnośći w woyſcze.
8:
Opátruiąc porządek y diſciplinę żołniérſką/ wáruiemy y po=
9:
ſtánawiamy.
10:
Naprzód/ áby Rotmiſtrze ludźie ośiedli/ ſzláchćicy/ w ſpráwách Rycérſkich dobrze ćwiczeni/ ná obronę poto=
11:
czną z quárty poſtánowioną ze wſzyſtkich Woiewództw ie=
12:
dnáko y równo prziymowáni byli/ ileby z quárty pieniędzy do=
13:
ſtawało:
14:
żadnému więcéy nád ſto koni niedáiąc. Poruczniki y
15:
Towárzyſze z tych/ z których ſámi będą/ Ziem/ y Woiewództw
16:
godné y ſpoſobné do rzeczy rycérſkich/ ile ich ſpoſobnych doſtáć
17:
mogą/ żeby prziymowáli/ ſami obecnie mieſzkáiąc przy Rotách
18:
ſwych.
19:
A ieſliby którému z nich/ dla gwałtównéy potrzeby
20:
ſwéy odiecháć przyſzło/ áby to z wiádomośćią Hetmáná Ko=
21:
ronnégo/ á w niebytnośći iego Polnégo było.
22:
A iáko naprę=
23:
dźéy powinien będźie ſie do róty záśię ſtáwić/ ták iákoby powin
24:
nośći ſwéy nie omieſzkiwał. Co wſzyſtko ma bydź pod powin=
25:
nym dozorem Hetmáńſkim.
26:
A Piſarz polny/ który ie popiſowáć
27:
y munſtrowáć będźie/ przyśięgłym ma bydź. Iednák żaden Se=
28:
nator áni Stároſtá ſądowy/ Rót tákowych mieć niemoże/ dla
29:
powinnośći vrzędów ſwych wykonywánia.
30:
A więcéy żolnié=
31:
rzów niema bydź prziymowano/ iedno tyle/ ile téy quárty ná
32:
zapłátę przez cáły rok ſtáwáć będźie. A gdźieby álbo offenſiuum
33:
bellum zacząć nam przyſzło/ álbo niebeſpieczeńſtwo iákié ná
34:
Rzeczpoſpolitą było przez nas vpátrowáné/
35:
y potrzebá było
36:
ludźie ſłużebné prziymowáć/ niemamy tego czynić przezpropo=
37:
nowánia ná ſéymiki/ y pozwolenia ná Séymie wſzech ſtanów.
Zygm. III w Wár. Liſt. w Conſti.

38:
Lecz do gáſzenia nagłégo iákiégo/ gdyby czego Boże vchoway
39:
przypádło/ niebeſpieczeńſtwá/ powinni będźiem z dokłádem

strona: 435

Rycerzkiego práwá Kśięgi śiodme o Kárnośći w woyſcze.
1:
PP. Rad/ którychbyſmy ná prędzce dośiąc mogli/ zábiégáć
2:
niebeſpieczeńſtwu/ wedle powinnośći náſzéy.
3:
A Ten Zołniérz Qwárćiány lećie ma ſtać obozem polem/
4:
zá włośćiámi w grunćiech náſzych/ ná tákim mieyſcu/ iákié ná=
5:
ſłuſznieyſzé y nápotrzebnieyſzé Hetmánowi náſzému będźie ſie
6:
zdáło.
7:
Iednák w bliſkich włośćiách żywność według tárgu
8:
zá gotowé pieniądze kupowáć/ y ſobie odwoźić koſztem ſwym
9:
ma. Tákże źimie Hetman léże wſzyſtkim ma rozdawáć wedle
10:
zdánia ſwégo/ w dobrách tylko náſzych.
11:
Przychylaiąc ſie do praw
12:
dawnych y ſtátutów o tym nápiſánych/ poſtánawiamy: áby
13:
ſzkód/ krzywd/ gwałtów/ áni bezpráwia oſobie którégokolwiek
14:
ſtanu/ ták w ćiągnieniu/ zśćiągániu/ iáko y w ſtánowiſkách/
15:
żaden z nich czynić nie ſmiał.
16:
Podwód/ ſtáciy/ y żywnośći/ ták
17:
z poddánych náſzych/ iáko y duchownych y Swietckich/ wy=
18:
ćiągáć áby ſie żaden nieważył/ ále wſzytkę żywność zá pienią=
19:
dze według tárgu kupowáć máią: pod winą cztérnaśćia grzy=
20:
wien przy káżdéy krzywdźie/ ((t. łać.))
21:
A in exceſu criminali, przez
22:
Hetmáná podług ſtárych praw y zwyczáiów/ z Rotmiſtrzámi
23:
y z Porucznikámi/ których może dośiąc/ záſádźiwſzy łáwicę zwy=
24:
kłym obyczáiem/ ſądzeni y karáni/ álbo ná Séym od ſtrony po=
25:
zywáni bydź máią.
26:
Towárzyſze ich pácholikowie/ Rotmi=
27:
ſtrzów ſwych regimentowi podléć y poſłuſzni bydź powinni.
28:
A wſzyſcy wobec żołniérze Hetmánowi/ y iego Poruczniko=
29:
wi według ártykułów iego woiennych/ przezeń publikowá=
30:
nych/
31:
od którégo álbo vrzędu iego/ ma bydź ſpráwiedliwość
32:
káżdému czynioná in inſtanti peremptoriè. Tákże ieſliby Rot=
33:
miſtrz z Towárzyſzá y z iego pácholiká ſpráwiedliwośći o któ=
34:
rąby vrzędownie był requirowan/ nieuczynił:
35:
tedy Rotmiſtrz
36:
ex officio ná Tribunał pozwány/ peremptoriè inter cauſas ex
37:
officio reſpondere, & in illo termino de ſuo ſatisfacere będźie
38:
powinien.
39:
Ná których támże dálſzy poſtępek/ y ieſliby ex te=
40:
meraria ſatisfactione przyſzło/ áż ad poenam bannitionis ma
41:
bydź przewodzón/ ſemotis omnibus delationibus: Excepto,
42:
gdźieby Róty ruſzono przećiwko nieprzyiaćielowi Koronnému:
43:
iednák po odpráwie potrzeby w ſześć Niedźiél/ tóż powinien.
44:
A in contumaciam tym ſpoſobem ma bydź poſtąpiono: in ter=
45:
mino primo Abſens ma bydź condemnatus, á poſt terminum ſa=
46:
tisfactionis záraz ad poenam bannitionis ma bydź pozwány/

strona: 436

1:
któréy exequucią Stároſtowie ſub amiſsione Capitaneatus, ad
2:
inſtigationem partis laeſae, czynić będą powinni. A tákowégo
3:
proceſsu condemnati, ináczéy tylko ſola ignorantia znosić będą
4:
mogli ná Tribunale/ álbo w Grodźiéch zá odeſłániém do exe=
5:
quuciiéy.
6:
Iednák poſt iuramentum ſatisfactią wedle ſkazánia
7:
Tribunálſkiégo támże vczynić ma ſub poena bannitionis in inſtā=
8:
ti decernenda. A kłádźienié pozwu ma bydź/ abo in bonis, ábo w
9:
ſtánowiſku iego/ ták żeby pozwánému do wiádomośći mo=
10:
gło przyść:
11:
którégo pozwu polożenia/ w Grodźie włáſnym o=
12:
négo ſtánowiſká/ álbo dóbr/ ma bydź vczyniona záraz relácia/
13:
á termin we cztérzy niedźiele od położenia pozwu pręfigowan.
14:
To téż oſobliwie wáruiąc/ áby ták Hetmáni iáko y Rotmiſtrze/
15:
tákże y towárzyſtwo ich/ ná żadné ſwé y przyiaćiół ſwych pri=
16:
watné potrzeby/ ſéymiki álbo ziázdy żołniérzów tych nieważy=
17:
li ſie vżywáć znácznym iákym pocztem ſub poena bannitionis.
18:
Tákiéyże poenie podlégáć máią/ którzyby ſie ważylili léże mieć ál=
19:
bo ſtánowiſká/ ták w Duchownych iáko y Swietckich máięt=
20:
nośćiách/ oprócz ćiągnienia/ którym porządkiem ſwym/ bez czy=
21:
nienia ſzkody/ bez bránia ſtáciy y podwód/ záchowáć ſie máią/
22:
ſub poena eadē vt ſuprà.
23:
A w tym ſądzeniu żołniérzów modo vt
24:
ſuprà, z Rotmiſtrzámi y Poruczniki/ by téż y ná gárdle/ według
25:
przewinienia/ któryby był ſkaran/ to niéma bydź przywodzono
26:
in diſquiſitionem żadną.
27:
Iednák gdyby był abſens, ná poczći=
28:
wośći ináczéy karan żaden bydź niemoże/ iedno ná Séymie
29:
przez nas z PP. Rádámi.
Zygm. III. w Wár. Liſt.

30:
A Ná té żołnierze/ gdyż ſą zaſłoną y ſczytem nieprzyiaćielá
31:
Koronnégo/ będźiem mieć baczenié wedle zdánia náſzégo/ má=
32:
iąc wzgląd zá záléceniem Hetmánſkim.
33:
O tymze.
34:
A Zeby prętextem vchwały téy Conſtutuciiéy przerzeczonéy
35:
Anni 1591. około ſądzenia żołniérzów przez Hetmáná/ z Rot=
36:
miſtrzámi y Porucznikámi okkázia nie vroſłá do enerwáciiéy
37:
kárnośći żołniérzkiéy/
38:
która iáko we wſzyſtkich pánſtwách/ y
39:
R.P. rządnych/ ták y w téy náſzéy bywáłá/ y ma bydź pilnie
40:
záchowána. Tedy decláruiemy/ iż przeſłuchawſzy zdánia ták
41:
Rotmiſtrzów iáko y towárzyſzów/
42:
wolno będźie wedle ſu=

strona: 437

Rycerzkiego práwá Kśięgi śiodme o Kárnośći w woyſcze.
1:
mnienia Hetmánowi/ ták iáko będźie rozumiał bydź nawięcéy
2:
wedle Bogá/ y ex diſciplina militari, ſłużebné ſwowolné/ y wy=
3:
ſtępné przećiwko powinnośći rycérzkiéy káráć.
4:
Gdźieby téż
5:
co nágłégo było/ coby klęſkę/ álbo ſzkodę iáką woyſká R.P.
6:
álbo omieſzkánié y opuſczenié pogody do vczyniénia poſługi zá
7:
ſobą poćiągáć mogło/ y bez namów wſzelákich Rotmiſtrzow=
8:
ſkich y Poruczniczych/ może winnégo ſkáráć/
9:
ták iáko to bywá=
10:
ło przedtym záwżdy w woyſkách narodów tych. á tym więcéy
11:
y pilniéy pod ten czás má bydź záchowano.
12:
A tych którzy w
13:
dodźierżeniu nam wiáry y poſłuſzeńſtwá/ tákże w dodźierże=
14:
niu y w obronie pańſtw náſzych/ pod tę niebytność náſzę/ chę=
15:
ći y ſłużby znaczné będą nam pokázowáć/
16:
iáko ná baczeniu im
17:
więtſzym będźie miał/ ták nam wedle powinnośći zálécáć po=
18:
winien będźie. Wáruiąc w tych wſzyſtkich ártykułách cáłość
19:
y ważność Conſtituciiéy wysſzéy miánowánéy/ y wcále ią zá=
20:
chowuiąc.
21:
Y tákże wáruiąc/ y wcále záchowuiąc/ kaucią nam o
22:
dodźierżeniu wiáry/ y poddáńſtwá od wſzech ſtanów vczynio=
23:
ną: która/ iáko ſie wysſzéy nápiſáło/ ma bydź od nich poprzy=
24:
śiężona.
25:
Pewny téż poczet ludźi ma bydź ná Dnieprze przyię=
26:
ty/ któryby wodą brónił wrywánia ſie ludźióm ſwowolnie do
27:
pańſtw ſąśiedzkich/ á tym ma bydź płaca ex publico.
28:
Zyw=
29:
ność którą z ſtárodawná niktórzy Stároſtowie do Kámieńcá
30:
Podolſkiégo odwoźić powinni/ tóż áby y teraz y nápotym bez
31:
odwłók czynili/ nápominamy.
32:
Czego któryby nie vczynił/
33:
Inſtigator náſz ma o to pozwáć/ iáko o inné prowentá ſtołu
34:
náſzégo. A tá żywność ma bydź oddána do ſzáfárzá od nas
35:
náznáczonégo/ ták iáko zwyczay był ſtárodawny/ wyiąwſzy z
36:
tego Oekonomią Sámborſką.
37:
A miáſtu záś Kámiencowi łá
38:
ſkę náſzę pokázuiąc/ iáko innym wſzyſtkim kupcóm koronnym/
39:
ták y onym nie ma bydź broniono/ ieźdźić/ tárgowáć/ y wſze=
40:
lákié hándle odpráwowáć/ ſaulis iuribus aliarum ciuitatum.
41:
Zołniérze ná żołdźie nie przyśięgáiąc, debent Capitaneo generali, militari obedientia eſſe ſubiecti. Tit. Bellum. Sta. 50). który
42:
iest niżéy áktikowány. Tit. Szykowánié.
43:
Zołniérz, który pieniądze bierze, bądź ośiádły, bądź nie ośiádły,
44:
który pocztu nie oſádźi, wedle tego iáko brał, tàm diu in carcere
45:
detineatur. ((lok.))
46:
A ieſliby ná czás zámierzony ſie nie ſtáwił: arbitrio Regis ſubij=
47:
ciatur ((lok.)) A którzy ſie abſentowáli. ((lok.)) Pecuniam
48:
reſtituant. ((lok.))
49:
((w. 1 do 5 t. łać))
50:
Item, Piſarz polny przy Hetmánie generálnym, iest téż Actu=
51:
áriuſz, iáko v źiemſtwá, y ſądźi.
52:
((w. 8 do 10 lok.))
53:
O ſzkodách. Tit. Dźieśięćiny. wysſzéy. ((lok))
54:
Delator, Podkomorzy. vide Tit. Succamerarius.
55:
((w. 13 do 22 t. łać.))
56:
SZKODY W DOBRACH ták Kośćielnych dóbr, iá=
57:
ko ſzlácheckich, álbo y Królewſkich, pátrz niżéy, Titulo,
58:
Stipendiati milites.
59:
O NIZOWCACH.
Zygm. III. Liſt.

60:
NIzowcy/ y inſzy wſzyſcy ludźie/ którzyby ſwowolnie kupi=
61:
li ſie/ náiázdy iákié czyniąc álbo gwałty/ y tákże gránice páńſtw
62:
náſzych chćieliby ſwowolnie przechodźić/ máią bydź miani zá
63:
hoſtes patriae & perdulles,
64:
y zaraz bez wſzlákiégo práwnégo
65:
poſtępku/ ludźie ſłużebni vkráinni z quárty wedle potrzeby bę=
66:
dą mogli bydź przećiw nim ruſzeni y poſłáni/ y tákże káżdému
67:
wolno będźie domów y máiętnośći ſwych od nich bronić.
68:
A

strona: 439

Rycerzkiego práwá Kśięgi śiodme o kárnośći w woyſcze.
1:
o głowy/ któréby z nich w tym brónieniu poległy/ áni śláchći=
2:
ców tych/ którychby domy álbo máiętnośći były náiecháné: áni
3:
tych/ którzyby im pomoc dawáli/ práwem żaden/ tákże áni o
4:
ſzkody poćiągáć będźie mógł.
5:
A iż pod té wſzyſtkié przeſzłé czá
6:
ſy/ ćiż ludźie ſwowolni náieżdżáli ná máiętnośći pewnych o=
7:
ſób/ y ná dobrá náſzé/ y tám ſą w niektórych pobići/ tedy té wſzy=
8:
ſtkié oſoby z przyiaćioły y pomocniki ich/
9:
od których ſą pogro=
10:
mieni/ vchwałą Séymu ninieyſzégo/ zá zezwoleniém wſzech
11:
ſtanów oboygá narodu/ od wſzelákich práwnych impeticiy/
12:
któréby komukolwiek o to/ od kogokolwiek zádawáné bydź
13:
mogły/ wolné czyniemy.
14:
IVRISDICIA.
15:
HETMAN ma moc ſądźić y exequowáć przeſtępcę, z Artyku=
16:
łów w woyſcze vchwalonych, obwołánych, y przybitych. Bo ma iuſz
17:
iurisdycią ná ten czás w mocy Królewſką. Stárośćią, y ſądu źiem=
18:
ſkiégo:
19:
wſzákże non contraueniendo iuri communi, wedle Stá=
20:
tutów wysſzéy przytoczonych.
21:
SPONSIO, Szlubem wiązánié.
22:
Pátrz wysſzéy w piérwſzych kśię. Tit: Szlubem wiązánié. ((lok.))
23:
((w. 20 i 21 t. łać.))
24:
DVELLVM.
25:
O poiedynku, pátrz w piérwſzych kśięgách práwá Królewſkiégo.
26:
Titulo, Duellum. Gdyż téż ſtárzy ludźie Duellum zá część diſci=
27:
pliny poczytáli. ((lok.))
28:
DAMNA.
29:
Ná woynie którzy ſzkody ćiérpią, w którym práwie máią docho=
30:
dźić krzywd ſwoich: ((lok.)) w Láćińſkim.
31:
Szácuią woły, krowy, mutones, aucae, żołniérzkim targiem. ((lok.))
32:
A náwet y ſrogośći ieſcze więtſzéy vżywáią, kędy ono mówi: ((w. 32 i 33 t. łać.))
33:
A iże ſtácie nie máią bydź wyćiągáné. ((lok.))
34:
Do tegóż należy Conſtitucia ((lok.)) Iż dla ró=

strona: 440

1:
znośći mieyſc. która iest wysſzéy. Titu. Ciągnienié ((lok.))
2:
kę=
3:
dy vczy, że Pozew może kłáśdź ná tákiégo: á Piſarz Polny ma
4:
przyiąć áreſtowánié: bo może go y v Piſárzá zááreſtowáć, etćę.
5:
wſzyſtek proces téy rzeczy zámkniony tám iest.
6:
((od w. 5 do 11. t. łać. w tym t. polski))
7:
w Láćiń. A=
8:
bowiém té ſą ſłowá Królá Olbráchtá.
9:
O zádźierżeniu żołdu áż do zapłáty. ((do w. 17 t. łać.))
10:
WICI
11:
((t. łać.)) O ruſze=
12:
niu poſpolitym ((lok.))
13:
Przećiw wálnému, zártkiému, y
14:
przewaznému nieprzyiaćielowi
15:
expeditia.
16:
ZAbiégáiąc niebeſpieczenſtwam tym/ któré teraz ná Rzecz=
17:
poſpolitą wſzyſtkié/ y gwałtowſzé niż kiedy przed tym/ przyſzły/
18:
á wypowiedzieniém nam ſtárégo przymiérza przez Céſárzá Tu=
19:
reckiégo: á bácząc/ że do zebránia woyſká tákiégo/ któréby ſie z
20:
ták możnym nieprzyiáćielem zetrzéć mogło/
21:
potrzebá prędkiéy á
22:
nie máłéy ſummy pieniędzy/ zá któréby ſie ludźie prziymowáć y
23:
inſzé potrzeby do tákiéy woyny należącé opátrowáć mogły: dá=
24:
iemy zupełną moc pánom prowizoróm/
25:
niżéy od Stanow Ko=
26:
ronnych/ ták z Rad/ iáko z Poſłów oboygá narodu/ vigore

strona: 441

Rycerzekiego práwá Kśięgi śiodme o Expedi. nagłey woien.
1:
cōuentus miánowánym y do pánów Podſkárbiów przyſádzo=
2:
nym/
3:
áby oni/ ná wiárę y krédyt Rzeczypoſpolitéy wſzyſtkiéy
4:
doſtáwáli pieniędzy: z ſtrony Korony/ do dźieśiąći kroć ſtá ty=
5:
śięcy złotych. A zſtrony W.X. Lit. piąći kroć ſtá tyśięcy złotych.
6:
Będą tedy mieli ći pánowie Prowizorowie deputowáni z pány
7:
Podſkárbiemi oboiemi/ facultatē w doſtawániu pieniędzj/ ná té
8:
wysſzéy pomienioné ſummy czynić wſzelákié contrákty/ ze wſze=
9:
lákiémi oſobámi/ iákiémi iedno kondiciámi będą rozumieli ((t. łać.))
10:
vchyláiąc w tym ná ten
11:
czás Státutów y Conſtituciiéy ((t. łać.))
12:
Wſzak=
13:
że Státuty dawné/ y teráznieyſzégo Séymu o źiemi Sędo=
14:
miérzkiéy:
15:
tákże o Wiélkich Rządźiéch/ á miánowićie Cłách/
16:
Zupách/ Sámborze/ y Oekonomiách wſzyſtkich/ któré niemogą
17:
bydź záſtáwioné y záwiedźione/ w mocy zoſtáwuiąc.
18:
Funtczo=
19:
le iednák wolno będźie obligowáć. A tóſz ſie ma rozumieć
20:
o W.X. Litew. A Obligácię dóbr náſzych teráznieyſzé ták obiá=
21:
ſniamy:
22:
Iż ieſliby kto z Stároſtów y Dźierżawców dóbr ná=
23:
ſzych w ſtárych ſummách/ álbo ad rationem quingentorum mil=
24:
lium obligowánych/ ná té dobrá co ſummy włożyl álbo przy=
25:
czynił/ ná tę potrzebę Rzeczypoſpolitéy teráznieyſzą/
26:
áby do=
27:
tąd/ dokądby tá ſummá nowa im zápłácona nie byłá/ té to do=
28:
brá z iego ręku y potomków iego nie wychodźiły/ z dyminucią
29:
iednák ſtárych ſumm/ wedle dekláráciiéy teraz/ ná Koronáciiéy
30:
náſzey vczynionéy.
31:
A ieſliby też kto ná dobrá wolné/ to ieſt/
32:
żadną ſummą nie onerowáné/ dał ſummę iáką pieniędzy/ áby
33:
to ći Prowizorowie z Contribuciy poſpolitych polſkich w Ko=
34:
ronie/ Litewſci/ w Wielkim Kśięſtwie Litewſkim/ popłáćić
35:
byli powinni:
36:
do którégo niezápłácenia/ ći/ którzy eo nomine ad
37:
fidem publicam ná té to wolné dobrá pieniędzy dádzą/ téſz dźier
38:
żáwy y Stároſtwá dźierżeć będą. ſalua perſolutione ſtáréy
39:
Qwárty/ y tákowéyże nowéy ná tym Séymie pozwolonéy.
40:
Któré Contrákty y Obligácię przez nie czynioné/ de communi
41:
conſilio máią wydáwáć/ z podpiſem rąk ſwych y pieczęćią Ko=
42:
ronną/ tákże Wielkiégo Kśięztwá Litewſkiégo.
43:
Tákiéż Pie=
44:
czętarze/ którzyby ná ten czás przy Dworze náſzym byli/ będą
45:
powinni contrákty té rękámi ich podpiſáné pieczętowáć/ y w
46:
oſobny reyeſtr wpiſowáć.
47:
Tego tylko przeſtrzégáiąc/ áby ſie
48:
ſummy przerzeczoné nie przebráły. A my vigore conuentus, ex
49:
conſenſu omnium ordinum, to wáruiemy: że/ cokolwiek y iáko=
50:
kolwiek oni w tych rzeczách z kim poſtánowią/
51:
to ma bydź cále

strona: 442

1:
y nienáruſzenié trzymano/ y będźie záwſze powinna to Rzecz=
2:
poſpolita ztrzymáć y wypełnić/ ((t. łać.))
3:
Té tedy pieniądze wſzyſtkié/
4:
którychby tákim ſpoſobem ſie doſtáło:
5:
y inné którychby álbo
6:
poſtronni pánowie y miáſtá/ álbo feudales Principes, álbo miá=
7:
ſtá Koronné/ y Wielkiégo Kśięztwá Litewſkiégo/ bądź ktokol
8:
wiek inny/ bądź nomine ſubſidiorum poſtąpili/ bądź ad fidem
9:
publicam, álbo ná kléynoty pożyczyli:
10:
tákże y té/ któré z Con=
11:
tribuciiéy/ y innych obyczáiów rátowánia Rzeczypoſpolitéy ná
12:
tym Séymie vchwalonych/ przychodźić będą/ któré wſzyſtkié
13:
máią bydź do nich odnoſzoné/
14:
máią ći to pánowie Podſkárbio=
15:
wie z Prowizory do rąk ſwych odbiéráć/ y oné ninácz inſzégo/ ie=
16:
dno ná tę potrzebę Turecką/ ták ná Zołniérze/ iáko y ná inné
17:
wſzyſtkié potrzeby y przypadki do téy woyny należącé/
18:
wedle
19:
zdánia náſzégo/ Rad/ y Deputatów woiennych/ przy nas ná
20:
ten czás będących/ y porozumiénia ſie z pánem Hetmánem Ko=
21:
ronnym: tákże wielkiégo Kśięztwá Litewſkiégo/ y oznaymie=
22:
nia tych potrzeb/ od nich obrácáć: á nie ná co innégo ((t. łać. do w.19))
23:
Zwożenié álbo odno=
24:
ſzenié tych pieniędzy/ ták doſtánych/ pożyczánych/ y z Contribu=
25:
ciiéy złożonych/ ma bydź ták z Korony iáko z Wielkiégo Kśię=
26:
ztwá Litewſkiégo/ do rąk pánów Podſkárbiów y pánów Pro=
27:
wizorów/ którzy przy Królu Ieo M. mieſzkáć będą.
28:
Z tychże
29:
pánów Prowizorów/ ma bydź ieden záwżdy Polſki przy Pol=
30:
ſkim Hetmánie/ Litewſki przy Litewſkim/ zá wyciągnieniém
31:
wóyſk przećiwko temu nieprzyiaćielowi w kráie Podolſkié/
32:
y
33:
inné przyległé Koronie/ álbo zá gránice Koronné/ dla odprá=
34:
wowánia z Piſárzmi polnémi/ przy popiſowániu y płáceniu/
35:
y opátrowániu potrzeb woiennych/ iáko ſie wysſzéy opiſáło.
36:
Wáruiąc to/ iż gdźieby Pan Bóg to niebeſpieczeńſtwo iákim=
37:
kolwiek ſpoſobem vſpokoić raczył/ á zoſtáłoby potym co tych
38:
pienięczy Rzeczypoſpolitéy nád to/ coby ſie ná vſpokoienié od
39:
téy woyny Tureckiéy wydáło/
40:
że tego ninacz innégo obrácáć y
41:
wydáwáć nie máią/ iedno ná wypłácenié tych długów/ ná któ=
42:
réby ſie zádłużyło. A coby nád to zbywáło/ chowáć to wcále
43:
w ſkárbie poſpolitym w Ráwie y w Wilnie/ do náuki przyſzłégo
44:
Séymu.
45:
To téż do tego dokłádáiąc/ iż/ cobykolwiek ku téy
46:
gwałtownéy potrzebie wźięli z dochodów tych/ któré ſą ná=
47:
znáczoné do ſtołu náſzégo Królewſkiégo/ y ná tym Séymie o=

strona: 443

1:
kazáné ná oſwobodzenié rationes zatrudnionych ſkárbu náſzé=
2:
go/
Rycerzkiego práwá Kśięgi śiodme o expedic. nagłey woien.

3:
że to záś ná potrzeby náſzé z tych Contribuciy/ y innych
4:
przypadków vchwalonych/ iáko naprędzéy do ſkárbu náſzégo
5:
wróćić máią:
6:
tákże y té długi/ ná któré ſie ſupra fidem publi=
7:
cam zádłużą/ zá przykłádániém pieniędzy z tych wysſzéy pomie=
8:
nionych Contribuciy tu vchwalonych/ wypłácáć máią/ ile
9:
gwałtownieyſzé Rzeczypoſ. potrzeby około téy woyny Ture=
10:
ckiéy dopuſczą.
11:
A dla lepſzégo y porządnieyſzégo tego wſzyſt=
12:
kiégo obmyślawánia/ máią pod ten czás tego niebeſpieczeń=
13:
ſtwá/ mieſzkáć ći pánowie Prowizorowie y Podſkárbiowie
14:
przy oſobie náſzéy/
15:
tám gdźie wedle potrzeby Rzeczypoſpolitéy
16:
my będźiemy/ nie oddaláiąc ſię od nas dáleko: ſex aut ſeptem ab
17:
Aula abſentium niebytnośćią/ innych władza nie ma ſie przery=
18:
wáć.
19:
Tá facultas pánów Podſkárbiów y Prowizorów ma
20:
trwáć do bliſko przyſzłégo Séymu/ ná którym ante omnia, niż
21:
ſię Conſultácye Séymowé poſpolité záczną/
22:
máią y będą po=
23:
winni doſtáteczną liczbę vczynić ſtanóm Rzeczypoſpolitéy ze
24:
wſzytkiégo włodowánia ſwégo/ ſub poena ſuperius ſcripta.
25:
któ=
26:
ra liczbá ieſliby tám nie doſzłá z ich przyczyn: álbo niedoſtáte=
27:
cznie ták z ſtrony nábyćia y ſzáfunku pieniędzy/ czyniona byłá:
28:
tedy támże zárázem bez pozwu/ tanquam in termino perempto=
29:
rio, bez wſzelákich diláciy ſądowych/ my cum ordinibus ſąd v=
30:
czyniémy/ y winy wysſzéy opiſáné/ ná nié/ authoritate conuen=
31:
tus, ſkażemy y extenduiemy.
32:
Co ſie ma dźiać ad inſtigationem
33:
Poſłów źiemſkich/ bądź to wſzyſtkich/ bądź którégokolwiek z
34:
nich. O ſzkody téż ratione praemiſſorum z oſobná ná Trybuna=
35:
le peremptoriè ad inſtantiam tych
36:
którzyby ná tymże bliſkim
37:
Séymie byli ná to z kołá Poſelſkiégo obráni y náznáczeni/ re=
38:
ſpondere y ſatisfacere będą powinni. Iednák ſpólnie wſzyſcy/
39:
nie poiedynkiem: oprócz tego co ma bydź w woyſku/
40:
który/ iá=
41:
ko oſobné ſwé wydatki będźie miał/ ták téż oſobno/ gdźieby li=
42:
czby nie vczynił/ może bydź pozwány. Których to ſzkód zapłá
43:
ty/ czwarta część Aktorowi/ á trzy ná ſkarb Rzeczypoſpolitéy
44:
do Ráwy y Wilná nákazáné bydź máią.
45:
A ſtany tego nie od=
46:
kłádáiąc/ támże ná Séymie z liczby onych kwitowáć máią/ gdy
47:
ią doſtátecznie támże vczynią: tego miánowićie dokłádáiąc/
48:
co zſtrony liczby tákowéy y kwitu/ dwie częśći ſtanów vczynią/
49:
to/ ták ważno bydź ma in hoc ſolo actu, iákoby od wſzyſtkich v=
50:
czyniono było.
51:
A gdy tákowy kwit Prowizorowie pomie=
52:
nieni mieć będą/ iuż zátym ni od kogo nie mogą bydź pozywá=

strona: 444

1:
ni áni turbowáni. Poborców liczbá/ ná Séymie przy liczbie
2:
Prowizorſkiéy bydź ma/ zárázem bez pozwu/ tákże perempto=
3:
riè ſub poena w Vniwerſaléch ná nie ſancita:
4:
którzy tákże przy=
5:
śięgli máią bydź w Grodźiéch/ in primis querelarum caſtrenſi=
6:
um w głównym powiećie Woiewództwá ſwégo/ álbo w tym
7:
grodźie/ którégo nabliżéy Poborcá rezyduie.
8:
Miánuiemy te=
9:
dy Prowizory té/ z Rad Koronnych/ Kśiędzá Woyćiechá Bá=
10:
ránowſkiégo/ Biſkupá Przemyſłkiégo/ Podkánclérzégo Koron
11:
négo: Mikołáiá Firleiá z Dąbrowice/ Krákowſkiégo: Ianá
12:
Hlebowiczá ná Dubrownie/ Trockiégo:
13:
Stániſłáwá Go=
14:
ſtomſkiégo z Lężenic/ Ráwſkiégo: Woiewody. Andrzeiá Opa=
15:
lińſkiégo z Bniná/ Márſzałká Koronnégo: Lwá Sápiéhę/
16:
Kánclérzá Wielkiégo Kśięztwá Litewſkiégo/ Podſkárbiégo
17:
Koronnégo/ który ná ten czás będźie.
18:
Podſkárbiégo Ziemſkiégo
19:
Wielkiégo Kśięſtwá Litewſkiégo/ Dimitrá Háleckiégo. Z Po=
20:
ſłów Ziemſkich/Hieronymá Goſtomſkiégo z Lężenic/ Káſztelá=
21:
ná Nakielſkiégo: Stániſłáwá Cikowſkiégo z Woyſłáwic/ Krá=
22:
kowſkiégo:
23:
Páwłá Orzechowſkiégo/ Chełmſkiégo: Podkomo=
24:
rze. Sebaſtyaná Lubomiérſkiégo/ Stároſtę Sądeckiégo/ y Do=
25:
bczyckiégo: Ianá Płázę ze Mſtyczowá: á do woyſká przy He=
26:
tmánie/ Ianá Schorcá/ Podkomorzégo Málborſkiégo:
27:
z Kśię=
28:
ſtwá Wielkiégo Litewſkiégo/ z Poſłów Ziemſkich/ Andrzeiá
29:
Ciechánowſkiégo/ Hrehorá Máſſálſkiégo/ Podkomorzégo Gro
30:
dźieńſkiégo: á do woyſká przy Hetmánie Litewſkim/ Micháłá
31:
Traczkowicá/ Podkomorzégo Połockiégo.
32:
A ći Prowizoro=
33:
wie/ Będą powinni przy nas mieſzkáć/ y záraz po Wielkiéy nocy
34:
przyśięgę in hanc rotam vczynić tu w Wárſzáwie:
35:
Ia N. przyśięgam/
36:
że zá włożeniem ná mię
37:
władze od ſtanow Koronnych/ ná Séymie Wár
38:
ſzáwſkim bliſko przeſzłym/ w teyże władzey wier=
39:
nie y ſtátecznie ſye záchowam:
40:
ták/ iż w nábywá=
41:
niu ſummy y dźieśiąći kroć ſtá tyśięcy złotych (á w
42:
Litwie/ pięć kroć ſtá tyśięcy złotych) weſpoł z dru
43:
giemi/ żadnego przebránia nie vczynię:
44:
á temi
45:
pieniądzmi nábytemi/ tákże y drugiemi/ z Con=
46:
tribuciy pogłownych/ Poborowych/ y wſzelákich
47:
ná tymże Seymie vchwalonych/ do ręku náſzych

strona: 445

1:
oddánemi/ ták ſzáfowáć y one obracáć będę/
2:
żeby
3:
nie ná inſzą potrzebę/ ieno ná tę z Pogány/ iáko
4:
ieſt w Conſtituciiey opiſano/ y ná to niebeſpie=
5:
czenſtwo Rzeczypoſpolitey były obrácáne. Ktore
6:
niebeſpieczenſtwo iesliby vćichło/ tedy/
7:
cokolwiek
8:
by ich zbywáło/ wiernie Rzeczypoſpolitey docho=
9:
wam/ y onych indźiey nie obrocę/ iedno kędy wo=
10:
la y zdanie ſtanow Rzeczypoſpolitey ná Seymie
11:
będźie: y tych to pieniędzy ná ſwoy prywátny po=
12:
żytek nieobrocę.
13:
A we wſzyſtkich innich powinno=
14:
śćiách mnie zleconych/ około obrácánia tich to pie=
15:
niędzy/ ſpráwiedliwie ſię obchodźić będę. Ták mi
16:
Pánie Boże pomoż/ y święta Ewánielia.
17:
DRVGI VRZĄD
18:
HETMANSKI:
19:
Opátrzność/ przy woynie ſáméy álbo bitwie.
20:
A do obiáſniénia tego vrzędu, té tytuły należą.
21:
((do końca strony t. łać.))

strona: 446

1:
((od w. 1 do 4 t. łać.))
2:
RYCERZKIE PRAWO. ((w. 6 i 7 t. łać.))
3:
ROZDWOIENIE WOYSKA.
4:
Ieſliby ſie rozdwoił nieprzyiaćiél, iákié rozdwoienié náſzégo
5:
woyſká pozwolono było ná ón czás, y iáko ſie poſzykowáć. Dwá
6:
támo Státuty o tym wysſzéy w Kśięgách pierwſzych. Titulo, Woyſko. ((lok.))
7:
OBOZV POLOZENIE.
8:
((w. 14 do 25 t. łać.))
9:
SZYKOWANIE.
10:
Obwieſczenié oſtátniémi liſtámi
11:
wići, ieſli ſie nie ſtáwią ná czás
12:
zámierzony, dobrá trácą.
Támże. Támże w ſtátuciech Zygmunt.

13:
OD obwołánia liſtów w powiećiéch/ káżdy powinien ſie ſtá=

strona: 447

Rycerzkiego práwá Kśięgi śiodme o ſzykowániu woyſká.
1:
wić dobrze vzbroiony/ wedle Státutu/ pod vtráceniem dóbr
2:
ſwoich: to ieſt/ ieſliby ſzykowánia woyſká omieſzkał.
3:
Stároſtowie Duchownych, Gene=
4:
rałowi, to ieſt Hetmánowi, má=
5:
ią bydz poſłuſzni.
6:
STároſtowie Duchownych máią ſwóy lud rządźić:
W tychże ſtátuciech Zygmuntowych.

7:
á
8:
wſzákże ták/ żeby Campiduktorowi álbo Hetmánowi woy=
9:
ſká/ y iego roſkazániu przykłádem innych Setników byli po=
10:
ſłuſzni: á zwłaſczá kiedy do ſzykowánia woyſká przyſtępuie.
11:
Criminale ieſt, nie ſtać pod ſwoią
12:
chorągwią, ſtrzegąc ſwégo
13:
mieyſcá.
14:
QVoniam turpis est pars... á przetóż vſtáwiamy/ áby káżdy w mieyſcu ſwégo ſzyku prze=
15:
ſtawał:
16:
áby/ gdy nádchodźi czás ku woiennéy potrzebie/ y ku
17:
ſámému boiowániu z nieprzyiaćielem/ wiedźiał mieyſce ſwoie/
18:
do którégo ſie ma bráć: y do tego vśiłował ku ſtrzeżeniu ſwo=
19:
iéy chorągwie:
20:
á gdźieby więc ináczéy/ że tákowi máią bydź
21:
poczytáni/ pro deſertoribus: to ieſt/ którzy vćiekáią z potrze=
22:
by: á gdźieby więc tácy ſie znáydowáli w náſzym woyſku/
23:
przez Podkomorzégo źiemie álbo onégo Powiátu/ w którym
24:
mieſzkáią/ álbo ſłużą woynę/ máią bydź poymáni/ y do nas
25:
ku karániu poſtáwieni: á konie ich Podkomorzému máią ſie
26:
doſtáć: á to zá winę y wyſtępek ich.
27:
Siérót, wdów, y Kápłanów cho=
28:
rągiew, w tymze ſzyku ma ſtać
29:
oſobno.
30:
Item/ OSobliwa chorągiew/ y oſobny vfiec ma bydź
31:
tych/ którzy w właſnych perſonách nie ćiągną ná woynę:
32:
iáko

strona: 448

1:
ſą Wdowy/ Kápłáni/ Minorennes, y niemocni: áby w téy mie=
2:
rze zdrádá żadna w Rzeczypoſpolitéy nie znáydowáłá ſie.
3:
Machinarum, álbo ſtátków wo=
4:
iennych ſtraz pilna ieſt w woy=
5:
ſcze: y tych którzy ná ſtraz ál=
6:
bo ná poſłuchy idą.
7:
((w. 7 do 18 t. łać.))
8:
CHORąGIEW ma bydź podnieśioná. ((lok.))
9:
w Láćiń. List ((lok.))
10:
Rotmiſtrz przy ſwéy róćie, okróm róty,
11:
ma mieć z imienia ſwéo ſwóy poczet.
Stephan. Liſt.

12:
A Iż wiele ludźi biorą pieniądze/ którzy téż ſłużbę woienną ná
13:
ſobie powinni niéść/ tedy względem powinnośći ſwéy/ gdyby
14:
przypádło woienné poſpolité ruſzenié/ ma przedśię y powinien
15:
będźie poczet ſtáwić przy ſwoim poczćie/
16:
y opowiedźieć go Ich
17:
M. Pánóm Hetmánóm.
18:
HETMAN z Rotmiſtrzá/ á Rotmiſtrz z Towárzyſzá ſprá=
19:
wiedliwość winien czynić. Támże w Iędrze. Conſt. 1576. má=
20:
ło co niżéy pod wyzſzym Státutem.

strona: 449

Rycerzkiego práwá Kśięgi śiodme o Nagro. rycer. ludźiom.
1:
Plácu nie doſtáć, ieſt ſromotna, y
2:
hániebna rzecz, y winien ſie ie=
3:
den drugiému o to ſpráwić gdy=
4:
by mu zádał, ze niedoſtał plácu.
5:
VStáwiamy/ áby od tákowych żón/ któré załóżnicámi by=
6:
ły/ dźieći álbo potomſtwo ich/ w żadnych dobrách nie dźie=
7:
dźiczyły/ áni żadnéy proerogátiwy Szlácheckiéy miáły.
Tenże w Wár. Liſt.

8:
Gdyż
9:
w potrzebie Woiennéy równy równému wyświadczyć ſie po=
10:
winien/ gdyby go obwiniono/ iż niedoſtał plácu ſwégo.
11:
O tóſz niodoſtanié plácu ieſt for=
12:
má pozwu zgotowána między
13:
pozwy Inſtigatorſkiémi, témi
14:
ſłowy.
15:
Item/ Iżeś ty w bitwie plácu nie doſtał/ alias vćiekł.
16:
Wysſzéy w piérwſzych kśięgách. ((lok.)) w Reye=
17:
ſtrze pozwów ((lok.))
18:
TRZECI VRZĄD
19:
HETMANSKI:
z Przywile. Iágełło. Liſt.

20:
Po woynie álbo bitwie/ porządnie á nie płocho
21:
ſye odpráwowáć:
22:
A do tego, té Tytuły należą.
23:
DONATIVA.
24:
O zapłáćie y dárowániu Rycérzkim
25:
ludzióm.
26:
MAiąc baczenié ná wiárę wielką/ y ná ſłużby záwżdy wier=

strona: 450

1:
né/ którémi Pręłaći/ Pánowie/ Przełożeni/ Szláchtá/ y wſzy=
2:
ſtko Króleſtwá náſzégo Rycérztwo iuż rádząc/ niegdy téż ná
3:
woynách/ y innych przypadkách y przygodách
4:
vprzéymą cnotą
5:
knam przyſtawáiąc/ wdźięczną chęć nam pokázowáli/ y bez
6:
przeſtánku pokázuią/ y ieſcze tym więcéy ná przyſzłé czáſy poka=
7:
záć mogą: z tych tedy przyczyn Królewſkiéy ſczodrobliwośći
8:
náſzéy/ dáry v nas ſobie záſłużyli.
9:
Imioná ná Królá Kádukiem przy=
10:
pádłé po Szláchćie, záśię Szlá=
11:
checkiému ſtanowi maią bydz
12:
rozdawáné.
z Przywile. Zyg. Aug.
Zyg. III. Liſt.

13:
A Iż iuż od tego czáſu rozdawánié dóbr ſtołu w Wielkim
14:
Kśięztwie Litewſkim vſtáć ma: wſzákóż imioná którékolwiek
15:
z Domów Kśiążęcych y Szlácheckich y Páńſkich ku ſtołowi
16:
Ieo Królewſkiéy M. potym przypádáć będą/
17:
té tákowé imio=
18:
ná Ieo Królewſkiéy M. wedle woléy y łáſki ſwéy Króléwſkiéy
19:
rozdawáć ma/ ták Polſkiégo iáko y Litewſkiégo Szlácheckié
20:
go narodu ludźióm/ áby ſie tym ſłużbá Ziemſka Woienna nie
21:
zmnieyſzáłá.
22:
Donácia ná woynie Podbiél=
23:
ſkiému.
24:
ZA znácznémi y krwáwémi zaſługámi Vrodzonégo Pio=
25:
trá Podbiélſkiégo/ któré pokázował/ zá świętéy pámięći Kró=
26:
lá Stephaná przodká náſzégo w Woynách przećiw Moſkie=
27:
wſkiému/ gdźie y vſczérbienié zdrowia ſwégo odnióſł z ran.
28:
Zá co ácz zárázem támże ná woynie pod Lukámi dożywoćiem
29:
ieſt opátrzón Wióſką Sérkowczyzną/ potym pode Pſko=
30:
wem puſtynią Bezſolicą práwem dożywotnym/ któré my mu
31:
we wſzem ápprobuiemy:
32:
y nád to dwá tyśiącá złotych/ ná
33:
téyże máiętnośći która leży w Stároſtwie Owruckim/ á Wo=
34:
iewództwie Kiiowſkim/ onému y potomków iego zápiſuiemy/

strona: 451

Ryterzkiego práwá Kśięgi śiodme o Więźniách.
1:
zá pozwoleniém wſzech ſtanów Koronnych/ iáko o tym Przy=
2:
wiléy náſz obmawia ſzérzéy.
3:
Item, Minutiora bona w Inflantćiéch: nagrodá vbogich
4:
páchołków, Item, Titulo, Merita. w piérwſzych kśię=
5:
gách. ((lok.))
6:
WIĘZNIOWIE
7:
SWOI Y NIEPRZYIACIELSCY.
8:
Więznie z niewoléy wybáwiáć, a
9:
ieſli ſzkody iákié ná woynie po=
10:
pádli: Król im powinien nágrá=
11:
dzáć.
Lódwik. Liſt

12:
IEſliby naiazd iáki nieprzyiaćielſki ná rzeczoné Króleſtwo
13:
zkąd przypadł: tedy Szláchtá Koronna ku odpędzeniu ich ſro=
14:
gośći ma ſie záſtáwić ze wſzyſtką ſwą mocą.
15:
A ieſliby téż zá
16:
czáſu pánowánia náſzégo/ álbo potomków náſzych/ dla woy=
17:
ny zá gránice Króleſtwá iecháć nam byłá potrzebá/ álbo
18:
táſz Szláchtá przy bytnośći náſzéy z którémikolwiek nieprzy=
19:
iaćioły ná woynie potkánié vczyni/
20:
á niektórzy z nich w tymże
21:
potkániu będą poymáni/ álbo zátrzymáni/ álbo y ſzkody bądź
22:
máłé bądź wielkié podéymą w rzeczách y oſobách/ tedy im to
23:
doſtátecznie nágrodźimy.
24:
Kto więzniá przywiedzie, kopę
25:
zan wezmie.
26:
IEſli kto z náſzych przełożonych z ſzláchty/ Pánów/ álbo o=
27:
bywátelów którégo ábo któré więźnie/ którégokolwiek ſtanu ábo
28:
záwołánia y przełożenia będącégo poymn/
29:
onému álbo onym
30:
obiecuiemy od káżdégo tákowégo więźniá dáć y zápłáćić iednę
31:
kopę monety w króleſtwie bieżącéy: á więźniá ſobie wźiąć ma=
32:
my/ ábyſmy go ná ſię ſzácowáli.
Włá. Iág. w Iedlnéy Liſt.

33:
Wyiąwſzy mieſczány y proſtégo

strona: 452

1:
ſtanu ludźie: któré ſzácowáć będą oni/ którzy przywiodą/
2:
álbo ie poymáią/ wedle woléy ſwéy.
3:
O tym śiłá in pactis conuentorum z Królem Stepha=
4:
nem. w ártykule ſzóſtym. List ((lok.))
5:
((w. 5 do 12 t. łać.))
6:
O czym téż niemáło znaydźieſz. Titulo, Stipendiati, álbo
7:
Zołniérze. ((lok.)) kędy ono y część pieniędzy każe
8:
záchowáć dla nagród.
9:
O NIZOWYCH Y POGRA=
10:
nicznych ludźiách: á tákze o po=
11:
hámowániu ſwowolenſtwá ich.
12:
Z Strony ludźi ſwowolnych Woiewództw Ruſkiégo y
13:
Podolſkiégo y inſzych/ którzy przeieżdżáiąc gránice Koronné/
14:
zágránicznikóm gwałty y ſzkody czynią:
15:
páktá z poſtronnémi
16:
páńſtwy ſąśiády Koronnémi wzruſzáią/ nic nie bacząc ná nie=
17:
beſpieczeńſtwo Rzeczypoſpolitéy/ któréby zá czáſem ztąd v=
18:
róść mogło.
19:
Deputuiemy Kommiſsarze náſzé z Séymu ni=
20:
nieyſzégo/ którzy wſzyſtkié té ſwowoleńſtwá ſądźić y káráć má=
21:
ią do przyſzłégo Séymu tylko.
Zyg. III. w Wár. Liſt.

22:
Plebeios ná gárdle karáć/ któ=
23:
ré plebeios pánowie ich/ álbo v którychby byli áreſtowáni/ ál=
24:
bo ich pozew záſtał/ poſtáwić ná roku permptoriè. A gdźie=
25:
by vćiekł/ przyśięgę vczyni/ iáko non dedit cauſam aufugendi.

strona: 453

áni o nim wié: tákże Areſt y pozew go v nich nie záſtał.
Rycerzkiego práwá Kśięgi śiodme o Nizo. y pográ. ludźiách.
1:
A
2:
Szláchćice ośiádłé Státutem Koronnym de guerris vczynio=
3:
nym ſądźić y káráć máią. A gdźieby ſie co téż trudnégo trá=
4:
fiło/ zwłaſczá z ośiádłémi Szláchćicámi/ czemuby rozſądkiem
5:
ſwym zdołáć nie mogli/ tedy do nas iáko narychléy pro infor=
6:
matione poſłáć máią.
7:
Tákże nieośiádłégo Szláchćicá karać
8:
y ſądźić/ nie odſyłáiąc pro informatione do nas/ podług wyſtę=
9:
pku káżdégo. A ieſliby Szláchćic nieośiádły nie ſtánął/ tedy
10:
ma bydź odeſłan ná Séym ná wywołánié y publikowánié be=
11:
zecnym.
12:
A ták máią czynić ſpráwiedliwość iáko z rzeczy prze=
13:
ſzłych/ ták y przyſzłych/ do Séymu przyſzłégo wysſzéy miáno=
14:
wánégo/ ná którym wieczny obyczay téy tám ſpráwiedliwo=
15:
śći y pohámowánié tych ſwowoleńſtw laudo communi ſtatu=
16:
um opátrzemy.

strona: 454

1:
SWEMV M. PANV.
2:
IEO M. PANV PAWŁOWI
3:
ORZECHOWSKIEMV,
4:
PODKOMORZEMV
5:
Chełmſkiému.
6:
DObrze ſie oddáie, chwáłá Bogu R.P. náſzá Chełmſka źiemiá:
7:
bo w krótkim czáśie zá mégo wieku, wiele ztąd wyſzło zacnych
8:
ſtróżów R.P.
9:
Iákub Vcháńſki, Arcybiſkup Gniéźnieńſki, iákiéy
10:
był zacnośći, pámiętno iest ludźióm: Hetmáná opátrznégo, ſer=
11:
decznégo, vmieiętnégo, y wielce ſczęśliwégo, Ianá Zamoyſckiégo,
12:
táſz źiemiá náſzá R.P. poświęćiłá:
13:
Rey ſławnéy pámięći, człék
14:
wielkiéy wźiętośći, y Poétá ſławny, z tegóż powiátu wyſzedł:
15:
Mikołay Sienicki, iáko długo w Rzeczypoſpolitéy kwitnął, wy=
16:
mówcá zacny: to iest w pámięći ludzkiéy.
17:
Ale y W.M. w tym
18:
poczćie muſzę policzyć, gdyż poſługi W.M. nie ſą táiemné in omni=
19:
bus ſubſellijs, á té y ná Séymiéch dobrze ſą ſławné y wiádomé:
20:
Czego mi wſzyſcy nemine reclamante poświadczyć muſzą.
21:
A iżem
22:
tu do Podkomorzkiégo práwá przyſzedł, tedy ná znák obſerwánci=
23:
iéy moiéy przećiwko W.M. mému M. Pánu, té Kśięgi regundo=
24:
rum finium ofiáruię.

strona: 455

1:
OSME KSIĘGI
2:
PRAWA
3:
GRANICZNEGO
4:
MIĘDZY DZIEDZINAMI GRVNTOW:
5:
Y O INNYCH VRZĘDZIECH
6:
PODKOMORZEGO: Z PRAWA,
7:
STATVTV, Y Z POSLEDNICH
8:
CONSTITVCIY, O KAZDEY O=
9:
SOBNO RZECZY RZĘDEM AR=
10:
TICVLATIM KV LACNIEYSZE=
11:
MV POIĘCIV WESPOŁ ZNIESIONE.

strona: 456

1:
OSMA TABLICA
2:
PRAWA GRANICZNEGO. PERSONY, PODKOMORZY. SVRROGATOR. KOMORNIK. POWODOWA STRONA. POZWANA STRONA. COLLATERALES. Przednieyſzy vrząd Podkomorzki/ gránice wieźdź: ktorego Aktu ſą trzy częśći.
3:
I. Przed fundowániém Iuriſdiciiéy poſtępek práwny: podkomorzy. Aktá Podkomorzkié.
4:
II. Po fundowániu Iuriſdiciiéy ſámych Akt, y porządek czyniénia gránic: Bona indiſlimitata. Kopce. Miernik. Dźiał. Miedzá.
5:
III. Trzećia część proceſſu gránicznégo po ſkończeniu sypánia gránic: do czego té Tytuły y ich Státuty trzebá rewidowáć: Apellácią. Swiádkowie. Kopce. Minorennes. Tutores. Salaria. Są potym iné minora officia Vrzędy ná Podkomorzégo włożoné.
6:
Bydź delátorem, ktoby z obywátelów iego ná woynie chorągwie nie pilnował. Item, O mężobóyſtwie, gdyby ſie w powiećie tráfiło bydź delatorem. Item, Dozorcą przeiázdów dobrych moſtów. Item, Ná Kommiſſiách bywáć.

strona: 457

1:
PODKOMORZY.
2:
O electiiéy Podkomorzégo, y
3:
ſądu Ziemſkiégo.
4:
ELekcią ná obieránie Vrzędni=
5:
ków ſądu Ziemſkiégo/ poſt ceſsum vel
6:
deceſsum którégo z nich/ wedle ſtárégo
7:
zwyczáiu/ Woiewódá/ & in defectu
8:
Ká=
9:
ſztelan główny onégo Woiewództwá/
10:
álbo źiemie/ nadáléy ſześći niedźiél złożyć
11:
ma/ ná mieyſce zwykłé. A gdyby Wo=
12:
iewodá onégo Séymiku do ſześći nie=
13:
dźiél nie złożył/ tedy to będźie Káſztelan powinien vczynić.

strona: 458

1:
Tymże obyczáiem Podkomorzégo źiemſkiégo elekcia ma do=
2:
chodźić/ który téż przyśięgły bydź ma od tego czáſu/ exceptis
3:
modernis poſſeſſoribus do daty téy Conſtituciiéy.
Zyg. Aug. w Lubli.
Zyg. III. Liſt. ſtá.

4:
A tákowé
5:
elekcię opátruiemy eadem ſecuritate, iáko y Trybunálſkich
6:
Sędźiów.
7:
O przyśiędze Podkomorzów, ná
8:
którą przedtym nie byli
9:
powinni.
10:
POdkomorzowie wedle ſtárégo zwyczáiu/ nie powinni
11:
przyśięgi czynić/ gdyż bywáią od nas onerowáni Fide, Con=
12:
ſcientia, & honore. Wſzákże ich Komornicy przyśięgi na Ro=
13:
céch źiemſkich czynić/ y ośiádłémi bydź máią.
14:
Formá przyśięgi Podkomorzégo.
15:
Ia N. Przyśięgam Pánu Bogu/ iż ſpráwie=
16:
dliwie według páná Bogá/ práwá piſánego/ ſprá
17:
wiedliwośći controwerſiy ſtron ſądźić/ tychże con=
18:
trowerſiy pilnie słucháć/ y one prziymiwác.
19:
Ták
20:
że znáki grániczne y podobieńſtwá ich vważáć/ y
21:
wiernie opiſowáć: ktemu kśięgi ſwe/ y przodkow
22:
ſwych/ wiernie chowáć/ y w nie wpiſowáć będę.
23:
ná którym ſądźie nie mam mieć względu ná ża=
24:
dną oſobę:
25:
ták przyiaćielá/ iáko y nieprzyiaćielá:
26:
bogátego y vbogiego: gośćiá y ſwoiego: nikomu
27:
w tym moim ſądźie/ żadney przyiaáźni y nieprzy=
28:
iáźni niepokázuiąc: y dáru ni od kogo względem
29:
tego ſądu nie biorąc.
30:
Ták mi Pánie Boże po=
31:
moż/ y tá święta Ewányelia.

strona: 459

Podkomorzkiego práwá Kśięgi oſme o Podkomorze. áktách.
1:
SVRROGATOR.
2:
Ieſli kto gránice ma mieć z
3:
Podkomorzym.
Zyg. Aug.

4:
GDźie kto z Podkomorzym ma o gránice czynić/ tedy ma
5:
Podkomorzy v nas wźiąć ſurrogácią. A gdźieby niechćiał/
6:
tedy temu/ który ma z nim ákcią/ wolno będźie v nas iéy pro=
7:
śić: á Káncellária náſzá będźie ią winná dáć.
8:
KOMORNIK.
9:
KOMORNIK więtſzą władzą miéwał Podkomorzki, y ná
10:
ſądźiéch y ná Rocéch. ((lok.))
11:
Salarium tegóż Komorniká niżéy znaydźieſz w kśięg. 10.
12:
A ize ma bydz przyśięgły tenze
13:
Komornik y ośiádły.
14:
WSzákże ich Komornicy/ to ieſt (Podkomorzów) przyśię=
15:
gi ná Rocéch źiemſkich czynić/ y ośiádłémi bydź máią.
16:
AKTA PODKOMORZKIE.
17:
Podkomorzy ſwoié ſkazánié o=
18:
tworzyſtym liſtem ma oznáy=
19:
mić do Ziemſkiégo Sądu.
20:
KTórégo Dekretu y wſzyſtkiégo poſtępku tákowych gránic
21:
Podkomorzy przez ſwóy otworzyſty liſt ma dáć znáć ſądowi
22:
źiemſkiému ná Rocéch źiemſkich/ któré nabliżéy będą miáły
23:
bydź:
Zygmunt w Piotrk. Liſt.

24:
który liſt Podkomorzégo przez powodá przynieśiony ſąd
25:
źiemſki do kśiąg źiemſkich ma wwiéść ná wieczną pámięć.
26:
A W MAZOWSZV Akt Podkomorzy iáwnych nie máią ták
27:
w mocy, ále do źiemſtwá áktykuią. In exceptis Státut. Mázo=
28:
wec. List ((lok.))

strona: 460

1:
PODKOMORZOW niektórych priuilegiata officia.
2:
o Krákowſkim naprzód.
3:
Krákowſkiégo Podkomorzégo vrząd/ y do Solnych Zup
4:
ſie śćiąga. O czym znaydźieſz w 6. kśięgách List. ((lok.))
5:
Podkomorztwo Rózánſkié.
6:
ZIemi Różáńſkiéy y Mákowſkiéy Podkomorzégo oſobnégͦ/
7:
tákiéż po śmierći moderni poſſeſſoris damy/ y dáć obiecuiemy.
8:
Podkomorztwo Czérskié.
Zyg. Aug. w Piotrk. w Conſti.

9:
POdkomorzégo Czérſkiégo y iurisdicią iego we wſzyſtkich
10:
pręrogátywách porownywamy z inſzémi Koronnémi/ ták iżby
11:
wſzelákié ſpráwy vrzędowi iego należącé tym ſpoſobem iáko
12:
inné w Koronie odpráwowáły ſie/ wedle práwá poſpolitégo
13:
Koronnégo.
14:
Y to zá zwyczay máią. Iże kędy gránice Szlácheckié do
15:
gránic Woiewództwá drugiégo przybiégáią, tám dwu Pod=
16:
komorzów, álbo y trzech, ieſli y trzećiéo ſie dotyka, wywodzą.
Zyg.III. w Wár. Liſt.

17:
PIERWSZA CZĘSC
18:
PROCESSV
19:
GRANICZNEGO:
20:
Poſtępek práwny zſtrony gránic dźiedźictw
21:
przed fundowániem Iurisdiciiey.
22:
Zygmunt Król w iednoſtáyność
23:
práwo grániczné przywodzi,
24:
tákſę odrzuca.
25:
ACz rozmáité były obyczáie w rozgrániczeniu dóbr z oboiéy
26:
ſtrony dźiedźicznych do tego czáſu w źiemiách náſzych/ Kráko=

strona: 461

Podkomorzkiego Práwá Kśięgi oſme o Gráni. przed fund. iuriſ.
1:
wſkiéy/ Sędomiérzkiéy/ Lubelſkiéy/ Ruſkiéy/ Bełſkiéy/ y Po=
2:
dolſkiéy/ y tákże w powiećiéch tych źiem.
3:
Wſzákże my/ áby ie=
4:
dnoſtáyné nápotym rozgrániczenié dóbr tákowych dźiedźicz=
5:
nych/ y we wſzyſtkich źiemiách przerzeczonych bywáło/ zá ie=
6:
dnoſtáyną Rádnych pánów náſzych rádą/ y tákże zá zezwole=
7:
niem Poſłów źiem przerzeczonych vſtáwiamy/ y ten porządek
8:
czyniémy:
9:
áby káżdy pozywáiąc do ſądu Ziemſkiégo o vczynie=
10:
nié gránic nie kładł pieniężnégo ſzácunku/ ále proſto powodo=
11:
wa ſtroná tego/ z którym gránice mieć ma/ pozówie o powódz=
12:
two tym obyczáiem.
13:
Pozew ná gránice przećiwko ſtronie,
14:
z którą gránice máią bydz.
15:
KTóry ćię pozywa ku vczyniéniu gránic między dobry ſwé=
16:
mi N. dźiedźicznémi wśią N. z iednéy ſtrony/ á twoiémi téż
17:
dźiedźicznémi N. z drugiéy ſtrony:
18:
ábyś ſie przypátrował/ gdy
19:
mu powództwo ſkażą mocą tego pozwu: ná co práwnie bę=
20:
dźieſz odpowiádał.
21:
Przećiwko ſąśiádóm przyśćiennym,
22:
ieſli ſą, weſpółek pozwánym o
23:
gránice, iáko ma bydz poſtąpio=
24:
no: áby ná polu nie przekázowáli
25:
gránic.
26:
A Ieſliby inni ſzláchćicy byli/ máiąc w ſąśiedztwie dźiedźic=
27:
twá/ których śćiány przyległy z dźiedźictwy z témi/ między któré=
28:
mi máią bydź gránice/ y mniémieliby ſie mieć iákié intereſse zá
29:
tą przyległośćią do tákowych gránic:
30:
tákowi téż ſąśiedźi ścien
31:
ni przez powodá ná ieden rok/ iáko y ten z którym gránice wio=
32:
dą/ máią bydź przypozwáni do ſądu źiemſkiégo:
Tenże. Liſt. Zygmunt w Piotrk. Liſt.

33:
y iáko z prze=
34:
dnieyſzą ſtroną/ ták téż z nimi przez powodá ma bydź poſtąpio=
35:
no/ áby ná roku polnym gránic nie mogli przekázywáć.

strona: 462

1:
Spoſób pozwu do ſądu ziemſkiégo,
2:
przećiwko ſąśiádóm przyśćien=
3:
nym, którzy ku onym gránicóm
4:
przyległość máią.
5:
POzywa was ku przeſtrzégániu śćiány wáſzéy/ ieſli którą
6:
rozumiéćie ſie mieć do wśi álbo dźiedźiny iego przyległą N.
7:
któré dobrá ſwoié dźiedźiczné przerzeczony N. chce rozgráni=
8:
czyć/ gránicámi/ y znáki gránicznémi z dobry N. ſzláchetnégo
9:
N. dźiedźicznémi:
10:
o któré gránice pozwał przerzeczonégo N.
11:
iáko Principałá/ á was iáko śćienniki: ábyśćie ſtánęli/ y po=
12:
wództwo temu N. powodowi przyználi:
Tenże. Liſt. Zygmunt w Piotrk. Liſt.

13:
y ábyśćie pilnowá=
14:
li/ gdy mu będźie ſkázowano przez ſąd powództwo przećiwko
15:
przerzeczonému N. iáko Principałowi/ y przećiwko wam iáko
16:
śćiennikóm: ábyśćie ná przerzeczoné rzeczy wedle práwá od=
17:
powiádáli.
18:
Mieyſce ná polu gdźie dekret feruią, y Iuriſdicią fun=
19:
duią, in ea ſecuritate iest, iáko izbá ſądowa źiemſka. ((do w. 15 t. łać.))
20:
w Láćińſkim Stát. ((lok.))
21:
Ieſli pozwány, áni ná piérwſzym,
22:
áni ná wtórym roku nie ſtánie,
23:
tedy powodowa ſtroná ma bydz
24:
odeſłána ná pole, z przyſądze=
25:
niem powództwá.
26:
IEſli pozwány ná piérwſzym roku nie ſtánie/ ma bydź zdan
27:
w Kontumáciiéy:
28:
á ieſli ná wtórym roku y tym záwitym nie
29:
ſtánie/ w zyſku powództwá przez powodową ſtronę ma bydź
30:
zdan: przez któré zdánié iuż otrzyma powództwo ná pozwá=
31:
nym zá tákim ſkazániém ſędźiégo.
32:
A vczyniwſzy tákowé zdá=
33:
nié w zyſku/ ſąd odeſzle powodá zá otrzymániém powództwá

strona: 463

Podkomorzkiego práwá Kśięgi oſme o Gráni. przed fund. iurisd.
1:
ná pole do Podkomorzégo źiemſkiégo/ álbo iego Vrzędu/ iáko
2:
do Exekutorá tákowégo ſkazánia.
3:
Vczyniwſzy tákowé zdánié, tákowy
4:
poſtępek ma bydz ná pole.
5:
POtym Podkomorzy po tákowym zdániu y innoteſcentią
6:
ma przez ſwóy pozew pozwáć ſtrony przed śię/
Támże.

7:
álbo przed V=
8:
rząd ſwóy/ ná mieyſce gránic/ álbo róznice/ pewny rok záwity
9:
náznáczywſzy/ y roſkázuiąc zdánému/ áby ſtánął przećiwko po=
10:
wodowi ku widzeniu y pilnowániu:
11:
gdy vrząd powodowa
12:
ſtroná powiedźie ku ſypániu y czyniéniu gránic/ między dobry
13:
przerzeczonémi: y ku pilnowániu y ſłuchániu/ gdy powód bę=
14:
dźie przyśięgał z świádki ná ſpráwiedliwé wiedźienié y ſypá=
15:
nié gránic.
16:
Téy Innoteſcentiiéy pozwu formę znaydźieſz w Metri=
17:
ce w częśći trzećiéy. Ták przećiwko powodowéy ſtro=
18:
nie, iáko y przećiwko przyśćiennikóm.
Ian Olbr. w Piotrk. Liſt.

19:
Podkomorzy nie ma przewłáczáć
20:
roku ſtronam: wyiąwſzyby ſie
21:
zwolili, álbo przyczyná do tego
22:
byłá.
23:
GDy częſtokroć Podkomorzowie álbo ich Komornicy prze=
24:
właczáli gránice/ álbo z folgi niektóréy/ álbo zá potrzebą ie=
25:
dnéy ſtrony/ choćia druga niechćiáłá:
26:
zkąd przez tákowé z łáſki
27:
przekłádánia roków omieſzkánié ſie przydawáło: My temu błę
28:
dowi zábiégáiąc ſkázuiemy/ y ſkazáliſmy/ áby ná wieki było cho=
29:
wano:
30:
iż od tych czáſów Podkomorzowie wſzyſtkich źiem/
31:
wſzyſtkiégo króleſtwá/ Roków gránicznych ſami przez śię zá
32:
ſwym chceniém przećiwko porządku práwá/ nie máią przekłá=
33:
dáć/ pod winą cztérnaśćia grzywien:
34:
która ma bydź przez nas
35:
wyćiągáná od tákiégo/ któryby ináczéy vczynił. Wyiąwſzy
36:
żeby do tego ſpólné zwolenié przyſtąpiło/ álbo żeby ſie przyczy=
37:
ná ſłuſzna álbo práwna przytráfiłá.

strona: 464

1:
DRVGA CZĘSC
2:
PROCESSV
3:
GRANICZNEGO.
4:
Przy ſámym iuż wiedźieniu gránic/ gdy iuż
5:
vrząd Podkomorzki funduie ſwą Iurisdicią.
6:
Któré dilácię pozwány czynić moze.
7:
MOże pozwány rok tákowy polny prawdźiwą niemocą
8:
odłożyć: tákże y o więtſzą rzecz/ ále nie ináczéy.
Zygmunt w Piotrk. Liſt.
Iágełło w Kráko. y w Wárćie. Liſt.

9:
Który vkaze znácznieyſzé znáki grá
10:
nic, tego Podkomorzy pode czćią
11:
y ſumnieniém ma przypuśćić ku
12:
dowodowi: á gdzie oboiá ſtroná
13:
znáków nie ma, powodowi z świád
14:
ki ma bydz dowód dopuſczon.
15:
OKoło gránic náſzéy ſzláchty ták bydź chcemy obwárowá=
16:
no/ ieſliby ſie przydáło/ iż ten który ſie o gránice práwuie/ zá=
17:
grániczné znáki pokazał/ kopce przynamniéy trzy/ álbo znáki zná=
18:
czné w polách/ któré viázdy zową:
19:
á w leśiéch znáki ná kſztałt
20:
krzyżá vczynioné/ iáko ieſt obyczay: tedy Podkomorzy náſz o=
21:
négo/ który lepſzé y znácznieyſzé znáki álbo kopce pokaże/ roze=
22:
znawáiąc podeczćią y ſumnieniém będźie miał/
23:
y będźie powi=
24:
nien przypuśćić ji ku dowodowi. A gdźie oboiá ſtroná zná=
25:
ków znácznych między dźiedźinámi nie będźie miáłá/ tedy po=
26:
wodowa ſtroná ku dowodowi gránic/ iáko wedle Práwá ieſt/
27:
z świádki ma bydź przypuſczoná.

strona: 465

Podkomorzkiego práwá Kśięgi oſme o Gráni. w fundo. Iurisd.
1:
Zdány v ſądu ziemſkiégo y condem=
2:
nowány, nie ma przypuſczony bydz
3:
ku zadnému controwertowániu ál=
4:
bo rozpirániu ná polu:
5:
á choćby
6:
téz liſtowné álbo inné dowody po
7:
ſobie znácznieyſzé pokázował, te=
8:
dy przedśię Podkomorzy ieno ná
9:
w wiedzienié powodowéy ſtrony y
10:
ná przyśięgę z świádki pátrzyć ma.
11:
NA którym roku polnym iuż ſie nie będźie godźiło pozwá=
12:
nému iákich ſporów czynić przed Podkomorzym/ álbo iego V=
13:
rzędem około powództwá/ któré iuż w ſądźie źiemſkim vtrá=
14:
ćił:
15:
ále powód powiedźie vrząd wedle ſwéy woléy y ſwégo ſu=
16:
mnienia/ y vczyni gránice kopce ſypiąc/ y inné znáki czyniąc/
17:
nic nie bacząc ná iáki ſpór pozwánégo/ áni ná żadné dowody
18:
liſtowné álbo znáki ſłuſznieyſzé: ieſli ná ten czás iákié będźie v=
19:
kázował.
20:
Któré rzeczy gdy ſie ſkończą przy oſtátnim y naro=
21:
żnym kopcu/ przyśięże powodowa ſtroná z ſześćią świádków
22:
ſobie w rodzáiu równych ná prawdźiwé y ſpráwiedliwé grá=
23:
nice/ iż nic źiemie áni dźiedźiny pozwánéwu nie vięłá/ áni iéy
24:
oddaliłá.
25:
Ten Státut Zygmuntá Królá zda ſie bydź przećiwny v. 2.
26:
Státutem Iágełłowym v. 2. Bo powództwo przedtym Podkomorzy
27:
ná polu przyſądzał, á tu Sędźia. Tu nie każe controwertowáć
28:
ná polu:
29:
A tu Iágełło temu kto trzy kopce pokaże przysięgáć y po=
30:
wództwo przyſędzáć. Przeto tu trzebá elucidowánia. bo gdźieby
31:
ná poſzlednim przeſtáć miáło (choćby práwy ſłuſznieyſzé znáki po=
32:
kazał) tedy coś graecum ſie widźi: wyiąwſzy per contumaciam v=
33:
tráćił, to iuż iure fit iuſtè fit.
34:
Ale Sędźia niewidźiánéy rzeczy nie
35:
może ſkázáć ták iáko Podkomorzy ná polu. Trzebá tu roztrzą=
36:
śniénia: bo Podkomorzy nie ták ma bydź ſeruile pecus, áby nie
37:
miał obaczywáć: Coecus coecum ducit.
38:
Zda ſie, że powodowi
39:
Podkomorzy miał bydź moderátorem, choćiaż o powództwo nie ma
Zygmunt w Piotrk. Liſt.


strona: 466

1:
ſądźić práwá, któré iuż w źiemſtwie vtráćił raz. Ale y Káźimié=
2:
rzów Státut.
3:
Podkomorzy w gránicách naprzód
4:
y náde wſzyſtko ma pátrzyć przy=
5:
rodzonéy gránice, to ieſt poto=
6:
czká, álbo rzéki miedzy dziedzi=
7:
ctwy płynącéy, álbo rzéczyſká
8:
nowégo y ſtárégo: któré dzie=
9:
dzictwá dzieli.
10:
ZA częſtym ſwarem między poddánymi náſzymi około grá=
11:
nic między dźiedźictwy ich/ któré czynioné bydź máią/ trudné y|
12:
ćiężkié niekiedy wſczynáią ſie pytánia: z których przymnaża ſie
13:
nakłádów/ y wielkiéy pracéy bywáią podlegli ći/ którzy o grá=
14:
nice niezgadzáią ſie.
15:
A iż rzéki y rzéczyſká z wielkiéy częśći mię=
16:
dzy dźiedźictwy/ y ośiadłośćiámi/ wśiámi/ płyną y ſą: á ták ie=
17:
ſli któré wśi álbo dźiedźictwá o gránice zgadzáią ſie z którą rzę=
18:
ką/ álbo potokiem/ który śrzodkiem płynie:
19:
ieſli między tákowé=
20:
mi dźiedźictwy niémáſz gránic z práwá vczynionych/ tedy ká=
21:
żda z onych dźiedźin ma mieć ſwóy brzég onéy rzéki álbo poto=
22:
ká/ który ſie ſkłania do onéy dźiedźiny.
23:
A tákowa rzéká álbo
24:
potoczek ma bydź zá gránice miáná: która rzéká álbo potoczek/
25:
ieſli opuśćiwſzy piérwſzé rzéczyſko/ przez inſzé mieyſcá ſwoie
26:
ſzćié y płynienié obróći/ przez pomocy ludzkiéy właſną mocą/
27:
tedy przedśię przyrodzoné piérwſze rzéczyſko/ kędy piérwéy wo=
28:
dá ſzłá/ ma bydź zá prawdźiwą gránicę onych dźiedźictw:
Káźimierz w Wiſlicy. Liſt.

29:
w
30:
któréy ſtáréy rzéce álbo potoku/ álbo w ſtárym rzéczyſku ludźie/
31:
którzy z oboiéy ſtrony dźiedźiny mieſzkáią/ wolnie będą łowić:
32:
iáko przedtym czynili/ gdy wodá ſwym piérwſzym y ſtárym
33:
rzéczyſkiem ſzłá.
34:
Ale ieſli tá rzéká álbo potoczek przez dowćip
35:
ludzki obrócón będźie od ſtárégo płyniénia y rzéczyſká/ ták żeby
36:
w inné nowé rzéczyſko wpadł/
37:
tedy ono nowé rzéczyſko dźie=
38:
dźiny ma dźielić: y tákże ma dáć/ iáko ono ſtáré rzéczyſko zwy=
39:
kło/ ieden brzég iednéy dźiedźinie/ á drugi drugiéy: między któ=
40:
rémi płynie.
41:
A gdy zá tą przyczyną/ to ieſt/ gdy zá domyſłem

strona: 467

Podkomorzkiego práwá Kśięgi oſme o Grán. w fund. Iurisd.
1:
y zá dowćipem ludzkim rzéká ſie odwróći/
2:
tedy iedná z dźie=
3:
dźin onych/ to ieſt/ przy któréy zoſtáie ſtáre rzéczyſko/ wſzyſtkę y
4:
cáłą ma mieć właſność w rzéce/ w brzegách ſtáréy rzéki álbo
5:
potoká.
6:
A ieſliby pozwány ná polu nie ſtá=
7:
nął, tedy przedśię powodowa
8:
ſtroná ná gránice przyśiądz ma:
9:
á Podkomorzy ma dekret vczy=
10:
nić potwiérdzáiąc oné gránice.
11:
A Ieſli ná tákowym roku polnym pozwány nie ſtánie/ y bę=
12:
dźie niepoſłuſzny/ tedy przedśię Podkomorzy/ álbo iego vrząd
13:
będźie powinien powodowéy ſtrony náſzládowáć/ y czynić grá
14:
nice wedle wiedźienia iego:
15:
á przy oſtátnym y narożnym kop=
16:
cu powód przyśięże z świádki/ nic nie bacząc ná niebytność po=
17:
zwánégo/ tylko przy bytnośći vrzędu Podkomorzégo.
Zygmunt w Piotrk. Liſt.

18:
Któré
19:
gránice przerzeczonym ſpoſobem vczynioné/ y przyśięgą po=
20:
wodową popráwioné/ Podkomorzy álbo iego vrząd ſkaże ná
21:
wieki trwáć/ y áby ná wieki były dźierżáné.
22:
A ten Dekret álbo ſkazánié przez otworzyſty list ſądowi
23:
źiemſkiému ma oznáymić opiſawſzy. Który Státut cá=
24:
le maſz wysſzéy. ((lok.))
25:
O KOMMISSARSKICH gránicách zebránié krótkié,
26:
dla obiáſnienia gránic źiemſkich:
27:
ále niżéy w kśięgách iedenaſtych
28:
ſzérzéy Státuty maſz. Nie wedle liſtów y znáków w nich opiſá=
29:
nych, ále wedle świádectwá ſtárców między dobry Królewſkiémi
30:
gránice máią bydź ſtánowioné. Titu. Kommiſſarze. ((lok.))
31:
Ale
32:
o iákich ſie to ma liśćiéch rozumieć ((lok.)) Tego obiáſnienié ieſcze
33:
więtſzé o ſtárcach y świádkách znaydźieſz. ((lok.))
34:
w Láćin.
35:
Ku vżywániu rzéki, która dobrá Królewſkié z ſzlácheckiémi dźie
36:
li, ſąśiedźi niech będą przypuſczeni. Tit. Kommiſſarze. ((lok.))

strona: 468

1:
TRZECIA CZĘSC
2:
PROCESSV
3:
GRANICZNEGO,
4:
Po ſkonczeniu ſypánia kopców.
5:
Po ſkończeniu ſypánia gránic, Podkomorzy ma wydáć
6:
do ſądu źiemſkiégo ná liśćie otworzyſtym wſzyſtek ón
7:
ákt sypánia, y ſkończenia onych gránic.
8:
O tym Stá=
9:
tut ſłowo od ſłowá znaydźieſz. Tit. Aktá Podkomorz=
10:
kié. ((lok.))
11:
APPELLACIA,
12:
ET MOTIO. ((do w. 16 t. łać.))
13:
Kto Podkomorzégo ábo ieko Ko=
14:
morniká nieſłuſznie ruſzy, co
15:
mu dáć ma.
Káźimierz w Wiſlicy. Liſt.

16:
GDy kto nieſłuſznie nágáni ſkazánié Podkomorzégo/ ma
17:
dáć mu zá winę ſześć grzywien: á Komornikowi iego álbo in=
18:
nych Dignitarzów Komornikóm wiárdunk przez wſzelkiégo
19:
ſporu piérwéy/ á niżli do którégo ſłuchánia będźie przypuſczón/
20:
dáć y doſyć vczynić będźie powinien.

strona: 469

Podkomorzkiego práwá Kśięgi oſme o áppellá. y świádkách.
1:
PROCES PO ROZGRANICZENIV.
2:
Formá iáko ruſzyć Podkomorzégo, y o co przed
3:
Królá.
4:
Item, iáko Komorniká ruſzyć do Podkomorzé=
5:
go: y iáko przypozwáć intra annum ad tranſ=
6:
lapſum termini. ((t. łać. i lok.)) Káźimiérzów ſie rozumié o ruſzeniu ſámym/ to ieſt/ nágánieniu. A Zygmuntów/ ktoby pozwał vrząd.
7:
Ktoby Kommiſſarze, álbo ſąd, ál=
8:
bo vrząd pozwał o iáki poſtępek,
9:
á tákowy byłby przekonan, ma
10:
dáć zá winę dwoie 14. grzywien.
Zyg. Aug. w Wár. Liſt. w Conſti.

11:
KToby pozwał Kommiſsarze álbo ſąd/ álbo vrząd o iáki
12:
poſtępek/ á tákowy byłby przekazan w tym/ iż ie nieſłuſznie po=
13:
ćiągnął/ będźie winien káżdému z oſobná támże dwoie cztér=
14:
naśćie grzywien zá winę dáć/ tákże y ſtronie będźieli téż przy
15:
tym pozwána.
16:
SWIADKOWIE.
17:
Gránice dóbr Królewſkich świá=
18:
dectwá ſtárców y inné znáki po=
19:
dobné czynią.
20:
ABy trudności nie było w czyniéniu gránic/ vſtáwiamy: á=
21:
by Commiſſarze náſzy Bogá przed oczymá máiąc/ żadnéy ſtronie
22:
nie folguiąc/ oglądawſzy naprzód znáki grániczné/
23:
y rzeczy pra=
24:
wdźiwie doſzedſzy/ ták z świádectwá ſtárców/ ieſli potrzebá bę
25:
dźie/ przyśięgłych/ iáko téż z inych podobnych rozſądków gráni=
26:
cé między dobry náſzémi królewſkiémi/ y dźiedźicznémi/ wedle
27:
zdánia y ſumnienia ſwégo niech poſtánowią.
Zygmunt w Piotrk.


strona: 470

1:
Ieſli práwem zwyćięzony świádká
2:
którégo nágáni.
3:
IEſli pozwány álbo práwem zwyćiężony świádká którégo
4:
ná roku polnym w ſzlachectwie nágáni/ chąc przez to rozgrá=
5:
niczenié powodowéy ſtronie zátrudnić:
6:
tedy tákowému nágá=
7:
nionému inſzy świádkowie dádzą świádectwo/ to ieſt/ oni pięć
8:
świádkowie proſtémi ſłowy: iż ieſt ośiádły/ y ma máiętność
9:
źiemſką/ y między ſąśiády ieſt mian za ſzláchćicá/ y ſłużbę wo=
10:
ienną z iną ſzláchtą ſłuży:
11:
á ná tákowym świádectwie będźie
12:
doſyć ná ten czás: to ieſt/ iż ma bydź przypuſczon do przyśięgi
13:
z powodem. Wſzákże Podkomorzy záchowa z tym/ który go
14:
nágánił/ práwny poſtępek: áby go popieráł w práwie ktemu
15:
należącym.
16:
W MAZOWSZV nie tylko ná gránicách Kommiſ=
17:
ſárſkich od Króleſtwá, ále y ná dźiedźicznych, ſtárców y
18:
świádków pilno vżywáią: Bo tám ſąd źiemſki ná wiſią
19:
wyſyła nim powód przykaże:
Zygmunt w Piotrk. Liſt.

20:
A iest to oſtrożniéy: bo bez
21:
tego trudno iest ſądowi aktoratum przyſądzáć: poniewáż
22:
ſą niewiádomi położenia mieyſc y vżywánia dawnégo.
23:
PŁOT. RZEKA.
24:
Kędy do gránice y rozdźiału Płot. Rzéká, należy: pátrz w
25:
tych Tytuléch, Státutów właſnych z reyeſtru. y ((lok.))
26:
wysſzéy.
27:
Do gránic czyniénia potrzebna ieſt
28:
Conſtitucia zſtrony vwazenia zná
29:
ków y świádectw ſtárców.
30:
A Iżby ſie periuria z obráżeniém Bożym nie dźiały/ máią
31:
Kommiſſarze piérwéy przypátrzyć ſie znákóm z obu ſtrón/
32:
przez ſtárce pokazánym: y vważyć to v śiebie według ſumnié=
33:
nia ſwégo.
34:
Y ieſliby która ſtroná ſłuſzné znáki y podobień=
35:
ſtwá pokazáłá/ tedy téy dowód przez ſtárce máią nákázáć.
Zygm. III. Liſt. ((lok.))


strona: 471

Podkomorzkiego Práwá Kśięgi oſme o Kopcách.
1:
A

strona: 471

1:
ieſliby z obu ſtron nie pewné znáki pokazáli/ tedy nie odbiérá=
2:
iąc przyśiąg z obu ſtrón/ dla krzywoprzyśięſtwá/ máią gránicé
3:
wedle ſumniénia ſwégo/ y przychyliwſzy ſie do Státutu & iu=
4:
xta aequitatem vczynić/ rć.
5:
Ale cáły o tym Státut znaydźieſz w kśięg. ix.
6:
KOPCE.
7:
Kto kopcé rozrzući, iáką winą ma bydz
8:
karan, y co zá doſyć vczynienié
9:
vczynić ma.
Zygmunt w Piotrk. Liſt.

10:
IEſli kto kopcé vczynioné álbo iné znáki wczęśći álbo w=
11:
ſzytkié rozrzući/ y gwałtownié ſkáźi: tákowy gwałtownik od
12:
káżdégo kopcá narożnégo ma płáćić ſtronié przećiwko ſobie czy
13:
niącéy trzy grzywny pieniędzy poſpolitych:
14:
á od inych kopców
15:
rozrzuconych y znáków którychkolwiek gránicznych ſkáżonych
16:
y popſowánych/ po dwánaśćie groſzy ma zápłáćić.
Káź. Wiel. w Wiślicy. Liſt.

17:
A wſzákże tenże gwałtownik będźie powinien vrząd Pod=
18:
komorſki ná mieyſce gránic ſkáżonych koſztem ſwym wywieźdź
19:
y oné gránicé rozmiotáné z nowu vczynić y popráwić.
20:
Co bę=
21:
dźie powinien vczynić po obwieſczeniu przez Woźnégo y ſzlá=
22:
chtę z ſtrony onégo/ który krzywdę vćiérpiał/ w ośmi niedźiél
23:
pod winą cztérnaśćié grzywien/ którą ma przepáść ſtronie:
24:
á
25:
Sądowi drugą cztérnaśćié grzywien zápłáćić ma. Którą wi=
26:
nę zápłáćiwſzy w drugich ośmi niedźiél/ będźie powinien grá=
27:
nicé przepowiedźiánym obyczáiem odnowić:
28:
á ták tylekroć/ ile=
29:
by gránic popráwić niechćiał y zbraniał ſie/ ma cztérnaśćie grzy=
30:
wien przerzeczonéy ſtronie/ y tákże wiele Sądowi ku zápłáce=
31:
niu przepáśdź w káżdé ośm niedźiél.
32:
O wyćięćiu dębów.
33:
IEſliby kto máiąc gránicé z kim/ á oné gránicé przechodząc
34:
drwá álbo inſzé potrzebné ku vżywániu drzewá w cudzym le=
35:
śie álbo gáiu rąbał:
36:
ten pan onégo láſu/ tego który rąbié/ na=
37:
przód w śiekiérze/ drugim rázem w ſukni/ trzećim ná wołách y
38:
w koniach álbo w iednym koniu ma ćiążáć przez winy.
39:
Ale ie=
40:
ſli go podźiéckuie we dwu wolech álbo w koniach: ieden ſobie
41:
zátrzyma/ á drugiégo wołu álbo koniá ná rękoiemſtwo wyda:

strona: 472

1:
á znák ná drzewie/ gdźie śćiążał/ vczynić y wyćiąć będźie po
2:
winien.
3:
KTO trzy kopce pokaże/ iuż do dopuſczáią do dowodu: tá=
4:
kże viázdy znáki ná kſztałt kopców: o tym pátrz Titulo. Kommiſ=
5:
ſarze. Item wysſzéy w drugiéy częśći Proceſſu gránicznégo Stá. Iá=
6:
gełów 2.
7:
A gdźie kopców y świádków niemáſz: tedy Aktorá z świá
8:
dkámi do przyśięgi przypuſczáią. Támże.
9:
O czynieniu gránic.
w Exceptách á zwyczá. Mázowieckich. Liſt.

10:
GDy ieden ſzláchćic drugiému ſzláchćicowi zácznie áktcią/
11:
áby miedzy onym dźiedźictwem ich ſobie przyległym/ kędy grá=
12:
nice nie były/ iedno vżywánié/ á poſseſsią ſtrón ſądownie zá=
13:
cząłby:
14:
Tedy ſąd ma ſkazáć y poſłáć vrzędniki Ziemſkié do tego
15:
należącé: á która ſtroná przed nimi lepſzé y znácznieyſzé znáki
16:
vkaże/ y przez ſtárſzé y świádki wywiodłáby ſwoię ſpokoyną
17:
poſseſsią ná onym imieniu/ póki y przez któré mieyſce trzymáłá
18:
dźiedźictwo ſwoie:
19:
á vrzędnicy oni przyięliby to: tedy tám má=
20:
ią bydź czynioné gránice y kopce nowe vſypáné/ przez zbiiánia
21:
ſtrony drugiéy. A ieſliby z obu ſtrón żadnych znáków gránicz=
22:
nych nie widźieli álbo nie przyięli:
23:
tedy pozwány będźie miał
24:
powódſtwo/ y przez któré mieyſcá póydźie ze świádkámi/ y przy=
25:
śięże piérwſzégo ſwégo vchodu álbo przeſzćia nie przeſtępuiąc:
26:
A tedy kopce ábo znáki grániczné máią bydź czynioné/ wedle
27:
dawnégo obyczáiu źiemie.
28:
O ponowieniu gránic.
29:
GDy ieden drugiégo pozywa/
30:
áby z nim ponowił gránice/
31:
y kopce vſypał przez ſtáre znáki grániczné między dobrámi ich/
32:
któré znáki y śćiánę ſtárą ábo kopce miánowałby ná pozwie/ y
33:
onę przyśięgą potwiérdźić podéymowáłby ſie/
34:
táki z Práwá bę=
35:
dźie miał początek wywodu y probáciiéy przez ſtárce z tákich
36:
znáków: któré ieſli vrząd Ziemſki prziymie/ á ſtroná druga bę=
37:
dźie mu negowáłá/ powód z świádkámi ma probowáć przez
38:
przyśięgę:
39:
iż té znáki ſtáré ſą y prawdźiwé grániczné mię=
40:
dzy dobrámi témi/ ábo ſtárą śćiáną/ ábo miedzy grániczną
41:
y kopce ſtáré/ wedle których znáków poſseſsią ſwoię y v=
42:
żywánié wywiéźdź ma:
43:
A ták zá témi znákámi któré przéy=
44:
dźie/ á przyśięże/ tám gránice máią bydź czynioné y ko=
45:
pce vſypáné/ któré świádki powód w ſądźie Ziemſkim ná

strona: 473

1:
bliſkich rokách po ſkaźni ma mienić y popiſáć ſpółem z rótą
2:
przyśięgi/

strona: 473

Podkomorſkiego Práwá Kśięgi oſme o czynie. y ponowie. gránic
1:
á ná mieyſce róznic z témi świádkámi przeſzćia ſwé=
2:
go od węgłá do węgłá przez mieyſcá y znáki grániczné/ iáko ſie
3:
wysſzéy pomięniło/
4:
przyśięgę ná roku ſtronam od vrzędu ná=
5:
znáczonym przy onymże vrzędźie powinien będźie vczynić: któ=
6:
rą ſpráwę wſzyſtkę vrząd przerzeczony/ kopców y znáków grá=
7:
nicznych vczynionych/ álbo okrążonych przed ſądem źiemſkim
8:
zeznáć powinien będźie/ y wpiſáć w kśięgi źiemſkié.
9:
A gdźie=
10:
by która przywiléy miáłá/ álbo iákié liſty/ álbo zapiſy ná gráni=
11:
ce/ álbo ná pewné mieyſcá grániczné/ to ieſt vroćiſká pewné/
12:
tá ſtroná będźie miáłá początek do powodu probowáć/ y po=
13:
deprzéć té gránice z mieyſcá/ wedle muniment ſwych y dawné=
14:
go záchowánia.
15:
A to ieſliby od tákich praw álbo muniment
16:
przez nowé gránice vczynioné/ potym nie odſtąpił: A od vczy=
17:
niénia gránic y vſypánia álbo okrążenia kopców:
18:
tedy Podko=
19:
morzému pułkopy/ to ieſt trzydźieśći groſzy/ á Stárośćie dru=
20:
gą trzydźieśći groſzy Polſkiéy monéty/ obiedwie ſtronie/ po=
21:
zwána y powodowa zápłáćić máią/ á Woźnému ſześć groſzy
22:
od tychże gránic płáćić máią.
23:
A gdźieby między ſtronámi z do=
24:
bréy woléy były vſypáné kopce álbo gránice vczynioné/ tedy
25:
przerzeczonému Vrzędowi/ obiedwie ſtronie iedno trzydźie=
26:
śći groſzy dáć będą powinni/ á nie więcéy: á Woźnému gro=
27:
ſzy trzy.
28:
MINORENNES.
29:
Ieſli ći, którzy w iednym dziedzictwie
30:
częśći máią, lat mieć nie będą,
31:
przedśię gránice odpráwuią ſie: á
32:
wſzákze bywa záchowána lat nie
33:
máiącym, ſpráwá przez Podkomo=
34:
rzégo,
35:
ze im będzie wolno czynić
36:
o ich część, ieſliby rozumieli, ze=
37:
by im co vkrzywdzono było.
Zygmunt w Piotrko. Liſt.

38:
IEſliby więcéy było vczeſtników iednégóż dźiedźictwá/ á

strona: 474

1:
byli pozwáni przez kogo innégo/ o czynienié gránic: á ieſliby
2:
między tákowémi pozwánémi byli niektórzy weſpółek dźiedźi=
3:
cámi lat niemáiący y poſpołu pozwáni/
4:
tedy przećiwko táko=
5:
wym ſąd będźie poſtępował/ ták źiemſki iáko vrząd Podko=
6:
morzki/ nic niebacząc ná to/ iż lat nie máią/ ku którému gráni=
7:
czeniu ſąd y vrząd Podkomorzki będźie poſtępował.
8:
A wſzák=
9:
że Podkomorzy álbo iego vrząd Pokomorzki/ záchowa im wol
10:
né czynienié o ich część z powodem gránic: to ieſt/ gdy prziydą
11:
do lat/ tedy będźie im wolno práwem czynić z onémi/ przez
12:
których rozumieliby ſobie krzywdę bydź vczynioną.
13:
Ale nie
14:
będą czynić/ iedno o część y o rzecz/ która im przynależy.
15:
BONA INDISLIMITATA.
16:
Gdźie ſą dobrá nierozgrániczoné, á kto o krzywdę pozywa,
17:
tedy wedle zwyczáiu w niektórych powiećiéch záwiéſzáią tákié
18:
ſpráwy, áże do czyniénia gránic: á gránice mogą ſie niewiedźieć kie
19:
dy ſkończyć, á ów nie ma gdźie drew rębáć, śiekiéry mu biorą, y
20:
krzywdy iné ćiérpi.
21:
Przeto w Mázowſzu oſtrożniéy w téy mie=
22:
rze ſie ſpráwuią, kędy ſą bona merè litigioſa, tám to idźie: Ale kę=
23:
dy ſie może pokázáć ſtárádáwné y ſpokoyné vżywánié, że od kilku
24:
dźieśiąt lat ono pole bez przeſtánia kto orywał, y był go w vżywá=
25:
niu:
26:
tedy choć przy gránicy leży, o którą ſie ſpiéráią, niezawieſzuią
27:
krzywdy tákiéy, gdy kto ſub praetextu niedoſzćia gránic, drugié=
28:
mu tákié pole odéymuie.
29:
Ale zoſtáwuią ſtronę wedle ſtárádaw=
30:
négo vżywánia, wedle którégo mieli ſie záchowáć, áże do rozgráni=
31:
czenia. A ty mi krzywdy w tym czáśie notoriè nie czyń, w tym cze=
32:
góm z oyców w vżywániu był ſpokoynym.
33:
O tym znaydźieſz in exceptis praw Mázoweckich. Stá. ((lok.)) Ale y w Polſkim prá=
34:
wie tóż znaydźieſz. ((lok.))
35:
Similiter, práwi, intelligendum eſt... ((t. łać. do w. 31))
36:
Y vczy tám wysſzéy proceſſum iuris w
37:
téy mierze:
38:
że nie od kmiećiá, ále od páná w téy mierze trzebá po=
39:
zywác: bo práwi, iest cauſa haereditaria, &c.
40:
Do tegóż obiáſnienié przydáć Státutu. Tit. Kommiſſarze. Stá.
41:
I.
42:
że tám Stároſtóm każą brónić, wedle vżywánia ſtárádáwnégo,
43:
áż do ſkończenia gránic, y obiáſnienia właſny Státut, że Kommiſ=
44:
ſárſkié gránice zgadzaią ſie y z témi ſzlácheckiémi.

strona: 475

Podkomorzkiego práwá Kśięgi oſme o Mierni. dźiale/ miedzy.
1:
TVTOR.
2:
Opiekun nie może grániczyć, áni dźiećióm nic vtráćić: A ieſli, te=
3:
dy tego mogą dóydź, á dawność nie ma im ſzkodźić ((lok.))
4:
niżéy Stá. I List ((lok.))
5:
MIERNIK, DZIAŁ,
6:
MIEDZA.
7:
Mierzenié pól w Polſcze trudno ma bydź, boby ſie zruſzyło śi=
8:
łá controwerſiy dla dawnośći gránic.
Káźimierz w Wiſlicy. Liſt.

9:
Ale w Mázowſzu á w Li=
10:
twie ieſcze doſtáteczniéy włóki ſą wymierzoné y śiedliſká. Polá
11:
ná troie idą, co oni rézámi álbo paſzámi zową, iáko y w Krákow=
12:
ſkiéy źiemi:
13:
że kto włókę trzyma, dźieśięć ſolanek może ná oźimi=
14:
nę wyśiać, iákoby dwá korcá Lubelſkié, á ná ogród śiedliſko y gu=
15:
mno morg: o czym ná innym mieyſcu.
16:
O DZIALE między bráćią, w tytule właſnym znaydźieſz.
17:
Lecz té máterię ſą affines, iáko y o czynieniu álbo téż wyproſtowá=
18:
niu miedze ludźie ſie pozywáią:
19:
Do czego téż Podkomorzégo, álbo
20:
iego vrzędu potrzebuią. Com chćiał przypomnieć ná tym mieyſcu
21:
dla quaeres w Státućie, żeby wiedźieć gdźie o czym ſtoi. ((do w. 19 - lok.))
22:
SALARIA
23:
Dochód Podkomorzów bywał ſześć
24:
grzywien, gdy go nieſłuſznie
25:
ruſzy.
26:
GDy kto nie ſłuſznie nágáni ſkazánié Podkomorzégo/ ma
27:
mu dáć zá winę ſześć grzywien:
Káźimierz w Wiſlicy, Liſt.

28:
á Komornikowi iego álbo in=
29:
nych Dignitarzów komornikóm wiárdunk przez wſzelkiégo ſpo
30:
ru piérwéy/ á niżli do którégo ſłuchánia będźie przypuſczon/
31:
dáć y doſyć vczynić będźie powinien.

strona: 476

1:
Piérwey Podkomorzy zá ieden dzien,
2:
gdy ográniczył kilko dziedzin, puł=
3:
grzywny bráł: á ieſli zá kilko dni o=
4:
grániczył kilko dziedzin, trzy grzy=
5:
wny, dwie śiekiérze, y dwá rydlá
6:
brał.
7:
ZA ográniczenié dźiedźin, choć téż iednégo dniá dwie álbo
8:
trzy dźiedźiny między Pány ográniczył y dokończył/ ma wźiąć
9:
pułgrzywny:
Tenże, List. Ian Olbr. w Piotrk. Liſt. Káź. Wiel. w Wiślicy. Liſt.

10:
ále od więcéy dni/ choćby wiele dźiedźin ográni=
11:
czył choć téż iednę/ trzy grzywny/ dwie śiekiérze z dwiemá ry=
12:
dlmi/ práwem ſwym weźmie.
13:
Ale iuz teraz trzy grzywny od ká=
14:
zdych gránic bráć máią.
15:
OKoło płácenia Podkomorzóm źiemſkim iednę y poſpolitą
16:
wſzyſtkim źiemióm vſtáwę vczynilichmy: y vſtáwiamy/ áby
17:
we wſzyſtkich źiemiách Króleſtwá náſzégo Podkomorzowie
18:
źiem z Komorniki ſwémi nie więcéy/ iedno trzy grzywny zá
19:
znák gránic wſzędy bráli.
20:
DRVGI VRZĄD
21:
PODKOMORZKI.
22:
Ná woynie bydz delatorem y Cor=
23:
riceuſem, ktoby chorągwie ſwéy
24:
nie pilnował, oddziéláiąc ſie od
25:
woyſká ſtaniém.
26:
INáczéy ieſli tákowi więcéy w Króleſtwie náſzym będą
27:
ználeźieni/ przez Podkomorzégo źiemie álbo Powiátu/ w któ=

strona: 477

Podkomorzkiego Práwá Kśięgi oſme o Vrzęd. Podo. ná woy.
1:
rym mieſzkáią y woynę ſłużą/ poymáni nam niech będą oddá=
2:
ni: á konie ich temuż Podkomorzemu zá winę y wyſtępek niech
3:
będą dáné.
4:
ITEM kto zábiie o mężobóyſtwie w powiećiech/ iże on ma
5:
bydź delatorem do Królá ((do w. 6 - t. łać. i lok.))
6:
KTO moſt ma zły álbo przeiazd ná ſwym grunćie: A zwła
7:
ſczá gdy myto bierze álbo moſtowé. Conſtitucya poſzlednieyſza, ſub
8:
priuatione officij to winien vczynić. ((w. 10 - lok.))
VRZĄD.

9:
Ieſliby ſie chronił Podkomorzy, tedy ná mieyſcu iego Lowczy o=
10:
négo Powiátu. ((lok.)) ((w. 13 - lok.))
11:
ITEM ná Kommiſsię z vrzędników Ziemſkich tychże bráć
12:
y wzywáć powinni. ((lok.))
13:
PODKOMORZEGO Mázoweckiégo powinnośći.
14:
Pátrz w piérwſzéy częśći Metryki Státutowéy ná końcu. Titulo,
15:
Mázoweckié Kśięſtwo: Ale tám obyczay ieſt, że pogránicznych
16:
nie wpiſuią, ieno do Akt Ziemſkich.

strona: 478

1:
IASNIE WIELMOZNEMV PANV,
2:
PAV IERZEMV MNISZKOWI,
3:
Z WIELKICH KVNCZYC,
4:
WOIEWODZIE SęDOMIERSKIEMV,
5:
Lwowskiému, Sánockiému, y Sámborſkiému,
6:
&c. Stároscie, Pánu mému M.
7:
ZA méy iuż pámięći, v wſzyſtkich Królów Polſkich dom W.M.
8:
był w wielkiéy miłośći, y wielkiéy ſławy, Oyćiec v Zygmuntá ſtá=
9:
régo, Synowie v Auguſtá syná iego:
10:
á tákże potym v Henryká,
11:
Stephaná, Królów Polſkich, rádźi ná W.M. wſzyſtkich oczy mie=
12:
li: A v tego Zygmuntá Trzećiégo, iáwnie ſie to pokázuie, iáko
13:
W.M. mego M. Páná ſobie waży y ſzánuie: Czego W.M. wiele
14:
ludźi vprzéymie życzy.
15:
Y ia téż ábym ſie ſługą W.M. pokazał
16:
nie ſłowy tylko gołémi, ále y rzeczą: tedy té kśięgi práwá Stáro=
17:
śćiégo álbo Grodzkiégo W.M. mému M. Pánu ofiáruię. A przy
18:
tym ſłużby ſwé do łáſki W.M. mégo M. Páná pilnie zálécam.

strona: 479

1:
DZIEWIĄTE
2:
KSIĘGI PRAWA
3:
GRODZKIEGO:
4:
KĘDY OPISAWSZY PERSONY
5:
GRODOWI NALEZĄCE, WYLI=
6:
CZAIĄ SIE CZTERZY VRZĘDY
7:
STAROSCIE PRZEDNIEYSZE,
8:
A
9:
KAZDY VRZĄD Z SWEMI TYTV=
10:
ŁY, TYTVŁY ZASIĘ Z SWEMI
11:
STATVTY, A STATVTY NA WIER=
12:
SZE DZIELONE, IVRISDICIĄ
13:
ZAMKOWĄ WSZYSTKĘ Y WŁA
14:
DZĄ, IASNIEY, NIZ DOTYCH=
15:
MIAST BYŁO, OBIASNIAIĄ.

strona: 480

1:
DZIEWIĄTA TABLICA
2:
PRAWA GRODZKIEGO. PERSONY STAROSTA, SVRROGATOR, PODSTAROSCI, SęDZIA GRODZKI, PISARZ, BVRGRABIE, y vrzędy Stároſcie 5.
3:
I. Vrząd. Zamku, koronowánému Królowi dochowáć, y pożytki zbiéráć ſkárbowé.
4:
II. Coërtionem álbo hámowánia zuchwalſtw ná pieczy mieć, czego ſześć ſtopniów ſie wylicza.
5:
I. Parentella: względem tego/ ktoby magiſtratum turbował/ ná Wiecách. Sądách źiemſkich. Séymikách. Pokoiu poſpolitym/ y od żołniérzá.
6:
2. Violento: té tytuły rewidowáć Pożogá/ Mężobóyſtwo/ Complices, Ruſznicá/ Miecz/ Zbóycá/ Gwałt/ expulſio, tabernae. 3. Connubia.
7:
4. De proprio té tytuły Mytnik/ Myńcá/ bydło/ licowny rok/ Złodźiéy/ Drógá/ Spáśi/ Rzéki/ etć.
8:
5. De falſo, té tytuły rewidowáć. Zebracy/ Wagi/ Cygáni/ Robotnicy/ Gołotá/ Kortezan/ Zołniérz/ Stipēdiati.
9:
6. De occulto ſilent iura.
10:
III. Sądy. Grodzkié roki ſześć niedźiélné.
11:
Querelae dwu niedźielné. ((t. łać.))
12:
IIII. Exekucia od ſądu Królewſkiégo/ Práwá Duchownégo z tą moderátią/ iáko poſzlednié práwá vczą. Ziemſkiégo. Woiewodzégo porządku. Od ſkárbu poborce. Od Trybunału Appellácia. ((t. łać.))

strona: 481

1:
STAROSTA.
2:
Elekcia Stároſty, ácz ná Królu nale=
3:
zy, á wſzákóz té właſności w ſobie
4:
zámyka wedle práwá, ze ma bydz
5:
ośiádły y pilny vrzędu.
Alexander w Rádom. Liſt.

6:
GDy niektorzy zá przyiáźnią V=
7:
rzędów/ ázwłaſczá Stárośćich/ y in=
8:
nych przełożeńſtw/ w źiemiách od ſwégo
9:
dálekich domu/ á trzymáiąc oné dla ſwéy
10:
niebytnośći dawáią przyczyny ku złému
11:
zwykłému bywáć w ich Stároſtwách/
12:
nie máiąc kto káráć złośći młodych y in=

strona: 482

nych ludźi ſwéy woléy.
1:
Dla tego vſtáwiamy: áby w káżdych
2:
źiemiách y powiećiéch króleſtwá náſzégo Stároſtowie/ Vrzę=
3:
dnicy/ y inni ná Doſtoieńſtwách będący/ ośiedli byli: y máią
4:
bydź napómnieni náſzémi Liſty/ áby doſyć czynili vrzędóm
5:
ſwym.
6:
A ieſli potrzykroć napomnieni nie będą ſie ſtáráć/ áby
7:
vrzędów ſwych pilnowáli: zárázem vrzędy y doſtoieńſtwá
8:
niech im będą wźięté. Dla tego tedy máią bydź nápomnieni/
9:
áby byli ośiedli:
10:
y ktemu áby częśćiéy náwiédzáli mieyſcá/ w
11:
których doſtoieńſtwá y vrzędy máią.
12:
Przyśięgá Stárośćia.
13:
Táka y Rotmiſtrzów ná zámkách: pátrz wysſzéy w śió=
14:
dmych kśięgách. ((lok.))
Liſt.

15:
Ia N. przyśięgam/ iż będę wierny ná zamku
16:
N. y onego będę ſtrzegł wiernie Naiáſnieyſzemu
17:
Kśiążęćiu y Pánu á Pánu/ etc. Krolowi Pol=
18:
ſkiemu/ y potomkom iego Krolom Polſkim/ we=
19:
dle práwá obránym.
20:
Pokoiu y przeſpieczenſtwá
21:
y ſpráwiedliwośći będę bronił/ y inne ſpráwy
22:
mnie álbo vrzędowi Stárośćiemu przynależące/
23:
przez chytrośći y zdrády będę wypełniał. Ták
24:
mi Boże pomoż/ y ten święty Krzyż.
25:
Ták przyśięgáią Stároſtowie Pruſcy, ále innéy przyśięgi
26:
Stároſtów Polſkich niémáſz.
27:
Ale potym w liśćie Confirmáciiéy
28:
Stephaná Królá dokłádniéy ieſt po-
29:
łozono o téy przyśiędze: y w Conſt.
30:
1576 włozono. Liſt 160. Stá. 17.
w Conſti. Liſt ſtá.

31:
STároſtowie pogránicznych y ſądowych zamków/ y miaſt
32:
głównych: tákże y miáſtá główné/ któré Stároſtów nie máią/
33:
przyśięgáć Królowi y króleſtwu máią/

strona: 483

Grodzkiego práwá Kśiegi dźiewiąte o Elek. Stárośćiey.
1:
iż tempore interregni

strona: 483

1:
zamków y miaſt ſpuſzczáć niemáią ku ſzkodźie Rzeczypoſpolitéy
2:
nikomu inſzému/ ieno Królowi wolnie/ zá zezwoleniém wſzech
3:
obránému y koronowánému/ pod vtráceniém poczćiwośći/
4:
gárdłá y maiętnośći.
5:
Ieſcze ku obiáſnieniu Stárośćiéy e=
6:
lekciiéy, zeby ták ośiádły był.
7:
coby tám mógł przemieſzkiwáć.
8:
A Tego pilnie dokłádáiąc w Artykule o ośiádłośći Digni=
9:
tarzów y Vrzędników źiemſkich:
10:
Iż gdyby kto Dignitárſtwo
11:
álbo vrząd iáki v nas vprośił/ y wźiął/ niemáiąc w onym Po=
12:
wiećie álbo źiemi tákowéy ośiádłośći właſnéy y wolnéy/
w Conſti. Zyg. Aug. w Wárſzá. Liſt.

13:
w
14:
któréyby przedtym wedle ſtanu ſwégo przemieſzkawał/ y prze=
15:
mieſzkawáć mógł/ nie zmyśloną/ á któréyby nie w ten czáſz do=
16:
ſtał/ gdy Vrząd álbo Dignitárſtwo wákuie/ ále przedtym ośiá=
17:
dłą/ nie nowo zápiſáną.
18:
Tákowy káżdy od kogóżkolwiek po=
19:
zwány totiens quotiens, do którégóżkolwiek ſądu álbo vrzędu
20:
źiemie onéy/ w któréy vrząd álbo dignitárſtwo wźiął/ álbo ná
21:
Séym Wálny:
22:
tedy táki dwie śćie grzywien winy przepáść
23:
ma/ którą ná piérwſzym Roku iáko ná záwitym nie odchodząc
24:
od ſądu v kśiąg położyć Aktorowi będźie powinien/ y Digni=
25:
tárſtwo álbo Vrząd in inſtanti puśćić:
26:
á Appellácia żadna nie
27:
ma mu bydź deferowána. A to ſie śćiągáć ma y ná terázniey=
28:
ſzé Dignitarze álbo Vrzędniki/ którzy ośiádłośći nie máią.
z Przywile. Lódwiko. w Koſzyc. Liſt.

29:
A Poſłowie Ziemſcy máią inſtigowáć. w Stát. Láćińſkim
30:
((lok.))
31:
Ieſcze do Elekciiéy nalezy wie=
32:
dzieć, ze iedno Polakóm máią
33:
bydz dawáné z rodu, á nie Kśią=
34:
zęcégo rodu.
35:
IEſcze obiecuiemy/ żadnégo zamku/ áni twiérdze Króle=
36:
ſtwá náſzégo/ żadnému Kśiążęćiu álbo z rodzáiu Kśiążę=

strona: 484

1:
cégo idącému ku rządzeniu y dźierżeniu/ ná czás álbo ná wie=
2:
ki nie poruczyć. Y wyliczywſzy miánowićie liczbę Stáróſtw, ták
3:
zámyka:
4:
żadnému iedno obywátelóm álbo Stároſtóm/ któ=
5:
rzy w tymże króleſtwie ſą/ nie dáwáć. Ale inné zamki przy=
6:
chodnióm/ y innym którymkolwiek będźiem chćieć/ my mamy/
7:
y potomkowie náſzy mieć będą wolną moc dáwáć.
8:
W Metrice ná końcu cáły znaydźieſz.
9:
Item, Titulo, Dignitates. ſzérzéy w kśięgách piérwſzych.
10:
Ieſcze o elekciiéy nalezy: ze ie=
11:
dno láty, dowćipem okazáłym
12:
máią bydz rozdawáné Stároſtwá
13:
y Dignitárſtwá.
14:
VRzędów wſzyſtkich Króleſtwá náſzégo nikomu/ iedno o=
15:
ſobam dobrze záſłużonym/ láty/ dowćipem y mądrośćią oka=
16:
záłym/ y iedno tutecznym rodakóm nie rozdáwáć. rć.
Káz. III. w Nieſzowey. Liſt.

17:
Sroga kaźń pod poczćiwośćią, Infamis ipſo facto, ktoby
18:
incompatibilia brał, Stároſtwo z vrzędy wiełkiémi oné=
19:
go mieyſcá, etć. O czym téż ((lok.))
Zyg. Aug. w Piotrko.

20:
Dwu Stáróſtw ſądowych nikt nie może dźierżeć. ((lok.))
21:
w Laćiń. ((lok.))
22:
Dzierzáwy co był Ludwik ſobie zo=
23:
ſtáwił, komu chćiał rozdáwáć nie
24:
ſądowé, &cet. to Zygmunt Au=
25:
guſt ſobie rękę záwárł.
26:
IZ ieſteſmy Królem Polſkim: áni zamków/ áni Dźierżaw
27:
żadnych niechcemy zwiérzáć/ iedno Polakóm Szlácheckiégo
28:
rodzáiu/ á tymże ośiádłym: á to wedle Przywileiu Królá Lu=
29:
dowiká.
30:
INDIGENATVS iáko go ćiągną, y iáko ſie ma rozumieć:
31:
pátrz ((lok.))

strona: 485

Grodzkiego práwá Kśięgi dźiewiąte o Grodźiech.
1:
WYCHOWANIE Stáróſtw y Dźierżáwiec. O
2:
Rozdźiále dochodów Królewſkich, y co ná Stároſtę przy=
3:
chodźi piąta część, ſzukay w piérwſzych kśięgách. ((lok.))
4:
Siérádzki gród do Piotrkowá iáko,
5:
y kiedy przenieśiony.
6:
ZA prośbą źiemie Siérádzkiéy Poſłów/ y zá vćiążeniém
7:
ſzláchty onéy źiemie prze dálekość Grodu/ vſtáwiamy:
Zyg. Aug. w Wárſzá. Liſt. w Conſti.

8:
Iż Gród
9:
w Piotrkowie ma bydź/ w którym wſzyſtkié ſpráwy bydź wa=
10:
żné máią/ iáko y w Siérádzu. Wſzákóż ieden Stároſtá obá=
11:
dwá Grody dźierżeć ma.
12:
Stároſtá Kámieniecki iáko Gene=
13:
rał Podolſki ma iuriſdicią nád
14:
hultáymi Wołoſkiémi.
15:
ZAchowywáiąc ſtárádawny porządek/ vſtáwiamy:
Zyg. Aug. w Wárſzá. Liſt. w Conſti.

16:
áby
17:
ſzláchtá Podolſka winna byłá przed Stároſtą Kámienieckim
18:
poddáné ſwé ſtáwić/ gdy będą o złodźieyſtwá Wołoſkié wi=
19:
nioni.
20:
List ((lok.))
21:
List ((lok.))
22:
Látyczowſki Gród.
23:
GRód w Látyczowie/ iáko potrzebny w Woiewództwie
24:
Podolſkim/ mocą Séymu tego poſtánawiamy: iednák ták
25:
żeby Stároſtwá y teraz y ná potomné czáſy nie dźielić. Ale
26:
żeby iedenże Stároſtá Kámieniecki vtrobique iuriſditia exer=
27:
ceret.
Stephan w Wárſzá. Liſt

28:
Ciechanowſki Gród.
29:
NA prośbę Poſłów Woiewództwá Mázoweckiégo źiemie
30:
Ciechanowſkiéy/ y bácząc bydź niemáłą w tym ángárią/ y ták=
31:
że nakład/ dla przenoſzénia zapiſów z Grodu do źiemſtwá/ zá=

strona: 486

1:
biégáiąc temu wſzyſtkiému/ poſtánawiamy:
2:
áby od tego czá=
3:
ſu Gród Ciechanowſki był wieczny/ obyczáiem źiem Wielkiéy
4:
Polſki: dokłádáiąc tego/ áby Vrząd álbo ſąd Grodzki wedle
5:
ſtárégo zwyczáiu nic więcéy nie brał od przyięćia zapiſu y zezná
6:
nia do kśiąg/ ieno pułtorá groſzá pámiętnégo.
7:
A od extrá=
8:
ktu dwá groſzá. Ktemu/ áby Piſarz źiemſki/ álbo ſam záwſze
9:
praeſens bywał przy Aktách Grodzkich dla prziymowánia/ álbo
10:
podpiſká przyśięgłégo y dobrze ośiádłégo w onymże powiećie
11:
miéwał.
12:
Kámieniecki Gród.
13:
ZA prośbą Poſłów źiemie Nurſkiéy/ dáiemy Gród Kámie=
14:
nieckiému powiátowi w Kámieńcu/ w którym Grodźie Stá=
15:
rośćie ſpráwy/ ták iáko w Nurze álbo w Oſtrowi vrząd Stá=
16:
roſty Nurzkiégo odpráwowáć ma.
17:
A Roki Grodzkié/ tenże
18:
Stároſtá przynamniéy cztérzy kroć do roku ſądźić ma.
19:
SVRROGATOR.
20:
Stároſtowie w ſześći niedziélach
21:
máią ſwé ſądy odpráwowáć:
Zygm. III. w Wárſzá. Liſt.

22:
á
23:
ieſliby nie mogli bydz ſámi, te=
24:
dy ośiádłé niech ná ſwé miey=
25:
ſce poſtánowią pod ſtráceniém
26:
vrzędu.
27:
A Té ſądy będą ſądźić Stároſtowie w ſześći niedźielách:
28:
przy których niech oblicznie będą.
29:
A ilekroćby nie byli/ po=
30:
ſtánowią Sędźiégo Szláchćicá ośiádłégo/ y mieſzkánié w o=
31:
nymże Stároſtwie máiącégo/ y vmieiącégo rozeznáwáć ſprá=
32:
wy y ſądy.
Olbr. w Piotrko. Liſt.

33:
Co máią czynić pod ſtráceniém Stároſtwá: któ=
34:
rému karániu będą poddáni tyle kroć/ ileby z przyczyny iákiéy
35:
ſwéy oſobnéy zátrudnieni ná ſądźiéch nie byli: wyiąwſzy
36:
gdźieby niemogli bydź dla potrzeb y ſpraw Rzeczypoſpo=
37:
litéy/ álbo náſzych.
38:
Item, w Láćiń. w Polſk. ((lok.)) o Surrogatorách.

strona: 487

Grodzkiego práwá Kśięgi dźiewiąte o Podſtárośćim.
1:
Generałowi Poznáńskiému p. Opalińſkiému pozwolo=
2:
no, ále ná Séymie Surrogatorá mieć, dla niemocy, do
3:
trzech lat ieno, 1589. List 30.
4:
O Surrogatorze Nurzkim zá P. Philipowſkiégo 1588.
5:
List. 53.
6:
Ize ſam przez śię Stároſtá ma ſądy
7:
odpráwowáć Grodzkié.
8:
VStáwuiemy/ iżby káżdé Roki Stároſtá ſądźił/ iáko
9:
Státut vczy ((lok.))
10:
Ieſliby ták zábáwión nie był/ kto tám ſtoi
11:
w tymże Státućie pod ſtráceniém vrzędu. A ieſliby ináczéy
12:
ſądzono podle Státutu (lik.)) áby ſądowi tákiému nulla
13:
praeſtaretur obedientia.
Auguſt w Piotrko. w Conſti. Liſt.

14:
My czyniąc doſyć prośbam Poſłów/
15:
ná potomné czáſy komukolwiek Stároſtwo iákié damy/ ten
16:
tákowy będźie powinien ſam przez śię Roki Stárośćié ſądźić/
17:
wedle Státutów wysſzéy opiſánych. ((t. łać.))
18:
Przeſtrzégáiąc tego/ áby iáka przyczyná in=
19:
teſtini odij & diſsidij nie byłá.
20:
PODSTAROSCI.
21:
Podſtárośći y Sędzia Grodzki iáko
22:
y ſam Stároſtá ma bydz ośiádły:
23:
á Ziemſcy Vrzędnicy, nie mogą
24:
bydz Grodzkiémi vrzędniki.
25:
IZ káżdy vrząd ma ſwé ſpráwy/ nie máią dáléy dźierżeć Sę
26:
dźiowie źiemſcy y Piſárzowie Grodzkich ſądów ábo Piſarſtw
27:
weſpółek z Ziemſkiémi. A duchowna oſobá Piſárzem źiem=
28:
ſkim bydź nie może.
29:
A Sędźia Grodzki y Podſtárośći ośie=
30:
li bydź máią. Zygmunt Aug. w Piotrkowie ((lok.))
31:
Item, w Polſkim, List. ((lok.))
32:
Podſtárośćim y Sędźią nikt niemoże bydź w Grodźie. ((lok.))
Zygmunt w Kráko. Liſt.


strona: 488

1:
Elekcia Podſędká y Sędźiégo Grodzkiégo, ((t. łać.))
2:
SĘDZIA GRODZKI.
3:
Ośiádły ma bydź. Tit. Stároſyá. ((lok.)) Przy ſtánowieniu
4:
Sędźiégo, Grodzkiégo, téſz właſnośći, co y przy wybiérániu Sędźie=
5:
go Ziemſkiégo máią bydź vpátrowáné.
6:
Tit. Sędźia Ziemſki.
7:
Item, Tit. Burgrábiá. ((lok.)) Sędźia gdy co wykróczy, przed Stá=
8:
roſtę ma bydź poćiągnión, y przed Królá téż. ((lok.)) Sędźia
9:
ma bydź przyśięgły. ((lok.))
10:
Ma mieć w téyże źiemi
11:
ośiádłość. ((lok.)) Aby vmiał rozeznáć rzeczy, vmieiętny.
12:
Tém Státuty ad verbum nie inſerował, bo ſą iuż iákoby áb=
13:
rogowáné, weſpółek y vrząd ten.
14:
A to przeto, iże obligatia iest
15:
włożona ná Stároſty, áby ſámi ſądźili przez ſię Roki Grodzkié. A
16:
ieſli ieſcze gdźie ſą po Grodźiéch, tedy ſaluis modernis poſſeſſori=
17:
bus pozoſtáły.
18:
O tym znaydźieſz ten Státut niżey. Tit. Roki gro=
19:
dzkié, w Czwártéy powinnośći Stároſtów. Item, wysſzéy, Titu.
20:
Surrogator ((lok.)) Item, wolno bywáło Sędźióm Grodzkim ná
21:
pytánie ſobie bráć do 16. niedźiél ſądząc. ((t. łać.))
22:
PISARZ GRODZKI,
23:
Y PODPISEK.
24:
Przyśięgá Piſárzów Grodzkich w
25:
wielkiéy Polſcze: zkąd vrzędy y
26:
powinnośći ich obácz.
Zyg. Aug. w Piotrk. Aktá Grodzkié w Roki otworzyć powinna rzecz.

27:
IZ kśięgi zamkowé w Wielkiéy Polſcze/ w Poznańſkim/
28:
Káliſkim/ Siérádzkim/ Lęczyckim/ w Brzéſkim/ y Inowłod=
29:
ſłáwſkim Woiewództwách/ y w źiemi Wieluńſkiéy/ która ieſt
30:
w Woiewództwie Siérádzkim: tákże téż w źiemi Goſtyńſkiéy
31:
która w Ráwſkim/ ſą wieczné:
32:
przeto ná prośbę Poſłów Wo=
33:
iewództw y źiem tych vſtáwiamy: áby Piſárze zamkowi byli
34:
prześięgli y ośiedli/ pod vtráceniém vrzędu. A wſzákże w
35:
Poznáńſkim y Káliſkim powiećiéch: v Akt Stárośćinych/ tedy tylko przyśięgli Piſárze bydź máią/ choćiayby ośiádłośći nie mieli:

strona: 489

Grodzkiego práwá Kśięgi dźiewiąte o Piſárzu Grodzkim.
1:
á tákże téż w Brzéſkim/ Inowłocłáwſkim Woiewódz=
2:
twách/ przyśięgli tylko bydź máią.
3:
Krákowſki Grodzki Piſarz ma bydź przyśięgły y ośiádły,
4:
1589. List 46.
5:
Formę przyśięgi Piſárzá Ziemſkiégo znaydźieſz Tit. Piſarz,
6:
w kśięgách 10. którą podáią y Piſárzowi Grodzkiému.
7:
Elekcia Piſárzá Grodzkiégo, iáki
8:
ma bydz obiéran, y co zá właſno
9:
śći ma mieć przy ſobie.
10:
IZ káżdy Vrząd ma ſwé ſpráwy/ nie máią dáléy dźierżeć
11:
Sędźiowie źiemſcy y Piſárzowie Grodzkich ſądów/ álbo pi=
12:
ſarſtw weſpółek z Ziemſkiémi. A Duchowna oſobá Piſárzem
13:
Ziemſkim bydź nie może.
14:
A Sędźia Grodzki y Podſtárośći
15:
ośiedli bydź máią.
16:
Ani Podpiſkiem Duchowny nie może bydź. ((lok.))
17:
Ani Piſarz, áni Podpiſek nie ma
18:
prokurowáć.
Zyg. Aug. Liſt.

19:
PRzeſtrzégáiąc trudnośći ludzkiéy/ zákázuiemy: áby żaden
20:
Piſarz y Podpiſek v tego ſądu/ v którégo śiedźi ná vrzędźie
21:
kauz żadnych nie ſpráwował.
22:
Zá Piſárzá Stároſtá ſam reſponduie.
23:
ALe Stároſtowie będą mogli mieć Piſárze Duchowné/
24:
gdyż za wyſtępki piſárzkié ſámi odpowiádáć będą powinni.
Zyg. Aug. Liſt. Zygmunt w Piotrk.

25:
Wſzákże w ſądźiéch náſzych przy oſobie náſzéy/ gdy oſobą ſwą
26:
ná ſądźie będźiemy/ będźie wolno Duchownym oſobam przy
27:
nas śiedźieć y rádę dáwáć.
28:
Ale gdy Podpiſek co wykroczy, Piſarz zań pokutuie
29:
peremptoriè.

strona: 490

1:
Tákze téz Piſárzá mytnégo Stároſtá
2:
záſtępuie, y kárność nan.
3:
IEſliby téż Burgrábiá/ Podſtárośći/ álbo (drudzy wykłá=
4:
dáią, Piſarz Podſtárośćiégo) Piſarz Stárośćin/ obyczáiem
5:
przerzeczonym wykróczył/ á ſłuſznym świádectwem był poko=
6:
nan:
7:
iż komu nád zákazánié náſzé przeiecháć do Sląſká którą=
8:
kolwiek bárwą y zaſłoną dopuśćił: tákowégo Pan álbo záſtę=
9:
pić/ álbo ná gárdło y dóbr iego wćięćié/ nam wydáć będźie po=
10:
winien.
11:
Któréy to vſtáwie y ſkazániu náſzému wſzyſcy ludźie
12:
ták náſzy/ iáko poddánych náſzych Duchownych y Swietckich
13:
podléc máią: áni żaden z téy vſtáwy wyięt bydź nie ma.
Zygmunt w Krako.

14:
BVRGRABIA.
15:
Burgrábiowie álbo Dzierzawcy
16:
zamków, przed Vrzędniki króle
17:
ſtwá náſzégo máią odpowiádáć.
z Przywile. Lódwiko. w Koſzyc. Liſt.
Zygmunt w Kráko. Liſt.

18:
VStáwiamy/ áby Burgrábiowie álbo ſpráwcy zamkowi/
19:
y poddáni ich pozwáni będąc przed Stároſtámi/ Sędzmi/
20:
Podſędkámi króleſtwá náſzégo/ którzy zá czáſem będą ſtawáli
21:
y odpowiádáli tym/ którzy ſie ná nié ſkárżą: nie ináczéy iedno
22:
iáko inſza ſzláchtá/ y inſzy ludźie króleſtwá náſzégo.
23:
Wyiąw=
24:
ſzy tylko rzecz/ któraby pomſty krwie potrzebowáłá: któréy to
25:
rzeczy vznánié/ nam y potomkóm náſzym záchowamy oſobli=
26:
wie.
27:
Burgrábie y Sędziowie Stárośćini
28:
niech będą ośiedli.
29:
GDyż nowé y ſtáré Státuty ſkázuią: áby ći którzy ná Do=
30:
ſtoieńſtwách/ y ná Vrzędźiéch źiemſkich ſą/ byli ośiedli tám/
31:
gdźie tákowé doſtoieńſtwá y vrzędy máią:
32:
á iż około Sędźi y
33:
Burgrábiów Stárośćich nic do tego czáſu nie zda ſie bydź
34:
poſtánowiono/ dla tego ſkázuiemy: áby Sędźiowie y Bur=
35:
grábiowie byli ośiedli w onych źiemiách/ w których od ſwych
36:
Stároſtów poſtánowieni vrzędy ſpráwuią.

strona: 491

Grodzkiego práwá Kśięgi dźiewiąte o Burgrábiách.
1:
Burgrábie y Sędziowie podroznych
2:
ludzi brónić máią.
Támże.
Zyg. Aug. w Piotrk.
Zyg. Aug. w Piotrk.

3:
SKázuiemy/ áby Sędźiowie y Burgrábiowie obywátele
4:
y poddáné náſzé/ y tákże dróg y ludźi podróżnych beſpieczeń=
5:
ſtwá wedle ſpoſobu práwá od gwałtu tych/ którzy krzywdy
6:
czynią brónili: y áby ku zápłáceniu win/ któré będą powinné
7:
z ſądu bydź płáconé/ przypędzáli.
8:
O Burgrábiách zamku Krákowſkiégo.
9:
KAſztelan żaden Burgrábią zamku Krákowſkiégo bydź
10:
nie może. Gdyż ná woynie káżdégo Káſztelaná bytnośći dla
11:
ſpráwowánia ludźi/ ieſt potrzebá: Burgrábiá záśię ná zamku
12:
Krákowſkim obecnie bydź powinien.
13:
Z tych tedy przyczyn y
14:
ná ten czás káżdy Káſztelan Burgrábſtwo puśćić będźie po=
15:
winien exnunc, y nápotym Burgrabſtw Káſztelanóm dáwáć
16:
nie będźiemy: gdyż to oboie ſtać weſpółek nie może.
17:
Burgrábiowie Krákowſcy.
18:
Daná nam ieſt ſpráwá/ iżby ſie niektórzy znáydowáli z Bur
19:
grábiów zamku Krákowſkiégo/ którzy nád Séymów/ ták
20:
Piotrkowſkiégo iáko y Wárſzáwſkiégo bliſko przeſzłych Con=
21:
ſtitucię y vchwały/ ná zamku Krákowſkim ná Burgrábſtwách
22:
obecnie nie mieſzkáią:
23:
czego áby ſie nikt nápotym ważyć nie
24:
śmiał/ á vchwały inné Séymowé iáko w inſzych wſzyſtkich ár=
25:
tykuléch/ ták w tym mocnie dźierżáné y pełnioné były/ zá ſpól=
26:
nym zdániém Rad Koronnych/ y zezwoleniém Poſłów źiem=
27:
ſkich ták to oſtrzégamy:
28:
Iż od tego czáſu począwſzy/ y nápo=
29:
tym záwżdy Stároſtá Krákowſki y teráznieyſzy/ & pro tempo=
30:
re exiſtentes Capitanei, káżdégo Burgrábię Krákowſkiégo z ie=
31:
go powinnośći nápomnieć będźie powinien/ y to ná pieczy
32:
ſwéy mieć/
33:
áby káżdy Burgrábiá Krákowſki ná zamku Kráko=
34:
wſkim obecnie mieſzkał. Czemu gdźieby który będąc przez Stá
35:
roſtę nápomniony/ doſyć nie vczynił/ tákiégo káżdégo będźie
36:
nam Stároſtá deferowáć powinien.
37:
A my tákiégo káżdégo
38:
przed nas ná Séym pozowiemy/ y práwem będźieli winien ie=
39:
go odſądźimy: & ipſo facto tákowé Burgrábſtwo innému/ któ=

strona: 492

1:
ryby tám obecnie mieſzkał/ dáć powinni będźiemy.
2:
Wſzákóż
3:
obecné Burgrábiów Krákowſkich mieſzkánié ták ſie ma rozu=
4:
mieć: iż káżdy z nich álbo ná potrzebę Rzeczypoſpolitéy/ álbo
5:
dla opátrzenia zdrowia ſwégo/ tákże potrzeb innych ſwoich
6:
odiácháćby ná káżdy kwártał po trzy niedźiele/ álbo rázem do
7:
roku po dwánaśćie niedźiél mógł:
8:
á wſzákże z wiádomośćią
9:
Stároſty Krákowſkiégo/ y zásádźiwſzy mieyſcé ſwé ſzláchćicem
10:
godnym/ ná którymby Stároſtá przeſtał. A iżby ſie téż obe=
11:
cné Burgrábié Krákowſkiégo mieſzkánié nie gdźie indźie/ ieno
12:
ná zamku Krákowſkim rozumieć á znáczyć mógło.
13:
O Burgrábſtwách wſzyſtkich
14:
mieyſc.
15:
INé rzeczy w Conſtituciach łońſkich przez nas pozwoloné y
16:
opiſáné/ ku dobrému rządowi y pilnému dóyźrzeniu Vrzędni=
17:
ków Koronnych w mocy ſwéy oſtáwuiemy:
18:
y áby ſie wſzyſtkié=
19:
mu wedle ſpoſobu opiſánégo dźiało doſyć/ nálazłkiém Séy=
20:
mowym náyduiemy to obiáſniáiąc: Iż cochmy o Káſzteláni=
21:
ách ná Burgrábſtwá zamku Krákowſkiégo vſtáwili/
22:
tóż rozu=
23:
miémy y o inych Dignitarzách y Vrzędnikách źiemſkich/ iż oni
24:
prze powinnośći ſwé/ któré ná nich do woyny należą/ Burgráb
25:
ſtwy ſie báwić nie mogą/ áni ich trzymáć máią/ tákże y o Wró=
26:
tnictwá.
27:
PIERWSZY VRZĄD
28:
STAROSCI:
29:
Zamku ſtrzedz y dochowáć wiernie.
30:
O tym iáwnie w przyśiędze Stárośćiéy ná przodku ſtoi. Titu.
31:
Stároſtá. ((lok.))
Zyg. Aug. w Wárſzá.

32:
Item, Opráwiáć zamek: pożytków y dochodów zamkowych przy
33:
czyniáć, to iest goſpodarzem dobrym bydź. Titu. Luſtratia. w piér=
34:
wſzych kśięgách. ((lok.))

strona: 493

Grodzkiego práwá Kśięgi dźiewiąte o Stáro. wiernośći
1:
Winá Stárośćiná niebędącégo ná
2:
gránicach.
3:
IZ z ſkarg ſzláchty wyrozumieliſmy/ że wiele ich o ſzkody
4:
przychodźi prze niedbálſtwá Stáróſtw y Dźierżawców dóbr
5:
náſzych/
6:
którzy przez Kommiſsarze przyzwáni ku rozgránicze=
7:
niu dóbr náſzych z dobry przerzeczonéy ſzláchty/ zbrániáią ſie przy
8:
iecháć. Dla tego chcąc zábieżeć temu niepożytkowi/ vſtáwia=
9:
my:
10:
iż ieſli ná potym Stároſtowie y Dźierżawcy náſzy przy=
11:
zwáni nie przyiecháliby ku czyniéniu gránic/ winą dwádźieśćiá
12:
y ośm grzywien przez nas niech będą karáni:
Zygmunt w Piotrko. Liſt.

13:
z których połowi=
14:
cá ſtronie/ á druga połowicá nam y potomkóm náſzym doſtáć
15:
ſie ma.
16:
STAROSTOWIE wedle ſtárádawnégo vżywánia
17:
máią brónić gruntów Królewſkich, áż do rozgrániczen=
18:
nia y obiáſnienia.
19:
NA popráwę źamków ná któré cłá, mytá, obrácano.
20:
Conſtit. Roku ((lok.))
21:
Zamku zadnému Królowi nie wzdá=
22:
wáć, iedno któryby był liberè
23:
electus.
24:
Pátrz wysſzéy. ((lok.))
Zyg. w krá. Stephan Liſt.

25:
STároſtowie/ pogránicznych y ſądowych zamków/ y miaſt
26:
głównych: Tákże y miáſtá główné/ któré Stároſtów nie máią/
27:
przyśięgáć Królowi y króleſtwu máią: (Gdańſczánie ieno Kró=
28:
lowi)
29:
iż tempore interregni zamków y miaſt ſpuſczáć niemáią
30:
ku ſzkodźie Rzeczypoſpolitéy nikomu inſzému/ ieno Królowi
31:
wolnie/ zá zezwoleniém wſzech obránému y koronowánému/
32:
pod vtráceniém poczćiwośći/ gárdła y máiętnośći.
33:
Item, naprzód ná woynę ćiągnąć: pátrz wysſzéy ((lok.)) Titulo,
34:
Ciągnienié. ((lok.)) Dla czego Woyſcy ná ich mieyſcách zoſtáią.
35:
OPATRZENIE Stároſtów: pátrz o piąći częśćiách docho=
36:
dów królewſkich. Tit. Luſtratorowie. ((lok.))
37:
INTRATA ná popráwę zamku: ((t. łać.))
38:
Conſtit. 1564. List ((lok.))

strona: 494

1:
DRVGI VRZĄD
2:
STAROSCI:
3:
TVERI COERTIONEM,
4:
Aby niepoſłuſzenſtwo y rebellio, zuchwál=
5:
ſtwá, y gwałty, wſzetecznośći, kradziezy, y
6:
fałſze iáwné pohámowáné vrzędnie były.
7:
Tegoż vrzedu Starośćiego figurę kłádę/ wedle porządku Dekálogu/ dla ſnádnieyſzey pámięći. de Parantella reſpectu magiſtratus. Turbatores. Poymánié. Wieżá. Bannitio. Crimen recens. Criminales. Wiązánié, et aliae poenae.
8:
de Violento. Pożogá. Mężobóyſtwo. Complices. Ruſznicá. Miecz. Zbóycá. Gwałt. Iuuaſio. Tabernae. de Connubio, ((lok.)) Gwałcérz. Gwałt. Panny Mężátki. ((t. łać.))
9:
de Proprio. Mytnik. Drógi. Expulſio. Myńcá. Spáśi. Złodźiéy. Przywrócenié. Zámknienié źiemie. Pabula. Bydło. Licowánié. Rzéki. de Falſo. Zebracy. Wagi. Robotnicy. Cygáni. Nieośiádły. Gołotá Kortezani. ((t. łać.))

strona: 495

Grodzkiego práwá Kśięgi dźiewiąte o Gwałtownikách.
1:
TVRBATORES.
2:
Stároſtá winien gwałtowniki ſądów
3:
hámowáć.
Ian Olbr w Piotrk. Liſt.
Ktoby dobeł przed Sároſtą mieczá w Polſkim ſtá. 197. ſtátut 3.

4:
GDyż ſtolice ſądów ku czyniéniu y rozeznániu ſpráwiedli=
5:
wośći práwicy naywłaſniéy z przeźrzenia Bożégo ſą záchowá=
6:
łé/ á nam potym śmiertelnym/ którzy pieczołowánia świetc=
7:
kiégo ná ſobie odmiennośći nośimy/ vżyczoné:
8:
przeto my wie=
9:
rząc w ſpráwiedliwośći prawdę/ á w prawdźie záśię Bogá
10:
bydź vſtáwiamy: áby dla vczćiwośći ſpráwiedliwośći y ſtoli=
11:
ce/ która zſtrony Bożéy nam ſądzącym ieſt pozwoloná/
12:
żaden
13:
w dóm gdźie ſądy źiemſkié bywáią ſądzoné z zbroią krórąkol=
14:
wiek bądź poſpolitą/ bądź wymyślną nie śmiał wchodźić.
15:
A
16:
kto ináczéy vczyni/ winą cztérnaśćia grzywien przez ſąd niech
17:
będźie karan: którégo zbroię Stároſtá álbo Burgrábiá źiemie/
18:
ieſli ná ſądźie śiedźi/ álbo Vrzędnicy ná ſądźie śiedzący ſobie
19:
niech wezmą.
20:
A ieſli kto zuchwálſtwem vpornym v ſądu
21:
miecz/ álbo kórd/ álbo włocznią wyiąć/ y oną ſzérmowáć bę=
22:
dźie ſie ważył: ſześćdźieśiąt grzywien pieniędzy poſpolitych
23:
ſądowi niech zápłáći:
24:
á ieſli kogo ráni/ ná gárdle niech będźie
25:
karan. A tákowi gwałtownicy przez Stároſtę mieyſcá álbo
26:
Burgrábiégo niech będą zátrzymáni y wſádzeni/ áż do doſyć=
27:
vczyniénia y zapłáty win wysſzéy nápiſánych.
28:
Tóż o Séymiéch, Séymikách, y innych zieżdźiéch, ktoby
29:
ie turbował: znaydźieſz w piérwſzych księg. ((lok.))
30:
Turbatorá gwałtownégo, y przez ſługę proſtégo pozywa=
31:
no. ((lok.))
32:
POYMANIE.
w Conſti. Liſt.

33:
Ale poymánié ma bydz oſtrozné: bo a=
34:
lias poenā talionis Stároſtá odnośi. ie
35:
ſli ſub prętextu officij poymuie kogo.
36:
TOż ſie y ná Stároſtę śćiągáć ma/ gdyby kogo ſub pretextu
37:
officij poymał/ ((t. łać.))

strona: 496

1:
Cáły Státut w kśięgách dźieśiątych náydźieſz. Tit. Wię=
2:
źienié. w Pol. Stá. Gwałt. List
3:
CRIMEN RECENS,
4:
Y GORĄCE PRAWO.
5:
Do Stároſty nie ma nikt bydz po=
6:
zywan ieno pro recenti crimine:
7:
czego rok y ſześć niedziél.
8:
SKárżyli ſie poddáni náſzy z Wielkiéy Polſki/ á zwłáſczá
9:
iże od Stároſty Poznáńſkiégo pozwáni byli bárzo obćiążeni.
10:
A przetóż ſkázuiemy:
Alexander w Radom. Liſt.

11:
iże do Stároſty nie ma bydź żaden pozy=
12:
wány/ ieno o wybićié pániéy wiáno máiącéy/ y o świéże zło=
13:
czyńſtwo. A czás świéżégo złoczyńſtwá ieſt rok y ſześć nie=
14:
dźiél.
15:
Dawność nie ſzkodźi gorącému práwu: w Toruń. Stá ((lok.))
16:
W Mieyſckim práwie co zową gorącé práwo. ((lok.))
17:
pátrz niżéy. Tit. Gwałt. Stá Toruńſki.
18:
Circa expulſionem bonorum Mieśiąc cáły ieno Crimen recēs
19:
trwa: wyiąwſzy Minorennibus expulſis, tedy trwa áże do lat. ((w. 19-20 t. łać.))
20:
Item, iże in recenti crimine poymáć ma moc Stároſtá: pátrz
21:
wysſzéy Tit. Poymánié. ((lok.))
22:
Criminales w Ciuiles rękoiemſtwo nie odmięnia. Tit. Zbóycá. List. ((lok.)) ((w. 24-25 t. łać.))
23:
WIEZA.
24:
OKOLICZNOSCI zſtrony wieże/ gdźie ſzláchćicowi
25:
więźienié ſkázuią. Pátrz w tych mieyſcách. ((lok.))
26:
w Láćińſkim. Item, Tit. Commiſſarze ((lok.))
27:
Przyſtoynégo więźienia ſzláchćicowi zmienká w Státućie To=
28:
ruńſkim, ((lok.))

strona: 497

Grodzkiego práwá Kśięgi dźiewiąte o Wieży.
Stephan w Wárſzá. Liſt.
1:
Bolącéy ſtronie wolno ma bydz
2:
záwzdy doyzrzeć, ieſli wiezá po=
3:
dług práwá opiſánia bez folgo=
4:
wánia Stároſty, á do Ziemſtwá
5:
pozwáć.
6:
ACz Státutá doſtátecznie ſą o Głównikách opiſáné/ iáką
7:
winą máią bydź iure mediante karáni.
8:
Iednák nic ná to nie
9:
bacząc/ Stároſtowie y ich namieſtnicy/ gdy kogo o zábićié
10:
głowy ná dno do wieże ſkażą/ w wieży piętry y kominy głów=
11:
nikóm budowáć/ y támże śiedźieć dopuſczáią.
12:
Przetóż chcąc
13:
my ad debitam exequutionē Státutá ná główniki przywiéźdź/
14:
Séymową vchwałą znáyduiemy: iż któryby z Stároſtów ál=
15:
bo z Vrzędników ich ważyć/ á napráwę iáką w wieży główni=
16:
kowi dopuśćić wzgórę/ á nie ná dnie śiedźieć śmiał/
17:
táki Stá=
18:
roſtá álbo Vrząd iego ma bydź karan winą cztérnaśćia grzy=
19:
wien/ totiens quotiens byłby pozwan przed ſąd źiemſki od ſtro
20:
ny bolącéy/ á było to nań przewiedźiono/
21:
iż folgował głowni=
22:
kowi śiedzeniém w wieży/ nie wedle Dekretu ſądowégo ná
23:
dnie/ czego ſtronie bolącéy wolno będźie záwſze doyźrzéć/ iáko
24:
glównik y kędy śiedźi: á Stároſtá nie ma mu tego brónić/ ((w. 21-22 t. łać.))
25:
WYMIERZENIE wieże: ná dwánaśćie łokiet w głębią
26:
od okná którym wpuſczáią: A do S. Micháłá Stároſtowie winni
27:
reſtaurowáć. O co ná Trybunał forum, pod winą 200. grzywien.
28:
Titulo. Mężobóycá. ((lok.)) nákońcu.
29:
((w. 27-29 t. łać.))
30:
CRIMINAŁY.
31:
Criminalies, któré ſądowi Grodzkiému|
32:
nalezą.

strona: 498

1:
Ale Appellácia od nich idźie ná Trybunał: pátrz wysſzéy w
2:
kśięgách piérwſzych. ((lok.))
3:
Przypiſano in Digeſto, żeby o tym miáło bydź y w Conſti. 1589
4:
Sta. 3. ále nie znáyduię iedno 1588. Sta. 22. coś trochę aucta poena.
5:
Ale właſniéy 1565. ((lok.)) List.
6:
A wſzákóż té Akcię któré ſie ćiągną z dawnégo práwá y zwy=
7:
czáiów/ choćiaby dobrze były criminales, do ſądu Grodzkiégo
8:
y Ziemſkiégo/ nie máią podlégáć téy Conſtituciiéy.
9:
Y támże w tym Státućie wysſzéy.
10:
Merè criminales do Królá. Tit. Trybunał. ((lok.)) ((t. łać.))
11:
CAPVT II. DE
12:
VIOLENTIIS,
13:
Z ſtrony drugiego przykazánia wtorey tablice.
14:
MĘZOBOYSTWO.
15:
Szláchćicá poymáć nie ma Stáro=
16:
ſtá: wſzákze złodziéy, pozognik,
17:
męzobóycá, y który puſtoſzy wśi,
18:
zbóycá wſzędy zátrzyman bywa,
19:
y który niechce ſłuſznégo ręko=
20:
iemſtwá zá ſwóy wyſtępek ſtáwić.
21:
WSzákże tego człowieká wyiąwſzy/ który ná złodźieyſtwie/
22:
ábo iáwnym złoczyńſtwie/ w paleniu/ dobrowolnym mężobóy
23:
ſtwie/ w łápániu pánien y białychgłów/
Włádiſzł. Iágelło. Liſt.

24:
w puſtoſzeniu wśi/ y
25:
łupieſtwie byłby poyman/ tákże y tych którzy niechcą ſłuſznégo
26:
rękoiemstwá ſtáwić álbo dáć/ wedle wielkośći wyſtępku álbo
27:
złégo vczynku.
śiedm wyſtępkow


strona: 499

Grodzkiego práwá Kśięgi dźiewiąte o Mężoboycách.
1:
Ná Stároſty ón ſrogi Státut Zygmuntów ((lok)) w
2:
Polſkim. Iáko ieſli nie da znáć, Stároſtwo mu wźiąć, y
3:
100. grzywien. Ale to pięćioletni Státut.
4:
COMPLICES.
5:
Spółpomocnicy iáko y principało=
6:
wie, á Stárośći vrząd ma przećiw
7:
im poſtępowáć.
8:
TAkże wſzyſcy ſpółpomocnicy/ którzy pokonánému iáwnie
9:
pomagáią/ máią bydź pozwáni ad banniendum,
10:
y z króleſtwá
11:
weſpół z ich przerzeczonym principałem/ práwem pokonánym
12:
wywołáni bydź máią ſkazáni: Przećiw którym iáko y przećiw
13:
ich Principałóm vrząd Stárośći ma poſtępowáć.
14:
Ieſliby Complices nieośiedli byli.
15:
A Ieſliby więc nieośiedli byli/ przez ón vrząd zamkowy
16:
máią bydź poymáni/ y do wieże wrzuceni: których karánié ná
17:
náſzym zdániu y łáſce náſzéy záwiſło.
Zygmunt. Tenże.

18:
Cōplices vczynionégo Męzobóyſtwá. pátrz Tit. Homicidium.
19:
Complices náſzćia domu, pátrz Tit. Inuaſio domus. ((lok.))
20:
kędy potwiérdza miánowáné wysſzéy Státutá.
21:
POZOGA.
22:
O pożogę vmyſlną złoczyńce Stároſtá ſądźi. pátrz wysſzéy Titu.
23:
Meżobóyſtwo. ((lok.))
24:
O pożogę przygodną, y inné okolicznośći któré przy tym bywáią,
25:
iáko do kośćiolów vćiekáią, iáko do Niemieckich wśi vchodząc iu=
26:
riſdiciiéy. naydźieſz. ((lok.)) trzy Státuty. Támże
27:
de Aruipriuio. A o tych co lásy palą. ((lok.))
Zygmunt w Piotrk. Liſt

28:
RVSZNICA.
29:
ZAden nápotym czáſu pokoiu bądź konny/ bądź pieſzy/ ru=
30:
ſznic krótkich niech nie śmié nośić. A wſzákże od téy vſtáwy/ źie=
31:
mie Ruſkié chcemy bydź wolné: któré gotową bróń przećiwko
32:
naiázdóm nieprzyiaćielſkim záwżdy zwykły y máią mieć.

strona: 500

1:
Ieſli kto kogo z Ruſznice zábiie, ábo
2:
z nią w mieśćie będzie chodził.
3:
KToby ſie tego ważył żeby z Ruſznice kogo ránił/ álbo zá=
4:
bił: tákowy ma bydź ſowitą winą karan: á wſzákóż o zábićié
5:
ma bydź ſcrutinium.
6:
A żaden ważyć ſie tego niema/ áby z ná=
7:
bitą w mieśćie chodźić miał/ pod winą cztérnaśćia grzywien.
8:
A ktoby imo tę vchwałę chodźił z nią w mieśćie/ vrząd Stá=
9:
rośći ma ią wźiąć y z winą: á ktoby iéy dáć niechćiał/ tedy dwo
10:
ię cztérnaśćie grzywien przepada/
11:
o którą Stároſtá w vrzę=
12:
dźie ſwym czynić ma. Gdźieby ſzláchćic nie ośiádły/ álbo miey=
13:
ſckiégo/ álbo chłopſkiégo ſtanu z nią chodźił/ ták długo ma bydź
14:
w wieży przez Stároſtę álbo vrząd iego trzyman/ áże tę wi=
15:
nę położy.
16:
Ieſcze ſnádnieyſzy proceſs przećiw
17:
tym, co z ruſznicą bądz po tár=
18:
gu, bądź po weſelu chodzą, y
19:
ná Séymikách.
Zyg. Aug. Stephan. Liſt. w Conſti.

20:
RVſznic áby żaden/ cuiuſcunque conditionis, pod ſądámi
21:
wſzyſtkiémi in genere, któré ſtanowi ſzlácheckiému ſłużą/ ná
22:
Séymikách/ ná zieźdźiéch/ y ná innych ſądowych Aktćiéch/ ták
23:
że ná bieśiádách wſzelákich/ targách/ iármárkách nie vżywał/
24:
áni nośił/ pod winą cztérnaśćia grzywien. O którą winę ká=
25:
żdému żeby było wolno czynić/ do ſądu Ziemſkiégo/ álbo Gro=
26:
dzkiégo vrzędu.
27:
Tákże y Stárośćié wedlug Conſtituciiéy/
28:
Anni 1567. peremptorié, abſque appellatione partium, Zácho
29:
wuiąc w mocy ſwéy Státut Anni 1507. de armis ſeditionem
30:
praeferentibus.
31:
A temu ma przyśdź tá cztérnaśćie grzywien/ co
32:
o nie czynić będźie. A impoſſeſsionatus in illo diſtrictu, do tego
33:
vrzędu gdźie ma poſseſsią/ pro exequutione odeſłan bydź ma.
34:
Item, pátrz Tit. Trybunał. ((lok.))
35:
Item, in duplo płácą ránę z ruſznice ((lok.))

strona: 501

Grodzkiego práwá Kśięgi dźiewiąte o Dobyciu Mieczá.
1:
MIECZ.
2:
Ktoby przed Królew. Máieſtatem,
3:
przed Arcybiſkupem, álbo Stá=
4:
roſtą mieczá dobył.
5:
Przed Królem pátrz wysſzéy, w piérwſzych kśięgách Tit. Obrá=
6:
żenié M. Królew. ((lok.))
7:
Przed Arcybiſkupem, wysſzéy Tit. Arcybiſkup, w wtórych kśię=
8:
gách. ((lok.))
9:
Przed Stároſtą, wysſzéy. Tit. Stároſtá. ((lok.))
10:
Przed Rycérzkim człekiem ſzláchćicem. w Láćińſkim, List ((lok.))
11:
A ieſliby ránił przed nim, rękę przewierćieć. ((lok.))
12:
Ieſliby ná Séymie, Séymiku dobył wysſzéy. Titu. Séym. ((lok.))
13:
A w Polſkim, List ((lok.))
14:
Ieſli przy ſądźie. Titulo, Roki w dźieśiątych kśięgách. A w
15:
Polſkim ((lok.))
16:
A Stároſtá ma o tym inquizytią y
17:
exequutią czynić.
Zygmunt w Bydgo. Liſt.

18:
A Przećiw tákim Stároſtowie mieyſc ſcrutinium, y exeku=
19:
cią czynić będą powinni: pod winą ſtá grzywien Polſkich.
20:
A którzyby vczyniwſzy ten wyſtępek vćiekli/ máią bydź z
21:
króleſtwá bánniowáni/ y iáko bezecni ſkazáni.
22:
Iákóż iáko
23:
bezecnych tákich dekláruiemy.
24:
ZBOYCA.
25:
DROGA.
26:
Przećiw zbóycóm exekucia iest poruczona. pátrz wysſzéy. Tit.
27:
Mężobóyſtwo. ((lok.))
28:
Item, w Láćińſkim Stát. Titulo, Praedones. ((lok.))
29:
STAROSTA Kámieniecki y z Szláchćicem, którégo pod=
30:
dány rozbóynik, ſpráwiedliwość ma czynić w Ruśi, á Appellácia
31:
nie idźie. Pátrz w Polſkim Státućie, List ((lok.))
Zyg. Aug.


strona: 502

1:
Obiáſnienié tegóz Státutu ſzérſzé.
2:
SKárżyli ſie obywátele źiem Ruſkich/ iż nietylko ná dró=
3:
gách/ ále y w domiéch ſwych niebeſpieczeńſtwá odnoſzą od ro=
4:
zbóyników.
Zyg. III. w Conſti. Koronac. Liſt.

5:
Przetóż vchwałą Séymu tego poſtánawiamy/
6:
iż káżdy z poddánych náſzych duchownych y świetckich/ powi=
7:
nien będźie poddánégo ſwégo/ któryby pro ſpolio & de percuſ=
8:
ſione ſtratae był obwinión/ gdy go pozew in bonis záſtánie
9:
(o
10:
co pan/ który tám ſam mieſzka/ ieſliby ſie niezáſtániém brónił/
11:
ma przyśiądz: á ieſli Pan w tym Woiewództwie nie mieſzka/
12:
tedy to ma vczynić Vrzędnik y z Wáttámánem)
13:
przed vrzędem
14:
Grodzkim właſnégo powiátu na querelách in termino ſecun=
15:
do ſtáwić: z którégo pan iego álbo przyiaćiél páńſki/ zá iego zlé=
16:
cenim/ w onéy źiemi ośiádły/ z vrzędem Stárośćim/ ſpráwie=
17:
dliwość czynić powinien będźie.
18:
A gdy ſie ná iednę ſentencią
19:
przećiw onému poddánému zgodzą/ wedle niéy exekucia zárá=
20:
zem vczyniona bydź ma. Gdyby téż pro parte eius dekret vczy=
21:
nili/ áppellácią wolną áktorowi wedle práwá ná Trybunał
22:
zoſtáwiuemy.
23:
A pókiby z Appelláciiéy od Aktorá interpono=
24:
wánéy kognicia o dekrećie nie sſtáła ſie/ álbo gdyby diſcordes
25:
in ſententia byli/ tedy ów poddány ma bydź zátrzyman w wię=
26:
źieniu v vrzędu Grodzkiégo/ ((t. łać.))
27:
Wſzákże wolno go będźie pánu wyręczyć: czym
28:
iednák kauzá nie ma ex criminali in ciuilem transformari. Stá=
29:
roſtowie téż náſzy ſądowi/ ad viciniorem Capitaneum o ſtáwie=
30:
nié tákich poddánych będą mogli bydź pozywáni/
31:
z którémi tá=
32:
kiż poſtępek ma bydź záchowan/ iáko wysſzéy ieſt opiſano. A
33:
to poſtánowienié ma trwáć do woléy ſtanów tych źiem.
34:
Spráwiedliwość z poddánych o roz=
35:
bóy y o złodzieyſtwo w Woie=
36:
wództwie Podolſkim.
37:
SPoſób czyniénia ſpráwiedliwośći z poddánych/ pro furto
38:
& de percuſsione ſtratae publicae, przez obywátele Woiewódz=
39:
twá Podolſkiégo námówiony/ y do Akt Grodzkich Kámienie=
40:
ckich wpiſány/ w mocy zoſtáwuiemy ((t. łać.))
Tenże. Támże.


strona: 503

Grodzkiego práwá Kśięgi dźiewiąte o Gwałćiech.
1:
Przyłoży tu czytelnik Státut o drógách niżéy. Titulo, Ta=
2:
bernae. List 509. Státut piérwſzy. ((lok.))
3:
GWAŁT.
4:
DROGA.
Zygmunt w Toruniu.

5:
Státut w Toruniu vczyniony z ſtro=
6:
ny gwałtu mieyſckiégo, y około
7:
więzienia Szláchćicá, y ſądze=
8:
nia iego przez Stároſtę y vrząd
9:
mieyſcki.
10:
IZ między ſzláchtą y mieſczány króleſtwá náſzégo/ ſzkodli=
11:
wa wſczęłá ſie byłá rózność okóło téy ſzláchty/ którzy ná gorą=
12:
cym wyſtępku o gwałt w mieśćiéch y miáſteczkách bywáli
13:
imáni:
14:
dla tego áczeſmy Pruſką woyną zábáwieni o ták wiel=
15:
kiéy rzeczy do tego czáſu niemogli nic wiekuiſtego poſtánowić:
16:
wſzákże ſtáráiąc ſie o pokóy poddánych náſzych/ zá iednoſtáyną
17:
rádą wſzyſtkich Rád náſzych/
18:
y zwoleniém Poſłów źiemſkich
19:
Korony téy vſtáwiamy/ y tę ordinácią czyniémy: Iż gdy który
20:
ſzláchćic w mieśćie álbo w miáſteczku náſzym/ álbo w których
21:
Duchownych y świetckich króleſtwá náſzégo o wyſtępek gwał=
22:
tu przez vrząd mieyſcki będźie poiman:
23:
tedy tákowy ſzláchćic o
24:
gwałt poimány może bydź zádźierżan w Ratuſzu mieyśckim/
25:
álbo miáſteczká onégo gdźie będźie poyman: co vczyniwſzy v=
26:
rząd mieyſcki/ álbo miáſteczká onégo/ w którym tákowy gwał=
27:
townik będźie poimány/ żadnégo ſądu o nim niebędźie czynił/
28:
áni káráć będźie onégo ſzláchćicá: áż piérwéy ná żądánié ich
29:
Stároſtá álbo Podſtárośći zamkowy onégo Stároſtwá kró=
30:
leſtwá náſzégo/ pod którym miáſto tákie álbo miáſteczko ieſt/
31:
oblicznie będźie przy tym ſądźie mieyſckim:
32:
który ma bydź czy=
33:
nión o gwałt przećiwko ſzláchćicowi przerzeczonému. A ieſli
34:
ſie Stároſtá álbo Podſtárośći náſz ná iednę ſentencią z vrzę=
35:
dem onégo miáſtá álbo miáſteczká gdźie tákowy Sláchćic bę=
36:
dźie poiman/ zgodzą:
37:
tedy przerzeczony ſzláchćic wedle táko=
38:
wégo ſkazánia Stároſty náſzégo ábo podſtárośćiégo y vrzędu

strona: 504

1:
mieyſckiégo ma bydź ſkazan y karan. Ale ieſliby Stároſtá
2:
náſz/ álbo iego Podſtárośći niemógł ſie zgodźić ná iedno z vrzę
3:
dem mieyſckim przećiwko tákowému Szláchćicowi: tedy ón
4:
poymány ma bydź w tym czáśie w przyſtoynym więźieniu
5:
mieyſckim/
6:
ták długo/ áż do Máieſtatu náſzégo Królewſkiégo
7:
Stároſtá náſz/ álbo ono miáſteczko y miáſto náukę będźie miá=
8:
ło/ iáko tákowy ſzláchćic poymány ma bydź ſkazan y karan:
9:
á
10:
tákowy czás wźięty nic nie ma dawnośćią ſzkodźić: którą da=
11:
wnośćią przerzeczony poymány nie będźie ſie mógł brónić. A
12:
ieſliby w którym mieśćie álbo miáſteczku vrząd mieyſcki prze=
13:
ćiwko przerzeczonéy vſtáwie ważył ſie co czynić/
14:
tedy przez
15:
Stároſtę náſzégo zamkowégo/ pod którégo roſkazániém y po=
16:
wiátem tákowé miáſto y miáſteczko ieſt/ Burmiſtrz ná ten czás
17:
będący/ y z iednym Ráycą/ ma bydź poyman y śćięt.
18:
O téyze vſtáwie.
19:
W Státućie Toruńſkim Roku 1538. vczynionym/ ieſt
20:
doſtátecznie opiſáno/ iáko ſie máią záchowáć mieſczánie w poy
21:
mániu ſzláchty: która vſtáwá we wſzyſtkim ma bydź chowáná.
22:
GDY kto o gwałt álbo złupienié ná poſpolitéy dródze bę=
23:
dźie obwinión/ á w ſpráwie ſwéy vſtánie: winę piątnadźie=
24:
ſtą przepada.
25:
Potwiérdzenié Torunſkiégo Státu=
26:
tu, z ſtrony Krákowá y Pozná=
27:
niá, y z ámpliácią.
28:
WIelkié bezpráwia/ y gwałty rózné odnoſzą do nas częſté=
29:
mi ſkárgámi Krákowſkiégo miáſtá obywátele/ którzy ták ſą v=
30:
ćiśnieni/ iż áni vrzędy/ áni vbeſpieczenié práwá poſpolitégo/
31:
ochrónić ich nie może.
32:
Przetóż vſtáwuiemy/ iż gdyby podług
33:
Státutu Toruńſkiégo/ w gwałćie iákim niemógł bydź poy=
34:
man gwałtownik/
Zyg. Aug. w Piotrk.
Káź. Wiel. w Wiſlicy. Liſt.
Stephan. Liſt.

35:
vkrzywdzonému nieſczáninowi w Rádźie
36:
mieyſckiéy/ álbo wysſzégo y nisſzégo práwá będącému/ facul=
37:
tas dochodzenia ná gwałtowniki ma bydź táka/ iáka ſzláchći=
38:
cowi ex iuris qualitate ſłużyć zwykłá.
39:
Tóż o dochodzeniu
40:
krzywd Poznáńſkiégo miáſtá rozumieć ſie ma.

strona: 505

Grodzkiego práwá Kśięgi dźiewiąte o náiázdoch domowych.
1:
Porownánié w práwie oſób vrzędo=
2:
wych mieyſckich we Lwowie, w
3:
Wárſzáwie, z Krákowiány.
4:
PRzeſtrzégáiąc/ áby ſie w mieśćiéch głównych Koronnych
5:
violentię nie dźiały ludźiom ná vrzędźie będącym/ tedy Con=
6:
ſtitucią anni 1581. która Krákowſkim y Poznáńſkim vrzędóm
7:
ſłuży/ extenduiemy: Iż ma tákże comprehendowáć Rádę y
8:
przyśiężniki miaſt Lwowá y Wárſzáwy.
9:
Iest ieſcze kilka Státutów. Tit. O złodźieiách, w Polſkim
10:
Stá. List 550. Gwałt od bogátégo vbogiému. Stá. 3.
11:
NAIAZD DOMOWY.
12:
NASZCIE. INVASIO DOMVS.
13:
Kto gwałtownie w cudzy dóm náie=
14:
dzie, y ráni kogo, álbo będźie
15:
ránión.
16:
PIotr ſkárżył ſie ná Ianá/ iż mu zádał cztéry rány: á Ian
17:
zna śie iż to vczynił/ ále ztéy przyczyny: iż zbroyną ręką ná dom
18:
mu náſzedł: y wtym náſzćiu mátkę/ álbo śioſtrę/ álbo żonę/
19:
álbo téż dźiéwkę mu ránił: którą ránę powiada od Woźnégo
20:
widźiáną/ y chce tego dowieźć.
21:
Woźny ſpytány przez ſędźie=
22:
go záprzał/ iż rány nie widźiał. A iż po záprzeniu tego Woźne=
23:
go/ Ian ſam wnet przerzeczonéy rány mátce zádánéy/ przez ſłu=
24:
ſzné świátki ktorzy ránę widźieli y oględowáli/ chćiał dowieść:
Zygm. III. Liſt.

25:
My w tákowéy y iéy podobnéy rzeczy ſkázuiemy: iż Ian ma
26:
bydź przypuſczon ku wiedźiniu świátków o tákową potwarz.
27:
O zgwałceniu domu y w nim ránié=
28:
niu: o męzobóyſtwie y o pomocni
29:
kach tákowégo gwałtowniká.
Káźimierz w Wiſlicy Liſt.
Ian Olbr. Liſt.

30:
GDy częſtokroć gwałtownicy domów ſwoié obróny prá=

strona: 506

1:
wné przekłádáli/ y dla wielkośći tákowégo przekłádánia niekie=
2:
dy winni bywáli wolni czynieni od żáłób ſkárżących ſie:
3:
dla te=
4:
go vſtáwiamy: iż gdy kto wſzedſzy w dóm czyy ręką gwałto=
5:
wną goſpodarzá álbo żonę/ álbo ſyná/ álbo ſługę iego zábiie/
6:
álbo okrutnie ráni:
Ian Olbr. w Piotrko. Liſt.

7:
tákowy ieſli będźie pozwan do ſądu zam=
8:
kowégo/ nieináczéy ma bydź pokonan/ iedno miánowániém
9:
ośmnaśćie świátków/ z których máią bydź obráni ſześć ſzłáchći=
10:
cy dobréy ſławy/ y ośiedli w onym powiećie álbo Woiewódz=
11:
twie:
12:
gdźie tákowy vczynek będźie vczynión: á tám powodo=
13:
wa ſtroná vczyniwſzy z nimi przyśięgę/ otrzyma oné rzeczy/ á
14:
obwiniony iáko gwałtownik przeſpieczeńſtwá domowégo/ ná
15:
gárdle ma bydź karan.
16:
Komplices záſię álbo pomocnicy/ niech
17:
trzymáią ſtáradawny zwyczay práwny obróny ſwéy y kará=
18:
niá. Ale żeby kto oſoby ſpráwiedliwéy y niewinnéy/ o tákowy
19:
álbo inny wyſtępek potwárnie nie winował/
20:
y áby ztąd ob=
21:
winiony nie był do wieże wſádzón w tákowym przypadku:
22:
Tedy my y potomkowie náſzy piérwéy/ niż pozwánégo do wie=
23:
że wſádźić vkwápiemy śie/ będźiemy ſie pytáć y będą pytáć/ y
24:
mamy wiedźieć/
25:
y wiedźieć máią prawdziwé położenié rzeczy y
26:
wyſtępku: y tákże około tego/ któryby potwarzał. Który gdy
27:
w potwarzy vznány będźie/ my tákowégo z powinnośći y z
28:
zwiérzchnośći náſzéy bezecnégo ſkażemy bydź:
29:
y ná twarzy znák
30:
mu przepalić roſkażemy. A ieſliby tákowy gwałtownik vczy=
31:
niwſzy tákowy vczynek z króleſtwá vćiékł/ zárázem ma bydź be=
32:
zecny/ y zá tákiégo ma bydź mian/ y ná gárdle poymány karan.
33:
Ieſli kto będzie obwinión, iz ſługá
34:
iego dóm zgwałćił.
35:
GDy który człowiek którégokolwiek ſtanu będący będźie ob=
36:
winión/ iż iego ſługá gwałt dómowi vczyni/ á iáko opiſano
37:
ieſt goſpodarzá/ żonę/ dźieći/ álbo ſługę ná dóm náſzedſzy/
38:
gwałtowną ręką w domu zábiie:
39:
w tákowéy rzeczy ón gwał=
40:
townik v iego Páná przez Woźnégo y Szláchtę ſkázuiemy/ áby
41:
był zápowiedźian/ z którym ták obwinionym pan iego ſpráwie=
42:
dliwość będźie powinien vczynić.
43:
A ieſli ón pan oblicznie o
44:
to żądány ſpráwiedliwośći niezachce vczynić: tedy ſam Pan
45:
zań będźie odpowiádáć powinien/ wedle porządku práwá.

strona: 507

Grodzkiego práwá Kśięgi dźiewiąte o Náſzćiu w dom.
1:
Ieſli ſługá gwałt vczyniwſzy vćiecze.
2:
TAkowy ſługá ieſliby vćiékł/ áni przez ſzláchtę nie był zápo=
3:
wiedźian/ pan iego zań pozwány nie ináczéy ſie z obwinienia
4:
tákowégo oczyśći/ ieno vczyniwſzy przyśięgę ze dwiemá świád=
5:
ki:
6:
iż áni zá iego wiádomośćią/ áni zwoleniém/ áni roſkazá=
7:
niém/ áni wolą ten vczynek ſię ſtał: áni dał przyczynę ku vczy=
8:
niéniu tákowému ſłudze.
Ian Olbr. Liſt.
Stephan. Liſt.

9:
Po konwiktiiéy náſzćia domowégo
10:
ſcrutinium nie dáią: dokłádniéy tu
11:
obiáſnia Státutá Olbráchtowé.
12:
Item/ Dekláruiemy ſtatut de inuaſoribus domeſticis, iż
13:
gdy iuż będźie conuictus, ten ktory ná dóm náchodźi/
14:
tedy poſt
15:
conuictionem, partis actoreae, nie mamy dáwáć ſkrutátorów/ o=
16:
wſzem poenis in ſtatuto deſcriptis citatus & conuictus ſubiace=
17:
bit, wſzákże przed conuictią ma bydź ſkrutinium. ((do końca strony t. łać.))
18:
((od w. 1-31 t. łać.))
19:
Differunt iſta duo, Naiazd domowy, & expulſio, bo tu bywa
20:
poſpolićie cum titulo & praetextu iuris, y occupatio ſequitur. Ale
21:
inuaſio bez okkupáciiéy ieno ex vaeſano furore, alias z popędliwośći.
22:
Weyźrzy w Formę Pozwu w Láć. liſt. ((lok.))

strona: 509

Grodzkiego práwá Kśięgi dźiewiąte o Służebnych.
1:
O gwałtownym wybićiu, Státutu
2:
potwiérdzenié przeſzłégo.
3:
STátut Anni 1543 ((t. łać.))
4:
reáſsumuiemy/ iż wedle niego záchowáć ſie máią.
Zygm. III. Liſt.

5:
Formá pozwu o gwałtowné wybićié
6:
z vzywánia ſpokoynégo.
7:
IZeś ty tym álbo owym titulo Iuris wygnałeś y wyrzući=
8:
łeś/ rć. Naydźieſz we wtóréy częśći Metriki Státutowéy.
9:
Y nie záwżdy criminaliter idźie pro expulſione.
Zygmunt. Liſt.

10:
WYGNANEMV z dóbr conſuetudine iuris dowód przychodźi. ((w 11-12 t. łać.))
11:
ZOŁNIERZ STIPENDIARIVS.
12:
Brónić dóbr kośćielnych Stároſtá winien. Titu. Zołniérz
13:
Stipendiarius. ((lok.)) Item, Titulo, Dźieśięćiny. ((w. 16 t. łać.))
14:
TABERNAE.
15:
Zywnośći we wśiách y kárczmách
16:
nie ma nikt gwałtem bráć.
17:
GDy káżdy gwałt nie bez przyczyny rozmáitémi vſtáwámi
18:
práwnémi bywá brónión y hámowan:
Káźimierz Wielki w Wiſlicy. Liſt.

19:
Máieſtat tedy Króle=
20:
wſki zá ſłuſzną rzecz rozumiał/ áby w tym pożytki poddánych
21:
ſwych opátrzył. Dla tego vſtáwiamy/ áby ći którzy po dró=
22:
gách do pánów ſwych ieżdżą/ álbo téż ſwé właſné ſpráwy ſprá=
23:
wuią/
24:
bądź pánowie álbo Rycérztwo/ álbo którégokolwiek in=
25:
négo ſtanu y záwołánia/ áby ſobie potrzeb álbo konióm we
26:
wśiách/ w kárczmiéch/ álbo ná mieyſcách oſobnych nie bráli/
27:
y
28:
żadnégo gwałtu nie czynili tym/ którzy przedáć niechcą/ álbo

strona: 510

1:
zbrániáią ſie przedáć: ále káżdy niech ſwéy rzeczy vżywa we=
2:
dle woléy ſwéy.
3:
A ize karczm obroná Stárośćiému
4:
vrzędowi nalezy.
5:
((t. łać.)) w Láćińſkim.
6:
Y poymáć każe tego kto łupi wśi, á kárczmá we wśi. Titulo,
7:
Mężobóyſtwo. ((lok.))
Zygmunt w Kráko. Liſt.

8:
Y z piątnądźieſtą winą, to iest cztérnaśćią grzywien. Titulo,
9:
Pożogá. ((lok.)) w Polſkim List. ((lok.)) ((w. 10-12 t. łać.))
10:
CAPVT III. DE CONNV=
11:
BIORVM HONESTATE,
12:
Z ſtrony trzećiego przykazánia wtorey tablice.
13:
VIRGO. VIDVA.
14:
VXOR.
15:
Lápáczá pánien/ y biáłychgłów Stároſtá póymuie. Pátrz
16:
wysſzéy w tychże kśięgách. Tit. Mężobóyſtwo. ((lok.))
17:
Item, kśięgi ((lok.)) ((w. 21-23 t. łać.))
18:
POSAG.
19:
O nienáznáczenié poſagu od bráćiéy śioſtróm odumárłym, Eo=
20:
rum w Grodźie właſnie. w Conſtit. ((lok.))
21:
A niżéy w Ziemſkim práwie, ad verbum wpiſána iest.
Káźimierz Wielki.


strona: 510

Grodzkiego práwá Kśięgi dźiewiąte o záwárćiu źiemie.
1:
CAPVT IIII. DE RETI=
2:
NENDO PROPRIO
3:
& furtis cohibendis,
4:
Z ſtrony czwartego przykazánia pierwſzey
5:
tablice.
6:
((w. 6-7 t. łać.))
7:
Pátrz wysſzéy. Titulo, Tabernae. ((lok.))
8:
ZAWARCIE ZIEMIE.
9:
Stároſtowie záwárćia ziemie ſtrózmi
10:
máią bydz.
11:
A Nád to náſzé zákazánié/ áby poddánym náſzym nie dopu=
12:
ſczáli nic czynić/ áni ieźdźić.
Zygmunt w Kráko.

13:
To przydawſzy/ áby Furmáni ná=
14:
ſzy towárów Niemieckich áni z Polſki/ áni do Polſki woźili/ ále
15:
żeby ſámi kupcy Niemieccy ſwoie rzeczy y kupié/ ták do Polſki/
16:
iáko y z Polſki prowádźili y woźili.
17:
A Stároſtowie którzyby=
18:
kolwiek z pilnośćią tego záwárćia ábo hámowánia pilnie prze=
19:
ſtrzégáli/ tácy towárów przepádłych dla wyſtępku nád zákázá=
20:
nié y przeſtąpienia vſtaw/ połowicę otrzymáią/ á drugą poło=
21:
wicę ná nas wezmą.
22:
Winá z niedbáłégo Stároſty iáka ma
23:
bydz wzięta, który zapowiedzi téy
24:
iezdzenia do Węgier, do Sląſká, y
25:
wnoszenia kupiéy nie przeſtrzéga.
26:
ZA prośbą Poſłów źiemſkich zápowiedzenié/ któré było v=
27:
czyniono o niewożeniu álbo przywożeniu kupiéy do Węgier/
28:
y do Sląſká/ y do Polſki:
Zygmunt w Kráko.

29:
ſkazáliſmy ze wſzyſtką Rádą Króle=

strona: 512

1:
ſtwá náſzégo: áby tym mocniéy było ſtrzeżono od wſzyſtkich
2:
poddánych náſzych/ póki iedno trwáć będźie:
Zygmunt w Piotrk.

3:
y áby Stároſto=
4:
wie y Mytnicy/ którzy ſtróżéy ſłuſznéy zániedbawáią/ y zá któ=
5:
rych przeźiéraniém ktoby przeiéżdżał przećiwko téy vſtáwie/ byli
6:
karáni winą ſtá grzywien/ wedle Státutów o niedbáłych
7:
Stároſtách vczynionych:
8:
któréy winy połowicá do ſkárbu ná=
9:
ſzégo ma bydź obróconá/ á druga polowicá temu/ który Stá=
10:
roſtę álbo Mytniká tego dopuſczáiącégo nam oſkárży y tego
11:
doſtátecznie dowiedźie/ ma bydź dáná.
12:
Drugié dwá Státuty, któré zá tym idą w Polſkim Stá=
13:
tućie, w Metrice znaydźieſz ná końcu, ku téyże rzeczy.
14:
MYTNIK ZMYSLONY.
15:
Do Stároſty/ ále y do káżdégo práwá przećiw temu/
16:
kto te=
17:
lonia, foralia, pontalia, aggeralia, ſeu cuiusùis excogitatae exacti=
18:
onis, ieſt forum Vbiquitarium, alias to zową práwem Podró=
19:
żnym. Tit. Teolonium, o Mytách w Polſkim, List ((lok.))
20:
Tegóź Státutu wykład y állegátia. ((lok.))
21:
Tu ſie ieno ratione Stárośćiégo vrzędu wſpomina: ále cáłé
22:
znieśienié Státutów znaydźieſz. Tit. Telonium. w kśięgách ſzó=
23:
ſtych. ((lok.))
24:
Item, ((lok.)) kędy wſpomina téż Vbiquitarium forum,
25:
o Mytá. ((lok.))
26:
MONETA.
27:
Monétá Koronna áby byłá bráná/ á fałſzywa brákowána/
28:
Stároſtóm poruczono. Titulo, Monetá. ((lok.))
29:
Ale doſtáteczniéy w kśięgách ſzóſtych. Titulo, Pod=
30:
ſkárbi. ((lok.))
31:
BYDŁO, PASZA, SPASNE,
32:
FORESTA.
33:
Do obory blizſzéy z ſpáśi ma bydź zágnáné onégo Stároſtwá: á
34:
w zgodźie ſzkody dochodźić. A o ſzkody remiſsio ma bydź do źiem=
35:
ſkiégo ſądu. Item, o błędném bydle. Item, o wyręczeniu bydłá,
36:
y inné okolicznośći w téy mierze,
37:
pátrz w źiemſkim práwie kśięgách

strona: 513

Grodzkiego práwá Kśięgi dźiewiąte o Záiętém bydle.
1:
10. żeby ſie wcále ná iednym mieyſcu rzecz nálázłá, tedy nierozdźié=
2:
láiąc, póki ſie Stárośćia iuriſdicia extenduie, á póki źiemſkiego
3:
ſądu władza, tám poſpołu znaydźieſz.
4:
IEſli kto bydło czyie zaymie z ſzkody/ á niechćiałby go dáć
5:
ná rękoiemſtwo nápomniony przez ſzláchtę y Woźnégo/ zá tá=
6:
kowé niedánie ma bydź pozwan do práwá Zamkowégo/
Zwyczay źie: Krá: Liſt

7:
á zá=
8:
płáćiwſzy winę trzy grzywny/ ma dáć bydło ná rękoiemſtwo/
9:
gdy to ſie piérwéy dowiedźie/ iż niechćiał go dáć ná rękoiem=
10:
ſtwo. A to bywa dla tego/ áby bydłá nie były káżoné dlá dłu=
11:
giégo zátrzymánia:
12:
y téż dla téy przyczyny/ iż práwem Ziem=
13:
ſkim nie rychłoby przyſzedł ku wróceniu bydłá záiętégo. A o
14:
winy ſąd zamkowy nie będźie ſądźił/ ále ſędźia zamkowy ode=
15:
ſzle ſtrony do ſądu źiemſkiégo.
16:
O tymże Státut drugi támże, list 538. w Polſkim.
17:
O błędném y záiętém bydle.
18:
O Bydło záięté álbo błędné/ którégoby do trzech dni do o=
19:
bory królewſkiéy/ nie oddano/
Liſt

20:
forum ma bydź przed vrzędem á
21:
nie ſądem Grodzkim/ ne pecora deſtruantur. A w Grodźie od
22:
wyręczenia nie ma bydź brano/ iedno od wſzyſtkiégo bydłá gro=
23:
ſzy dwánaśćie: á o ſzkody wedle práwá w Ziemſtwie forum.
24:
ZŁODZIEY IAWNY.
25:
Złodźiéy powołány trzy kroć w Reyeſtrze ználeźiony, cále w
26:
kśięgách dźieśiątych znaydźieſz: Bo ſie Iuriſdicię té miéſzaią
27:
w téy mierze. A ták tám cále y rozdźielnie, co do źiemſtwá, á
28:
co ná ſąd Stárośći y karánié iego przychodźi, znaydźieſz.
29:
LICOWANIE,
30:
Y ROK LICOWNY.
31:
Item, woły, y inné rzeczy, ieſliby lico=
32:
wáné były ábo áreſtowáné, Stároſtá
33:
ſądzi rok zá tydzien náznáczywſzy.

strona: 514

1:
Item, Rok licownie álbo oblicznie dány (alias którégo zo=
2:
wą Facionatus,) tydźień przedtym bywa náznaczony. Ták/ iże
3:
gdy on nie wróći v kogo áreſtowáné ſą/ tedy Woźny iemu/
4:
v kogo ſtáło ſie áreſtowánié/ przed Stároſtą áby ſtánął/ ná=
5:
znáczą rok zá tydźień.
6:
Licowny rok, nietylko ſie ná krádzio=
7:
né rzeczy śćiąga.
8:
STátut o Licownym roku dekláruiemy/ żeby licowny rok
9:
nie śćiągał ſie/ tylko ná rzeczy krádźioné.
10:
O ARESTOWANIE kmieći w mieśćiéch, wśiách, Rok
11:
przed Stároſtą. ((lok.))
12:
O áreſtowániu kmieći zbiegłych. Tit. Kmeto.
13:
O áreſtowániu nieośiádłégo. Tit. Impoſſeſsionatus. ((lok.))
Zwyczáy źiemie Liſt.

14:
Item, iáko areſtowánégo niewinien
15:
goſpodarz wydáwáć.
16:
GDy ná nieośiádłym práwo przewodzą/ ták ex controuer=
17:
ſiis iáko per contumaciam: iż do tych czáſów nie był w Práwie
18:
opiſány poſtępek/ iákowyby miał bydź in exequutione:
19:
tedy go
20:
ták decláruiemy: Iż gdy nieośiádłému ſkażą ſatisfacere rei iu=
21:
dicatae w ſądźie Grodzkim/ ma to vczynić tákim ſpoſobem/ że
22:
álbo pieniądzmi gotowémi ma ſie wyſwobodźić/ nadáléy do
23:
dwu niedźiél: ábo rękoiemſtwo ſtáwić ludźi ośiádłych/
24:
iż doſyć
25:
vczyni rzeczy oſądzonéy nadáléy do ſześći niedźiél: czego ieſliby
26:
nie vczynił/ ma bydź pozwány proſto ad banniendum do onégo
27:
grodu: y gdy będźie wywołány/ ma bydź iman/ y do wieże
28:
wſádzón.
Stephan w Wárſzá. Liſt.

29:
y śiedźiéć áż doſyć vczyni ſtronie: á pozew nań ma
30:
bydź kłádźión w párochiiéy gdźie miáł ośiádłość/ álbo gdźie ſie
31:
rodźił/ álbo tám gdźie przemieſzkiwa/ álbo téż y w ręce iemu
32:
ſámému może bydź dan.
33:
Dekláruiąc ſtátut o áreſtowániu nie
34:
ośiádłych w domiéch ſzlácheckich: że ći tylko powinni nieośiá=
35:
dłé do grodu ſtáwić/ którzyby ich w domiéch ſwych áreſtowá=
36:
nych záraz wydáć ábo odſtąpić/ álbo niechćieli.
Zyg. III. Liſt.


strona: 515

Grodzkiego práwá Kśięgi dźiewiąte o podrożnym práwie.
1:
DROGI. VIATOR.
2:
PODROZNE PRAWO.
3:
O DROGI śćieśnienié, odwrócenié, y zálanié do Królá po=
4:
zew. ((lok.)) y popſowány. ((t. łać.))
5:
ALE y do Stároſty, którému należy ſecuritatem viarum prze=
6:
ſtrzégáć ((lok.)) O czym ſzérzéy w źiemſkim práwie, tytu=
7:
łu tegóż. Drógi.
8:
TAKZE áby drógá wymierna byłá. ná Stároſty wkłáda
9:
Król. ((lok.))
Zygmunt. Liſt. Zygmunt.

10:
O Zábitym ná dródze.
11:
ZA złym zwyczáiem Woźnych to było záchowano: iż gdy
12:
do którégo ná dródze álbo gdźie indźie zábitégo bywáli wzywá=
13:
ni/ onégo złupiáli z ſzat (w których był zábit)
14:
práwem ſwym
15:
któré Krwáwné zwáli: dla tego/ gdyż vtrapionym ludźióm
16:
nie ma bydź przydawáné vtrapienié/ tym Woźnym zákázuie=
17:
my/
Káźimierz w Wiſlicy. Liſt.

18:
áby nápotym nie śmieli żadnych zábitych złupiáć/ álbo z zu=
19:
wáć/ ále tylko ná iednym groſzu niech máią doſyć/ który im ma
20:
bydź dan zá pracą przez tego/ który ſtára ſie o to/ áby byli we=
21:
zwáni do zábitégo/
22:
iáko długo pytánié o mężo=
23:
bóyſtwo doſtátecznie ſie ſkończy.
24:
O gwałćie ná dobrowolnéy dródze.
Káź.Wiel. w Wiſlicy. Liſt.

25:
ABy pewna miárá y regułá byłá miáná w winie/ która zwy=
26:
kłá bydź do ſkárbu álbo komory náſzéy dawáná/ którą winę
27:
śiedmnądźieſtą zową: Vſtáwiamy/
28:
iż we cztérzéch przypadkách
29:
niżéy nápiſánych/ á nie w więcéy/ do Komory náſzéy ma bydź da
30:
wáná. Pierwſzj caſus ieſt pożogá/ kiedy kto obwiniony o pożogę
31:
wedle práwá ſłuſznie nie będźie ſie mógł oczyśćić.
32:
Wtóry/
33:
gdy kto o gwałt álbo złupienié ná poſpolitéy dródze będźie ob=
34:
winión/ á w ſpráwie ſwéy vſtánie. Trzeći/ gdy kto ſąd náſz
35:
lekce ważąc przed ſądem náſzym będźie śmiał kórd álbo miecz
36:
wyiąć.
37:
Czwarty caſus/ gdy kto oſądzony y ſkazány/ áby do=

strona: 516

1:
ſyć vczynił/ álbo doſtátecznégo rękoiemſtwo ſtáwił/ to vczynić
2:
wzgárdźi/ y od ſądu przez ſwóy vpór odéydźie nieſtáwiwſzy rę=
3:
koiemſtwá. W tych przerzeczonych cztérzéch przypadkách chce=
4:
my/ áby przerzeczona winá do náſzéy Komory byłá dawáná.
5:
Ale potym po wielkiéy częśći y ná Podkomorze, ná Woy=
6:
ſkié o przeiázdy piecza iest włożona
7:
w kśięgi óſmé wys=
8:
ſzéy, ná końcu przy trzećim vrzędźie Podkomorzégo. ((lok.))
9:
RZEKI. IAZY. SLOZY.
10:
Státuty z Láćińſkiégo y z Połſkiégo Káźimiérzowé o Rzékách,
11:
w Metryce znaydźieſz: A drugié w Ziemſkim práwie niżéy ((lok.))
12:
Item, w Conſtit. 1550. Stá. 22. List. 3. Forum o to Vbiquitari=
13:
um, y ná Trybunał 1588. 37. Sta. List 42.
14:
WIEPRZ rzékę wypráwić: pobór ná to złożony. Item, z
15:
Hrodłá, Tyſzowce, z Hrubieſzowá y Bełzá máią do tego pomóc.
16:
((lok.)) List. ((lok.)) w Vniwerſa=
17:
le 1569. pobór ná to. ((lok.)) List 28.
18:
WARTA rzéká wypráwiona ma bydź. w Skwirzynie mieśćie
19:
ſkłádowi náznáczáią. ((lok.)) List 27.
20:
BVG rzéká, ((lok.)) List. 28. y o Slóźie, która
21:
iest v Brzéśćia, zrzuconé máią bydź do S. Marćiná.
22:
PILCA tákże rzéká w Siérádzkiéy źiemi, wypráwiona ma bydź.
23:
((lok.)) list 29. y obſtacula ábo Slózy zrzućić.
24:
IAZY áby były zrzuconé ná rzékách w Státućie opiſánych/ ((t. łać., lok.)) list ((lok.))
25:
List 22.
26:
SAN, ná Sanie rzéce iázy zrzuconé máią bydź: O co forum o
27:
winę do Grodu peremtporiè: okrómia iázu Przemyſłkiégo, 1557.
28:
List ((lok.))
29:
Myto rzéczné y do Duchownégo práwá bywáło forum.
30:
Item, O Iáźiéch, iáko proſzą Poſłowie o obiáſnienié: áby to we=
31:
dle Státutu citra appellationem zoſtáło, ná to zezwalamy, 1562.
32:
List 17.
33:
Item, gdźieby Stároſtá niechćiał zrzućić iázu, forum ná Stáro=
34:
ſtę Vbiquitarium, & Vbilibetarium, quotiens totiens, okróm iázu
35:
w Brześciu, áże do namowy z Litwą ((lok.)) List 22.

strona: 517

Grodzkiego práwá Kśięgi dźiewiąte o Zebrakách.
1:
NOTESZ y Wártá, áby było wolné przeſzćié ſpuſtóm, z Már
2:
grábią y Pomorzkiémi kśiążęty tráktowáć, 1563. list ((lok.))
3:
SWIęTA rzéká w Wielkim Kśięztwie. Tákże 1589. List
4:
((lok.))
5:
Wyczyśćienié y vprzątnienié iázów, iże ſie po wielkiéy
6:
częśći exequutia Stárośćiégo vrzędu dotycze, tedym tu
7:
conſignował té Státuty, áby w kupie wſzyſtko ſnádniéy
8:
obáczyć ſie to goſpodárztwo Koronné mogło.
9:
VSTAWIAMY, bo to wolno vſtáwiáć: ále o Exeqwucią
10:
natrudniéy w Polſcze.
11:
CAPVT V. Z STRONY
12:
POHAMOWANIA FAŁSZV:
13:
reſpectem piątégo przykazánia Bozégo.
14:
Nie mow fałſzywego świádectwá.
15:
ZEBRACY.
16:
Do Stároſtów zebracy tułáiący ſie, do
17:
więzienia máią bydz oddawáni.
Ian Olbr. w Piotrk. Liſt.

18:
GDyż ſą obaczeni w tym zacnym króleſtwie náſzych żebra=
19:
cy/ ták mężczyzny iáko białé głowy w tákiéy wielkośći: iż tákié
20:
drugié króleſtwo niemoże bydź pokazáné zá zdániém tych/ któ=
21:
rzy wiele świátá zieźdźili/ któréby miáło tákową wielkość że=
22:
braków:
23:
między którémi ieſt wiele mężczyzn/ y białych głów du=
24:
żych/ y mogących ſobie ſłuſznie żywność zárábiáć/ gdyby ich y
25:
oné do tego práwo przyćiſkáło/ á nie ich ſwawola:
26:
przez którą
27:
oni álbo prawdźiwiéy przez gnuſność nieiáką/ iáko ſkoro im bro
28:
dy wielkié poroſły/ y śiwé włoſy ſie pokazáły/ zániechawſzy do=
29:
mów ſwych/ w vpraſzániu iáłmużny oſtátek żywotá ſwégo po=
30:
kłádáią/
31:
wielkié zgorſzénia czyniąc/ á niekiedy gdy vprośić nie
32:
mogą/ zdrádámi doſtáiąc. Dla tego ná kſztałt praw nayle=
33:
pſzych w wielu źiemiách Krześćiáńſkich poſtánowionych vſtá=

strona: 518

1:
wiamy/ áby w mieśćiéch/ w miáſteczkách/ we wśiách króle=
2:
ſtwá náſzégo nie więcéy żebráków było/ iedno ile poſpólſtwá y
3:
pánowie mieyść ſkażą ich mieć:
4:
w których to mieśćiéch y miá=
5:
ſteczkách Rádá/ którá ná ten czás będźie/ á ná wśiách plebani/
6:
pod których fárámi wśi ſą/ y pánówie mieyſc znáki niech kłádą/
7:
dla oznáczenia liczby tych/ któré będą rozumieć/ áby żebráć mie=
8:
li.
9:
A którzy będą ználeźieni przez znáków/ ſkázuiemy ie imáć
10:
ná ſłużby/ álbo oddawániu w ręce Stároſtów náſzych: od któ=
11:
rych tákowé ná robotę zamków y wáłów od Turków y Tátar
12:
pogránicznych będźiemy bráć.
13:
Wſzákże mogą pánowie mieyſc/
14:
tym/ któré vznáią bydź wyſłużoné/ y ku innym robotam nie=
15:
mocné/ dáć liſty świádeczné ku pielgrzymówániu/ pod któ=
16:
rych liſtów obroną y wolnośćią téż niémáiąc znáków/ niech
17:
będą dopuſczáni wſzędźie prośić iáłmużny.
18:
Tenze Státut potym ku zwyczáiu
19:
był przywodzón pod zakłádem
20:
ná Stároſty 100. grzywien.
Zyg. III. Liſt. Káź. Wiel. Liſt.

21:
STátut Ianá Olbráchtá de validis mendicantibus, tákże
22:
Státut o imániu Hultáiów w vżywánié przywodźimy/ poe=
23:
na centum marcarum, gdźieby przez vrząd Grodzki/ álbo miey=
24:
ſcki nie był exequowan/ interpoſita.
25:
Ták dawno od Olbráchtá o tym porządku zſtróny żebra=
26:
ków rádzóno, á exequutiiéy nie było, dopiéro teraz zá
27:
Zygmuntá III. że ich z vlic zprowádzono do pewnych
28:
domów, y ſtroże im przydano: co ku ſławie tego roku,
29:
y iego pánowániu ozdobienié niemáłe przynieśie.
30:
HVLTAIE.
31:
Hultáie którzy bezecni, poymáć
32:
ich kaze.
33:
NAyduią ſie tácy/ którzy przez nieopátrzność żywność dłu=
34:
giégo czáſu zá krótki czás trawią/ á potym biorą ſobie przyczy=
35:
nę od ſwych właſnośći tułánia:
36:
á ták tułáiąc ſie cudzych rzeczy

strona: 519

Grodzkiego práwá Kśięgi dźiewiąte o Hultáiách.
1:
łápáć nieboią ſie. Aby tedy tákowi od wſzelkiéy przyczyny tu=
2:
łánia ſie y chwytánia boiáźnią winy byli odwiedźieni/ Vſtá=
3:
wiamy:
4:
áby ták tułáiący ſie/ y drapieſtw dopuſczáiący ná wſzy=
5:
ſtkich dobrách ich byli karáni/ żeby zárázem im były wźięté: á
6:
ieſliby ći tułáiący ſie łáſkę náſzę ſobie przeiednáli/ chcemy przed=
7:
śię áby miedzy ſwémi równémi zá bezecné byli miáni.
8:
Chłopi, którzy ná dzién álbo ná te=
9:
godnie y ná godziny robią, y któ
10:
rzy przez świádecznych liſtów
11:
przychodzą: niech nie będą cho=
12:
wáni w mieśćiéch pod winą cztér=
13:
naśćie grzywien.
14:
IZ dla chłopów/ którzy właſnych domów nie máią/ rć.
15:
Czáſu zniwá z króleſtwá ludzie
16:
niech niewychodzą.
Ian Olbr. w Piotrko. Liſt.
Tenże. Liſt.

17:
GDyż wiele chłopów y niewiaſt z źiem Mázoweckich/ y z
18:
innych źiem króleſtwá náſzégo/ do Sląſká y do Prus czáſu żni=
19:
wá zwykli przechodźić: z któréy przyczyny bywa/ iż w ziemiách
20:
Korony Polſkiéy z trudnośćią robotniki y ſługi mogą mieć.
21:
Dla tego vſtáwiamy: áby tácy wſzyſcy/ którzy z Polſki y z Má=
22:
zówſz z króleſtwá robić wychodzą/ przez Stároſty/ y dźierża=
23:
wce/ y ſzláchtę/ y przez pány mieyſc/ y vrzędniki winámi zátrzy=
24:
mawáni byli:
25:
á zátrzymáni oddáni byli ná robotę obywátelów
26:
króleſtwá náſzégó.
27:
Podobny temuz Státut.
28:
ABy chłopi z Króleſtwá wychodźić niemogli ku podpoma=
29:
gániu robót poſtronnych źiem:
Alexander. Liſt.

30:
przez Stároſty niech wſzędźie
31:
hámowáni będą/ y innym wſzyſtkim którymkolwiek będźie
32:
wolno przez kaźni ie zátrzymawáć/ y ku potrzebom ſwym téż

strona: 520

1:
króm płacéy do iednégo mieśiącá obrácáć: wſzákże ták/ iż gdy
2:
mieśiąc wynidźie/ będźie ſie im wolno do domów ſwych wrá=
3:
cáć.
4:
Tułáiący ſie ludzie, którzy do trze=
5:
ćiego dniá mieſzkáią w mieśćie
6:
króm ſłuzby y rzemiesłá:
7:
niech
8:
będą przez vrząd mieyſki, pod
9:
którym będą, imáni, y ku ſypániu
10:
grobli, wáłów mieyſkich dawáni.
Zygmunt w Piotrk. Liſt.
Zygmunt w Kráko.

11:
CHłopi tułáiący ſie/ którzy do trzećiégo dniá po przyſzćiu
12:
ſwym do miaſt y miáſteczek w ſłużbę y w rzemieſło ſie nie od=
13:
dádzą/ chcemy y vſtáwiámy/ áby przez vrząd mieyſki byli imá=
14:
ni y zátrzymáni.
15:
á potym okowáni niech będą obrácáni ku czy=
16:
niéniu grobli/ y przekopów mieyſkich/ álbo zamków/ áby ſie
17:
złodźieyſtwá y łotroſtwá z nich nie mnożyły: á ſzláchtá áby nie
18:
byłá vćiśniona niedoſtátkiem ſług y robotników.
19:
Co téż y
20:
innym w dobrách y máiętnośćiách ſwych będźie wolno vczy=
21:
nić.
22:
Tułáiący ſie ludźie, kmiećie, zagro=
23:
dnicy, y ich ſynowie przez Stáro=
24:
ſty y vrząd mieyſki máią bydz i=
25:
máni:
26:
á Pan, który ſie go będzie
27:
vpominał, y zechce go mieć, dwá=
28:
naśćie groſzy niech zápłáći.
29:
RAdząc około pożytku goſpodárztwá króleſtwá náſzégo/
30:
któré goſpodárztwo częſtokroć dla złośći vćiekáiących kmieći/
31:
álbo ich ſynów
32:
ták bywáło bárzo vſzkodzono/ iż téż wiele z
33:
poddánych náſzych z niedoſtátku robotników/ y ſług bywáli zá=
34:
niedbáni w potrzebnych robotách: dla tego vſtáwiamy/ y ſká=
35:
zuiemy:
36:
Iż którykolwiek oracz/ álbo kmieć/ álbo zagrodnik/

strona: 521

Grodzkego práwá Kśięgi dźiewiąte o Tułáiących ſye.
1:
ábo którykolwiek inny poddány y ſynowie ich/ nád wolą y wiá
2:
domość páná ſwégo/vćiekáiąc do innych kráiów/ przenośiłby
3:
ſie/
4:
áby przez Stároſty/ y ich Podſtárośćie/ tákże przez vrząd
5:
miaſt y miáſteczek/ do których przydą/ byli imáni: á poymá=
6:
ni/ áby ná roboty byli obrácáni/ ták długo/ áżby pan onégo poy=
7:
mánégo álbo poymánych/ dowiedźiawſzy ſie o nich/ vpominał
8:
ſie ich.
9:
Abowiém gdy ſie będźie vpominał pan poddánégo/ y
10:
dowiedźie iż iego ieſt: Stároſtowie y ich Podſtárośćiowie/
11:
álbo vrzędy miaſt y miáſteczek/ będą ji powinni wydáć okróm
12:
zbraniánia/
13:
wźiąwſzy piérwéy od iego páná/ który ſie poddánég
14:
vpomina/ dwánaśćie groſzy/ któré im zá pracą y pilność/ któ=
15:
rą w zátrzymániu vczynili/ ſkázuiemy zápłáćić.
16:
Wſzyſtkié tułáiącé ſie y próznuiącé
17:
Stároſtowie niech imáią: á ſzlá=
18:
chtá zátrzymáwáć oné w ſwych
19:
máiętnośćiách niech dopuſcza.
20:
Abowiém pozwáni ſtáwić ie będą
21:
powinni.
22:
DLa pohámowánia złodźieyſtwá/ y powćiągniénia tułá=
23:
iących ſie ludźi/ Stároſtowie pilnie ſie ſtáráć będą/ áby ludźi
24:
próznuiących y tułáiących ſie/
Zygmunt w Piotrk.

25:
y żadnym ſłużbam y rzemieſłóm
26:
nie oddánych/ w ſwych mieśćiéch dowiádowáli ſie/ y oné po=
27:
wśćiągáli. A ſzláchtá w máiętnośći ſwéy niech dopuśći ich
28:
hámowáć:
29:
á ieſli niedopuſczą á będą pozwáni: onych przed
30:
Stároſtą ſtáwić będą powinni.
31:
O hultáiach y lóznych ludziach.
Támże.
Zyg. Aug. w Piotrk.

32:
CO ſie tycze Hultáiów y innych lóźnych ludzi/ roſkázuiemy
33:
Stároſtóm náſzym: áby ſie w tym wedle Státutu záchowá=
34:
li/ y winę ná mieyſcki vrząd poſtánowili.
35:
O Hultáiách Woiewództw Káliſkiégo
36:
y Poznánſkiégo.

strona: 522

1:
IZ ſie ſwawola wielka w ludźiách plebei generis vtriuſque
2:
ſexus bárzo rozbieżáłá/ ták iż kmiećie z ról/zagrodnicy z zagród/
3:
ſynowie kmiecy y córki ich od rodźiców ſwoich/ ſłudzy od Pá=
4:
nów vmyſlnie ná hultáyſtwo vćiekáią/
5:
á rządźić ſie dorocznie
6:
niechcą/ tylko ná dźiéń ſie ábo ná tydźiéń náymuiąc: czym ludźie
7:
vbogié bárzo niſczą/ y do wielkiégo niedoſtátku przywodzą/
8:
przez żniwá mytá nieznośné/ iáko ná cáły rok/ wyrządzáiąc.
9:
Cze=
10:
mu zábiégáiąc/ áby zátym ták náſzé/ iáko y poddánych náſzych
11:
máiętnośći do zniſczenia y vpadku nie przyſzły/ Státut Zyg=
12:
muntá Królá w Krákowie Anno 1532. vczyniony w exekwu=
13:
cią przywodząc/ poſtánawiamy y roſkázuiemy/
14:
áby tylko ná
15:
wſzelákié zbiegi y hultáyſtwo/ mężczyznę y białégłowy/ którzy=
16:
by z ról/ zagród/ od PP. ſwych/ álbo dźieći od rodźiców ſwych
17:
ſwowolnie/ tákże y ſłudzy od pánów ſwych odeſzli/ á dorocznie
18:
ſie nie vrządźili/ Stároſtowie/ y viceſgere. eorum,
19:
vrzędóm
20:
miaſt/ y miáſteczek/ ták náſzych iáko y poddánych náſzych Du=
21:
chownych y Swietckich/ á ná wśiách pánóm álbo dźierżaw=
22:
cóm onych wśi wolno było káżdégo poymáć/ poymawſzy oko=
23:
wáć/ y do roboty przymuśić/ ták długo/
24:
áż ſie Pan iego o nim
25:
dowié/ y onégo ſie vpómni: którégo zárázem gdy pokaże/ że iego
26:
właſny będźie/ powinien wydáć irrecucè, wźiąwſzy zá pracą y
27:
onę pilność detentionis dwánaśćie groſzy/ podług Státutu.
28:
A miánowićie Vrzędóm wſzyſtkim Stárośćim y Dźierżaw=
29:
cóm náſzym/ ták vrzędóm miaſt y miáſteczek náſzych/ iáko y pod=
30:
dánych náſzych duchownych y świetckich roſkázuiemy/
Zygm. III. Wárſzaw. Liſt.

31:
áby od
32:
przyſzłégo świętá Máłgorzáty S. to wſzyſtko hultáyſtwo/ któ=
33:
rzyby nie ſłużyli dorocznie/ mężczyznę y białégłowy/ od miaſt
34:
exkludowáli/ y potym prziymowáć y przechowywáć zákazáli.
35:
A gdźieby znowu ſie wróćili/ oné imáli/ gdyż w mieśćie o tym
36:
doſyć báczné vrzędy wiedźieć mogą. Y kiedy ten porządek v=
37:
czynią/ áby pod winą goſpodarz káżdy był záraz powinien dáć
38:
znáć vrzędowi/
39:
gdy kto tákowy do niego w dóm prziydźie: á
40:
miáſtá máią ſie kontentowáć dla potrzeb ſwych komornikámi/
41:
którzyby przy mieśćie dobrze znáiomi od roku mieſzkáli.
42:
Wſzák=
43:
że y z tákowych/ gdyby kto ſwégo poznał/ wydáwáć ie powin=
44:
ni. A ktoby z tákowych miánowánych vrzędów álbo pánów
45:
tákié hultáyſtwo w iurisdiciiéy álbo máiętnośći ſwéy ćiérpiał/
46:
á podług téy Conſtituciiéy przećiw nim ſie nie záchował/ po=
47:
zwány pro poena duplici quatuordecim marcarum, od kogóż=
48:
kolwiek/ ſine dilatione & motionibus reſpondebit w Grodźie.

strona: 523

Grodzkiego práwá Kśięgi dźiewiąte o Kmie. zbieg. y Cygá.
1:
Która Conſtitucia/ nie ma afficere iedno Woiewództwá Po=
2:
znáńſkié y Káliſkié.
3:
ROBOTNICY.
4:
Y KMIEC ZBIEGŁY.
5:
Stároſtowie zá gránice nie máią ro=
6:
botniká do Wołóch wypuſczáć.
7:
STároſtowie náſzy/ y tákże ludźie Szlácheccy źiem Ruſkich
8:
y Podolſkich/ ná roboty do źiemie Wołoſkiéy puſczáć nie má=
9:
ią ludźi/
10:
któré tám Wołochowie póymowáią/ y potym do Tu=
11:
rek przedawáią: á ták iżby tego káżdy przeſtrzégáć powinien
12:
był/ vſtáwiamy pod winą ſtá grzywien.
Zyg. Aug. Liſt. w Conſt.

13:
O KMIECIV zbiegłym, iáko go Stároſtá poymáć y wy=
14:
dáć winien. pátrz niżéy w dźieśiątych kśięgách. Titulo
15:
Kmieć. ((lok.))
16:
CYGANI.
17:
Cygáni zeby w Koronie nie byli.
18:
CYgáni álbo ludźie niepotrzebni/ będą przez nas z źiemie
19:
wywołáni/ y nápotym nie máią bydź do niéy prziymowáni.
20:
O tychze Cygániéch.
Zyg. Aug. w Wárſzá. Tenże w Piotrk.

21:
IZ ſie przez Cygány w Koronie śiłá złégo dźieie: przećiwko
22:
tym Státut Wárſzáwſki 1557. exequutią przywodźimy/ y
23:
roſkázuiemy: áby ich iuż koniecznie od tego czáſu w Koronie y
24:
wſzyſtkich páńſtwách náſzych nie było.
25:
Kiedy ie który Stáro=
26:
ſtá z Stároſtwá ſwégo wypędźi/ áby ich żaden nieprzechowy=
27:
wał.
28:
Cygáni ácz ſą Státutem wywołáni/ iednák ie przechowu=
29:
ią.
Stephan w Wárſzá. Liſt.

30:
Przetóż ktoby ie przyiąć y przechowáć śmiał/ áby był po=
31:
zwan od káżdégo/ kto iedno chce tákiému Akcią vczynić/ y ka=

strona: 524

1:
ran/ tanquam complex banniti do ſądu Grodzkiégo. ((w. 2 t. łać.))
2:
INFAMIS. ((lok.)) w Láćińſkim.
3:
NIEOSIADŁY. GOŁOTA.
4:
Pan zá ſługę gołotę ſzkodę czyniącégo
5:
niech doſyć czyni.
Káźimierz w Wiſlicy. Liſt.

6:
GDy ſługá czyy rzeczony gołotá/ álbo ináczéy obłómek/ ſą=
7:
śiádowi páná ſwégo álbo komu innému ſzkodę álbo krzywdę
8:
vczyni/ pan iego będźie powinien zań doſyć vczynić.
Zwyczay źie. Krá. Liſt.

9:
O tychze nieośiádłych ludziach.
10:
IEſli nieośiádły/ álbo ináczéy/ Odártus/ álbo gołotá któ=
11:
rémukolwiek byłby w czym winien/ ma odpowiádáć w ſądźie
12:
Grodzkim o káżdą rzecz.
Támże.

13:
Gdy téż kto ſobie winnégo człowie=
14:
ká nieośiádłégo v ośiádłégo zápowié/ przyſzedſzy z Woźnym/
15:
tedy on ośiádły powinien w tegodniu onégo nieośiádłégo
16:
człowieká przed Stároſtą ſtáwić:
17:
który nieośiádły ſtáną=
18:
wſzy przed Stároſtą/ rękóymią poſtáwi/ álbo śiedźieć bę=
19:
dźie/ iż doſtoi práwá. A ieſli ośiádły nieośiádłégo nie poſtá=
20:
wi/
21:
tedy ſam ośiádły ma zań odpowiádáć powodowéy ſtro=
22:
nie o rzecz: o którą nieośiádły był obwinión. A ieſliby nieo=
23:
śiádły niemógł bydź áreſtowan/ álbo zápowiedźian/
24:
tedy w
25:
któréy fárze álbo plebániiéy niekiedy był ośiádły/ w onéy przeći=
26:
wko niemu máią bydź kłádzioné pozwy: á tám Woźny będźie
27:
wołał: iż przećiwko A.B. nieośiádłému pozwy kłádą: któ=
28:
rych pozwów v onéy Fáry położenié nie ma nic ſzkodźić.
29:
((od w. 26 do końca strony t. łać.))

strona: 525

Grodzkiego práwá Kśięgi dźiewiąte o Gołotách y nieośiád.
1:
((od 1 w. do 17 t. łać.))
2:
Tych Státutów o nieośiádłych ob=
3:
iáſnienié potrzebné: iáko goſpo=
4:
darz winien ſtáwić, á iáko niewi=
5:
nien.
6:
GDy ná nieośiádłym práwo przewodzą/ ták ex controuer=
7:
ſiis, iáko per contumaciam: iż do tych czáſów nie był w práwie
8:
opiſány poſtępek/ iákowyby miał bydź in exequutione, tedy go
9:
ták dekláruiemy.
10:
Iż gdy nieośiádłému ſkażą ſatisfacere rei iu=
11:
dicatae, w ſądźie Grodzkim/ ma to vczynić tákim ſpoſobem/ że
12:
álbo pieniądzmi gotowémi ma ſie wyſwobodźić/ nadáléy do
13:
dwu niedźiél/ ábo rękoiemſtwo ſtáwić/ ludźi ośiádłych/
14:
iż doſyć
15:
vczyni rzeczy oſądzonéy nadáléy do ſześći niedźiél. Czego ie=
16:
ſliby nieuczynił/ ma bydź pozwány proſto ad banniendum do
17:
onégo Grodu/ y gdy będźie wywołány/ ma bydź iman/
18:
y do

strona: 526

1:
wieże wſádzón/ y śiedźieć áż doſyć vczyni ſtronie: á pozew nań
2:
ma bydź kłádźión w párochiiéy/ gdźie miał ośiádłość/ álbo gdźie
3:
ſie rodźił/ álbo tám gdźie przemieſzkiwa/ álbo téż y w ręce iemu
4:
ſámému może bydź dan.
5:
Dekláruiąc Státut o áreſtowániu
6:
nieośiádłych w domiéch ſzlácheckich/ że ći tylko powinni nieo=
7:
śiádłé do Grodu ſtáwić/ którzyby ich w domiéch ſwych áreſto=
8:
wánych/ záraz wydáć álbo odſtąpić/ ábo z domów ſwych zbydź
9:
niechćieli.
10:
KOSCIELNE OSOBY,
11:
KORTEZANI.
12:
Stárośći vrząd extenduie ſie y ná
13:
Duchowné. ((w. 13-15 t. łać.))
14:
Słowá ſą wyięté z kśiąg (16 - lok.))
15:
O tych obu rzeczach, którzy do Rzymu biegáiąc, benefi=
16:
cia kośćielné ſobie vpraſzáią:
17:
álbo téż o Artykuły źiem
18:
ſkié do Duchownégo práwá wyzywáią, znaydźieſz wys=
19:
ſzéy w kśięgách. ((lok. - do w. 21))
20:
TRZECI VRZĄD
21:
STAROSCI:
22:
Sądźić artykuły iemu w práwie opiſáne/ ná
23:
czáśie y ná mieyſcu zwyczáynym wedle
24:
práwá.
25:
Cap. I. GRODZKIE ROKI
26:
SZESCINIEDZIELNE.

strona: 527

Grodzkiego práwá Kśięgi dźiewiąte o czáſu y mieyſcn ſądo.
1:
CZAS.
2:
O czáśie ſądów Stárośćich, ſześći=
3:
niedzielnych Roków.
4:
VStáwiamy/ áby Stároſtowie náſzy ſądów ſwych nie ſą=
5:
dźili w krótkim czáśie/ iedno w ſześći niedźielách: y áby té ſą=
6:
dy przed tegodniem były obwołáné y wywołáné/ y mieyſce tá=
7:
kowému ſądowi obwołániém było náznáczono.
8:
Olbráchtá Królá Státut o tymże 1496. List 97. w
9:
Metrice znaydźieſz káſſowány in parte.
Káźimierz w Nieſzo. Liſt. - Stephan. Liſt. - Tenże. Liſt. - Ian Olbr. Liſt.

10:
Sądy Krákowſkié.
11:
W Krákowſkim zamku/ y po wſzyſtkim Woiewództwie/
12:
áby poránu iudicia ták cauſarum officij, quàm iudicij ſądzoné
13:
były ſecundùm Statuta, do dwudźieſtu iednéy godźiny/ począ=
14:
wſzy poránu.
15:
Sądy Ziemſkié Grodzkié po wſzy=
16:
ſtkiéy Koronie.
17:
Sądy Ziemſkié y Grodzkié/ iuridyki Grodzkié/ nie máią ſie
18:
odpráwowáć w żadnym vrzędźie y w Grodźie po dokończeniu
19:
Séymu Wálnégo Koronnégo/ in arctiori tempore iedno po
20:
dwu niedźiél.
21:
MIEYSCE.
22:
Stároſtowie ná poſpolitych y zwy=
23:
kłych mieyſcách niech ſądzą,
24:
pod winą nullitatis.
25:
Item/ ku ſkáżeniu niektórych Stároſtów złych zwyczá=
26:
iów/
27:
iż opuśćiwſzy mieyſcá zwykłé ná Stároſtwie/ w których
28:
ſądy zwykły ſie były odpráwowáć/ drugdy ná mieyſcách vrzę=

strona: 528

1:
dowi ich nieprzyſtoynych Trybunał ſądów ſwych ſtánowią.
2:
A ták ſkázuiemy y poſtánawiamy/ áby Stároſtowie źiem y po=
3:
wiátów nie ná innych mieyſcách ſądźili/ ieno ná mieyſcách Stá
4:
roſtwóm obwłaſnych: to ieſt gdźie zwykły bywáć ſądy. A to
5:
ieno cztérzy ártykuły w Przywileiu práwá poſpolitégo opiſáné.
6:
Táki drugi.
7:
A Nád to: ieſliby kto nád Artykuły cztérzy/ álbo w inny
8:
czás/ álbo ná mieyſcách niezwykłych ſądźił: to wſzyſtko nie wa=
9:
żno y ná dáremno bydź chcemy y ſkázuiemy.
10:
Verſio confundit, ſed diſtinguit gorąco y świéżo.
11:
Máteria álbo ártykuły Roków ſześći=
12:
niedzielnych Grodzkich.
13:
IEſt przynieśiono przed nas: iż Stároſtowie náſzych źiem
14:
poſpolićie wſzyſtki ſpráwy/ któré ná ich ſądy nie przynależą/
15:
ſkázuią y ſądzą:
Iágełło. Liſt.

16:
Chcąc tedy zámierzyć im obyczay ſądzenia/ ſká
17:
zuiemy: áby Stároſtowie źiem náſzych nie ſądźili/ iedno té
18:
rzeczy niżéy nápiſané: to ieſt/ o zgwałcenié bałych głów: o ro=
19:
zboiu ná poſpolitéy dródze: o pożogę y zápalenié: o gwałto=
20:
wny náiazd ná czyy dóm.
21:
A innych ſpraw niech nie máią
22:
mocy ſądźić.
23:
O tymze, y o czáśie y o mieyſcu
24:
zámykáiąc.
25:
IEſli co nád cztérzy Artykuły/ y innych czáſów/ y ná nie=
26:
zwyczáynych mieyſcách będą ſądźić: to wſzyſtko nádáremno y
27:
nikczemné bydź chcemy y ſkázuiemy.
28:
Táz vſtáwá około Sądów Grodzkich
29:
Mázoweckich.
30:
ACzkolwiek w Przywileiu przez nas/ rć. Pátrz w Polſkim
31:
List 202.
Ian Olbr. Liſt.- Zyg. Aug. w Piotrk.


strona: 529

Grodzkiego práwá Kśięgi dźiéwiąte o ſądźiech Grodz.
1:
PRZYDATEK. Qui ſe ſpontè ſubmiſerunt diſtrictui,
2:
foro, & iuri ſuo reſignantes. Pátrz ((lok.))
3:
Ale to ciuiliter. Oprócz cztérzéch onych głównych
4:
Artykułów. Bo o kriminálné rzeczy poſpolićie Stároſtá
5:
ſądźi, in recenti crimine, któré ſie tym wiérſzykiém zá=
6:
mykáią.
7:
VIA. DOMVS. FOEMINA. IGNIS.
8:
O tymze z poſzlednich praw: gdy kto
9:
nie ſtánie álbo Rok zwlecze, przez
10:
zadnégo to karánia vczynić moze.
11:
CHcemy y vſtáwiamy: áby Stároſtowie/ nád Artykuły w
12:
Státućie wyráżoné/ żadnych ſpraw nie ſądźili:
Zygmunt w Piotrk.

13:
á ieſli téż kto
14:
nie ſtánie/ álbo z niewiádomośći o ſądźie Stárośćim Rok
15:
przewlecze/ á Stároſtowieby co przećiwko temu vczynili/ ſąd
16:
ich niech będźie nikczemnośćią ſkáżon.
17:
W Wielkiéy Polſcze y dzierzawcé
18:
dóbr do Vrzędu Grodzkiégo
19:
pozywáią. ((do końca strony t. łać.))
20:
((od w. 1-4 t. łać.))
21:
SęDZIą Grodzkich Roków niemoże bydź iedno ſam Stá=
22:
roſtá. Bo criminales ferè iudicat. ((lok.))
23:
O tym wysſzéy naydźieſz Státut Królá Olbráchtá:
24:
Ale ieſcze do=
25:
kłádniey, że ſámi przez śię máią tákié ſądy odpráwowáć Stároſto=
26:
wie, Auguſt dokłáda, wysſzéy. ((lok.))
27:
Sędźia Grodzki.
28:
POZEW y formá pozwu ná té Roki, máło co Innoteſcentią
29:
onę odmieniwſzy, co w Státućie iest w Polſkim: Mandamus vigore
30:
Regio, & officij noſtri Capitanealis. &c. Potym żáłobá crimina=
31:
liter.
32:
Táxy nie bywa, bo ferè criminaliter tu ſądzą. A przetóż o
33:
ſzkody y rány ad forum competens zoſtáwia ſobie forum.
34:
Trzebá y tu Iuriſtów do tego porády.
35:
TERMINVS, zawity Rok, Ratio ne videatur maioris au=
36:
thoritatis Capitaneus quám Rex.
37:
Ani przed Królem, áni przed Stáro=
38:
ſtą Rok nie ieſt záwity.
39:
W Wielkiéy Polſcze/ ná prośbę onych źiem obywátelów
40:
poddánych náſzych ſkázuiemy y vſtáwiamy:
Alexander w Rádo. Liſt.

41:
áby przed żadnym
42:
Stároſtą Rok nie był záwity/ ná piérwſzym Roku: áby nie
43:
był mniéman więtſzéy mocy Stároſtá á niżli Król/ przed któ=
44:
rym nie ieſt Rok záwity ná piérwſzym Roku: wyiąwſzy/ żeby
45:
ſie kto ná to poddał.
46:
Iáko Ziemſkich, ták y Grodzkich
47:
Roków áni odłozyć, áni záwie=
48:
śić nie moze. ((w. 29 t. łać))

strona: 531

Grodzkiego práwá Kśięgi dźiewiąte o Querelách.
1:
((od w. 1-11 t. łać.))
2:
APPELLACIA bywáłá ad colloquia & Terminos gene=
3:
rales regios. Titulo, Appellácia. ((lok.)) ((t. łać.))
4:
Ale iuż
5:
teraz ná Trybunáł. Tit. Trybunał. ((lok.)) A ná Try=
6:
bunale zda mi ſie ſądzą ich rzędem z Reyeſtru, wedle Woiewództw,
7:
iáko y od źiemſkich ſą ów Appellácia. ((t. łac)) ále á Querelis, y
8:
officij cauſas bez reyeſtru w ſoboty: Bo ((t. łać.))
pytáć.

9:
Cap. II. SKARGOWE ROKI.
10:
alias QVERELAE.
11:
Czás ſkárgowych Roków nie ma bydz
12:
przekłádány, ále we dwu niedziél ſą=
13:
dzoné bydz máią bez zwłóki.
Zygmunt w Piotrk. Liſt.

14:
ROki ná ſkárgę mocą Mándatów vczynioné/ nie máią
15:
bydź przekłádáné weſpółek z inémi Roki/ ále záwżdy we dwu
16:
niedźiél máią bydź ſądzoné: y niech nie máią zwłóki/ ieno ie=
17:
dnę/ to ieſt/ ná wtórym roku iáko záwitym mogą bydź ſądzo=
18:
né.
19:
Wſzákże tá vſtáwá będźie miárkowána y zgadzána przez
20:
Komiſsarze przerzeczoné: która nápotym chowána ma bydź
21:
we wſzyſtkich źiemiách.

strona: 532

1:
MIEYSCE zwyczáyné vprzywileiowáné ma bydź názná=
2:
czoné ták Skárgowym, iáko y Grodzkim. Pátrz ná piér=
3:
wſzéy kárćie wysſzéy. Tit. Mieyſce roków Grodz. ((lok.))
4:
Máteria y Sędzia tych ſkárgowych
5:
roków o trzy ártykuły.
6:
SKárżyli ſie poddáni náſzy z Wielkiéy Polſki/ á zwłaſczá z
7:
Stároſtwá Poznáńſkiégo: iż bárzo byli obciążeni pozwy Stá=
8:
rośćimi.
9:
Dla tego ſkázuiemy/ iż Stároſtá pozywáć nie ma
10:
ná ſkárgę/ iedno o wybićié Pániéy wiáno máiącéy/ y o świéży
11:
zły vczynek. A czás świéżégo złégo vczynku/ niech będźie rok
12:
y ſześć niedźiél.
13:
O tymze wienie, y o opráwie.
14:
PIérwſza/ gdy kto pánią wiáno máiącą wypędźi z oprá=
15:
wy: Druga/ gdy brát brátu dźiału pozwolić niechce: Trzećiá/
16:
gdy kto kogo wypędźi z ſpokóynégo dźierżenia.
17:
SVMMA TEGO. że ná tych Rokách ſądźić máią in
18:
recenti crimine, coby nie criminaliter: y dla tego vrząd
19:
tylko może ſądźić te roki, á nie ſam Stároſtá tylko. A té
20:
trzy rzeczy w tym ſie wiérſzyku zámykáią.
21:
Formá pozwu ná Querele.
22:
N. Stároſtá/ tobie N. Szláchćicowi oznáymuiemy:
Alexander w Rádom. Liſt. Zwyczay źie. Krá. Liſt.

23:
iż
24:
ſzláchetny N. przećiwko tobie przed námi ſkárgę przełożył/ żeś
25:
ty onégo z ſpokoynégo dźierżenia dóbr/ któré zá tym álbo zá o=
26:
wym práwem dźierżał wypędźił y gwałtownie wyrzućił.
27:
Dla
28:
tegoć mocą Królewſką/ y náſzégͦ vrzędu Stárośćiégo roſkázuie=
29:
my: ábyś przed námi/ ábo náſzym vrzędem Grodzkim N. w po=
30:
niedźiáłek po święćie N. ná zamku N. przećiwko ſkárdze N. obli
31:
cznie ſtánął:
32:
y ná żáłoby przerzeczonégͦ N. y ná inné rzeczy/ któréć
33:
ná ten czás zádádzą y będą obiáſnioné/ odpowiádał. A choćiay
34:
ſtánieſz álbo nie ſtánieſz/ my w rzeczach/ któré vrzędowi náſzému
35:
należą/ poſtępowáć będźiemy:
36:
á o ſzkody/ któré ztąd ma/ y o rány

strona: 533

Grodzkiego práwá Kśięgi dźiewiąte o Roku powſzed.
1:
ná ten czás przez ćię zádáné (ieſli zádáné będą) oſobną ſpráwę
2:
przećiwko tobie záchowywa w práwie ſłuſznym. Dan ná zam=
3:
ku N.
4:
Item, tego pozwu modificatio y
5:
miárkowánié.
6:
TEn Státut o pozwiéch Stárośćich/ któré ná ſkárgę má=
7:
ią bydź dawáné/ ták chcemy áby był rozumian o Pániach któré
8:
wiáno máią:
9:
áby o ich y innych perſón ſpokoynégo dźierżenia
10:
wybićié gwałtowné było wolno Stárośćie pozew dáć. O=
11:
ſtátek tego práwá pochwalamy.
Zygmunt w Kráko.

12:
TERMIN, we dwu niedźiél: á ná wtórym Roku iáko ná zá=
13:
witym odpowiádáć, y położenié pozwu tydźień, iáko y w Ziem=
14:
ſtwie. O tym Státut maſz wysſzéy, Tit. Czás ſkárgowych roków. ((lok.))
15:
APPELLACIA bywáłá przedtym, ad colloquia. ((lok.)) ((t. łać.))
16:
Ale iáko aſsignatio termini przypadáłá. ((lok.))
17:
w Láćińſkim ((lok.)) ((t. łać.))
18:
Ale teraz ná wzraſt iednák tegóż Státu=
19:
tu, ná Trybunał nie czekáiąc żeby z Reyeſtru przypadáło przez
20:
Woiewództwá, álbo Soboty, álbo w piątki teraz:
21:
y conformuią
22:
ſie té dwá Státuty. Tit. Officij cauſae. A Titulo, Trybunał. Stat.
23:
5. Quia Tribunal eſt ſimia imitatrix ſądów królewſkich poſt cu=
24:
riam w téy mierze.
25:
Cap. III. ROK POWSZECHNY.
26:
CZAS.
27:
Spráwy vrzędowé, ratione coérci=
28:
onis, ná wſzelki czás przez roków
29:
máią bydz ſądzoné.
30:
Vrząd zamkowy záwżdy będźie powinien bydź káżdému
31:
pogotowiu/ w gorącym y świéżym złym vczynku/
Zygmunt w Piotrk. Liſt.

32:
y w vczynié=
33:
niu ſpráwiedliwośći/ y wyiſczániu oſądzonéy rzeczy: wyiąwſzy

strona: 534

1:
tylko święté dni y Niedźiele/ nie czekáiąc Roków Grodzkich/
2:
któré ſpráwy nie máią bydź zwłóczoné ná Roki Grodzkié/ ále
3:
przez ſądzenia Roków máią bydź odpráwowáné.
4:
SVMMA. Grodzkié Roki w ſześć niedźiél in criminalibus,
5:
& recenti crimine: Skárgowé in recenti crimine: Po=
6:
wſzechné in calenti iure.
7:
MIEYSCE zwyczayné: Ale executione ratione forum bywa. ((t. łać.))
8:
Ale zſtróny tych trzech
9:
rzeczy Podrożnym prá=
10:
wem forum bywa Vbi=
11:
quitarium. O fałſzywą monetę. O kupcá rozbitégo. A o myto rzéczné y do Duchownégo práwá poćiągano. ((lok.))
12:
MATERIA tych ſądów wedle ártykułów wyliczonych piąći,
13:
ratione coertionis, in ſecundo officio Capitaneali.
14:
Item, Licowny rok wysſzéy.
15:
Item, gdyby brát śioſtrę indignè tráktował, álbo poſágu nie=
16:
chćiał dáć.
17:
Pátrz w dźieśią. kśięg. Tit. Dźiewki któré dźiedźiczą.
18:
SęDZIA. ((t. łać.))
19:
POZEW. Iáko Król, tákze Stá=
20:
roſtá moze dáć Woznégo ku pozwániu.
Káźimierz w Wiſlicy. Liſt.

21:
SKázuiemy obiáſniáiący: iż my/ álbo Stároſtá náſz/ álbo
22:
Woiewodá/ álbo Sędźia/ álbo Podſędek/ álbo Woźny máią
23:
moc dáć Woźnégo ku pozwániu.
24:
Item, vide Trybunał Wołyńſki: o zaocznym y oczywiſnym po=
25:
zwie.
26:
APPELLATIA. Od vrzędu w ſpráwách vrzędowych zgołá do
27:
nas Sędźia zamkowy niech będźie ruszón.
28:
Ale to podobno o Rokách Grodzkich: bo mówi, Sędźia zam=
29:
kowy.

strona: 535

Grodzkiego práwá Kśięgi dźiewiąte o Sądźiech Grodzkich.
1:
Item, á wſzákże ((t. łać.))
2:
Appellácia ma bydź ad iudicia generalia ordinaria
3:
Tribunalis huius. ((lok.))
4:
Inappellabiles cauſae.
5:
In notorijs, in iure calenti, in enormibus fa=
6:
ctis áppellowáć niedopuſczáią: ále wolno
7:
pozwáć przedśię. ((lok.)) o Wiécách ná
8:
końcu.
9:
Item, gdy podrożnym práwem ſądzą, o zmyſlo=
10:
né myto, o rzéki, przeiázdy niedopuſczáią
11:
Appelláciiéy. vide Tit. Rzéki.
12:
Item, o Więźienié. Titulo, Więźienie. ((lok.)) ((t. łać. do w. 15)) w łáćiń.
13:
Od ſkazánia ſędźiégo Grodzkiégo, álbo
14:
Ziemſkiégo, wolno kázdému ſłowem
15:
ná Wiécá álbo ná Séym áppellowáć.
16:
GDy kto práwem przekonány będąc/ ſkazánia Sędźiégo nie
17:
chćiałby przyiąć:
18:
chcemy/ áby to zá práwo było chowano: áby
19:
káżdému było wolno od ſkazánia Sędźiégo Ziemſkiégo álbo
20:
Grodzkiégo nie przez obyczay ruſzenia ſędźiégo/ ále proſto ſło=
21:
wem áppellowáć/ ná roki główné:
Zygmunt w Piotrk. Liſt.

22:
któré w Wielki Póſt ná ká=
23:
żdy rok będą ná mieyſcách ná to vſtáwionych ſądzoné: ná któ=
24:
rych rokách pánowie Koronni/ to ieſt Woiewodá/ Káſztelan/ y
25:
inni Dignitarze y Vrzędnicy źiemſcy onéy źiemie będą powinni
26:
bydź pod winámi w Státućie opiſánémi.
27:
A gdźieby roki głów=
28:
né nie doſzłj/ ſtroná áppelluiąca przećiwko ſtronie téy/ przećiwko
29:
któréy áppelluie/ ná Séymie Wálnym Koronnym/ który nabli=
30:
żéy ſpráwowan będźie/ ſpráwę ſwą mocą áppelláciiéy będźie
31:
mogłá kończyć/ y ſpráwiedliwośći ſwéy dochodźić:
32:
á Sędźia
33:
od którégo było áppellowano/ ma przez wſzelkiéy przygány zo=
34:
ſtáć. Wſzákże ſąd/ od którégo będźie áppelowano/ będźie po=
35:
winien ſtronam práwuiącym ſie dáć ná piſmie propozycię/
36:
ábo
37:
żáłoby y odpory/ y ich kontrowerſię z Akt ſwych/ y Rok názná=
38:
czyć ná Rocéch głównych: á gdźieby nie doſzły/ tedy przed Kró=
39:
lem Iego M.

strona: 536

1:
Vrzędowé ſpráwy, któré przypádną
2:
przez ruſzenié przed Królá Iego
3:
M. rychło niech będą odpráwo=
4:
wáné: áni z Roki Królewſkiémi
5:
nie máią bydz wieſzáné: wſzákze
6:
ieſli ſie záwieſzą, ma to bydz ob=
7:
wołano.
8:
ROzumieiąc bydź wielki vćiſk poddánych náſzych/ áby ſprá=
9:
wy vrzędowé/ álbo ſkárgi/ któré przed ſędźie Stároſtów kró=
10:
leſtwá náſzégo przytaczáné bywáią/ á potym do nas przez Ru=
11:
ſzenié álbo Appellácię przypadáią/
12:
áby były z Roki Królewſkié=
13:
mi záwieſzáné/ iáko té któré rychléy odpráwy potrzebuią: á że=
14:
by tych/ którzy ſie ſkárżą/ ſpráwiedliwość nie byłá odkłádána:
Zygmunt w Kráko. Liſt.

15:
Vſtáwiamy zá prośbą Rad y Poſłów Ziemſkich: áby tákowé
16:
ſpráwy vrzędowé/ álbo ſkárgowé/ któré przed nas przypádną/
17:
nigdy nápotym niebyły z innémi ſpráwámi odkłádáné ná Roki
18:
náſzé Królewſkié:
19:
ále tych/ których rok z Ruſzenia álbo z Ap=
20:
pelláciéy náznáczony przypádnie/ niech będą ſądzoné y odprá=
21:
wowáné: á temu nic ſzkodźić nie ma odłożenié Roków náſzych
22:
Królewſkich.
23:
To przykłádáiąc/ áby záwieſzenié Roków ná=
24:
ſzych Królewſkich/ ták było obwołano wſzyſtkim poddánym
25:
króleſtwá náſzégo/ żeby do wiádomośći wſzyſtkich niewątpli=
26:
wéy przyſzło:
27:
áby niewiedząc o onym/ dármo ſie przed Máie=
28:
ſtat náſz nie trudźili/ obćiążáiąc ſie pracámi y nakłády.
29:
O tychze ſpráwách vrzędowych. ((t. łać. a w nim słowa polskie)) A Wſzákże ... áppellácia ma bydź ... któré ſądowi náſzému zoſtáwuiemy.
30:
SALARIA Piſárzów Grodzkich iáko y Ziemſkich zrównano.
Stephan. Liſt.


strona: 537

Grodzkiego práwá Kśięgi dźiewiąte o Aktách Grodz.
1:
w Láćińſkim Státućie, iáko y w Polſkim. ((lok.))
2:
kiedy wylicza co od Contumáciiéy: co in lu=
3:
cro. Item, Pámiętné.
4:
Cap. I. AKTA GRODZKIE.
5:
Akt Zamkowych kśięgi ná ratuſzu
6:
pod pieczęćią Woiewody, Sędźie=
7:
go Ziemſkiégo, y Stároſty niech
8:
będą chowáné.
Ian Olbr. Liſt.

9:
IZ ná niektórych mieyſcách w Stároſtwách náſzych/ á zwła
10:
ſczá w Stároſtwie Wielkiéy Polſki zwykły bydź wpiſowáné
11:
w kśięgi Grodzkié wſzyſtki zapiſy nierozdźiélnie:
12:
y tákowé kśię=
13:
gi przez potomki Stároſtów bywáią wnoſzoné ná mieyſcá o=
14:
ſobné: zá którym wnieśieniém poddáni náſzy zapiſów y liſtów
15:
z wielkiémi trudnośćiami/ y niekiedy zá wielkim nakłádem
16:
wyymowáć muſzą:
17:
y niekiedy dla wielkiéy płacéy wyćiągánia
18:
zwykli ich nie otrzymawáć: co bywa przećiwko obyczáiowi
19:
wſzelkiégo práwá poſpolitégo/ y ſpráwiedliwośći. Dla tego
20:
vſtáwiamy: áby ná wieki było chowano we wſzytkich źiemiách
21:
króleſtwá náſzégo:
22:
Iż gdy ſie przyda Stároſtwu głównému/
23:
álbo którému inému mnieyſzému wákowáć/ przez zeſzćié álbo
24:
wſtępek ná iné Stároſtwo:
25:
tedy kśięgi Grodzkié Stároſtów
26:
zmárłych/ albo tych którzy ná inné wſtępuią z mieyſcá Stáro=
27:
ſtów wákuiących/ nie máią bydź nigdźie znáſzáné/ ále pod świá=
28:
dectwem niech będą położoné ná Ratuſzach/
29:
w ſkrzyniach ná
30:
to oſobliwie náznáczonych: któré ſkrzynie kluczmi Woiewo=
31:
dzémi y Sędźiégo onéy źięmie/ w któréy Stároſtwo ieſt/ y
32:
Stároſty zá czáſem będącégͦ/ máią bydź zámykáné y otwiéráné.
33:
Ale pod czás ſądów Ziemſkich máią
34:
bydz otwiéráné dla wyymowánia:
35:
á Król ſtárych kśiąg Grodzkich
36:
ma ſie dowiedzieć.
Ian Olbr. Liſt.

37:
ACz ku vczyniéniu téy vſtáwy byliſmy poruſzeni ſzkodámi y
38:
krzywdámi poddánych náſzych/ któré przychodźiły piérwſzych
39:
lat dla niebytnośći kśiąg Grodzkich:
40:
dla tego ácz wſzelka vſtá=
41:
wá poſpolićie zćiąga ſie ná przyſzłé rzeczy: wſzákże iż kśięgi
42:
Stároſtów przeſzłych máią w ſobie (iákóż tego podobieńſtwo
43:
ieſt) nie oſobliwą potomków Stárośćich przeſzłych/ ále po=
44:
ſpolitą potrzebę.
45:
Dla tego obiecuiemy/ chcemy y ieſteſmy po=
46:
winni/ wſzyſtkie y káżdé zoſobná kśięgi by naſtárſzé którékol=
47:
wiek/ y gdźiebyſmykolwiek v wſzyſtkich póddánych náſzych du=
48:
chownych y świetckich/ którégokolwiek ſtanu y záwołánia oné
49:
rozumieli bydź/
50:
władzą náſzą Królewſką záśię ie wźiąć/ y ro=
51:
ſkázáć wźiąć/ y to czynić/ áby té kśięgi przeſzłych Stároſtów
52:
ták ná inné Stároſtwá wſtępuiących/ iáko zchodzących/ y od
53:
innych żywiących były włożoné w ſkrzynkę/ álbo w ſkrzynię o=
54:
ſobliwą:
55:
któré ſkrzynie z témiż kśięgámi wiernie będą chowá=
56:
né ná Ratuſzach miaſt/ pod trzemi kluczámi przerzeczonémi:
57:
to ieſt/ Woiewody/ y Sędźiégo onéy źiemie/ y Stároſty zá czá=
58:
ſem będącégo.
59:
Któré ſkrzynie y kśięgi niech bywáią otwo=
60:
rzoné ná Rocéch ſądów Ziemſkich: y liſty z nich pod tytułem/
61:
y pieczęćią tegóż zá czáſem będącégo Stároſty káżdému/ który
62:
o nié prośić będźie/ niech będą wydawáné.
63:
Zá któré liſty prze=
64:
ſzłych Stároſtów Stároſtowie zá czáſem będący nieináczéy
65:
niech śmieią zapłáty té wyćiągáć/ iedno iáko zwykło bydź płá=
66:
cono zá ſpráwy/ któré przed Stároſtámi ſpráwowáné y ſpiſá=
67:
né bywáły.
68:
A cokolwiek ninieyſzym/ y innémi Státutmi ieſt
69:
vſtáwiono/ y tu wpiſano álbo niewpiſano/ to ná przyſzłé przy=
70:
pádłé rzeczy chcemy/ áby było referowano.
71:
O chowániu záś Akt Ziemſkich. pátrz niżéy w kśięgách
72:
10. Titulo, Aktá.
73:
Cap. II. O dawnośći kśiąg Grodz=
74:
kich y Ziemſkich.
75:
Wątpliwośći obiáſniáiąc o dawnośći kśiąg Grodzkich y
76:
Ziemſkich vſtáwiamy/ áby kśięgi Ziemſkié miáły dawność/
77:
iáko ſtárſzé Státutá Káźimiérzá Wielkiégo/ y innych iego po=
78:
tomków w ſobie zámykáią.
79:
A o dawnośći zamkowéy/ iż do=
80:
ſyć y názbyt ieſt powiedźiano ná mieyſcu o ſądách Stárośći=
81:
nych/ ták iáko támże oſobliwie ieſt zebrano/ iáko długo daw=
82:
nośći tám opiſáné máią moc mieć.

strona: 539

Grodzkiego práwá Kśięgi dźiew. o dawno. kśiąg Grodz. y Zie.
1:
((w. 1 t. łać.))
2:
Zapiſy Grodzkié wywietrzáią, ieſli
3:
do roku do Akt Ziemſkich prze=
4:
nieśioné nie bywáią.
Ian Olbr. Liſt.

5:
((w. 5-9 t. łać.))
6:
Ale w Wielkiéy Polſcze w Poznán=
7:
ſkim y Káliſkim wieczné.
8:
SKázuiemy ná prośbę Poſłów Wielkiéy Polſki: áby rezy=
9:
gnácię/ y zapiſy/ y opráwy przed Stároſtą Wielkiéy Polſki
10:
głównym były ſtárym zwyczáiem: wſzákże tylko w Woiewó=
11:
dztwách Poznáńſkim y Káliſkim.
12:
Tákze przed vrzędem Siérádzkim
13:
y Lęczyckim wieczné.
14:
ZApiſy y zeznánia dóbr w źiemi Siérádzkiéy y Lęczyckiéy
15:
przed ſądem y Vrzędem zamkowym vczynioné/ niech będą mo=
16:
cné y ważné/
17:
y mocy wiecznéy niech máią moc przez wſzelkiégo
18:
w wodzenia w kśięgi Ziemſkié/ wedle záchowánia w Stáro=
19:
ſtwie Wielkiéy Polſki.
Zygmunt w Kráko. Liſt. Tenże. Liſt.

20:
Tákze w ziemi Goſtinſkiéy.
21:
W Ziemi Goſtińſkiéy przywiedźieni nieiáką ſłuſzną przyczy=
22:
ną/ zá rádą Rad y Poſłów Króleſtwá przyzwoleniém vſtá=
23:
wiamy/ y ſkazáliſmy:
24:
áby ták Grodzkié iáko Ziemſkié kśięgi y
25:
zapiſy w nich vczynioné były ważné/ y miáły moc wiecznéy mo=
26:
cy/ iákóż to z ſtárádawná było záchowano.
Zygmunt w Kráko.


strona: 540

1:
Tákze w Piotrkowie.
2:
ZA prośbą źiemie Siérádzkiéy Poſłów/ y zá vćiążeniém
3:
ſzláchty onéy źiemie/ prze dálekość Grodu vſtáwiamy: iż Gród
4:
w Piotrkowie ma bydź: w którym wſzyſtkié ſpráwy ważné
5:
bydź máią/ iáko y w Siérádzu.
6:
Wſzákóż ieden Stároſtá o=
7:
bádwá Grody dźierżeć ma.
8:
Gród Látyczowſki ieden z Ká=
9:
mienieckim.
10:
GRód w Látyczowie/ iáko potrzebny w Woiewództwie
11:
Podolſkim/ mocą Séymu tego poſtánawiamy/ iednák ták/
12:
żeby Stároſtwá y teraz y ná potomné czáſy nie dźielić.
13:
Ale
14:
żeby iedenże Stároſtá Kámieniecki vtrobique iurisdicia ex=
15:
erceret.
Zyg. Aug. w Wárſzá. - Stephan w Wárſzá. liſt. - Zyg. III. w Wárſzá. Liſt. - Zyg. III. Liſt. - Tenże. Liſt.

16:
Aktá Grodzkié Krákowſkié ták=
17:
ze wieczné.
18:
AKtá Grodzkié Krákowſkié wieczné bydź máią poſtáno=
19:
wiamy/ ták iáko w Wielkiéy Polſcze/ w których Piſárze máią
20:
bydź przyśięgli y ośiádli.
21:
Kwity Grodzkié wazné in genere
22:
nie wymiéniáiąc.
23:
KWity przed kśięgámi Grodzkiémi ták té któré iuż ſą vczy=
24:
nioné/ iáko téż in futurum będą czynioné/ y zeznawáné wſzelá=
25:
kich zápiſów/ y rzeczy/ nullis exceptis, áby ták ważné były iáko
26:
Ziemſkié/ wiecznémi czáſy vſtáwuiemy.
27:
Aktá Grodzkié Wiſkié.
28:
Aktá Grodzkié Wiſkié/ któré ſie poczęły piſáć od śmierći
29:
Królá Stephaná/ áż do Koronáciiéy náſzéy/ zá prośbą Po=
30:
ſłów támecznych ápprobuiemy/
31:
ták té/ któré ſie dźiały zá Vro=
32:
dzonégo Páwłá Kozakowſkiégo Surrogatá od przodká náſzé=

strona: 541

Grodzkiego práwá Kśięgi dźiew. o przenieśie. zapiſ. w Podlá.
go ad beneplacitum dánégo:
1:
iáko y té/ któré zá Vrodzonégo Ia=
2:
ná Rákowſkiégo Podkomorzégo Wiſkiégo/ którégo ſobie wſzy=
3:
ſtká ſzláchtá źiemie Wiſkiéy pod ten czás interregni zá Surro=
4:
gatá obráłá:
5:
tákże téż y té/ któré ſie dźiały pod Aktem ſzláche=
6:
tnégo Ianá Niewodowſkiégo/ przez tegóż Rákowſkiégo ná
7:
mieyſce ſwé ſubdelegowánégo.
Zygmunt w Kráko. Liſt

8:
O kśięgách Stároſtów wielkiéy Pol=
9:
ſki, áby były ná ratuſzu miáſtá Po=
10:
znánskiégo chowáné, á ná S. Ian
11:
tám połozoné.
12:
CHcąc ſtáré błędy pokáźić/ á Státuty ná to vczynioné po=
13:
chwalić/ ſkázuiemy:
14:
áby Stároſtowie Wielkiéy Polſki głów=
15:
ni/ bądź po odmieniéniu ſwym/ kśięgi vrze=
16:
du ſwégo y innych przodków ſwych/ wedle vſtáwy ſtáréy ná
17:
Ratuſzu Poznáńſkim w zámknieniu położyli y wróćili.
18:
Y ro=
19:
ſkázuiemy pod winą ſtá grzywien/ áby ći wſzyſcy/ którzykol=
20:
wiek kśięgi którychkolwiek Stároſtów tych/ którzy Stáro=
21:
ſtwo w Wielkiéy Polſcze niekiedy ſpráwowáli/ ná święto S.
22:
Ianá Krzćićielá bliſko przyſzłé wróćili/ y ná Rátuſzu położyli/
23:
iáko przerzeczono ieſt.
24:
A Stároſtá teráznieyſzy niech będźie
25:
obowiązan czynić pilność/ że ſie ma wywiádowáć o tych kśię=
26:
gách: których ieſli niezechcą wróćić/ tedy ilekroć będą nápo=
27:
mnieni/ winę ſto grzywien zápłáćić nie odpuſczenié będą po=
28:
winni do ſkárbu náſzégo.
29:
A ieſli kto będźie przał/ iż tákowych
30:
kśiąg nie ma/ tedy tego dowiéźdź przyśięgą ma/ iż ich nie ma/
31:
áni wié o nich.
32:
Cap. III. Przenieśienié zapiſów w
33:
Podláſzu: ze ſam ſobie moze
34:
przeniéść, máiąc plenipotentią
35:
od ſtrony.
36:
PRzenieśienié zapiſów y kwitów/ y innych rekognicyy wſze=
37:
lákich Grodzkich do kśiąg Ziemſkich/ ták w Roki/ iáko y w le=
38:
żenié kśiąg w wiedźioné in abſentia recognoſcentis, wedle zwy=

strona: 542

1:
czáiu dawnégo Podláſkiégo/ ták przeſzłé/ iáko y przyſzłé/ czáſy
2:
wiecznémi ápprobuiemy.
3:
W Polſcze bywáło, y ieſcze iest ná wielu mieyſcách, że
4:
rok y ſześć niedźiél iedno trwa zapis Grodzki, ieſli prze=
5:
nieśiony nie będźie. Pátrz wysſzéy w tymże Tytule
6:
((lok.))
7:
CZWARTY VRZĄD
8:
STAROSCI:
9:
Exekucią czynić dekretow/ ktore przychodzą
10:
ták od Krolá Ieo M. iáko od innych
11:
ſubſellia álbo Iurisdiciy.
12:
EXEKVCIA Od ſądów Królewſkich Séymowych zá odeſłá=
13:
niém do Grodu iáko idźie, śiłá znaydźieſz w kśięgách piérwſzych
14:
wysſzéy.
15:
EXEKVCIA od Práwá Duchownégo iest w práwiéch ſtá=
16:
rych Iágełłá Króla opiſána. Titulo, Dźieśięćiny ((lok)) Tit.
17:
Hęretyk. ((lok.)) Acz potym modérowáné, Roku 1562. ((lok.))
18:
Item, niżéy ((lok.))
19:
O Duchownych,
20:
SKárżyli ſie Poſłowie źiemſcy/ iż przećiw Conſtituciiéy
21:
Piotrkowſkiéy dwuletniéy ſpozywáni ſą niektórzy Stároſto=
22:
wie od ſtanu Duchownégo o to: iż Exekuciiéy czynić niechcą/
23:
mimo tę Conſtitucią.
24:
My Conſtitucią przerzeczoną w mo=
25:
cy zoſtáwuiąc/ y doſyć iéy czyniąc tákié pozwy/ którébykolwiek
26:
były y teraz y nápotym/ ná ſtronę odkłádamy y wniwecz obrá=
27:
camy.
Zyg. Aug. - Zygmunt w Piotrk. Liſt.

28:
EXEKVCIA od Ziemſkiégo ſądu nie czekáiąc Grodzkich
29:
Roków. ((lok.))
30:
EXEKVCIA y od Grodzkiégo ſądu w Artykułách Grodzkich.
31:
TAkowyż poſtępek ma bydź chowan w ſądźie Grodzkim we=

strona: 543

Grodzkiego práwá Kśięgi dźiewiąte o Przezyſkach.
dla tego/
1:
iáko która ſpráwá przypádnie/ w Artykułách tylko
2:
Grodzkich/ gdźie zárázem zá vſtániem roku przypowieſczoné=
3:
go niech będźie przydan Woźny ná w wiązánié z troiákiémi
4:
zakłády.
5:
O czym ((lok.))
6:
EXEKVTIA od Woiewody ma Stároſtá exequowáć, pod v=
7:
tráceniém vrzędu. Titulo, Stároſtá. ((lok)) A ieſli Stároſtá iest
8:
obligatorius 100 grzywien. Tit. Stároſtá.
9:
EXEKVTIA od ſkárbu. pátrz Tit. Skarb ((lok.))
10:
EXEKVTIA od Poborce zſtrony poboru y Czopowégo. wey=
11:
źrzy w Conſtitucię Roku 1573. y po inné látá. Item wysſzey ((lok.))
12:
EXEKVTIA od Trybunálſkiégo ſądu vltimae inſtantiae.
13:
Pátrz ((lok.)) niżéy
14:
Item iáko przedtym od ſądu Wiécowégo bywáłá. Tit. Wiécá,
15:
choćby áppellował. ((lok.)) Ale dla przyśiąg od Trybu=
16:
nału teraz piérwéy do ſądu Ziemſkiégo odsyłáią, dopiéro ſąd do
17:
Grodu odsyła, gdy przypowieſcza.
18:
INNOTESCENTIIEY pozwu formá w téy mierze od vrzę=
19:
du. Pátrz list w Láćińſkim.
20:
EXEKVTIA która bywáłá á Colloquiorum od Wiécowé=
21:
go ſądu, tá iuż vſtáłá: Ale poczęśći ſie iéy trzymáią przy Trybunál=
22:
ſkim ſądźie. Iáko ono: ((t. łać.))
23:
PRZEZYSKI.
24:
Gdzie ſie obowiązał, tám w onym
25:
Stároſtwá Grodzie, gdzie imienie ten ma, ná którym práwo
26:
przewiedziono.
Zwyczay źié. Kra. Liſt.

27:
IEſli ſie kto odpiſze z źiemie y z właſnégo powiátu/ ma od=
28:
powiádáć tám/ gdźie ſie odpiſuiąc zápiſał. A gdy ná táko=
29:
wym rzecz otrzymána/ przeſądzoná/ álbo przezyſkána będźie:

strona: 544

1:
ten/ który práwo przywiedźie/ poiedźie do Stároſty onégo/
2:
gdźie mieſzka ón/ ná którym práwo przewiedźiono. A Stá=
3:
roſtá potym ón/ niech doſyć czyni rzeczy oſądzonéy/ to ieſt prze=
4:
zyſkóm w inſzym powiećie práwem otrzymánym.
5:
STAROSTOWIE podeſtem grzywien przezyſki winni
6:
exequowáć.
7:
NA przypowiáſtowym roku nie ſłużą Exceptię, okromia żeby
8:
przewód práwá był nieſłuſzny. ((lok.)) Item, więcéy znaydźieſz wysſzéy, ((lok.))
Alexander w Rádo. Liſt.

9:
VADIVM.
10:
Tákowyz poſtępek ma bydz chowan
11:
w Artykułách Grodzkich.
12:
TAkowyż poſtępek ma bydź chowan w ſądźie Grodzkim
13:
wedle tego/ iáko która ſpráwá przypádnie/ w Artykułách tylko
14:
Grodzkich/
15:
gdźie zárázem zá vſtaniem roku przypowieſczoné=
16:
go niech będźie przydan Woźny ná w wiązánié z troiákiémi za=
17:
kłády.
18:
Ale ten Státut iuż iest ingroſſowan ná przeſzłéy páginie. Tit.
19:
Exekucia do ſądu Grodzkiégo.
20:
De Aſtito termino. vſtány Rok y przypowieſczony. wiérſz pią=
21:
ty wysſzéy.
22:
Właſniéy pod tym Tytułem mogą bydź wpiſáné Státuty z Pro
23:
ceſſu práwnégo, ((t. łać.))
24:
iáko niżéy
25:
znaydźieſz. ((lok.))
26:
PROCESS.
27:
Tégo wſzyſtkiégo ſámé Státuty znaydźieſz, y opiſánié doſtá=
28:
tecznieyſzé w kśięgách dźieśiątych ná ſámym końcu. ((lok.))
29:
POCZYNA ſie Proceſs práwny Stárośći, Brachij Regalis,
30:
kędy ſie kończy Proceſs ſądu Ziemſkiégo ((lok.))
31:
A w Polſkim ((lok.))
32:
A IESLIBY dopuśćiwſzy w wiązánia záśię rebellizował, y

strona: 545

Grodzkiego práwá Kśięgi dźiewiąte o Proceśie.
1:
zmienił: Tedy Stároſtá iuż onéy dźierżáwy obróńcą ma bydź, iáko
2:
y gwałtem gdyby wygnał. ((lok.)) A w Polſkim ((lok.))
3:
A IESLIBY więc zbrónił w wiązánia, tedy ſie vćiéc do Brá=
4:
chium Regale włádzéy Królewſkiéy, wprzód wyſłáwſzy list, álbo
5:
pozew Innoteſcentiiéy, y oświadczenié vczyniwſzy ((lok.)) A w
6:
Polſkim ((lok.))
7:
FORMA Innoteſcentiiéy ((lok.)) w Polſkim.
8:
A po Innoteſcentiiéy tákiéy iedno dwoie remedium. w Pol=
9:
ſkim ((lok.))
10:
A IESLIBY po tákowym obwieſczeniu zlękſzy ſie winy dopu=
11:
śćiłby w wiązánia w imienié, tedy Woźnégo mu przyda: y tripli=
12:
cata vadia záłoży, pod tąż winą troiáką. ((lok.)) w Pol. ((lok.))
13:
A IESLIBY kśiąc ſie, záś niedopuśćił znowu, tedy z ręką
14:
zbroyną y potężną wćiągnie Stároſtá. ((lok.)) w Polſkim ((lok.))
15:
á wyrzući go y wyrumuie.
16:
A GDZIEBY ták mocny był, zmocniwſzy ſie, tedy ma go
17:
bánniowáć. ((lok.))
18:
TAKZE y Complices, to iest, pomocniki iego. ((lok.)) w
19:
Polſkim.
20:
A IESLIBY nieośiádli byli, tedy ich ma poymáć y do wieże
21:
wrzućić. ((lok.)) których karánié ná łáſce y Królewſkim zdániu.
22:
Támże o tymże. Titulo, Bannitio. znaydźieſz.
23:
A IESLIBY vpornie w ſwym przedśięwźięćiu ſtał, tedy ſzlá=
24:
chtę onégo powiátu ma Stároſtá ruſzyć, y z áppáratem woiennym.
25:
((lok.)) w Polſkim ((lok.))
26:
A IESLIBY Stároſtá w tym niedbáły był y oſłábiáły tedy
27:
grzywien ſto przepádnie. ((lok.))
28:
A TAKIZ tákże Proces ma bydź od vrzędu Grodzkiégo zam=
29:
kowégo. O czym wysſzéy. ((lok.)) Item, Titulo, Ex
30:
ekucia. A w Láćińſkim, ((lok.)) w Polſkim ((lok.)). Acz krótſzy
31:
od zamkowégo vrzędu: Bo záraz po przypowieſczeniu Tryplicaty
32:
zákłáda.
33:
VPOMINA KROL, áby iednoſtáyny był Proces práwny
34:
wſzędźie: vpomina nie roſkázuie. Bo mówi: ((t. łać.))

strona: 546

1:
SECESSIA.
2:
Iáko ſie ſtronie wolno przy téy przy=
3:
godzie ſtráſznéy vſtępić ná ſtronę,
4:
y odwiezdz od práwá,
5:
dla porády
6:
czáſu exekuciiéy, ták v Grodu, iá=
7:
ko v Króla, ále vprośiwſzy venią.
8:
Gdy iuż pozew y przypozew albo przypowiaſt ku doſyć
9:
vczyniéniu ſtrony kontrowertuią.
10:
Tedy ieſliby która ſtroná
11:
od ſądu żądáłá/ może od ſądu ná ſtronę z ſwémi Adwokatámi
12:
(ábo obrońcámi/ ábo przyiaćioły ſwémi) dla porády odſtępić.
Zygmunt w Kráko.

13:
A to wprzód żáłobę powodowéy ſtrony wyſłuchawſzy: A tym
14:
czáſem inné ſpráwy przed ſądem mogą bydź odpráwowáné: A
15:
wſzákże z tym dokłádem: Aby od onéy porády záśię ſie wróćiw=
16:
ſzy odpowiédź vczyniłá (ábo odeprze) pozwána ſtroná.
17:
INHIBITIA.
18:
W Ziemſkim práwie pátrz niżéy.
19:
INTROMISSIA.
20:
Pierwſzy Státut álbo Conſuetudo Cracouie. ieſt wpi=
21:
ſány w dźiewątych Kśięgach. ((lok.))
22:
Stároſtowie y Burgrábiowie od dá=
23:
nia w wiązánia nie máią zadnéy pła=
24:
cé, áni dárów bráć: á Wozni ná
25:
ſwych zapłátách doſyć máią mieć.
Olbrácht w Piotrk. Liſt.

26:
Iz poddánym náſzym w rzeczy oſądzonéy/ álbo iáko ináczéy
27:
zową przezyſkánéy/ choć też wykupionéy/ albo wzdánéy/ dáro=
28:
wánéy/ przypádłéy/ álbo którym inſzym ſpoſobem doſtanéy/
29:
proſzącym w Wiązánia/
30:
vrzędnicy náſzy/ to ieſt Stároſtowie/
31:
Podſtárośćiowie/ y Burgrábiowie tychże mieyſc zwykli od

strona: 547

Grodzkiego práwá Kśięgi dźiewiąte o Intromiſsiiey.
1:
káżdégo w wiązánia wićiągáć niezwykłé płáce:
2:
to ieſt ná część
3:
Stárośćinę dźieśięć grzywien/ á ná część Burgrábiégo kopá
4:
polſka zwykłá dáwána bydź/ od tych/ którzy byli w więzowá=
5:
ni zá roſkazániém Stárośćim.
6:
My tedy bacząc to bydź nie
7:
wedle práwá/ y owſzem z wielką ćiężkośćią poddánych náſzych/
8:
ſkazáliſmy y vſtáwiamy: Iż ponieważ Stároſtowie náſzy pła
9:
cámi y dochody oſobnémi/ y ná niektórych mieyſcách ſtołu ná=
10:
ſzégo dochodſą wſzędźie opátrzeni:
11:
zá którémi iáko ku ſprá=
12:
wowániu Vrzędów im przynależących/ ták téż ná káżdą poſłu=
13:
gę ſpráwiedliwośći im należącéy/ y ku dawániu w wiązania
14:
ſą obowiązáni. Dla tego od tego czáſu ná wieki przerzeczeni
15:
Stároſtowie y Burgrábiowie ich we wſzyſtkich króleſtwá ná=
16:
ſzégo źiemiách/
17:
którzy zá czáſem będą/ áni przerzeczonéy/ áni
18:
innéy wymyślonéy płace álbo dárów/ od w więzowánia od
19:
poddánych náſzych wyćięgáć y wyćiſkáć nie máią.
Alexander w Rádo. Liſt.

20:
Od których
21:
płac té poddáné náſzé w téy mierze z oſobliwéy dobrotliwośći
22:
náſzéy wolné czynimy ná wieki. A wſzákże chcemy: áby przy
23:
tákówym w więzowániu ſłuſzné Woźnych płacé były chowá=
24:
né/ wedle obyczáiu zwykłégo.
25:
Potwiérdzenié tegóz Státutu.
26:
STároſtowie gdy kogo w więzuią w dobrá z rámieniá
27:
Królewſkiégo/ nie máią bráć dźieśięći grzywien/ áni Bur=
28:
grábiowie kopy: ále wedle Státutu Ianá Olbráchtá Królá
29:
którym to ieſt zábroniono/ niech ſie záchowywáią.
30:
Ieſcze drugié téyze rzeczy pochwalenié.
31:
CHcąc przeſtrzédz áby ſzláchtá nie byłá obćiążoná/ odna=
32:
wiamy Státut: áby Vrząd Zamkowy nic od w wiązánia
33:
nie brał. ((t. łać.))
34:
((od w. 1-15 t. łać.))
35:
PIGNORATIO.
36:
Ciążánié o Pobory, álbo podatki Królewſkié. ((lok.))
37:
w Láćińſkim. List. ((lok.)) Obyczay ſtáry ćiążánia, gdy vkrádźionéy rzeczy doſtáią. Tenże
38:
Státut.
39:
Ciążánié o ſądowé winy. ((lok.))
40:
Item, zá Contumácią zá winę. ((lok.))
41:
Ciążánié w Przezyſkach ad Brachium Regale. ((lok.))
42:
Zá winę ſzláchćicá y rękoiemſtwo nie ma bydź ćiążány kmieć. ((lok.))
43:
O zaſtáwách Zydowſkich. pátrz Tit. Zyd.
44:
Ale té zwyczáie ſtároświetckié, iuż poczęśći vſtáły.
45:
W WIąZANIE.
46:
Niedoſyć iest że kto ma kupno, trzebá mu y Wwiązánia práw=
47:
négo:
48:
Tákże y do zaſtáwy imięnia trzebá Wwiązánia, kto komu
49:
zápiſze ((lok.)) Liſt. 123. Tit. Intromiſsio. Ale y w Ziemſkim prá=
50:
wie pátrz przy kupnach, obligáciach: A to dla tego, áby ſie potá=
51:
iemnie nic nie dźiało przed práwem. ((lok.)) ((t. łać.))
52:
Item, Bo poſſeſsia od Daty Intromiſsiiéy poczyna ſie.

strona: 549

Grodzkiego práwá Kśięgi dźiewiąte o Bánnitiiey.
1:
Item, Victori zá którym wyſzedł Dekrét Intromiſſiiéy trzebá.
2:
((lok.))
3:
Támże informácia gdy idźie o dług. ((lok.))
4:
Od w wiązánia Stároſtá nic nie ma bráć. ((lok.))
5:
Ten tu właſnie należy Státut. Item, w Polſk. ((lok.))
Zygmunt Liſt.

6:
BANNITIA.
7:
Ieſliby wywołány bánnit dóbr ſwych brónił. Titulo, Ban=
8:
nitio. w Láćińſkim.
9:
Powiát ſie ma ruſzyć ze wſzyſtkim áppáratem woiennym.
10:
A żywot poymánégo bánnitá ná łáſce Królewſkiéy záwi=
11:
ſnie.
12:
Wſzákże dobrá wiánu żeninému poddáné od przezyſków ſą
13:
wolné. w Polſkim
14:
A dopiéro gołotá zoſtawa poymány: Bo ieno żeniné prá=
15:
wo ná goli zoſtawa. ((lok.))
16:
Podnieśienié iednák dáią bánniciiéy/ ále ſtronę trzebá przy=
17:
pozwáć/ y pokázáć/ że żadnégo ſtopniá práwnégo nie opuśći.
18:
w Polſkim ((lok.))
19:
Reláxácią téż bánniciéy dáią do dwunaśćie niedźiél. O co
20:
Appellácia ná Trybunał, pokázuiąc, że żadnégo ſtopniá nieopu=
21:
śćił. Támże o Bánniciiéy per Contumaciam ex ignorantia.
Zygmunt w Piotrko. Liſt. - Zyg. Aug.

22:
Prze kwit od poiednánéy ſtrony, ſiſtitur bannitio ((lok.)) Którą
23:
z Káncelláriiéy winni wydáć ((lok.)) Ale ná káżdéy Inſtánciiéy ma
24:
inferowáć malè obtentum ((lok.)) de malè obtento. w Conſ.
25:
List.
26:
BANNITIA in criminalib. & in ciuilibus. 1564. List 31.
27:
ná nowych ſądźiéch.
28:
WYWOLANY ciuiliter, conuictum ieno tráći: ále máię=
29:
tnośći y czći nie tráći.
30:
A wſzákóż ieſli w tym niedbále leży przez
31:
ośḿ mieśięcy, tedy Detruzia bywa: y rośćie ztąd ex ciuili in cri=
32:
minalem. Conſt. 1564. List ((lok.)) Ieſliby nie czynił de male ob=
33:
tento. Támże álléguie Státutem Wárſzáwſkim. (lok.))

strona: 550

1:
IEO M. PANV ANDRZEIOWI RZECZYC=
2:
KIEMV, PODKOMORZEMV LVBELSKIEMV:
3:
IEO M. PANV IANOWI GAIOWSKIEMV, Sę=
4:
DZIEMV POZNANSKIEMV: IEO M. PANV
5:
PAWLOWI GRABKOWSKIEMV, alias MINO=
6:
STOWSKIEMV, SęDZIEMV SęDOMIERZKIEMV:
7:
IEO M. PANV STANISLAWOWI KARSZNICKIEMV,
8:
SęDZIEMV SIERADZKIEMV: IEO M. PANV KA=
9:
SPROWI IEHODINSKIEMV Z MOTYCZA, SęDZIE
10:
MV BELSKIEMV: PANOM MOIM MILOSCIWYM.
11:
GDźie cztérzy filary dom iáki ná ſobie noſzą, tám muśi bydź dom
12:
tęn mocny y trwáły. Tákże ia téż myśląc Ziemſkiego práwá ze=
13:
bránié, komubych miał naſłuſzniéy ofiárowáć y dedykowáć, nie wi=
14:
dzę ieno W.M. Pánóm moim.
15:
A iże W.M.M. Pánie Podko=
16:
morzy tym ſłynieſz, y o tym świádectwo wſzyſtkich ludźi maſz, że bie=
17:
głośćią práwá Koronnégo we wſzyſtkich dwunaśćie Iurisdiciách,
18:
iákom ich wyliczył, záledwie z W.M. tych czáſów może kto zró=
19:
wnáć:
20:
Tedy optima ratione nixus do pánów Sędźiów W.M. przy=
21:
łączam: áby ták té kśięgi práwá Koronnégo máiąc aurigam bo=
22:
num, in lucem wyſzły. Nie wątpię że W.M. to podárze wdźięcz=
23:
nie odemnie ſługi ſwégo prziymą:
24:
z któréy wdźięcznośći W.M.
25:
Pánów moich ia záwżdy będę ſie muśiał kocháć. A przytym ſłu=
26:
żby ſwé powolné do łáſki W.M. mych M. pánów pilnie zálécam.
27:
Do Czytelniká.
28:
KTo ſie náuczy lewą ręką robić/ powiáda Philozoph/ woli ią dokoń=
29:
cá robić póki żyw/ niżeli práwą ſie przyuczyć znowu: choćiaż zręcznie/ le=
30:
piéy/ y przyſtoyniéy człowiekowi práwą ręką niżli lewą robić.
31:
Tákże którzy
32:
ſie przyuczyli Státutowi przez obiecádło/ będą podobno niektórzy ſzém=
33:
ráć. Ale to nic/ kiedy ſie wczytáią á włamią ludźie wedle tego methodum/
34:
obaczą nierówno/ że ták ieſt kſztałtowniéy/ łácniéy ku poięćiu/ pámiętá=
35:
niu/ y wyrozumieniu naturam legum patriae.
36:
Wſzákże y dla proſtſzych/ którzy wo=
37:
lą obiecádło/ ná końcu ieſt Reieſtr dwóy wedle obiecádłá położony/ z któ=
38:
régo Reieſtru ſwéy intenciiéy mogą doſyć vczynić y kontentowáć ſie.

strona: 551

1:
DZIESIĄTE
2:
KSIĘGI PRAWA
3:
ZIEMSKIEGO.
4:
KĘDY OPISAWSZY PERSONY DO SĄ=
5:
DV NALEZĄCE, TRAKTVIE SIE MA=
6:
TERIA SĄDÓW, TO IEST DE PAREN=
7:
TELA VIOLENTO, CONNVBIIS,
8:
PROPRIO, FALSO, ET OCCVLTO:
9:
ZATYM NA TRZECIM MIEYSCU A=
10:
CTIONES, ALBO PROCESS PRAWA
11:
ZIEMSKIEGO, PORZĄDKIEM BARZO
12:
ŁACNYM, ŁADNYM, Y KV PAMIĘCI
13:
SNADNYM.

strona: 552

1:
DZIESIĄTA TABLICA,
2:
NA KSZTAŁT PRAW RZYMSKICH:
3:
z ſtrony práwá Ziemſkiégo porządnie.
4:
PRZEMOWA NA PRAWO ZIEMSKIE.
5:
DLa tego ſzérzéy práwo Ziemſkié ſie rozśćiągnęło w tym
6:
Státućie: bo iest naydoſtátecznieyſzé.
7:
A co więtſzégo: Iż
8:
to iest tryb wſzyſtkich Praw, których dwánaśćie liczymy: iż
9:
czego w ktorym niedoſtáie, á nie czyniono w nym exceptiiéy,
10:
tám do Ziemſkiégo rekurs mieć trzebá, á wedle niego ſie
11:
ſpráwowáć.
12:
Ziemſkié práwo wſzyſtko/ ná trzy częśći ſie dzieli: in Perſonas, Res, & Actiones: według diwiziiéy Inſtitutionum Iuſtiniani. Alias, per Res materia intelligitur: per Actiones proceſſum intellige.
13:
Perſonas. - Sądowé. Sędźia. Podſędek. Piſarz. Podpiſek. Komornik. Do ſądu należącé y wołáné/ y kondycie ich.
14:
Których wołáią do ſądu. - Actor. Reus. procurator. Woźny. Tabellio. Rękoymi. Euictor. Delator. Complices. Opiekunowie. Minorennes. &c.
15:
II. Res, álbo máteria ſądów Ziemſkich de 1. parentela. 2. Violento. 3. Connubiis. 4. Proprio. 5. Falſo. 6. Occulto &. 7. Infidioſo.
16:
Goſpodárſtwá częśći. Familia. Paſzé. Drzewá. Ląki. Myśliſtwo. Oborá. Polá. Bárći. Wody. Hándle.
17:
III. Actiones, álbo Proceſs iáko Polacy zowią in tria diuidūtur.
18:
Antecedentia, to ieſt vprzédzáiącé ſędy. Przed wkroczeniém ſądu. Przy ſądźiéch Attinentia. Przy wkroczeniu do ſądu. Conſeqūetia, po ſądźiéch przypádłych rzeczy dobrze ſkończyć Proceſs. Po wkroczeniu do ſądu.
19:
NOTA.
20:
Z tychże trzech obróny kauz czérpáią: ábowiém obłądzenié ſie dźieie zſtrony Perſon ábo Res, ábo Actiones, przećiwko piſánému práwu.

strona: 553

1:
PIERWSZA CZĘSC
2:
PRAWA ZIEMSKIEGO,
3:
z ſtrony opiſánia perſon Sądowych/ y záśię=
4:
dźienia ich vrzędu.
5:
SĘDZIA ZIEMSKI.
6:
Ieden Sędzia niech będzie w kázdéy
7:
ziemi.
8:
IZ z wielkośći Sędźi/ iákoſmy te=
9:
go doználi w ſpráwách o iednéy rzeczy ro=
10:
zmáitym obyczáiem/ y róznic ſkázowano
11:
częſtokroć:
Kázimierz w Wiſlicy. Liſt.

12:
dla tego chcąc pewną liczbę
13:
poſtánowić Sędźi/ y zábieżeć róznośći
14:
przerzeczonéy/ vſtáwiamy: áby ieden w
15:
Krákowſkiéy/ a drugi w Sędomirſkiéy

strona: 554

1:
źiemi Sędźie náſzy byli.
2:
A gdyby ſie nam przydáło do gránic
3:
któréy źiemie przyiecháć: chcemy/ áby Sędźia y Podſędek źiemie/
4:
w któréy będźiemy mieſzkáć/ byli powinni ná Dworze náſzym
5:
ſądźić y vznáwáć ſpráwy/
6:
obiáſnáiąc moc tychże Sędźi/ áby
7:
nápotym w którychkolwiek ſpráwách wielkich/ by téż y dźie=
8:
dźicznych/ nie mogli dáléy od trzech niedźiél Roków náznáczáć.
9:
Ale gdy będźie dźiedźiczna ſpráwá/ Sędźia álbo Podſędek bę=
10:
dźie powinien tę ſpráwę przed námi przełożyć/ któréy vznánié
11:
áby przy bytnośći náſzéy y Pánów Rad náſzych było odpráwo
12:
wano/ tego chcemy y ſkázuiemy.
13:
A ieſlibyſmy byli iáką ſprá=
14:
wą zátrudnieni/ tedy Sędźia z Podſędkiem/ y z ſześćią álbo
15:
cztérzemi/ którzy przez nas ku nim będą przydáni/ Pány/ tę ſprá=
16:
wę dźiedźiczną ſkázáć y vznáwáć niech máią cáłą moc.
17:
Formá przyśięgi Sędziégo y Podſęd=
18:
ká, zkąd vrzędy, powinnośći, y wła
19:
ſnośći ich wybáczoné bydz máią.
20:
Ia A. przyśięgam/ iż ſpráwiedliwie wedle
21:
Bogá práwá piſánego ſpráwiedliwość y kontro=
22:
werſiie między ſtronámi będę ſądźił/
23:
á rekogniciie
24:
będę prziymował/ nie máiąc reſpektu ná bogáte=
25:
go álbo vbogiego/ ná przyiaćielá ábo nieprzyia=
26:
ćielá/ ná obywátelá ábo ná przychodniá: áni bę=
27:
dę dbał ná łáſkę ábo niełáſkę czyię/ áni ná datek
28:
ábo przegrożki y karánie iákie:
29:
ále w ſądzeniu ſámego Bogá y práwá piſánego ſpráwiedliwośći/
30:
á ſporu ſtron y rozeznánia/ á w tym wſzyſtkim ſu
31:
mnienia mego rozſądku będę náſzládował y ſłu=
32:
chał:
33:
y tákże inne vrzędy mnie przynależące wier=
34:
nie y wedle możnośći mey będę czynił. Ták mię
35:
niechay Pan Bog wſpomoże/ y święty Krzyż
36:
Páná Kryſtuſow.
37:
Nie ná leżeniu kśiąg, ále ná Rocéch máią przyśięgę czynić
38:
Vrzędnicy Ziemſcy. ((lok.))

strona: 555

Ziemſkiego práwá Kśięgi dźieśiąte o Vrzędnikách ſądowych.
1:
Ku temuz.
2:
Sędźiowie y Podſędkowie Ziemſcy niech będą przyśięgli/
3:
wedle Státutu o tym vczynionégo.
4:
Ná piérwſzych Rokách przed Wo=
5:
iewodą niech przyśięgáią.
6:
Sędźiowie Ziemſcy y Grodzcy/ Podſędkowie/ Piſárze niech
7:
będą przyśięgli:
Zygmunt w Piotrk. Liſt.
Zygmunt w Kráko.

8:
y ná piérwſzych Rocéch Ziemſkich niech przy=
9:
śięgę vczynią/ pod winą ſtrácenia vrzędu: to ieſt/ Ziemſcy ſędźiowie przed Woiewodámi ſwémi/ ábo Káſztelaném onéy źie=
10:
mie:
Ian Olbr. w Piotrk. Liſt.

11:
á Grodzcy przed Stároſtą álbo Podſtárośćim onégo
12:
mieyſcá. A ſkazánié ich/ ieſli kiedy będźie ſkáżoné/ niech ich
13:
poczćiwośći y dobréy ſławie nie będźie ſzkodźiło.
Alexanderw Rado. Liſt.

14:
Sędziowie w ziemiách ſwych niech
15:
mieſzkáią.
16:
GDyż niektórzy poddáni ſwé właſné/
17:
álbo vrzędy w innych źiemiách trzymáiąc/ zwykli ſądy źiem/
18:
w których nie mieſzkáią/ otrzymawáć/ zkąd ſpraw vrzędu ſwé=
19:
go zámieſzkiwáli:
20:
My wſzedſzy w rádę/ to ná Séymie Wál=
21:
nym z Pręłaty/ y z Pány wſzyſtkimi vczyniliſmy poſtáno=
22:
wienié/ żeby w káżdych źiemiách ſędźiowie źiemſcy byli powin
23:
ni mieſzkáć/ y ſpráwiedliwośći żądáiącym ſámi przez śię ſprá=
24:
wiedliwość czynić:
25:
ináczéy ieſliby ná ſądźiéch nie śiadáli/ álbo
26:
w źiemiách nie mieſzkáli/ tedy gdy rok wynidźie/ Sędźia no=
27:
wy przez ſzláchtę onéy źiemie niech będźie obran/ wedle zwy=
28:
czáiu zſtárádawná poſtánowionégo.
29:
O ELECTIIEY 2. Státuty.
30:
Vrzędnicy ſądowni niech będą ná Po=
31:
wiátowych Seymikach obiéráni, y
32:
niech przyśięgáią.
33:
VRzędnicy ſądowi niech będą wybiéráni ná Séymiéch źiem=

strona: 556

1:
ſkich/ wedle zwyczáiu zſtárádawná záchowáłégo: to ieſt we=
2:
dle vſtaw Ianá Olbráchtá Królá w przywileiu opiſánych. A
3:
obráni niech przyśięgę vczynią mocą ninieyſzégo Státutu ná=
4:
ſzégo:
5:
á niech nie máią ná mieyſcách ſwych ſubſtitutów (wy=
6:
ięwſzy chorobę) pod ſtráceniém ſwych vrzędów.
7:
O Elekciiéy ſądu obiáſnienié poſzlędnieyſzé, pátrz wys=
8:
ſzéy w kśięgách óſmych. Titu. Podkomorzy. ((lok.))
9:
Sędzia, Podſędek, y Piſarz, od ſzlá=
10:
chty niech będą obiéráni.
11:
ABy we wſzem wolność ſzláchecka ſie záchowáłá/ wolné o=
12:
biéránia ſędźiégo/ Podſędká/ Piſárzá ma bydź.
13:
A my żadné=
14:
mu innému tákowégo vrzędu nie damy/ iedno iednému z tych
15:
cztérzéch/ którzy obráni od wſzyſtkich wobec będą/ á nam o=
16:
tworzyſtym liſtem będą opowiedzeni.
Zyg. Aug. Piotrk.

17:
Ieſcze dokłádniéy o tymze obiérá=
18:
niu ſądu Ziemſkiégo.
19:
ELekcią ná obiéránié Vrzędników ſądu Ziemſkiégo/ poſt
20:
ceſſum vel deceſſum którégo z nich/
21:
wedle ſtárégo zwyczáiu
22:
Woiewodá/ &c in defectu Káſztelan główny onégo Woiewó=
23:
dztwá álbo źiemie/ nadáléy ſześći niedźiél złożyć ma/ ná miey=
24:
ſce zwykłé.
Zygm. III. w Conſti. Liſt.

25:
A gdyby Woiewodá onégo Séymiku do ſześći
26:
niedźiél nie złożył/ tedy to będźie Káſztelan powinien vczynić.
27:
Przedtym Komornicy Woiewodźini y Podkomorzégo ná
28:
ſędźiéch śiadáli.
Włá. Iág. w Krá. y w Wárćie. Liſt.

29:
Sędziowie y Podſędkowie ſámi przez
30:
ſię niech ná ſądziéch śiadáią: y któ=
31:
ré rzeczy ſądzić máią.
32:
TEż ſkazáliſmy/ áby Sędźiowie y Podſędkowie ſwémi o=
33:
ſobámi/ á nie przez Komorniki byli powinni ná ſądźiéch śiadáć.
34:
A o ſummy/ któré ſie nád ſto y trzydźieśći grzywien śćiągáią/
35:
żadnym obyczáiem niech nie ſądzą.
Káźim. III. w Korczy. Liſt.


strona: 557

Ziemſkiego práwá Kśięgi dźieśiąte o Sędźiách y Podſęd.
1:
Sędziowie ná ſwé mieyſce nikogo
2:
niech nie poſtánawiáią, choro=
3:
bę tylko ich wyiąwſzy.
4:
VRzędnicy ſądowni niech ná ſwé mieyſce niepoſtánawiá=
5:
ią nikogo/ wyiąwſzy żeby chorowáli/ pod ſtrácenim vrzędów.
6:
Temuz podobny.
7:
Sędźiowie Ziemſcy y Podſędkowie wedle Státutu o tym
8:
vczynionégo/ niech pilnuią vrzędów im należących: y ſámi
9:
przez śię niech im doſyć czynią.
Alexander w Rádom. Liſt.

10:
SęDZIA PODSęDEK, á Piſarz/ przez Komorni=
11:
ków niech ſobie ſądzą cztérzykroć w rok: chybáby chorobá ábo
12:
potrzebá Rzeczypoſpolitéy przekáźić temu miáłá: pod winą
13:
cztérnaśćia grzywien.
Zygmunt w Kráko.

14:
Sędzia ná ſądzie śiedzący, ma py=
15:
táć od ſtron, ieſli máią co ku
16:
ſwéy rzeczy mówić.
Ian Olbr. w Piotrk. Liſt.
Zygmunt w Piotrk. Liſt.

17:
Będźie powinien Sędźia ná ſądźie śiedzący od ſtrón ſto=
18:
iących przed vczynieniém ſkazánia pytáć/ ieſliby mieli iákié mu=
19:
nimentá álbo dowody/ álbo obrony práwné ku popié=
20:
rániu ſwéy rzeczy/ áby ludźie prośći proſtotą ſwą w rzeczách
21:
ſwych nie vpádli.
22:
A będźie wolno oboiéy ſtronie przywodźić
23:
rzeczy pomocné/ y ſłówné/ y liſtowé przed vczynieniém ſkazá=
24:
nia: y niech káżdéy ſtronie będźie wolno wſzyſtko czego ma po=
25:
trzebę przywodźić/ y kłáśdź przed vczynieniém ſkazánia.
Zygmunt.

26:
Sędziowie wedle Státutów ſądzić
27:
máią.
28:
ACz wiémy to/ co káżdému Vrzędowi ſędźiégo w ſądzeniu
29:
ſądów Ziemſkich y Grodzkich należy: wſzákże iż nád powin=
30:
ność wiele ſie ſędźiowie dopuſczáią iáko od poddánych ieſt to

strona: 558

nam opówiedźiano:
1:
przeto roſkázuiemy wſzyſtkim/ którzy ſą
2:
ná vrzędźiéch ſądowych/ áby wedle Státutów ſądy czáſów
3:
náznáczonych ſądźili/ y na inné czáſy niezwyczáyné ich nie przy=
4:
kłádáli/ pod winámi y Státućie opiſánémi/ któré przećiwko
5:
nim ſą wydáné.
6:
Sędziowie niech nie będą Stároſtámi.
7:
GDyż ztąd nie máłé poddánym náſzym przydáią ſie ſzkody/
8:
gdy Sędźiowie w źiemiách/ kędy ſądy máią/ ná Staroſtwá
9:
bywáią przekłádáni/
10:
dla téy przyczyny od tego czáſu y przed
11:
tym niechcemy/ áby Sędźia/ który ná Stároſtwo ſtánowión/
12:
był w téy źiemi/ gdźie ieſt Sędźią/ y gdźie władzą ſądzenie
13:
ma.
Włádiſł. Iágełło niedáleko Czerwień. Liſt.

14:
Sędziowie y Piſárze Ziemſcy niech
15:
nie będą Grodzkimi, y máią bydz
16:
ośiedli.
17:
IZ káżdy vrząd ma ſwé ſpráwy/ nie máią dáléy dźierżeć Sę
18:
dźiowie Ziemſcy y Piſárzowie Grodzkich ſądów/ álbo Pi=
19:
ſarſtw/ weſpółek z Ziemſkimi:
20:
á Duchowna oſobá Piſárzem
21:
Ziemſkim bydź nie może: á Sędźia Grodzki y Podſtárośći o=
22:
śiedli bydź máią.
23:
Sędziowie y Podſęd: niech przeſtrze=
24:
gáią, áby Piſárze pilnie w kśięgi
25:
wpiſowáli.
26:
SEdźiowie y Podſędkowie niech tego przeſtrzégáią: áby
27:
zapiſy ſpráwiedliwie y pilnie przez Piſarze w kśięgi były wpi=
28:
ſowáné/ á niech nie będą odmięniáné.
Zygmunt. Liſt.

29:
Czego y ten/ który ſprawę
30:
będźie miał/ y ſwéy rzeczy będźie pilnował/ niech dogląda.
31:
Sędzia y Vrzędnik Ziemſki w ſwéy
32:
ſpráwie mieyſce záſádzić ma.

strona: 559

Ziemſkiego práwá Kśięgi dźieśiąte o Sędźiách y Podſęd.
1:
KIedy ſie przytráfi/ iż który Sędźia álbó vrzędnik Ziemſki y
2:
Grodzki ma Akcyą ſwoię v ſądu/ álbo vrzędu ſwégo z którą=
3:
kolwiek oſobą: wolno mu to ma bydź záſádźić ku iéy rozſądku
4:
oſobę ſzláchecką w onéy źiemi ośiádłą/ bez ſurrogáciiéy króle=
5:
wſkiéy: która niepowinna będźie przyśiądz.
6:
Sędzia y Podſędek, kiedy Król w ich
7:
Powiećie będzie, ma ná Dworze
8:
Królá Ieo M. ſądy odpráwowáć: w=
9:
ſzákze ſpráwy o Dziedzictwá Kró
10:
lowi máią opowiádáć, á té Król
11:
Ieo M. z Pány ſądzić ma.
12:
IZ z wielkośći Sędźi/ iákoſmy tego doználi/ w ſpráwách
13:
o iednéy rzeczy rozmáitym obyczáiem y róznie ſkázowano czę=
14:
ſtokroć: dla tego chcąc pewną liczbę poſtánowić ſędźi/ y zábie
15:
żeć róznośći przerzeczonéy/ vſtáwiamy:
16:
áby ieden w Krákow=
17:
ſkiéy/ á drugi w Sędomirzkiéy źiemi ſędźie náſzy byli. A gdy=
18:
by ſie nam przydáło do gránic któréy źiemie przyiecháć:
Zyg. Aug. w Wárſzá.
Káźimierz w Wiſlicy. Liſt.

19:
chcemy/
20:
áby Sędźia y Podſędek źiemie/ w któréy będźiemy mieſzkáć/ by=
21:
li powinni ná Dworze náſzym ſądźić y vznáwáć ſpráwy/ ob=
22:
iáſnáiąc moc tychże ſędźi:
23:
áby nápotym w którychkolwiek ſprá=
24:
wách wielkich/ by téż y Dźiedźicznych/ nie mogli dáléy od trzech
25:
niedźiél Roków náznáczáć.
26:
Ale gdy będźie dźiedźiczna ſprá=
27:
wá/ Sędźia álbo Podſędek będźie powinien tę ſpráwę przed
28:
námi przełożyć: któréy vznánié áby przy bytnośći náſzéy y Pá=
29:
nów Rad náſzych było odpráwowano/ tego chcemy y ſkázuie=
30:
my.
31:
A ieſlibyſmy byli iáką ſpráwą zátrudnieni: tedy Sędźia
32:
z Podſędkiem/ y z ſześćią álbo cztérzemi/ którzy przez nas ku nim
33:
będą przydáni/ Pány/ tę ſpráwę Dźiedźiczną skázáć y vznáwác
34:
niech máią całą moc.
Káź. Wiel. w Wiſlicy. Liſt.

35:
Sędziowie Káſztelánſcy o głowę ſą=
36:
dzić máią.
37:
VStáwiamy/ áby o káżdą głowę Sędziowie Káſzteláń=

strona: 560

1:
ſcy/ káżdy w ſwéy Káſztelániiéy/ ſądźić y vznáwáć miał moc.
2:
Sędziowie Podſęd: przez powodo=
3:
wéy ſtrony niemáią ſkázowáć, áni
4:
pozwów dáwáć.
5:
ZAkázuiemy Káſztelanóm y wſzyſtkim Sędźióm y Podſę=
6:
dkóm: áby nápotym przez pewnégo Aktorá/ y rzeczy wyráżonéy
7:
nie ſkázowáli/ áni Pozwów iákichkolwiek dawáli.
Tenże.

8:
Sędziégo ſkazániu kto przygáni, iá=
9:
ko ma bydz karan.
10:
SKázuiemy/ iż ieśliby ſtroná práwuiąca ſie przed námi/ ál=
11:
bo przy inych Pánów obecnośći/ ábo téż niebytnośći śmiał mó=
12:
wić:
13:
że Sędźia źle poſtąpił/ y zły Dekret vczynił: tedy Sędźia
14:
onymi/ którzy z nim ná ſądźie śiedźieli/ ma dowieśdź: iż dobrze
15:
ſkazał.
Tenże. Liſt.

16:
A ieſli on/ który ſkazániu Sędźiégo przygánę dał/ że chce
17:
tegͦ co mówi dowodźić: tedy to ma vczynić z ſześćią świádków
18:
tego ſtanu/ którégo ieſt Sędźia.
19:
Ale nie piérwéy máią ſłucháć
20:
iego probáciiéy: áżby ſędźiemu trzy grzywny/ álbo kożuch kuni
21:
położył: któré ná Sędźiégo máią przypáść.
22:
Sędziégo álbo Podſęd: ſkazánie kto
23:
nágáni, co ma przypaść.
24:
TAkże kto nágáni ſkazánié Podſędkowo/ nie ma bydź ſłu=
25:
chan/ áż mu piérwéy náznáczy trzy wierdunki/ álbo ſkórki liśie:
26:
któré temu Podſędkowi máią ſie doſtáć: ieſli dowiedźie/ że ſprá
27:
wiedliwie ſkazał.
Támże.

28:
A coſmy o ſędźiém powiedźieli/ to téż ma
29:
bydź rozumiano y o Káſztelanie. A ieſli ſędźióm Káſzteláńſkim
30:
zárzući kto fáłſzywé ſkazánié/ nie będźie powinien bydź ſłu=
31:
chan/ áż im ſkóry báránkowé będą dáné: któré máią ſobie zá=
32:
trzymáwáć/ ieſli pokażą ſąd ſwóy bydź ſpráwiedliwy.
33:
PODSĘDEK.
34:
O vrzędźie Podſęd. y powinnośćiách iego. Pátrz wysſzéy. ((lok.))
35:
Tám in Forma Iuramenti, vrzędy y po=

strona: 561

Ziemſkiego práwá Kśięgi dźieśiąte o Piſárzu Ziem.
1:
winnośći iego znaydźieſz.

strona: 561

1:
Wſzákże Sędźiégo ſámégo ruſzáią, y ap=
2:
peluią, á nie Podſędká. Inné okolicznośći z ſtrony Podſędków,
3:
y Státutu: O Sędźiem znaydźieſz: bo tám zobopólnie o tym y o owym
4:
vſtáwy mieſza.
5:
PISARZ ZIEMSKI.
6:
Formá przyśięgi Piſárzów: zkąd vrzę=
7:
dy ich y powinnośći wyrozumieſz.
8:
Ia A. przyśięgam: iż ſpráwiedliwie wedle
9:
Bogá/ Práwá piſánego/ ſpráwiedliwośći y kon=
10:
trowerſiiey ſtron będę ſądźił/ y Sędźiemu będę rá=
11:
dźił:
12:
y wiernie ſtron zeznawánia/ kontrowerſiie/
13:
żądánia/ álbo oświádczenia Práwne/ álbo Sę=
14:
dźiego ſkazánia/ w kśięgi Ziemſkie będę wpiſował:
15:
y będę ſie ſtárał/ áby były wpiſowáne:
16:
niemáiąc
17:
reſpektu ná bogátego álbo vbogiego/ ná przyia=
18:
ćielá/ álbo ná nieprzyiaćielá/ ná obywátelá álbo
19:
ná przychodnie: áni będę dbał ná łáſkę/ álbo ná nie=
20:
przyiaźn czyię/ ná dáry ábo ná karánie czyie:
21:
ále
22:
w ſądzeniu/ w dawániu rády/ w piſániu/ ſámégo
23:
Bogá y ſpráwiedliwośći świętey/ y ſłuſzney rze=
24:
czy/ tákże ſtron zeznawániu ſpory y Sędźiego ſka
25:
zánia: á w tych wſzytkich rzeczach ſumnienia me=
26:
go rozſądku będę náſzládował y ſłuchał:
27:
y ine
28:
ſpráwy mnie náleżące wiernie wedle możnośći
29:
mey odpráwowáć będę. Ták mi Boże pomoż/ y
30:
święty krzyż Páná Kryſtuſow.
31:
Piſárze wybráni, przed Woiewodą ábo Kaſztelanem niech przy=
32:
śięgáią. Zygmunt w Piotrko: 1519. List ((lok.))
33:
Podobné temuż Práwo. Zygmunt w Kráko: liſt tenże Stát. 2.

strona: 562

1:
Iáko Sędziowie ták y Piſárze máią
2:
bydz obieráni.
Káźimierz w Nieſzo. y w Opo. Liſt.

3:
GDy Piſárſtwo Ziemſkié będźie wákowáło/ w káżdéy źie=
4:
mi obywátele onéy źiemie/ gdźie Piſárzá nie będźie/ ná Powiá=
5:
towym Séymie będą miánowáć cztérzy oſoby ná ten vrząd
6:
godné:
7:
iáko zwykło bydź o Sędźiach y Podſędkach záchowa=
8:
no: z których cztérzech ták miánowánych oſób/ iednému z nich
9:
damy piſárſtwo/ wedle vpodobánia náſzégo.
10:
Z Duchownych áni Piſárze, áni
11:
Podpiſkowie niech nie będą.
12:
POruſzeni prośbámi Poſłów/ y dla vſpokoienia nienawi=
13:
śći/ która przećiwko oſobam Duchownym prze niektórych wſze=
14:
teczeńſtwá y świetckich zwykła bydź poruſzona:
15:
vſtáwiamy/
16:
áby Duchowni ludźie trzymáiący opátrzenia duchowné/ álbo
17:
kápłani/ nie mieſzáli ſie nápotym w ſądy świetckie: áni Proku=
18:
ráciiéy ſpráwowáli/ álbo podpomagáli świetckich oſób:
19:
áni
20:
vrzędów Piſárſkich/ álbo Podpiſków w świetſkich ſądźiéch
21:
niech ná ſobie nie noſzą: y do nich przez ſędźie Ziemſkie niech nie
22:
bywáią przypuſczáni: wyiąwſzy ich właſné ſpráwy/ álbo inych
23:
Duchownych oſób:
24:
w których ſpráwowániu y w Prokurowá=
25:
niu niech máią zupełną moc. Ale ſtároſtowie będą mogli miéć
26:
Piſárze Duchowné: gdyż zá wyſtępki Piſárſkie ſámi odpowiá=
27:
dáć będą powinni.
28:
Wſzákże w ſądźiéch náſzych przy oſobie ná=
29:
ſzéy/ gdy oſobą ſwą ná ſądźie będźiemy/ będźie wolno Ducho=
30:
wnym oſobam przy nas śiedźiéć y rádę dáwáć.
31:
Podobny temuz Státut.
Zygmunt w Piotrk.
Zyg. Aug. w Piotrk.

32:
IZ káżdy vrząd ma ſwé ſpráwy: nie máią dáléy dźierżeć
33:
ſędźiowie Ziemſcy/ y Piſárzowie Grodzkich ſądów/ álbo Pi=
34:
ſarſtw weſpółek z Ziemſkiémi. A Duchowna oſobá Piſárzem
35:
Ziemſkim bydź nie może/ á Sędźia Grodzki y Podſtárośći ośie
36:
dli bydź máią.
37:
Piſárze Ziemſcy ſámi oſobámi ſwemi
38:
ná ſądziech niech śiedzą.

strona: 563

Ziemſkiego práwá Kśięgi dźieśiąte o Piſárzách Ziemſkich.
Włádiſł. Iágełło w Iedlnéy. Liſt.
1:
PIſárze Ziemſcy/ którzy będą na piſárſtwo przełożeni/ zá=
2:
wżdy ſámi ná ſądźiech á nie przez inſzé áni przez Podpiſki/ álbo
3:
ine któréby chćieli záſádzáć/ niech śiedzą/ gdy to vczynić będą
4:
mogli.
5:
Ale ieſli nie będą moc bydź/ będźie im wolno miéć ſub=
6:
ſtituty ná ſwych mieyſcách záſádzoné: któré to iſte Pánom y Sę
7:
dźióm Ziemſkim/ w których Ziemiách vrząd tákowy máią/ będą
8:
powinni pręſentowáć:
9:
iáko ſą dobréy ſławy/ y od przerzeczo=
10:
nych Pánów y Sędźi ná tákowy vrząd pochwaleni. A ieſli iná
11:
czéy ſie będą záchowywáć/ tedy ten vrząd ich inym godnieyſzym
12:
y pilnieyſzym przez nas ma bydź dan bez omieſzkánia:
13:
áni ża=
14:
dna przyczyná máła niebytnośći Piſárſkiéy nie będźie moc wy=
15:
mówić.
16:
Piſárze mogą miéć Podpiſki przy ſobie,
17:
ále ſámi liſty podpiſowáć máią.
Zygmunt w Kráko.

18:
SEdźiowie Ziemſcy y Grodzcy/ tákże Piſárze Ziemſcy
19:
niech będą przyśięgli/ wedle ſtátutu o tym vczynionégo: y ſprá
20:
wy/ któré ich vrzędowi należą/ niech pilnie ſpráwuią/ á ſámi
21:
przed ſie wypełniáią.
22:
Wſzákże Piſárzóm Ziemſkim iné Podpi=
23:
ſki/ którzy tylko w piſániu im pomágáć máią/ dopuſczamy miéć: to wyráźiwſzy/ áby ſámi ták przy ſądźiéch Ziemſkich/ iáko przy
24:
położeniu kśiąg/ y inych Práwnych ſpráwách bywáli:
25:
y liſty/
26:
wypiſy/ którékolwiek z kśiąg Ziemſkich ná párgáminie y pápié=
27:
rze máią bydź wydawáné/ ręką ſwą podpiſowáli.
28:
Piſarz, którą winą káran bydz ma,
29:
ieſli przez przyczyny iákiéy nie
30:
będzie przy ſądzie.
31:
NIe doyźrzeniém Piſárſkim wiele ſie omieſzkánia dźieie/ á
32:
ták ponawiáiąc ſtárych ſtátutów vſtáwiamy: áby ſámi Piſárze
33:
v ſądów śiádáli/ á odpráwowáli ludźie nie przez podſtawki.
34:
A gdźieby w tym niedbáli byli: tedy Woiewodowie nową E=
35:
lekcią winni ſzłáchćie złożyć będą/ ku obierániu nowégͦ Piſárzá:
36:
wyiąwſzy iżby Rzecząpoſpolitą zábáwion był álbo chorobą.

strona: 564

1:
Piſarze Ziemſcy przy połozeniu kśiąg,
2:
niech oblicznie będą.
3:
PIſárze Ziemſcy niech będą oblicznie przy położeniu kśiąg
4:
Ziemſkich:
Zygmunt. Liſt.

5:
á nápomnieni/ ieſli ináczéy czynić będą/ niech winą
6:
ſtátutową będą karáni: á wybránié inégo Piſárzá wedle zwy=
7:
czáiu ná Woiewodę y ná ſzláchtę niech przypádnie.
Zyg. Aug. w Piotrk.

8:
PISARSTWA Nurſkié y Zęmbrowſkié: Pátrz ná
9:
końcu w Metrice.
10:
Ieſliby Piſarz niechćiał piſáć w kśięgi co Sędźia z Podſędkiém
11:
ſkazáli. W Polſkim Stá: list (lok.)) ((w. 11-12 tekst łać. łać.))
12:
Piſarz Sędztwá, áni Sędzia Piſárſtwá
13:
rázem dzierzeć nie moze.
14:
IZ káżdy vrząd ma ſwé ſpráwy: nie máią dáléy dźierżeć Sę=
15:
dźiowie Ziemſcy y Piſárzowie Grodzkich ſądów/ ábo Piſarſtw
16:
weſpołek z Ziemſkimi.
17:
A Duchowna oſobá Piſárzem Ziem=
18:
ſkim bydź nie może: á Sędźia Grodzki y Podſtárośći ośiedli
19:
bydź máią.
20:
KOMORNIK. ((do końca str. t. łać.))

strona: 565

Ziemſkiego práwá Kśięgi dźieśiąte o Perſonách.
1:
((od w. 1-4 t. łać.))
2:
PODPISEK.
3:
Piſarz álbo Podpiſek, v tego ſądu gdzie
4:
śiedzi, prokurowáć nie moze.
5:
PRzeſtrzegáiąc trudnośći ludzkiéy zákázuiemy: áby żaden
6:
Piſarz y Podpiſek v tego ſądu/ v którégo śiedźi ná vrzędźie/
7:
kauz żadnych nie prokurował.
8:
Odpráwiwſzy Státuty o perſonách pewnych, iuż o záśiędźieniu
9:
ich iákie ma bywáć przychodźi mówić o tym: Iáko ſą Roki, y No=
10:
wégolátá ſądzenié: tákże położenie kśiąg.
Zyg. Aug. w Piotrko.

11:
w Polſkim Stát. o Podpiſkách. ((lok.))
12:
Niemáią miéć Subſtitutów Podſtáwki co zá Iágełłá było wolno,
13:
Conſtit. 1550. Stá: Kaźń, Depoſitia.
14:
O PERSONACH,
15:
Ktorych do práwá wołáią/ z ich komitywą
16:
y áppáratem práwnym.
17:
ACTOR.
18:
Powodowa ſtroná w ſwym práwie
19:
odpowiádáć ma, będąc pozwáną
20:
od tego którégo pozwáłá.
21:
GDyż powodowa ſtroná wſzędy ma iśdź zá práwem po=
22:
zwánégo/ do którégo przynależy:
Káźimierz w Wiſlicy

23:
chcemy/ iż ieſli kto w ſądźie
24:
práwá Niemieckiégo/ álbo którégokolwiek innégo przećiwko
25:
komu pocznie ſwą rzecz/ á pozwány záśię przećiwkóż iemu

strona: 566

támże żáłobę vczyni/
1:
tedy powodowa ſtroná v támtegóż ſą=
2:
du o podobnąż rzecz álbo téż inákſzą/ nie będźie mogłá bydź
3:
támtymże práwem pátrzoná/ ále tákowy pozwány ſwégo prá=
4:
wá álbo rzeczy przed Sędźim/ którému takową rzecz ſądźić
5:
przynależy/ dochodźić ma.
6:
Prokurowáć ábo pozywáć przez ſwé=
7:
go powodá zaden nie ma.
8:
KTórzykolwiek ná Sądźie śiedzący/ álbo ich Woźni álbo
9:
ſłudzy chcąc złośliwie niektóré vćiſnąć pracámi y nakłády/ y żą=
10:
dáiąc z ták prácuiących wyćiſnąć nieco pieniędzy/ álbo rzeczy
11:
iákich od niewinnych/
12:
á to dla tego/ áby ſie im odkupili od tru=
13:
dnośći y vtrapienia którzy ácz żadnéy ſpráwy y práwnégo po=
14:
ſtępku przećiwko nim nie máią/ wſzákże prokuruią rózné po=
15:
zwy y zmyśloné piſzą ſpráwy.
16:
Dla tego vſtáwiamy/ iż ieſli
17:
kto pozowie/ álbo będźie prokurował czyię rzecz przez powodá
18:
ſłuſznégo/ ták pozywáiący álbo prokuruuiący niech będźie po=
19:
winien zápłáćić winę pozwánému piątnądźieſtą/ to ieſt/ trzy
20:
grzywny.
21:
A przedśię zákázuiemy Káſztelanóm/ y wſzyſtkim
22:
Sędźióm y Podſędkóm: áby nápotym przez pewnégo powo=
23:
dá y rzeczy wyráżonéy niemogli ſkázowáć áni dáwáć/ áni ſłu=
24:
cháć pozwów żadnych.
Káźimierz w Wiſlicy Liſt.
Podobny temuż w Láć. ſtá.

25:
((od w. 22-30 t. łać.))
26:
Ieſli powodowa ſtroná ſtráći pozew.
27:
A iż tu znaſza onę niepotrzebną w práwie zabáwkę o ládá co
28:
ſkáżenia pozwu, iáko w Socháczowſkim Powiećie bywáło: co káſ=
29:
ſowano w práwie poſzlednim.

strona: 567

Ziemſkiego práwá Kśięgi dźieśiąte o Aktorze.
1:
IEſli powodowa ſtroná ſtráći Pozew przed wkrocze=
2:
niém w práwo/ to ieſt przed Roki ná któré pozwał/ tedy będźie
3:
mógł pozwáć ſobie winowátégo innym pozwem ná kſztałt piér=
4:
wſzégo:
5:
który ácz w ſwéy powieśći od piérwſzégo ſtráconégo
6:
rózny będźie: ále gdy tylko iednęż w ſobie rzecz álbo ſummę bę=
7:
dźie zámykał: tákówy pozew będźie miał mieyſce v ſądu/
Zygmunt w Piotrk. Liſt.

8:
áni
9:
powodowa ſtroná winy iákiéy zá to przepádnie: ále pozwány
10:
nie ináczéy iáko ná piérwſzé ſtrácenié będźie powinien iemu od=
11:
powiádáć/ áni będźie mógł zádáć powodowéy ſtronie/ iżby
12:
dał Pozew ná Pozew.
13:
A tóż ma bydź záchowano/ ieſli po
14:
wkroczeniu w práwo pozew ſtráći: ábowiém będźie mógł przy=
15:
pozwáć/ álbo znowu pozwáć przez winy.
16:
A ieſli powodo=
17:
wa ſtroná będźie miáłá pozew w żáłobę wpiſány/ tedy mu bę=
18:
dźie ważna iáko pozew: á nie będźie winien pozwánému po=
19:
zwu vkázáć: ábowiém będźie doſyć ná przypozwie iego.
20:
A ieſli
21:
pozwány ſtráći Pozew/ tedy powodowa ſtroná po ſwéy żáło=
22:
bie ná żądánié pozwánégo będźie powinná pożyczyć ſwégo po
23:
zwu ku odpowiedźieniu: który wróći powodowi po vczynié=
24:
niu odpowiedźi.
25:
ACTOR interceptor actionis reiicitur.
26:
A Melioráciiéy pozwu mieyſce dáią, á wćiépiáczną ſtronę ((lok.))
27:
w Láćińſkim.
28:
Actor ná piérwſzym Roku ma ſie ſtáwić, pod vtráceniem śiedmi
29:
grzywien ((lok.)) w Polſkim. (w. 25 - do końca strony t. łać.))
30:
((od w. 1-19 t. łać.))
31:
Podobné trzy Státuty temuż w Polſkim Státu. ((lok.))
32:
((od w. 21-25 t. łać.))
33:
Choć Actor debet eſſe paratus: wſzákóż niekiedy mu dozwalá=
34:
ią diláciiéy in faciendis documentis. ((lok.))
35:
Actore non probante, Reus abſoluitur.
36:
REVS,
37:
ABO POZWANA STRONA.
38:
Pozwánégo obroná piérwſza:
39:
Nie odpowiádáć áż Woźnego vyźrzy.
40:
GDy któ kogo pozowie o iáką rzecz/ á ſtroná pozwána rze=
41:
cze: Pánie Sędźia/ chcę widźieć Woźnégo/ który przynióſł po=
42:
zwy:

strona: 569

Ziemſkiego práwá Kśięgi dźieśiąte o Prokuratorze.
1:
á gdy Woźnégo vyźrzę/ chcę odpowiedźiéć to/ co wedle
2:
Práwá będźie: tedy nie będźie powinien odpowiádáć/ áż Wo=
3:
źnégo vyźrzy/ który przynióſł pozwy.
4:
A ieſli powodowa ſtroná
5:
ná ten czás nie będźie miáłá Woźnégo: może ſobie zwléc alias
6:
wźiąć ná bliżſzé Roki/ dla ſtáwienia Woźnégo.
7:
POZWANEMV, niekiedy winien pożyczyć
8:
pozwu Aktor. ((lok.))
9:
PROCVRATOR.
10:
Kto chce niech Prokuratorá vzywa.
11:
IZ kożdému ſwoiá obroná iáko ieſt przyrodzona/ ták téż nie
12:
ma bydź broniona: dla tego vſtáwiamy: áby w ſędźiéch náſzé=
13:
go króleſtwá káżdy człowiek którégokolwiek ſtanu y záwołánia
14:
mógł/ y ma miéć ſwégo Prokuratorá ábo przepowiedácza.
15:
Nieumieiętnym y vbogim Proku=
16:
rator niech będzie dan.
17:
IEſliby kto do ſądu przyſzedſzy rzeczy ſwéy ſłuſznie rozpo=
18:
wiedźiéć nieumiał/ ábo ięzyká nie miał wolnégo/ áni przyiaćie=
19:
lá nie mógłby miéć/ któryby zań mówić chćiał:
20:
tedy ſąd támże
21:
śiedzący z vrzędu ſwégo temu proſzącému Prokuratorá godné=
22:
go powinien náznáczyć.
23:
Biáłégłowy Prokuratorá w goſpodzie
24:
niech poſtánowią.
Káź. Wiel. w Wiſlicy. Liſt. Káźimierz w Nieſzo. Liſt.

25:
ABy Białychgłów mieſzkánié dla krewkośći płći od zebrá=
26:
nia mężczyzn wſzelákim ſpoſobem było oddźieloné/ y áby do
27:
ſpraw wezwáné nie ćiſnęły ſie w zebrániu y w kupách mężczyzn:
28:
náſzą władzą to poſtánowiliſmy ninieyſzym czáſem. Iż gdy
29:
która páni ábo pánná pozywáiąc álbo pozwána przyſzłáby ná
30:
Rok ſobie náznáczony:
Káź. Wiel. w Wiślicy. Liſt.

31:
Sędźia ná ſądźie śiedzący ſłużebniká
32:
ſwégo z tym który ſie z nią práwuie/ do goſpody onéy pániéy po=
33:
ſłáć będźie powinien: przed którym ſpráwę álbo obronę ſwéy
34:
rzeczy Prokuratorowi ſwému/ którégo ſobie obierze/ we wſzy=
35:
tkim zléći.

strona: 570

1:
Prokurowáć ſpraw cudzych Komor=
2:
nicy nie mogą.
3:
KOmornicy Woiewód/ y Podkomorzowie ich/ ácz przy ſą=
4:
dźiéch Ziemſkich przed tym bywáli: wſzákże ſpraw cudzych niech
5:
nie prokuruią/ iedno właſné.
6:
DVCHOWNI, niech nie prokuruią/ iedno ſwé właſné ſprá=
7:
wy. Státut ten wysſzéy znaydźieſz. Titul. Piſarz. ((lok.))
8:
Prokuráciia zá trzy groſze niech bę=
9:
dzie przedawána.
Iág. w krá. Liſt. Zygmunt w Piotrk.

10:
Aby poddáni náſzy w Káncelláriey náſzéy od Piſárzów nád
11:
ſpráwiedliwość nie byli obćiążeni/ ſkázuiemy: áby nápotym od
12:
Prokuráciiéy tylko groſzé trzy były bráné.
13:
PROKVROWAC álbo pozywáć przez ſwégo powo=
14:
dá żaden nie ma.
15:
Ten Státut znaydźieſz wyzſzéy Titulo, ACTOR. ((lok.))
16:
Ieſli ſie kto pokaze z Prokuráciią nie=
17:
doſtáteczną, niech będzie káran.
18:
GDy ſie kto vkaże z Prokuráciią v ſądu/ á oná będźie zła ál=
19:
bo niedoſtáteczna: táki w Ziemſkim Práwie niech zápłáći winę
20:
trzy grzywny/ á w Práwie Grodzkim ſzęść ſzkótów/ to ieſt dwá
21:
naśćie groſzy: któré ſam Prokurator zápłáći nie iego ſtroná/ to
22:
ieſt nie on od którégo rzecz ſpráwuie.
23:
O Prokuratorze Fáłſzowniku.
24:
IZ niekárność wielką dáłá ludźióm z przyrodzenia do złégo
25:
ſkłonność/ y ku fałſzowániu y oſzukániu dopuſczánia śmiáłość/
Zwyczay źie. Krá. Liſt. Zygmunt w Piotrk.

26:
ták iż ſie téż nie boią przez napráwné y podſtáwioné oſoby iuż
27:
w ſądźiéch/ iuż v źiemſkich kśiąg pewné zeznawánia czynić i=
28:
mięniem tych oſób (któré częſtokroć dáleko ſą od mieyſcá onégo
29:
ſądu) y prokurówáć ku ſzkodźie y ſtráćie tych/ którzy nie wie=
30:
dzą.
31:
Którą ſwą wolą chcąc pohámowáć vſtáwiamy: áby

strona: 571

Ziemſkiego práwá Kśięgi dźieśiąte o Prokuratorách.
1:
wſzyſcy tácy gdy doſtátecznym świádectwem będą przekonáni
2:
winą Státutową/ która w naieźdźie domowym ieſt wyráżo=
3:
ná/ byli karáni.
4:
Prokuratorowie niech będą wierni
5:
y pilni.
6:
ZApowiedamy/ áby Prokuratorowie z nieporządnémi po=
7:
zwy y ſpráwámi do ſądu nie chodźili: chcąli vydź karánia Stá
8:
tutowégo.
Zyg. Aug. w Piotrk.

9:
Tákże áby wezwáni wedle Reyeſtru rychło by=
10:
wáli: bo w wzywániu oſób wedle reyeſtru ſie záchowamy.
11:
A ieſli który Prokurator záwołány nie ſtáwi ſie/ dopuśćimy ji
12:
zdáć.
13:
Abowiém vmyślnie zwykli ćiągnąć rzeczy/ ták iż nie=
14:
tylko Sędźiowie powiátowi/ ále téż Król Ieo M. z Aſseſso=
15:
ry ſwémi nie w ten czás kiedy chćieli/ ále kiedy Prokuratoróm
16:
ſie podobáło ſądźili.
17:
A ták ieſli który Prokurator niedbáło=
18:
śćią ábo złośćią nie rozpiéráiąc ſie z przećiwną ſtroną dopu=
19:
śćiłby ſtronę ſwą zdáć/ á tákowa ſtroná/ to ieſt czyiá rzecz ieſt/
20:
ſkárżyłáby ſie o to:
21:
tedy támże przed ſądem álbo ná Séymie bę=
22:
dźie mu z niego vczyniona ſpráwiedliwość/ nie ináczéy/ iedno
23:
iáko z ſługi: choćby téż był ośiádły.
24:
O Prokuratorſkiéy władzéy, w poſtę=
25:
powániu w ſpráwách, ták poto=
26:
cznych, iáko dotkliwych.
27:
STáry Státut ſpráwiedliwym vmiárkowániém wykłá=
28:
dáiąc/ vſtáwiamy:
29:
áby Prokurator choć będźie ośiádły/ choć
30:
nie ośiádły/ máiąc doſtáteczną Prokuráciią mógł v ſądów ſtá=
31:
wáć: y wſzyſtko czynić y ſpráwowáć/ cokolwiek iego Principa=
32:
łá/ álbo tego czyiá rzecz ieſt ſpráwy álbo ſpraw ſie dotycze.
33:
Téż
34:
ſtronę Pozwem Nadwornym pozwáć/ y Sędźiégo ruſzyć/ y
35:
wſzytko czynić/ co ku obronie ſpráwy będźie przynależéć: Wyią=
36:
wſzy zapiſy:
Zygmunt w Piotrk. Liſt.

37:
których áni nowych czynić/ áni z ſtárych quitowáć/
38:
áni pieniędzy zápiſánych będźie mógł bráć/ okrom bytnośći ſwé
39:
go Principáłá álbo Aktorá.
40:
O potwarzy zádánéy y potwarcy.

strona: 572

1:
GDyż káżda práwna vſtáwá zámyka drógę potwarzóm/ v=
2:
ſtáwiliſmy: iż ieſli o co komu będźie zádána potwarz/ á ten który
3:
ią zádał potwarcą zdawná będźie: to ieſt iż prokurował/
4:
ábo prokuruie ſpráwą podtwarną:
5:
tedy tákowy zápłáći temu
6:
którégo potwarzał/ gdy ſie oczyśći/ winę trzy grzywny/ á ſądo=
7:
wi tákże trzy grzywny.
Káźimierz w Nieſzo. Liſt.

8:
A tákowé oczyśćienié potwarzóm trzy
9:
króć tylko ma bydź ſkazano: á ieſli czwarty raz będźie kto ob=
10:
winion o vczynek potwarny/ więcéy ku ſpráwowániu ſie nie
11:
ma bydź dopuſczon:
12:
ále zá iego zły vczynek nozdrze iemu máią
13:
bydź przerznioné/ iáko wáłáchowi: y zárázem ma bydź prze ze
14:
czći: y nie ma więcéy Práwá ſzlácheckiégo vżywáć/ álbo im ſie
15:
iákokolwiek bronić.
16:
Kazn ná Prokuratorá gdyby po=
17:
piérał forum incompetēs przed
18:
Trybunałem.
19:
A Gdźieby kto ex ciuili cauſa criminalem czyniąc ná Séym/
20:
álbo zá Dworem kogo wyzwał/ tedy gdy będźie vznána przez
21:
nas ná Séymie bydź cauſa ciuilis,
22:
ma tákowy euocans poenam
23:
ſeſsionis turris, & centum marcarum, ac damna według Con=
24:
ſtituciiéy luere. A cauſa ma bydź odeſłáná ad forum competēs.
25:
((w. 21-22 t. łać.))
26:
WOZNY.
27:
Wozny od Woiewody poſtánowio=
28:
ny niech pozywa v Sądu, á niech
29:
go nie biią.
30:
WOźnych żaden iedno Woiewodowie ſtánowić nie ma/
31:
y oné ſądźić/ y o ich vbićie álbo rány/ álbo o głowę winy wy=
32:
ćięgáć y bráć niech máią zupełną moc.

strona: 573

Ziemſkiego práwá Kśięgi dźieśiąte o Woźnych.
1:
Przyśięgá Woznych, kiedy bywáią
2:
poſtáwieni przez Woiewodę.
3:
Ia B. przyśięgam: iż od tego czáſu y nápo=
4:
tym będę wierny naiáſnieyſzemu Pánu memu
5:
Krolowi/ etc.
6:
ſpráwy ſądowne mnie poruczone y
7:
zwierzone/ y Pozwy będę wiernie ſpráwował:
8:
we wſzyſtkich ſpráwách: y gdy będę ná świáde=
9:
ctwo wezwan/ wiernie zeznam:
Liſt.

10:
nie zá miłośćią/
11:
nie zá nienawiśćią/ áni zapłátą/ áni łáſką/ ále
12:
dla Bogá y ſpráwiedliwośći: áni będę zwalał ná
13:
żadną złą rzecz/ ktoraby mogłá iákimkolwiek ſpo=
14:
ſobem potłumić prawdę:
15:
y będę poſłuſzny ſądu
16:
krolewſkiego: y wſzyſtko co mi będźie poruczono
17:
przez Pány Woiewody y ine vrzędniki ſądu Ziem
18:
ſkiego/ wiernie będę zeznawał/ áni będę pomagał
19:
fałſzywey ſpráwie:
20:
y wſzytkie rzeczy mnie zlecone
21:
wiernie okrom chytrośći y zdrády ſpráwowáć bę=
22:
dę. Ták mię Pánie Boże wſpomoż/ y święty
23:
krzyż Páná Kryſtuſow.
24:
Obyczay liſtu, który zwykł Woznemu
25:
bydz dawan.
26:
IA N. Woiewoda/ rć. Wſzytkim y káżdému zoſobná w
27:
Woiewództwie náſzym B. będącym Práwá Ziemſkiégo vcze=
28:
ſtnikóm oznaymuiemy przez ninieyſzy liſt:
29:
iż gdyſmy obaczyli/
30:
że ſpráwiedliwość ludzka Práwna dla miłośći Woźnych byłá
31:
zámieſzkawána/ álbo z trudnośćią odpráwowána: áby z vrzę=
32:
du náſzégo pożytku ludzkiému z téy ſtrony omieſzkánié nie było/
33:
opátrznégo A. o którégo cnoćie/ dowćipie y dobroći od wiele
34:
ludźi dobrych wźięliſmy świádectwá/ ná Woźnégo źiemie Krá
35:
kowſkiéy obráliſmy y poſtrzygli/ iákoż ji Woźnym czyniémy y
36:
ſtrzyżémy/
37:
w imię Boże przez ninieyſzy liſt/ dáliſmy y pozwoli=

strona: 574

1:
liſmy iemu moc wſzytki Woźnégo vrzędy po wſzytkim Woie=
2:
wództwie náſzym Krákowſkim ſłuſznie exequowáć.
3:
A ták
4:
wam opowiádamy: ábyśćie onégo A.B. vżywáli iáko pra=
5:
wdźiwégo/ vczynionégo/ przyśięgłégo/ y wiernégo Woźnégo/
6:
we wſzyſtkich wáſzych ſądźiéch/ świádectwách/ y inych poſtę=
7:
pkách práwnych/ záchowawſzy záwżdy iemu powinną y ſłuſzną
8:
zapłátę.
9:
A ieſli/ czego Boże vchoway/ niewiernie vrząd ſwóy
10:
ſpráwowáć będźie: tedy karan bydź ma. Ná któréy rzeczy świá=
11:
dectwo ten ninieyſzy liſt pod pieczęćią náſzą dáliſmy.
12:
Sędzia niech nie pozywa, iedno
13:
przez Woznégo: wyiąwſzy zeby
14:
v ſądu wyſtępek iáki sſtał ſie.
15:
VStáwiamy/ áby żaden Sędźia przez żadną iną oſobę/ ie=
16:
dno przez ſwégo pewnégo ſługę/ álbo Woźnégo nie czynił áni
17:
wypráwował ſwych pozwów: á ſzláchtá zacnieyſza przez liſty.
18:
Wyiąwſzy to/ ieſliby ſie v ſądu/ álbo we Dworze gdźie ſądzą
19:
świéżo co tákowégo tráfiło: tedy o tákowy wyſtępek przez któ=
20:
régokolwiek ſługę będźie wolno pozwáć.
21:
WOZNI nie máią pozywáć nie dołożywſzy ſie Sędźiégo.
Támże.

22:
Ten znaydźieſz w Metrice niżéy.
Káź. Wiel. w Wiſlicy. Liſt.

23:
Kto moze Woznégo ná pozwánie
24:
przydáć, y który zwyczay był
25:
przed tym pozywánia.
Tenże. Liſt. Tenże. Liſt.

26:
SKázuiemy obiáśniáiąc: iż my/ álbo Woiewodá/ álbo
27:
Káſztelan/ y Stároſtá náſz/ álbo Sędźia/ Podſędek/ álbo Pi=
28:
ſarz/ y káżdy vrzędnik/ będą miéć moc dáć Woźnégo ná pozywá=
29:
nié:
30:
ták iż którzy máią Práwo/ niech niebędą pozywáni/ iedno
31:
przez liſty náſzé álbo Stároſty náſzégo/ y ći tylko przez liſty ná=
32:
ſzé nie będą pozywáni.
33:
Ale gdźie będźiemy z Dworem náſzym/
34:
álbo gdźie będźie ſąd náſz wálny: będźie mógł Woźny zá roſka
35:
zániém náſzym/ álbo náſzégo Stároſty/ álbo Sędźiégo/ okrom
36:
liſtów pozwáć w goſpodźie/ álbo ná rynku:
37:
wſzákże gdźie kto
38:
pozwan bydź ma ná Dworze náſzym/ álbo nie v ſądu náſzégo:

strona: 575

Ziemſkiego práwá Kśięgi dźieśiąte o Woźnych.
1:
tedy nie w domu ſzlácheckim/ ále v Włódárzá/ álbo v Wóytá
2:
pozew niech będźie położón.
3:
przy bytnośći powodowéy/ álbo
4:
przy iego Poſzle/ przećiwko którému ma bydź rzecz ſpráwowá=
5:
na: y ma bydź rozpowiedźiána przyczyná pozwu/ przez kogo
6:
ieſt pozwan/ y náznáczyć mu pewny Rok áby ſtánął.
7:
A ie=
8:
ſliby będąc pozwány nie ſtánął/ álbo tym wzgárdźił: zá kożdy
9:
Rok piérwſzy y wtóry ośm ſkotów/ to ieſt ſzeſnaśćie groſzy/ zá=
10:
płácić niech będźie powinien: á ná trzećim Roku ieſli nie ſtá=
11:
nie/ niech rzecz ſwą tráći z winą.
12:
A ieſli powodowa ſtroná
13:
ná piérwſzym Roku áni przez ſię/ áni przez poſłá ſwégo nie ſtá=
14:
nie/ niech tráći ſwą rzecz z winą śiedm grzywien.
15:
A w Láćińſkim: ((lok.)) powiáda:
16:
że y Woźny Woźnégo przydáć może. ((lok.))
17:
á ták trzebá w tym konciliáciiéy.
18:
PODOBNYZ Státut o pozywániu Woźnych.
19:
Ten znaydźieſz w Metryce.
20:
Pozwány niech nie odpowiáda,
21:
áz Woznégo vyzrzy.
22:
GDy kto kogo pozowie o iáką rzecz/ á ſtroná pozwána rze=
23:
cze:
24:
Pánie Sędźia/ chcę widźieć Woźnégo/ który przynióſł po=
25:
zwy: á gdy Woźnégo vyźrzę/ chcę odpowiedźieć to/ co wedle
26:
práwá będźie: tedy nie będźie powinien odpowiádáć/ áż Wo=
27:
źnégo vyźrzy/ który przynióſł pozwy.
28:
A ieſli powodowa ſtro
29:
ná ná ten czás nie będźie miáłá Woźnégo/ może ſobie zwléc/
30:
alias wźiąć ná blizſze Roki/ dla ſtáwienia Woźnégo.
31:
Zeznánié z Grodu z innégo Powiá=
32:
tu ná piſmie ták wiele wazy, iáko=
33:
by Wozny oblicznie zeznał.
34:
IEſli komu będźie potrzebá Woźnégo ſtáwić z iednéy do
35:
drugiéy źiemie/ á nie będźie go mógł wywiéźdź/ tedy ma przy=
36:
wiéźdź do ſądu Grodzkiégo tego powiátu/ gdźie ieſt Wo=
37:
źnym:
Káź. Wiel. w Wiſlicy. Liſt. Zwyczay źiem. Krá.
Liſt. Zwyczay źiem. Krá. Liſt.

38:
á tám tenże Woźny ma vczynić zeznánié. A potym
39:
ten którému należy zeznánié/ weźmie liſt od onégo ſądu/ gdźie

strona: 576

1:
bywa zeznánié/ do ſądu drugiégo/ do którégo ma bydź wie=
2:
dźión Woźny.
3:
Który liſt niech będźie pod pieczęćią ſądu o=
4:
négo álbo Stároſty/ gdźie zeznał: á potym tákowému liſtowi
5:
ma bydź ták wierzono/ iákoby ſam Woźny oblicznie ſtáną=
6:
wſzy zeznał.
7:
Swiádectwá przez Woznégo y dwu
8:
ſzláchćiców niech będą.
9:
GDy powodowa ſtroná świádczy co przed Woźnym/ ábo
10:
przez Woźnégo/ tedy powodowa ſtroná ma mieć dwu ſzlách=
11:
ćiców przy Woźnym.
Támże. Támże.

12:
Od świádków y od złodzieyſtwá co
13:
było Woznému dawano.
14:
Chcemy/ áby Woźni od iednégo świádki w wodzącégo
15:
bráli cztérzy ſkoty/ to ieſt ośm groſzy: á od winy którą piętną=
16:
dźieſtą zowią/ wołu: á gdy o złodźieyſtwo dźieckuią/ wołu
17:
równégo.
18:
Ieſli Wozny ináczéy przyśięgę rozpo
19:
wié, iáko karan bydz ma.
20:
IEſli Woźny ináczéy przyśięgę świádkóm powié/ niż ieſt
21:
roſkazano/ á w tym będźie od ſądu vznan/ ná wieki niechay
22:
będźie z ſwégo vrzędu złożón.
23:
O Woznych Generaléch.
24:
ODnieſli téż to do nas z niektórych źiem Poſłowie/ iż nie=
25:
którzy ludźie ná vrzędźiéch będący/ niechćieli prziymowáć ża=
26:
dnych Reláciy od Woźnych/ Generałów/Káź. Wiel. w Wiſlicy Liſt. Támże.
27:
áni ich dopuſczáli
28:
ad exercenda eorum officia, prze co oni vćiążenié ſpráwiedli=
29:
wośći ſwéy miéwáli. Co my bacząc bydź rzecz przyſtoyną/ y
30:
z práwem ſie zgadzáiącą: vſtáwiamy/
Stephan w Kráko. Liſt.

31:
áby káżdy ſąd y vrząd
32:
dopuſczał Woźné/ Generały/ ad eorum obeunda officia, y Re=
33:
lácię ich prziymował/ ſub poena centum marcarum, parti inſti=

strona: 577

Ziemſkiego práwá Kśięgi dźieśiąte o Swiádkách.
ganti ſuccumbe.
1:
A gdźieby Generał który vczynił co przeći=
2:
wnégo práwu/ tedy ma bydź pozwan przed nas/ álbo ad iudi=
3:
cium generale ordinarium Regni. A tám peremptoriè ma ſie
4:
ſpráwić.
5:
Woznych beſpieczenſtwo.
6:
IEſliby kto Woźnégo ná ten czás gdy ſpráwuie vrząd
7:
ſwóy zábił/ zránił/ álbo zbił: ma bydź karan iáko violator ſecu=
8:
ritatis iudiciorum, iuxta Statutum.
9:
A Woźny káżdy/ choćia y
10:
Generał/ gdźieby exces iáki vczynił/ ma odpowiádáć przed
11:
Woiewodą illius loci, gdźieby ſie exces sſtał.
Stephan w Wárſzá. Liſt. Tenze krol

12:
GROZA ná Woźnych w Státućie Mázoweckiégo prá=
13:
wá. Naydźieſz w Conſtituciách 1576. ((lok.))
14:
w zwyczáioch Woiewództwá Mázoweckiégo.
15:
O VBICIV Woźnégo ná vrzędźie. y ten Státut támże znay
16:
dźieſz, list 170.
17:
Item, pátrz wysſzéy w trzećich kśięgách Titulo,
18:
WOIEWODA. o Woźnych. ((lok.))
19:
((w. 17-24 t. łać.))
20:
Item, ná téyże kárćie wysſzéy o tym.
21:
SWIADKOWIE.
22:
Ieſli świádkowi będzie zádána klątwá.
23:
DOświadczyliſmy tego/ iż klątwá ná ten czás/ gdy świá=
24:
dki w wodzą/ złośliwie częſtokroć zwykłá bydź zádawáná: z
25:
którégo zádánia mnoży ſie zátłumienié prawdy/ dla tego przy

strona: 578

tákowym zádawániu tákeſmy vmyślili poſtánowić.
1:
Iż gdy
2:
świádkóm/ którzy w wiedźieni bydź máią/ będźie zádano zá=
3:
klęćié/ tedy ten/ który w wiedźie świádki/ przez obráżenia ſwéy
4:
ſpráwy/ inné świádki/ ieſli będźie mógł/ miánowáć y wieźdź bę=
5:
dźie miał zupełną y wolną moc.
6:
A ieſli nie będźie mógł in=
7:
nych świádków miánowáć y mieć/ okróm tych którym zádano
8:
záklęćié: chcemy/ áby ten ná którégo prośbę ſą záklęći/ ſłuſznym
9:
obyczáiem/ to ieſt/ z doſtátecznym rękoiemſtwem/ álbo zá przy=
10:
śięgą z vczćiwośćią
11:
ábo z doſyć vczynieniém był ſzukan y pro=
12:
ſzón/ áby tym świádkóm záklętym tylko ku vczyniéniu świáde=
13:
ctwá/ y ku podpomożeniu prawdy/ áby nie byłá zátłumioná/
14:
rozgrzéſzénié dał.
15:
A ieſliby ten/ który ie záklął tym ſpoſobem
16:
proſzony ku vczyniéniu świádectwá niechćiałby vżyczyć roz=
17:
grzéſzénia/ tákowi którzy proſzą odpuſczenia y rozgrzéſzénia/
18:
ile z ſtrony Bożéy/ niech rozumieią/ iż ie otrzymáli:
19:
y chcemy y
20:
ſkázuiemy/ áby od tego czáſu przez obráżenia ſpráwy ſwiádec=
21:
twá tych świátkow przez ſędźiego były przyięté/ y ich świádec=
22:
twá niech máią moc.
23:
O świádkách ná dowód krewnych
24:
przedánia iákiégo.
25:
KOnrad y Dominiká vpominał ſie domu/ y chćiał ji mieć:
26:
á ku dowodowi ſwégo przedśięwźięćia/ Konrad ſześć świád=
27:
ków wedle Sędźiégo roſkazánia poſtáwił.
28:
Z których piérwſzy
29:
świádek Iákub/ á drugi Piotr Konradów kmotr w téy rzeczy
30:
iáko pośrzednik y przyiaćielſki iednacz był: Którému to Domi=
31:
nikowi/ gdy świádki wedle zwyczáiu do ſądu w wodzono/ zá=
32:
niechał odpiéráć/ y tákowéy krewnośći zádáć:
33:
potym przy
34:
przerzeczonéy przyśiędze świádczących Dominik náganiáiąc
35:
świádectwo przerzeczonégo Piotrá dla przerzeczonéy krewno=
36:
śći ſtale twiérdźił/ że niemiáło bydź ważné:
37:
y ták powiádał/ że
38:
tę rzecz otrzymáć miał. My bacząc/ iż przyiaćielſcy iednacze/
39:
álbo pośrzednicy zwykli bydź krewni/ obiáſniamy: iż w táko=
40:
wéy rzeczy świádectwo przerzeczonégo Piotrá zá Konrádem
41:
ieſt ważné.
42:
Piſárze ziemſcy y Grodzcy od świá=
43:
dków trzy groſze bráć máią.

strona: 579

Ziemſkiego práwá Kśięgi dźieśiąte o Ekwitorze.
1:
VStáwiamy/ áby Piſárze ſądowni od świádków do ſą=
2:
dów w wiedźionych/ ieſli potrzebá będźie piſáć ich powieśći/
3:
bráli po trzy groſze:
4:
á kiedy piſzą Roki záwité/ tedy od piſánia
5:
ná pułgroſzku niech będą kontenći.
6:
Wozni od iednégo, który świádki wie=
7:
dzie, niech máią cztérzy ſkóty.
Káź. Wiel. Liſt.
Káź. Wiel. Liſt.

8:
CHcemy/ áby Woźni od iednégo świádki w wodzącégo
9:
bráli cztérzy ſkóty/ to ieſt/ ośm groſzy: á od winy którą piętną=
10:
dźieſtą zową/ wołu: á gdy o złodźieyſtwo dźieckuią/ wołu ró=
11:
wnégo.
12:
IESLI Swiádkowi który ná gránicach przyśięgáć ma/ zá=
13:
dádzą iż nie ieſt ſzláchćic. Státut ten znaydźieſz wysſzéy: Tit.
14:
Podkomorzy. w kśięgách óſmych. ((lok.))
Zygmunt w Piotrk. Liſt.

15:
O świádectwie plebeiorum.
16:
DElator żeby byl przy Inſtigatorze dla konwiktiiéy/ który|
17:
może bydź & plebeius.
18:
Item, Przy ſkrutiniách Mieſczan y poddánych ważné iest.
19:
w Conſtituciách támże. ((lok.)) Item, w Láćińſkim,
20:
Titulo, Virgo.
21:
O tych co wielkośćią świádków
22:
świádczą.
23:
OCzywiſtych świádków ma bydź piérwſzé vważenié: á plu
24:
ralitas tych zwłaſczá/ którzyby ex auditu świádczyli/ nie ma
25:
bydź niepotrzebnie piſána/ oprócz żeby który co ſpecialiter ad
26:
inueſtigandam rei veritatem powiedźiał. ((do końca strony tekst łać.))

strona: 580

1:
O zaſtępiéch w rzeczy dotkliwéy
2:
álbo niedotkliwéy.
3:
PRzydawa ſie to/ iż gdy niektórzy o nieiákié złé vczynki/
4:
álbo wyſtępki przed nas do przeſłyſzenia náſzégo bywáią wy=
5:
zwáni/ tedy álleguią Pány álbo ſwé przełożoné:
6:
iż zá władzą
7:
y roſkazániém ſwych Pánów/ álbo przełożonych tákowych
8:
złych rzeczy y wyſtępków dopuśćili ſie: y było to niektórych czá=
9:
ſów przećiwko rozumowi chowano:
Káź. Wiel. Liſt.

10:
iż tákowi złoczyncy przez
11:
tákowé miánowánié od kaźni bywáli wyſwobodzeni: ále iż
12:
tákowé miánowiánié zámyka w ſobie błąd nieznośny/ á to z
13:
téy przyczyny/ iż práwie iáſnie przećiwia ſie roſkazániu Boſkié=
14:
mu.
15:
A ták my máiąc ná to baczenié/ iż wyſtępki tylko ná=
16:
ſzláduią y obowiezuią té którzy ie vczynili: á iż wedle vſtáwy
17:
świętéy miánowánié we złych vczynkách nie ma mieyſcá/ áni
18:
wyſwobodza tego który będąc wyſtępnym vkázuie złoczyńce/
19:
vſtáwiamy:
20:
iż pozwáni o którékolwiek złé vczynki álbo wyſtę=
21:
pki w náſzym ſądźie niech będą ſądzeni/ y odpowiádáć bywáią
22:
powinni. A gdy będą przekonáni/ záſłużoną winą niech będą
23:
karáni/ nic niebacząc ná przerzeczoné miánowánié:
24:
choćby téż
25:
w tym przywieleymi náſzémi ábo náſzych przodków byli opátrze=
26:
ni: któré ie ku téy ſpráwie iáko obłędliwé pſuiemy/ nikczemné
27:
czyniemy/ y názad odzywamy.
28:
A tákowi w dźiedźicznych y inych
29:
ſpráwách pozwáni y miánowáni v ſądu náſzégo/ ieſli ſądu
30:
náſzégo zechcą ſie vchrónić/ niechcąc ná ſię bráć tákowych ſpraw:
31:
tedy ſkázuiemy/ iż od tego czáſu przerzeczeni pozwáni/ którégo=
32:
bykolwiek ſtanu y záwołánia byli/ będą miáni zá práwem zwy=
33:
ćiężoné.
34:
Gdy kto powié, iz zły vczynek z ro=
35:
ſkazánia Pánſkiégo vczynił.
36:
ILekroć v ſądu w ſpráwách dotkliwych/ álbo w których=
37:
kolwiek innych wielkich y máłych/ kto będźie obwinión/ á po=
38:
tym páná álbo złoczyńcę/ álbo towárzyſzá będźie miánował/ y
39:
będźie twiérdźił/ że zá iego roſkazániém to vczynił:
40:
á ón miáno=
41:
wány w téy ſpráwie przyſzedſzy wyſwobodźi ji twiérdząc/ iż v=
42:
czynił zá iego roſkazániém: Vſtáwiamy/ iż ón pozwány wolno
43:
od ſądu będźie mógł odiśdź:
Káź. Wiel. w Wiſlicy. Liſt.


strona: 581

Ziemſkiego práwá Kśięgi dźieśiąte de Complicibus.
1:
á tákowa ſpráwá ma bydź prze=

strona: 581

1:
ćiwko Pánu y ſprawcy tego złégo vczynku obróconá: który
2:
wnet y zárázem będźie powinien odpowiádáć: aliâs piérwſzy
3:
ón pozwány odpowiádáć niech będźie przymuſzón.
4:
EVICTOR ma bydź w rodzáiu równy, y ku zapłáćie y
5:
dosyć vczyniéniu podobny: A dylácia ku poſtáwieniu
6:
iego ma bydź pozwolona, ((do w. 9 t. łać.))
7:
O KOADIVTORZE.
8:
Winy od pomocników któré przed=
9:
tym bywáły płáconé.
10:
IEſli kto będźie pozwan z pomocniki/ á on pozwány nie
11:
záſtąpi/ aliâs nie rzecze/ iż pomocników nie záſtępuię mnie rów=
12:
nych y nierównych:
13:
á druga ſtroná záłoży ji z téy przyczyny/ iż
14:
pomocników nie zbraniał ſie/ aliâs nie záſtąpił ich: tedy zápłá=
15:
ći winę od káżdégo pomocniká ſobie równégo trzy grzywny/ á
16:
od nierównégo ſześć ſkótów:
17:
á to vczynić będźie powinien w
18:
práwie Ziemſkim y Grodzkim.
Zwyczay źie. Krá. Liſt.

19:
COMPLICES.
20:
De minorennibus complicibus.
21:
MInorennibus in cauſa complicitatis & potioritatis iuris, gdyby zá iákim práwem trzymáli bona iureuicti, nie ma bydź in
22:
hoc caſu dáná Dilácia do lat.
23:
Ieſliby téż ná tych co lat nie má=
24:
ią ſámych directe, á nie do záczętégo poſtępku z ánteceſsorem
25:
práwo przewiedźioné było/ á miánowano de nomine tutorá/
26:
z którymby ich pozwano:
w Conſt. Liſt.

27:
tedy nie minorennes, ále tutor powi=
28:
nien ſie będźie odprzyśiądz onégo poſtępku. A ieſliby niechćiał/
29:
tedy ón poſtępek ma zoſtáć w ſwéy mocy ſuper minorennibus,
30:
& eorum bonis:
31:
y ma bydź przywiedźión ad finalem exequutio=
32:
nem, ſaluo reſeruato beneficio ignorantiam euadendi minoren=
33:
nibus, & pro male obtento agendi, gdy do lat prziydą.
34:
A iż

strona: 582

1:
téż y to bywa/ że tutorowie trudniąc ſpráwy ludzkié/ recedunt
2:
nomine pupillorum á ſucceſsione, á tym ſpoſobem do lat im ſu=
3:
ſpenſią otrzymawſzy/ ſámi przez śię/ álbo per ſubmiſſas perſo=
4:
nas, quoùis iuris praetextu, intromiſsiiéy w té dobrá bronią:
5:
te=
6:
dy áby ſie w tym kreditorowi álbo áktorowi praeiudicium y
7:
zwłóká iáka nie dźiałá/ dekláruiemy: że tákiégo káżdégo/ który
8:
bróni tákowych dóbr odſtąpionych/ może áktor álbo kreditor
9:
pozwáć pro complicitate do Grodu.
10:
Ieſliby téż był dług oy=
11:
cowſki ſuper bonis minorennium, á zakłády y przezyſki ieſcze nie
12:
záſzły/ którégoby długu pieniądzmi gotowémi álbo z prowen=
13:
tów zápłáćić niemogli/
14:
tedy opiekun nie wdawáiąc minoren=
15:
nes w trudnośći dálſzé/ ma wczás puśćić w ſummách głów=
16:
nych dobrá minorennium. A gdźieby iuż przezyſki záſzły ná
17:
ánteceſsorze/
18:
tedy ná którymkolwiek punktćie ſpráwá będźie
19:
wiśiáłá/ zá żywotá ánteceſsora/ tutor iéy dáléy zátrudniáć nie
20:
ma/ ále dobrá kreditorowi puśćić. A to ſie rozumiéć ma o
21:
tych dobrách/ któréby były in poſſeſsione minorennium & eo=
22:
rum tutorum.
23:
Item, Tutorá pro complicitate może pozwáć do Grodu. ((lok.)) ((do końca str. tekst łać.))

strona: 583

Ziemſkiego práwá Kśięgi dźieśiąte o Opiekunách.
1:
((do w. 8 tekst łać.))
Zygm. III. Liſt.

2:
Lex illa Oſtrogi vocantur.
3:
O pomocnikách.
4:
IZ ſie wiele pomocników złych rzeczy y mężobóyſtw pod
5:
praetextem ewáziiéy przez przyśięgę vkrywa/ y z wyſtępków
6:
ſwych wychodźi: tedy temu zábiégáiąc/ vchwalamy/
7:
áby con=
8:
tra complices in cauſis criminalibus, tákże ſcrutinium wypráwo
9:
wáné ab vtraque parte iáko y contra principales było. A gdy
10:
ſie vkaże ex ſcrutinio complicitas vmyſlna/ tedy poſt conuictio=
11:
nem ma bydź karan/ iáko y princypał iego.
12:
O OPIEKVNACH.
13:
Opiekun ná wieczność z dziedzi=
14:
ctwá dziećinnégo nie moze nic
15:
vtráćić, áni im ſzáfowáć, áni o=
16:
négo grániczyć.
Káźimierz w Wiſlicy. Liſt.

17:
Gdy oyćiec zéydźie oſtáwiwſzy dźiatki ieſcze do lat niedo=
18:
chowáné/ opiekun ich nie może dźiedźictwá przedáć/ áni kop=
19:
ców od niego ſypáć/ áni dźiedźictwá którymkolwiek ſpoſobem
20:
tráćić.
21:
Abowiém ieſli ináczéy vczyni: dźieći gdy do lat prziydą/
22:
dźiedźictwá ſwégo od tego/ który ié dźierży/ mogą záſię dóydź
23:
y ono zyſkáć: y żadna dawność im nie może bydź zádáná/ áni
24:
przeſzkádzáć może.
25:
Opiekun z Czynſzow y z ſtádá
26:
tylko liczbę czynić ma.

strona: 584

1:
Częſtokroć przydawa ſie: iż gdy dźieći w śiéroctwie zoſtá=
2:
ną/ niektórzy iákoby nád niémi miłośierdźié máiąc/ ono imie=
3:
niém opieki ná ſwą pracą y w obrónę biorą:
4:
potym gdy oné do
5:
ſłuſznych lat prziydą/ od opiekuná zwykły wyćięgáć liczbę z dóbr
6:
y rzeczy ruchownych y nieruchownych którychkolwiek.
7:
A ták
8:
zá rádą Pánów náſzych vſtáwiamy/ iż opiekun/ gdy do tego czás
9:
prziydźie/ z żadnéy rzeczy liczby niebędźie powinien czynić/ ie=
10:
dno z czynſzów á zſtádá.
Támże.

11:
Opiekuny oyćiec dziećióm y zenie
12:
dáć moze.
13:
VStáwiamy: iż oyćiec zá żywotá ſwégo będźie mógł po=
14:
tomſtwu ſwému/ y żenie/ ieſli o to prośić będźie/ poſtánowić
15:
pewné opiekuny/ któré ſobie obierze/ y którym iáko nawięcéy
16:
będźie vfał:
17:
y którzy brónić y ſpráwowáć rzeczy tych śiérót bę=
18:
dą mogli/ áż do lat wysſzéy námięnionych: á tych opiekunów
19:
po śmierći tego/ który ie poſtánowi/ bliſcy od opieki nie będą
20:
mogli oddalić.
Włá. Iág. Liſt.

21:
Acz Opiekunowie ſą powinni zdáć
22:
dobrá dziećióm, gdy będą mieć
23:
piętnaśćie lat: Wſzákze dzieći
24:
przed cztérzmi á dwudzieſtą lat,
25:
nie mogą dóbr oddalić przez
26:
przyzwolenia przyiaciół.
27:
IAko z poſpolitégo Státutu Opiekunowie ſą powinni
28:
zdáć dobrá dźiećióm piętnaśćie lat máiącym/ á dźieći dobrá
29:
ſwoié wźiąwſzy máią ich vżywáć: ták záś z práwá to niech bę=
30:
dźie ták opátrzono (iáko to iuż w obyczay weſzło)
31:
iż oné dźieći
32:
dóbr ſwych nie máią przedáwáć áni záſtáwiáć/ przez dozwole=
33:
nia przyiaćiół krewnych/ áżby im minęło cztérzy y dwádźieśćiá
34:
lat.
Zwyczay źiem. Krá. Liſt.


strona: 585

Ziemſkiego práwá Kśięgi dzieśiąte o Opiekunách.
1:
Opiekun ze wſzyſtkich dochodów
2:
liczbę czynić ma.
3:
OPátruiąc to/ áby potomſtwo Szlácheckié od rodźiców
4:
ſwych w młodych lećiéch zoſtáwioné ku ſzkodźie nie przychodźi=
5:
ło prze niedoyźrzenié opiękunów/ y prze Státut:
Támże

6:
że liczbá nie
7:
ma bydź czynioná/ iedno z czynſzu á z ſtádá: gdyż dáleko więt=
8:
ſzé ſą pożytki z gruntów y innych rzeczy pozoſtáłych/ niżli z czyn
9:
ſzu y z ſtádá.
Zyg. Aug. w Piotrk.

10:
Przeto vchwałą Séymu tego poſtánawiamy:
11:
áby od tego czáſu y nápotym záwżdy opiekun káżdy/ ták zápiſá=
12:
ny/ iáko przyrodzony/ biorąc do rąk ſwych bona pupillorum
13:
wźiąwſzy do śiebie dwu blizſzych przyiaćiół ex linea paterna,
14:
doſtáteczné Inwentarze dóbr y dochodów wźiętych poczynił:
15:
á potym ze wſzyſtkich pożytków y dochodów/ ták z gruntów/
16:
iáko y z rzeczy innych po rodźicách pozoſtáłych/ álbo po innym
17:
kimkolwiek iure naturali per ſucceſsionem przypádłych/ vel alio
18:
quocunq; iure pupillo ſeruientes, liczbę przed ſámémi témi quo=
19:
rum intereſt, wedle Inwentarzów czynił.
20:
A którzyby téż chćie=
21:
li/ iżby przed ſądem Ziemſkim liczbę czyniono/ wolno im będźie
22:
do ſądu Ziemſkiégo opiekuny wedle práwá o liczbę poćiągnąć. ((do w. 22 tekst łać.))
23:
Formá pozwu ná Opiekuná ((lok.)) w Láćińſkim.
24:
((t. łać.)) w tymże pozwie. ((w. 25 - t. łać.))
25:
DRVGA CZĘSC
26:
PRAWA ZIEMSKIEGO,
27:
Zſtrony RES IPSAS, iáko práwo Ceſárſkie zowie:
28:
to iest, z ſtróny Máteriiéy, któré ſądowi źiemſkiému podległy. Specialis proceſsus, álbo RES, vel materias, ná ſześć częśći ſie dzielą. - De PARENTELA. VIOLENTO. CONNVBIIS. PROPRIO. FALSO. OCCVLTO.

strona: 586

1:
DE PARENTELA.
2:
Honora Patrem & Matrem tuam
3:
Caput I. z ſtróny piérwſzégo przykazánia wtóréy
4:
Tablice Dekálogu.
5:
OYCIEC.
6:
Oyćiec zá wyſtępek ſynowſki, áni brát
7:
zá brátni nie ma bydz karan.
8:
GDyż piſmo S. mowi/ iż Syn nie będźie nośił złośći Oy=
9:
cowſkiéy/ áni Oyćiec Synowſkiéy: dla tego vſtáwiami: iż
10:
Oyćiec zá złégo ſyná/ tákże ſyn zá oycá nie ma bydź karan.
11:
A
12:
tóż o bráćiéy rodzonéy y o innych powinowátych ſkázuiemy/ á=
13:
by było chowano: wyiąwſzy żeby oyćiec wyſtępku ſynowſkié=
14:
go/ álbo ſyn oycowſkiégo/ álbo brát brátniégo vczeſtnikiem
15:
był/ á oſkárżony nie mógł ſie ſpráwić.
16:
Abowiém ná ten czás
17:
wedle potrzeby wyſtępku ſkázuiemy go káráć. Ale ten który
18:
wyſtępku iákiégo ſie dopuśćił/ ná rzeczach ruchomych álbo ná
19:
częśći dźiedźictwá/ któré nań przychodźi/ będźie karan: która
20:
máiętność będźie wźięta do ſkárbu náſzégo.
21:
Gdy ſyn co przegra, oyćiec zan
22:
płáćić niepowinien: y tákze gdy
23:
poſtánowienié iákié vczyni.
Káź. Wiel. w Wiſlicy. Liſt.
Káźimierz w Wiſlicy. Liſt.

24:
Tóż mówimy o Zydźiéch/ ieſli pożyczą pieniędzy tákowému
25:
ſynowi/ gdy będą żywi y zdrowi rodźice onégo ſyná: iż rodźi=
26:
ce iego nie będą powinni zá ón dług/ áni żadnym obyczáiem
27:
máią bydź álbo mogą przypędzeni ku płacéy.
28:
Tákże téż mó=
29:
wimy o káżdym poſtánowieniu vczynionym z ſynem oycow=
30:
ſkim/ iż nie ieſt ważné/ gdy ieſt w mocy oycowſkiéy (y tákowy
31:
oyćiec ieſt podpomożony vſtáwą Mácedońſką) iż nie ma páń=
32:
ſtwá żadnéy rzeczy/ álbo dánia iákiéy máiętnośći.
33:
Iednákże gdy kto waży ſie kortyzáńkim práwem dóbr kośćiel=

strona: 587

Ziemſkiego práwá Kśięgi dźieśiąte o dobrách Mácierzyn
1:
nych doſtáwáć: tedy y przyiaćiół tá kaźń dochodźić ma. ((lok.)) Kaźń ná tych którzy ſą iniurioſi er=
2:
ga parentes. pátrz niżéy ((lok.))
3:
MATKA.
4:
Pátrz niżéy Maternalia bona.
5:
De iniurioſis erga parentes.
6:
A Iż téż ſwowoleńſtwo ludzkié ták ſie rozśćiągnęło/ iż nie
7:
tylko obcym/ ále y właſnym ſwoim rodźicóm/ y inſzym krew=
8:
nym powinowátym/ nieprzepuſczáią.
9:
Przetóż záchowywá=
10:
iąc Státut w mocy de patricidiis & fratricidiis, vſtáwiamy: iż
11:
któżbykolwiek iáwnie/ álbo téż táiemnie odpowiedźi ná zdro=
12:
wié/ álbo téż niebeſpieczeńſtwá rodźicóm ſwym/ którégóżkol=
13:
wiek ſtanu/ czynił/ álbo czynić chćiał/ álbo téż ránił:
14:
tedy táki zá
15:
ſłuſznym wywodem nie ináczéy ma bydź ſądzón y karan/ iedno
16:
iákoby gléyt náſz królewſki gwałćić miał.
17:
PATRICIDIVM. Rok v Królá álbo Stároſty, śmierćią
18:
hániebną káráć.
w Conſti. Liſt.

19:
A dźieći ná ſpadek nie ſucceduią: (ecce filij pro
20:
patre) ále poblizſzé ſucceduią. ((lok.)) A ieſli coniugicidium,
21:
tedy ſpadki ná dźieći, álbo ná przyiaćioły ꝟ D. Peremptoriè. ꝟ
22:
E. Proceſs świádki iákié. F. Bannitus. A przedśię przez Stároſtę
23:
ma bydź iman. ꝟ. G.
24:
COMPLICES tákiégo krewnégo mężobóyſtwá, ſámoſzóst
25:
odwód. ((lok.)) Grzywien dźieśięć káżdy Complex. ꝟ. C.
26:
Co wſzyſtko znaydźieſz in Except. zwycz. Mázoweckich.
Liſt. w Excep. zwyczáiów Mázowie.

27:
Item, o dźiećiach, którzyby synowie álbo dźiewki rodźice ſwé bi=
28:
li, álbo z domu wygnáli. Pátrz in Except. zwyczáiów Mázowe=
29:
ckich. ((lok.))
30:
Item, támże, ná proſtą ſkárgę syná może dáć wſádźić do wieże.
31:
((lok.)) Aliâs, ieſliby Mácochę poiął, tedy dowodźić muśi.
32:
MATERNALIA BONA.
33:
Dzieći gdy im mátká vmrze, mácierzy=
34:
zny od oycá niemáią ſie vpomináć.

strona: 588

1:
Z poſpolitégo zwyczáiu w króleſtwie náſzym zwykło bydź
2:
chowano: iż gdy mátka vmrze ........ tákich dóbr od oycá
3:
ſwégo biorą połowicę zá część y dźiedźictwo máćierzyſté:
4:
dla
5:
czego częſtokroć tákowi ſynowie w młodych lećiéch będący nie
6:
vmieiąc rzeczóm áni mogąc rádźić/ ták wźięté dźiedźictwo
7:
zwykli márnie trawić/ wydawáć y rozpraſzáć:
8:
Oycu téż zá ie=
9:
go miłość y dobrodźieyſtwo okázuiąc ſie niewdźięcznymi/ y
10:
przypędzáią go częſtokroć ku niedoſtátkowi: á ták z obu ſtron
11:
czuią ſzkody y niepożytki.
12:
Dla tego zdáło ſie zá rzecz ſpráwie=
13:
dliwą nam y náſzému Rycérztwu: áby gdy mátká vmrze/ ſy=
14:
nowie nie mogli ſie od oycá vpomináć dóbr y dźiedźictwá w
15:
téy częśći/ która po mátce ná nie ſpádnie/ dotąd/ áżby drugą
16:
żonę poiął.
17:
Chybá iżby w tym czáśie iák vtrátcá ſławy ſwéy
18:
dobrá y dźiedźictwá oné ſpólné nieſłuſznie rozpraſzał.
19:
O dzieciách którym mátká vmrze,
20:
á máią oycá y dobrá mácierzyſté.
Káźimierz w Wiſlicy. Liſt.

21:
W Niektóréy Conſtituciiéy przodká náſzégo ieſt to vſtáwio=
22:
no/ która poczyna ſie: Z poſpolitégo zwyczáiu/ rć. iż gdy mát=
23:
ká vmrze dźiećióm/ á oyćiec chce inną poiąć/ tedy dźieći będą
24:
mogły vpomináć ſie częśći máćierzyſtéy.
25:
A ták my obaczá=
26:
iąc w téy Conſtituciiéy/ iż oyćiec dla niewdźięcznośći ſynow=
27:
ſkiey mizernie ſtanu ſwégo/ od potomſtwá w brániu tákowéy
28:
częśći dóbr ćierpiał:
Włádiſ. Iágełło w Kráko. y w Wárć. Liſt.

29:
á iż częſtokroć ſynowie ku niedoſtátku
30:
przychodząc/ záś ſie do oycá wracáli: który pómniąc onę prze=
31:
ſzłą niewdźięczność/ pomagáć im zániedbawał y niechćiał:
32:
zkąd między oboią ſtroną gniéw y nielubość wſczynáłá ſie.
33:
My tedy tym złym rzeczam chcąc zábieżeć/ ná ten czás vſtáwia
34:
my: iż oyćiec máiąc ſyny/ gdy po mátce ich drugą żonę póymie/
35:
nie będźie powinien (wyiąwſzy żeby ſam chćiał) przerzeczonym
36:
ſynóm ſwym częśći dźiedźicznéy náznáczyć/ gdyby tylko roz=
37:
próſzcą dóbr nie był:
38:
ále áż do śmierći ſwéy w dobrách dźiedźi=
39:
cznych ktorychkolwiek pánowáć y mieſzkáć będźie mógł/ názná=
40:
czywſzy tylko ſynóm ſwym przerzeczonym część/ którą po mát=
41:
ce ich względem poſágu álbo małżeńſtwá wźiął y podnióſł.
42:
De coaequilionibus dotum, Státut Mázowecki znaydźieſz v
43:
Przyłuſkiégo, y tu ná końcu Státutu.

strona: 589

Ziemſkiego práwá Kśięgi dźieśiąte o Dźiewkách ktore dźiedźi.
1:
O dzieciach, któré ode dwu zón
2:
poſzły iáko máią bydz wiánowá=
3:
né, álbo przez oycá wydziéloné.
4:
w Láćin. Sta. 3.
5:
Ten Státut w Polſkim znaydźieſz. List. ((lok.)) ((do w. 19 t. łać.))
Włá. Iág. Támże. Włá. Iág. w Kráko. y w Wár. Liſt 43

6:
DZIEWKI KTORE
7:
DZIEDZICZĄ.
8:
Ale iuz dziéwki, ieſli bráćiéy rodzonéy
9:
nie będzie, dziedziczą.
10:
CHcąc wątpiéniu drógę zámknąć/ iż niekiedy przydawa ſie/
11:
że dźiéki niemáiąc bráćiéy rodzonéy po zeſzćiu oycowſkim w
12:
dobrách dźiedźicznych zoſtáią/
13:
któré zwykli ſtryiowie álbo przy=

strona: 590

1:
iáćiele blizſzy imięniem opieki chowáć dla tego/ áby oné któré=
2:
mikolwiek vmowámi y ſpoſoby z dźiedźictw wyſtérknęli/
3:
chcąc im pieniądze/ gdy idą zá mąż/ náznáczyć.
4:
Przetóż z łáſki
5:
náſzéy chcąc ie opátrzyć/ vſtáwiamy nápotym: iż ieſliby mężo=
6:
wie ich tym ſpoſobem pieniądze od rodźiców/ álbo od przyia=
7:
ćiół/ álbo od opiekunów wźięli zá tą vmową y obowiąſkiem/
8:
áby máiętnośći ná nie należącéy nie bráli/ bądź pod rękoiem=
9:
ſtwem/ bądź którymkolwiek ſpoſobem obowiązáli ſie: tedy ſká=
10:
zuiemy/ áby to nic nie ważyło/ y prózno było: ále niech ſie prze=
11:
rzeczoné dźiéwki do ſwych częśći dźiedźicznych wracáią.
12:
A
13:
temu nie máią nic ſzkodźić żadné vmowy/ y poſtánowienia: ále
14:
oné dźiéwki dobrá ſwoié dźiedźiczné/ ieſli ſie im podobáć będźie
15:
dobrowolnie/ będą miáły zupełną moc/ iáko piérwéy przedáć.
16:
vide niżéy in Tit. Kmieć.
17:
O poſázeniu śióſtr.
18:
ZWykło czynić wątpliwość poſáżenié śióſtr/ których oyco=
19:
wie odumiéráią/ nie znáczywſzy im poſágu: przetóż poſtána=
20:
wiamy/ áby śióſtróm/ którymby oycowie zapiſem/ álbo przy=
21:
kłádem wypoſáżénia któréy dźiéwki/ zá żywotá ſwégo poſágu
22:
nie náznáczyli/
23:
bráćia piérwéy niż rok po śmierći oycowſkiéy
24:
wynidźie/ byli powinni według rády y zdánia powinnych bliz=
25:
ſzych dwu po oycu/ á dwu po mátce/ náznáczyć poſági według
26:
zdánia/ y ſumniénia ſwégo.
Zygm. III. Liſt 29. ſtá.

27:
A táki poſag/ nadáléy do roku
28:
po ſzćiu zá mąż/ ma iéy bydź przez bráćią oddány/ ábo część
29:
w poſágu wydźieloná. A zwłaſczá gdy zá mąż póydźie/ zprzy=
30:
zwoleniém bráćiéy/ ábo inſzych powinnych.
Tenże Liſt

31:
A bráćia będą
32:
powinni po śmierći oycowſkiéy w domu vczćiwé wychowá=
33:
nié śioſtróm dáwáć/ o co wſzyſtko forum w Grodźie coram
34:
officio náznáczamy.
35:
O śióſtrách iureuictorum,
36:
y pániách wiánnych.
37:
Sióſtry/ ciotki nie wypoſáżoné/ któréby zá mężem były/ z tych
38:
dóbr/ któréby bráćia ábo brátankowie zádłużéni do kreditorów

strona: 591

Ziemſkiego práwá Kśięgi dźieśiąte o Bráćiech oddźielo.
vtráćili/
1:
máią bydź przez té krédytory ábo poſſeſsory dóbr com=
2:
petenter wedle zwyczáiu y práwá teraz opiſánégo/ wypoſáżo=
3:
né: w czym wſzytkim dilácia ná ewiktórá iśdź niéma kreditoro=
4:
wi: ále mu cáłé práwo z ewiktórem o obronę zoſtáwáć będźie.
5:
A któréby ieſcze zá mąż nie ſzły/ tedy w rok po ſzćiu zá mąż/ dáć
6:
im poſag máią: wſzákże poſági zápiſáné ſwą drógą iśdź máią.
7:
Prowiſia pánny do ſzćia zá mąż/ z częśći iéy należącéy/ cále zo=
8:
ſtáwáć ma/
9:
którą wſzyſcy poſseſsorowie dóbr onych dawác
10:
máią/ opátrzywſzy ią mieſzkániém w onych dobrách wedle iéy
11:
kondiciiéy: wſzákóż wolno iéy będźie indźiéy według zdánia
12:
przyiaćiół mieſzkáć/ ſalua ipſius prouiſione.
13:
Pánié wienné/
14:
któréby ná dobrách per iureuictum vtráconych/ piérwſzą o=
15:
práwę y poſseſsią ich miáły/ niż kredytorów práwo: gdyż we=
16:
dle práwá opráwy niepodlégáią przezyſkóm ná mężu odźierżá=
17:
nych/ máią zoſtáć w poſseſsiiéy opráwy ſwéy:
18:
wſzákże gdyby
19:
táka vmárłá/ ſucceſsorowie onégo wiáná ſą ná ſkupie v kredi=
20:
torów. Tóż ſie ma rozumieć/ gdźieby po śmierći mężowéy
21:
ſzłá zá drugiégo mężá/ że ma bydź ná ſkupie od tychże kredito=
22:
rów/ záręczywſzy im przywianek.
23:
CONFIRMATIO poſtánowienia między Iáſnie Wiel=
24:
możnémi Pány Rádźiwiłámi trzemi bráćią/ Kśiążęty ná Oli=
25:
ce y Nieświéżu/ vczyniona: z ſtrony tego/ że w tym domu
26:
dźiéwki nie dźiedźiczą:
w Conſti. Liſt.

27:
Ná kſztałt tego, iáko téż v Rzymian by=
28:
łá Lex Falcicidiana. Ale y tu w Polſcze przedtym tákże bywáło:
29:
O czym w Polſkim Státućie naydźieſz, Káźimiérzá Wielkiégo v=
30:
ſtáwę. List. ((lok.))
31:
Który zwyczay dopiéro káſſował Iágełło. 1423.
32:
FRATRES.
33:
Brát oddzielony miánowićie, á
34:
nieoddzielony ſpólnie, pozy=
35:
wány bydz ma.
36:
ACzkolwiek ſpráwy ſkończoné y práwie vmárłé/ iákoby prze
37:
ćiwko przyrodzeniu/ znáwiáć y retráktowáć ieſt rzecz trudna:
38:
wſzákże znáyduią ſie niektórzy/ którzy fortélmi wymyślonémi
Káź. Wiel. w Wiſlicy. Liſt.


strona: 592

1:
ſkończoné rzeczy y práwie vmárłé chcą znowu odnáwiáć/ á to w
2:
tym:
3:
Iż ácz niktórzy bráćia ábo śioſtry z brátem w dobrách oyczy
4:
ſtych ſą od śiebie rozdźielni: wſzákże gdy ſie tráfi którému z o=
5:
nych bráćiéy w rzeczy álbo w ſpráwie około dźiedźictwá mieć
6:
przećiwko ſobie Dekrét/ álbo difinitiuā ſententiam:
7:
álić potym
8:
drugi z nich przyſzedſzy do ſądu powiáda ſie bydź wzgárdzo=
9:
nym/ y do téyże ſpráwy ſądownéy należąc nie wezwánym: y
10:
prośi/ áby tákowy Dekrét przedtym vczyniony był káſsowan:
11:
ná któré prośby brátá onégo Dekrét vczyniony zwykł bydź ká=
12:
żon. A przeto chcąc w tákowych ſpráwách pewny koniec miéć
13:
vſtáwiamy: iż gdźie bráćia áby śioſtry będą od śiebie w do=
14:
brách oyczyſtych rozdźieleni y odłączeni:
15:
tedy ieſliby ſie tráfiło
16:
iednému z nich miéć ſpráwę około oyczyzny/ y Dekrét przećiwko
17:
ſobie: tám iuż po tákowym Dekréćie inſzému z bráćiéy ma bydź
18:
zámkniona drógá káſſowánia y gániénia tákiégo Dekrétu:
19:
ále
20:
tylko o część ſwą dźiedźiczną/ która nań przynależy/ ma zupełną
21:
moc Práwem czynić. Ale gdźieby bráćia álbo śioſtry z brátem
22:
nie były w dobrách oyczyſtych oddźieleni:
23:
tedy gdy przyidą do
24:
lat Práwem opiſánych/ y będą miéć doſtáteczné baczenié/ chce=
25:
my áby ná tákowym dźiedźictwie/ o któréby ſie iuż Práwo w=
26:
częło/ álbo wcząć miáło/ przez Woźnégo (iákoſmy w inym Stá
27:
tućie náuczyli) Rok pozwu powiedźian był pozywáiąc:
28:
iż ie=
29:
ſliby kto był/ któryby miał álbo miéć mógł iákié Práwo w onym
30:
dźiedźictwie/ álbo do onégo dźiedźictwá którymkólwiek ſpoſo=
31:
bem: áby ná dźiéń náznáczony przyſzedſzy vkazał/ ieſliby Práwo
32:
iákie do tego miał.
33:
Ale ieſliby po tákowym zápozwániu ten
34:
nie ſtánął/ który ſię mięnił miéć Práwo/ iuż ma bydź ſkończony
35:
Dekrét álbo ſkaźń vczyniona o tákowé dźiedźictwo:
36:
á po táko=
37:
wym Dekréćie/ którybykolwiek przyſzedł chcąc tákowy Dekrét
38:
pſowáć y odnáwiáć/ iáko w rzeczy wysſzéy mianowánéy/ ma
39:
mu bydź drógá zámkniona: y ſkázuiemy/ iż on Dekrét ma wie=
40:
czną moc.
41:
Brát ſtárſzy máiętnośći brátá młod=
42:
ſzégo niechay nie vtráca, á dłu=
43:
gi bráterſkié z ſpólnych dóbr má=
44:
ią bydz płáconé.

strona: 593

Ziemſkiego práwá Kśięgi dźieśiąte o Dźiale brátckim.
1:
NAprzod ná to baczenié máiąc/ iż wiele ſynów piérworo=
2:
dnych y ſtárſzych po śmierći rodźiców ſwych ſwowolnie bez
3:
żadnéy boiáźni y względu máiętność oycowſką márnotraw=
4:
nym zbytkiem vtracáią/
5:
á co ku ozdobie y ku rozmnożeniu do=
6:
mu ich cnotámi/ zaſługámi/ y ſłużbámi było zebrano/ to roz=
7:
praſzáią: zkąd bráćia młódſzy w dźiećinnych lećiéch będący/ ná
8:
dobrách oyczyſtych/ których im iednákowa część przynależy/
9:
bywáią oſzukawáni.
10:
Dla tego ná wieki vſtáwiamy/ y ſkázu=
11:
iemy ſkazániém ſwym nigdy nie zgwałconym: áby brát ſtárſzy
12:
álbo piérworodny nie mógł dóbr bráćiéy ſwéy pod którąkol=
13:
wiek bárwą/
14:
chytrośćią/ álbo fortélem/ nád część ſwą która
15:
mu przynależy/ w dług w wodźić/ przedáwáć/ záſtáwiáć/ od=
16:
dáláć/ dárowáć/ rozrywáć: wyiąwſzy to/ żeby długi po rodźi=
17:
cach zoſtáłé tego potrzebowáły.
18:
Wſzákże iednák y ná zápłá=
19:
cenié tákowych długów nie będźie ſie godźiło co przedáwáć/
20:
záſtáwiáć/ y iákokolwiek rozrywáć/ áżby do tego przyſtąpiłá
21:
ſtárſzych w onym domu rádá/ zwolenié y wola:
22:
á oná ſummá
23:
pieniędzy/ która przyidźie z przedánia tákowéy máiętnośći/ nie
24:
ma bydź więtſza nád dług oycowſki. A gdźieby máłe álbo ża
25:
dne długi oycowſkié nie były/ tám będźie powinien brát ſtár=
26:
ſzy/
27:
wyiąwſzy ná ſłuſzné potrzeby ſwé nakłády y wydatki/ czyn=
28:
ſzé y inné prowenty/ któré przychodzą z onych dóbr/ wiernie ku
29:
zápłáceniu tákowych máłych długów obróćić:
Káźimiérz Iágełło w Piotrk. Liſt.

30:
á wſzyſtko to/
31:
co zbędźie/ záchowáć ku równému dźiału między bráćią. A
32:
ieſliby ſie co przećiwnégo tákowému Dekretowi náſzému sſtá=
33:
ło/ tedy to ſkázuiemy żadnéy władzéy nie mieć/ y ma ſie wni=
34:
wecz obróćić.
35:
Rozdział między brácią przez przy=
36:
iaćioły vczyniony, iáką daw=
37:
ność ma.
38:
GDyż każdégo roſtérku y niezgody ieſt mátká ſpólné obco=
39:
wánié/ w któréy téż y bráćia rodzeni niektórzy ku nieprzyiáźni
40:
y ſwaróm wielkim częſtokróć bywáią pobudzeni:
41:
których áby
42:
ſie vſtrzégli/ y áby w nieprześpieczność żywotá z obu ſtron nie=
43:
przyſzli: zwykli czeſtokroć ludźie żyć y mieſzkáć w domiéch wła=
44:
ſnych rozdźiélnié ná częśćiách dóbr álbo dźiedźictw tych/
Kaź. Wiel. w Wiſlicy. Liſt.

45:
któ=

strona: 594

1:
ré im przynależą/ máiąc rozdźiáł zobopolnie przez nálazek przy=
2:
iaćiół ſwych. Y ácz do zwiérzchnégo Páná wiádomość oné=
3:
go rozdźiału nieprzyſzłá:
4:
wſzákże iż częſtokroć przydawa ſie/ że
5:
niektórzy zániedbáwáiąc goſpodárſtwá y dobréy ſpráwy do=
6:
mów włáſnych y dóbr dźiedźicznych nie ſtáráią ſie/ áby poprá=
7:
wowáli:
8:
á potym chcą dwory budowné y napráwné dźiedźi=
9:
ctwá práwem ſobie otrzymáć/ bráćią álbo przyiaćioły ſwé do
10:
ſądu poćiągáiąc: á ták káżdy goſpodarz zá tą boiáźnią y złym
11:
zwyczáiem przeſtráſzony od napráwowánia máiętnośći ybu=
12:
dowánia zádźierżywa ſie.
13:
Dla tego áby od tákowéy gnuſno=
14:
śći y leniſtwá odćiągnęliſmy tákié/ y pobudźili ku goſpodár=
15:
ſtwu: ktému áby ći/ którzy robią y dobrze ſie ſpráwuią/ pożytek
16:
iáki odnieſli/ vſtáwiamy náſzą władzą:
17:
áby którzykolwiek
18:
bráćia ábo przyiaćiele kréwni ábo też dálſzy oboiéy płći będąc
19:
rozdźieleni/ y wtym rozdźieleniu byli przez trzy látá y trzy Mie=
20:
śiące wmilczeniu/ nieprzywodząc ſie do ſądu (wyiąwſzy żeby
21:
ſłuſzna przyczyná byłá ku przekáźie)
22:
tedy od vpominánia ſie y
23:
ſobie przywłaſczánia częśći dźiedźicznéy brátá ſwégo/ álbo przy=
24:
iaćielá/ zá żądániém tákiéy dawnośći ſłuſznie będą oddáleni y
25:
odſtérknieni.
26:
Gdy ſtárſzy brát vtráći v ſądu ſwą
27:
rzecz, á młodſzy potym chćiał=
28:
by ią odnowić.
Káź. Wiel. w Wiſlicy. Liſt.

29:
WAlko práwował ſie o dźiedźictwo z Henrykiem: á Hen=
30:
ryk záłożywſzy ſie tym/ iż Wálko dawnośći wedle práwá czy=
31:
niénia o tákową rzecz przemieſzkał/ y tákowégo przemieſzkánia
32:
iáko był powinien dowiódł:
33:
dla czego Sędźia Henryká od tá=
34:
kowéy ſpráwy wolnym vczynił/ y Wálkowi milczeć kazał: po=
35:
tym przyſzedſzy Mikołay młodſzy brát Wálków/ odnawia záſię
36:
tę ſpráwę.
37:
My tedy chcąc tákowym práwóm koniec vczy=
38:
nić/ obiáſniamy to y ſkázuiemy: iż Mikołay brát młodſzy prze=
39:
rzeczonégo Wálká nie ma bydź ſłuchan: y tákowy Dekret Sę=
40:
dźiégo ma bydź mian zá ſkończoné odſądzenié onéy rzeczy.

strona: 595

Ziemſkiego práwá Kśięgi dzieśiąte o dźialie brátckym.
1:
Brátá kto zábiie álbo Oycá, álbo
2:
śioſtrę, tákowy nie ma ſpadków
3:
bráć po zábitych, y ma bydz
4:
czći odſądzón.
5:
ACzkolwiek práwo ták nowégo iáko ſtárégo zakonu/ té któ=
6:
rzy bráćią zábiiáią/ y inſzé okrutné vczynki czynią/ ſrogo karze
7:
y potępia:
Káź. Wiel. w Wiſlicy. Liſt.

8:
wſzákże iż niektórzy iáko nieprzyiaćiele właſnéy krwie
9:
y poczćiwośći ſwéy/ nie boiąc ſie kaźni tákowégo Práwá/ brá=
10:
ćią/ śioſtry/ y inſzé powinowáté ſwe zábiiáią:
11:
á to z téy przy=
12:
czyny/ áby z ich zábićia doſtawáli máiętnośći ich dźiedźicznych.
13:
My tedy chcemy/ áby zkąd ſie nádźiewáią dźiedźicznych dóbr y
14:
pożytku iákiégo/ áby ztąd ſzkody ćiérpieli/ álbo karáni byli w
15:
tym/ w czym wyſtąpili.
16:
Dla tego wſzyſcy obywátele/ y Ry=
17:
cérztwo króleſtwá náſzégo/ którzy bráćią/ álbo powinowáté
18:
ſwé zábiiáią/ w oyczyſté dobrá nie mogą wſtępowáć/ áni do
19:
nich przyſzćia żadnégo mieć.
20:
Y owſzem ſkázuiemy tákowé/ y
21:
potomſtwo ich odalamy od wſzelkiéy częśći tákowych dźie=
22:
dźictw: któraby im z práwá przynależáłá: w któré to dobrá ál=
23:
bo dźiedźictwá inſzy powinowáći álbo dálſzy będą mieć wſtę=
24:
pek/ y otrzymáią ie.
25:
A ku więtſzému karániu tákowych dla
26:
okrutnośći vczynku wſzyſtki té/ którzy bráćią álbo oyce ſwé zá=
27:
biiáią/ bezeczći bydź ſkázuiemy: y niegodné żadnych vrzędów
28:
áni doſtoieńſtw/ áby ná nié ſtáwieni bydź mieli.
29:
FRATERNITATES.
30:
O Bráctwách naydźieſz w Láć. Stá. ((lok.))
31:
TVTOR.
32:
Oycowie Opiekuny miáſto śiebie dáią: A oni wierność chowáć
33:
máią. O czym znaydźieſz wysſzéy w tychże kśięgách. Tit. Opiekuni. ((lok.))
34:
MINORENNES.
35:
PVPILLI, PVERI, ORPHANI.

strona: 596

1:
Té trzy Tytuły ſą ſobie pobliſkié: o których Státuty znaydźieſz
2:
właſné, Titulo, Minorennes, w óſmych kśięgách, ((lok.))
3:
ANNI DISCRETIONIS.
4:
O tym właſné piſánie znaydźieſz támże Tit. Minorennes.
5:
SIGILLVM.
6:
Synowie Szlácheccy póki oycowie
7:
zywą, właſnéy pieczęći niech nie
8:
máią áni noſzą: ábowiém zá ie=
9:
dnégo bywáią mieni.
10:
IZ ſynowie z rodźicmi zá iednę oſobę zmyśleniém práwá
11:
bywáią miáni/ dla tego vſtáwiamy: iż póki żywą rodźice/ ſy=
12:
nowie tylko pieczęći oycowſkiéy vżywáć máią/ á innéy nośić y
13:
mieć niech nie śmieią. ((do w. 18 - t. łać.))
14:
ARBOR CONSANGVI=
15:
NITATIS.
16:
O krewnośći z ſtrony ſpadków nie ſąd
17:
Kommiſſárſki, ále ſąd Ziemſki ſądzi.
18:
KOmmiſsie nie w innych ſpráwách iedno w tych/ któré ſą
19:
opiſáné w Státućie/ zákázuiemy dáwáć: á któréby dáné były/
20:
nikczemné bydź ſkázuiemy.
Káźimierz w Wiſlicy. Liſt. Zygmunt w Kráko.

21:
Wſzákże Kommiſsie ku rozdźieleniu
22:
dóbr ták między bráćią rodzoną/ iáko między innémi którémi=
23:
kolwiek krewnémi/ którzy do których dóbr iednáką bliſkość máią ((brak w egzempl. kart 597 i 598))
Ziemſkiego práwá


strona: 599

Kśięgi dźieśiąte o ſtopniách powinowác.
1:
Przezwiſká powinowátośći ſtopniów.
2:
SWIEKIER, ſocer: żóny méy Oyćiec.
3:
SWIOKRA, ſocrus: żóny méy Mátká.
4:
ZIęć, gener: co moią dźiéwkę póymuie.
5:
NIEWIESTKA, nurus: syná mégo żóná.
6:
OYCZYM, vitricus: mátki moiéy mąż.
7:
MACOCHA, nouerca: oycá mégo żóná.
8:
PASIERB, priuignus: syn mężá mégo, piérwſzéy żóny.
9:
DZIEWIERZ, leuir: brát mężów.
10:
ZOLWICA, glos: mężowá śioſtrá, álbo brátowá.
11:
IąTREWKI, materes: dwu brátów żony.
12:
KMOTR, Krzćiélny oyćiec, iáko y kmoſzká. ((w. 13 - t. łać.))
13:
PRZYCZYNY, dla czego Conſanguinitas y
14:
Affinitas vſtáwiona.
15:
Aby tym więtſza vczćiwość małżeńſkiégo ſtanu dochowáná by=
16:
łá, y ſtárſzych w rodźie poczćiwość: Ktemu, áby tym zwiąſkiem nie
17:
tylko dwie perſonie, któré w małżeńſtwo wſtępuią, w przyiaźń ſie
18:
złączyły, ále téż przyiaćiele przyiaćioły oboiéy ſtrony:
19:
á ták zátym
20:
y Rzeczypoſpolité y Króleſtwá z króleſtwy, iako to widźimy, gdy
21:
królowie ſie żenią, tedy poddáni z ſobą ponawiáią przyiaźń. Prze=
22:
to Bóg rzékł: Zoſtáwi oycá, mátkę człowiek, á przyſtánie ku mał=
23:
żonce ſwéy.
24:
Bo, by tylko krewni ſie ożeniáli, tedyby záwżdy lek=
25:
ſza byłá: á dáléy z gniazdá nie rozſzérzáłáby ſie miłość, iedno mię=
26:
dzy krewnémi. Conſanguinei mogą y przedánia retráktowáć. Táka to pręrogátiwá.
27:
Auia, mater patris, Babká.
28:
Amita, patris mei ſoror, Ciotká po oycu.
29:
Amita maior, aui mei ſoror.
30:
Auūculus, quia tertio loco, vt auus, Wuy.
31:
Auunculus maior, auiae auunculus.
32:
Sororius, cui ſoror mea nupſit, Szwagier.
33:
Filiaſter, filij imitator, nonnullis pro priuigno accipitur.
34:
Conſobrini, qui ex fratribus patruelibus, vel ex duabus ſorori=
35:
bus: Ciotczeni bráćia.
36:
Amitini, qui ex ſorore & fratre amitae.
37:
Matertera, Ciotká, quaſi mater altera, ſoror matris.

strona: 600

1:
Synowiec, nepos ex fratre & ſorore.
2:
Abnepos Práwnuk. ((w. 3-4 t. łać.))
3:
O Ciotkách ((lok.)) Brátankowie, ((lok.))
4:
KMOTROSTWO, pro gradu affinitatis reputatur: y
5:
niemoże świádczyć. ((lok.))
6:
Miánowićie dokłáda Pan Bóg, że Chánáneyczyki y Agypt=
7:
czyki pan Bóg pokarał, dla małżeńſtw w krewnośći. A przetóż
8:
y między pogány pan Bóg chćiał chowáć czyſtość w téy mierze.
9:
KV ROZEZNANIV KREWNOSCI ZAKONV:
10:
trzebá wiedźieć co zową Linią y Graduſy.
11:
Linia iest troiáka: Wſtępuiąca, Zſtępuiąca ná dół, y pobo=
12:
czna.
13:
Stopnie álbo graduſy zową, zámierzenia kárbow krewno=
14:
śći/ ((lok.))
15:
Nie ták dáleko zákázuie krewnośći, ále potym
16:
záłożono, áże do czwartégo ſtopniá: A to dla tego pomkniono,
17:
áby ſám bliżéy do vſtáwy Bożéy nie pomyśláli ludźie:
18:
y iest to ſtá=
19:
rożytné poſtánowienié, którym niémamy koniecznie pogardzáć.
20:
REGVLA PIERWSZA.
21:
Ile iest perſón iedná po drugiéy, tyle ſtopniów liczyć:
22:
iedno piér
23:
wſzéy perſony ſczepu w liczbę nie wchodźić, bo oycá w liczbę nie kłá=
24:
dą, iedno synów syn, álbo synowiec, práwnuk, etć.
25:
Aram
26:
Thare
27:
Abraam, Nachor
28:
Iſaac,
29:
Iacob,
30:
Ioſeph.
31:
Item, in linea recta nie może nikt poiąć, ták iżeby y Abráám teraz ożył, nie mógłby ſie ożenić.
32:
DRVGA REGVLA.
33:
Lineam inaequalem zową, gdy ſtopniem wprzód wymiiáiąc wy=
34:
chodźi iedná perſoná. Abraham Thare Aram Sara.
Przeſtrogá Korrektoróm áby ieſcze tȳ rzeczóm przypátrywáli ſie/ bom ia y zdrowia y czáſu ná ten czás nie miáł zbiéráiąc té rzeczj/ á mniéy rewidowáć.


strona: 601

Ziemſkiego práwá Kśięgi dźieśiąte o Stopniách krewno.
1:
Sará drugim ſtopniem odſtępuie od ſczepu: á przetóż Abráámo=
2:
wi w drugim ſtopniu byłá krewna. A w tákowéy wierze koniecz=
3:
nie w práwie Bożym zákazáné ſą małżeńſtwá. Bo ſtárſzégo ka=
4:
zał Bóg czćić.
5:
Coby ſie náruſzyć muśiáło, gdyby ſtárſzy młodſzą,
6:
álbo młodſzy ſtárſzą póymował. Ale w równych ſtopniach nie
7:
ták nágánę ćiérpi vſtáwá Boża w tym, áby ſtárſza perſoná w vcz=
8:
ćiwośći byłá miáná.
9:
TRZECIA REGVLA.
10:
De Affinitate z ſtrony powinowátośći.
11:
W iákim ſtopniu iest móy Iunoſzá, álbo nowożenia, w tákim=
12:
że ſtopniu y Iunoſzyna, młoda páni zoſtáie mi powinowátą:
13:
Iáko
14:
ná przykład, Brát á Brát, ſą ſobie w piérwſzym ſtopniu. A przetóż
15:
y brátá mégo (Zołwicá) żóná iest mi krewna w piérwſzym ſto=
16:
pniu.
17:
ZYGMVNT Król Polſki, IADWIGA poſzlednia żóná Márgrábiná BARBARA małżonká, Kśiążęćiá IERZEGO córká, piérwſza żóná Márgrábiná.
18:
A przetóż pánná Iádwigá Królewná byłá krewna córce páná
19:
Iérzégo Kśiążęćiá w drugim ſtopniu: A przetóż y Márgrábiá ſam
20:
był powinowáty téż w drugim ſtopniu.
21:
A wſzákóż y to iest vpe=
22:
wniona náuká: że krewni moi nie ſą krewni żóny méy krewnym:
23:
á przetóż dwá bráćia do dwu śióſtr mogą wſtąpić w małżeńſki ſtan.
24:
Ktemu oyćiec z synem, ten mátkę, ów dźiéwkę.
25:
CZWARTA REGVLA.
26:
Z ſtrony ſpadków.
27:
Dálſzy póymuie, á blizſzy bierze: blizſzy śieſtrzeniec, blizſzy do
28:
bránia ſpadku, niż brát ſtryieczny: bo ten iest in ſecundo gradu
29:
aſcendentium: á śieſtrzeniec in primo aſcende. Item, brát po
30:
bráćie blizſzy bráć, niż śieſtrzeniec. ((w. 30-31 t. łać))

strona: 602

1:
TABLICA STOPNIOW CONSANGVINITATIS, DO
2:
ſtánowienia Małżeńſtw między ludźmi Krześćiánſkiémi/ y doliczenia ſie
3:
bliſkośći ku brániu ſpadków/ wielce potrzebna: Wyięta ieſt ad
4:
uerbum z Práwá Céſárſkiégo.
5:
Otóż tu maſz Drzewo Conſanguinitatis: á wysſzéy Affinitatis.

strona: 603

Kśięgi dźieśiąte o Meżoboycách.
1:
CAPVT II.
2:
DE VIOLENTIIS,
3:
Z ſtrony drugiego przykazánia wtorey Tablice
4:
Dekálogu:
5:
NIE ZABIIAY.
6:
MĘZOBOYSTWO.
7:
O męzobóyſtwo ieden ma bydz ob=
8:
winion, á drudzy niech ſie ſprá=
9:
wuią, y o rány.
Kaź. Wiel. Liſt. Káźimierz w Wiſlicy Liſt.

10:
Ieſli ich wiele/ to ieſt dwá ábo trzéy/ ábo cztérzey/ o Mężo=
11:
bóyſtwo będą obwinieni: ácz ſtárádawná przez przyśięgę tegͦ/ który obwinił/ wſzyſcy winą Mężobóyſtwá byli karáni: wſzák=
12:
że my tákową przyśięgę rozſtrzygáiąc/ vſtáwiamy:
13:
iż ieden tyl=
14:
ko przez przyśięgę powodową o mężobóyſtwo ma bydź ſkazan
15:
y karan: á inni towárzyſze obwinić négo przez dobré y ſłuſzné
16:
świádki o mężobóyſtwo y o rány bedą powinni ſie ſpráwić:
17:
á ináczéy/ to ieſt ieſliby w ſpráwie vſtáli/ niech będą karáni.
18:
O męzobóyſtwo przedtym ſędziowie
19:
Káſztelanſczy ſądzili.
20:
Vſtáwiamy obiáſniáiąc: iż o kożdą głowę Káſzteláńſcy ſędźie
21:
káżdj w Káſztelániiéy ſwéy/ ſądźić y vznáwáć niechay máią moc.
22:
Ale nápotym o zábitych, gdy o
23:
męzobóycy pewnéy wiádomo=
24:
śći niemáſz, niech powinowáći
25:
wynowátégo ſzukáią.
Káźimierz. w Wiſlicy. Liſt.

26:
Ieſli z przygody y nad mniémánié kto vmrze/ iáko ieſli z

strona: 604

1:
drzewá ſpádnie/ ábo vtonie: vſtáwiamy/ iż o tákowégo czło=
2:
wieká ták zchodzącégͦ z świátá nie ma bydź żadné pytánié wzru=
3:
ſzáné.
4:
Tákże gdy nie wiedźiéć kto drugiégo zábił/ vrząd o gło=
5:
wę żadnégo winić nie ma: ále Krewni máią ſie dowiádowáć
6:
y obwinić.
Káźimierz w Wiſlicy Liſt.

7:
A gdy téż niewiedźieć kto vczynił mężobóyſtwo:
8:
ſkázuiemy/ iż Káſztelan o tym niema inquirowáć: ále Krewni
9:
y blizſzy winnégo ſzukáiąc o té rzeczy ieſli będą moc/ czynić bę=
10:
dą wedle zwyczáiu Práwá.
11:
Zá głowę ſzláchćicá przedtym iedno
12:
trzydzieśći grzywien płácono, y
13:
o ránnych y o ochromionych.
Támże.
Ian Olbr. w Piotrk. Liſt.

14:
Aczby ten/ który zábiie człowieká/ wedle Práwnych vſtaw
15:
miáł bydź ná gárdle karan: wſzákże my ſrogość onę vſkramiá=
16:
iąc vſtáwiamy:
17:
iż kto zábiie ſzláchćicá/ trzydźieśći grzywien ro=
18:
dźicóm/ potomſtwu y przyiaćiołóm: á który vtnie nogę/ rękę/
19:
nos/ piętnaśćie grzywien:
20:
á kto wielki pálec vtnie/ ośm grzy=
21:
wien: á zá káżdy iny pálec trzy grzywny groſzy ochromionému
22:
álbo obráżonému ná pálcu/ iáko wysſzéy ieſt rzeczono/ będźie
23:
powinien zápłáćić.
24:
Potym ſześćdzieśiąt grzywien zá ſzlá=
25:
chćicá zábitego płaćić máią.
26:
Aby gwałtowników śmiáłość byłá pohámowáná/ vſtá=
27:
wiamy:
Támże.

28:
iż gdy ſzláchćic ſóbie rownégo ſzláchćicá zábiie/ zá gło=
29:
wę ſześćdźiesiąt grzywien będźie powinien zápłáćić.
30:
Potym ſto y dwádzieſciá grzywien,
31:
y w wiezy śiedzenié zá męzoboy=
32:
ſtwo Szlách. ſkazano.
33:
O Mężobóyſtwie ſzlácheckim przygodnym/ któré od róznych
34:
róznie bywa powiedano że ſie sſtáło/ vſtáwiamy:
35:
iż tákowi mę=
36:
żobóycé zá głowę máią zápłáćić ſto y dwádźieśćiá grzywien:
37:
y ná rok y ſześć niedźiel gdy będą práwem przekonáni/ do wieże
38:
máią być ſkazáni:

strona: 605

Ziemſkiego práwá Kśięgi dźieśiąte o Mężoboyſtwie.
1:
áni karánia wieże żadnym obyczáiem niech
2:
nieuchodzą/ choćby téż y z przyiaćioły zábitégo ſie zgodźili.
3:
A ie=
4:
ſliby tákowy mężobóyca/ boiąc ſie karánia wieże/ z króleſtwá
5:
vćiekł/ choć będźie ośiádły choć nie ośiádły/ niech będźie beze=
6:
cnym przez Woźnych iáwné obwołánié opowiedźión.
7:
O Męzobóycách, którzy przed
8:
Stároſty máią bydz Królowi de=
9:
ferowáni, y od Ieo Królewſkiéy
10:
M. ták ná więzieniu iáko ná mié=
11:
ſzku karáni.
12:
Mężobóyſtwá dobrowolné y wiádómé/ któré zániechawſzy
13:
Bożéy boiáźni/ y z náſzą wielką nieuczćiwośćią/ w króleſtwie
14:
náſzym w korzeniły ſie od vpornych:
Zygmunt w Kráko. Liſt.

15:
któré wſzelką ſpráwiedli=
16:
wość y vczćiwość poſpolitą zárzućiwſzy/ rozmáitémi obyczáy
17:
mi ná rozmáitych ſtánách przełożeńſtwá y ludźi częſtokroć
18:
przez kaźni/ w tych trzech lećiéch/ od czáſu ſczęśliwégo korono=
19:
wánia náſzégo poczynili.
20:
Przeto będąc proſzeni od wſzytkiéy
21:
Rády náſzéy oboygá ſtanu/ y od Ziemſkich Poſłów tu ze wſzy=
22:
ſtkich źiem zebránych á chcąc tákowé mężobóyſtwá vſkrómić/
23:
káráć y oddáláć/
24:
zá wſzyſtkich przerzeczonych Rad náſzych zwo=
25:
leniém/ pochwaleniém/ tákowy Státut vchwalamy: który
26:
do piąći lat trwáć ma/ y który ma bydź ná wſzyſtkié winné nie=
27:
odpuſczenié śćiągan.
28:
Iż gdy ſie przyda/ że ſzláchćic ſzláchćicá
29:
w domu/ álbo ná dródze dobrowolnéy/ álbo ná iákim mieyſcu
30:
chcąc zábiie: obiecuiemy y przyrzékamy (Státut ſtáry o tá=
31:
kimże mężobóyſtwie ábroguiąc dotąd/ poki ten teráznieyſzy iá=
32:
ko ſie rzekło będźie trwał)
33:
iż tákiégo mężobóycę iáko ſkoro od
34:
Stároſty/ w którégo Stároſtwie ten zły vczynek będźie vczy=
35:
nión/ y od Káſztelaná álbo Sędźiégo/ álbo Podkomorzégo
36:
źiemie nam to będźie opowiedźiano/
37:
álbo zkąd inąd do náſzéy
38:
wiádomośći przyidźie/ przed oſobę náſzę/ gdźiekolwiek ná ten
39:
czás z Dworem náſzym ſczęśliwie będźiemy/ pozwáć roſkaże=
40:
my:
41:
á ten pozew od oddánia przez dwu ſzláchćicu y Woźnégo
42:
będźie w ſobie zámykał termin ſześć niedźiél. A gdy tákowy
43:
mężobóycá przed námi ſtánie/ y o iego złym vczynku nam bę-

strona: 606

dźie dáná pewna/ iáko ieſt powiedźiano/ wiádomość:
1:
táko=
2:
wégo nieodpuſczenié więźieniém w wieży rok y ſześć niedźiél
3:
będźiemy y obiecuiemy káráć/ ná piérwſzym roku iáko záwitym/
4:
Dekret przećiwko niemu vczyniwſzy:
5:
od którégo roku nie bę=
6:
dźie mu wolno do Ziemie álbo Powiátu odzywáć ſię ábo áp=
7:
pellowáć. A gdy táki mężobóycá przerzeczonym obyczáiem
8:
śiedzenié w wieży wypełni/
9:
będźie powinien powinowátym
10:
zá zábitégo ſto y dwádźieśćiá grzywien pieniędzy zá głowę
11:
wnetże zápłáćić: álbo w dobrá/ któré ták wiele będą ważyć/
12:
dáć iſtotné w wiązánié: ábo ták długo będźie w więźieniu śie=
13:
dźiał/ póki nie zápłáći.
14:
A ieſliby ſie przydáło/ iżby mężobóycá
15:
pozwány przed námi nie ſtánął: ieſli będźie ośiádły/ niech wſzy=
16:
ſtkié dobrá ſwé/ któré my do ſkárbu náſzégo obróćimy/ tráći:
17:
y
18:
przedśię będźie powinien ku podięćiu karánia przerzeczonégo/
19:
gdy do rąk wpádnie. A gdy będźie przez nas doſtátecznie
20:
ſkaran/ y głowę zápłáći/ dobrá iego przez nas wźięté máią bydź
21:
iemu wróconé.
22:
Tákże ieſli mężobóycá nieośiádły/ á o mężo=
23:
bóyſtwo przez pozew náſz v Fáry álbow Plebániiéy/ do któréy
24:
przynależy/ pozwány niepoſłuſznie przed námi nie ſtánie/ ma
25:
bydź iáwnym wywołániém przeze czći obwołan/ y nieprzyia=
26:
ćielem oyczyzny oſądzón.
27:
A którykolwiek tákowému łáſki iá=
28:
kié będźie pokázował/ onégo v śiebie chowáiąc/ álbo z nim zá=
29:
chowánié máiąc: niech ták długo będźie mian zá bezecnégo/
30:
póki ſie nieſpráwi:
31:
y tym karániém ma bydź karan/ któré ón ná
32:
ſobie niéść miał. A ieſliby tákowy mężobóycá zámkniony w
33:
wieży onéy vmárł/ nie będźie powinien potomkóm zá głowę
34:
płáćić.
35:
A Stároſtowie bądź zaſtáwné bądź wolné Stáro=
36:
ſtwá máiący/ ieſli nam tákowych mężobóyców w czás nie od=
37:
nioſą/ od nas winą nieodpuſczoną będą karáni:
38:
to ieſt/ będą
39:
muśieli ći/ którzy máią zaſtáwné Stároſtwá/ zápłáćić nam ſto
40:
grzywien pieniędzy/ tylekroć ile przed ſześćią mieśięcy nam tá=
41:
kowych mężobóycy nie oznaymią/ y tákowy vczynek zátáią:
42:
á
43:
tym którzy máią wolné Stároſtwá/ vrzędy weźmiemy: á Stá
44:
rośćie przyśięgą ſię odwiéźdź/ iż o tákim mężobóyſtwie nie
45:
wiedźiał/ ieſli będźie potrzebá/ dozwolić mamy.
46:
A o mężo=
47:
bóyſtwie któré ſie komu przyda w obronie/ gdy go naydą/ że ie
48:
tym ſpoſobem vczynił/ tákowy poſtępek będźiemy chowáć: to
49:
ieſt pozowiemy mężobóyce przed nas/ gdźiekolwiek w ten czás
50:
będźiemy:
51:
y onégo gdy ſtánie wedle mężobóyſtwá dopuſczo=
52:
négo podług woléy náſzéy będźiemy ſądźić/ álbo iemu żeby ſie

strona: 607

Ziemſkiego práwá Kśięgi dzieśiąte o Mężoboyſtwie.
1:
ſpráwił/ ſkażemy.
2:
A ieſliby pozwány nieſtánął/ ták go ſkaże=
3:
my/ áby był karan/ iáko ieſt opiſano o mężobóyſtwie dobro=
4:
wolnym y wiádomym.
5:
O męzobóyſtwie, któré ſie przed Stá=
6:
tutem bliſko przeſzłym sſtáło.
7:
SKázuiemy też zá zwoleniem wſzyſtkich Rad y Poſłów/
8:
od czáſu ſczęśliwéy koronáciiéy náſzéy/ áż do tego czáſu ze wſzy=
9:
ſtkimi mężobóycy tákowémi/ iáko przerzeczono ieſt/ obyczáiem
10:
przerzeczonym poſtąpić y káráć: áby niezdáliſmy ſie złoczyń=
11:
cóm folgowáć.
12:
Tez Státut wysſzy przećiwko mę=
13:
zobóycóm Roku 1523. do cztérzéch lat ieſt odnowión.
Zygmunt w Piotrko, Liſt.
Zygmunt w Piotrk. Liſt.
Zygmunt w Piotrk.

14:
IZ po zániedbániu Státutu náſzégo o mężobóyſtwách/
15:
wielką śmiáłość y ſwą wolą poddáni náſzy wźięli: y mężobóy
16:
ſtwá przez wſzelkiégo ná Bogá y ludźie baczenia czynią ták/ iż
17:
iuż wiele ich nietylko w domiéch/ ále y w kośćiołách nie ſą prze=
18:
ſpieczni.
19:
A ták chcąc tę ſzkárádą ſwąwolą vſkrómić/ Státut
20:
náſz ná Séymie Piotrkowſkim roku Páńſkiégo/ 1510. prze=
21:
ćiwko mężobóycóm vczyniony/ ále potym zániechány/ we wſzy
22:
ſtkich punktćiéch/ y we wſzyſtkim iego brzmieniu/ do mocy y
23:
władzéy piérwſzéy przywracamy:
24:
y ón do cztérzech lat/ któré
25:
po ſobie póydą/ chcemy áby był exequowány.
26:
Záśię tenze Státut roku Pánſkié=
27:
go1538. ná ieden rok znowu ieſt
28:
wzięt, przyłozywſzy ná dnie w
29:
wiezy śiedzenié.
30:
KV pohámowániu roſpuſtnych ludźi śmiáłośći/ która ieſt
31:
ku zábićiu ludźi bárzo prędka/ za rádą Senatorów Koron=

strona: 608

1:
nych/ y Poſłów źiemſkich/ Státut o oſkárżeniu mężobóyc/ zno
2:
wu wźiąć y odnowić vmyśliliſmy:
3:
y ten będźiemy wypełniáć
4:
do wyſzćia iednégo roku/ z tym to przydatkiem: Iż mężobóycy
5:
oſkárżeni/ y przez nas do wieże ſkazáni/ tákową kaźń ná dnie w
6:
wieży máią ćiérpieć rok y zupełné ſześć niedźiél:
7:
od któréy wie=
8:
że przez nas nie będą mogli bydź/ áni máią wyzwoleni. A
9:
Stároſtowie mieyſc pilnie máią opátrowáć/ áby mężobóyce
10:
nie ináczéy ieno ná dnie w wieży pokutę czynili: á zgodá/ którą
11:
z powodem vczynią/ nic ich wſpomágáć nié ma.
12:
Którzy ieſli
13:
ináczéy vczynią/ winę ſto grzywien ſtronie powodowéy máią
14:
zápłáćić/ á Stároſtwo przez nas ma im bydź wźięté.
Zygmunt w Kráko. Zyg. Aug. w Piotrk.

15:
Wysſzy Státut ieſt ſkázón, á Stá=
16:
tut Królá Olbráchtów do vzy=
17:
wánia przywrocón.
18:
PRośili nas Poſłowie Ziemſcy/ áby karánié o mężobóy=
19:
ſtwo nie było ták ſurowé/ iáko ná przeſzłym Séymie Piotrko=
20:
wſkim ieſt nápiſáné.
21:
My tedy ich prośbą zwyćiężeni (gdy
22:
ſie im to zdáłá rzecz ſłuſzna/ áby o to prośili) Dekret roku łoń=
23:
ſkiégo w Piotrkowie o mężobóycách zá náſzym y Rad Króle=
24:
ſtwá náſzégo zdániém vczyniony/ káźimy/ y ón ábroguiemy:
25:
á
26:
ten chcemy ſtać y mieć w mocy: który w téy rzeczy od Naiá=
27:
ſnieyſzégo Ianá Olbráchtá brátá náſzégo niegdy Królá był v=
28:
ſtáwión.
29:
O męzobóyſtwie odnowiony Stá=
30:
tut od Królá Olbráchtá y Zyg=
31:
muntá wydány.
32:
A Iż ſie zábieżáły w Koronie wielkié mężobóyſtwá/ tedy
33:
ponawiáiąc Státutu Królá Olbráchtá ſtryiá y Królá Iego
34:
M. Zygmuntá Oycá náſzégo/ vſtáwiamy:
35:
iż káżdy mężobóy=
36:
cá zá przekonániém rok y ſześć niedźiél ná dnie w wieży śiedźieć
37:
ma/ á my śiedzenia żadnému odpuſczáć nie mamy.
38:
A któ=
39:
rymby Stároſtowie zfolgowáli/ áby z nich winá wedle Stá=
40:
tutu Królá Ieo M. oycá náſzégo/ Roku 1540. brána byłá.

strona: 609

Ziemſkiego práwá Kśięgi dźieśiąte o Mężoboycách.
1:
Co nie iedno o tych/ którzy iuż zá pánowánia náſzégo mężo=
2:
bóyſtwá popełnili: ále y o tych którzy ſie tego zá oycá náſzégo
3:
dopuśćili/ rozumieć ſie ma/ iedno żeby práwem byli przekoná=
4:
ni.
5:
A wſzákóż pręſcriptia ma iść o głowę wedle Státutu.
6:
O Głównikách.
7:
Item/ Iáko ſie przed námi Poſłowie ſkárżyli/ iż Inſtiga=
8:
tor náſz ludźi wiele niewinnych ſzláchćiców ſpozywał ad ſeſsi=
9:
nem turris, á ztąd vtrátę wielką podéymuią.
10:
A ták my przy=
11:
chyláiąc ſie do Státutu Iágełłowégo/ który ma to w ſobie/
12:
De nomine vindictam capiemus: Pozwy tákié wſzyſtki/ do po=
13:
wiátów ná ſąd nowo teraz námówiony odſyłamy/
14:
á tám iuż
15:
Stároſtá álbo kto od Stároſty/ nomine Inſtigatoris ná té po=
16:
zwáné inſtigowáć będźie powinien.
17:
Ieſcze o Głównikách.
Zyg. Aug. w Piotrk. Tenże. Káź. Wiel. w Wiſlicy Liſt.

18:
PRzećiwko Głównikóm Státut Wárſzáwſki łońſki/ bez
19:
wſzelákiéy odwłóki/ ták iáko ieſt w nim opiſano/ exequowan
20:
bydź ma.
21:
Kto oycá, brátá álbo śioſtrę zábi=
22:
ie, tákowy nie ma ſpadków bráć
23:
po zábitych, y ma bydz czći od=
24:
ſądzón.
25:
ACzkolwiek práwo ták nowégo iáko ſtárégo zakónu/ té któ=
26:
rzy bráćią zábiiáią/ y inſzé okrutné vczynki czynią/ ſrogo karze
27:
y potępia:
28:
wſzákże iż niektórzy/ iáko nieprzyiaćiele właſnéy
29:
krwie y poczćiwośći ſwéy/ nieboiąc ſie kaźni tákowégo práwá/
30:
bráćią/ śioſtry/ y inſzé powinowáté ſwé zábiiáią: á to z téy przy=
31:
czyny/ áby z ich zábićia doſtawáli máiętnośći ich dźiedźicznych.
32:
My tedy chcemy/ áby zkąd ſie nádźiewáią dźiedźicznych dóbr y
33:
pożytku iákiégo/ áby ztąd ſzkody ćiérpieli/ álbo karáni byli w
34:
tym/ w czym wyſtąpili.
35:
Dla tego wſzyſcy obywátele/ w Ry=
36:
cérztwo króleſtwá náſzégo/ którzy bráćią álbo powinowáté
37:
ſwé zábiiáią/ w oyczyſté dobrá nie mogą wſtępowáć/ áni do

strona: 610

nich przyſzćia żadnégo miec.
1:
Y owſzem ſkázuiemy tákowé/ y
2:
potomſtwo ich/ oddalamy od wſzelkiéy częśći tákowych dźie=
3:
dźictw/ któraby im z práwá przynależáłá. W któré to dobrá
4:
álbo dźiedźictwá inſzy powinowáći álbo dálſzy będą mieć wſtę
5:
pek/ y otrzymáią ie.
6:
A ku więtſzému karániu tákowych/ dla
7:
okrutnośći vczynku/ wſzyſtki té którzy bráćią álbo oyce ſwé zá=
8:
biiáią/ bezeczći bydź ſkázuiemy/ y niegodné żadnych vrzędów
9:
áni Doſtoieńſtw/ áby ná nié ſtáwieni bydź mieli.
10:
Gdy kto kogo zábiie bróniąc ſie,
11:
á zwłaſczá ná dródze.
12:
IZ częſtokroć przydáie ſie/ że mężobóycá z przygody zábiiá=
13:
iący nie ieſt winien mężobóyſtwá: co ſie przygadza/ gdy od
14:
śiebie kto gwałtu gwałtem bróni.
15:
Dla tego oſobliwie obiá=
16:
ſniáiąc/ vſtáwiamy ná té ſzláchćice y mężobóyce ſzláchćiców:
17:
iż gdy kto álbo ná dródze/ álbo przeſzćiu czyim záśiadſzy był zá=
18:
bit przez onégo/ którégo drógę chćiał przekáźić/ álbo zátrudnić:
19:
w tákowym mężobóyſtwie pozwánému mężobóycy niech bę=
20:
dźie doſyć ſześć świádków ku ſpráwie: á tám przekonány nie
21:
więcéy/ iedno ſześćdźieśiąt grzywien poſpolitych zá głowę ma
22:
zápłáćić przez śiedzenia w wieży.
23:
O męzobóyſtwie ná gośćincu
24:
vczynionym.
25:
PRzekaźcá drógi álbo przeſzćia poſpolitégo/ gdyby tego
26:
który pod obroną poſpolitéy przeſpiecznośći iedźie/ vpornie zá=
27:
bił/ ma zań zápłaćić ſto y dwádźieśćiá grzywien poſpolitych:
28:
y karánié będźie ná ſobie nióſł w wieży obyczáiem przerzeczo=
29:
nym.
30:
O męzobóyſtwie w obronie dobr y
31:
poddánych vczynionym.
Ian Olbr. w Piotrk. Liſt. Támże. Támże.

32:
ACz o przygodnym mężobóycy/ który ſie ná dródze broni/
33:
wysſzéy ieſt poſtánowiono: wſzákże nád to vſtáwiamy: Iż
34:
mężobóycá z przygody álbo máiętnośći/ álbo ſwych poddánych
35:
bróniąc/

strona: 611

Ziemſkiego práwá Kśięgi dźieśiąte o mężoboyſtwie.
1:
ieſli popełni mężobóyſtwo/ choćby téż niechcąc to v=
2:
dźiáłał: á wſzákże práwom przekonány nie śiedźiawſzy w wie=
3:
ży ſto y dwádźieśćiá grzywien poſpolitych zá zábitégo powi=
4:
nien będźie zápłáćić.
5:
Pytánié, któré zwykło bydz około
6:
męzobóyſtwá, Káſztelan Sądem
7:
Wiécowym czynić ma.
8:
SCrutinium álbo pytánié o zábićié zá obżáłowániém ſtro=
9:
ny/ Woiewodá káżdy w Woiewództwie ſwoim czynić ma ná
10:
Wiécách z ſądem onéy źiemie:
11:
á gdźieby Wiécá nie doſzły/ tedy
12:
Stároſtá z tymże ſądem Ziemſkim ná Rocech. Wſzákże może
13:
y Woiewodá ośiádłégo ſzláchćicá á przyśięgłégo/ y Stároſtá
14:
Podſtárośćiégo ná ſwé mieyſce záſádźić:
15:
A gdźie Scrutinium
16:
okaże/ iż kto zábił/ tedy o wieżę przez Iego Kro: M. ma bydź
17:
pozwan.
18:
Praeſcriptia, álbo dawność czynienia
19:
o głowę.
Zyg. Aug. w Wárſzá. Káźimierz w Wiſlicy. Liſt. Zygm. III. Liſt.

20:
ABy potwarzóm złych ludźi drógá byłá zámknioná: iż zwy
21:
kli niektórzy ludźie ſwarliwi/ ludźi niewinné potwarnie o v=
22:
czynek mężobóyſtwá przed wielą lat vczyniony/ żáłobliwie o=
23:
ſkárżáć: którégo dowód dla dawnośći vczynku nie może bydź
24:
mian.
25:
Dla tego vſtáwiamy: iż gdy kto chce o vczynek mężo=
26:
bóyſtwá kogo winić/ y przećiwko komu czynić/ chcąc winę zá
27:
głowę ſobie przywłaſczyć y otrzymáć:
28:
niż trzy látá wynidą/
29:
ode dniá tákiégo vczynku vczynionégo/ ma do ſądu tę rzecz
30:
wniéść. Abowiém ináczéy gdy trzy látá wynidą temu/ który
31:
zechce czynić o winę zá głowę/ iuż mu przekáźi Pręſcriptia/ y
32:
Exceptia pręſcriptiiéy.
33:
O męzobóycách, y ſcrutiniách,
34:
y wiezy.
35:
IZ Státuty przećiw mężobóycóm vczynioné/ do tych czá=
36:
ſów w Exekucią nie przychodźiły/ dla czego mordérſtwóm zá=
37:
bieżéć ſie nie mogło:
38:
bo ći/ którzy mieli popiéráć ná główniká/

strona: 612

1:
y konwiktią głowy czynić/ iednáli ſie: y głowę záiednawſzy/ ábo
2:
kogo inſzégo w reláciiéy/ á drudzy zmyśloną oſobę ná zmowie
3:
miánowáli:
4:
ábo w proceśie ſądowym ták folgowáli/ że głów=
5:
nicy win práwem opiſánych vchodźili. Co iż ieſt przećiw prá=
6:
wu/ któré tákowégͦ iednánia bróni:
7:
Przetóż (iż winá śiedzenia
8:
w wieży ieſt poena publica) wáruiemy/ áby ſie o głowę zábitą
9:
ſzláchecką/ powinni którym należeć będźie/ ták nie iednáli/ iáko=
10:
by głównik śiedzenia w wieży vchodźił:
11:
ále żeby nadáléy do
12:
dwunaśćie niedźiél relácią ábo proteſtácią obwiedźienia gło=
13:
wy/ w Aktá Grodzkié/ pod którą iurisdicią mężobóyſtwo ſie
14:
sſtáło/ prawdźiwie w wodźili/ y w práwie naleźnym według
15:
wyſtępku ſine intermiſsione popiéráli y pokonáli.
16:
Tego dokłá=
17:
dáiąc/ iż/ ieſliby ſie zábićié sſtáło dáleko od przyiaćiół zábitégͦ/ że=
18:
by ták prędko do vczyniénia reláciiéy przybydź nie mogli: tedy
19:
od piérwſzéy wiádomośći/ vczynić ią iáko nayprędzéy/ y popié=
20:
ráć o głowę będą powinni.
21:
A żeby ſie ludźie tym więcéy od mę
22:
żobóyſtwá hámowáli/ opátrzywſzy to/ áby eā poenam publicā
23:
nikt nie vchodźił/ podwysſzamy zápłácenié pieniężné głowy
24:
ſzlácheckiéy/ ad duplum:
25:
to ieſt/ głowę zábitą bronią ręczną/ ná
26:
dwie śćie y cztérdźieśći grzywien: á z ruſznice/ ná cztéry ſtá y
27:
ośmdźieśiąt grzywien.
28:
Którą ſummę głównik ma odłożyć po=
29:
tomkom niż z wieże wynidźie. A ieſliby mężobóycá w wieży v=
30:
marł/ przedśię tá ſummá z dóbr iego ma bydź płáconá potom=
31:
kóm zábitégo.
32:
A ktoby będąc cōuictus, do wieże czáſu náznáczo
33:
négo nie śiadł/ ábo potym z niéy wyſzedł nie wyśiedźiawſzy/ ma
34:
bydź infamis ipſo facto, vigore pręſentis Statuti,
35:
infamis (...) który przez Stá=
36:
roſtę z vrzędu zá przypozwem do ſądu Grodzkiégo wydánym/
37:
ſine quibusùis dilationibus & exceptionibus, ma bydź publiko=
38:
wány y obwołány:
39:
y tákże przez Srároſtę ábo ſtronę imany/
40:
y ná gárdle karány/ y dobrá iego aequialentia poenę, máią bydź
41:
podáné ſtronie obráżonéy/ áż do zapłáty głowy per ſucceſſores
42:
iureuicti.
43:
Tóż ſie ma rozumieć/ ieſliby kto in cauſa criminali, ra=
44:
tione inſidioſi homicidij, vel alterius cuiusùis criminis był przeſą
45:
dzón Dekrétem Séymowym/
46:
álbo w Grodźie w Artykułách
47:
Grodzkich/ y z dóbr iego zapłátá głowy/ ták y zá inſzé exceſsy/
48:
nagrodá ma ſie sſtáć vkrzywdzonému według ſłuſznośći/ do=
49:
kąd dóbr ſtawa.
50:
A gdźieby ſie kto ważył tego/ żeby mimo tę
51:
Conſtitucią/ głowę zábitą/ ochraniáiąc kogo w śiedzeniu w
52:
wieży/ záiednał/ álbo o nię nadáléy do roku po zábićiu nie po=
53:
zwał/ y nie popiérał/ ábo potym nie konwinkował/ dla tego áby
54:
mężobóycá wieże vſzedł:

strona: 613

Ziemſkiego práwá Kśięgi dźieśią. o Mężob. Skrut. y Wieży.
1:
wolno będźie inſzému powinnému
2:
choć dálſzému/ z któréykolwiek liniiéy/ o to czynić y konwinko=
3:
wáć/ ktoby iedno chćiał vindicare poenē ſeſsionis turricae.
4:
A któ=
5:
ryby głowę zábitą pokrywáiąc śiedzenié w wieży záiednał/ má=
6:
ią obádwá/ ták mężobóycá/ iáko y tákowy przyiaćiél zábitégo
7:
winą wysſzéy opiſáną/ ná mężobóyce vczynioną bydź karáni.
8:
O co tymże dálſzym powinnym zábitégo czynić wolno będźie.
9:
A gdźieby y tych nie było/ ábo ná nich zchodźiło/ tedy Vrząd
10:
Grodzki ná Trybunale o wieżę czynić powinien:
11:
wſzákże to
12:
wſzyſtko/ ma powołánié officiosè vczynioné/ vprzédźić. Tóż ſie
13:
ma śćięgáć ná opiekuny/ którzyby głowę zábitą z ſtrony wieże
14:
záiednáli.
15:
Wſzákóż z ſtrony popiéránia głowy przez opiekuny/
16:
ták obiáſniamy: że gdyby o głowę imięniem śirót popiéráć nie
17:
chćieli/ tedy od opiek máią odpádáć: á temu któryby popiérał/
18:
zupełné práwo opieki ma należeć.
19:
A ieſliby opiekun żaden kon
20:
winkowáć niechćiał/ tedy ma bydź odłożono minorenni do lat
21:
iego. Státut o mężobóyſtwiéch w obronie zdrowia vczynio=
22:
nych/ gdyby ſie to iáſnie ex ſcrutinio pokazáło/ w mocy zoſtá=
23:
wuiemy.
24:
Homicidia záś caſualia ták dekláruiemy/ że tylko ro=
25:
zumieć ſie ma w tym caſus, gdyby kto nie máiąc z kim przedtym
26:
contentiones, rixas, & odia z przygody zábił człowieká.
27:
Ale
28:
w mieśćie/ we wśi/ przy domu/ gdźie ludźie chodzą/ tákże w
29:
przeźrzyſtym polu/ gdy kto z ruſznice zábiie/ allegatio caſus iśdź
30:
mu nie ma. A iż w tym wſzyſtkim potrzebné muſzą bydź ſcru=
31:
tinia/ tedy poſtánawiamy/
32:
iż máią bydź wypráwowáné/ tàm
33:
ad actum quemùis criminalem, quàm ciuilem, o głowę zábitą y
34:
záiednánić iéy/ ná rocéch źiemſkich álbo Grodzkich piérwſzych
35:
poſt obductum crimen, gdźie ſie táki vczynek sſtał/ tym obyczá=
36:
iem.
37:
Iż ma actor pozwáć obwinionégo do wywiedźienia ſcru
38:
tinium, którégo pozwu kłádźienié ma vprzédźić rok/ namniéy
39:
dwie niedźieli ná którym roku obiedwie ſtronie będą powin=
40:
né ſcrutinia ſwé wywodźić/ vczyniwſzy naprzód przyśięgę/
41:
iż
42:
tych świádków/ któré będą ſtáwić/ nie przenáięli/ áni ſą przez
43:
nie corrupti. A máią wiéźdź świádki wiáry godné/ którymby o=
44:
ná rzecz mogłá bydź nalepiéy wiádoma/ nie biorąc ſie ná ſwóy
45:
pozew do wypráwowánia inſzégo ſcrutinium.
46:
w czym ma bydź
47:
ſąd ón oſtrożny/ áby z pilnośćią ſam przez ſię nie przez ſubſtitu=
48:
ty/ iáko napilniéy té ſcrutinia odpráwował/ przez okolicznośći
49:
y pytánia/ doſtátecznie świádki exáminuiąc:
50:
exáminowánych
51:
z drugimi nieſpuſczáiąc: y ieſliby który w czym był varians in=

strona: 614

1:
formatus, álbo fauoriſans, áby to notował/ iżby ſie iáko nalepiéy
2:
właſność rzeczy pokázáć mogłá.
3:
Oczywiſtych świádków ma
4:
bydź piérwſzé vważenié: á pluralitas tych/ zwłaſczá którzyby
5:
ex auditu świádczyli/ nie ma bydź niepotrzebnie piſána/ oprócz
6:
żeby który co ſpecialiter ad inueſtigandam rei veritatem powie=
7:
dźiał.
8:
A iż ſie káżdéy rzeczy ważność y położenié/ nawięcéy
9:
dwunaśćią świádków pokazáć może/ tedy do tych ſcrutinia
10:
żadna ſtroná dla niepotrzebnégo zátrudniénia ſądu/ więcéy
11:
ich nád to w wodźić nie ma:
12:
którzy nie z kártek piſánych máią
13:
depozycię czynić/ ále z powieśći ich/ ſąd świádectwá ma prziy=
14:
mowáć. A iżby té ſcrutinia tym prawdźiwſzé wypráwowáć
15:
ſie mogły/
16:
áby káżdy ktoby ieno był pozwan do oddánia świá=
17:
dectwá in ſcrutinio, peremptorie ſtánąć/ á przyśięgę/ ábo vczy=
18:
nić/ ábo téż ieſliby niechćiał przyśiądz/ pod wiárą á ſumnie=
19:
niém prawdę powiedźiéć był powinien:
20:
Ktemu y poddáné
21:
Pan ich/ ieſliby był pozwány/ do ſcrutinium ſtáwić ma/ pod
22:
winą ſtá grzywien/ którą ón ſąd zárázem ma ná tym ſkázáć/ któryby był contumax, y ábo świádczyć ſam/ ábo poddánych
23:
ſtáwić niechćiał/ cum remiſsione
24:
ad loci Capitaneum, pro exequutione facie,
25:
A ieſliby to komu zádano było/ iżby któré=
26:
go z poddánych iego niedoſtawálo/ áby drudzy poddáni po=
27:
ſtáwieni pod przyśięgą zeználi/ iż go pod ich pánem niémáſz/
28:
áni go pozew záſtał.
29:
Tóż mieſczánié náſzy/ y inſzych miaſt y
30:
miáſteczek Duchownych y Swietckich Pánów powinni vczy=
31:
nić/ gdy o to requirowáni będą przez pozew od ſtrony któréy=
32:
kolwiek/ y świádectwo dáć przed ſądem/ álbo vrzędem przy=
33:
śiągſzy/ pod winą wysſzéy opiſáną.
34:
A gdyby téż z inſzégo
35:
Woiewództwá kogo pozwano do ſcrutinium, tedy tákowému
36:
gdyby ná ón rok prze dálekość drógi iácháć niechćiał/ wolno
37:
będźie w ſwoim Grodźie przed vrzędem Stárośćim:
38:
á w
39:
Pruśiéch przed mieyſckim świádectwo ſwé obyczáiem wys=
40:
ſzéy opiſánym/ dáć: któré świádectwá tákowé nie máią bydź
41:
ważné/ tylko od oczywiſtych świádków/ y to tákich/ którzy=
42:
by do tego obyczáiem wysſzéy opiſánym pozwáni byli.
43:
A té
44:
wſzytkié ſcrutinia ſpiſáné máią bydź in occluſo rotulo záwárte/
45:
y ſtronam/ káżdému iego/ wydawáné. To téż opátruiemy/
46:
áby
47:
wieże ná główniki wſzędy w powiećiéch przez Stároſty/ álbo
48:
Dźierżawce náſzé/ były ták nápráwioné y porównáné/ iáko=
49:
by nie były śiedzenia ſrozſzé w iednych niż w drugich/
50:
ále
51:
żeby wſzędy od okná/ ktorym wpuſczáią do Wieże namniéy

strona: 615

Ziemſkiego práwá Kśięgi dźieśią. o Mężoboy. proſtych ludźi.
1:
ná dwánaśćie łokći w głąb iednáko były: á to nadáléy do świę
2:
tégo Micháłá bliſko przyſzłégo/ pod winą dwu ſet grzywien/
3:
o którą ná Trybunale Stároſtowie y Dźierżawcy będą po=
4:
winni odpowiádáć.
5:
A gdźieby w którym powiećie wieże nie
6:
było/ tedy śiedzenié ma miéć głównik w wieży głównégo miá=
7:
ſtá Woiewództwá źiemie onéy.
8:
O męzobóyſtwie plebeiorum.
9:
KToby zábił plebeium hominem ruſticanum ſzláchćić/ prze=
10:
pada trzydźieśći grzywien/ któréy winy pánu/ którégo był zábi=
11:
ty połowicá/ á potomkóm zábitégo druga połowicá przyśdź
12:
ma.
13:
Rieceius autem occidens plebeium, capitis poena punia=
14:
tur, w czym téż ſcrutinia záchowáné bydź máią. Rány Ple=
15:
beiorum in duplo płáconé bydź máią.
Stephan w Wárſzá. Liſt.

16:
Pan ſam, y potomkowie páná o zábi=
17:
tégo ſługę plebeium, moze czynić.
18:
IEſliby komu ſługá plebeius był zábit/ á przyiaćiółby nie
19:
miał wiádomych/ tedy o táką głowę pan iego może czynić.
20:
A
21:
ieſliby páná nie sſtáło/ tedy y potomkowie onégo páná/ áby
22:
mężobóyſtwá niezoſtawáły bez karánia.
23:
CONSILIVM.
24:
Główniki ná ſądy nowé odsyłáią: y terazby trzebá, bo nie
25:
zdoła Król ſam ſędźić. ((lok.)) chybá żeby ſześć nie=
26:
dźiél przed Séymem.
27:
A nie exequowáć, ieno ná Reláciách áż do Séy
28:
mu. Albo ná zamku w Lublinie Trybunał Criminalium záłożyć,
29:
pod tąż ſecuritatem, żeby ſześć Aſſeſſorów wysyłáli z Ratuſzowé=
30:
go Trybunału:
Zygm. III w Kráko. Liſt.

31:
A ieſliby Król mógł bywáć ſam ná nim z pewnémi
32:
Rádámi.
33:
Formá pozwu pro capite. Tit. Citatio. Forma Liſt. ((w. 29-30 t.łać.))
34:
POWOŁANIE.
35:
Powołánié iest ſpecies proteſtáciiéy. ((lok.))
Zygmunt Liſt.

36:
POzywa ćię o to/ iżeś ty zábił oycá iego ſzláchćicá N. de N.

strona: 616

1:
któré zábićié Woźnym Ziemſkim N. de N. y ſzláchćicámi ob=
2:
wiódł/ y przećiw tobie oświadczył ieſt.
3:
OBWIEDZIENIE Woźnym do tegóż należy. Titulo,
4:
Krwáwé. w Polſkim, List
5:
RANY.
6:
O SZLACHECKICH RANACH.
7:
Rány iáko niegdy przez Woznégo by=
8:
wáły obwodzoné, y przez świádki
9:
dowodzoné.
10:
VStáwiamy/ iż ieſli kto pozowie/ álbo kogo wyzowie do
11:
ſądu o rány: Woźny ná prośbę ránnégo/ rány niech obeyźrzy
12:
doſtátecznie: á ránny ná zeznánié ran ſwych przed ſądem ma w
13:
wiéźdź świádki doſtáteczné ná rány ſwé:
14:
Który ieſli dowiéźdź
15:
nie będźie mógł/ tedy ten ránny zápłáći winę królewſką/ którą
16:
zową ſiedmnądźieſtą/ á ſtronie przećiwnéy winę piętnądźieſtą.
17:
Iuz nie Wozny, ále vrząd Stárośći rány oględowáć ma.
18:
TEż częſtokroć zwykło ſie przydawáć: iż pozwány o głowę
19:
álbo o rány/ chcąc vyśdź karánia ſłuſznégo zá głowę ábo zá rá=
20:
ny/ záſię powodowę ſtronę wielą pozwów zwykli pozywáć.
Káźimierz. Liſt.
Zygmunt w Piotrk.

21:
Dla wykorzeniénia tedy téy chytrośći ſpráwiedliwość zátru=
22:
dniáiącéy vſtáwiamy: áby ránny krwáwémi álbo śinémi rá=
23:
námi zá świéżá rány ſwé/ iáko rychło będźie mógł vrzędowi
24:
Stárośćiému/ którykolwiek nabliżéy ránionégo będźie/ álbo
25:
ſądowi źiemſkiému onégo powiátu pokazał/
26:
y przez ſię oświad
27:
czył: któré ták okazáné iákié ſą w kśięgi Grodzkié álbo Ziemſkié
28:
ná Rocéch źiemſkich onégo powiátu niech będą zápiſáné:
29:
á zá
30:
tym świádectwem iáko ważnym y doſtátecznym powodowa
31:
ſtroná przeſpiecznie y przez potwarzy/ v ſądu Ziemſkiégo ſá=
32:
motrzeć ſobie równémi przyśiągſzy/ wedle ſtárégo zwyczáiu
33:
może obwinionégo pokonáć.

strona: 617

Ziemſkiego práwá Kśięgi dźieśiąte o Ránách Szláchec.
1:
O zábićie álbo rány Szlácheckié y
2:
kmiecé w mieśćiéch, práwem Pol
3:
ſkim ma bydz ſądzono.
Kaźimierz w Nieſzo. Liſt.

4:
VStáwiamy/ iż mieſczánié miaſt náſzych/ Szlácheckich y
5:
Duchownych/ o rány y mężobóyſtwo práwem Polſkim lu=
6:
dźióm ze wśi náſzych Duchownych y świetckich ſpráwiedli=
7:
wość czynić będą powinni.
8:
O tychze ránách podobny piér=
9:
wſzému Státut.
10:
SKázuiemy/ áby nápotym wedle ſtárych króleſtwá náſzé=
11:
go vſtaw o zábićié álbo rány ſzláchćiców/ álbo ich kmieći/
12:
we
13:
wſzyſtkich miáſtách y miáſteczkách náſzych Królewſkich/ Pá=
14:
nów Duchownych y Swietckich/ nie ſąd mieyſcki ále źiemſki
15:
y Polſki był chowan/ y záſádzan.
Zygmunt w Piotrk.

16:
A gdźie tákowé práwo
17:
mieyſckié będźie od mieſczan w téy rzeczy chowano/ cztérna=
18:
śćie grzywien pieniędzy mieſczánié ſtronie niech przepádną/
19:
która z nich práwem źiemſkim iáko ná roku záwitym/ tylekroć
20:
ile tego będźie potrzebá/ ma bydź wyciągáná.
21:
Szácunk ochromienia, y ran ſzlá=
22:
chćicóm zádánych.
23:
GDy kto Rycérzkiégo człowieká w nogę/ rękę/ álbo w nos
24:
ráni/ álbo go ochromi/ ma zá to dáć piętnaśćie grzywien: á
25:
kto wielki pálec vtnie/ ma dáć ośm grzywien:
26:
á zá káżdy inny
27:
pálec trzy grzywny groſzy ochromionému/ álbo obráżonému
28:
ná pálcu będźie powinien zápłáćić: á zá káżdé ránienié przerze=
29:
czonych członków ránnému winá którą piętnądźieſtą zową/
30:
niech będźie zápłáconá.
31:
O Szláchćicu ktory Szláchćicá
32:
zábiie álbo ráni.
33:
ABy gwałtowników śmiáłość byłá pohámowáná/
Káź. Wiel. Liſt. Támże.

34:
Vſtá=

strona: 618

wiamy:
1:
iż gdy ſzláchćic równégo ſobie ſzláchćicá zábiie/ zá gło=
2:
wę ſześćdźieśiąt/ zá odćięćié członku którégokolwiek trzydźie=
3:
śći/ á zá proſtą ránę piętnaśćie grzywien będźie powinien zá=
4:
płáćić.
5:
O vderzenié Szláchćiców przez
6:
rozlania krwie.
7:
W Vdérzeniu ſzláchćiców/ y innych náſzych poddánych/ tá
8:
miárá w wyćiągániu win/ chcemy áby byłá chowáná:
9:
Iz ieſli
10:
rycérz rycérzowi/ álbo ſzláchćic ſzláchćicowi záda raz przez ro=
11:
źlania krwie: ſzláchćicowi/ którému tákowe vderzenié będźie
12:
zádano/ wina/ którą piętnądźieſtą zową/ od tego który vde=
13:
rzył álbo obráźił/ ma bydź náznáczoná.
14:
O ránie rycérzowi álbo ſzláchćicowi
15:
przez chłopá zádánéy.
16:
RYcérzkiému człowiekowi zá ieden raz álbo zá więcéy od
17:
kmiećiá zádánych/ winá piętnadźieſta ma bydź zápłácona: ſą=
18:
dowi tákże druga tákoważ niech będźie zápłácona.
Káź. Wiel. w Wiſlicy Liſt. Káźimierz w Wiſlicy Liſt

19:
A ieſli bę=
20:
dźie kiiem rozkrwáwiona ráná/ iáko zá mieczową ránę ma
21:
bydź doſyć vczyniono.
22:
Ieſli proſtégo ſtanu człowiek zábiie
23:
álbo ráni ſzláchćicá, który da á=
24:
bo téz nie da do tego przyczyny.
25:
GDy proſtégo ſtanu człowiek zábiie Szláchćicá/ którému
26:
żadnéy przyczyny/ áni dowory Szláchćic ku rzeceniu ná śię nie
27:
dał/ áni początku ku ſwaru y vderzeniu nie vczynił: niech bę=
28:
dźie táki ná gárdle karan.
29:
Gdy téż ráni proſtégo ſtanu człowiek
30:
Szláchćicá/ którému tákże nie dał przyczyny Szláchćic do rá=
31:
nienia: tymże obyczáiem ná gárdle niech będźie karan.
Zygmunt w Kráko.

32:
A wſzá=
33:
kże to ma bydź rozumiano o ranie ćiężkiéy/ z któréy pochodźi o=
34:
chromienié/ álbo niewładza którégokolwiek członku Szláche=
35:
ckiégo.
36:
Ale ieſli żadna z tákowéy rány nie prziydźie niewła=

strona: 619

Ziemſkiego práwá Kśięgi dźieśiąte o Ránách Szlácheckich.
1:
dność/ álbo tż odćięćié: tedy winą pieniężną wedle ſtárégo
2:
Státutu proſtégo ſtanu czlowiek niech będźie karan.
3:
A gdyby
4:
téż Szláchćic dał przyczynę zábićia álbo ránienia śiebie proſté=
5:
go ſtanu człowiekowi: niech będźie karan chłop wedle ſtárych
6:
Státutów/ któré ſą vczynioné o ránnym álbo zábitym Szlá=
7:
chćicu.
8:
A iżby Sędźia mógł wiedźiéć/ ieſli ieſt dáná álbo nie
9:
dána przyczyná álbo okázya ránienia Szláchćicá: káżdy Szlá=
10:
chćic/ który obwinia chłopá o ránę álbo zábićié/ będźie tego po=
11:
winien dowiéść
12:
ſwą/ y drugich dwu ſobie równych Szláchći=
13:
ców/ ćielſną przyśięgą/ iż to co twiérdźi/ prawdá ieſt: iáſnie to
14:
ſłowy twiérdząc y mieniąc/ iż nie z początku od śiebie vczynio=
15:
négo/ áni z przyczyny przez śię dánéy/ chłop ránił/ álbo zábił.
16:
Ale
17:
ieſli Szláchćic tym obyczáiem tego nie dowiedźie/ nie może
18:
chłopá w kaźń przerzeczoną wdáć. A wſzákże chłop/ który ráni
19:
álbo zábije którymkolwiek ſpoſobem Szláchćicá/ kaźnią w ſtá=
20:
rych Státućiéch opiſáną niech będźie karan:
21:
á ten Státut gdyż
22:
ieſt pęnale/ to ieſt o kárániu ná gárdle/ ſkázuiemy/ áby do trzech
23:
lat tylko był chowan.
24:
Kto ráni przy bytnośći Szláche=
25:
ckiéy, niech mu ręká będzie
26:
przebodziona.
27:
GDy kto przed Rycérſkim człowiekiem miecz álbo kórd
28:
wyymie/ nikogo nie rániwſzy/ niech będźie ná łáſce iego: á ieſli
29:
ráni/ ſkázuiemy/ áby mu ręká iego mogłá bydź/ y ma bydź prze=
30:
bodźiona.
31:
Gdy ſługá zá páná w zwádzie kogo
32:
ráni, nie ma bydz winowan.
33:
VStáwiamy/ iż ile kroćby ſie komu którégokolwiek záwo=
34:
łánia y ſtanu będącému przydáło zwádźić/ á ſługá páná ſwégo
35:
rátuiąc wyiąwſzy miecz álbo kórd kogo ráni/ zá to żadnéy mier=
36:
źiączki od ránnégo álbo przyiaćiół iego niech nie ma.
Káź. Wiel. w Wiſlicy Liſt. Liſt

37:
O RANACH CHŁOPICH.

strona: 620

1:
Powodowéy ſtronie ná rány ábo v=
2:
ćięćie członków nalezy ze dwie=
3:
má świádki dowodzić, choć rok
4:
cáły będzie milczał.
5:
SKárżył ſie Piotr ná Ianá/ iż onégo ochrómił ná cztérzech
6:
pálcách v ręku: czego ſie Ian záprzał/ iż tego nieuczynił. Ale
7:
iż Piotr zá to ochromienié po wyſzćiu roku żądał doſyć vczy=
8:
niénia:
9:
My tedy w tákowéy rzeczy Piotrowi ſámotrzećiému
10:
ſkázuiemy przyśięgę: iż tákowé ochromienié ná pálcach czté=
11:
rzéch miał od Ianá.
Káź. Wiel. w Wiſlicy. Liſt.

12:
Gdy kto ráni kogo broniąc ſwégo
13:
zywotá.
14:
WYrozumieliſmy/ iż Piotr goniąc Máćieiá/ bárzo go ná
15:
vlicy ránił: co Máćiéy do ſądu przywiódł/
Káź. Wiel w Wiſlicy. Liſt.

16:
gdźie ácz zeznał ſie/
17:
iż Máćieiá ránił/ wſzákże powiádał/ iż to zá niewolą przypę=
18:
dzony przez Máćieiá vczynił/ który był piérwéy przedtym Pio=
19:
trá ránił/ czego Piotr chćiał dowiéźdź.
20:
My tedy w tákowéy
21:
mierze ſkázuiemy/ áby dowód Máćieiowi był dopuſczon ná
22:
to: iż gdy Piotr ná vlicy Máćieiá gónił/ ná ten czás ji ránił:
23:
gdy przerzeczony Piotr nie gárdłá ſwégo broniąc/ ále mſcząc
24:
ſie krzywdy ſobie vczynionéy/ bywa vznawan o rány Máćie=
25:
iowi zádáné.
26:
Choć kto kogo śmieiąc ſie, álbo
27:
gráiąc ráni, obrázonému zá rá=
28:
nę niech doſyć vczyni.
29:
BArteldus ſkárżył ſie ná Andrzeiá/ iż go ránił: Andrzéy
30:
wyznał/ iż Bárteldá ránił: ále powiedźiał/ iż niechcąc to vczy=
31:
nił/ ále śmiéchem y żártem/ iáko częſtokroć zwykli przyiaćiele
32:
między ſobą żártowáć.
Káź. Wiel. Liſt.

33:
My tedy vſłyſzawſzy Andrzeiowé ze=
34:
znánié/ y ktemu ſie przypátruiąc/ iż igrá y krotochwilá nie ma ſie
35:
śćiągáć ku iákiému obráżeniu álbo ránieniu: Andrzeiá w táko=
36:
wéy mierze ſkázuiemy/ áby doſyć vczynił Barteldowi zá ránę.

strona: 621

Ziemſkiego práwá Kśięgi dźieśiąte o Ránách chłopich.
1:
O ránie od pſá gdy kto im poſczuie.
Káź. Wiel. w Wiſlicy. Liſt. Támże. Káźimierz w Wiſlicy. Liſt.

2:
DZiwiſz ſkárżył ſie/ iż pies Wálków z podeſczwánia/ y z
3:
przypędzenia Wálkowégo ták go obráźił y vkąśił/ iż z onégo v=
4:
kąſzénia vkázował y twiérdźił ſie chrámáć:
5:
ále Wálko tego po=
6:
ſczwánia/ álbo pśiégo przypędzenia przał. A iż Dźiwiſz bę=
7:
dąc powodem nie mógł tego dowiéźdź: My w tákowéy rze=
8:
czy obiáſniamy/ iż Wálko przez przyśięgę właſną ma ſie oczy=
9:
śćić.
10:
Gdy kto świécę zágáśi, á w tym bę=
11:
dzie ránion ktokolwiek.
12:
DZiwiſz ſkárżył ſie ná Wálká: iż gdy w domu Dźiwiſzo=
13:
wym w wieczór sſtáłá ſie zwádá nieiáko/ Wálko ktemu przy=
14:
ſzedſzy świecę zgáśił:
15:
która gdy byłá zgáſzoná/ Dźiwiſz niewié
16:
áni może wiedźieć/ przez kogo w onéy zwádźie y roſtérku był
17:
ránión: y ácz Wálek znał ſie/ iż świécę zgáśił/ wſzákże zaprzał
18:
by Idźiégo ránił.
19:
My tedy od przerzeczonégo Dźiwiſzá po
20:
wodá wźiąwſzy przyśięgę/ iż w przerzeczonym zágáſzeniu świe
21:
ce/ niewié przez kogo był ránión/ owégo Wálká przerzeczoné=
22:
go/ który zágáſzeniém świéce dał przyczynę ku rániéniu/ ſkázu=
23:
iemy bydź winnym w tym rániéniu.
24:
Kto będzie w zwádzie ránion, do=
25:
puśći ſie winowáycy ku przyśię=
26:
dze twiérdzącému, ze ſie ſam rá=
27:
nił, wywodzić: ále ináczéy powo=
28:
dowi niech będzie dowód przy=
29:
kazan.
30:
SKárżył ſie Piotr ná Ianá/ iż go ránił. Ian ſtale twiér=
31:
dźił/ iż Piotr ſam ſie ránił: y wydawał ſie ná to/ że tego prá=
32:
wem chce dowiéźdź: á my w tákowéy rzeczy tákeſmy rozumie=
33:
li/ że ma bydź to rozdźielono.
34:
Iż ieſli Ian twiérdźi/ iż Piotr
35:
w zwádźie onéy ſam ſie ránił/ tedy Ianowé dowody máią bydź

strona: 622

1:
przypuſczoné. Ale ieſli przez wſzéy zwády y róſtérku Piotr
2:
byłby ránión/ tedy iáko obyczay ieſt ſkázuiemy/ áby przyśięgá
3:
Piotrowi była dopuſczoná.
4:
Rány Szlácheckié potym pod=
5:
wysſzono.
6:
RAny Szlácheckié máią bydź ſowićie płáconé/ to ieſt/ krwá=
7:
wa grzywien dwádźieśćiá: á śina grzywien ſześć/ z winą ſą=
8:
dową:
9:
á obliczna raná znáczna krwáwa/ grzywien trzydźie=
10:
śći: vćięćié pálcá káżdégo trzydźieśći grzywien. Wybićié zę=
11:
bá káżdégo grzywien dwádźieśćiá.
12:
A chromotá wieczna ná
13:
ręce/ nodze y oślepienié oká/ tákże vćięćié noſá ma bydź płáco=
14:
né/ iáko połowicá głowy wedle teráznieyſzéy Conſtituciiéy.
15:
A rána káżda z ruſznice in duplo płácona bydź ma. Daw=
16:
ność o rány ták iáko y o głowę trzy látá bydź ma.
17:
MAZOWECKIE Státuty o ránách, ((lok.)) Ale
18:
do Metryki odłożyć Stát. Mázowiecki, okróm tego
19:
iednégo.
20:
O vbiciu ſzláchćicá w kárczmie.
21:
SZláchćict w kárczmách nie máią bywáć/ gdy im powol
22:
vmyślnégo obcowánia miéwáć/ áni z kmiotkámi wrząd śie=
23:
dźieć/ y piwá pić przyſtoi.
Zygm. III. Liſt.

24:
A ieſliby ſzláchćicowi ták w kár=
25:
czmie vmyſłnie w rządźie z chłopy śiedzącému/ będącému/ y
26:
piiącému przydáło ſie/ żeby przez kmiotká álbo kmiotki vbit/
27:
álbo ránion był.
28:
Tedy o iákążkolwiek ránę/ álbo o wſzelákié
29:
vbićié/ ten to ſzláchćic w kárczmie vbity/ nie ma bydź ſłuchan/
30:
áni ſądzón przez żadny ſąd: wyiąwſzy to/ żeby ſzláchćicy byli w
31:
mieśćie/ w miáſteczku dniá targowégo/ á czáſu roków/ álbo
32:
dla iákiéy innéy potrzeby pilnéy.
33:
A tákiéż gdy ſzláchćicy w
34:
dródze będąc/ wſtąpiliby do kárczmy ná noc álbo ná południé/
35:
tákowi ſzláchćicy przy práwiéch ſwych ſzlácheckich záchowáni/
36:
y wedle nich ſądzeni bydź máią/ iáko práwo ich obmawia.
37:
A
38:
ieſliby ſzláchćic ták w kárczmie vbity do tego ſie nieznał/ żeby
39:
go w kárczmie kmiotek bił/ tedy ón kmiotek z goſpodarzem y
40:
wóytem/ y łáwnikámi/ieſliby w onéy wśi byli/ y inémi kmiot=
41:
kámi/
42:
álbo z piąćią świádków ſámoſzóſt ma ná to dowód
w Except. á zwyczáioch Mázowieckich. Liſt.

43:
v=

strona: 623

Ziemſkiego práwa Kśięgi dźieśiąte o Ránách.
1:
czynić/
2:
iż onégo ſzláchćicá w kárczmie vbił: A gdy to vczyni ón
3:
kmiotek/ od wſzyſtkich win y płacéy onégo bićia/ będźie wolen
4:
ſkutecznie od wſzyſtkiégo.
5:
ZARTOWANIE.
6:
Gdy kto kogo śmieiąc ſie álbo igrá=
7:
iąc ráni, &cae.
8:
BArteldus ſkárżył ſie ná Andrzeiá/ iż go ránił. Andrzéy
9:
wyznał/ iż Bárteldá ránił/ rć. Pátrz wyzſzéy in Titulo, o rá=
10:
nách. ((lok.))
11:
PIES.
12:
O ránie od pſá gdy im kto poſczuie.
13:
Dźiwiſz ſkarżył ſie/ iż pies Wálków z podeſczwánia y przy=
14:
pędzenia Wálkowégo ták go obráźił/ rć. Pátrz wyzſzéy in Ti=
15:
tulo, O ránách. ((lok.))
16:
SWIECA.
17:
Gdy kto świécę zágáśi, á w tym bę=
18:
dzie ránion człowiek.
19:
Dźiwiſz ſkárżył ſie ná Wálká/ iż gdy w domu Dźiwiſzo=
20:
wym w wieczor zſtáłá ſie zwádá/ rć. Pátrz wyzſzéy in Titulo,
21:
O ránach. ((lok.))
22:
MIECZ.
23:
Pátrz Titulo, Stároſtá ((lok.)) Támże y o Ruſznicy ((lok.))
24:
Támże. Titu. Incendiarius: Praedones.
25:
DVELLVM.
26:
O poiedynkowym wyzwániu, wyzſzéy Titulo, Rex. w piérw=
27:
ſzych kśięgách ((lok.)).
Káźimierz w Wiſlicy Liſt. Káź.Wiel.w Wiſlicy Liſt. Támże.

28:
((w. 1-2 t. łać.))
29:
ODPOWIEDZ.
30:
w Láćiń.
31:
Ten Státut obiecuie Król reláxowáć.
32:
OPowiedźiawſzy potym Naiáſnieyſzému Królowi Fer=
33:
dynándowi/ y innym ſtanóm Sląſkim/ krzywdy y ſzkody pod=
34:
dánych náſzych/
35:
ieſli zbóycy po opowiedzeniu tákowym/ od
36:
czyniénia gwałtów y krzywd nie będą ſie ſtrzymawáć/ y zá ſzko
37:
dy vczynioné nie doſyć czynić: Státut który czynić woyny ál=
38:
bo odpowiedźi zákázuie znieśiemy:
39:
y áby nápotym káżdému
40:
wolno było gwałtu gwałtem odpiéráć dopuśćimy/ rć.
41:
Poſtępek práwny iáki ma bydz zá=
42:
chowan przy odpowiedzi, z ob=
43:
iáſnieniém wyzſzych Státutów.
44:
EXpedit Reipub. áby káżdy ſpokoynie żył/ ani ſie ſwych
45:
krzywd priuata authoritate mśćił: ále práwem poſpolitym ſie
46:
kontentował.
Zygmunt. Zyg. III Liſt.

47:
Przeto vſtáwiamy/ gdyby kto ſzláchćicowi ſi=
48:
bie równému odpowiédź poſłał/ á byłby o to legitime conui=
49:
ctus, ma bydź ná zápłacenié ſzkód/ iáko Actor poprzyśięże/ cum
50:
poena centum marcarum ſkazan.
51:
A gdyby kto będąc pozwá-
52:
ny criminaliter. brónić ſie chćiał odpowiedźią/ którąby ante
53:
crimen, miał poſłáć: tedy ſie inákſzą brónić niemoże/ ieno táką/
54:
którąby przez Woźnégo y dwu ſzláchćiców vczynił/
55:
y onę dał
56:
do Kśiąg onégo Grodu/ pod którymby mieſzkał ten/ komu od=
57:
powiedźiał/ wpiſáć perſonáliter: á po wpiſániu do Kśiąg
58:
odpowiedźi tákowéy/ niema przećiwko ſtronie odpowie=
59:
dnik nic violentum poczynáć do ſześći niedźiel.
60:
Alioquim, gdy=

strona: 625

Ziemſkiego práwá Kśięgi dźieśią. o Złupie. ná drodze poſpo.
1:
by ſie odpowiednik ták niezáchował/ tedy mu tákowa odpo=
2:
wiedź nie ma iśdź/ad defenſionem criminis. W czym téż ſcruti=
3:
nium reſpectu temporis z pilnośćią odpráwiáć ſie ma.
4:
Iże ten Státut Scrutinium wſpomina przy odpowiedźi:
5:
tedy ten tytuł Scrutinij zátym iśdź ſłuſznie ma.
6:
SCRVTINIVM.
7:
O Scrutinium znaydźieſz Státuty znieśioné w trzećiéy czę=
8:
śći Práwá Ziemſkiego.
9:
SPOLIVM.
10:
Odwód komu przychodzi, gdy o
11:
złupienié ná dródze poſpolitéy
12:
pozywáia.
13:
MArćin ſkárżył ſie ná Mikołáiá/ iże w targowy dźiéń ná
14:
poſpolitéy dródze ośm ſkótów wźiął mu gwałtownie.
15:
Czego
16:
Mikołay przał/ y vſkarżał ſie/ że nieſpráwiedliwie był od nie=
17:
go oſkárżony/ gdyż tych pieniędzy nie ſtráćił/ áni mu wźięté
18:
były/ chcąc ſie odwiéśdź tylko ſześćią świádków.
19:
A tákże my
20:
w tákowym przypadku ſkázuiemy/ ze dwiemánaśćie świádków
21:
wiáry godnych/ á nie z mniéy/ tákowé oczyśćienié ma bydź.
Káź. Wiel. w Wiſlicy. Liſt.

22:
GWAŁT y MOC.
23:
Rozdźiéláią drudzy té dwie mieyſcá, Vi& Violenter:
24:
Bo więtſza iest enormitas gwałtem bráć, co niż mocą.
25:
A wſzákóż iedné Státuty niemal cituią do obu mieyſc,
26:
okróm tego, gdy in recenti crimine gwałt ſie dźieie.
27:
O
28:
czym w práwie Grodzkim Toruńſki Státut iest ob=
29:
iáſniony.
30:
O płaſczu, y o rzeczy gwałtownie wzię=
31:
téy, choć ſwoiéy.
32:
IEſli kto gwałtem płaſcz ſwóy/ álbo którąkolwiek iną rzecz

strona: 626

1:
właſną ſwą wolą y władzą weźmie/ gdy będźie od niego prá=
2:
wem wyćiągána/ z winą ſześći grzywien/ wróćić ono bę=
3:
dźie powinien.
4:
Ten który gwałt vczyni, ieſli nie bę=
5:
dzie pokonan, iemu odwód przy=
6:
chodzi, gdy ieſt dobréy ſławy.
7:
ABy drógá byłá zámknioná potwarzóm:
Tenże. Támże. Liſt.

8:
Iż ieſli kto dobréy
9:
ſławy do ſądu o którékolwiek gwałty będźie pozwan/ powo=
10:
dowa ſtroná co twiérdźi/ muśi dowiéźdź: ináczéy pozwány
11:
właſną przyśięgą niech ſie odwiedźie.
12:
O vbogim człowieku który bogá=
13:
tégo o gwałt pozywa.
14:
GDy vbogi bogátégo o gwałt pozywa/ bogáty przez świá=
15:
dki ma y może ſie oczyśćić: ináczéy wedle wielkośći gwałtu
16:
ma bydź winą ſłuſzną karan.
17:
Domowy gwałt. Pátrz Titulo, Náſzćié domowé.
18:
Gwałt v ſądu. Titulo, Sądy.
19:
Gwałt pánnie. Titulo, Pánná.
20:
Gwałt ná dródze. Tit. Drógá. Tákże przy pobrániu śiáná.
21:
Gwałt w Kárczmách, goſpodách. Tit. Pabulum.
22:
Gwałt Zydowi. Titulo, Zydowie.
23:
Gwałt czyniąc komu ſtoiący z kim
24:
w práwie: Formá pozwu.
25:
IZe ty ſtoiąc zemną w piérwſzym pozwie/ o téſz dobrá ál=
26:
bo o tenże gwałt: y nieſkończywſzy zemną práwá ná tenże
27:
piérwſzy pozew.
Tenże. Liſt. Zwyczáy źiem. Krá. Liſt.

28:
A to práwi może vczynić ſwobodnie/ ilekroć=
29:
by w tychże dobrách gwałtby kto nowy vczynił/ nieſkończyw=
30:
ſzy piérwſzych pozwów/ áni práwá ſkończywſzy o téſz dobrá: A
31:
to bez ſzkody kauzy/ y piérwſzych pozwów onych.
32:
WIĘZIENIE
33:
Zé więźienié ſześćdźieśiąt grzywien winy, iáko y zá głowę płá=
34:
cono zá ſtárégo świátá zá Káźimiérzá.

strona: 627

Zemſkiego práwá Kśięgi dźieśiąte o Więźieniu.
1:
Pátrzáć tego Státutu. vide & correcturam iuris. vide & Ti=
2:
tulo, WIęZIENIE in Digeſto.
3:
Pátrz y Titulo, Nobilis. ((lok.))
4:
Gdyby Stároſtá pod oblikiem vrzę=
5:
du Szláchćicá w więzienié wziął,
6:
tyle dwoie ſam ma śiedzieć:
7:
Ták=
8:
ze gdyby ſzláchćic ſzláchćicá ſwą
9:
władzą poymał, 100. grzywien iáko
10:
zá głowę było niedawno, y rok śie=
11:
dzieć ná dnie y tyle troie, & caet.
12:
y Proces o to.
13:
GDyby Szláchćic Szláchćicá vmyſlnie gwałtem poymał/
14:
y do więźienia priuata authoritate wźiął/ ma bydź karan winą
15:
ſtá y dwudźieſtu grzywien:
Zygm. III. Liſt.

16:
y ma śiedźieć ná dnie w wieży rok
17:
pro poena publica, iż ſobie równégo poymał y niewolił: y zno=
18:
wu ma tyle troie śiedźieć/ iáko go długo w więźieniu trzymał/
19:
ſub poena infamiae,
20:
á nád to ieſcze ſzkody powinien odłożyć/ ná
21:
któré Aktor przyśięże/ y rány ieſliby iákié miáł według práwá
22:
zapłáćić/ o co ſąd Ziemſki ma ex ſcrutinio vznáwáć:
23:
á mimo
24:
to y wyſwobodzenié z więźienia tákiégo wolno káżdému po=
25:
winnému/ álbo przyiaćielowi/ tákże pánu o ſługę/ y ſłudze o
26:
páná pozywáć/ ná Roki Grodzkié peremptotie.
27:
ná których ma
28:
Stároſtá ſkázáć eliberationem onégo więźionégo/ ſub poena
29:
bannitionis, citrá quamuis appellationem & proſequutionem
30:
ipſius, od tego któryby dekretowi doſyć czynić niechćiał/
31:
á do
32:
téy eliberáciiéy Stároſtá ma deputowáć vrząd ſwóy y z Wo=
33:
źnym: wyymuiąc z tego ſługę/ iáwnégo złodźieiá/ álbo zdray=
34:
cę/ którégo wolno záwſze poymáć.
35:
Tóż ſie y ná Stároſtę
36:
śćiągáć ma/ gdyby kogo ſub praetextu officij poymał/ excepto
37:
iure victo, & recenti crimine.
Trzebáby elucidáciiéy.

38:
VMARLI.
39:
Aktor gdy pozwány vmrze, nim
40:
rok y ſześć niedziél wynidzie,
41:
ma odnowić kauzę.
42:
A Ieſliby ſtroná máiąc ſpráwę/ záwieſzoną przed którym=
43:
kolwiek ſądem/ vmárłáby między czáſem Roków/ álbo téż y
44:
w ten dźiéń/ kiedy oná áktcia miáłá bydź ſądzoná.
w Łać. Liſt. wierſz.

45:
Tedy ſtro
46:
ná przećiwna/ to ieſt Aktor/ álbo pozwána/ nie ma poſtępo=
47:
wáć w onéy áktciiéy dla śmierći ſtrony ſwéy/ ná tych Rocéch
48:
y przed ſądem/ kędy byłá záwiſłá/ áżby przypozew vprzédźił
49:
przećiwko potomkóm zmárłégo/ wedle zwyczáiu źiemie.
50:
A
51:
ieſliby w tákim przypadku pilnował roku/ álbo popiérał ſprá=
52:
wę przećiw vmárłému/ tedy to ſtronę popiéráiącą nie ma
53:
wſpomoc. bo to będźie/ iákoby cum laruis luctari, to ieſt z v=
54:
márłémi ſie wádźić.
55:
IAKO po śmierći oycá przypozywáią. Formá po=
56:
zwu w Polſkim Státućie ((lok.)) to iest, którégo
57:
mu ieſcze nieprzypadł był Rok.
Stá. Zwyc. Krá. źiem. wyſzéy Titul.Vmárli.

58:
Formá druga pozwu po śmierći w kroczywſzy w práwo, ál=
59:
bo nápiſawſzy Rok, albo zdawſzy pozwánégo gdyby v=
60:
márł. w Polſkim List ((lok.)) A w Láćińſkim ((lok.))
61:
POGRZEB.
62:
Vmárłych ćiáłá pogrzebioné, w po=
63:
koiu máią bydz.
64:
Co pokázuią oné ſłowá Státutu Zwyczáiu Krákowſkiégo
65:
Cum laruis luctari.
66:
Item, wſzyſtkié formy boże/ álbo Kośćioły/ we wſzyſtkich ich
67:
práwiéch/ ſwobodách/ wolnośćiách/ gránicách/ rozdźiałách ſtá
68:
rych/ których zá czáſów świętych przodków náſzych Królów
69:
Polſkich/ y Kśiążąt vżywáli/ chcemy wcále záchowáć.
70:
Titulo, Kośćiół. wysſzéy w wtórych kśięgach ((lok.))
71:
O Cméntarzách Zydowſkich.

strona: 629

Ziemſkiego práwá Kśięgi dźieśiąte o wienie y o poſágu.
1:
ITem/ Ieſliby Krześćiánin cmentarz ich którymkolwiek
2:
ſpoſobem pſował/ álbo náſzedł: chcemy áby wedle zwyczáiu
3:
źiemie náſzéy/ y według praw ćiężko áby był karan/ y wſzyſtkié
4:
iego dobrá do náſzéy komory były ſpieniężoné/iákóżkolwiekby
5:
były názywáné.
6:
Item, pátrzyć Confęderá. Krákow. źiemie po śmierći Stephaná.
7:
CAPVT III.
8:
DE CONVBIIS,
9:
Z ſtrony trzećiego przykazánia wtorey Tablice
10:
Dekálogu:
11:
NIECVDZOŁOZ.
12:
ZONA.
13:
Zoná męzowi ſwému niech nic nie
14:
zápiſuie bez przyiaćiół.
15:
ZOná mężowi ſwému niech nic nie zápiſuie/ okróm przy=
16:
zwolenia przyiaćiół: á ieſli co zápiſze/ to niech nic nie waży.
17:
A ieſli ten mąz oddala dobrá poſágo=
18:
wi y opráwie iéy podległé: zoná ma
19:
ze dwiemá przyiaćioły zſtrony oy=
20:
cá zezwolić, ieſliby wazno miáło bydz.
Zwyczay źiem. Krá. Liſt.Zygmunt w Piotrk. Liſt.

21:
IEſliby ten/ który przedáie/ miał żonę/ któréy opráwá śćią=
22:
gáłáby ſie ná tákowé dobrá przedáné: tedy będźie poſtáwioné
23:
przez mężá v kśiąg/ y zezwoleniém przyiaćiół z ſtrony oycow=
24:
ſkiéy/ namniéy dwu zwoli ná tákowy zapis/ ile ku opráwie ſwéy.
25:
O tymze.
26:
A Ieſliby ten który przedáie obowiązałby/ álbo którym=
27:
kolwiek innym obyczáiem zápiſował/ álbo oddalał dobrá
28:
ſwoie/ á miałby żonę/ tedy tá będźie winná z przyiaćiołmi ſwé=
29:
mi/ namniéy dwiemá/ z pokolenia oyczyſtégo krewnych zezwo=
30:
lić ná tákowy zapis.
31:
A to z ſtrony iéy opráwy.
32:
Wdowá wypoſázona co wezmie,
33:
ieſli zá drugiégo póydzie z ſtro=
34:
ny páráfárnália.
Zygmunt w Kráko. Káź. Wiel. w Wiſlicy Liſt.

35:
VStáwiamy/ iż gdy mąż vmrze/ żoná przy datku y przy
36:
poſagu/ y przy káżdych innych rzeczách z wypráwą wnieśio=
37:
nych/ iáko w pieniądzách/ w perléch/ w kámięniách/ y ſzáćiéch/
38:
któré zoſtáną/ ma zoſtáć:
39:
á gdy oná vmrze/ ná potomſtwo (ie=
40:
ſli ie będźie miáłá) wſzyſtkié dobrá przerzeczoné niech przypá=
41:
dną. Która to białogłowá máiąc potomſtwo/ ieſli innégo
42:
mężá weźmie/ álbo zechce wźiąć/ tedy ſkázuiemy/
43:
iż tylko ná o=
44:
no potomſtwo wſzyſtkié dobrá oycowſkié cále z drugą częśćią/
45:
która ná nie z dźiału przynależéć będźie/ wſzyſtkich dóbr máćie=
46:
rzyńſkich/ w którychkolwiek dobrách ſą/ przez wſzelákiégo ſpo=
47:
ru niech przypádną.
48:
A z drugą oſtátnią dóbr ſwych częśćią/
49:
mężá niech weźmie/ wedle woléy ſwéy.
50:
MACIERZYSTE DOBRA.
51:
Dzieći gdy im mátká vmrze, máćierzy=
52:
zny od oycá nie máią ſie vpomináć.
53:
Z Poſpolitégo zwyczáiu w króleſtwie náſzym zwykło bydź
54:
chowano: iż gdy mátká vmrze/ dźieći wſzyſtkich dóbr od oycá
55:
ſwégo biorą połowicę/ zá część y dźiedźictwo máćierzyſté:
Káźimierz w Wiſlicy Liſt.

56:
dla
57:
czego częſtokroć tákowi ſynowie w młodych lećiéch będący
58:
nieumieiąc rzeczóm áni mogąc rádźić/ ták wźięté dźiedźictwo
59:
zwykli márnie tráwić/ wydáwáć/ y rozpráſzáć:
60:
oycu téż zá iego
61:
miłość y dobródźieyſtwo okázuiąc ſie niewdźięcznémi/ y przy=
62:
pędzáią go częſtokroć ku niedoſtátkowi: á ták z obu ſtrón czu=
63:
ią ſzkódy y niepożytki.

strona: 631

Ziemſkiego práwá Kśięgi dźieśią. o Máćierzyſtych dobrách.
1:
Dla tego zdáło ſie zá rzecz ſpráwiedliwą nam y náſzému Rycérzſtwu: áby gdy mátká vmrze. ſyno=
2:
wie niemogli ſie od oycá vpomináć dóbr y dźiedźictwá w téy
3:
częśći/ która po mátce ná nie ſpádnie/ dotąd/ áżby drugą żonę
4:
poiął.
5:
Chybá iżby w tym czáśie iáko vtrátcá ſławy ſwéy do=
6:
brá y dźiedźictwá oné ſpólné nieſłuſznie rozpraſzał.
7:
O dziećiach którym mátká vmrze;
8:
á máią oycá y dobrá máćierzyſté.
9:
W Niektóréy Conſtituciiéy przodká náſzégo ieſt to vſtáwio
10:
no/ która poczyna ſie/ Z poſpolitégo zwyczáiu/ rć. iż gdy mát=
11:
ká vmrze dźiećióm/ á oyćiec chce inną poiąć/ tedy dźieći będą
12:
mogły vpomináć ſie częśći máćierzyſtéy.
13:
A ták my obaczáiąc
14:
w téy Conſtituciiéy/ iż oyćiec dla niewdźięcznośći ſynowſkiéy
15:
mizernie ſtanu ſwégo. od potomſtwá w brániu tákowéy czę=
16:
śći dóbr ćiérpiał:
17:
á iż częſtokroć ſynowie ku niedoſtátku przy=
18:
chodząc záś ſie do oycá wrácáli: który pómniąc onę przeſzłą nie
19:
wdźięczność/ pomágáć im zániedbawał y niechćiał/ zkąd mie=
20:
dzy oboią ſtroną gniéw y nielubość wczynáłá ſie.
21:
My tedy
22:
tym złym rzeczóm chcąc zábieżeć/ ná ten czás vſtáwiamy: iż oy=
23:
ćiec máiąc ſyny/ gdy po mátce ich drugą żonę póymie/ nie bę=
24:
dźie powinien (wyiąwſzy żeby ſam chćiał) przerzeczonym ſy=
25:
nóm ſwym częśći dźiedźicznéy náznáczyć/
26:
gdyby tylko rozpróſz=
27:
cą dóbr nie był/ ále áż do śmierći ſwéy w dobrách dźiedźicz=
28:
nych którychkolwiek pánowáć y mieſzkáć będźie mógł/
Włádiſ. Iágełło w Kráko. y w Wár. Liſt.

29:
názná=
30:
czywſzy tylko ſynóm ſwym przerzeczonym część/ którą po mát=
31:
ce ich względem poſagu álbo małżeńſtwá wźiął y podnióſł. ((do w. 30. t. łać.))
32:
Aliás tenże Státut naydźieſz w Połſkim ad verbum ((lok.))
33:
WIANO PRZYWIANEK.
34:
Poſági nie zápiſáné, nikczemné ſą.
35:
CHcąc ſkáźić zwyczay nie żeby poſpolity/ ále w pewnych
36:
źiemiách záchowány o poſágách białychgłów nie zápiſánych:
37:
których poſagów niektóré oſoby po białychgłowách nie pło=
38:
dnych práwem dochodźiły/ tylko dowodząc świádkámi. nie
39:
máiąc ná to żadnych zapiſów y opráwy z kśiąg: vſtáwiamy/
40:
iż od tych czáſów poſag/ który nie będźie przed námi álbo w
41:
kśięgách/ álbo w Aktćiech zápiſan/ álbo iáko wedle porządku
42:
práwá y ſtárégo zwyczáiu opráwión/ nie ma bydź żadnéy mo=
43:
cy áni władze.
44:
Nie wypoſázonéy białéygłowie trzy=
45:
dzieśći grzywien bywáią płáconé.
46:
GDy kto ſobie weźmie w małżeńſtwo Pánnę álbo dźiéw=
47:
kę á vmrze nie opráwiſzy iéy nic:
48:
tedy tákowa żoná weźmie
49:
zá wiéniec trzydźieśći grzywien: álbo dźierżenié tám będźie
50:
miáłá/ gdźie ieſt trzy grzywny dochodu/ ták długo/ poki iéy
51:
nie zápłácą wieńcá.
52:
Która to wdowánie będźie powinná
53:
wyiecháć z dóbr/ w których iéy mąż odumárł/ áż iéy będą dáné
54:
trzydźieśći grzywien zá wiáno/ álbo áż trzy grzywny docho=
55:
du/ álbo czynſzu náznáczą iéy potomkowie mężowi.
Ian Olbr. w Piotrk. Liſt. - Zwyczáy ziem. Krá. Liſt. - Zygmunt w Piotrk. Liſt.

56:
Zbiezeniém y wyſtępki męzowémi,
57:
poſag y opráwá zeniná nie bywa
58:
zgwałcona áni náruſzona.
59:
A Ieſliby kto w czym innym dobrá któréżkolwiek z dekretu
60:
práwnégo doſzedłby: w których dobrách żoná tegóż práwem
61:
pokonánégo opráwęby miáłá poſáżną: táką opráwę chcemy
62:
áby trwáłá nie náruſzona.
63:
A tákowy práwem przekonány zá
64:
gołotę ma bydź poczytan/y práwem/ któré ieſt ná gołoty vczy=
65:
nioné/máią ná nim dochodźić: á to ieſliby z przygody Exeku=
66:
ciiéy rzeczy oſądzonéy ſie ſprzećiwiał.

strona: 633

Ziemſkiego práwá Kśięgi dźieśiąte o Poſágu.
1:
Táki drugi Státut w Polſkim Liſt 280.
2:
O tymże Conſtitucia 1588. List ((lok.)) Przewód práwny.
3:
Okolo vpominánia ſie poſágu, gdy
4:
zoná álbo mąz piérwéy vmrze.
5:
OKoło płácenia poſágu który zá żywotá żenie był zápiſan/
6:
po śmierći iéy w wątpliwośći były do tego czáſu ze dwu przy=
7:
czyn.
Alexander w Rádom. Liſt.

8:
Piérwſza przyczynátá byłá/ iż po śmierći żeninéy v mężá
9:
krewnym iéy proſzącym y vpomináiącym ſie zápłácenia poſa=
10:
gu/ niektórzy rozumieli/ iákoby im miáło bydź przyſądzoné
11:
dźierżenié dóbr onych/
12:
ná których żywiącéy żenie było opráwio=
13:
no/ któré zá żywotá mąż dźierżał. Druga przyczyná tego by=
14:
łá: iż gdy żóná po mężu przed nią vmárłym ſámá potym vmár=
15:
łá/ y w dźierżeniu poſágu y opráwy/ áż do ſkończenia żywotá
16:
byłá:
17:
po śmierći tákowéy wdowy krewni téy białéygłowy v=
18:
márłéy w wdowim ſtanie/ prośili o zápłácenié poſágu/ gdźie
19:
niektórzy wótowáli/ żeby krewni przerzeczonéy białéygłowy v=
20:
márłéy w wdowim ſtanie/ zápłácenia poſágu práwem docho=
21:
dźili:
22:
á niektórzy ſkazowáli/ áby krewni w poſseſsiiéy byli zá=
23:
chowáni. Dla tego my z Rádámi y z Poſły źiem tákowé wąt=
24:
pliwośći odpráwuiemy ſkázuiąc/ áby to ná wieki trwáło:
25:
Iz
26:
gdy białagłowá piérwéy vmrze máiąc wiáná y przywianku o=
27:
práwę/ poſag od mężá żywiącégo przez pośrzodek práwny ma
28:
bydź wyćiągan:
29:
którégo małżonká ſkázuiemy/ áby ták był w v=
30:
żywániu dźierżenia dóbr/ ná których żenie ſwéy żywiącéy oprá=
31:
wę vczynił/ iáko kiedy ich vżywał y oné dźierżał/ gdy żoná iego
32:
żywá byłá:
33:
o któré wſzyſtkié rzeczy opráwioné powinowátym
34:
ſwéy żenié/ gdy ſie poſágu będą vpomináć/ práwem będźie od
35:
powiádał. Ale gdy piérwéy mąż vmrze/
36:
tedy ieſli żoná po
37:
śmierći iego dźierżáłá áż do ſkończenia żywotá ſwégo dobrá
38:
przez niegdy żywégo mężá ſwégo opráwioné:
39:
kiedykolwiek
40:
oná białagłowá po śmierći mężá ſwégo vmrze będąc dźierża=
41:
wcą opráwy ſwéy/ ták będźie powinné dźierżenié dóbr oprá=
42:
wionych krewnym vmárłéy onéy białeygłowy/ iáko kiedy bia=
43:
łogłowá wdową będąc oné dźierżáłá.
44:
Któré dźierżenié vſtá=
45:
wiamy/ áby przez wſzelkiégo práwnégo poſtępku/ iedno tylko
46:
dowiedźiawſzy ſie o opráwnym práwie/ y o dźierżeniu/ któré
47:
miáłá do żywotá ſwégo oná białagłowá przez Stároſtę miey=

strona: 634

1:
ſcá áby było dáné dźierżenié tym/ którym ieſt powinné wróce=
2:
nié poſágu.
3:
FORMA wiáná y przywiánku iáka ieſt/ ((lok.)) w Láć.
4:
FORMA ceſsionis y dożywoćia. w Láć. ((lok.)) Ale y opi=
5:
ſánié tego vſtąpienia dożywoćia, iáko y Venditionis. ((lok.))
Zygmunt w Piotrk. Liſt.

6:
O białych głowách, któré wtóry raz
7:
zá mąz idą: y około odkupná dóbr,
8:
ná których przywianek ieſt:
9:
IAko rychło białagłowá ſtan ſwóy wdowiprzez drugié zá
10:
mąż ſzćié zgwałći:
Zygmunt w Piotrk. Liſt.

11:
chcemy/ áby tákowa mogłá bydź pozwána/
12:
álbo do ſądu Ziemſkiégo/ álbo ná piérwſzé álbo blizſzé położe=
13:
nié kśiąg: á tákowa wdowá pozwána gdy ná piérwſzym roku
14:
nieſtánie/ niech zápłáći winę niepoſłuſzeńſtwá ſtronie y ſądo=
15:
wi:
16:
á ná wtórym roku iáko záwitym będźie powinna pozwá=
17:
na z liſty opráwy ſwéy práwnie ſtánąć ku brániu pieniędzy od
18:
ſtrony/ którá ią wykupuie/ któré ſą w liśćiéch opráwy wyrá=
19:
żoné:
20:
y
21:
zſtępić z dóbr onych wykupionych ſtronie/ która ią wy=
22:
kupuie/ dáiąc záśię onému/ który ią wykupuie/ pewné rękóy=
23:
mie dobrze ośiádłé ſzláchćice/ w ten obyczay:
24:
Iż gdy oná vmrze/
25:
przywianek piérwſzégo mężá zmárłégo przypádnie/ álbo lepiéy
26:
wróći ſie potomkóm pierwſzégo meżá. A ieſli tákowa biała=
27:
głowá pozwána ná wtórym roku nie ſtánie/
28:
tedy ſąd onému/
29:
który odkupuie/ da onéy dobrá opráwné w dźierżenié/ á pienią=
30:
dze/ któré należą ku wykupnu/ wedle zámknienia w ſobie zapi=
31:
ſu opráwnégo w Káncelláriiéy źiemſkiéy/
32:
będźie chował do tąd/
33:
áż oná páni/ która ma przywianek/ do ſądu záśię przyſzedſzy
34:
pewné záśię rękóymie o wrócéniu przywianku bliſkim piérw=
35:
ſzégo mężá obyczáiem wyśſzéy nápiſánym ſtáwi/
36:
obwieſczáiąc
37:
pozwem piſánym onégo/ który ią wykupuie/ y przyzywáiąc go
38:
do tegóż ſądu/ iż chce bráć pieniądze poſágu y przywiánku prze=
39:
rzeczonégo/ y przyiąć od niéy przerzeczoné rękoymie około przy=
40:
wiánku námięnionégo/ iż będźie wrócon po śmierći iéy.

strona: 635

Ziemſkiego práwá Kśięgi dzieśiąte o Poſáżeniu śioſtr.
1:
Około poſazenia śióſtr, poſzle=
2:
dniéyſza ordinácia.
3:
ZWykło czynić wątpliwość poſáżenié śióſtr/ których oy=
4:
cowie odumiéráią/ nie znáczywſzy im poſágu:
5:
przetóż poſtá=
6:
nawiamy/ áby śioſtróm/ którymby oycowe zapiſem/ álbo
7:
przykłádem wypoſáżenia któréy dźiéwki zá żywotá ſwégo po=
8:
ſágu nie náznáczyli/
9:
bráćia piérwéy niż rok po śmierći oycow=
10:
ſkiéy wynidźie/ byli powinni według rády y zdánia powin=
11:
nych blizſzych dwu po oycu/ á dwu po mátce/ náznáczyć poſá=
12:
gi według zdánia y ſumnieniá ſwégo.
13:
A táki poſag/ nadáléy
14:
do roku po ſzćiu zá mąż ma iéy bydź przez bráćią oddány/ ábo
15:
część wpoſágu wydźielona. A zwłaſczá gdy zá mąż póydźie/
16:
zprzyzwoleniém bráćiéy/ ábo inſzych powinnych.
17:
A bráćia będą
18:
powinni po śmierći oycowskiéy w domu vczćiwé wychowánié
19:
śioſtrom dáwáć/ o co wſzyſtko forum w Grodźiecoram officio
20:
náznáczamy.
Zygm. III. Liſt.

21:
Pánná, ieſli bráćią rodzoną, álbo
22:
ſtryieczną ma: iákim ſpoſobem
23:
ma im dozyczyć dziedzictwá oy
24:
czyſtégo.
Káź. Wiel. w Wiſlicy. Liſt.

25:
VStáwiamy/ iż gdy która pánienká będźie dawáná zá mąż/
26:
w poſágu álbo w dárze pieniężnym niech ma dósyc: który iéy
27:
będźie przy przyiaćieléch náznáczon: ále dobrá dźiedźiczné przed
28:
Máieſtatem Kto. Ieo M: máią iéy bydź náznáczoné.
29:
Téż v=
30:
ſtáwiamy/ iż gdy który z Rycérſtwá álbo zſzláchty vmrze/ máiąc
31:
ſyny ábo dźiéwki: tedy dźiéwki przez bráćią zá mąż máią bydź dá=
32:
né náznáczywſzy im zwykłym zwyczáiem poſag.
33:
A ieſli nie będźie
34:
miał ſynów/ ále tylko dźiéwki/ tedy ná dźiéwki wſzytká máię=
35:
tność oycowſka niech ſpádnie. A ieſli bráćia ſtryieczni tákowé
36:
dźiedźictwá zechcą otrzymáć: Rycérſtwo wedle ich ſumnienia
37:
przerzeczoné dźiedźictwá niech ſzácuią:
38:
á oddánia ſzácunku tá=
39:
kowégo przerzeczeni bráćia ſtryieczni ſioſtrom w roku goto=
40:
wémi peniądzmi wedle tego/ iáko dźiedźictwá ich będą ſzáco=
41:
wáné/ ſą powinni zápłáćić.
42:
Którzy ieſli w iednym roku tego

strona: 636

1:
zániedbáią vczynić: tedy dźiewki dźiedźiczné dobrá ná wieki
2:
będą mieć y dźierżeć.
3:
Pátrzáć in primo praecepto tychże Státutów.
4:
Tám dáie wolność y pozwala: będźieli chćiáłá, á będźieli ſie im
5:
podobáło mogą przedáć. wysſzéy, Tit. Dźiéwki dźiedźiczą. ((lok.))
6:
Támże káſſuie Státut Káźimiérzów Iágełło, o niedźiedźicze=
7:
niu dźiéwek: Bo ſam z Iádwigą Królową chćiał dźiedźicem bydź.
8:
POSSESSIAE, y dobrá/ y pieniądze dotalitij nomine, Kán
9:
cellária Ziemſka trzyma áże do obręczenia. Poſag tráći, któ=
10:
ra raptori zezwala. Titulo, Virgo.((do w. 12 t. łać.))
Titulo Przywiánek.

11:
Ná dobrách poſáznych, y w prze=
12:
zyſkách wziętych Praeſcriptia
13:
nie idzie.
14:
Dobrá w poſágu záwiedźioné y zápiſáné/ tákże ex decreto
15:
w przezyſkách per intromiſsionem wźięté y dźierżáné/
16:
nie mo=
17:
gą ſie w Práwo dźiedźiczné wieczné praeſcriptione terreſtri,
18:
etiam longiſsimi temporis, obrácáć/ ále záwżdy ſą ná ſkupie:
19:
tákże dobra in vim reemptionis, alias ná wyderkauf zápiſané. ((do w. 24 t. łać.))
20:
O pániách wiánnych, y o śioſtrách
21:
iureuictorum.
22:
SIoſtry/ ćiotki nie wypoſáżoné/ któréby zá mężem były/ któréby bráćia/ álbo brátankowie zádłużeni do kredi=
23:
torów vtráćili/
24:
máią bydź przez té kreditory ábo poſſeſsori dóbr
25:
competenter wedle zwyczáiu y práwá teraz opiſánégo/ wypo=
26:
ſáżoné: w czym wſzytkim dilácia ná ewiktorá iśdź niema kredi=
27:
torowi: ále mu cále práwo z ewiktorem o obronę zoſtawáć będźie.

strona: 637

Ziemſkiego práwá Kśięgi dźieśią. o Dożywo. żeninym.
1:
A któréby ieſcze zá mąż nie ſzły/ tedy w rok po ſzćiu zá
2:
mąż dáć im poſag máią: wſzákże poſági zápiſáné ſwą drógą
3:
iśdź máią.
4:
Prowizia Pánny do ſzćia zá mąż/ z częśći iéy na=
5:
leżącéy/ cále zoſtáwáć ma/ którą wſzyſcy poſseſsorowie dóbr
6:
onych dawáć máią/ opátrzywſzy ią mieſzkániem w onych do=
7:
brách wedle iéy kondiciiéy:
8:
wſzákóż wolno iéy będźie indźiéy
9:
według zdánia przyiaćiół mieſzkáć/ ſalua ipſius prouiſione. Pá=
10:
nié wienné/ któréby ná dobrách per iureuictum vtráconych/
11:
piérwſzą opráwę y poſseſsią ich miáły/ niż kreditorów práwo:
12:
gdyż wedle práwá opráwy nie podlégáią przezyſkóm ná mężu
13:
odźierżánym/ máią zoſtáć w poſseſsiiéy opráwy ſwéy: wſzák=
14:
że gdyby táká vmárłá/ ſukceſsorowie onégo wiáná ſą ná ſku=
15:
pie v kreditorów.
16:
Tóż ſie ma rozumieć/ gdźieby po śmierći
17:
mężowéy ſzłá zá drugiégo mężá/ że ma bydź ná ſkupie od tychże
18:
kreditorów/ záręczywſzy im przywiánek.
19:
Przewody práwá dożywoćióm nie ſzkodzą. ((lok.))
20:
WIENIEC.
21:
Zá Wieniec kontentácia młodéy Pániéy. ((lok.))
22:
DOZYWOCIE, REFOR=
23:
MATIO.
24:
Właſnośći dozywoćia małzonków zo=
25:
bopólnégo: z formy zapiſowéy ile ku
26:
wyrozumieniu nátury tákich zapiſów.
Zygmunt w Piotrk. Liſt.

27:
SToiąc oblicznie przed ſądem ſzláchetny N. ztąd á ztąd/ y
28:
tákże ſzláchetna N. małżonkowie zdrowi ná vmyśle y ná ćiele:
29:
vżywſzy przyiaćielſkiéy rády iáwnie y miánowićie wyználi
30:
Iż
31:
wſzyſtkich dóbr ſwych dźiedźicznych y zaſtáwnych/ ruchómych
32:
y nieruchómych/ któré teraz máią y potym mieć będą zobopól=
33:
nie y ſpółecznie/ rć. A po śmierći przerzeczoné dobrá ná po=
34:
tomki przerzeczonych ſie wrócą cále/ rć.
35:
Oſtátek téy Formy naydźieſz w drugiéy częśći Metryki, zkąd
36:
cále będźieſz mógł wypełnić list. Ale y Titulo, Wiáno, Przywia=
37:
nek. śiłá znaydźieſz okolicznośći do tego należących.
38:
((od w.1 do 9 t. łać.))
39:
ROZWODY.
40:
DO ſądu Duchownégo należéć ma ſpráwá tá rozwodu:
41:
A wſzákóż vznawánié o woynie/ y o zapiſách Przywianków/
42:
między perſonámi przez rozwód rozdźielonémi/ do królewſkié=
43:
go Máieſtatu wedle dawnégo zwyczáiu/ ma bydź odſyłano.
44:
O tym więcéy znaydźieſz Titu. Arcybiſkup ((lok.)) y iuriſ=
45:
ditio ſpiritualium, y Artykuły któré oni ſądzą: między któ=
46:
rémi Artykuły y o káznodźieiách maſz. Item, Titulo,
47:
Hęretyk. ((lok.))
48:
Abowiém kędy mówi, że máią ſądźić práwo o śiedm Sákrá=
49:
mentach, tám y Małżeńſtwo ſie zámyka, y rozwód. bo y
50:
Małżeńſtwo między Sákrámenty ſie liczy.
51:
Item, Titulo, Duchowni. ((lok.))
52:
Stephan Król, przyczyny rozwodu
53:
ſwym przykłádem okazał y opiſał.
54:
A Iż ná Małżeńſtwie náſzym wiele Rzeczypo. należy: te=
55:
dy obiecuiemy y przyrzékamy/
56:
zá ſię y zá potomki náſzé Króle
57:
Polſkié/ nigdy nic nie ſtánowić/ áni przed ſię bráć około Mał=
58:
żeńſtw náſzych/ mimo wiádomość y przyzwolenié Rad Ko=
59:
ronnych oboygá narodu.
60:
A okróm tákowych przyczyn/ któré piſmem y ſłowem Bo=
61:
żym ſą wyráżoné/ żadnych okáziy do niemieſzkánia powinnégo

strona: 639

Ziemſkiego práwá Kśięgi dzieśiąte o Poſáżeniu wdowy.
1:
w małżeńſtwie/ álbo do rozwodu ſzukáć ſobie nie będźiemy.
2:
Dla rozwodu żona nietráći poſágu. Tákże dla bánniciiéy mężá.
3:
WDOWA.
4:
Káżda Wdowá, po śmierći mężá, bierze ruchomé rzeczy, w pie=
5:
niądzách y w perłách. ((lok.))
6:
Ale po śmierći iéy záśię to ná dźie
7:
dźice ſpada. ((lok.)) A mężá iéy wolno wźiąć według ſwéy wo=
8:
léy. bo iuż nie ták do przyiaćiół obowiążáná. ((lok.))
9:
Ieſli po=
10:
wtóré za mąż idźie, dobrá máćierzyſté z ſobą bierze, ((lok.))
11:
Ale konie rośleyſzé, zbroie, y ſtádá, dźiatki od blizſzych krewnych.
12:
((lok.))
13:
Ale ten Státut poniekąd káſſowány iest Státutem o O=
14:
piekunách, którzy winni liczbę czynić doſtátecznieyſzą, teraz pátrz
15:
Titulo, Opiekun.
16:
Páráfárnália żenie zoſtáwić winno.((lok.))
17:
Wdowie pręſcriptia dawnośći do ſześći lat idźie. ((lok.))
18:
Wdowá wypoſáſzona co wezmie,
19:
ieſli zá drugiégo póydzie.
20:
VStáwiamy/ iż gdy mąż vmrze/ żoná przy dáru y przy po=
21:
ſágu/ y przy kożdych innych rzeczach z wypráwą wnieśionych/
22:
iáko w pieniądzách/ w perléch/ w kámieniach y ſzáćiéch/ któré
23:
zoſtáną/ ma zoſtáć:
24:
á gdy oná vmrze/ ná potomſtwo (ieſli ie
25:
będźie miáłá) wſzyſtki dobrá przerzeczoné niech przypádną.
26:
Która to białagłowá máiąc potomſtwo/ ieſli innégo mężá
27:
weźmie álbo zechce wźiąć/
28:
tedy ſkázuiemy/ iż tylko ná ono po=
29:
tomſtwo wſzyſtki dobrá oycowſkié cále z drugą częśćią/ która
30:
ná nié z dźiału przynależéć będźie/ wſzyſtkich dóbr máćierzyń=
31:
ſkich/ w którychkolwiek dobrách ſą/ przez wſzelákiégo ſporu
32:
niech przypádną:
33:
á z drugą oſtátnią dóbr ſwych częśćią/ mężá
34:
niech weźmie wedle woléy ſwéy.
35:
Wdowá poſágu y opráwy tylko
36:
niech vzywa.
Káź. Wiel. w Wiſlicy. Liſt. - Iágełło w Kráko. Liſt.

37:
DLa ſkáżenia ſzkodliwégo zwyczáiu/ który do tych czáſów
38:
między poddánémi náſzémi tylko z poſpolitégo vżywánia był

strona: 640

1:
chowan: iż żóná po śmierći mężá ſwégo będąc w ſtanie wdo=
2:
wim przećiwko przodká náſzégo vſtáwie/ która ſie poczyna:
3:
Vſtáwiamy/ rć. zoſtáiąc wſzyſtki dobrá dźierżáłá: dla czego
4:
niektóré dobrá dźiećióm/ álbo blizſzym przez nie dozór y złé iéy
5:
rządzenié/ bywáły káżoné/ y puſtoſzoné.
6:
Zkąd tákowym rze=
7:
czóm chcąc zábieżeć/ vſtáwiamy nápotym/ áby żoná gdy mąż
8:
vmrze/ tylko poſag y przywianek miáłá: á inné dobrá/ ná któ=
9:
rych poſágu y przywiánku nie będźie miáłá/ potomſtwu álbo
10:
blizſzym będźie powinná oddáć/ y z nich zſtępić.
11:
Wdowá któré ruchomé dobrá
12:
bierze.
13:
ACz z ſtárádawná przez przodki náſzé w niektórym rozdźie=
14:
leniu vſtáwiono ieſt: iż gdy mąż vmrze/ żóná dar y poſag/ y
15:
wſzyſtkié páráfárnália/
16:
álbo wypráwę/ to ieſt/ w perléch/ w
17:
ſrébrze/ w ſzáćiéch/ y w pieniądzách ma mieć y dźierżeć: ále iż
18:
wielkié ſzkody dźiećióm ztąd zwykły przychodźić/
19:
dla tego zá
20:
rádą y zwoleniem Pręłatów y Pánów náſzych doſtátecznie v=
21:
ſtáwiamy: iż gdy mąż vmrze/ żóná tylko przy Opráwie do=
22:
mowéy niech zoſtánie/
23:
to ieſt/ przy ſkárbie y pieniądzách/ y ſré=
24:
brze: wyiąwſzy wielkie konie/ y wſzyſtkié zbroie y ſtádá/ któré/
25:
wſzyſtki niech ná potomſtwo przypádną.
26:
Nád to obiáſnia=
27:
my: iż tákowa białagłowá przy wſzyſtkich bydléch y innych rze=
28:
czách/ któré w poſágu iéy y w opráwie były/ weſpółek z
29:
woźniki/ którémi zá czáſu mężá ſwégo ſie woźiłá/ ma zoſtáć:
30:
wyiąwſzy ſzáty y źrzébiętá vmárłégo mężá/ któréby ſtały zá trzy
31:
grzywny: któré w iednáki dział pániéy z dźiećmi przypáść/ y roz=
32:
dźieloné iſtotnie bydź máią.
Támże.

33:
CVDZOŁOSTWO.
34:
Cudzołoſtwo karzą práwá Polſkié,
35:
gwałt gwałtem.

strona: 641

Ziemſkiego práwá Kśięgi dźieśiąte o Cudzołoſtwie.
((od w. 1 do 14 t. łać.))
1:
Item Titulo, Gwałt ((lok.)) w práwie Stárośćim pátrzyć
2:
tegóż tytułu.
3:
Item, Tit. Rozwód. wysſzéy, ((lok.))
4:
PANNA.
5:
Pánná po ſzćiu zá mąz we trzy látá y
6:
trzy mieśiące, ma czás czynienia
7:
práwem przećiwko opiekunowi ſwé
8:
mu: którégo czáſu, ieſli przemie=
9:
ſzka, iuz práwo vtráći.
10:
FRáńćiſzek Wnuczkę ſwą Lucią/ rć. Pátrzw Polſkim,
11:
Titulo, Opiekun. List. ((lok.))
12:
A ieſliby Striy będąc opiekunem chytrze iéy omieſzkawał
13:
czás/ tedy przez iego woléy może zá mąż iśdź.
14:
Ale iednák z ze=
15:
zwoleniém innych przyiaćiół/ ieſliby to czynił/ áby dłużéy po=
16:
żytki brał z imięnia.
Káź. w Wi. Liſt. Włá. Iág.Liſt.

17:
Pánná gwałtownie zelżoná, ma obżáłowáć z płáczem we wśi

strona: 642

1:
przygodę ſwą. Pátrz w Grodzkim Práwie. y máło co wysſzéy. Tit.
2:
Cudzołoſtwo. ((lok.))
Zygm. III w Kráko. Liſt.

3:
Opátrzenié do ſzćia zá mąż, z iéy częśći należącéy, iáko przewód
4:
práwá pupillorum iuri nieſzkodźi.
5:
Ktoby dobrá iákié trzymał/ ná którébypráwo kto inſzy prze=
6:
wodźił/
7:
ma czynić z nim pro deportatione citationum, niż wy=
8:
nidźie rok y ſześć niedźiél: wyiąwſzy gdyby kto nie wiedźiał o
9:
przewodźie práwnym/ o co ma przyśiądz/ ((do w. 9 t. łać.))
10:
RAPTOR, ŁAPACZ.
11:
Pánnę kto gwałtownie vłápi, niech bę=
12:
dzie bezecny: a która ieſt vłápiona
13:
ná to zezwaláiąca, niech poſag tráći.
Ian Olbr. Liſt

14:
OKoło tych/ którzy pánny y białégłowy gwałtem imáią/
15:
ták chcemy bydź záchowano: żeby tákowy łapácz pánny o to
16:
práwem przewyćiężony wedle ſtárych Státutów część/ á któ=
17:
ra ná to zwoliłá/ dobrá wſzyſtkié dźiedźiczné y którékolwiek iné
18:
iéy przynależącé z poſágiem ná wieki tráćili.
19:
To práwo ták ma bydz rozumiano.
20:
DLa zgłádzenia wątpliwośći/ która przy Státućie o vłá=
21:
pieniu pánien y białychgłów vczynionym częſtokroć ſie wczy=
22:
na: zdáło ſie nam y Rádźie náſzéy przez ninieyſzy dekret iego
23:
wyrozumienié ták wyiáſnić.
24:
Iż gdy ten/ który vłápi pánnę/
25:
wdowę/ álbo mężátkę/ przed nas o tákowy vczynek pozwan
26:
będźie: tedy w ten czás wedle ſtárych Státutów práwem
27:
przekonány będźie rozumian część tráćić:
28:
gdy pánná/ álbo nie=
29:
wiáſtá/ wdowá/ álbo mężátká/ przed oſobą náſzą poſtáwioná
30:
zezna/ iż przez onégo pozwánégo który ią vłápił gwałt ſie iéy
31:
sſtał/ á iż nád wolą y zwolenié iéy przezeń ieſt vłápioná.
32:
A=
33:
bowiém przez tákowé pánny/ álbo białéygłowy/ wdowy/ mę=
34:
żátki wyznánié pozwány ten/ który vłápił/ będźie ſie rozumiał
35:
przekonánym ná odſądzenié czći.
Ian Olbr. Liſt. Zygmunt w Kráko.

36:
Ale ieſli pánná/ wdowá/
37:
mężátká iáwnie przed oblicznośćią náſzą zezna y powié/ iż nie

strona: 643

Ziemſkiego práwá Kśięgi dźieśiąte o gwałćie pánienſkim.
1:
gwałtem przez tego/ który pozwan ieſt/ byłá vłápioná/ ále zá
2:
iéy wolą y zwoleniem właſnym z kądkolwiek ią wźięto:
3:
tám
4:
iuż pozwány o vłápienié od winy Státutowéy o odſądzenié
5:
czći ieſt wolen: á oná pánná/ wdowá/ álbo mężátká (ná któré
6:
té wſzyſtki oſoby y imioná to práwo zdawná vſtáwioné y cho=
7:
wáné obiáſniáiąc chcemy/ áby należáło y śćiągáło ſie)
8:
po táko=
9:
wéy woléy y zwolenia ſwégo wyznániu wſzyſtkich dóbr dźie=
10:
dźicznych/ y którychkolwiek innych rzeczy iéy należących/ y po=
11:
ſágu iéy powinnégo ma bydź wiecznie odſądzoná.
12:
SPVRIVS.
13:
Syná národzonégo z nierządnéy niewiáſty/ głowá ma
14:
bydź temuż iéy ſynowi płáconá. Wysſzéy ((lok.)) Titulo,
15:
Filius matris vagabondae.
Stephan w Wárſz. Liſt.

16:
O tychze ſyniéch w nierządzie po=
17:
rodzonych.
18:
Item/ Iż ſie tego po częśći tráfia/ że niektórzy mieſzkáią
19:
przećiw pánu Bogu nie z żonámi/ lecz z załóżnicámi/ któré po=|tym ſobie zá żóny biorą.
20:
Vſtáwiamy/ áby od tákowych żón
21:
któré załóżnicámi były dźieći/ abo potomſtwo ich/ w żadnych
22:
dobrách nie dźiedźiczyły/ áni żadnéy pręrogátiwy ſzlácheckiéy
23:
miáły.
24:
Gdyż w potrzebie woiennéy równy równému wy=
25:
świádczyć ſie powinien/ gdyby go obwiniono/ iż nie doſtał
26:
plácu ſwégo.
27:
Item, temuż ſądowi Duchownému należy dowiedźieć ſie y
28:
ſądźić, któré dźieći dobrégo łożá ſą, álbo nié:
29:
pátrz wys=
30:
ſzéy w Práwie Duchownym. ((do w. 29 t. łać.))
31:
Z ſtrony czwartego Bożego przykazánia wto=
32:
rey Tablice Dekálogu:
33:
NIE KRADNI.
34:
OEKONOMIA SZLACHECKIEGO STANV,
35:
We 12. tytuléch methodice ſie zámyka: á to dla pámięći
36:
ſnádnieyſzéy, y obiáſnienia lepſzégo: któré częśći zá ſo=
37:
bą poćiągáią té tytuły z ich właſnémi Státuty.
38:
Goſpodárſtwo y dochody iego w tych kráiách pańſtw pułnocnych. ARTYK. I. o perſonách Czeladź- Factor. Sługá. Czynienié ſpráwied. z ſług. Vilicus. Kmieć. Incuilinus. Páſtérz.
39:
ART. II o dzewách. Sczépie. Dąb y drzewo rodzáyné. Lás. Ciſowé drzewo/ y inné oſobliwé temu podobné.
40:
ART. III. o Ląkách. Ląká. Siáno.
41:
ART. IIII. o myśliſtwie. Ielen, Loś. Wieprz Dźiki. Koń dźiki. Záiąc. Liſzká. Pies. ART. V. o oborze. Koń. Stádá. Wół. Foreſta. Bydło. Dobytek. Iumentum. Wieprz. Wygón. Nawśié.
42:
ART. VI. o polách y o ſzkodách w ſąśiedztwie. Rola. Miedzá. Pomiar. Rozdźiał. Płot. Wieś. Zboże. Pożar. Paſza. Spáśné. Wygón. Nawśié. Drógá. ART. VII. o Pſczelnikách. Pſczoły. Bárći.
43:
ART. VIII. o robotách. Włáſna robotá. Właſny płaſcz. Inuenta res. Skarb naleźny.
44:
ART. IX. o wodnych pożytkách. Rzéki. Stáwy. Zalewki. Ryby. Záiázy. Siéći. Czółn. Młynarz. Młyn. Moſty. Bród.
45:
ART. X. o targách y hándlach. Cōmutatio. Zaſtáwá. Wykupno. Arendá. Tenutarius. Venditio. Przedánie. Widerkaw. Cenſus perpetui ſolo annexi. Intromiſsio.
46:
Mutuum. Pożyczány dług. Cyrograw. Regeſtrum autenticum. Inuentarium autenticū. Vſura. Donatio. Dárowizny królewſkié. Dos. Reformatio. Dożywoćia in ſolidum. Feudum.
47:
ART. XI. o káſſowániu kontráktów. Ceſsio. Kwity. Káſſowánie.
48:
ART. XII. o rzeczách przećiwnych goſpodárſtwu. Złodźiéy. Złodźieyſtwo. Licem wróćić. Dániná. Kárczmy. Luſus taxillorum. Vtrátnicy.

strona: 645

Ziemſkiego práwá Kśięgi dźieśiąte o Fáktorzech.
1:
ARTYKVŁ I.
2:
Z STRONY OSOB Y CZE=
3:
ládzi do goſpodárſtwá należącéy:
4:
Práwá przećiw temu ktoby ich odwabiał/ álbo bezpráwie im czynił nád wolą ich páná.
5:
Iáko w innych tráktaćiéch práwnych piérwéy oſoby o=
6:
piſowáliſmy: dopiéro do ſámych rzeczy przyſtępowáli=
7:
ſmy: tákże y tu vżywiemy tegóż porządku.
8:
A lepiéy
9:
iest podobné Státuty ſobie zlécáć zgráiámi: ((t. łać. do w. 11))
10:
FACTOR.
11:
Przyśięgá Fáktorów którzy z przedáy=
12:
némi rzeczámi płyną álbo idą pánów
13:
ſwych, y o mytách. ((do końca str. t. łać.))
14:
((od w. 1 do 22 t. łać.))
15:
E=Wáttáman z ſtároſtą przyśięga zá páná
16:
w niebytnośći iego.
17:
O Co pan/ który tám ſam mieſzka/ ieſliby ſie niezáſtaniem
18:
brónił/ ma przyśiądz:
Liſt.

19:
á ieſli pan w tym Woiewództwie nie
20:
mieſzka/ tedy to ma vczynić vrzędnik y z Wáttámanem.
21:
SŁVGA.
22:
Gdy ſługá bróniąc páná w zwádzie kogo
23:
ráni, nie ma bydz winowan.

strona: 647

Ziemſkiego práwá Kśięgi dźieśiąte o Sługách.
1:
Vſtáwiamy/ iż ilekroćby ſie którym tráfiło wádźić/ iákiégo=
2:
kolwiekby ſtanu byli/ á w téy zwádźie ſługá Páná ſwégo bro=
3:
niąc/ wyiąwſzy miecz álbo kórd kogo ránił:
4:
zá to żadnégo gnie
5:
wu y niełáſki od ránnégo/ y przyiaćiół iego odnośić nie ma.
6:
Ktokolwiek ſługi niewolné, ábo té któ=
7:
rzy vćiekáią, zátrzymawa, áni ich
8:
we dworze Królewſkim blizſzym
9:
nie opowié: ten ie temu czyi ſą, z
10:
winą piętnądzieſtą niech wróći.
11:
W Práwie Céſárſkim to ieſt nápiſano: iż ſłudzy niewolni/
12:
álbo dźiéwki nie mogą z rąk pánów ſwych bydź wyſwobodze=
13:
ni/ áżby przez oné pány ſwé byli wypuſczeni/ y wolnośćią dá=
14:
rowáni:
15:
ále iż częſtokroć tákowi niewolni vćiekáiąc od pánów
16:
ſwych/ y od innych chcąc vydź/ táią ſie v obcych pánów y ſą=
17:
śiad/ y bywáią od nich chowáni:
Káźimierz. Liſt.

18:
á ták tym ſpoſobem pány
19:
ſwé ná ſtronę odkłádáiąc/ y od nich odchodząc wrácáią ſie do
20:
ſwych domów: zá którym vćieczeniém pánowie wielkié ſzkody
21:
miéwáią/ ták iákoby téż dźiedźiny ſwé vtracáli/
22:
gdyż ſługi tá=
23:
kié niewolné pan może gdźie chce oſádźić doſtawſzy dźiedźiny
24:
nowéy przez nie robionéy.
Iágełło w Kráko. y w Wár. Liſt.
Ian Olbr. w Piotrk. Liſt.

25:
Dla tego/ ieſli v których tákowi ſłu=
26:
dzy vćiékſzy kryć ſie będą/ y nápotym będą chowáni: ćiż máią
27:
oné zátrzymáć/ y we dworze blizſzym królewſkim świádczyć
28:
ſie/ iż máią oné zátrzymáné. y chowáią ie.
29:
A ieſli tego zánie=
30:
dbáią vczynić/ y pan ſług onych przez świádki tego dowiedźie
31:
iż v nich byli/ tedy będźie powinien onégo niewolnégo ſługę
32:
cziy będźie zápłáćić z winą piętnądźieſtą.
33:
Ieſli kto będzie obwinión, iz sługá
34:
iego dóm zgwałćił.
35:
GDy który człowiek którégokolwiek ſtanu będący obwi=
36:
nion będźie/ iż iego ſługá gwałt domowi vczynił/ á goſpoda=
37:
rzá/ żónę/ dźieći/ álbo ſługę ná dóm náſzedſzy gwałtowną ręką
38:
w domu zábił:
39:
w tákowéy rzeczy onégo gwałtowniká v ſwégo

strona: 648

1:
páná ſkázuiemy zápowiedźieć: z którym ták obwinionym pan
2:
iego ſpráwiedliwość będźie powinien vczynić.
3:
A ieſli ón
4:
pan oblicznie o to żądány ſpráwiedliwośći nie zechce vczynić:
5:
tedy ſam pan zań będźie powinien odpowiádáć wedle porząd=
6:
ku práwá.
Támże.

7:
Ieſli ſługá zgwałćiwſzy dóm vćiecze.
8:
TAkowy ſługá ieſliby vćiékł/ á przez ſzláchtę nie był zapowie
9:
dźian/ y pan iego zań pozwány nie ináczéy ſie z obwiniénia tá=
10:
kiégo oczyśći/
11:
iedno vczyniwſzy przyśięgę ze dwiemá świádki/
12:
iż áni zá iego wiádomośćią/ áni zwolęniém/ áni roſkazániém/
13:
áni wolą ten vczynek ſie sſtał/ áni dał przyczyny ku vćieczeniu
14:
tákowému ſłudze.
15:
Słudzy ieſli złodzieiá gónić niechcą
16:
ſą bezecni.
17:
GDy tych czáſów ſłudzy wſzędy wymawiáli ſie pánóm/ iż
18:
prze tę przyczynę/ że oni ſámi złodziéi/ álbo złoczyńców/ álbo
19:
nieprzyiaćiół nie gónili/ oni téż tákowych złoczyńców gónić nie
20:
chćieli:
21:
zkąd wielką obronę dawáli złym ludźióm/ áby vcho=
22:
dźili rąk tych/ którzy ie łácwie poymáć mogli. Dla tego vſtá=
23:
wiamy: iż którykolwiek z ſług zá roſkazániem páńſkim złodźiei
24:
álbo złoczyńców którychkolwiek gonić álbo łapáć niechćiał/
25:
Tá=
26:
kowy ná wieki niech będźie bezecny: á którzyby tym/ którzy go=
27:
nili álbo poymáli/ bezecność zádawáli/ w tęż winę bezecnośći
28:
zárázem niech wpádną.
Alexander w Rádom. Liſt.

29:
Słudzy ſześć niedziél przed woyną
30:
niech odpuſczenia proſzą.
31:
KTórykolwiek z ſłużących pod wypráwą Woienną/ álbo
32:
inną potrzebą ſłuſzną y ſpráwiedliwą od páná ſwégo odpu=
33:
ſczenia będźie prośił/ y od niego odéydźie/ ná wieki niech bę=
34:
dźie bezecny.
35:
A będźie káżdy przed wypráwą woienną y po=
36:
trzebą v páná ſwégo miał czás ſześći niedźiél: w którym á nie
37:
rychleyſzym czáśie odpuſczenia od páná ſwégo od ſwégo od ſłużby bę=
38:
dźie prośił y żądał.
Támże.


strona: 649

Ziemſkiego práwá Kśięgi dzieśiąte o gwałćie przez ſługi.
1:
Potym dzieśięć niedziél czáſu tego
2:
pomkniono.
Zygmunt w Kráko. Liſt.

3:
W Vſtáwie od czáſu pod wypráwą woienną/ albo inną
4:
ſłuſzną potrzebą/ gdy ſłudzy od pánów ſwych chcą odéydź/
5:
któréy ſześć niedźiél ieſt zámierzón/ w którym opuſczenia y ode=
6:
ſzćia v pánów ſwych prośić máią:
7:
tedy tego czáſu do dźieśiąći
8:
niedźiél pomykamy.
9:
Iáko przećiwko ſługóm ośiádłym á=
10:
bo nie ośiádłym, którzy ſą obwi=
11:
nieni o zgwałcenié domu, o zábi=
12:
ćie, y o inné wyſtępki ma bydz
13:
poſtępowano.
14:
CZęſtokroć iuż doświadczyliſmy: iż vſtáwę álbo Dekret
15:
który ieſt nápiſan y názwan Oſtrogi/ poddánym náſzym wie=
16:
le trudnośći y obćiężliwośći zádawał:
Zygmunt w Kráko.

17:
y áby nápotym ſkár=
18:
gam y obrażániu ſpólnému nie byłá dawáná przyczyná/ ktemu/
19:
áby iednáko bogátému y vbogiému ſpráwiedliwość byłá czy=
20:
nioná/ vſtáwiamy:
21:
iż ieſli kto z pánów/ álbo z ſzláchty z pod=
22:
dánych náſzych pozowie kogo/ iákoby zá iego wiádomośćią/
23:
roſkazániém/ y wolą iemu nieco ku krzywdźie/ y ko ſzkodźie
24:
przez ſługi sſtáło ſie:
25:
tedy pan álbo ſzláchćic ſpráwiedliwość z
26:
ſługámi ſwémi będźie powinien vczynić/ gdy v niego będą zá=
27:
powiedźieni przez Woźnégo y Szláchtę.
28:
A gdźieby ſpráwie=
29:
dliwośći nie vczynił tenże pan álbo ſzláchćic pozwány: tylko o
30:
té rzeczy odpowiedáć y ſpráwowáć ſie będźie powinien/ któré
31:
dotykáią ſie gwałtu domowégo/
32:
álbo naiázdu ná oſobę iáką/
33:
álbo zábićia którégo ſzláchćicá/ álbo rániénia/ wedle Státutu
34:
przez Królá Olbráchtá w téy rzeczy vczynionégo.
35:
A o inné
36:
krzywdy/ iáko o vbićié/ o ránienié którégokolwiek proſtégo ſtanu
37:
człowieká/ tákże o podeptániu śiéyby/ zbóż ná polách/ y traw
38:
ná łąkách/
39:
ſpáśienié/ y o inné wyſtępki mnieyſzé/ ieſli ieden dru=
40:
giégo pozowie tym ſpoſobem/ iż zá iego wiádomośćią/ roſka=
41:
zániém/ y wolą tákowa która krzywdá przez iednégo álbo wię=
42:
céy z ſług nieośiádłych kogo potkáłá/
43:
vſtáwiamy: iż ten/ któ=

strona: 650

1:
rému krzywdá ieſt vczyniona/ ma żądáć ſpráwiedliwośćiod
2:
páná onych ſług: á pan tych ſług będźie ią powinien vczynić/
3:
ieſli będą zápowiedzeni v páná ſwégo przez ſzláchtę y Woźné=
4:
go.
5:
A ieſli o ieden zły vczynek álbo o więcey którégokolwiek
6:
páná ośiedli obwinieni będą/ tákowych ſámych powodowa ſtroná/ która krzywdę ćierpi/ á nie páná ich/ o ón vczynek w ſą=
7:
dźie y w práwie/ do którégo należeć będą/ niech pátrzy.
8:
Ieſli ſługá álbo Włódarz będzie ob=
9:
winión, iz co vkrádnie: ſześćią
10:
świádków niech ſpráwi.
11:
GDy pan przećiwko Włodárzowi/ álbo przećiwko innému
12:
ſłudze ſwému/ o któré rzeczy álbo krzywdy pytánié vczyni:
13:
te=
14:
dy ón Włódarz álbo ſługá pánu ſwému nie zádáiąc przyśięgi/
15:
będźie powinien ſześćią świádków ſie ſpráwić.
16:
Którzy ſłudzy, y inné oſoby mogą
17:
bydz od Królá, y od innych ſzlu
18:
bem wiązáni.
19:
GDyż ták potrzebowáły poddánych náſzych ſpráwy/ ſkázu=
20:
iemy: áby żaden ſzláchćic náſz ſzlubem przez nas nie był wiązan/
21:
áż práwem przekonány. Co ináczéy záchowáć ſie będźie mogło
22:
ná woynie:
23:
y gdźieby nam/ álbo poddánym náſzym przydáłá
24:
ſie ſpráwá z ſługą/ z vrzędnikiem/ z ſpráwcą/ álbo poddánym
25:
náſzym/ y gdźieby dla potrzeby Rzeczypoſpolitéy przećiwko
26:
krórémukolwiek poſtępić y czynić ſie przydáło.
27:
Táki drugi, o wiązániu ſług
28:
ſzlubem.
29:
SZlubem żadny ſzláchćic ośiádły wiązan nie ma bydź od
30:
nas/ áni od żadnych vrzędników náſzych: iedno wedle opiſá=
31:
nia Státutu/ Roku Páńſkiégo/ 1540.
Káź. Wiel. Liſt. Zygmunt w Kráko. Zyg. Aug.


strona: 651

Ziemſkiego práwá Kśięgi dźieśią. o ſpoſobie czynie. ſpráwie.
1:
((w. 1-2 t. łać.))
2:
Naprzód FORMA POZWV: o vczyniéniu ſpráwiedli-
3:
wośći. ((lok.))
4:
((odw. 5-9 t. łać.))
5:
Item, iże ((t. łać.))
6:
A iże winien Polſkié práwo záſádźić,
7:
ieſli eum plebeio, Támże ((lok.))
8:
Item, o vczynienié ſpráwiedliwośći z Bártnikiem co czynſzu nie
9:
wydał. ((lok.))
10:
Item. z młynárzem ſpólnym. Tit. Molendinator.
11:
CONSVETVDO z ſtrony czyniénia ſpráwiedliwośći, iáko
12:
opiſuie Przyłuſki. Gdy kogo pozową o táką álbo owáką krzyw=
13:
dę, á nie vczyniłby z ſwym poddánym ſpráwiedliwośći,
14:
tedy ná piér=
15:
wſzym roku niech obiecuie vczynić ſpráwiedliwość: ábowiémby po=
16:
tym muśiał to vczynić z winą, ſtronie trzy grzywny, á ſądowi trzy
17:
grzywny.
18:
Przeto naprzód ſkázuią ſub poena, á potym cum poe=
19:
na. A ieſli przydźie do czyniénia ſpráwiedliwośći wedle Polſkiégo
20:
práwá: tedy niech ſędźiégo, Podſędká, y Piſátzá záſádźi, y ſzlá=
21:
chtę wedle zwyczáiu ſądu Ziemſkiégo.
22:
A ieſliże wedle Niemiec=
23:
kiégo práwá álbo Mieyſckiégo, to ieſt, gdy cum plebeio, tedy
24:
Wóytá y Láwniki niech poſádźi. Przed którémi Strony niech
25:
kontrowertuią, iáko bywa y przy ſądźiéch ſądownie.
26:
A ieſliby któ=
27:
ra ſtroná vkrzywdzona ſie bydź rozumiáłá, tedy więc od ſądu Ziem
28:
ſkiégo niech áppelluie do Sędźiégo Ziemſkiégo,
29:
kędy więc dla pe=
30:
wnośći y obwinionégo człeká biorą zſobą ná roki opátrzni Proku=
31:
ratorowie, żeby záraz támże ſam Sędźia ſpráwiedliwość nákazał,
32:
náuczył, y vczynił.
33:
A od ſądu záſádzonégo mieyſckim ſpoſobem
34:
do ſądu wysſzégo Práwá áppellowáć iest obyczay w Krákowſkiéy
35:
źiemi. A ſáméy ſpráwy kondicia łácno vkaże, iákim ſpoſobem
36:
práwo ma bydź zágáioné, ieſli Niemieckim, ieſli Polſkim.
37:
((do w. 19 t. łać.))
38:
VILLICVS.
39:
Ieſli Włódarz będzie obwiniony iz
40:
co vkrádnie, nie pan ále ſługá y
41:
Włódarz ſámoſzóſt ma ſie ſpráwić.
Káź. Wiel. Liſt. Káź. Wiel. w Wiſlicy Liſt.

42:
GDy Pan przećiwko Włódárzowi/ álbo przećiwko innému
43:
ſłudze ſwému/ o któré rzeczy álbo krzywdy pytánié vczyni. Te=
44:
dy ón Włódarz álbo ſługá pánu ſwému nie zádáiąc przyśięgi/
45:
będźie powinien ſześćią świádków ſie ſpráwić.
46:
((t. łać.)) niżéy.
47:
KMIEC.
48:
O máiętnośći kmieći niepłodnych.
49:
VZnawamy nie dobrym zwyczáiem to bydź záchowano:
50:
iż gdy którzy kmiećie/ chłopi/ álbo inni ludźie mieyſcy przez po=
51:
tomſtwá z tego świátá zchodzą/

strona: 653

Ziemſkiego práwá Kśięgi dźieśiąte o Ránách kmiecych.
1:
ich wſzyſtki dobrá ruchomé y
2:
nieruchomę imięniem puśćizny pánowie ich zwykli bráć. Zkąd
3:
my tákowy zyczay iáko prawdźie przećiwny/ y rozumieiąc zá
4:
nieſłuſzny/ vſtáwiamy:
5:
áby z dóbr tákowych vmiéráiących/ ie=
6:
ſli ták wiele będźie máiętnośći/ kielich zá pułtory grzywny ko=
7:
śćiołowi/ w którym Fárá ieſt/ był ſpráwion: á inſzé dobrá ná
8:
blizſzé krewné y powinowáté przez żadnéy trudnośći máią
9:
ſpáść iáko to ſpráwiedliwość okázuie.
10:
O RANACH KMIECYCH.
11:
Kto ráni Kmiećiá, ma mu dáć grzywnę,
12:
á pánu drugą grzywnę: á ieſli kmieć
13:
będzie dwu pánów, między nie má=
14:
ią bydz grzywny rozdzieloné.
15:
KTo ráni kmiećiá/ temuż ránionému ma dáć grzywnę: á
16:
pánu iego/ ieſli ten który ránił/ y tánny ſą iednégóż páná/ grzy=
17:
wnę cáłą ten który ránił zá winę będźie powinien położyć:
18:
ále
19:
ieſli ten/ który ráni y ránny dwu pánów będą/ tedy tá grzyw=
20:
ná/ która będźie dáná zá winę/ niech między nie będźie rozdźie=
21:
loná.
Káźimierz w Wiſlicy. Liſt.

22:
Zá ránę śiną kmiećiowi ſześć ſkótów
23:
zápłácono bydz ma.
24:
Kmiećiowi zá zádáną ranę śiną przez wylania krwie/ ſześć
25:
grzywien: to ieſt winá ſześć ſkótów od tego/ który vderzył/
26:
ma bydź dano.
Támże.

27:
O ránie kmiecéy.
28:
ABy win ſłuſzné rozdźielenié było miano: ieſli kmieć będźie
29:
z wylaniem krwie álbo bárzo ránión/ z wſzyſtkich win zá ranę
30:
álbo vderzenié ſkazáné dwie częśći ránnému/ á trzećia ſądowi
31:
gdźie tá ſpráwá będźie odpráwowáná ſkázuiemy áby byłá
32:
dáná.
33:
O MĘZOBOYSTWIE
34:
KMIECYM.
35:
Ieſli kmieć kmiećiá zábiie, iáko ma
36:
bydz karan.
37:
ACz z ſtárádawná było to záchowano: iż kmieć kmiećiá dru
38:
giégo zábiwſzy y zápłáćiwſzy trzy grzywny groſzy/ od winy
39:
mężobóyſtwá był wolen:
40:
ále iż tákowa kaźń máła byłá ku ſka=
41:
rániu ſłuſznému tákowégo złégo vczynku/ przeto vſtáwiamy:
42:
iż gdy kmieć kmiećia zábiie/ zá winę mężobóyſtwá Káſzteláni=
43:
iéy/ gdźie ſie to mężobóyſtwo sſtánie cztérzy grzywny/
44:
á kré=
45:
wnym álbo przyiaćiołóm bliſkim zabitégo ſześć grzywien ma
46:
zápłáćić: któréy winy ieſliby nie zápłáćił/ á będźie poyman/ ná
47:
gárdle ma bydź karan.
48:
O zábićiu kmiećiá y rozdzieleniu win.
49:
IEſli kto kmiećiá zábiie/ dźieśięć grzywien będźie powi=
50:
nien zań zápłáćić: z których ſześć żenie álbo dźiećióm (ieſli żywé
51:
będą) á cztérzy pánu tego/ czyiégo poddánégo zábiią/ máią
52:
bydź zápłáconé.
Káźimierz w Wiſlicy. Liſt Tenże Liſt

53:
A ieſli zábity będźie dwu pánów/ tedy prze=
54:
rzeczoné cztérzy grzywny máią bydź między pány rozdźieloné.
55:
O zábité kmiećie w mieśćiéch práwo
56:
Polſkié ma bydz ſądzoné.
57:
VStáwiamy/ iż mieſczánié miaſt náſzych/ ták ſzlácheckich
58:
iáko Duchownych/ o rány y mężobóyſtwo práwem Polſkim
59:
ludźióm wśi náſzych duchownych y świetckich ſpráwiedli=
60:
wość czynić máią.
Káźimierz w Nieſzo. Liſt.

61:
Iáko o ſzlácheckié ták kmieckié mę=
62:
zoboyſtwo práwo Polſkié ma bydz
63:
ſądzoné.

strona: 655

Ziemſkiego práwá Kśięgi dźieśiąte o mężoboy. kmiecym.
1:
SKázuiemy/ áby ná potym według ſtárych króleſtwá ná=
2:
ſzégo vſtaw/ o zábićié álbo ránách ſzlácheckich/ álbo ich kmieći/
3:
we wſzyſtkich mieśćiéch y miáſteczkách Królewſkich y pánów
4:
Duchownych y Swietckich/ nie ſąd mieyſcki/ ále Ziemſki y
5:
Polſki był chowan y ſądzon.
6:
A gdźie práwo mieyſckié będźie
7:
od mieſczan w tákowéy rzeczy chowáné/ winą cztérnaśćie grzy
8:
wien pieniędzy/ mieyſcá onégo mieſczánié onéy ſtronie áby
9:
przepadli/ która winá práwem Ziemſkim tylekroć/ ilekroć tego
10:
będźie potrzebá ma bydź ná záwitym roku dochodzona.
11:
Oſtátká o chłopich ránách pátrz wysſzéy. ((lok.))
12:
O WOLNOSCI KMIECIOM
13:
przez Páná dánéy.
14:
IZ wolność ná to przez ludźi mądré ieſt wynáleźioná/ áby
15:
láſy y gáie/ gdźie máłé ſą y przychodzą pożytki/ były wykopy=
16:
wáné/ y ku więtſzym pożytkóm przywiedźioné.
17:
A ták/ gdy
18:
kmieć w leśie/ gdźie wieś ma bydź ſádzoná/ wolność weźmie/
19:
nie będźie mógł z ſwéy roléy ſie ruſzyć/ áż piérwéy rolą wyprá=
20:
wi:
Zygmunt w Piotrk.

21:
po któréy wypráwieniu to vczynić będźie mógł/ co práwo
22:
Ziemſkié álbo onéy dźiedźiny potrzebuie przy ſwym ruſzeniu.
23:
Kmiećie iáko wiele dni w tydzien
24:
robić máią.
25:
CHcąc porádźić pożytkóm poddánych náſzych/ zá wſzyſt=
26:
kich Rad náſzych ſtanu oboygá y Poſłów źiem Króleſtwá rá=
27:
dą y zwoleniém vſtawiamy/ y ſkázuiemy: áby to ná wieki by=
28:
ło chowano.
Iágełło w Krák. Liſt.

29:
Iż wſzyſcy y káżdy zoſobná kmiećie/ wſzyſtkich
30:
y káżdéy zoſobná wśi/ ták náſzych iáko poddánych náſzych któ=
31:
régokolwiek ſtanu będących/ którzy przedtym dniá w tydźiéń
32:
nie rabiáli/
33:
nam y innym ſwym pánom z káżdégo łanu ieden
34:
dźiéń w tydźiéń máią robić/ y ku robieniu niech będą powinni:
35:
wyiąwſzy té kmiećie/ którzy czynſzem pieniężnym/ álbo zbożem/
36:
álbo którymkolwiek innym podatkiem pánóm ſwym roboty
37:
przedtym nágrodźili.
Zygmunt w Toru. Z reyeſtru w Káncelláriiey Królewſkiey.

38:
To oſobliwie opátrzywſzy/ áby tá v=
39:
ſtáwá nie śćiągáłá ſie ná té kmiećie/ którzy względem ośiádłéy

strona: 656

1:
roléy więcéy dni w tegodniu pánóm ſwym y nam robić zwy=
2:
kli.
3:
Abowiém to práwo tylko ná té vſtáwiono ieſt/ którzy
4:
mniéy/ niż dźiéń w tego dniu/ nam y pánóm ſwym robić zwy=
5:
kli.
6:
Podobna temuz vſtáwá.
Zygmunt w Bydgo.

7:
VStáwiamy/ y rozrządzamy: áby wſzyſcy kmiećie wſzyſt=
8:
kich wśi náſzych Królewſkich/ Duchownych i świetckich pod=
9:
dánych Króleſtwá náſzégo/ wedle Dekretu Séymu Toruńſkié=
10:
go Wálnégo bliſko przeſzłégo/ byli powinni pánóm ſwym ro=
11:
bić ieden dźiéń w tegodniu:
12:
wyiąwſzy wśi náſzé/ któré ná to ſą
13:
vprzywileiowáné/ któréby iáſnie oſobliwym przywileiem to
14:
pokazáły/ iż ná mieyſcu robót czynſz pieniężny więtſzy poſtąpi=
15:
ły/ tedy tákowé tylko z przywileiów weſelić ſie máią:
16:
á inné
17:
wśi/ iáko wysſzéy rzeczono ieſt/ robić ſą powinné.
18:
Kmieć zá wyſtępek pánſki nie ma
19:
bydz ćiązan.
20:
Z PRáwá Bożégo to ma bydź chowano/ iż złość iednégo
21:
drugiému ſzkodźić nie ma:
22:
dla tego tym Státutem vſtáwia=
23:
my: áby zá wyſtępek y obowiązek/ álbo rękoiemſtwo Rycérz=
24:
kiégo człowieká/ álbo którégo przełożonégo kmieć czikolwiek/
25:
álbo poddány nie był ćiążan/ álbo iákimkolwiek obyczáiem o=
26:
bowiązan.
27:
Ale ieſli rycérzki człowiek/ álbo który inny któ=
28:
rymkolwiek długiem álbo rękoiemſtwem będźie obowiązan/
29:
będźiepowinien ón z ſwéy właſnéy maiętnośći/ iáko ſłuſzna
30:
rzecz ieſt/ zápłáćić y doſyć za to vczynić.
31:
O KMIECIACH ZBIEGŁYCH.
32:
Kmieć od páná zbiegły, ma bydz w
33:
roku vpominan, y kiedy ábo któ=
34:
rym obyczáiem wolno mu odiśdz.
Káź. Wiel. w Wiſlicy. Liſt. Káź. Wiel. w Wiſlicy. Liſt.

35:
TEż obiáſniáiąc vſtáwiamy: iż gdyby od nas/ ábo od któ=
36:
régo Páná nam poddánégo/ kmieć vćiékł/ przez winy ſwégo

strona: 657

Ziemſkiego práwá Kśięgi dźieśiąte o Kmiećiách zbiegłych.
1:
páná:
2:
tákowy kmieć zbiegły/ nie ma żadnégo práwá do śiebie
3:
żadnému vczynić ták długo/ póki pan iego o mieſzkániu iego ſie
4:
ne dowié: ináczéy ieſli pan o mieſzkániu iego będźie wiedźiał/
5:
á w roku ſie go nie będźie vpominał/ iuż potym nie będźie ſie
6:
mu go wolno vpomináć.
7:
Który zbieglec/ ieſli boiąc ſie ſrogo=
8:
śći álbo gniewu páńſkiégo práwem przekonány/ niechćiałby ſie
9:
wróćić/ tedy ſkázuiemy/ iż tákowy zbiegły pánu ſwému trzy
10:
grzywny ma dáć zá winę:
11:
y czynſz roczny cále/ który płáćił/ bę=
12:
dźie powinien zápłáćić: á tym ſpoſobem ten zbieglec od páná
13:
ſwégo będźie wolen/ wſzákże to w práwie źiemſkim/ nie w Nie=
14:
mieckim chcemy bydź rozumiáno.
15:
Ale kiedy w práwie Nie=
16:
mieckim kmieć śiedźi/ tákowy vćiéc álbo odyść nie może/ iedno
17:
przedawſzy dźiedźinę/ álbo ná mieyſcu ſwym kmiećiá tákże bo=
18:
gátégo oſádźiwſzy/ álbo rolą wſzyſtkę wypráwiwſzy śiéybę o=
19:
źimią y letnią pánu oddawſzy:
20:
co vczyniwſzy będźie mógł we=
21:
dle woléy ſwéy odéydź. Y to ieſcze ktemu przydáiemy/ ieſliby
22:
kmieć tákowy w nocy vćiékł iego: rzeczy/ którékolwiek zoſtáwił
23:
vćiékáiąc/ pánu ſwému będźie wolno ſobie zábráć:
24:
á przedśię
25:
Pan ón/ który kmiećiá tákowégo zbiegłégo będźie śmiał zácho=
26:
wáć/ piérwſzému pánu wróćić będźie powinien ze wſzyſtkimi
27:
rzeczámi/ którékolwiek przynióſł do niego: y z winą/ którą zo=
28:
wą piętnądźieſtą/ to ieſt/ trzech grzywien.
29:
A wyſtępki/ dla których wolno kmiećiowi vćiéc od páná/ té ſą: Naprzód/ gdy
30:
pan dla ſwégo wyſtępku bywa záklęt/ á dla tego kmieći v ko=
31:
śćiołá nie chowáią:
32:
Drugi/ kiedy pan wśi ná którymkolwiek
33:
mieyſcu wśi poddáną ſwą gwałtownie zgwałći: á iáko ſkoro
34:
to będźie wiádomo/ nietylko rodźice zgwałconéy/ ále téż y wſzy
35:
ſcy kmiećie/ gdźie tákowy zły vczynek sſtał ſie/ któréykolwiek
36:
godźiny wolność máią odéydź:
37:
áni tákowy gwałtownik álbo
38:
pan wśi będźie śmiał go zátrzymáć/ álbo mu iáką trudność
39:
zádáwáć. Téż będźie wolno vczynić kmiećióm/ gdy dla wi=
40:
ny páńſkiéy ćiąża z nich będźie wźięta: tedy przez wſzelkiéy prze=
41:
kázy mogą od niego vćiéc.
42:
Ale gdy przerzeczonych wyſtęp=
43:
ków nie będźie/ kmieć żadnym obyczáiem nie ma odchodźić od
44:
páná ſwégo: iedno dóm dobry zoſtáwiwſzy/ y dobrze ogrodźi=
45:
wſzy: tylko w potrzebie páńſkiéy wedle wyczáiu do tego czáſu
46:
záchowáłégo.
47:
A ieſli przedtym wolność miał/ ták wiele lat
48:
pánu ſwému od niego nie odchodząc ma ſłużyć/ iáko wiele z
49:
wolnośći ſie weſelił: á to ma bydź/ gdy w práwie Polſkim
50:
kmieć śiedźi.
51:
Ale kiedy kmieć Niemieckim práwem ieſt oſádzo=

strona: 658

1:
ny/ tákowy nie będźie mógł żadnym obyczáiem odéydź/ iedno
2:
zá ták wiele lat czynſz zápłáćiwſzy/ iáko wiele wolnośći miał:
3:
co iednák y ná ten czás nie ma mu bydź wolno/ áżby tákże bo=
4:
gátégo ná mieyſcu ſwym kmiećiá poſtáwił/ á rolą ſwą dobrze
5:
wypráwił y wykopał/ y ośiał ná źimę y ná láto:
6:
Co gdy vczy=
7:
ni/ wolno mu będźie odéydź.
8:
Kmiećie zbiegli od wſzyſtkich prze=
9:
łozonych máią bydz wydáni, pod
10:
winą ſześći grzywien.
Káźimierz w Nieſzo. y w Opo. Liſt.

11:
VStáwiamy/ áby Dzierżawcy dóbr náſzych/ y mieſczánie
12:
miaſt náſzych/ y obywátele y Duchowni ludźie zbiegłé ludźióm
13:
onym/ od których vćiekli/ będąc o nie vpomnieni wrácáli: y ku
14:
wróceniu ich áby byli powinni/ wedle zwyczáiu práwá Ziem=
15:
ſkiégo.
16:
Czego ieſli o to ſzukáni nie vczynią/ áni ſie o to ſtáráć
17:
będą áby zbiegłé wróćili/ tedy máią zápłáćić winę trzy grzyw=
18:
ny temu/ który ſie kmiećiá vpomina/ ſądowi téż trzy:
19:
á przed=
20:
śię zápłáćiwſzy tákową winę/ zbiegłé będą powinni wróćić.
21:
Ieden tylko álbo dwá kmiećiá ie=
22:
dnégo roku odéydz mogą, á nie=
23:
kiedy wſzyſcy.
24:
GDy z odchodzenia poddánych dobrá pánów ſwych czeſto=
25:
kroć bywáią puſtoſzoné y káżoné/ á zwłaſczá gdy żadna ſłuſzna
26:
przyczyná do tego nie ieſt.
27:
Dla tego zdáło ſie nam y náſzym
28:
przełożonym temu nieprzeſpieczeńſtwu chętliwie chcącym zá=
29:
bieżeć/ z którémi weſpołek vſtáwiamy:
Káźimierz w Wiſlicy Liſt.

30:
iż nie więcéy kmieći/ ie=
31:
no ieden álbo dwá przez woléy páná onéy wśi/ w któréy mie=
32:
ſzkáią/ mogą odéydź: á wſzákże té przypadki wyiąwſzy:
33:
Ná=
34:
przód/ gdy pan zgwałći dźiéwkę álbo żónę kmieciowi ſwému/
35:
álbo gdy dla wyſtępku y winy dźiedźicá tám kmiećie z dóbr
36:
ſwoich będą złupieni: álbo gdy w klątwie dla występku páná
37:
ſwégo rok będą.
38:
Abowiém w tákowych rzeczách nietylko
39:
trzéy álbo cztérzéy onéy wśi kmiećie odéydź mogą/ ále y wſzy=
40:
ſcy tám mieſzkáiący/ gdźie káżdému będźie ſie podobáło.

strona: 659

Ziemſkiego práwá Kśięgi dźieśiąte o ſpuſczániu Kmie.
1:
Ieden kmiec z iednéy wśi do drugiéy
2:
moze odéydz.
3:
TEż ſtoiąc przy Conſtituciiéy Wielkiégo Káźimiérzá Kró=
4:
lá przodká náſzégo/ vſtáwiamy:
5:
iż iáko z zwyczáiu to zwykłobydź/ tákże ma bydź ná wieki chowano/ iż nie więcéy ieno ie=
6:
den kmieć káżdégo roku z iednéy wśi do drugiéy może ſie prze=
7:
niéść z práwá/ y wolnie.
8:
A któryby tákowégo kmiećiá nie=
9:
chćiał puśćić/ winę zwykłą przepádnie: która z ſtárádawná w
10:
káżdéy źiemi w téy rzeczy przećiwko tym/ którzy ináczéy czynią/
11:
zwykłá bydź ſkázowáná.
12:
Około puſzczenia kmieci zwyczay ká=
13:
zdéy ziemie ma bydz chowan.
14:
O Puſczeniu kmieći/ o którym rózni róznie káżdy zá zwyczá
15:
iem ſwéy źiemie życzył ſobie/ áby przez nas było ſkazano/ chce=
16:
my y ſkázuiemy:
17:
áby zwyczáie około puſczenia záchowáłé nie
18:
były odmięniáné/ ále wſzędy chowáné.
19:
To práwo Królá Olbráchtá około
20:
dochodzenia kmieci zbiegłych
21:
w Ruśi téz ma bydz chowáné.
Ian Olbr. w Piotrk. Liſt. Tenże. Liſt. Zygmunt w Kráko.

22:
NA prośbę źiem Ruſkich chcemy y ſkázuiemy/ áby o wſzyt=
23:
kich zbiegłych Státut Królá Olbráchtá był chowan.
24:
Synów kmiecych, ieſli wiele ich będzie,
25:
ieden tylko ná ſłuzbę á zwłaſczá ná náu
26:
kę ſzkolną ábo rzemioſło pod liſty świá
27:
decznémi Stároſty y Páná ſwégo ma
28:
bydz puſczan, ináczéy ieſli tylko ieden
29:
był, ma bydz zewſząd wydan.

strona: 660

1:
ZAbiégáiąc ſwéywoléy ták młodych chłopowiców/ iáko
2:
ſpuſtoſzeniu dóbr: gdyż przez młódźieńce ze wśi od właſnych
3:
rodźiców odchodzącé wśi bywáią ſpuſtoſzoné/ dla niedoſtát=
4:
ku robotników/ którzy ná rolách máią bydź oſádzeni:
5:
á nád to
6:
niektórzy pod bárwą vczenia ſie rzemioſł/ od rodźiców odcho=
7:
dzą/ drabſką ſłużąc/ y ku złému towárzyſtu ſie przyłączáiąc
8:
krádną/ zbiiáią/ y w luderę ſie obrácáią.
9:
A ták vſtáwiamy:
10:
iż tylko ieden ſyn ze wśi od oycá ma odéydź ná ſłużbę/ á zwła=
11:
ſczá ná náukę ſzkolną/ álbo ná rzemioſło/ á ini niech zoſtáną ná
12:
dźiedźinie z rodźicmi.
13:
A gdy będźie który miał odéydź/ ma
14:
dozwolenié wźiąć y liſt świádeczny od pánów mieyśc/ iáko
15:
ieſt wypuſczony/ áby ſzedł ná rzemioſło y ná ſłużbę.
Ián Olbr. w Piotrk. Liſt.

16:
Tenże
17:
Státut ſkázuiemy ná dobrá ſtołu náſzégo Królewſkiégo/ y Du
18:
chownych y Swietckich oſób żadnégo nie wyymuiąc: ták iż
19:
Stároſtowie y Dźierżawcy dóbr náſzych dozwolenia y liſty
20:
świádeczné máią dáwáć odchodzącému:
21:
á w innych dobrách
22:
pánowie mieyſc to czynić máią. A ieſliby iedno iedyny ſyn
23:
był/ ten ná dźiedźinie mieſzkáć ma/ y robić w domu z rodźi=
24:
cmi/ álbo ná téyże dźiedźinie/ gdźie rodźicy mieſzkáią/
25:
mieſzká=
26:
nia álbo ſłużby ábo żywnośći niech ſzuka. A ieſliby który
27:
młódźieniec ze wśi mimo to ſkazánié vćiekáiący był ználeźión
28:
w miáſtách/ álbo w miáſteczkách/ álbo gdźiekolwiek indźie/
29:
tedy pánu onégo mieyſcá/ z którégo vćiékł/ przez żadnégo prá=
30:
wá ma bydź wrócón/ pod winą cztérnaśćie grzywien: á przed=
31:
śię oni/ którzy go zátrzymáli/ winę tylekroć/ ilekroćby ináczéy v=
32:
czynili zápłáćiwſzy/ wróćić go będą powinni.
33:
Synowie kmieccy dla náuki ſzkol=
34:
néy y rzemieſłá przed dwunaśćią
35:
lat máią bydz puſczáni.
36:
TEż ſynowie kmieccy nie będą mogli z dźiedźiny/ ná któréy
37:
rodźice ich mieſzkáią/ przez wiádomośći y dozwolenia pánów
38:
ſwych odéydź/
39:
iedno dla náuk wyzwolonych/ którégokolwiek
40:
roku przed dwunaśćią lat/ álbo którégokolwiek roku dla rze=
41:
mióſł chćieliby wyniść/ co zá pytániém pánów ſwych vczynić
42:
máią.
43:
A którzy wynidą zá niewiádomośćią/ y zá niezwoleniém
44:
pánów ſwych/ niech ſtrácą część oyczyzny ſwéy/ y przedśię wró
45:
ceni bydź máią.

strona: 661

Ziemſkiego práwá Kśięgi dźieśiąte o Kmiećiách zbiegłych.
1:
Ten Státut ieſt potwiérdzión.
2:
STátut około ſynów kmieckich przedtym vczyniony/
3:
mocy zoſtáwiamy.
4:
Státut Ianá Olbráchtá Królá oko=
5:
ło ſynów kmieckich puſczenia, do przyſzłégo Séymu ieſt záwie=
6:
ſzón.
7:
DLa vmiárkowánia Státutu Naiáſnieyſzégo niegdy pá=
8:
ná Iáná Olbráchtá Królá brátá y przodká náſzégo/
9:
około nie
10:
puſczánia ſynów kmiecych ze wśi przez dozwolenia Pánówy
11:
Dźiedźiców (iż niektórym z Rad náſzych nie bárzo ſpráwiedli=
12:
wy/ y poſpolitéy wolnośći przećiwny zdał ſie) z ſłuſznéy przy=
13:
czyny zá wolą y rádą Rad náſzych do przyſzłégo Séymu zá=
14:
wieſzamy.
15:
Okmiećiá zbiegłégo w ſądzie zam=
16:
kowym czynić máią.
17:
CHcemy y ſkázuiemy: áby kauzy o zbiegłé kmiećie w ſądźie
18:
zamkowym przez ſtároſtę były odpráwowáné/ iáko o té/ któ=
19:
rzy ſą wźięći gwałtownie.
20:
Ale potym o kmiećiá zbiegłégo
21:
przed Sądem Ziemſkim, álbo
22:
przy połozeniu kśiąg záwitym
23:
rokiem czynić máią.
Zygmunt w Kráko. Liſt.
Zygmunt w Bydgo. Liſt.
Támże Támże Támże

24:
ACz o zbiegłé kmiećie/ zda ſie bydź doſyć poſtánowiono w
25:
Státućie Wielkiégo Káźimiérzá/ który ſkázuiemy chowáć:
26:
wſzákże iż nie znáczy ſie nie opiſanégo/ iáko w pozywániu miá=
27:
ło bydź poſtępowano:
Káźimierz Iágełło w Korczy. Liſt.
Ian Olbr. w Piotrk. Liſt.

28:
dla tego vſtáwiamy/ iż o kmiećie zbie=
29:
głé od dánia dźiśieyſzégo Státutu nápotym máią bydź pozy=
30:
wáni ći/ którzy pozywáni bydź máią do ſądów Ziemſkich:
31:
w

strona: 662

1:
których ſądźiéch Ziemſkich ná piérwſzym roku/ iáko záwitym
2:
ſtánąć y odpowiédáć pozwáni będą powinni. A ieſliby ná
3:
ten czás Roki nie były/ gdy rok będźie wiśiał ſtronam/
4:
tedy
5:
niebacząc ná niebytność Sędźiégo y Podſędká/ y innych ná
6:
doſtoieńſtwách y vrzędźiéch będących/ á ná ſądźiéch śiadáią=
7:
cych/ Piſarz y Komornicy będący przy leżeniu kśiąg/ o zbiegłé=
8:
go kmiećiá będą ſądźić y ſkázowáć.
9:
Zbiegli kmiećie ná roku záwitym
10:
bywáią dochodzeni: wſzákże
11:
prawdziwą niemocą Rok moze
12:
bydz odłozono.
Ian Olbr. w Piotrk. Liſt.

13:
ACzeſmy o ſądźiéch kmiecych wypuſczonych álbo niewy=
14:
puſczonych nieco ſkazáli: wſzákże iż ieſcze zbywa ku ſkazániu o
15:
zbiegłych kmiećiach/ dla tego ſkázuiemy y vſtáwiamy:
16:
iż ieſli=
17:
by cziykolwiek kmieć z poddánych náſzych duchownych y świet
18:
ckich gdźie indźie vćiékſzy przenióſł ſie do imienia inſzégo/ álbo
19:
téż náſzégo:
20:
My przez tego páná/ álbo przez kogo innégo imię=
21:
niem tego/ czyy kmieć był/ ſzukáni roſkażemy Stárośćie/ Bur=
22:
grábiému/ Dźierżawcy náſzému/ do którégokolwiek kmieć v=
23:
ćiékł/ áby kmieć był wrócon przez pośrzodek práwá:
24:
któré chce=
25:
my áby było ſądzoné Polſkié/ wedle ſtárych Státutów/ pod
26:
winámi w nich opiſánémi. Tym téż ſpoſobem y wedle tegóż
27:
Státutu/ y pod winámi Státutu ſtárégo káżdy króleſtwá
28:
náſzégo obywátel
29:
którégokolwiek ſtanu y doſtoieńſtwá ieſt/
30:
zbiegłégo kmiećiá będźie powinien wróćić: to ieſt práwo Pol=
31:
ſkié oſádźiwſzy/ y wedle tegóż czyniąc ſpráwiedliwość temu/
32:
który ſie kmiećiá vpomina przez wſzelkiéy zwłóki.
33:
A ieſli o te=
34:
góż kmiećiá zbiegłégo przyda ſie pozwáć którgokolwiek ſzlách=
35:
ćicá/ álbo innégo poddánégo náſzégo którégokolwiek przełoże=
36:
nia/ doſtoieńſtwá y záwołánia:
37:
tákowy pozwány ná piérw=
38:
ſzym Roku iáko záwitym ma odpowiádáć/ którému dilácia i=
39:
náczéy nie ma bydź dopuſczoná/ iedno gdyby kto iego imię=
40:
niem zá przyczyną prawdźiwéy niemocy iéy żądał.
41:
Którému
42:
práwu y vſtáwie y Stároſtowie náſzy będą podlegli/ ták iż
43:
práwem przekonáni iáko inni obywátele karániém w Státu=
44:
ćie ſtárym opiſánym/ o kmiećiá zbiegłégo máią bydź karáni:
45:
y

strona: 663

Ziemſkiego práwá Kśięgi dźieśiąte o Kmieciu zbiegłym.
1:
nie máią bydź puſczeni od mieyſcá ſądowégo/ aż piérwéy zá
2:
winy rękoiemſtwo doſtáteczné vczynią/ álbo poſtáwią.
3:
A
4:
ieſli od ſądu odéydą/ win nie poręczywſzy/ tedy ná nie ſkázuie=
5:
my/ áby byli winą więtſzą cztérnaśćie grzywien karáni: ku
6:
któréy zápłáceniu my ich przypędźimy weſpółek z iſtotnym przy=
7:
wrócenim kmiećiá.
8:
O kmiećie zbiegłé duchowni prá=
9:
wem Ziemſkim czynić máią: y
10:
któré ſą krzywdy Ziemſkié.
11:
DVchowni o maiętnośći álbo o krzywdy około máiętno=
12:
śći/ któré ſą práwu poſpolitému podległé/ práwem Ziemſkim
13:
czynić máią:
14:
A krzywdy źiemſkié ſą: o gránice/ o kmiećie zbie=
15:
głé/ o zábićié/ o rány/ wedle Státutu Ianá Olbráchtá Królá.
Alexander w Rádom. Liſt.

16:
Kmiećie zbiegli niech będą wróceni.
17:
KMiećie zbiegli ták przez Stároſty/ iáko przez vrzędy miey=
18:
ſckié dla záchowániá zgody niech będą wrácáni: wyiąwſzy té/
19:
którzy támże mieſzkáią zdawná.
20:
Kmiećie zbiegli ták przez mieſczá
21:
ny, iáko przez Stároſty máią bydz
22:
wrácáni: wyiąwſzy té którzy tám=
23:
ze komorą mieſzkáią.
24:
ABy zgodá między wſzyſtkimi byłá chowáná/ vſtáwiamy:
25:
áby kmiećie/ którzy opuśćiwſzy role od pánów ſwych ná mie=
26:
ſzkánié do miaſt y miáſteczek vćiekáią/ gdy będą ználeźieni pá=
27:
nóm ſwym álbo przez ſtároſty/ álbo przez vrzędy mieyſkie/ áby
28:
byli przywroceni/ pod winámi Królewſkiémi:
29:
álbo niechay
30:
będą przypędzeni puſte role inémi do tégo godnémi ná mieyſcá
31:
ſwé oſádźić. Ale ini komornicy/ którzy żywą przez żadnégo
32:
krzywdy/ ſkázuiemy áby byli ćiérpieni:
33:
á ſtátut/ który o ſynách
34:
kmieckich ieſt vczynion/ w mocy záchowywamy.
Zygmunt w Kráko. Liſt.


strona: 664

1:
Kmieć dla woyny Pruſkiéy zbiegły, w ſą
2:
dzie zamkowym ma bydz dochodzón.
3:
IZ zá ſpráwiedliwośćią Bożą ieſteſmy powinni káżdému
4:
ſpráwiedliwośći y ſzkody przeſtrzégáć: tedy tym Stárurem v=
5:
ſtáwiamy: áby żaden nieśmiał zbiegłégo kmiećiá którégokol=
6:
wiek duchownégo/ ábo téż ſzlácheckiégo którégo prziymowáć/
7:
ktoryby od páná ſwéo dla vſzkodzenia ninieyſzéy woyny vćiékł:
8:
ále przez wſzelkiégo práwá káżdy áby był powinien go ná vpo=
9:
minánié ſwégo páná choć duchownégo/ choć świetckiégo do=
10:
browolnie wróćić.
11:
A ieſli kto o to żądány tákiégo kmiećiá zbie=
12:
głégo niechćiałby wróćić/ á dopuśćiłby ſie do ſądu zamkowégo
13:
poćiągnąć: ná piérwſzym roku przekonány będźie go powinien
14:
z winą wróćić.
15:
A ſądowi zamkowému będźie wolno ná piér=
16:
wſzym roku o tákowé kmiećie ſpráwiedliwość vczynić/ y co
17:
ieſt ſpráwiedliwégo ſkázáć: która vſtáwá ninieyſza o kmiećiách
18:
zbiegłych tylko do roku trwáć będźie.
19:
O kmiećie zbiegłé w ſądzie Ziemſkim
20:
ábo Grodzkim, áreſtowawſzy ie ná
21:
záwitym roku, czynić moze.
22:
O zbiegłé kmiećie nie we wśiách dźiedźicznych/ ále ná ro=
23:
céch Ziemſkich álbo Grodzkich wedle Státutu wſzyſtki ſprá=
24:
wy niech będą ſądzoné/
25:
áreſtuiąc oné zbiegłé Woźnym y ſzlá=
26:
chtą w dobrách onych/ gdźie ſie zá niedozwoleniém pánów
27:
ſwych przenieśli/ wedle zwyczáiu przedtym záchowáłégo.
Zygmunt w Bydgo. Liſt.

28:
Kmiećie zbiegli ábo ich ſynowie, ábo
29:
słudzy, gdy o nie práwem czyniono
30:
ma bydz, nie máią bydz áreſtowáni.
31:
STátut około áreſtowánia kmieći żadnégo ku iego chowá
32:
niu nie ma doćiſkáć:
33:
ále ſtárſzé Státuty około dochodzenia
34:
zbiegłych kmieći przez áreſtowánia w mocy záchowamy: y tóż
35:
práwo ná ſyny kmiece y ſługi zbiegłé przez pány/ którzy ich má=
36:
ią dochodźić/ śćiągamy.
Zygmunt w Piotrko. Liſt. Zygmunt w Piotrk.


strona: 665

Ziemſkiego práwá Kśięgi dźieśiąte o Kmieciách zbiegłych.
1:
Kmiećie áreſtowáni nie máią bydz
2:
w mieśćiéch, ále domiéch y we
3:
wśiách ſpráwiedliwość z nich ma
4:
bydz ządáná.
5:
DLa ſwowoleńſtwá kmiecégo/ którzy kmiećie iákoby ża=
6:
dnégo práwá nád ſobą nie mieli niektórzy z nich w pychę pod=
7:
noſzą ſie w drogich ſzátách chodząc/ y wydatki wielkié czyniąc/
8:
co ich ſtanu nie przynależy:
9:
zkąd w długi między mieſczany nád
10:
máiętnośći ſwé wchodzą/ dla których długów mieſczánie zwy=
11:
kli kmiećie w mieśćiéch y w miáſteczkách zápowiádáć/ zátrzy=
12:
máwáć/ y pozywáć/ opuśćiwſzy práwo/ do którégo kmieć w=
13:
zględem mieſzkánia ſwégo przynależy.
14:
Dla tego vſtáwiamy/
15:
chcąc zámknąć drógę tákiému dłużeniu kmieckiému/ áby Mie=
16:
ſczánie o tákowé długi którymkolwiekby ſie obyczáiem sſtáły/
17:
bądź ſą zápiſáné w mieyſckich kśięgách álbo nie zápiſáné/
18:
nie
19:
mogli áni mogą kmiećie pozywáć/ zápowiádáć/ zátrzymáwáć
20:
w mieśćiéch/ w miáſteczkách: ále o tákowé długi ná mieyſcách
21:
dźiedźicznych/ ná których tákowi kmiećie mieſzkáią/ ſpráwie=
22:
dliwośći żądáć máią wedle práwá.
23:
A gdyby pan ſpráwie=
24:
dliwośćią wlókł/ zkądby mieſczánin miał przyczynę vſkárżáć
25:
ſie ná páná tedy mieſczánin będźie powinien z tym pánem prá=
26:
wem tym czynić/ do którégo pan względem onégo dźiedźictwá
27:
przynależy/ pod winą ſześći grzywien/
28:
która ma bydź z mieſczá
29:
niná wźięté/ ieſliby ináczéy vczynił. O którą winę mieſczá=
30:
nie do Stároſty mieyſcá onégo máią bydź pozwáni: któréy
31:
winy połowicá ma bydź ſtronie/ á połowicá ſądowi.
32:
O któ=
33:
rą winę Ziemſkim práwem ma bydź czyniono: á ktemu mieſczá
34:
nin y ſzkody zápłáćić/ y rzeczy któré przy kmiećiu wźiął/ wróćić
35:
pánu onéy wśi/ z któréy kmieć był/ zá ninieyſzą vſtáwą będźie po
36:
winien.
37:
O którą to rzecz Stároſtowie mieyſc onych będą
38:
móc ie ſądźić: á temu przywiléy nie ma nic przeſzkádzáć/ w któ=
39:
rym ſtoi: Iż tylko cztérzy Artykuły álbo rzeczy ſądźić máią.
40:
Szláchtá Podolſka winná przed Stá=
41:
roſtą Kámienieckim kmiećie ſtáwić.
42:
ZAchowuiąc ſtárádawny porządek/ vſtáwiamy:
Ian Olbr. w Piotrk. Liſt. Zyg. Aug. w Wárſz.

43:
áby ſzláchtá

strona: 666

1:
Podolſka winná byłá przed Stároſtą Kámienieckim poddá=
2:
né ſwé ſtáwić/ gdy będą o złodźieyſtwá Wołoſkié obwinieni:
3:
ále o té rzeczy/ któré w źiemi ſie dźieią/ káżdy pan z poddánégo
4:
ſwéo wedle práwá poſpolitégo ſam ſpráwiedliwość czynić ma.
5:
O kmiecych dziéwkách którézá
6:
mąz idą.
7:
O Dźiéwkách tychże kmieći álbo oraczów dla małżeńſtwá/
8:
któré chcemy bydź wolné/ vſtáwiamy:
Zygmunt w Bydgo. Liſt. Támże.

9:
Iż ieſliby kto nieośiá=
10:
dły poiął dźiéwkę którégo kmiećiá ośiádłégo/ v niéy ná ośiádło=
11:
śći mieſzkáć ma: y tákże nie ośiádłé dźiéwki v ośiádłych mężów
12:
mieſzkáć máią/ gdy zá maż póydą.
13:
To téż o wdowách chce=
14:
my áby było chowano.
15:
INQVILINVS.
16:
W Prośbách o Gołotách/ y Inquilinách/ (Komornikách)
17:
tułáiących ſie/ poſtánawiamy:
Zygmunt w Piotrk. Káźimierz w Wiſlicy. Liſt.

18:
ták iáko Státutá iuż dawno o
19:
tych rzeczach ſą vczynioné/ przez Stároſty z pilnośćią máią
20:
bydź exequowáné. Do których téż admonitionis cauſa, liſty
21:
áby były wydáné/ vczynim ſtáránié.
22:
Pan zá sługę Gołotę doſyć czyni.
23:
IEſliby czyy ſługá názwány Gołotá/ alias Obłómék/ ſą=
24:
śiádowi páná ſwégo/ álbo innému którému ſzkodę vczynił/
25:
álbo krzywdę wyrządźił: Pan iego zá niego doſyć vczynić bę=
26:
dźie powinien.
27:
Ale to práwo przez Státut názwány Oſtrogi, iest modi=
28:
fikowan y wyłożón. ((t. łać. - lok.))
29:
o tym ſzérzéy. Item, Tit.
30:
Nieośiádły.
31:
PASTERZ.
32:
Páſtérz owce do wśi niech pędzi.
Kaź. Wiel. Liſt.

33:
DZiwiſz ſkárżył ſie ná páſtérzá wieyſkiégo/ iż owcę do trzó=

strona: 667

Ziemſkiego práwá Kśięgi dźieśiąte o Drzewách.
1:
dy wegnáną/ y ſtraży Páſtérſkiéy poruczoną/ z trzódy ſtráćił/
2:
y powiáda/ iż przez páſtérzá nie ieſt iemu wróconá.
3:
Páſtérz
4:
záśię powiedźiał/ iż owcę przerzeczoną z innémi do wśi przy=
5:
gnał. My w tákowéy rzeczy ſkázuiemy: iż Páſtérz to/ że ow=
6:
cę z innémi do wśi przypędźił/ przyśięfą ma potwiérdźić.
7:
Tu káżdy rozſądźić może, że tá methodus, iest do náu=
8:
czenia ſie czego pewnégo ſpraw doſkonálſza. Bo złoży=
9:
wſzy wiádomość tych mieyſc, Factor, Seruus, Villicus,
10:
Kmeto, Inquilinus, Paſtor:
11:
iż ſą affines y confines lo=
12:
ci, łácno może káżdy obáczyć náturę tych co ſłużą pá=
13:
nóm. Bo iedno z drugim złożywſzy, łácniuchno co ſie z
14:
tego wyléwa, obaczy káżdy.
15:
ARTYKVŁ II.
16:
O DRZEWACH SADOWYCH.
17:
O ſczepiu/ o leśiech/ gáiach/ dębiech/ o
18:
ćiſach.
19:
Wypiſawſzy perſony ku goſpodárſtwu należącé, y o po=
20:
żytkách goſpodárztwá tutecznych kráiów: iáko ſą ſády,
21:
lásy, y inné drzewá.
22:
SCZEPIE.
23:
Iákokto ſczepié czyie pokázi álbo
24:
wykopa.
25:
VStáwiamy y ſkázuiemy: iż ieſli któré ſczepié iuż w ſcze=
26:
pioné w wkorzenionę kto wyrwie/ choćby były właſné tego któ=
27:
ry wyrywa/
28:
tedy przedśię prowádząc ſie z domu/ ma y powi=
29:
nien połowicę onégo ſczepia zoſtáwić ná grunćie álbo ná plá=
30:
cu/ pod winą ſześći grzywien.
Káź. Wiel. w Wiſlicy. Liſt. Tenże krol. Liſt Támże

31:
DĄB y DRZEWO RODZAYNE.
32:
NIektórzy o ſwéy śmiáłośći wiele rozumieiąc/ wſzedſzy w

strona: 668

1:
lás álbo w gazy cudzy/ mimo wolą páńſką dęby y drzewá wy=
2:
rębuią lepſzé/ máiąc zá to/ iż żadnégo karánia zá to nie odnio=
3:
ſą.
4:
Dla tego vſtáwiamy: iż ieſliby kto vćiął dąb w máiętno
5:
śći inſzégo/ przez páńſkiéy woléy/ któryby ſie ná ośi godźił/ álbo
6:
z inſzych mnieyſzych dębów/ y innych drew wóz nápełnił/ winę
7:
którą zową piętnądźieſtą ma onému zápłáćić/
8:
w którégo páń=
9:
ſtwie drwá ſą porąbáné. Téż vſtáwiamy/ iż ná káżdé drzewo
10:
rodzáyné wſzelákiégo owocu ábo iábłczáné wyćięté/ dwánaśćie
11:
groſzy temu który ſzkodę ćiérpi/ z winą piętnądźieſtą ma bydź
12:
zápłácono.
13:
Szácowánié dębu w leśiéch, álbo
14:
ſámych gáłęzi kradziezą, y dę=
15:
bów w łęgach y w dąbrowách, y
16:
troiem ciązániu, piérwéy śiekié=
17:
rę, potym ſuknią, á náwet woły á=
18:
bo konie.
19:
VStáwiamy téż: iż którykolwiek máiąc gránice z kim/ á
20:
oné gránice przechodząc drwá álbo inſzé potrzebné ku vżywá=
21:
niu drzewá w cudzym leśie álbo gáiu rąbał:
Tenże krol.Liſt

22:
ten pan onégo lá=
23:
ſu/ tego/ który rąbie: naprzód w śiekiérze/ drugim rázem w ſu=
24:
kni/ trzećim ná wołách y w koniach/ álbo w iednym koniu ma
25:
ćiążáć przez winy. Ale ieſli go podźieckuie we dwu woléch/
26:
álbo w koniách/ ieden ſobie zátrzyma/ á drugiégo wołu álbo
27:
koniá ná rękoiemſtwo wyda:
28:
á znák ná drzewie/ gdźie śćiążał
29:
vczynic y wyćiąć będźie powinien. A ieſli kto w cudzym gá=
30:
iu krádomie ieden álbo dwá dęby wytnie/ zá káżdy dąb ſześć
31:
ſkótów/ to ieſt dwánaśćié groſzy:
32:
á ieſli trzy wytnie/ tedy trzy
33:
wiardunki temu/ w czyim gáiu to vczynił ze trzemá grzywno=
34:
má winy/ y ſądowi drugié trzy grzywny zápłáćić będźie powi=
35:
nien: á ieſli tylko gáłęźi álbo látorośle máłé wytnie/ ośm gro=
36:
ſzy ten który wytnie ma zápłáćić.
37:
A to chcemy bydź trzyma=
38:
no y o dębiéch leśnych/ álbo w leśiéch wodnych/ przy których=
39:
kolwiek wodách/ ále o dębiéch wyćiętych/ czté=
40:
rzy groſze/ który wytnie zápłáćić ma:
41:
á ieſli gáłęźi vtnie/ tylko
42:
ćiąża od niego ma być wźięta. A kto drzewo z pſczołámi

strona: 669

Ziemſkiego práwá Kśięgi dzieśiąte o drzewiech leśnych.
1:
podetnie temu który ſzkodę podéymie grzywnę/ á drugą grzy=
2:
wnę ſądowi:
3:
á który przez pſczół/ wſzákże nágotowáné do
4:
pſczoł podetnie/ temu którému ſzkodę vczyni pułgrzywny/ á
5:
ſądowi tákże pułgrzywny przepárty práwem zápłáćić ma.
6:
LAS.
7:
Popráwá Státutu wysſzégo, o tytu=
8:
le Sczépie y o Dęby: dozwala
9:
poymáć y ſzácowáć, y obręczyć
10:
dla dwu przyczyn. Piérwſza, iz
11:
ćiąza ma bydz więtſza niz rzecz,
12:
o którą ćiązáią, y druga gdzie máło láſów.
13:
ZA piérwſzą vſtáwą/ która ſie poczyna/ Vſtáwiamy/ rć.
14:
(Titulo, Sczépie, Stá. I. y Dębu: bo dwá Státuty ták ſie poczyná=
15:
ią: Vſtáwiamy)
Włádiſ. Iágełło w Kráko. y w Wár. Liſt.

16:
to ſie znaczy/ iż bywáło chowano: iż gdy kto
17:
kmiećiá/ álbo kogo innégo w ſwym leśie záſtał/ tedy tákowé
18:
go zá piérwſzé ćiążánié tylko w śiekiérze iednéy miał ćiążáć: iá=
19:
ko w práwie wysſzéy ieſt opiſano.
20:
Ale iż rozné ſą láſy/ między
21:
którémi niektoré znáyduią ſie bydź wielkiy cény: iáko ieſt Cis/
22:
y inné drzewá: ná to tędy máiąc baczenié/ iż ćiąże máią bydź w
23:
więtſzéy cénie/ niż rzeczy/ o któré bywá ćiążano/
24:
zdáło ſie nam
25:
y Przełożonym náſzym zá rzecz ſpráwiedliwą: iż ieſliby kto
26:
wſzedſzy w lás/ tákowé drzewá álbo im podobné podrąbał/ te=
27:
dy może bydź przez páná álbo dźiedźicą poyman/ y ná rękoiem=
28:
ſtwo tym/ którzy oń prośić będą/ dan.
29:
Abowiém nie zda ſie
30:
ſłuſzna rzecz y doſtáteczna/ áby zá ták znáczną ſzkodę láſu ćiąża
31:
miáłá bydź bráná/ álbo tylko áby ná ćiąży miał bydź karan.
32:
Tymże obyczáiem o Gáiach/ gdźie máło láſów/ ma bydź zá=
33:
chowano.
34:
CISOWE DRZEWO, y inné oſobliwé tym podobné.
35:
Cis, Modrzeẃ, Iábłóń leśna, y inné tym podobné, inſzym obyczá=
36:
iem tego dochodzą, nie ćiążą tylko. Tit. Lás. ((lok.))
37:
O SPALENIV LASV.
38:
CZęſtokroć zwykło ſie przydáwáć: iż ſzláchtá álbo proſtégo
39:
ſtanu ludźie/ do boru/ láſu/ zapuſtu czyoegokolwiek przyſzedſzy/
40:
chcąc/ albo z przygody/ pożarem lás zápáláią:
41:
którzy ieſli przez
42:
páná wśi będą obwinieni/ nie innym práwem ieno Polſkim/
43:
iáko ći którzy palą/ máią bydź ſądzeni.
Iágełło. Liſt. Káźimierz w Wiſlicy. Liſt. Támże.

44:
Zkąd ácz czći ich to nie
45:
ma vwłáczáć: wſzákże przekonány będąc kmieć/ á nie máiąc
46:
zkąd onéy ſzkody zápłáćić/ niech wżdy odkupi gárdło dźieśiąćią
47:
grzywien/ iáko zá głowę kmiecą zwykło bydź płácono.
48:
O WIEPRZACH Y O ZYRZE.
49:
Ieſli kto cudze wieprze naydzie w
50:
ſwym leśie.
51:
VStáwiamy téż: iż ieſli kto świnie właſné ná żołądź do
52:
láſá cudzégo wżenie/
53:
ten którégo lás będźie/ zá piérwſzy raz
54:
wieprzá: wtóry raz ieſli ich naydźie/ dwá wieprzá będźie mógł
55:
y ma zábić: á trzeći raz ieſli znaydźie/ wſzyſtki świnie będźie
56:
mógł gnáć do dworu náſzégo blizſzégo/ áby ſie známi weſpó=
57:
łek podźielił:
58:
wſzákże ták/ iż gdźiekolwiek przerzeczoné wieprze w gránicách ſwych zábił/ znák ná drzewie będźie powinien v=
59:
czynić. A ieſli ſtroná przećiwna záprzy ſie/ iż ſie tám ſzkodá
60:
nie sſtáłá/
61:
tedy ten który wieprze bił/ będźie powinien znák ná
62:
drzewie wyćięty y vczyniony vkázáć/ á to potwiérdźić ſwą
63:
przyśięgą/ to ieſt/ iż tám wieprze ſą znáłeźioné.
64:
Ieſli kto wieprze ná zyr chćiałby
65:
pędzić.
66:
VStáwiamy/ iż ieſli kto máiąc lás álbo zapuſt od śiebie
67:
dáleko/ wieprze ſwoie álbo świnie przez dźiedźinę innégo/ któ=
68:
ra ieſt w pośrzodku y w ſąśiedztwie/ chćiałby gnáć do tegóż
69:
láſu/
70:
tedy tego niemoże vczynić przez dźiedźinę drugiégo/ ie=
71:
dno przez drógę/ którą idźie do iego laſu. A tóż ma bydź cho=
72:
wano we wſzyſtkim od tego/ który dla świni álbo wieprzów
73:
zá pieniądze naymie lás/
74:
gdźieby żołądź álbo bukiew byłá/ á

strona: 671

Ziemſkiego práwá Kśięgi dźieśiąte o Ląkách y śienie,
1:
máiętność cudza byłá w pośrzodku między tákowym láſem
2:
álbo zapuſtem/
3:
tedy ten przez czyię dźiedźinę ſtádo álbo świ=
4:
nie onégo páná/ który zapuſt álbo lás náiął/ máią bydź pędzo=
5:
né/ z obu ſtron drógi ná trzydźieśći łokći żołądź właſną piér=
6:
wéy ma zebráć/ álbo ſpáść/
7:
áby ták przerzeczony naiemnik za=
8:
puſtu álbo láſu przerzeczoné świnie álbo wieprze przez ſzkody/
9:
álbo obrázy iego mógł gnáć.
10:
ARTYKVL III.O ŁĄKACH, SIANIACH.
11:
ŁĄKA.
12:
Bo to drugié pożytki goſpodárztwá tutecznégo z łąk.
13:
Kto komu łąkę pokośi, niech dowie=
14:
dzie ze ią kupił.
15:
SKárżył ſie Bártek ná Andrzeiá/ iż mu łąkę pokośił/ y
16:
trawy pośiékł:
Káź. Wiel. w Wiślicy. Liſt.

17:
Andrzéy ácz ſie znał iż łąkę pokośił/ wſzák=
18:
że to przyłożył/ iż Włódarz Bártkowi tę łąkę zá pewné pienią=
19:
dze iemu ku pokoſzeniu przedał/ y zá tę łąkę pieniądze tenże
20:
Włódarz wźiął/ którégo iuż zmárłégo bydź powiáda.
21:
My
22:
bacząc ná zeznánié przerzeczonégo Andrzeiá/ y ná śmierć Włó=
23:
dárzá/ w tákowéy rzeczy ſkázuiemy: áby Andrzéy dowiódł ku=
24:
pno łąki y zapłáté/ iż vczynił iáko wysſzéy powiedźiał.
Tenże król. Liſt.

25:
SIANO.
26:
Gdy kto złodzieyſtwo vczyni w śie
27:
nie álbo we zbozu, złodzieyſka
28:
winá Pánu.
29:
VStáwiamy/ iż ieſliby kto w czyiéy wśi/ álbo dźierżeniu
30:
w śienie/ w zbożu/ álbo ná polách złodźieyſtwo vczynił/
31:
prá=
32:
wem przekonány temu/ który ſzkodę vćiérpiał/ doſyć vczynić/ á
33:
pánuwśi w któréy tákowé złodźieyſtwo ſie sſtáło ón złodźiey
34:
winę będźie powinien zápłáćić: á ći/ którzy ſpaſzáią álbo koſzą
35:
trawę/ ná ſukni niech będą dźiéckowáni.
36:
Od wozu śiáná gwałtem záłápioné=
37:
go, trzy grzywny od kázdégo z
38:
oſobná winá.
39:
ZA wóz śiáná gwałtem wźięty/ ten kto ſzkodę vczyni/ niech
40:
zápłáći temu którému wźiął trzy ſkóty/
41:
to ieſt/ ſześć groſzy z
42:
winą piętnądźieſtą/ y tákimże ſpoſobem ſądowi álbo Sędźié=
43:
mu przerzeczoną winę/ w którégo ſądźie to ieſt vczyniono/ ten
44:
który vczynił zápłáćić będźie powinien.
45:
ARTYKVL IIII.
46:
O POZYTKACH GOSPO=
47:
DARSTWA:
48:
Z ſtrony myśliſtwá y vkrzywdzenia/ kto=
49:
re w ſąśiedztwie bywa: z ſtrony polowá=
50:
nia y łowienia źwierzá/ liſá/ záiącá/ etć.
51:
y o pśiech/ y o wielkim źwierzu.
52:
IELEN, ŁOS, WIEPRZ,
53:
DZIKI KON.
54:
Zwiérz vtrudzóny y popędzony od
55:
innégo komu ſie doſtáie.
Tenże Liſt.
Włádiſ. Iágełło w Kráko. y w Wár. Liſt.

56:
NIektóré przykrośći álbo ſpory między poddánémi náſzémi
57:
y ſzláchtą w polowániu wczynáią ſie ztąd/ iż niektórzy źwiérz
58:
popędzony/ álbo pſów cudzych bráć ſie nie boią/ áni wſtydzą:
59:
dla tego vſtáwiamy/ iż ieſli kto nápotym Ielenia/ Wieprzá/
60:
Dźikiégo koniá/ álbo Lośiá cudzégo popędzonégo/ álbo poy=
61:
mánégo gwałtem/ álbo potáiemnie przed pſy cudzémi wźiął
62:
by álbo vłapiwſzy ſobie przywłaſczał:
63:
tákowy przywłaſczáią=
64:
cy zá źwierzynę álbo zá pſy trzy grzywny zá winę/ á drugié trzy
65:
grzywny onému czyy był źwiérz zápłáćić będźie powinien.

strona: 673

Ziemſkiego práwá Kśięgi dźieśią. o Zwierzu.
1:
ZAIĄC.
2:
Záiąc, o którym czáśie ma bydz
3:
łowión.
4:
GDyż myśliwcy vbogim ludźióm zwykli ſzkody wielkié cy=
5:
nić/ depcąc ich máiętność y zbożá:
Támże. Zyg. Aug. w Wárſzá.

6:
dla tego záſtáwiáiąc zákázu=
7:
iemy: áby od świętá S. Woyćiechá/ áż do zebránia wſzyſt=
8:
kich zbóż oźimich y letnich z pól/ ná máiętnośći cudzéy przez wo=
9:
léy onégo páná żaden nie śmiał polowáć.
10:
Ináczéy czyniąc/ te=
11:
mu który ſzkodę vćiérpiał winy trzy grzywny pieniędzy tákowy
12:
niech mu zápłáći.
13:
LISZKA.
14:
LIſzek młodych áby nie zbieráno: á v kogo ie naydą/ áby
15:
dźieśięć grzywien przepadł/ á Liſzki roſpuśćił.
16:
PIES.
17:
O ránách od pſá gdy kto im poſczuie: wysſzéy naydźieſz ten
18:
Státut. ((t. łać.)) Rány.
19:
ATYKVL V.
20:
O PIĄTYM POZYTKV
21:
GOSPODARSTWA,
22:
Z obory/ to ieſt koni/ ſtádá/ dobytku/
23:
świni/ etć. Y o ſzkodách/ ktore przy tym
24:
pochodzą w ſąśiedztwie.
25:
KON.
26:
O koniu obrázonym, gdy go ieden dru=
27:
giému pozyczy.
28:
MIkołay ſkárżył ſie ná Máćieiá/ iż gdy mu ſwégo koniá
29:
zdrowégo ná pewną drógę iáko przyiaćielowi pożyczył/ Má=
30:
ćiéy tego koniá wróćił mu chromiącégo:
Káź. Wiel. w Wiſlicy. Liſt.

31:
Máćiéy záśię odpo=
32:
wiedźiał pod dobrym ſłowem ſwym/ iż ná tym koniu iáko ná
33:
właſnym iechał: y onégo iáko ſwégo chował/ áni wié zkąd mu tá chromotá przyſzłá.
Káź. Wiel. w Wiſlicy. Liſt Tenże Liſt

34:
My w tákowéy rzeczy ſkázuiemy: iż
35:
przerzeczony kóń dwie niedźieli ſpokoynie y okróm pracy przez
36:
Máćieiá ma bydź chowan: który kóń/ ieſli w tym czáśie prze=
37:
rzeczonym nie ozdrowieie/ tedy o onégo koniá/ iáko będźie
38:
mógł/ przyiaćielſkié ma ſie z nim zgodźić.
39:
Tu dekretu principálnégo nieuczynił, ieſli mu go winien
40:
płáćić Máćiéy: Blandum decretum.
41:
O koniách któré ná iármárkach przedáią. pátrz ((t. łać.))
42:
ZRZEBCA ktoby zábił, trzy grzywny ma zań dáć: Tit.
43:
Bydło. Stá w Polſkim List. A którému 3. 4.
44:
5 lat, ma przyśiądz, zaczby ſtał.
45:
STADA.
46:
Stádá, bydłá, do którégo czáſu máią
47:
bydz páśioné.
48:
VStáwiamy/ áby wſzyſcy ći/ którzy máią ſtádá nie otárgá=
49:
né/ od Wiliiéy Swiętégo Woyćiechá áż do świętá Swię=
50:
tégo Micháłá byli ie powinni pod ſtrażą páść:
51:
á ktoby ináczéy
52:
vczynił/ pokónány w ſzkodźie y ſądowi/ y którému ſzkody vczy=
53:
nił z winą iednéy grzywny/ będźie winien ſzkody zápłáćić: ále
54:
nápotym tákowé ſtádá álbo bydłá ten/ który ſzkody vćiérpi/ do
55:
ſwégo domu właſnégo áby nie śmiał pędźić.
56:
WOŁ.
57:
Wołów cudzych gwałtem nikt niech
58:
nie bierze.
59:
GDy komu cztérzy woły będą wźięté gwałtownie/ á o tá=
60:
kowy gwałt vczyni oświádczenié:
61:
chcemy/ áby zá tákowé o=

strona: 675

Ziemſkiego práwá Kśięgi dźieśiąte o Dobytkách domowych.
1:
mieſzkánié wołów/ y roboty zá káżdy tydźiéń/ dał cztérzy ſkóty
2:
temu/ który ſzkodę álbo krzywdę vćiérpiał z winą piętnądźie=
3:
ſtą:
4:
á ſądowi iną podobną temu winę ten/ który krzywdę v=
5:
czyni/ będźie powinien zápłáćić.
6:
A tákowé woły niech będą z Woznym
7:
záſłáné.
Zwyczay źiem. Krá. Liſt. Kaź. Wiel.w Wiſlicy. Liſt.

8:
ROk licowny dány/ ma bydź w tegodniu dawan/ ták iż
9:
gdy rzeczy któré będą záſtawáné z Woźnym: á ieſli ten nie
10:
wráca v którégo ſą záſtáné/ tedy dáie Rok Woźny onému v
11:
którégo ieſt licowánié vczyniono/ áby ſtánął przed Stároſtą
12:
w iednym tegodniu.
13:
Gdźieby bydlę iákié vderzeniém, álbo poćiſkiem zá czyim dá=
14:
niém przyczyny w grzbiet było obráżoné/ ma dáć pułtory
15:
grzywny. Tit. o Bydle. ((lok.)) w Polſkim List 536.
16:
FORESTA.
17:
Oborá Królewſka, Káſzteláńſka. ((t. łać. - lok.))
18:
w Polſkim List 536. Item. 539. List Stá. 2. Gdźie
19:
dwory etć.
20:
BYDŁO DOBYTEK.
21:
Iednę quártę pieniędzy ſzkodę ćiérpiący, zá ſpáśienié od wiel=
22:
kiégo bydłá bierze. Tit. o Bydle. w Polſkim, Stá. I. 536. List.
23:
Kto poćiſkiem z przyczyny dánéy bydlę obráźi, pułtory grzywny
24:
płáći. Tit. o Bydle. Stá. 2 ꝟ 2. List 536. Vſtáwiamy/ rć.
25:
O ſpáśienié y o ſzkody, do ſądu Ziemſkiégo dźierżawcá króle=
26:
wſkich dóbr odpowiáda, względem ſummy dóbr 537.2. Vſtáwia=
27:
my/ áby Dźierżawce/ rć.
28:
Bydło do trzećiégo dniá zátrzymáné, á onégo nie dał do obory
29:
królewſkiéy, trzy grzywny przepada. 537.4. Ieſli kto bydło/ rć.
30:
Ale go zááreſtowáć trzebá dwiemá ſzláchćicy y Woźnym.
31:
Gdy kto záiąwſzy bydło, niechce dáć ná rękoiemſtwo, 537.4.
32:
O tymże wyręczeniu bydłá po trzy kroć do dwu niedźiél: náwet
33:
ſtroná połowicę, á Król połowicę bierze. 538.2. Gdy kto zaymie/
34:
rć.
35:
Támże: ten co záiął, może ie wyręczyć, ále záś ſtáwić.
36:
Daność czyniénia o bydło, rok. Ale gwałtownie álbo zło=
37:
dźieſkié gdy wezmą, tedy do dwu lat Pręſcriptia.
38:
W Mázowſzu Selcámizową ći Rękoymie których posyłáią. In
39:
except. Mázowiec. Stá. 26.
40:
Gdy o ſpáś idą. 14. grzywien. & e VMENTVM.
41:
contra. Ale ktoby nie okazał ſzkody Rękoymiam. Procesſ o=
42:
ſobliwy, Stá. 8. In except. Mázowiec.
43:
IVMENTVM.
44:
Dwá Státuty przy tym tytule w Láćińſkim ſą położoné: ále iuż
45:
w Tytule wysſzym o Bydle ſą ingroſſowáné.
46:
O zaiętém y błędném bydle.
47:
O Bydło záięté álbo błędné/ którégoby do trzech dni do o=
48:
bory królewſkiéy nie oddano/ forum ma bydź vrzędem á
49:
nie ſądem Grodzkim/ ne pecora deſtruantur.
50:
A w Grodźie od
51:
wyręczenia nie ma bydź brano ieno od wſzyſtkiégo bydłá gro=
52:
ſzy dwánaśćie: á o ſzkody wedle práwá w Ziemſtwie forum.
53:
Tu Státut ón znieśiono o wyręczeniu bydłá po trzy kroć. List
54:
538.2. Gdy kto zaymie/ rć. A w Láćiń. ((t. łać.))
55:
pátrz y w Grodzkim práwie.
56:
WIEPRZ.
Zygm. III. Liſt.

57:
Gdy kto Wieprze żenie ſwoie do cudzégo láſu: piérwſzą rázą ie=
58:
dnégo wieprzá ma zábić, a wtóry raz dwá wieprzá, etć. A proteſtá=
59:
cią vczyni ná dębie, álbo ná drzewie wyćiąwſzy. ((lok.)) List.
60:
Ieſliby kto chćiał wieprze gnáć ná żyr, á ieſliby cudza máiętność
61:
byłá w pośrzodku miedzy tákowym láſem, tedy to może vczynić
62:
drógą záymuiąc z obu ſtrón drógi ná trzydźieśći łokiet. ((lok.))
63:
Vſtáwiamy/ iż kto ma lás/ rć.
64:
WYGON.
65:
Wygon doczeſny dla żyru ſąśiedzkim práwem winniſmy pozwo=
66:
lić ſobie, ále ieno w Ieśieni, gdy iuż zbożá ſpráwioné bywáią. pátrz
67:
((lok.)) Tylko dla wieprzów, świni.
68:
PASTOR.

strona: 677

Zemſkiego práwá Kśięgi dźieśiąte o Pożytkách polnych.
1:
O bydle zgubionym któréby páſtérz zgubił, álbo o zgubę był ob=
2:
winión. Vide Tit. Páſtérz. ((lok.)) wysſzéy ((lok.)) Tit. Czeladz.
3:
A o Nawśiu. vide Tit. Campus.
4:
ARTYKVL VI.
5:
O SZOSTYM DOCHODZIE,
6:
Y pożytkách goſpodárſtwá z polá:
7:
Y o ſzkodách któré przy tym pochodzą w ſąśiedztwie, pożą=
8:
dáiąc cudzégo dobrá.
Káź. Wiel. w Wiſlicy Liſt.

9:
ROLA.
10:
Ieſli kto robi ábo śieie cudze role.
11:
IEſli kto robi álbo záśiéwa role czyie gwałtownie/ niech
12:
naśienia nie ma ná tych pośianych rolách z winą piętnądźie=
13:
ſtą/ to ieſt trzemi grzywnámi.
Káźimierz w Wiſlicy. Liſt.

14:
PROCES. Pan ma pozywáć nie kmieć/ gdy mu naczynie
15:
álbo ſtátki iákié pobiorą ná rzéce/ w leśie/ w páśiekách: gdy ſie
16:
dotycze rzecz o rolą álbo grunt/ á zwłaſczá przyległy dobróm
17:
nierozgrániczonym ieſcze.
18:
((t. łać))
19:
MIEDZA, POMIAR, ROZDZIAŁ.
20:
Pátrzáć w ſwych rozdźieléch. Tit. Podkomorzy ((lok.))
21:
Stároſtá. ((lok.)) Acz y tu wſpómniawſzy rolą cudzą, wnetże po=
22:
ćiąga ſie tráktat y o tych Tytuléch.
23:
PŁOT.
24:
Bo płot ná roléy, y roléy bróni iáko y miedzá.
25:
Płot iáką dawność ma, y rolą odéymuie.
26:
SKárżył ſie Fránćiſzek ná Stáſzká/ iż ná iego dźiedźicznym
27:
grunćie płot zágrodźił/ y zá tym płotem wſzyſtki pożytki któré

strona: 678

1:
vdźiáłał y vdźiáłáć mógł wźiął.
2:
Stáſzek odpowiedźiał/ iż
3:
ten Fráńciſzek w téyże wśi w nocy/ y we dnie oblicznie był we=
4:
ſpołék z nim: wſzákże przez dwie lećie milczał/ y nigdy go nie
5:
nápominał namnieyſzym ſłowem płotu do rozgrodzenia.
6:
My
7:
tedy bacząc leniſtwo y gnuſność tego iſtégo Fráńćiſzká/ obiá=
8:
ſniamy w tákowéy rzeczy: iż Fráńćiſzkowi/ który przez dwie le=
9:
ćie milczał/ záſzkodźiłá dawność w téy mierze.
10:
WIES, Villa,
11:
Vide infrá Titulo, Venditio. w Polſkim Stá. List 513. ((lok.))
12:
Fráńćiſzek przedał/ rć.
13:
ZBOZE.
14:
Kto cudze zboze bierze we dnie
15:
álbo w nocy.
Káź. Wiel. w Wiſlicy. Liſt. Tenże Krol. Liſt

16:
ZA iednę kopę którégokolwiek zbożá we dnie wźiętą/ winę
17:
ſądowi ſześć grzywien/ á temu który ſzkodę ćiérpi/ winę pietną=
18:
dźieſtą/ to ieſt trzy grzywny ſzkodnik zápłáćić będźie powinien.
19:
A ieſli to wnocy będźie vczyniono: tedy ſkázuiemy y obiáſnia=
20:
my/ iż ieſt złodźieyſtwo.
21:
Ieſli złodziéy, który zbozá w nocy
22:
krádnie, będzie poyman álbo zá=
23:
bit, konie y rzeczy tráći.
24:
ACz vſtáá świętégo Piſmá té którzy role puſtoſzą/ ma w
25:
wielkiéy nienawiśći: wſzákże vpornych od złégo nieodwodźi/
26:
ieſli niebędźie przydan łáncuch ná ſzyię ich/ y ieſliby doczeſnym
27:
karániem ſrodze niebyli karáni.
28:
Dla tego vſtáwiamy: iż ieſli
29:
którégo Rycérzkiégo człowieká/ Pręłatá/ Mieſczániná/ álbo
30:
którégokolwiek człowieká ſługi kmiećiá/ álbo którychkolwiek
31:
zbożá w nocy kto pobrał/
32:
będźie wolno pánu onégo zboża/ ál=
33:
bo iego ſługóm/ álbo przyiaćiołóm onégo brónić/ y konie tych/
34:
którzy łápáią z inémi rzeczámi ſobie wolnie wźiąć.
35:
A ieſli wten czás którégo zábiią/ chcemy/áby przez kaźni to było: á páná

strona: 679

Ziemſkiego práwá Kśięgi dźieśiąte o Pożytkách polnych.
1:
tákowégo z którégo dźiedźiny ći gwałtownicy wyſzli/
2:
ná wi=
3:
nę piętnądźieſtą nam przypadáiącą ſkázuiemy. A ieſli ránią
4:
álbo zábiią tego/ który zboża bróni/ niech zápłácą rány obráżo=
5:
nému/ álbo głowę dźiećióm/ álbo przyiaćiołóm z winámi prze=
6:
rzeczonémi.
7:
Item, pátrz Státutu wysſzéy. Titulo. Siáno. ((lok.))
8:
ZBOZA pożyczánégo do cztérzéch lat dawność idźie. w
9:
Polſkim Liſt ((lok.)) Fráńćiſzek Grzegorzowi/ rć.
Tenże krol.

10:
O WOLNOSCI zpuſczánia y przedawánia komu kto
11:
chce: A iże Gdańſczánie mieli ſwé przywileie vkázáć. List
12:
w Láćińſkim ((lok.)) ((t. łać. do w. 12))
13:
POZAR.
14:
Aruipirium do roléy zboża należy. Pátrz ((lok. - t. łać.))
15:
w Polſkim,
16:
w Láćińſkim. ((lok.))
17:
PASZA, SPASNE.
18:
Káżdy ma ſwych rzeczy wolno vżywáć: A iże nikt nie ma bráć
19:
y ná polách, y w puſtyniach żywnośći. Tit. Pabula ((lok.))
20:
Item, pátrz Titulo, Capitaneus.
21:
O Spáśnym. vide Tit. Via. Tit. Capitaneus.
22:
WYGON, NAWSIE
23:
Expulſorium, Villagium.
24:
O Wygonie, vide Titulo, Porcus ſupra. O Nawśie, vide
25:
Titulo, Villa, Wieś. ((lok. t. łać. do w 26))
26:
DROGA w Grodzkim práwie wysſzéy List ((lok.))
27:
ARTYKVL VII.
28:
O DOCHODZIECH
29:
Z PSCZOŁ, Y BARCI:
30:
Y o ſzkodách któré przytym bywáią w ſąśiedztwie.
31:
PSCZOŁY.
32:
O Bárćiách w róznych leśiéch ((lok.))
33:
Obwiniony o złodźiéyſtwo miodu/ álbo pſczół/ iáko ſie ſprá
34:
wić ma. Káźimierz Wielki 1366. List 55.
35:
BARCI.
36:
Ieſli kto bárći wyrąba.
37:
IEſli kto drzewo z Pſczołámi podetnie/ tedy temu który tę
38:
ſzkodę podiął/ grzywnę/ á ſądowi drugą: A ieſli bez pſczół/
39:
wſzákże nágotowáné do pſczół podetnie/ y temu czyie było/ puł
40:
grzywny/ á ſądowi tákże pułgrzywny práwem przekonány
41:
niech zápłáći.
42:
Y tu trzebá táxę podniéść.
43:
ARTYKVŁ VIII.
44:
O ROBOTACH, Y O
45:
POZYTKACH ICH:
46:
Ktemu o ſzkodách ktore przytym bywáią
47:
w ſąśiedztwie.
48:
WŁASNA ROBOTA.
49:
O dyláciách w téy mierze.
50:
Dilacio viſionis in cauſis ſimplicium iniuriarum, zwyczáiem
51:
iákimeś/ á nieſłuſznie ſie do ſądu wnioſłá/ gdyż tá dilácia w
52:
práwie poſpolitym nie ieſt/ áni może bydź in cauſis ſimplicium
53:
iniuriarum fundum nin tangentibus pożyteczna.
54:
Przetóż de=
55:
kláruiemy/ iż tá dylácia nie ma bydź więcéy in ſimplicibus iniu=
56:
riis & proprij laboris pozwalána/ tylko in cauſis haereditariis ſeu
57:
fundum tangentibus.
Włá. Iág. Liſt.
Káź. Wiel. w Wiſlicy. Liſt.
Zygm. III. Li


strona: 681

Ziemſkiego práwá Kśięgi dźieśiąte o Rzeczách należnych.
1:
WŁASNY PŁASCZ.
2:
Y właſnéy ſwéy rzeczy nie ma nikt gwał
3:
tem ſwą władzą odéymowáć.
4:
IEſli kto gwałtem płaſcz ſwóy/ álbo którąkolwiek inną
5:
rzecz właſną ſwą wolą y władzą weźmie/ gdy będźie od nie=
6:
go práwem wyćiągána/ z winą ſześći grzywien wróćić ono
7:
będźie powinien.
8:
INVENTA RES.
9:
O ználezieniu któréy rzeczy, y iáko
10:
ſpráwá tá w téy mierze pozwoloná.
Káź. Wiel. w Wiſlicy. Liſt. - Káź. Wiel. w Wiſlicy. Liſt.

11:
MArćin ſkárżył ſie ná Mikołáiá/ iż gdy orał ſwą właſną
12:
rolą/ miéſzek mu z ſześćią groſzy vpadł/ który miéſzek Mikołay
13:
śieiąc nálazł z oną ſześćią groſzy:
14:
y gdy był o onę zgubę nápo=
15:
minan/ niechćiał zguby wróćić prząc ſie/ że miéſzká nie nálazł/
16:
y pieniędzy nie miał. My tedy w tákowéy rzeczy ſkazáliſmy
17:
Mikołáiowi/ áby ſie ſpráwił właſną przyśięgą/ iż nie ználazł/
18:
áni miał onych pieniędzy.
19:
O SKARBIE NA ROLEY
20:
NALEZIONYM:Y O NALEZNYM.
21:
Czytay ((t. łać. do w. 22))
22:
ARTYKVL IX.
23:
O WODNYCH POZYTKACH,
24:
Iáko ſą Rzeki/ Stáwy/ Sieći/ Młyny/ etć.
25:
Y o ſzkodách, któré przytym tráfiáią ſie
26:
w ſąśiedztwie.

strona: 682

1:
RZEKI.
2:
ABy nie byli obćiążeni poddáni náſzy ſąśiedztwem dóbr
3:
náſzych przez Stároſtę: vſtáwiamy/ áby gdy rzéká iáka náſzá/
4:
y tychże poddánych náſzych máiętnośći rozgránicza/ któré téy
5:
rzéki brzegów z obu ſtron ſą przyległe:
6:
tedy máią bydź wolnie
7:
przypuſczeni ćiſz poddáni náſzy ku vżywániu téyże rzéki/ wedle
8:
ſzerokośći dóbr ich przyległych.
9:
Inné okolicznośći z ſtrony Rzék. pátrz w Podkomorzkim
10:
práwie.
11:
Item, Titulo. Telonium.
12:
STAWY, Y ALLVVIONES,
13:
PISCES.
14:
O złodzieſtwie ryb, y o ſtáwách,
15:
ieziorách.
16:
TEż vſtáwiamy: iż ieſliby kto w cudzéy wśi/ ábo w dźier=
17:
żáwie/ w ieźierze/ w ſtáwie/ w ćiekącéy wodźie złodźieyſtwo
18:
vczynił/
19:
tákowy przekonány práwem temu/ który ſzkodę vczy=
20:
nił/ doſyć vczynić/ á pánu wśi w któréy tákowé złodźieyſtwo
21:
ſie sſtáło ón złodźiéy winę zápłáćić będźie powinien.
22:
ZAIAZDY
23:
Nie płotámi/ ále śiećiámi ryby łowić trzebá.
24:
SIECI, CZOŁN, &ć.
25:
GDyby ſzláchćic/ álbo ktokolwiek inny/ wźiąłby poddá=
26:
nym y kmiećióm cudzym rzeczy iákié/ álbo śiéći/ álbo iákie na=
27:
czynia wodné ná rzéce/ álbo ná innych mieyſcách/ o któré mię=
28:
dzy ſtrónámi przerzeczonémi ſpórby ſie iáki záczął.
29:
Tedy nie
30:
kmiećiowie oni o tákowy gwałt y krzywdę/ ále pánowie ich
31:
máią czynić.
32:
Pátrz. Tit. Kmeto. ((lok.)) w Láćiń. cáły naydźieſz ((lok.))
Zygmunt Kráko. Liſt. Káźimierz w Wiſlicy. Liſt. Ian Olbr. Liſt. Káźimierz Liſt.


strona: 683

Ziemſkiego práwá Kśięgi dźieśiąte o Młynárzu.
1:
MŁYNARZ, MŁYN.
2:
Vtrátnik nie ma młyná, kárczmy
3:
záſtáwiáć: wyiąwſzy zeby inéy
4:
máiętnośći nie miał.
5:
W Kárczmę álbo w Młyn żaden nie ma dáć w wiązania:
6:
wyiąwſzy żeby inéy máiętnośći nie miał: co gdy będźie/ tedy
7:
może dáć wiązánié w Kárczmę álbo w Młyn.
Zwyczay źiem. Krá. Liſt.

8:
Młynarz pod wielą bráćiéy álbo
9:
Pánów będący, wſzyſtkim ſpól=
10:
nie ma ſie vſpráwiedliwić.
11:
FRáńćiſzek/ Wálek/ Henryk/ trzéy bráćia mieli iednégo
12:
Młynárzá:
Káźimierz w Wiſlicy. Liſt.

13:
Henryk trzeći brát/ niektóré młynárſkié wyſtępki
14:
przed Sędźim ná to wyſádzonym/ dánym/ y wybránym/ ſłu=
15:
ſznym obyczáiem kazał Młynárzá ſądźić:
16:
potym brát drugi
17:
Wálek przyſzedſzy iął ſie ſkárżyć ná Henryká/ iż Młynárzá iego
18:
ſądźił/ y ſkazał. My tedy bacząc/ iż káżdému wolno z práwá
19:
krzywdy ſwéy dochodźić/ tę rzecz ták obiáſniamy:
20:
iż Henryk
21:
ſpráwiedliwie y ſłuſznie Młynárzá z ſwéy ſtrony ſądźił.
22:
Młynárze, Sołtyśi, Wóytowie:
23:
Młynów, Wóytoſtw, Sołtyſtw,
24:
bez dozwolenia pánów nie máią
25:
oddáláć, pod winą vtrácenia
26:
ſummy: y o Conſenśie.
27:
CZęſtokroć Wóytowie/ Sołtyśi/ y Młynárze/ práwu pá=
28:
nów ſwychprzez niewiádomość zwykli vwłaczáć: ábowiém
29:
przedawáli y záſtáwiáli Wóytoſtwá/ Sołtyſtwá/ y młyny w
30:
cále álbo w częśći/ przez dozwolenia pánów ſwych.
31:
Dla te=
32:
go vſtáwiamy: áby tego więcéy nie śmieli czynić/ pod ſtráce=

strona: 684

1:
niem ſummy/ zá którą przedádzą y záſtáwią/ do ſkárbu páná
2:
ſwégo/ á w imięniu náſzym do ſkárbu náſzégo.
3:
A gdy będą
4:
prośić Conſenſu ku zaſtáwie/ nie będźiemy im zábrániáć/ tylko
5:
żeby był przez ſzkody náſzéy. A Káncellária nie więcéy ma
6:
bráć od Conſenſu, ieno od ſtá złotych piętnaśćie groſzy.
7:
MOSTY.
8:
Moſty y przeiázdy dobré, przez wody, rzéki, ná tym mieyſcu mo=
9:
że przepomnieć. Ale pátrz o tym Titulo, Podkomorzy: gdyż po=
10:
ſzlednié Conſtitucie włożyły ten vrząd ná vrzędniki Ziemſkié, Pod=
11:
komorzégo, Podczáſzégo, Woyſkiégo, etć.
12:
VADVM.
13:
Brodem wolno, tám mytá niedaſz. Vide Telonium.
14:
ARTYKVL X.
15:
O TARGACH y HANDLACH,
16:
Gdyż y to niepoſzlednia ieſt część goſpo=
17:
dárſtwá/ vmieć co kupić y przedáć/ z ob=
18:
wárowániem práwnym/ y o oſzukániu/
19:
ktore w tey mierze bywáią.
20:
O tym Státuty ieden zá drugim idą. ((t. łać.))
21:
COMMVTATIO.
22:
Spoſób zapiſu, zamiány dóbr.
23:
SToiąc oblicznie przed ſądem ſzláchetny N. dźiedźic N.
24:
z iednéy ſtrony: y ſzláchetny N. z drugiéy ſtrony/
Zygmunt. Liſt.

25:
zdrowy ná v=
26:
myśle y ná ćiele/ y przy dobrym rozumie będący/ iáwnie y przez

strona: 685

Ziemſkiego práwá Kśięgi dźieśiąte o Zamiánie dobr.
1:
wyznánié ſwé wyználi:
2:
Iż między ſobą vczynili dóbr dźiedźi=
3:
cznych wieczną y nie odezwáną zamianę/ dawſzy ſobie zobo=
4:
pólnie dobrá/ zá dobrá: źiemię/ zá źiemię:
5:
ták iż przerzeczony
6:
N. dał y zámięnił dobrá ſwé dźiedźiczné/ to ieſt wieś N. ze wſzy=
7:
ſtkim téy wśi dźiedźictwem/ y ze wſzyſtkim práwem/ páń=
8:
ſtwem/ właſnośćią/ y Tytułem dźiedźicznym/ z przerzeczo=
9:
nym N. z N.
10:
który N. zá iego dobrá dźiedźiczné/ to ieſt/ wieś N.
11:
przerzeczoną/ tákże téż ze wſzytkim dźiedźictwem téy wśi/ dał
12:
y zámięnił ze wſzytkim práwem/ páńſtwem/y właſnośćią/ y
13:
tytułem dźiedźicznym:
14:
ták iż przerzeczony N. przerzeczoné N.
15:
dobrá/ to ieſt wieś N. zſwémi potomki będźie dźierżał/ miał/ y
16:
obyczáiem dźiedźicznym pośiędźie ták ſzéroko/ długo/ y wokrąg:
17:
iáko przerzeczoné dobrá/ álbo dźiedźictwo przerzeczonéy wśi N.
18:
w ſwych gránicách ſtárádawná ieſt rozdźieloné y ográniczoné
19:
ze wſzyſtkimi y káżdémi zoſobná pożytki:
20:
któré zſtárádawna ku
21:
temu N. dźiedźictwu przynależáły/ y ze wſzytkiémi nic niewyy=
22:
muiąc przyległośćiámi. Y tákże przerzeczony N. przerzeczoné do=
23:
brá ſwé/ to ieſt wieś N. ze wſzytkim téy wśi N. dźiedźictwem/
24:
ze
25:
wſzytkim práwem/ páńſtwem/ y właſnośćią/ y tytułem dźiedźi=
26:
cznym/ ze wſzytkiémi potomki ſwémi będźie dźierżáł/ miał/ y dźie
27:
dźicznie ośiędźie/
28:
ták ſzéroko/ długo/ y wokrąg: iáko rzeczoné
29:
dobrá albo dźiedźictwo wśi N. wſwych gránicách y miedzách
30:
zſtárádawná ieſt roźdźieloné/ y rozgrániczoné/ y tákże weſpółek
31:
ze wſzyſtkiémi y káżdémi zoſobná pożytki y przyległośćiámi:
32:
któré zſtárádawná ku máiętnośći N. przynależą nic nie wyymu=
33:
iąc. Y iuż ći przerzeczeni zamiánę czyniący/ dáli ſobie zobo=
34:
pólnié wprzerzeczoné dobrá ták odmięnioné/ iſtotné w wią=
35:
zánié/ y rzeczné dźiérżenié przez woźné źiemſkié.
36:
Y będą po=
37:
winni y ſą obwiązáni ſpolnié śiebie y potomki ſwé względem
38:
przerzeczonych dóbr ták zámięnionych bronić/ ſczyćić/ y zobo=
39:
pólnié śię wyſwobodzáć y vſpokoiáć od wſzytkich práwnych
40:
trudnośći y piérwſzych obowiązków/
41:
zapiſów/ pozwów zánie=
42:
śionych/ y któré zánieśioné bydź máią/ zyſków/ przezyſków któ=
43:
rych kolwiek/ y wſzyſtko zámykáiąc od wſzelkiégo przenágábá=
44:
nia práwnégo.
45:
y od wſzytkich oſób ſtanu oboiéy płći przez da=
46:
wnośći Ziemſkié/ iáko ná którą oſobę dawność należy/ pod ſzko=
47:
dámi Ziemſkiémi/ álbo zakłádem ſtá grzywien pieniędzy moné=
48:
ty Polſkiéy.
49:
O któré ſzkody álbo zakład/ ieden od drugiégo względem
50:
przerzeczonéy obrony pozwany/ y potomkowie iego pozwáni

strona: 686

1:
do ſądu Ziemſkiégo E. álbo zamkowégo I. ná piérwſzym roku
2:
iáko záwitym ſtać oblicznie:
3:
y zániechawſzy wſzyſtkich wymó=
4:
wek/ zwłók/ z któréykolwiek przyczyny/ álbo téż kwitów/ któré z
5:
práwá zwykły bydź dawáné y pozwaláné/ y wſzyſtkich innych
6:
práwnych zwłók/ y tákże ruſzenia Sędźi/ odpowiádáć/
7:
y od
8:
ſądu nie odchodząc/ dekretowi ſądowému bydź poſłuſzen/ to
9:
ieſt záſtępić/ y o wſzyſtkié oſądzoné rzeczy doſyć vczynić będźie
10:
powinien/ y potomkowie iego będą powinni tylekroć/ ilekroć
11:
im y ich potomkóm będźie potrzebá.
12:
O Frymárkach królewczyzny: pátrz w piérwſzych kśię=
13:
gách, Titulo, Frymárki. ((lok.))
14:
ZASTAWA.
15:
OBLIGATIO, pátrz niżéy w trzećiéy częśći Práwá Ziem=
16:
ſkiégo.
17:
O dawnośći zaſtáwy, wykupienia
18:
álbo niewykupienia.
19:
IEſli kto dał máiętność/ rć.
20:
O téyże dawnośći záſtáwionégo dźiedźictwá. Káźimiérz Iágełło
21:
w Krá. 1421. List. 44.
22:
W Wielkiéy Polſcze o zaſtáwę może do Grodu pozwáć. Zyg.
23:
ww Krákowie, 1540.
24:
Ieſli dźiedźic imięnia będźie pozwan, iákoby zaſtáwą to imię=
25:
nie dźierżał. Włád. Iág. w Krákowie, 1423, List. 44.
26:
O wykupnie dóbr Rok iest záwity. Káź. w Wiſ. 1368. Li. 8.
Káź. Wiel. w Wiślicy. Liſt.

27:
Przy wykupnie człowiekowi ośiádłému pieniądze nie máią bydź
28:
áreſtowáné. Zwyczay źiemie Kráko. 1505. List. 123.
29:
O wykupno dóbr, Piſarz z Komorniki ſądźić może. Káźimiérz
30:
w Nieſzo. 1454. List. 98.
31:
Formá zaſtáwy, Obligationis, w Láćiń ((lok.)) ((do w. 33 t. łać.))
32:
VYKVPNO.

strona: 687

Ziemſkiego práwá Kśięgi dźieśiąte o Przedániu dobr.
1:
((t. łać.))
2:
w Láćińſkim. Wykupná królewczyzny, 88. O Liquidáciách, 89.
3:
((t. łać.))
4:
Exemptio etiam intra tempus Comitiorum idźie. A Piſarz z
5:
Komorniki ſądźi. Appellácia, y proceſs, y chowánié pieniędzy.
6:
Do wykupná Rok iest záwity: Nie ſtánieſz, tedy ſtráćiſz pie=
7:
niądze.
8:
W Wielkiéy Polſcze do Grodu o wykupienié. ((w. 9-12 t. łać.))
9:
Przy wykupnie nie áreſtuią pieniędzy poſſeſsionatis ((t. łać.))
10:
ARENDA.
11:
O Arendy poſtępku pátrz Titulo, Bona Regalia ((lok.)) kędy y
12:
o Rumowániu ꝟ. 2. Item, pátrz wysſzéy w piérwſzych kśięgách
13:
De bonis Regalibus. Trzy Státuty tám maſz.
14:
Formularz Arendy w Láćińſkim, Locationis, Conductionis,
15:
(A to y tu Arendá zna, conductionis bydź ſpeciē) ((lok.))
16:
Trzebá y poſſeſſią wźiąć Arendatori. Trzebá y przyznánia con
17:
ſenſum corporalem Arendatorá. ((do w. 27 t. łać.))
18:
w Láćiń.
19:
Tóź o Arendatorze ma bydź rozumiano.
20:
VENDITIO, & Venditer.
21:
Spoſób zapiſu wiecznégo przedánia
22:
dóbr.
23:
Pátrz w Metryce kędy Formularze ſą znieśioné.
24:
Obowięzuie ſie ten co przedáie, względem przedánia: ((t. łać.))

strona: 688

1:
Ieſli przedawcá ma żonę, tedy ią ma przywieźdź do kśiąg ku ze=
2:
zwoleniu, ze dwiemá przyiáćioły: co zową, cum ſubdelegatis ex li=
3:
nea paterna.
4:
TEN KTORY PRZEDAIE, ma onégo dźiedźictwá
5:
gránicé pokázáć, á we trzech lat, y we trzech mieśiącách, ma tego,
6:
który kupił, brónić.
7:
O przedániu dóbr krewni mogą świád=
8:
czyć y kmotr.
9:
KOnrad v Dominiká vpominał ſie domu/ y chćiał ji mieć:
10:
á ku dowodowi ſwégo przedśięwźięćia Konrad ſześć świád=
11:
ków wedle Sędźiégo roſkazánia poſtáwił.
Kaź. Wiel. Liſt.

12:
Z których piérwſzy
13:
świádek Iákub/ á drugi Piotr Konradów Kmotr/ w téy rzeczy
14:
iáko pośrzednik y przyiaćielſki iednacz był: Którému to Domi=
15:
nikowi gdy świádki wedle zwyczáiu do ſądu w wodzono/ zá=
16:
niechał odpiéráć/ y tákowéy krewnośći zádáć.
17:
Potym przy prze=
18:
rzeczonéy przyśiędze świádczących Dominik nágániáiąc świá=
19:
dectwo przerzeczonégo Piotrá dla przerzeczonéy krewnośći
20:
ſtale twiérdźił/ że niemiáło bydź ważné:
21:
y ták powiádał/ że tę
22:
rzecz otrzymáć miał. My bacząc iż przyiaćielſcy iednacze/
23:
álbo pośrzednicy zwykli bydź krewni/ obiáſniamy: iż w táko=
24:
wéy rzeczy świádectwo przerzeczonégo Piotrá zá Konradem
25:
ieſt ważné.
26:
Ale weyźrzawſzy w Formularz: Comparens perſonaliter.
27:
tedy iuż ći amicabiles compoſitores ſą abrogowáni. Ale
28:
ſam przedáwácz comparens perſonaliter muśi zeznáwáć,
29:
ieſli przedał obyczáiem wysſzéy opiſanym z żoną y z przyia=
30:
ćioły iéy de paterna linea.
31:
O Waznośći zapiſów.
32:
DEkláruiąc in vniuerſum ważność zapiſów/ áby ſie ludźie
33:
nie záwodźili pożyczáiąc pieniędzy ſuper bona onerata, poſtá=
34:
nawiamy.
35:
Iż kto będźie miał piérwſzé práwo y zapis ad bona
36:
aliqua, tego będźie potioritas: y choćby téż kto przezyſki y poſ=
37:
ſeſsią zá poſzlednieyſzym zapiſem otrzymał/
38:
tedy piérwſzégo
39:
zapiſu ſummá y przezyſki máią bydź ważnieyſzé/ y naprzód iśdź/
40:
wyiąwſzy gdyby kto był triennalis poſſeſſor, álbo de iure práwo

strona: 689

1:
iego nálázło ſie bydź nieważné.

strona: 689

Ziemſkiego práwá Kśięgi dźieśiąte o Dawnośći kupná.
1:
W czym żeby ſie zábieżáło frau
2:
di & dolo, tedy wáruiemy/ żeby wſzelákié zapiſy/ któréby w Kśię=
3:
gách iákich odległych Grodzkich/ álbo Ziemſkich zeznáné były/
4:
per creditorem vel debit
5:
orem ſługę którégo z nich/
6:
wpiſowáné dla wiádomośći
7:
káżdégo były. A prioritas tego zapiſu ma bydź liczona od o=
8:
négo Aktu/ gdy będźie in proprio foro per oblatam áktykowá=
9:
ny.
10:
To téż wáruiemy/ iż ieſliby były iákié zapiſy ná zmowie/
11:
ku oſzukániu kreditoróm vczynioné/ álbo z iákiéy przyczyny po=
12:
deyźrzáné/ tedy o to wolno będźie práwem czzynić drugim kredi=
13:
toróm/ którymby ſie ten zapis zdał bydź ku ſzkodźie.
14:
Kto kupił wieś, á więtſzéy częśći iéy
15:
nie zápłáćił.
16:
FRáńćiſzek przedał Grzegorzowi dźiedźictwo zá ſto grzy=
17:
wien: zá któré Grzegórz zárázem cztérdźiéśći grzywien zápłá=
18:
ćił/
Káź. Wiel. Liſt.

19:
á oſtátek pieniędzy ná pewnych Rocech obiecał ná látá pe=
20:
wné zápłáćić: który Grzegórz ſpokoynie przez cztérzy látá nie
21:
vczyniwſzy doſtátecznéy zapłáty dźierżał y opánował rzeczoné
22:
dźiedźictwo.
23:
Potym bliſko końcá czwartégo roku tenże Grze=
24:
górz/ który kupił/ oſtátek pieniędzy chce dáć y zápłáćić Fráńći=
25:
ſzkowi przedawcy: á Fráńćiſzek ſtára ſie o to/ y chce odezwáć y
26:
rozpróć to przedánié/ gdyż ſie mu przez ták długi czás doſtáte=
27:
czna zapłátá nie sſtáłá.
28:
Dla tego my vſtáwiamy/ y obiáſnia=
29:
my: iż dla ſpokoynégo dźierżenia/ któré miał przez trzy látá y
30:
trzy mieśiące/ przedánié ma mieć wieczną moc: gdyż temu zá=
31:
wádźiło milczenié przerzeczoné/ y dawność ták długiégo czáſu.
32:
Kto wieś kupi przećiwko krewnym
33:
blizſzym, ma dawność trzy látá
34:
y trzy mieśiące.
35:
NApotym vſtáwiamy: iż gdy kto kupi dźiedźictwo/ á ono
36:
dźierży przez trzy látá y trzy mieśiące ſpokoynie/
37:
á ieſli ono ku=
38:
pno krewni którzy álbo żenini powinowáći po przerzeczonych
39:
lećiéch chćieliby rzecz zátrudniáć/ chcąc od tego kupná dla bli=

strona: 690

1:
ſkośći onégo który kupił/ odſtérknąć:
2:
vſtáwiamy/ iż gdy ten
3:
blizſzy milczał przez trzy látá y trzy mieśiące/ iuż niech mu nie
4:
będzie wolno od tego czáſu doſtępić przerzeczonégo dźiedźic=
5:
twá.
6:
To téż chcemy bydź rozumiano: iż ieſliby który z tych/
7:
co pieniędzy pożyczyli/ powiedźiał/ iż to dźiedźictwo ieſt mnie
8:
blizſzé/ któré ty dźierżyſz: ábowiém który przedał/ był mi piér=
9:
wéy dłużen/ niżeś ty to dźiedźictwo kupił:
10:
ieſliby tákowy któ=
11:
régokolwiek ſtanu bądź Krześćiánin/ bądź Zyd milczał trzy
12:
látá y trzy mieśiące/ iuż milczenié iemu ná wieki o to dźiedźic=
13:
two niech będźie ſkazano.
14:
Item, formę pozwu, iáko ma blizſzy krwią odłożyć pienią=
15:
dze, y przypozwáć, maſz w Láćińſkim, ((lok.))
16:
Item, niżéy w formularzu. ((do w. 32 t. łać.))
17:
Tu obácz pożytego tego methodum:
18:
á w obiecádłowym me=

strona: 691

Ziemſkiego práwá Kśięgi dźieśiąte o Długách pożyczánych.
1:
thodum oſobno chodźiłá Venditio, á oſobno Intromiſsio: gdyż té
2:
rzeczy sforowáné ſą, á iedná bez drugiéy ſtać niemoże.
3:
WIDERKAW.
4:
Náturę Widerkafu, kondicię, y inné okolicznośći, ieſli chceſz
5:
dobrze obáczyć, tedy formę inſcriptiiéy czytay. ((t. łać. do w. 7))
6:
w Láćińſkim.
7:
MVTVVM,
8:
O DŁVGACH POZYCZANYCH.
9:
Ieſli kto o dług álbo o dziedzictwo,
10:
álbo o któré rzeczy nie zápiſáné,
11:
ná záwitym Roku nie ſtánie, y
12:
ſkazą przećiwko niemu.
Káź. Wiel. w Wiſlicy Liſt.

13:
ACz w wielu rzeczách prędkość bywa zálecáná: wſzákże tá=
14:
ka prędkość wſądźiéch/ y w odpráwowániu rzeczy/ zá ſłuſzné=
15:
mi przyczynámi nie ma bydź chowána/ ále ráczéy zwłóczona y
16:
rozprzeſtrzenioná ztéy przyczyny:
17:
iż ſędźiemu wſzyſtkiégo ſie do=
18:
ſtátecznie dowiádowáć przynależy. Vſtáwiamy tedy/ iż gdy
19:
kto o główną/ abo dźiedźiczną rzecz/ piérwſzym/ wtórym/ y trze=
20:
ćim rázem bywa pozwan/ á nie ſtánie/ y od ſądu niepoſłuſznie
21:
ná Roku ſobie náznáczonym chronić ſie będźie:
22:
tedy dla
23:
niepoſłuſzeńſtwá tákiégo pozwánégo/ powodowa ſtroná ná
24:
trzećim Roku záwitym/ przez Sędźiégo będźie dopuſczoná zá
25:
ſkaźnią iuż ſkończoną w prawdźiwé dźierżenié tákowégo dźie=
26:
dźictwá:
27:
y od wſzelkiégo práwá dźiedźictwá/ y onégo któré=
28:
gokolwiek przedánia/ przez ſędźiégo ſkazánié pozwány ma bydź
29:
ſkazan/ y opowiedźian/ że odpadł.
30:
Ale ieſli będźie rzecz oſoby
31:
ſie dotykáiąca/ iáko o dług pieniężny/ álbo o którékolwiek rze=
32:
czy záſtáwné: á ná pierwſzym/ drugim/ trzećim Roku pozwá=
33:
ny wzgárdźi/ álbo nároku ſobie náznáczonym omieſzka ſtá=
34:
nąć:
35:
ſkázuiemy/ iż ná ten czás ten ktory pożyczył ná którékol=

strona: 692

1:
wiek záſtáwioné rzeczy/ iuż po pewnym roku przez ſędźiégo
2:
náznáczonym będźie wolen oné rzeczy záſtáwné rozſzáfowáć/
3:
y oddálić:
4:
wſzákże ták/ ieſliby zá przerzeczonym ſkazániem ſę=
5:
dźiégo rzeczy záſtáwné/ rozſzáfowáné/ y oddaloné ználázłyby
6:
ſie bydź mnieyſzéy cény gdy ie rozprzedawano/ á niżli pieniądze
7:
któré dano ná zaſtáwę álbo ich wierzono.
8:
Ale gdyż ten poży=
9:
czáiący proſto nie biorąc żadnégo rękoiemſtwá w więtſzéy
10:
ſummie pieniężnéy zakład wźiął: tedy ná zakłádźie przeſtáć ma/ á
11:
niema téy ſzkody ſwéy nikomu przyczytáć iedno ſobie/ iż ták máły
12:
zakład zgołá wźiął.
13:
Ale ieſli ten/ który pieniędzy pożyczył to
14:
ſobie obwárował przy pozyczániu pieniędzy któréby były wiet=
15:
ſzéy álbo mnieyſzéy cény/ ieſli zá mnieyſzé pieniądze rzeczy zaſtá=
16:
wné ſprzeda/ álbo oddali.
17:
Sędźia ma ſkazáć temu/ który pie=
18:
niędzy pożyczył/ áby ſummę wypełnił tę/ któréy pożyczył. A
19:
ieſli zá więtſzą ſummę rzeczy zaſtáwné przedał/ oſtátek coby=
20:
kolwiek było nád ſummę pożyczáną/
21:
temu który pożyczył/ bę=
22:
dźie powinien wróćić.
23:
Gdy kupiec z Cyrográphá czego
24:
pozyczy: á ieſli, tedy świádkámi
25:
potwiérdzi.
Káź. Wiel. w Wiślicy. Liſt.

26:
CHcąc koniec vczynić práwowániu álbo ſwaróm/ vſtá=
27:
wiamy: iż gdy mieſczánin/ álbo ten który komu czego pożycza/
28:
iáko ſukien álbo innych rzeczy y kupi obywatelowi náſzému/
29:
przez Cyrographu álbo liſtu/ z którégoby ſie znáczyć mogły po=
30:
życzki:
31:
Mieſczánin ma przez świádki dowiéźdź/ iż pożyczył/y
32:
ták z nim poſtánowił: á gdy ták ſądownie dowiedźie/ otrzy=
33:
ma onę rzecz: ináczéy ten kogo pozywáią/ á przy długu/ przez
34:
właſną przyśięgę vczynioną/ będźie wolen od trudnośći tego/
35:
który go poćiąga.
36:
O dłuzniku, któryby w króleſtwie
37:
nie był, XVIII. niedziél mu vzy=
38:
czáią fryſztu.
Káźimierz w Wiſlicy. Liſt.

39:
GDyż o wielki dług/ iáko o ſześćdźieśiąt/ álbo trzy ſtá/ álbo

strona: 693

1:
więcéy grzywien/ częſtokroć bywáią ſwary/

strona: 693

Ziemſkiego práwá Kśięgi dźieśią. o długách y przezyſkách.
1:
á to dla tego/ iż
2:
ták wielki dług w krótkim czáśie niemoże bydź ták rychło zápłá=
3:
cón:
4:
tedy łáſkę náſzę pokázuiąc w tym vſtáwiamy: áby ośm=
5:
naśćie niedźiél rok zámierzony ku zápłáceniu był poſtánowión y
6:
záchowan: to ieſt zá piérwſzy rok ſześć niedźiél/ zá drugi ſześć/
7:
á zá trzeći oſtáteczny ſześć.
8:
A tákowyż rok y temu któryby w
9:
króleſtwie nie był/ á był pozwan záwitym rokiem/ od Sędźié=
10:
go ma bydź náznáczón. Ináczéy Sędźia do ſkończonéy ſka=
11:
źni ma poſtąpić nie bacząc ná niepoſłuſzeńſtwo pozwánégo.
12:
To ſą ſtáré Státuty, ále zwyczáie Krákowſkié, té teraz
13:
pánuią, y onych ſie dźierżą. ((do końca w. 13 t. łać.))
14:
Długu kto pozyczy á zapiſu nie ma, ten który ſie przy, przyśięgą ſie
15:
odwiedzie.
16:
TEż kto komu pieniędzy pożyczy/ á zapiſu nie máiąc pozo=
17:
wie dłużniká: tedy dłużnik álbo pozwány przyśiągſzy ma bydź
18:
wolen o vpominánia/ y od płácenia długu.
Zwyczáy źiem. Krá. Liſt.

19:
DLVGI OYCOWSKIE ſtárſzy brát płáci. List ((lok.))
20:
w Polſkim.
21:
Dług nie zápiſány, máiętnośćią płácąc ma ſtróná przyiąć.
22:
Ale ieſli zápiſány, tedy może zbrónić ſie máiętnośćią odbiéráć:
23:
wyiąwſzy z troiáką winą trzech grzywien.
24:
CYROGRAPH.
25:
Albo liſt znáczący, álbo świádkowie.
26:
CHcąc koniec vczynić práwowániu álbo ſwaróm/ vſtá=
27:
wiamy:
Káź. Iág. w Piotrk. Liſt. Káź. Wiel. w Wiſlicy. Liſt.

28:
iż gdy Mieſczánin/ álbo ten który komu czego poży=
29:
cza/ iáko ſukien álbo innych rzeczy/ y kupi obywátelowi náſzé=
30:
mu przez Cyrográphu álbo Liſtu/ z którégoby ſie znáczyć mo=
31:
gły pożyczki:
32:
Mieſczánin ma przez świádki dowiéźdź/ iż poży=

strona: 695

Ziemſkiego práwá Kśięgi dźieśiąte o Cyrogra. y lichwie.
1:
czył/ y ták z nim poſtánowił:
2:
á gdy ták ſądownie dowiedźie/
3:
otrzyma onę rzecz: ináczéy ten kogo pozywáią á przy długu/
4:
przez właſną przyśięgę vczynioną/ będźie wolen od trudnośći
5:
tego/ który go poćiąga.
6:
((w. 5-6 t. łać.))
7:
REGESTRVM AVTENTICVM.
8:
Kupcy długi Reyeſtrzéch nápiſáné przed trzemá láty niech
9:
wyćiągáią. List. w Polſkim.
10:
Kto w Reyeſtrze trzykroć ználeźiony. ((lok.)) y
11:
niżéy.
12:
Ale ten Státut ieno dwuletni trwa, y záś do piąći lat
13:
przedłużony.
14:
INVENTARIVM AVTENTICVM.
15:
Pátrz Titulo, Opiekunowie. wysſzéy Liſt. ((w. 15-16 t. łać.))
16:
Długu zboza pozyczánégo we czté=
17:
rzéch lat vpomináć ſie moze.
18:
Fráńćiſzek Grzegorzowi pożyczył dwádźieśćiá korcy pſze=
19:
nice/ których częſtokroć vpomniony niewróćił:
Káź. Wiel. Liſt.

20:
á Grzégórz py=
21:
tał Fráńćiſzká/ kiedy mu przerzeczonéy pſzénice pożyczył: ná co
22:
odpowiedźiał/ iż iuż minęły cztérzy látá. My Fráńćiſzkowi v=
23:
kłádamy milczenié dla wyſzćia ták długiégo czáſu/ y iego mil=
24:
czenia. ((do końca str. t. łać. tylko jedno słowo polskie)) Oborá.
25:
((od w. 1 do 4 t. łać.))
26:
VSVRA.
27:
Dźieśiątą część dochodu bráć práwá Polſkié dozwaláią. ((lok.))
28:
od 30 grzywien, Wieńcowégo trzy grzywny,
29:
Intereſſe dochodu pozwala práwo bráć Wdowie. A tákże podo=
30:
bno y innym.
31:
Iednę quártę od grzywny bráć dozwa=
32:
la práwo, y to z dziękowaniém.
33:
GDyż w wyćiągániu/ álbo pożárćiu lichw ieſt nienáſyco=
34:
na żądza/ á w wyćiſkániu pieniędzy niektórzy miáry nie máią.
35:
Dla tego poſtánowiłá náſzych Pánów y ſzláchty władza/ áby
36:
Zydowie wiáry náſzéy prawdźiwi nieprzyiaćiele/ á pieniędzy
37:
ſwych Krześćiánóm pożyczáiący/ niewięcéy ná káżdy tydźiéń
38:
lichwy wyćiągáć
39:
ieno tylko iednę kwartę/ alias ieden groſz od
40:
grzywny nie śmieli/ y będą powinni z dźięką bráć.
41:
O ſzláchćie co zgołoćieli.
Káźimierz w Wiſlicy. Liſt. Stephan w Wárſz. Liſt.

42:
LVdźie narodu ſzlácheckiégo/ którzy imioná poprzedáli/ á
43:
w mieśćiéch mieſzkáią/ y z lichwy żyią/ po kilká tyśięcy złotych
44:
máiąc/ á Ziemſtwá nie máiąc/ áby káżdy tákowy woynę po=
45:
winien ſłużyćz ſummy pieniężnéy/ ((do w. 24 t. łać.))
46:
Tákby y káżdy co intereſſe bierze, tákżeby z dźięką miał
47:
bráć á nie wyćięgáć.
48:
DONATIO.
49:
O Królewſkich dárowiznách Státut, którégo trzebá elucydo=
50:
wáć. bo ſie ma rozumieć nietylko ná woynie, ále y inędy bo przy=
51:
dáie, ((t. łać.))

strona: 697

Ziemſkiego práwá Kśięgi dźieśiąte o Formie Ceſsiiey.
1:
((t. łać.))
2:
Gdźie Donácia, tám iuż y przyiaćiél nie może odbić, áni odło=
3:
żyć przedania: ále gdźie Emptio zgołá. ((lok.))
4:
Bo perfectior contractus.
5:
Zábiégáiąc áby blizſzy nie wykupił tedy ábo ſummę dupliku=
6:
ią, álbo Donationis iure zápiſuią. ((lok.)) ((od. w. 7-11 t. łać. w tym polski)) Opráwy Królewnóm.
7:
DOZYWOCIA IN SOLIDVM. ((lok.)) ((do w. 15 t. łać.))
8:
ARTYKVL XI.
9:
IAKO KONTRACTY
10:
gubią ſye
11:
((t. łać.))
12:
Przez Ceſſią, á kwitowánie, káſſowánié, y Rezygnácią oblicz=
13:
ną wſzelákié inſcriptiae ſiſtūtur, vmartwioné y káſſowáné bywáią.
14:
Forma Ceſsiéy práwnéy ((t. łać. do końca str.))
15:
((od w. 1-21 t. łać.))
16:
KWITY.
17:
Dilácia temu idzie, kto bierze ná
18:
kwit: táſz kondytia iáko y ad
19:
munimenta.
Zygmunt w Piotrk.
w Láć. Liſt.

20:
ALe y żadnéy diláciiéy dłużnik/ áni prokráſtináciiéy do iu=
21:
trowánia mieć nie będźie: wyiąwſzyby przed pewnym ſądem
22:
pokazał/ y állegowałby kwitowániém śiebie/ względem doſyć
23:
vczyniénia zá dług tenże zápiſány.
24:
Abowiém w tákowym
25:
przypadku/ raz dobrodźieyſtwá dyláciiéy do przyſzłych roków
26:
vżyć ma: którégo tákiégo doſyć vczyniénia y kwitowánia bę=
27:
dźie winien dowiéźdź na przyſzłych Rocéch/ y temiſz Aktámi/
28:
do których ſie bierze/ pod vtráceniem rzeczy.

strona: 699

Ziemſkiego práwá Kśięgi dźieśiąte o Złodźieyſtwie.
1:
Item, Tit. Procurator że nie może quitowáć Prokurator, áni
2:
vicegerens, ((lok.)) Kwituie od Długu. Przewodu práwá. Od więźienia. Y ab alijs poenis irrogandis.
3:
KASSOWANIE.
4:
VStáwiamy: áby Piſárzowie Ziemſcy y Zamkowi od káſ=
5:
ſowánia zapiſów/ ieno tylko ieden groſz względem Pamiętné=
6:
go/ y zá Notę nie wyćiągáli/ pod winámi w Státućiéch piér=
7:
wſzych przećiwko im vczynionych.
8:
ARTYKVL XII.
9:
DE CONTRARIIS,
10:
Goſpodárſtwá tegoż/ ktore ono niſczą/ y ſą
11:
mu przećiwne:
12:
Iáko ſą Furta, Damna, Tabernae, Vſura, Poenae, Liſus
13:
taxillorum, Prodigales.
Zygmunt w Kráko.

14:
ZŁODZIEY,
15:
Y ZŁODZIEYSTWO.
16:
NAgot ſkárżył ſie ná ſwé ſąśiády: iż gdy mu koń w nocy był
17:
vkrádźión/ ſámże Nagot z pilnośćią ſtáráiąc ſie prośił ſąśiá=
18:
dów ſwych Kmieći:
Káź. Wiel. Liſt.

19:
áby ſzládem tegóż złodźieiá chćieli z nim
20:
gonić/ y iemu bydź pomocni: áby koniá od złodźieiá záſię mógł
21:
mieć: á oni kmiećie niechćieli z nim złodźieiá gónić: á ták Na=
22:
got przerzeczonégo złodźieiá y z koniem vpuśćił.
23:
My tedy
24:
w tákowéy rzeczy obiáſniamy: iż Kmiećie máią bydź ſkazáni ku
25:
zápłáceniu tego koniá.

strona: 700

1:
O złodzieyſtwo, któré ſie sſtánie w
2:
iednéyze Plebániiéy, w roku
3:
czynić máią.
4:
IEſli który będąc iednéyże párafiiéy albo powiátu/ á o zło=
5:
dźieyſtwo którychkolwiek rzeczy ieden drugiégo zechce pozwáć:
6:
vſtáwiamy/ áby w roku tylko do vczyniénia tego miał wol=
7:
ną moc.
8:
A ieſli ináczéy zechce vczynić/ á po wyſzćiu roku chćiał=
9:
by ſie práwowáć: tedy oſkárżony ſłuſznie przez świádki godné
10:
będźie powinien y może dowieźdź/ iż ieſt niewinien.
11:
Gdzie dálſza Páráfia álbo Powiát,
12:
we trzech lećiéch práwem czy=
13:
nić máią.
14:
GDyż złodźieyſtwá y łotroſtwá dla ſrogośći vczynku/ y
15:
dla boiáźni przez złoczyńce więtſzéy częśći bywáią zákryté/ ták
16:
iż wiádomość ich w krótkim czáśie nie może ſie obiáwić:
17:
á ták
18:
złodźieyſtwá niekiedy zoſtáią przez karánia: y gdy przećiwko
19:
tákowym bywa ſpráwá poczętá/ tedy chcą ſie dawnośćią roku
20:
czynienia o złodźieyſtwo bronić.
21:
A ták ná poháńbienié złégo
22:
vczynku y złoczynców ſkázuiemy: iż gdyby kto o złodźieyſtwo
23:
álbo łotroſtwo był v ſądu oſkárżón/ ieſli oſkárżonyz tym któ=
24:
ry go oſkárży ſą weſpółek w iednéy wśi ábo w iednéy páráfiiéy/
25:
y weſpółek w Kośćiele ſłuchaią ſłużby Bożéy:
26:
tedy zádánié y
27:
wyymowánié dáwnośćią roku niech idźie/ y ma mieyſce prze=
28:
ćiwko tému/ który czyni o złodźieyſtwo. A ieſli powodowa
29:
ſtroná y pozwaná ſą od ſiebie dáleko/ áni ták iáko rzeczono ieſt
30:
w ſąśiedztwie zſobą ſą:
31:
tedy nie ina dawność/ álbo wyćięćié
32:
tego który czyni o złodźieyſtwo odpądza/ tylko trzećioletnia:
33:
ábo to przypiſowali ſwéy gnuſnośći wſzyſcy niedbáli y leniwi
34:
którzy w nágrodzeniu ſwéy ſzkody nie ſtáráli ſie áby czuyni byli.
35:
Ieſli dobréy ſławy człowiek będzie
36:
o złodzieyſtwo obwinión.

strona: 701

Ziemſkiego práwá Kśięgi dźieśiąte o Złodźieiách.
Káź. Wiel. w Wiſlicy. Liſt.
1:
ABy mężowie dobréy ſławy y ſpráwiedliwie żywiący oſo=
2:
bliwą ſwobodą y opátrzeniém między inémi náſzémi wiáry
3:
godnémi byli poćieſzeni/ vſtáwiamy zá náſzą y pánów náſzych
4:
wolą:
5:
iż który Rycerſki człowiek/ álbo ſzláchćic/ którému o táko=
6:
wą rzecz piérwéy nigdy nie byłá ſpráwá v ſądu zádáná/ iáko o
7:
złodźieyſtwo/ álbo łotrowſki vczynek był oſkárżón:
8:
niech mu
9:
będźie wolno dla dobréy ſławy/ którą między ſąśiády o ſobie
10:
miał/ vczyniwſzy właſną przyśięgę/ oczyśćić ſie od tákowégo
11:
obwinienia.
Tenże krol. Liſt.
Tenże krol. Támże. Liſt.

12:
Ieſli złoczyncá álbo złodziéy vćie=
13:
kſzy, potym ſobie łáſkę Króle=
14:
wſką przeiedna.
15:
CZęſtokroć ſie przydawa: iż niektórzy z rodzáiu ſzlácheckié=
16:
go/ iákoby vtrátnicy czći y ſławy ſwéy złodźieyſtwo álbo ło=
17:
troſtwo popełniwſzy/
18:
potym dobrowolnie vćiekáią z króle=
19:
ſtwá: zá którémi złémi vczynki w niełáſkę náſzę wpadáią/ á po=
20:
tym żáłośćią złych vczynków y złodźieyſtw przywiedźieli zá
21:
przyczyną przyiaćiół ſwych/ zwykli łáſki náſzéy prośić: á ták zno=
22:
wu do łáſki náſzéy przychodzą.
23:
Chcemy tedy/ iż ácz gniéw
24:
náſz im będźie odpuſczóny kaźń/ przedśię zá złodźieyſtwá y ſzko
25:
dy/ któré dobrym ludźióm y ſpráwiedliwym vczynili/ niech bę=
26:
dą powinni práwnie odpowiádáć/ y doſyć vczynić wedle ſka=
27:
zánia przez Sędźiégo náznáczonégo:
28:
któré ſkazánié vczynił ábo
29:
vczynić ma. Wſzákże tákowé przezeczći bydź rozumiémy: áni
30:
inéy ſzláchćie/ którzy nigdy ſławy y zacnośći ſwéy nie vtráćili/
31:
mogą bydź porównáni.
32:
Téż vſtáwiamy/ iż tácy którzy po=
33:
táiemnie obywátelóm króleſtwá náſzégo zdrády czyniąc zło=
34:
dźieie y zbiegi álbo vtrátniki chowáią/ álbo im mieſzkánié da=
35:
wáią/ álbo dźielą ſie z nimi vłápionémi y źle nábytémi rzeczá=
36:
mi:
37:
tákowi to czyniąc ſą przezeczći/ y nierówni dobrym lu=
38:
dźióm máią bydź rozumieni.
39:
Trzykroć w złodzieyſtwie álbo łu=
40:
pie ználeziony, przezeczći ieſt.
41:
VStáwiáiąc obiáſniamy: iż ieſli kto trzykroć w złodźiey=

strona: 702

1:
ſtwie álbo łupie v ſądu będźie przekonan/ by téż rzecz krádźio=
2:
ną álbo wźiętą wróćił/
Z przywil. Iágełło. Liſt.

3:
tákowy niech zoſtánie przezeczći ná wie=
4:
ki/ áni onému niech będźie przyſtęp ku doſtoieńſtwóm: y ża=
5:
dnych dárów ná ſzáćiéch/ álbo w inych rzeczách niech nie do=
6:
ſtąpi.
7:
A ieſli oſkárżonému o złodźieyſtwo á ieſcze nieprzeko=
8:
nánému ſkażą o ſobie ſpráwę z pewną liczbą świádków dáć/ á
9:
iednégo mu świádká będźie nie doſtawáło/ dla tego nie ma
10:
bydź mian przezeczći/ ále którégo vſzkodźił będźie powinien do=
11:
ſyć vczynić.
12:
Zaden Szláchćic ośiádły nie ma
13:
bydz iman, wyiąwſzy kradziez
14:
y co innégo.
15:
TEż obiecuiemy y ná wiárę ſwą bierzemy: iż żadnégo o=
16:
bywátelá ośiádłégo o iáki wyſtępek ábo obwinienié nie będźie=
17:
my áni roſkażemy łápáć/
18:
áni żadnéy pómſty ná nim czynić/ áż
19:
práwem będźie ſłuſznie przekonan/ y do rąk náſzych/ álbo Stá=
20:
roſtów náſzych przez Sędźie téyże źiemie/ w któréy tenże oby=
21:
wátél mieſzka/ oddan.
22:
Wſzákże tákowégo człowieká/ który
23:
ná złodźieyſtwie/ álbo dobrowolnym mężobóyſtwie/ ná łápá=
24:
niu pánien/ álbo białychgłów/ ná ſpuſtoſzeniu wśi álbo ná łu=
25:
pieztwie był poyman/
26:
tákże tych którzyby niechćieli ſłuſznégo
27:
rękoiemſtwá po ſobie ſtáwić y dáć/ wedle wyſtępku y złégo v=
28:
czynku tylko wyymuiemy.
29:
Złodzieie álbo łupieznicy iáko má=
30:
ią ſie oczyśćiáć.
31:
ACz ſie wſzyſtkiémi złémi vczynki brzydźimy/ y káżdéy złéy
32:
rzeczy vſzy Królewſkié ſłucháć zdrygáią ſie: á wſzákże tych wię=
33:
céy złośći nie rádźi ſłuchamy/ któré ſie dźieią w Rzeczypoſpoli=
34:
téy zdrádą/ chytrośćią álbo gwałtem złodźiei y łupieżców.
35:
A=
36:
bowiém tákowé/ tym więtſzégo karánia przećiwko ſobie po=
37:
trzebuią/ im więcéy do tego czáſu rozmnożyłá ſie ich złość.
Káź. Iág. w Piotrk. Liſt.

38:
Dla tego tym zápowiedzeniém to vmocniamy/
39:
áby káżdy/ któ=
40:
régobykolwiek był ſtanu/ oſkárżony ználeźiony y oſławiony o zło=
41:
dźieyſtwo/ álbo o łupy/ powinien ſwą niewinność ſobie ró=

strona: 703

1:
wnémi w ſtanie y w powadze świádki w téy liczbie/ iákoby
2:
ſzláchectwá ſwégo dowodźić miał/ obiáſnić/ oczyśćić/ okázáć:

strona: 703

Ziemſkiego práwá Kśięgi dźieśiąte o Złodźieyſtwie.
1:
á ieſliby ináczéy vczynił/ chcemy áby był iáko złodźiéy karan.
Alexander w Rádom. Liſt.

2:
Ale tákowému tylko ma bydź pomocné tákowé dobrodźiey=
3:
ſtwo ſpráwowánia. któryby raz álbo dwá/ á nawięcéy trzy=
4:
kroć o zły vczynek złodźieyſtwá/ álbo łupu był obwinión:
5:
ále
6:
który będźie czwarty raz obwinión/ niech będźie práwem ka=
7:
ran. A gdy tákową ſpráwę ſwą álbo oczyśćienié będźie miał
8:
czynić/ niech przydźie przez zebránia y zgiełku tylko z témi/ z któ=
9:
rémi ſie ma ſpráwić.
10:
A ieſli którzy będą śmieli z więtſzą kupą
11:
mimo té/ którzy máią ie ſpráwowáć przyśdź/ ſkázuiemy wſzyt=
12:
kié bydź przezeczći. A wſzyſtkich o złodźieyſtwo álbo łupiez=
13:
two obwinionych/
14:
y tych którzy ná piérwſzym/ wtórym/ trze=
15:
ćim roku niechcą ſtáwáć/ dobrá do ſkárbu náſzégo Królewſkié=
16:
go obrácamy: roſkázuiąc wſzyſtkim Stároſtóm/ áby imięniem
17:
náſzym w oné w wiązáli ſie/ y ich dźierżenié wźięli.
18:
Którzy ſzláchćicy trzykroć w reie=
19:
ſtrzéch, máią bydz imáni álbo nié.
20:
ACz dla złośći młodych ludźi ſzlácheckich/ których ták ſie
21:
wiele tych czáſów złość rozmnożyłá/ iż téż z podźiwieniém to
22:
ieſt: áże téż niemoże bydź powćiągnioná ich ſwá wola y vpór:
23:
gdyż vſtáwy ſtáré ſkázuią/ że żaden iman bydź nie ma/ iedno
24:
práwem przekonány. A ták ſtoiąc przy ſtárym przodków ná=
25:
ſzych poſtánowieniu ſkázuiemy: iż żaden ſzláchćic iman bydź
26:
nie ma/ będąc dobréy ſławy/ iedno któryby był piérwéy práwem
27:
zwyćiężón.
28:
A tákowy nie będźie w dobréy ſławie/ który trzy
29:
kroć w reieſtrzéch złodźieyſkich ieſt nápiſan: tákowy iáko złéy
30:
ſławy przez práwnégo poſtępku zá teráznieyſzégo Státutu o=
31:
broną będźie mógł bydź iman y zátrzyman.
32:
Ten Státut wysſzy do dwu lat ieſt
33:
zoſtáwión.
34:
A potym Anno 1510. do piąći lat: bo vrząd iest iáko lékarz,
35:
ma przedłużyć, ſkróćić, ſrógość práw wedle potrzeb.
Zygmunt w Kráko. Liſt.

36:
W Státućiéch Rádomſkich Státut o tych/ którzy podeźrzá=

strona: 704

1:
ni ſą w złym vczynku/ którzy trzykroć w Reieſtrzéch złoczyń=
2:
ców ſą ználeźieni/ áby byli miáni bydź przezeczći/ tedy tákowy
3:
Státut nie ná wieki/ ále do dwu lat moc ſwą áby miał/ ſká=
4:
zuiemy.
5:
OYCIEC zá wyſtępki ſynowé nie ma bydź karan/ wyią=
6:
wſzy gdźie ſie tráfi conſceleratio. Pátrz List 555. w Pol. ((lok.))
7:
LICEM WROCIC ZLO=
8:
dzieyſkim potáiemnie álbo iáwnie.
Káź. Wiel. w Wiſlicy. Liſt.

9:
DZiwiſz ſkárżył ſie/ iż gdy ná dródze ſpał/ Wálko przyſzed=
10:
ſzy w ſpiączki mu miecz wźiął/ y miéſzek ze trzemi ſkóty groſzów/
11:
to ieſt ſześć groſzy:
Tenże. Liſt.

12:
y ácz miecz y kálétę wróćił/ wſzákże trzech
13:
ſkótów niewróćił. Wálko lepak obwiniony/ ácz o miecz y o
14:
kálétę zna ſie/ y powiáda iż to wróćił: wſzákże przy/ áby miał
15:
oné trzy ſkóty wźiąć.
16:
My ná to bacząc/ iż żaden nie ma cu=
17:
dzych rzeczy ruſzáć/ gdźie ten czyie ſą ná to nie zwala: przerze=
18:
czonégo Dźiwiſzá powodá w tákowéy rzeczy ſkázuiemy bydź
19:
blizſzégo do przyśięgi.
20:
DAMNA.
21:
Damna Terreſtria co zową. Tit. Inſcriptio. List. ((lok.)) ((do końca str. t. łać. w tym słowa polskie)) w Láćińſkim List ((lok.)) w Pol. znaydźieſz List ((lok.))

strona: 705

Ziemſkiego práwá Kśięgi dźieśiąte o Kárczmách.
1:
((do w. 2 t. łać.))
2:
KARCZMY.
3:
Zywność dla koni ná gośćincách nie
4:
ma bydz gwałtem brána.
5:
GDyż káżdy gwałt nie przez przyczyny rozmáitémi vſtáwá=
6:
mi práwnémi bywa bronión y hámowan:
7:
Máyeſtat tedy kró=
8:
lewſki zá ſłuſzną rzecz rozumiał/ áby w tym pożytki poddánych
9:
ſwych opátrzył. Dla tego vſtáwiamy/
Káź. Wiel. w Wiſlicy. Liſt. Zwyczay źiem. Krá. Liſt.

10:
áby ći którzy po dró=
11:
gách do Pánów ſwych ieżdżą/ ábo téż ſwé właſné ſpráwy ſprá=
12:
wuią/ bądź pánowie albo Rycérztwo/ álbo którégokolwiek
13:
innégo ſtanu y záwołánia/
14:
áby ſobie potrzeb álbo konióm/ we
15:
wśiách/ w kárczmiéch/ álbo ná mieyſcách oſobnych nie bráli/ y
16:
żadnégo gwałtu nie czynili tym/ którzy przedáć niechcą/ álbo
17:
zbraniáią ſie przedáć:
18:
ále káżdy niech ſwéy rzeczy vżywa wedle
19:
woléy ſwéy.
20:
Vtrátnik nie ma młyná, kárczmy,
21:
záſtáwiáć, wyiąwſzy zeby innéy
22:
máiętnośći nie miał.
23:
W Kárczmę álbo w młyn żaden nie ma dáć w wiązánia/
24:
wyiąwſzy żeby innéy máiętnośći nie miał. Co gdy będźie/
25:
może dáć w wiązánié w kárczmę y w młyn. ((do końca str. t. łać.))

strona: 706

1:
LVSVS TAXILLORVM.
2:
Gdy ſyn co przegra, oyćiec zan płá=
3:
ćić nie powinien: y tákze gdy po=
4:
ſtánowienié iákié vczyni.
Káźimierz w Wiſlicy. Liſt. Támże.

5:
ABy ſzkodliwa grá koſtek byłá wykorzeniona/ przez którą
6:
częſtokroć dobrzy oycowie dla wyſtępków ſynowſkich z dóbr
7:
ſwych bywáią wypędzeni przez ich winy/ y ku wielkiému vboz
8:
twu bywáią przywiedźieni/ vſtáwiamy:
9:
iż gdj ſyn którjkolwiek/
10:
który ma obádwá rodźice żywé y zdrowé/ przegrałby iáką ſum=
11:
mę pieniędzy/ tedy przerzeczonégo graczá rodźice nie będą po=
12:
winni płáćić temu co wygrał zá ſwé ſyny ábo ſyná.
13:
Tóż mówi=
14:
my o Zydźiéch/ ieſli pożyczą pieniędzy tákowému ſynowi/ gdy bę
15:
dą żywi y zdrowi rodźice onégo ſyná: iż rodźice iego nie będą
16:
powinni zá ón dług/ áni żadnym obyczáiem máią bydź ábo mo=
17:
gą przypędzeni ku płacéy.
18:
Tákże téż mówimy o káżdym poſtá=
19:
nowieniu vczynionym z ſynem oycowſkim/ iż nie ieſt ważné/
20:
gdy ieſt w mocy oycowſkiéy (y tákowy oyćiec ieſt podpomożo=
21:
ny vſtáwą Mácedońſką) iż nie ma pánſtwá żadnéy rzeczy/
22:
álbo dánia iákiéy máiętnośći.
23:
Ani ten który gra, áni zan ręczy
24:
nie ieſt obowiązan płáćić długu.
25:
KV zámkniéniu gry graczóm złośći wymyślnéy/ którzy zwy=
26:
kli z piiánémi/ álbo gniewáiącémi ſie nową grę koſtek wy=
27:
myśláiąc ná wiárę álbo ná zaſtáwę rzeczy y pieniędzy zaſtá=
28:
wnych/
29:
ná konie y dobrá dźiedźiczné gráć y oné ſobie dłu=
30:
żniki tákowym ſpoſobem czynić łupięc ich z dóbr/ y złośliwie od
31:
nich biorąc/ którzy ták grą wyikrzeni/ y ku niedoſtátkowi przy=
32:
wiedźieni/ częſtokroć ku gorſzym rzeczóm przychodzą:
33:
dla któ=
34:
rych wyſtępków pomſtá ſądowna wedle ich záſług od nad
35:
zwykłá bydź w tákowych rzeczách czyniona. A ták dla pohámo=
36:
wánia téy ſwéy woléy/ y áby ſzláchtá náſzá Rycerſkiémi rzeczá=
37:
mi ſie báwiąca/ dla obrony Kroleſtwá tym czuynieyſza byłá/
38:
ſkazáliſmy:
39:
aby nápotym żaden obywátel náſz z cudzoźiemcem/

strona: 707

Ziemſkiego práwá Kśięgi dźieśiąte o Vtrátnikách.
1:
którégobykolwiek ſtanu y záwołánia był/ nie grał koſtek ná po=
2:
życzki álbo ná wiárę/ chybá o gotowé pieniądze.
3:
A ieſliby kto
4:
przećiwko tému ſtátutowi vpornie co czynił: tedy tym práwem
5:
niechay nic nie waży pożyczána rzecz. Ani ku iákiéy płacéy
6:
álbo doſyć vczynieniu ten który przegrał/ temu który wygrał
7:
nie będźie powinien:
8:
áni rękoymia dány od tego/ który wygrał
9:
będźie mógł bydź poćiągnión o dług. A ieſliby kto przećiwiá=
10:
iąc śie ſtátutowi dla pieniędzy ták pożyczanych przy grze vpo=
11:
minałby ſie ſzkárádémi ſłowy ſwému dłużnikowi/ álbo iego
12:
rękoymi:
13:
ilekroćby złorzeczył y łáiał zá dług przerzeczony/ ták
14:
wiele kroć mu zá iego zelżywość winę piętnądźieſtą zápłáći: á
15:
náſzému ſądowi tákąż drugą podobną zá niepoſłuſzeńſtwo da.
16:
Ieſli ſyn przez oycá nie wydzielony
17:
od bráćiéy co przegra.
18:
SYn ieſcze niewydźielony będąc w oycowſkiéy mocy/ y od
19:
bráćiéy nie oddźielony/ ieſli gałki álbo biérki/ álbo którą inną
20:
ſzkodliwą grę gráiąc/ álbo co innégo czyniąc co przegra:
21:
Chce=
22:
my/ y ſkázuiemy/ áby ná iego część álbo dźiał to było poczyta=
23:
no. A wſzákże ſkázuiemy: iż choć ná koſtkách álbo ſzachach/
24:
álbo ná którychkolwiek grách zyſkuiących oni którzy gráią o pie
25:
niądze/ o konie/ álbo inné rzeczy wygráné/ dáliby między ſobą
26:
rękoymie:
27:
od tákowych vpomináć ſie y od nich żądáć/ y téż
28:
niewiém iákié było rękoiemſtwo y obowiązek/ żadnégo práwá
29:
od tákich rzeczy tym obyczáiem pozyſkáć żaden niemoże:
30:
Ale
31:
káżdych gry dozwalamy mieć/ y chcemy áby czás zſzedł/ y dla
32:
ochłodzenia y ćwiczenia.
33:
PRODIGALES.
Káźimiérz w Wiſlicy. Liſt.
Káź. Wiel. w Wiſlicy. Liſt.

34:
TEż vſtáwiamy: iż tácy/ którzy potáiemnie obywátelóm
35:
króleſtwá náſzégo zdrády czyniąc/ złodźieie y zbiegi álbo vtrá=
36:
tniki chowáią/ álbo im mieſzkánié dawáią/ álbo dźielą ſie zni=
37:
mi vłápionémi y źle nábytémi rzeczámi:
38:
tákowi to czyniąc/ſą
39:
przezeczći/ y nierówni dobrym ludźióm máią bydź rozumieni. ((w. 33 i 34 t. łać.))

strona: 708

1:
((od w. 1-8 t. łać.))
2:
CAPVT V.
3:
DE FALSO COHIBENDO:
4:
Zſtrony piątego Bożego przykazánia wto=
5:
rey Tablice Dekálogu:
6:
NIE SWIADCZ SWIADECTWA
7:
FAŁSZYWEGO.
8:
SWIADEK.
9:
O świádkách znaydźieſz Státuty wysſzéy w tychże kśięgách,
10:
iáko Aktor z Woźnym y z innémi świádkámi ma wchodźić do
11:
ſądu.
12:
Tu naprzód położyć Státut ón, In veritate veritatem agnoſci=
13:
mus.
14:
Do ſcrutinium iuż ſie teraz nie godźi bráć auditiuos, ieno viſi=
15:
uos teſtes.
16:
Któré świádectwá tákowé nie máią bydź wáżné, tylko od oczy=
17:
wiſtych świádków, y to tákich, którzyby do tego obyczáiem wys=
18:
ſzéy opiſánym pozwáni byli. A té wſzyſtkié ſcrutinia ſpiſané má=
19:
ią bydź, in occluſo rotulo záwárté, &caet. ((t. łać.)) ((lok.))
20:
w Conſtituciách.
21:
Swiádkowie cztérzéy ex plebejis względem dawánia świádec=
22:
twá o ſzkody równáią ſie. ((lok.))
23:
Od iednégo świádká 4. ſkóty vrzędowi przychodźi. ((lok.))
24:
Swiádkowie ieſli dobrowolnie niechcą przyźdź ku dopomożeniu
25:
ſpráwiedliwośći, iáko do tego máią bydź przywodzeni. List 26.

strona: 709

Ziemſkiego práwá Kśięgi dźieśiąte o Teſtámenćie.
1:
W práwiéch wielkich bywa przytómny vczyńcá Kryminału.
2:
Przyczynę tego dáią: ((t. łać do w. 9))
3:
PROTESTATIA.
4:
Proteſtácia téż iest od świádków rzeczoná, gdy vrzędnie y przed
5:
vrzędem obwiedźiemy zá świéżé krzywdę vczynioną, cum ſolenni=
6:
tate, iákiéy gdźie w którym ſpoſobie ſpráwy vżywáią.
7:
bo inákſza
8:
ſolennitas, kiedy o gwałt białychgłów, inákſza kiedy o zábićié po=
9:
wołuią: inákſza ſzkody w Grodźie świádczą, álbo rány obwodzą,
10:
ſpáśi, etć. O tym trzebá pátrzyć w ſwych tytuléch o iednym ká
11:
żdym z tych zoſobná.
12:
TESTAMENT.
13:
Teſtámenty nie o rzeczách nie ru=
14:
chomych, áni dziedzicznych má=
15:
iętnośćiách: ále tylko o rzeczách
16:
ruchomych y Królewſkich niech
17:
będą czynioné.
18:
NIechcąc zátłumić świętéy vſtáwy/ ále chcąc ią więtſzą
19:
łáſką náſzą ozdobić/ ſkázuiemy: áby teſtámenty były czynioné/
20:
wedle ſtárégo zwyczáiu/ ktory ieſt zdawná záchowan o dobrách
21:
ruchómych.
22:
Ale nieruchóme dobrá ták dźiedźiczné/ iáko za=
23:
ſtáwné (áby obróná Rzeczypoſpolitéy nie byłá vmnieyſzoná)
24:
rozrządzániu Teſtámentowému nie máią podléc.
25:
A wſzákże
26:
ináczéy ma bydź rozumiano o dobrách Królewſkich/ któré tá=
27:
kowé dla pożytku Rzeczypoſpolitéy nam w częśći álbo wſzyſt=
28:
kié Teſtámentem mogą bydź oddáné.

strona: 710

1:
Teſtámentá przećiwko temu Státu=
2:
towi vczynioné nikczemné ſą.
3:
TEſtámenty przećiwko Státutowi/ który ieſt przedtym
4:
przez nas vchwalón/ nápotym nie będźiemy potwiérdzáć: á
5:
któré potwiérdzoné ſą/ práwem zbité y pſowáné będą.
6:
Teſtámenty ſędźić, którému Forum podległo, któré ſą mixti fo
7:
ri, y o Formie ich. Zygmunt w Krákowie 1543. Ale ad verbum
8:
znaydźieſz ten Státut wysſzéy w práwie Duchownym w wtórych
9:
kśięgách.
10:
IVRAMENTVM.
11:
Téż Iuráment ponieważ ná świádectwo Bogá wzywamy, do
12:
tegóż należy. Bo vrzędem świádczyć fałſz, iest więtſzy delict niż
13:
proſtą oſobą:
Zygmunt w Piotrk. Liſt.

14:
A gdyż pan Bóg iest naiwysſzy vrząd, tedy nietyl=
15:
ko grzech, ále y bluźniérſtwo wielkié iest, nádáremno bráć Imię
16:
Bożé: á prawdą wieczną nieprawdy y fałſzu podpiéráć.
17:
Aby ſie periuria nie dźiały z obráżeniem Bożym, máią Commiſ=
18:
ſarze przeſtrzégáć: (ſłowa ſą Conſtituciiéy ((lok.))
19:
Notoria periuria zá trzećim rázem máią bydź karáné, iáko y
20:
Calumnia Calumniator. ((lok.))
21:
CALVMNIA.
22:
O potwarzy zádánéy y potwarcy,
23:
gdyz potwarz ieſt fałſzywé ná=
24:
zbyt świádectwo bez wſtydu.
Káźimierz w Nieſzo. Liſt.

25:
GDyż káżda práwna vſtáwá zamyka drógę potwarzom/
26:
vſtáwiliſmy/ iż ieſli po co komu będźie zádáná potwarz/ á ten
27:
który ią zádał potwarcą zdawná będźie zwan/ to ieſt/ iż proku=
28:
rował/ álbo prokuruie ſpráwę potwarną:
29:
tedy tákowy zápłáći
30:
tému którégo potwarzał/ gdy ſie oczyśći/ winę trzy grzywny/
31:
á ſądowi tákże trzy grzywny. A tákowé oczyśćienié potwa=
32:
rzom trzy kroć tylko má bydź ſkazano:
33:
á ieſli czwarty raz będźie
34:
kto obwinion o vczynek potwarny/ więcéy ku ſpráwowániu

strona: 711

Ziemſkiego práwá Kśięgi dźieśiąte o Potwarnych pozwiech.
1:
ſie nie ma bydź dopuſczon:

strona: 711

1:
ale zá iego zły vczynek nozdrze ie=
2:
mu máią bydź przerznioné/ iáko wáłáchowi: y zárázem ma
3:
bydź przezeczći: y nie ma więcéy práwá ſzlácheckiégo vżywáć/
4:
álbo im ſie iákokolwiek bronić.
5:
O potwarnych pozwiéch
6:
CHcemy y ſkázuiemy: áby potwarné y fałſzywé y niepo=
7:
rządné pozwy mieyſcá v ſądów nie miáły/ zá któré wedle wiel=
8:
kośći wyſtępku vrzędnicy ná ſądźie śiédzący będą moc táko=
9:
wé potwarné y fáłſzywé y nieporządné pozwy przynoszącé
10:
káráć/ y oné popráwowáć/ y káźić.
11:
Pozwy potwarné, gdzie máią bydz
12:
vznawáné.
13:
POzwy potwarné bárzo ſie zábieżáły: przećiwko którym
14:
ácz ſą ſtátutá/ á wſzákóż byłá w tym wątpliwość: gdźieby
15:
tákowé pozwy vznawáné bydź miáły.
16:
Którą wątpliwość my
17:
chcąc odiąć ták náyduiemy: iż o tákowé Pozwy nie indźie v=
18:
znawano bydź ma/ ieno v onégo ſądu álbo vrzędu: v którégo
19:
produkowáné będą:
Káź. Iág. Liſt.

20:
á wſzákóż iedno w ten czás/ gdy ſtroná
21:
o to czynić będźie chćiáłá: á Appellácya álbo ruſzenié do nas
22:
iśdź ma.
23:
Ieſliby kto kogo potwarnie pozwał o
24:
gwałtowny naiazd domowy.
25:
ALe żeby kto oſoby ſpráwiedliwéy y niewinnéy o tákowy
26:
álbo iny wyſtępek potwarnie nie winował/ y áby ztąd obwi=
27:
niony/ nie był do wieże wſádzon w tákowym przypadku:
Zyg. Aug. w Piotrk. Ian Olbr. Liſt.

28:
te=
29:
dy my y potomkowie náſzy pierwéy/ niż pozwánégo do wie=
30:
że wſádźić vkwápiemy ſie/ będźiemy ſie pytáć y będą pytáć/
31:
y mamy wiedźieć y wiedźieć máią prawdźiwé położenié rzeczy
32:
y wyſtępku: y tákże około tego/ któryby potwarzał.
33:
Który gdy
34:
w potwarzy vznány będźie: my tákowégo z powinnośći y z
35:
zwierzchnośći náſzéy bezecnégo ſkażemy bydź: y na twarzy
36:
znák mu przepálić roſkażemy.

strona: 712

1:
Iáko kazn ná Calumniatory przed
2:
ſądem Królewſkim.
3:
TO téż nie mnieyſza: iż ſie záśię ták wiele potwarzy ná=
4:
mnożyło: że téż y bez przyczyny criminaliter pozywáią perſony
5:
niewinné/ y wyćiągáią Akciię:
6:
któréby właſnie miáły bydź
7:
Ziemſkie/ Grodzkié/ álbo ciuiles rzeczoné/ ná Séym álbo zá
8:
Dworem przed oſobę náſzę: czym ſie wiele omieſzkiwa ſprá=
9:
wom Koronnym/ y ludźie ſie tym wielce ſzkodzą. rć.
10:
A gdźie=
11:
by ſie nálázło przez Dekret náſz/ iż citatus niewinnie á po=
12:
twarznie pozwan był: tedy on Aktor będźie mu powinien
13:
wnet od ſądu nie odchodząc ſto grzywien winy położyć/ y
14:
ná cokolwiek ná ſzkody przyśięże/
15:
co pozwány ná práwo ná=
16:
łożył/ zapłácić ma przy przyśiędze: y ktemu ieſcze dwánaśćie
17:
niedźiél ná dnie w wieży śiedźieć ma/ rć.
18:
O tym cáły Státut znaydźieſz wysſzéy w piérwſzych kśięgách
19:
in Titulo, Criminales.
20:
Przydáć tu Státut, Virgo Rapta.
21:
Item, Titulo, Inuaſio domus. Tám po przyśiędze Kálumni=
22:
atorá karzą.
23:
FALSATOR.
24:
Ktoby pod cudzym imięniem fał=
25:
ſzywé Recogniciae dziáłał, álbo
26:
Prokuratorem ſie czynił. ((do końca str. t. łać.))

strona: 713

Ziemſkiego práwá Kśięgi dźieśiąte o Vſczypliwych ſłowiech.
1:
((od w. 1-6 t. łać.))
2:
Ten Státut iest iuż po Polſku wysſzéy położony. ((lok.))
Zygmunt w Kráko.

3:
CONVITIVM.
4:
Iáko w pozwiéch, ták y okróm po=
5:
zwu vſczypliwégo złorzeczen=
6:
ſtwá zákázuie.
7:
MAieſtat Królewſki/ Dekretem ſwym/ który moc ma Stá=
8:
tutu ná wieczné czáſy/ wſzyſtkim wobec/
9:
ták Prokuratoróm/
10:
iáko téż innym oſobóm którégokolwiek ſtanu y przełożenia ſą/
11:
roſkazáć y pohámowáć raczył: áby żaden pozwu nieporządné=
12:
go/ y ſłów w nim/ któréby czyiéy poczćiwośći/ y dobréy ſławy
13:
dotykáć ſie miáły/ napiſánych/
14:
przed Máieſtat y ſąd Królewſki/
15:
y do káżdégo ſądu inégo Ziemſkiégo álbo Grodzkiégo nieśmiał
16:
wnośić/ álbo onych ſpráwowáć/ pod winą śiedzenia iedné=
17:
go tegodniá w wieży:
18:
którą wſzyſcy ná ſobie nośić máią/ któ=
19:
rzyby co przećiwnégo temu dekretowi Królá Ieo M. vczynili.
20:
Do tegóż Státut ((lok.)) ((w. 24-25 t. łać))
21:
ORDINACIAE. Tit. Teſtáment. P. Rádźiwiłów z ſtrony
22:
Nieświéżá. P. Hetmáná ((lok.)) ((do końca str. t. łać.))
23:
CAPVT VI.
24:
DE OCCVLTO:
25:
Y o pohámowániu złych vczynkow niektorych po=
26:
táiemnych/ ktore w myśli á w ſámey woley
27:
zoſtáią/ z ſtrony oſtátniego bożeo
28:
przykazánia Dekálogu. ((do w. 8 t. łać.))
29:
A zową to in Iure, Mentale peccatum.
30:
Ale iednák y práwá Polſkié coś o tym ruſzáią y ſtrofuią wy=
31:
ſtępki táiemné, choć ich kto ſam nie vczyni.
Zygmunt w Kráko. Liſt.

32:
Ale nie mniéy tych zá których dopuſczeniém/ przyiáźnią/ rá=
33:
dą. á zwłaſczá vrzędników/ y obywátelów ná gránicách wſzę=
34:
dźie mieſzkáiących to przeiechánié ſie sſtáło: o tákową zdrádę/
35:
iáko wysſzéy ieſt rzeczono/ będźiemy káráć.
36:
Gdyż ći co źle czy=
37:
nią/ y KTORZY NA ZLE ZWALAIą/ iednáką winą máią
38:
bydź karáni. A ten Státut ma ſie śćiągáć nie tylko ná przy=
39:
ſzłé rzeczy/ ále téż ná przeſzłé.
40:
NAVKA KOSCIOLA KRZESCIANSKIEGO,
41:
Która doſkonáłośći doſtátecznieyſzéy vczy gruntowniéy:
42:
o tym tráduie vcząc bydź dźiewięć grzéchów cudzych, któ=
43:
ré ácz ſie zdádzą bydź téiemné y cudzé, ale per conſcele=
44:
rationem iuż ſie nam właſnie przyſwoiáią.
45:
((od w. 24-28 t. łać.))
46:
Ná końcu Praw o winách, kaźniách, y przeſudoch.

strona: 715

Ziemſkiego práwá Kśięgi dźieśiąte o poenách y kaźniách.
1:
Gdyż Státuty bez kaźni ſą dáremné. ((lok.))
2:
Poená śiedmnadźieſta y piętnadźieſta. ((do. 7 t. łać.))
3:
Ale Polacy máło de poena talionis dźierżą, y iákoby ſą przeći=
4:
wni ſtárému Legiſlatorowi, kędy wſpomináią Legem Radamanti. ((do w. 11 t. łać.))
5:
Abowiém kiedyby poena talionis ſzłá w tym Páńſtwie, tedyby
6:
ręká zá rękę
7:
głowá zá głowę, ząb zá ząb muśiáło iśdź, iáko prá=
8:
wo Moyzéſzowé vczy: wſzákóż w niektórych przypadkách ma miey
9:
ſce, co z czytánia obaczyſz.
10:
Poena infamiae. Bannitia. y tym podobné.
11:
((od w. 17-18 t. łać.))
12:
Ale o tym w Kronice
13:
ráczéy znáydźieſz.
14:
Poena calumniatoris, Priſkowánie. ((do końca str. t. łać. w tym słowa polskie)) tákaż. támże.
15:
Poenam quam Maſouij vocant (Przemiłośćiwa)
16:
A Piſmo S. mówi.

strona: 716

1:
TRZECIA CZĘSC
2:
PRAWA ZIEMSKIEGO:
3:
O ſámym proceśie práwá, co ACTIONES
4:
zowie Ceſárſkié práwo.
5:
Opiſawſzy iedné perſony ſądowé: drugié perſony do ſą=
6:
du przychodzącé ze wſzyſtką komitiwą y áppáratem ich
7:
dopiéro máterią ſądów porządkiem ſwym opiſuię:
8:
ná
9:
trzećim mieyſcu przychodźi mówić o ſaméy práktyce: to
10:
iest, o Proceśie práwnym, który iest troiáki, iáko ná
11:
téy figurce położonéy dáie ſie widźieć.
12:
Proceſs práwny ná trzy częśći ſie dźieli.
13:
I. O ſpráwie przed Dekretem.
14:
2. O ſpráwie przy Dekrećie.
15:
3. O ſpráwie po Dekrećie.
16:
Scripto podány. Conſuetudine záchowány.
17:
PIERWSZA CZĘSC PROCESV, ((do w. 16 t. łać.))
18:
ROKI.
19:
Roki Ziemſkié ná kázdy mieśiąc
20:
máią bydz ſądzoné.
21:
O Rocech Ziemſkich/ iż nád vtrapiéniem vbogiéy ſzláchty
22:
náſzéy ſmiłowáliſmy ſie/ tákeſmy poſtánowili:
23:
iż przerzeczoné
24:
Roki Ziemſkié/ nie częśćiéy/ iedno raz w Mieśiąc w káżdym
25:
Powiećie máią bydź ſądzoné. Ná których Rocech Ziemſkich
26:
Komornicy Sędźiów y Podſędków z drugimi dwiemá Komor
27:
niki/
28:
to ieſt Wóiewodzym y Podkomorzégo niech będą wybiérá=
29:
ni/ y przez nie do tychże niech będą przyłączeni/ przez których Sę=
30:
dźia/ y Podſędek/ y Komornicy ich/ niech nie máią mocy ſądźić.
31:
A przerzeczeni Komornicy/ álbo vrzędnicy ſądowni/ którzy
32:
máią bydź poſádzeni/ niemáią innych ſpraw iedno ſwé właſné
33:
prokurowáć álbo ſpráwowáć/ áni ku ſpráwowániu máią od
34:
ſądu wſtáwáć:
35:
Y ieſt to dobra rzecz y pożyteczna:
Iágełło w Kráko. y w Wár. Liſt.

36:
áby Sędźia

strona: 717

Ziemſkiego práwá Kśięgi dźieśiąte o Rokách Ziemſkich.
1:
y Podſędek ná Rocech Ziemſkich ſámi oſobą ſwą śiedźieli/ iá=
2:
ko ieſt zwyczay w Wielkiéy Polſcze.
3:
Ale ná potym iedno cztérzy kroć do
4:
roku máią bydz odpráwowáné.
5:
CHcemy y roſkázuiemy: áby ſądy Ziemſkié cztérzy kroć do
6:
roku/ wedle piérwſzégo dozwolenia y dopuſczenia/ dla vſtrze=
7:
żenia próznych nakłádów y trapienia/ były ſądzone.
8:
TAKOWAZ VSTAWA. Ianá Olbrá. w Piotrk. 1495.
9:
List96.
Támże.

10:
W RVSI ſądy ſześć kroć do roku máią bywáć. Zygmunt
11:
w Piotrk. 1523 List. 42.
Káźim. III. Liſt. Zyg. Aug. w Lubli. w Consti. Liſt.

12:
Conſtitucia Séymu Lubelſkiégo
13:
o tychze Rocéch.
14:
ROki Ziemſkié Woiewództwá Poznánſkiégo/ Káliſkiégo/
15:
Lánczyckiégo/ Brzeſkiégo/ Inowłocłáwſkiégo/ Płotckiégo/
16:
bacząc wielkie vbliżenié ſpráwiedliwośći ludzkiéy/
17:
zá oznácze=
18:
niém czáſów pewnych/ conſtitucyámi oznáczonych/ o ſądźe=
19:
niu Roków Ziemſkich Woiewództw wysſzéy opiſánych/ któré
20:
propter legalia impedimenta ná czáſy miánowité częſto niedo=
21:
chodzą.
22:
A ták gdźieby aliquod legale impedimentum przypá=
23:
dło/ ná czáſy w Conſtituciiéy opiſáné/ dla którégoby niemo=
24:
gły bydź ſądzoné/ tedy ſąd Ziemſki powinien inſzé czáſy obwo=
25:
łáć ſądowé/ cztérzy niedźiele przed ſądzeniém Roków:
26:
y to
27:
obwołánié w Aktá Grodzkié zápiſáć y odſądzáć: tákié Ro=
28:
ki ſąd Ziemſki będźie powinien tyle rázów/ ile czáſów ieſt w
29:
Conſtituciách/ którému Woiewództwu náznáczono káżdégo
30:
roku.
31:
Roki álbo ſądy po rozeſłániu liſtów
32:
Séymowych, áz do Séymu Powiá
33:
towégo niech będą ſądzoné.
Zygmunt w Piotrko.

34:
IZ zá iakimśi złym zwyczáiem o ſie wczęło/
35:
że ſądy Ziemſkié

strona: 718

1:
nie bywáią ſądzoné/ iáko ſkoro liſty o Séymie Wálnym bywá=
2:
ią wydáné/ co bywa z wielkim zániedbániém ſpráwiedliwo=
3:
śći. Dla tego vſtáwiamy/
Káź. Wiel. w Wiślicy. Liſt.

4:
áby nápotym ná przyſzłé czáſy nic
5:
niewádząc temu/ iż tákowé Liſty Séymowé wynidą/ álbo
6:
Séym Wálny będźie opowiedźian: przedśię ſądy Ziemſkié
7:
wſzędy były ſądzoné/ áż do Séymu Powiátowégo/ który bę=
8:
dźie w káżdym Woiewództwie poſtánowión.
9:
Sądy niech ná pewnych mieyſcách będą. Tenże ná końcu
10:
w Metrice znaydźieſz.
11:
Zwyczay/ który z ſtárádawná w odkłádániu Roków był
12:
chowány. Włádyſław Iágełło w Kráko. y w Wárćie, List 42.
Támże. Támże.

13:
Zaden ná vrzędzie będący, Ro=
14:
ków nie ma pod ſtem grzywien
15:
przekłádáć.
16:
ABy poddáni náſzy w doſtąpieniu ſpráwiedliwośći nie by=
17:
li zátrudnieni/ álbo zániedbáni:
18:
Vſtáwiamy/ żeby ſądy Ziem=
19:
ſkié przez Woźnégo obwołáné od Woiewody mieyſc nie były/
20:
áni mogą bydź przekłádáné ná iny czás.
Zygmunt w Piotrk. Káźim. III. Liſt. Zwyczay źiem. Krá. Liſt.

21:
A gdźieby Woiewo=
22:
dá/ álbo Sędźia/ álbo który iny Vrzędnik té ſądy obwołáné
23:
którymkolwiek ſpoſobem álbo przełożył/ álbo przekáźił: táko=
24:
wy winą ſtá grzywien pieniędzy niech będźie karan:
25:
których
26:
pieniędzy połowicá nam/ á druga ſtronie/ która w téy mierze
27:
krzywdę ćiérpi/ ma ſie doſtáć.
28:
Roki Ziemſkié y nie máią bydz od=
29:
woływáné, y záwity rok máią.
30:
CHcemy/ áby odwołánié Roków nápotym nie było potrze
31:
bné: ále Roki y Wiecá ſtronama náznáczoné máią bydź ſądzo=
32:
né. Abowiém Roki y Wiecá będą záwité: któré máią bydź ſą=
33:
dzoné między práwuiącémi ſie ſtronámi.
34:
Gdy ſie kto zápiſze, roku niedokłádáć.
35:
IEſli ſie kto komu zápiſze którą rzecz wyſwobodźić/ álbo i=

strona: 719

Ziemſkiego práwá Kśięgi dźieśiąte o Rokách Ziemſkich.
1:
śćić/ á zapiſze ſie Roku nie odkłádáć:
2:
tákowy niemoże proſtą
3:
chorobą Roku zwléc/ álbo odłożyć. Wyiąwſzy prawdźiwą
4:
chorobą: o którą ma przyśiądz wedle ſtátutu/ iż ná ten czás
5:
prawdźiwie był niemocen.
6:
O niepoſłuſzenſtwie y nieſtaniu ná
7:
Roku powodowéy y pozwánéy
8:
ſtrony.
9:
POwodowa ſtroná niech czyni y ſpráwuie/ iákoby win=
10:
ny był pozwan do ſpráwy:
Káź. Wiel. Liſt.

11:
á gdy pozwány ná Roku ſtánie/
12:
á powodowa ſtroná ſie nie vkaże/ſkázuiemy dla niepoſłuſzeń=
13:
ſtwá powodowégo/ któré ieſt więtſzé niż pozwánego: iż pozwány
14:
rzecz otrzymał.
15:
Ieſliżeby záś pozwány ná Roku ſobie ná=
16:
znáczonym nie ſtánął/ powodowa ſtroná ſámá przez ſie álbo
17:
przez ſwego poſłá ſtánie: ſkázuiemy/ iż zá to niepoſłuſzeńſtwo
18:
pozwány dwiemá wołmi zá winę ma bydź karan.
19:
Ieſli powodowa ſtroná ná pierwſzym
20:
Roku nie ſtánie, niech rzecz ſwą
21:
tráći z winą śiedmi grzywien.
22:
IEſli powodowa ſtroná ná piérwſzym Roku/ áni przez ſie/
23:
áni przez poſłá ſwego nieſtánie: niech od rzeczy ſwéy vpada
24:
z winą śiedmi grzywien.
25:
Ná Rocech przedtym iedno o máłé
26:
Summy ſądzono.
27:
SKázuiemy/ áby Sédźiowie y Podſędkowie właſnémi o=
28:
ſobámi nie przez Komorniki ná ſądźiéch śiádáć byli powinni:
Káź. Wiel. Liſt. Káźim. III. w Korczy. Liſt.

29:
á
30:
o ſummy/ któré nád ſto álbo trzydźieśći grzywien wyćiągáią
31:
ſie/ żadnym ſpoſobem nie ſądźili.
32:
Ale iuz Sędziowie wſzyſtki ſpráwy
33:
ſądzą.

strona: 720

1:
CHcemy/ áby káżdému było wolno káżdégo o iákąkolwiek
2:
ſummę pieniędzy/ álbo krzywdę dźiedźiczną/ álbo która od o=
3:
ſoby pochodźi/ álbo o dobrá którékolwiek do ſądu Ziemſkiégo
4:
pozwáć:
Zygmunt w Piotr. Liſt.

5:
gdźie pozwány będźie powinien y ma ſtáwáć y odpo=
6:
wiádáć/ nie excipuiąc ſie ná roki wálné dla wielkośći ſummy:
7:
ále y owſzem będźie wolno Sędźióm Ziemſkim téż o wielką
8:
ſummę ſądźić/ gdyż będźie káżdéy ſtronie wolno ruſzyć álbo
9:
áppellowáć.
10:
Sędzia Ziemſki tez Roki nadwor=
11:
ne moze ſądzić.
12:
SPráwy przed námi z Roku nadwornégo nieſkończoné
13:
do powiátu pozwánégo niech będą odeſłáné:
Zygmunt w Piotrk. Liſt.

14:
któré Sędźia
15:
Ziemſki będźie ſądźił ná Rocech Ziemſkich o którąkolwiek ſum=
16:
mę: o którą przed námi będźie rzecz poczęta.
17:
O czáśie ſądzenia Roków w káżdym Powiećie zoſobná:
18:
naydźieſz reieſtr w Státućie Polſkim Herbórtowym
19:
List 423. ták iáko bywáły áże ad 1569. annum.
20:
A dá
21:
léy, iáko potym odmięniáné bywáły, z ſtróny czáſu, y z
22:
ſtróny mieyſc: tu teraz znaydźieſz. Item, w Conſti=
23:
tucię wedla reieſtru weyźrzy. A potym w Séymy zá
24:
Królá Zygmuntá Trzećiégo.
25:
((od w. 22-28 t. łać. w tym słowa polskie)) O iuráment (...) quitowánie.
26:
Roki Poznáńſkié przed obiérániém Tribunáliſtów ((lok.)) ROKI - Królewſkié Ziemſkié. Grodzkié. Wiecá Bártnicze.
27:
w Láćińſkim Herb. ((lok.))

strona: 721

Ziemſkiego práwá Kśięgi dźieśiąte o Rokách Ziemſkich.
1:
W MAŁEY POLCZE.
2:
Sądzenié Roków Ziemſkich y Wié=
3:
ców, mieyſc przednich y przydá=
4:
nych.
5:
ABy tym prędzéy ſpráwiedliwość ludźióm czyniona byłá/
6:
vſtáwuiemy:
Zyg. Aug. Piotr.

7:
áby Roki Ziemſkie były záwżdy w káżdym Wo=
8:
iewództwie czáſów y ná mieyſcách ſtárádawnych Státutem
9:
opiſánych káżdégo roku trzy kroć ſądzoné/ á czwarty raz Wiécá
10:
(okróm Woiewództw: któré wedle prośby Poſłów ſwych
11:
ſądy Ziemſkié y Wiecá mieć máią iáko niżéy ieſt opiſáno.)
Zygm. III w Wárſzá. Liſt. Zyg. Aug. w Piotrk.

12:
A
13:
ieſliby téż roku którégo ſpełná troie Roki/ álbo ták iáko niżéy
14:
w káżdym Woiewództwie y źiemi ieſt opiſano/ z przyczyny któ=
15:
réy ſłuſznéy nie doſzły/ tedy przedśię Wiécá záwżdy ná ſwym
16:
mieyſcu ſwégo czáſu/ roku káżdégo dochodźić máią.
17:
Do cze=
18:
go niebytność Woiewodza prze niemoc/ ábo z któréy inéy przy=
19:
czyny ſłuſznéy przeſzkádzáć nie ma: ále żeby té Wiécá y w nieby=
20:
tnośći Woiewodzéy Káſztelan záwżdy z inémi Dignitarzmi y
21:
Vrzędniki odpráwował.
22:
A to ſądzenié tákowych Wiéców ro=
23:
zumieć ſie ma wſzędźie/ ták w Máłéy iáko w Wielkiéy Polſcze.
24:
Sądy Ziemſkié Grodzkié po wſzy=
25:
ſtkiéy Koronie
Zyg. Aug. w Piotr. Zygm. III. w Wárſzá, Liſt.

26:
Sądy Ziemſkié y Grodzkié/ y Iuridiki Grodzkié/ nie máią
27:
ſie odpráwowáć w żadnym vrzędźie/ y w Grodźie po dokoń=
28:
czeniu Séymu Wálnégo Koronnégo in arctiori tempore, iedno
29:
po dwu niedźiél.
30:
W WOIEWODZTWIE KRA=
31:
KOWSKIM.
32:
BIECKIE. CZCHOWSKIE.
33:
IZ ſie teraz ták prędko Roki odpráwowáć/ iáko przedtym
34:
bywáło/ niemogą: y Piſárze prze długié kontrowerſiię Aktciy/
Zyg. Aug. w Piotrk.


strona: 722

1:
Dekretów/ y prze ſzérokość zapiſów ták prędko iáko téż przed=
2:
tym bywáło/ dopiſowáć Akt nie mogą.
3:
Tedy mocą Séymu
4:
tego przyczyniamy czáſu do ſądzenia y odpráwowánia ſądów
5:
Ziemſkich/ y dopiſowánia Akt w źiemi Krákowſkiéy tym ſpo=
6:
ſobem:
Tenże w Lublinie.

7:
Aby naprzód kiedy w poniedźiáłek poczną ſądźić w
8:
Krákowie/ tedy máią ſądźić y piſáć przez Wtorek/ Srzodę/
9:
Czwartek/ Piątek y Sobotę: á w Niedźielę iácháć do Proſzo=
10:
wic/ y támże w Poniedźiáłek názáiutrz ſądźić áż do Srzody.
11:
We Srzodę wyiecháć do Kśiężá/ y tám począwſzy ſądźić we
12:
Czwartek nie przeſtáwáć ſądów/ áż do Poniedźiáłku. W Po=
13:
niedźiáłek do Lelowá wyiecháć/ á we Wtorek począwſzy w Le
14:
lowie ſądźić/ tedy áż do Piątku.
15:
Z Lelowá przyiechawſzy ná
16:
zad do Krákowá tydźień dopiſowáć w Krákowie/ to ieſt/ po=
17:
cząwſzy od Poniedźiáłku áż do Soboty. A po dopiſániu w
18:
Krákowie wyiecháć w Niedźielę do Czchowá: á począć ſądźić
19:
we Wtorek áż do Piątku.
20:
W Sobotę wyiecháć do Biéczá/
21:
á począć ſądźić w Poniedziáłek/ y ſądźić do Srzody.
22:
ALe w inych Woiewództwách Korony náſzéy Piſarze
23:
Ziemſcy máią dopiſowáć ſpraw ſądowych z mieyſc nie odież=
24:
dżáiąc/ ſub poenis in ſtatutis expreſsis.
25:
Sądy Biéckié y Czechowſkié/ któré przypadáią ná Wielką=
26:
noc/ té przekłádamy ná Przewodny poniedźiáłek.
27:
Ale potym tego popráwiono.
Zygm. III w Wárſzá. Liſt. Zyg. Aug. w Piotrk.

28:
ROki Ziemſkié Woiewództwá Krákowſkiégo/ áby w té czá=
29:
ſy były ſądzoné/ kiedy Wiécá przypadáią. Gdy Wiécá ſądzo=
30:
né nie będą/ y ná drugich mieyſcách ſubſequenter gdźie ſie ſądy
31:
Ziemſkié odpráwuią feria ſecunda poſt Michaelis, iuxta Conſti=
32:
tutionem anni. 1565.
33:
W WIELKIEY POSCZE.
34:
Roki Ziemſkié y Wiécá.
35:
PRze ſzérokość Woiewództw w Wielkiéy Polſcze nie mo=
36:
gą bydź ſądy Ziemſkié/ iedno dwá kroć do roku.

strona: 723

Ziemſkiego práwá Kśięgi dźieśią. o Rokách Ziemſkich.
1:
POZNANSKIE, KOSCIEN=
2:
SKIE, WSCHOWSKIE.
3:
PIérwſzé Roki Ziemſkié Poznáńſkié/ áby były ſądzoné we=
4:
dle tych dni/ ((t. łać.)) to ieſt we dwie nie=
5:
dźieli po Wielkiéynocy/ Poznáńſkié: á Kośćieńſkié po nich we
6:
dwie niedźieli.
7:
Drugié Roki Ziemſkié Poznáńſkié po święćie Národzenia
8:
Pánny Máriiéy w Poniedźiáłek: á Kośćiéńſkié po nich we
9:
dwie niedźieli.
10:
Wiécá w Poznániu w Poniedźiáłek przed świętym Mar=
11:
ćinem blizſzy.
12:
ROki Ziemſkié Woiewództwá Poznáńſkiégo/ Káliſkiégo
13:
Lęczyckiégo/ Brzéſkiégo/ Inowłodzłáwſkiégo/ Płotckiégo/ ba=
14:
cząc wielkié vbliżenié ſpráwiedliwośći ludzkiéy/
Támże.

15:
zá oznáczeniém
16:
czáſów pewnych/ Conſtituciámi oznáczonych/ o ſądzeniu Ro=
17:
ków Ziemſkich Woiewództw wysſzéy opiſánych/ któré propter
18:
legalia impedimenta ná czáſy miánowité częſto niedochodzą.
19:
A ták gdźieby aliquod legale impedimentum przypádło ná czá=
20:
ſy w Conſtituciiéy opiſáné/ dla którégoby niemogły bydź ſą=
21:
dzoné/ tedy ſąd Ziemſki powinien inſzé czáſy obwołáć ſądowé/
22:
cztéry niedźiele przed ſądzeniém Roków:
23:
y to obwołánié w A=
24:
ktá Grodzkié zápiſáć: y odſądzáć tákié Roki ſąd Ziemſki będźie
25:
powinien tyle rázów/ ile czáſów ieſt w Conſtituciách którému
26:
Woiewództwu náznáczono káżdégo Roku.
27:
ROki Poznáńſkié/ że dla Séymiku Srzedzkiégo ná obié=
28:
ránié Trybunáliſtów niedochadzáły/ tedy poſtánawiamy/ że=
29:
by w Poniedźiáłek po świętym Bártłomieiu: á Kośćienſkié
30:
po nich we dwie niedźieli dochodźiły.
31:
A tákowé Roki Ziem=
32:
ſkié Poznáńſkié/ máią bydź ſądzoné ná Ratuſzu/ gdźie przed=
33:
tym Wiécá ſądzono. Roki Ziemſkié Wſchowſkié máią bydź
34:
dwá kroć do roku ſądzoné/ po Kośćieńſkich w tydźień.
Zyg. Aug. w Lubli. Liſt. w Conſti.

35:
POpráwuiąc Conſtituciiéy ná Séymie Koronáciiéy ná=
36:
ſzéy/poſtánowiamy: żeby Roki Poznáńſkié/ któré bywáią w
37:
oſtátni Poniedźiáłek przed Séymikiem obiéránia Deputátów/
38:
ná Trybunał ſądzoné były.
39:
A Kościeńſkié y Wſchowſkié po
40:
nich według zwyczáiu y práwá/ któré tám máią bydź ſądzoné/
41:
gdźie do tego czáſu zdawná ſądzoné były.
Zygm.III. w Kráko. Liſt. Tenże w Wárſzá. Liſt.


strona: 724

1:
SĘDOMIERSKIE.
2:
ROki Ziemſkié Sędomirſkié/ któré przedtym bywáły feria
3:
ſecunda poſt feſtum S. Franciſci, á potym dla Wiéców/ któré ná
4:
ten czás były złożoné/ niedochadzáły:
5:
tedy gdyby Wiécé niedo=
6:
ſzły/ té Roki tego czáſu wedle ſtárádawnégo zwyczáiu w Sę=
7:
domiérzu/ á potym w inſzych powiećiéch dochodźić máią.
Zygm. III. w Kráko. Liſt. Zygm. III. w Wárſzá. Liſt.

8:
Ro
9:
ki Wiślickié máią bydź ſądzoné/ by téż y cáły tydźiéń/ áż ſie od=
10:
práwią: á Pilznieńſkié po nich w drugim tegodniu poczynáć
11:
ſie máią.
12:
STĘZYCKIE.
13:
ROki Ziemſkié Stężyckié/ któré bywáły poſt Dominicam
14:
Rogationum, iż ná ten czás dla ſądzenia Woiewództwá Sę=
15:
domirſkiégo ná Trybunale dochodźić niemogły/ tedy ie ſkłáda=
16:
my/ żeby záwżdy ſądzoné były poſt Dominicā Cōductus Paſchę.
17:
KALISKIE.
18:
KALiſkié Roki Ziemſkié piérwſzé w Poniedźiáłek po świętéy
19:
Tróycy: potym od poczęćia tych Roków we dwie niedźieli w
20:
Koninie. A drugié zá nimi podle ſtárégo zwyczáiu iedné po
21:
drugich we wſzyſtkim Woiewództwie.
22:
Wtóré Roki Káliſkié po świętym Michále w Poniedźiáłek:
23:
á potym w inſzych powiećiéch/ vt ſuprá ſcriptum eſt.
24:
Wiécá álbo Roki wielkié po świętym Marćinie w piérwſzy
25:
Poniedźiáłek: po nich Gniéźnienſkié we dwie niedźieli.
26:
Sądy Ziemſkié Woiewództwá
27:
Káliſkiégo.
28:
A Iz z wielu przyczyn od kilká lat Sądy Ziemſkié Woie=
29:
wództwá Káliſkiégo niedochodźiły/ y ktemu Conſtitucia
30:
Anni 1590. ma to w ſobie.
31:
że po dokończeniu Séymu Wál=
32:
négo żadné ſądy/ áni Ziemſkié/ áni Grodzkié nie mogą bydź
33:
ſądzoné in arctiori tempore, iedno po dwu niedźiél.
Zyg. Aug. Piotrko.

34:
A iż
35:
Séym ten teráźnieyſzy czás do poczęćia ſądzenia Poroczków
36:
Woiewództwá Káliſkiégo podług Conſtituciiéy 1565.
Zygm. III. w Wárſzá. Liſt.

37:
w Ponie=

strona: 725

Ziemſkiego práwá Kśięgi dźieśiąte o Rokách Ziemſkich.
1:
dźiáłek piérwſzy po S. Tróycy opiſány wźiął/
2:
y ktemu záczęćié
3:
Séymu tego dniá Wtorkowégo záczęło ſie. Przeto áby lu=
4:
dźie ſwéy ſpráwiedliwośći nie byli zwłóką iáką vćiążeni y v=
5:
krzywdzeni/ máiąc iuż od nas vrząd ſpełná Ziemſki dány/ de=
6:
kláruiemy/
7:
áby po ſkończeniu Séymu w Poniedźiáłek piérwſzy
8:
po Náwiédzeniu Pánny Máriiéy/ w Káliſzu ſądzoné były/ y
9:
tám vrząd Ziemſki wſzyſtek/ który ieſcze przyśięgły nie ieſt/
10:
zwłaſczá ſądowy/ przed Woiewodą álbo Káſztelanem podług
11:
práwá vczynił przyśięgę.
12:
Záczym áby ſądy/ y kśiąg leżenié
13:
podług práwá opiſánégo odpráwowáło ſie. A po odſądze=
14:
niu Poroczek w Káliſzu/Konińſkié we dwie niedźieli: á w dru
15:
gich powiećiéch zá nimi/ podług czáſów Conſtitucią opiſá=
16:
nych/ ſądzoné były.
17:
A teráznieyſza Conſtitucia tylko pro hac
18:
vice trwáć ma/ nie zágradzáiąc tych czáſów innych do ſądzenia
19:
ſądów Ziemſkich práwem náznáczonych.
20:
SIERADZKIE.
21:
W Siérádzu Roki Ziemſkié w poniedźiáłek po Trzech Kró=
22:
lách bliſki. Potym w Szadku/ y w inſzych powiećiéch more
23:
conſueto, wedle ordináciiéy Piotrkowſkiéy.
Zyg. Aug. w Piotrko.

24:
Wtóré/ w Poniedźiáłek po Przewodnéy niedźieli.
25:
Trzećié/ w Poniedźiáłek po święćie Národzenia Pánny
26:
Máriiéy.
27:
Wiécá w Siérádzu w poniedźiáłek po święćie S. Lukaſzá
28:
Ewányeliſty.
29:
ROki Ziemſkié Siérádzkié/ poſt Conductum Paſchae iuxta
30:
Conſtitutionem przypadáiącé/ vſtáwiamy/ áby ſądzoné były/ ((t. łać.))
31:
O Sądziéch Szadkowſkich.
32:
Sądy Szadkowſkié przez wielkość powiátu/ máią bydź
33:
dwie niedźieli dźierżáné.
34:
WIELVNSKIE, OSTRZE=
35:
SZOWSKIE.
Zygm. III. w Wárſzá. Liſt. Zyg. Aug. w Wárſzá. Zyg. Aug. w Piotrk.

36:
PIérwſzé Roki w Wieluniu w poniedźiáłek piérwſzy po

strona: 726

1:
święćie Oczyśćienia Pánny Máriiéy.
2:
Po nich Oſtrzeſzow=
3:
ſkié we dwie niedźieli/ od poczęćia Wieluńſkich.
4:
Wtóré/ w Poniedźiáłek po Niedźieli Rogationum.
5:
Trzećié/ w Poniedźiáłek po S. Fráńćiſzku bliſko przyſzłym.
6:
Oſtrzeſzowſkié po nich/ vt ſuprá ſcriptum eſt.
7:
Wiecá w Wieluniu w Poniedźiáłek bliſko przyſzły przed
8:
świętem Marćiná świętégo.
9:
O tychze Sądziéch.
Tenże. Támże.

10:
Sądy Ziemſkié Wieluńſkié Conſtituciámi Roku 1565.
11:
poſtánowioné y opiſáné/ iż záwſzé ſie trefuią ſpołu z Rádom=
12:
ſkiémi/ co ieſt z wielkim vbliżeniém tych/ którzy miéwáią ſprá=
13:
wy w Wieluniu y w Rádomſkim:
14:
A Oſtrzeſzowſkié iedné ná
15:
Mięſopuſtné dni/ drugié ná Swiątki/ á trzećié pod Wiécámi
16:
Siérádzkiémi przypadáią/ ná prośby Poſłów źiemie Wieluń=
17:
ſkiéy przekłádamy:
18:
áby záwżdy źiemie Wielińkiéy ſądy bywá=
19:
ły we dwie niedźieli po Siérádzkich/ ták iáko Siérádzkié ſą o=
20:
piſáné. To ieſt/ w drugi tydźień Szadkowſkié Roki/ gdyż w
21:
Szadku dwie niedźieli bywáią ſądy/ żeby iedné drugim nie
22:
przeſzkadzáły.
23:
A Oſtrzeſzowſkié záwżdy w tydźien po Wie=
24:
luńſkich/ iáko piérwéy bywáło.
25:
LĘCZYCKIE.
26:
BRZEZINSKIE, ORŁOWSKIE.
27:
PIérwſzé Roki Ziemſkié/ Lęczyckié po S. Agniéſzce w Po=
28:
niedźiáłek.
Zyg. Aug. w Piotrk.

29:
A po nich we dwie niedźieli Brzeźinſkié. A po
30:
Brzeźinſkich Orłowſkié wedla zwyczáiu dawnégo.
31:
Wtóré Lánczyckie w Poniedźiáłek po święćie Bożégo
32:
wſtąpienia.
33:
Trzećié Poniedźiáłek po święćie S. Micháłá.
34:
Wiécá w Lęczycy w Poniedźiáłek po święćie Wſzyſtkich
35:
świętych blizſzy.
Stephan w Wárſzá. Liſt.

36:
ROki Ziemſkié Woiewództwá Lęczyckiégo wedle Con=
37:
ſtituciiéy Piotrkowſkiéy Anni 1565. czáſów opiſánych bywáć
38:
máią: Mimo któré czáſy Sędźia inych ſkłádáć nie ma.

strona: 727

Ziemſkiego práwá Kśięgi dźieśiąte o Rokách Ziemſkich.
1:
KVIAWSKIE.
2:
BRZESKIE Y WŁODZŁAWSKIE.
3:
BRzéſkié ſądy Ziemſkié we trzy niedźiele po Swiątkách.
4:
Włodzłáwſkié w tydźień po nich.
Zyg. Aug. w Piotrk.

5:
Drugié we dwie niedźieli po Swiętym Bártłomieiu. A
6:
we Włodzłáwiu po nich w tydźień.
7:
Wiécá Brzéſkié we dwie niedźieli po S. Marćinie.
8:
Wiécá Włodzłáwſkié we dwie niedźieli po Brzéſkich.
9:
ROki wtóré Ziemſkié w Kuiáwách/ oboygá Woiewódz=
10:
twá/ któré w Iéśieni we dwu niedźiel po świętym Bártłomie=
11:
iu/ wedle Conſtituciiéy odpráwowáć zwykły/
Stephan w Wárſzá. Liſt.

12:
ochrániáiąc
13:
wątpliwośći ludzkiéy dla odmiány dniów świętégo Bártło=
14:
mieiá Decláruiemi zá prośbą poſłów onych Woiewództw/
15:
tą to Conſtitucią/ áby záwżdy przerzeczoné Roki/ pewné dni
16:
ſwé Wtorkowé miáły.
17:
A gdy inſzégo dniá niżeli we Wtorek
18:
tráfi ſie dźień S. Bártłomieiá/ tedy téż Roki máią ſie poczy=
19:
nác w Brzéśćiu w piérwſzy Wtorek po wyſzćiu dwu niedźiél od
20:
świętégo Bártłomieiá.
21:
A w Inowłodzłáwiu potym w ty=
22:
dźień/ tákże we Wtorek. W inſzych záśię powiećiéch/ według
23:
ſtárych zwyczáiów.
24:
OBiáſniáiąc Conſtitucią Piotrkowſką Anni 1565. vſtá=
25:
wiamy/ áby Brzéſkié ſądy we Wtorek piérwſzy po S. Ianie
26:
Krzćićielu:
27:
á Włodzłáwſkié w tydźień po nich. Drugié Roki
28:
Brzéſkié we Wtorek piérwſzy po Národzeniu Pánny Máriiéy:
29:
á Włodzłáwſkié w tydźień po nich.
Zygm. III. w Kráko. Liſt.

30:
A w inſzych powiećiéch oboy
31:
gá Woiewództwá po nich według dawnégo zwyczáiu były od=
32:
práwowáné. A ieſliby w ktorym powiećie dla iákiéy przyczyny
33:
niedoſzły/ tedy przedśię w drugich powiećiéch dochodźić máią.
34:
BRzeſkié Roki trzećié áby były ſądzoné w piérwſzy wtorek
35:
poſt feſtum S. Agnetis. A Włodzłáwſkié w tydźień tákże po nich:
36:
á w powiećiéch inſzych oboygá Woiewództwá po nich wedle
37:
zwyczáiu dawnégo.
38:
A ieſliby w którym powiećie dla iákiéy
39:
przyczyny niedoſzły/ tedy przedśię w drugich powiećiéch docho=
40:
dźić máią.
41:
DOBRZYNSKIE.
42:
LIPINSKIE.
Tenże w Wárſzá. Liſt.


strona: 728

1:
W Dobrzyńſkiéy źiemi ſądy Ziemſkié more ſolito. A wſzák=
2:
że Wiécá máią bywáć záwżdy ná káżdy rok.
Zyg. Aug. w Piotrk. Tenże. Támże.
Zygm. III. w Wárſzá. Liſt.

3:
O tychze Rocéch.
4:
NA prośbę poſłów Dobrzyńſkich pozwoliliſmy: áby Roki
5:
Ziemſkié y Wiécá wedle czáſów niżéy opiſánych w źiemi Do-
6:
brzyńſkiéy odpráwowáné były.
7:
Napiérwéy Roki Ziemſkié w Dobrzyniu we Wtorek blizſzy
8:
po świętym Máćieiu: po nich tákowéż Roki w Lipnie w Po=
9:
niedźiáłek blizſzy: potym záśię w tydźień ná drugi Poniedźiá=
10:
łek w Rypnie tákowéż Roki Ziemſkié.
11:
Wtóré Roki Ziemſkié w Dobrzyniu we Wtorek blizſzy przed
12:
świętym Ianem: po nich záśię w Poniedźiáłek blizſzy w Li=
13:
pnie tákowéż Roki: á záśię w Rypnie w Poniedźiáłek blizſzy
14:
po Rocéch Lipińſkich.
15:
Trzećié Roki Ziemſkié w Dobrzyniu we Wtorek blizſzy po
16:
S. Bártłomieiu: á w Lipnie w Poniedźiáłek blizſzy po Ro=
17:
céch Dobrzyńſkich: á w Rypnie záśię w Poniedźiáłek blizſzy po
18:
Rocéch Lipińſkich.
19:
Wiécá źiemie Dobrzyńſkiéy w Lipnie w Poniedźiáłek po S.
20:
Andrzeiu: ná których Wiécách wſzyſcy Káſztelani/ Dignitarze/
21:
y Vrzędnicy záśieśdź/ y Wieców nie odiéżdżáiąc dokończyć/ y
22:
doſądźić będą powinni ſub poena centum marcarum Polonica=
23:
lium.
24:
O którą winę ((t. łać. do w. 25 - w tym słowa pol.)) pozwáni będą.
25:
O tychze Rocéch.
26:
NA prośbę poſłów Ziemie Dobrzynſkiéy pozwalamy/ áby
27:
piérwſzé Roki Ziemſkié były ſądzoné w Dobrzyniu/ we Wto=
28:
rek po niedźieli Wſtępnéy/ á w Lipnie y w Rypinie w tydźien
29:
potym.
30:
Wtóré Roki w tych wſzyſtkich powiećiéch wedle zwyczáiu
31:
záchowáłégo.
32:
Trzećié w Dobrzyniu we Wtorek po Swiętym Máttheu=
33:
ſzu: á po nich w Lipnie y Rypinie Poniedźiáłek zwykłym o=
34:
byczáiem.

strona: 729

Kśięgi dźieśiąte o Rokách Ziemſkich.
1:
ROKI KIIOWSKIE.
2:
ROki Ziemſkié w Kiiowie/ áby záwżdy były trzykroć do
3:
roku.
4:
Piérwſzé Roki w Kiiowie w Poniedźiáłek blizſzy po świę=
5:
tym Iérzym.
6:
Wtóré Roki Ziemſkié w Zytomiérzu w Poniedźiáłek po
7:
Nowym lećie blizſzy
8:
Trzećié Roki w Ruczu/ w Poniedźiáłek przed S. Bártło=
9:
mieiem blizſzy.
10:
Wiécá Woiewództwá Kiiowſkiégo w Kiiowie/ w Ponie=
11:
dźiáłek przed S. Symonem Iudy blizſzy.
12:
ROKI RVSKIE.
13:
W Ruśi ſądy ſześćkroć do roku má=
14:
ią bywáć.
15:
ROzrządźiliſmy/ y chcemy zá zwyczay bydź chowano: áby
16:
w źiemiách Ruſkich ſześćkroć do roku Ziemſkié Roki były ſą=
17:
dzoné.
Zyg. Aug. w Lubli. Zygmunt w Piotrk. Liſt.

18:
A nie będźie wolno Sędźióm króm ſłuſznéy przyczy=
19:
ny/ álbo práwnéy przekázy/ to ieſt woyny/ ábo Wálnégo Séy=
20:
mu Roków odkłádáć: ále czáſów niżéy opiſánych y náznáczo=
21:
nych pod winámi przećiwko Sędźióm niedbáłym poſtáno=
22:
wionémi/ té Roki Ziemſkié niech będą ſądzoné.
23:
Których to Roków ſądzenié piérwſzé będźiew piérwſzy
24:
dźién powſzedni po Trzech Królách/ ieſli będźie godny ku ſą=
25:
dzeniu: to ieſt/ którégo niedźielá álbo inné święto wielkié nie
26:
przekáźi.
27:
Wtóré ſądzenié po święćie S. Máćieiá Apoſtołá ná Wio=
28:
ſnę: tákże w dźiéń powſzedni práwny piérwſzy.
29:
Trzećié/ w piérwſzy álbo blizſzy dźién práwny po święćie
30:
S. Woyćiechá.
31:
Czwarté/ po święćie S. Ianá Krzćićielá w dźiéń blizſzy
32:
ſądowny pówſzedni.
33:
Piąté ſądzenié po święćie S. Bártłomieiá Apoſtołá w po=
34:
wſzédni dźiéń piérwſzy ſądowny.
35:
Szóſté/ w piérwſzy dźiéń po święćie świętych Apoſtołów/
36:
Symoná y Iudy. A ták ná káżdy rok niech będźie záchowano.
37:
Ale iż w Przemyślu/ gdźie ſądy Ziemſkié bywáią ſądzoné/
38:
Iármárk ná święto Trzech Królów bywa:
39:
dla którégo Roki

strona: 730

1:
nie mogłyby ſpokoynie ſądzoné bydź: á ták Roki Ziemſkié Prze=
2:
myſłkié będą niżéy przełożoné tegodniem iednym po ſądzeniu
3:
Roków w innych źiemiách: to ieſt począwſzy piérwſzé ſądze=
4:
nié w piérwſzy dźién po Oktawie Trzech Królów:
5:
á ták potym
6:
po Rocéch Lwowſkich záwżdy w ieden tydźień będą ſądzoné.
7:
ROKI PRZEMYSŁKIE,
8:
Y PRZEWORSKIE.
Zyg. Aug. w Piotrko. Stephan w Wárſzá. Liſt. Zyg. Aug. w Lubli.

9:
ZA zwoleniém Rad y Poſłów Koronnych nád zwyczay
10:
ſtárádawny ſądzenia ich mocą Séymu tego ninieyſzégo ku ſą=
11:
dzeniu tychto Roków/ odmięniamy to dla tego:
12:
áby Przemyſł=
13:
kié Roki wolniéy były ſądzoné/ y czás miáły dłuzſzy ku ſądze=
14:
niu tych Roków Przeworſkich náznáczamy/ to ieſt we trzy nie
15:
dźiele od Aktu Roków Przemyſłkich.
16:
ROki Ziemſkié Przemyſłkié/ któré przypadáły we Wtorek
17:
po S. Iákubie/ do Wtorku po S. Bártłomieiu quotannis
18:
proroguiemy/ á po nich more ſolito, we trzy niedźiele Prze=
19:
worſkié.
20:
ROKI CHEŁMSKIE.
21:
W Ziemi Chełmſkiéy Roki Ziemſkié ſześćkroć do Roku by=
22:
wáią ſądzoné czáſów trudnych y niepogodnych. Przeto v=
23:
ſtáwiamy/ áby dwoie Roki były odięté obyczáiem innych przy=
24:
ległych Woiewództw.
25:
Ale piérwſzé Roki Ziemſkié/ áby ſądzoné były w Chełmie/
26:
w Poniedźiáłek blizſzy przed świętem S. Agnieſzki: Kraſno=
27:
ſtáwſkié po nich we dwie niedźieli.
28:
Wtóré Roki Chełmſkié w Poniedźiáłek blizſzy po święćie
29:
S. Philipá Iákubá: Kraſnoſtáwſkié po nich we dwie nie=
30:
dźieli.
31:
Trzećié Roki Chełmſkié w Poniedźiáłek w Oktawę Bożé=
32:
go Ciáłá.
33:
Kraſnoſtáwſkié po nich we dwie niedźieli.
34:
Czwarté Roki Chełmſkié w Poniedźiáłek blizſzy przed świę
35:
tem Národzenia Pánny Máriiéy: Kraſnoſtáwſkié po nich
36:
we dwie niedźieli.
37:
Wiécá Chełmſkiéy źiemie ná mieyſcu zwykłym w Ponie=
38:
dźiáłek blizſzy przed świętem S. Symoná Iudy.

strona: 731

Ziemſkiego práwá Kśięgi dźieśiąte o Rokách Ziemſkich.
1:
ROKI HALICKIE, Y KO=
2:
ŁOMYSKIE.
3:
ZA prośbą Poſłów źiemie Hálickiéy/ y zá oćiążeniém ſądu
4:
Ziemſkiégo onéy źiemie/ y nieprzeſpiecznym przeiázdem dla wód/
5:
y dla niewielkośći ſprawy Kołomyyſkiégo powiátu/ roki Ziemſkié
6:
Kołomyyſkié in eodē vigore przenośimy do Háliczá:
7:
któré Koło=
8:
myyſkié Roki záraz z Hálickimi Ziemſkiémi máią bydź ſądzoné:
9:
gdyż tám kśięgi Kołomyyſkié Ziemſkié w onym powiećie cho=
10:
wáią.
Tenże w Conſti. Liſt.

11:
IZ czás nie był náznáczony ſądzenia Roków Hálickich w
12:
Conſtituciách/ tedy ták dekláruiemy: áby w káżdym roku/ piér=
13:
ſzé Roki záczynáły ſie w Háliczu/ w Poniedźiáłek piérwſzy ((t. łać. a w tym słowa polsk.))
14:
Drugié ((...))
15:
Trzećie ((...))
16:
Czwarté ((...))
17:
A Trębowelſkié záwſze po Hálickich máią ſie poczynáć we
18:
dwie niedźieli.
19:
SANOCKIE.
20:
IZ dla Trybunału Lubelſkiégo/ nie zwykły dochodźić Ro=
21:
ki Ziemſkié Sánockié około Swiątek przypadáiącé:
22:
tedy ie ná
23:
prośbę obywátelów támecznych náznáczamy ná Wtorek bliz=
24:
ſzy po S. Wáwrzyńcu. Máią ſie záczynáć we Wtorek po
25:
świętym Michále blizſzy.
Tenże w Conſti. Liſt. Zygm. III. w Wárſzá. Liſt. Tenże w Kráko. Liſt.

26:
A Iż incorrecté ná Séymie Koronáciiéy náſzéy Conſtitucia
27:
około ſądzenia Roków Sánockich ieſt nápiſána/ popráwuiąc
28:
iéy/ té Roki któré przypadáią w Sánoku/ między Swiątkámi
29:
á Wielkąnocą/ przekłádamy ná piérwſzy Wtorek po S. Mi=
30:
chále.
31:
A inſzé Roki ſuis temporibus máią bydź odpráwowáné.
32:
ROKI ZIEMSKIE KAMIENCA
33:
PODOLSKIEGO.
Tenże w Kráko. Liſt.
Zygm. III. w Wárſzá. Liſt.
Tenże w Wárſzá. Liſt 20

34:
ROki Ziemſkié Kámienieckié/ któré przypadáią poſt feſtum
35:
ſancti Petri ad vincula, té Roki przekłádamy ná Czwartek bliz=
36:
ſzy po Wſzech Swiętych.

strona: 732

1:
LVBELSKIE. VRZĘDOWSKIE.
2:
ROki Ziemſkié Lubelſkié/ prze wielkość ſpraw/ zá ieden ty=
3:
dźień odpráwowáć ſie niemogą. A ták vſtáwiamy/ áby w
4:
drugim tegodniu były ſądzoné przez Poniedźiáłek y Wtorek.
5:
A
6:
w Vrzędowie we Czwartek/ w Piątek y w Sobotę.
7:
ROki Vrzędowſkié Ziemſkié/ któré bywáły w Wielki
8:
Czwartek/ ták przekłádamy: áby były we Czwartek po Wiel=
9:
kiéynocy odpráwowáné.
Stephan w Wárſzá. Liſt.

10:
IZ Roki Ziemſkié Lubelſkié/ któré bywáły po S. Ianie
11:
Krzćićielu prze ſądzenié Trybunału po té czáſy zginęły. Prze=
12:
to pozwalamy/ áby ná mieyſce tych/ Poniedźiáłek po świę=
13:
ćie Iedenaśćie tyśiąc dźiewic/ gdyby Wiécá niedoſzły/ bywá=
14:
ły ſądzoné.
15:
A w Vrzędowie w pułtory niedźiele po Lubel=
16:
ſkich.
17:
W BEŁSKIM WOIE=
18:
WODZTWIE.
19:
W Tym Woiewództwie do roku cztérzy kroć Ziemſkié Ro=
20:
ki bywáć máią.
Tenże Támże. Liſt. Zygm. III. w Kráko. Liſt.

21:
Piérwſzé Roki w Poniedźiáłek po Trzech Królách bliſko
22:
przyſzły.
23:
Wtóré w Poniedźiáłek po świętym Woyćiechu tákże bliſko
24:
przyſzły.
25:
Trzećié po Swiętéy Tróycy/ téż w Poniedźiáłek bliſko
26:
przyſzły.
Zyg. Aug. w Piotrk.

27:
Czwarté/ w Poniedźiáłek po świętym Bártłomieiu tákże
28:
bliſko przyſzły.
29:
Grábowieckié Roki Ziemſkié we dwie niedźieli po Bełſkich
30:
wysſzéy omięnionych/ á po nich Hrodelſkié w Piątek blizſzy.
31:
Wiécá we wſzyſtkim Woiewództwie Bełſkim ná mieyſcu
32:
zwyczáynym káżdégo roku w Poniedźiáłek po świętym Fráń=
33:
ćiſzku tákże bliſko przyſzły.
34:
Ape potym tego popráwiono.
Zygm. III. w Kráko. Liſt.

35:
NA pilną prośbę Poſłów Woiewództwa Bełſkiégo/ áby

strona: 733

Ziemſkiego práwá Kśięgi dźieśiąte o Rokách Ziemſkich.
1:
Roki Ziemſkié w tym Woiewództwie były ſądzoné obyczáiem
2:
niżéy opiſánym.
3:
Poſtánawiamy/ to ieſt w Bełźie ná piérw=
4:
ſzy Póniedźiáłek po święćie Trzech Królów: po nich w Grá=
5:
bowcu we dwie niedźieli: á po poczęćiu Grábowieckich w
6:
tymże tegodniu we Czwartek w Hrodle:
7:
á w Buſku po po=
8:
częćiu káżdych Roków Bełzkich Ziemſkich/ Roki wtydźień máią
9:
bydź ſądzoné. Drugié Roki Ziemſkié Bełzkié/ máią ſą=
10:
dzoné w piérwſzy Poniedźiáłek po święćie S. Woyciechá:
11:
á
12:
w Grábowcu po nich we dwie niedźieli: á po poczęćiu Grá=
13:
bowieckich w tymże tegodniu we Czwartek w Hrodle. Trze=
14:
ćié Roki Ziemſkié Bełzkié/ w piérwſzy Poniedźiáłek po święćie
15:
S. Ianá Krzćićielá:
16:
á w Grábowcu po nich we dwie nie=
17:
dźieli: á w Hrodle tákże w tymże tegodniu we Czwartek.
18:
Czwarté Roki Ziemſkié Bełzkié/ w piérwſzy Poniedźiáłek po
19:
święćie świętéy Iádwigi: á w Grábowcu po nich we dwie
20:
niedźieli:
21:
á po Grábowieckich w tym tegodniu we Czwartek
22:
w Hrodle.
23:
PŁOTCKIE.
24:
PIérwſzé Roki Płotckié w Poniedźiáłek po Trzech Kró=
25:
lách: zá którémi inſzych powiátów iśdź máią obyczáiem zwy=
26:
kłym nie odkłádáiąc/ pod winą Státutową.
27:
Wtóré Roki w Poniedźiáłek po Przewodnéy Niedźieli.
28:
Trzećié/ w Poniedźiáłek po święćie Národzenia Panny
29:
Máriiéy.
Zyg. Aug. w Piotrko. Tenże w Lubli. Odwołánie Rokow 4. Niedźiele.

30:
O tychze wysſzych Rocéch: y od=
31:
wołániu Roków in genere.
32:
ROki Ziemſkié Woiewództwá Poznańſkiégo/ Káliſkiégo/
33:
Lęczyckiégo/ Brzéſkiégo/ Inowłodzłáwſkiégo/ Płotckiégo:
34:
bacząc wielkié vbliżenié ſpráwiedliwośći ludzkiéy zá oznácze=
35:
niem czáſów pewnych Conſtituciámi oznáczonych o ſądzeniu
36:
Roków Ziemſkich Woiewództw wysſzéy opiſánych/ któré pro=
37:
pter legalia impedimenta ná czáſy miánowité częſto nie docho=
38:
dzą.
39:
A ták gdźieby aliquod legale impedimentum przypádło
40:
ná czáſy w Conſtituciiéy opiſáné/ dla którégoby nie mogły bydź
41:
ſądzoné/ tedy ſąd Ziemſki powinien inſzé czáſy obwołáć ſądo=
42:
wé/ cztérzy niedźiele przed ſądzeniém Roków:
43:
y to obwołánié

strona: 734

1:
w Aktá Grodzkié zápiſáć/ y odſądzáć tákié Roki ſąd Ziemſki bę=
2:
dźie powinien tyle rázów/ ile czáſów ieſt w Conſtituciách któ=
3:
rému Woiewództwu náznáczono káżdégo roku.
4:
ROki Ziemſkié Płotćkié piérwſzé w Poniedźiáłek po Krzy=
5:
żowéy Niedźieli. Wtóré/ w Poniedźiáłek po świętym Mi=
6:
chále. Trzećié/ w Poniedźiáłek przed świętą Iágniéſzką.
7:
A w inſzych powiećiéch wedle ſtárégo zwyczáiu.
8:
A w Rá=
9:
ćiążu po Swiątkách w piérwſzą Srzodę: w Płońſku w Po=
10:
niedźiáłek po świętéy Tróycy.
11:
ZAWKRZENSKIE.
12:
PIérwſzé Roki w Poniedźiáłek po Gromnicách w Srzeń=
13:
ſku.
Stephan w Wárſzá. Liſt.
Zyg. Aug. w Piotrk.

14:
A potym w inſzych powiećiéch zwykłym obyczáiem nie=
15:
odkłádáiąc.
16:
Wtóré/ w Poniedźiáłek po Niedźieli Rogationum bliſko
17:
przyſzły.
18:
Trzećié/ po Swiętym Fránćiſzku.
Stephan w Wárſzá. Liſt.

19:
Wiécá Woiewództwá Płotckiégo wſzytkiégo w Płotcku w
20:
Poniedźiáłek po święćie Wſzech Swiętych bliſko przyſzły.
21:
Potym popráwiono.
22:
PIérwſzé w Poniedźiáłek po Bożym Ciele w Srzeńſku.
23:
Wtóré/ w poniedźiáłek po świętym Lukaſzu.
24:
Trzećié/ w Poniedźiáłek Wſtępny. W inſzych powiećiéch
25:
zwykłym obyczáiem iśdź máią. A inſzych czáſów Sędźia ſkłá=
26:
dáć nie ma.
27:
MAZOWECKIE.
28:
SOCHACZEWSKIE, CIECHANOWSKIE,
29:
PRZASNISKIE, ROZANSKIE,
30:
MAKOWSKIE.
31:
ROki Ziemſkié w Mázoweckim Woiewództwie wedle ſtá
32:
régo Státutu/ w káżdéy źiemi we cztérzy niedźiele máią bydź
33:
ſądzoné.
34:
A wſzákóż po Séymie á po Woynie piérwſzé Roki
35:
máią bydź omylné/ po ſkończeniu Séymu każdégo y woyny:
Zyg. Aug. w Piotrk.


strona: 735

Ziemſkiego práwá Kśięgi dźieśiąte o Rokách Ziemſkich.
1:
á po nich we cztérzy niedźiele pewné/ okróm źiem Wiſkiéy/ Cie=
2:
chanowſkiéy/ Lomźieńſkiéy/ Zembrowſkiéy/ y Nurſkiéy: w
3:
których dla wielkośći ſpraw/ y prze rozmnożenié ſzláchty Roki
4:
iedné ná iednym mieyſcu przez cztérzy niedźiele cáłé/ y dáléy by=
5:
wáią dźierżáné.
6:
W których ten porządek ſądzenia Roków ma
7:
bydź chowan. Iż po ſkonczeniu Roków pewnych w iednym
8:
zwykłym mieśćie/ drugié Roki w drugim mieśćie álbo powie=
9:
ćie we cztérzy niedźiele máią bydź poczęté y ſądzoné:
10:
á ták iuż
11:
tym porządkiem máią iśdź záwſze. Exceptis vacantiis y Séy=
12:
mu Koronnégo/ od powiátowégo począwſzy wedle Conſti=
13:
tuciiéy/ co wedle ſtárych zwyczáiów y Státutów ma bydź cho=
14:
wano.
15:
A Sędźia z Podſędkiem poczętych Roków przekłádáć
16:
nie máią/ pod winą ſtá grzywien. O którą ſtronie/ któraby ſie
17:
tym przełożeniém vćiążona bydź czułá/ wolno będźie pozwáć/
18:
y o nię czynić: ((t. łać.))
19:
Roki wielkié té téż w káżdéy źiemi ma ſądźić Woiewodá raz
20:
przez dwie lećie/ wedle Státutu/ pod winą ſtá grzywien.
21:
Pręſencię żeby téż záwżdy ná trzech mieyſcach ſądzoné były/
22:
iáko przedtym nowé ſądy ſądzoné ſą:
23:
y wczás żeby były obwo=
24:
łáné/ y nieodkłádáné/ pod winą tákąż drugą ſtá grzywien/ iá=
25:
ko wysſzéy ieſt opiſána.
26:
Roki Ziemſkié ziem Mázoweckich.
Zygm. III. w Wárſzá. Liſt.

27:
IZ ſie wielekroć przydawa/ że Roki Ziemſkié w powiećiéch
28:
álbo źiemiach Woiewództwá Mázoweckiégo/ Ciechanowſkié/
29:
Lomźieńſkié/ y Różáńſkié/ według Conſtituciiéy czáſów ná=
30:
znáczonych/ dla Séymu/ álbo aliqua legalia impedimenta, nie=
31:
dochodzą/
32:
w czym ſie dźieie vbliżenié ſpráwiedliwośći ludz=
33:
kiéy. Zá prośbą Poſłów źiem pomięnionych/ przyſtawáiąc
34:
do Conſtituciiéy Séymu Lubelſkiégo Anni 1569. niektórym
35:
Woiewództwam Wielgopolſkim/ o tychże Rokách propter le=
36:
galia impedimenta niedochodzących vchwalonéy:
37:
gdźieby Ro=
38:
ki w powiećiéch/ álbo źiemiach tych wysſzéy pomięnionych/
39:
dla przyczyn opiſánych niedoſzły. Tedy ſąd Ziemſki powinien
40:
inſzé czáſy obwołáć ſądowé/ ná cztérzy niedźiele przez ſądze=
41:
niém Roków/
42:
y to obwołánié w Aktá Grodzkié zápiſáć/ y od=
43:
ſądźić tákié Roki będźie powinien/ tyle rázów ile ieſt któréy źie=
44:
mi ábo powiátowi w Conſtituciiéy przez rok opiſano.

strona: 736

1:
Roki powiátów Mázoweckich.
2:
ROki Ziemſkié Sąchockié przemieniamy zá prośbą Po=
3:
ſłów támecznych/ záwſze ná Poniedźiáłek piérwſzy po świę=
4:
tym Mátheuſzu:
Stephan w Wárſzá. Liſt.

5:
á potym ſucceſsiue Ciechánowſkié/ y inné
6:
wſzyſtkié/ iáko przedtym zwykły bywáć. Tákże téż y Roki Prze=
7:
ſnyſkié/ wedle Conſtituciiéy. Różánſkié piérwſzé w Rożánie
8:
poſt Dominicam Inuocauit.
9:
A Mákowſkié od zápiſánia A=
10:
ktu Roków Różánſkich we cztérzy niedźiele. Wtóré Roki w
11:
Różánie feria ſecunda poſt Trinitatis. A w Mákowie tákże
12:
we cztérzy niedźiele. Trzećié/ feria ſecunda poſt Michaelis. á
13:
w Mákowie tákże we cztérzy niedźiele.
14:
Rozánſkié.
15:
ROki Ziemſkié Rożáńſkié/ któré przypadáły w Poniedźiáłek
16:
po świętéy Tróycy/ przekłádamy ná Poniedźiáłek piérwſzy po
17:
Bożym ćiele w Rożánié: á Mákowſkié w Mákowie ná Wto
18:
rek po nich we trzy niedźiele.
19:
A ſąd ma ſądźić z reieſtru dla
20:
porządku lepſzégo.
21:
Wiſkié.
22:
IZ wiele ná tym należy obywátelóm źiemie Wiſkiéy/ y
23:
inym w onymże Powiećie/ którzy tám Akcię ſwé máią/ áby
24:
Rokóm Ziemſkim były oznáczoné czáſy:
25:
Poſtánawiamy/ żeby
26:
Roki piérwſzé Ziemſkié Wiſkié záwſze były w piérwſzy Wtorek
27:
po Przewodnéy Niedźieli: á po nich w Wąſoſzu we dwie nie=
28:
dźieli: á po tych záś w Rádźiłowie we dwie niedźieli:
29:
á drugie
30:
Roki w Wiznie w piérwſzy Wtorek po ś. Idźim: Tákże w
31:
Wąſoſzu y w Rádźiwiłowie/ iáko ieſt wysſzéy nápiſano.
32:
ROKI ZIEMSKIE CZERSKIE
33:
w Warce, Gárwolinie.
Zygm. III. w Kráko. Liſt. Tenże. Támże.

34:
IZ poſłowie źiemie Czérſkiéy ſpráwę dáli/ że Roki Ziem=
35:
ſkié Czérſkié dniá iednégo odpráwić ſie niemogą/ proſząc áby
36:
im to Conſtitucyą Séymową obwárowáno było: tedy zá pro=
37:
śbą ich poſtánawiamy/
Zyg. Aug. w Piotrk.

38:
żeby były ſądzoné y odpráwowáné

strona: 737

Ziemſkiego práwá Kśięgi dźieśią. o Rokách Ziemſkich.
1:
przez dwá dni Poniedźiáłek y Wtorek támże w Czérſku.
2:
A po=
3:
tym w Gróycu we Srzodę y Czwartek w drugim tegodniu.
4:
W Warce w Poniedźiáłek y we Wtorek. W Gárwolinie we
5:
Czwartek y w Piątek: bo tym ſpoſobem lepiéy mogą ſpráwo=
6:
wáné y ſkończoné bydź.
7:
O tychze Rocech.
8:
OPátruiąc to/ áby ludźie w ſpráwiedliwośći ſwéy omie=
9:
ſzkánia nie mieli/ ná prośbę Poſłów źiemie Czérſkiéy/ mocą y
10:
vchwałą Séymu tego poſtánawiamy:
Tenże w Lublinie.

11:
áby ſąd Ziemſki teraz y
12:
nápotym będący był powinien Roki w źiemi Czérſkiéy ſądźić/
13:
y poczętych á przywołánych nie przekłádáć/ pod winą ſtá grzy=
14:
wien:
15:
o którą ſtronie/ któraby ſie tym nieſądzeniem álbo prze=
16:
łożeniem vćiążona bydź czułá/ wolno będźie obyczáiem zwy=
17:
kłym czynić: á to porządkiem niżéy opiſánym.
18:
Piérwſzé Roki w Czérſku w Poniedźiáłek piérwſzy po trzech
19:
Królách: potym dawnieyſzym porządkiem w inſzych Powie=
20:
ćiéch.
21:
Wtóré Roki w Czérſku w Poniedźiáłek piérwſzy po Prze=
22:
wodnéy Niedźieli.
23:
Trzećié Roki w Czérſku wPoniedźiáłek piérwſzy po świę=
24:
téy Tróycy.
25:
A Wiécá álbo wielkié Roki Woiewodźiné czwarté wedle
26:
Cónſtituciiéy tego ninieyſzégo Séymu.
27:
O tychze.
28:
IZ ſie tráfia w Czérſkiéy źiemi/ że Ziemſkié Roki trzećié przy
29:
padáią pod Trybunałem Piotrkowſkim/ według czáſu w Con
30:
ſtituciiéy náznáczonégo ((t. łać.))
Zygm. III. w Kráko. Liſt,

31:
y dla tego niemogą bywáć ſądzoné prze ſpráwy/
32:
któré ludźie miéwáią ná Trybunał/ gdy bywa ſądzoné Woie=
33:
wództwo Mázowieckié/ pozwalamy: iż gdyby pod Trybu=
34:
nałem przypádły/ tedy ((t. łać.)) we
35:
wſzyſtkich Powiećiéch máią bydź ſądzoné.
36:
Wſzákże ex conditione, iż gdyby Trybunał nie záſzedł Mázowieckiégo Woiewo=
37:
dztwá: tedy wedla piérwſzéy Conſtituciiéy ((t. łać.))
38:
w káżdym Powiećie odpráwowáné bydź
39:
máią.

strona: 738

1:
Porządek ſądzenia Mázowieckich
2:
powiátów niektórych ná Trybu=
3:
nale: tákze y Ráwſkich.
Zygm. III w Wárſzá. Liſt. Tenże. Támże.

4:
IZ ſie ſpráwámi Woiewództwá Mázowieckiégo prze ich
5:
frequencią ná Trybunale Káncelária bárzo zátrudnia/ zkąd
6:
ſzkodę znáczną ludźie Woiewództwá tego biorą/ vchwałą
7:
Séymu ninieyſzégo poſtánawiamy/
8:
Aby áppellácię ich powiá=
9:
támi iáko przedtym vltimae inſtantiae w Wárſzáwie odpráwo=
10:
wáné y ſądzoné były: to ieſt/ Czerſká źiemiá/ Wárſzáwſka/
11:
Wiſka/ Wyſzogrodzka/ Zakroczymſka/ Ciechanowſka/ Lom=
12:
źieńſka/ Różáńſká/ Liwſka/ Nurſka/
13:
z reieſtru iáko w Lubli=
14:
nie zá tákimże ſalarium. A bacząc téż vpór ludźi/ iż częſto imo
15:
biég práwá poſpolitégo áppellácię temere interponowáné ku
16:
zabáwie y zátrudnieniu Trybunálſkiému dawáią:
17:
poſtána=
18:
wiamy/ áby ná tákim káżdym winá Koc/ iáki obywátele Ko=
19:
ronni vżywáią/ byłá ſkazána/ y ſtronie oddáná zá moleſtię/
20:
któré od litigántá ćiérpi.
21:
Tákże Woiewództwo Ráwſkié po
22:
powiátách ſądzoné bydź ma cum adiudicatione poenarum Koc
23:
z áppelláciiéy podług práwá Koronnégo.
24:
Przełozenié roków Ziemſkich Wár=
25:
ſzáwſkich, y innych.
26:
Z Pewnych przyczyn/ y zá prośbą Poſłów Ziemſkich/ źie=
27:
mie Wárſzáwſkiéy/ Roki Ziemſkié przekłádamy: Piérwſzé
28:
Błońſkié w Poniedźiáłek po świętéy Tróycy: Wárſzáwſkié/
29:
Tárczynſkié/ iedné po drugich wedle zwyczáiu ſtárégo odprá=
30:
wowáné bydź máią.
31:
Wtóré Ziemſkié Błońſkié/ w Ponie=
32:
dźiáłek po S. Fránćiſzku: tákże po nich Wárſzáwſkié/ Tár=
33:
czynſkié vt ſuprá. Trzećié Roki Ziemſkié Błońſkié w Ponie=
34:
dźiáłek po Niedźieli Wſtępnéy:
35:
á po nich Wárſzáwſkié/ Tár=
36:
czynſkié obyczáiem zwykłym bydź máią. A Grody wieczné w
37:
Wárſzáwie/ w Czérſku/ áby były vchwałą Séymu niniey=
38:
ſzégo/ poſtánawiamy.

strona: 739

Ziemſkiego práwá Kśięgi dźieśiąte o Rokách Ziemſkich.
1:
Przywołánié roków Wárſzáwſkiéy
2:
ziemie.
3:
IZ Wiécá ſą zániedbáné/ á Roki trzykroć do roku Conſti=
4:
tucią ſą opiſáné/
5:
ieſliby któré kiedy aliquod impedimentum le=
6:
gale znioſło/ áby Sędźia z Podſędkiem inſzé ná cztérzy Niedźie
7:
le przedtym przywoławſzy ná to mieyſce/ przykłádem innych
8:
Woiewództw ſądźił/ poſtánawiamy.
Támże.

9:
A iż Ratuſz ná ſtárym
10:
mieśćie w Liwie zgorzał/ áby ná nowym mieśćie w Ratuſzu
11:
odpráwowáné były/ pozwalamy/ póki ná ſtárym mieśćie zbu=
12:
dowan nie będźie.
Stephan w Wárſzá. Liſt. Zygm. III.w Wárſzá. Liſt. Tenże. Támże. Zyg. Aug. w Piotrk.

13:
ROKI WSZOGRODZKE.
14:
Piérwſzé Roki w káżdym roku ſądzoné bydź máią/ ((t. łać. - w tym słowa pol.))
15:
Wtóré ((...))
16:
Trzećié/
17:
O tychze.
18:
ROki Ziemſkié Wyſzogrodzkié/ té któré ſądzono poſt feſtum
19:
ſanctae Agnetis, iż ſie tráfiáią pod Trybunałem/ przekładamy
20:
zá prośbą Poſłów powiátu tego ((t. łać.))
21:
A ná ratuſzu ſądzoné bydź
22:
máią.
23:
ROki y Querellę Grodu Wyſzogrodzkiégo/ máią bydź ſą=
24:
dzoné ((t. łać. do w. 24))
25:
ROKI ZIEMSKIE W SEROCZCV.
26:
ZA prośbą poſłów źiemie Zákroczymſkiéy/ folguiąc dále=
27:
kośći przyiázdu pewnych Páráfiy/ ták iáko piérwéy zdawná
28:
było:
29:
poſtánawiamy/ áby w miáſteczku Séroczcu Roki Ziem
30:
ſkié były ſądzoné Páráfiy tych/ któré ſie tám przedtym ſądzy=
31:
wáły. A tákże téż áby y Grodzkié Roki tychże páráfiy były w
32:
miáſteczku tym ſądzoné y odpráwowáné.

strona: 740

1:
Reuiſia Akt Zakroczymſkich.
2:
DO rewidowánia Akt Ziemſkich y Grodzkich Zakroczym=
3:
ſkich/ któré częśćią propter vetuſtatem, częśćią prze nierządné
4:
chowánié y powáriowánié ánteceſsorów ninieyſzégo Piſárzá
5:
nápſowáné ſą/
6:
pozwalamy Rewizory/ Vrodzoné/ Piotrá
7:
Chąndzynſkiégo Stároſtę/ Stániſłáwá Kowalewſkiégo
8:
Chorążégo/ Piotrá Lelewſkiégo Stolniká Zakroczymſkié=
9:
go/ y Wálentégo Złotopolſkiégo.
Zygm. III w Wárſzá. Liſt.

10:
ŁOMZIENSKIE, KOLNIEN=
11:
SKIE, ZEMBROWSKIE, OSTRO=
12:
ŁĘCKIE.
13:
ZA pośbą Poſłów źiemie Lomźieńſkiéy/ pozwalamy Ro=
14:
ki Ziemſkié trzykroć do roku żeby były ſądzoné: to ieſt piérwſzé
15:
w Lomźie ((t. łać.)) W Kol
16:
nie po nich ((t. łać.))
17:
Drugié w
18:
Lomźie názáiutrz po świętéy Tróycy. A w Kolnie po nich
19:
we Czwartek po świętym Ianie. Trzećié w Lomźie po świę=
20:
tym Máttheuſzu. A w Kolnie ((t. łać.))
21:
Roki piérwſzé Zembrowſkié ((t. łać.))
22:
Oſtrołęckié po nich ((t. łać.))
23:
Wtóré Zembrowſkié ((t. łać.))
24:
A Oſtrołęckié ((t. łać.))
25:
Trzećié w Zembrowie ((t. łać.))
26:
Oſtrołęckié po nich ((t. łać.))
27:
któré z reieſtru máią bydź ſądzoné.
Zygm. III. w Wárſzá. Liſt.

28:
Spráwy vrzędowé Kolenſkiégo
29:
Powiátu.
30:
ACz zdawná Grodzkié ſądy w Kolnie/ w Lomźiéńſkiéy
31:
źiemi odpráwuią/ ále quodam abuſu záſzło/ iż Querel, ſpraw
32:
officij wedle práwá we dwie niedźieli nie ſądzą/ iedno ie tylko
33:
przy Rokách Grodzkich ſądzą.
34:
W czym nie máłé vbliżenie
35:
ſpráwiedliwośći obywátele Powiátu tego Koléńſkiégo odno=
36:
ſzą/ záczym ſwawola w ludźiéch rośćie:
Zygm. III. w Wárſzá. Liſt.

37:
Zá prośbą Poſłów

strona: 741

Ziemſkiego práwá Kśięgi dźieśiąte o Rokách Ziemſkich.
1:
Ziemſkich vchwalamy/ áby w Kolnie Querellę, officijq́ue cau=
2:
ſae, y ſpráwy iné wſzytkié vrzędowi Starośćiemu należącé co
3:
dwie niedźieli/ iáko w Lomźie były odpráwowáné/
4:
A Podſtá=
5:
rośći przykłádem inych Grodów/ záwſze praeſens był.
6:
Grod Kámieniecki.
7:
ZA prośbą Poſłów źiemie Nurſkiéy/ dáiemy Gród Kámie=
8:
niéckiému Powiátowi w Kámieńcu/
9:
w którym Grodźie Stá=
10:
rośćie ſpráwy/ ták iáko w Nurze álbo w Oſtrowi vrząd Stá=
11:
roſty Nurzkiégo odpráwowáć ma. A Roki Grodzkié tenże
12:
Stároſtá przynamniéy cztérzykroć do roku ſądźić ma.
13:
Nurſkié.
14:
NA prośbę Poſłów Ziemſkich: Poſtánawiamy Roki źiem=
15:
ſkié w źiemi Nurzkiéy/ áby po trzy kroć do roku były ſądzoné/
16:
((t. łać.)) Piérwſzé Roki w Nurze we
17:
Wtorek po Nowym lećie:
Tenże. Támże. Liſt.

18:
Kámienieckié po nich w Poniedźiá=
19:
łek po Gromnicách. Oſtrowſkié we Wtorek po niedźieli Srzo
20:
dopoſtnéy. Wtóré Roki w Nurze we Wtorek po Przewodnéy
21:
niedźieli.
Tenże. Liſt.

22:
Kámienieckié w Poniedźiáłek po świętéy Tróycy.
23:
Oſtrowſkié we wtorek po świętym Ianie Krzćićielu. Trzećié
24:
Roki w Nurze we Wtorek po świętym Bártłomieiu. Kámie=
25:
nieckié w Poniedźiáłek po świętym Symonie.
26:
Oſtrowſkié
27:
po świętéy Helżbiećie: któré Roki Páráfiámi y z reieſtru ſądźić
28:
maią. A Piſarz źiemſki będźie powinien z Aktámi poſyłáć
29:
Podpiſká do Kámiéńcá ná dwie niedźieli przed rokámi.
Támże.

30:
Plác ná Káncellárią w Nurze.
31:
NA zbudowánié Káncelláriiéy Ziemſkiéy/ pozwalamy plá=
32:
cu w Nurze w Oſtrowiéy.
33:
ROKI PODLASKIEGO
34:
WOIEWODZTWA.
Zyg. Aug. w Lubli.

35:
ROki Ziemſkié Podláſkiégo Woiewództwá w Drohyczy=
36:
nie w piérwſzy Poniedźiáłek po ś. Michále. Drugié názáiutrz
37:
po Nowym lećie. Trzećié w przewodny Poniedźiáłek.
38:
A w

strona: 742

1:
Mielniku w Poniedźiáłek bliſki przed świętym Micháłem.
2:
Drugié názáiutrz po świętéy Agniéſzcze. Trzećié po świętym
3:
Grzegorzu w tydźiéń bydź máią.
4:
A w Bełſkim powiećie ná
5:
téſz czáſy wysſzéy opiſáné/ iáko y w Drohyczynie bywáć máią ſą=
6:
dy Ziemſkié. A po wykonániu Roków/ tedy z kśięgámi máią
7:
vrzędnicy zoſtáć dla wykupná y bránia Extráctów:
8:
ktoré leże=
9:
nie kśiąg trwáć ma dwie niedźieli. A gdy ſie to wykona wſzy=
10:
ſtko: tedy Wiécá máią bydź ſądzoné názáiutrz po świętym Ia
11:
nie Krzćićielu ná káżdy rok w Drohyczynie:
12:
á ná Wiécách
13:
wſzyſcy máią bydź ták Káſztelani/ iáko y vrzędnicy Ziemſcy/ y
14:
záśiádáć mieyſcá ſwé tym porządkiem. Naprzód Woiewodá/
15:
Káſztelan/ Podkomorzy/ Chorąży/ Sędźia/ Podſędek/ Woy=
16:
ſki/ Stolnik/ y Podſtoli/ Piſarz/ wedle Státutu Koronnégo
17:
opiſánia.
18:
Ná Wiécách áby té Aktcię zoſtawiáli: to ieſt/ o rá=
19:
ny/ o kmiećiá zbiegłégo/ o wſzelákié rękoiemſtwo/ o wyrąbánié
20:
drzewá wſzelákiégo/ o ſpáś wſzeláką/ o wyłowienié ryb/
Támże.

21:
o po=
22:
śieczenié łąki/ y porąbánié y popalenié płotów/ o pożęćié/ y po=
23:
bránié wſzelákiégo zboża/ o záiem/ y pobićie wſzelákiégo bydłá
24:
ZA prośbą tychże Poſłów Woiewództwá Podláſkiégo
25:
pozwalamy im tego:
26:
iż będźiem powinni ná Séymiéch ná ich
27:
Aktcię/ któré przypádną ták z Appelláciiéy/ iáko y z ruſzenia/ De=
28:
putaty pány z Rády náſzéy ku ſądowi Ziemſkiému dáwáć: w=
29:
ſzákże gdy kto będźie rozumiał śiebie bydź vkrzywdzonym/ wol=
30:
no mu będźie áppellowáć do nas.
31:
A ieſliby Séym którégo ro=
32:
ku nie doſzedł: tedy powinni będźiemy czás y mieyſce złożyć
33:
przez liſty náſzé/ á ták wſzytkié kauzy z tego Woiewództwá iá=
34:
ko wysſzéy opiſano ieſt odpráwić.
Támże. Tenże. Tamże.

35:
IEſcze zá prośbą tychże Poſłów Podláſkich pozwoliliſmy
36:
im tego: iż wſzelákié ich ſpráwy ſądowé/ ták od ſądu Ziemſkié=
37:
go/ iáko y Grodzkiégo/ Komiſſárſkiégo/ Podkomorſkiégo/ w=
38:
ſzytki obyczáiem y wedla práwá Koronnégo dewolwowáć ſie
39:
máią:
40:
to ieſt któré ná Wiécách/ té ná Wiécách: & sic conſequen=
41:
ter. A officij cauſae Podláſkié zá Dworem iśdź máią: á to ſie
42:
począć ma od reſtituciiéy źiemie Podláſkiéy.
43:
A któré nie ſą od=
44:
ſądzoné przed reſtitucią/ á w Limitácią ſą włożoné/ tedy iuż
45:
tákié Aktcię ná Séym przyſzły przypádáć máią/ y ták ſie odprá=
46:
wowáć/ iáko iuż ieſt o tym wysſzéy w obyczáiu ſądzeniu opi=
47:
ſano.
48:
VStáwiamy/ iż w źiemi Podláſkiéy káżdy Sędźia y Pod=

strona: 743

Ziemſkiego práwá Kśięgi dźieśiąte o Rokách Ziemſkich.
1:
ſtárośći Grodzki ośiádły y ſzlácheckiégo narodu bydź máią/
2:
wedle ich przywileiu.
3:
A ieſliby nie ośiedli byli/ nulla praeſte=
4:
tur illis obedientia, owſzem ſąd od nich czyniony żadnéy wa=
5:
żnośći mieć nie będźie.
6:
MIELNICKIE.
7:
ROki Ziemſkié Mielnickié ná Poniedźiáłek po S. Grzego=
8:
rzu złożoné:
9:
iż prze powodźi/ któré poſpolićie w té czáſy przy=
10:
padáią/ á prze nié wiele ich ná ſpráwiedliwośći ſzwánkuią:
11:
przekłádamy quotannis ná blizſzy Poniedźiáłek ((t. łać do w. 10))
Stephan w Wárſzá. Liſt.

12:
TYKOCINSKIE.
13:
Dla potrzeb wielkich źiemie Podláſkiéy/ zá vproſzeniém
14:
poſłów Woiewództwá onégo: Roki Ziemſkié w Tykoćinie
15:
poſtánawiamy/ ((t. łać. do w. 15))
Stephan Wárſzá. Liſt.

16:
RAWSKIE.
17:
ROki Ziemſkié Rawſkié w Ráwſkiéy źiemi máią bydź ſą=
18:
dzoné ná mieyſcách y w té czáſy/ iáko z ſtárádawná przedtym
19:
bywáło/ ná káżdy rok. Tákże téż y Wiécá.
Zyg. Aug. w Piotrk.

20:
O tymze.
21:
WIécá w Ráwie przed świętym Marćinem dwie niedźieli
22:
máią bydź: á Roki Ziemſkié/ któré zwykły bywáć w Poniedźiá=
23:
łek po świętym Bártłomieniu/ tákowé bywáć máią w Ponie=
24:
dźiáłek po świętym Michále.
Tenże w Lubli.

25:
SOCHACZEWSKIE.
26:
PIérwſzé Roki Ziemſkié we Wtórek piérwſzy po Niedźieli
27:
Inuocauit.
28:
Wtóré/ we Wtórek po świętéy Tróycy tákże bliſki.
Zyg. Aug.
Támże. Támże.

29:
Trzećié/ we Wtorek po święćie Wniebowźięćia Pánny
30:
Máriiéy tákże bliſki.
31:
Wiécá we Wtorek po S. Marćinie tákże bliſki/ á pod wi=
32:
námi w Státućie opiſánémi.

strona: 744

1:
Kśięgi Ziemſkié téy źiemie/ máią bydź chowáné w ſklepie/
2:
pod trzemi kluczámi wedle Státutu: y leżenié kśiąg iáko w
3:
inſzych źiemiách/ tedy téż tákże bywáć máią.
4:
Sądzenié Roków ná Ratuſzu So=
5:
cháczewſkim.
6:
IZ téż ćiſz poſłowie proſzą: áby Ziemſkié Roki ná Ratuſzu
7:
Socháczewſkim záwżdy ſądzoné były/ żeby ſie w domiéch
8:
mieyſckich goſpodarzóm nie zátrudniáło: tedy y tego im po=
9:
zwalamy/ ieſli nie ieſt przećiwko miáſtá onégo przywileióm.
10:
Roki Socháczewſkié przełozono.
11:
ROki Ziemſkié Socháczewſkié/ któré bywáią poſt feſtum ((t. łać.))
12:
przekłádamy ná Wtorek
13:
piérwſzy po świętéy Iádwidze.
Zyg. Aug. w Piotrko. Zyg. III. w Wárſzá. Liſt.

14:
Gród wieczny Socháczewſki.
15:
ZA prośbą Poſłów źiemie Socháczewſkiéy/ poſtánawia=
16:
my: Iż Aktá Grodzkié Socháczewſkié wieczné bydź máią/ we=
17:
dług zwyczáiów Wielgopolſkich Grodów.
Tenże. Liſt.

18:
A té Aktá vim
19:
perpetuitatis bráć poczną we cztérzy niedźiele po ſkończeniu
20:
tego Séymu.
21:
GOSTINSKIE.
22:
PIérwſzé w Goſtininie w Poniedźiáłek po Niedźieli Ocu=
23:
li: w Gąbinie po nich w tydźień.
Zyg. Aug. w Piotr.

24:
Wtóré w Poniedźiáłek po Oktawie Ciáłá Bożégo.
25:
Trzećié w Poniedźiáłek po świętym Bártłomieiu.
26:
Wiécá w Poniedźiáłek po ś. Lukaſzu pod winámi w Stá=
27:
tućiéch opiſánémi.
28:
LEZENIE KSIĄG
29:
O Piſárſkim vrzędzie, przy połozeniu
30:
kśiąg.

strona: 745

Ziemſkiego práwá Kśięgi dźieśiąte o Leżeniu Kśiąg.
Włá. Iág. w Kráko. y w Wár.
1:
IZ z Akt Ziemſkich álbo z kśiąg/ niektórzy liſty mieć y wyy=
2:
mowáć czáſu ſłuſznégo żądáią/ dla tego trzebá to opátrzyć/ á=
3:
by Sędźia przez Woźnégo iáwnie bacząc tego potrzebę kazał
4:
wywołáć:
5:
y w tákowym powiećie/ ná mieyſcu y dniá tákowé=
6:
go kśięgi álbo Aktá ku wybiérániu liſtów będą otworzoné/
7:
áby tym/ którzy ie zechcą mieć y żądáią/ były otworzoné.
8:
Piſárze przy połozeniu kśiąg niech
9:
będą.
10:
PIſárzę Ziemſcy niech będą obliczni przy położeniu kśiąg
11:
Ziemſkich: á ieſli nápomnieni ináczéy vczynią/ winą w Stá=
12:
tućie opiſáną niech będą karáni: á wybiéránié ich zwykłym o=
13:
byczáiem ná Woiewodę y ſzláchtę niech przypádnie.
14:
Podobny temuſz Státut.
15:
PIſárze oſobą ſwą ták przy ſądźiéch Ziemſkich/ iáko położe
16:
niu Kśiąg/ y przy innych ſpráwách ſądownych niech będą.
17:
Która ieſt moc piſárska y komorni=
18:
ków przy połozeniu kśiąg, kiedy
19:
Sędziégo niemáſz.
20:
ROki y ich ſądy vſtáwiamy/ áby były ſądzoné w káżdych
21:
źiemiách y powiećiéch/ iáko były záwżdy bywáć zwykły:
Zygmunt w Piotrk. Liſt. Zygmunt w Kráko. Ián Olbr. Liſt.

22:
á gdźie=
23:
by którym rázem niemogły bydź/ á miáły bydź ſądzoné/ tedy
24:
przedśię miáſto niech w ten dźień y ná tymże mieyſcu/ ná któ=
25:
rym ſądy zwykły bywáć/ chcemy y ſkázuiemy bydź/
26:
áby tylekroć
27:
ilekroć ſądy miáły bydź/ namniéy Piſarz Ziemſki obliczny pod
28:
tąż winą nieodpuſczoną/ którąſmy ná Sędźiégo y Podſędká nie=
29:
będącé vſtáwili/ to ieſt pod cztérnaśćią grzywien/ weſpółek y
30:
z Komorniki
31:
(ieſliby inni Vrzędnicy nie mogli przyiecháć) z
32:
kśięgámi ſądownémi ſtáwił ſie v ſądu: przed którémi/ to ieſt/
33:
przed Piſárzem y Komorniki ludźie/ do kśiąg przychodzący/ za=
34:
piſy będą czynić w kśięgách/ iáko którému będźie potrzebá/
35:
bądź wpiſowáć/ bądź wypiſowáć.

strona: 746

1:
Piſarz z Komorniki przy połoze=
2:
niu kśiąg, o kmiećiá zbiegłé=
3:
go ſądzić moze.
4:
ACz o zbiegłé kmiećie zda ſie bydź doſyć poſtánowiono w
5:
Státućie Wielkiégo Káźimiérzá/ który ſkázuiemy chowáć:
Tenże Liſt.

6:
wſzákże iż nieznáczy ſie nic opiſánégo/ iáko w pozywániu miá=
7:
ło bydź poſtępowano: dla tego vſtáwiamy/ iż o kmiećie zbie=
8:
głé od dánia dźiśieyſzégo Státutu/ ná potym máią bydź pozy=
9:
wáni ći/ którzy pozywáni bydź máią do ſądów Ziemſkich:
10:
w
11:
których ſądźiéch Ziemſkich ná piérwſzym roku/ iáko záwitym
12:
ſtánąć y odpowiádáć pozwáni będą powinni. A ieſliby ná
13:
ten czás Roki nie były/ gdy rok będźie wiśiał ſtronam/
14:
tedy
15:
nie bacząc ná niebytność Sędźiégo y Podſędká/ y innych ná
16:
Doſtoieńſtwách y vrzędźiéch będących/ á ná Sądźiéch śiadáią=
17:
cych/ Piſarz y Komornicy będący przy leżeniu kśiąg/ o zbiegłé=
18:
go kmiećiá będą ſądźić y ſkázowáć.
19:
O tym y formę pozwu maſz w drugiéy częśći Metryki.
20:
Tóż y w Láćińſkim, ((lok.))
21:
O wykupno dóbr Piſarz z Komorni=
22:
ki ſądzić będzie.
Káźimiérz w Nieſzo. Liſt.

23:
Tęż moc w niebytnośći Sędźiégo y Podſędká będą miéć
24:
w ſpráwách y w pozwiéch ná Rocéch/ któré ſą dáné o wyku=
25:
pno dóbr: ták iż ten/ który wykupić chce máiętność/ pieniądze
26:
przed Piſárzem y Komorniki położy:
27:
któré Piſarz ſam z Ko=
28:
morniki ſkaże bráć/ y wykupno vczynić. Których Dekretowi
29:
ieſliby ſie ſprzećiwił/ ten który ma bydź wykupión/ y niechćiał=
30:
by zſtępić z zaſtáwy/
31:
przedśię ſámi oni z kśięgámi v ſądu śie=
32:
dzący wźiąwſzy pieniądze wedle obowiązku zaſtáwy/ y do
33:
Káncelláriiéy Ziemſkiéy ie włożywſzy/niech ſkażą/ iż wykupno
34:
ſie sſtáło: y w onym wykupnie niech náznáczą dźierżenié we=
35:
dle práwá ſtronie/ którá pieniądze kłádźie.
36:
Kśięgi po Sądzie trzy dni máią lezeć.
37:
KSięgi Ziemſkié/ po dokończeniu Sądu/ máią zoſtáć ná
Támże


strona: 747

Ziemſkiego práwá Kśięgi dźieśiąte o Leżeniu Kśiąg.
1:
mieyſcu ſądowym trzy dni/ á to dla dawánia Kopiy z Akt
2:
którzyby ich prośili.
3:
Ieſliby Piſarz niechćiał piſáć w kśię=
4:
gi, co Sędzia z Podſędkiem ſkazáli.
5:
IEſliby Piſarz Ziemſki piſáć w Aktá ſądowné tego co Sę=
6:
dźia z Podſędkiem ſkazáli niechćiał/ álboby Piſarz od ſądu nie=
7:
poſłuſznie odſzedł/ niechcąc wpiſowáć co ná iego vrząd nále=
8:
ży:
9:
przez co ſtronam mogłoby ſie iákié vbliżenié sſtáć: tákowy
10:
Piſarz przez ſąd Królewſkiému Máieſtatowi oſkárżony bę=
11:
dźie karan wźięćiem vrzędu.
Zygmunt w Piotrk.

12:
O leżeniu kśiąg znaydźieſz: ((t. łać.))
13:
Item, O leżeniu kśiąg ná Podláſzu w Conſtituciách znaydźieſz
14:
List 216 ((lok.)) Item, List 110. ((lok.))
15:
Położenié kśiąg ma Woźny przedtym obwołáć, Iágełło ((lok.))
16:
A w Láćińſkim Herbórt. List. ((lok.))
17:
O brániu pieniędzy y ná Trybunał ((lok.)) List. 55.
18:
NOWE LATO.
19:
Lezenié kśiąg y w Séym, co poſpoli=
20:
ćie o Nowym lećie tráfia ſie. ((do w. 23 t. łać.))
21:
Leżenié Kśiąg Krákowſkich ((lok.)) Iágełło ((lok.))
22:
Herbórt. 6. Stá. 3. Zyg. w Krá. 1543.
23:
O ſpráwie nowoletniéy wiecznéy w
24:
Grodzie Rózánſkim w Mákowskim.
25:
ZA prośbą Poſłów źiemie Różáńſkiéy/ y zá zgodnych przy=
26:
zwoleniem wſzech ſtanów Koronnych/ Gród wieczny w Ró=
27:
żánie y w Mákowie bydź znáyduiemy:
Zygm. III. w Wárſzá. Liſt.

28:
tákże ſpráwy nowole=

strona: 748

1:
tnié/ áby ſie w tych Grodźiéch według zwyczáiu w Mázowſzu
2:
odpráwowáły/ iáko w inſzych Grodźiéch. A ſpráwy ſądów
3:
Grodzkich y Querellę w Mákowie/ tám gdźie zdawná ſądzo=
4:
né bywáły/ y teraz ſądzoné bydź máią.
5:
AKTA ZIEMSKIE.
6:
Iedne kśięgi niech Ziemſkié będą dla
7:
ſpiſowánia Dekretów ſądowych.
8:
VStáwiámy/ áby dla ſpráwiedliwégo odpráwowánia
9:
ſądów/ y dla ſpiſowánia wiernégo ſpraw/ któré ſie v ſądu to=
10:
czą/ były iedné kśięgi ſądów/ álbo ſpraw ſądownych w káżdym
11:
Powiećié.
12:
A gdy w tákowéy ſpráwie która będźie przywiedźio=
13:
na przed ſąd/ o któréy rzeczy wyſłyſzawſzy ſkárgę y odpowiédź
14:
będźie w ſądźie ſkazano: chcęmy/ áby oná ſkaźń w kśięgi do
15:
Akt byłá wpiſána:
Káźim. III. w Nieſzo. Liſt.

16:
áby potym o tákowéyże rzeczy álbo iéy po=
17:
dobnéy podobnéż ſkazánié było czyniono.
18:
Kśięgi Akt pod trzemi kłuczámi
19:
niech będą chowáné.
20:
IZ Pánowie Ziemi náſzych w ſądźiéch Wiécowych oſobę
21:
náſzé ná ſobie noſzą:
22:
przed którémi ſpráwy dźiedźiczné/ y iné w=
23:
ſzytki bywáią ſpráwowáné: á ſkazánia przez nié vczynioné bio=
24:
rą mocnośći władzą/ ták iákoby przy oſobie náſzéy były czy=
25:
nioné/
Włádiſ. Iágełło w Kráko. y w Wár. Liſt.

26:
przed którémi téż zeznawánia imion wielkich odpráwu=
27:
ią ſie/ y iné ſpráwy przez nié ſkazáné w oſobliwych kśięgách ná
28:
to vczynionych bywáią wpiſowáné: z któréy przyczyny z wię=
29:
tſzą wagą pilniéy y oſtrożniéy máią bydź chowáné.
30:
A ták chce=
31:
my/ áby kśięgi przerzeczoné álbo Aktá Wiéców wálnych pod
32:
zámknieniém trzech kluczów od tego czáſu były chowáné: z
33:
których ieden Sędźia/ á drugi Podſędek/ á trzeći Piſarz
34:
Ziemſki niech máią y chowáią:
35:
á niechay ſie niegodźi iedné=
36:
mu przez drugiégo zámknienia przerzeczonégo otworzyć. A
37:
iż z kśiąg przerzeczonych niektórzy liſty miéć y wyiąć pożą=
38:
dáią czáſów ſłuſznych:
39:
dla tego ma to bydź opátrzono: á=
40:
by Sędźia przez Woźnégo był powinién/ gdy będźie widźiał

strona: 749

Ziemſkiego práwá Kśięgi dźieśiąte o Leżeniu Ziem.
1:
potrzebę/ kazáć obwołáć/
2:
iż w tákim powiećie/ ná tym á ná
3:
tym mieyſcu/ tego á tego dniá kśięgi álbo Aktá ku wyy=
4:
mowániu liſtów będą otworzoné: y áby tym/ którzy liſty chcą
5:
álbo pożądáią mieć/ były otworzoné. ((do w. 7 t. łać.))
6:
Aktá Chęćińſkié máią bydź chowáné ((lok.))
7:
Lubelſkich Akt chowánié. ((lok.))
8:
A gdźieby ná mieyſcu álbo ná czáśie niezwykłym ſądy ſwé Sę=
9:
dźia wykonywał, álbo nád Artykuły ſwé ważył ſie ſądźić, tedy to
10:
nullitas. ((do w. 15 t. łać.))
11:
A to co o Stárośćich ſądźięch, to y o innych Iuriſdiciach ſie
12:
rozumié.
13:
Temuz podobny Státut. ((do w. 20 t. łać.))
14:
Opiſawſzy wedle praw perſony ſądowé, w drugim rozdźiale
15:
opiſáné ſą łáwice, álbo záśiędźienia ſądów, któré złożoné ſą z o=
16:
nychże perſón:
17:
iáko ſą Roki, Lężenié kśiąg, y Nowé láto, y Aktá
18:
zápiſawſzy: Iuż teraz opiſawſzy perſony, obwoławſzy, y iákoby zá=
19:
gáiwſzy Práwo, y Aktá otworzywſzy (co zowie w Stát. ((t. łać.))
20:
Aktorá możem przywiéźdź do ſądu ((t. łać. do w. 27))
21:
Chowánié Akt Ziemſkich Lubelſkich. Conſt. ((lok.))
22:
Chowánié Kśiąg Ziemſkich Goſtińſkich, w Polſkim Sta. ((lok.))
23:
Chowánié Kśiąg Ziemſkich Socháczewſkich ((lok.))
24:
Item, ex minoribus officiis iest, że Sędźia Ziemſki o Grodzkich
25:
Kśięgách ma wiedźieć ſub intercapitaneatu.

strona: 750

1:
Cztérzy winy przednieyſzé Pozwóm dáią. Inordinata. Defectuoſa. Calimnioſa, & conuitiis referta. Obſcura. Muta, inſufficiens, manca, & contraria ſibi.
2:
O tych rzędem.
3:
Dekret Królá Ieo M. o pozwiéch
4:
nieporządnych.
5:
INORDINATA.
6:
MAieſtat Królewſki Dekretem ſwym/ który moc ma Stá=
7:
tutu ná wieczné czáſy wſzyſtkim wobec/ ták Prokuratoróm/
8:
iáko téż innym oſobóm którégokolwiek ſtanu y przełożenia ſą/
9:
roſkázáć y pohámowáć raczył:
10:
áby żaden pozwu nieporządné=
11:
go/ y ſłów w nim/ któréby czyiéy poczćiwośći y dobréy ſławy
12:
dotykáć ſie miáły nápiſánych/ przed Máieſtat y ſąd Królewſki/
13:
y káżdégo ſądu innégo Ziemſkiégo ábo Grodzkiégo nie śmiał
14:
wnośić/ álbo onych ſpráwowáć/
15:
pod winą śiedzenia iednégo
16:
tegodniá w wieży: którą wſzyſcy ná ſobie nośić máią/ którzy=
17:
by co przećiwnégo temu Dekretowi Królá Iego M. vczynili.
Zygmunt w Kráko.

18:
((do w. 25 t. łać.))
19:
Téż inordinatam Citationem zowie Práwo, kiedy więtſza
20:
táxá niż principale.
21:
De inordinata Citatione przydánié.
22:
Poſpolićie inordinatam Citationem zową, w któréy náyduią
23:
álbo ſłowá vſczypliwé, álbo potwarné, álbo w któych iest táxá
24:
niepodobna ku ſzkodźie.
25:
Ale to mówią per abuſum figurate,

strona: 751

Ziemſkiego práwá Kśięgi dźieśią. o Pozwiech nieporząd.
1:
wedle zwyczáiu Polkiégo ięzyká. A wſzákóż właſnie mówiac
2:
Inordinata Citatio ma ſie rozumieć, która bywa pomiéſzána, ((t. łać.))
3:
że nieznáć początku áni śrzod=
4:
dku.
5:
Pan Przyłuſki tę methodum wydáie pozwu, że práwie ma
6:
bydź wyráżoné cauſa materialis, formalis, efficiens, & finalis.
7:
Ale to iest methodus remote petita, y trudna ku poięćiu: á tá
8:
iest łácnieyſza, & magis naturalis.
9:
Położywſzy Tytuł Królewſki,
10:
położyć aſsignationem termini, to iest, cuem citas, ad cuem ci=
11:
tas: y teże ad quem locum euocas, & tempus aſsignatum, vel
12:
Terminus.
13:
Druga część, cauſam położyć, Dla czego wyzywaſz: Co ná ie=
14:
dnym mieyſcuw Státućie zową, Propoſitio Citationis: á ná dru=
15:
gim, Narrationem: iáko dokłáda w Proceſśie ꝟ. 2 ((t. łać. do w. 14))
16:
Trzećia, Intentio citationis, do czego Aktor wiedźie, y áffektu=
17:
ie v ſądu, ieſli krzywdę, ieſli táxę, ieſli cum poena &c.
18:
Co z téy
19:
figury łácniéy obaczyſz. ((do końca str. t. łać. w tym słowa polskie))
20:
Tytuł. Quem citas, z tytułem iego y poſſeſſiéy. Albo propoſitio, álbo narratio może to názwáć. Albo téż żałobá, iáko wykłáda Pan Herbórt. Data wedle práwá.

strona: 752

1:
De Citatione
2:
DEFECTVOSA.
3:
Ale iuz tych win łápáczki ſą ſkázoné.
4:
DLa ſkáżenia złégo zwyczáiu w źiemi Socháczowſkiéy/ y
5:
w innych źiemiach Króleſtwá náſzégo:
Zygmunt w Piotrko. Liſt.

6:
w których pozwy dla
7:
odmięnienia litery álbo ſłowá/ álbo dla nie dołożenia w nim
8:
ſtátecznéy żáłoby/ álbo dla Intercyzy zwykły bydź pſowáné
9:
z ſtráceniém rzeczy/ vſtáwiamy:
10:
áby tákowy zwyczay iáko ſzko=
11:
dliwy nie był trzyman/ y áby nápotym żadnému nie przynośił
12:
iákiéy ſzkody: ále dla nieſłuſznośći álbo niedoſtátku pozwu po=
13:
wodowa ſtroná ſkarána winą zwyczáyną może popráwić y
14:
począć ſwą rzecz znowu lepſzym pozwem.
15:
Inſzé wſzyſtki winy około pozwów
16:
ſą ſkázoné.
17:
WSzyſtkié inné winy przypadáiącé dla niedoſtátku iednéy
18:
litery/ álbo cáłégo ſłowá/ álbo którégokolwiek niedoſtátku w
19:
Pozwie/ álbo z któréykolwiek innéy przyczyny
20:
którąby pozwá=
21:
ny powodowi zádał/ chcąc vżywáć zwłók y vćieczek iákich) y
22:
któré przedtym od pomocników zwykły bydź płáconé/ we wſzy=
23:
ſtkim pſuiemy: wyiąwſzy winy/ któré zwykły bydź płáconé po
24:
dekréćie rzeczy głównéy. ((do w. 29 t. łać.))
25:
By téż y ten defekt był, żeby pozew ſtráćił Aktor potrzebny,
26:
Státut maſz wysſzéy ((lok.))

strona: 753

Ziemſkiego práwá Kśięgi dźieśiąte o Pozwiech.
1:
Item, contra Conſtitucia Wołyńſka, iże tráći pozew y rok, kto
2:
imię opuśći. ((lok.)) że mu ná pozew táki nie odpo=
3:
wiádáią, kto tytuł álbo imię opuśći.
4:
Pátrz w Láćińſkim. ((w. 4 i 5. t. łac.))
5:
CHcemy y ſkázuiemy/ áby potwarné y fałſzywé y nieporzą=
6:
dné pozwy mieyſcá v ſądów nie miáły. Zá któré wedle wielko=
7:
śći wyſtępku Vrzędnicy ná ſądźie śiedzący/ będą moc tákowé
8:
potwarné y fałſzywé y nieporządné Pozwy przynoſzącé káráć/
9:
y oné popráwowáć/ y káźić.
10:
Ktemu przyłożyć ((lok.))
11:
NIEVCZCIWOSC ſłów y vſczypliwość do tegóż tytułu
12:
Calumnia ma ſie przyłożyć: Acz ná niektórych mieyſcách ad Inor=
13:
dinatas to referuią. ((lok.)) ((w. 16 t. łać.))
14:
Który maſz przełożony wysſzéy (lok.)) ((do w. 21 t. łać.))
15:
Y
16:
ná innym mieyſcu.
17:
((od w. 23-29 t. łać.))
18:
Zátrudnienié w Pozwié, gdy ſie Pozew piſze ſłowy wątpliwémi,
19:
nie właſnémi. Item, niezwyczáynémi. Item, gdy ſie nie zgadza ſam
20:
zſobą, álbo z piérwſzym pozwem, álbo z Dekrétem, álbo z Wizią,
21:
álboz Proteſtátią.
Káźimierz Iágełło Liſt.

22:
((od w. 1-6 t. łać.))
23:
DLA vwiárowánia ſie tego wyſtępku, dwoie lékarſtwo dáie
24:
ná to práwo, zábiégáiąc trudnośći: iedno áby Polſkim ięzykiem
25:
Pozew mógł bydź piſan. ((do w. 12 t. łać.))
26:
Y dlatego w Pozwie tego dokłá=
27:
dáią: ((do w. 14 - t. łać.))
28:
O polſkim pozwie, iz ięzykiem Pol=
29:
ſkim moze bydz piſány. ((do w. 23 t. łać.))
30:
O niezgodzie álbo przećiwnośći
31:
pozwu, ze nie w ſłowie, ále rze=
32:
czy ma bydz rozumiano: Tóz de
33:
conformitate z téyze miáry.
34:
((w. 28-30 t. łać.))
35:
Pátrz wysſzéy, naydźieſz Státut ((lok.)) ((w. 32 t. łać.))

strona: 755

Ziemſkiego práwá Kśięgi dźieśiąte o Pozwiech.
1:
O SPOSOBIENIV POZWV.
2:
Z ſtrony Intercyzy, przedtym dla
3:
niezgodzenia Intercyz, trácono
4:
rzecz: Item, z ſtrony pieczęći
5:
tákze.
6:
((w. 6 - 11 t. łać.))
7:
ALE TEN zwyczay Socháczowſkiégo powiátu názbyt oſtry
8:
iest káſſowány. O czym czytay wysſzéy ((lok.))
9:
Téż z ſtrony pieczęći inſufficientia pieniężną winą á nie vtráce=
10:
niém Pozwu álbo rzeczy ma bydź karána ((lok.))
11:
((w. 16-21 t. łać.))
12:
O POŁOZENIV POZWOW.
13:
Pozew Wozny z Szláchćicem ie=
14:
dnym kłáść ma.
15:
WOźny dla śmierći ſwéy z iednym ſzláchćicem w oſobie
16:
powodowéy poſłánym/ ma kłáść pozew indifferenter álbo v
17:
ſzláchćicá/
18:
który pozwan bydź ma we dworze iego/ álbo v
19:
Włódárzá/ álbo v Kmiećiá/ álbo zagrodniká:
Zygmunt. Liſt.

20:
wſzákże opo=

strona: 756

1:
wiedźieć ma położenié pozwu we dworze onégo ſzláchćicá:
2:
któ
3:
régo ieſli nie będźie we wśi/ tedy kmiećióm téż Woźny oznay=
4:
mi/ áby to ku wiádomośći pozwánégo przyſzło.
5:
Pozew we wśiách ſpuſtoſzáłych w
6:
drewno ma bydz wetknión.
Támże.

7:
A we wśiách ſpuſtoſzáłych gdźie ośiádłych nie máſz/ Pozew
8:
w drewno rozſzczepioné położony/ y w źiemię wetkniony/ niech
9:
będźie opowiedźian/ álbo we wśi blizſzéy/ álbo w Páráfiiéy
10:
téyże wśi ſpuſtoſzáłéy:
11:
á położenié pozwu ma rok vprzédźić ie=
12:
den tydźień.
13:
Czás położenia pozwów ná Séym przed Królá. w Láćińſkim
14:
znaydźieſz List. 39.
15:
A mieyſce położenia pozwóm ((lok.))
16:
Támże o Reláciiéy Woźnégo przed Akty o mieyſcu y czáśie. ((lok.))
17:
Item, Kiedy ma mieć ſzláchćicá przy ſobie, á kiedy dwu ((lok.))
18:
((t. łać.))
19:
Czás kłádźienia, tydźień przed Roki ma położyć Woźny po=
20:
zew. ((lok.))
21:
O połozeniu pozwu ná gołotę,
22:
NA nieośiádłégo ma bydź kładźión pozew w Párochiiéy
23:
gdźie miał ośiádłość/ álbo gdźie ſie rodźił/ álbo tám gdźie prze=
24:
mieſzkiwa/ álbo téż y w ręce iemu ſámému może bydź dan/ rć.
25:
Item, w Láćińſkim ((lok.))
26:
O pozywániu tych których w ziemi
27:
niemáſz.
28:
GDy kto o dźiedźictwo będźie pozwan/ á ſtánąwſzy v ſą=
29:
du złośliwie będźie odpiérał:
Zygm. III. Liſt. Káz. Wiel. Liſt.

30:
iż Piotr álbo Máćiéy ieſt w dá=
31:
lekich ſtronách/ który ieſt z nim weſpółek dźiedźicem: gdyż ſna
32:
Piotr álbo Máćiéy nic práwá niema do tego dźiedźictwá:
33:
y
34:
dla tego ón pozwány powiáda/ iż nie ieſt powinien odpowiá=
35:
dáć o to dźiedźitwo z téy przyczyny: iż Piotr álbo Máćiéy ſą

strona: 757

Ziemſkiego práwá Kśięgi dźieśiąte o Pozywániu.
1:
w dálekich ſtronách.
2:
Dla tego vſtáwiamy: iż Piotr álbo Má=
3:
ćiéy v ſądu ták miánowány zá roſkazániém Sędźiégo ná iákim
4:
mieyſcu wyſokim álbo przy Plebániiéy/ przy któréy ieſt ono dźie
5:
dźictwo/ o któré wczyna ſie práwo/ przez Woźnégo trzykroć
6:
iáwnie ma bydź wołan/
7:
y pozwan ku poſtępowániu álbo o=
8:
bronie téy ſpráwy ná pewné mieyſce y ná rok. Który ieſli nie
9:
ſtánie/ tedy nic niebacząc ná iego niepoſłuſzeńſtwo y nieby=
10:
tność/
11:
niech będźie poſtępowano przećiwko niemu/ ku ſkazá=
12:
niu y dokończeniu onéy ſpráwy przez Dekret ſkończony.
13:
Ieſli kto pozew ná pozew wnieśie.
Zwyczay źiem. Krá. Liſt.

14:
IEſli kto pozew ná pozew wnieśie o iednéy rzeczy/ tedy
15:
zápłáćiwſzy winę trzy grzywny ſądowi/ y tákże wiele ſtronie/
16:
ieden pozew niech ſkáźi/ álbo ieden pozew niech nikczemny bę=
17:
dźie.
18:
O ZNOSZENIV POZWOW.
19:
KToby dobrá iákié trzymał/ ná któréby práwo kto inſzy prze=
20:
wodźił/ ma czynić z nim pro deportatione citationum, niż wy=
21:
nidźie rok y ſześć niedźiél:
Zygm. III. Liſt.

22:
wyiąwſzy gdyby kto nie wiedźiał o
23:
przewodźie práwnym/ o co ma przyśiądz/ ((t. łać. do 20 w.))
24:
Mieſczánie y wśiánié poddáni náſzy,
25:
z czyim dokłádem máią pozywáć.
Tenże. Támże. Liſt.

26:
POddáni téż znáſzych wśi/ będą mogli pozywáć do Ziem=
27:
ſtwá o krzywdy ſwé/ ((t. łać.))
28:
Tákże z miáſteczek náſzych ſine aſsiſtentia, wedle
29:
zwyczáiu.
30:
((t. łać.))
31:
A o Zydách którzy w ſzlácheckich máiętnośćiách. czytay ((lok.))
32:
Formularze pozwów tu ná tym mieyſcu w inſzych Státućiéch
33:
kłádą: álem ia ie ná końcu Metryki w drugiéy częśći Metryki
34:
położył, dla ſłuſznych przyczyn, któré tám znaydźieſz.
35:
((od w. 1-13 t. łać.))
36:
Przypátrz ſie porządkowi: piérwéy Propozycia w Pozwie:
37:
więc Probácia. 3. z czego dowodźić: z Zapiſów, z Muni=
38:
niment, etć. A potym o Ewáziách, którémi rádźi robią
39:
młodſzy Iuriſtowie.
40:
((t. łać.))
41:
INSCRIPTIO.
42:
W przyimowániu zeznawánia Sę=
43:
dziowie pilnie máią báczyć ná lá
44:
tá, ná baczenié, rozeznánié, y
45:
zdrowié tego, który zapis czyni.
Zygmunt w Piotrk. Liſt.

46:
MA to bydź obwárowano: áby którzy ná ſądźie śiedzą pil=
47:
nie oględowáli y przypátrowáli ſie oſobie/ która czyni iáki za=
48:
pis: ieſli ma ſłuſzné látá álbo rozeznánié dobré: bo ináczéy niech
49:
nie będźie przyięty zapis.
50:
Téż máią báczyć/ ieſli ieſt zdrowy
51:
ná ćiele: á w ten czás może bydź piſano/ zdrowy ná vmyśle y

strona: 759

Ziemſkiego práwá Kśięgi dźieśiąte o Zapiſiech.
1:
ná ćiele:
2:
ále ieſli ieſt ná ćiele chór/ á ná rozumie zdrów/ ták iáko
3:
w rzeczy ieſt/ niech będźie piſano: Chory ná ćiele/ á wſzákże zdro
4:
wy ná vmyśle/ y przy rozumie będący.
5:
Zapiſy przed vrzędem zamku Sié=
6:
rádzkiégo y Łęczyckiégo vczy=
7:
nioné ſą wieczné.
8:
ZApiſy y zdawánia máiętnośći w źiemi Siérádzkiéy y Lę=
9:
czyckiéy przed ſądem y vrzędem zamkowym vczynioné ſą mo=
10:
cné/ y ważné:
11:
y niech wieczną moc máią przez wſzelkiégo w
12:
wodzenia w kśięgi Ziemſkié/ iáko zwykło bydź chowano w
13:
Stároſtwie Wielkiéy Polſki.
Zygmunt w Kráko. Liſt. Zygm. III. w Wárſzá. Liſt.

14:
Zapiſy y zeznánia, któré przed Stá=
15:
roſtą Wielkiéy Polſki, w Woiewó=
16:
dztwie Poznánſkim y Káliſkim by=
17:
wáią ſą wieczne.
Támże. Liſt.

18:
SKázuiemy ná prośbę Poſłów Wielkiéy Polſki: áby Reſi=
19:
gnácię y Zapiſy y Opráwy przed Stároſtą wielkiéy Polſki gło=
20:
wnym/ były ſtárym zwyczáiem: wſzákże tylko w Woiewódz=
21:
twách Poznáńſkim y Káliſkim.
22:
Aktá Grodzkié Krákowſkié wieczné bydź máią poſtánawia
23:
my/ ták iáko w Wielkiéy Polſcze: w których Piſárze máią bydź
24:
przyśięgli y óśiedli.
25:
Wiecznośći Bełſkié.
26:
LIſtów Semowitowych/ Włádiſłáwowych/ Káźimié=
27:
rzowych obywátelém Woiewództwá Bełſkiégo wiecznośćią
28:
ná imioná dánych w żadną wątpliwość nie przywodząc/ że zá
29:
wieczyſté nádánié máią bydź rozumiáné/
30:
decláruiemy/ z tym
31:
wárunkiem y dokłádem/ że bez náſzégo pozwolenia mogą bydź
32:
diſponowáné y álienowáné przez poſseſsori.

strona: 760

1:
GROD Ciechanowſki wieczny. Támże w Conſtitucyách
2:
1588. Liſt. ((lok.))
3:
((t. łać.))
4:
w Láćińſkim ((lok.))
5:
Zapiſy ku oſzukániu czyiemu vczynio=
6:
né, iáko máią bydz dowodzoné.
7:
CZęſtokroć przydawa ſie/ iż poddani náſzy bywáią oſzuká=
8:
ni przez zapiſy dóbr vczynioné ná zdrádźie y ku przekáźie ſprá=
9:
wiedliwośći przećiwko tym/ którzy co wyſtąpili.
10:
Dla tego v=
11:
ſtáwiamy: iż gdy rzecz álbo práwo będźiez kim práwnie poczę=
12:
té o którykolwiek wielki wyſtępek/ ieſli on pozwány z ſtąpié=
13:
niém y zapiſem dóbr v ſądu chćiałby ſie bronić:
14:
y ieſliż będźie
15:
wieczny zapis/ ma dowieźdź tego zapiſu przez przyśięgę ſześćią
16:
świádków ſobie równych: iż nie ku zdrádźie ſtronie/ áni ku
17:
przekáźie vczynienia/ álbo ſkończenia ſpráwiedliwośći wzglę=
18:
dem złégo vczynku żadnégo ten zapis vczynił:
19:
á ieſli ten zapis bę=
20:
dźie do pewnégo czáſu vczyniony/ tedy ze dwiemá świádki/ iż
21:
ná zdrádźie tego nie vczynił/ przyśięże.
Zygmunt w Kráko. Liſt. Zygm. III w Kráko. Liſt.

22:
O waznośći Zapiſów.
23:
DEkláruiąc in vniuerſum ważność Zapiſów/ áby ſie ludźie
24:
nie záwodźili pożyczáiąc pieniędzy ſuper bona onorata, poſtá=
25:
nawiamy. Iż kto będźie miał piérwſzé práwo y zapis ad bona
26:
aliqua, tego będźie potioritas:
27:
y choćby téż kto przezyſki y poſ=
28:
ſeſsią zá poſzlednieyſzym zapiſem otrzymał/ tedy piérwſzégo za=
29:
piſu ſummá y przezyſki máią bydź ważnieyſzé/ y naprzód iśdź/
30:
wyiąwſzy gdyby kto był triennalis poſſeſſor, ábo de iure práwo
31:
iego nálázło ſie bydź nieważné.
32:
W czym żeby ſie zábiéżáło frau=
33:
di & dolo, tedy wáruiemy/ żeby wſzelákié zapiſy któréby w kśię=
34:
gách iákich odległych Grodzkich álbo Ziemſkich zeznáné były/
35:
per creditorem vel debito=
36:
rem, ábo ſługę którégo z nich/ wpiſowáné dla wiádomośći káż=
37:
dégo były.
38:
A prioritas tego zapiſu ma bydź liczoná od onégo
39:
Aktu/ gdy będźie in proprio foro per oblatam áktykowány. To
40:
téż wáruiemy/ iż ieſliby były iákié zapiſy ná zmowie/ ku oſzuká=
41:
niu creditoróm vczynioné/ ábo z iákiéy przyczyny podeyźrzáné:

strona: 761

Ziemſkiego práwá Kśięgi dźieśiąte o Zapiſiech.
1:
tedy o to będźie wolno práwem czynić drugim creditoróm/ któ=
2:
rymby ſie ten zapis zdał bydź ku ſzkodźie.
3:
Ieſli kto fałſzywie czyim imięniem
4:
zezna.
5:
IZ niekárność wielka dáłá ludźióm ſkłonnym do złégo/ ku
6:
dopuſczeniu fáłſzów y oſzukániu śmiałość/
Zygmunt w Kráko. Zygmunt w Piotrk. Liſt.

7:
ták iż ſie téż nie bo=
8:
ią przez náprawné oſoby álbo w ſądźiéch/ álbo v kśiąg Ziem=
9:
ſkich pewné zeznánia imięniém onych oſób/ któré dáleko ſą od
10:
mieyſcá tychże ſądów czynić/ y prokuruią ku ſzkodźie y ſkáżeniu
11:
niewiedzących
12:
Którą śmiáłość chcąc pohámowáć vſtáwiamy:
13:
áby wſzyſcy tákowi/ gdy będą doſtáteczném świádectwem
14:
przekonáni/ winą Státutową o náieźdźie domowym wyrá=
15:
żoną karáni byli.
16:
Prokurator Zapiſów czynić nie ma.
17:
STáry Státut ſpráwiedliwym vmiárkowániém wykłá=
18:
dáiąc/ vſtáwiamy: áby Prokurator/ choć będźie ośiádły choć
19:
nie ośiádły/ máiąc doſtáteczną Prokurácyą mógł v ſądów ſtá=
20:
wáć:
21:
y wſzyſtko czynić y ſpráwowáć/ cokolwiek iego Principa=
22:
łá/ álbo tego czyiá rzecz ieſt ſpráwy álbo ſpraw ſie dotycze. Téż
23:
ſtronę pozwem Nadwornym pozwáć/ y Sędźiégo ruſzyć/ y
24:
wſzyſtko czynić/ co ku obronie ſpráwy będźie przynależeć.
25:
Wy=
26:
iąwſzy zapiſy: których áni nowych czynić/ áni z ſtárych kwitów/
27:
áni pieniędzy zápiſánych będźie mógł bráć/ okróm bytnośći
28:
ſwégo Princypałá álbo Aktorá.
29:
((t. łać.)) Trzy árgumentá ważnieyſzé w práwie do dowodu.
30:
1. Zapisy. 2. Diſpoſitia kto diſponował imięniem. 3. Poſſeſſią ((do końca str. t. łać.))
31:
((od w. 1-15 t. łać.))
32:
Tu należy ón Státut de Renunciatione diſtrictui, który ieſt
33:
w Láćińſkim ((lok.))
34:
Vrząd do zadnégo nie ma ziezdzić
35:
do prziymowánia zapiſów okró=
36:
mia Królá.
37:
ZAbiégáiąc trudnośćiam ludzkim któréby róść mogły/ v=
38:
ſtáwiamy: iż żaden vrząd nie ma do nikogo ieźdźić dla prziy=
39:
mowánia zapiſów/ álbo zeznawánia iákiégo/ áni prziymowáć
40:
żadnégo zeznánia/ od żadnégo ſtanu człowieká/ iedno przy Akt=
41:
ćiéch/ gdy będźie ((t. łać.))
42:
A co ſie tknie oſoby náſzéy/ to ták zoſtáć ma/ iáko ſie do
43:
tego czáſu záchowywáło: iż przy oſobie náſzéy ſyłáć nam wol=
44:
no do káżdégo tego potrzebuiącégo/ chorobą złożonégo.
Zyg. Aug. Liſt. w Conſti. w Láć. Liſt.

45:
((w. 29-30 t. łać.))
46:
A iże wedle fórm Státutowych máią bydź zápiſowáné.

strona: 763

Ziemſkiego práwá Kśięgi dźieśią. o Zapiśiech.
1:
Tóż podobno o formách pozwowych ma bydź rozumiano. ((do końca str. t. łać.))
2:
((od w. 1-8 t. łać.))
3:
Sędziowie y Podſędkowie, niech
4:
przeſtrzégáią, áby Piſárze pil=
5:
nie w kśięgi wpiſowáli: álbo ten
6:
kogo doléga.
Zygmunt Liſt.

7:
Sędźiowie y Podſędkowie niech tego przeſtrzégáią/ áby zá=
8:
piſy ſpráwiedliwie y pilnie przez Piſárze w kśięgi były wpiſo=
9:
wáné/ á niech nie będą odmięniáné. Czego y ten/ który ſprá=
10:
wę będźie miał y ſwéy rzeczy będźie piłnował/ niech dogląda.
11:
O Biélſkich zapiśiéch pátrz w Conſtit. 1581. List 5. Stá. 24.
12:
((t. łać. do w. 20))
13:
To iest: Kto ſie bierze ad Munimenta á nie dowie=
14:
dźie, tráći ſpráwę.
15:
A Kto ſie bierze ná iáką Exceptią/ álbo wyięćie od práwá:
16:
y chce dowodźić ſwoią állegácią z Munimentów/ á nie do=
17:
wiedźie: tedy tym co chćiał wygráć/ tymże tráći.
18:
Tákże y ná Kwit może wźiąć, iáko ad Munimenta, do dru=
19:
gich Roków. ((w. 28-29 t. łać.))

strona: 765

Ziemſkiego práwá Kśięgi dźieśiąte o Munimentách.
1:
Stroná pozywáiąca moze mieć dilá=
2:
cią na munimentá.
Zygmunt w Piotr. Liſt.

3:
A Wſzákóż y ſtroná pozywáiąca pokázuiąc dowody/ może
4:
mieć dilácią. Ponieważ táka wolność téż ieſt pozwoloná ſtro=
5:
nie pozwánéy.
6:
Kto bierze ad munimenta, ma wy=
7:
ſłowić ná iákié munimenta, y z
8:
których Akt. ((do w. 18 t. łać.))
9:
Liſty munimentów iáko máią
10:
bydz wykłádáné.
11:
PRzywileie poſpolité y oſobliwé/ nie máią bydź wykłádá=
12:
niém iákim ná iné rozumienié obrácáné/ iedno ná to: iáko w ſo=
13:
bie brzmią/ y ták iáko w ſobie ſą nápiſáné:
Zygmunt w Piotrk.

14:
á ináczéy nie máią
15:
bydź rozumiáné.
16:
Dilácia ad Munimenta in cauſis ſimpli=
17:
cibus caedis atque ſanguinis.
18:
TAkże Dilácia ((t. łać.))
19:
nie ma bydź dawana we=

strona: 766

1:
dla Práwá/ tylko ((t. łać.))
2:
ieſliby tákiéy ſtroná potrzebowáłá.
3:
MINVTA.
4:
Minutą zápieczętowáną á kśięgámi,
5:
támze v ſądu ma bydz dowodzono.
6:
PRoſtą Minutą nic dowiéźdź niemoże/ iedno tylko liſty
7:
álbo Minutą pod pieczęćią álbo kśięgámi przed ſądem.
Zwyczay źiem Krá. Liſt.

8:
Liſty iáko máią bydz zápieczętowáné.
9:
ták téz y podpiſáné.
10:
DLa zábieżenia przyſzłym fałſzóm chcemy y ſkázuiemy/ áby
11:
Piſárze Ziemſcy wſzytki liſty ſądów Ziemſkich ſwémi rękámi
12:
podpiſowáli.
Zygmunt.

13:
A liſty Grodzkié niech podpiſuią/ álbo ſámi
14:
Stároſtowie/ álbo ich Sędźié Grodzcy.
15:
Iné okolicznośći z ſtrony tegóż Tytułu, znaydźieſz ((lok.)) ((do w. 17 t. łać.))
16:
Ieſli kto fałſz liſtóm záda.
Zygmunt w Kráko.

17:
ABy nápotym złość potwarców y krzywoprzyśiężców ſwa
18:
wola byłá pohámowána y zádźierżána/ vſtáwiamy przez ni=
19:
niéyſzy liſt: iż ktoby v ſądu liſty ſtronie ſwéy przećiwnéy w fał=
20:
ſzu podeźrzáné vkazał:
21:
á ſtronáby ſie nápiéráłá y prośiłá ná tá=
22:
kowé liſty o dowód: będźie ich powinien kśięgámi ſądowné=
23:
mi Ziemſkiémi dowiéźdź. Do których kśiąg/ gdyby ſie ten/ któ=
24:
ry liſt vkázuie/ odwołał/ y prośił áby do nich był odeſłan:
25:
ma
26:
mu bydź dána dilácia ná piérwſzé Roki Ziemſkié/ któré po téy
27:
ſpráwie nabliżſzé będą. Ná których ieſli dowiedźie/ iż liſt iego
28:
ieſt w kśięgách: tedy nie będźie powinien inémi ſpoſoby onégo
29:
liſtu dowodźić.
30:
Ale gdy ten/ który liſt pokázuie/ nie mógłby
31:
kśięgámi Ziemſkiémi onégo dowiéźdź: w tákowéy rzeczy ten/

strona: 767

Ziemſkiego práwá Kśięgi dźieśiąte o Dowodźiech.
1:
który liſt do ſądu wnośi/ támże będźie powinien miánowáć
2:
ośmnaśćie świádków ſzláchćiców ośiádłych/
3:
mężów dobréy y
4:
cáłéy wiáry y ſławy: z których przez onégo/ który liſt bydź podey=
5:
źrzány o fałſzu twiérdźi/ ſześć mężów máią bydź obráni: któ=
6:
rzy weſpołek z onym/ który liſt podeyźrzány w fałſzu pokázuie/
7:
ſześć mężów maią bydź obráni:
8:
á ći weſpółek z onym który liſt
9:
podeyźrzány wnośi/ przyśięgą/ iż ón liſt nie ieſt fałſzywy/ ále
10:
ſłuſznie z kśiąg ſądowych wyſzedł/ popráwić będą powinni.
11:
A ieſli ten/ który liſt vkázuie/ kśięgámi bydź ſpráwiedliwy y
12:
ſłuſzny dowiedźie/
13:
tedy ten/ który vpornie liſtowi fałſz zádał/
14:
cztérnaśćie grzywien pieniędzy poſpolitych ſtronie ma prze=
15:
páść: y nád to we trzech grzywnách pieniędzy/ któré tudźiéſz
16:
ſądowi będą zápłáconé/ ma bydź ſkazan.
17:
A gdźieby Akt y
18:
kśiąg Ziemſkich nie było/ álboby pogorzáły/ álbo mocą nieprzy=
19:
iaćielſką były ſtráconé/ álboby którymkolwiek przygodnym
20:
przypadkiem zginęły:
21:
tedy doſyć bydź rozumiémy/ iż w táko=
22:
wym przypadku liſt/ który zá podeyźrzány ieſt mian/ będźie do=
23:
wiedźión y oczyśćión wedle zwyczáiu ſtárégo: to ieſt onégo ſá=
24:
mégo y innych dwu świádków ſzláchćiców ośiádłych/ dobréy
25:
y nie nágánionéy ſławy ćieleſną przyśięgą.
26:
PRO MAIORI.
27:
O Roku który zwykł bydz dawan o
28:
więtſzą rzecz.
29:
Pátrz niżéy. ((lok.))
30:
GDy kto odkłáda Rok o więtſzą rzecz mówiąc/ iż w prá=
31:
wie innym miał o więtſzą rzecz ſpráwę: na mu bydź dáná tá
32:
zwłoká o ẃiętſzą rzecz.
33:
A wſzákże gdy Rok przydźie/ dowie=
34:
dźie przez świádeczny liſt ſądowny/ iż miał o więtſzą rzecz ſprá
35:
wę: którégo ieſli nie pokaże/ ſtráći rzecz/ o któréy pozwány rok
36:
o więtſzą rzecz odkłádał.
Zwyczay źiem. Krá. Liſt.
Alexander. Liſt.

37:
Temuz podobny.
38:
CZwarty Rok ſądy niekiedy záchowywáią o więtſzą rzecz/
39:
który Rok ile ku zwłóce bywa oſtáteczny: który to Rok o więt=
40:
ſzą rzecz może bydź zwleczón przed prawdźiwą chorobą/ álbo

strona: 768

1:
potym.
2:
A ten Rok o więtſzą rzecz práwo poſpolité wykłá=
3:
da: gdy ná tenże czás w inym ſądźie źiemie któréykolwiek Kró=
4:
leſtwá Polſkiégo tegóż dniá pozwány ma Rok o więtſzą ſprá=
5:
wę.
6:
Wſzákże którykolwiek Rok bywa bran o więtſzą rzecz/ by=
7:
wa oſtátecznéy zwłoki. Którégo włąſność tym ſpoſobem bę=
8:
dźie obiáſniona. Iż gdy będźie kto pozwány/ á Rok o więt=
9:
ſzą rzecz odkłáda:
10:
tegóż dniá ma mieć przed inym Sędźiem
11:
Rok o więtſzą ſummę/ niżli będźie ſpráwá/ o którą bywa od=
12:
łożenié: y ma bydź to nápiſano w innym odłożeniu o więtſzą
13:
rzecz/ gdźie ieſt ſpráwá/ y z kim po imięniu/ y o iák wielką ſum=
14:
mę/ y przed którym Sędźiém.
15:
Abowiém gdy prziydźie Rok téy
16:
zwłóce/ ma przyniéść liſt od onégo ſądu/ gdźie w ten czás twiér
17:
dźił ſie mieć ſpráwę o więtſzą rzecz/ pod pieczęćią onégo Sę=
18:
dźiégo:
19:
w któréy ma bydź wpiſána ſpráwá z kim ią miáł/ y o
20:
iáko wielką ſummę ná ten czás ſpráwá byłá. Który świáde=
21:
czny liſt gdy ták vkaże pozwány ná roku/ którym był dan ná od=
22:
łożenié/ iuż nie vpádnie w téy diláciiéy/ gdy ią o więtſzą rzecz
23:
vczynił.
24:
Ale ieſli tákowégo liſtu nieprzynieśie/ álbo przynie=
25:
śiony w któréykolwiek częśći iáko nápiſano ieſt niedoſtáteczny
26:
pokaże/ tedy pozwány ſwą rzecz vpuśći y wſzytkę ſtráći.
27:
Kto ſie obliguie abſque dilatione odpowiádáć, tedy mu
28:
nie ſłuży Exceptia, áni ſimplici infirmitate, áni Pro ma=
29:
iori. ((lok.)) ((24-25 t. łać.))
30:
Zwyczay, który z ſtárádawná w od=
31:
kłádániu Roków był chowány.
32:
ZLy zwyczay w przekłádániu Roków ná Wiécách głównych
33:
y ná Rocéch Ziemſkich od poddánych náſzych do tego czáſu był
34:
chowan: zkąd ſie rozmáité przyśięgi y krzywoprzyśięſtwá wczy
35:
náły/ y choroby zmyśloné bywáły állegowáné:
36:
którym chcąc
37:
zábeżéć/ y drógę złośći zámknąć/ zá iednoſtáynym zwoleniém
38:
Praełatów/ Pánów/ y Szláchty náſzéy tákowy porządek prze=
39:
kłádánia przerzeczonych Roków chcemy bydź chowány/
40:
żeby
41:
ſie zábieżáło przerzeczonym krzywoprzyśięſtwóm/ á nieſłuſzné

strona: 769

Ziemſkiego práwá Kśięgi dźieśiąte o przekłádániu Rokow.
1:
dilácię były zepſowáné.
2:
Dla tego ſkázuiemy: áby Roki Wié=
3:
ców głównych w ſądźiéch źiem náſzych ná potym ták były prze=
4:
kłádáné/ y záchowáné: to ieſt/ áby piérwſzy Rok przez proſtą
5:
chorobę był odłożón:
6:
wtóry przez prawdźiwą chorobę bę=
7:
dźie mógł bydź odłożón/ okróm zeznánia y miánowánia Ká=
8:
pellaná: o którą chorobę ná trzećim Roku ieſliże przypá=
9:
dnie: przyśięgę powinien będźie vczynić: iáko ná ten czás
10:
prawdźiwą chorobą był złożon.
11:
A ieſliby z przygódy w
12:
téyże chorobie trwał/ tedy y trzeći Rok może zwléc: okázuiąc
13:
iż iáko leżał w chorobie/ do tego czáſu nie ozdrowiał. A wſzak=
14:
że ná czwartych Rocéch/ ma ſie ſtáráć áby ſtánął/ álbo Proku=
15:
ratorá pewnégo poſłáć nie omieſzkał:
16:
bo ieſli tego nie vczyni/
17:
rzecz ſwą ſtráći. Tóż chcemy áby było chowano o Rocéch
18:
mnieyſzych Ziemſkich: áby piérwſzy y wtóry Rok proſtą choro=
19:
bą mogli przełożyć:
20:
á trzeći prawdźiwą niemocą mogą y máią
21:
przewléc okróm miánowánia Kápellaná. Ale gdy prziydźie
22:
czwarty Rok oſtátni/ tám má przyśiądz: iż nie obłudnie na ten
23:
czás niemógł: ieſli prziydźie ktemu.
24:
A ieſli ſie przyda temu/ któ=
25:
ry Rok zwłóczy/ w chorobie dłużéy trwáć: tedy czwarty raz
26:
odłożyć będźie mógł/ iáko to o zwłókách w ſądźie Wiécowym
27:
ieſt wyráżono.
Káźim. III. w Korczy. Liſt.

28:
Wſzákże to o pozwánym chcemy rozumiéć/ ále
29:
powodowa ſtroná Roku Wiéców głównych ináczéy przełożyć
30:
nie może/ iedno przez prawdźiwą chorobę: á ná Rocech Ziem=
31:
ſkich raz przez proſtą chorobę.
32:
Té przekłádánia Roków króm opo=
33:
wiedzenia choroby przez przyśię=
34:
gą ſą ſkáſowáné.
35:
SKázuiemy/ áby wſzytki przekłádánia Roków/ álbo zwłó=
36:
ki niepotrzebné były ſkáżoné/ y vmnieyſzoné. Abowiém prze=
37:
kłádánié y zwłóká Roków ieſli ma bydź/ ináczéy niech nie bę=
38:
dźie: iedno opowiedzeniém prawdźiwéy niemocy:
39:
á oń/ któré=
40:
go imieniém byłá opowiedźiána/ przyśięże ſámotrzeć z świá=
41:
dki/ y tego liſtem Sędźiégo wedle zwyczáiu Ziemſkiégo do=
42:
wiedźie: iż ná ón czás y onégo dniá miał ſpráwę álbo Rok o
43:
więtſzą rzecz.

strona: 770

1:
Gdy kto ſie zapiſze Roku nie
2:
odkłádáć.
3:
IEſli ſie kto komu zápiſze którą rzecz wyſwobodźić álbo
4:
iśćić/ á zápiſze ſie Roku nie odkłádáć: tákowy nie może proſtą
5:
chorobą Roku zwléc/ álbo odłożyć.
Zwyczay źiem. Krá. Liſt.

6:
Wyiąwſzy prawdźiwą
7:
chorobę: o którą ma przyśiądz wedle Státutu/ iż ná ten czás
8:
prawdźiwie był niemocen.
9:
O téyże rzeczy inych Státutów támże w Polſkim Státućie
10:
znaydźieſz. A w Láćińſkim ((t. łać. do w. 10))
11:
A proſtą chorobą iáko odkłádáią: pátrz w Polſkim Stá. List
12:
468. Piérwſzy Rok, etć.
13:
Vera infirmitate, ná Tribunale iáko idźie ((lok.))
14:
O Kápellanie y o świádectwie iego, o niemocy chorégo káſſowa=
15:
no. ((lok.)) ((do końca str. t. łać. w tym polski)) w Láćińſkim.

strona: 771

Ziemſkiego práwá Kśięgi dźieśiąte o wyrzeczeniu z powiátu.
1:
Powodowa ſtroná w ſwym práwie
2:
odpowiádáć ma, będąc pozwáną
3:
od tego którégo pozwáłá.
Káźimiérz w Wiślicy. Liſt.

4:
GDyż powodowa ſtroná wſzędy ma iśdź zá práwem po=
5:
zwánégo/ do którégo przynależy: chcemy/ iż ieſli kto w ſądźie
6:
práwá Niemieckiégo álbo którégokolwiek innégo przećiwko
7:
komu pocznie ſwą rzecz/
8:
á pozwány záśię przećiwkóż iemu
9:
támże żáłobę vczyni: tedy powodowa ſtrona v támtegóż ſą=
10:
du o podobnąż rzecz/ álbo téż inákſzą nie będźie mogłá bydź
11:
tám tymże práwem pátrzoná:
12:
ále tákowy pozwány ſwégo
13:
práwá álbo rzeczy przed Sędźim/ którému tákową rzecz ſądźić
14:
przynależy/ dochodźić ma.
15:
Wyzywan zaden bydz nie ma o
16:
rzecz, któraby onému ſądowi
17:
nie nalezáłá.
18:
ACz to iuż ieſt práwem poſpolitym opiſano/ á wſzákóż y te=
19:
raz vſtáwiamy: iż żaden nie ma wyzywáć do żadnégo ſądu o
20:
rzecz któraby onému ſądowi nie należáłá: Pod winą w Stá=
21:
tućie opiſáną.
Zyg. Aug. w Confir. Liſt.

22:
((w. 20 i 21 t. łać.))
23:
Ieſli ſie kto gdzie obowiąze, niech
24:
támze odpowiáda.
25:
IEſli ſie kto właſnéy źiemie y powiátu odpiſze/ tám po=
26:
winien odpowiádáć: gdźie wyrzékáiac ſie powiátu zápiſał ſie.
27:
A gdźie ná tákowym rzecz będźie otrzymána iuż oſądzoná/
28:
alias ná nim przezyſkáne: tedy ten który práwo przewiódł po=
29:
iedźie do Stároſty onégo/ pod którym mieſzka práwem zwy=
30:
ćiężony:
31:
á potym ón Stároſtá ma vczynić Exekuucią rzeczy
32:
oſądzonéy alias onych przezyſków/ któré ſa otrzymáné práwem
33:
w onym Powiećie.
Zwyczay źiem. Krá. Liſt.


strona: 772

1:
((w. 1 i 2 t. łać.))
2:
Tryb práwá ten iest: że któré rzeczy piérwſzé rzędem idą, té téż
3:
w ſądźie vprzédzáć máią. Piérwéy gruntu pozyſkáwáć niż krzywd.
4:
Przyłuſki ((lok.)) piérwéy de fundo rozeprzéć ſie, dopié=
5:
ro de iniuria.
6:
NA EVIKTORA.
7:
Ná fideiuſſorá, ná świádki, ná poſtáwienié Woźnégo, téż Di=
8:
lácią biorą: O czym pátrz wysſzéy w tytuléch ich właſnych. A iże
9:
Scrutinium, Viſia z świádectw pewnych płynie, tedy tu naprzód o
10:
tych Scrutiniách y o Viziách vraſta mowá.
11:
((t. łać.)) ná Ewiktorá, ((lok.))
12:
NA SCRVTINIVM.
13:
Scrutinia oſobie Królewſkiéy ſą
14:
zwierzoné: á Scrutatorowie przy=
15:
śięgli bydz máią.
16:
SCrutinia Státutem Królá Olbráchtowym oſobie tylko
17:
Królewſkiéy ſą zwierzoné:
18:
około którychták ſie záchowywáć/
19:
będźiemy/ iáko Státut opiſuie: á Scrutatorowie przyśięgli
20:
bydź máią/ pod którą przyśięgą wywiádowáć ſie máią pilnie
21:
od ludźi przyśiegą obowiązánych prawdźiwéy rzeczy.
Zyg. Aug. w Confir. Liſt.

22:
Formá Scrutinii zá Królá Zygmuntá Stárégo: pátrz ((lok.)) ((do w. 31 t. łać.))
23:
Formá Scrutinii zá Królá Zygmuntá Auguſtá ((lok.))

strona: 773

Ziemſkiego práwá Kśięgi dźieśiąte o Viziiey.
1:
bárzo wydworné, á wydwornieyſzé ieſcze zá Zygmuntá Trzećiégo,
2:
((lok.))
3:
Auguſt 1565. Skrutatory z Séymu obiecuie wysyłáć: którym
4:
przykłádem y Trybunáliſtę wysyłáią ná Scrutinia, y ná Vizię. Té
5:
obá Státuty ingroſſowáné ſą, piérwſzy, ((lok.))
6:
A drugi w tych kśięgách ((lok.))
7:
NA VIZIĄ
8:
Po Scrutinium ſłuſznie idźie Vizia: bo tám świádkowie bywá=
9:
iąp przyśięgli, á tu nieprzyśięgli: tám in Criminalibus, á tu in Ci=
10:
uilibus bywa Vizia. ((lok.))
Zygm. III. Liſt.

11:
Iáko Viziae zá nieſłuſznym zwyczá=
12:
iem do ſądu wnieśioné ſą: á
13:
ize in ſimplicibus iniurijs & pro=
14:
prij laboris nie máią bydz do=
15:
puſczoné.
16:
zwyczá=
17:
iem iákimeś/ á nieſłuſznie ſie do ſądu wnioſłá/ gdyż tá dilácia
18:
w práwie poſpolitym nie ieſt/ áni może bydź ((t. łać.))
19:
pożyteczna. Przetóż
20:
dekláruiemy/
21:
iż tá dilácia nie ma bydź więcéy ((t. łać.))
22:
pozwalána/ tylko in cauſis haereditarijs
23:
ſeu fundum tangentibus, przy których téż ſecuritas iudicij ma
24:
bydź záchowána/ y nie máią ná nię ieźdźić z więtſzym pocztem
25:
nád dźieśięć oſób/ ((t. łać.))
26:
PO WIDZENIV Pozew nie ma bydź káżón: w Conſtituci=
27:
ách 1576. w Mázowieckim Woiewództwie List ((lok.)) ((do w. 27 t. łąć.))
28:
Przedtym y ſam Król ieźdźił ((t. łać.))
29:
Ná wiziách ſecuritas ma bydź iáko y ná Ro=
30:
céch:
31:
Dla tegóż opiſano poczty iáko wiele oſób ma mieć przy ſobie,
32:
iedno dźieśięć. w Conſtit. ((lok.))

strona: 774

1:
((w. 1 i 2 t. łać.))
2:
In omni puncto Iuris iest mieyſce contra incompetentiam mó=
3:
wić Actoris.
4:
Albo ieſli nie właſny haeres.
5:
Albo non legitimus.
6:
Albo ((t. łać.))
7:
Albo ieſli nieſpełná ći którzy ſą comparticipes: álbo ((t. łać.))
8:
Albo ieſli ((do w.13 t. łać.))
9:
Liſty ſpráwiedliwośći hámuiącé od
10:
Duchownych do ſądów Ziemſkich
11:
nie máią bydz dawáné.
12:
INHIBITIO
13:
Y EXEMPTI.
14:
Chcąc zámknąć drógę róznicam/ któré ſie wielkié wczęły
15:
miedzy ſtanem Duchownym y Swietckim z ſtrony liſtów zá=
16:
kázuiących/ któré Praełaći Duchowni do Práwá świetckiégo dá=
17:
wáć zwykli/ vſtáwiamy:
18:
áby Praełaći Duchowni od tákowych
19:
liſtów ſpráwiedliwośći hámiących przeſtáli/ á zwłaſczá w
20:
ſpráwách o rzeczy do ſądu świetckiégo przynależących.
Ian Olbr. w Piotrko. Liſt.

21:
Wyią=
22:
wſzy ſpráwy/ któré Práwu Duchownému ſą podległé: w któré
23:
ſąd Ziemſki żadnym obyczáiem wdáwáć ſie nie ma.
24:
Liſtów hámuiących do ſądów Kance=
25:
lária dáwáć nie ma.
26:
LIſty Práwu przećiwné niech będą rozumiáné té: któré ſą=
27:
dy od ſądzenia hámuią/ y któré wychodzą przez potrzeby Rze=
28:
czypoſpolitéy.
Alexander w Piotrk. Liſt.


strona: 775

Ziemſkiego práwá Kśięgi dźieśiąte o Contumáciiey.
1:
Kto liſty hámuiącé do ſądu wnośi,
2:
á Sędzia Ziemſki álbo Grodzki ie
3:
prziymie, winą cztérnaśćie grzy=
4:
wien niech będzie karan: to wyią=
5:
wſzy, gdzieby dla poſługi Rzeczy=
6:
po: kto był wyięt.
7:
CHcemy/ áby żadné nápotym hámuiącé liſty do ſądów nie
8:
były dawané/ y niechay będźie w tym Státutów króleſtwá
9:
náſzégo exequucia/ á ten/ który tákowé liſty do ſądu przynieśie/
10:
winą cztérnaśćie grzywien ſtronie przećiwnéy niech będźie ka=
11:
ran.
12:
Tákże Sędźiowie Ziemſcy y Grodzcy tákowym liſtóm
13:
hámuiącym mieyſce dáiący/cztérnaśćie grzywien winą niech
14:
będą karáni.
Zygmunt w Piotrko.
Zyg. Aug. w Piotrko.

15:
Wyiąwſzy ſpráwy tych: ktorzy ná ſłużbách Rze=
16:
czypoſpolitéy ſą/ iáko ná poſelſtwie: álbo kędy którzy przez nas
17:
woyſku przećiwko nieprzyiaćielowi náſzému w poſtronnych
18:
źiemiách będźie przełożon:
19:
których ſpráwy tylko iednégo roku
20:
(ieſli ták długo ná ſłużbie náſzéy będą) záwiéſzoné bydź mogą
21:
rozkázániém obiáſnieniém náſzym: któré ſie przez liſt do ſądu
22:
sſtáć ma.
23:
Około inhibiciiéy.
24:
OKoło inhibiciiéy że ſą Státutá dawné/ wedle tych zá=
25:
chowywáć ſie ma Káncellária náſzá/ y ſąd álbo vrząd/ á który=
26:
by ſie ſąd álbo vrząd ináczéy záchował: tedy winą w Státu=
27:
ćie opiſáną karan bydź ma.
28:
O tymże Tytule y drugié Státuty tu może ſobie przypiſáć ((t. łać.)) ((d. w. 28 t. łać.))
29:
téż tego vżywa inter dilationes. ((do końca str. t. łać.))

strona: 776

1:
((do w. 6 t. łać.))
2:
Ale ten Státut Káźimiérzów przez
3:
Zygmuntá ieſt odmieniony: á miá
4:
ſto pary wołów parę groſzy od
5:
Contumáciiéy.
6:
((od w. 11-14 t. łać.))
7:
Formá piſánia Contumáciiéy, w drugiéy częśći Metryki
8:
znaydźieſz.
9:
Ten Tytuł Contumáciiéy ma ſtać ná początku piérwſzéy
10:
częśći Proceſſu, y tám ma bydź przenieśión.
11:
Podobno w Proceſ=
12:
śie tóż zowie ((do w. 20 t. łać.))
13:
Ná innym mieyſcu poenam Contumaciae rebellionem zowie
14:
P. Herbórt niepoſłuſzeńſtwem.
15:
((t. łać.))
16:
Przyłuſki exacte wylicza. ((lok.))
17:
Si pars rea in lucro vel in euaſione zdáie: Si Actor, condemnuie.
18:
((w. 26-28 t. łać.))
19:
Tu téż Státut należy przytoczyć, który iest áktykowan ni=
20:
żéy ((lok.)) o czáśie y godźinie ((t. łać.))

strona: 777

Ziemſkiego práwá Kśięgi dźieśiąte o Praeſcriptiiey.
1:
TYM PORZĄDKIEM BĘDZIE ROZ=
2:
ſtáwić potym té Tytuły.
3:
Poſtępek práwny przed dekrétem ná dwoię ſie dzieli: bo teraz naprzód Ewáziámi robią: potym do defenſiiéy rei principalis przychodzą.
4:
A iżby rządem ordine non praepoſtero, vt Actor, ita & Iudex: piérwéy niż ſie wróćiſz, trzebá mówić contra incompetentiam Actoris, niż pro maiori bráć będźieſz.
5:
Ewázia.
6:
Defenſio rei principalis té ma locos cōmunes.
7:
Contumátia
8:
Ewokátia z Powiátu.
9:
Inhibitię, etc. ((koniec tekstu bez oznaczania wierszy i t. łać.))
10:
Ten który ieſt w dzierzeniu przećiw=
11:
ko powodowi, ma dawność trzy lá=
12:
tá y trzy mieśiące.
13:
GDyż dawność dla leniſtwá Pánów ieſt vſtáwioná: dla
14:
tego vſtáwiamy y ſkázuiemy. Iż ieſli kto wierzy/ álbo rozu=
15:
mié ſie mieć iákié práwo do którégokolwiek dźiedźictwá/ któré
16:
kto ná ten czás dźierży:
Káźimierz w Wiſlicy. Liſt.

17:
ieſli we trzech lat y we trzech mieśięcy
18:
czáſu pokoiu y zgody ćiérpi ſpokoynie Dźierżawcę trzymáć ono
19:
dźiedźictwo/ mogąc łácwie y przerzeczonym czáśie trzech lat
20:
y trzech mieśięcy do onégo dźierżawce przyśdź/ álbo przed ſąd

strona: 778

1:
tegóż pozwáć/ á przedśię zániecha począć z tym/ który dźierży
2:
práwá:
3:
tedy od wſzelkiégo dźiedźictwá iákokolwiekby mu na=
4:
leżáło ſkázuiemy/ iż ten po wyſzćiu trzech laty trzech mieśięcy
5:
odpadł.
6:
W Ruśi dawnośći iáko w innych Zie=
7:
miách iednákié.
8:
DAwnośći Ziemſkié/ któré w innych źiemiách Króleſtwá
9:
náſzégo bieżą/ téſz w źiemiách náſzych Ruſkich chcemy áby ſzły/
10:
okróm tych źiem y powiátów/ w których dla nieprzyiaćielá ſą=
11:
dy ſpráwowáné y ſądzoné bydź niemogą.
12:
Dawnośći Ziemſkié czáſu pokoiu idą.
13:
WSzákże chcemy y obiáſniamy/ iż przerzeczoné dawnośći
14:
czáſu pokoiu y zgody miéć máią mieſce/ á czáſu walki álbo ro=
15:
ſtérków żadnym obyczáiem niemáią mieyſcá:
16:
ále ná ten czás
17:
będźie potrzebá lékárſtwem dawnośći ſie opátrzyć wedle te=
18:
go/ iáko roſtérki y woyny ſą: iákóż y tym/ którzy ſą ięći przez
19:
Tátáry/ chcemy áby żadna dawność nie ſzłá.
Zygmunt w Kráko. Káz. Wiel. Liſt.

20:
Ná dobrách poſáznych, y w przezyſkách
21:
wziętych praeſcriptia iśdz nie ma.
22:
DObrá w poſágu záwiedźioné y zápiſáné/ tákże ex decreto
23:
w przyzyſkách per intromiſsionem wźięté y dźiérżáné/ nie mogą
24:
ſie w Práwo dźiedźiczné wieczné ((t. łać.))
25:
obrácáć/ ále záwżdy ſą ná ſkupie:
26:
tákże do=
27:
brá in vim reemptionis, alias ná Widerkauff zápiſáné.
28:
Iáko przećiw dziećiom któré lat nie
29:
máią dawność nie idzie: ták y dzie
30:
ći przedziérżeniém dawnośći niko
31:
go vſzkodzić nie mogą.
Zygm. III. Liſt.
Káź. Wiel. w Wiſlicy. Liſt.

32:
Ale iż zá takową dylácią kilko lat zwykło wychodźić: tedy

strona: 779

Ziemſkiego práwá Kśięgi dźieśiąte o Praeſcriptiiey.
1:
gdy tákowé potomſtwo do lat ſłuſznych prziydźie/ á znowu da=
2:
noby im w czym winę:
3:
tám iuż oné dźieći ſwoim aduerſarzóm
4:
nie będą ſie móc bronić dawnośćią/ álbo milczeniém ták wiele
5:
lat/ w których nie byli ſądzeni: ále tylko niech ſie ſczycą dawno=
6:
śćią tego czáſu/
7:
ieſli byłá która z ſtrony ich álbo ich przodków
8:
przedtym/ niż były piérwéy do ſądu przyćiągáni/ y o tę rzecz
9:
wyzywáni.
10:
PRAESCRIPTIA z pewnych przyczyn w Dobrzyńſkiéy źiemi,
11:
((lok.))
12:
((t. łać.)) A máią bydź
13:
przy wzdawániu ſąśiedźi y gránice vkázáć. ((lok.)) A ieſli nie=
14:
przyidą do trzech lat, tedy Reſtę trácą. ((lok.)) ((do w. 22 t. łać.))
15:
A Pręſctiptia od w wiązánia idźie,
16:
y moc bierze od onégo
17:
czáſu, gdy kto niedopuſcza w wiązánia: tedy Proteſtátią czynią,
18:
która nie trwa ieno do trzech lat. ((lok.)) A blizſzy mogą go
19:
od tego odbić, ((lok.)) (do końca str. t. łać.))
20:
Ieſli kto kogo wyzowie zá laſką. ((od w. 1-20 t. łać.))
21:
IEſli kto kogo wyzowie w Práwie zá laſką/ ieſt/ chćiał=
22:
by ſie záłożyć o ſtrátę álbo o zyſk ſwéy rzeczy: álbo téż o trzy
23:
grzywny pieniędzy/ álbo o ſześć ſkotów wyzywałby do laſki:
24:
w tákowéy rzeczy będźie ná woléy wyzwánégo wybráć/ zechce=
25:
li wźiąć laſkę o zyſk/ álbo o trzy grzywny/ álbo o ſześć ſkotów/
26:
to ieſt dwánaśćie groſzy.
Zwyczay źiem. Krá. Liſt.

27:
OBLIGATIO.
28:
Ieſli dziedzic imieniá będzie pozwan,
29:
iákoby zaſtáwą to imienie
30:
dzierzał.
31:
DLa zámknienia drógi potwarzóm ták przez nas ieſt opá=
32:
trzono.
Włá. Iág. w Kráko. Liſt.

33:
Iż ieſliby kto chćiał komu o dźiedźictwo trudność zá=

strona: 781

Ziemſkiego práwá Kśięgi dźieśiąte o Obligáciiey.
1:
dáwáć powiádáiąc/ iż ten który w dźiérżeniu ieſt w zaſtáwie
2:
to dźierży y w nim śiedźi: któré ſna ſłuſznie y wolnie dźierży.
3:
Tedy w tákowéy rzeczy ten/ który ieſt w dźierżeniu/ odepchną=
4:
wſzy powód/ á ku dowodowi z świádki niech będźie przypu=
5:
ſczon: á zwłaſczá gdźie oboiá ſtroná liſtów y ſłuſznych świá=
6:
dectw ná tákowé dźierżenié nie będźie miáłá:
7:
tedy w tákowéy
8:
rzeczy tego/ który dźierży/ dowód niech będźie przypuſczon.
9:
O DAWNOSCI zaſtáwy wykupienia álbo niewyku=
10:
pienia.
Káź. Wiel.w Wiſlicy. Liſt.

11:
O téyze dawnośći záſtáwionégo
12:
dziedzictwá.
13:
ACz dawność máiętnośći álbo dźiedźictwá w pieniądzách
14:
zaſtáwnégo w niektórych liśćiéch náſzych do ośmnaśćie lat by=
15:
łá chowána/ y ſzłá:
16:
któré gdy przeſzły/ tedy tákowa máiętność
17:
przy tym/ który pieniędzy pożyczáł/ zwykłá ná wieki zoſtáwáć:
18:
wſzákże zdáło ſie nam y Rycérztwu náſzému rzecz ſłuſzna y ro=
19:
zumnie poſtánowiona/
20:
iż tá dawność ták krótka nie przez krzy-
21:
wdy byłá chowána. A ták z téy przyczyny od tego czáſu vſtá=
22:
wiamy/ áby dawność w przerzeczonych zaſtáwách byłá cho=
23:
wáná trzydźieśći lat:
24:
w których trzydźieśći lat w piąći/ álbo w
25:
dźieśiąći/ álbo kiedy ſie temu który záſtáwił podobáć będźie/
26:
przed ſądem w Aktćiéch może odnowić ſwą zaſtáwę.
Káź. Iág. w Kráko. Liſt.

27:
((od w. 23-29 t. łać.))
28:
Inné Státuty do tego należącé znaydźieſz w Láćińſkim ((lok.))
29:
á w Polſkim List ((lok.))
30:
((t. łać.)) do tego té loci należą:
31:
których pátrz w ſwych Tytuléch, y ich właſné Státuty. DE BENI=
32:
GNITATR IVRIS POLONICI tráktáćiéch.
Ani Włáćińſkim/ áni w Polſkim mieyſcá nienáznáczono.


strona: 782

1:
DRVGA CZĘSC
2:
PROCESSV PRAWNEGO.
3:
Przy czynieniu Dekretu/ gdy Sędźia náma=
4:
wia y feruie ſentencią.
5:
MIEYSCE SĄDOW.
6:
Iáko máią bydz karáni, którzy w
7:
dóm, gdzie Sąd ieſt zbroię wno=
8:
ſzą, bróniéy dobywáią, álbo ko=
9:
go ránią.
Ian Olbr. w Piotrk. Liſt. Zygmunt w Kráko. Liſt.

10:
GDyż ſtolice Sądów ku czyniéniu y rozeznániu ſpráwie=
11:
dliwośći práwicy naiwłaſniéy z przeyźrzenia Bożégo ſą zácho=
12:
wáłé/ á nam potym śmiertelnym/ którzy pieczołowánia świet=
13:
ckiégo ná ſobie odmiennośći nośimy/ vżyczoné:
14:
przeto my wie=
15:
rząc w ſpráwiedliwośći prawdę/ á w prawdźie záśię Bogá
16:
bydź vſtáwiamy: áby dla vczćiwośći ſpráwiedliwośći y Sto=
17:
lice/ która z ſtrony Bożéy nam ſądzącym ieſt pozwoloná/
18:
ża=
19:
den w dóm/ gdźie ſądy Ziemſkié bywáią ſądzoné/ z zbroią którą=
20:
kolwiek bądź poſpolitą/ bądź wymyślną nie śmiał wchodźić.
21:
A kto ináczéy vczyni/ winą cztérnaśćią grzywien przez Sąd
22:
niech będźie karan:
23:
którégo zbroię Stároſtá álbo Burgrábiá
24:
źiemie/ ieſli ná ſądźie śiedźi/ álbo vrzędnicy ná ſądźie śiedzący
25:
ſobie niech wezmą.
26:
A ieſli kto zuchwálſtwem vpornym
27:
v ſądu miecz/ álbo kórd/ álbo włocznią wyiąć/ y oną ſzérmo=
28:
wáć będźie ſie ważył: ſześćdźieśiąt grzywien pieniędzy poſpo=
29:
litych ſądowi niech zápłáći:
30:
á ieſli kogo ráni/ ná gárdle niech
31:
będźie karan. A tákowi gwałtownicy przez Stároſtę miey=
32:
ſcá álbo Burgrábiégo niech będą zátrzymáni y wſádzeni/ áż
33:
do doſyć vczyniénia y zapłáty win wysſzéy nápiſánych.
34:
KAZN. Iáko gwałtownik poſpolitégo pokoiu ná gárdle
35:
niech będźie karan. Ale ten Státut potym káſſowány. ((lok.))

strona: 783

Ziemſkiego Práwá Kśięgi dźieśiąte o Czáśie ſądów.
1:
Ktoby v ſądu, y przed ſądem y po ſą=
2:
dzie woyny iákié wſczynał, niech
3:
będzie winien, iákoby gléyt króle=
4:
wſki zgwałćił.
Zygmunt w Piotr.

5:
DLa zámknienia drógi śmiáłośći ludzkiéy/ którzy do ſądów
6:
gdźie ma bydź naywiętſzy pokóy/ nie tylko ſámi zbroyni/ ále
7:
téż wielkim zebrániém ſkupieni przychodźić/ y ná onych miey=
8:
ſcách ſądowych nie tylko zwády ábo ſpory/ ále téż bitwy y woy=
9:
ny wſczynáć śmieią:
10:
vſtáwiamy/ áby ná wſzytkich króleſtwá
11:
náſzégo mieyſcách/ gdźie ſądy bywáią ſpráwowáné/ przez wſzy=
12:
tek czás ſądów/ y przed ſądy ośm dni/ tákże po ſądźiéch ośm dni
13:
cáła y wſzeláka przeſpieczność byłá chowána:
14:
áby ná té ſądy
15:
przyiecháć/ y ná nich ſpráwy ſwé ſpráwowáć/ y do domy prze=
16:
ſpiecznie káżdemu ſie wróćić było beſpieczno.
17:
A ieſliby kto tá=
18:
kową wolność y przeſpieczeńſtwo poſpolité pod miánowá=
19:
nym czáſem którymkolwiek ſpoſobem w któréykolwiek oſobie
20:
zgwałćił: tákowy ma bydź karan nie ináczéy/ iákoby gléyt náſz
21:
królewſki zgwałćił.
22:
KTO ſąd gwałtownie naydźie/dwánaśćie niedźiel w wię
23:
źieniu ma bydź trzyman.
24:
Sądy, któré nie ná ſwym mieyſcu
25:
bywáią odpráwowáné, nullitas.
26:
A to y o Grodzkich ſądziéch. ((do końca str. t. łać.))

strona: 784

1:
CZAS SĄDOW.
2:
Czáſy vroczyſté Roków w káżdym Powiećie: naydźieſz ((lok))
3:
y wysſzéy ((lok.))
4:
Czáſy záśiadánia Sądów y wſtáwá=
5:
nia od ſądów, y którym ſpoſobem
6:
do Sądu ſtrony máią bydz wołáné.
7:
A Iżby łácwiéy y okróm wołania y giełku odpráwowánié
8:
ſpraw było: vſtáwiamy/ áby do mieyſcá/ gdźie ſpraw ſłucháią
9:
y Sędźie śiedzą/ nie wedle zaſług oſób/ áni wedle wielkośći
10:
álbo máłośći ſpraw/
11:
ále wedle porządku práwuiących ſie tyl=
12:
ko powodowa ſtroná y pozwána przez Sędźie záwołáni/ byli
13:
ſłucháni/ y odpráwowáni. A porządek w wzywániu przed
14:
Sędźie ſtrón práwuiących ſie tákeſmy wypiſáli:
15:
áby Piſarz/
16:
który ſpráwy piſze/ pod winą ſtrácenia ſwégo vrzędu/ nie iná=
17:
czéy/ iedno wedle porządku pozwów práwuiący ſie przez
18:
Woźnégo ſtron wołał/ y miánował:
Káźimierz w Wiślicy. Liſt.

19:
ták iż kto piérwéy ſpráwę
20:
począł/ piérwéy niech będźie miánowan y odpráwion: á ták iny
21:
potym/ to ieſt/ kto po nim ſpráwę począł ná drugim mieyſcu:
22:
y ták áż do oſtátecznych niech będźie poſtępowano.
23:
A ieſli któ=
24:
ra ſtroná wezwána do ſądu nie vkaże ſie/ álbo którymkolwiek
25:
ſpoſobem zátrudniona trzy kroć wołána nie ſtánie: tedy wnet
26:
ſtroná iéy przećiwna będąc obliczna nie ma bydź ſłuchána:
27:
ále
28:
inni práwuiący ſie/ ná wtórym mieyſcu nápiſáni/ niech będą
29:
miánowáni/ y ku ſłuchániu przyzwáni. A wſzákże ſtroná/
30:
która nie ſtanęłá/ á trzy rázy wołána byłá/
31:
ieſli ku oſtátecznéy
32:
godźinie południowéy/ gdy Sędźia iuż będźie chćiał wſtáć/
33:
piérwſzy/ wtóry/ trzeći raz záwołána nie ſtánie/ tedy niech bę=
34:
dźie zdána.
35:
A ieſliby kto tego czáſu/gdy ná ſądźie Sędźio=
36:
wie śiedzą/ do mieyſcá ſądowégo nie ku proſzeniu pozwu áni z
37:
oſobliwégo dozwolenia y roſkazánia Sędźiégo iákąkolwiek
38:
śmiáłośćią álbo vporem przyśdź miał:
39:
tedy przez wſzelkiégo od
40:
puſczenia winą/ którą piętnądzieſtą zową/ niech będźie karan.
41:
Formá pozwu ná Sędziégo.
42:
Gdyby nie wedle práwá, nie ná czáśie, áni ná mieyſcu dał zdáć
43:
kogo.

strona: 785

Ziemſkiego práwá Kśięgi dźieśiąte o Czáśie ſądow.
1:
((od w. 1-12 t. łać.))
2:
Tę Formę naydźieſz wſzyſtkę w Láćiń. Herbórt. ((lok. do w. 14))
3:
O którym czáśie, y którym porząd=
4:
kiem ma bydz ſądzono.
5:
ZA złym zwyczáiem to w obyczay weſzło/ iż Sędźiowie nie
6:
máiąc róznośći ná czáſy y rozdźielenié godźin/ ſądy odpráwo=
7:
wáli: zkąd wiele ich ináczéy do ſpraw odpráwowánia nie przy=
8:
chodźili/ iedno po obiedźie nápełnieni y vpići:
9:
z któréy przyczy=
10:
ny ſądy bywały lekko ważoné/ y leniwo ſzły: á vczćiwość Sę=
11:
dźiégo nie byłá chowána/ áni ná prawdę nie było żadnégo ba=
12:
czenia.
13:
Dla tego ſkazáliſmy/ y chcemy: áby pewnych czáſów
14:
álbo godźin/ y ſłuſznym vważeniém vmyſłu ſądy były odprá=
15:
wowáné y záchowáné:
Káźimierz w Wiſlicy. Liſt.

16:
y áby nápotym Sędźiowie czáſu Ro=
17:
ków y dni zwyczáynych ku ſądzeniu/ od poránku áż do godźiny
18:
dźiewiątéy/ to ieſt/ do południá ná wſzytkich ſpráwách śiadá=
19:
li/ y oné odpráwowáli.
20:
A ieſliby piérwſzégo dnia Roków do
21:
południá wſzyſcy práwuiący ſie nie mogli bydź odpráwieni:
22:
chcemy/ áby okróm náruſzénia czyiéy ſpráwy álbo ſzkody/ inych
23:
dni po nich bliſkich tylko do godźiny przerzeczonéy
24:
wſzyſcy y ká=
25:
żdy z oſobná práwuiący ſie ſłuſznym ſpoſobem wedle porządku
26:
niżéy nápiſánégo byli odpráwowáni.
Zygmunt w Piotrk.

27:
ROKI álbo Sądy po rozeſłániu liſtów Séymowych áż

strona: 786

1:
do Séymu Powiátowégo niech będą ſądzoné. Tego Státutu
2:
pátrz wysſzéy. Titulo, ROKI. ((lok.)
3:
Sądy Krákowſkié do dwudzieſtéy
4:
godziny, począwſzy poránu.
5:
W Krákowſkim Zamku/ y po wſzyſtkim Woiewództwie/
6:
áby poránu iudicia ták cauſarum officij, quam iudicij ſądzoné
7:
były ſecundum Statuta, do dwudźieſty iednéy godźiny/ począ=
8:
wſzy poránu.
9:
SEYMV poczęćié y ſkończenié iáko ſie rozumiéć ma, nay=
10:
dźieſz w Conſtituciiéy Séymu, ((lok.)) wysſzéy ((lok.))
11:
MATERIA SĄDOW.
12:
Przedtym o ſummy, któré nád ſto y trzydźieśći grzywien wyćią=
13:
gáią ſie, w źiemſtwie nie ſądzono:
14:
Ale iuż to káſſowano, że o wſzy=
15:
ſtki ſpráwy ſądzą. Té obá Státuty naydźieſz wysſzéy, Tit. ROKI.
16:
((lok.))
17:
Gdy ſie Sędźia waży, Máteria iego ſądowi niepodległa, Nul=
18:
litas bywa.
19:
Item, w Polſkim List ((lok.)) właſnie.
20:
((od w. 19-22 t. łać.))
21:
SECVRITAS SĄDOW
22:
ET INHONORATIO.
23:
O tym naydźieſz Státuty wysſzéy. Tit. Mieyſce, ſądy. ((lok.))
24:
O nieuczćiwośći ſądu.
Stephan Liſt.
Zwyczay źiem. Krá. Liſt.

25:
IEſli kto ſądu nie vczći/ álbo ſie położy ná ſtole gdźie by=
26:
wa ſądzono/ trzy grzywny winy niech przepádnie: zá którą ma
27:
doſyć vczynić pod iną winą cztérnaśćia grzywien od ſądu nie
28:
odchodząc.

strona: 787

Ziemſkiego práwá Kśięgi dźieśiąte o Nieucczeniu ſądu.
1:
((w. 1 i 2 t. łać.))
2:
VStáwiamy téż: iż ieſli kto v ſądu kórd wyymie/ á nikogo
3:
nie ráni/ áby tákowy ná łáſce náſzéy był.
4:
Ale ieſli miecz álbo
5:
kórd wyymie/ á ráni kogo/ winę którą zową śiedmnądźieſtą
6:
zápłáćić będźie powinien: á onému/ którégo zelży/ winę pię=
7:
tnądźiéſtą ma zápłáćić.
Káź. Wiel. w Wiſlicy. Liſt.

8:
Ci, którzy gwałt v ſądu vczynią,
9:
przez którégokolwiek ſługę ſądo=
10:
wnégo mogą bydz pozwáni.
11:
POdobieńſtwo to rozumu vkázuie/ áby Sędźiowie w
12:
ſpráwowániu ſwych ſądów mieli pewné ſwé ſługi.
13:
Dla te=
14:
go vſtáwiamy: áby koniecznie żaden Sędźia przez żadną iną
15:
oſobę/ iedno przez pewnégo ſwégo ſługę álbo Woźnégo nie
16:
czynił y nie wypráwiał ſwych pozwów: á ſzláchtá wysſza przez
17:
liſty.
18:
Wyiąwſzy to/ gdźieby iáki wyſtępek v ſądu álbo ná
19:
mieyſcu ſądu świéżo y nowo był dopuſczon: tedy o tákowy wy
20:
ſtępek przez którégokolwiek ſługę będźie wolno pozwy dáć.
21:
((t. łać)) ná Pozwie. ((lok. do w. 20))
22:
PORZĄDEK PRZY WOŁA=
23:
niu do ſądu.
24:
Przedtym wedle dat Pozwów ſądzono, á nie wedle zaſług oſób,
25:
áni wedle wielkośći áni máłośći ſpraw. Ten Státut naydźieſz
26:
wysſzéy. Titulo, Czás ſądów. ((lok.))
Tenże. Liſt. Zyg. Aug. w Piotrk.

27:
Poſzlednych czáſów wedle Re=
28:
ieſtru przeſtrzegáiąc ſądzić
29:
vſtáwiono.
30:
ZApowiádamy/ áby Prokuratorowie z nieporządnémi po=

strona: 788

1:
zwy y ſpráwámi do ſądu nie chodźili: chcąli vydź karánia Stá=
2:
tutowégo.
3:
Tákże áby wezwáni wedle reieſtru rychło bywáli:
4:
bo w wzywániu oſób wedle reieſtru ſie záchowamy. A ieſli
5:
który Prokurator záwołány nie ſtáwi ſie/ dopuśćimy ji zdáć.
6:
Abowiém vmyślnie zwykli ćiągnąć rzeczy/ ták iż nie tylko Sę=
7:
dźiowie Powiátowi/ ále téż Król Iego M. z Aſseſsory ſwémi
8:
nie w ten czás kiedy chćieli/ ále kiedy Prokuratoróm ſie podo=
9:
báło ſądźili.
10:
A ták ieſli który Prokurator niedbáłośćią álbo
11:
złośćią nie rozpiéráiąc ſie z przećiwną ſtroną dopuśćiłby ſtro=
12:
nę ſwą zdáć/ á tákowa ſtroná/ to ieſt/ czyiá rzecz ieſt/ ſkárżyłáby
13:
ſie o to:
14:
tedy támże przed ſądem/ álbo ná Séymie będźie mu
15:
z niego vczyniona ſpráwiedliwość/ nie ináczéy iedno iáko z ſłu=
16:
gi: choćby téż był ośiádły.
17:
PORZĄDEK PRZY SĄDZENIV. (do w. 27 t. łać.))
18:
Przy rozſądzeniu Sędziów, napiér=
19:
wſzé baczenié ma bydz ná ſprá=
20:
wiedliwość.

strona: 789

Ziemſkiego Práwá Kśięgi dźieśiąte o Skazániu Sędźiego.
1:
((od w. 1-3 t. łać.))
2:
Temuz podobny o téyze wadze. ((do w. 7 t. łać.))
3:
KTEMV, wedle práwá piſánégo: Iáko ſtoi w przyśiędze Sę=
4:
dźiégo y Podſędká. ((lok.))
5:
ALe w ſądzeniu ſámégo Bogá y Práwá piſánégo/ ſpráwie=
6:
dliwośći/ á ſporu ſtron y rozeznánia/ rć.
7:
((t. łać.)) Támże.
8:
PAMIęc Sędźiégo, iedno ad cras: ((lok.))
9:
Item w Polſk. ((lok.))
10:
Gdy ſkazánié Sędziégo będzie
11:
zápomniano.
12:
Státut który zową WSTECZ.
Zygmunt w Kráko. Káź. Wiel. Liſt. Tenże. Támże.

13:
GDy będźie wątpliwość o rzeczy oſądzonéy/ y będą ſie w=
14:
ſtecz bráć do Sędźiégo: ktory ieſli będźie pámiętał iáko ſkazał/
15:
wnet powiedźiéć álbo do iutrá odłożyć będźie powinien. ((do w. 22 t. łać.))
16:
O ſkazániu złym przez Sędziégo vczy=
17:
nionym y nágánionym.
18:
GDyż w poſtępkách práwnych v ſpráwiedliwych Sędźi
19:
nie ma miéć waśń mieyſcá/ áni łáſká nie ma ſobie nic przywła=
20:
ſczáć/ tákże boiaźń nie ma nic przemágáć/ áni zapłátá ſpráwie=
21:
dliwośći wywrácáć:
22:
bo oni noſzą wagę w rękách/ którą ná ſza=
23:
łách záwieśiwſzy iednoſtáynie/ áby w rozumieniu y czynieniu

strona: 790

1:
ſkazánia ſámégo Bogá przed oczymá máiąc/ ſławy ſwéy nie zá=
2:
pámiętáli/
3:
y áby przenáſzládownicy czći ſwéy przećiwko ſwému
4:
ſumnieniu y ſpráwiedliwośći dla łáſki álbo ſczęśćia czyiego
5:
nic nie czynili ku vćiſkowi ſtronie.
6:
((t. łać.))
7:
Pátrz wysſzéy w piérwſzych kśięgách. ((lok.))
8:
((t. łać.))
9:
A Gdy w tákowéy ſpráwie/ która będźie przywiedźiona
10:
przed ſąd/ o któréy rzeczy wyſłyſzawſzy ſkárgę y odpowiédź bę=
11:
dźie w ſądźie ſkazano:
Káźim. III. w Nieſzo. Liſt.

12:
chcemy/ áby oná ſkaźń w kśięgi do Akt
13:
byłá wpiſána: áby potym o tákowéyże rzeczy álbo iéy podo=
14:
bnéy/ podobnéż ſkazánié było czyniono. ((do w. 16 t. łać.))
15:
Prędkość w ſądzeniu y w odpráwowániu
16:
kauz nie záwzdy pozyteczno.
17:
((od w. 19-23 t. łać.))
18:
De celeritate powiedźiawſzy na przodku, zátym ćiągną ſie
19:
Tytuły: Ná rozmyślánié: Ná pytánié: Viſią, Scrutinium: żeby
20:
nic ſkwápliwie, nic ná przeſkok, áni ná ſzort Sędźia nie ſądźił.
21:
DELIBERATIO.

strona: 791

Ziemſkiego Práwá Kśięgi dźieśiąte o Deliberáciiey.
1:
O rozmyślániu Sędźiégo ná trudną
2:
rzecz.
3:
GDy Sędźia weźmie ſobie ná pytánié o iáką wątpliwość:
4:
dáléy przedłużyć niemoże rozmyślánia ſwégo/ iedno do trze=
5:
ćich Roków: á tám ná trzećich Rocéch będźie powinien wy=
6:
práwić ſwé pytánié: á Sędźia Grodzki w ſześćinaśćie Niedźiél
7:
ma wypráwić ſwé rozmyślénié.
8:
Y może bydź Sędźia o to v=
9:
pómnión/ ieſli nie wypráwi pytánia w onym czáśie/ który
10:
miał y przeſzedł ku rozmyślániu. A gdy bywa pytánié/ ſtró=
11:
ny áni przy nim bydź/ áni go ſłucháć máią.
12:
Ale iuz tylko raz Sędzia niechay
13:
ſie rozmyśla.
14:
WSzákże my vſtáwiamy/ áby iedno tylko raz Sędźia Ziem
15:
ſki rozmyślał ſie:
Zwyczay źiem. Krá. Liſt. Zygmunt w Piotrko.

16:
po którym rozmyślániu Sędźiégo/ iuż żadna
17:
ſtroná nie będźie mogłá Prze ſwéy popráwić álbo rozſzérzyć/
18:
tylko Dekretu Sędźiégo będźie ſłucháć wedle Prze/ ná którą
19:
Sędźia rozmyśla ſie.
20:
Ale iż Státutem nowym to ieſt ob=
21:
wárowano/ że przed vczynieniém ſkazánia/ to ieſt przed De=
22:
kretem káżda ſtroná może ſwéy Prze/ álbo rzeczy popráwić: to
23:
ma bydź ták rozumiano.
24:
Iż to popráwienié Prze ma bydź raz
25:
tylko ná roku záwitym/ to ieſt w ten czás/ gdy iuż Sędźia bie=
26:
rze ſobie czás ku rozmyślániu álbo pytániu.
27:
Abowiém ieſliby
28:
miáłá káżda ſtroná ſwéy rzeczy kilko raz popráwowáć/ á Sę=
29:
dźia téż ná nię miał kilko kroć rozmyśláć ſie/ tedyby wielka
30:
zwłoká ſpráwiedliwośći byłá dopuſczána.
31:
INTERROGATIO.
32:
Sędźiowie Ziemſcy y Grodzcy, áby nic ſkwápliwie nie czynili:
33:
biéráli więc ſobie ná pytánié. ((do w. 29 t. łać.))
34:
Ale iże per abuſum przedłużenié ſpráwiedliwośći ztąd roſło, te=
35:
dy ten obyczay y Státut iest ábrogowány. (lok.))
36:
Acz Sędźiego iednák pytáć wolno ſtronam, ((t. łać.))
37:
O czym maſz wysſzéy o pámięći Sędźiégo.

strona: 792

1:
NA VISIą/ y ná Scrutinium. Ale to iuż iest wysſzéy odprá=
2:
wiono. ((lok.)) O Viziiéy. ((do w. 7 t. łać.))
3:
Aby ſie znáczyło, że Sędźiowie nie ſwóy ſąd, ále Boży ſą=
4:
dzą: A iże ná mieyſcu Bożym: ztąd ſie pokázuie, y iáwnie ſie po=
5:
kázáć może: że y nie wſzyſtkiégo rozſądźić mogą:
6:
y człowieczy ro=
7:
zum, nie ſtánie go ná to, áby miał ſobie przywłaſczáć, coby miał
8:
wſzyſtko rozſądźić. Przetóż gdy zábrnie á wątpi czego ſie ma
9:
trzymáć, do przyśięgi to iest do Bożégo rozſądku ſtrony odsyła.
10:
Ale y tu wnetże iest wątpienié, ieſli Aktorowi álbo powodowéy
11:
ſtronie bądź dowód, bądź odwód przykázowáć: Tedy tu ieno z
12:
koniektur, álbo domniémánia iákiégo dochodzą, przy tych ſto=
13:
pniách práwnych ſtoiąc.
14:
PIERWSZY STOPIEN.
15:
((t. łać.)) przyſądzáią ſtronie
16:
powodowéy álbo odwodowéy przyśięgę ((do w. 33 t. łać.))
17:
Ma=
18:
leficus ſemel, bis, ter powołány, iuż tráći, że mu nieprzyſądzáią
19:
przyśięgi. ((w. 36 i 37 t. łać.))

strona: 793

Ziemſkiego práwá Kśięgi dźieśiąte o Expurgáciiey v ſądu.
1:
((cała str. t. łać. w tym słowa polskie)) właſna robotá: ((...)) kto co vrobi.

strona: 794

1:
((od w. 1-33 t. łać.i słowa polsk.)) Po vmárłéy ręce.
Káźimierz w Nieſzo. Liſt.

2:
Kśięgi iedné niech będą dla wpiſowánia ſkazánia Sędo=
3:
wnégo. Ten Státut wysſzéy w tychże kśięgách. ((lok.)) (w. 36-37 t. łać.))

strona: 795

Ziemſkiego práwá Kśięgi dźieśiąte o Nágánieniu ſkaźni.
1:
Kto Sędziégo którégokolwiek nágá=
2:
ni, iáką winę zá to dáć ma.
3:
GDy kto nágáni ſkázánié Káſztelaná Krákowſkiégo/ ma
4:
mu dáć kożuch gronoſtáiowy/ rć. Ten Státut naydźieſz wys=
5:
ſzéy w Woiewodzym práwie. ((lok.))
6:
O ſkazániu złym przez Sędziégo vczy=
7:
nionym y nágánionym.
8:
GDyż w poſtępkach Práwnych v ſpráwiedliwych Sędźi
9:
nie ma miéć waśń mieyſcá/ áni łáſká nie ma ſobie nic przywła=
10:
ſczáć/
Káź. Wiel. Liſt.

11:
tákże boiaźń nie ma nic pomágáć/ áni zapłátá ſpráwie=
12:
dliwośći wywrácáć: bo oni noſzą wagę w rękách/ którą ná ſza=
13:
lách záwieśiwſzy iednoſtáynie/ áby w rozumieniu y czynieniu
14:
ſkazánia ſámégo Bogá przed oczymá máiąc/ ſławy ſwéy nie zá=
15:
pámiętáli/
16:
y áby przenáſzłádownicy czći ſwéy przećiwko ſwém
17:
ſumnieniu y ſpráwiedliwośći dla łáſki álbo ſczęśćia czyiego nic
18:
nie czynili ku vćiſkowi ſtronie. Dla tego vſtáwiamy:
Tenże. Liſt. Tenże Tamże

19:
iż gdyby
20:
Sędźia ná to wedle Práwá obrány/ álbo ná czás náznáczony/
21:
odłożywſzy ná ſtronę boiaźń Bożą/ vczynił ſkazánié przećiwko
22:
ośiéroconému człowiekowi/
23:
ſkázuiąc go któréy ſtronie ták oko=
24:
ło dźiedźictwá/ iáko téż w inéy rzeczy/ która przed ſąd prziydźie:
25:
tedy tákowéy ſtronie/ przećiwko któréy ſkaźń wyſzłá/ wolno bę=
26:
dźie do wysſzégo Sędźiégo odwołáć ſie.
27:
A iż zwyczay ieſt w
28:
ſądźie Polſkim: iż Sędźia/ od kogo bywa ruſzenié/ y którégo
29:
ſkaźń bywa przez ſtronę nágániona/ nie piérwéy będźie powi=
30:
nienſkazánia ſwégo oczyśćić/ áż mu przed tym przez ſtronę trzy
31:
grzywny álbo ſkóry kunie będą náznáczoné:
32:
áby iednákość w
33:
winách byłá chowána. A ieſli tenże Sędźia będźie ználeźion/
34:
iż nie ſpráwiedliwie ſkazał: tedy ſtronie ſkóry kunie/ álbo trzy
35:
grzywny wźięté z winą piętnądźieſtą záſromawſzy ſie niech
36:
wróći.
37:
A to dla tego/ iż do wysſzégo Sędźiégo w fałſzywym
38:
ſkazániu odwołał ſie.
39:
Kto Sędziégo ſkazánié nágáni.
40:
SKázuiemy/ iż ieſliby ſtroná práwuiąca ſie przed námi/
41:
ál=

strona: 796

1:
bo przy inych Pánów obecnośći/ álbo téż niebytnośći śmiał
2:
mówić: że Sędźia źle poſtąpił/ y zły Dekrét vczynił: tedy Sę=
3:
dźia onémi/ którzy z nim ná ſądźie śiedźieli/ ma dowiéźdź: iż
4:
dobrze ſkazał.
5:
A ieſli on/ który ſkazániu Sędźiégo przygánę dał/
6:
zechce tego co mowi dowodźić: tedy to ma vczynić z ſześćią
7:
świádków tego ſtanu/ którégo ieſt Sędźia.
Zygmunt w Piotrko. Liſt.

8:
Ale nie piérwéy
9:
máią ſłucháć iego probáciiéy: áżby Sędźiému trzy grzywny ál=
10:
bo kożuch kuni położył: któré ná Sędźiégo máią przypáść.
Káźimierz w Korczy. Liſt. Zygmunt w Piotrko. Liſt.

11:
Gdy kto Sędźiégo ſkazánié nágáni
12:
ma dáć powodowa ſtroná pozwáné=
13:
mu trzy grzywny.
14:
CHcemy/ iż gdy ſkazánié przez Appellácią nágánioné będźie
15:
ſkáżoné:
16:
tedy Práwem zwyćiężony powodowi/ który Práwem
17:
wygrał/ względem nakłádów trzy grzywny ma zápłáćić: któré
18:
inégo czáſu Sędźióm nágánionym/ gdy ználeźiono że dobrze
19:
ſkazáli/ były płáconé w obyczay ſkáránia:
20:
ták iż ieſli ſkazánié od
21:
któréo było appellowano/ będźie ſkazano: tedy ten który appel=
22:
lował/ ſwé trzy grzywny weźmie. A ieſli tákowé ſkazánié będźie
23:
pochwaloné y potwiérdzoné:
24:
tedy ten który áppelluie ſtráći
25:
ſwé trzy grzywny: któré weźmie ten/ który Práwem wygra.
26:
Gdy Sędziégo nágánią, przedśię iné
27:
ſpráwy ſądzić ma.
28:
IEſli kto będźie ſobie co przećiwko Sędźióm brał/ y oné=
29:
go ruſzy: tedy tylko oná rzecz w któréy Sędźiégo ruſzył nie ma
30:
bydź ſądzona: á iné wſzytki ſpráwy/ któré przed Sędźiégo prziy=
31:
dą/ ná to nic niedbáiąc/ iż przez ruſzenié nágánion ieſt/ niech bę=
32:
dą ſądzoné.
33:
SKAZANIE Sędźiégo Ziemſkiégo álbo Grodzkiégo ieſli
34:
kiedy będźie ſkáźoné/ czćiy ieo dobréy ſławie nie ma nic ſzkodźić.
35:
Sędzia o złe ſkazánié nie moze bydz
36:
nágánion.

strona: 797

Ziemſkiego práwá Kśięgi dźieśiąte o Nágánieniu ſkaźni
1:
VStáwiamy/ iż przy náſzéy bytnośći/ álbo przed náſzym
2:
Stároſtą/ álbo kiedy Roki główné bywáią ſpráwowáné/ przy
3:
których Woiewodowie y Pánowie ſą/ Sędźia ſądzący nie mo=
4:
że bydź o złé ſkazánié nágánion: gdyż nie on ſam/ ále ini/ y wie=
5:
le ich ſądźi.
6:
Sędzia od powodá y od pozwánégo
7:
ma pytáć przed ſkazániém, ieſli
8:
máią co ku ſwéy rzeczy mówić.
9:
Ten Státut wysſzéy naydźiéſz. Tit. Sędźia. ((lok.))
10:
Lápáczki około oświádczenia ſą
11:
ſkázoné.
12:
OSwiádczenia około pámiętnégo niech nápotym żadnéy
13:
mocy nie máią/ któré zwykły bywáć przed vczynieniém ſkazá=
14:
nia: ále tylko zá Dekrét rzeczy głownéy niech będźie pámiętné
15:
płáconé.
Káź. Wiel. Liſt.

16:
Wolno dowodzić oboiéy ſtronie.
17:
A będźie wolno oboiéy ſtronie wſzytko/ czego będźie potrze=
18:
bá/ przywodźić y kłáść v ſądu przed vczynieniém Dekretu álbo
19:
ſkazánia.
Zygmunt Liſt. Zygmunt Liſt.

20:
Iesli ſtárſzy brát ſtráći kauzę, młodſzy niemoże iéy rele=
21:
wowáć. Pátrz ((lok.))
22:
DEKRETY CZWORAKIE.
23:
SZTVCZNY. Iáko Sálomonów Dekrét między onémi
24:
dwiemá niewiaſtámi, co ſie o dźiećię wádźiły.
25:
PSNIWY. Co o inné ſkázuie, á nie o to, o co controwertowano.
26:
GNIEWLIWY. (t. łać.))
27:
TYRANNICVM. Co iest nád práwo ((t. łać.))
28:
CONDEMNATIO. zdánié.

strona: 798

1:
O ſpráwiedliwie álbo nieſpráwie=
2:
dliwie zdánych.
3:
Gdy kto kogo zda nieſpráwiedliwie/ żdány niech áreſtuie
4:
zdánié w kśięgách. A ieſli pozowie o nieſpráwiedliwé zdá=
5:
nié: tedy ón/ który ták zdał/ ma zápłáćić winę trzy grzywny: á
6:
zdánié wypiſáć z kśiąg.
7:
A ieſli zdány nie áreſtowałby zdánia/
8:
tedy ón/ który zdał/ może wypiſáć okróm winy.
9:
((do w. 14 t. łać.))
10:
O zdánych v ſądu, ieſli zárázem do=
11:
ſyć nie vczynią.
Zwyczay źiem. Krá. Liſt.

12:
IZ práwem zwyćiężony ieſt/ powinien doſyć vczynić te=
13:
mu/ który práwo przewiódł o zaſtęp/ y o rzeczy zdáné: tedy tá=
14:
kowy od ſądu nie ma piérwéy odiść/ áżby doſyć vczynił o co
15:
ieſt zdan.
16:
Ale iż niektórzy niepoſłuſzeńſtwem y vporem v=
17:
wiedźieni niewiedźieć którym vmyſłem od ſądy odchodzą po
18:
zdániu/ nieczyniąc doſyć zá dług tym/ którzy znimi o to czynią:
19:
dla tego chcemy/ áby tákowi niepoſłuſzni złośći ſwych pożytku
20:
nie odnośili: gdy będą v ſądu práwem przekonáni/ ſwym prze=
21:
ćiwnikóm niech do rąk związáni będą oddáni.
Káź. Wiel. Liſt.

22:
A ieſli w wię=
23:
źieniu będąc vćieką z ich mocy/ niech iuż będą wolni od wſzel=
24:
kiégo długu y obowiązku: wyiąwſzy dług złodźieyſtwá/ który
25:
záwżdy v ſądu zdáni będą powinni zápłáćić.
26:
O proſzeniu rázem zdánia y winy,

strona: 799

Ziemſkiego práwá Kśięgi dźieśiąte o zdánych v ſądu.
1:
GDy kto żąda y odbyćia y winy zá zły pozew: nie odbyćie
2:
áni winá weſpółek/ ále tylko winá ſkazána bydź ma.
3:
O zdawániu powodowéy ſtrony.
4:
O Zdawániu ná Rocéch Ziemſkich/ álbo Grodzkich/ áż ná
5:
końcu powodowé ſtrony máią bydź zdawáné. A ieſli po=
6:
zwány zdałby piérwéy powodá/ niż práwo dopuśći innych po=
7:
wodów zdawáć/ tedy powodowi tákowé zdánié nic nie bę=
8:
dźie ſzkodźiło.
9:
EVAZIA.
10:
Siedm grzywien, kto Ewázią áreſtuią. ((lok.))
11:
Ale dołożyć, że ſie proteſtuie ((lok.))
12:
ná przyſzłé Roki.
13:
TACTVS.
14:
Item/ Gdy kto tactus
15:
odéydźie od ſądu: ma bydź ſkazan w przezyſku/ o co
16:
ieſt tactus.
17:
A ieſliby o winę był tactus, á odſzedłby niedoſyć v=
18:
czyniwſzy zá winę/ tedy zátym w táką drugą winę wpada/ to
19:
ieſt/ trzy grzywny ſądowi y ſtronie. Zá którą záraz ma bydź
20:
ſkazány w Przezyſku. ((lok.)) ((do w. 22 t. łać.))
Zwyczay źiem Krá. Liſt. Zwyczay źiem. Krá. Liſt. Zwyczay źiem. Krá. Liſt.

21:
Ieſli pozwány ná przypowieſczonym
22:
Roku ſtánie.
23:
A Ieſli pozwány ná przypowieſczonym Roku ſtánie/ y ze=
24:
chce ſłucháć powodá gdy będźie przysięgał ná ſzkody/
25:
tedy bę=
26:
dźie wolno powodowi ná ſummę ſzkody przyśiądz/ álbo ná cá=
27:
łą ſummę/ álbo ná mnieyſzą/ co będźie ná iego woléy/ wſzákże
28:
nie przyczyniáiąc ſummy.
Liſt.


strona: 800

1:
A ieſli przypowieſczony ſtánąwſzy
2:
przy, iz niewiedział o pozwie.
3:
A Ieſli przypowieſczony ſtánąwſzy przałby/ iż niewiedźiał
4:
o pozwie/ á powód z przygody nie miałby Woźnégo ku świád=
5:
czeniu przed ſądem:
6:
tákowy który przy/ będźie powinien przy=
7:
śiądz/ iż pozew ná który ieſt zdan nie przyſzedł do iego wiádo=
8:
mośći/ áni o nim nic niewié: á wſzákże támże będźie powinien
9:
powodowi odpowiádáć ná pozew.
Támże.

10:
A ieſli będźie żądał po=
11:
zwu od powodá ku odpowiádániu: powodowa ſtroná bę=
12:
dźie powinná vżyczyć mu pozwu ſwégo. ((do w. 20 t. łać.))
13:
z ſtrony opuſczenia imięnia właſnégo káſſowano.
14:
De Termino concitatorio, bárzo wła=
15:
ſny Státut. ((do końca str. t. łać.))

strona: 801

Ziemſkiego práwá Kśięgi dźieśiąte o Przypowieſczo. Roku.
1:
((do w. 17 t. łać.))
2:
In termino Concitatorio, mieyſce
3:
ieſt mówienia pro male obtento.
Alexander. Zygm. III. Liſt.

4:
A Iż té ſpráwy y Aktcię ludzkié zwykli iureuicti rozmáitémi
5:
ſpoſoby trudnić: przeto ták opátruiemy/ że ná káżdéy inſtán=
6:
ciiéy/ (t. łać.)) będźie iureuictus powi=
7:
nien inferowáć male obtentum, nie czyniąc o to oſobnéy Akt=
8:
ciiéy.
9:
A w tákowéy mierze ma bydź wolna appellácia ná
10:
Trybunał.
11:
PRZEZYSKI.
12:
Pod winą ſtá grzywien, Stároſtowie winni wykonywáć wſzyſt=
13:
ki pożytki. Ten naydźieſz wysſzéy, Titulo, Stároſtá.
14:
Ale y ná Sądźie Ziemſkié in vlteriori Proceſſu, czemuby nie
15:
miáłá przepádáć tá kaźń, gdyby byli niedbáłémi w czyniéniu Ex=
16:
equutiiéy.

strona: 802

1:
Item, znaydźieſz wysſzéy o tymże. ((do w. 5 t. łać.))
2:
PISANIE ROKV, ob ſpem concordiae.
3:
Od przezyſków wolnych czyni Król
4:
którzy ſie zgádzáć chcą.
5:
TEż ieſli którzy obywátele náſzy/ álbo którzy inni w króle=
6:
ſtwie náſzym mieſzkáiący/ gdy ieſcze Dekrét nie ieſt vczynión
7:
w ſądźiéch/ chćieliby ſie zgadzáć o któré kolwiek rzeczy:
8:
tych
9:
od win náſzych y Sędźich/ y Podſędków/ y Woiewodzych y
10:
Káſzteláńſkich czynimy wolné y ſwobodné. ((do w.15 t. łać.))
11:
In criminalibus ſtrzegą ſie rozpiſowáć roku ((t. łać.))
12:
ále ráczéy w Tránſlaps puſczáią, y w innych przypadkách w
13:
Tránſlaps ráczéy puſczáć.
14:
Qui te concitat alias przypozywa, ((t. łać.))
15:
EXCEPTIO.
16:
ALBO ODWIEDZIENIE STRON OD SĄDV. ((w. 27-28 t. łać.))
Włá. Iág. Liſt.


strona: 803

Ziemſkiego práwá Kśięgi dźieśiąte o Piſániu Roku.
1:
((od w. 1-8 t. łać.))
2:
Po Dekréćie, iuż Compozycia moderationis ſtronam niezo=
3:
ſtawa mieyſcá.
4:
Ale in criminalibus záraz záraz ſatisfactia bywa.
5:
VADIVM.
6:
IEſli pozwány o Vadium, poenam, & damna chce vydź/ te=
7:
dy przed wydániem Dekrétu/ ma rzéc: ((t. łać.))
8:
Tunc cum poena Pię=
9:
tnadźieſta to vczyni. A gdźieby tego omieſzkał vczynić/ tedy
10:
ták zakład/ iáko y winę/ y ſzkody przepada.
11:
A iżby więcéy A=
12:
ktorem nieſzydźiłá pozwána ſtroná/ tedy czás per quindenam,
13:
to ieſt zá dwie Niedźieli náznáczáią (y Woźnégo do tego przy=
14:
dáią) A ieſliby doſyć nieuczynił/ tedy ſtronam Rok záchowu=
15:
ią pro cauſa principali, ná przyſzłé Roki.
16:
O Mediatorze, Arbitrze, ſponte & iure dánym: y o Ober=
17:
manie de vadibus, ná końcu naydźieſz w Práktyce: á v Przyłu=
18:
ſkiégo ((lok.))
19:
TEZECIA CZĘSC
20:
PROCESSV PRAWNEGO,
21:
Po vczynieniu Dekretu.

strona: 804

1:
PAMIĘTNE.
2:
PIſárze Ziemſcy we wſzyſtkich źiemiách króleſtwá náſzégo/
3:
to ieſt w Wielkiéy Polſcze/ w Siérádzu/ Lęczycy/ w Kuiá=
4:
wách/ w Dobrzyńſkiéy źiemi/ rć.
5:
od piſánia iednáko niech bio=
6:
rą práwá ſwé wedle tego/ iáko Piſárze Krákowſcy/ Sędo=
7:
mirſcy biorą: to ieſt/ zá ieden zapis áż do końcá groſz ieden/ od
8:
przodku pułgroſzá/ od końcá pułgroſzá.
Włádiſ. Iágełło. w Kráko. y w Wár. Liſt.

9:
Temuz podobna vſtáwá.
10:
VStáwiamy/ áby Piſárze Ziemſcy w ſądźiéch nie wyćią=
11:
gáli od piſánia/ iedno ná piérwſzym Roku pułgroſzá/ y ná o=
12:
ſtátnim pułgroſzá:
Káźimierz. w Nieſzo. y w Opok. Liſt Zygmunt w Piotrk. Liſt.

13:
á od piſánia wſzyſtkiéy rzeczy groſz/ od czy=
14:
tánia téż któré będą czynić v ſądu/ nic práwie nie máią bráć.
15:
Iedno záſkażánié głównéy rzeczy pá=
16:
miętné niech będzie dano.
17:
LApáczki około oświadczenia pámiętnych niech nápotym
18:
żadnéy mocy nie máią/ któré zwykły bywáć przed vczynieniém
19:
Dekrétu: ále tylko zá Dekrét głównéy rzeczy vczyniony niech
20:
pámiętné będźie.
21:
Ale potym Król Zygmunt podwys=
22:
ſzył groſzy pięć. ((do w. 24 t. łać.))
23:
Od pámiętnégo wolné Ráwſkié Woiewództwo. Conſtit. 1557.
24:
((lok.))
25:
O tym naydźieſz niżéy ſtátutów więcéy. ((lok.))
26:
ARESTY.

strona: 805

Ziemſkiego práwá Kśięgi dźieśiąte o Areśćiech.
1:
O ſpráwiedliwie álbo nieſpráwiedli=
2:
wie zdánych.
3:
GDy kto kogo zda nieſpráwiedliwie/ zdány niech áreſtuie
4:
zdánié w kśięgách.
5:
A ieſli pozowie o nieſpráwiedliwé zdánié:
6:
tedy ón/ który ták zdał/ ma zápłáćić winę trzy grzywny: á zdá=
7:
nié wypiſáć z kśiąg. A ieſli zdány nie áreſtowałby zdánia/
8:
tedy ón/ który zdał/ może wypiſáć okróm winy. ((do w. 17 t. łać.))
9:
Stá. 24. y 25 w którym té Areſty popſowano.
10:
((t. łać.))
11:
O ARESCIECH W MAZOWSZV. A iże do ſze=
12:
śći Niedźiél Arest ieno trwa. ((do w. 23 t. łać.))
13:
O ARESCIE woiennym, Zołniérz. w Conſtitut. 1589. List
14:
((lok.))
15:
Areſty v ſądu.
16:
AReſty wzdawánia in contumaciam ná Séymie/ zá Dwo=
17:
rem/ y przed któymkolwiek inſzym ſądem máią bydź dopuſczo
18:
né/
Zwyczay źiem. Krá. Liſt. Zygm. III Liſt.

19:
tego dniá gdy ſie kondemnátia sſtánie do dwudźieſtéy y
20:
trzećiéy godźiny/ oprócz tego dniá/ kiedy ſie ſądy dokończywá=
21:
ią. Od którégo Areſtu ſzláchćic nie ma więcéy płáćić/ iedno
22:
groſz piſárzowi. Areſtowánié ((t. łać.))

strona: 806

1:
APPELLATIO
2:
Y RVSZENIE.
3:
Od ſkazánia do wysſzégo Sędziégo
4:
odwołáć ſie kázdému wolno: á kto
5:
tego po Dekréćie nie vczyni, iuz
6:
ſkazániu Sędziégo doſyć czynić
7:
muśi.
8:
PIotr czynił przećiwko Máćiéiowi Sędźiému/ iż w ſprá=
9:
wie/ którą przed nim miał/ nieſpráwiedliwé y złośliwé ſkazánié
10:
przećiwko niemu vczynił:
11:
á wſzákże od tego ſkazánia gdy go
12:
Sędźia czynił ten Piotr nie appellował/ áni ſie do wysſzégo
13:
Sędźiégo odwołał/ áni nie nágánił.
Káź. Wiel. w Wiſlicy Liſt. Tenże. Liſt.

14:
My tedy tákową ſkaźń
15:
Sędźiégo/ która nie byłá Appéllácią záwieſzona/ obiáſniamy:
16:
iż iuż w oſądzoną rzecz przeſzłá/ przerzeczonégo Piotrá ná winę
17:
powinną która Sędźióm ieſt opiſána ſkázuiemy.
18:
Kázdému wolno od ſkazni Sędziégo do
19:
wysſzégo Sędziégo odwołáć ſie.
20:
VStáwiamy/ iż gdyby Sędźia ná to wedle Práwá obrá=
21:
ny álbo ná czás náznáczony/ odłożywſzy ná ſtronę boiaźń Bo=
22:
żą/
23:
vczynił ſkazánié przećiwko ośiéroconému człowiekowi/ ſká=
24:
zuiąc go/ któréy ſtronie ták około dźiedźictwá/ iáko téż w inéy
25:
rzeczy/ która przed ſąd prziydźie/ tedy tákowéy ſtronie przeći=
26:
wko któréy ſkaźń wyſzłá/ wolno będźie do wysſzégo Sędźiégo
27:
odwołáć ſie.
28:
Kázdemu niechay będzie wolno od
29:
Sędziégo Ziemſkiégo álbo Grodz=
30:
kiégo, odwołáć ſie ſłowem ná Wié=
31:
cá álbo Séym wálny.

strona: 807

Ziemſkiego práwá Kśięgi dźieśiąte o Appelláciiey.
1:
GDy kto Práwem przekonány będąc/ ſkazánia Sędźiégo
2:
niechćiałby przyiąć: chcemy/ áby to zá Práwo było chowano:
3:
áby káżdému było wolno od ſkazánia Sędźiégo Ziemſkiégo ál=
4:
bo Grodzkiégo/
5:
nie przez obyczay ruſzénia Sędźiégo/ ále pro=
6:
ſto ſłowem áppellowáć ná Roki główné: któré w Wielki Poſt
7:
ná káżdy rok bedą/ ná mieyſcách ná to vſtáwionych ſądzoné:
8:
ná których Rokách Pánowie Koronni/ to ieſt Woiewodá/ Ká=
9:
ſztelan/ y ini Dignitarze/ y Vrzędnicy Ziemſcy onéy źiemie będą
10:
powinni bydź/ pod winámi w Státućie opiſánémi.
11:
A gdźie=
12:
by Roki głowné nie doſzły: ſtroná áppelluiąca przećiwko ſtro
13:
nie téy/ przećiwko któréy appelluie/ ná Séymie wálnym Ko=
14:
ronnym/ który nabliżéy ſpráwowan będźie/
15:
ſpráwę ſwą mocą
16:
appelláciiéy będźie mogłá kończyć/ y ſpráwiedliwośći ſwéy do
17:
chodźić: á Sędźia/ od którégo było appellowano/ ma przez w=
18:
ſzelkiéy przygány zoſtáć.
Zygmunt w Piotrk. Liſt.

19:
Wſzákże ſąd/ od którégo będźie appel=
20:
lowano/ będźie powinien ſtronam práwuiącym ſie dáć ná pi=
21:
ſmie propoſicię álbo żáłoby y odpory/ y ich kontrouerſię z Akt
22:
ſwych/ y Rok náznáczyć ná Rocéch głównych:
23:
á gdźieby nie
24:
doſzły/ tedy przed Królem Iego M.
25:
Ruſzenié ma bydz chowáné.
26:
IZ zá niedbáłośćią y niepilnośćią Sędźi częſtokroć ſie trá=
27:
fia/ iż ſkazánia przećiwko Práwu y zwyczáiowi bywáią czynio=
28:
né przez nie:
29:
á ták zá prośbą Poſłów Ziemſkich ruſzénié Sędźié
30:
go/ którégo przedtym vżywano/ y któré ieſt y teraz w Wielkiéy
31:
Polſcze w vżywániu/ do piérwſzégo vżywánia przywrácamy:
Zygmunt.

32:
áby było we wſzytkich Práwách náſzych chowano. Ale áby kto
33:
Sędźiégo ruſzáiąc dla nieumieiętnośći obyczaiu ruſzenia/ który
34:
w téy mierze ieſt/ zwykł bydź záchowan/ w rzeczy ſwéy nie v=
35:
padł:
36:
tedy chcemy/ áby tu obyczay ruſzenia przyłożón był.
37:
Stroná tedy/ przećiwko któréy ieſt vczynion Dekrét/ w té ſło=
38:
wá niech vczyni ruſzénia:
39:
Pánie Sędźia/ tego ſkazá=
40:
nia álbo Dekretu iáko nieſpráwiedliwego y zło=
41:
śliwego zá práwo nie prziymuię: ále ćię ruſzam
42:
ná Wiecá Woiewodztwá właſnego: á gdźieby te
43:
nie doſzły/ ná Seym walny bliżſzy.
44:
Tákowé ruſze=
45:
nié vczyniwſzy/ wnet Woźny przez przydánia tegóż ſądu Sę=

strona: 808

1:
dźiému ná Wiécách dźiéń piérwſzy/ á ieſli Wiécá nie będą ná
2:
Séymie walnym/ który bliżſzy będźie/ ſzoſty dźiéń/
3:
áby ſtánął z
4:
Dekrétem álbo ſkazániém od niego vczynionym náznáczyć mo=
5:
że/ y będźie powinien.
6:
A to wſzytko iáko ruſzenié y náznáczenié Roku ſłuſznie w A=
7:
ktá Sądowné przez ſąd y Piſárzá máią bydź wpiſáné:
8:
á iné
9:
rzeczy w mocy wedle Státutu ſtárégo záchowamy. A ſtroná
10:
która ruſzenié czyni nie więcéy/ ieno ieden groſz zá to zápłáćić
11:
będźie powinna.
12:
Appelláciiéy áni ruſzenia od rzeczy,
13:
która ſtrácenia nie nieśie, do=
14:
puſczáć nie máią.
15:
ABy tym prędſza odpráwá ſpráwiedliwośći ſzłá/ żaden ſąd
16:
áni vrządnie ma dopuſczać appelláciiéy áni ruſzenia ab acceſ=
17:
ſorio, chybá iżby tákowé było/ któraby nioſła zyſk álbo ſtrátę.
Zyg. Aug. w Wárſzá.

18:
De acceſſoriis, y Appelláciiéy.
19:
TYm téż niepomáłu sąd báwić/ y ludźie do ſzkody przywo=
20:
dźić zwykli pozwáni/ że in acceſſoriis controwerſię niepotrze=
21:
bné wtrącáią: przeto zábiégáiąc temu/ áby czás v ſądu már=
22:
nie nie ginął/ y ludźie ſie nie ſzkodźili:
23:
poſtánawiamy/ áby a
24:
decretis, któré in acceſſoriis, z tákowych controwerſiy czynio=
25:
né bywáią/ nie actores cauſarum, ále citati, którzy té ácceſsoria
26:
wtaczáią/ płáćili/ choćby przećiw im té dekrétá in acceſſoriis
27:
wychodźiły.
28:
A od Dekretów in acceſſorijs, któré tylko pozew
29:
álbo termin zbiiáią/ ſąd żaden áni vrząd pozwánému áppellá=
30:
ciiéy/ álbo ruſzenia dopuſczáć nie ma/ ((t. łać.))
31:
chybá iżby tákié było/ któréby nioſło zyſk álbo ſtrá=
32:
tę onéy ſpráwy:
33:
o co Sędźia ((t. łać.)) nie ma bydź
34:
pozywan/ ((t. łać)) chybá ((t. łać. do w. 31))
Zygm. III. Liſt. Tenże Liſt.

35:
ZWykli téż niektórzy to czynić/

strona: 809

Ziemſkiego práwá Kśięgi dźieśiąte o ruſzeniu Sędźiego.
1:
iż otrzymawſzy in acceſſorio ruſzenié ná Tribunał/ potym go dla zwłóki przez przypozew od=
2:
ſtępowáli: dekláruiemy tedy/ iż to iśdź nie ma/ ále iuż motionē
3:
proſequi tenetur, nie ludifikuiąc Aktorá:
4:
gdyż Conſtitucia wys=
5:
ſzéy pomięniona vczy/ że appllans pro illo tempore ná Séym
6:
álbo ná Wiécá/ powinien ſie tám był ((t. łać.))
7:
rozeprzeć. Tóż ſie y o Tribunale rozumieć ma/ ná którym
8:
kauzy koniec bráć máią/
9:
gdźie téż żadné dylácię ((t. łać.))
10:
nie máią bydź pozwaláné/ gdyż to ieſt przećiw wſzelákié=
11:
mu práwu/ oprócz diláciiéy ((t. łać.))
12:
ieſli ieſcze w téy ſpráwie ſtroná iéy nie vżywáłá/
13:
która nie ma
14:
bydź dłużéy pozwalána/ tylko do dwu niedźiél/ któréy ſatisfa=
15:
ctio támże bydź ma/ ((t. łać.)) choćby ſprá=
16:
wy onégo Woiewództwá odſądzoné były. ((do w. 20 t. łać.))
17:
A Té rzeczy/ któré ſie toczą około kmieći y ich rzeczy/ tákiéż
18:
ran ſzlácheckich/ gdźie ſie pozwány ſimpliciter nie zna do ran
19:
zádánia/ ((t. łać.)) neguie/ á dla zwłó=
20:
ki bolącéy ſtronie áppellácię czyni.
21:
Tákże téż o Spáś/ o dłu=
22:
gi zápiſáné/ y w których rzeczách przedtym áppellácia nie bywá=
23:
lá/ iedno ((t. łać.)) gdźie będą ná ſkáźie oni vrzędni=
24:
cy z Káſztelanem/ á nie będźie ſie im zdáło áppelláciiéy dopu=
25:
śćić/
Zyg. Aug. w Conſti. Liſt.

26:
że nic wątpliwégo w onéy Aktciiéy nie będźie/ álbo iáſny
27:
Státut o tákiéy rzeczy będźie/ tedy iuż té kauzy dáléy z Wiéców
28:
przez Appellácią nie máią iśdź ná Séym/ á nie ma bydź w nich
29:
dopuſczána z tych to Wiéców.
30:
A ná tákowé Wiécá wſzyſcy
31:
Vrzędnicy Ziemſcy/ y powinni ſie ziácháć/ y pilnie ie odpráwo=
32:
wáć ((t. łać.))
33:
ná mieyſce niebędącégo/ wolno będźie tym/ którzy
34:
ſie ziádą/ poſádźić innégo ſzláchćicá/ któryby práwo rozumiał/
35:
y tákiému ſądowi ſproſtał.

strona: 810

1:
MOTIO.
2:
Ruſzenié któré było zániecháné,
3:
znowu záś przywráca ku piérw=
4:
ſzému zwyczáiowi.
5:
IZ zá niedbáłośćią y niepilnośćią Sędźi częſtokroć ſie trá=
6:
fia/ iż ſkazánia przećiwko práwu y zwyczáiowi bywáią czynio=
7:
né przez nié:
8:
á ták zá prośbą Poſłów Ziemſkich/ ruſzenié Sędźié=
9:
go/ którégo przedtym vżywano/ y któré ieſt y teraz w Wielkiéy
10:
Polſcze w vżywániu/ do piérwſzégo vżywánia przywrácamy:
11:
áby było we wſzyſtkich práwách náſzych chowano.
12:
Formá ruſzenia Sędźiégo.
13:
Ale w Láćińſkim trochę ſię niezgadza. ((lok.))
14:
ALe áby kto Sędźiégo ruſzáiąc dla nieumieiętnośći oby=
15:
czáiu ruſzenia/ który w téy mierze ieſt/ zwykł bydź záchowan/
16:
w rzeczy ſwéy nieupadł:
17:
tedy chcemy/ áby tu obyczay ruſze=
18:
nia przyłożón był. Stroná tedy/ przećiwko któréy ieſt v=
19:
czynion Dekrét/ w té ſłowá niech vczyni ruſzenié:
Zygmunt Támże. Támże.

20:
Pánie
21:
Sędźia/ tego ſkazánia álbo Dekretu iáko nie=
22:
ſpráwiedliwego y złośliwego zá práwo nie prziy=
23:
muię: ále ćię ruſzam ná Wiecá Woiewództwá
24:
właſnego: á gdźieby te niedoſzły/ ná Seym Wál
25:
ny blizſzy.
26:
Po ruſzeniu iáko ma náznáczyć
27:
Rok Sędziému.
28:
TAkowé ruſzenié vczyniſzy/ wnet Woźny przez przydá=
29:
nia tegóż ſądu Sędźiému ná Wiécách dźiéń piérwſzy/ á ieſli
30:
Wiécá nie będą/ ná Séymie Wálnym/ który blizſzy będźie/
31:
ſzoſty
32:
dźień/ áby ſtánął z Dekrétem álbo ſkazániém od niego vczynio=
33:
nym/ náznáczyć może/ y będźie powinien.

strona: 811

Ziemſkiego práwá Kśięgi dźieśiąte o Ruſzeniu Sędźiego.
1:
A to wſzyſtko iáko ruſzenié y náznáczenié Roku ſłuſznie w
2:
Aktá ſądowné przez ſąd y Piſárzá máią bydź wpiſáné: á inné
3:
rzeczy w mocy wedle Státutu ſtárégo záchowany.
4:
A ſtrona
5:
która ruſzenié vczyni/ niewięcéy ieno ieden groſz/ zá to zápłá=
6:
ćić będźie powinná. ((do w. 20 t. łać.))
7:
Ieſliby temere & preterue Sąd co
8:
czynił: tedy Proteſtátią czynią
9:
w téy mierze przed Woznym y
10:
Szláchtą, y w Aktá w wodzą. ((do końca str. t. łać.))
11:
((od w. 1-4 t. łać.))
12:
Item, Kto áppelluie ab acceſſorio perimente cauſam,
13:
muśi y de principali znowu záś ſie rozeprzéć. ((lok. do w. 7))
14:
CONTROWERSIAE.
15:
O ſpoſobieniu y wydawániu Con=
16:
trowerſyy.
17:
WSzákże Sąd/ od którégo będźie áppellowano/ będźie
18:
powinien ſtronam práwuiącym ſie dáć ná piſmie propozycię/
19:
álbo żáłoby odpory/ y ich Controwerſię z Akt ſwych/ y Rok
20:
náznáczyć ná Rocéch głównych:
21:
á gdźieby nie doſzły/ tedy
22:
przed Królem Ieo M.
23:
Oddáwáć Controurſię nadáléy do
24:
trzećiégo dniá.
25:
W Tym téż ſie dźieią trudnośći wielkié/ iż Prokuratorowie
26:
v ſądów wſzelákich/ nie oddawáią Controuerſiy ſwych záraz/
27:
á potym przypiſuią wiele/ czego przed ſądem onym nie mówili/
28:
chcąc rátowáć ſpraw onych/ co opuśćili: z czego o to bywa
29:
ſpór wielki miedzy ſtronámi. A ták vſtáwiamy/
Zygmunt w Piotrk. Liſt. Zyg. Aug. w Conſtit. Liſt. Stát.

30:
że nadáléy do
31:
trzećiégo dniá Prokuratorowie Controuerſię oddáwáć powin=
32:
ni ſą/ á to dla pámięći vrzędników/ áby wedle pámięći korygo=
33:
wał ſędźia co przed nim mówili/
34:
á potym iéy ſąd niewinien
35:
prziymowáć/ ieſli iéy nie odda wedle czáſu opiſánégo.
36:
Controuerſię záraz dokłádnie y ſczérze
37:
máią bydz piſáné.
Zygmunt w Piotrk.

38:
PO którym rozmyślániu Sędźiégo iuż żadna ſtroná nie
39:
będźie mogłá Prze ſwéy popráwić álbo rozſzérzyć: tylko Dekré=

strona: 813

Ziemſkiego práwá Kśięgi dźieśiąte o wydániu Contrower.
1:
tu Sędźiégo będźie ſłucháć/ wedle Prze/ ná którą Sędźia roz=
2:
myśla ſie.
3:
Ale iż Státutem nowym to ieſt obárowano/ że
4:
przed vczynieniém ſkazánia/ to ieſt przed Dekretém káżda ſtro=
5:
ná może ſwéy Prze/ álbo rzeczy popráwić: to ma bydź ták rozu=
6:
miano.
7:
Iż to popráwienié Prze/ ma bydź raz tylko ná Roku
8:
záwitym/ to ieſt w ten czás: gdy iuż Sędźia bierze ſobie czás
9:
ku rozmyślániu álbo pytániu.
10:
Abowiém ieſliby miáłá káżda
11:
ſtroná ſwéy rzeczy kilko raz popráwowáć/ á Sędźia téż ná nié
12:
miáłby kilko kroć rozmyśláć ſie: tedyby wielka zwłóká ſpráwie=
13:
dliwośći byłá dopuſczona. ((do w. 12 t. łać.))
14:
Wrácánié Originałów w téyze Ziemi.
15:
IZ Poſłowie téyże źiemie Goſtyńſkiéy/ prośili: áby zapiſy
16:
w Aktá Ziemſkié/ álbo Grodzkié z inſzych kśiąg introdukowá=
17:
né/ tym którzy ie introdukuią były záś wrácáné y nie hámowá=
18:
né.
19:
Tedy im to oſtrzegamy: y wrácáć Originália/ iáko ſie to
20:
y wſzędźie indźie záchowywa roſkázuiemy.
21:
KOC.
22:
QVi ab acceſſorio mouet, dat Koc, etiam ſi in principa=
23:
li pro eo ſententiam ferat.
24:
((t. łać.)) Tego pátrz wysſzéy. ((lok. do w. 23))
Zyg. Aug. Liſt. w Conſtit.

25:
Ieno ieden Koc bráć od iednéy kauzy.
26:
A Kto ná Wiécá od ſądów appelluie/ áby winien był támże
27:
o głowną rzecz ſie rozeprzéć: á to ſie rozumiéć téż ma y o appel=
28:
laciách ná Séym.
Liſt. ſtá. wierſz w Conſtit.

29:
A iżby ſzláchtá vćiążona przed ſądy nie byłá:
30:
Niechcemy áby Sędźia Koc więcéy miał bráć/ieno ieden od ie=
31:
dnéy kauzy/ á będźie powinien Sędźia ſententią ſwą perſo=
32:
naliter expurgowáć ná Wiécách: á z Wiéców appellacia ná
33:
Séym bydź ma.

strona: 814

1:
Sędzia ſtronie Koc wráca ſuffuſus
2:
rubore. ((do w.14 t. łać. w tym polski))/ cum poena piątnadźieſta/.
3:
A po Polſku naydźieſz wysſzéy.
4:
((t. łać))
5:
Podobny temuz. ((do w. 20 t. łać.))
6:
Ná káżdym Terminie wolno inferowáć pro
7:
male obtento. ((do w. 24 t. łać.))
8:
SALARIA.
9:
Reieſtr przez Obiecádło: á w Polſkim Státućie ſzérzéy
10:
znaydźiéſz. Liſt. ((lok.))
11:
Ná Piſárzá winá: gdy co więcéy nád Státut wyćiąga. w
12:
Polſkim Stát. naydźiéſz. Liſt. ((lok.)) ((w. 29-30 t. łać.))

strona: 815

Ziemſkiego práwá Kśięgi dźieśiąte o Płacy ſądowey.
1:
((od w.1-8 t. łać.))
2:
Czeſné álbo pámiętné do iutrá ((tekst łac. do w. 28))
3:
Czeſné przyśiężné, ((do w. 33 t. łać.))
4:
Polonice Napiſné: hic eſt, od kwitu: ((do końca str. t. łać.))
5:
Statut. de Salarijs in Opo=
6:
czká.

strona: 816

1:
((t. łać))
2:
Querella, vel żáłobá ((t. łać. do w. 4))
3:
Spiſné, ((t. łać. do w. 7))
4:
Od Viziiéy, która ſtroná bierze ná Vizią tá płáći 5. gro.
5:
Gdy piſzą Rok, powodowa ſtroná płáći.
6:
Sámi podpiſuią Piſárze w Ziemſtwie, w Grodźie Stároſto=
7:
wie. Przyłuſ. ((lok.))
8:
O PŁACY SĄDOWEY
9:
PISARZOWI.
10:
Piſárze pámiętné iákié bráć máią.
Włá. Iág. w Kráko. y w Wár. Liſt.

11:
PIſárze Ziemſkich we wſzytkich źiemiách Króleſtwá náſzé=
12:
go/ to ieſt/ w Wielkiéy Polſcze/ w Siérádzu/ Lánczycy/ w Ku=
13:
iáwách/ w Dobrzyńſkiéy źiemi/ rć. od piſánia iednáko niech bio
14:
rą Práwá ſwé wedle tego/ iáko Piſárze Krákowſcy/ Sándo=
15:
mirſcy biorą:
16:
to ieſt zá ieden zapis áż do końcá groſz ieden/ od
17:
przódku pułgroſzá/ od końcá pułgroſzá.
18:
Temuz podobna vſtáwá.
Káźimierz w Nieſzo. y w Opok. Liſt. Zygmunt w Kráko. Liſt.

19:
VStáwiamy/ áby Piſárze Ziemſcy w ſądźiéch nie wyćią=
20:
gáli od piſánia/ iedno ná piérwſzym Roku pułgroſzá/ y ná o=
21:
ſtátnim pułgroſzá: á od piſánia wſzytkiéy rzeczy groſz/ od czy=
22:
tánia téż któré będą czynić v ſądu/ nic práwie nie máią bráć.
23:
Podobny temuz.
24:
CHcąc vſpokoić ſpór/ który w ſądźiéch Ziemſkich przyga=
25:
dza ſie około płacéy Piſárzów Ziemſkich: tedy zoſtáwiamy w
26:
mocy Státut Królá Káźimiérzá w Opokách vczyniony.
27:
Podobna temuz vſtáwá.

strona: 817

Ziemſkiego Práwá Kśięgi dźieśiąte o Płacy ſądowey Piſá.
1:
IZ wiele ſkarg przychodźiło przed nas przećiwko Piſárzóm
2:
Ziemſkim:
Zygmunt w Piotrko. Liſt.

3:
iákoby oni od piſánia/ y od kontrowerſiy/ tákże od
4:
inych którychkolwiek rzeczy nád zwyczay od poddánych náſzych
5:
wyćiągáli/ y pobiéráli: tákże téż od ſzukánia zapiſów/ któré ſą
6:
wpiſáné w Aktá.
7:
Dla tego vſtáwiamy ſtoiąc przy Státućiech
8:
ſtárych koronnych: iż wſzyſcy Piſárze Ziemſcy od iednéy kontro=
9:
werſiiéy y kauzy nie więcéy niech biorą/ ieno ieden groſz.
10:
A tá=
11:
kowa kontrowerſia rozumiána bydź ma z iednégo pozwu.
12:
Od w wiedzienia świádków, y od Ro=
13:
ków záwitych iáko wiele Piſarz
14:
Ziemſki bráć ma.
Káźimierz w Wiſlicy. Liſt. Tenże. Liſt.

15:
VStáwiamy/ áby Piſárze ſądowni od śwádków do ſą=
16:
dów w wiedźionych/ ieſli potrzebá będźie piſáć ich powiéśći/
17:
bráli po trzy groſze: á kiedy piſzą Roki záwité/ tedy od piſánia
18:
ná pułgroſzku niech będą contenći.
19:
Od pámiętnégo wiele płáćić máią.
20:
ACZ dla odkupienia vbogich ludźi vtrapienia Czeſné/ álbo
21:
pámiętné/ któré zwykło bydź Sędźiému gdy którą rzecz ſkázo=
22:
wał dawáné/ było odięté y práwie ſkáżoné:
23:
wſzákże téſz płáca
24:
wymyślonym ſpoſobem pod iną bárwą y imieniém któré pá=
25:
miętnym zową/ ieſt odnowioná: któré ná mieyſcu onégo Cze=
26:
ſnégo bywa bráné/ y ieſcze to Czeſné w wielkośći przewysſza.
27:
A ták temu chcąc miárę vłożyć ſkázuiemy: áby w rzeczách dźie=
28:
dźicznych y nie dźiedźicznych wielkich Sędźia w płáceniu prze=
29:
rzeczonégo pámiętnégo nád cztérzy groſze wyćięgáć y bráć nie
30:
śmiał: á w máłych rzeczách tylko dwá groſzá niech będźie miał
31:
moc wźiąć.
32:
Podobna temuz vſtáwá.
33:
VRzędnicy álbo Komornicy álbo Podſędkowie/ którzy ná
34:
Rocéch Ziemſkich śiádáią/ nie máią od ſpraw mnieyſzych/ któré
35:
áż do ſzácunku trzydźiéśći grzywien niżéy poczytamy:
36:
zá pámię=
37:
tné alias przyśiężné nie więcéy ieno dwá groſzá bráć: á od więt=
38:
ſzych ſpraw/ któré nád trzydźieśći grzywien ſą/ ieno cztéry gro=
39:
ſze niech máią moc bráć.
Iágełło w Kráko. Liſt.


strona: 818

1:
Od iednéy záłoby wielu perſon tylko
2:
iedno pámiętné ma bydz bráné.
3:
NAd to opátrzono ieſt: iż gdy iedná żáłobá przed ſądem
4:
będźie przełożona á wypowiedźiána/ choćby téż wiele perſon
5:
było/ z których ſtrony byłáby żáłobá vczyniona álbo rzecz ſprá=
6:
wowána:
7:
tedy iedno tylko pámiętné od tákowéy żałoby niech
8:
będźie wźięto.
9:
Iedno zá ſkazánié głownéy rzeczy, pá=
10:
miętné niech będzie dano.
Támże. Zygmunt w Piotrk. Liſt.

11:
LApáczki około oświádczeniá pámiętnych niech nápotym
12:
żadnéy mocy nie máią/ któré zwykły bywáć przed vczynieniém
13:
Dekrétu: ále tylko zá Dekrét głównéy rzeczy vczyniony niech
14:
pámiętné będźie.
15:
Téż vſtáwiamy/ áby od zdánia w nieſtaniu dwá groſzá były
16:
płáconé: z których ieden Piſárzowi/ á drugi Sądowi bydź ma.
17:
Gdy zá kim Dekrét vczynią, wiele
18:
od niego płáćić.
19:
CHcemy/ áby ten który w Práwie wygra/ od káżdégo De=
20:
krétu/ który zá nim vczynią/ dał Sądowi pięć groſzy: z ktorych
21:
trzy Sędźiému/ á ieden Podſędkowi/ á piąty Piſárzowi od
22:
wpiſánia Dekrétu bydź ma.
Támże.

23:
Piſárze wedle Státutów w brániu ſwéy
24:
płáce niech ſie záchowáią.
25:
NA któréy płacéy/ zá liſty álbo piſánia/ Piſárze Ziemſcy y
26:
Grodzcy máią przeſtáwáć/ ácz o tym Státuty od nas y przod=
27:
ków náſzych vczynioné doſtátecznie vczą:
28:
Wſzákże iż ći Piſárze
29:
nád zwyczay opiſány od odkłádánia Roku prawdźiwą niemo=
30:
cą/ y od káſsowánia zapiſu czyiégo płacą pámiętnégo wyćiągá=
31:
ią po cztéry groſze:
Zygmunt w Kráko.

32:
Vſtáwiamy/ áby Piſárze Ziemſcy y Grodz=
33:
cy w wyćiągániu płacéy/ od piſánia/ od liſtów y od inych za=

strona: 819

Ziemſkiego práwá Kśięgi dźieśiąte o Płacey v Sądu.
1:
piſów miárę w Státućiéch o tym vczynioną záchowáli:
2:
á od
3:
przełożenia Roku prawdźiwą niemocą/ y od káſſowánia zapiſu
4:
nie więcéy/ iedno groſz zá pámiętné y zá piſmo áby bráli/ pod wi=
5:
námi w Státućiéch piérwſzych przećiwko nim náznáczonémi.
6:
Gdy kto kogo zda w nieſtaniu.
7:
CHcemy/ áby káżdy powód/ gdy zda pozwánégo w kontu=
8:
máciiéy/ zápłáćił tylko dwá gróſzá: z których ieden niech będźie
9:
Piſárzowi/ á drugi groſz ſądowi śiedzącému.
10:
Wzdánia w Wielkiéy Polſcze.
11:
Z Polſki Wielkiéy ſkárzyli ſie Poſłowie/ iż nád práwo Stá=
12:
roſtowie y vrząd ich wyćiągáią od wzdánia po kopie. Dla te=
13:
go vſtáwiamy:
Zygmunt Liſt.

14:
áby żaden Stároſtá y vrząd iego nie śmiał
15:
więcéy wyćięgáć od tákowégo wzdánia/ iedno podla práwá
16:
pięć groſzy/ pod winą ſtá grzywien.
Zyg. Aug. w Piotrko.

17:
Szácunek liſtów ſądu Ziemſkiégo
18:
y Grodzkiégo.
19:
IZ Piſárze Ziemſcy y Grodzcy ſzukáiąc czyiéy ſpráwy álbo
20:
zapiſu w kśięgách Ziemſkich álbo Grodzkich/ ſzláchtę niepomá=
21:
łu zwykli zá pracą pobiéráć:
22:
Vſtáwiamy/ áby Piſárze nic nápo=
23:
tym nie śmieli wyćięgáć od ſzukánia: á zá liſty párgáminowé z
24:
záwieſzoną pieczęćią niech ná dźieśiąći groſzy doſyć máią:
25:
z któ
26:
rych ſzęść Sędźiému/ dwá Podſędkowi/ á dwá Piſárzowi má=
27:
ią ſie doſtáć. A od pápiérowych liſtów pod pieczęćią Sędźié=
28:
go y Podſędká ieden groſz:
Zygmunt w Piotrko. Liſt.

29:
od zdánia kontumáciiéy dwá gro=
30:
ſzá: od zdánia w zyſku cztéry groſze: od pámiętnégo wedle ſtá=
31:
rych Státutów téż cztéry groſze niech będą płáconé.
32:
Zá liſt ſądowny pod pieczęćią wiele
33:
płáćić máią.
34:
ZA liſt ſądowny zápieczętowány pieczęćią Sędźiégo y
35:
Podſędkową dźieśięć groſzy/ iáko w niektórych źiemiách do te=
36:
go czáſu było záchowano/ ma bydź płácono.
Zygmunt w Piotrk. Liſt.


strona: 820

1:
Płácenié membran y minut nie
2:
pieczętowánych.
3:
PIſarz zá Membrány pieczętowáné będźie brał po pułgro=
4:
ſzku/ á od minut wyiętych nie pieczętowánych po groſzu.
Támże.

5:
Proſtą minutą nic dowiedziono nie
6:
moze bydz.
7:
PRoſtą minutą nic nie może bydź dowiedźiono/ iedno tyl=
8:
ko liſtem álbo minutą pod pieczęćią ábo kśięgámi przed ſądem.
9:
Potwiérdza Król Státutá około płacéy
10:
przerzeczonéy.
11:
STátut przez nas y Rády náſzé ſtanu oboygá/ y Poſłów
12:
Ziemſkich/ o płacéy/ Sędźióm/ Podſędkóm/ y Piſárzóm Ziem=
13:
ſkim vczyniony w mocy zoſtáwiamy:
Zwyczay źiem. Krá. Liſt.

14:
y áby exequowan był
15:
chcemy/ y niniéyſzą vſtáwą ſrożéy roſkázuiemy.
16:
Ná Piſárzá winá: gdy co więcéy nád
17:
Státut wyćiągnie.
Zygmunt w Bydgo. Liſt. Zygmunt w Piotrk. Liſt. Zygmunt w Piotrk.

18:
IEſli Piſarz nád przerzeczoną vſtáwę przećiwko Státu=
19:
tom nieco od kogo wyćiągnie: tákowy temu/ którégo pobierze/
20:
to co nieſpráwiedliwie wyćiſnął/ będźie powinien wróćić z wi=
21:
ną trzech grzywien/ y tákże wiele ſądowi:
22:
w któréy iáko ná zá=
23:
witym roku tenże Piſarz ma bydź ſkazan/ y będźie powinien
24:
wnet temu/ który práwem wygra/ doſyć zá nie vczynić pod dru=
25:
gą winą cztérnaśćia grzywien.
26:
Vſtáwy o Piſárzách niech będą
27:
wypełnioné.
28:
SKázuiemy koniecznie to chcąc miéć: áby vſtáwy o Piſá=
29:
rzách Ziemſkich dawno wydáné iuż od tego czáſu były exequo=

strona: 821

1:
wáné we wſzytkim: y tákże ná potomné czáſy tych vſtaw po=
2:
rządek we wſzytkim niech będźie chowan y trzyman.

strona: 821

Ziemſkiego práwá Kśięgi dźieśiąte o Płacy Sądowey.
1:
Podobna temuz vſtáwá.
2:
PRzeſtrzégáiąc tego/ áby ſzláchtá náſzá nie byłá vćiśnioná
3:
w brániu y wpiſowániu którychkolwiek liſtów:
4:
odnawiamy
5:
Státut/ áby Ziemſcy Piſarze záchowáli ſie wedle Státutu
6:
Naiáſnieyſzégo Oycá náſzégo: y dla tego wedle onégo niech za
7:
płátę biorą od Membran/ pozwów/ y zdánia.
Zyg. Aug. w Piotrk.

8:
O ſądzie Ziemſkim tóz ma bydz
9:
rozumiano.
10:
GRodzki ſąd niewięcéy od oſądzonéy rzeczy/ álbo od pi=
11:
ſánia którégokolwiek ſądownégo/ niech nie bierze áni wyćiąga/
12:
ieno iáko w ſądźiéch Ziemſkich bráć od tákowych ieſt zwykło.
13:
Piſarz Sędztwá, áni Sędzia Piſárſtwá
14:
rázem dzierzeć niemoze.
15:
IZ káżdy vrząd ma ſwé ſpráwy: nie máią dáléy dźierżeć
16:
Sędźiowie Ziemſcy y Piſárzowie Grodzkich ſądów/ álbo
17:
Piſarſtw weſpółek z Ziemſkimi.
18:
A Duchowna oſobá Piſá=
19:
rzem Ziemſkim bydź niemoże: á Sędźia Grodzki y Podſtáro=
20:
śći ośiedli bydź máią.
21:
Piſarz álbo Podpiſek v tego ſądu gdzie
22:
śiedzi prokurowáć niemoze.
Zygmunt w Kráko.

23:
PRzeſtrzégáiąc trudnośći ludzkiéy zákázuiemy: áby żaden
24:
Piſarz y Podpiſek v tego ſądu/ v którégo śiedźi ná vrzędźie/
25:
kauz żadnych nie prokurował.
Zyg. Aug. w Piotrk. Támże. Zyg. Aug. w Warſzá.

26:
Woiewództwo Ráwſkié iákié pámię=
27:
tné płáćić ma.
28:
WOiewództwo Ráwſkié ácz proceſs nowy przyięło/ wſzákóż

strona: 822

1:
zá zwoleniém á prośbámi Poſłów z niego/ ma bydź wiecznie
2:
wolné od pámiętnégo: ále ma zoſtáć ſtáry zwyczay płácenia
3:
v ſądu.
4:
Pámiętné v kſiąg w ziemi Goſtinſkiéy.
5:
NA prośbę Poſłów źiemie Goſtyńſkiéy/ y przywodząc in
6:
exequutionem Státut około chowánia kśiąg: Vſtáwiamy/
7:
áby kśięgi ich Ziemſkié w ſklepie pod trzemi kluczámi wárow=
8:
nie chowáné były.
9:
A iż téż oſoby ſądowé przy leżeniu kśiąg
10:
nie były powinné chowáć/ á płácenia pewnégo ſądowi w téy
11:
źiemi niémáſz/ y owſzem ieſt ſzláchtá od pámiętnégo wolná:
Zyg. Aug. w Piotrk.

12:
tedy iż ſie ſámá ſzláchtá tym czáſem do tego dobrowolnie po=
13:
dawa/ pozwalamy: áby w źiemi ich było iuż záwżdy y ná po=
14:
tomné czáſy od káżdégo Dekrétu pámiętnégo trzy groſze:
15:
gdyż
16:
ſie téż to ták y w innych źiemiách Woiewództwá Ráwſkiégo
17:
záchowywa. Którym pámiętnym Sędźia z Podſędkiem dźie=
18:
lić ſie máią/ wedle Státutu ((t. łać.)) dánégo: á
19:
Piſarz przy ſwym ſalarium dawnym ma zoſtáć.
20:
Wrácánié Originałów w teyze ziemi.
21:
IZ Poſłowie téyże źiemie Goſtyńſkiéy prośili/ áby zapiſy w
22:
Aktá Ziemſkié álbo Grodzkié z inſzych kśiąg introdukowáné
23:
tym/ którzy ie introdukuią/ były záś wrácáné y niehámowáné:
Támże.

24:
tedy im to oſtrzégamy/ y wrácáć Originalia, iáko ſie to y wſzę=
25:
dźie indźie záchowywa/ roſkázuiemy.

strona: 823

Ziemſkiego práwá Kśięgi dźieśiąte o Proceſśie práwá.
1:
PROCESS
2:
TYCH WSZYSTKICH
3:
STATVTOW,
4:
Albo Conſtituciy Epilogus:
5:
To iest, ſummowné zebránié, któré vczyniono dla proſtſzych,
6:
áby niewiele latáiąc po kártách miał iákoby ná
7:
reieſtrzyku wſzyſtkę ſummę práwá:
8:
co zową,
9:
PROCESS PRAWA.
10:
CHcemy/ áby zá zwyczay było chowano: żeby w pozwie
11:
źiemſkim było doſyć położyć z náſzégo Tytułu Królewſkiégo/
12:
té ſłowá: Zygmunt z łáſki Bożéy Król Polſki/ rć. á niewięcéy.
13:
Item/ Tenże pozew Ziemſki pieczęćią źiemſką ſwégo po=
14:
wiátu niech będźie zapieczętowány.
15:
Item/ W tymże pozwie niech będźie wyráżoné imię po=
16:
wodowá/ y onéy rzeczy/ o którą będźie kto pozwan: áby po=
17:
zwány wyrozumieć mógł/ o co ieſt przez Aktorá wyzwan.
18:
A
19:
gdźie pozwány nie wyrozumié doſtátecznie/ będźie powodo=
20:
wa ſtroná powinná támże przed ſądem w ſwéy żáłobie po=
21:
zwánému obiáſnić ſwą ſkárgę/ álbo intentią.
Zygmunt w Piotrko. Liſt.

22:
A Ieſli kto w tákowym pozwie opuśći Tytuł/ ábo imię po=
23:
wodowé álbo pozwánégo/ álbo ieſli pozew będźie zápieczęto=
24:
wan fałſzywą pieczęćią: tákowa powodowa ſtroná przepad=
25:
ſzy y zápłáćiwſzy wnet támże zá tákowy niedoſtátek ſwégo po=
26:
zwu ſześć ſkotów/ ((to ieſt dwánaśćie groſzy))
27:
to ieſt dwánaśćie groſzy ſwéy ſtronie/ y
28:
tákże wiele ſądowi/ zárázem támże będźie mógł żáłobę czynić z
29:
tegóż pozwu: á on niedoſtátek nic nie mamu wádźić/ y owſzem
30:
pozwány będźie powinien iemu ná rzeczy zádáné odpowiádáć.
31:
IEſli kto będźie pozwan z pomocniki/ á ón pozwány nie
32:
záſtąpi/ alias nie rzecze iż pomocników nie záſtępuie mnie ró=
33:
wnych y nierównych: á druga ſtrona záłoży ji z téy przyczyny/
34:
iż pomocników niezbraniał ſie/ alias nie záſtąpił ich:
Zwyczay źiem. Krá. Liſt.

35:
tedy zápłá=
36:
ći winę od káżdégo pomocniká ſobie równégo trzy grzywny/ á
37:
od nierównégo ſześć ſkotów á to vczynić będźie powinien w
38:
práwie Ziemſkim y Grodzkim.
39:
GDy kto będźie pozwan do którégokolwiek práwá/ á ſtro=
40:
ná chce widźieć ieſli zgadzáią ſie pozwy: tedy pozwy máią bydź
41:
zgodzoné: á ieſli będą iednákié Intercyzy ábo pozwy: tedy po=
42:
zew ieſt ważny.
43:
Abowiém ieſli Intercyzy iednákié nie będą/
44:
to ieſt/ ieſli ſie niezgadzáią/ tedy powodowa ſtroná vtráca rzecz
45:
ſwą/ á to z téy przyczyny/ iż bywa rozumiano/ że ieſt iáki fałſz
46:
dopuſczón.
Zwyczay źiem. Krá. Liſt.

47:
DLa ſkáżenia złégo zwyczáiu w źiemi Socháchowſkiéy/ y
48:
w innych źiemiách króleſtwá náſzégo: w których pozwy dla
49:
odmięnienia litery/ álbo ſłowá/ álbo dla niedołożenia w nim
50:
ſtátecznéy żáłoby/ álbo dla Intercyzy zwykły bydź pſowáné z
51:
ſtráceniém rzeczy/
52:
vſtáwiamy/ áby tákowy zwyczay iáko ſzko=
53:
dliwy nie był trzyman/ y áby nápotym żadnému nie przynośił
54:
iákiéy ſzkody/ ále dla nieſłuſznośći álbo niedoſtátku pozwu
55:
powodowa ſtroná ſkarána winą zwyczáyną może popráwić
56:
y począć ſwą rzecz znowu lepſzym pozwem.
57:
WSzyſtkié inné winy przypadáiącé dla niedoſtátku iednéy litery/ álbo cáłégo ſłowá/ álbo którégokolwiek niedoſtátku w
58:
pozwie/ álbo z któréykolwiek innéy przyczyny (którąby pozwá=
59:
ny powodowi zádał/ chcą vżywáć zwłók y vćieczek iákich)
60:
y
61:
któré przedtym od pomocników zwykły bydź płáconé/ we wſzy=
62:
tkim pſuiemy: wyiąwſzy winy/ któré zwykły bydź płáconé po
63:
dekréćie rzeczy głównéy.
Zygmunt w Piotrko. Liſt. Zygmunt w Piotrko. Liſt. Tenże. Támże.

64:
Będźie powinien Sędźia ná ſądźie śiedzący od ſtron ſto=
65:
iących przed vczynieniém ſkazánia pytáć/ ieſliby mieli iákié mu=
66:
nimentá álbo dowody/ álbo obrony práwné ſłuſzné ku popié=
67:
rániu ſwéy rzeczy/ áby ludźie prośći proſtotą ſwą w rzeczách
68:
ſwych nie vpádli.
69:
A będźie wolno oboiéy ſtronie przywo=
70:
dźić rzeczy pomocné y ſłówné/ y liſtowné przed vczynieniém
71:
ſkazánia: y niech káżdéy ſtronie będźie wolno wſzyſtko czego
72:
ma potrzebę przywodźić/ y kłáźdź przed vczynieniém ſkazánia.
73:
OSwiádczenia około pámiętnégo niech nápotym żadnéy

strona: 825

Ziemſkiego práwá Kśięgi dźieśiąte o Proceſśie práwnym.
1:
mocy nie máią/ któré zwykły bywáć przed vczynieniém ſkazánia:
2:
ále tylko zá Dekrét rzeczy głównéy niech będźie pámiętné płá=
3:
coné. A będźie wolno oboiéy ſtronie wſzytko/ czego będźie po=
4:
trzebá/ przywodźić y kłáśdź v ſądu przed vczynieniém Dekrétu
5:
álbo ſkazánia.
6:
WOźny dla śmierći ſwéy z iednym ſzláchćicem/ w oſobie po=
7:
wodowéy poſłánym/ ná kłáśdź pozew indifferenter álbo v ſzlá=
8:
chćicá/ który pozwan bydź ma we dworze iego/ álbo v Włódá=
9:
rzá/ álbo v kmiećiá/ álbo zagrodniká:
10:
wſzákże opowiedźiéć ma
11:
położenié pozwu we dworze onégo ſzláchćicá: którégo ieſli nie
12:
będźie we wśi/ tedy kmiećióm téż Woźny oznaymi: áby to ku
13:
wiádomośći pozwánégo przyſzło.
Támże. Támże.

14:
A We wśiách ſpuſtoſzáłych/ gdźie ośiádłych niémáſz/ pozew
15:
w drewno rozſczepioné położony/ y w źiemię wetkniony/ niech
16:
będźie opowiedźian/ álbo we wśi bliżſzéy/ álbo w páráfiiéy téy=
17:
że wśi ſpuſtoſzáłéy:
18:
á położenié pozwu ma Rok vprzédźić ie=
19:
den tydźiéń.
20:
POzwány áby vſzedł zápłácenia winy niepoſłuſzeńſtwá/
21:
może Rok ſobie przewléc piérwſzy proſtą chorobą.
Liſt. Támże. Támże.

22:
WTóry Rok iáko zawity może zwléc y odłożyć tenże po=
23:
zwány prawdźiwą chorobą od Bogá przepuſczoną/ przez pe=
24:
wnégo poſłá ſwégo ſzláchćicá ośiádłégo téyże źiemie do ſądu
25:
poſłánégo:
26:
á potym przyśięże ſámotrzeć rzeczony pozwány ná
27:
Rocéch bliſko przyſzłych z drugiémi dwiemá równémi ſobie w
28:
ſtanie: iż ná ten czás był niemocen prawdźiwą niemocą od
29:
Bogá dopuſczoną: kiedy mu ſzláchetny N. Rok prawdźiwą
30:
niemocą od Bogá dopuſczoną odłożył.
31:
A Ieſli pozwány ná Roku ſobie náznáczonym nie ſtánie/ y
32:
dopuśći ſie zdáć w zyſkách/ á potym ſtánąwſzy ná Roku przy=
33:
powieſczonym ku doſyć vczyniéniu przałby/ iż nie poruczał Ro
34:
ku odkłádáć onému ſzláchćicowi/
35:
tedy wedle ſwégo záprzenia
36:
ſámotrzeć będćie miał przyśiądz/ iż poſłowi onému odłożenia
37:
tego pozwu nie poruczył: á tám vczyniwſzy tákową przyśięgę
38:
ten pozwány wnet będźie powinien odpowiádáć ná Pozew
39:
powodowi.

strona: 826

1:
A gdźieby tákowy odkłádáiący przez tákowégo Roku záwi=
2:
tégo odłożenia ná ſwą rzeczoną chorobę obyczáiem przerzeczo=
3:
nym nie przyśiągł/ álboby ná Roku tákowym do przyśięgi nie
4:
ſtánął/ tákowy zárázem niech ſwą rzecz ſtráći:
5:
Inné dylácię téyże choroby od tego czáſu we wſzyſtkim pſuiemy. Toż
6:
chcemy/ áby było rozumiano o powodowéy ſtronie: gdyż tóż
7:
wolno powodowi/ co y pozwánému:
8:
wyiąwſzy proſtą álbo
9:
zmyśloną chorobę/ która powodóm nie przyſtoi/ á to dla tego/
10:
iż powodowie máią Roki záwité/ á ztąd máią bydź záwżdy ku
11:
ſtaniu gotowi. Wſzákże mogą mieć y powodowie w vkazá=
12:
niu práwnych dowodów zwłókę: gdyż y pozwánému to ieſt
13:
pozwolono.
14:
CHcemy/ áby káżdému było wolno káżdégo pozwáć o któ=
15:
rąkolwiek ſummę pieniężną/ álbo o krzywdę dźiedźiczną/ y któ=
16:
ra ſie oſoby dotycze/ y o dobré którékolwiek/ ilekroć iedno bę=
17:
dźie potrzebá do ſądu Ziemſkiégo:
18:
gdźie pozwány ſtánąć y od=
19:
powiádáć będźie powinien/ nie wyymuiąc ſie ná Roki główné
20:
dla wielkosći ſummy. Y będźie wolno Sędźióm Ziemſkim
21:
téż o wielką ſummę ſądźić/ gdyż będźie wolno káżdéy ſtronie
22:
áppellowáć.
23:
IEſli pozwány ná wtórym Roku záwitym vpornie króm
24:
odłożenia Roku nie ſtánie: powodowa ſtroná zda ji w zyſku
25:
wedle ſwégo pozwu.
Liſt. Támże. Liſt.

26:
Wſzákże w tákowé zdánié/ pozew ma
27:
bydź włożón ábo wpiſan: á po tym zdániu pozwány przez po=
28:
wodá ma bydź przypowieſczon/ ku doſyć vczyniéniu iemu zá
29:
wſzyſtki rzeczy/ o któré pozwánégo zdał ná Roku záwitym.
30:
A ieſliby pozwány ná tákowym Roku przy powieſczonym nie
31:
ſtánął/ tedy potym powodowa ſtroná vczyni vſtanié Roku
32:
przypowieſczonégo: zá którym vſtániém otrzyma ſzkody ſwé/
33:
wedle ſzácunku ſwégo w pozwie wyráżonégo: któré iuż bę=
34:
dźie miał złączoné z ſummą główną w pozwie wyráżoną o=
35:
króm przyśięgi.
36:
POtym ná tychże Rocéch wnet zárázem ſąd ma przydáć
37:
powodowi Woźnégo Ziemſkiégo iáko zwyćiężcy/ ná w wią=
38:
zánié w dobrá pozwánégo álbo práwem zwyćiężonégo/ w
39:
ſummie przezyſków ták ſummy głównéy/ iáko ſzkody y win/
40:
któré ztąd poſzły:
41:
któré winy należą ná powodá y ná ſąd/ dla

strona: 827

Ziemſkiego práwá Kśięgi dźieśiąte o Proceſśie práwnym.
1:
zdánia w zyſku/ y vſtánia Roku przypowieſczonégo: y da iemu
2:
ſąd liſt przezyſków/ odſyłáiąc ji/ gdyby nie dał w wiązánia/ do
3:
Stároſty mieyſcá.
4:
A Ieſli pozwány ná przypowieſczonym Roku ſtánie/ y ze=
5:
chce ſłucháć powodá/ gdy będźie przyśięgał ná ſzkody: tedy bę=
6:
dźie wolno powodowi ná ſummę ſzkody przyśiądz álbo ná cá=
7:
łą ſummę álbo ná mnieyſzą:
8:
co będźie zá iego woléy/ wſzákże
9:
nie przyczyniáiąc ſummy.
10:
A Ieſli przypowieſczony ſtánąwſzy przałby/ iż nie wiedźiał
11:
o pozwie/ á powód z przygody nie miałby Woźnégo ku świád=
12:
czeniu przed ſądem:
13:
tákowy który przy/ będźie powinien przy=
14:
śiądz: iż pozew/ ná który ieſt zdan/ nie przyſzedł do iego wiádo=
15:
mośći/ áni o nim nic niewié: á wſzákże támże będźie powinien
16:
powodowi odpowiádáć ná pozew.
17:
A ieſli będźie żądał pozwu
18:
od powodá ku odpowiádániu: powodowa ſtroná będźie po=
19:
winna vżyczyć mu pozwu ſwégo.
20:
IEſli pozwány oblicznie przed ſądem bądź ná piérwſzym
21:
Roku/ bądź ná wtórym ſtánie/ y vczyniwſzy odpowiedź ná rze
22:
czy ſobie zádáné/ od powodá w rzeczy ſwéy vpádnie:
23:
y ieſcze
24:
od ſądu vpornie odéydźie/ nie czyniąc doſyć temu/ który prá=
25:
wem wygra zá rzecz ſkazáną/ álbo práwem wygráną: tákowy
26:
niepoſłuſzny w winie cztérnaśćie grzywien niech będźie ſkazan:
27:
á onému práwem zwyćiężcy będźie przydan Woźny ná w wią=
28:
zánié w rzeczách práwem przekonánych/ álbo wygránych w do=
29:
brá práwem zwyćiężonégo/ ták w ſummie głównéy iáko w ſzko=
30:
dách/ y w winie wyráżonéy: y ták będźie práwem poſtępowa=
31:
no przećiwko zwyćiężcy/ iáko wysſzéy.
32:
IEſli kto pozew ná pozew wnieśie o iedné rzeczy: tedy zá=
33:
płáćiwſzy winę trzy grzywny Sądowi/ y tákże wiele ſtronie/
34:
ieden pozew niech ſkáźi/ álbo ieden pozew niech nikczemny
35:
będźie.
Támże. Támże. Támże. Zwyczay źie. Krá. Liſt. Zygmunt w Piotrk. Liſt.

36:
IEſli powodowa ſtroná ſtráći pozew przed wkróczeniem
37:
w práwo/ to ieſt przed Roki ná któré pozwał: tedy będźie mógł
38:
pozwác ſobie winowátégo innym pozwem ná kſztałt piérw=
39:
ſzégo:
40:
który ácz w ſwéy powieśći od piérwſzégo ſtráconégo.

strona: 828

1:
rózny będźie/ ále gdy tylko iednęż w ſobie rzecz álbo ſummę bę=
2:
dźie zámykał: tákowy pozew będźie miał mieyſce v Sądu/
3:
áni
4:
powodowa ſtroná winy iákiéy zá to przepádnie: ále pozwány
5:
nie ináczéy iáko ná piérwſzé ſtrácenié będźie powinien iemu od=
6:
powiádáć/ áni będźie mógł zádáć powodowéy ſtronie/ iż=
7:
by dał pozew ná pozew.
8:
A tóż ma bydź záchowano/ ie=
9:
ſli po wkróczeniu w práwo pozew ſtráći: ábowiém będźie
10:
mógł przypozwáć álbo znowu pozwáć przez winy.
Zygmunt w Piotrko. Liſt.

11:
A ieſli po=
12:
wodowa ſtroná będźie miáłá pozew w żáłobę wpiſány/ tedy
13:
mu będźie ważna iáko pozew: á nie będźie winien pozwáné=
14:
mu pozwu vkázáć: ábowiém będźie doſyć ná przypozwie iego.
15:
A ieſli pozwány ſtráći pozew: tedy powodowa ſtroná po ſwéy
16:
żáłobie ná żądánié pozwánégo będźie powinna pożyczyć ſwé=
17:
go pozwu ku odpowiedźieniu który wróći powodowi po v=
18:
czyniéniu odpowiedźi.
19:
Obyczay przypozwu.
20:
KTóry ćię przypozywa ku gotowému pozwu y ſpráwie/ y
21:
ku gotowému Rokowi. A ieſli Rok ieſt przepełzły/ tedy niech
22:
będźie nápiſano/ Ku przepełzłému Rokowi/
23:
który ieſt przepeł=
24:
zły ná ten á ná ten czás/ rć. y ku wſzyſtkim poſtępkom ſądow=
25:
nym ſzláchetnégo niegdy N. Oycá przerzeczonégo B. y do tego
26:
punktu/ ná którym zoſtáłá ſpráwá dla śmierći przerzeczonégo
27:
ſzláchetnégo niegdy N. oycá przerzeczonégo B.
28:
Do któréy ſprá=
29:
wy ſam B. ieſt blizſzy/ y ná niego należy iáko ná ſyná po oycu:
30:
iáko pozew y poſtępek ſpráwy iego w kśięgách Ziemſkich ſzé=
31:
rzéy obmawia/ to ieſt/ o tę á tę ſummę/ dla tego ćię przypozy=
32:
wa/ ábyś pilnował/ gdy poſtąpi do dálſzych ſtopniów y po=
33:
ſtępków práwnych.
34:
A ieſli ieſcze nie było wkroczono w prá=
35:
wo/ niech będźie zámkniony pozew tym ſpoſobem: Ná prze=
36:
rzeczoné rzeczy práwnie będźieſz odpowiádał. Ale ieſli będźie
37:
po zdániu w zyſku álbo po vczyniéniu Dekrétu/ tedy ták niech
38:
będźie zámkniono:
39:
Będźieſz ſądownie przeſłuchywał/ gdy prze=
40:
ćiwko tobie dálſzych poſtępków będźie pátrzał.

strona: 829

Ziemſkiego Práwá Kśięgi dźieśiąte o Poſtępku práwnym.
1:
DRVGA CZĘSC
2:
POSTĘPKV PRAWNEGO
3:
Gdy ſye rzecz wytoczy przed Stároſtę.
4:
Iáki przed Stároſtą proceſs práwá bywa po odeſłániu od
5:
Ziemſtwá, toby ſie miáło przypiſáć w Kśięgách dźiewią=
6:
tych, przy Grodzkim práwie.
Zygmunt w Piotrk. Liſt. Támże.

7:
Ale iżby ſie nie rozdwoiá=
8:
łá rzecz, á iżby czytelnik miał iák ná Reieſtrzyku krótkim
9:
wſzyſtkiégo práwá ták Ziemſkiégo iáko Grodzkiégo
10:
przed Stároſtą poſtępek: tedy tu obóy poſtępek złączony
11:
iest.
12:
Ieſli práwem zwyćięzony dopuśći
13:
powodowi w wiązánia, iáko dá=
14:
léy poſtąpić.
15:
IEſli pozwány práwem zwyćiężony dozwoli powodowi/
16:
który práwem wygrał/ w wiązánia:
17:
y da ſpokoyné dźierżenié
18:
w dobrách/ ná których przezyſki ſą przywiedźioné/ dáiąc mu w
19:
imięniu onégo mieyſcá przy bytnośći poddánych dźierżenié/ y
20:
ich poſłuſzeńſtwo:
21:
tedy Woźny po dániu w wiązánia vczyni
22:
zeznánié z ſzláchtą v kśiąg Grodzkich onégo powiátu: iż táki
23:
práwem zwyćiężony dopuśćił w wiązánia y dźierżenia w do=
24:
brá przerzeczoné/ iáko powiedźiano ieſt przezyſkáné.
25:
Któré
26:
dźierżenié ieſli którymkolwiek ſpoſobem chćiałby przekázowáć:
27:
tedy tego dźierżenia obroná ná Stároſtę mieyſcá będźie nale=
28:
żáłá: iż gwałtownie ieſt wygnan y złupion.
29:
Ieſli práwem zwyćięzony ták po De=
30:
krécie iáko po vſtániu Roku
31:
przypowieſczonéo w wiązánia zbroni.
32:
IEſli práwem zwyćiężony w wiązánia temu/ który prá=
33:
wem wygra/ zbroni/
34:
tak po tákowym przerzeczonym Dekré=
35:
ćie/ iáko téż po vſtániu Roku przypowieſczonégo/ który prze

strona: 830

1:
nieſtanié sſtał ſie: tedy tenże Woźny/ który był powodowi z
2:
práwá ku w wiązániu przydan/
3:
wźiąwſzy kſobie ſzlácićice/
4:
przed Stároſtą mieyſcá álbo iego vrzędem Grodzkim ma v=
5:
czynić obliczné zeznánié/ iż przerzeczony á práwem zwyćiężony
6:
ſtronie/ która ná nim práwo przewiodłá/ w wiązánia práwem
7:
ſkazánégo vpornie zbrónił.
8:
A potym Stároſtá mieyſcá/ ábo
9:
w niebytnośći iego Podſtárośći mocą przerzeczonégo odeſłá=
10:
nia od ſądu źiemſkiégo vczynionégo/ pozowie práwem zwy=
11:
ćiężonégo pozwem álbo obwieſczeniém ſwym/ ku widzeniu y
12:
ſłuchániu:
13:
iż ón práwem zwyćiężcę w dobrá tákié z mocy prze=
14:
zyſków práwem Ziemſkim otrzymánych/ y w ſummę álbo w
15:
ſummách tám wyráżonych władzą rámieniá Królewſkiégo
16:
w więzuie tym ſpoſobem.
17:
TObie ſzláchetnému N. obwieſczamy: iż opátrzny N. Wo=
18:
źny Ziemſki z pewnémi ſzláchćicy/ którzy weſpółek oſobámi
19:
ſwémi przed vrzędem náſzym Stárośćimbyli obliczné zezná=
20:
nié vczynili:
21:
Iż gdy był niedawno przydan od ſądu Ziemſkié=
22:
go N. ſzláchetnému powodowi práwem zyćiężáiącému/ áby
23:
go w wiązał mocą ſwych przezyſków w ſądźie N. z przyczyny
24:
z téy á z téy:
25:
których przezyſków liſty pod pieczęćiámi tegóż ſą=
26:
du źiemſkiégo przed námi y vrzedem náſzym położył y pokazał:
27:
iáko ſąd źiemſki onégo do nasy do vrzędu náſzégo/ iáko do
28:
Rámieniá Królewſkiégo odeſłał.
29:
A ty będąc práwem zwy=
30:
ćiężony/ iáko niepoſłuſzny/ wwiązánia w dobrá rzeczoné vpor=
31:
nie zbróniłeś: zá którym vczynkiem wyiſczenié tych przezyſków
32:
ná Rámię náſzé Stárośćié/ álbo lepiéy Królewſkié (w któréy
33:
mierze Królewſkié gorámięnia władzą ná ſobie nieśiemy)
34:
przyſzło.
35:
Dla tego tobie roſkázuiemy władzą Królewſką/ y
36:
vrzędu náſzégo: ábyś przed námi albo Podſtárośćim náſzym/ álbo vrzędem/ Grodzkim w ten álbo w ten dźień N. ná zamku
37:
N. oblicznie y práwnie ſtánął/ ku widzeniu y ſłyſzeniu:
38:
Iż my
39:
władzą Rámięniá Królewſkiégo/ y mocą wyiſczenia przezy=
40:
ſków/ przerzeczoną ſtronę práwem wygrawáiącą w dobrá
41:
twoie przerzeczoné/ wedle iego zámknienia przezyſków mocnie
42:
w wiążemy:
43:
y brónić go będźiemy/ iáko ná vrząd náſz należy/
44:
nic ná niepoſłuſzeńſtwo twé niedbáiąc: my w tym/ co ná v=
45:
rząd náſz przynależeć będźie/ poſtępowáć będźiemy: Dan ná
46:
zamku N. w dźień N. bliſki/ Roku rć.

strona: 831

Ziemſkiego práwá Kśięgi dźieśiąte o Poſtępku práwnym.
1:
Ieſli práwem zwycięzony ná Roku
2:
Stárośćiégo obwieſczenia do=
3:
puśći wwiązánia: przedśię tro=
4:
iákiémi zakłádámi bywa obowią
5:
zan, áby w wiązánia nie przeká=
6:
zował.
7:
IEſli tákowy práwem zyćiężony ná tákowé obwieſcze=
8:
nié Stárośćié ná roku ſobie náznáczonym przed kowym ſtánie/ y zá boiáźnią win álbo zakłádów/ któré máią
9:
bydź záłożoné temu/ który práwem wygrał/ w wiązánié y dźier
10:
żenié w tákowé dobrá ofiáruie ſie dopuśćić:
11:
tedy Stároſtá
12:
mieyſcá Woźnégo przyda/ á tám zakłády troiáikié ná práwem
13:
zwyćiężonégo záloży/ áby támże zárázem práwem zwyćięzony
14:
temu/ który práwem wygrał/ w dobrá przerzeczoné ná których
15:
tákowé przyzyſki ſą przywiedźioné/ w wiązánié iſtotnie y zárá=
16:
zem dał/
17:
y ſpokoynégo dźierżénia rzeczą ſámą dopuśćił: áni o=
18:
négo w dźierżeniu którymkolwiek spoſobem nie zátrudniał
19:
przez ſię álbo przez napráwné oſoby/ pod tymże troiákiem za=
20:
kłádem.
21:
Ieſli práwem zwyćięzony w wiązánia
22:
nie da.
23:
IEſli práwem zwyćiężony nie dopuśći wwiązánia/ álbo
24:
ono którymkolwiek ſpoſobem przekáźi/
Zygmunt w Piotrk. Liſt. Tenże. Liſt.

25:
tedy Stároſtá miey=
26:
ſcá ruſzyć ſie mocną y zbroyną ręką będźie powinien/ y tego
27:
który práwo przewiódł w dobrá ſtrony zwyćiężonéy wwią=
28:
záć/ wyrzućiwſzy onégo z imięnia/ y zakłády troiákié ná nim
29:
ſkazawſzy.
30:
A tóż vczyni Stároſtá/ ieſli ná Roku obwieſczenia
31:
nie ſtánie: iż práwem zwyćiężcę troiákim zakłádem wwiąże:
32:
którégo zakłádu połowicá ná tego/ który práwem wygra/ á
33:
druga połowica ná Stároſtę mieyſcá przyśdź ma:
34:
á dla tego
35:
vrzędnicy źiemſcy od wwiązánia tákiégo nic bráć nie máią.

strona: 832

1:
Ieſli po ſkazániu troiákich zakłá=
2:
dów práwem zwyćięzony niedo=
3:
puści ſie wyrzucić z dóbr, tedy
4:
zá powodowym oſkárzeniem y
5:
popiérániem przez vrząd do ſą=
6:
du Grodzkiégo ku wywołániu
7:
bywa pozwan.
8:
IEſli práwem zwyćiężony byłby ták mocny/ żeby przez
9:
Stároſtę iego vpór nie mógł bydź powćiągnion/ y chćiałby
10:
ſie rámięniowi Królewſkiému przećiwić:
Tenże. Támże. Támże. Támże.

11:
tedy zárázem ma
12:
bydź pozwan przez vrząd onégo Stároſtwá/ do Sądu Grodz=
13:
kiégo iáko ná záwity Rok/ ku ſłuchániu: iż iáko vporny y
14:
ſprzećiwiáiący ſie práwu koronnému poſpolitemu/ z króleſtwá
15:
y z páńſtwá iemu podległych był wywołan/ y wywołány bydź
16:
opowiedźian.
17:
A ieſli práwem przekonány zſtępu=
18:
ie z dóbr, tákowémiſz zakłády
19:
ma bydz obowiązan.
20:
IEſli ná tákowym Roku ſtánie zá boiáźnią wywołánia y
21:
wypędzenia/ ma doſyć vczynić zá zakłády záłożoné y Stá=
22:
rośćie y ſtronie:
23:
y dźierżenia ſpokoynégo pod zakłády tákowémi
24:
nie ma przekáżáć temu/ który práwem wygrał.
25:
Tákze pomocnicy, którzy práwem
26:
zwyćięzonému pomagáią, máią
27:
bydz ku wywołániu pozwáni.
28:
TAkże wſzyſcy pomocnicy/ którzy temuż práwu zwyćiężo=
29:
nému iáwnie pomagáią/ máią bydź pozwáni ku Dekrétowi:
30:
áby byli wywołáni/ y z Króleſtwá weſpółek z Princypałem

strona: 833

1:
wypędzeni:

strona: 833

Grodzkiego práwá Kśięgi dźieśiąte o Poſtępku práwnym.
1:
przećiwko którym tymże ſpoſobem/ iáko przećiw=
2:
ko ich Principałowi Vrząd Stárośći będźie powinien poſtę=
3:
powáć.
4:
A którzyby byli nieośiedli/przez vrząd Grodzki má=
5:
ią bydź poymáni/ y w wieżę wrzuceni: których karánié ná wo=
6:
léy y łáſce náſzéy niech będźie.
Zygmunt w Piotrk. Liſt.

7:
Ieſli wywołány broniłby ſwych
8:
dóbr, tedy Szláchtá z Stároſtą
9:
przećiwko niemu ruſzyć ſie ma.
10:
Y Wnet po tákowym wywołániu/ gdźieby práwem zwy=
11:
ćiężony dóbr ſwych ſtráconych bronił/ przećiwiáiąc ſie Rámie=
12:
niu Królewſkiému:
13:
tedy wedle Státutu Koronnégo wſzyſtká
14:
Szláchtá źiemie/ y powiátu onéy źiemie/ w któréy tákowa má=
15:
iętność ieſt/ weſpółek z Stároſtą onégo mieyſcá ruſzy ſie z przy
16:
práwą woienną przećiwko onému niepoſłuſznému/ ták iákoby
17:
mógł bydź z onéy máiętnośći wypędzon y wyrzucon.
18:
A ieſli=
19:
by tákowy niepoſłuſzny mógł bydź w oſobie ſwéy vłápion: tá=
20:
kowy y z pomocniki ſwémi niech będźie poyman/ y poymány w
21:
wieżę wſádzon: á gardło iego niech będźie ná łáſce náſzéy.
Támże.

22:
Tákowyz poſtępek práwá ma bydz
23:
chowan w Artykułách
24:
Grodzkich.
25:
TAkowyż poſtępek ma bydź chowan w Sądźie Grodzkim
26:
wedle tego/ iáko która ſpráwá przypádnie/ w Artykułách tyl=
27:
ko Grodzkich:
28:
gdźie zárázem zá vſtaniem Roku przypowie=
29:
ſczonégo niech będźie przydan Woźny ná wwiązánié z troiá=
30:
kiémi zakłády.

strona: 834

1:
IASNIE WIELEBNEV OYCV Y PAV
2:
IEO M. X. IANOWI DIMITROWI SOLIKOWSKIEMV Z SOŁKOWA,
3:
z łáſki Bozéy Arcybiſkupowi Lwow=
4:
ſkiému. ſwému M. Pánu.
5:
IZeś W. Wieleb.był ((t. łać.)) ná Séy=
6:
mie niedawno przeſzłym publice przed Królem Ieo M. y Senatem
7:
raczyłeś W. Wieleb. ſontane wyſłáwiáć moie przedśięwźięćié z
8:
ſtrony wydánia Státutu y porządku iego.
9:
Tedy ia wdźięczem bę=
10:
dąc téy łáſki, tákże przed wſzyſtkiémi winienem zá to W. Wiele.
11:
dźiękowáć. A iżby nie gołémi ſłowy to pokazał, ále y rzeczą: te=
12:
dy Kśięgi Iedenaſté téy pracéy méy W.W. ofiáruię y dedikuię:
13:
żeby inni którzy to będą mieli, iuż iákoby z ręki y ſczodrobliwośći
14:
W.M. mieli. A proſzę áby W.W. perſeueranter w tym trwał:
15:
á z Iáſnie Wielebnym Pánem Ieo M.. Stániſłáwem Kárnko=
16:
wſkim,
17:
z łáſki Bożéy Arcybiſkupem Gniéźnieńſkim, którégoś W.
18:
Wiel. Collegą iest, iáko z Primáſem Regni, iáko dwáy ſpólni á
19:
nierozdźielni wiernie authoritate primaria dopomogli,
20:
iákoby tá praca moiá ná ſwym mieyſcu zoſtáłá.
21:
Wielka iest au=
22:
thoritas Ieo M. gdyż on w tych kráioch iest iáko v Rzymian nie=
23:
kiedy Rex Sacrorum: y w tym áby byłá doznáná iét powagá pro=
24:
ſzę, gdyż W. Wieleb. tę rzeczy do ſwégo portu y do célu przywiéźdź
25:
mogą.
26:
Co day pánie Boże. A przytym ſłuzby ſwé vniżenié do łá=
27:
ſki W. Wieleb. zálécam.

strona: 835

1:
IEDENASTE
2:
KSIĘGI:
3:
W KTORYCH SYE PRAWO
4:
KOMMISSARSKIE, Y POSTĘ=
5:
PEK IEGO PORZĄDKIEM
6:
SWYM ZAMYKA.

strona: 836

1:
IEDENASTA TABLICA
2:
PRAWA KOMMISSARSKIEGO. QVINQVEVIRALIS álbo Kommiſſarzów Iuriſdicia: o czym té 26. Státutów
3:
Kommiſſarze między páńſtwy Koronnémi, á
4:
między pogránicznémi wysyłáni ku pogodze=
5:
niu róznic y ſpráwiedliwośći, y gránic, y o cłá.
6:
Item, ku wykupieniu dóbr bywáią wysyłáni:
7:
Ale limitatam poteſtatem non abſolute má
8:
ią. ((lok.))
9:
Item, do Luſtrowánia y recuperowánia dóbr
10:
Królewſkich.
11:
Item, ku rozgrániczeniu dóbr ſzlácheckich y du=
12:
chownych, od dóbr Królewſkich.
13:
Item, ná rozdźiał dóbr dźiedźicznych między
14:
bráćią. ((lok.))
15:
Item, do chorych do oznaymienia woléy oſtá=
16:
tniéy niemocnégo.
17:
Ale INVSTIONARIOS ábrogowano. ((lok.)) ((do w. 20 t. łać.))

strona: 837

Kśięgi iedenaſte. Kommiſs.
1:
KOMMISSARZE.
2:
Kommiſſarze ſzláchtá ſámá ma wy=
3:
práwowáć: á Stároſtowie dóbr
4:
Królewſkich máią brónić.
Zygmunt w Kráko.

5:
VStáwiamy/ áby zápotym nie
6:
przełożeni zamków y miaſt náſzych/ ále
7:
ſámi ſzláchćicy Kommiſsię otrzymawáli/
8:
ku ſkończeniu gránic: á wſzákże ták/ áby
9:
przedśię przełożonym y Stároſtóm ná=
10:
ſzym/ wedle ſtárégo zwyczáiu y Státu=
11:
tu wolno było dóbr náſzych brónić/
12:
áż do
13:
ſkończenia y obiáſnienia gránic.
14:
Od Kommiſsiiéy z Mándatem co
15:
płáćić.

strona: 838

1:
OD liſtu Kommiſsiiéy z Mándatem/ dźieśięć gróſzy ma
2:
bydź brano.
3:
Król nie ma brónić rozgrániczenia
4:
od ſwych imion.
5:
NIechcemy/ áni od tych miast mamy komu náſzégo Máie=
6:
ſtatu proſzącému gránic od dóbr/ wśi/ y dźiedźictwá náſzégo
7:
rozdźielenia zábrániáć álbo przewłóczyć: iedno przez moc y
8:
gwałt od nas to niech nie będźie wyćiſkano.
9:
Kommiſsia proſzącému nie ma
10:
bydz broniona.
11:
OBiecuiemy/ iż wſzyſtkim obywátelóm z dobry y dźiedźic=
12:
twy náſzémi gránic proſzącym/ nie będźiemy brónić.
13:
Kommiſſarze w których ſpráwách
14:
máią bydz dawáni.
15:
WLadzą ſądów wſzędy chcąc cále záchowáć/ vſtáwiamy:
Zygmunt w Piotrk. Włá. Iág. w Czerw. Liſt. Iágełło w Iedlney. Liſt.

16:
iż my y potomkowie náſzy żadnych dáwáć Kommiſsiy nie má=
17:
ią/ iedno ná rozgrániczenié dóbr náſzych/ y ná rozdźielenié dóbr
18:
dźiedźicznych/ między bráćią/ álbo blizſzémi/ álbo któréby były/
19:
ze zwoleniem ſtrony:
20:
ináczéy dané/ nie máią bydź żadnéy mo=
21:
cy áni władzéy.
22:
Kommiſsię Królewſkié y między dá=
23:
lekimi iednákie práwo ku dziedzic
24:
twu máiącémi, máią bydz dawáné.
25:
KOmmiſsię nie w innych ſpráwách iedno w tych/ któré ſą
26:
opiſáné w ſtátućie/ zákázuiemy dáwáć: á któréby dáné były/
27:
nikczemné bydź ſkázuiemy.
Alexander w Rádo. Zygmunt w Kráko.

28:
WSzákże Kommiſſię ku rozdźiele=
29:
niu dóbr ták między bráćią rodzoną/ iáko między innémi któ=
30:
rémikolwiek krewnémi/ którzy do których dóbr iednáką blis=
31:
kość máią/ choćiaby też niewiedźieć iáko dáleko od śiebie by=

strona: 839

1:
li/ obiáſniamy/ iż máią mieyſce/ y ſkázuiemy.
Kommiſsárſkiego práwá Kśięgi iedenaſte o Kommiſsiiey.

2:
A ieſliby kto
3:
chcąc odſterknąć tego/ który rozdźiału dóbr prośi/ przał go
4:
bydź krewnym/ álbo práwá ku bliſkośći do tákowych dóbr
5:
powiádałby go nie mieć:
6:
w tákowéy ſpráwie Kommiſſarze w
7:
rozdźieleniu dóbr nie máią poſtępowáć: ále tę rzecz ſporu o
8:
krewność y bliſkość ku dobram/ do ſądu Ziemſkiégo odeſłáć
9:
máią.
10:
Przedtym iedno dwá Dignitarze
11:
przy Podkomorzym ná gráni=
12:
czeniu byli dawáni.
13:
TO téż obiecuiemy:
Káźimierz w Nieſzo. Liſt. Ian Olbr. w Piotrko. Liſt.

14:
iż wſzyſtkim proſzącym od nas gránic
15:
álbo rozdźielenia gránicznégo między dobry ſtołu náſzégo kró=
16:
lewſkiégo/ y dobry proſzących/ zezwaláiąc damy dwu przelożo=
17:
nych/ álbo Vrzędników/y Podkomorzégo: którzy imięniem
18:
náſzym będą mieć moc gránice vczynić.
19:
Ale potym pięć Kommiſsarzów
20:
bydz ma.
21:
GDyż między dobry náſzémi zápiſánémi álbo nie zápiſáné=
22:
mi/ y poddánych náſzych dobróm náſzym przyległych/ niekiedy
23:
krzywdy/ vćiſki/ niekiedy też y zábiiánia/ tákże trudnośći wiele
24:
o rozgrániczenié od imion náſzych bywáły/
25:
á to ztąd: iż Stá=
26:
roſtowie álbo Dźierżáwcy náſzy pod pokrywką imieniá náſzé=
27:
go Krolewſkiégo/ y dóbr náſzych/ poddáné náſzé w ſąśiedz=
28:
twie/ álbo vćiſkáli álbo gránice zátrudniáli:
29:
dla tego zwrodzo=
30:
néy nam cnoty y łáſki Królewſkiéy/ dla wſzytkich poddánych
31:
náſzych ſpráwiedliwośći y pokoiu/ obiecuiemy to: iż wſzytkim
32:
poddánym náſzym/ którégokolwiek ſtanu y záwołánia będą=
33:
cym/ którzy proſzą o gránice z ſtrony dóbr náſzych/
34:
my/ y potom=
35:
kowie náſzy/ wedle ſtárych ſtátutów/ ku rozgrániczeniu ſpráwie=
36:
dliwośći/ Kommiſsarze onéy źiemie y powiátu/ w którym do=
37:
brá ku rozgrániczeniu leżą/ dwu Dignitarzów
38:
(co ſie rozu=
39:
mié o Woiewodách álbo Káſztélaniech) á dwu Vrzedników
40:
z Podkomorzym támtéyże źiemie náznáczymy y náznáczyć
41:
będą powinni/

strona: 840

1:
W grániczeniu poſtępek iáki bydz
2:
ma y koniec.
3:
STarośćie albo Dźierżawcy dóbr náſzych roſkażemy: áby
4:
weſpółek z Kommiſsarzmi ku rozgrániczeniu dóbr tychże wy=
5:
iechał y zſtąpił: á żeby Kommiſsarze potrzebámi opátrzył/ á
6:
zwłaſczá w tych tylko dobrách/ któré mamy wolné nie zaſtáw=
7:
né.
8:
Którzy to Kommiſsarze gdy wyiádą/ máią z obu ſtron
9:
ſtárców wezwáć/ od których wźiąwſzy przyśięgę/ wedle ich ze=
10:
znánia y świádectwá grániczyć będą.
Ian Olbr. w Piotrko. Liſt.

11:
A ieſliby ſtárcy mię=
12:
dzy ſobą byli rózni: tedy Kommiſsarze wedle ſwégo ſumnié=
13:
nia zgadzáiąc ſtárce wedle ſwégo rozſądku grániczyć będą/ y
14:
gránice ſkończą.
15:
A gdźieby ſie y Kommiſsarze nie zgadzáli: te=
16:
dy chcemy/ áby zá tych/ których ſie więcéy ná iedno zgodzą/ ſka=
17:
zániém byłá władza y moc ſkończyć gránice/ nic niedbaiąc ná
18:
ſpór Stároſty álbo Dźierżawce náſzégo.
19:
O Innoteſcentiiéy Kommiſsiiéy.
20:
INnoteſcentia Kommiſsátſka weſpółek z Mándatem do
21:
Stároſty/ przez Woźnégo y dwu ſzláchćicu ma bydź wnieśio=
22:
na przed gránicámi dwie Niedźieli: áby iáko o czáśie/ ták też o
23:
mieyſcu Stároſtę vpewnili.
24:
Winá Stárośćina nie będącégo ná
25:
gránicach.
26:
IZ z ſkarg ſzláchty wyrozumieliſmy/ że wiele ich o ſzkody
27:
przychodźi prze niedbálſtwá Stároſtów y Dźierzawców dóbr
28:
náſzych:
29:
którzy przez Kommiſsarze przyzwáni ku rozgránicze=
30:
niu dóbr náſzych z dobry przerzeczonéy ſzláchty/ zbraniáią ſie
31:
przyiecháć.
Zygmunt w Piotrko. Tenże. Tenże. Liſt.

32:
Dla tego chcąc zábieżéć temu niepożytkowi/ vſtá=
33:
wiamy/ iż ieſli nápotym Stároſtowie y dźierzawcy náſzy przy=
34:
zwáni nie przyiecháliby ku czynieniu gránic/ winą dwádźieśćia
35:
y ośm grzywien przez nas niech będą karáni:
36:
z których połowi=
37:
cá ſtronie/ á druga połowicá nam y potomkóm náſzym doſtáć
38:
ſie ma.

strona: 841

Ziemſkiego práwá Kśięgi iedennaſte o Kommiſsarzách.
1:
Cokolwiek Kommiſſarze vczynią, to
2:
nie ma bydz odmięniono.
3:
IZ zátrudniáné częſtokroć zwykły bydź/ y przewłaczáné grá
4:
nice/ między dobry náſzémi Królewſkiémi/ y dobry obywáte=
5:
lów Króleſtwá Polſkiégo/ ták Duchownych iáko świetckich:
6:
Vſtáwiamy/ áby Stároſtowie y Dźierżawcy nie czynili
7:
krzywd poddánym náſzym względem Gránic. Co ieſli który v=
8:
czyni/ z vrzędu Stárośćiégo przed námi będźie odpowiádał.
9:
A my náznáczywſzy Kommiſsarze náſzé/ którzy czynić máią
10:
gránice/ ich ſądów żadnemi liſty zábrániáiącémi nie mamy
11:
przekázowáć/ y innych knim Aſseſſorów ábo drugich Kommiſ=
12:
ſarzów/ áni Rewizorów po vczynieniu gránic/ będźiem ná=
13:
znáczáć:
14:
ále cokolwiek Kommiſsarze náſzy ſkażą/ to ma bydź
15:
cáło y mocno. Ktemu téż/ gdy Kommiſsarze náſzy ziádą ſie
16:
ná mieyſce gránic/ choćiay Stároſtá álbo Dźierzawcá náſz
17:
wyiedźie álbo nie wyiedźie/ ſtárce da álbo nie da:
18:
ſámi Kom=
19:
miſsarze przedśię gránice kończyć y konáć będą powinni/ nie=
20:
dbáiąc nic ná to: choćby Stároſtá náſz/ álbo y ón który ſie ſkár
21:
ży o krzywdę gránic/ przećiwko temu mówił/ álbo ruſzał y áp=
22:
pellował/ álbo téż przy tym bydź niechćiał.
23:
Nád to/ Kom-
24:
miſsarze náſzy przerzeczeni dwie Niedźieli przedtym niżli ſie ziá=
25:
dą ku czyniéniu gránic Stároſtę álbo Dźierżawcę náſzégo o
26:
czáśie y mieyſcu ziechánia ſwégo obwieſczą przez Woźnégo y
27:
dwu Szláchćiców/ y przez liſt ſwóy właſny/ y Mándat náſz.
28:
Ku wzywániu rzéki, która dobrá
29:
Królewſkié z Szlácheckiemi dzie=
30:
li, ſąśiedzi niech będą przypu=
31:
ſczeni.
32:
ABy nie byli obćiążeni poddáni náſzy/ którzy máią ſąśiedz=
33:
twá z dobry náſzémi/ przez Stároſty:
Zygmunt w Piotrk. Liſt. Zygmunt w Kráko. Liſt.

34:
Vstáwiamy/ iż gdy rzé=
35:
ká/ która náſzé y poddánych náſzych dobrá dźieli/ któré dobrá z
36:
obu ſtrón brzegu ſą rzéce przyległé: tedy niech wolno będą dopuſczeni ći poddáni náſzy ku vżywániu téyże rzéki/ wedle ſzéro=
37:
kośći dóbr ſwych przyległych.

strona: 842

1:
Nie wedle liſtów y znáków w nich
2:
opiſánych, ále wedle świádec=
3:
twá ſtárców, gránice máią bydz
4:
czynioné.
Zygmunt w Piotrk. Liſt. Zygmunt w Kráko.

5:
IZ wiele liſtów y Przywileiów znáyduie ſie częśćią w vży=
6:
wániu niebędących/ częścią téż niepewnych: przeto Státutá
7:
Naiáſnieyſzégo Páná Królá Olbráchtá odnawiamy:
8:
áby roz=
9:
grániczenia dóbr były nie wedle liſtów y znáków w nich opiſá=
10:
nych/ któré ná vśilność proſzących/ y ná rzecz/ która położoná
11:
nie ieſt przed oczymá ſą dáné/ ále wedle świádectwá ſtárców:
12:
á zwłaſczá gdy Ieo Królewſka M. ták łáſkáwą y ſczodrobli=
13:
wą vſtáwe vczynił: iż vznánié y rozgrániczenié dóbr ſwych/
14:
Rádźie Koronnéy y Vrzędnikóm Ziemſkim poddánym ſwym
15:
zléćił.
16:
O iákich liśćiéch gránicznych to
17:
ma bydz rozumiano.
18:
OBiáſniamy Státut około gránic dóbr nie wedle liſtów y
19:
znáków w nich opiſánych/ ále iż czynioné bydź máią wedle
20:
świádectwá ſtárców: y vſtáwiamy/ áby ták był rozumian:
21:
iż
22:
ná ten czás dowód liſtów w rozgrániczeniu dóbr iśdź nie ma/
23:
gdy liſty ſą záſtarzáłé/ y któré ſą dáné/ y wyſzły: gdy oná rzecz
24:
przed oczymá nie byłá/ álbo w nieużywánié przyſzły/ álbo téż
25:
niepewné ználázłyby ſie.
26:
Ale gdy liſty Kommiſsarzów ná=
27:
ſzych znáki grániczné y gránice dóbr náſzych z dobry ſąśiednémi
28:
ſzlácheckiémi w ſobie zámykáiącé/ przez nas ſą potwiérdzoné/
29:
álbo liſty pod tytułem y pieczęćią Podkomorzégo álbo ſądu
30:
źiemiſkiégo gránice dóbr z obu ſtron dźiedźicznych poddánych
31:
náſzych w ſobie zámykáiącé będą przed námi/ álbo gdźiekol=
32:
wiek przed ſądem okazané:
33:
tákowym wiárá niewątpliwa ma
34:
bydź dáná: y rozgrániczenié dóbr ták náſzych/ iáko dźiedźicz=
35:
nych/ wedle opiſánia onych liſtów ſkáziemy bydź mocné y
36:
gruntowné.

strona: 843

Kommiſsárſkiégo práwá Kśięgi iedenaſte o Kommiſsiiách.
1:
Gránice dóbr Królewſkich świá=
2:
dectwá Stárców y inné znáki po=
3:
dobné czynią.
Zygmunt w Piotrk. Zyg. Aug. w Wárſzá.

4:
ABy trudnośći nie było w czyniéniu gránic/ vſtáwiamy:
5:
áby Kommiſsarze náſzy Bogá przed oczymá máiąc/ żadnéy
6:
ſtronie nie folguiąc/ oglądawſzy naprzód znáki grániczné/ y
7:
rzeczy prawdźiwie doſzedſzy/
8:
ták z świádectwá ſtárców/ ieſli
9:
potrzebá będźie/ przyśięgłych/ iáko téż z innych podobnych roz=
10:
ſądków gránice między dobry náſzémi Królewſkiémi/ y dźie=
11:
dźicznémi/ wedle zdánia y ſumniénia ſwégo niech poſtánowią.
12:
Kto Kommiſſarze nieſłuſznie pozowie.
13:
KToby pozał Kommiſsarze/ ábo Sąd/ ábo Vząd o iáki
14:
poſtępek: á tákowy byłby przekazan w tym/ iż ie nieſłuſznie po=
15:
ćiągnął/ będźie winien káżdému z oſobná támże dwoię cztér=
16:
naśćie grzywien za winę dáć:
17:
tákże y ſtronie/ bedźieli téż przy
18:
tym pozwána.
19:
O Kommiſſarzách między Koro=
20:
ną y Litwą.
Zyg. Aug. w Wárſzá. Zygmunt w Piotrk. Liſt.

21:
DLa záſtánowienia krzywd/ któré ſie dźieią między poddá=
22:
némi náſzémi Koronnémi/ y Kśięztwá Wielkiégo Litewſkié=
23:
go/ będźiem dáwáć Kommiſsarze dwu z ſtrony/ á dwu s Kśię
24:
ſtwá: kiedy ſie kto o krzywdę/ z którégokolwiek Páńſtwá vćie=
25:
cze:
26:
przed którémi Kommiſsarzmi/ zá Innoteſcentią ich á
27:
Mándatem náſzym/ będźie winien káżdy obżáłowány ſtánąć/
28:
á bez wſzelákich odwłók z ſtroną żáłuiącą rozeprzéć ſie.
29:
Stároſtowie y Dzierzawcy po vczy=
30:
niéniu gránic, gwałtówSzlách=
31:
ćie czynić nie máią.
32:
STároſtowie y Dźierżawcy dóbr náſzych/ gwałtów Szlá=

strona: 844

1:
chćie w gránicach niech nie czynią: á gránic przez Kommiſsa=
2:
rze vczynionych gwałtem niech nie pſuią.
3:
Po rozgrániczeniu, Stároſtowie y
4:
Dzierzawcy krzywd czynic nie
5:
máią.
6:
ABy też to co raz przez Kommiſsarze náſzé/ któré ku roz=
7:
grániczeniu imión náſzych Królewſkich/ á źiemiáńſkich dáiemy/
8:
wznawiano więcéy nie było:
9:
Vſtáwiamy/ áby po rozgránicze
10:
niu imión náſzych Królewſkich/ krzywdy Stá=
11:
roſtowie náſzy álbo Vrzędnicy w grunćiéch Ziemiáńſkich nie
12:
czynili:
Zyg. Aug. Zyg. Aug. w Piotrko.

13:
á poddáni náſzy tákowych gruntów odgrániczonych/
14:
áni bárćiámi/ áni żadnym ſpoſobem vżywáć máią.
15:
Státut o vſypániu gránic w mocy
16:
ieſt zoſtáwion.
Zygmunt w Piotrk.

17:
KTóryby Stároſtá rozſypał gránice/ áby ie powinien był
18:
vſypáć ad feſtum Diui Ioannis Baptiſtae proxime venturum, ſub
19:
priuatione officij Capitaneatus, vel tenatae zamków: y máią
20:
bydź trzymáne mocnie/ wedle kopcu/ temporibus perpetuis.
21:
A gdźieby kto był o nie pozwan ((t. łać.))
22:
tedy wſzyſtkich od
23:
tákowych pozwów czynimy wolnémi.
24:
Liſty grániczné przez Kommiſsa=
25:
rze dáné nie potrzebuią potwiér
26:
dzenia.
27:
PRośbámi poddánych náſzych przywiedźieni/ dopuſcza=
28:
my: áby ná kázdégo woléy z poddánych náſzych było/ prośić y
29:
otrzymáć od nas potwiérdzenia ná liſty grániczné wydáné od
30:
piąći Kommiſsarzów przez nas wedle Státutu náznáczo=
31:
nych:
32:
wktórych liśćiéch gdy Kommiſsia y Mándat náſz będźie
33:
włożón/ y pieczęći Kommiſsárſkié będą przyłożoné/ tedy má=

strona: 845

Kommiſsárſkiego práwá Kśięgi iedenaſte o Kommiſsiiey.
1:
ią mieć moc wieczną/ choćiayby téż żadnégo potwiérdzenia ná=
2:
ſzégo nie było.
3:
Grániczné liſty niech będzie wolno
4:
do kśiąg Káncelláriiéy w wodzić.
5:
WOlno káżdému niech będźie liſty Kommiſsárſkié ná grá=
6:
nice do kśiąg Káncelláriiéy náſzéy wwodźić:
Zygmunt w Piotrko.

7:
Któré gdyby przy=
8:
godá álbo potrzebá potrzebowáłá/Kánclérze náſzy przez wſzel
9:
kiéy trudnośći iáko wpiſáć ták wypiſáć/ y liſty proſzącym táko=
10:
wéż pod pieczęćią náſzą/ iedno kopę zá nie wźiąwſzy/ przez
11:
wſzelkiéy trudnośći dáć będą powinni.
12:
Około Kommiſſárſkiégo zgwałcenia.
13:
Ktoby cztérzy Niedźiele przed Aktem Kommiſſárſkim, ábo
14:
po akćie náiechał, tákiégo zuchwálſtwo ono zá Crimen
15:
laeſae Maieſtatis poczytano.
16:
Ale záś obráżenié Máieſta=
17:
tu tylko w oſobie Królewſkiéy bydź vznano: y ſą to dwá
18:
iákoby przećiwné Státuty poczęśći. O czym znaydźieſz
19:
wysſzéy w piérwſzych kśięgách. Titulo, Obráżenie Máie=
20:
ſtatu. ((lok.))
21:
Item, drugi Státut w tychże kśięgách. Tit. Poſłowie Séy=
22:
mowi. obá cáłé położoné Státuty znaydźieſz. ((lok.))
Zygmunt w Kráko. Zygmunt w Kráko.

23:
((do końca str. t. łać.))
24:
((do w. 2 t. łać.)) Commiſſariorum ſpecies. Luſtratorowie. Recuperatores. Iuſtitionarij. Wołyń, Podláſze rozgrániczą.
25:
Item, ad aegrotos mittet Rex. Titu. AEger. téż to iest ſpecies
26:
Kommiſſiiéy.
27:
Item, O zapiśiéch Kommiſſárſkich.
28:
O Kommiſsiách y Kommiſſarzách
29:
ná gránicach.
30:
KOmmiſsię ná gránice záwſze maią bydź z Káncelláriiéy
31:
náſzéy/ bez wſzelákiéy trudnośći káżdému potrzebuiącému da=
32:
wáné.
33:
A Kommiſsarze przy Podkomorzym/ álbo Komor=
34:
niku onéy źiemie/ mogą bydź nie tylko z onégo/ ále y z inſzégo
35:
blizſzégo Woiewództwá/ choćiaby w onym Woiewództwie/
36:
álbo źiemi żadnéy ośiádłośći nie mieli.
37:
Którzy Kommiſsa=
38:
rze/ gdy ſie ná innoteſcentią podpiſzą/ powinno ná termin ziá=
39:
cháć/ y onę Kommiſsią w exekucią przywiéźdź/ vczynieniém
40:
gránic.
41:
A gdyby ſie iednégo dniá ſkończyć nie mogły/ tedy
42:
ſubſequentibus diebus nie odiéżdżáiąc ſkończyć ie máią/ áby
43:
oná Kommiſsia ſzláchćicowi nie ſpełzłá.
44:
A gdźieby Kom=
45:
miſsarz podpiſawſzy ſie ná innoteſcentią/ nie przyiáchał ná ter=
46:
min/ przepada ſtronie ſto grzywien/ o którą forum ma mieć ná
47:
Trybunale/ excepta vera infirmitate, którą wedle práwá po=
48:
winien poprzyśiądz.
49:
Stároſtá ták iáko y ſzláchćic nie ma
50:
mieć więcéy pocztu/ iedno trzydźieśći oſób z przyiaćiołmi y z
51:
ſługámi: á poddánych nawięcéy po dwudźieſtu/ dla vkazánia
52:
znáków y ſypánia kopców.
53:
A iżby ſie periuria z obráżeniem
54:
Bożym nie dźiały/ máią Kommiſsarze piérwéy przypátrzyć ſie
55:
znákóm z obu ſtron/ przez ſtárce pokazánym: y vważyć to v
56:
śiebie według ſumnienia ſwégo. A ieſliby która ſtroná ſłu=
57:
ſzné znáki/ y podobieńſtwá pokazáłá:
58:
tedy téy dowód przez
59:
ſtárce máią nákázáć. A iesliby z obu ſtron niepewné znáki
60:
pokazáli/ tedy nie odbiéráiąc przyśiąg z obu ſtron/ dla krzy=
61:
woprzyśięſtwá/ máią gránice wedle ſumniénia ſwégo/ przy=
62:
chyliwſzy ſie do Státutu/ ((t. łać.)) vczynić.
Zygm. III. w Kráko. Liſt.

63:
A iż

strona: 847

Kommiſsárſkiego Práwá Kśięgi iedenaſte o Kommiſsiiách.
1:
Stároſtowie y Dźierżawcy niektórzy dóbr náſzych/ zwykli ex=
2:
cedere modum in defenſione bonorum:
3:
tedy Státutá piérw=
4:
ſzé w tym vczynioné/ ták decláriuemy/ że defenſio nie ma ſie ro=
5:
zumieć pſowániem laboris proprij, ták ośiéwków/ iáko y bu=
6:
dowánia/ y káżdéy roboty/ któraby przez rok bez przekázy Stá=
7:
rośćinéy ſtałá: ále vżywániém tylko dóbr náſzych/ álo pozwá=
8:
niém po wyſzćiu roku do źiemſtwá.
9:
A gdyby ſądowy Stá=
10:
roſtá álbo Dźierżawcá komu krzywdę álbo ſzkodę iáką mimo
11:
to vczynił/ tedy o to forum ma mieć w źiemſtwie/ gdźie oné
12:
dobrá Królewſkié leżą.
13:
A ieſliby Dźierżawcá ośiádłośći nie
14:
miał/ w onym Woiewództwie álbo źiemi/ tedy tám gdźieby
15:
ią miał/ ma bydź exekucia ná dobrách iego nieodwłocznie czy=
16:
nioná/ wedle Conſtituciiéy Anni 1562.
17:
A gdyby był nieośiá=
18:
dły w Koronie/ tedy ma ſie przećiw niemu poſtąpić wedle po=
19:
ſtępku ná tym Séymie contra impoſſeſsionatos námówioné=
20:
go: á ieſliby mial ſummę ná Dźierżáwie/ tedy ná ſummie ſie ma
21:
extendowáć proceſſus iuis exequutio.
22:
A Stároſtóm y
23:
Dźierżawcóm o krzywdy y ſzkody/ któréby ſie dźiały ná grunćie
24:
Królewſkim/ták w náſzych y R.P. iáko w ich pożytkach/ bę=
25:
dźie wolno pozywáć káżdégo do źiemſtwá:
26:
y gdźieby im iurá=
27:
menty wedle práwá były nakazáné/ ták náſzym/ iáko y ſwym
28:
imięniem odpráwowáć ie mogą/ ſalua appellatione ad Tribu=
29:
nal, gdźie ſine remiſsione kauzy tákie máią bydź determinowá=
30:
né.
31:
Poddáni téż z náſzych wśi/ będą mogli pozywáć do źiem=
32:
ſtwá o krzywdy ſwé/ ((t. łać.))
33:
Tákże z miáſteczek náſzych ſine aſsiſtentis, wedle zwy
34:
czáiu. A gdźieby gránic nie było/
35:
będą powinni Sędźiowie
36:
ſkázowáć wywodźić Kommiſsią/ y kończyć gránice ſzláchćico=
37:
wi/ (t. łać.)) Ieſliby téż po rográniczeniu Kom=
38:
miſsárſkim/ ſzláchćic zá gránicámi grunt Królewſki odéymo=
39:
wał / y był o to pozwan do źiemſtwá:
40:
powinien będźie ſam
41:
Sąd wyiácháć/ álbo Komorniki przyśięgłé z Woźnym wyſłáć
42:
ná ón grunt ((t. łać.)) ná przyſzłych Rocéch de=
43:
krét vczynić/ y ſzkód nagrodę nákazáć wedle liquidáciiéy ſtro=
44:
ny vkrzywdzonéy przez iuráment.
45:
((t. łać.)) śiłá tám circumſtánciy.

strona: 848

1:
IASNIE WIELMOZNYM PANOM,
2:
IEO M. PANV HIERONYMOWI,
3:
WOIEWODZIE POZNANSKIEMV,
4:
Stárośćie Kolſkiému, &c
5:
Y IEO M. PAV STANISŁAWOWI,
6:
WOIEWODZIE Y STAROSCIE
7:
Ráwſkiému y Rádomſkiému, &c,
8:
GOSTOMSKIM Z LECENIC, BRACIEY
9:
rodzonéy, mym M. Pánom.
10:
GDyż to Pan Bóg zrządźił, moi M. Pánowie, że ku ozdobieniu
11:
wieku náſzégo, y ku ſczęśliwośći Rzeczypoſp. do którégo teraz kré=
12:
ſu przyſzłá, W.M. dwu Brátów rodzonych, iáko filarmi y podporą
13:
téy Rzeczypoſp. vczynił, y wywysſzyć raczył, z czego ſie, iáko widzę,
14:
ludźie ćieſzą.
15:
Która ochotá y wdźięczność, y we mnie że ſie niemoże
16:
zátáić: tedy tym to pokázuię: że W.M. Pánom moim M. te o=
17:
ſtátnié kśięgi praw Koronnych, iuż iákoby doſkonáłość winſzo=
18:
wánia, tą iákoby klauzurą zámykáiąc, ofiáruię:
19:
Máiąc pewną
20:
nádźieię, że biorąc przed śię nie ták moié przedśięwźięćié, co iest
21:
rzecz mnieyſza, iáko potrzebę Rzeczypoſpolitéy vważáiąc, tę pra=
22:
cą moię będę W.M. mieć nietylko v śiebie záléconą, ále y innym
23:
ią, zwłaſczá Królowi Ieo M. będą vmieli zálécáć.

strona: 849

1:
DWUNASTE
2:
KSYĘGI PRAWA
3:
TRIBVNALSKIEGO,
4:
VLTIMAE INSTANTIAE, Y APPEL=
5:
LACIY, KTORE OD NIZSZYCH
6:
SVBSELLIA PRZYCHODZĄ, PO=
7:
RZĄDEK OSOBLIWY.
8:
Nim o Tribunal Státuty ſie poczną, tedyby tu przyſzło á=
9:
ktykowáć Ordinationem nouorum Iudiciorum in Conuentu
10:
Generali Petricouie. Anno 1563. factam & laudatam: gdyż for=
11:
ma nourorm Iudiciorum wielce ſłuży ku obiáſniéniu porządku
12:
ſądów Tribunału.
13:
Awſzákże niechcąc przedłuźáć y zábáwiáć
14:
czytelniká, muśi ie przeſtąpić: A kto będźie chćiał, może ie
15:
piérwéy przeczćić, tóż dopiéro do Tribunału przyſtąpić: á znay=
16:
dźie ie łácno w Conſtituciách. List 18.

strona: 850

1:
DWANASTA TABLICA
2:
Práwá Tribunálſkiégo:
3:
KORONNEGO.
4:
LITEWSKIEGO
5:
PRVSKIEGO
6:
WOLYNSKIEGO, ((tabela nie numeruje wierszy)) Práwo Tribunálſkie/ ná trzy częśći ſye dźieli.
7:
I. Część vprzédzáiąca. Obiéránié.
8:
((tabela, nie numeruie wierszy)) Właſnośći ſześć w Elektćiéch. Godny. Bogoboyny. Szláchćic. Obywáćiél. Praw y zwyczáiów vmieiętny. Ośiádły.
9:
II. Część przy ſądzeniu. Porządek przy ſądźiéch. Mieyſcá. Czásy ſądów.
10:
Pozwánié ná Tribunał. Materia ſądów Tribunálnych. Appellátia od ſądów. Ziemſkiégo. Podkomorſkiégo. Koiſſárſkiégo. Grodzkiégo. Pozwy.
11:
III. Część po odpráwieniu ſądu Tribunálſkiégo, Té tytuły rewidowáć: Exekucia. Salaria. Areſtowánié. Appellácia. Remiſſię. Záwieſzenié ſpraw.

strona: 851

Kśięgi dwánaſte o Sędźiách Tribunál.
1:
CONSTITVCIAE
2:
SEYMV WALNEGO
3:
WARSZAWSKIEGO,
4:
Roku Bożego 1578.
5:
STEPHAN Z BOZEY ŁASKI KROL
6:
Polſki, Wielkié Kśiązę Litewſkié, Ruſkié, Pruſkié,
7:
Mázoweckié,
8:
Zmódzkié, Inflantckié, Kiiowſkié,
9:
Wołynſkié, Podláſkié, & c. y Siedmigrodzkié, &c.
10:
OZnáymuiemy wſzem obec
11:
y káżdému z oſobná/ komu to wie=
12:
dźieć należy/
13:
iż my wedle powinno=
14:
śći náſzéy Królewſkiéy/ opátruiąc
15:
potrzeby Korony téy. któréy nas
16:
Pan Bóg przełożyć raczył/ á o tym
17:
myśląc/ áby w niéy ták domoy
18:
rząd/ iáko beſpieczeńſtwo od nie=
19:
przyiaćielá było:
20:
iżebyſmy domá do
21:
bry porządek poſtánowiwſzy/ ſná=
22:
dniéy nieprzyiaćielowi odpór dáć mogli/ y krzywd dawnych/
23:
któré ćiérpi Rzeczpoſpolita ſpólna narodu Polſkiégo y Litew=
24:
ſkiégo/ zá okupowániém y oderwániém zamków y źiem przez
25:
nieprzyiaćielá/ powetowáć:
26:
Złożyliſmy Seym Wálny wſzem
27:
ſtanom tu do Wárſzáwy/ ná którym zá rádą Pánów Rad ná=
28:
ſzych oboygá narodu/ y zezwoleniém Poſłów Ziemſkich/ na=
29:
przód podle Conſtituciiéy dawnéy przed pánowániém náſzym
30:
vczynionéy:
31:
y Receſsów Séymów przeſzłych około ſpráwie=
32:
dliwośći/ ná któréy wſzyſtek rząd domowy należy/ y z któréy
33:
wſzyſtkié dobré obyczáie w káżdéy Rzeczypoſpolitéy pochodzą/
34:
poſtánowienié nizéy opiſáné vczyniliſmy.
35:
Porządek do obieránia Sędziów.
36:
W Káżdym Woiewództwie y źiemi ná tym mieyſcu gdźie

strona: 852

1:
wedłe ſtárégo zwyczáiu obiéráią oſoby Sądowé/náznáczámy ((t. łać.)) dźiéń y czás/
2:
to ieſt piérwſzy Po
3:
niedźiáłek po Národzeniu Pánny Máriiéy w tym ninieyſzym
4:
Roku/ á potym ná káżdy rok tegoż czáſu do obiéránia Sędźiów
5:
do ſądów ((t. łać.))
6:
á Poznáńſkiému y Káliſkiému Woiewództwóm we Srze=
7:
dźie/ Sędomirſkiému w Opátowie/ Siérádzkiému w Siérá=
8:
dzu/ Brzéſkiému y Inowłodołáwſkiému w Rádźieiowie/ Płot=
9:
ckiému w Ráćiążu/ Mázoweckiému w Wárſzáwie/ Ráwſkié=
10:
mu w Bolemowie:
11:
Lwowſkiéy/ Przemyſłkiéy/ Sánockiéy źie=
12:
miam/ w Wiśni: á Chelmſkiéy w w Chełmie y Hálicz Sędźie
13:
obiéráć máią. Wſzákże Chełmſka naprzód w Chełmie/ á po=
14:
tym Hálicka w Háliczu obchodźić ſie tym porządkiem máią.
15:
Woiewództwo Podláſkié w Drohyczynie/ á źiemi Dobrzyń=
16:
ſkiéy w Lipnie w Poniedźiáłek przed ś. Bártłomieiem czás do
17:
tegóż náznáczamy:
18:
á w inſzych Woiewództwách y źiemiách/ kę=
19:
dy Sędźie źiemſkié obiéráią/ Sędźiowie do tych ſądów gene=
20:
ralium iudiciorum obiéráni bydź máią.
21:
Obiéránié Sędziów.
22:
NA których Séymikách wysſzéy miánowánych/ káżdé Wo=
23:
iewództwo obrác ſpółnie ma/ y będźie powinno miedzy ſobą
24:
oſobę iednę godną/ bogoboyną/ cnotliwą/ práwá y zwyczáiów
25:
ſądowych onégo kraiu vmieiętną/ ośiádłą.
26:
A z Woiewództw
27:
więtſzych to ieſt Poznáńſkiégo/ Sędomirſkiégo/ Káliſkiégo/
28:
Płotckiégo po dwu: z Ruſkiégo tákże dwu/ z których ieden w
29:
Wiśni/ á drugi álternátą w Chełmie/ á w Háliczu iáko wyſſzéy nápiſano:
30:
z Mázoweckiégo trzey ((t. łać.)) á potym
31:
po dwu: z Ráwſkiégo dwu: z Podláſkiégo dwu. A z źiem Wie=
32:
luńſkiéy/ Dobrzyńſkiéy po iednému/ z Oświęćimſkiéy y z Zator=
33:
ſkiéy tákże iednégo do tychże ſądów ((t. łać.))
34:
obiéráć máią.
35:
A tych Sędźiów obiéránié
36:
ma bydź kogokolwiek godnégo bydź naydą. A gdyby który tá=
37:
kowy było bran z tych którzy ná inſzych ſądźiéch śiedzą/
38:
ieſliby
39:
ſie przytráfiłá Aktcya z mociiéy álbo áppelláciiéy od którégo z
40:
nich/ tedy ten ná ten czás ná ſądźie w tey ſpráwie wotować nie
41:
ma/ y wyniśdź/ gdy inſzy wotowáć będą/ powinien będźie.
42:
Ciż obráni Sędźiowie do drugich tylko ſądów trwáć má=
43:
ią/ á inni ná ich mieyſcá ((t. łać.))

strona: 853

Tribunálſkiego práwá Kśięgi dwánaſte o Tribunale Koron.
1:
obiéráni bydź máią/ czáſu y dniá obiéránia tych Sędźiów
2:
wysſzéy oznáczonégo.
3:
A żaden z Elektów powtóré ná ſądy
4:
nie ma bydź obran do lat cztérzéch/ oprócz tego gdźieby ſie w
5:
którym Woiewództwie ná tégóż wſzyſcy ((t. łać.))
6:
zgodźili/ á iżby ſie tego podiął vprośili.
7:
Item, Ieſliby téż w którym Woiewództwie/ dla któréykol=
8:
wiek przyczyny Elektcia niedoſzłá/ álbo śmierć/ álbo chorobá/
9:
którégo Eletá zákróczyłá/ z inſzych Woiewództw obráni Sę=
10:
dźiowie Aktcię onégóż Woiewództwá odpráwowáć będą/ ((t. łać.))
11:
ieſliby z których Woiewództw
12:
obráni nie byli.
13:
LICZBA DEPVTATOW, KTORZY NA
14:
Tribunał bywáią obiéráni, tym obyczáiem
15:
ma oblik.
16:
Ośm liczą Woiewództw więtſzych, z których po dwu Deputa=
17:
tów obiéráią: to czyni ſzeſnaśćie.
18:
Siedm Woiewództw mnieyſzych, ći po iednému Deputatowi
19:
wysyłáią.
20:
Item, trzy źiemie po iednému Deputatowi.
21:
Tákże z Pruſkich trzech Woiewództw, po iednému.
22:
Z Wołyńſkich, po iednému. Tedy ſummę tégo zebránia nie
23:
trudno poráchowáć.
24:
Tymże obyczáiem iáko wielka liczbá Poſłów bywa, nie trudno
25:
ſie doliczyć.
26:
Przyśięgá Sędziów.
27:
TAmże przerzeczeni Sędźiowie w Woiewództwách y źie=
28:
miách obráni/ ziáchawſzy ſie ná czás y mieyſce ſądom náznáczo=
29:
né/
30:
máią przy ſądźie źiemie onéy/ y przy vrzędźie Stárośćim/
31:
rótą Sędźiégo Ziemſkiégo w Státućie opiſaną przyśiądz:
32:
tego dołożywſzy/ iż práktykowania żadnych kauz z nikim czy=
33:
nić nie máią/
34:
áni przeſtrogi/ áni rády dáwáć/ áni podárków
35:
bráć/ y téż iż ſie o to nie ſtárał/ áby był ná té ſądy obran.
36:
Iáko ſądzić máią, y o Aktciách
37:
Duchownych.
38:
Sądźić máią ſpráwiedliwie z reieſtru po Woiewództwiéch
39:
iáko wotuią/ nie odſtrzéláiąc ſie od práwá poſpoliétgo/ iákié=
40:
go którá źiemiá vżywa/ Bogá y ſpráwiedliwość iego świętą/
41:
przed oczymá máiąc.
42:
A Sędźiowie Dekrét ex ſcripto fero=
43:
wáć będą: ná którym ſcriptćie/ dwá álbo trzey Sędźiowie
44:
podpiſáć ſie máią. A gdźieby ſie tráfiłá rózność/ álbo téż pa=
45:
ritas votorum, máią raz/ dwá/ trzy znowu per vota puśćić/
46:
y
47:
przy téy ſtronie conkluzia zoſtáwáć ma/ która zá ſobą dowodów práwnych więcéy będźie miáłá/ á potym maior pars kon=
48:
kludowáć ma.
49:
A iż wſzyſtkié kauzy Pánów Duchownych/
50:
którékolwiek w Ziemſtwie/ w Grodźie/ w Vrzędźie Podko=
51:
morſkim/ wedle práwá piſánégo ſądzoné były y będą/ z mociiéy
52:
álbo áppelláciiéy/ y iákimkolwiek inſzym obyczáiem przypádły/
53:
álbo przypádáć będą/
54:
przed tymże Tribunałem podług práwá
55:
poſpolitégo odpráwowáné bydź máią. Przeto do tych ſá=
56:
mych odpráwowánia/ Pánowie Duchowni/ ſześć Duchow=
57:
nych Sędźiów ſámi z pośrzodku śiebie obráć máią/
58:
którzy przy=
59:
śięgą obwiązáni támże przy tym Tribunale/ w tęż rótę ná E=
60:
wánielią bydź máią/ z którémi do tychże tylko Aktciy Ducho=
61:
wnych/ ſześć świetckich onychże Sędźiów z pośrzodku świet=
62:
ckich wyſádzonych przyſádzeni bydź/ y té kauzy ſądźić máią.
63:
A tám podług práwá ſądząc iteram atque iterum per vota pu=
64:
ſczáiąc/ iáko piérwéy konkluzią vczynić maior pars z tych dwu=
65:
naśći máią. A gdźieby byłá paritas votorum, tedy ma bydź
66:
remisia ná Séym pro decreto.
67:
Która paritas Deputatorum,
68:
tych gdźieby ſie do drugiégo Séymu ſtanom nie podobáłá/
69:
wolno iéy będźie popráwić. A gdźieby ná popráwę zgodá nie
70:
doſzłá/ tedy ten ſpoſób Tribunału ma zoſtáć/ dokąd ſie co le=
71:
pſzégo przez wſzyſtkié ſtany nienaydźie.
72:
Dźieśięćiny po imionách Szlácheckich/ in eodem ſtatu iáko
73:
teraz ſą/ nikogo nie wzruſzáiąc do Compozyciiéy/ która ma
74:
bydź ná Seymie/ odkłádamy.
75:
A iuż tákowy Dekrét álbo Dekrétá tego Tribunału tákiéy
76:
ważnośći bydź máią/ iáko Séymowé. A ieſliby kto chćiał
77:
((t. łać.)) y áktcią ſobie ożywić ná Seym/ ábo
78:
zá Dworem przed nas:
79:
tedy táki karan bydź ma/ iáko contem=
80:
ptor Decreti noſtri Regij.
81:
A iż ſie Pánowie Duchówni ſkárżą/ że ((t. łać.))
82:
że ((t. łać.)) nie podlégáli/ przećiw
83:
im y imionách ich perlucra przewodzono/
84:
tedy Stároſtowie

strona: 855

Tribunálſkiego práwá Kśięgi dwánaſte o Tribunale Koron.
1:
ab exequutione tákowych perlucrorum ſuperſedowáć máią/
2:
do vznánia náſzégo tych perlucrorum ná Séymie.
3:
Co ſądzić máią.
4:
Sądźić máią cauſas omnes &c ſingulas, od ſądów Ziemſkich/
5:
Grodzkich/ Podkomorzkich/ Kommiſsárſkich/ ((t. łać.))
6:
Wiécowych/ ((t. łać.))
7:
y wſzyſtkié inſzé
8:
generaliter, którékolwiek ná Séym/ álbo zá Dworem náſzym
9:
Królewſkim/ ((do w. 14 t. łać.))
10:
Tych wſzyſtkich kauz/ któré bądź ((t. łać.))
11:
bądź w Ziemſtwie/ álbo w Grodźie przeſądzoné/ y (t. łać.))
12:
odeſłáné/ gdźieby podług
13:
tychże remiſsiy bez wſzélakich przewłók exequowáné niebyły/
14:
tákże kauzy któré od którychkolwiek Tribunałów ((t. łać.))
15:
przeſzłych w Woiewództwách vchwalonych przypadáły/ y
16:
inſzé wſzyſtkié ſpráwy/ którékolwiek ták z dawnych/ iáko y z no=
17:
wych pozwów/ przypozwów/ przypadáć będą/ á temu Tribu=
18:
nałowi należeć będą.
19:
A tám iuż przed ſądem/ wſzyſtkié ſtro=
20:
ny w ſwoich ſpráwách ſądowych/ Rok y Roki będą miáły/ we=
21:
dług ich áppelláciy/ y mociy/ pozwów/ przypozwów/ ták zá=
22:
witych/ iáko y niezáwitych/
23:
remiſsiy/ limitáciy/ y inſzych wſze=
24:
lákich ſtopniów práwnych/ iáko tu ná Séymie/ álbo zá Dwo=
25:
rem/ tákże y ná ſądźie vltimae inſtantiae, którychkolwiek Woie=
26:
wództw mieć miáły/ żadnych nie wyymuiąc/
27:
wedle tych po=
28:
zwów/ przypozwów/ kontrowerſiy/ kauz/ Dekrétów/ áppel=
29:
láciy/ mociy/ remiſsiy/ rozpiſów/ limitáciy/ y inſzych punktów
30:
práwnych/ żadnégo nie wyymuiąc/ ((t. łać. do w. 33))
31:
EXceptis cauſis mere criminalibus, któré ſądowi náſzému
32:
ná Séymie należéć máią. A gdźieby kto ex ciuili cauſa crimi=
33:
nalem czyniąc/ ná Séym/ álbo zá Dworem kogo wyzwał/ te=
34:
dy gdy będźie vznána przez nas ná Séymie bydź cauſa ciuilis,

strona: 856

1:
ma tákowy ((t. łać.))
2:
według Conſtituciy A cauſa ma bydź o=
3:
deſłána ((t. łać.)) A wſzákże ((t. łać.))
4:
áppellácia ma bydź/ ((do w. 8 t. łać.))
5:
któré
6:
ſądowi náſzému zoſtáwuiemy.
7:
A ieſliby kto Stároſtę álbo Dźierżawcę pozwało grunty
8:
náſzé/ z których Dźierżawcá álbo Stároſtá Quártę dawa/
9:
álbo pod rewizią y luſtrácią podpádły/
10:
tákże któré w ſtárych
11:
ſummách ſą inſcriptae, o tákié dobrá ma ſąd odeſłáć ná Séym
12:
pro cognitione noſtra. A nam ſámému o dobrá náſzé iuxta
13:
praeſcriptum Statuti czynić/ y onych dochodźić wolno záwſze
14:
będźie.
15:
Tákże o niewydánié Qwárty/ y o dobré nullo iure recepta
16:
ná Séymie ſądy bydź máią. ((t. łać.))
17:
któré z oſtrzeżeniem rze=
18:
czy w Státućie opiſánych ſądowi náſzému należéć będą.
19:
Z
20:
ſtrony przezyſków interim otrzymánych/ przećiw miáſtóm/ ták=
21:
że téż mieſczan przećiw ſzláchćie to ſie záchowáć ma/ do vzná=
22:
nia náſzégo/ iáko około przezyſków Duchownych.
23:
SCRVTINIVM,
24:
Y oznáczenié dni ad cauſas crimi=
25:
nales.
26:
((t. łać.)) máią bydź zá przypozwá=
27:
niem ſtrony przez ſtronę/ ná Ziemſkich/ álbo Grodzkich Rokách
28:
ſądowych ((t. łać.)) co piérwéy
29:
będźie ((t. łać.)) wypráwowáné.
30:
A
31:
to dla tego/ gdy ſtroná ſtronę pozowie ná Séym/ áby tám iuż
32:
obie ſtronie były cum ſcrutiniis gotowé/ dla prędkiégo odprá=
33:
wowánia ſpraw.
34:
A iżeby ſie criminales actiones ná Séymie
35:
záwſze odſądźić y odpráwowáć mogły: tedy od poczęćia Séy=
36:
mu/ który ná náznáczony dźień liſty Séymowémi Propozytią
37:
záczynáć ſie ma záwżdy.
38:
A po Propozytiiéy y odpráwieniu

strona: 857

Tribunálſkiego práwá Kśięgi dwánaſte o Tribunale Koron.
1:
przy Pośléch Ziemſkich wót Senatorſkich/ tydźień cáły/ dźień
2:
podle dniá mamy mieć wolny do ſądów criminalium actio=
3:
num.
4:
A potym póki iedno Séym będźie/ mamy odpráwo=
5:
wáć té criminalia, ná káżdą Srzodę/ Piątek/ y Sobotę/ nie
6:
omieſzkawáiąc innych ſpraw Séymowi należących.
7:
A zwła=
8:
ſczá nullo iure, y Qwárty ſądzenia/ wedle Conſtituciiéy Lu=
9:
belſkiéy/ ((t. łać.))
10:
Mieyſcá ſądom.
11:
W Wielkiéy Polſcze Piotrków/
12:
do którégo té Woiewódz=
13:
twá należéć będą/ Poznáńſkié/ Káliſkié/ Sierádzkié/ ziemiá
14:
Wieluńſká/ Lęczyckié/ Brzéſkié/ Inowłodcłáwſkié/ źiemiá Do=
15:
brzyńſka/ Mázoweckié/ Płotckié/ Ráwſkié.
16:
W Máłéy Polſcze Lublin/ do którégo té Woiewództwá
17:
náleżeć będą/ Krákowſkié/ Sędomirſkié/ Ruſkié/ Podolſkié/
18:
Lubelſkié/ Bełskié/ Podláſkié/ z tym dokłádem/
19:
iż ći Sędźio=
20:
wie wſzyſcy odſądźiwſzy wielkiéy Polſki Woiewództwá w
21:
Piotrkowie/ máią záśię iácháć ná czás niżéy náznáczony do Lu=
22:
bliná/ y tákże tám odſądźić wſzytkié Woiewództwá máłéy
23:
Polſki.
24:
Beſpieczenſtwo ſądów y Séymików.
25:
PRzed który to ſąd oſobá żadna cuiuſcunque dignitatis &
26:
praeminentiae, któraby Aktciiéy práwnéy nie miáłá/ chodźić nie
27:
ma.
28:
A kogo z reieſtru záwołáią do ſpráwy iego/ nie z żadnym
29:
tumultem do ſpráwy ſwéy przyſtąpić y do gmáchu wchodźić
30:
ma/ tylko ſámochwart nawięcéy chodźić ma/ to ieſt ſam z Pro=
31:
kuratorem/ á dwá przyiaćiele.
32:
A ieſliby który vpornie wſzedł/
33:
ábo nápomniony wyniśdź niechcćiał/ ábo w domu ſądowym
34:
wołánié czynił/ tedy ma bydź ná nim ſkazána poena ((t. łać))
35:
którą záraz ſub alia poena ſimili nie od=
36:
chodząc od ſądu Sądowi położyć powinien będźie/ ((r. łać.))
37:
iśdź ma.
38:
Przy wotowániu áby
39:
żaden nie zoſtawał/ oprócz tych którzy do tego ſądu przyśięgli.
40:
Item żaden ták ná Séymiku obiéránia Sędźiów/ iáko y ná
41:
mieyſce gdźie ſądy będą ſpráwowáné/ áby nie śmiał przyież=
42:
dżáć y przychodźić zbroynie/
43:
y żadnémi inémi bróniámi/ okróm

strona: 858

1:
mieczá/ kórdá/ ſzáble/ ſzpady. A ktoby śmiał z ſtrzélbą álbo z iá=
2:
ką inſzą brónią wſzeláką przyiecháć/ ábo znią chodźić/
3:
áby pięć=
4:
dźieśiąt grzywien winą był karan peremptorie nie odchodząc
5:
od ſądu/ ábo od Séymiku ((t. łać.))
6:
A ieſliby tamere odſzedł/ tedy ma bydź odeſłan ná exekuciią
7:
wedle práwá ad loci Capitaneum.
8:
A gdźieby kto ná Séymiku
9:
obiéránia Sędźiégo ábo Sędźiów/ ábo téz we trzech Niedźielách przed záczęćiém ſądu tego/ abo téż we trzech Niedźielách
10:
po oſądzeniu/ iáką oſobę ſzláchecką ránił álbo zábił/
11:
tedy po=
12:
dług Státutu poſtąpić przećiw iemu/ nie ináczéy iedno iákoby
13:
to ná Séymie przy nas vczynił/
14:
Czáſy Sądów.
15:
Sądy naprzód począć ſie máią záwſzé w Piotrkowie w Po
16:
niedźiáłek bliſki po świętym Marćinie/
17:
á kończyć ſie máią áż
18:
do Kwietnéy Niedźieli. W Lublinie w Poniedźiáłek bliſki po
19:
Przewodnéy Niedźieli/ á kończyć ſie máią dokąd ſie nie ſkończą.
20:
A wſzakże áby inſzé ſądy inferiorum ſubſelliorum pod tym czá=
21:
ſem ſądzenia vltimae inſtantiae iudiciorum generalium odpráwo=
22:
wáły ſie. A Mázoweckié ſądy vltimae inſtantiae, któré teraz ſą=
23:
dzą/ iáko ſie záczęły ſkończyć ſie máią.
24:
Dekrétá y ſpráwy tych ſądów/ w Piotrkowie pieczęćią
25:
źiemſką Siéradzką/ á w Lublinie pieczęćią źiemſką Lubelſką
26:
máią bydź popieczętowáné/ ták iáko ſie to záchowáło przy ſą=
27:
dźiéch Królewſkich.
28:
Vtwiérdzenié Dekrétów.
29:
A Dekrétá tych wſzytkich ſądów/ ták vltimae inſtantiae w
30:
Woiewództwách oſądzoné/ y któré nápotym odſądzoné in hoc
31:
generali iudicio tribunali będą/ opátruiemy y vtwiérdzamy tá=
32:
kim wárunkiem/
33:
iáko ſą opátrzoné ſądy nowé pro vna vice, zá
34:
Królá Zygmuntá Auguſtá vchwaloné/ Dekrétem Séymo=
35:
wym Wárſzáwſkim oſtátecznégo dniá Márcá/ ((t. łać.))
36:
vczynionym
37:
iako ten
38:
Dekrét Séymowy ſam w ſobie obmawia/ w té ſłowá: Iż kto=
39:
bykolwiek ná Séym/ álbo téż przed nas za Dworem iákimkol=
40:
wiek obyczáiem był pozwan ex cuiuſcunque inſtantia.
41:
ku ſkáże=
42:
niu tákowéy ſkáźni/ podług ordináciiéy y według vchwały

strona: 859

Tribunálſkiego práwá Kśięgi dwánaſte o Tribunale Koron.
1:
Séymu przeſzłégo Piotrkowſkiégo vczynionéy/ od pozwów y
2:
od rzeczy wolen bydź ma/ y ieſt.
3:
A ktoby więc ieſcze ták vporny
4:
bydź chćiał/ á przepowiedźiał ſie ná tákowé pozwy/ y ná nie ie=
5:
ſliby co in contumaciam otrzymał/ tákowé otrzymánié nie ma
6:
miéć żadnéy ważnośći/
7:
y bydź nie może ku żadnéy ſzkodźie niko=
8:
mu/ áni przez vrząd Stárośći exequowáné bydź ma. A ieſliby
9:
téż zá przypowiedzeniém do ſądu czyim pozwány ná tákowy
10:
pozew ſtánął/
11:
tám nie odchodząc ſam/ ábo Prokurator iego bę=
12:
dźie powinien odłożyć winy ſto grzywien/ pod winą cztérna=
13:
śćia grzywien. Któréy winy ſtá grzywien/ połowicá ſtronie/
14:
á druga do ſkárbu náſzégo bydź ma ((t. łać. do w. 13))
15:
á
16:
Prokurator ma bydź ſkazan do wieże ná tydźień śiedźiéć ná
17:
dnie/ tám gdźieby tákowé rzeczy przez nas były ſądzoné.
18:
Powinność ſądu Ziemſkiégo.
19:
PRzychyláiąc ſie do práwá poſpolitégo/ y zwyczáiów zda=
20:
wná záchowáłych/ gdyż ten ſąd odpráwowáć ma co przedtym
21:
przy ſądźiéch náſzych królewſkich odpráwowano bywáło/
22:
má=
23:
ią ſie do tego ſądu ziácháć/ Sędźia/ Podſędek/ Piſarz onégo
24:
Woiewództwá w którym odpráwowan będźie/ y tám przyśią=
25:
gſzy ((t. łać.)), wſzytkę tę powinność ná ſobie od=
26:
nośić máią/
27:
którą nieśli przedtym przy ſądźiéch Séymowych
28:
ábo Dworſkich/ y Koce Sędźiów inſzych za ápprobácyą De=
29:
krétów odbiéráć y odſyłáć máią. Wſzákóż wotum ná tych ſą=
30:
dźiéch miéć nie máią.
31:
O pozwiéch przed ten ſąd.
32:
POzwy máią bydź ((t. łać.))
33:
á kłádźioné bydź máią na=
34:
mniéy dwie Niedźieli ante terminum.
35:
O zapiśiéch y proteſtáciách.
36:
ZApiſy/ Proteſtácię/ Recognicię/ y Relácię wſzelkákie/ ták
37:
máią bydź ważné przed tym ſądem zeznáné/ iáko Séymowé/
38:
ábo Ziemſkié.

strona: 850

1:
O exequuciiey Dekrétów.
2:
STároſtowie y Vrzędnicy ich/ wſzelákié Dekrétá powinni
3:
wedle práwá exequowáć ((t. łać.))
4:
Opátrzenié Sędźiów.
5:
CIż Sędźiowie od káżdégo Dekrétu zá kim wynidźie/ po
6:
piętnaśćie groſzy bráć máią:
7:
á od extráktów płácenié ma bydź wedle Státutu. A pánowie Duchowni Deputatóm ſwoim
8:
opátrzenié dáć máią.
9:
O Kocách, Pereſudách y winách v
10:
ſądu głównégo Trybunału Lubel=
11:
ſkiego, Woiewództw Kiiowſkié=
12:
go, Brácłáwſkiégo, Wołynſkiégo.
13:
ZA przyſtąpieniem do Trybunału Woiewództwá Kiio=
14:
wſkiégo/ Wołyńſkiégo/ y Brácłáwſkiégo/ którzy z práwem
15:
ſwym/ którym oni ſie ſądzą/ do Trybunału przyſtąpili/
16:
y ták iá=
17:
ko przedtym ná oſobie náſzéy królewſkiéy ſądy ich należáły/ y
18:
przez nas ſądzoné bywáły/ ná Trybunał ze wſzytkim włożyli/ zoſtáwuiąc we wſzytkim przy przywileiách y práwie ſwoim/ á
19:
miánowićie iż máią przywiléy y práwo o Pereſudách y winách.
20:
Iż áni my/ áni Pánowie Rády żadnych Win áni Pereſudów/
21:
áni Pánowie Rádá náſzá od ſądów y Dekrétów w ſpráwách
22:
ich vltimae inſtantiae przeſądzonych bráć nie mieli.
23:
Iż zá tym
24:
práwem ná nich bráné/ áni wyćiągáné nie były. A iż ná ten czás
25:
nád prawo ich Pereſud y Koce Trybunał ná nich z wielkim v=
26:
ćiążeniém ich wyćiąga/
27:
zá prośbą obywátelów tych Woie=
28:
wództw/ ten ćiężar z nich znośiémy/ y iuż od tego czáſu Pere=
29:
ſudy żadné bráné y wyćiągáné v nich nie máią bydź czáſy wie=
30:
cznémi.
31:
A wſzákóż ná to mieyſce/ gdy Trybunał główny De=
32:
krét wedle ich pra vczyni/ od Dekrétu głownégo po kopie Li=
33:
tewſkiéy/ ſądowi pámiętnégo płáćić pozwolili.
34:
A co ſie tknie
35:
Koców pomienionych w práwie ich odezwem opiſánych kop
36:
ſześć Litewſkich ſtronie należących/ té z nich od tego czáſu zno=
37:
śiémy.
38:
A na to mieyſce ktoby vpornie appellował/ ma płáćić

strona: 861

Tribunálſkiego práwá Kśięgi dwánaſte o Tribunale Koron.
1:
dwie kopie groſzy Litewſkich/ któré ná vpornym ſądowi/ á nie
2:
ſtronie ſkazáné bydź máią.
3:
Popráwá Trybunału.
4:
A trybunału tego poſpolitégo Koronnégo popráwá zá=
5:
wżdy ma bydź wolna/ zá zezwoleniém ſpólnym ná Séymie.
6:
Spraw mieyſkich ná Trybunale o
7:
mytá oſądzonych, za Dworem
8:
nie wyćiągáć.
9:
DEkrétá Trybunálſkié o nieſłuſzné mytá bránié/ zá Mie=
10:
ſczány teraz y nápotym vczynioné/ żeby in dubium nie były wo=
11:
kowáné poſtánawiamy/
Zygm. III. Liſt. Tenże. Liſt. Tenże. Támże. Liſt.

12:
áby mieſczan o zły przewód ratione
13:
decretorum eiuſmodi iniuſtae exactionis Theloneorum ná Try=
14:
bunale otrzymánych/ nigdźie indźie nie pozywano/ ieno ná Try=
15:
bunał:
16:
a przypozwámi zádwornémi exekucia Dekrétów Try=
17:
bunálſkich hámowána bydź nie ma/ gdyż Dekrétá Trybunál=
18:
né máią we wſzytkim nienáruſzenié zoſtáwáć.
19:
O przypozwiéch ná Trybunał.
20:
A Iuż ex nunc zá zięćiém tych ſądów z oſoby náſzéy Króle=
21:
wſkiéy/ nie potrzebá będźie żadnych przypozwów ná Trybu=
22:
nał/ w tych Aktciách któré z appelláciiéy. remiſsiiéy/ y innych iá=
23:
kichkolwiek terminów práwnych/ zá Dworem náſzym przypa=
24:
dáły.
25:
O zapiśiéch y proiteſtáciách.
26:
ZApiſy/ proteſtácię/ zeznánia wſzelákié/ ták máią bydź wa=
27:
żné przed tym ſądem zeznáné/ iáko y przed námi Królem/ álbo
28:
przed ſąem Ziemſkim/ y Grodzkim.
29:
Nieſądzenié Appelláciiéy Przemyſł=
30:
kiéy y Hálickiéy ziemie.
31:
A Iż w Ziemi Przemiſłkiéy y Hálickiéy dla pewnych przy=
czyn


strona: 862

1:
czyń od kilká lat Kśięgi Ziemſkié otwarzáné y Roki ſądzoné nie
2:
były.
3:
Przeto ludźie extráktów y controwerſiy do Trybunału
4:
miéć nie mogą/ áż po odſądzeniu Trybunału. Przetóż oſtrzegá=
5:
iąc vpadku ludzkiégo/ zá prośbą Poſłow tych Ziem y pozwole=
6:
niém Stanów Koronnych/ vſtáwiamy/
7:
áby w ſpráwách/ od
8:
ſądu Ziemſkiégo Przemyſłkiégo/ Przeworſkiégo/ y Hálickiégo/
9:
Trębowelſkiégo/ Kołomyyſkiégo/ Trybunał teraznieyſzy był
10:
powinien dáwáć dilácię ((t. łać.)), ktoby te=
11:
go potrzebował choć ſecundario będźie ią brał.
12:
O Tribunale Skárbowym ná zamku Lubelſkim: czytay
13:
Conſtitucią ((lok.))
14:
II.
15:
O TRIBVNALE
16:
WIELKIEO X. LITEWSKIEO
17:
Y o Státućie ich/ Ruſkim piſmem
18:
nápiſánym.
19:
IASNIE WIELMOZNEMV PANV,
20:
Pav Kryſztophowi Radziwiłowi,
21:
KSIĄZĘCIV NA DVBINKACH,
22:
WOIEWODZIE WILENSKIEMV,
23:
Hetmánowi Wielk. X. Litewskiégo,
24:
&c. &c. &c.
25:
Wielki to iest dar Boży, M. Pánie, á nim rzedſzy tym iest dźi=
26:
wnieyſzy, komu to Pan Bóg da: że, máiętnośći, ſławy ſwéy bez
27:
nienawiśći y zazdrośći ludzkiéy vżywáć może.
28:
Co ſie nie przytra=
29:
fia iedno tym, którzy wielkośćią á tłumem cnót ſwoich mogą odia
30:
ludzkié zágáśić, á iákoby obłokiem gęſtym zátłumić.

strona: 863

Tribunálſkiégo práwá Kśięgi dwánaſte o Tribu. Litew.
1:
Pokazá=

strona: 863

1:
ło ſie to w Wá. X.M. gdyś náiazd ſrogi ná Wielkiégo Kniáźiá
2:
Moſkiewſkiégo práwie we śrzodku páńſtwá iego vczynił, że ćię po=
3:
dobno y ná oko widźieć mógł: boś go dobrze płomieńmi oświéćił, y
4:
źiemię iego w popiół obróćił.
5:
Więc y w Interregnum w oné ſro=
6:
gié zamiéſzki ſtronam nie dałeś ſie vwiéźdź: y pokazałeś ſie nie=
7:
mniéy Polſkiému narodowi, iáko y Litewſkiému bydź przyiaćie=
8:
lem. Iest to nieládá ſztuká.
9:
Przetóż doſłużyłeś ſie tego ſłuſznie
10:
że ná ćię wſzyſcy łáſkáwi: y kiedy iedźieſz w Séym przez vlicę do
11:
zamku, rádźić ludźie zábiégáią, áby ćię oglądáli. Tego dáru Bo=
12:
żégo ábym ſie y ia wdźięcznym bydź pokazał.
13:
tobie Wielk. Litew.
14:
Kśięztwá przednieyſzému Senatorowi, o Litewſkim Tribunale
15:
práwá zebráné w tych kśięgách ofiárowáć, naprzyſtoynieyſza mi ſie
16:
rzecz widźiáłá:
17:
Nic niewątpiąc, że Wá. X.M. ták tę nową po=
18:
ſługę moię, iáko y dawną z ſtrony wydánia ná świát Kroniki Li=
19:
tewſkiéy, odemnie naprzód ięzykiem Láćińſkim przełożonéy, á ták=
20:
że obietnice wſzyſtkiégo Senatu Wielkiégo X. Litewſkiégo świé=
21:
żo ná pámięć przywiedźieſz:
22:
á tą pobudką nową ſtárá łáſká W.
23:
M. moich M. Pánów będźie ſie odnawiáłá: y operátią w ánimu=
24:
ſzách W.M. wſzyſtkich iáką vczyni przećiwko mnie ſłudze ſwému,
25:
który ták ſławnéy náciiéy pámięći wiecznéy, y która muśi bydź
26:
immortalitate tinata, wiernie życzy:
27:
Co ſie z tych Epigrammata
28:
ná początku tego Státutu ná Herb Wielkiégo X. Litewſkiégo
29:
może ná oko dáć widźieć. A przytym ſłużby ſwé do łáſki Wa,
30:
X.M. vniżenié zálécam.
31:
STanom Wielkiego Kśięztwá Litewſkie=
32:
go/ zá potrzebą ich ná tym Séymie/ wydáliſmy
33:
Tribunał/ to ieſt porządek ſądównowych głów=
34:
nych/
Stephan w Wárſzá. Liſt.

35:
ku ſądzeniu Appelláciy/ y innych ſpraw te=
36:
mu ſądowi należących/ przez Sędźié główné/ któ=
37:
rzy od ſtánów onégo páńſtwá czáſu y mieyſcá náznáczonégo
38:
obráni będą.
39:
O czym ſzérzéy Artykuly námówioné zá pieczę=
40:
ćią náſzą Wielkiégo Kśięzrwá Litewſkiégo/ y z podpiſem rę=
41:
ki náſzéy/ wedle práwá ich Ruſkim piſmem piſáné ſą/ y im do
42:
Woiewództw y powiátów wydáné.
43:
MAią téż Státutu Wielkiégo Kśięztwá Litewſkiégo/ y
44:
vchwał Séymowych do ſądów należących przez Deputaty
45:
ſwé popráwić. A to ták/ iżby nic ſpiſóm Vniiéy nie było prze=
46:
ćiwno. A tę popráwę dla Confirmáciiéy náſzéy ná Séym ná
47:
piérwſzy przyniéść máią.

strona: 864

1:
KTemu zá prośbą Poſłów Conſtitucią Séymu Lubelſkié=
2:
go w Roku 1569. vczynioną/ á niedawánié iednéy oſobie
3:
dwu Dignitarztw/ y vrzędów ſądowych/ przy mocy we wſzem
4:
zoſtáwuiemy/ y według niéy ſie záchowáć máią.
5:
O Sądzeniu Roków Ziemſkich y Grodzkich pod czáſem
6:
téy woyny/ wyiąwſzy oſoby tych/ którzy známi ſámi ná woynę
7:
poiádą/ według piérwſzych o tym Conſtituciy Séymowych
8:
w mocy zoſtáwuiemy.
9:
O Porządku dowodzenia ſpráwiedliwóśći tych rzeczach/
10:
któréby ſie pod czáſem wyćiągnienia náſzégo ná woynę/ y áż do
11:
zwrócenia z niéy da pan Bóg ſczęśliwégo/ oſobam będącym
12:
ná woynie w imionách ich ſtały/
13:
poſtánowienié w Roku 1576.
14:
w woyſku pod Połotckiem vczynioné/ przy mocy zoſtáwuiemy
15:
z tym dokłádem y popráwą/ która ſie ná tym teráznieyſzym
16:
Séymie sſtáłá.
17:
MIeyſcá álbo pláce ná zbudowánié domów dla ſądów
18:
Ziemſkich/ y dla chowánia kśiąg w káżdym Woiewództwie y
19:
Powiećie/ tám gdźie ſądy odpráwowáné bywáią/ Woiewo=
20:
dowie/ y Stároſtowie onych mieyſc náznáczyć/ y wymierzyć
21:
máią/ wedle Conſtituciy Séymu Lubelſkiégo/ Roku 1569.
22:
O Spráwách oſób Duchownych z świetckiémi/ iż tu teraz
23:
ná Séymie nikogo z ſtanu Duchownégo z Wielkiégo Kśię=
24:
ſtwá Litewſkiégo nie było/ Státut iáko do tego czáſu w mocy
25:
záchowuiemy/ y do popráwy Státutu onégo páńſtwa odkłá=
26:
damy.
27:
III.
28:
O TRIBVNALE
29:
PRVSKIM.
30:
Przyſtąpienié do Tribunału Ziem
31:
Pruſkich.
Zygm. III. w Wárſzá. Liſt.


strona: 865

Tribunálſkiego práwá Kśięgi dwánaſte o Tribunale Pruſkim.
1:
II Woiewództwá Pruſkié/ z dobréy woléy ſwéy przyſtę=
2:
puią do Tribunału Koronnégo/ czego mu im ze wſzyſtkiémi
3:
ſtany Koronnémi pozwalamy/ zoſtáwuiąc im wolny regres
4:
do praw y ſądów/ y tákże Appellácię zá Dworem/ ieſliby ſie
5:
im Tribunał nie podobał:
6:
wſzákóż ták/ że ná bliſko przyſzłym
7:
Séymie reſolwowáć ſie powinni będą/ máiąli przy Tribuna=
8:
le zoſtáć/ álbo do ſwych ſądow wróćić ſie.
9:
Obyczay ſądzenia Tribunału
10:
Pruſkiégo.
11:
MAią tedy bydź ſądzoné Woiewództwá Pruſkié w Piotr
12:
kowie ná Tribunale/ á do ich ſądzenia/ máią bydź z káżdégo
13:
Woiewództwá támecznégo Pruſkiégo po dwie oſobie deputo
14:
wáné/
15:
y táką przyśięgą iáko inni Deputaci innych Woie=
16:
wództw Koronnych obowiązáné/ y té ſądy odpráwowáć má=
17:
ią wſzyſtkié kauzy ich/ z iákichkolwiek ſtopniów práwá tám
18:
przypadáiącé/
19:
podług práwá źiem Pruſkich opiſánégo y zwy=
20:
czáynégo/ okróm cauſas mere criminales ((t. łać.))
21:
tákże mieyſkich y innych niektórych/ wedle
22:
Tribunału Polſkiégo/
23:
któré my wedle téyże Conſtituciiéy z
24:
Pány Rádámi náſzémi ná Séymie/ álbo zá dworem ((t. łać.))
25:
ſądźić mamy. Dogadzáć pomienieni Sę=
26:
dźiowie temu máią/ áby ſie przychyláli iáko naywięcéy mogą
27:
práwóm y zwyczáióm Pruſkim:
28:
iednák we wſzyſkich áktciách/
29:
maior pars concludat, wedle ordináciiéy Tribunału Koronné=
30:
go we wſzyſtkim.
31:
Sądzenie ſpraw Duchownych Pru=
32:
ſkich ná Tribunale.
33:
SPráwy álbo Aktcię Duchownych Pruſkich/ máią bydź
34:
ſądzoné tákowym ſpoſobem/ iáko bywáią ſądzoné ſpráwy Du=
35:
chownych innych Koronnych ná Tribunale/ z tym dokłádem/
Liſt. Liſt.

36:
áby Duchowni Pruſcy dwu Deputatów ſwych ku innym De=
37:
putatóm Duchownym poſyłáli: Iednák Deputatów Ducho=
38:
wnych ták Polſkich iáko Pruſkich/ tylko ſześć ná káżdą ſpráwę
39:
wotowáć máią.
40:
Salaria Deputatów Pruſkich.

strona: 866

1:
DEputaći Pruſcy równo z innémi Koronnémi máią pro
2:
forte ſua do Sálária bydź przypuſczeni.
3:
Czás y mieyſce obiéránia Deputatów.
4:
CZás obiéránia Deputatów pomienionych Pruſkich/
5:
ná=
6:
znáczamy feriam ſecundam poſt Natiuitatis Beatae Mariae Virgi=
7:
nis káżdégo roku/ mieyſcá Woiewodztwu Chełmińſkiému w
8:
Rádzynie: Málborſkiému w
9:
Sztumie/ Pomorſkiému w Stá
10:
rogárdźie.
Liſt Liſt Liſt Liſt

11:
Ná których mieyſcách czáſu wysſzéy náznáczoné=
12:
go/ Deputaći pomienieni máią bydź obiéráni/ z tym porząd=
13:
kiem y wárunkiem/ z ſtrony pokoiu iáko Conſtitucia o Tribu=
14:
nale Anno 1578. obmawia y vczy.
15:
Beſpieczenſtwo Woznych Pruſkich.
16:
WOźnégo iáko publicam perſonam, ea aſſecuratione wá=
17:
ruiemy/ iáko wárowáni inni Woźni Koronni.
18:
Korrecturá praw Pruſkich.
19:
POzwalamy źiemiam Pruſkim Korrektury praw ich/ do
20:
ſądu należącéy/ którą máią vczynić przed Séymem bliſko przy=
21:
ſzłym/ y przyniéść ią ſub cenſuram náſzę y ſtanówKoronnych.
22:
A dla téy Korrektury máią ſie ziácháć do Gródźiądzá/ we
23:
dwie Niedźieli po świętéy Tróycy.
24:
Ośiádłość Woiewód Pruſkich.
25:
GDyż nie iedno Woiewództwu/ ále wſzyſtkiéy źiemi/ śiłá
26:
ná tym należy/ áby pánowie Woiewodowie w ſwoim Woie=
27:
wództwie reſidowáli/ przeto poſſeſsionati bydź máią/ káżdy w
28:
ſwym Woiewództwie.
29:
IIII.
30:
TRIBVNAL
31:
WOŁYNSKIEGO Y BRACŁA=
32:
WSKIEGO, WOIEWODZTW.

strona: 867

Tribunálſkiego Práwá Kśięgi dwána. o Tribu. Wołyn. y Brác.
1:
Porządek do obiéránia Sędziów.
2:
NAprzód do obiéránia Sędźiów/ Séymiki tym Woie=
3:
wodztwóm ſkłádamy ná dźień y czás pewny w Tribunale Ko
4:
ronnym opiſány: to ieſt/
Zygm. III. w Wárſzá. Liſt.

5:
ná piérwſzy Poniedźiałek po Náro=
6:
dzeniu Pánny Máriiéy w Roku teráznieyſzym/ Tyśiąc/ pięć=
7:
ſet/ ośmdźieśiąt dźiewiątym/ w Woiewództwie Wołyńſkim
8:
piérwſzégo roku w Lucku/ drugiégo w Włodzimiérzu/ trze=
9:
ćiégo w Krzemieńcu/ y ták álternatą bywáć ma.
10:
A w Wo=
11:
iewództwie Brácłáwſkim záwżdy w Wińczy. A potym zá=
12:
wżdy káżdégo roku ná tenże rok y dźień wysſzéy opiſány/ do o=
13:
biéránia tákowych Sędźiów/ do tych ſądów Tribunálſkich/
14:
ná mieyſcách przerzeczonych/
15:
tymto obiemá Woiewodztwóm/
16:
y tákimże porządkiem/ Séymiki mocą ninieyſzégo Séymu ná=
17:
znáczamy.
18:
Naipiérwſzégo Tribunału Wołyńſkiégo Conſtit. 1578.
19:
nákońcu. Ale go Káſſowano.
20:
Obiéránié Sędziów.
21:
NA których Séymikách káżdé z tych Woiewództw obrać
22:
będźie powinno między ſobą/ to ieſt/ Woiewództwo Wołyń=
23:
ſkié z powiátu Luckiégo oſób dwie:
Liſt.

24:
Z powiátu Włodźimir=
25:
ſkiégo oſób dwie: A z powiátu Krzemienieckiégo oſób dwie.
26:
A Woiewództwo Brácłáwſkié oſób dwie: ludźi godnych/ bo=
27:
goboynych/ cnotliwych/ rodzáiu ſzlácheckiégo/
28:
y obywátelów
29:
támeſznych/ Práwá y zwyczáiów ſądowych támecznégo prá=
30:
wá vmieiętnych/ y ośiádłych. A gdźieby który takowy był o=
31:
bran z tych którzy ná inſzych ſądźiéch záśiadáią/
32:
gdyby ſie tráfi=
33:
łá ſpráwá zá pozwu odeſłániém álbo zá Appellácią od którégo
34:
z nich/ ten ná ten czás ná ſądźie w onéy ſpráwie wotowáć nie
35:
ma/ y wyniść/ gdy inſzy wotá ſwoie podáwáć poczną/ powi=
36:
nien będźie.
37:
A ći obráni Sędźiowie do drugich tylko ſądów
38:
trwáć máią. A inſzy ná ich mieyſce do tego ſądu álbo Tri=
39:
bunału głównégo obiéráni bydź máią: Czáſu y dniá obiérá=
40:
nia tych Sędźiów wysſzéy náznáczonégo:
41:
ták iż żaden z Elek=
42:
tów powtóré ná té ſądy nie ma bydź obiéran do lat cztérzéch/
43:
oprócz tego gdźieby ſie w którym Woiewództwie/ ná tégóż
44:
wſzyſcy iednoſtáynie zgodźili/ á iżby ſie tego podiął/ vprośili.
45:
Ktemu/ ieſliby téż którym z tych Woiewództw dla któréykol=

strona: 868

1:
wiek przyczyny Elektcia nie doſzłá/ álbo śmierć/ álbo chorobá
2:
którégo Elektá zákróczyłá/ álbo téż rozróznienié iákié/ między
3:
niémi ſámémi przeſzkodźiło:
4:
tedy ći máią oſtáć ná ſądźiéch
5:
Tribunálſkich/ których więtſza część ſzláchty ná Séymiku obie=
6:
rze/ y onym inſtruktią podpiſze y podpieczętuie/ co Trbunał
7:
rozſądźić ma Koronny.
8:
Przyśięgá tych Sędziów.
9:
OBráni Sędźiowie z onych Woiewództw/ ná czás y miey=
10:
ſcá tym ſądom náznáczoné ziechawſzy ſie/ przyśięgę iáko w
11:
Státućie ich Sędźia Ziemſki przyśięga/ oni téż tákowąż vczy=
12:
nić maią/ z tym dokłádem.
13:
Iż zmowy y porozumienia w ża=
14:
dnych ſpráwách z żadnym nie czynić/ rádźić/ przeſtrzégáć/ rad
15:
táiemnych odnośić/ y podárków bráć nie będźie. A iż téż nie
16:
ſtárał ſie/ áby ná té ſądy obran był/ y nie ieſt ſługą rękodáynym/
17:
áni Iurgieltnikiem którégo páná.
18:
Tákże Deputaći Koron=
19:
nych Woiewództw winni będą pod obowiązkiem przyśięgi
20:
ſwéy/ z témi Deputaty Wołyńſkiémi ſpráwy obywátelów Wo
21:
łyńſkich y Brácłáwſkich/ źiem práwem ich właſnym ſądźić.
Liſt. Liſt.

22:
Iáko ſądźić maią.
23:
GDyż wſzyſcy obywátele tych Woiewództw/ Wołyńſkié=
24:
go y Brácłáwſkiégo/ iednakiéy wolnóśći praw vżywáią. Te=
25:
dy téż wſzyſcy równo tymże iednákim práwem ich/
26:
którym ſie
27:
ſądzą/ y iáko ná ten czás ſobie praw ſwoich popráwili/ y ieſcze
28:
będą popráwowáć/ v Tribunału ſądźić ſie máią. A to tym
29:
porządkiem/ ſpráwiedliwie z reieſtru záraz po Woiewódz=
30:
twách/ nie odſtrzéláiąc ſie od práwá ich właſnégo.
31:
Ani ſłów
32:
w Státućie y praw ich opiſánych wykłádáiąc/ iedno ták iáko
33:
ſie ſámé w ſobie rozumieią. A Dekrét z piſmá czytan ma bydź/
34:
ná którym dwá Deputaći z Woiewództw Koronnych: á z
35:
tych Woiewództw dwá podpiſáć ſie máią.
36:
A gdyby ſie téż
37:
tráfiłá rózność wót/ máią raz/ dwá/ y trzy znowu przez wotá
38:
puśćić/ y przy téy ſtronie zámknienié zoſtáwáć ma/ która zá ſo=
39:
bą dowody ſłuſzné y práwné będźie miáłá/ przy ktorych więtſza
40:
część zámykáć ma.
41:
A gdy Duchownych ſpráwá Rzymſkiéy
42:
Religiiéy z tych Woiewództw przypádnie/ tedy Deputatów
43:
ſześć Wołyńſkich/ a ſześć Duchownych Koronnych/ tákie ſprá=

strona: 869

Tribunálſkiego práwá Kśięgi dwána. o Tribu. Wołyn. y Brác.
1:
wy odſączáć máią.
2:
A gdyby z tych Woiewództw Wołyń=
3:
ſkiégo y Brácłáwſkiégo/ prze którą przyczynę ſześći Deputatów
4:
nie było/ tedy áby równa liczbá bydź mogłá/ ná mieyſce onégo/
5:
álbo ich Polſczy Deputaći máią bydź przyłączeni/
6:
y tymże prá=
7:
wem ich tákowé ſpráwy powinni odſądzáć będą. A gdy in=
8:
ſze Woiewództwá Koronné inſzym práwem Koronnym/ ſą=
9:
dźić ſie będą/
10:
tedy ćiż wſzyſcy Deputaći tych Woiewództw
11:
Wołynſkiégo y Brácłáwſkiégo/ będą powinni z témiż Depu=
12:
taty záśiádáć/ y wotowáć/ wſzákże w liczbie tylko z tych Wo=
13:
iewództw/ dwá głoſy máią bydź policzoné/ y ćiż dwá tylko
14:
pámiętné bráć máią.
15:
Co ſądzić máią.
16:
Sądźić máią ſpráwy wſzytkié od ſądów Ziemſkich/ y Grodz
17:
kich/ Podkomorzkich/ Kommiſsárſkich/ zá pozwy/ Appelláciá=
18:
mi/ odeſłániem/ limitáciámi/ inſzym wſzelákim obyczáiem/
19:
y
20:
wſzyſtkié inſzé którékolwiek zá Dworem náſzym Królewſkim i=
21:
dą/ ták od vrzędów/ iáko téż y z vrzędów/ o nieuczynienié od=
22:
práwy/ Dekrétóm/ ſądóm/ Tribunálſkiégo głównégo Koron=
23:
négo/ w tych rzeczach/ któré temu ſądowi Tribunálſkiému ſą=
24:
dźić należy/ y oſądzoné będą:
25:
inſzych doległośći y vbliżenia ſą=
26:
dów álbo vrzędów Stárośćich/ y ich Vrzędników/ około nie=
27:
vczyniénia ſpráwiedliwośći/ tych wſzyſtkich ſpraw/
Liſt.

28:
któré bądź
29:
w Tribunale/ bądź w Ziemſtwie/ álbo w Grodźie/ przeſądzo=
30:
né/ y ná vrząd do Stáróſtw y ná vczynienié odpráwy odeſłá=
31:
né/ gdźieby wedle tego odeſłánia/ bez wſzelákich przewłók od=
32:
práwowáné nie były.
33:
Tákże y inſzé wſzelákié ſpráwy/ którékol=
34:
wiek/ ták z dawnych iáko i z nowych pozwów/ przypozwów
35:
przypadáć/ á temu Tribunału należéć będą: á támże przed tym
36:
ſądem Tribunálſkim/ wſzyſtkié ſtrony w ſpráwách ſwoich ſą=
37:
dowych/ Rok y Roki będą mieć/
38:
według ich Appelláciy/ po=
39:
zwów/ przypozwów/ ták záwitych/ iáko y niezáwitych/ odeſłá=
40:
nia/ odłożenia/y inſzych wſzelákich ſtopniów práwnych/ iáko zá
41:
Dworem miećby mieli/ żadnych nie wyymuiąc według ich con=
42:
trowerſiy/ ſpraw/ Dekrétów/ Appellaciy/ Ruſzenia/ odeſłá=
43:
nia/
44:
rozpiſów odkłádánia/ y inſzych punktów práwnych/ ża=
45:
dnéy ſtrony práwá nie vbliżáiąc. Wyiąwſzy tylko ſpráwy
46:
właſné Criminálné/ to ieſt/ komuby ſzło o cześć/ co wedle prá=
47:
wá ich/ ſądowi náſzému wedle práwá należy.
48:
A gdyby kto o

strona: 870

1:
co inſzégo ná Séym álbo zá Dworem kogo wyzwał/ tedy gdy
2:
to będźie vznano/ ná Séymie álbo ná Tribunale/ że nieſłu=
3:
ſznie wyzwał/ ma dwánaśćie niedźiél w więży śiedźieć/ á wi=
4:
ny ſto grzywien/ y ſzkody ſtronie zapłáćić.
5:
A ſpráwá ma bydź
6:
odeſłáná do należącégo ſądu/ wſzákże w Artykuléch Criminál=
7:
nych/ od ſądu y práwá Grodzkiégo áppellácia ma bydź do ſądu
8:
Tribunálſkiégo/ wyiąwſzy tylko ſpráwy práwá Máydebur=
9:
ſkiégo/ rzeczy ſkárbu náſzégo/
10:
któré z oſtrzeżeniem pewnym ſą=
11:
dowi náſzému należéć będą. Tákże ieſliby kto Stároſtę ábo
12:
Dźierżawcę o grunt náſz pozwał/ o tákié dóbrá ma bydź ſąd ná
13:
Séymie/ praw y przywileiów ich niwczym nie náruſzáiąc.
14:
Mieyſce ſądóm.
15:
IZ wielkiéy Polſki Woiewództwem Piotrków/ á máłéy
16:
Polſki Woiewództwem Lublin/ ku odpráwowániu ſądów
17:
Tribunálſkich náznáczoné ſą/ gdźie téż té Woiewództwá Wo=
18:
łyńſkié y Brácłáwſkié/ z ſądy ſwoimi náleżéć będą z tym dokłá=
19:
dem:
20:
iż Deputaći tych obydwu Woiewództw máią do Piotr=
21:
kowa ná czás niżéy náznáczony ziezdźáć ſie/ y ſpólnie z Depu=
22:
taty inſzych Woiewództw Koronnych/ przyśięgę wysſzéy opi=
23:
ſáną ná té ſądy vczyniwſzy/ oné odpráwowáć.
24:
A odſądźiwſzy
25:
wielkiéy Polſki Woiewództwá/ w Piotrkowie máią ziácháć
26:
ná czás tákże wysſzéy náznáczony do Lubliná/ y tákże tám z De=
27:
putaty inych Woiewództw Koronnych/ odſądźić wſzytkié Wo=
28:
iewództwá máłéy Polſki.
29:
Beſpieczność ſądów.
30:
PRzed któré to ſądy oſobá żadna iákiégóżkolwiek ſtanu
31:
doſtoieńſtwá y godnośći/ ktoraby ſpráwy ſwéy nie miáłá/ cho=
32:
dźić nie ma/ áż kogo z Reieſtru záwołáią/ álbo iáko wiele vcze=
33:
ſtników do iednéy ſpráwy naleźnych:
34:
tedy nie z żadną zgráią
35:
do ſpráwy ſwoiéy przyſtąpić/ y do gmáchu wchodźić ma álbo
36:
máią/ tylko ſámoczwartému/ to ieſt z Prokuratorem á ze dwie=
37:
má przyiaćioły.
38:
A ieſliby który vpornie wſzedł/ álbo nápomnio=
39:
ny wyniśdź niechćiał/ álbo w domu ſądowym wołánié czynił/
40:
tedy ma bydź ná nim ſkazána winá ſowita cztérnaśćie grzy=
41:
wien/ która záraz pod drugą tákowąż winą/ od ſądu nie od=
42:
chodząc/ ſądowi położyć powinien będźie:
43:
y przećiw niepoſłu=

strona: 871

Tribunálſkiego práwá Kśięgi dwána. o Tribu. Woł. y Brácł.
1:
ſznému/ od práwá rzeczy oſądzonéy iśdź ma. Przy wotowániu
2:
áby żaden nie zoſtawał/ oprócz tych/ którzy do tego przyśięgli
3:
ſądu:
4:
ktemu/ żaden ná Seymiku obiéránia Sędźiów/ iáko y
5:
ná mieyſce gdźie ſądy będą odpráwowáné/ áby nieśmiał przy=
6:
ieżdżáć y przychodźić z brónią/ y z żadnémi innémi bróniámi/ o=
7:
króm mieczá/ kordá/ ſzáble/ ſzpády.
8:
A ktoby śmiał z ſtrzélbą
9:
álbo z iáką inſzą brónią wſzeláką przyiecháć/ albo z nią chodźić/ |áby piąćiądźieśiąt grzywien winy był karan/ zawićie nie od=
10:
chodząc od ſądu/ álbo od Séymiku/ pod winą cztérnaſtą grzy
11:
wien.
12:
A ieſliby kto vpornie odſzedł/ tedy ma bydź odeſłan ná
13:
exekucią wedle práwá do vrzędu Grodzkiégo. A gdźieby kto
14:
ná Séymiku obiéránia Sędźiów/ álbo téż w trzech niedźie=
15:
lách przed záczęćiém ſądu/ álbo téż w trzech niedźielách po od=
16:
ſądzeniu iáką oſobę ſzláchecką ránił/ álbo zábił.
17:
Tedy według
18:
Státutu poſtąpić przećiw niemu/ nie ináczéy iedno iákoby to
19:
ná Séymie przy nas vczynił.
20:
Czáſy ſądów.
21:
Sądy naprzód záczynáć ſie máią záwżdy w Piotrkowie w
22:
Poniedźiáłek piérwſzy po świętym Marćinie/
23:
á kończyć ſie má=
24:
ią do Kwietnéy Niedźiele. A Lublinie téż ſądy począć ſie
25:
máią w Poniedźiáłek piérwſzy po Przewodnéy Niedźieli/ á
26:
ſądźić ſie máią dokąd ſie nieſkończą.
27:
Wſzákże pod tym czáſem
28:
odpráwowánia tych ſądów Tribunálſkich/ iáko y w inſzych
29:
Woiewództwách/ y w Powiećiéch Koronnych/ ták y w tych
30:
Woiewództwách Wołyńſkim Brácłáwſkim/
Liſt.

31:
ſądy Ziemſkié y
32:
Grodzkié y Podkomorſkié ſądzoné y odpráwowáné ná Roki y
33:
czáſy ſwoie náznáczoné bydź máią.
34:
Vtwiérdzenié Dekrétów.
35:
A Dekrétá tych wſzytkich ſądów máią bydź ták ważné/ iá=
36:
ko náſzé królewſkié/ ná Séymie vczynioné.
37:
A ktobykolwiek ná
38:
Seym álbo téż przed nas zá Dworem/ od kogokolwiek iákim=
39:
kolwiek obyczáiem ku ſkáżeniu tákoweo Dekrétu od Sędźiów
40:
głównych był pozwan/
41:
tedy káżdy tákowy pozwány od po=
42:
zwów y od rzeczy/ choćiaby nie ſtał za tym pozwem álbo Mán=
43:
datem náſzym/ ma bydź wolen.
Liſt.

44:
A ktoby ieſcze ták vporny bydź
45:
chćiał/ a przypowiedał ſie ná tákowé pozwy/ y ná nich ieſliby

strona: 872

1:
co záocznie odźierżal. Tákowé odźierżenié nie ma miéć żadnéy
2:
ważnośći/ y nie może bydź ku żadnéy ſzkodźie nikomu/ áni przez
3:
vrząd náſz odpráwowáné bydź máią.
4:
A ieſliby téż zá przypo=
5:
wiedzeniém czyim/ do ſądu pozwány ná tákowy pozew ſtał:
6:
tedy ten kto wyzwał/ powinien będźie ſam álbo Prokurator
7:
iego nie odchodząc z Práwá zápłáćić winy/ ſto grzywien/ pod
8:
winą cztérnaſtu grzywien:
9:
któréy winy ſtá grzywien połowi=
10:
cá ſtronie/ á druga połowicá do ſkárbu náſzégo bydź ma. A w
11:
ſpráwie oſądzonéy przez Sędźie główné ieſliby ſie doſyć nie
12:
sſtáło/
13:
w odpráwie ma bydź odeſłano do vrzędu naleźnégo/
14:
gdźie winowátych ośiádłość ieſt/ ku wykonaniu odpráwy
15:
rzeczy oſądzonéy. A nád to Prokurator/ któryby przećiw tym
16:
Dekrétóm od kogo popiérał/
17:
ma bydź ſkazan do wieże ná ty=
18:
dźiéń śiedźiéć ná dnie/ gdźieby ſie im przed námi ſpráwá iáka
19:
przytráfiłá.
20:
O Piſárzu y chowániu kśiąg.
Liſt.

21:
PIſárze Ziemſcy onych Woiewództw Wołyńſkiégo/ y
22:
Brácłáwſkiégo/ gdy ſpráwy ich v tego Tribunału odpráwo=
23:
wáné będą/ máią y powinni będą przy tych Sędźiach bydź/
24:
y
25:
tám przyśięgę zwyczáiem Tribunału Koronnégo vczyniwſzy/
26:
z nimi záśiádác/ y kśięgi oſobné mieć/ tylko wotóm nie wydá=
27:
iąc/ á wſzytkié ſpráwy do tych kśiąg piſmem Ruſkim zápiſo=
28:
wáć.
29:
Dekrétá y ſpráwy wſzelákié tákże piſmem Ruſkim wydá=
30:
wáć/ zá pieczęćią źiemſką onégo Woiewództwá álbo Powiá=
31:
tu/ z którégo będźie z tych Woiewództw wybran. To ieſt/ z Wo
32:
iewództwá Wołyńſkiégo herbowé pieczęći Krzyż/ á ná krzyżu
33:
Orzeł.
34:
Tákże y Woiewództwu Brácłáwſkiému/ ma bydź puł
35:
mieśiącá á krzyż. A z podpiſem ręki ſwéy/ tákże y z podpiſem
36:
rąk Deputatów Tribunálſkich/ przynamniéy cztérech:
37:
którzy
38:
piſárze ich wczás przed początkiem ſądów onych Woiewództw
39:
do Lubliná przyiéźdżáć/ y ſpráwy ich do Reieſtru porządkiem
40:
Státutowym wpiſowáć ma.
41:
A té kśięgi ſpraw ich poſpołu z
42:
kśięgámi ſpraw Koronnych Tribunálſkich bydź máią chowáné.
43:
Których leżenié ták iáko y Polſkich Tribunálſkich bydź ma.
44:
Ná
45:
który czás powinien będźie Piſarz Tribunálſki tych Woie=
46:
wództw ziéżdżáć pod winą ſtrácenia vrzędu. A co ſie dotycze
47:
obiéránia Piſárzá/
48:
tedy z Woiewództwá Wołyńſkiégo/ trzy
49:
rázy porządkiem z Powiátów Woiewództwá Brácłáwſkiégo:

strona: 873

Tribunálſkiego práwá Kśięgi dwána. o Tribu. Wołyn. y Brác.
1:
czwarty raz do tych ſądów głównych obiéráć.
2:
Y ták záwżdy
3:
záchowáć ſie ma/ który Piſarz tym ſpoſobem obrány ſpráwy
4:
tych obudwu Woiewództw odpráwowáć ma: to oſobliwie
5:
wáruiąc/ ieſliby pod tym czáſem odpráwowánia tych ſądów
6:
głównych Roki Ziemſkié w którym Powiećie onych Woie=
7:
wództw przypádły:
8:
á zá obrániém z tego Powiátu Piſárzá
9:
źiemſkiégo do Tribunału ſądzoné bydź nie mogły: Tákowé ro=
10:
ki po odſądzeniu tych ſpraw y ſądów głównych we cztéry nie=
11:
dźiele zá témiż pozwy odpráwowáné bydź máią.
12:
O pozwiéch.|
13:
POzwy máią bydź pod tytułem náſzym Królewſkim/ y
14:
pod pieczęćią źiemie álbo Powiátu onégo w którym pozwány
15:
ieſt ośiádłym/
Liſt. Liſt. Liſt. Liſt. Liſt.

16:
á Rok wſzelákim pozwem zawity ma bydź ſkłá=
17:
dan przed czáſem ná ſądy główné/ wysſzéy náznáczoné/ ták zá=
18:
ocznie/ iáko oczywiśćie zá ſześć niedźiél.
19:
O zapiśiéch y proteſtáciách.
20:
ZApiſy/ proteſtácię/ zeznánia wſzelákié/ tak máią bydź wa=
21:
żné przed tym ſądem zeznáné/ iáko y przed námi Królem/ álbo
22:
przed ſądem Ziemſkim/ y Grodzkim.
23:
O exekuciiéy Dekrétów Tribu=
24:
nálſkich.
25:
TYm wſzyſtkim Dekrétóm tego ſądu według práwá ich po=
26:
rządkiem opiſánym Stároſtowie/ y vrząd ich káżdy w Stá=
27:
roſtwie ſwym Exekuciią do oſtátniégo ſtopniá czynić będą po
28:
winni/ pod winámi w práwie ich opiſánémi.
29:
Opátrzenié Sędziów.
30:
A Dochód Sędźióm tych Woiewództw równo z Deputa=
31:
ty Koronnymi/ á Piſárzowi od zapiſów y Dekrétów ſpraw ich/
32:
tákże iáko y Piſárzowi Tribunálſkiému Koronnému płáćić
33:
máią.
34:
O artykuléch im nalezących.

strona: 874

1:
A Pod inſzé Artykuły w Tribunale Koronnym/ przećiwné
2:
práwu y przywileióm ich/ tym oni podléc nie máią/ áni to ich
3:
práwóm y porządkóm przeſzkádzáć nie będźie.
4:
Popráwá tego ſądu Tribunálſkiégo
5:
y Státutu ich.
6:
A Popráwá tego Tribunału/ y práwá ich/ záwżdy im wedle
7:
Przywileiu ná Vniiéy dánégo praw y wolnośći ich ma bydź
8:
wolna.
9:
O odpráwách rzeczy oſądzonéy, y kto=
10:
by ſie Vrzędowi ſprzećiwił, y o
11:
wywołániu.
12:
OBiáſniáiąc Artykuł ſześćdźieśiąty śiodmy w rozdźiale
13:
czwartym/ o odpráwách rzeczy oſądzonych/ ták poſtánawia=
14:
my.
15:
Iż káżda ſpráwá rzeczy oſądzonéy wedle niego iśdź ma:
16:
popráwuiąc to w nim/ iż co przedtym zá wſkazániém rzeczy oſą
17:
dzonéy ná niepoſłuſznégo Powiátowé ruſzenié bywáło/ to te=
18:
raz ták poſtánawiamy:
19:
Iż gdźieby od ſądu odeſłano było ná
20:
Exekuciią/ ieſli od ſądu Ziemſkiégo/ tedy Sędźia z Podſęd=
21:
kiem/ álbo Piſárzem/ z dwiemá Woźnémi y ſzláchtą/ o któré to
22:
Woźné y ſzláchty ſtroná powodowa ſtáráć ſie ma.
23:
A ieſli od
24:
Grodzkiégo ſądu: tedy tákimże ſpoſobem Stároſtowie zácho=
25:
wáć ſie máią. A w niebytnośći Stároſtów ſámych/ tedy Sę=
26:
dźia Grodzki z Podſtárośćim álbo Piſárzem/
27:
tákże téż y Woź=
28:
némi y ſzláchtą iecháć y wwiązáć ſtronę vkrzywdzoną według
29:
ſkazánia ſądowégo.
Liſt. Liſt. Liſt.

30:
A gdźieby ták vpornym był/ á wiązánia
31:
nie poſtąpił/ tedy on ſąd ma go odeſłáć ná Tribunał ná wywo=
32:
lánie/ záchowuiąc káżdéy ſtronie/ po wſkazániu vrzędowym
33:
wolną áppellácią ná Tribunał:
34:
opátrzywſzy to/ od czego we=
35:
dług práwá ich áppellácia iśdź nie ma. A Tribunał onégo nie=
36:
poſłuſznégo ma zárázem bez wſzelákiéy zwłóki/ z Páńſtw náſzych
37:
wywołáć/
38:
á przedśię ſąd zá odeſłániém drugim od Tribunału
39:
powinien będźie ná imieniu onégo wywołáńcá odpráwę vczy=
40:
nić/ pod winą ſtá grzywien/ to ieſt/
41:
gdyby folguiąc ſtronie ná
42:
Exekuciią iecháć niechćiał/ któréy winy dwá kroć płáceniém vy=

strona: 875

Tribunalſkiégo práwá Kśięgi dwána. o Trib. Wołyn. y Brácł.
1:
dźie/ á zá trzećim przypozwem vrzędu ma bydź priwowan/ o
2:
co forum ná Tribunale.
3:
To téż záchowuiąc tákim wywołáń=
4:
cóm/ iż gdyby po wſkazániu wywołánia ná Tribunale do ro=
5:
ku y do ſześći niedźiel/ gdyby ſie z ſtroną która nań bánniciią
6:
wynioſłá poiednał/
7:
tedy tenże Tribunał powinien będźie z nie=
8:
go bánniciią zniéść. A to tym obyczáiem gdy go ſtroná oczy=
9:
wiśćie przed Tribunałem wyzwoli/
Liſt. Liſt.

10:
álbo oczywiſto tákże ſtro=
11:
ná przed ſądem Ziemſkim álbo Grodzkim/ dawſzy mu liſt ſwóy
12:
ręczny/ y przy tym liśćie przez wypis vrzędowy od ſądu Ziem=
13:
ſkiégo/ álbo Grodzkiégo.
14:
Tákże téż ſubláciią ſtronie wolno bę=
15:
dźie wźiąć/ y czynić o zły przewód práwá do czáſu náznáczoné=
16:
go/ wedle práwá Koronnégo/ to ieſt ad ſpatium ſex menſium.
17:
Czego gdyby ſtroná nie vczyniłá tedy iuż wieczna bánniciia
18:
ma ná niéy zoſtáć.
19:
O zbiiániu pozwow ná roku iáko zá
20:
pozwu náſzémi królewſkiémi Tri=
21:
bunálſkiémi Ziemſkiémi, Grodz=
22:
kiémi, Podkomorſkiémi Kommiſ=
23:
ſárſkiémi, oczywiśćie y záocznie
24:
ma bydz ſkłádan.
25:
TAk to poſtánowiamy/ iż żaden ták v ſądu náſzégo Króle=
26:
wſkiégo/ Tribunálſkiégo/ Ziemſkiégo/ Grodzkiégo/ Podkomor=
27:
ſkiégo/ y Kommiſsárſkiégo/ niczym pozwu zbiiáć nie może.
28:
Tylko ieſliby w pozwie rzeczy miánowićie/ álbo imienia wła=
29:
ſnégo y Tytułu piérwſzégo/ álbo Daty nie nápiſano/ tedy tylko
30:
ná táki pozew ſtroná odpowiádáć nie powinna:
31:
á inſzémi ża=
32:
dnémi przyczynámi pozwy zbiiáné bydź nie maią. A Roki zá
33:
pozwy náſzémi Królewſkiémi ták oczywiśćie/ iáko y záocznie
34:
ſześć niedźiel: |
35:
A pozwy Ziemſkiémi/ Grodzkiémi/ Podkomor=
36:
ſkiémi/ Kommiſsárſkiémi/ o káżdą rzecz máią bydź nie dálſzé
37:
dawáné tylko oczywiśćie zá dwie niedźieli/ á záocznie cztéry
38:
niedźieli: á blizſzé bydź nie máią.
39:
Sądy Kápturowé.

strona: 876

1:
ACzkolwiek ſądy Kápturowé Wołyńſkié in robore zoſtá=
2:
wiamy/ iednák kauzy Duchowné zakonu Rzymſkiégo któréby=
3:
kolwiek ná tym ſądźie Kápturowym były ſądzoné/ wolnémi
4:
czyniémi y káſsuiemi od wſzelákich Dekrétów y proceſsów Ká=
5:
pturowych/
6:
nákázuiąc reſtituciią dóbr Duchownych vigore ſą=
7:
du Kápturowégo odiętych. Tákże téż y ſpráwę páná Káſprá
8:
Kłodźińſkiégo Stároſty Olkinickiégo/ z Rzepkowſkim/ z tego
9:
ſądu Kápturowégo naleźnégo práwá/ iáko y té wysſzéy po=
10:
mienioné in toto odſyłamy/
11:
y wſzytek proceſs w niéy káſuiemy.
12:
A dla lepſzéy wiáry y pewnośći do tego pieczęć náſzę Koronną
13:
przyćiſnąćieſmy kazáli. Dan w Wárſzáwie ná Séymie
14:
Wálnym Koronny dniá XVIII. Mieśiącá Kwié=
15:
tnia.
16:
Roku Bożégo M.D. LXXX Dźiewią=
17:
tégo/ Królowánia náſzégo Roku
18:
wtórégo.
19:
Dokonczenie pierwſzey częśći Státutu.

strona: 877

1:
DRVGA CZĘSC STATVTV.
2:
METRIKA
3:
STATVTOWA:
4:
Ktorey ſą trzy częſci:
5:
W Pierwſzey/
6:
SĄ PRZYWILEIE PANSTW KORON=
7:
NYCH.
8:
W Drugiey/
9:
FORMVLARZE POZWOW, ZAPISOW
10:
ROZMAITYCH, PISANIA ROKOW, Y
11:
INNYCH PRAWNYCH SCRIPTVR.
12:
W Trzećiey/
13:
CONSVETVDINES Y EXEMPLA ISA=
14:
GOGICA Y PRACTICA, IAKO SIE CO
15:
PRZYTRAFIAŁO PRZED SĄDEM
16:
KROLEWSKIM, ZIEMSKIM, TRIBV=
17:
NALSKIM, &c.
18:
Ku przykłádowi młodſzych, rzędem tymże iáko idą dwána=
19:
śćie iurisdiciy, w piérwſzéy częśći Státutu
20:
poſpołu zebráné.

strona: 878

1:
TABVLA PRAELIMINARIS
2:
METRIKI.
3:
POLOniae priulegia y Prowinciy y Miast. Krákowſkié - Kráków. Káźimiérz. Kleparz. Sądecz. Oświęćim. Podoliniec. Będźiń. Wieliczká. Olkuſz. Brátkowice.
4:
Poznáńſkié - Srzodá. Poniec. Wſchowa. Bydgoſcza.
5:
Sędomiérſkié. - Wiślicá. Rádom. Stężycá.
6:
Káliſkié.
7:
Siérádzkié.- Piotrków.
8:
Wieluń. Krzepice.
9:
Lubelſkié. - Vrzędów.
10:
Parców.
11:
LITWAniae priuilegia, y miaſt. Wilno. Grodno. Brzéść. Nowogrodek. Nieświéż.
12:
POWIAT. Możyr. Rzeczyce. Biélſk. Drohiczyn. Wieliż. Kieydany.
13:
Gránic ordinátia od Zmudźi 1581. Con. 30. Brzéſkié gránice z Podláſzem.
14:
RVSSIę Priuilegia, y Miast. - Lwów. Zamośćié. Kołomyia. Przemyśl. Kraſnyſtaw. Kroſno. Turobin. Krzeſzów.
15:
Bełſkié przywileie.
16:
PRVSSIę Priuilegia, y Miaſt. Gdańſk. Królewiec. Elbląg. Torun. Alſperg. Indigenatus PP. Batorych.
17:
DVCALIS PRVSSIę przywileie.
18:
MASOVIę priuilegia. Wárſzáwá. Zákroczym.
19:
KIIOVIę
20:
VOLINIę
21:
PODLACHIę.
22:
LIVONIę. - Rigá. Narew. Réwel.
23:
Kśięztwo Kurlándſkié.
24:
Kśięztwo Oświęćimſkié y Zatorſkié.
25:
Spiſka źiemiá: ktev XIII miaſt między nimi Podoliniec.
26:
POMERANIę vaſalicae. - Lánburg. Bytów. ZMVDZKA źiemiá.
27:
Woiewództwo Brácłáwſkié. Wołoſka/ Multáńſka/ źiemiá Siedmigrodzka źiemiá.
28:
Ducatus Barenſis.
29:
Rákuſka źiemiá: y Pánnonia/ oyczyzná ſtárych Polaków/ zkąd Czech y Lech przyſzedł.

strona: 879

1:
IASNIE OSWIECONEV XIąZęCIV,
2:
Iego M. Panu Konſtantemu,
3:
KSIĄŻĘCIV OSTROSKIEMV,
4:
Márſzalkowi Wolynskiému, Stároſcie
5:
Wlodzimiérskiému, &cę. &cę.|
6:
ſwému wielce M. Pánu
7:
y Xiązęciu.
8:
WSpómináiąc przednié Senatory przy wydániu tego Státutu,
9:
widźiáłoby mi sie, Iáſnie Wielmo. M. Pánie, zá wielkié delictum,
10:
ábych miał tym rzędźie przeſtąpić W.M. mégo M. Páná,
11:
któ=
12:
régo łáſkę dawno znam, y w niéy ſie wielce kocham. A iże W.M.
13:
iuż téż nieblizu pámiętaſz: á ledwie kto z Senatorów láty z W.M.
14:
moim M. Pánem zrówna:
15:
Tedy té kśięgi, w których ſie zámy=
16:
káią ſzkryptury ſtárádawné Koronnych praw, ná imię Metrikę
17:
Státutową, ſłuſzniem W.M. mému M. Pánu dedikował.
18:
A iż=
19:
bych Ieo M. Páná Krákowſkiégo moiégo M. Páná (Syná W.M.)
20:
w czym nie vpoſzledźił: tedy do tego vczeſnictwá Ieo M. przyłą=
21:
czam,
22:
áby ták iáko W.M. w obłápiéniu Oycowſkim iedno ieſte=
23:
śćie, żeby tákże przy zalécániu téy moiéy prace, potężnie á iedno=
24:
myślnie weſpół zſobą raczyli ſtáć: á iáko ſámi v śiebie onę zálé=
25:
coną mieć, ták y innym ią zálécáć.
26:
Pewienem tego, że ſie W.M.
27:
w téy mierze zálécáiąc nie záwiodą. A przytym ſłużby ſwé vni=
28:
żoné do łáſki W.M. mégo M. Páná pilnie zálécam:
29:
rácz W.M.
30:
bydź conſtans y ſtały w łáſce ſwoiéy przećiwko mnie ſłudze ſwému.
31:
Iákom tego rzeczą przeſzłych lat doznawał, ták y dokońcá, áby to
32:
ludźie ználi, pewienem iest téy nádźieie o W.M. moim M Pánu.
33:
((K. 880 t. łać.))

strona: 881

1:
PRZYWILEIE
2:
KORONNE,
3:
Y MIAST KORONNYCH
4:
Z ſtrony Wolnośći/ Praerogátyw/ Iár=
5:
márkow/ Skłádow/ Drog kupieckich/
6:
Podwod/ Szoſtow/ y innych podatkow/
7:
dánin/ y incorporátiy/ etc.
8:
Przywiléy Lodwiká Królá, którym po=
9:
twiérdza wſzyſtki liſty, práwá y ſwo=
10:
body, przez przodki iego obywáte=
11:
lom Króleſtwá Polskiégo nádáné.
Przywiléy w Koſzyc. dány. Liſt.

12:
W Imię Boże/ Amen. Gdyż ſprá
13:
wy Páńſkié máią bydź dla wiekuiſtéy pá=
14:
mięći potomnym ludźióm bez wſzelákié=
15:
go zgwałcenia obwieſczáné:
Lódwikowi ſynowie w Króleſtwie królowáć mieli: á ieſliby ich nie było/ tedy córki iego.

16:
y potwiér=
17:
dzenia/ wolnośći/ od podatków ſwobo=
18:
dy/ tákże Przywileie y ich ſpiſánia/ y tu=
19:
dźiéż Confirmáciię álbo vmocnienia wie=
20:
cznym czáſóm máią bydź podáné:
21:
dla te=
22:
go My Lodwik z łáſki Bożéy Węgiérſki/ Polſki/ Dálmácmki/ etć.
23:
Król chcemy: áby przyſzło ku wſzech ták ninieyſzych/ iáko przy=
24:
ſzłych ludźi wiádomośći:
25:
Iż my ſczyrym vmyſłem y vprzéymą
26:
chęćią ſtáráiąc ſie/ áby Króléſtwo náſzé Polſkié w dobrym ſta=
27:
nie mocno trwáło/ ná toſmy ſie obietnicámi/ ſpiſki/ y Przywi=
28:
leymi náſzémi Szláchćie Króleſtwá Polſkiégo obowiązáli:
29:
że
30:
po zeſzćiu náſzym z tego świátá potomſtwo náſzé Mężczyńſkiéy
31:
płći tylko/ á nie białą głowę máią miéć y wźiąć ſobie zá dźie=
32:
dźicá y potomká ná Króleſtwo:
33:
potym zá zwoleniém Rycér=
34:
ſtwá y Pánów ſzláchty/ y inych wſzytkich/ która do tego przyſtą=

strona: 882

1:
piłá wola/ Corki náſzé/ gdyby nie byłá płeć mężczyńſka/ ſobie zá
2:
Pány y Dźiedźice Króleſtwá Polſkiégo przyięli:
3:
któré chćieli y
4:
chcą otrzymáć zá potomki náſzé/ y Kóronę Króleſtwá Polſkié=
5:
go. Wſzákże w téy mierze/ gdybyſmy z łáſki Bożéy mieli ſyny
6:
y dźiéwki/ iednégo z mężczyzn/ á gdyby mężczyzny nie było/ iednę
7:
z córek náſzych
8:
ná ten czás národzonych y będących/ y któré ſie
9:
ná potym národzą/ którégo álbo którą My/ álbo nazacnieyſza
10:
Páni Królowa Mátká ich á Zoná náſza namilſza iem náznáczy=
11:
my/ álbo náznáczy/
12:
onégo álbo onę niech máią zá dźiedźicá y zá
13:
potomká náſzégo: y obywátele Króleſtwá będą go powinni
14:
przyiąć y mieć.
Król Lódwik obiecuie nieoddáláć Ziem Króleſtwá Polſkiégo.

15:
Iákóż tymże (to ieſt) potomkóm náſzym/ przez
16:
Pány/ Szláchtę/ Przełożoné/ y Miáſtá/ y inné kożdégo z oſo=
17:
bná w Króleſtwie mieſzkáiącégo/ sſtał ſie ieſt zá wolą náſzą
18:
pod przyśięgą obowiązek/ y obietnicá ieſt/ y sſtáłá ſie od tego
19:
czáſu/ iáko od támtego/
20:
tákże od támtego/ iáko od tego we=
21:
zmą zá Páná y Dźiedźicá y wedle práwá potomká. A potym
22:
álbo od tego czáſu potomkowie ich/ álbo idący od nich/ miey=
23:
ſce pánowánia máią otrzymáć w Króleſtwie Polſkim prze=
24:
rzeczonym.
25:
Ale iż Koroná Króleſtwá przerzeczonégo przez té ſucceſsię
26:
ná Króleſtwo mogłáby niekiedy bydź rozdźielona/ rozerwá=
27:
na/ álbo którym ſpoſobem zgwałcona:
28:
obiecuiemy pod dobrą
29:
wiárą/ okróm wſzelkiéy chytrośći y zdrády/ pod przyśięgą wiá=
30:
ry náſzéy/ iż będźiemy záchowywáć Koronę Króleſtwá Pol=
31:
ſkiégo záwżdy cáłą/ y nienáruſzoną:
32:
y żadnych źiem y częśći od
33:
niéy oddáláć álbo vmnieyſzáć nie będźiemy/ ále ią rozmnáżáć y
34:
iéy doſtáwáć: iáko ná Koronáciiéy náſzéy ieſteſmy y byliſmy o=
35:
bowiązáni náſzémi liſty ná to dánémi.
36:
A iż przerzeczona náſzá ſzláchtá máią przećiwko nam ták o=
37:
ſobliwą chęć: że téż y płeć białéygłowy potomſtwá náſzégo/
38:
iáko y mężczyńzką zá Kśiążę y zá páná/ iáko rzeczono ieſt/ przy=
39:
ięli:
40:
á przeto dla zaſług y wiernych poſług vczynionych/ y dla
41:
dobréy woléy wſzyſtkich (którą nam y potomſtwu náſzému o=
42:
boiéy płći pod przyśięgą pokazáli/ y nápotym zá czáſem y miey=
43:
ſcem są gotowi wierné ſłużby zá wolą bożą pokázowáć)
44:
chcąc
45:
im to oſobliwą łáſką nágrodźić/ Miáſtá/ Zamki/ Dźierżáwy/
46:
Miáſteczká/ y Wśi/ y poddáné we wśiách wſzyſtkiégo króle=
47:
ſtwá Polſkiégo/ którzy w nim mieſzkáią/
48:
Pánów y ſzláchty wſzy
49:
ſtkich czyniémy wolné/ y wyymuiemy od ſkłádánia wſzyſtkich
50:
dáni álbo podatków ták poſpolitych iáko oſobliwych/
Wyſwobodza Polaki od wſzyſtkich dani/ robót/ y ſłużb.

51:
którym=

strona: 883

Metriki o Przywileiách Część pierwſza.
1:
kolwiek imięniem byłyby zwáné: y od wſzyſtkich poſług/ ro=
2:
bót/ draźniénia/ vćiſków nawiętſzych/ któréby miáły bydź w
3:
rzeczách y w oſobách/
4:
ſczérze y prośćie wolni/ chcemy áby
5:
wyſwobodzeni y wyięći byli: ále tylko chcemy miéć ná tym
6:
doſyć/ áby dwá groſzá Monety Polſkiéy/ których ośm á dwá=
7:
dźieśćiá groſzy grzywnę czynią Polſką/ z kożdégo łanu álbo
8:
częśći łanu ośiádłégo ná kożdy rok Nam y potomkóm náſzym/
9:
ná Swięto świętégo Márćiná Condeſsorá/ ná znák nawysſzé
10:
go pánowánia y ná wyznánié Korony Króleſtwá Polſkiégo
11:
były płáconé.
12:
To iedno wyráźiwſzy: iż gdźieby náiazd nieprzy=
13:
iaćiélſki ná rzeczoné Króleſtwo ſkąd przypadł: tedy ſzláchtá
14:
Koronna ku odpędzeniu ich ſrogośći ma ſie záſtáwić ze wſzy=
15:
ſtką mocą.
16:
Item/ ieſliby téż zá czáſu pánowánia náſzégo álbo potom=
17:
ków náſzych/ dla woyny zá Granice Króleſtwá iácháć Nam by=
18:
łá potrzebá/ álbo táſz ſzláchtá przy bytnośći náſzéy z którymikol=
19:
wiek nieprzyiaćioły ná woynie potkánié vczyni
20:
á niektórzy z nich
21:
w tymże potkániu będą poimáni álbo zátrzymáni/ álbo y ſzko=
22:
dy bądź máłé bądź wielkié podéymą w rzeczách y oſobách: te=
23:
dy im to doſtátecznie nágrodźimy.
Iedno dwá groſzá z Lanu ſtołowi Króle. záchowywa.
Bronić od nieprzyiaćiół ſzláchtá powinná.
Król obiecuie obywátelóm ſzkody ná woynie podięté nágrádzáć.
Zamki ſtáré ſzláchtá powinná opráwowáć/ y nowé budowáć dla potrzeby Rzeczyp. ieſli to za wolą ich będźie.
Zá dekrétem Lódwikowym żadné doſtoieńſtwá y vrzędy nie máią bydź cudzoźiemcóm dawané.

24:
Item/ ieſli który Zamek ſtáry będźie potrzebował opráwy:
25:
tedy czáſu pokoiu Burgrábiá álbo Dźierżawcá/ álbo którému
26:
ieſt poruczon/ będźie powinien ji opráwowáć.
27:
Ale gdy ſie zá=
28:
cznie woyná álbo rozruch iáki: tedy Zamki náſzé ná pográni=
29:
czu Króleſtwá náſzégo położoné y będącé/ ludźie onych Powiá
30:
tów/ gdźie Zamki ſą położoné/ będą powinni popráwowáć y
31:
budowáć.
32:
Item/ ieſli który Zamek dla obrony y pożytku tego Króle=
33:
ſtwá/ zá rádą y zwoleniém Pánów zechcemy budowáć: tedy
34:
ná budowánié onégo ćiſz Przełożeni w Króleſtwie będą po=
35:
winni pomágáć.
36:
A ieſli króm wiádomośći y zwolenia téyże
37:
ſzláchty y Pánów zechcemy budowáć: tedy to budowánié ná=
38:
ſzym koſztem y wydatki czynić będźiemy.
39:
Item obiecuiemy: iż Vrzędów y Doſtoieńſtw/ iáko ſą Wo=
40:
iewództwá/ Káſztelániie/ Sądy/ Podkomórſtwá/ y tym podo=
41:
bné/ któré do żywotá zwykły bydź dawáné/ y inym którymkol=
42:
wiek ludźióm obcym/ przychodnióm nie będźiemy dáwáć
43:
oprócz
44:
ſámym ſynóm Koronnym/ y mieſzkáiącym w tych Ziemiách: w
45:
których tákowé dignitates y vrzędy ſą położoné.
46:
Któré to do=
47:
stoieńſtwá y wſzyſtki y kożdé z oſobná vrzędy/ chcemy w ich

strona: 884

1:
Práwiéch/ iáko były zá czáſów Naiáſniéyſzych Kśiążąt Pánów
2:
Włádyſłáwá Dźiádá/ y Káźimiérzá Wuiá náſzégo Królów
3:
Polſkich/ w cálé záchowáć.
4:
Obiecuiemy téż: iż żadnégo Páná/ áni człowieká Rycerſkié=
5:
go/ áni ſzláchćicá/ álbo inégo którégokolwiek záwołánia będącé=
6:
go poſtronnégo przychodniá cudzoźiemcá/ iedno narodu Pol=
7:
ſkiégo Stároſtą nie mamy vczynić:
8:
y któryby w téyże Koro=
9:
nie z Polſkiégo narodu ſie národźił: gdyby tylko nie ſzedł z ro=
10:
dzaiu Kśiążęcégo.
Stároſtą żaden bydź nie ma iedno Polak á nie z rodzáiu Kśiążęcégo.

11:
Ieſcze obiecuiemy: iż żadnégo Zamku áni twiérdze Króle=
12:
ſtwá náſzégo/ żadnému Kśiążęćiu álbo z rodzaiu Kśiążęcégo
13:
idącému ku rządzeniu y dźierżeniu ná czás álbo ná wieki nie=
14:
poruczyć.
15:
Obiecuiemy téż wiárę náſzę obowięzuiąc: iż Zamków y
16:
Miaſt przerzeczonégo Króleſtwá/ z których Vrzędy y Stolice
17:
ſądowné pochodzą/ iáko Krákowá/ Biéczá/ Sączá/ Wiśli=
18:
ce/ Woyniczá w źiemi Krákowſkiéy:
19:
Záwichoſtá/ Lubliná/
20:
Siećiechowá/ Lukowá/ Rádomiá w źiemi Sędomirzkiéy/ y
21:
Zamlu Lęczyckiégo w źiemi Lęczyckiéy: w źiemi Sierádzkiéy/
22:
Piotrkowá/ w źiemi Kuiáwſkiéy Brzéśćia/ Kruſzwica/ Włod=
23:
cłáwiá:
Zadny Zamek Kśiążęćiu nie ma bydź zlécon.

24:
w Wielkiéy Polſcze Poznániá/ Miedzyrzéczá/ Zbąſzy=
25:
ná/ Káliſzá/ Nakle/ Koniná/ y Pyzdr/ żadnému iedno oby=
26:
wátelóm álbo Stároſtóm/ którzy w tymże Królestwie ſą/ nie
27:
damy.
28:
Ale inné Zamki przychodnióm y innym którymkol=
29:
wiek będźiemy chćieć/ My mamy/ y potomkowie náſzy mieć bę=
30:
dą wolną moc dáwáć:
Lódwik wſpomina mieyſcá Stáróſtw: któré máią bydź iedno obywátelom dawáné.

31:
ſkázuiąc/ iż Burgrábiowie ábo Spra=
32:
wcy zamkowi/ y poddáni ich/ pozwáni będąc przed Stároſtá=
33:
mi/ Sędźmi/ Podſędkámi Króleſtwá náſzégo/ którzy zá czá=
34:
ſem będą ſtawáli y odpowiádáli tym/ którzy ſie ná nie ſkárżą:
35:
nieináczéy ieno iáko inſza ſzláchtá y inſzy ludźie Króleſtwá ná=
36:
ſzégo. Wyiąwſzy tylko rzecz/ któraby pomſty krwie potrze=
37:
bowáłá: któréy to rzeczy vznánié nam y potomkóm náſzym zá=
38:
chowamy oſobliwie.
39:
Item/ ieſli ſie którégokolwiek czáſu Nam y potomkóm ná=
40:
ſzym przyda przez Króleſtwo iecháć/ zſtępowánia żadnégo do
41:
Pánów/ Szláchty/ Rycérztwá/ y ich ludu y Kmieći nie bę=
42:
dźiemy czynić/ przećiwko ich woléy:
43:
áni żadnéy rzeczy wzglę=
44:
dem tego zſtępowánia niekażemy od nich wyćiągáć.
Dźierżawcj miaſt przed Stároſty y Sędźmi máią odpowiedáć.
Stáciiéy v poddánich Król bráć niema.

45:
A ieſli
46:
ináczéyby niemogło bydź/ iedno żebyſmy muśieli zſtępić: tedy
47:
zá náſzym nakłádem y pieniądzmi każemy żywnośći y potrzeby

strona: 885

Metriki o przywileiách Część pierwſza.
1:
inné ſobie gotowáć.
2:
Nád to wſzyſtki Pány Przełożoné/ ſzlách
3:
tę/ Rycérztwo/ Miáſtá/ Miáſteczká/ Wśi/ Dźierżáwy i ich
4:
lud y Kmiećie w ich wolnośćiách obiecuiemy záchowáć: áni
5:
oné przećiwko ich wolnośćiám niechcemy/ áni każemy przez ko=
6:
gokolwiek vćiſkáć.
7:
Item/ wſzyſtki liſty/ Conſtitucię/ vmowy/ ſpiſki (któré cór=
8:
kóm náſzym ná Kśięztwo/ álbo ná Króleſtwo wſtępowánia
9:
w przerzeczonym króleſtwie zábrániáły)
w Wolnośćiách wſzyſtek lud ma bydź záchowan.

10:
tákże y obrony dáné y
11:
pozwoloné/ ták przez nas y potomki náſzé z iednéy ſtrony/ iáko
12:
przez przerzeczoné Pány/ Szláchtę Króleſtwa námienionégo
13:
z drugiéy ſtrony/ zá zezwoleniem tychże Pánów/ Rycérztwá/
14:
y Szláchty/ rzeczonégo Króleſtwá pſuiemy/
15:
wyniſczamy/ nik=
16:
czemné czyniémy/ zepſowáné/ wyniſczoné nikczemné/ y prózné
17:
opowiedamy/ chcąc áby oné nie miáły żadnéy mocy: tylko áby
18:
ten ninieyſzy Przywiléy ná wieczné czáſy trwał.
19:
Ná których
20:
wſzyſtkich rzeczy iáſnieyſzé świádectwo y wieczną moc ná ni=
21:
nieyſzy liſt pozwaláiąc/ onéchmy záwieſzoną y znáczną pieczę=
22:
ćią náſzą proſtą vtwiérdźili. Dan y dźiało ſie w Koſzycách/
23:
śiedmnaſtégo dniá Wrześniá/ Roku Páńſkiégo/ 1374.
24:
Potwiérdzenié Przywileiów y inych
25:
praw z przydániem niektórych ár=
26:
tykułów: któré przez Włádyſławá
27:
Iágełłá Królá obywátelóm Króle=
28:
ſtwá Polſkiégo, ná polu bliſko
29:
Czerwiénská ſą dáné, w Roku 1422.
30:
W Imię Boże/ Amen. Ná wieczną
31:
téy rzeczy pámięć. Spráwy ludzkié niemáią
32:
żadnégo czáſu vſtáwáć/ y od żadnégo niemáią
33:
w mocy ſwéy bydź zwątloné:
Pſuie Lodwik liſty zábrániáiące białe głowy nápáństwo obieráć.

34:
któré grunto=
35:
wna władza Przełożonych Kśiążąt vtwiérdźi=
36:
łá/ y doſkonáłość Liſtów y wiárá pełna świá=
37:
dectwá ſtałé vczyniłá.
Liſt.

38:
A ták My Włádyſław/ z łáſki Bożéy
39:
Król Polſki/ y Ziem Krákowſkiéy/ Sędomiérſkiéy/ Siérádz=
40:
kiéy/ Lęczyckiéy/ Kuiáwſkiéy/ Kśiążę nawysſzé Litewſkié/ Po=

strona: 886

1:
morzki/ Ruſki/ Pan y Dźiedźic/ oznáymuiemy tym to Liſtem/
2:
którym należy wſzyſtkim/ ninie y potym będącym: którzy tych
3:
rzeczy wiádomość będą mieć. Iż my pilnie bacząc ná wielką
4:
wiárę y vſtáwiczné poſługi/
5:
którémi Pręłaći/ Pánowie/ Przeło=
6:
żeni/ ſzláchtá y wſzyſtko Rycérſtwo Króleſtwá náſzégo niekiedy
7:
Nam rádząc/ niekiedy ná woynách/ niekiedy w inych przygo=
8:
dách y przypadkách náſzych przy nas nigdy nie zmordowáną
9:
wiárą ſtoiąc/
10:
wdźięcznymi Nam ſie vczynili/ y bez przeſtánia
11:
ná kożdy czás czynią/ y rozmnożywſzy zacność wiáry ſwéy ie=
12:
ſcze więcéy mogą powolność ſwą nam okázáć: dla których przy
13:
czyn dáry ſczodrobliwośći Królewſkiéy záſłużyli od nas bráć.
14:
Względem tedy tych ſłużb ich chcąc ie łáſki náſzéy przychylno=
15:
śćią vprzédźić/ y ich pożytkóm y rozmnożeniu/ któré zá ſwé po=
16:
czytamy porádźić: áby ſie ták ku ſłużbam náſzym mogli po=
17:
chopnieyſzémi vmyſły miéć/ ná pilné prośby ich/ któré do nas z
18:
pokorą czynili/
19:
á zwłaſczá ná oſobliwą prośbę y przyczynę y rá=
20:
dę Naiaſniéyſzégo brátá náſzégo namilſzégo Páná Alexándrá
21:
álbo Witowdá/ Wielkiégo Kśiążęćia Litewſkiégo/ niżéy nápi=
22:
ſáné Práwá/ wolnośći. exempcię/
23:
iáko im pożyteczné y przy=
24:
ſtoyné ná wieczné czáſy trwáć pozwalamy.
Záleca krol zaſługi poddánych ſwych. Król monety kowáć nie ma okrom zwoleniá Pánówrad.

25:
Naprzód obiecuiemy od tych czáſów nigdy przez rády y przy=
26:
zwolenia oſobnégo/ y dopuſczenia Pánów Króleſtwá náſzégo
27:
Monety teraz w Króleſtwie náſzym bieżącéy/ álbo téż po=
28:
ſtronnéy/ álbo nowo wymyślonéy/ nie kázáć áni dopuśćić bić:
29:
A tych/ którzy ią będą bić/ wedle ich zaſługi winámi będźiemy
30:
káráć: áby przez to ſzkody/ y nieznośny poddánych náſzych nie=
31:
doſtátek (który ſie przez Monety złé vżywánié obfićie w Króle=
32:
ſtwie náſzym rozmnożył) zá ſczęśliwégo Pánowánia náſzégo
33:
był oddalon.
34:
Iáko świętéy pámięći Pan Káźimirz niegdy
35:
Król Polſki/ przodek náſz tego im pozwolił w Kśięgách Ziem=
36:
ſkich: któré z Pręłaty y z Pány ſwémi niegdy w Wiślicy y ná
37:
Séymie Wálnym wydał/ y ná pámięć wieczną zoſtáwił.
38:
Item/ áby obfitſzą łáſką byli od nas obywátele Króleſtwá
39:
poćieſzeni/ y przećiwko nam więtſzą wiárę y poſługę pokázo=
40:
wáli:
Zá żadne wyſtępki máiętnośći Krol obiecuie niebráć.

41:
obiecuiemy/ iż od tego czáſu y ná potym żadnégo poddá=
42:
négo Króleſtwá náſzégo/ którégokolwiek doſtoieńſtwá/ prze=
43:
łożenia/ ſtanu/ y ſtopniá będźie/ dóbr dźiedźicznych nie będźie
44:
my bráć/
45:
áni do Skárbu bráć álbo obrácác róſkażemy/ áni ſie
46:
w tákowé dobrá przez Nas/ álbo Vrzędniki náſzé/ álbo ine któ=
47:
rékolwiek ludźie nie wwiążemy/ áni każemy wwięzáć za iákié=

strona: 887

1:
kolwiek wyſtępki álbo przewinienia:
Metriki o przywileiách Część pierwſza.

2:
áżby piérwéy o tym v=
3:
przédźił ſąd náſzych Sędźi: któré ná to náznáczymy z náſzymi
4:
Pręłaty/ Pány/ y vważné ich vznánié y ſkazánié.
5:
Item/ niechcemy/ áni od tych miaſt mamy komu náſzégo
6:
Máieſtatu proſzącému gránic od dóbr/ wśi/ y Dźiedźictwá ná=
7:
ſzégo rozdźielenia zábrániáć álbo przewłóczyć: iedno przez moc
8:
y gwałt od nas to niech nie będźie wyćiſkano.
9:
Itē/ gdyż z tąd niemáłé poddánym náſzym przydáią ſie ſzkody:
10:
gdy Sędźiowie w źiemiách/ kędy ſądy máią/ ná Stároſtwá by=
11:
wáią przekłádáni:
Król gránic zbrániáć niema

12:
dla téy przyczyny od tego czáſu y przedtym nie=
13:
chcemy: áby Sędźia który ná Stároſtwo ſtánowion był w téy
14:
Ziemi/ gdźie ieſt Sędźią/ y gdźie władzą ſądzenia ma.
15:
Item/ áby miedzy Szláchtą Korony náſzéy y inémi poddá=
16:
némi/ ſwary/ ſpory/ roſtérki/ porażki/ zábiiánia były oddaloné:
Zaden Sędźia niemoże bydź Stároſtą téy źiemie gdźie ieſt Sędźią

17:
któréby mogły ſie wſcząć/ gdybyſmy dopuśćili winy náſzé nam
18:
z ſądów náſzych przychodzącé ſługam ábo inym poddánym ná=
19:
ſzym ná ich prośby vporné wyćiągáć od tych/ którzy Nam ná
20:
nie bywáią ſkazáni.
21:
Dla tego ninieyſzym piſániém obiecuiemy
22:
żadnému tákowych win ná poddánych náſzych nie dáwáć/ ná=
23:
znáczáć/ áni zlécáć z któréykolwiek przyczyny álbo względu:
24:
ále
25:
oné przez Vrzędniki náſzé ná nas każemy wyćięgáć/ álbo oné
26:
tym którzy ie nam przepádli/ zá łáſką náſzą będźiemy odpu=
27:
ſczáć: álbo téż wyćiągnąwſzy ie/ ſzáfowáć iemi będźiemy we=
28:
dle náſzéy woléy Królewſkiéy. Item/ gdyż wſzytkim Ziemiam/ któré okrąg Króleſtwá ná=
29:
ſzégo zámyka/ iáko iedno Kśiążę y Pan iednoſtáynie pánuiemy:
Win ſkazánych przez ſąd król żadnému dáwáć niema ku wyćiągániu.

30:
nie ieſt tedy ſłuſzna rzecz/ áby rozmáitémi obyczáymi ſądzenia
31:
lud nam poddány/ y pod náſzym rządzeniém będący miał ſie ro
32:
zmáitośćią ſądów dźielić.
33:
Dla tego wiecznym zápowiedzeniém
34:
vſtáwiamy: áby wſzyſcy y káżdy z oſobná ludźie króleſtwá ná=
35:
ſzégo/ którégokolwiek ſtanu/ doſtoieńſtwá/ y ſtopniá będący/
36:
ſpráwy na ſądźiéch náſzych Ziemſkich przekłádáiący/ álbo któré
37:
zechcą przekłádáć oſobliwie káżdy z oſobná y wſzyſcy wobec ie=
38:
dnym práwem obyczaymi/ zwyczáiem/ po wſzyſtkim Króle=
39:
ſtwie náſzym byli ſądzeni:
40:
y áby Sędźiowie ná ſtolicách ſą=
41:
dów náſzych śiedzący nie śmieli inych obyczáiów/ zwyczáiów/
42:
kſztałtów przy Rocéch y ſkázowániu záchowywáć/ okromia tych:
43:
których Królów Polſkich Kśięgi Státutowé y zwyczáie Kró=
44:
leſtwá vczą/ y vkázuią:
We wſzytkich Ziemiách króleſtwá iedno práwo ma bydź.

45:
do których záwżdy niech ſie vćiekáią.
46:
A cokolwiek przez nie ináczéy będźie oſądzono y ſkazano: niech

strona: 888

1:
nikczemno będźie/ y żadnéy mocy álbo władzéy niech nie ma.
2:
Nád to ácz wybiérácze náſzy po Ziemiách náſzych Krákow=
3:
ſkiéy y Sándomiérſkiéy zá podatki náſzé/ któré po proſtu Kró=
4:
leſtwem zową/ ná znák poddáńſtwá y prawdźiwégo Páńſtwá/
5:
któré to podatki zwykły bydź płáconé Monetą poſpolitą y zwy=
6:
czáyną/ á oni groſzé Práſkié od Kmieći wźięli/ y do náſzégo ſkár=
7:
bu wnieśli:
8:
á wſzakże áby to ná potym Ziemian rzeczonym nie
9:
przynioſło iákiéy ſzkody/ y Práwam ich áby ſie w czym nie vbliży=
10:
ło/ ſkázuiemy/ y zápowiedzeniém wiecznym vſtáwiamy:
11:
áby od
12:
tego czáſu w Ziemiách Krákowſkiéy y Sędomiérſkiéy nie ina/
13:
iedno tá monetá poſpolita która w Króleſtwie bieży/ zá podat=
14:
ki náſzé byłá wyćiągána:
15:
to opátrzywſzy/ iż ieſli poddáni náſzy
16:
niektórzy w przerzeczonych Ziemiách od ſwych Kmieći zá ſwo=
17:
ie Czynſzé groſzé Práſkié będą bráć/ álbo zechcą bráć:
18:
tedy táko=
19:
wi Kmiećie nam téż ku płáceniu tákowychże groſzów Práſkich
20:
zá podatki náſzé przez Poborcé náſzé będą przyćiśnieni.
21:
A náoſtátek áby poddáni y obywátele któleſtwá náſzégo ták
22:
Duchowni iáko świetcy/ przez wſzelkiéy wątpliwośći praw y
23:
Przywileiów/
24:
któré im dawno od Przodków náſzych świętéy
25:
pámięći Królów Polſkich y od nas ſą dáné/ przeſpiecznie mogli
26:
vżywáć/ y żadnéy wątpliwośći o ich dźierżeniu nie mieli:
27:
wſzy=
28:
tkié y kożdé z oſobná Przywileie/ Práwá/ Wolnośći/ y nádánia
29:
Náſzé y Przodków náſzych przerzeczonych/ któré otrzymáli y
30:
trzymáią/ pod którymkolwiek ſpoſobem ſłów/ we wſzytkich
31:
punktćiéch/ ſpoſobiéch/ ártykuléch/ wyrozumieniu/ y zámknie=
32:
niu ich/
33:
ninieyſzym Przywileiem odnawiamy/ vtwiérdzamy/
34:
pochwalamy/ y wieczną im moc przykłádamy y przydáiemy.
35:
Ná których rzeczy wſzyſtkich y kożdych z oſobná pieczęć náſzá ni
36:
nieyſzému liſtowi ieſt záwieſzoná.
37:
Dan w Kole ná polu tám
38:
gdźie Woyſká náſzé leżáły/ zá Wiſłą przy Klaſztorze Czérwień=
39:
ſká Dioceziiéy Płotckiéy/ názáiutrz po świętéy Máriiéy Má=
40:
gdálenie/ Roku Páńſkiégo Tyśiącnégo/ cztérzéchſetnégo/ dwu=
41:
dźieſtégo wtórégo.
42:
Przy czym byli przerzeczeni/ Naiáſnieyſzy
43:
brát náſz Pan Alexánder álbo Witówd/ Wielkié Kśiążę Lite=
44:
wſkié/ etć. nam namilſzy: który y zwolenié y rádę ná wſzyſtko
45:
dawał.
Podimne ábo porádlné poſpolitą myńcą álbo Práſką niech będźie płaconé.

46:
Y nauczćiwſzy w Pánu Kryſtuśie Oycowie/ y Wiel=
47:
możni y Szláchetni Mężowie/ Ieo M. Ksiądz Mikołay Ar=
48:
cybiſkup Gniéźnieńſki/ Iákub Biſkup Płotcki:
Potwierdza Włádyſław Iágełło wſzyſtkie Práwá.

49:
Ian z Tarno=
50:
wá Krákowſki/ Sędźiwóy z Oſtrorogá Poznáńſki/ Miko=
51:
łay z Micháłowá Sędomiérſki/
52:
Mikołay z Oporowá Lę=

strona: 889

Metriki o Przywileiách Część pierwſza.
1:
czycki/ Woiewodowie: Marćin z Kalinowéy Siérádzki/ Do=
2:
bek z Oleſznice Woynicki/ Marćin z Rytwian Záwichoſtcki/
3:
Káſztelanowie:
4:
Páweł z Bogumiłowic Krákowſki/ Piotr z
5:
Widáwy Siérádzki/ Prándotá Zárnowſki Lęczycki/ Sędźio=
6:
wie: y innych wiele Pánów y z Rycérztwá náſzych nam wier=
7:
nych y miłych.
8:
Dan przez ręce vczćiwégo w Pánu Kriſtuśie
9:
Oycá Woyćiechá Biſkupá Krákowſkiégo/ Króleſtwá Polſkié=
10:
go naywysſzégo Kánclérzá: y vczćiwégo Ianá Dźiekaná Krá=
11:
kowſkiégo Podkánclérzégo/ nam wiernie miłych.
12:
Przywiléy Włádyſłáwá Królá: któ=
13:
rym wolnośći ták Duchonych
14:
iáko Swietckich potwiérdza:
15:
który ieſt pozwolony w Iedlnéy,
16:
á potym dan w Krákowie: y ták
17:
ieſt nápiſány w Skárbie.
18:
Wládyſław z łáſki Bożey Krol Pol=
19:
ſki/ Ziem Krákowſkiéy/ Sędomiérſkiéy/ Sié=
20:
rádzkiéy/ Lęczyckiéy/ Kuiáwſkiéy/ y Litewſkié
21:
Kśiążę/ Pomorzki/ Ruſki/ Pan y Dźiedźic/ rć.
Liſt.

22:
Dáiemy znáć ninieyſzym liſtem tym wſzytkim/
23:
którym to wiedźieć ieſt potrzebá: Iż my vwa=
24:
żáiąc z dobrym baczeniem rozumu nienáruſzoną w niwczym
25:
wierność y potężną obywátelów Króleſtwá Polſkiégo ſta=
26:
łość:
27:
którą oni ná woynách y potykániu z ſczęśliwémi (zá po=
28:
mocą Bożą) náſzémi tryumfy częſto częſtokroć dla obrony ná=
29:
ſzéy y Króleſtwá tego dźierżąc ná ſobie nieprzyiaćielſkié naiáz=
30:
dy/ podięli:
31:
y którzy wiernym poſłuſzeńſtwem ná żądánié náſzé
32:
bárzo trudné nieprzeſpieczeńſtwá ćiał y vmnieyſzenia máiętno
33:
śći podéymuiąc/ wſzędy y záwżdy nam byli poſłuſzni.
34:
Zá któ=
35:
rémi ſpráwámi cnotliwémi wielkié dáry ſczodrobliwośći ná=
36:
ſzéy przyſtoynie ſą záſłużyli. Ieſcze tákowé ich ſą ku nam za=
37:
ſługi y merita,
38:
że téż y przećiwko ſynóm náſzym zacnym Kśią=
39:
żętóm Włádyſłáwowi y Káźimiérzowi chęć y ſczérą powol=
40:
ność okázáć nie zápomnieli/ á to w tym/ że z nich iednégo/ któ=

strona: 890

1:
régo ná rządzenié Króleſtwá godnieyſzégo vznáią/
2:
nápomnie=
3:
ni przez piſánié álbo obwieſczenié náſzé/ ſobie po czáſu żywotá
4:
náſzégo zá Królá/ Kśiążé/ Páná/ y Dźiedźicá Króleſtwá tego
5:
Polſkiégo/ y źiemie Litewſkiéy y Ruſkiéy
6:
(któré źiemie zacné
7:
Kśiążę Zygmunt Kierſtuty wielkié Kśiążę Litewſkié/ brát
8:
náſz namilſzy iáko teraz dźierży/ ták do żywotá ſwégo dźierżeć
9:
ma:
10:
á po śmierći iego/ ná nas/ y ſyny náſzé przerzeczoné/ y Ko=
11:
ronę prawdźiwym y dźiedźicznym ſpadkiem przypáśdź máią/
12:
iáko to otworzyſtémi liſty ná to vczynionémi ieſt vtwiérdzo=
13:
no) pokornie y poſłuſznie przyięli:
14:
y Koronę Królewſką y z Sce
15:
ptrmi Królewſkiémi z vczćiwośćią wielką Ceremoniy powin=
16:
nych obiecáli/ iáko prawdźiwégo/ y wedle práwá potomká/ gdy
17:
látá ſłuſzné będźie miał/ ná Króleſtwo wſádźić.
18:
Zá co godni
19:
ſą/ áby godnémi dáry od zacnośći náſzéy Królewſkiéy to im by=
20:
ło nágrodzono.
Włádyſław Król práwá potwiérdza.
Kośćioły wſzyſtki w wolnośćiách ſą záchowáné.

21:
Zá té tedy zaſługi ich wſzyſtkié práwá y przy=
22:
wileie/ któré zdawná przy Koronáciiéy náſzéy y innych czáſów
23:
pozwoliliſmy/ ábo któré im ini Królowie y Kśiążętá prawdźi=
24:
wi dźiedźicy króleſtwá Polſkiégo od dawnych czáſów nádáli/
25:
zá mocą y obroną ninieyſzégo przywileiu vmocniamy/ po=
26:
chwalamy/ odnawiamy/ potwiérdzamy z vmiárkowániém
27:
niżéy nápiſánych ártykułów:
28:
zá którą tą ich popráwą/ ieſli któré
29:
rzeczy w przerzeczonych przywileiách były trudné/ tedy będą
30:
obiáſnioné: á któré były wątpliwé/ wątpliwość im będźie
31:
odięta: zá którym wątpliwym rozumieniem wiele błędów ſie
32:
wſczynáć zwykło.
33:
Naprzód tedy wſzyſtki domy Bożé álbo Kośćioły we wſzy=
34:
ſtkich ich práwiéch/ ſwobodách/ wolnośćiách/ gránicách/ roz=
35:
dźiałách ſtárych/ których zá czáſów świętych Przodków ná=
36:
ſzych Królów Polſkich y Kśiążąt vżywáli/ chcemy wcále zá=
37:
chowáć.
38:
A doſtoieńſtwá Kośćielné y Swietckié króleſtwá
39:
Polſkiégo iednoſtáynie przy práwiéch y zwyczáiách y wolno=
40:
śćiách ich/ któré y których czáſu Naiáſnieyſzych Kśiążąt Pá=
41:
nów
42:
Káźimiérzá/ Lódowiká/ y innych Królówy Kśiążąt dźie=
43:
dźiców Króleſtwá Polſkiégo vżywáli/ dopuſczamy ſtać/ y chce=
44:
my przy nich zoſtáwić.
45:
Któré to Doſtoieńſtwá gdyby wáko=
46:
wáły/ to ieſt/ gdyby ten/ który ie miał vmárł/ żadnému Cudzo=
47:
źiemcowi poſtronnému/ iedno ſzláchćicowi dobrze záſłużoné=
48:
mu/ y w ſławie chwalebnie záchowáłému onéy źiemie/ w któ=
49:
réy Doſtoieńſtwo tákowé będźie wákowáło:
Doſtoieńſtwá wſzytkié obywátelom onych Ziem/ gdźie wákuią/ máią bydź dawáne. Expektátywj ná doſtoieńſtwá nie máią bydź dawáne: á dochodj ich niemáią bydź vmnieyſzáné Poſtronnȳ ludźiom Zamki áni Miáſtá nie máią bydź zlecáné.

50:
to ieſt/ w źiemi
51:
Krákowſkiéy/ obywátelowi Krákowſkiému/ w Sędomiér=

strona: 891

Metriki o Przywileiách Część pierwſza.
1:
ſkiéy Sándomiérſkiému/ w Wielkiéy Polſcze obywátelóm
2:
Wielkiéy Polſki:
3:
á ták we wſzyſtkich Ziemiách Króleſtwá ná=
4:
ſzégo będźiemy dáwáć/ y rozdáwáć.
5:
Ná któré doſtoieńſtwá ták Duchowné iáko y Swietckié Ex=
6:
pektatyw zápiſánych żadnéy oſobie nie damy ná przyſzłé czáſy.
7:
tákowych Doſtoieńſtw przerzeczonych ták Duchownych iá=
8:
ko Swietckich niemamy vmnieyſzáć/ potłumiáć: y ich dźier=
9:
żaw/ czyńſzów/ ábo dochodów ku nim należących przez ſłuſzné=
10:
go vznánia Práwá nie mamy bráć.
11:
Ale iż przez Dźierżawce
12:
Zamków y twiérdz w cudzych kráinách vrodzoné Króleſtwo
13:
w ſobie y w częśćiách ſwych częſtokroć w nieprzeſpieczność
14:
zwykło przychodźić:
15:
dla tego y z téy przyczyny żadnému Kśią=
16:
żęćiu/ ábo z Kśiążęcégo rodzáiu pochodzącému/ álbo poſtron=
17:
nému którémukolwiek żadnégo/ Zamku/ twiérdze/ álbo miáſtá
18:
ku rządzeniu do czáſu álbo ná wieczność nie damy/ nie názná=
19:
czymy/
20:
áni żadnym ſpoſobem nie będźiem konferowáć: y ktemu
21:
żadnégo z tákowych ná Stároſtwo álbo dźierżenié źiemie Kró
22:
leſtwá náſzégo przerzeczonégo niechcemy dáwáć/ áni ná tych
23:
mieyścách záſádzáć.
24:
Obiecuiemy y obowięzuiemy ſie: iż gdy ná żądánié náſzé ſzlá
25:
chtá náſzá Koronna zá gránice Króleſtwá dla dánia odporu
26:
ſrogośći nieprzyiaćielſkiéy poiedźie:
27:
tedy im doſyć vczynienié
28:
ſłuſzné zá poimánié y zá iné ſzkody podięté vczyniémy. Ale grá=
29:
nic rzeczonégo Króleſtwá ſzláchtá od naiázdu y náſkoczenia
30:
nieprzyiaćiół właſnémi nakłády bronić máią/ y ſą powinni:
31:
á
32:
gdźieby nieprzyiaćiél iáki Króleſtwá náſzégo którymkolwiek
33:
ſpoſobem do Króleſtwá náſzégo wiechał/ y potkánié w gránicách
34:
tegóż Króleſtwá poddáni náſzy vczynili:
35:
tedy tymże obywáte=
36:
lóm tylko zá więźienié/ ále ieſli zá gránicámi to ſie przyda/ tedy
37:
y zá ſzkody/ ieſli któré/ czego Boże vchoway/ podéymą/ y zá wię=
38:
źienié doſyć vczyniém/
39:
ſłuſznie nágrodźić ſie ofiáruiemy. A
40:
ieſli kto z náſzych Przełożonych/ z ſzláchty/ Pánów/ albo obywá=
41:
telów którégo álbo któré więźnié którégokolwiek ſtanu álbo zá=
42:
wołánia y przełożenia będącégo poyma:
43:
onému álbo onym o=
44:
biecuiemy od kożdégo tákowégo więźniá dáć y zápłáćić iednę
45:
kopę Monety w Króleſtwie bieżącéy: á więźniá ſobie wźiąć
46:
mamy/ ábyſmy go ná ſie ſzácowáli.
Szláchćie gdy zá gránice przećiwko nieprzyiaćielowi wyiedźie Król zá więźienie y ſzkodj doſyć vczjnić ma: ále gránic bronić ſwémi nakłády ſzláchtá powinna. Kto więźniá iákiégo przywiedźie/ co zań weźmie.

47:
Wyiąwſzy Mieſczány y
48:
proſtégo ſtanu ludźie: któré ſzácowáć będą oni/ którzy ich przy=
49:
wiodą álbo ie poymáią/ wedle woléy ſwéy.
50:
Téż ieſli kiedy prze=
51:
rzeczonym náſzym poddánym zá gránice Króleſtwá náſzégo

strona: 892

1:
woiennym ſpoſobem iecháć/ y ruſzyć ſie roſkażemy:
2:
tedy pięć
3:
grzywien ná kożdé drzewo zápłáćić y rozdáć obiecuiemy w
4:
mieśćie głównieyſzym kożdégo powiátu/ piérwéy niżliby z grá=
5:
nic wyiecháli przerzeczeni poddáni náſzy.
6:
A gdyby ſie nam
7:
tráfiło po rozdániu pieniędzy przerzeczonym we dwu lat ná
8:
woynę nie iecháć: tedy ćiż obywátele od tákowych pieniędzy y
9:
ſłużb/ względem pieniędzy dánych/ będą wolni/ y wyięći.
10:
Ale
11:
ieſli po dwu lat ná woynę z obywátelmi náſzémi ruſzymy ſie/ y
12:
zá gránice poiedźiemy: tedy przerzeczeni poddáni náſzy od tych
13:
pieniędzy y ſłużb względem onych pieniędzy tákże będą wolni.
14:
Téż obiecuiemy zá ſławné Syny náſzé: iż gdy zá wolą Bożą
15:
ieden z nich ná Króleſtwo będźie obran/ y rząd Króleſtwá obéy=
16:
mie/
Zá gránice gdy obywátele koronni wyiádą/ Król im po piąći grzywien ná drzewo dáć ma.
Król monétj przez zwolenia Rádj bić nie ma.

17:
Monety z którégokolwiek kruſzcu przez dozwolenia y rá=
18:
dy Duchownych Pánów y Swietckich w Kroleſtwie Polſkim
19:
nie dopuśći kowáć: ták iáko y my przez dozwolenia y rády tá=
20:
kowéy Monety niechćieli kowáć/ ániſmy kowáli.
21:
Nád to czyniémy wolné/ y ná wieki wyſwobodzamy wſzytki
22:
y kożdé z oſobná wſzytkich náſzych obywátelów Kmiećie/ od w=
23:
ſzytkiéy płácéy/
24:
podátków/ wyćiągánia/ powozów/ robót któ=
25:
ré podwodą zową/ vćiſków/ obćiążenia Zboża/ Oſpów: tyl=
26:
ko przeſtáiemy ná dwu groſzách Monety zwyczaynéy Polſkiéy/
27:
w Króleſtwie Polſkim poſpolićie bieżącéy.
28:
Któré dwá groſzá
29:
kożdy kmieć przerzeczonych obywátelów náſzych z kożdégo ła=
30:
nu ośiádłégo będźie płáćił: choćiayby téż więcéy oſób ná nim
31:
śiedźiáło.
32:
Ale wyymuiemy od téy płacéy Szołtyſy y ſługi ich/
33:
chcąc áby od tákowégo płácenia dwu groſzu byli wolni y wy=
34:
ięći. Tákże téż Młynárze/ Káczmarze/ y Zagrodnicy/ którzy nie
35:
máią áni robią ról/ to ieſt łanów cáłych ábo połowicę/
Król wſzytkié obywátele koronné od wſzytkich podatków/ robót/ vćiſków rć. wolné czyni: tylko przeſtáiąc ná dwu groſzu monety Polſkiéy zwyczáynéy.

36:
którzy tu
37:
tylko tákże máią bydź wyięći: ále ini kożdégo roku ná przyſzłé
38:
czáſy ná święto ś. Mikołáiá płáćić będą.
Ciąża zá niewjdánie podatków królewſkich

39:
Ale ieſli z przerzeczo=
40:
nych Młynárzów álbo Káczmarzów álbo Zagrodników któ=
41:
ry cáły łan będźie záśiéwał: tedy płáćić dwá groſzá będźie. A
42:
ieſli połowicę/ tedy przedśię groſz tákowéyże Monety nam bę=
43:
dźie powinien.
44:
Ná któré to płácenié dwu groſzu Minice prze=
45:
rzeczonéy/ Naiáſnieyſzému Kśiążęćiu Pánu Lodwikowi/ Wę=
46:
gierſkiému y Polſkiému Królowi/ dobrowolnie poddáli ſie.
47:
A
48:
ieſli w náznáczonym czáśie Nam która Wieś tákowych pienię=
49:
dzy zániedba zápłáćić: tedy ten/ którégo ku wybiérániu táko=
50:
wégo podatku vſtáwiémy y náznáczémy/
51:
w téyże Wśi iedné=
52:
go Wołu względem nie zápłácenia/ przez nádźieie wrócenia

strona: 893

Metriki o Przywileiách Część pierwſza.
1:
wźiąć będźie miał zupełną moc.
2:
A ieſli we cztérnaśćie dni
3:
po wźięćiu tákowégo wołu táż Wieś/ y którakolwiek ina prze=
4:
rzeczonych pieniędzy nie zápłáći: tedy Poborcá náſz dwá woły
5:
tákimże ſpoſobem przez nádźieie wrócenia niech weźmie.
6:
Téż
7:
przerzeczony wyćięgácz pieniędzy rzeczonych względem znáku/
8:
który Napiśnym zową/ niech nic nie wyćiąga/ áni bierze: á
9:
wſzákże liſty ſwémi niech Kmiećie quituie z zápłácenia.
10:
O
11:
Mieśćiéch ſtárych y nowych zá czáſu pánowánia náſzégo oſá=
12:
dzonych/ ták vſtáwiamy: iż ten Mieſczánin/ który w mieśćie z
13:
żóną/ z dźiećmi y czeládźią mieſzka/ á rolą ſam álbo przez ſwé=
14:
go Zagrodniká álbo oraczá robi:
Wyćięgácz pieniędzy Napiſnégo bráć niema Mieſczánie od porádlnégo wolni: ále przedmieſczánié iáko ini kmiećie máią ie płáćić.
Inſticionarz w żadnéy źiemi niema bydź poſtánawian.

15:
nie będźie powinien ná zápłá
16:
cenié przerzeczonégo porádlnégo: ále ieſli przed miáſtem álbo
17:
miáſteczkiem mieſzka/ niech płáći przerzeczoné porádlné/ ták iá=
18:
koby we wśi śiedźiał.
19:
A temu nic nie ma przeſzkádzáć/ iż do
20:
práwá y zwiérzchnośći tego miáſtá álbo miáſteczká przynale=
21:
ży/ álbo z nimi iákié obowiąſki/ to ieſt/ iákié podatki y inné ro=
22:
boty podéymuie.
23:
Téż obiecuiemy: iż w żadnéy źiemi Króleſtwá Polſkiégo In=
24:
ſticionarium niechcemy poſtánawiáć/ álbo iákokolwiek náſtá=
25:
wiáć.
Przywileie ſtárjch Królów ták duchownȳ iáko świetckim nádáné Król chowáć ma.

26:
Téż obiecuiemy: iż kożdé zoſobná Artykuły/ zámkniénia w
27:
Przywileiách w niwczym nie zfałſzowánych/ Naiáſnieyſzych
28:
Kśiążąt Panów Káźimiérzá y Lodwiká/
29:
y wſzytkich inych Kró=
30:
lów/ Kśiąząt/ ſpráwiedliwégo wſtępku dźiedźiców ſtárych króle
31:
ſtwá Polſkiégo/ kośćiołom/ obywátelom/ y miáſtom nádanych/
32:
któré ſie zámykáią w Przywileiách Przodków náſzych/
33:
á zwła=
34:
ſczá któré ku pożytku y rozmnożeniu náſzému/ y Króleſtwá
35:
Polſkiégo częſto miánowánégo/ y onégo obywátelów śćią=
36:
gáią ſie/ mocnie y niezgwáłcenié chowáć y ná wieczné czáſy bę=
37:
dźiem trzymáć.
38:
Téż obiecuiemy/ iż żadnych ſtáciy álbo roſkázowánia álbo
39:
zſtępowánia w Mieśćiéch/ we Wśiách/ w dźiedźictwách/ dwo
40:
rzéch y Folwárcéch Kośćielnych y ſzláchetckich/ y poddánych
41:
náſzych nie będźiemy czynić.
42:
A ieſli z przygody álbo zá wczáſem
43:
y potrzebą/ która nas do tego przyćiśnie/ ſtanié w dobrách/ mie=
44:
śćiéch/ Zamkách/ w dworzéch Kośćielnych/ y ſzlácheckich przy=
45:
da ſię nam vczynić:
46:
tedy nic gwałtem áni mocą każemy bráć:
47:
álbo cokolwiek czynić dopuśćiémy: y owſzem potrzeby/ náſze=
48:
mi pieniądzmi właſnémi chcemy kupić.
Król ſtáciy żadnych od poddánych bráć niema.

49:
Téż obiecuiemy/ y ná wiárę ſwą bierzemy: iż żadnégo oby=

strona: 894

1:
wátelá ośiádłégo o iáki wyſtępek álbo obwinienié nie będźie=
2:
my áni roſkażemy łápáć/ áni żadnéy pomſty ná nim czynić:
Złodźiéy łotr/ pożognik/ mężobóycá/ łápácz białychgłow/ może bydź iman.

3:
áż
4:
Práwem będźie ſłuſznie przekonan/ y do rąk náſzych álbo Stá=
5:
roſtów náſzych przez Sedźie téyże Ziemie/ w któréy tenże oby=
6:
wátel mieſzka/ oddan.
7:
Wſzákże tákowégo człowieká/ który ná
8:
złodźieyſtwie/ álbo dobrowolném mężobóyſtwie/ ná łápániu
9:
pánien álbo biáłychgłów/ ná spuſtoſzeniu Wśi álbo ná łupie=
10:
ſtwie był poyman/
11:
tákże tych którzyby niechćieli ſłuſznégo ręko=
12:
iemſtwá po ſobie ſtáwić y dáć/ wedle wyſtępku y złego vczyn=
13:
ku tylko wyymuiemy. A żadnému dóbr álbo dźierżaw nie bę=
14:
dźiemy bráć/ áżby był piérwéy ſądownie przez ſłuſzné Sędźie
15:
álbo Pány náſzé nam ſkazan.
16:
Téż obiecuiemy: iż wſzyſtkim obywátelom/ którzy żądáią y
17:
proſzą gránic z dobry y dźiedźictwy náſzémi/ nie będźiemy im
18:
zbrániáć.
Máiętnoſć iedno práwem zwyćiężonému ma bydź bráná.

19:
Téż obiecuiemy: iż wſzyſtkié Ziemie Króleſtwá náſzégo Pol=
20:
ſkiégo/ Ruſką w to Ziemię wkłádáiąc/ (wſzákże záchowawſzy
21:
dań Owſową: którą tylko ſámá Ruś nam będźie dáwáć do ży=
22:
wotá náſzégo)
23:
do iednégo Práwá wſzyſtkim Ziemiam poſpoli=
24:
tégo przywiedźiemy/ przychylimy/ y ziednoczymy przez niniey=
25:
ſzy liſt.
Gránic Król bronić nie ma.
Wſzytkié źiemie iednégo práwá vżywáć máią.

26:
Téż przypátruiąc ſie dobrze temu/ iż przerzeczeni króleſtwá
27:
náſzégo obywátele/ y wſzyſcy w nim mieſzkáiący z miłośći y z
28:
łáſki przećiwko Máieſtatowi náſzému przywileiom ſwym przez
29:
nas y potomki náſzé ſobie niekiedy dánym vbliżyli:
30:
przeto té
31:
wſzyſtkié przywileie náſzé/ y przodków náſzych Królów y Kśią
32:
żąt/ y dźiedźiców właſnych y prawdźiwych króleſtwá Polſkié=
33:
go przerzeczonégo/ do piérwſzéy kluby przywodźimy/
34:
znowu
35:
cáłé czyniémy/ odnawiamy/ y tą ninieyſzą obroną piſánia tego
36:
potwiérdzamy/ mocné czyniémy y dekláruiemy chcąc/ áby miá=
37:
ły władzą wiecznéy mocy.
38:
Téż ieſli którzy obywátele náſzy/ álbo którzy inni w Króle=
39:
ſtwie náſzym mieſzkáiący/ gdy ieſcze Dekrét nie ieſt vczynion w
40:
ſądźiéch/ chćieliby ſie zgádzáć o którékolwiek rzeczy:
41:
tych od
42:
win Náſzych/ y Sędźich/ y Podſędków/ y Woiewodzych/ y Ká=
43:
ſzteláńſkich czynimy wolné y ſwobodné.
Przywileie ieſli ſie którym co vbliżyło/ do piérwſzéy mocy ſą przywiedźione.

44:
Téż obiecuiemy: iż win ná ſzláchćie Nam ſądownie ſkazá=
45:
nych żadnému nieobiecuiemy ku wyćiągániu dopuśćić: ále oné
46:
przez Nas álbo Stároſty ábo Vrzędniki náſzé będźiemy wyćię=
47:
gáć/ a wyćiągnioné będźiemy wedle woléy náſzéy ſzáfowáć.
Zgádzáć ſie káżdev wolno póki ſie rzecz z Sądem nie ſkończy. Winy ſądowné niemáią bydź nikomu dárowáné.


strona: 895

Metriki o Przywileiách Część pierwſza.
1:
Téż wſzyſcy obywátele Ziem Kuiáwſkiéy y Dobrzyńſkiéy z
2:
Owſá/ który Nam zwykli płaćić/ do dźieśiąći lat tylko Nam
3:
będą powinni z niego odpowiádáć: któré gdy wynidą/ od tá=
4:
kowégo Owſá będą wolni y wyięći.
5:
Piſárze Ziemſcy/ którzy będą ná Piſárſtwo przełożeni/ zá=
6:
wżdy ſámi ná Sądźiéch á nie przez inſzé áni przez podpiſki/ ábo
7:
iné któréby chćieli záſádzáć/ niech śiedzą/ gdy to vczynić będą mo=
8:
gli.
9:
Ale ieſli nie będą moc bydź/ będźie im wolno mieć ſubſtitu=
10:
ty ná ſwych mieyſcách záſádzoné: któré to iſte Pánóm y Sędźióm
11:
Ziemſkim/ w których źiemiách vrząd tákowy máią/ będą powin
12:
ni pręſentować:
13:
iáko ſą dobréy ſławy/ y od przerzeczonych Pá=
14:
nów y Sędźi ná tákowy vrząd pochwaleni. A ieſli ináczéy ſie
15:
będą záchowywáć/
Kuiáwſka y Dobrzyńſka źiemiá/ tylko do 10 lat owies máią płáćić.

16:
tedy ten vrząd ich inym godnieyſzym y pil=
17:
nieyſzym przez nas ma bydź dan bez omieſzkánia: áni żadna przy
18:
czyná máła niebytnośći Piſárſkiéy nie będźie moc wymówić.
19:
Zá świádectwem tego liſtu: którému Máieſtátu náſzégo Pie=
20:
częć ieſt záwieſzoná. Dan w Krákowie w Piątek w Oktáwę
21:
trzech Krolów/ Roku Páńſkieo / Tyśiącnéo / cztérechſetnéo /trzy=
22:
dźieſtégo trzećiégo.
23:
Przy czym byli vczćiwi w Pánu Kryſtuśie
24:
Oycowie/ Wielmożni y Szláchetni/ Woyćiech świętégo Ko=
25:
śćiołá Gniéźnieńſkiégo Arcybiſkup y Primas/ Zbigniéw Krá=
26:
kowſki/ Ian Włodzłáwſki/ Ian Chełmſki/ Biſkupi:
27:
Mikołay
28:
z Micháłowá Káſztelan y Stároſtá Krákowſki/ Piotr Szá=
29:
frániec Sędomiérſki/ Marćin z Kálinowéy Siérádzki/ Ian z
30:
Lichyn Brzeſtcki/ Iárund z Grábie Włodzłáwſki/ Woiewodo
31:
wie:
Piſárze źiemſcy ſámi ieſli mogą ná ſądźiéch máią śiadáć.

32:
Piotr z Bniná Gniéźnieńſki/ Wáwrzyniec Zarębá Sié=
33:
rádzki/ Woyćiech Malſki Lęczycki/ Dobeſław z Oleſznice
34:
Woynicki/ Kryſtyn z Koźiegłów Sądecki/
35:
Domárad z Ko=
36:
bylan Biécki/ Kryſtyn Brzéſki/ Ian z Kretkowá Dobrzyńſki/
37:
Wárſz Sámborzec Záwichoſtſki/ Páweł z Lodczy Máło=
38:
góſtſki/ Stániſław Gámrat Połániecki/ Páſkon z Goſłáwic
39:
Konárſki/
40:
Stániſław z Gozdná Brzeſcki/ Káſztelanowie:
41:
Ian z Oleſznice króleſtwá Polſkiégo Márſzałek/ Piotr z Pie=
42:
ſkowéy ſkáły Krákowſki/ Piotr Korczbok Poznáńſki/ Stáni=
43:
ſław Bieláwſki Lęczycki/
44:
Stániſław Sczkowſki Włádyſłá=
45:
wſki/ Andrzéy z Lubliná Dobrzynſki/ króleſtwá náſzégo Pol=
46:
ſkiégo Podſkárbi/ Podkomorzowie: Páweł z Bogumiłowic
47:
Krákowſki/ Ian z Sprowy Sędomiérſki/
48:
Abráám z Zbą=
49:
ſzyná Poznáńſki/ Piotr z Widáwy Siérádzki/ Mikołay Słup
50:
Dobrzynſki/ Sędźiowie: Stániſław z Skárbniowic Sę=

strona: 896

1:
domiérſki/ Zegotá z Moykowic Sierádzki/ Alexi Dobrzyńſki/
2:
Mikołay z Kośćielcá Bydgoſtcki/ Chorążowie: Piotr Strin=
3:
kowſki Podczáſzy Lánczycki/ Zygmunt Bobowſki Krákowſki/
4:
Záwiſzá z Oleſznice Sándomiérſki/ Podſędkowie: y iné Rycér=
5:
ſtwo/ którzy byli ná wálnym Séymie.
6:
Dan przez ręce przerze=
7:
czonégo Vczćiwégo Oycá Kśiędzá Ianá Biſkupá Włodzłá=
8:
wſkiégo/ Króleſtwá Polſkiégo Kánclérzá: y Vczćiwégo Włá=
9:
dyſłáwá z Oporowá/ Dekrétów Doktorá/ Dźiekaná Kráko=
10:
wſkiégo/ Stolice Apoſtolſkiéy piérwſzégo Piſárzá/ tegóż Kró=
11:
leſtwá Podkánclérzégo.
12:
Około tych. co dzieśięćiny y dobrá
13:
kośćielné łápáią: y około tych,
14:
którzy klątwę więcéy niz rok ná
15:
ſobie ćiérpią.
Káźimiérz. Liſt.

16:
W Imię Boże/ Amen. My Káźi=
17:
miérz/ z łáſki Bożéy Król Polſki/ Wielkié Kśią=
18:
żę Litewſkié/ ná wieczną pámięć dáiemy znáć
19:
przez ninieyſzy Liſt/ rć.
20:
Ieſliż poddánym
21:
króleſtwá náſzégo łáſkę náſzę y opátrzenié Kró=
22:
lewſkié w rozmnożeniu pożytków/ Praw/
23:
Swobód/ y w záchowániu Wolnośći rozſzérzamy:
24:
tedy wię=
25:
céy Kośćiołóm (zkąd chwałá y cześć nawysſzému Pánu Iezu
26:
Chriſtuſowi wſzytkich rzeczy ſtworzyćielowi/ y duſzné zbáwie=
27:
nié przychodźi) y oſobam y członkóm Kośćielnym to czynić y
28:
vżyczáć ieſt ſłuſzniéy.
29:
Dla tego ſławnéy pámięći Naiáſnieyſzé
30:
Kśiążę Pan Włádyſław Król Polſki y Oyćiec naſz namilſzy
31:
przodek/ złośći ludzkiéy zábiegáiąc/ á kościelnéy wolnośći y iego
32:
członkóm y oſobam kośćielnym y świetckim pokoiowi y niey=
33:
ſzkodzeniu czáſu Páńſtwá ſwégo przeźiéráiąc/
34:
ſwoie pewné y
35:
otworzyſté liſty Státutowé vczynił y ſpráwił pod témi ſłowy.
O wolnośći Kośćielnéy y oſób koſćielnych przywiléy ſie poczyna

36:
W Imię Boże/ Amen. Włádysław z łáſki
37:
Bożéy Król Polſki/ y Ziem Krákowſkiéy/ Sándomiérſkiéy/
38:
Siérádzkiéy/ Kuiáwſkiéy/ Lánczyckiéy/ y Litewſkié Kśiążę
39:
Nawysſzé/ Pomorſki/ Ruſki/ Pan y Dźiedźic: ná wieczną pá=
40:
mięć.
41:
Aczkolwiek poddánych náſzych świetckich pożytków z

strona: 897

Metriki o przywileiách Część pierwſza.
1:
dobrotliwóźći Królewſkiéy zwykliſmy z chućią przeſtrzégáć/ y
2:
práwá z wolnośćiámi ich przećiwko zbrzydzonéy złych ludźi
3:
złośći/ Pánſtwá náſzégo pomocą zwykliſmy záchowywáć:
4:
wſzákże tym więcéy Królá ſpokoynégo pánuiącégo nád wſzyt=
5:
kimi przykłádem (przez którégo Królowie króluią/ y Kśiążętá
6:
pánuią) Kośćiół iego święty/
7:
y oſoby Duchowné y świetckié
8:
iemu poddáné/ w práwách/ w wolnośćiách/ w Státutách od
9:
świętych Oyców wydánych/ chowáć/ brónić przyſtoi/ y oné od
10:
wſzelkiégo gwałtownégo naiázdu ſtrzédz.
11:
Niechayże tedy wie
12:
ták teráznieyſzy wiek/ iáko przyſzły: iż áczkolwiek świętémi Ka=
13:
nony y práwem ludzkim ieſt pożytecznie opátrzono:
Bóg iáko wſzechmocny pan ná znák pánowánia ſwégo dźieśięćiny ſobie dáwáć roſkazał.

14:
iż ieſliby
15:
którykolwiek Przełożony/ álbo Stároſtá/ álbo Pan/ álbo ſzlá=
16:
chćic/ Rycérzki człowiek/ Hołdownik/ którégobykolwiek ſtanu/
17:
doſtoieńſtwá/ przełożeńſtwá y záwołánia był/
18:
Dźieśięćiny
19:
(któré ſobie Pan Bóg ná znák powſzechnégo páńſtwá/ ku po=
20:
żywieniu ſług ſwoich dáwáć roſkazał) y tákże Domy/ Trybu=
21:
ty/ Zamki/
22:
Wśi/ twiérdze/ poſseſsię/ y którékolwiek dobrá/
23:
y inné rzeczy ruchomé y nieruchomé Kośćiołóm/ y ná miłośier
24:
né vczynki oſobam kośćielnym należącé/ y téż vbogich ludźi/
25:
którzy w nich mieſzkáią/ śmiałby wydźiéráć/
26:
náiéżdżáć/ okupo=
27:
wáć/ álbo nieſłuſznie zátrzymywáć/ z nich co wźiąć/ álbo podatki
28:
ná nie iákie kłáśdź/ álbo nieſpráwiedliwie ie ćiążáć/ álbo co z
29:
nich obyczáiem zaſtáwy wyćiſnąć/
30:
álbo iákim wymyſłem ob=
31:
ćiążyć álbo wydrzéć/ náiecháć/ zátrzymáć/ śćiążáć roſkazał/ ál=
32:
bo ná to zwalał/ álbo tákowégo łápáczá/ naiezdniká/ ſkupow=
33:
niká/
34:
y nieſłuſznégo zátrzymáwáczá z rzeczą vłápioną/ naie=
35:
zną/ opánowáną/ zátrzymáną záchował/ w obronę przyiął/ á=
36:
bo w dobrách tychże iáwną ſzkodę y znáczną obrázę vczynił:
37:
á
38:
ieſliby wſzytkich y kożdéy rzeczy z oſobná vłápionéy/ náiechánéy/
39:
opánowánéy/ ćiążánéy nie wróćił/ y z krzywd y z ſzkód vczynio=
40:
nych y z iáwnéy obrázy ſłuſznéy nagrody y doſyćuczyniénia
41:
nie vczynił:
42:
tedy z ſwémi pomocniki kaźni y klątwam Kośćiel=
43:
nym ma bydź podległy. Ale iż w niektórych oſobách świetckich
44:
Króleſtwá náſzéo ták wielka ſie wkorzeniłá złość:
45:
iż win y klątw
46:
przećiwko tákowym ták przez Kánony kośćielné/ iáko téż od lu=
47:
dźi wydáné/ bezrozumni ludźie więcéy niż rok/zátwárdźiáłym
48:
vmyſłem/
49:
ná wzgárdę kluczów świętégo Kośćiołá Mátki ná=
50:
ſzéy/ z wielkim nieprzeſpieczeńſtwem duſz ſwych máło ſobie wa
51:
żąc Conſtituciię przerzeczoné z zgorſzeniém wiele wiernych Pá=
52:
ná Kryſtuſowych/ nie boią ſie ná ſobie znośić:
Kto vłápi/ náiedźie/ opánuie dobrá kośćielné/ Klątwam ma bydź poddan.
O tych którzy klątwę więcéy niż rok náſobie trzymáią.

53:
dla których

strona: 898

1:
wyſtępków Boſkiéy kaźni miecz zábija niewinnie: ſkąd téż mno=
2:
żą ſie y odſczepiéńſtwá/ y rozmáité powſtáią duſz nieprzeſpie=
3:
czeńſtwá.
4:
My tedy Włádyſław/ wielkim pożądaniém y przod=
5:
kow náſzych przykłádem/ iáko obrońce y záchowywáćiele Praw/
6:
Wolnośći/ y Przywileiów Kościelnych/ y oſób iemu poddá=
7:
nych rozmnożenia wolnośći kośćielnéy z powinnośći náſzéy prá
8:
gnąc/
9:
y Státutóm tákowym chcąc exequucyą vczynić: (bo pró=
10:
znoby Práwá dáwáć/ gdyby ku exequuciiéy nie były przywie=
11:
dźioné:) y chcąc to widźieć/ áby którégo boiaźń Boża y miecz du
12:
chowny od złego nie hámuie/kaźnią docześną był powśćią=
13:
gniony/
14:
niniéyſzym náſzym Dekrétem/ zá rádą y iednoſtáynym
15:
Pręłatów y Przełożonych náſzych pożądániém/ wiádomośćią/
16:
przyzwoleniém/ chcemy/ ſkázuiemy/ y mocnie á ſkutecznie ná wie
17:
ki obiecuiemy chowáć.
18:
Przeto iuż vſtáwiamy y ordynuiemy
19:
przez Przywiléy ninieyſzy: Iż gdy który obywátel Króleſtwá
20:
náſzégo/ którégokolwiek ſtanu y záwołánia/ o vłápienié dźieśię=
21:
ćin/
22:
y inych rzeczy kośćielnych opánowánié/ álbo o którékolwiek
23:
wyſtępki/ téż o niepoſłuſzeńſtwo Práwá y roſkazánia świętégo
24:
kośćielnégo ſkazániém ſpráwiedliwie będźie zaklęt:
25:
á tákową
26:
klątwę dłużéy niż rok práwny vpornie będźie ná ſobie nośił:
27:
ániby ſtárał ſie do rámienia świętéy mátki kośćiołá przywró=
28:
ćić/ y zá wyſtępek ſłuſznégo polepſzenia vczynić:
29:
tedy gdy rok
30:
tákowy wynidźie/ wſzyſtki dobrá onégo záklętégo ruchomé y
31:
nieruchomé/ któré ná ten czás będźie dźierżał/ máią bydź wźię=
32:
té przez Stároſtę mieyśc/ którému dobrá ſą podległé:
33:
á ták dłu
34:
go ie ći Stároſtowie trzymáć máią/ áżby przez té záklęté/ álbo
35:
przez Stároſty przerzeczoné/ z tákowych dóbr ſzkody y ſzácunek
36:
obráżonym/ y którzy ſzkodę máią/ doſtátecznie ſie zápłáćiło.
37:
Któ
38:
ré rzeczy gdy popłáconé będą/ tedy dobrá przerzeczoné zaklę=
39:
tym/ ále rozgrzéſzonym/ záśię máią bydź przywróconé przez
40:
Stároſty przerzeczoné. Roſkázuiemy tedy wſzyſtkim y kożdé=
41:
mu Stárośćie króleſtwá náſzégo/ y ich Podſtárośćióm:
42:
áby
43:
ku pohámowániu tákich záklętych vporu/ zátwárdzenia/ krną=
44:
brnośći/ przerzeczoné náſzé zdrowé ſkazánia ku exequutiiéy przy=
45:
wodźili ná wiek wiekom/
46:
ilekroć przez Préłaty y inné oſoby tak
47:
kośćielné iáko świetckié będą w tym ſzukáni y nápomináni.
Których miecz duchowny ode złéo nie odwodźi: niech winá docześna ie powśćiąga.

48:
A
49:
ieſliby przerzeczeni Stároſtowie y Dźierżawce náſzy/ álbo ich
50:
namieſtnicy zá czáſem będący byli w tych rzeczách leniwi álbo
51:
niedbáli: tedy oné wſzyſtki o tákowé niedbálſtwo przez Vrzę=
52:
dniki duchowné mieyśc dopuſczamy kląć.
Klątwę nád rok ná ſobie trzymáiącégo winá. Stároſtowie w tych rzeczách niedbáli máią bydź klęći.


strona: 899

Metriki o przywileiách Część pierwſza.
1:
Zá świádectwem

strona: 899

1:
Liſtu tego náſéo : którému pieczęć náſzá ieſt záwieſzoná. Stá=
2:
ło ſie to w Krákowie w Sobotę piérwſzą przed Gromnicámi/
3:
Roku Pánſkiégo 1433.
4:
Przy czym byli Nawielebnieyſzy w pá=
5:
nie Kryſtuśie pánowie/ Zbignew Krákowſki/ Ian Chełmſki
6:
Biſkupowie: y téż Wielmożni y Szláchetni/ Mikołay z Michá=
7:
łowá Káſztelan Krákowſki/
8:
Piotr z Pieſkowéy ſkáły Woie=
9:
wodá Krákowſki/ Ian Głowacz z Oleſznice Márſzałek króle=
10:
ſtwá náſzégo: y innych wiele z Rycérztwá nam miłych.
11:
Dan
12:
przez ręce wielebnégo Stániſláwá z Oporowá Kánoniſtę/
13:
Dźiekaná Krákowſkiégo/ Stolice Apoſtolſkiéy piérwſzégo pi=
14:
ſárzá/ króleſtwá náſzégo Podkánclérzégo nam ſczérze miłégo.
15:
A to ſie sſtáło zá relácią wielmożnégo Ianá z Koniecpolá.
16:
My tedy Oycá z Przodká náſzégo namilſzégo wſzyſtką vmyſłu
17:
náſzégo vśilnośćią chcąc pilnie náſzládowáć/
18:
tákowy liſt Stá=
19:
tut chwalebny w ſobie zámykáiący ze wſzyſtkim iego zámknie=
20:
niém/ zá zwoleniém y wolą Pręłatów/ Pánów/ y Rad króle=
21:
ſtwá náſzégo pochwalamy/
22:
odnawiamy/ mocny czyniemy/ po=
23:
twiérdzamy przez pośrzodek ninieyſzy. A ták wſzyſtkim teraz
24:
y nápotym będącym króleſtwá náſzégo Stároſtom/ Dźier=
25:
żawcom/ y ná innych mieyſcách będącym roſkázuiemy:
26:
áby
27:
przerzeczony Oycá náſzégo Státutowy liſt chowáli/ y do
28:
namnieyſzéo w nim punktu wiecznie y niezgwałcenié do namniey
29:
ſzéy rzeczy záchowywáli/
30:
y iné w ſwych Stároſtwách/ dźier=
31:
żawách/ Powiećiech im którymkolwiek ſpoſobem poddánych/
32:
którégokolwiek przełożeńſtwá/ wſtępku/ álbo záwołánia ſą/
33:
przyćiſkáli y przypędzáli/ wedle mocy y ná kſztałt przerzeczoné=
34:
go Oycá náſzégo Liſtu:
35:
ilekroć iedno ták przez Pręłaty/ iáko
36:
iné oſoby Duchowné y Swietckie będą o to ſzukáni y proſze=
37:
ni.
Stároſtowie máią przypędzáć ludźi Stáróſtw ſwjch ku trzymániu teo przjwileiu.

38:
A ieſliby ſámi Stároſtowie y Dźierżawcy/ y ini ná ich miey
39:
ſcách zá czáſem będący/ w przerzeczonych rzeczy wypełnieniu
40:
ſłábi y niedbáli álbo iákokolwiek trudni byli:
41:
tedy oné y ich ko=
42:
żdégo z oſobná dla tákiégo niedbálſtwá/ y wzgárdy roſkazánia
43:
náſzéo / ſkazániu klątwam przez przełóżoné mieyſc y ich Wikárię
44:
Officiały poddáiemy/ gromimy/
45:
y temu wiecznie podléc ſkázu=
46:
iemy y obowięzuiemy/ chcąc áby ták długo przećiwko nim było po
47:
ſtępowano/ áżby ku wypełniéniu tych liſtów chćieli poſtąpić i=
48:
ſtotnie/ zá świádectwem tego liſtu:
49:
którému roſkazáliſmy pieczęć
50:
ſwą przyłożyć. Dźiało ſie ná Wálnym Séymie w Piotrkowie/
51:
który był ná S. Woyćiech/ we Srzodę piérwſzą po świętym
52:
Iérzym/
Stároſtowie niedbáli máią bydź kłęći.

53:
dwudźieſtégo y ſzóſtégo dniá Mieśiącá Kwietniá/

strona: 900

1:
Roku Páńſkiégo 1458. Przy czym byli naywielebniéyſzy y wie=
2:
lebni w Pánu Kryſtuśie Oycowie y Pánowie/
3:
Ian świętégo
4:
Gniéźnieńſkiégo kośćiołá Arcybiſkup y Primas: Tomaſz Krá=
5:
kowſki/ Ian Włodzłáwſki y Króleſtwá náſzégo Kánclérz/ y
6:
Andrzéy Poznańſki/ kośćiołów Biſkupi:
7:
y wielebny Ian Lu=
8:
tko z Brzeźiá oboygá Práwá Doktor/ Ardźiákon Gniéźnieńſki
9:
y Podkánclérzy Króleſtwá Polſkiégo: y tudźiéż Wielmożni y
10:
Wielebni/ Szláchetni/ y mężni/ Ian z Czyżowá Káſztelan/
11:
Ian
12:
z Tęczyná Woiewodá Krákowſki/ Lukaſz z Górki Poznáńſki/
13:
Stániſław z Oſtrorogá Káliſki/ Derſław z Rytwian Sándo=
14:
miérſki/ Piotr z Oporowá Lánczycki/ Mikołay z Kośćielcá Brze
15:
ſki/ Woiewodowie:
16:
Andrzéy Odrowąs/ Woiewodá y Stá=
17:
roſtá Lwowſki: Ian z Pilce/ Hińcá z Rogowá Siérádzki/
18:
y Króleſtwá náſzégo Podſkárbi/ Piotr z Turowá Sándo=
19:
miérſki/
20:
Piotr z Striykowá Włodzłáwſki/ Stániſławz Szy=
21:
dłowá Zárnowſki/ Káſztelani: Kreſław Woyſzyk z Woyſze
22:
Krákowſki/ Sędźiwóy z Láźizániec Sándomirſki/ Ian
23:
Kuropátwá z Lázuchowá Lubelſki Podkomorzowie:
24:
Miko=
25:
łay z Brzéźia Króleſtwá náſzégo Márſzałek/ Ian Kraſká z Lu=
26:
bniczá Káliſki/ Ian z Sczekoćiná Podſtoli Sędomiérſki/ Mi=
27:
kołay Lubelſki/ Mikołay Pieniążek z Witowic Krákowſki/
28:
Stároſtowie:
29:
Ian z Melſtyná/ Ian z Tarnowá/ Iákub z
30:
Dębná Podczáſzy/ Mikołay z Chrząſtowá Woyſki Krákow=
31:
ſki/ y wielebny Iákub Loth z Dębná Dźiekan Krákowſki/
32:
Ian z Pniowá De
33:
kretów Doktor y Ardźiakon/ Ian Woyſzyk z Woyſze Kuſtos
34:
Krákowſki: Piotr Spinek z Będkowá Gniéźniéńſki y Kráko=
35:
wſki Kánonik: y inni godni wiáry/ co przy tym byli.
36:
Dan
37:
ieſt przez ręcę przerzeczonych Naywielebnieyſzégo Oycá Kśię=
38:
dzá Ianá Biſkupá Włodzłáwſkiégo y Kánclérzá/ y wielebnégo
39:
Iana Lutká z Brzéźia oboygá Práwá Doktorá Ardźiakoná
40:
Gniéźnieńſkiégo y Podkánclérzégo króleſtwá náſzégo/ nam ſcze
41:
rze miłych.
42:
A to zá Relácią przerzeczonégo wielebnégo Lut=
43:
ká z Brzéźia/ Doktórá oboygá práwá/ Ardźiakoná Gniéźnień=
44:
ſkiégo y Podkánclérzégo.
45:
Przećiwko łupiezcóm ná woynie
46:
więtſzé winy ſą wyſtáwioné.

strona: 901

Metriki o Przywileiách Część pierwſza.
1:
ACz świętey pámięći Káźimierz Krol
2:
Polſki/ Przodek náſz/ z niektórémi Kśiążęty/ któ=
3:
ré ſie Ziemiam y Króleſtwu y Máieſtatowi ná=
4:
ſzému ſprzećiwiáły/
5:
przez wiele czáſów woyny y
6:
wypráwy woienné miał/ czynił/ dźierżał/ y ſprá=
7:
wował: wſzákże nigdy czáſu pánowánia ſczę=
8:
śliwégo Króleſtwá iego przez woienné ludźie ták wiele y ták
9:
ćiężkich ſzkód/
10:
nieprzeſpieczeńſtw/ świętokradźſtwá/ wyłamá=
11:
nia Kośćiołów/ y ſupuſtoſzenia dóbr Kośćielnych y Klaſztor=
12:
nych/ y inych máiętnośći nie było:
13:
áni ták wiele y ták ćiężkich
14:
iáko za ſczęſnégo pánowánia náſzégo (co z żáłośćią wſpomina=
15:
my) nie ſą vczynioné y dopuſczoné.
Włádyſła. Iágełło Liſt.

16:
Abowiém chwalebnie był
17:
przerzeczony Przodek náſz z Pręłaty y z Pány Króleſtwá náſzé=
18:
go vſtáwił y rozrządźił:
Woienni ludźie nie indźie iedno ná polu ſtania ſwé niechay czynią.

19:
áby wſzyſcy y kożdy zoſobná obywáte=
20:
le Koronni ćiągnący ná woynę/ którymkolwiek imieniémby ie
21:
zwano/ nigdy w Mieśćiéch/ w Miáſteczkách/ we Wśiách/ w
22:
Folwárcéch/
23:
y inych dobrách Kośćielnych y Klaſztornych/ y
24:
Swietckich (któré budowánia máią) ále ná polách y w chró=
25:
śćiéch ſtawáli/ y żadnégo łupieſtwá dóbr którychkolwiek y dra=
26:
pieſtwá y gwałtów w dobrách żadnému nie czynili.
27:
Téż był
28:
vſtáwił z Pręłaty y z Pány przerzeczonémi oſzácowawſzy lekſzé
29:
wydatki/ dla pożytku Korony y kupowánia tych/ którzy ná woy
30:
nę iádą:
Ná woynie po czev żywność kupowána bydź ma.

31:
áby Zołniérze w ćiągnieniu zá wydatki ſwé kupowáli
32:
Wołu zá pułgrzjwny/ Iáłowicę zá ſzeſnaśćie groſzy/ Wieprzá zá
33:
wiárdunk/ Skopu zá dwá groſzá/ dwie gęśi zá groſz/ ſześć kur=
34:
cząt zá groſz/
35:
korzec Pſzenice zá dwá groſzá/ Zytá za groſz/ Ow=
36:
ſá zá groſz kupowáć mieli: który Státut przez długi zwyczay
37:
od poddánych náſzych był y ieſt trzyman/ y chwalebnie dźier=
38:
żan.
39:
Ale czáſu ſczęśćliwégo pánowánia náſzégo y rządzenia
40:
Króleſtwá niektórych obywátelów Króleſtwá náſzégo złość
41:
vprzéyma nie vmieiąc powściągáć ſie od rzeczy zákazánych/ y
42:
ſłuſznym ſpoſobem weſelić ſie z pozwolonych rzeczy/
43:
ták chwale
44:
bny Státut przywiódſzy ku złému á ſzodliwému vżjwániu/ nie
45:
tylko przerzeczonych rzeczy/ ále dáleko więcéy gorſzych (któré ſie
46:
Boſkiéo Máieſtátu obráżenié/ á króleſtwá náſzégo ſpuſtoſzenié
47:
przywodźić zdádzą) okrutnie czyniąc/ dopuśćili ſie:
48:
iákoſmy z
49:
ſkarg y z płáczliwégo wołánia poddánych náſzych wyrozumie=
50:
li/ y My ſámi pewnym doświádczeniém tegoſmy doſzli: z któ=
51:
rych w Króleſtwie náſzym wiele pogorſzénia/
52:
wielkié nieprze
53:
ſpieczeńſtwá y ćięſzkié niepożytki y ſkázy Kośćiołów y Klaſzto=

strona: 902

1:
rów przychodźiły/ y (iáko podobieńſtwo ieſt) ieſcze więtſzé bę=
2:
dą/ ieſli prędkim lékárſtwem temu ſie nie zábieży.
3:
Dla tego
4:
My przerzeczonym y inym złym rzeczam chcąc zábieżéć/ y Kró=
5:
leſtwá náſzégo nie vſzkodzeniu y tákże Kośćiolóm Klaſzto=
6:
róm opátrznym chcąc pomoc/
Potwiérdza Státut Królá Káźimiérzá.

7:
ták chwalebny Státut przerze=
8:
czonégo náſzégo Przódká/ weſpołek z Rádámi y zezwoleniém
9:
Pręłatów y Pánów Koronnych pochwaláiąc/ ten władzą ná=
10:
ſzą Królewſką potwiérdzamy: wam/ y kożdému z oſobná ro=
11:
ſkázuiąc:
12:
áby ták chwalebny Státut y iego pochwalenié y po=
13:
twiérdzenié w Mieśćiéch/ w Miáſteczkách kazáliśćie oznay=
14:
mić y obwołáć/y od od wſzyſtkich obywátelów Króleſtwá ná
15:
ſzégo pod łáſką náſzą roſkazáli chowáć:
16:
á przeſtępce tego Stá=
17:
tutu Nam/ y którym ſzkodę vczynią/ winę śiedmnądźieſtą/ alias
18:
cztérnaśćie grzywien/ álbo y więtſzą winę Ziemie onéy/ przez
19:
którą obywátele ćiągnąć przerzeczonému Státutowi co prze=
20:
ćiwnégo vczynią/
21:
weſpółek y ſzkody y krzywdy vczynioné po=
22:
winni będą zápłáćić: któré ſzkody y krzywdy przez onegóż ſá=
23:
mégo przyśięgę którému ſzkodá ſie sſtáłá/ ktokolwiek on będźie/
24:
przed námi ma bydź dowiedźiono. Wyiąwſzy Biſkupy:
25:
którzy
26:
iż częſtokroć z rozmáitych przyczyn w dálekich ſtronách mieſzkáć
27:
muſzą: á przeto przez Prokuratory ſwé roſtropné y godné Du=
28:
chowné álbo ſzláchtę świetcką przed námi przyśięgę niech vczy=
29:
nią.
30:
Ale przedśię wam/ ábyśćie tákowégo Státutu przeſtę=
31:
pniki ninieyſzym náſzym pochwaleniém y potwiérdzeniém y
32:
ſkázowáli przymuſzáiąc ku doſyćuczynieniu/ y karáli/ oddali=
33:
wſzy wſzyſtkié zwłoki/ dáiemy y zlecámy zupełną moc.
34:
Y roſká=
35:
zuiemy wam/ chcąc to koniecznie po was mieć: ábyśćie niniey=
36:
ſzy liſt tego pochwalenia y potwiérdzenia w Kśięgi Ziemſkié
37:
ſłowo od ſłowá ná wieczną pámięć wpiſáć y wnieść kazáli.
38:
My tedy Włádyſław z łáſki Bożéy Król Polſki/ etc. ten chwa=
39:
lebny Státut wysſzéy nápiſány Naiáſnieyſzégo Kśiążęćiá y
40:
Páná Káźimiérzá z łáſki Bożéy Królá Polſkiégo Przodká ná=
41:
ſzégo odnawiamy/
42:
potwiérdzamy/ y do Kśiąg Práwá Ziem=
43:
ſkiégo wpiſáć roſkazáliſmy/ iáko przed tym w Státućiéch te=
44:
góż Królá Iego M. ieſt nápiſan: áby był chowan y dźierżan
45:
we ſzytkim tym/ co ieſt wyráżono/ ſkazáliſmy zá rádą Prę=
46:
łatów y Pánów náſzych.
Szkody od tych którzy ná woynę ćiągną/ máią bydź nágrádzáné. Król ten Przywiléy do kśiąg Ziemſkich każe wpiſáć.


strona: 903

Metriki o Przywileiách Część pierwſza.
1:
Kázimiérz trzeći potwiérdza Státut
2:
Kázimiérzá Prádziádá ſwégo ná
3:
ſzkodniki w ćiągnieniu ná woynę
4:
wydány.
5:
MY Kaźimierz z łáſki Bożey Krol
6:
Polſki/ Wielkié Kśiążę Litewſkié Ruſki/ Pru=
7:
ſki/ Pan y Dźiedźic.
8:
Wſzytkim y kożdému z oſo=
9:
bná Stároſtóm Króleſtwá náſzégo ták gło=
10:
wnym iáko mnieyſzym/ w którychkolwiek Zie=
11:
miách y Powiećiéch roſkázuiącym/ łáſkę y dobrotliwość náſzę
12:
Królewſką opowiádamy.
13:
Wielmożni/ Vrodzeni/ y Szlá=
14:
chetni: Acz świętéy pámięći Káźimiérz Król Polſki/ Przodek
15:
náſz/ z niektórémi Kśiążęty/ któré ſie Ziemiam y Króleſtwu y
16:
máieſtátowi náſzému ſprzećiwiáły/
17:
przez wiele czáſów woyny
18:
y wypráwy woienné miał/ czynił/ dźierżał/ y ſpráwował: w=
19:
ſzákże nigdy czáſu pánowánia) ſczęśliwégo Kroleſywá iego
20:
przez woienné ludźie ták wiele y ták ćiężkich ſzkód/nieprze=
21:
ſpieczeńſtw/
22:
świętokrádźtwá/ wyłámowánia Kośćiołów/
23:
y ſpuſtoſzenia dóbr kośćielnych y Klaſztornych/ y innych má=
24:
iętnośći nie było: áni ták wiele y ták ćiężkich iáko zá ſczęſné=
25:
go pánowánia náſzégo (co z żáłośćią wſpominamy) nie ſą v=
26:
czynioné y dopuſczoné.
27:
Abowiém chwalebnie był przerzeczony
28:
Przodek náſz z Pręłaty y z pány króleſtwá náſzégo vſtáwił y
29:
rozrządźił: áby wſzyſcy y kożdy z oſobná obywátele Koronni
30:
ćiagnąc ná woynę/ którymkolwiek imięniemby ie zwano/
31:
ni=
32:
gdy w mieśćiéch/ w miáſteczkách/ we wśiách/ w Folwárcéch/
33:
y innych dobrách kośćielnych/ y Klaſztornych/ y świetckich (któ=
34:
ré budowánia máią) ále ná polách y w chróśćiéch ſtawáli/
35:
y
36:
żadnégo łupieztwá dóbr którychkolwiek y drapieztwá y gwał=
37:
tów w dobrách żadnému nie czynili.
Liſt. Zołniérze gdźie w ćiągnieniu ſtawáć máią.

38:
Téż był vſtáwił z Pręła=
39:
ty y z Pány przerzeczonémi oſzácowawſzy lekſzé wydatki/ dla po
40:
żytku Korony y kupowánia tych/ którzy ná woynę iádą:
Céná rzeczam czáſu woyny.

41:
áby
42:
Zołniérze w ćiągnieniu zá wydatki ſwé kupowáli Wołu zá puł
43:
grzywny/ Iáłowicę zá ſzeſnaśćie groſzy/ Wieprzá zá wiárdunk/
44:
Skopu zá dwá groſzá/ dwie Gęśi zá groſz/ ſześć kurcząt zá
45:
groſz/
46:
korzec Pſzenice zá dwá groſzá/ Zytá zá groſz/ Owſá zá
47:
groſz kupowáć mieli: który Státut przez długi zwyczay od

strona: 904

1:
poddánych náſzych był y ieſt trzyman/ y chwalebnie dźierżan.
2:
Ale czáſu ſczęśliwégo pánowánia náſzégo/ y rządzenia Króle=
3:
ſtwá niektórych obywátelów króleſtwá náſzégo złość vprzéy=
4:
ma nie vmieiąc powśćiągáć ſie od rzeczy zákazánych/ y ſłuſznym
5:
ſpoſobem weſelić ſie z pozwolonych rzeczy/
6:
ták chwalebny
7:
Státut przywiódſzy ku złému á ſzkodliwému vżywániu/ nietyl
8:
ko przerzeczonych rzeczy/ ále dáleko więcéy gorſzych (któré ſie
9:
Boſkiégo Máieſtatu obráżenié/ á króleſtwá náſzégo ſpuſtoſze=
10:
nié przywodźić zdádzą) okrutnie czyniąc dopuśćili ſie:
11:
iákoſmy
12:
z ſkarg y z płáczliwégo wołánia poddánych náſzych wyrozu=
13:
mieli/ y My ſámi pewnym doświadczeniem tegoſmy doſzli:
Potwiérdzenie Státutu Káźimiérzowéo.
Szkody ſzkódnicy máią nágrádzáć.

14:
z
15:
których w króleſtwie náſzym wiele pogorſzenia/ wielkié nieprze=
16:
ſpieczeńſtwá/ y ćiężkié niepożytki y ſkázy Kośćiołów y Klaſzto
17:
rów przychodźiły/ y (iáko podobieńſtwo ieſt) ieſcze więtſzé bę=
18:
dą/ ieſli prędkim lékárſtwem temu ſie nie zábieży.
19:
Dla tego
20:
My przerzeczonym y innym złym rzeczam chcąc zábieżeć/ y kró=
21:
leſtwá náſzégo nie vſzkodzeniu y tákże Kośćiołom y Klaſzto=
22:
rom opátrznym chcąc pomoc/
23:
ták chwalebny Státut przerze=
24:
czonégo náſzégo Przodká weſpółek z Rádámi y zezwoleniém
25:
Pręłatów y Pánów Koronnych pochwaláiąc/ ten władzą ná=
26:
ſzą Królewſką potwiérdzamy/ wam/ y kożdému z oſobná roſká
27:
zuiąc:
28:
áby ták chwalebny Státut y iego pochwalenié y po=
29:
twiérdzenié w Mieśćiéch/ w Miáſteczkách kazáliśćie oznaymić
30:
y obwołáć/ y ón od wſzyſtkich obywátelów króleſtwá náſzégo
31:
pod łáſką náſzą roſkazáli chowáć:
32:
á przeſtępce tego Státutu
33:
Nam/ y którym ſzkodę vczynią/ winę śiedmnądźieſtą/ alias cztér
34:
naśćie grzywien/ álbo y więtſzą winę źiemie onéy/ przez którą
35:
obywátele ćiągnąc przerzeczonému Státutowi co przećiwné=
36:
go vczynią/
37:
weſpółek y ſzkody y krzywdy vczynioné/ powinni
38:
będą zápłáćić: któré ſzkody y krzywdy przez onégóż ſámégo przy
39:
śięgę którému ſzkodá ſie sſtáłá/ ktokolwiek on będźie/ przed ná=
40:
mi ma bydź dowiedźióno. Wyiąwſzy Biſkupy:
41:
którzy iż częſto
42:
kroć z rozmáitych przyczyn w dálekich ſtronách mieſzkáć muſzą:
43:
á przeto przez Prokuratory ſwé roſtropné y godné duchowné
44:
ábo ſzláchtę świetcką przed námi przyśięgę niech vczynią.
45:
Ale
46:
przedśię wam/ ábyśćie tákowégo Státutu przeſtępniki niniey
47:
ſzym náſzym pochwaleniém y potwiérdzeniém/ y ſkázowáli
48:
przymuſzáiąc ku doſyć vczynieniu/ y karáli/ oddaliwſzy wſzyſtki
49:
zwłoki/ dáiemy y zlecámy zupełną moc.
50:
A ieſli wy/ álbo który z was w vczyniéniu ſpráwiedliwośći

strona: 905

Metriki o Przywileiách Część pierwſza.
1:
tym/ którzy krzywdy y ſzkody vćiérpieli/ przez nie będąc ſzukáni/
2:
niedbáli y niepotężni będźiećie:
Ná Sędźie ſpráwiedliwośći krzywdy máiącym nie czyniące winá.
Ten przywiléy ma bydź w Kśięgi Ziemſkié wpiſan.

3:
tedy będą mogły oſoby Ko
4:
śćielné przećiwko wam y kożdému zoſobná z was o tákową nie=
5:
dbáłość vżywáć Práwá duchownégo/ y przez Sędźie duchow=
6:
né klątwámi kośćielnémi/ którym was poddáiemy/ przymuſzáć.
7:
Wſzákże iednák chcemy to bydź ná obrániu y na woléy tego/ któ
8:
ry krzywdę álbo ſzkodę vćiérpiał: áby mógł ná ſzkody u ná krzy=
9:
wdy iemu vczynioné do Duchownégo álbo Swietckiégo Sę=
10:
dźiégo o ſpráwiedliwość vćiec ſie.
11:
Roſkázuiemy wam y kożdé=
12:
mu z oſobná/ chcąc to mieć: ábyśćie ninieyſzégo liſtu pochwa=
13:
lenié y potwiérdzenié w Kśięgi Ziemſkié ſłowo od ſłowá ná
14:
wieczną pámięć wpiſáć y wwieśdź kazáli/ ná świádectwo przy
15:
ſzłych rzeczy:
16:
á ináczéy pod łáſką náſzą ábyśćie nie czynili. Dźiá=
17:
ło ſie y dan ieſt w Piotrkowie ná Wálnym Séymie w Sobo=
18:
tę po święćie ś. Andrzeiá Apoſtołá/
19:
Roku páńſkiégo Tyśiącznéo
20:
Cztérechſetnégo/ Pięćdźieśiątégo śiódmégo/ pod náſzą pieczę=
21:
ćią ninieyſzému liſtowi záwieſzoną/ etć.
22:
Przy czym byli Na=
23:
uczćiwſzy y vczćiwi w Pánu Kryſtuśie Oycowie y Pánowie/
24:
Ian świętégo Kośćiołá Gnieźniéńſkiéo Arcybiſkup y Primás/
25:
Tomás Krákowſki/ Ian Włodzcłáwſki/ Kánclérz/ Andrzéy
26:
Poznáńſki/ Biſkupi:
27:
Y vczćiwy Ian Lutko z Brzeźia oboygá
28:
práwá Doktor/ Ardźiakon Gniéźnienſki y Podkánclérzy króle=
29:
ſtwá Polſkiégo: y Wielmożni/ Vrodzeni/ Mężni y Szláche=
30:
tni/ Ian z Czyżowá Káſztelan y Stároſtá Krákowſki/
31:
Stá=
32:
niſław z Oſtrorogá Káliſki/ Derſław z Rytwian Siérádzki/
33:
Piotr z Oporowá Lęczycki/ Mikołay z Kośćielcá Włodzcłá=
34:
wſki/ Woiewodowie:
35:
Andrzéy z Sprowy Woiewodá y Stá=
36:
roſtá Lwowski/ Piotr z Számotół Poznánſki/ Piotr z Gáiu
37:
Káliſki/ Hinicá z Rogów Siérádzki/ y króleſtwá Polſkiégo
38:
Podſkárbi/
39:
Kréſław z Korozwęnk Lubelſki/ Ian z Borku
40:
Brzéſki/ Piotr z Moſczyny Dobrzynſki/ Piotr z Striykowá
41:
Włodzcłáwſki/ Stániſław z Szydłowcá Zárnowſki/ Káſzte=
42:
lanowie:
43:
Kreſław Woyſzyk z Woyſzé Krákowſki/ Sędźiwóy
44:
z Lęczyce Sędomiérſki/ y Stároſtá Lubelſki/ Florian z Páczá=
45:
nowá Krákow/ Rryſtyn z Smolſká Inowłodzcłáwſki/ Stol
46:
nikowie:
47:
Ian Kraſká z Lubniczá Káliſki/ Iákub z Dębná Krá
48:
kowſki Podczáſzowie: y innych wiele godnych wiáry przy
49:
tych. Dan przez ręce przerzeczonégo vczćiwégo Oycá Kśię=
50:
dza Ianá Biſkupá Włodzcłáwſkiégo Kánclérzá/
51:
y vczćiwégo
52:
Ianá Lutká z Brzeźia oboygá Práwá Doktorá/ Ardźiakoná

strona: 906

1:
Gniéźnieńſkiégo/ Króleſtwá Polſkiégo Podkánclérzégo ſczérze
2:
nam miłégo/ pod Pieczęćią náſzą záwieſzoną dla wiáry prze=
3:
ſzłych rzeczy.
4:
Zá Relácią tegóż Vczćiwégo Oycá Kśiędzá Ia=
5:
ná Biſkupá Włodzcłáwſkiégo/ Króleſtwá Polſkiégo Kán=
6:
clérzá.
7:
Kázimiérz trzeći vſtáwił w Opátowcu
8:
Státuty o tych, którzy drapiezą má=
9:
iętnośći Kośćielné:
10:
który potym
11:
wydał w Nowym Mieśćie.
12:
Káźimiéerz z łáſki Bożey Krol Polſki/
13:
Wielkié Kśiążę Litewſkié/ Ruſki/Pruſki/ Pan
14:
y Dźiedźic/ etć.
15:
Wſzyſtkim y káżdému z oſobná
16:
Stároſtóm/ á miánowićie Krákowſkiému/
17:
Sędomiérſkiév / Rádomſkiév / Lublinſkiév / y inym ná
18:
którymkolwiek mieyſcu będącym/ nam ſczérze y wiernie milym
19:
łáſkę náſzę Królewſką.
20:
Wielmożni/ y Vrodzeni/ y wierni pod=
21:
dáni náſzy: z wielkim żalem y z boiáźnią pomſty bożéy vſtáwné
22:
á płáczliwé ſkárgi od duchownych do nas przychodzą:
23:
iż od ſłu
24:
żebnych przeſzłégo czáſu ná woynę ciągniących w imionách
25:
ſwych Duchownych ſzkody nieſłycháné podięli: á ták chcąc zá=
26:
bieżeć gniewu Bożému ze wſzyſtką Rádą náſzą w Opátowie
27:
zgromádzoną/ tákiſmy náleźli y poſtánowili pośrzodek:
28:
którym
29:
Duchowni Práwem ſwych ſzkód łatwie powetowáć będą mo
30:
gli. Káżdy ſzkodnik może bydź przed Stároſtę ſwégo przypo=
31:
zwány:
32:
á tego Stároſtá o ſzkody oné/ iáko ieden Artykuł do
33:
Grodu należący między cztérzémá w práwie opiſánym ſądźić
34:
moc będźie miał: y dopuśćić ma Aktorowi probáciiéy iáko o
35:
gwałt domowy:
36:
álbo ieſli ſie tego Aktor będźie (co mu dáiemy
37:
ná wolą) domagał/ przyśięgą ſie obżáłowána ſtroná wedle
38:
Grodu będźie wywodźiłá.
39:
A ieſliby Stároſtá dáleko był/
40:
przed którym z onym obżáłowánym miáłáby bydź tá ſpráwá:
41:
tedy on Aktor/ gdy czás vpátrzy/ może go przed Nas (gdy w
42:
Krákowie/ ále nie w Wielkiéy Polſcze będźiemy) przypo=
43:
zwáć:
44:
którému niedopuſczamy żadnych exceptiy w tym/
45:
iż nie w ſwym Powiećie bywa mácan: ále chcemy/ áby po=
46:
wodowéy ſtronie Práwem woinnym ſpráwiedliwość by=

strona: 907

1:
łá vczynioná.
Metriki o przywileiách Część pierwſza.

2:
Któré rzeczy wſzyſtkié opiſáné o Duchow=
3:
nych dobrze ośiádłych w máiętnośći Ziemſkiéy álbo dźiedźi=
4:
cznéy rozumieć ſie máią:
5:
ále o innych Duchownych nizſzégo
6:
ſtanu/ którzy dla ich niedoſtátku/ w ſądźiéch Ziemſkich/ á zwła=
7:
ſczá dálekich ſtronách/ niemogliby temu doſyć vczynić:
8:
te=
9:
dy będą mogli w práwie ſwym Duchownym z ſzkódniki ſwé=
10:
mi czynić: w którym kiedykolwiek będą ſpráwiedliwie pokoná
11:
ni/ á klątwy dłużéy niż rok ná ſobie będą dźierżeć: tedy chce=
12:
my/ áby ſrodze vſtáwá ná tákowé wydána byłá chowána/ y
13:
áby do Wieże byli wſádzeni.
14:
Wſzákże chcemy/ áby od Sędźi
15:
Duchownych y od Powodów tá ſrogość ták byłá vmiárko=
16:
wána: áby áni oni w doćiągániu ſpráwiedliwośći/ábo w ſzá=
17:
cowániu ſzkód ſwych: áni ći w ſkázowániu niewykraczáli z
18:
miáry ſłuſznéy ſpráwiedliwośći. |
19:
A ná znák téy rzeczy/ pieczęć
20:
náſzá ieſt záwieſzoná. Dan w Nówym Mieśćie Korczynie/
21:
w Piątek blizſzy przed Niedźielą Głuchą/ Roku Páńſkiégo Ty=
22:
śiącnégo/ cztéréchſetnégo/ śiedmdźieśiątégo czwartégo.
23:
Ná
24:
roſkazánié Królá Ieo M.
25:
PRZYWILEY O HAERETY=
26:
kách y odſczepiencách.
27:
Ten Przywiley iuż ieſt áktikowány wysſzéy, ((lok.))
Duchowni niedoſtáteczni Práwem Duchownym z témi którzy im ſzkodę vczynią/ niechaj poſtępuią.

28:
Przywiley Królá Ianá Olbráchtá:
29:
którym potwiérdza ácz wſzyſtkié
30:
przywileie Przodków ſwych, wſzá=
31:
kze oſobliwie wſomina Przywi=
32:
ley Káźimiérzá Oycá ſwégo, przy=
33:
kłádáiąc k niemu Conſtitucię ſwé
34:
pewné.

strona: 908

1:
W Imię Boże/ Amen. Ku wieczney
2:
pámięći. Máieſtat zacność y moc Króleſtwá y
3:
Páńſtwá káżdégo ná ten czás v ſwoich poddá=
4:
nych nie tylko moc bierze/ ále téż iáko perły iákié
5:
łſnie ſie:
6:
kiedy Król ná poddáność y życzliwość
7:
poddánych ma baczenie/ y gdy wſzyſtkié myśli
8:
ſwé ku pokoiowi/ pomiárkowániu/ y ſpráwiedliwośći ich obrá=
9:
ca.
Liſt.

10:
Co ná ten czás oſobliwie bywa: gdy zá wierné y życzliwé
11:
poſługi dla oſzláchćienia Królewſkiéy oſoby vczynioné przyſtoy
12:
né nagrody czyni poddánym ſwym/ nie tylko w nádániu wol=
13:
nośći/ Praw/ Conſtituciy nowych: ále téż gdy
14:
dawné przez iné
15:
Króle y Pány z dobrym rozmyſłem vchwaloné pochwala y po=
16:
twiérdza. Ná czym ſie wielkié ſtáránie Królów y Kśiążąt nic
17:
niemyli.
18:
Abowiém záchowánié wiernośći tym mocnieyſzé nád
19:
Práwá przyrodzoné ſie sſtawa: gdy życzliwość páná zwierz=
20:
chniego przećiwko poddánym ſwym ták ſie pokázuie: iáko ich po=
21:
trzebá y poczćiwość y przypadki poſpolićié przypadáiące zá czá=
22:
ſem przynoſzą.
23:
A żeby té Dekréty Królewſkié z czáſem z pámięći
24:
ludzkiéy niewypádły/ zwykli ie ku wiekuiſtéy pámięći Liſty y
25:
piſmem wárowáć. A ták My Ian Olbrácht z łáſki Bożéy Król
26:
Polſki/
27:
Wielkié Kśiáżę Litewſkié/ y źiem Krákowſkiéy/ Sę=
28:
domiérſkiéy/ Siérádzkiéy/ Lęczyckiéy/ Kuiáwſkiéy/ Ruſkiéy/
29:
Pruſkiéy/ Chełmieńſkiéy/ Elbińſkiéy/ Pomorſkiéy/ Pan y dźie=
30:
dźic/ rć.
31:
oznáymuiem ninieyſzym liſtem wſzyſtkim teraz y po=
32:
tym będącégo wieku ludźiom. Iż my będąc przeſzłégo czáſu zá
33:
pomocą bożą y zá ſpólnym á zgodnym zwoleniem Pręłatów/
34:
Pánów/ Rad náſzych/ y wſzyſtkich obywátelów króleſtwá ná=
35:
ſzégo ná ſławné Króleſtwo Polſkié po śmierći ſławnéy pámięći
36:
Káźimiérzá Oycá náſzégo obráni/
37:
ácz przez inſzé liſty náſzé wſzy
38:
ſtkim źiemiach y Doſtoienſtwam y poddánym króleſtwá ná=
39:
ſzégo dáné/ wſzytkié práwá/ Przywileie/ Wolnośći/pręrogáti=
40:
wy/ przez Naiáſnieyſzé y Oświéconé Króle y Kśiążętá króle=
41:
ſtwá náſzégo Polſkiégo/ y przez Oycá náſzégo im dáné
42:
pozwo=
43:
loné potwiérdźiliſmy z przyśięgą náſzą ná ſczęśliwéy Koroná=
44:
ciiéy náſzéy vczynioną: w któréy ácz rozumieią ſie bydź zám=
45:
knioné wſzyſtkié przywileie/ któré kroleſtwu zá czáſem ſą nádá=
46:
né:
47:
wſzákże gdy ná ninieyſzym Séymie był pokazan Przywiléy/
48:
wiele Vſtaw Nam y Rzeczypoſpolitéy náſzéy bárzo pożytecz=
49:
nych w ſobie máiący

strona: 909

Metriki o Przywileiách Część pierwſza.
1:
(á ten to Przywiléy niegdy przez oycá ná=

strona: 909

1:
ſzégo w Nieſzowéy był nádány) ná prośby Pręłatów y wſzy=
2:
ſtkich obywátelów oſobliwie chcąc ji potwiérdźić ſkazáliſmy:
3:
áby tu był włożón ſpoſobem niżéy nápiſánym.
4:
W Imię Boże/ Amen. Gdyż w Krolewſkich
5:
vſtáwách Rzeczypoſpolitéy zdrowié należy/ y ſłodkość pokoiu
6:
bywa záchowána:
Potwiérdzenie praw.
Ná drzewo 5. grzywien Król ma płáćić.

7:
dla tego My Káźimiérz/ z łáſki Bożéy Król
8:
Polſki/ Ziem Krákowſkiéy/ Sędomiérſkiéy/ Siérádzkiéy/ Lę=
9:
czyckiéy/ Kuiawſkiéy/ Wielkié Kśiązę Litewſkié/ Ruſki/ Pru=
10:
ſki/ Chełmieńſki/ Elbińſki/ Kniczberſki/ y Pomórſki/ Pan y
11:
Dźiedźic.
12:
Bacząc Vſtáwy Przodków náſzych/ iż niektóré z pá=
13:
mięći wypádły/ a niektóré potrzebuią popráwy y odnowienia
14:
y przydánia/ ná prośbę wſzyſtkiéy ſzláchty/ obywátelów ná=
15:
ſzych/
Którzy Stároſtámi bydź nie máią.

16:
którzy przed námi ſtánęli/ zá rádą Pánów y Rad ná=
17:
ſzych Vſtáwy Ziem przerzeczonégo Króleſtwá náſzégo/ ni=
18:
nieyſzym liſtem rozumieliſmy zá rzecz potrzebną odnowić/
19:
po=
20:
práwić/ w lepſzé obróćić/ niektórym téż nieco przydáć: áby
21:
Sędźiowie Ziem Króleſtwá náſzégo od nich nie odſtępuiąc/
22:
y owſzem z nich náukę biorąc/ w ſądzeniu ſpráwiedliwość w
23:
cále záchowywáli.
24:
Naprzód obiecuiemy ſłowem náſzym Królewſkim/ wſzyſtki
25:
Króleſtwá náſzégo obywátele przy Práwách wſzyſtkich od
26:
Przodków náſzych dánych w cále záchowáć. Ktemu ieſcze ża=
27:
dnému dóbr bráć/ álbo którégo poimáć/ áż piérwéy będźie Prá=
28:
wem przekonan/ nie każemy.
29:
Téż obiecuiemy: iż kiedy ſie My zá gránice Króleſtwá wo=
30:
iennym ſpoſobem ruſzymy/ wſzytkim obywátelóm náſzym z ná=
31:
mi iádącymi zápłáćimy Práwá Ziemſkié/ to ieſt ná kożdé drzewo
32:
pięć grzywien:
33:
tákże téż zá ſzkody y więźienié doſyć im vczynié=
34:
my: iáko im to ieſt pozwolono od Przodków náſzych.
35:
Item/ gdyż wſzytkim ſpráwam oſobné vrzędy ſą náznáczo=
36:
né:
37:
obiecuiemy w żadnych Ziemiách Króleſtwá náſzégo Wo=
38:
iewodę álbo Káſztelaná ná Stároſtwo nie wſádzáć: wyią=
39:
wſzy Stároſtę Krákowſkiégo.
40:
Item/ Gdyż tuteczni obywátele zá ſwoie zaſługi y cnoty
41:
nád przychodnie ſłuſznie máią bydź przekłádáni:
42:
obiecuiemy li=
43:
ſtem ninieyſzym Dignitárſtwá/ Káſztelaniiéy/ y Vrzędów w=
44:
ſzyſtkich Króleſtwá náſzégo nikomu/ iedno oſobam dobrze zá=
45:
ſłużonym / láty/ rozumem/ y mądrośćią okazáłym/ y iedno tute=
46:
cznym rodakóm nie rozdáwáć:
47:
y damy vrząd onéy oſobie: która

strona: 910

1:
onéy Ziemie będźie obywátelem/ w któréy tákowé doſtoień=
2:
ſtwo będźie Dignitarzá álbo Vrzędniká potrzebowáło: y któ=
3:
ry támże będźie miał dźiedźiczné dobrá.
4:
A to dla tego: áby=
5:
ſmy zámknęli drógę nielubośćiam y ſzemrániu ludzkiému.
6:
Item/ Kánclérztwo/ Podkánclérztwo/ Márſzałkoſtwo/ y
7:
inné Vrzędy Dworſkié będźiem rozdáwáć ludźiom godnym:
8:
ták z Wielkiéy Polſki/ iáko téż z Máłéy Polſki będącym.
9:
Item gdyż dobrá y dźierżáwy Stołu náſzégo Królewſkiégo
10:
nie tylko dla oſoby náſzéy/ ále y dla obrony y záchowánia Kró=
11:
leſtwá wſzytkiégo/ od początku ſą poſtánowioné:
12:
obiecuiemy
13:
iż nie będźiem záſtáwiáć y pieniądze Zamków y Ziem piérw=
14:
ſzych/ w których Stároſtwá ſą. A ieſliby od nas kto tákowé
15:
Ziemie álbo Zamki ták w zaſtáwie wźiął/ pieniądze przezeń dá=
16:
né tym ſámym niech tráći.
17:
Téż obiecuiemy: iż od tych czáſów nie będźiemy wyćięgáć
18:
iákiéy płacéy/ álbo dawánia Wierdunków/ álbo ſześći groſzy
19:
od obywátelów álbo ich ludźi: ále tylko ná płáceniu dwu gro=
20:
ſzu z kożdégo łanu mamy przeſtawáć y mieć doſyć/ wedle ſtárá=
21:
dawnégo zwyczáiu.
22:
To téż obiecuiemy: iż wſzyſtkim proſzącym od nad gránic ál=
23:
bo rozdźielenia gránicznégo miedzy dobry Stołu náſzégo Kró
24:
lewſkiégo/ y dobry proſzących/ zezwaláiąc damy dwu Przeło=
25:
żónych/ álbo Vrzędników/ y Podkomorzégo:
26:
którzy imieniém
27:
náſzym będą mieć moc gránice vczynić.
Kanclérzt. Podkáncl. Márſzałk. komu dáné bydź może. O tych którzy ná dobrá królewſkié dáią.

28:
Téż obiecuiemy nie dáwáć liſtów broniących ſpráwiedliwo
29:
śći/ álbo przez któréby mógł bydź zátrudnion/ álbo zwłóczon
30:
ſąd ku krzywdźie któréykolwiek ſtrony/ ták powodowéy/ iáko
31:
obwinionéy.
32:
A ieſliby niekiedy tákowym liſtom z Káncellá=
33:
riiéy náſzéy dla vpornéy czyiéy prośby/ álbo którymkolwiek o=
34:
byczáiem przydáło ſie wyniśdź/ tedy niechay będą nikczemné.
Podatki iákié bydź królowi máią.

35:
A Sędźie nie będą powinni dla tákowyh Liſtów/ ſądów
36:
ſwych nieſpráwowáć.
O gránicách z królewczyzną.
Liſty królewſkié przećiw ſpráwiedliwośći nie ważné.

37:
Téż obecuiemy: iż iáko rychło Pan Bóg z Woyny do źiem
38:
náſzych nam ſie da wróćić/ wſzytkié roznice między duchowné=
39:
mi y świetckiémi wſczęté ná Séymie Wálnym vſpokoimy.
O zgodźie Duchownych z świetckimi

40:
Téż vſtáwiamy: áby Stároſtowie náſzy ſądów ſwych nie
41:
ſądźili w krótſzym czáśie/ iedno w ſześći Niedźielách: y áby té
42:
ſądy przed tegodniem były obwołáné y wywołáné/ y mieyſce
43:
tákowému ſądowi obwołániem było náznáczono.
Stároſto=
Metriki o przywileiách Część pierwſza.
wie któré ártykuły ſądźić máią.
O ſpráwiedliwośći z Stároſtów.
Rokóm głównym czáſy.
O kśięgách ſądownych

44:
Téż vſtáwiamy: áby Stároſtowie náſzy nie ſądźili nie roz=

strona: 911

1:
dźielnié/ iedno cztéry Artykuły: o rozbićié ná dródze Królew=
2:
ſkiéy/ gdźie Kupcóm gwałt bywa czynion: o Pożogę: o náiazd
3:
gwałtowny ná dóm: o zgwałcenié białychgłów.
4:
Téż obiecuiemy: iż záwżdy ná przyiáchániu náſzym do Ziem
5:
którychkolwiek náſzych/ w kożdym Powiećie/ do którégo ſczę=
6:
śliwie przyiedźiemy/ wſzyſtkim proſzącym ſpráwiedliwośći z
7:
Staroſtámy náſzémi/ onę czynić roſkażemy.
8:
Téż poſtánawiamy: áby Sądy záwité álbo Roki główné
9:
trzy kroć były do roku we wſzyſtkich Ziemiách: á wſzyſcy vrzę=
10:
dnicy/ którzy zwykli ná ſądźiéch śiádáć/ będą powinni ná nich
11:
bydź.
12:
Wyiąwſzy Woiewodę y Stároſtę: gdy ná Séymiéch
13:
álbo ná ſpráwách Rzeczypoſpolitéy będą zátrudnieni: ná który
14:
czás będą mogli ná ſwé mieyſcá ludźi ośiádłé/ mądré/ y w Prá=
15:
wie vczoné oſádzáć.
16:
Ale ini/ którzy ná tákowych ſądźiéch zwy=
17:
kli śiádáć/ iáko Sędźia/ Podſędek/Chorąży/ záwżdy niech bę=
18:
dą powinni oſobámi ſwémi bydź: wyiąwſzy ieſliby który z nich
19:
był niemocny/ ále był ná Poſelſtwie Królewſkim álbo Koron=
20:
nym:
21:
bo ná ten czás będźie mógł ná mieyſce ſwé inégo záſádźić.
22:
Ale gdźie tych przyczyn nie będźie/ ſámi w oſobách ſwych będą
23:
powinni bydź.
Sądy iáko máią ſądźić.

24:
Téż vſtáwiamy: áby dla odpráwowánia ſpráwiedliwégo
25:
ſądów/ y dla wiernégo nápiſánia ſpraw/ któré ná ſąd przycho=
26:
dzą/ były iedné Kśięgi ſądów álbo Akt w kożdym Powiećie.
27:
A gdy w któréy ſpráwie/ która ná ſąd przydźie o iákiéykolwiek
28:
rzeczy wyſłyſzawſzy żáłobę w odpowiédź/ będźie w ſądźie ſka=
29:
zano:
O pámiętnym Piſárſkim.

30:
niech oná ſkaźń w Kśięgi oné będźie wpiſána: áby po=
31:
tym ná tákowąż rzecz álbo iéy podobną podobné ſkazánié było
32:
vczyniono.
O Piſárſkim obierániu.

33:
Sądy Ziemſkié niech będą ſądzoné z Kśiąg Státutów
34:
Królá Káźimiérzá świętéy pámięći/ y z Státutów w Wár=
35:
ćie vczynionych/ y indźieod inych Królów vſtáwionych: y któ=
36:
ré ieſcze vczynioné bydź máią.
37:
Téż vſtáwiamy/ áby Piſárze Ziemſcy w ſądźiéch nie wyćią=
38:
gáli od piſánia/ iedno ná piérwſzym Roku pułgroſzá/ y ná o=
39:
ſtátnim pułgroſzá:
40:
á od piſánia wſzyſtkiéy rzeczy groſz/ od czy
41:
tánia téż któré będą czynić v ſądu/ nic práwie nie máią brać.
42:
A gdy Piſárſrwo Ziemſkié będźie wákowáło:
43:
kożdéy Zie=
44:
mi obywátele onéy Ziemie/ gdźie Piſárzá nie będźie/ ná Powiá
45:
towym Séymie będą miánowáć cztéry oſoby ná ten vrząd
46:
godné: iáko zwykło bydź o Sędźiéch y Podſędkach záchowano:

strona: 912

1:
z których cztérzech ták miánowánych oſób iednému z nich damy
2:
Piſárſtwo/ wedle vpodobánia náſzego.
O chowániu kśiąg.
Spory iáko ſądźić.
Ránny iáko dowodźić ma.
O potwarzj zádánéy

3:
Téż vſtáwiamy: áby Kśięgi Ziemſkié ſpraw ſądownych by=
4:
ły chowáné wedle Státutów Wártſkich/ pod trzemá kluczá=
5:
mi: z których ieden niech ma Woiewodá/ drugi Sędźia/ á trze=
6:
ći Piſarz.
7:
A odpráwiwſzy ſądy máią zoſtáć ná mieyſcu gdźie
8:
był ſąd trzy dni/ dla dawánia Kopiy y ſpraw tym/ którzy o nie
9:
prośić będą.
10:
Téż vſtáwiamy: áby w Sądźiéch Ziemſkich y Stárośćich
11:
wſpory mogły bydź czynioné przez pozwánégo przed odeprzą:
12:
ále po odpowiedźi pozwánégo ná żałobę powodowéy ſtronie
13:
Sędźia obćiąwſzy wſpory y ſwary zbytnié/ kożdéy ſtronie niech
14:
vczyni ſpráwiedliwość nieodwłoczną.
15:
Téż vſyáwiamy: iż ieſli kto pozowie álbo kogo wyzowie do
16:
ſądu ránny/ Woźny ná prośbę ránnégo rány niech obeźrzy do=
17:
ſtátecznie:
Prokurator komu dan ma bydź.

18:
á ránny ná zeznánié ran ſwych przed ſądem ma
19:
wieśdź świádki doſtáteczné ná rány ſwé: który ieſli dowiéśdź
20:
nie będźie mógł: tedy ten ránny zápłáći winę Królewſką/ którą
21:
zową śiedmnądźieſtą: á ſtronie przećiwnéy winę piętnądźieſtą
22:
Item/ gdyż kożda práwna vſtáwá zámyka drógę potwa=
23:
rzam/ vſtáwiliſmy: iż ieſli o co komu będźie zádána potwarz/
24:
á ten który ią zadał potwarcą z dawná będźie zwan/ to ieſt iż
25:
prokurował álbo prokuruie ſpráwę potwarną:
26:
tedy tákowy
27:
zápłáći temu którégo potwarzał/ gdy ſie oczyśći/ winę trzy grzy=
28:
wny/ á Sądowi tákże trzy grzywny. A tákowé oczyśćienié
29:
potwarzóm tzykroć tylko ma bydź ſkazáno:
30:
á ieſli czwarty raz
31:
będźie kto obwinion o vczynek potwarny/ więcéy ku ſpráwo=
32:
wániu ſie nie ma bydź dopuſczon: ále zá iego zły vczynek noz=
33:
drze iemu máią bydź przerźnioné/ iáko wáłáchowi:
34:
y zárázem
35:
ma bydź przezeczći: y nie ma więcéy Práwá ſzlácheckiégo vży=
36:
wáć/ álbo im ſie iákokolwiek bronić.
Ciążą Stároſtowie iáką bráć máią.

37:
Téż ieſliby kto do ſądu przyſzedſzy rzeczy ſwéy ſłuſznie roz=
38:
powiedźieć nieumiał/ álbo ięzyká nie miał wolnégo/ áni przy=
39:
iaćielá niemógłby mieć/ któryby zań mówić chćiał: tedy Sąd
40:
támże śiedzący z Vrzędu ſwégo temu proſzącému Prokurato=
41:
rá godnégo powinien náznáczyć.
42:
Téż vſtáwiamy: iż ilekroć przez Stároſty náſzé/ álbo ich V=
43:
rzędniki tráfi ſie dźieckowánié/ álbo ćiążánié czynić z Dekrétu
44:
Sędźiégo Ziemſkiégo/ álbo o podatki Królewſkié:
45:
áby nie brá=
46:
li Stároſtowie więcéy/ iedno to/ coby ſtało zá to/ zá co ćiążá=

strona: 913

Metriki o Przywileiách Część pierwſza.
1:
ią: á co ſwym/ ći którzy ćiążáią/ zwykli bráć: to zákázuiemy á=
2:
by nie było brano.
3:
Téż vſtáwiamy: áby dźierżawcy dóbr Stołu náſzégo Kró=
4:
lewſkiégo ieſli ſąśiádom álbo innym ludźiom krzywdę iáką v=
5:
czynią/ v ſądu Ziemſkiégo powinni byli ſtáwáć/ gdy będą po=
6:
zwáni przez té/ którzy krzywdę ćiérpią.
7:
A ieſli będą zgániáć
8:
bydłá wielkié y máłé do domów álbo dworów królewſkich/ z
9:
ſtrony róznośći Gránic/ álbo ſpáśienia śieyby: tedy będą po=
10:
winni dáć ná rękoiemſtwo do dekrétu Pánów/ wedle zwyczá=
11:
iu źiemie dawno záchowáłégo:
12:
á ináczéy będą winni iáko inni
13:
ſzláchćicy płaćić winy: któré winy mogą bydź od nich wyćiągá
14:
né y ná tych pieniądzách/ ieſliby któré mieli ná dobrách Króle=
15:
wſkich zápiſáné.
16:
Téż vſtáwiamy: áby Burgrábiowie y inni którzy wybiérá=
17:
ią królewſkié pożytki: álbo Stároſtowie náſzy nic nie wyćią=
18:
gáli Spiśnégo z ludźi ták ſzlácheckich/ iáko duchownych:
19:
á ie=
20:
ſli ináczéy vczynią/ á będą nieośiedli: w goſpodách ſwych przez
21:
Burgrábiégo mieyſcá/ álbo Burmiſtrzá niech będą zápowie=
22:
dźieni dotąd/ áż co wźięli wrócą:
23:
y ktemu winy trzy grzywny
24:
niech zápłácą temu/ od kogo tákowé Spiſné wyćiągną.
25:
A iż w kupowániu y w przedawániu rzeczy ma bydź iedno=
26:
ſtáyność chowána/ vſtáwiamy:
27:
áby Miáſtá náſzé y wſzyſtkié
28:
inné nie czyniły zákázowánia ná Tárgách dla pożytku ſwégo á
29:
ku ſzkodźie innym/ wieſzáiąc iákié znáki/ któréby zákazánié zná=
30:
czyły:
31:
ále kożdému/ który przyiedźie ná Targ/ niechay będźie
32:
wolno przedáwáć y kupowáć rzeczy/ wedlevpodobánia ſwé=
33:
go. A ieſli Mieſczánie co przećiwnégo vczynią/ niech ma moc
34:
Stároſtá náſz oné ná trzech grzywnách káráć.
35:
Téż vſtáwiamy: áby Dźierżacy dóbr náſzych/ y Mieſczá=
36:
nie Miaſt náſzych/ y obywátele y Duchowné oſoby zbiegłé lu=
37:
dźie onym/ od których vćiekli/ będąc o nie vpomnieni/ wracáli:
38:
y ku wróceniu ich áby byli powinni/ wedle zwyczáiu Práwá
39:
Ziemſkiégo.
40:
Czego ieſli o to ſzukáni nie vczynią/ áni ſie o to ſtá
41:
ráć będą áby zbiegłé wróćili/ tedy máią zápłáćić winę trzy grzy=
42:
wny temu/ ktory ſie kmiećiá vpomina/ ſądowi téż trzy: á przed=
43:
śię zápłáćiwſzy tákową winę/ zbiegłé będą powinni wróćić.
O dźierżawcách dóbr Królewſkich krzywdzących komu.
Spiśné ſkáżoné
Mieſczánie kupowánia ná Tárgu nikomu nie máią zákázowáć.
Zbiegli ludźie máią bydź wydáni.
O Sądźie mieyſckim/o rány/ y mężobyſtwo.

44:
Téż vſtáwiamy: iż Mieſczánie miaſt náſzych/ ſzlácheckich y
45:
świetckich/ o rány y mężobóyſtwo/ práwem Polſkim/ ludźiom
46:
ze wśi náſzych Duchownych y Swietckich/ ſpráwiedliwość
47:
czynić będą powinni.

strona: 914

1:
Téż vſtáwiamy: iż ieſli kto z poddánych náſzych będźie miał
2:
ſyná doroſłégo nie wydźielonégo/ álbo brát brátá/ który może
3:
zniéść zbroię: może go téż okrom dozwolenia Królewſkiégo
4:
ná woynę ná mieyſce ſwé wypráwić.
5:
Który ták záſtąpi miey=
6:
ſce iego/ iákoby ſam w oſobie ſwéy był. Wſzákże áby go ták
7:
wypráwił/ iákoby ſam iecháć miał.
Syn niewydźielony zá oycá/ y brát zá brátá może woynę ſłużyć.

8:
Téż chcemy: áby kożdy Woiewodá w ſwym Woiewódz=
9:
twie miał moc w kożdych mieśćiéch Rzemieſłnikom wſzelkim/
10:
y Kárczmarzóm/ pewną miárę y obyczay przedawánia rzeczy
11:
w ich Rzemieśle poſtánowić:
12:
áby obywátele náſzy y ich ludźie
13:
przedawániém bie byli vćiſkáni. Co przerzeczony Woiewo=
14:
dá kożdégo roku będźie powinien vczynić/ pod winą wielką
15:
Królewſką:
16:
która zwykłá bydź brána w kożdych źiemiách z
17:
tych/ którzy nie ſą poſłuſzni Mándatom.
Woiewodá ma cénę rzeczam vſtáwiáć.
Woyná ná Séymie ma bydź ſtánowioná.
O Zydźiéch

18:
Téż obiecuiemy: iż żadnych vſtaw nowych niechcemy czy=
19:
nić/ áni roſkażemy poddánym náſzym ná woynę ſie ruſzyć przez
20:
Séymu poſpolitégo: który ma bydź w kożdéy źiemi.
21:
Item/ gdyż niewierni nie máią weſelić ſie z więtſzégo nádá=
22:
nia wolnośći/ niżli którzy w Páná Kryſtuſá Bogá wierzą: áni
23:
ſłudzy nie máią bydź lepſzéy wagi/ niżli ſynowie: vſtáwiamy:
24:
áby Zydowie vżywáli praw wedle vſtaw w Wárćie vczynio=
25:
nych/ iáko inna ſzláchtá źiem náſzych/ ile ſie dotycze dawnośći:
26:
to ieſt/ trzech lat niech vżywáią pręſcriptiiéy w zaſtáwách y za
27:
piśiéch ſwych/
28:
áni będą mogli dáć iákiéy ſummy pieniędzy ná
29:
zaſtáwę którychkolwiek dóbr/ ábo ná liſty zapiſów. A ieſli dá=
30:
dzą nád zákazánié tákowégo Státutu: tedy zárázem pienią=
31:
dze niech ſtrácą/ y zaſtáwá zapiſem tákowym niech będźie ni=
32:
kczemną.
33:
Liſty téż wſzytkié ná wolnośći Zydom w króleſtwie
34:
náſzym mieſzkáiącym przez nas po Koronáciiéy náſzéy dáné/ á
35:
práwu Bożemu y vſtáwam źiem przećiwné rewokuiemy/ y ká=
36:
źimy/ y chcemy áby żadnéy mocy y władzéy nie miáły:
37:
któré to
38:
ſkáżenié i obligácię ich/ każemy opowiedźiéć wſzytkim przez ob
39:
wołánié iáwné: y to wſzytko obiecuiemy mieć zá pewno y nam
40:
wdźięczno:
41:
y ſámi ie dźierżéć niezgwałcenié/ y áby od innych
42:
dźierżáné były roſkażemy. Zá świádectwem ninieyſzym ná=
43:
ſzych liſtów/ którym pieczęć ieſt záwieſzoná. Dan w Nieſzowéy
44:
w Sobotę po S. Helżbiéćie/ Roku Páńſk. 1454.
45:
Przy czym
46:
byli Wielmożni pánowie/ Ian z Czyżowá Káſztelan y Stáro
47:
ſtá/ Ian z Tędzyná Woiewodá Krákowſki/ Ian z Oleśnice
48:
Sędomiérſki/ Stániſław z Oſtrorogá Káliſki/ Woiewo=

strona: 915

Metriki o przywileiách Część pierwſza.
1:
dowie:
2:
Hińcá z Rogowá Káſztelan Sędomiérſki/ Króleſtwá
3:
Polſkiégo Podſkárbi/ y inych wiele.
Ian Olbr. potwiérdza Káźimiérzá Oycá Státutá/ przykłádáiąc knim ſwoie.

4:
Dan przez ręce Wielmo=
5:
żnégo Ianá z Koniecpolá Kánclérzá/ y Tomaſzá z Strąpiná/
6:
Miſtrzá w Piſmie ś. Doktorá Práwá Duchownégo/ Podkán=
7:
clérzégo Korony náſzéy Polſkiéy/ nam ſczérze miłych.
8:
Ktory to Przywiley we wſzyſtkich punktćiech/
9:
condiciách/ rozdźiałách/ y ártykułach zá pewną wiádomośćią/
10:
łáſkáwośćią/ y cnotą nam wrodzoną/ y zá rádą y wolą Pá=
11:
nów y Poſłów wſzytkich tu zgromádzonych/
12:
vmyśliliſmy po=
13:
twiérdźić/ y potwiérdzamy ná wieczné czáſy. A nád to/ ácz ſam
14:
Oyćiec náſz/ y ini Przodkowie náſzy/
15:
przypátrzywſzy ſie obyczá=
16:
ióm y zwyczáióm młodych y wſzytkich wobec ludźi poddá=
17:
nych Króleſtwu temu ku złemu więcéy ſie náchyláiącym (czym
18:
dobré obyczáie y ſpráwiedliwość między ludźmi częſtokroć gi=
19:
ną)
20:
ták té conſtitucię pomienioné y w przerzeczony Przywiléy
21:
wpiſáné/ iáko téż iné dla podpory dobrych obyczáiów y dla zá=
22:
chowánia poſpolitéy ſpráwiedliwośći wydáli:
23:
wſzákże iż po=
24:
ſtánowienia praw/ by nalepiéy były vchwaloné/ dla odmienno
25:
śći y chytrośći ludzkiéy niedoſtáteczné bywáią/ y częſtokroć wą
26:
tpliwośći przypádáiącé niemogą bydź przez nie doſtárecznie de=
27:
klárowáné:
28:
iáko ſie znáczy z Dekrétów Kanonowych/ y z da=
29:
wnych Praw/ którym dekláráciię nowé bywáią dawáné: gdyż
30:
tákowé przygody przypadáią/ iż z onych dawno vczynionych
31:
Praw niemoże pewnégo poſtánowienia vczynić.
32:
A ták My
33:
Ian Olbrácht/ z łáſki Bożéy Król Polſki/ długo ſie námawiá=
34:
iąc z Pręłaty/ Pány/ z Szláchtą/ y Poſły Ziemſkiémi/ y wſzy=
35:
ſtkimi poddánémi náſzémi Duchownymi y Swietckimi/ ná
36:
tym Séymie Wálnym Piotrkowſkim/
37:
niektóré rzeczy z przerze=
38:
czonych Státutów y drugich dawniéy wydánych/ á nieco téż z
39:
nowu dla przygód nowo ſie wynarzáiących/ Státutá y Con=
40:
ſtytucię náſzé niżéy nápiſáné/ któré máią bydź wydáné y poſtá=
41:
nowioné/ wydáiemy y poſtánawiamy ná wieczné czáſy.
42:
Naprzód/ iż ſie częſtokroć tráfia ſądóm Ziemſkim nie bywáć
43:
dla niebytnośći tych/ którzy máią ſpráwiedliwość ſkázowáć:
44:
á ták vmyśliliſmy poſtánowić/ iákóż poſtánawiamy:
Sądy cztery kroć do roku bydź máią.

45:
áby w
46:
kożdéy Ziemi Króleſtwá náſzégo ſądy Ziemſkié czterzykroć do
47:
roku były odpráwowáné. Ná których Rocéch niech będą y ná
48:
nich niech śiedzą ći/ którzy względem Doſtoieńſtwá álbo V=
49:
rzędu ná ſądzenié ich przynależą:
50:
á ieſli ná nich nie będą/ áni in=

strona: 916

1:
ſzégo ná ſwé mieyſce poſtánowią: tedy przedśię Sędźia z Pod
2:
ſędkiem Roki y Sądy będą ſądźić:
Z Powiátu żaden nie ma bydź do inégo ſądu wyzywan.

3:
nic nie bacząc ná niebytność
4:
onégo álbo onych/ który álbo którzy mieli bydź przy nich: y tákże
5:
Komornicy ich ná niebytność Komorników ich.
O władzy Piſárſkiéy bez Sędźiego.

6:
Wſzákże
7:
przynamniéy przy tákich Sędźiéch y Rocéch Sędźia z Podſęd=
8:
kiemy z Piſárzem będźie powinien bydź: ná któré ieſli z tych
9:
trzech Vrzędników Ziemſkich który nie przyiedźie/ álbo wſzyſcy
10:
nie przyiádą:
11:
tedy ma bydź karan álbo karáni cztérnaśćią grzy
12:
wien winy: która ma bydź nieodpuſczenié do Skárbu Króle=
13:
wſkiégo obrócona. Wyiąwſzy chorobę álbo potrzeby Rzeczy=
14:
poſpolitéy: gdźieby iémi zátrudnieni przyiácháć/ álbo ná nich
15:
bydź niemogli.
16:
A ieſliby ſie kto ſkárżył v ſądu álbo ná Rocéch
17:
ná kogo/ iż ieſt wyzwan z włáſnégo Powiátu: tedy ten który
18:
go wyzwał/ niech będźie ſześćią grzywien karan:
Stároſtá któré rzeczy ma ſądźić.

19:
któréy połowicá Sądowi/ á połowicá ſtronie wyzwánéy ma bydź zápłá=
20:
cona. A nád to wyzwány z przyſądzeniém winy ma bydź do
21:
właſnégo Powiátu odeſłan.
22:
A Roki/ y ich ſądy/ vſtáwiamy á=
23:
by były ſądzoné w kożdych Ziemiách y Powiećiéch/ iáko były
24:
záwżdy bywáć zwykły. A gdźieby którym razem niemogły bydź
25:
á miáły bydź ſądzoné:
26:
tedy przedśię miáſto nich w ten dźiéń y
27:
ná tymże mieyſcu/ ná którym Sądy zwykły bywáć/ chcemy y
28:
ſkázuiemy bydź: áby tylekroć/ ilekroć ſądy miáły bydź/ namniéy
29:
Piſarz Ziemſki obliczny pod tąż winą nieodpuſczoną/
30:
którą=
31:
ſmy ná Sędźiégo y Podſędká niebędącé vſtáwili/ to ieſt/ pod
32:
cztérnaśćią grzywien weſpółek y z Komórniki (ieſliby ini Vrzę=
33:
dnicy niemogli przyiácháć) z Kśięgámi Sądownémi ſtáwił ſie
34:
v ſądu:
35:
przed którymi/ to ieſt przed Piſárzem y Komorniki ludźie
36:
do Kśiąg przychodzący/ zapiſy będą czynić w Księgách: iáko
37:
którému będźie potrzebá/ bądź wpiſowáć/ bądź wypiſowáć.
38:
Item dla pohámowánia złych zwyczáiów w niektórych
39:
Stároſtwách/ á to w tym: iż zoſtáwiwſzy mieyſcá zwyczayné
40:
Stároſtwá/ gdźie zwykli ſądy ſwé odpráwowáć/
41:
niekiedy ſą=
42:
dy ſwé ná mieyſcách Vrzędowi ich nie przynależących vſtáwiá=
43:
ią/ ſkazáliſmy y vſtáwiamy: áby Stároſtowie Ziem y Powiá=
44:
tów nie ná inych mieyſcách ſądźili/ iedno ná Stároſtwách: to
45:
ieſt/ gdźie zwykły bywáć Sądy:
46:
tylko cztérzy Artykuły w
47:
Pzywileiu wypiſáné. A té Sądy będą ſądźić Stároſtowie
48:
w ſześći Niedźielách: przy których niech oblicznie będą.
Których czáſów.

49:
A ile=
50:
kroćby nie byli/ poſtánowią Sędźiégo Szláchćicá ośiádłégo/
51:
y mieſzkánié w onymże Stároſtwie máiącégo/ y vmieiącégo

strona: 917

Metriki o przywileiách Część pierwſza.
1:
rozeznáwáć ſpráwy y ſądy.
2:
Co máią czynić pod ſtráceniém
3:
Stároſtwá: którému karániu będą poddáni tylekroć/ ileby z
4:
przyczyny iákiéy ſwéy oſobnéy zátrudnieni ná ſądźiéch nie byli:
5:
wyiąwſzy gdźieby nie mogli bydź dla potrzeb y ſpraw Rzeczy=
6:
poſpolitéy álbo náſzych.
7:
A ieſli co nád cztérzy Artykuły/ y inych czáſów/ y ná niezwy=
8:
czáynych mieyſcách będą ſądźić: to wſzytko dáremno y nikczem=
9:
né bydź chcemy y ſkázuiemy.
10:
Wktórych Kśięgách y Sądźiéch/ ie
11:
ſli któré rzeczy będą wpiſáné ábo zkauſy ábo z potrzeby ludzkiéy:
12:
tedy niech będą przed wyſzćiem roku do kśiąg Ziemſkich wnie=
13:
śioné:
14:
po którégo Roku wyſzćiu nikczemné będą oné zapiſy w
15:
Kśięgách Grodzkich vczynioné/ á nie będąc przenieśioné.
Zapiſy z kśiąg Grodzkich w Ziemſkié niech będą przenieśioné.

16:
Item pochwaláiąc vſtáwę Oycowſką/ która ieſt vczyniona
17:
o pływániu ná rzekách/ ſkazáliſmy: áby tám ten Státut przez
18:
ninieyſzy náſz był ponowion/ á to tym ſpoſobem.
19:
Iż ácz rzéki
20:
Króleſtwá náſzégo/ to ieſt Wiſłá/ Niepr/ Striy/ Narew/ Du=
21:
náiec/ Wártá/ Wiſłoká/ Bug/ Wieprz/ Tyſmienicá/ San/
22:
Drwęcá/ Budá/ Nidá/ Prośnia/ Noteſz/ y iné w Króleſtwie
23:
náſzym będące z rzéczyſki ich náſzé ſą/
24:
y niemoże żaden Práwem
25:
ſwym włáſnym ich ſobie przywłaſczáć: wſzákże gdy od Poſłów
26:
Ziemſkich wyrozumieliſmy:
O Rzekách wolnych ku pływániu.

27:
iż niektórzy więcéy ſobie ważąc ło=
28:
wienié ryb/ niżli poſpolity vżytek y wſzelkich rzeczy doſtátek/
29:
poddánym náſzym których máiętnośći ná brzegách Rzék ſą po=
30:
łożoné ták rzeki ſą zámknioné Iázy gęſtémi/ y płoty:
31:
iż Kupcy
32:
pływáiący tám tędy pływáć nie mogą. A ták ku odięćiu táko=
33:
wégo błędu y przekázy/ któré zwykły bydź dopuſczáné przy pły=
34:
wániu Rzék wolnych/
35:
doſyć czyniąc pokornym prośbam pod=
36:
dánych náſzych/ Státutem ninieyſzym ſkazáliſmy/ y ſkázuiemy:
37:
áby pływánia y ieżdżenia ná Rzékách przerzeczonych y inych w
38:
Króleſtwie náſzym/ y w ich rzéczyſkách wzgórę y nádół/
39:
z rzeczá
40:
mi którémikolwiek przedáynémi/ iákiébykolwiek były/ wſzelkiéy
41:
máteriiéy y ſpoſobu/ y iákokolwiekby ie zwano álbo zwáć mia=
42:
no/z którémiby ieźdźić kto miał/ y ſámé rzéki y rzéczyſtá były wol
43:
né:
44:
y tákże máią bydź wolni wſzyſcy y kożdy z oſobná ludźie
45:
którégokolwiek ſtanu ſą/ áby mieli wolny przeiazd wzgórę y
46:
nádół z rzeczámi ſwémi przerzeczonémi wſzyſtkiémi/ zákázuiąc
47:
ninieyſzym Dekrétem náſzym:
48:
áby względem którychkolwiek
49:
rzeczy/ á zwłaſczá zerwánia Iázów ku zapłáceniu álbo Cél álbo
50:
ſzkód nie byli przymuſzáni: gdyż nie płoty/ ále śiećiámi ma bydź
51:
łowiono iáko zwyczay ieſt.
52:
Wſzákże gdy komu ieſt miły pożytek

strona: 918

1:
Iázu/ niech w nim vczyni wrótá ſzérokié: którémi przeieżdżá=
2:
iącym wolné pływánie niech dádzą.
3:
A ieſli kto téy náſzéy vſtá=
4:
wy nazdrowſzéy vporny gwałtownik będźie/ y nieco od przeież=
5:
dżáiących którąkolwiek bárwą/chytrośćią/ ábo dowćipem wy=
6:
ćięgáć będźie śmiał: roſkázuiemy/ áby rzeczy wźięté były cáło
7:
wróconé.
8:
A ten który przykazánié náſzé przeſtąpił/ przez żadnéy
9:
zwłóki ná piérſzym roku winą/ którą siedmnądźieſtą zową/
10:
przez Stároſtę mieyſcá niech będźie karan.
11:
A té Práwá prze=
12:
rzeczoné/ téſz ná Iázy náſzé Królewſkié/ ná którychkolwiek miey
13:
ſcách ſą/ chcemy áby były śćiągnioné: y chcemy/ áby tá vſtáwá
14:
od náſzych Iázów Królewſkich początek wźięłá:
15:
áby żadné ro=
16:
ſkazánié nie było ćiężkié/ któré téż y Páná obowięzuie. A iż pró=
17:
znoby Práwá czynić/ gdźieby nie były exequowáné. dla tego o=
18:
biecuiemy Státut ninieyſzy náſz od tego czáſu do ſkutku prędſzé
19:
go przywiéźdź/ y vczynić władzą náſzą Królewſką:
20:
áby rzéki
21:
były wyczyśćioné/ á obywátele Ziem náſzych áby wolnie pły=
22:
wáli. Toruniánie niech nie przeſzkadzáią/ áni áreſtuią/ áni zá=
23:
trzymawáią pływáiących/ y niech nie śmieią czynić żadnych
24:
gwałtów nikomu/ od których ich bronić obiecuiemy:
25:
áby do
26:
Gdańſká wolnie kożdy y przeſpiecznie pływáł/ przez Toruniány
27:
nie zátrzymány.
O tumowániu Rzék. Toruniánie do Gdańſká pływánia niech nie przeſzkadzáią.

28:
Item o puſczeniu Kmieći/ o którym rózni róznie kożdy zá z=
29:
wyczáiem ſwey źiemie życzył ſobie/ áby przez Nas było ſkazano/
30:
chcemy y ſkázuiemy: áby zwyczáie około puſczenia záchowáłé
31:
nie były odmieniáné/ ále wſzędy chowáné.
32:
Acz o zbiegłé Kmie=
33:
ćie zda ſie bydź doſyć poſtánowiono w Státućie Wielkiégo Ká
34:
źimiérzá/ który ſkázuiemy chowáć: wſzákże iż nieznáczy ſie nic
35:
opiſánégo/ iáko w pozywániu miáło bydź poſtępowano:
36:
dla te=
37:
go vſtáwiamy: iż o Kmiećie zbiegłé od dánia dźiśieyſzéo Státu=
38:
tu ná potym máią bydź pozywáni ći/ którzy pozywáni bydź má=
39:
ią do Sądów Ziemſkich:
Około puſczenia Kmieći.
O zbiegłych kmiećiách.

40:
w których ſądźiéch Ziemſkich ná piér=
41:
wſzym Roku/ iáko záwitym ſtánąć y odpowiádáć pozwáni
42:
będą powinni. A ieſliby ná ten czás Roki nie były/ gdy Rok
43:
będźie wiśiał ſtronam:
44:
tedy nie bacząc ná niebytność Sę=
45:
dźiégo/ y Podſędká/ y inych ná Doſtoienſtwách y vrzędźiéch
46:
będących á ná Sądźiéch śiadáiących/ Piſarz y Komornicy bę=
47:
dący przy leżeniu Kśiąg o zbiegłégo Kmiećiá będą ſądźić y ſká=
48:
zowáć.
49:
Tęż moc w niebytnośći Sędźiégo y Podſędká będą mieć w
50:
ſpráwách y w pozwiéch ná Rocéch/ któré ſą dáné o wykupno

strona: 919

Metryki o Przywileiách Część pierwſza.
1:
dóbr: ták iż ten/ który wykupić chce máiętność/ pieniądze przed
2:
Piſárzem y Komorniki położy:
3:
któré Piſarz ſam z Komorniki
4:
ſkáże bráć/ y wykupno vczynić/ Których Dekrétowi ieſliby ſie
5:
ſprzećiwił ten który ma bydź wykupion/ y niechćiałby zſtępić z
6:
zaſtáwy:
O Piſárſkiéy władzy w niebytnośći Sędźiégo.

7:
przedśię ſámi oni z Kśięgámi v ſądu śiedzący wźią=
8:
wſzy pieniądze wedle obowiąſku zaſtáwy/ y do Káncelláriiéy
9:
Ziemſkiéy ie włożywſzy/ niech ſkażą/ iż wykupno ſie sſtáło:
10:
y w
11:
onym wykupnie niech náznáczą dźierżenié wedle Práwá ſtro=
12:
nie/ która pieniądze kłádźie.
13:
Item zábiegáiąc ſwéy woléy ták młodych chłopowiców/ iá=
14:
ko ſpuſtoſzéniu dóbr:
15:
gdyż przez młodźieńce ze Wśi od właſnych
16:
rodźiców odchodzącé/ Wśi bywáią ſpuſtoſzoné dla niedoſtátku
17:
robotników/ którzy ná rolách máią bydź oſádzeni:
O ſyniéch kmiecych.

18:
á nád to nie=
19:
którzy pod bárwą vczenia ſie rzemieſł/ od rodźiców odchodzą/
20:
drabſką ſłużacy/ ku złemu towárzyſtwu ſie przyłączáiąc krádną/
21:
zbiiáią/ y w ludere ſie obrácáią.
22:
A ták vſtáwiamy: iż tylko ieden
23:
ſyn ze Wśi od oycá ma odéydź ná ſłużbę/ á zwłaſczá ná náukę
24:
ſzkołną/ álbo ná rzemieſło: á ini niech zoſtáną ná dźiedźinié z ro=
25:
dźicmi.
26:
A gdy będźie który miał odéydź/ ma dozwolenie wźiąć
27:
y liſt świádeczny od pánów mieyſc: iáko ieſt wypuſczony/ áby
28:
ſzedł ná rzemieſło y ná ſłużbę.
29:
Tenże Státut ſkázuiemy ná do=
30:
brá Stołu náſzégo Królewſkiégo/ y Duchownych y Swiet=
31:
ckich oſób żadnégo niewyymuiąc: ták iż Stároſtowie y Dźier=
32:
żawcy dóbr náſzych dozwolenia y liſty świádeczné máią dáwáć
33:
odchodzącému:
34:
á w inych dobrách Pánowie mieyſc to czynić
35:
máią. A ieſliby iedno iedyny ſyn był: ten ná dźiedźinie mieſzkáć
36:
ma/ y robić w domu z rodźicmi: álbo ná téyże dźiedźinie/ gdźie
37:
rodźicy mieſzkáią/ mieſzkánia álbo ſłużby álbo żywnośći niech
38:
ſzuka.
39:
A ieſliby który młodźieniec ze Wśi mimo to ſkazánié vćie=
40:
káiący był náleźion w miáſtách/ álbo w miáſteczkách/ álbo gdźie=
41:
kolwiek indźie:
O Hultáiách.

42:
tedy Pánu onégo mieyſcá/ z którégo vćiékł/ przez
43:
żadnégo Práwá ma bydź wrócon/ pod winą cztérnaśćie grzy=
44:
wien: á przedśię oni którzy go zátrzymáli/ winę tylekroć/ ilekroć=
45:
by ináczéy vczynili/ zápłáćiwſzy/ wróćić go będą powinni.
46:
Item iż dla chłopów/ którzy właſnych domów nie máią/
47:
á ná tegodnie ſłużyć y zapłáty ná tydźiéń mieć zwykli/ bywa
48:
niedoſtátek ſług we Wśiách y w Folwárcéch ták Máieſtatu
49:
Królewſkiégo/ iáko téż Duchownych y Swietckich oſób:
50:
któré
51:
chłopſtwo w mieśćiéch y w miáſteczkách bywa chowáné nieobá
52:
cznie: nie przypátruiąc ſie którémi robotámi żywnośći ſzukáią:
53:
ktorzy to pewnych czáſów ná łupieſtwo/ á pewnych záśię czá=
54:
ſów ná ſłużbę wychodzą/ ná Wśiách czáſu żniwá wyćiągáiąc
55:
zapłáty wielkié. Przeto vſtáwiamy pod winámi cztérnaśćie
56:
grzywien/ któré będą płáconé tylekroć/ ilekroć ináczéy będźie
57:
vczyniono:
58:
áby Mieſczánie náſzy/ y wſzytkich poddánych ná=
59:
ſzych/ ktorégokolwiek ſtanu y záwołánia ſą/ nie chowáli w mie=
60:
śćiéch álbo miáſteczkách ludźi tákowych/ którzyby nie mieli ſłu=
61:
żby dorocznéy/ álbo rzemięſłá iákiégo nie robili/ ſkądby ży=
62:
wność mieli:
63:
y tákże tákowych/ którzy przez świádecznych li=
64:
ſtów od Pánów ſwych przychodzą mieſzkáć. A iż ſą niektóré
65:
ſłużby tákowych ludźi/ których mieſczánie dla ich żywnośći
66:
mieć y vżywáć zwykli:
67:
tedy dla robót tych tegodniowych niech
68:
będą bráni ći/ którzy w domiéch álbo komorách naiemnych mie=
69:
ſzkáią: przez któré niech będźie nágradzan niedoſtátek v tákich/
70:
którzy nie dłużéy iedno ná pewné dni ſługi naymuią.
71:
Item dla ſwowoleńſtwá Kmiecégo/ którzy Kmiećie iáko=
72:
by żadnégo Práwá nád ſobą nie mieli/ niektórzy z nich w pychę
73:
podnoſzą ſie/ w drogich ſzátách chodząc/ y wydatki wielkié czy=
74:
niąc/ co ich ſtanu nieprzynależy:
75:
ſkąd w długi miedzy mieſczá=
76:
ny nád máiętnośći ſwé wchodzą: dla których długów mieſczá=
77:
nie zwykli Kmiećie w Mieśćiéch y w Miáſteczkách zápowie=
78:
dáć/ zátrzymáwác/ y pozywáć opuśćiwſzy Práwo/
79:
do którégo
80:
Kmieć względem mieſzkánia ſwégo przynależy. Dla tego vſtá=
81:
wiamy/ chcąc zámknąć drógę tákiému dłużeniu Kmieckiému:
O Kmiećiách dłużnych Mieſczánom.

82:
áby Mieſczánie o tákowe długi którymkolwiekby ſie obyczá=
83:
iem sſtáły bądź ſą zápiſáné w Mieſckich Kśięgách álbo niezá=
84:
piſáné/ niemogli áni mogą Kmieći pozywáć/ zápowiedáć/ zá=
85:
trzymáwáć w Mieśćiéch/ w Miáſteczkách:
86:
ále o tákowé dłu=
87:
gi ná mieyſcách dźiedźicznych/ ná których tákowi Kmiećie mie=
88:
ſzkáią/ ſpráwiedliwośći żądáć máią wedle Práwá.
89:
A gdyby
90:
Pan ſpráwiedliwośćią wlókł/ ſkądby mieſczánin miał przyczy=
91:
nę vſkárżáć ſie ná Páná: tedy Mieſczanin będźie powinien
92:
z tym Pánem Práwem tym czynić/ do którégo Pan względem
93:
onégo dźiedźictwá przynależy/pod winą ſześći grzywien:
94:
któ=
95:
ra ma bydź z Mieſczániná wźiętá/ ieſliby ináczéy vczynił. O
96:
którą winę Mieſczánie do Stároſty mieyſcá onégo máią bydź
97:
pozwáni: któréy winy połowicá ma bydź ſtronie/ á połowicá
98:
ſądowi.
99:
O którą winę Ziemſkim Práwem ma bydź czyniono: á
100:
ktemu Mieſczánin y ſzkody zápłáćić/ y rzeczy któré przy Kmiećiu
101:
wźiął/ wróćić Pánu onéy Wśi/ z któréy Kmieć był/ zá niniey=
102:
ſzą vſtáwą będźie powinien.

strona: 921

Metriki o Przywileiách Część pierwſza.
1:
O którą to rzecz Stároſtowie
2:
mieyſc onych będą moc ie ſądźić: á temu Przywiléy nie ma nic
3:
przeſzkádzáć/ w którym ſtoi: Iż tylko cztérzy Artykułu álbo rze=
4:
czy ſądźić máią.
5:
Item/ ácz ſzláchtá przez iné Przodki náſzé Krole Polſkié/ y ich
6:
Przywileie y Státuty ieſt w tym wyſwobodzona: áby od ſoli
7:
y od rzeczy wſzytkich/ któré w domy álbo z domów wiozą/ myt
8:
nie płáćiłá pod winámi pewnémi:
9:
któré ſą ná Mytniki vſtáwio=
10:
né/ y w Przywileiách opiſáné: wſzákże iż wſczął ſie ſzkodliwy z=
11:
wyczay/ że Mytnicy nie bącząc ná przerzeczoné wolnóśći Myt
12:
z ſzláchty wyćiągáć nieprzeſtáią:
13:
przećiwko którym około kará=
14:
nia nie było poſtánowienia pewnégo/ iákoby ſzláchćic vćiśnio=
15:
ny wźięćiém Mytá poſtępowáć z Mytnikiem miał.
Szláchtá wolna od Cłá.

16:
Dla tego
17:
rośćiągáiąc w téy mierze wolnośći ſzláchetckié/ vſtáwiamy: á=
18:
by ták z ſoli iáko z inych którychkolwiek rzeczy/ któré do domów
19:
ſzláchetckich wiozą/ w Króleſtwie náſzym Mytá nie były brá=
20:
né.
21:
A ieſli ináczéy Mytnicy vczynią/ ták o winę w Przywileioch
22:
piérwſzych opiſáną/ iáko o ſzkody ſzláchetckié w téy mierze vczy=
23:
nioné Práwem Ziemſkim/ do którégo przynależą/ względem má
24:
iętnośći ſwéy/
25:
którą będą ſie zdáli mieć y dźierżéć ilekroć potrze=
26:
bá tego będźie/ niech będą poćiągnieni: á ieſliby nie ośiedli byli/
27:
oblicznie máią bydź pozwáni:
28:
y w Práwie onymże Ziemſkim
29:
będą powinni ſtánąć y odpowiádáć: przećiwko którym ták bę=
30:
dźie poſtępowano/ iáko zwykł bywáć ſąd z nieośiádłémi.
31:
A o=
32:
trzymawſzy przezyſki oné/ Stároſtowie mieyſc máią exequo=
33:
wáć/ wedle obyczáiu Práwá y ſtáréo zwyczáiu: á wolnośći ábo
34:
exempcię/ które zwykły bydź Mytnikóm dawáné/ nie máią ich z
35:
teo wyymowáć/ ábo bronić od przerzeczonjch poſtępków práwá
36:
Item/ iż częſtokroć przydawa ſie obywátelom Króleſtwá zá
37:
przygodą przypadáiącą/ álbo dla nieprzeſpieczeńſtá żywotá
38:
z Króleſtwá z potrzeby wyiecháć:
39:
á ták áby Máieſtat Króle=
40:
wſki o nieſpráwiedliwość lżon nie był/ chcemy/ vſtáwiamy/ y
41:
ſkázuiemy: áby obywátelom ſzláchćicóm álbo téż proſtégo ro=
42:
du oboiéy płći ludźiom/
43:
którégobykolwiék ſtanu álbo doſtoień=
44:
ſtwá byli (którzy dla przeſpieczeńſtwá oſób ſwych y za potrzebą
45:
z Króleſtwá wyiádą) Gléyt y vprzeſpieczenié przez nas y po=
46:
tomki náſzé było dáné tym/ którzy o nie proſzą:
47:
áby w ſwobodźie
48:
poſpolitéy będąc álbo ſie ſpráwowáli/ álbo ſpráwiedliwośći
49:
prośili/ álbo téż oſkárżeni będąc vſpráwiedliwiáli ſie.
Oddawánié Gleytów zbiegłym.

50:
Item/ ácz pfrzez Swięté niegdy Króle Polſkie Przodki náſzé

strona: 922

1:
zſtárádawná było vſtáwiono/ y przez niektóry czás niezgwał=
2:
cenié było chowano:
3:
áby dla obrony Kośćielnéy y dóbr iego do
4:
przednieyſzych Kośćiołów/ to ieſt Gnieźniéńſkiégo/ Krákow=
5:
ſkiégo/ Włodzcłáwſkiégo/ Poznáńſkiégo/ Płotckiégo/ nie były
6:
prziymowáné:
Kanonie ná Tumiéch komu dawáné bydź máią.

7:
iákoż nie były prziymowáné/ ná Doſtoieńſtwá/
8:
Perſonatus/ Vrzędy/ Kánonię/ y Proebendy oſoby nie ſzláchet=
9:
ckiégo y proſtégo ſtanu:
10:
któré ku obronie potrzebnéy Kośćio=
11:
łów w Króleſtwie náſzym/ zwłaſczá dla ludźi ſwowolnych y
12:
częſtych wypraw woiennych/ máło/ álbo nic mogą bydź pomo
13:
cni Kośćiołóm:
14:
ále tylko mieli bydź prziymowáni Pánowie
15:
Vrodzeni y Szláchetni: z którychby prędka y łácwa obroná Ko=
16:
śćiołóm mogłá bydź.
Wiele proſtégo ſtanv do Tumów máią bydź przyięći.

17:
Wſzákże gdy przez nieiákieś ochylánié/ któ=
18:
ré było w Státućie y Przywileiu ſtárym záchowáné/ wiele oſób
19:
proſtégo ſtanu do Kośćiołów przerzeczonych tych czáſów było
20:
brano/ ták iż Kośćielné dobrá żadnéy obrony nie miáły:
21:
y dla
22:
tego z wielkiéy częśći ſpuſtoſzoné y ſkáżoné/ á ná niektórych
23:
mieyſcách ták zepſowáné były: że téż niémáſz domów wcześ=
24:
nych ná grunćiéch oſobam Kośćielnym ku mieſzkániu:
25:
á to w=
26:
ſzytko ztąd/ iż ludźie proſtégo ſtanu ich nie bronią. Téż obaczy=
27:
wáiąc ćiężkié nietylko Duchowieńſtwá/ ále y Króleſtwá náſzé=
28:
go/ y Rzeczypoſpolitéy ſzkody/
29:
któré z záchowánia beneficiy zá
30:
żywotá poſseſsorá nie dawno wymyślonégo/ y z penſiiéy/ któ=
31:
ra bywa dawána oſobam nie w tym Króleſtwie zrodzonym/
32:
y nie tu mieſzkáiącym/ iáko kożdégo czáſu doznawamy ſkut=
33:
kiem:
34:
iż tedy té ſzkody ztąd przychodzą/ y przez nie chwałá
35:
Boża bywa vmnieyſzona: obroná Kośćielnéy wolnośći by=
36:
wa odięta:
37:
y przyſtęp oſobam godnym/ któré ſą Rzeczypoſpo=
38:
litéy Krześćiáńſkiéy y Króleſtwu náſzému pożyteczné/ bywa
39:
odięt: ktemu y pogorſzenia od duchowieńſtwá wſczynáią ſie
40:
w ludźiách nam poddánych.
41:
Dla czego my niemniéy Rzeczy=
42:
poſpolitéy/ iáko téż Kośćielnéy Króleſtwá náſzégo w téy mie=
43:
rze (iákoſmy powinni) ſzkodźie chcąc zábieżéć vſtáwiamy:
44:
áby
45:
w kożdych Kápitułách Kośćiołów przerzeczonych ná doſto=
46:
ieńſtá/ Perſonatus/ y Vrzędy/ y Kánonię/ y Proebendy nie
47:
byli bráni/ tylko oſoby té/ któré ſą obywátelmi Króleſtwá Pol
48:
ſkiégo/
49:
Szláchćicy z oboygá rodźiców: o ktorych Szláchectwie
50:
tákby wiádomo y dowiedźiono było/ iáko w poſpolitym Prá=
51:
wie Króleſtwá náſzégo Szláchectwo nie nágánioné zwykło
52:
bydź dówodzoné.
53:
Ale áby ſie co niezdáło bydź vczynionégo z nienawiśći proſté=

strona: 923

Metriki o Przywileiách Część pierwſza.
1:
ſtégo ſtanu ludźi/ których ſtan zwykł vżywáć oſobnégo opátrze
2:
nia y nádánia ſwégo w króleſtwie náſzym:
3:
dla tego ácz ſyno=
4:
wie ſzlácheccy zdádzą ſie tákże bydź vczeni/ y częſtokroć vczeńſzy
5:
nád proſtégo ſtanu ludźie: y niemáſz téy Kápituły/ któraby lu=
6:
dźi vczonych y biegłych Pręłatów/ Kánoników ſzláchćiców w
7:
ſobie nie miáłá:
8:
którzy nie mniey ſą godni ku potrzebie/ iáko téż
9:
ku czći y ozdobie Kośćiołów: y którzy o Kośćiołách zwykli y
10:
vmieią rádźić. Wſzákże mimo Doktory/ którzy ſą w Kápitu=
11:
łách z ſynów ſzłácheckich/
12:
ſkázuiemy áby byli téż przypuſczeni
13:
Doktorowie z proſtégo rodzáiu pod liczbą y porządkiem niżéy
14:
nápiſánym: to ieſt v Kośćiołów przerzeczonych/
15:
v których ſą
16:
Doktorowie/ álbo czytáiący práwo Duchowné y święté Pi=
17:
ſmo/ bądź zdawná/ bądź téż teraz nowo poſtánowieni y fun=
18:
dowáni/ álbo gdźie máią bydź przez nową fundácią ná nie ná=
19:
dáną ſtáwieni:
20:
ná tych mówię mieyſcách ieden ma bydź Do=
21:
ktor w Swiętym Piſmie: drugi w Práwie Duchownym: á
22:
trzeći w Lékárſkiéy náuce.
23:
A gdźie v Kośćiołów nie ſą fun=
24:
dowáni przerzeczeni Doktorowie: ſkázuiemy/ áby nie więcéy
25:
ich było/ iedno dwá w świętym Piſmie/ dwá w Práwie Du=
26:
chownym/ á piąty w Lékárſkiéy náuce.
27:
Którzy to nie ináczéy
28:
będą prziymowáni w Kápitułách/ iedno których Przełożeni
29:
mieyſc godné w tákowych náukách doktorſkich pochwalą: y
30:
tákowi/ ná któré będą rádźić/ áby pod tąż liczbą byli przyięći.
31:
A żeby żaden z poddánych náſzych álbo zkądkolwiek y którégo=
32:
kolwiek ſtanv/ ſtopniá/ kondyciiéy/ y záwołánia/ y doſtoieńſtwá/
33:
bądź beneficium iákiégo Kośćielnégo w Króleſtwie náſzym
34:
Polſkim/
35:
álbo vproſzoną zá żywotá poſseſsorowégo reſerwá=
36:
cią nowo wynáleźioną/ álbo pod penſyą iáką roczną (choćby
37:
téż tákowé beneficium z dobréy woli/ y z pewnéy wiádomośći
38:
było dáné ábo prowidowáné)
39:
przyiąć ábo ſobie z nieo pod tytu
40:
łem penſiiéy ábo vſąpienia práwá/ ábo z reſignáciiéy któréykol
41:
wiek oſoby obcey (któraby ſnadź niemiáłá poſseſsiéy w tym be
42:
neficium) áby pod tym płaſczem penſię były zákryté/ nieśmiał
43:
áni ſie ważył prowidowáć ábo doſtáwáć.
44:
A ieſliby który ábo któ
45:
rzy z proſtéo ſtanu przećiw temu y dawnému Przywileiowi y
46:
zwyczáiowi króleſtwá Polſkiéo beneficia w kośćiołách y Kápi
47:
tułách przerzeczonych bráć/ ábo o to prośić ważyli:
48:
tákże choćby
49:
kto bądź z poddánjch náſzjch/ bądź zkąd inąd/którégokolwiek ſtanv
50:
ſtopniá/ kondyciiéy/ przełożeńſtwá będący/ beneficiū ábo benefi
51:
cia kośćielné w króleſtwie náſzjm/ ábo ſpoſobem reſerwáciiéy zá

strona: 924

1:
żywotá ábo pod tytułem penſiiéy (iákoſmy pomienili) przyiął:
2:
tymże obyczáiem ieſliby kyo Duchowne opátrzenié podawá=
3:
nia náſzégo Królewſkiégo/ álbo poddánych náſzych/ ku krzyw=
4:
dźie y vbliżeniu podawánia náſzégo/ y tychże poddánych ná=
5:
ſzych z któréykolwiek przyczyny vprośił:
6:
vſtáwiamy/ y ſkázuie=
7:
my/ y roſkázuiemy: áby tákowy ná wſzyſtkich dobrách ſwych
8:
ták ſpólnych iáko właſnych świetckich byli karáni: to ieſt áby
9:
im dobrá były do Skárbu ábo Stołu náſzégo wźięté:
10:
á kośćiel=
11:
né dobrá ich/ áby były zápowiedźiáné/ y do ſkárbu obróconé: y
12:
ieſcze nád to niech będą zárázem tákowi wywołáni.
13:
Ale żeby kto przećiw ninieyſzym Conſtituciam y ordynáciiéy
14:
przez któré oſoby nieśmiał ſie kuśić/
15:
vſtáwiamy/ y téyże winie
16:
poddáné bydź ſkázuiemy wſzytkié wobec y kożdégo z oſobná/
17:
Pręłaty Duchowné y Swietckié/ z Kápituły/ Kánoniki/ Ple=
18:
bany/ Wikárię/ Beneficiaty/ y Kápłany wſzytkié wſzytkich ko=
19:
śćiołów/ poſpołu z Kurſory/ z Piſárzmi/ ták tuteczné iáko obce:
20:
którzyby liſty iákié przerzeczonym Conſtituciam náſzym przeći=
21:
wné oſobam obcym álbo tutecznym/ y którym innym którégo=
22:
kolwiek ſtanu/ ſtopniá/ condiciiéy/ y doſtoieńſtwá/ przełożeń=
23:
ſtwá będącym/
24:
prowizię przerzeczoné/ nie ſzláchćicom/ y reſer=
25:
wácię dożywotné z penſiámi/ z prowizyámi/ y z proceſsy przyno
26:
śili/ y oné publikowáli bądź iáwnie bądź potáiemnie:
27:
ábo któ=
28:
rzyby tákowé penſię táiąc oné pewną ſummą pieniężną odku=
29:
powáli/ y przerzeczoné reſignácię prziymowáli: álbo którzyby
30:
monitię/ cenſury/ álbo vbliżenia y ſequeſtry dla niezápłácenia
31:
penſiy od kogóżkolwiek dánych dopuſczáli álbo exequowáli/
32:
álbo ie dopuſczáć exequowáć/ wykonywáć dopuſczáć śmieli/
33:
álbo któryby z nich śmiał tego ſie ważyć. Róſkázuiąc tym ni=
34:
nieyſzym liſtem y przez publikowánié tego Dekrétu:
35:
áby Con=
36:
ſtitucię/ Ordynácię/ y Dekréty teráznieyſzé od wſzyſtkich Pręła=
37:
tów/ Kpituł/ y od wſzyſtkiégo Duchowieńſtwá Króleſtwá
38:
náſzégo Polſkiégo mocnie chowáné y po Kośćiołách publiko=
39:
wáné były/ y ich Originały y tránſumpty w Kápitułách cho=
40:
wáli:
41:
áby ſie kto niewiádomóśćią niemógł nápotym wymá=
42:
wiáć.
43:
Item/ ácz Oyćiec náſz vſtáwił pewnym Przywileiem/ który
44:
ieſt nápiſan o Soli poſtronnéy/ która bywa wożona do źiem/
45:
do których niemiáłáby bydź wożoná:
46:
to ieſt/ iáko ma bydź zá=
47:
powiedána/ y iákoby ſie w zápowiedániu iéy ſpráwowáć mia=
48:
no:
O Soli przewoźnéy Metriki o Przywileiách Część pierwſza.

49:
á wſzákże iż dźiśieyſzych czáſów Vrzędnicy zdádzą ſie wy=

strona: 925

1:
ſtępowáć z kréſu vrzędu ſwégo/ y od Conſtituciy tákże od przy=
2:
wileiu onégo/ dopuſczáiąc ſie niektórych rzeczy vpornie y z krzy
3:
wdą téż przećiwko Przywileiowi.
4:
Dla tego tenże Státut
5:
iáko porządny z dobrym rozmyſłem vczyniony w ten náſz ni=
6:
nieyſzy Státut od ſłowá do ſłowá ſkázuiemy/ potrzebnie wło=
7:
żyć: á ieſt ten:
8:
Iż widźimy poſpolity ſkarb króleſtwá náſzégo
9:
w Zupách Krákowſkich vſtáwicznie zachodźić y bydź vmniey=
10:
ſzóny/ á to dla Soli poſtronnéy y ſwowolnégo przywożenia z
11:
innych ſtron do Króleſtwá náſzégo/ á zwłaſczá do Wielkiéy
12:
Polſki:
13:
v których wolno nád ſtáry zwyczay ku pożytku ich po=
14:
ſpolitému byłá przedawána/ z ſzkodą Rzeczypoſpolitéy/ y Zup
15:
Wielickich y Bocheńſkich ſkáźie.
16:
A ták zá ſpólną rádą wſzyt=
17:
kich Rad náſzych przyſzliſmy do niżéy nápiſánégo ſkazánia/ y
18:
poſtánowienia: aby Sól Wielickich y Bochenſkich Zup przez
19:
wſzytki Królestwá obywátele/ którégokolwiek ſtanu ſą/ byłá
20:
wożoná y przedawáná:
21:
á żeby żaden poſtronnéy Soli w do=
22:
mu álbo ná dźiedźinie ſwéy nie śmiał mieć/ y ieść/ álbo cho=
23:
wáć/ pod winą cztérnaśćie grzywien/ tyle ilekroć będźie zná=
24:
leźioná/ bez wſzelkiéy folgi.
25:
Wſzákże źiemie Ruſkié gdźie ſól
26:
ieſt właſna/ od tego obowiąſku y Státutu chcemy bydź wyię=
27:
té. Któré to winy przez Stároſty mieyſc zá ćiążániem niech
28:
będą wyćiągáné obyczáiem zwyczáynym/ áż do wwiązánia w
29:
té dobrá/ w których Sól przewoźna będźie ználeźioná:
30:
któré
31:
to wwiązánié ma bydź dźierżano/ do zupełnégo doſyćuczynié=
32:
nia win y ſzkód. A ieſli v którégokolwiek ſzláchćicá duchow=
33:
négo álbo świetckiégo/ którégokolwiek ſtanu y záwołánia prze
34:
rzeczona Sól zákazána w domu álbo we dworze będźie znále=
35:
źioná:
36:
tákowy tylekroć przez odpuſczenia rzeczoną winą Kró=
37:
lewſką cztérnaśćią grzywien niech będźie karan: y ku zápłáce=
38:
niu iéy obyczáiem przerzeczonym będźie przymuſzón.
39:
A ieſli
40:
v Kmiećiá będźie ználeźioná: ilekroć to vczyni/ tenże Kmieć
41:
tákowąż winą niech będźie karan. A gdźieby zá ćiążą zánie=
42:
dbał téy winy zápłáćić/
43:
tedy nic niebacząc ná przećiwienié dźie=
44:
dźicá w téy mierze (który ták poddáné ſwé ma trzymáć/ iákoby
45:
wyſtępni nie byli) máiętnośći onégo Kmiećiá będą mogli y
46:
máią ie do ſkárbu obróćić/ ſzácuiąc ie iáko winá nieśie:
47:
á oſtá=
48:
tek coby nád winę zbywáło máiętnośći/ niech będźie Kmiećio=
49:
wi zoſtáwiono. A gdźieby máiętnośći kmietckiéy zá zápłáce=
50:
nié winy nie bylo: tedy tákowy kmieć ma bydź poyman/ y w
51:
więźieniu dźierżan áż do ſłuſznéy zapłáty winy.
52:
A ieſliby ſie

strona: 926

1:
téż przygodźiło: żeby w Mieśćiéch ábo w miáſteczkách/ v któ=
2:
rychkolwiek oſób tákowa Sól była ználeźioná ábo miáná/ zie=
3:
dzoná/ przedawáná/ záchowána:
4:
tedy Ráyce rzeczonych miaſt
5:
tákowąż winą cztérnaśćią grzywien niech będą karáni. Któré
6:
miáſtá y miáſteczká z ich obywátelmi niech tákowy porządek
7:
między ſobą chowáią:
8:
áby poſtronnéy Soli ku ſzkodźie Rzeczy
9:
poſpolitéy y Króleſtwá náſzégo v śiebie nie mieli/ áni iéy prze=
10:
dawáli/ álbo chowáli potáiemnie álbo otworzyśćie.
11:
Dla tego My Ian Olbrácht Król ſkázuiemy: áby tákowym
12:
porządkiem Dekrétu Oycowſkiégo Státut o Soli ná wieki
13:
był chowan.
14:
A ieſli ći/ którzy ku brániu álbo zápowiádániu
15:
Soli będą zá czáſem náznáczeni/ ináczéy w náydowániu álbo
16:
w zápowiádániu Soli/ y tákże w karániu przeſtępnych poſtą=
17:
pią: tedy ſkázuiemy tákowé/ którzy ináczéy czynią/ winą cztér=
18:
naśćie grzywien káráć:
19:
o którą winę przed Woiewodę onéy
20:
źiemie y mieyſcá będą powinni ſtáwáć/ odpowiádáć/ y wedle
21:
iego ſkazánia tę winę Woiewodźie płáćić: która to winá oby=
22:
czáiem práwá Ziemſkiégo ma bydź wyćiągána.
23:
A ieſli táko=
24:
wi będą nieośiedli: będźie miał y niech ma moc ſam Woiewo=
25:
dá oné imáć zádźierżywáć/ iáko gwałtowniki Práwá y ſprá=
26:
wiedliwośći poſpolitéy/ nie puſczáiąc ich/ áż álbo winę onę
27:
zápłácą/ álbo rękoymie zá śię ku zapłáceniu poſtáwią.
28:
Item/ gdyſmy baczyli wiele róznośći około płacéy álbo cé=
29:
ny Złotégo Czerwonégo: iż kożdy iáko ſie komu podobáło ón
30:
wedle zdánia ſwégo ſzácował/ niekiedy drożéy/ niekiedy tániéy
31:
go ſzácuiąc: co bywa z ſzkódą Rzeczypoſpolitéy.
32:
Dla tego
33:
chcąc poſtánowić/ áby ná przyſzłé czáſy o płacéy Złotégo Czér=
34:
wonégo błędy niebyły/ vſtáwiamy y ſkázuiemy: áby w Króle=
35:
ſtwie náſzym płaca Złotégo Czérwonégo byłá pewna/ to ieſt
36:
áby zań dawano po pułkopiu:
37:
á to niechay ná wieki będźie cho
38:
wano. Y vſtáwiamy winę trzydźieśći Czérwonych Złotych
39:
ná té/ którzyby ináczéy álbo przedáwáć/ álbo kupowáć Złoté
40:
Czérwoné chćieli:
41:
którá winá ma bydź nieodpuſczenié wyćią=
42:
gáná przez Stároſty onych mieyſc/ pod wźięćiem Stároſtwá.
43:
Która to winá ma bydź wnieśioná do ſkárbu náſzégo: áby zá
44:
nię kupowano Złoto y Srébro ná bićie Mynice náſzéy.
45:
Item/ iż wiele chłopów y niewiaſt z źiem Mázoweckich y
46:
z innych źiem Króleſtwá náſzégo do Sląſká y do Prus czáſu
47:
żniwá zwykli przechodźić: z któréy przyczyny bywa/ iż w źie=
48:
miách Korony Polſkiéy z trudnośćią robotniki y ſługi mogą

strona: 927

1:
mieć.
Szácunek Złotégo Czérwonégo.
Aby robotnicy czáſu żniwá nie wychodźili indźie.


strona: 927

Metriki o Przywileiách Część pierwſza.
1:
Dla tego vſtáwiamy:
2:
áby tácy wſzyſcy/ którzy z Polſki y
3:
z Mázóſz z Króleſtwá robić wychodzą/ przez Stároſty/ y
4:
Dźierżawce/ y ſzláchtę/ y przez Pány mieyſc/ y Vrzędnik/ wi=
5:
námi zátrzymáni byli: á zátrzymáni oddáni byli ná robotę o=
6:
bywátelów Króleſtwá náſzégo.
7:
Téż ſtoiąc przy Conſtituciiéy Wielkiégo Káźimiérzá Królá
8:
Przodká náſzégo vſtáwiamy: iż iáko z zwyczáiu to zwykło
9:
bydź/ tákże ma bydź ná wieki chowano:
10:
iż nie wiecéy/ iedno ie=
11:
den Kmieć kożdégo roku z iednéy Wśi do drugiéy może ſie prze=
12:
niéść z práwá/ y wolnie.
O kmiecjm odeſzćiu ze wśi.

13:
A któryby tákowégo Kmiećiá nie=
14:
chćiał puśćić/ winę zwykłą przepádnie: która z ſtárádawná w
15:
kożdéy źiemi w téy rzeczy przećiwko tym/ którzy ináczéy czynią/
16:
zwykłá bydź ſkázowána.
17:
Item/ iż ſą obaczeni w tym zacnym Króleſtwie náſzym że=
18:
bracy ták mężczyzny iáko białégłowy w tákiéy wielkośći: iż tá=
19:
kié drugié Króleſtwo niemoże bydź pokazáné zá zdániem tych/
20:
którzy wiele świátá zieźdźili/ któréby miáło tákową wielkość
21:
żebraków:
22:
między którémi ieſt wiele mężczyzn y białychgłow
23:
dużych/ y mogących ſobie ſłuſznie żywność zárabiáć/ gdyby ich
24:
y oné do tego práwo przyćiſkáło/ á nie ich ſwa wolá/
O żebrakách biegunách.

25:
przez któ=
26:
rą oni álbo prawdźiwiéy przez gnuſność nieiáką/ iáko ſkoro im
27:
brody wielkié poroſły/ y śiwé włoſy ſie pokazáły/ zániechawſzy
28:
domów ſwych/ w vpraſzániu Iáłmużny oſtátek żywotá ſwégo
29:
pokłádáią/ wielkié zgorſzenia czyniąc/ á niekiedy gdy vprośić
30:
niemogą zdrádámi doſtáiąc.
31:
Dla tego ná kſztałt praw nayle
32:
pſzych w wielu źiemiách Krześćiiáńſkich poſtánowionych vſtá=
33:
wiamy: áby w Mieśćiéch/ w miáſteczkách/ we wśiách Króle=
34:
ſtwá náſzégo nie więcéy żebraków było/ iedno ile poſpólſtwá y
35:
Pánowie mieyſc ſkażą ich mieć:
36:
w których to mieśćiéch y miá=
37:
ſteczkách Rádá/ która ná ten czás będźie/ á ná wśiách Plebani/
38:
pod których Fárámi wśi ſą/ y Pánowie mieyſc znáki niech kłá=
39:
dą dla oznáczenia liczby tych/ któré będą rozumieć/ áby żebráć
40:
mieli.
41:
A którzy będą ználeźieni przez znáków/ ſkázuiemy ie i=
42:
máć ná ſłużby/ álbo oddáć w ręce Stároſtów náſzych/ od któ=
43:
tych tákowi ná robotę Zamków y Wáłów od Turków y Tá=
44:
tar pogránicznych będźiemy bráć.
45:
Wſzákże mogą Pánowie
46:
mieyſc tym/ któré vznáią bydź wyſłużoné y ku innym robotam
47:
niemocné/ dáć liſty świádeczné ku pielgrzymowániu:
48:
pod któ=
49:
rych liſtów obroną y wolnośćią/ téż nie máiąc znáków/ niech
50:
będą dopuſczáni wſzędźie prośić Iáłmużny.

strona: 928

1:
Item/ około płácenia Podkomorzóm Ziemſkim iednę y po=
2:
ſpolitą wſzyſtkim źiemiam vſtáwę vczynilichmy:
3:
y vſtáwia=
4:
my/ áby we wſzyſtkich źiemiách Króleſtwá náſzégo Podkomo=
5:
rzowie źiem z Komorniki ſwoimi niewięcéy/ iedno trzy grzy=
6:
wny zá znák granic wſzędy bráli.
7:
Téż poruſzeni częſtémi ſkárgámi poddánych náſzych o dró=
8:
gośći Soli/ która ſie zwykłá przydáwáć w źiemiách Wielkiéy
9:
Polſki y Kuiáwſkiéy/
O płacy Podkomorzégo.

10:
ácz pewni Furmáni ná pewné mieyſcá z
11:
drobną Solą ieźdźić y onę w beczkách ſkłádáć zwykli/ wſzákże
12:
káżąc tákowych beczek ſkłády/ vſtáwiamy:
O wolnym wożeniu Soli.

13:
áby Furmáni ſólni
14:
wſzędy okrom áreſtów álbo zábrániánia z Solą iecháli/ y onę
15:
w beczkách ſkłádáiąc álbo nieſkłádáiąc/ álbo ią ná woźiech má
16:
iąc/
17:
gdźie ſie im będźie zdáło czáſu ſwégo y godźiny zwyczáy=
18:
néy zá ſłuſzną zapłátę w mieśćiéch w miáſteczkách/ we wśiach
19:
przedawáli kupuiącym wſzędy ták wolnie: iákoby ná żadnych
20:
mieyſcách ku ſkłádániu niemogli bydź przypędzeni:
21:
wſzákże pła
22:
cąc Targowé/ któré cztérnaśćie grzywien pewnéy winy zá ſo=
23:
bą nieśie/ od tych/ którzy álbo więźienia/ álbo przedawánia
24:
chćieliby brónić: ktora to winá przez Nas y Stároſty náſzé ma
25:
bydź wyćiągána.
26:
Téż vſtáwiamy: áby Monétá w Króleſtwie poſpolićie bie=
27:
żąca/ to ieſt/ Pułgroſzki zá podatki dwu groſzu (któré niektó=
28:
rzy Królewſkié y Porádlné/ á niektórzy Podymné zową) wſzę=
29:
dy byłá bráná:
30:
á ácz tego podatku ſámá właſność imieniá zná=
31:
czy/ y zwyczay płácenia pokázuie: wſzákże gdyſmy wyrozumie
32:
li ná niektórych mieyſcách/ iż wnoſzą zwyczáie niezwykłé w po=
33:
datków tákowych wyćiągániu:
34:
iáko ſna ná niektórych miey
35:
ſcách z Lanu po Wiardunku/ ná niektórych á zwłaſczá w Há=
36:
lickiéy źiemi z krzywdą y z vćiśnieniem poddánych náſzych z ko=
37:
żdéy częśći roléy ták wiele bráli/ y ták wiele płácono/ iáko ſie
38:
tym/ którzy wyćiągáią podobáło:
39:
dla tego ácz pewnémi przy=
40:
wileymi przodków náſzych/ y ich y Króleſtwá Státutmi y
41:
zwyczáymi było to poſtánowiono y vchwalono: iż po dwu
42:
groſzu miáło bydź płácono:
43:
wſzákże My oſobliwie dla zátłu=
44:
mienia błędów/ któré ſie mnożyć poczęły/ vſtáwiamy: áby wy=
45:
ćiągánié dwu groſzu nie z domów álbo z częśći ról/ ále z kożdé=
46:
go łanu roléy álbo cáłéy włóki/ po dwá groſzá Mynicą náſzą
47:
Królewſką/ która zwykłá bydź w Króleſtwie brána/
48:
á nieiná=
49:
czéy/ było płácono ná wieki we wſzyſtkich Ziemiách/ Powie=|
50:
ćiéch/ y mieyſcách źiem náſzych.
O płáceniu Podymnégo.


strona: 929

Metriki o przywileiách Część pierwſza.
1:
Téż w wyćiągániu podatków ſtárych/ ábo zá czáſem vchwa
2:
lonych chcemy y vſtáwiamy: áby Poborce náſzy ták byli báczni
3:
y roſtropni/ żeby z ludźi/
Podymnégo kto niewinien.

4:
którzy przedtym zá iákąkolwiek przy=
5:
czyną ſą od Cynſzów rocznych wyſwobodzeni/ w tym czáśie
6:
póki wolność nie wynidźie/ podatków vchwalonych/ álbo któ=
7:
ré vchwaloné bydź máią/ nic nie śmieli áni mogli wyćiągáć.
8:
Item/ téż ſnadź bywa częſtokroć: iż Stároſtowie mieyſc
9:
będąc przychodniámi álbo nowotnémi/ álbo nieośiádłémi/ á
10:
praw y zwyczáiów mieyſc niewiedząc/ nowé wwodzą zwyczá=
11:
ie/ vſtáwiáiąc nowé dochody y wyćiągánié niezwyczáyné:
12:
y
13:
w niektórych Stároſtwách przypędzáią poddáné náſzé Ducho
14:
wné y świetckié ku brániu w domy y w kárczmy piw z miáſte=
15:
czek náſzych/ któré ſą w Stároſtwiéch: w czym wielce bywa
16:
śćiśnioná wolność poſpolita.
17:
Zá tą tedy potrzebą vſtáwia=
18:
my: áby ná kożdych mieyſcách nowé y niezwyczáyné Mytá y
19:
Targowé przez Stároſty/ y inné ná Doſtoieńſtwách y Vrzę=
20:
dźiéch náſzych będącé od poddánych náſzych którégokolwiek ſta
21:
nu y doſtoieńſtwá będących/
22:
á zwłaſczá od ſzláchty ná Targi
23:
nie dla kupiectwá/ ále w właſnych ſpráwách ſwych przyiéżdżá=
24:
iący/ tákże od kmieći/ którzy bydło álbo inné rzeczy właſné iá=
25:
kiékolwiek domową pracą ſpráwioné wożą y przedáią/ álbo ku
26:
potrzebie domowéy kupuią/ nie wyćiągano.
27:
Iákóż tym Stá
28:
tutem ninieyſzym nie każemy wyćiągáć: y ten zły zwyczay/ któ=
29:
rym ku brániu ná wieś z miaſt y z miáſteczek náſzych piwá pod=
30:
dáni náſzy/
31:
Duchowni y świetcy/ oſobliwie w Brzéſkiéy/ Ino=
32:
włodzcłáwſkiéy/ Rádźieiowſkiéy/ y innych źiemiách y Powie=
33:
ćiéch bywáią przypędzeni/ káźiémy y znośiémy/ ná wieki ſkázuiąc
34:
y vſtáwiáiąc:
35:
áby oni y ini poddáni náſzy w którychkolwiek źie
36:
miách króleſtwá będący/ tákże Pánowie wśi y ich poddáni w
37:
tych byli wolnośćiách chowáni:
38:
áby było wolno káżdému pi=
39:
wá y ine pićia zkądkolwiek bráć: y we wśiách y ná mieyſcách má
40:
iętnośći ich wárzyć/ y zkądby woleli y chćieli bráć/ mieć/ ſzynko=
41:
wáć/
42:
vżywáć wolnie przez wſzelákiégo náſzégo y Stároſtów
43:
náſzych zákázowánia/ zaſtawánia/ y boiáźni winy iákiéy.
Cłá álbo Targowéo kto nie ma płáćić.

44:
Item/ iżeſmy ſie ták zwolili ze wſzyſtkiémi poddánémi náſzé=
45:
mi: áby kożdą woienną wypráwę Séymiki Powiátowé ná
46:
mieyſcách wedle zwyczáiu vprzédzáły.
Séymy powiátowé przed woyną bydź máią.

47:
Dla tego vſtáwiamy:
48:
iż My y potomkowie náſzy/ ilekroć woynę poſpolitą zechcemy
49:
mieć zá potrzebą iáką/ tylekroć powiátowé Séymy mamy ál=
50:
bo máią vſtáwić.
51:
To ieſt/ obywátelom źiemie Krákowſkiéy w

strona: 930

1:
Proſzowicách: Sądeckiéy y Biéckiéy/ w Czchowe: Sędo=
2:
miérſkiéy/ w Nowym Mieśćie: w Wielkiéy Polſcze y w Scho=
3:
wſkiéy źiemi/ we Srzedźie: Siérádzkiéy y Wieluńſkiéy/ w
4:
Siérádzu:
5:
Lęczyckiéy Kuiáwſkiéy y Brzéſkiéy/ w Brzéśćiu:
6:
Dobrzyńſkiéy Rypieńſkiéy Goſtyńſkiéy Socháczewſkiéy/ w
7:
Rypiniu: Ráwſkiéy/ w Ráwie: Lubelſkiéy y Lukowſkiéy/ w
8:
Vrzędowie: Chełmſkiéy y Rubieſzowſkiéy y Bełſkiéy/ w Bu=
9:
ſku:
10:
Przemyſłkiéy/ w Mośćiſkách: Podolſkiéy/ w Kámieńcu:
11:
Sánockiéy/ w Sánoku: Lwowſkiéy/ w Wiśni: Hálickiéy/
12:
w Trębowli: áby rádźili około potrzeby/ któraby nád Námi
13:
y Króleſtwem wiśiáłá.
14:
Item/ iż niektórzy poddáni náſzy álbo mieſzkánia ſwé wła=
15:
ſné ábo Vrzędy w innych źiemiách trzymáiąc zwykli ſądy źiem/
16:
w których nie mieſzkáią otrzymáwáć/
17:
zkąd ſpraw vrzędu ſwé=
18:
go zámieſzkiwáli: My wſzedſzy w rádę ná Séymie Wálnym z
19:
Pręłaty/ y z Pány wſzyſtkiémi vczyniliſmy to poſtánowienié:
20:
żeby w kożdych źiemiách Sędźiowie źiemſcy byli powinni mie=
21:
ſzkáć/ y ſpráwiedliwośći żądáiącym ſámi przez śię ſpráwiedli=
22:
wość czynić:
23:
ináczéy ieſliby ná ſądźiéch nie śiadáli/ álbo w źie=
24:
miách nie mieſzkáli: tedy gdy Rok wynidźie/ Sędźia nowy
25:
przez Szláchtę onéy źiemie niech będźie obran/ wedle zwyczá=
26:
iu z ſtárádawná poſtánowionégo.
27:
Item/ iáko Król Włádyſław przodek náſz ná Séymie Wárt
28:
ſkim/ obaczywáiąc iż Rzemieſłnicy w przedawániu rzeczy nie=
29:
ſpráwiedliwie ſie záchowáli/ ná to vczynił práwo oſobné:
30:
tákże
31:
my wiedząc ſłuſznie y zá dobrą rádą onę vſtáwę bydź vchwalo
32:
ną/ ſkazáliſmy: áby byłá pochwaloná/ vmocnioná/ y pochwa=
33:
lamy ią y vmocniamy vſtáwiáiąc:
34:
áby Woiewodowie w ko=
35:
żdéy źiemi ſwégo Woiewództwá/ wezwawſzy do śiebie Stá=
36:
roſtów mieyſc y Vrzędników/ któré będą mogli mieć/ ná káżdy
37:
rok y pewnych dni ták Zboża/ iáko Sukien y innych rzeczy
38:
źiemſkich/
39:
któré ná tárgi przez kmiećie bywáią wożoné/ y któré
40:
ſie znáyduią w Króleſtwie náſzyn/ cénę y miárę vkłádáli/ po=
41:
ſtánawiáli/ miárkowáli/ y czynili wedle ſtárádawnégo zwy=
42:
czáiu.
43:
To przy tym opátruiąc: áby przy miárách y przedawá=
44:
niu zdrády nie były dopuſczáné: y áby wedle onégo Státutu
45:
Káźimiérzowégo Bráctwá były ſkáżoné.
46:
A ieſliby Woiewo=
47:
dá álbo inni Woiewodowie náſzy tám tego ſtárégo y ninieyſzé=
48:
go Státutu náſzégo exequutiiéy czynić zániecháli/
Sędźiowie w źiemiách ſwjch máią mieſzkáć.

49:
y w obaczy=
50:
wániu y poſtánowieniu téy cény niedbáli y leniwi byli vznáni/
Woiewodowie cénę rzeczam máią czynić.


strona: 931

Metriki o przywileiách Część pierwſza.
1:
álbo z nich który táki był:
2:
tedy tákowy niedbáły Woiewodá zá
3:
winę téy niedbáłośći Inochodniká nam dáć ma/ y będźie po=
4:
winien tyle ilekroć niedbálſtwá w przerzeczonych rzeczách do=
5:
puśći ſie: y ma bydź tą winą przez nas y potomki náſzé karan.
6:
Téż vſtáwiámy: iż mieſczánóm y proſtym ludźióm zkądkol=
7:
wiek będącym/ miáſteczek/ wśi/ Folwárków práwu Ziemſkié=
8:
mu podległych/ kupowáć/ trzymáć/ pośiádáć ná wieczność y
9:
záſtáwnym obyczáiem nie ma bydź wolno:
10:
á to dla tego/ iż w
11:
ćiągnieniu woiennym y w ſzykowániu mieyſcá ſłuſznégo mię=
12:
dzy ſzláchtą nie mieliby: y dla tego máiąc tákowé dobrá zwykli
13:
ſzukáć obyczáiów/ iákoby wolni byli od woiennych wypraw:
14:
y nád to/ gdyż oni domów y dóbr práwu mieyſckiému podle=
15:
głych niedopuſczáią innym ſzláchćie vſtępowáć: tedy téż wza=
16:
iem y im dóbr w práwie Ziemſkim położónych wykupienié ſłu=
17:
ſznie zda ſie áby było zábroniono:
18:
y Sędźiowie Ziemſcy y Grodz
19:
cy zapiſów tákich/ któré máią bydź ná oſoby mieyſckié czynio=
20:
né/ nie máią y niech nie śmieią dopuſczáć.
Mieſczánie źiemſkich imion nie máią mieć.

21:
A ieſli ináczéy v=
22:
czynią/ tedy cokolwiek będźie zápiſano przećiwko tákowéy v=
23:
ſtáwie/ to ma bydź nikczemnym y próznym ſkazano zá terázniey
24:
ſzym Státutem:
25:
á ktemu ći/ którzy iuż ſkutecznie dobrá Ziem=
26:
ſkié ośiedli/ tákowé w pewnym czáśie/ w którym to ſpráwić
27:
będą móc/ ſą powinni przedáć pod winámi:
28:
któré z tych/ którzy
29:
ináczéy czynią/ wedle woléy náſzéy y Woiewody onéy źiemie/
30:
gdźie oná máiętność ieſt/ będźiem nieodpuſczenié wyćiągáć.
31:
Item/ po przerzeczonym poſtánowieniu náſzym/ gdyſmy ro=
32:
zważáli punkty Státutów ná Séymie bliſko przeſzłym:
Aby do ſądów zbroyno nie chodzono.

33:
ná któ=
34:
rym naprzód po ſczęśliwéy Koronáciiéy ſwéy/ téſmy z poddá=
35:
némi náſzémi mieli porády o Státućiéch przez Nas/ zá ſpólnym
36:
zwoleniem vczynionych: ále iż ná ón czás vczynioné do tera=
37:
znieyſzégo Séymu/ dla wyłożenia ich były záchowáné:
38:
dla te=
39:
go zá zwoleniém y rádą poſpolitą odćiąwſzy inné/ któré ſie zdá=
40:
ły álbo bárzo obćiężliwé/ álbo názbyt wymyślné/ álbo z ſprá=
41:
wiedliwośćią nięzgadzáiąc ſie/ ieno tylko niżéy nápiſáné vſtá=
42:
wy pochwaliliſmy/
43:
y pochwalamy/ áby ná wieki trwáły. Na=
44:
przód/ gdyż ſtolice ſądów ku czynieniu y rozeznániu ſpráwie=
45:
dliwośći práwicy naiwłaſniéy z przeyźrzenia Bożégo ſą zácho=
46:
wáłé/
47:
á nam potym śmiertelnym/ którzy pieczołowánia świet=
48:
ckiégo ná ſobie odmiennośći nośimy/ vżyczoné: przeto My/
49:
wierząc w ſpráwiedliwośći prawdę/ á w prawdźie záśię Bogá
50:
bydź/ vſtáwiamy:
51:
áby dla vczćiwośći ſpráwiedliwośći y ſto=

strona: 932

1:
lice/ która z ſtrony Bożéy nam ſądzącym ieſt pozwoloná/ żaden
2:
w dom/ gdźie ſądy Ziemſkié bywáią ſądzoné/ z zbroią którąkol=
3:
wiek bądź poſpolitą/ bądź wymyślną nieśmiał wchodźić.
4:
A
5:
kto ináczéy vczyni/ winą cztérnaśćia grzywien przez ſąd niech
6:
będźie karan: którégo zbroię Stároſtá álbo Burgrábiá źiemie/
7:
ieſli ná ſądźie śiedźi/ álbo Vrzędnicy na ſądźie śiedzący ſobie
8:
niech wezmą.
9:
A ieſli kto zuchwálſtwem vpornym v Sądu
10:
miecz/ álbo kórd/ álbo włocznią wyiąć/ y oną ſzérmowáć bę=
11:
dźie ſie ważył/ ſzesćdźieśiąt grzywien pieniędzy poſpolitych ſą=
12:
dowi niech zápłáći:
13:
á ieſli kogo ráni/ ná gárdle niech będźie ka=
14:
ran. A tákowi gwałtownicy przez Stároſtę mieyſcá álbo
15:
Burgrábiégo niech będą zátrzymáni y wſádzeni/ áż do doſyć=
16:
uczynienia y zapłáty win wysſzéy nápiſánych.
17:
Item/ iż niekiedy Rok Pozwów zámiéſzánié był piſan ná
18:
Séym Wálny/ ábo nie był pewnym miánowániém dniá ozná=
19:
czon/ álbo ná długi czás był náznáczón:
20:
zkąd przydawáło ſie/ iż
21:
vbodzy niektórzy nie czekáiąc Roku/ dla niedoſtátku wydat=
22:
ków z Séymu odiéżdżáli/ zkąd w nieſpráwiedliwośći bywáli
23:
zániedbáni: tą tedy przyczyną poruſzeni vſtáwiamy:
24:
áby po=
25:
zew ſtrony powodowéy przećiwko pozwánému/ który ma bydź
26:
ná Séym Wálny/ w ſobie zámykał Rok/ álbo dźień ſzóſty po
27:
przyiechániu náſzym ná mieyſce Séymu/ pod winą trzech grzy
28:
wien.
29:
A to dla tego/ iż gdy wynidźie ieden tydźień po przyie
30:
chániu náſzym ná Séym/ Zdánia y Sądy będą ſpráwowáné:
31:
áby nakłády y wydatki wielkimi ludźie nie byli vćiśnieni.
32:
Item/ iż częſtokroć Gwałtownicy domów ſwoie obrony
33:
práwné przekłádáli/ y dla wielkośći tákowégo przekłádánia nie
34:
kiedy winni bywáli wolni czynieni od żáłób ſkárżących ſie:
35:
dla
36:
tego vſtáwiamy/ iż gdy kto wſzedſzy w dom czyy/ ręką gwał=
37:
towną goſpodarzá/ álbo żonę/ álbo ſyná/ álbo ſługę iego zá=
38:
bije/ álbo okrutnie ráni:
39:
tákowy ieſli będźie pozwan do ſądu
40:
Zamkowégo/ nie ináczéy ma bydź pokonan/ iedno miánowá=
41:
niem ośmnaśćie świádków:
O pozwie ná Séym.
O zgwałcenie domu.

42:
z których máią bydź obrani ſześć
43:
ſzláchćicy dobréy ſłáwy/ y ośiedli w onym Powiećie álbo Wo=
44:
iewództwie/ gdźie tákowy vczynek będźie vczynion:
45:
á tám po=
46:
wodowa ſtroná vczyniwſzy z nimi przyśięgę/ otrzyma onę
47:
rzecz: á obwiniony iáko gwałtownik przeſpieczeńſtwá domo=
48:
wégo ná gárdle ma bydź karan.
49:
Komlices záśię ábo pomocnicy niech trzymáią ſtátádaw=
50:
ny zwyczay práwny/ obrony ſwéy y karánia.

strona: 933

Metriki o przywileiách Część pierwſza.
1:
Ale żeby kto oſo=

strona: 933

1:
by ſpráwiedliwéy y niewinnéy o tákowy álbo inny wyſtępek
2:
potwarnie niewinował/ y aby ztąd obwiniony nie był do wie
3:
że wſádzon w tákowym przypádku:
4:
tedy My/ y potomkowie
5:
náſzy/ piérwéy/ niż pozwánégo do wieże wſádźić vkwápimy
6:
ſie będźiemy ſie pytáć y będą pytáć/ y mamy wiedźieć/ y wie=
7:
dźieć máią práwdźiwé położenié rzeczy y wyſtępku: y tákże o=
8:
koło tego/ któryby potwarzał.
9:
Który gdy w potwarzy vznány
10:
będźie: My tákowégo z powinnośći y z zwiérzchnośći náſzéy
11:
bezecnégo ſkażemy bydź: y ná twarzy znák mu przepalić roſka=
12:
żemy.
13:
A ieſliby tákowy gwałtownik vczyniwſzy tákowy vczy=
14:
nek z Królestwá vćiékł/ zárázem ma bydź bezecny: y zá tákiégo
15:
ma bydź mian/ y ná gárdle poymány karan.
16:
A gdy który człowiek którégokolwiek ſtanu będący/ będźie
17:
obwinion/ iż iego ſługá gwałt domowi vczyni/ á iáko opiſa=
18:
no ieſt goſpodarzá/ żonę/ dźieći/ álbo ſługę ná dom náſzedſzy
19:
gwałtowną ręką w domu zábiie:
20:
w tákowéy rzeczy ón gwał=
21:
townik v iego Páná przez Woźnégo y Szláchtę ſkázuiemy/ áby
22:
był zápowiedźian: z którym ták obwinionym Pan iego ſpráwie
23:
dliwość będźie powinien vczynić.
24:
A ieſli ón pan oblicznie o
25:
to żądány ſpráwiedliwośći niezechce vczynić: tedy ſam Pan
26:
zań będźie odpowiedáć powinien/ wedle porządku práwá.
27:
A
28:
tákowy ſługá ieſliby vćiékł/ áni przez ſzláchtę nie był zápowie=
29:
dźian: Pan iego zań pozwány nie ináczéy ſie z obwinienia tá=
30:
kowégo oczyśći/ iedno vczyniwſzy przyśięgę ze dwiemá świád
31:
ki:
32:
iż áni zá iego wiádomośćią/ áni zwoleniem/ áni roſkazá=
33:
niem/ áni wolą ten vczynek ſie sſtał: áni dał przyczynę ku vczy=
34:
nieniu tákowému ſłudze.
35:
Item/ o Mężobóyſtwie ſzlácheckim przygodnym/ któré od
36:
róznych róznie bywa powiedano/ że ſie sſtáło/ vſtáwiamy: iż
37:
tákowi mężobóyce zá głowę máią zápłáćić ſto y dwádźieśćiá
38:
grzywien:
39:
y ná rok y ſześć Niedźiél/ gdy będą práwem przeko=
40:
náni/ do wieże máią bydź ſkazáni: áni karánia wieże żadnym
41:
obyczáiem niech nie vchodzą/ choćby téż z przyiaćioły zábitégo
42:
ſie zgodźili.
Około ſługi obwinionégo o gwałt.
O ſłudze zbiegłym po gwałćie.
Zá Szláchćicá zábitégo winá.
O mężobóyſtwie w obronie ſwéj vczynionym.

43:
A ieſliby tákowy mężobóycá boiąc ſie karánia
44:
wieże z Króleſtwá vćiékł/ choć będźie ośiádły choć nieośiádły:
45:
niech będźie bezecnym/ przez iáwné obwołánié Woźnych o=
46:
powiedźian.
47:
Ale iż częſtokroć przydáie ſie/ że mężobóycá z przygody zábi=
48:
iáiący nie ieſt winien mężobóyſtwá: co ſie przygadza/ gdy od
49:
śiebie kto gwałtu gwałtem broni.
50:
Dla tego oſobliwie obiá=

strona: 934

1:
ſniáiąc vſtáwiamy ná té ſzlchćice y mężobóyce ſzláchćiców: iż
2:
gdy kto álbo ná dródze álbo przeſzćiu czyim záśiadſzy/ był zábit
3:
przez onégo/ którégo drógę chćiał przekáźić/ álbo zátrudnić:
4:
w
5:
tákowym mężobóyſtwie pozwánému mężobóycy niech będźie
6:
doſyć/ ſześć świádków ku ſpráwie: á ták przekonány nie wię=
7:
céy/ iedno ſześćdźieśiąt grzywien poſpolitych zá głowę ma zá=
8:
płáćić przez śiedzenia w wieży.
9:
A przekaźcá drógi álbo prze=
10:
ſzćia poſpolitégo/ gdyby tego/ który pod obroną poſpolitéy prze=
11:
ſpiecznośći iedźie/ vpornie zábił/ ma zań zápłáćić ſto y dwádźie=
12:
śćiá grzywien poſpolitych:
13:
y karánié będźie ná ſobie nióſł w
14:
wieży obyczáiem przerzeczonym. Acz o przygodnym mężo=
15:
bóycy/ który ſie ná dródze broni/ wysſzéy ieſt poſtánowiono:
16:
wſzákże nád to vſtáwiamy:
17:
Iż mężobóycá zprzygody álbo má=
18:
iętnośći álbo ſwych poddánych broniąc/ ieſli popełni mężobóy=
19:
ſtwo/ choćby téż niechcąc to vdźiáłał: á wſzákże práwem prze=
20:
konány nie śiedźiawſzy w wieży/ ſto y dwádźieśćiá grzywien
21:
poſpolitych zá zábitégo będźie powinien zápłáćić.
22:
Item/ iż między Dobry náſzémi zápiſánémi álbo niezápiſá=
23:
némi/ y poddánych náſzych Dobrom náſzym przyległych/ niekie=
24:
dy krzywdy y vćiſki/ niekiedy téż y zábijánia/ tákże trudnośći
25:
wiele o rozgrániczenié od imion náſzych bywáły/
26:
á to ztąd: iż
27:
Stároſtowie álbo Dźierżawcy náſzy/ pod pokrywką imięnia
28:
náſzégo Królewſkiégo y dóbr náſzych/ poddáné náſzé w ſąśiedz
29:
twie álbo vćiſkáli/ álbo gránice zátrudniáli:
30:
dla tego z wro=
31:
dzonéy nam cnoty y łáſki Królewſkiéy/ dla wſzyſtkich poddá=
32:
nych náſzych ſpráwiedliwośći y pokoiá/ obiecuiemy to:
O mężobóyſtwie ná gośćińcu.

33:
iż wſzy=
34:
ſtkim poddánym náſzym/ którégokolwiek ſtanu y záwołánia
35:
będącym/ którzy proſzą o gránice z ſtrony dóbr náſzych/
O gránicách z dobry Królewſkiémi.

36:
My y
37:
potomkowie náſzy wedle ſtárych Státutów ku rozgránicze=
38:
niu ſpráwiedliwośći Kommiſsarze onéy źiemie y Powiátu/ w
39:
którym dobrá ku rozgrániczeniu leżą/
O mężobóyſtwie w obronie dóbr vczynionym.

40:
dwu Dignitarzów (co
41:
ſie rozumié o Woiewodách álbo Káſztelaniéch) á dwu Vrzę=
42:
dników z Podkomorzym támtéyże źiemie náznáczymy/ y názná
43:
czyć będą powinni.
44:
A Stároſtćie álbo Dźierżawcy dóbr náſzych roſkażemy:
45:
áby weſpółek z Kommiſsarzmi ku rozgrániczeniu dóbr tychże
46:
wyiechał y zſtąpił: á żeby Kommiſsarze potrzebámi opátrzył/ á
47:
zwłaſczá w tych tjlko dobrách/ któré mamy wolné/ nie zaſtáwné.
48:
Którzy to Kommiſſarze gdy wyiádą/ máią z obu ſtron ſtárców
49:
wezwáć: od których wźiąwſzy przyśięgę/ wedle ich zeznánia y

strona: 935

Metriki o Przywileiách Część Pierwſza.
1:
świádectwá grániczyć będą.
2:
A ieſliby Stárcy między ſobą
3:
byli rózni/ tedy Kommiſsarze wedle ſwégo ſumnienia zgadzá=
4:
iąc ſtárce wedle ſwégo rozſądku grániczyć będą/ y gránice ſkoń
5:
czą.
6:
A gdźieby ſie y Kommiſsarze nie zgadzáli/ tedy chcemy:
7:
áby zá tych/ których ſie więcéy ná iedno zgodzą/ ſkazániem byłá
8:
władza y moc ſkończyć gránice/ nic niedbáiąc ná ſpór Stáro=
9:
ſty álba Dźierżawce náſzégo.
10:
Item/ áczeſmy o Sądźiéch kmiecych wypuſczonych álbo nie
11:
wypuſczonych nieco ſkazáli: wſzákże iż ieſcze zbywa ku ſkazá=
12:
niu o zbiegłych Kmiećiách/ dla tego ſkázuiemy/ y vſtáwiamy:
13:
iż ieſliby czyykolwiek Kmieć z poddánych náſzych Duchownych
14:
y Swietckich gdźie indźie vćiékſzy przenióſł ſie do imięnia inſzé=
15:
go/ álbo téż náſzégo:
16:
My przez tego Páná álbo przez kogo in=
17:
négo imięniem tego/ czyy Kmieć był/ ſzukáni/ roſkażemy Stá=
18:
rośćie/ Burgrábiému/ Dźierżawcy náſzému/ do którégokol=
19:
wiek Kmieć vćiékł:
20:
áby Kmieć był wrócon przez pośrzodek
21:
práwá: któré chcemy áby było ſądzoné Polſkié/ wedle ſtárych
22:
Státutów pod winámi w nich opiſánémi.
O Kmiećiách zbiegłych.

23:
Tym téż ſpoſo=
24:
bem y wedle tegóż Státutu/ y pod winámi Státutu ſtárégo
25:
kożdy Króleſtwá náſzégo obywátél/ którégokolwiek ſtanu y do=
26:
ſtoieńſtwá ieſt/ zbiegłégo Kmiećiá będźie powinien wróćić:
27:
to ieſt/ práwo Polſkié ośádźiwſzy/ y wedle tegóż czyniąc ſprá=
28:
wiedliwość temu/ który ſie Kmiećiá vpomina przez wſzelkiéy
29:
zwłóki.
30:
A ieſli o tegóż Kmiećiá zbiegłégo przyda ſie pozwáć
31:
którégokolwiek ſzláchćicá/ ábo innégo poddánégo náſzégo/ któ=
32:
regokolwiek przełożenia/ doſtoieńſtwá/ y záwołánia/
33:
tákowy
34:
pozwány ná piérwſzym roku iáko zawitym/ ma odpowiédáć:
35:
którému dylácia ináczéy nie ma bydź dopuſczoná/ iedno gdyby
36:
kto iego imięniem zá przyczyną prawdźiwéy niemocy iéy żądał.
37:
Którému Práwu y vſtáwie y Stároſtowie náſzy będą podle=
38:
gli: ták iż práwem przekonáni iáko inni obywátele karániem w
39:
Státućie ſtárym opiſánym o Kmiećiá zbiegłégo máią bydź ka
40:
ráni:
41:
y nie máią bydź puſczeni od mieyſcá ſądowégo/ áż piér=
42:
wéy zá winy rękoiemſtwo doſtáteczné vczynią/ ábo poſtáwią.
43:
A ieſli od ſądu odéydą/ win nieporęczywſzy/
44:
tedy ná nie ſkázu=
45:
iemy/ áby byli winą więtſzą cztérnaśćie grzywien karáni: ku
46:
któréy zápłáceniu My ich przypędźimy/ weſpółek z iſtotnym
47:
przywróceniem Kmiećiá.
48:
Item/ iż częſtokroć Podkomorzowie álbo ich Komornicy
49:
przewłaczáli gránice álbo zfolgi niektóréy/ álbo zá potrzebą ie=

strona: 936

1:
dnéy ſtrony/ choćia druga niechćiáłá:
2:
zkąd przez tákowé z łáſki
3:
przekłádánia roków omieſzkánié ſie przydawáło: My temu błę
4:
dowi zábiégáiąc ſkázuiemy/ y ſkazáliſmy/ áby ná wieki było cho=
5:
wano:
6:
iż od tych czáſów Podkomorzowie wſzytkich źiem wſzy=
7:
tkiégo Króleſtwá/ roków Gránicznych ſámi przez śię zá ſwym
8:
chceniém przećiwko porządku Práwá nie máią przekłádáć/ pod
9:
winą cztérnaśćie grzywien:
10:
która ma bydź przez nas wyćiągá=
11:
na od tákiégo/ któryby ináczéy vczynił. Wyiąwſzy żeby do te=
12:
go ſpólné zwolenié przyſtąpiło: álbo żeby ſie przyczyná ſłuſzna
13:
álbo práwna przytrefiłá.
14:
Item/ chcąc ſkáźić zwyczay nie żeby poſpolity/ ále w pew=
15:
nych Ziemiách záchowány/ o Poſágách białychgłów nie zápiſá=
16:
nych:
Podkomorzowie roku niemáią przekłádáć przez ſtron.

17:
których Poſagów niektóré oſoby po białychgłowách nie=
18:
płodnych práwem dochodźiły/ tylko dowodząc świádkámi á
19:
nie máiąc ná to żadnych Zapiſów y Opráwy z Kśiąg:
20:
vſtá=
21:
wiamy/ iż od tych czáſów Poſag/ który nie będźie przed Námi
22:
álbo w kśięgách álbo w Aktćiéch zápiſan/ álbo iáko wedle po=
23:
rządku Práwá y ſtárégo zwyczáiu opráwion/ nie ma bydź ża=
24:
dnéy mocy áni władze.
25:
Item/ chcąc zámknąć drógę róznicam/ któré ſie wielkié wſczę=
26:
ły między ſtanem Duchownym y Swietckim z ſtrony Liſtów
27:
zákázuiących/ któré Pręłaći Duchowni do Práwá Swietckié
28:
go dáwáć zwykli/ vſtáwiamy:
29:
áby Pręłaći Duchowni od tá=
30:
kowych Liſtów ſpráwiedliwośći hámuiących przeſtáli/ á zwła=
31:
ſczá w ſpráwách o rzeczy do ſądu świetckiégo przynależących.
32:
Wyiąwſzy ſpráwy/ któré práwu Duchownému ſą podległé: w
33:
któré ſąd Ziemſki żadnym obyczáiem wdáwáć ſie nie ma.
O Poſágách nie zápiſánych.

34:
Item/ bacząc wielkié ſzkody/ vćiſki/ gwałty/ któ=
35:
ré ſłużebni w imieniu y poddánych duchowieńſtwu zwykli bez
36:
nagrody wſzelákiéy czynić/ poſtánawiamy:
37:
áby nápotym Zoł=
38:
niérze ná którychkolwiek czáſu potrzeby mieyſcách będący/ ſzko
39:
dy wſzyſtkié/ vćiſki/ łupieſtwá/ gwałty y krzywdy nágrodźili:
40:
do czego ie Stároſtowie mieyſc z grozą powinną máią przy=
41:
ćiſnąć: á Rotmiſtrzowie y Dźieśiątnicy tákowych ſzkodników
42:
iáko którzy wiedzą o tym wſzyſtkim/ y iáko źli ich Wódze w
43:
wieży ták długo śiedźieć máią: áż ſie oné ſzkody nágrodzą.
44:
Item/ iż Poddánym náſzym w rzeczy oſądzonéy/ álbo iáko
45:
ináczéy zową przezyſkánéy/ choć téż wkupionéy álbo wzdánéy/
46:
dárowánéy/ przypádłéy/ álbo którym innym ſpoſobem doſtá=
47:
néy/
Liſty ſpráwiedliwośći hámuiącé od Duchownych do Sądów nie máią bydź dawáné.
O Zołniérzách Duchownym ſzkodzącjch.
Od dánia wwiązánia płaca.

48:
proſzącym wwiązánia Vrzędnicy náſzy/ to ieſt/ Stáro=

strona: 937

Metriki o Przywileiách Część pierwſza.
1:
ſtowie/ Podſtárośćiowie/ y Burgrábiowie tychże mieyſc zwy=
2:
kli od kożdégo wwiązánia wyćiągáć nie zwykłé płace:
3:
to ieſt ná
4:
część Stárośćinę dźieśięć grzywien/ ná część Burgrábiégo Ko
5:
pá Polſka zwykłá dawána bydź od tych/ którzy byli wwięzo=
6:
wáni/ zá roſkazániém Stárośćim.
7:
My tedy bacząc to bydź
8:
nie wedle Práwá/ y owſzem z wielką ćiężkośćią poddánych ná=
9:
ſzych/ ſkazáliſmy y vſtáwiamy: Iż ponieważ Stároſtowie ná=
10:
ſzy płacámi y dochody oſobnémi/ y ná niektórych mieyſcách ſto=
11:
łu náſzego dochodmi ſą wſzędźie opátrzeni:
12:
zá którémi iáko ku
13:
ſpráwowániu Vrzędów im przynależących/ ták téż ná kożdą
14:
poſługę ſpráwiedliwośći im należącéy/ y ku dawániu wwią=
15:
zánia ſą obwiązáni.
16:
Dla tego od tego czáſu ná wieki przerze=
17:
czeni Stároſtowie y Burgrábiowie ich/ we wſzyſtkich Króle=
18:
ſtwá náſzégo Ziemiách/ którzy zá czáſem będą/
19:
áni przerzeczonéy
20:
áni inéy wymyślonéy płace álbo dárów od wwięzowánia od
21:
poddánych náſzych wyćięgáć y wyćiſkáć nie máią.
O Preſcritiiéy Ziemſkiéy y Grodzkiéy.

22:
Od których
23:
płac té poddáné náſzé w téy mierze z oſobliwéy dobrotliwośći
24:
náſzéy wolné czyniémi ná wieki. A wſzákże chcemy: aby przy
25:
tákowym wwięzowániu ſłuſzné Woźnych płace były chowáné/
26:
wedle obyczáiu zwykłégo.
27:
Item/ decláruiąc wątpliwość o Pręſcriptciách w Kśięgách
28:
Ziemſkich y Grodzkich/ vſtáwiamy: iż Kśięgi Ziemſkié máią
29:
bydź ták/ iáko Státutá dawné Kaźimiérzá Wielkiégo y iego
30:
ſucceſsorów omawiáią.
31:
A około Pręſctiptciiéy Grodzkiéy pá=
32:
miętnym/ iuż ſie powiedźiáło wysſzéy około mieyſcá Stáro=
33:
ſtów: ſkąd ſie znáczy/ iáko długo pręſcriptcię w nich zámknioné
34:
miáłyby mieć moc.
35:
Ale iż ná niektórych mieyſcách w Stároſtwách náſzych: á
36:
zwłaſczá w Stároſtwie Wielkiéy Polſki zwykły bydź wpiſo=
37:
wáné w Kśięgi Grodzkié wſzytki zapiſy nierozdźielné:
38:
y táko=
39:
wé Kśięgi przez potomki Stároſtów bywáią wnoſzoné ná
40:
mieyſcá oſobné: zá którym wnieśieniém poddáni náſzy Zapi=
41:
ſów y Liſtów z wielkiémi trudnośćiámi y niekiedy zá wielkim
42:
nakłádem wyymowáć muſzą:
43:
y niekiedy dla wielkiéy płacéy
44:
wyćiągánia zwykli ich nieotrzymáwáć: co bywa przećiwko o=
45:
byczáiowi wſzelkiégo práwá poſpolitégo/ y ſpráwiedliwośći.
O chowániu Kśiąg Grodzkich.

46:
Dla tego vſtáwiamy: áby ná wieki było chowano we wſzy=
47:
ſtkich źiemiách Króleſtwá náſzégo: Iż gdy ſie przyda Stáro=
48:
ſtwu głównému álbo którému inému mnieyſzému wákowáć/
49:
przez zeſzćié álbo wſtępek ná iné Stároſtwo:
50:
tedy Kśięgi Gro

strona: 938

1:
dzkié Stároſtów zmárłych/ álbo tych którzy ná iné wſtępuią z
2:
mieyſcá Stároſtów wákuiących/ nie máią bydź nigdźie znaſzá=
3:
né: ále pod świádectwem niech będą położoné ná Rátuſzách/ w
4:
ſkrzyniách ná to oſobliwie náznáczonych:
5:
któré ſkrzynie kluczmi
6:
Woiewodzémi y Sędźiego onéy Ziemie/ w któréy Stároſtwo
7:
ieſt/ y Stároſty zá czáſem będącégo máią bydź zámykáné y
8:
otwiéráné.
O ſtárych Kśięgách Grodzkich

9:
A iż ku vczyniéniu téy vſtáwy byliſmy poruſzéni ſzkodámi y
10:
krzywdámi poddánych náſzych: któré przychodźiły piérwſzych
11:
lat dla niebytnośći Kśiąg Grodzkich:
12:
dla tegoácz wſzelka v=
13:
ſtáwá poſpolićie śćiąga ſie ná przyſzłé rzeczy: wſzákże iż Kśięgi
14:
Stároſtów przeſzłych máią w ſobie (iákóż tego podobieńſtwo
15:
ieſt) nie oſobliwą potomków Stárośćich przeſzłych/ ále poſpo=
16:
litą potrzebę.
17:
Dla tego obiecuiemy/ chcemy/ y ieſteſmy powin=
18:
ni wſzyſtkié y kożdé z oſobná Kśięgi/ by naſtárſzé/ którékolwiek
19:
y gdźiebyſmykolwiek v wſzytkich poddánych náſzych/ Duchow=
20:
nych y Swietckich/ którégokolwiek ſtanu y záwołánia oné ro=
21:
zumieli bydź/
22:
władzą náſzą Królewſką záśię ie wźiąć/ y roſká=
23:
záć wźiąć/ y to vczynić: áby té Kśięgi przeſzłych Stároſtów
24:
ták ná iné Stároſtwá wſtępuiących/ iako zchodzących y od
25:
inych żywiących były włożoné w ſkrzynkę álbo w ſkrzynię oſo=
26:
bliwą:
27:
któré ſkrzynie z témiż Kśięgámi wiernie będą chowáné
28:
ná Rátuſzách Miaſt pod trzemi kluczámi przerzeczonémi: to
29:
ieſt Woiewody/ y Sędźiégo onéy źiemie/ y Stároſty zá czáſem
30:
będącégo.
31:
Któré ſkrzynie y Kśięgi niech bywáią otworzáné/ ná
32:
Rocéch Sądów Ziemſkich: y liſty z nich pod Tytułem y Pieczę=
33:
ćią tegóż zá czáſem będącégo Stároſty kożdému/ który o nie pro
34:
śić będźie/ niech będą wydawáné.
35:
Zá któré liſty przeſzłych Stáro
36:
ſtów/ Stároſtowie zá czáſem będący/ nie ináczéy niech śmieią
37:
zapłáty wyćiągáć/ iedno iáko zwykło bydź płácono zá ſpráwy/
38:
któré przed Stároſtámi ſpráwowáné y ſpiſáné bywáły.
39:
A cokol
40:
wiek ninieyſzym y inémi Státutmi ieſt vſtáwiono/ y tu wpiſa=
41:
no álbo niewpiſano: to ná przyſzłé przypádłé rzeczy chcemy/ áby
42:
było referowano.
43:
A náoſtatek áby ninieyſzych vſtaw y potwiérdzenia tákże
44:
ſucceſsiiéy náſzych czáſów miáły moc wiecznéy mocy ná wieki:
Potwiérdzenié wſzytkich rzeczy pomienionych.

45:
y áby żadnégo czáſu przez nas y potómki náſzé w czym nie były
46:
náruſzoné/ y w niwecz obróconé: przeto ták ninieyſzé vſtáwy
47:
náſzé (któré máią w ſobie potwiérdzenié ſtárych) iáko dawniey=
48:
ſzé wſzytkié (któré przez świętéy pámięći Przodki náſzé Króle

strona: 939

1:
Polſkié iedné zá drugiémi ſą dáné)

strona: 939

Metriki o Przywileiách Część pierwſza.
1:
téż té któré nie ſą w ninieyſzy
2:
liſt włożoné/ we wſzyſtkich poſtępkách/ rozdźieleniu/ członkach/
3:
puntkćiéch/ klauzułách/ pozwalamy náſzą bytnośćią ſkázuiąc/
4:
áby ná wieki były ważné:
5:
á oné wſzyſtkié dawnieyſzé potwiér=
6:
dzamy/ vmacniamy/ y pewné czyniémy/ áby wiecznéy mocy
7:
władzą miáły.
8:
Ná któré ták ninieyſzé nowé náſzé/ iako dawniey
9:
ſzé potwiérdzoné/ vprzywileiowány náſz ninieyſzy liſt Pieczęćią
10:
náſzą záwieſzoną wſtecz od tyłu Pieczęći náſzéy/ vtwiérdzony/
11:
vmocniony/
12:
z pewną wiádomośćią náſzą dáliſmy/ y pozwolili
13:
dáć przez ręce Vczćiwégo w Pánu Kryſtuśie Oycá Páná Kre=
14:
ſłauſá z Kurozwiąk/ Biſkupá Włodzcłáwſkiégo y Kánclérzá
15:
Króleſtwá náſzégo nam ſczérze miłégo:
16:
w Piotrkowie ná Séy
17:
mie Wálnym/ Roku Páńſkiégo 1496. we Srzodę piérwſzą po
18:
świętym Vrbánie. Który Séym przez nas y wſzyſtki Pręłaty/
19:
Pány/ y iné obywátele y Poſły Ziemſkié odpráwion ieſt.
20:
Dźiało ſie przy Naiáſnieyſzym Kśiążęćiu/ y Nauczćiwſzych y
21:
Vczćiwych w Pánie Kryſtuśie Oycách y Pánách/ Fryderyku z
22:
łáſki Bożéy świętégo Rzymſkiégo Kośćiołá Tytułu świętéy
23:
Luciiéy in ſeptem foliis
24:
Kápłanie Kárdynale Arcybiſkupie
25:
Gnieźniéńſkim/ y Prymaśie/ ktemu ieſcze Biſkupie Krákow=
26:
ſkim: przy Iędrzeiu Boży Arcybiſkupie Lwowſkim/ y przy iuż
27:
miánowánym Kreſłáwie Włodzcłáwſkim/ y Króleſtwá náſzéo
28:
Kánclérzu:
29:
przy Vrielu Poznánſkim/ Pietrze Płotckim/ Miko=
30:
łáiu Przemyſłkim/ Biſkupiéch: ieſcze przy Wielmożnych Vro=
31:
dzonych Rycérſkich zacnych ſzláchetnych y Vczćiwych Spytku
32:
z Iároſłáwiá Krákowſkim/
33:
Ianie Swidwie Poznánſkim/ Sę
34:
dźiwoiu Czarnkowſkim Káliſkim/ Ambrożym Pępowſkim
35:
Siérádzkim/ Máćieiu z Służowá Brzéſkim/ Ianie z Pilce Ru
36:
ſkim Genérale/ Mikołáiu z Oſtrowá Lubelſkim/ Mikołáiu z
37:
Tęczyná Bełſkim/ Woiewodách:
38:
Ianie z Oſtrorogá Poznán=
39:
ſkim/ Pietrze z Korozwéków Sędomiérſkim y Podſkárbim
40:
Króleſtwá náſzégo/ Ráphale z Leſzná Gnieźniénſkim y Már=
41:
ſzáłku Dworu náſzégo/ Iędrzeiu z Tęczyná Woynickim/
42:
Miko=
43:
łáiu z Strzeſzowá Wiślickim/ Pietrze Myſzkowſkim Roſper=
44:
ſkim/ Dobrogośćie z Oſtrorogá Miedzyrzeckim/ Stániſłáwie
45:
z Chodźczá Lwówſkim y Stárośćie Kámienieckim/
46:
Mikołáiu
47:
Gárdźinie z Lubráncá Lędzkim/ Stániſłáwie Kmićie z Wiśni
48:
czá Przemyſłkim/ Iędrzeiu z Lubien Brzéſkim/ Iędrzeiu z Ku=
49:
tná Goſtyńſkim/ Ianie z Oleſká Máłogoſkim/
50:
Iákubie z Drze=
51:
wice Zárnowſkim/ Márćiſzu z Wroćiemowic Połánieckim/

strona: 940

1:
Ianie Iárándźie z Brudzowá Spicymirſkim/ Mikołaiu z
2:
Kośćielcá Kruſzwickim/ Mikołaiu z Kretkowá Rypińſkim/
3:
Mikołaiu z Kroſny Płotckim/ Nywogniewie z Kryſkowá
4:
Wiſkim/ Ianuſzu z Czunradzcá Raćięſkim/ Káſztelaniéch:
5:
nád to przy Pietrze Kmićie z Wiśniczá Márſzałku Koronnym/ y Spiſkim y Sądeckim Stárośćie/
6:
Ianie z Tarnowá Krá=
7:
kowſkim/ Pietrze Szpoćie Sędomiérſkim/ Chorążych: Ianie
8:
z Láſotek Poznańſkim/ Káſprze z Leſzná Káliſkim/ Wincen=
9:
tym z Chártłup Siérádzkim/
10:
Iáwiſzu Róży z Boryſzowic
11:
Chełmſkim/ y Dworu náſzégo Ianie Woźnickim Lęczyckim/
12:
Iakubie z Láſzewá Płotckim/ Podkomorzech: przy Ianie du=
13:
chownégo Práwá Doktorze/ Proboſczu Poznáńſkim/
14:
Bierna=
15:
ćie Kánoniku Krákowſkim z Ludbráńcá/ Máćieiu z Drzewicze
16:
Kántorze Sędomiérſkim/ Sekrétarzech: Pietrze z Opalenice
17:
Poznáńſkim/ Iánie z Zákrzewá Krákowſkim/ Marćinie z
18:
Skotnik Sędomiérſkim/
19:
Pietrze z Báchczyc Siérádzkim/ Sę=
20:
dźach: Pietrze z Páczánowá Podſtolik Krákowſkim/ Má=
21:
ćieiu z Głowáczowic Zupniku Krákowſkim y Stárośćie/ Iá=
22:
roſłáwie z Laſká Woyſkim Siérádzkim/
23:
Alexándrze z Tar=
24:
nowá/ Ianie Zarębie z Kálinowéy/ Ianie z Chodźcá Stáro=
25:
śćie Halickim/ Iákubie y Krzyſtofie z Szydłowcá/ Duninie
26:
z Viázdu/
27:
Iákubie z Bothorzyná Rycérſkich ludźiách y Dwo=
28:
rzániéch náſzych: przy wſzyſtkich tych tu miánowánych Przeło=
29:
żonych Duchownych y Swietckich/
30:
Pánách według Doſto=
31:
ieńſtwá y Vrzędów/ któré trzymáią w Rádách/ roſkazániu/ y
32:
Dekréćiéch Króleſtwá náſzégo (którym ſczęśliwie rządźimy) ná
33:
tym śiedzących: y przy inſzych téż wysſzéy opiſánych/ y inſzych
34:
wiáry godnych Króleſtwá náſzégo obywátelách.
35:
Przywiléy Królá Zygmuntá piér=
36:
wſzégo, potwiérdzáiący wſzy=
37:
tkich przeſzłych Królów vſtáwy,
38:
decláruiąc ie y przydawáiąc k
39:
nim ſwoie pewné Conſtitucię.

strona: 941

Metriki o przywileiách Część pierwſza.
1:
W Imię Boże/ Amen. Ku wieczney
2:
pámięći. Gdyż rzeczom czáſy ſtárość przyno=
3:
ſzą/ któré zá wielkośćią lat dźiwnieyſzé y świę=
4:
tſzé bywáią miáné:
5:
áby żadna niepámięć nie
6:
mogła ich záćmić/ á zwłaſczá té/ któré dawáné
7:
od Królów y Kśiążąt ku poſpolitému poddá=
8:
nych pożytku bywáią:
Sygmunt w Kráko.

9:
ieſt godna rzecz y ſłuſzna: áby piſániém
10:
wiecznéy pámięći były zléconé: żá
11:
którégo piſánia pomocą zgi=
12:
nąćby niemogły/ ále ná wieki mogły bydź pámiętné.
13:
Dla tego
14:
My Zygmunt/ z łáſki Bożéy Król Polſki/ Wielkié Kśiążę Lite=
15:
wſkié/ y Ziem Krákowſkiéy/ Sędomiérſiéy/ Siérádzkiéy/ Lę=
16:
czyckiéy/ Kuiáwſkiéy/ Ruſkiéy/ Pruſkiéy/ Chełmińſkiéy/ Elbiń=
17:
ſkiéy/ Pomorſkiéy/ Pan y Dźiedźic.
18:
Czyniémy iawno wſzy=
19:
tkim/ y kożdému z oſobná/ teraz y potym będącym/ którzy tych
20:
náſzych liſtów wiádomość będą mieć:
21:
iż ácz máło co przed tym/
22:
gdy zá zwoleniém wſzytkich Pánów y Przełożonych Króle=
23:
ſtwá/ álbo lepiéy wſzyſtkiéy Rády/ y Szláchty/ y ludu/ Koroná
24:
ná głowę náſzę byłá włożona/
25:
przyśięgą/ iáko zwyczay ieſt/ po=
26:
twiérdźiliſmy wſzyſtkié Wolnośći/ y Swo=
27:
body Króleſtwá/ bądź wſzyſtkim ſpólnie/ bądź káżdému zoſo=
28:
bná przez Króle/ Pány/ y Kśiążętá/
29:
którzy przed námi byli/ y
30:
Króleſtwu iáko ſámi álbo z inémi w Królestwie pánowáli/ w
31:
któréykolwiek ſłuſznéy rzeczy dáné/ y dárowáné/ áby były mo=
32:
cné y vgruntowáné:
33:
wſzákże dla więtſzégo téy rzeczy vmocnie=
34:
nia/ á chcąc bydź ná potomny czás ludźióm wiádomo: iż nietyl=
35:
ko dobrym Królem álbo Pánem chćieliſmy ſie okázáć/
36:
ále téż po=
37:
winnośći náſzéy nietylko ſczodrobliwie ále téż dobrowolnie y z
38:
chęćią wielką doſyć czynić: ponieważ ſie nam doſyć sſtáło/ á to
39:
w tym:
40:
iż zá ſpólnym zwoleniém/ y oſobliwą przećiwko nam
41:
miłośćią (co nam y Króleſtwu náſzému niech będźie ſczęśliwo:
42:
y Boże day/ áby tákowé ich zezwolenié przećiwko nam do oſtá=
43:
tniégo końcá żywotá náſzégo trwáło) zoſtáliſmy Królem ná żą=
44:
dánié y prośby Pręłatów/
45:
Pánów wſzyſtkich/ Rad/ y Rycér=
46:
ſtwá/ od którégo Poſłowie z zupełną mocą z kożdéy z oſobná
47:
z Króleſtwá Ziemie ku rádzeniu z námi o przyſzłym ſtanie Kró=
48:
leſtwa tu ſie ziácháli/
49:
z dobrym y ſtátecznym rozmyślániém/ w=
50:
ſzytkié Práwá/ wſzytkié Przywileie/ wſzyſtkié Státuty y De=
51:
kréty/ y tákże wſzyſtkié dárowánia/ Wolnośći/ Swobody/ y
52:
którékolwiek przedánia/ y dárowánia/ Liſty/ pod którémikol=
53:
wiek ſłowy vczynioné/
54:
wſzyſtkich źiem Króleſtwá náſzégo nie=

strona: 942

1:
rozdźielnie/ y wſzytkich Ziem przerzeczonych kożdéy zoſobná
2:
kożdégo ſpoſobu/ ſtanu oboygá płći ludźi/ y obywátelów Kró=
3:
leſtwá Polſkiégo/
4:
á zwłaſczá od Káźimiérzá wielkiégo/ Lo=
5:
dwiká ináczéy Loyſá/ Włádyſłáwá ſtry=
6:
iá/ Káźimiérzá oycá/ Ianá Olbráchtá/ y Alexándrá bráćiéy ro=
7:
dzonéy/ Królów Polſkich Przodków náſzych/ ſpráwiedliwie y
8:
wedle Práwá ſą dáné/ dárowáné:
9:
których zámknienia w ſobie
10:
ták chcemy bydź właſnie/ iákoby w ninieyſzym liśćie były wpi=
11:
ſáné/ we wſzytkich ich punktćiéch/ członkách/ rozumieniu/ zam=
12:
knieniu/ zwyczáioch/ vmocnić/ potwiérdźić/ vmyśliliſmy y ſka=
13:
záli:
14:
iákóż iuż vmacniamy/ vtwiérdzamy/ y cáłé czyniémy/ y
15:
przez ninieyſzy liſt vtwiérdzamy: áby były wieczné/ niewątpli=
16:
wé/niezgwałconé/ mocné/ ná wieczné czáſy.
17:
Nád to ná tym
18:
zieźdźie ſczęśliwéy Koronáciiéy náſzéy/ rozbiéráiąc pewné ſła=
19:
wnéy pámięći Ianá Olbráchtá y Alexándrá Królów bráćiéy y
20:
proedeceſsorów náſzych Státuta/
21:
niécoſmy w nich zá ſpólnym
22:
zwoleniém Pręłatów/ Pánów/ y Poſłów Ziemſkich modero=
23:
wáli/ niéco téż knim przydáli/ á niéco téż co w vżywániu nie
24:
było ponowili: y tym ninieyſzym Dekrétem ponawiamy/ v=
25:
macniamy ná wieczné czáſy.
26:
Naprzód Státut Ianá Olbráchtá/ który do tych czáſów
27:
w exequuciiéy nie ieſt/
Deklárácia o zapiśiech v Kśiąg Grodzkich. O Kánclérzu Podkánclérzym y Sekretarzu wielkim.

28:
około wwiedźienia inſcriptciiey w Kśię=
29:
gi Grodzkié (áby póki rok nie wynidźie/ do Kśiąg Ziemſkich by=
30:
ły przenieśioné: á ieſli ſie to nie sſtánie/ mocy mieć nie będą)
31:
pochwalamy/ y chcemy áby go wſzyſcy chowáli/
32:
to dokłádáiąc:
33:
iż ieſli któré zapiſy álbo reſignácię będą przed Stároſtą vczy=
34:
nioné/ á póki rok nie minie do Kśiąg Ziemſkich nie będą prze=
35:
nieśioné: tedy nie będą nizacz ſtáć/ áni mocy mieć.
36:
Item/ w Státućie Alexándrá Królá co ieſt nápiſano o Kán
37:
clérzu y Podkánclérzym/ około opátrowánia ich ná Doſtoień=
38:
ſtwá y vrzędy Duchowné y Swietckié: tedy ták to opátruiąc
39:
ſkázuiemy:
40:
Iż My Potomkowie náſzy/ máią mieć ſłuſzny wz=
41:
gląd ná prace y záſługi ich. Wſzakże w náſzéy y potomków ná=
42:
ſzych dobréy woléy to zoſtáwiamy:
O Szláchćie wolnéy od Céł

43:
áby wedle zaſług y dźielno=
44:
śći kożdégo nam to było wolno/ iáko ſie czás poda/ y tudźież
45:
Rzeczypoſpolitéy będźie pożyteczno/ káżdégo z nich ná wysſzy
46:
ſtan y opátrzenié wysſzé podniéść:
47:
któré tákże vmiárkowánié
48:
(około podnieśienia) Sekrétarzá piérwſzégo álbo więtſzégo
49:
chcemy rozumieć.
50:
Potym Státut o wolnośći Szláchetckiéy/ którą máią od płá

strona: 943

Metriki o Przywileiách Część pierwſza.
1:
cenia Myt/ we ſzytkim potwiérdzamy:
2:
á nád to winę dwo=
3:
iákiéy káźniéy przydawamy ná té/ którzy ináczéy czynić będą: ták
4:
iż iáko wielektóry Mytnik od ſzláchty álbo Duchownych oſób/
5:
którzy ſą wolni od Mytá/ Cłá wyćiśnie/ niech im ono dwoiá=
6:
ko zápłáći:
7:
którą winę Sędźia Duchowny onégo mieyſcá z
8:
Mytniká Duchownégo przez klątwy Kośćielné/ á Swiet=
9:
ckich Mytników Stároſtá onégo mieycá przez práwny poſtę=
10:
pek/ dowiedźiawſzy ſie prawdźiwéy rzeczy/ niech wyćiąga.
11:
A ie
12:
ſli ſam Stároſtá Myto wyćiągnie: tedy ieſli dobrá Stároſtwá
13:
w zaſtáwie będźie dźierżał/ niech ſtráći ſto grzywien z Sum=
14:
my/ którą ma zápiſáną ná Stároſtwie:
15:
á ieſli nie zaſtáwné Stá
16:
roſtcwá będźie miał/ niech vrząd tráći. Ale iákokolwiek Stá=
17:
roſtwo będźie dźierżał: przedśię iednák Stároſtą będąc temu/
18:
którému krzywdę vczynił/ we dwoie co wźiął niech wróći.
19:
Item/ w Státućiéch Rádomſkich Státut o tych/ którzy po
20:
déyźrzáni ſą w złym vczynku/ którzy trzykroć w Reieſtrzéch zło=
21:
czyńców ſą ználeźieni áby byli miáni bydź przezeczći:
22:
tedy tákowy
23:
ſtátut nie ná wieki/ ále do dwu lat moc ſwą áby miał ſkázuiemy
O podeźrzánych ludźiách.
Słudzy przed woyną kiedy máią odpuſczenie bráć.

24:
Tákże téż w Conſtituciiéy o czáſy pod wypráwą woienną/
25:
álbo iną ſłuſzną potrzebą/ gdy ſłudzy od Pánów ſwych chcą
26:
odéydź/ któréy ſześć niedźiél ieſt zámierzon/ w którym opuſczenia
27:
y odeſzćia v Pánów ſwych prośić máią:
28:
tedy tego czáſu do dźie
29:
śiąći niedźiél pomykamy.
30:
Nád to Sátut o Pozwiéch Sárośćinych ná ſkárgę chce=
31:
my rozumieć o Pániach Poſag máiących:
32:
áby dla ich y inych
33:
oſób o ſpokoynéy poſseſsiiéy gwałtownégo wypędzenia było
34:
wolno Stároſtom dáć Pozew. Oſtátek téy cząſtki áppro=
35:
buiemy.
36:
A náſzláduiąc dróg y przykłádów Przodków náſzych/ (którzy
37:
rádźili o potrzebách y odmiennośćiách zá czáſy przypadáiących:
O Pozwiéch Białychgłów. Zygmuntowe Conſtitucye.

38:
áby złé obyczáie były wykorzenioné/ á dobré ſie mnożyły/ y ſprá=
39:
wiedliwość ſie w Króleſtwie krzewiłá) zá rádą Pręłatów/ Pá=
40:
nów Rádnych/y wſzytkiéy ſzláchty náſzéy zwoleniém niektóré
41:
Conſtitucię/
42:
któré chcemy ná wieczné czáſy trwáć dla poſpoli=
43:
tégo pożytku/ vchwaliliſmy. Któré té ſą.
O chowániu ſkárbu Królewſk.

44:
A ponieważ té rzeczy/ któré od wſzytkich dla poſpolitégo
45:
pożytku bywáią znoſzoné/ godźi ſie ieſli ich co/ odpráwiwſzy zá
46:
czáſem przypadáiącé potrzeby/ zoſtánie/ dla przyſzłych potrzeb
47:
pilnie chowáć:
48:
vſtáwiamy: áby cokolwiek przyda ſie poſpo=
49:
litych pieniędzy do ſkárbu włożyć/ to było w mocy y ná

strona: 944

1:
woli náſzéy y potomków náſzych ták ſzáfowáć: iáko pożytek y
2:
potrzebá Króleſtwá potrzebowáć będźie/
3:
vżywáiąc w tym rá=
4:
dy Pánów Rádnych/ którzy ná ten czás z námi álbo z Potomki
5:
náſzymi będą: y rádząc ſie Pánóm onéy Ziemie/ w któréy ſłu=
6:
ſzny przyda ſie czás opátrzenia pożytku poſpolitégo vczynić.
7:
A
8:
cokolwiek/ opátrzywſzy potrzeby poſpolité/ zbędźie: ſkázuiemy:
9:
áby wiernie w Skárbie było chowano: z którégo ieſliby kto co
10:
wźiął/ vchwyćił/ álbo którymkolwiek ſpoſobem ná potrzeby
11:
właſné obróćił/ á zwłaſczá gdźie ieſcze Królá nie obiorą:
12:
niech
13:
będźie oſądzon/ iż ieſt zdrády y ſkrádźieniá Rzeczypoſpolitéy
14:
winien.
15:
Item/ dla znieśienia wątpliwośći/ y dla oddalenia ſporów
16:
niepotrzebnych/ któré mogą ſie wſczynáć z róznośći zapiſów
17:
dóbr náſzych/ vſtáwiamy:
18:
iż gdy tákowé dobrá wykupić zechce=
19:
my/ máią bydź oglądáné liſty zapiſów/ y któré ſłuſznie/ ſpráwie=
20:
dliwie/ y wedle Práwá ſą zápiſáné: któré téż ináczéy/ to ma bydź
21:
vznano y ſkazano przez nas y Rády náſzé.
22:
A ieſli kto tákowym
23:
vznániém y Dekrétem czułby ſie bydź vćiśnionym: będźie mu
24:
wolno to vznánié vćiſku ſwégo przez áppellácią przyniéść ná
25:
Séym Wálny.
26:
Item/ áby Vrzędnicy y ći którzy ná Doſtoieńſtwách ſą/ pil=
27:
nieyſzy byli w wykonywániu ſądów y vrzędów przynależących
28:
im/ á przeſtawáiąc przy piérwſzych vſtáwách ſkazáliſmy:
29:
iż ile=
30:
kroć Stároſtowie byliby ználeźieni niedbáli w tych rzeczách/
31:
któré ná vrząd ich należą: tedy ieſli w záſtáwie dobrá Stároſtw
32:
ſwych dźierżą/ niech będą karáni winą ſtá grzywien:
33:
któré ſto
34:
grzywien ma bydź ſtrącono z ich ſummy. A ieſli w wolnych do=
35:
brách Stárośćich będą/ wźięćiem Vrzędu Stárośćiégo chce=
36:
my bydź karáné.
37:
Item/ pozwaláiąc ná prośby Pánów y Szláchty Koronnéy
38:
vſtáwiamy Státutem wiekuiſtym:
Około Rewidowánia liſtów ná Królewczyznę. Aby Stároſtowie vrzędu ſwégo pilnowáli.

39:
iż ná przyſzłé czáſy ná Vrzę=
40:
dy Kánclérſkié y Podkánclérſkié/ gdy będą wákowáć/ to ieſt
41:
gdy Vrzędnicy zemrą/ álbo ná inſzé vrzędy poſtąpią/
O Kánclérzu y Podkánclérzu.

42:
My/ y Po=
43:
tomkowie náſzy ná ieden vrząd z tych dwu iednę perſonę Du=
44:
chowną/ á drugą świetcką przełożyć mamy: á to dla ſpraw/ któ
45:
ré niekiedy tákowé przypadáią/ iż Duchownéy oſobie ſkutecznéy
46:
exequuciiéy ich czynić ſie nie godźi.
47:
Item áby Ráycé Miaſt y ini Mieſczánie nie byli niedbáli y
48:
niepoſłuſzni w wykonywániu vſtaw álbo ſzácunku rzeczy prze=
49:
dáynych vczynionych/ y któré vczynioné ieſcze bydź máią:
Aby Ráyce vſtáwy Woiewodze exequowáli.

50:
vſtá=

strona: 945

Metriki o przywileiách Część pierwſza.
1:
wiamy/ áby ćiż Ráyce z mieſczany przy Woiewodách cénę ku=
2:
piam y rzeczam vſtáwiáiących byli/ y pomagáli ie wykonywáć
3:
ilekroć będźie potrzebá.
4:
A ieſli tego pod iáką bárwą nie vczy=
5:
nią: zá kożdą rázą ſto grzywien przepádną: z których trzećia
6:
część Woiewodźie/ á drugie dwie nam záchowamy.
O robieniu ſukná.

7:
Item/ iżby ſie mogłá przydáć zdrády w tkániu ſukien/ któré
8:
w Króleſtwie zwykły bydź przedawáné/ nie tylko w vmniey=
9:
ſzéniu dobroći/ ále téż w długośći y ſzérokośći miáry álbo łok=
10:
ćia/ dła tego vſtáwiamy:
11:
Iż ieſliby kto álbo wężſzé ſukno álbo
12:
krótſzé nád zwyczay śmiał przedáwáć/ tákowy niech będźie ka=
13:
ran winą fałſzu: á przedśię niech wſzyſtko ono ſukno zárázem
14:
tráći:
15:
którégo trzećia część Woiewodźie/ á nam drugié dwie
16:
częśći bydź máią.
17:
Item/ áby nie byli obćiążeni poddáni náſzy/ którzy máią ſą=
18:
śiedztwá z Dobry náſzémi/ przez Stároſty:
19:
vſtáwiamy/ iż gdy rzéká która náſzé y poddánych náſzych Dobrá dźieli/ któré Dobrá
20:
z obu ſtron brzegu ſą rzéce przyległé: tedy niech wolno będą
21:
dopuſczeni ći poddáni náſzy ku vżywániu téyże rzéki/ wedle ſze=
22:
rokośći dóbr ſwych przyległych.
23:
Item/ iż częſtokroć przydawa ſie/ iż poddáni náſzy bywáią
24:
oſzukáni przez Zapiſy dóbr vczynioné ná zdrádźie y ku przekáźie
25:
ſpráwiedliwośći przećiwko tym/ którzy co wyſtąpili.
26:
Dla te=
27:
go vſtáwiamy: iż gdy rzecz álbo Práwo będźie z kim práwnie
28:
poczęté o którykolwiek wielki wyſtępek/ ieſli on pozwány zſtą=
29:
pieniém y Zapiſem dóbr v ſądu chćiałby ſie bronić:
30:
y ieſli będźie
31:
wieczny Zapis/ ma dowiéźdź tego Zapiſu przez przyśięgę ſzé=
32:
śćią świádków ſobie równych:
O rzékách gránicznych z Królem y z Szláchtą.

33:
iż nie ku zdrádźie ſtronie/ áni ku
34:
przekáźie vczynienia álbo ſkończenia ſpráwiedliwośći wzgłę=
35:
dem złego vczynku zádánégo ten Zapis vczynił:
O Zapiśiéch oſzukawáiących.

36:
á ieſli ten Zapis
37:
będźie do pewnégo czáſu vczynion: tedy ze dwiemá świádki/
38:
iż ná zdrádźie tego nie vczynił/ przyśięże.
O zgwałceniu ſądów.

39:
Item/ ácz w Conſtituciách nowych świętéy pámięći Naiá=
40:
ſnieyſzégo Ianá Olbráchtá przodká y brátá rodzonégo náſzégo
41:
namilſzégo ieſt to opátrzono/ którą kaźnią máią bydź karáni:
42:
którzy wſzeteczeńſtwem y mocną ręką do ſądów przychodzą.
43:
Wſzákże iż nie tylko v ſądów/ ále téż ná Séymiéch Wálnych
44:
y Powiátowych/ y ziázdách/ któré zá náſzym y Rad náſzych ro=
45:
ſkazániémy bywáią/ rozmáité ſpory á z nich potym zwády prze=
46:
kázuiącé poſpolitéy rádźie zwykły ſie wſczynáć:
47:
vſtáwiamy y
48:
ſkázaliſmy/ áby tym więtſzą ſrogośćią ku oddaleniu téy złéy

strona: 946

1:
rzeczy było zábieżano. Iż ieſliby kto w zbroi álbo zbroią/ któré
2:
záśiadánia álbo zwády iákié w ſobie niéść będą/ ná przerzeczo=
3:
né Séymy álbo do ſądów przyſzedł:
4:
táki iáko gwałtownik po=
5:
ſpolitégo pokoiu ná gárdle niech będźie karan: którégo karánia
6:
ieſliby vćieczeniém vſzedł: tedy dobrá iego niech będą do ſkár=
7:
bu náſzéo obróconé.
8:
A ten Státut ná oſoby którégokolwiek ſta
9:
nu y záwołánia y przełożenia śćiągamy: á zwłaſczá ná Stáro=
10:
ſty/ którzy gdyż inych przeſpieczeńſtwá przeſtrzegáć są po=
11:
winni:
12:
tedy ieſli co przećiwnégo przećiwko temu Státutowi
13:
vczynią/ ſłuſznie tąż kaźnią álbo téż ſrożſzą ſkázuiemy bydź
14:
karáné.
15:
Item dla iáſnieyſzégo czynienia ſpráwiedliwośći/ y odprá=
16:
wowánia ſkárgi kłádących/ vſtáwiamy:
17:
áby dwá byli w Prá=
18:
wie vczeni/ ieden Duchowny drugi Swietcki/ którzy przez nas
19:
obráni máią zá dworem ieźdźić: á ći będąc przyśięgli máią ſłu=
20:
cháć ſkarg: y té Vrzędnikom Káncelláriiéy Króleſtwá náſzégo
21:
wiernie winni będą odnośić:
22:
ći lepák zá náſzym y potomków
23:
náſzych roſkazániém/ odpráwowáć będą wedle tego: iáko Prá=
24:
wo y ſpráwiedliwość rádźić będźie/ y iáko ſkárżących ſie potrze=
25:
bá będźie potrzebowáłá.
26:
A niechay śiedzą przyſłucháwáiąc
27:
ſkarg po Mſzéy náſzéy/ áż do godźiny obiednéy: po obiedźie zá=
28:
śię do wieczérzéy: ábyſmy wolniéy mogli rádan/ y inym ſprá=
29:
wam náſzym przypilnowáć.
30:
Wſzákże ſpráwy Sądowné Sę=
31:
dźiému wedle Státutu máią bydź zlécáné.
Dwá w práwie vczeni ná Dworze bydź máią. Aby ná Iármárkách było wolno káżdému przedáwáć.

32:
Item/ ácz Przywileie Miáſtam y Miáſteczkam ná ſpráwo=
33:
wánié Iármárków zwykły bydź dawáné: któré w ſobie zámy=
34:
káią wolną moc tárgowánia/ przedawánia/ y kupowánia:
35:
w=
36:
ſzákże iż to przed nas przyſzło przez ſkárgi poddánych/ iż nic nie
37:
bacząc ná táką wolność Kupcy Poznáńſcy zwykli zbrániáć: áby
38:
czáſu Iármárku poſtronni Kupcy y ini/ którzy nie ſą mieſczánie
39:
Poznáńſcy/ nie przedawáli po kęſu ná funty y łokćie kupi ſwych.
40:
My tedy bacząc to bydź ku krzywdźie Przywileiom Koron=
41:
nym/ któré ná Iármárki bywáią dawáné/ vſtáwiamy zábraniá=
42:
iąc: áby nápotym przez té Mieſczánie Poznáńſkié/ álbo przez
43:
którékolwiek iné wolność tákowa Przywileiów nie byłá zátru=
44:
dniona:
45:
dáiąc moc Kupcóm ná Tárgi y ná Iármárki przyieżdżá
46:
iącym ſpráwy ſwé odpráwowáć/ y kupie ſwé przedáwáć ná fun
47:
ty/ kámienié/ y łokćie/ y iáko będą mogli: co áby niezgwałcenié
48:
było chowano/ Woiewodóm to opátrzyć poruczamy.

strona: 947

Metriki o przywileiách Część pierwſza.
1:
Item/ ácz wſzyſcy Ziem náſzych ná doſtoieńſtwách będący/ á
2:
zwłaſczá w Mázowſzu pokornie nas prośili: áby byli wolni od
3:
płácenia Podymnéo dwu groſzy:
4:
Wſzákże My wolność rzeczo=
5:
ną niepłácenia tylko Woiewodóm y Káſztelanom tym/ którzy
6:
ná mieyſcách Woiewodów Kaſztelanię dźierżą/ dáiemy y po=
7:
zwalamy.
8:
Wſzákże chcemy/ áby w kożdych Ziemiách y Stáro=
9:
ſtwách/ Stároſtowie mieyſc/ Czynſzé y Dochody którékolwiek/
10:
któré zá czáſu przodków náſzych/ á zwłaſczá w źiemiách náſzych
11:
Mázoweckich zá czáſu Kśiążąt przez Vrzędniki były bráné y
12:
tymże Vrzędnikóm Ziemſkim áby były płácone.
13:
Item gdyż nowé y ſtáré Státuty ſkázuią: áby ći/ którzy ná
14:
doſtoieńſtwách y ná vrzędźiéch Ziemſkich ſą/ byli ośiedli tám/
15:
gdźie tákowé doſtoieńſtwá y vrzędy máią:
16:
á iż około Sędźi
17:
y Burgrábiów Stárośćich nic do tego czáſu nie zda ſie bydź
18:
poſtánowiono: dla tego ſkázuiemy: áby Sędźiowie y Burgrá=
19:
biowie byli ośiedli onych Ziemiách/ w których od ſwych Stá
20:
roſtów poſtánowieni vrzędy ſpráwuią.
21:
A ták ſkázuiemy: áby
22:
Sędźiowiey Burgrábiowie obywátele y poddáné náſzé/ y tákze
23:
dróg y ludźi podróżnych beſpieczeńſtwá/ wedle ſpoſobu Prá=
24:
wá/ od gwałtu tych/ którzy krzywdy czynią/ bronili:
25:
y áby ku
26:
zápłáceniu win/ któré będą powinné z ſądu bydź płáconé/ przy=
27:
pędzáli.
Od podymnégo którzy wolni.
O Sędźiách y Burgrábiách ośiádłych.

28:
Item chcąc to opátrzyć/ áby Miáſteczká nie były vſzkodzoné:
29:
y tákże ći poddáni/ ku których krzywdźie Tárgi ná Wśiách zwy=
30:
kły bywáć/ vſtáwiamy y ſkázuiemy:
31:
áby Stároſtowie mieyſc
32:
Targów ná Wśiách przez iáwné obwołánié zákazáli ſpráwo=
33:
wáć/ á zwłaſczá ná Wśiách y ná inych mieyſcách: którym Iár=
34:
márki y Targi za Przywileiem nie ſą pozwoloné/ áby rzeczy prze
35:
dawáli łokćiem álbo funtem.
36:
A którzy ináczéy czynić będą/
37:
niech będą karáni przez wźięćie rzeczy któré przedáią/ wyiąwſzy
38:
zboże y bydło wſzelkié.
Ná wśiách áby Targi nie bywáły.

39:
A ſámi Stároſtowie máią bronić Ku=
40:
pcóm: áby tylko zwyczáynémi drógámi y gośćinémi nie mijá=
41:
iąc Céł ieźdźili/ pod ſtráceniem rzeczy: któré nie gośćincem po=
42:
wiozą.
43:
Aby w Króleſtwie iednákość byłá chowána/ Wagi y Miá=
44:
ry vſtáwiamy: áby ważność Wagi y tákże łokieć Krákowſki
45:
z Poznánſkim ná wieki były iednákié:
46:
ále Wagá y łokieć Lwo=
47:
wſki z Lubelſkim z ſłuſznéy przyczyny chcemy/ áby zoſtáły w ſwo
48:
im ſtanie.
O wagách y miárách iednákich.
Około gránic miedzy Litwą y Polſką.

49:
Item bacząc trudnośći y ćiężkośći poddánych Korony ná=

strona: 948

1:
ſzéy y Wielkiégo Kśięſtwá Litewſkiégo/ któré ſie miedzy témi
2:
Páńſtwy y Mázowſzem/ tákże miedzy tym Kśięſtwem y Ko=
3:
roną częſtokroć przydáią ták ſkázuiemy:
4:
áby ilekroć potrzebá
5:
będźie przez nas Kommiſsarze byli deputowáni/ y náſzémi im=
6:
penſy poſłáni ku vczynieniu gránic/ y ku pomiárkowániu
7:
krzywd/ któréby ſie ztąd y z owąd pokazáły:
8:
áby bez obćiąże=
9:
nia ſkárżących ſie ſpráwiedliwość im byłá vczyniona.
10:
Item ná prośbę Ziem Ruſkich ſkázuiemy: áby o wſzyſtkich
11:
zbiegłych Státut Królá Olbráchtá był záchowan:
12:
á żeby ſzlá=
13:
chtá tych Ziem iáko y w inych Ziemiách byłá od cłá y targowé=
14:
go wolna: tákże y w inych rzeczách téyże wolnośći niech vżywa
15:
To ktemu/ mocą przyśięgi/ którąſmy przy Koronáciiéy vczy=
16:
nili/ przykłádáiąc:
17:
iż wſzytkié przerzeczoné wolnośći/ we wſzyt=
18:
kich zwyczáioch/ wypiſániu/ punktćiéch/ członkách/ konkluzy=
19:
ách/ rozumieniu/ mocnie y niezgwałcenié dźierżéć y roſkázáć
20:
dźierżéć/ mieć/ y záchowáć ná wieczné czáſy roſkażemy.
21:
A ieſli
22:
co przećiwko Wólnośći/ Przywileióm/ Práwóm/ y Swobo=
23:
dom/ przerzeczonégo Króleſtwá vczynimy/ onym co vbliżáiąc/
24:
y oné pſuiąc w cáłośći álbo w częśći/ któreykolwiek rzeczy wys=
25:
ſzéy miánowánéy:
26:
to wſzytko niech będźie nikczemno y pró=
27:
zno/ y áby żadnéy mocy áni władzéy nie miáło/ mocno mieć
28:
chcemy.
O wolnośći Ziem Ruſkich.
Potwierdzenie Przywileiów.

29:
Ná któréy rzeczy świádectwo Pieczęć náſzá ieſt záwieſzona.
30:
Dan w Krákowie ná Séymie Wálnym/ ná ſczęśliwéy Koro=
31:
náciiéy náſzéy we Wtorek po Niedźieli Suchéy: Roku Bożé=
32:
go/ Tyśiącnégo/ Pięćſetnégo śiodmégo/ Króleſtwá náſzégo
33:
piérwſzégo.
34:
Przy czym byli Naywielebnieyſzy y wielebni w
35:
Pánu Kryſtuśie Oycowie y Pánowie/ Andrzéy Gniéźnieńſki y
36:
Primas Regni/ Biernat Lwowſki/ Arcybiſkupi: Ian Kráko=
37:
wſki/ Wincenty Włodzcłáwſki/
38:
Ian Poznáńſki/ Erazmus
39:
Płotcki/ Máćiéy Przemyſłki/ y Podkánclérzy Koronny/ Miko=
40:
łay Chełmieńſki/ Biſkupi: y Wielmożni/ Vczćiwi/ Szláchetni/
41:
Spytek z Iároſłáwiá Káſztelan Krákowſki/
42:
Ian z Számo=
43:
tuł Poznáńſki/ Ian z Tarnowá Krákowſki/ Mikołay z Ká=
44:
mieńcá Sędomiérſki y Krákowſki/ y Woyſká wielki Het=
45:
man: Mikolay Gárdźiná z Lubráńcá Káliſki. y Stároſta Lé=
46:
czycki/
47:
Ambroży Pępowſki Siéradzki/ Staroſta Maryenbur=
48:
ſki/ Iaroſław z Laſká Lęczycki/ Mikołay z Kośćielcá Brzéſki/
49:
Mikołay z Kretkowá Inowłodzcłáwſki/ Ian z Tarnowá Ru
50:
ſki/ Prándotá z Trzćiány Ráwſki/
51:
Stániſław Kmitá z Wiśni=

strona: 949

Metriki o Przywileiách Część pierwſza.
1:
czá Bełſki/ Woiewodowie: Iákub z Szydłowcá Sędomiér=
2:
ſki y Podſkárbi Koronny/ Ian Ioránd z Brudzowa Káliſki/
3:
Iákub z Sekluki Woynicki/
4:
Piotr z Pieſzkowéy ſkáły Wiślic=
5:
ki/ Rádomſki y Socháczowſki Stároſtá/ Otto z Chodzcá
6:
Lwowſki/ Ian Słupecki Sądecki/ Ian Iordan z Zákliczyná
7:
Biécki Stároſtá Sczepużyńſki/
8:
Stániſław z Modleiowic
9:
Rádomſki/ Marćin Skotnicki Boguria/ Záwichoſtſki/ Ian
10:
Bochotnicki z Oleſznice Małogoſtſki/ y Piotr z Niemegłów
11:
Ráwſki/ Káſztelanowie:
12:
Stániſław z Chodzcá Márſzałek
13:
Lwowſki y Kámieniecki Stároſtá/ Ian z Laſku Kánclérz Ko
14:
ronny/ Ian Zarębáz Kálinowéy Generał Wielgopolſki/ Stá=
15:
niſłáw Iárocki Márſzałek Nadworny/
16:
Woyćiech Gorſki
17:
Szkoláſtyk Włodzcłáwſki/ Sekrétarz náſz/ y innych wiele
18:
Conſyliarzów nam ſczérze miłych. Dan przez ręce tegóż Wie=
19:
lebnégo Ianá z Laſká Proboſczá Poznáńſkiégo/ Kánclérzá Ko
20:
ronnégo/ Nam ſczérze miłégo.
21:
PRZYWILEY ZYGMVNTA AVGVSTA, któ=
22:
rym wſzyſtkié Przywileie práwá, y ſwobody Koronné po=
23:
twiérdza, y w exequutią ſwémi pewnémi Conſtituciámi
24:
wſtáwia, iuż iest wysſzéy áktywowány, fol.II y częśći iego
25:
ſą pod Tytułámi pewnémi rozpiſáné: támże pod Tytułem
26:
ELEKTCIA.
27:
PRZYWILEIE
28:
POWIATOW, Y MIAST
29:
KORONNYCH:
30:
A naprzod.
31:
KRAKOWA.
32:
Przywiléy o dobrách Królewſkich
33:
do Wielkich Rządów Krákow.
34:
nalezących.

strona: 950

1:
WLádysław Iágełło/ z łáſki Bozey
2:
Król Polſki/ Litewſkié Kśiążę/ Naiwysſzy
3:
Pan y Dźiedźic Ruſki/ rć. y wybrány Król
4:
Węgierſki. Oznáymuiemy ninieyſzym piſá=
5:
niem tym/ którym to należy/ wſzyſtkim:
6:
iż
7:
przypátrzywſzy ſie dobrze tego Króleſtwá ná=
8:
ſzégo dobrodźieyſtwom (w którym y wychowáni/ y ná wyſo=
9:
kośći doſtoieńſtwá Królewſkiégo ieſteſmy podwysſzéni) y ná
10:
vmyśle té dobrodźieyſtwá rozbiéráiąc: á chcąc ie wſzeláką pil=
11:
nośćią króleſtwu y Polſkiéy Koronie oddáć/
12:
ſtáramy ſie o dobrym poſtánowieniu iéy: co nawięcéy w ten czás zdamy ſie ſo=
13:
bie czynić/ gdy tego Króleſtwá dobrá y dźierżáwy w wolnym
14:
y niezáwiedźionym porządku y ſtanie/ iáko nawięcéy może=
15:
my/ záchowuiemy.
16:
Dla tego obiecáliſmy/ y wiárą náſzą
17:
obowiązáli: y teraz ſłowem Królewſkim obiecuiemy y zaárę=
18:
czamy/ y ninieyſzym ſie piſmem obowięzuiemy/ wſzyſtkié do=
19:
brá/ dźierżáwy/ Miáſtá/ Zamki/ miáſteczká/ wśi/ młyny/
20:
ſtáwy/ ieźiorá/ y wſzyſtkié inné dobrá/ którémikolwiek imio=
21:
ny/ álbo przezwiſki oſobliwie były názwáné/ któré teraz y do
22:
tego czáſu do Wielkich Rządów Krákowſkich należáły/
23:
dla
24:
Króleſtwá náſzégo Polſkiégo przerzeczonégo potrzeby/ y mo=
25:
cnégo vgruntowánia/ w wolnym y niezáwiedźionym zácho=
26:
wániu chowáć/ ſtáć/ dźierżéć/ y mieć chcemy:
27:
ták iż żadné=
28:
mu człowiekowi/ którégobykolwiek ſtanu/ záwołánia/ doſto=
29:
ieńſtwá był/ rzeczoné dobrá/ któré do Rządów Krákow=
30:
ſkich Wielkich do tego czáſu należą/ álbo cokolwiek z nich/
31:
wedle obligáciiéy niezáſtáwuiąc ich/ záchowuiemy wolné/
32:
y dla Rzeczypoſpolitéy/ y Króleſtwá Polſkiégo ſtanu y ro=
33:
zmnożenia/ wcále mieć chcemy. A dla pewnieyſzégo świá=
34:
dectwá Pieczęć náſzę kazáliſmy záwieśić.
35:
Dan w Kráko=
36:
wie/ w Sobotę przed Niedźielą Białą/ Roku Páńſkiégo/
37:
1440.
38:
Tego Przywileiu obiáſnienié Zygmuntá Auguſtá maſz
39:
w Szóſtych Kśięgách. Titulo, Rządzcá Wielki. ((lok.))

strona: 951

Metriki o przywileiách Część pierwſza.
1:
Przywiléy wysſzégo práwá Niemie=
2:
ckiégo, Zamku Krákowſkiégo, przez
3:
Káźimiérzá Wielkiégo poſtáno=
4:
wiony:
5:
który Włádyſław Iágełło, y
6:
Włádyſław ſyn Iágełłów Królowie
7:
potwierdźili, y iemu mieyſce ná
8:
Zamku Krákowſkim náznáczyli: á
9:
do niego w rzeczách ták wielkich
10:
iáko máłych w Práwie Mieyſckich
11:
bywa áppellowano.
12:
W Imię Boże/ Amen. My Włády=
13:
ſław z łáſki Bożéy Król Polſki/ Węgierſki/ Dál
14:
mátcki/ Kárwátcki/ Ráſcki/Serbſki: y Ziem/
15:
Krákowſkiéy/ Sędomiérſkiéy/ Siérádzkiéy/
Liſt.

16:
Lęczyckiéy/ Kuiáwſkiéy/ y Litewſkié nawysſzé
17:
Kśiążę/ Pomorzkiéy/ Pruſkiéy źiemie/ Pan y
18:
Dźiedźic/ rć. Ná wieczną pámięć. Oznáymuiemy którym
19:
to wiedźieć przynależy wſzyſtkim reraz y ná potym będącym/
20:
którzy tego wiádomość będą mieć: Iż z ſtrony ſłáwetnych
21:
Wóytá y Przyśięgłych práwá náſzégo naiwysſzégo Niemiec=
22:
kiégo Zamku Krákowſkiégo prośbá byłá vczynioná/ to w ſo=
23:
bie máiąc: |
24:
ábyſmy z wrodzonéy ſczodrobliwośći y łáſki świę=
25:
téy pámieći Naiáſnieyſzégo Kśiążęćiá Páná Włádyſłáwá Kró=
26:
lá Polſkiégo przodká náſzégo naiblizſzégo y Oycá namilſzégo/
27:
liſt Párgáminowy potwiérdzenia Przywileiu Iáſnégo Kśią=
28:
żęćiá y páná Káźimiérzá Królá Polſkiégo/ rć.
29:
Ná vſtáwienié
30:
práwá naiwysſzégo Niemieckiégo ná Zamku náſzym Krákow=
31:
ſkim/ miáſto práwá Máydeburſkiégo wydány y pozwolony/
32:
vczyniony y dárowány/ á pieczęćią Swiętégo Oycá náſzégo
33:
mnieyſzą na ſznurku iedwabnym záwieſzoną zápieczętowány
34:
zdrowy/ cáły/ niezgwałcony/ niepomázány/ áni w żadnéy częśći
35:
ſwéy niepodeyźrzány/ y owſzem przez wſzelkiégo podeyźrzeniá
36:
y przygány/ z ſtrony tegóż Wóytá/ y Przyśięgłych przed Námi

strona: 952

1:
przynieśiony/
2:
raczyli on potwiérdźić/ pochwalić/ vmocnić/ y
3:
odnowić: którégo liſtu/ y z tym co wnim ieſt nápiſano/ wyro=
4:
zumienié ſłowá od ſłowá ieſt tákié.
5:
W Imię Boże Amen. Ná wieczną pámięć.
6:
Nie ieſt rzecz ſłuſzna/ ány nieſpodźianym przypadkom ſczęśćia
7:
poſtępki rzeczy były poddáné/ y żądliwośći święté z fortuną/
8:
która ieſt niepewna/ były poczytáné: których żywiące ma bydź
9:
vtwiérdzenie/ y vſtáwá ma ſtać wiecznéy mocy mocnośćiąv=
10:
gruntowáná.
11:
A ták My Władyſław z łáſki Bożéy Król Pol=
12:
ſki/ y źiem Krákowſkiéy/ Sędomiérſkiéy/ Siérádzkiéy/ Kuia=
13:
wſkiéy/ Lęczyckiéy/ Litewſkie Kśiążę nawysſzé/ Pomorzki
14:
Pan y Dźiedźic/ rć.
15:
Oznáymuiemy ninieyſzym liſtem którym
16:
to wiedźieć należy ninieyſzym y przyſzłym/ którzy ninieyſzéo przy
17:
wileiu wiádomość będą mieć: Iż ácz dawno świętéy pámię=
18:
ći pan Káźimiérz Król Polſki przodek náſz opátrznośćią króle=
19:
wſką/
20:
y pożytkiem poſpolitym przywiedźiony w Króleſtwie
21:
Polſkim práwo Niemieckié nawysſzé poſtánowił: áby wſzyſt=
22:
kim vćiśnionym y obćiążenie przed Sędźmi świetckiémi tegoż
23:
práwá Niemieckiégo ćiérpiącym przeſpieczna do áppelláciiéy y
24:
odezwánia vćieczká otworzoná byłá:
25:
żeby poddáni Króleſtwá
26:
náſzégo dla niedoſtátku práwá nawysſzégo do źiem poſtron=
27:
nych przez mieyſcá nieznáiomé z wielkiémi nieprzeſpiecznośćiá=
28:
mi y ſzkodámi/ y nakłády/ dla ſpráwiedliwośći otrzymánia bie
29:
gáć niemuśieli.
30:
Iákóż to y przed tákowéy Vſtáwy dekrétem tá
31:
to iſta Conſtitucia zá czáſu ſczęśliwégo náſzégo pánowánia z
32:
potwiérdzenia náſzégo byłá dźierżáná/ ſtrzeżoná y chowána/
33:
pod tákową formą przez pewné rozdźielenia dána/
34:
y listy go=
35:
dnémi wiáry pod záwieſzonémi pieczęćmi Máieſtatu tegóż
36:
Królá Káźimiérzá potwiérdzoná: potym tákowy liſt v Sę=
37:
dźi/ y tych którzy chowáli przerzeczoné Práwo/ niewiedźieć któ=
38:
rym nieſczęśćiém zginął.
39:
Przetóż godną rozumieiąc bydź rzecz/
40:
áby tákowé pozwolenie y vſtáwá we wſzyſtkim w mocy zoſtá=
41:
łá/ przerzeczoné liſty y Przywileie/ których wyrozumienié z ko=
42:
piy y z oryginałów wyięté w pewnych Kśięgách v rzeczonych
43:
Sędźi ieſt pozoſtáłé y cálé záchowáné/ odnawiamy/
44:
pona=
45:
wiamy/ y moc iemu wieczną przydáiemy/ chcąc áby we wſzy=
46:
ſtkich ſwych rozdźielnośćiách/ ſentenciách/ punktćiéch/ kondy=
47:
ciách/ ártykuléch/ vſtáwiczną záwżdy y nieſporną otrzymáli
48:
moc/ to oſobliwie opátruiąc:
49:
iż ilekroć miáſtá/ któré w téy ko=

strona: 953

Metriki o przywileiách Część pierwſza.
1:
piiéy Przywileiu ſą wypiſáné y wyráżoné/ álbo iedno któré z
2:
nich w tákowym nawysſzégo práwá ſądźie ſpráwę ábo ſpráwy
3:
właſné/ álbo ſwych ſąśiad weſpółek mieſzkáiących przed ſądem
4:
przerzeczonym przez áppellácią wwiedźioné będą mieć:
5:
tedy
6:
gdy oné Miáſtá będą odięté y odpráwioné/ inné Miáſtá ná
7:
mieyſce ich z innémi pozoſtáłémi niech będą wźięté y wſtáwio=
8:
né. Który liſt y formá álbo kopia wyięta z originału ták ſie
9:
ſámá w ſobie ma.
10:
W Imię Boże/ Amen. Iż przyrodzenie y
11:
kondycia ludzka bárzoby rádá przez zwiérzchnégo páná nád ſo=
12:
bą byłá: y ludźie nie oddaláliby od śiebie wolnośći/ by niekár=
13:
ność wyſtępków z ćiężkim vpadkiem nie obfitowáłá:
14:
dla tego
15:
z Boſkiégo zrządzenia ſą dáni Królowie ludźiom/ y Pánowie
16:
poddánym/ áby z potrzeby ſpráwiedliwośći/ ſądowi y roſká=
17:
zowániu królewſkiému byli poddáni wſzyſcy: żeby kożdému
18:
ſpráwiedliwą wagą ſámi Królowie ſpráwiedliwośći czynili.
19:
Y dla tego My Káźimiérz z łáſki Bożéy Król Polſki/ y Ziem
20:
Krákowſkiéy/ Sędomiérſkiéy/ Siérádzkiéy/ Lęczyckiéy/ Ku=
21:
iáwſkiéy/ Pomorſkiéy/ Pan y Dźiedźic Ruſki.
22:
Ku wynieśieniu
23:
chwały ſpráwiedliwych ludźi/ á ku pohámowániu wſzeteczeń=
24:
ſtwá zuchwálców/ obaczáiąc iż w náſzym królestwie przećiw=
25:
ko powadze y czći nigdy nienáruſzonéy tegóż króleſtwá náſzé=
26:
go/
27:
y nád wiádomość Máieſtatu náſzégo królewſkiéfgo były
28:
chowáné nieiákié złé zwyczáie/ á to w tym: iż gdy Wóytowie/
29:
Sołtyśi/ Láwnicy/ Przyśięgli v ſądów zágáionych w práwie
30:
Niemieckim/
31:
między témi/ którzy ſie práwuią w ſądźiéch ich zá=
32:
gáionych/ ſkaźni z rozmowy między ſobą/ y iuż ſkończoné w
33:
wielu ſpráwách wydáią:
34:
oni záś práwuiący ſie do dálekich
35:
ſtron Ryńſkich do Máydenburgu Miáſtá/ którému żadnym
36:
práwem nie ſą poddáni/ y zá gránice króleſtwá náſzégo áppel=
37:
lácię y prowokácię czynią/
38:
właſny Máieſtatu náſzégo Stolec/
39:
y właſnégo Páná práwo y zwiérzchność opuśćiwſzy/ y wzgár
40:
dźiwſzy/ ku ſkáźie y ſzkodźie króleſtwá náſzégo/ y ku obćiężliwo=
41:
śći náſzych obywátelów:
42:
á Wóytowie/ Sołtyśi/ y inni Lá=
43:
wnicy/ Przyśięgli króleſtwá náſzégo/ od tych/ którzy ſie práwu=
44:
ią/ dla kupowánia tego ſkazánia Sołtyſów/ do Máydebur=
45:
gu wyćiągáią po dźiewiąći wiárdunk ſzérokich groſzy Prá=
46:
ſkich/
47:
y ktemu wyćiągáią niektóré ſummy pieniężné ná expenſy/
48:
któré z króleſtwá náſzégo do Máydeburgu dla kupowánia prze

strona: 954

1:
rzeczonégo ſkazánia przeſyłáią:
2:
przez co ſławie/ vczćiwośći/
3:
Iurisdiciiéy Stolice náſzéy nigdy nienáruſzonéy bywa vwła=
4:
czano/ y ſzkárádność iákaś bywa iéy przyczytáná: á co ieſcze gor=
5:
ſzégo/ przerzeczeni Wóytowie/ Sołtyśi/ Láwnicy/ Przyśięgli
6:
praw Niemieckich/
7:
gdyby mieli czynić koniec doſtáteczny prá=
8:
wuiącym ſie/ w tym ſie czyniąc trudnémi do miaſt niektórych
9:
króleſtwá náſzégo/ do Rádźiec/ Wóytów/ Láwników/Przy=
10:
śięgłych/
11:
którym żadna przez Nas ná nawysſzé práwo y ná czy=
12:
nienié ſkazánia práwá Máydeburſkiégo od Máieſtatu náſzé=
13:
go Królewſkiégo nie byłá dáná/ áni im ieſt oſobliwie zlécóná/
14:
ná tákowé mieyſcá mimo ich poſtánowioné ſądy:
15:
áby przeda
16:
wáli práwo naiwysſzé/ któré Máieſtatowi náſzému tylko ieſt
17:
przyłączoné: y áby dawáli iákié ſkazánia nád zámierzenié ich
18:
ſądów/ do innych miaſt/ wśi/ y mieyſc:
19:
ná co im żadna nie ieſt
20:
dáná władza: ále z iákiégoś vporu té/którzy ſie przed nimi prá=
21:
wowáli/ w ſpráwách ták wielkich iáko máłych/ pieniądze przjmu
22:
ſzáli kłáśdź niemáłé:
23:
zá któré ſkazánia od przerzeczonych Miaſt
24:
náſzych Rádźiec/ Wóytów/ Láwników/ Przyśięgłych/ którzy
25:
żadnéy władze w tym niemieli/ ſkazánia wyćiągáli y práwo
26:
kupowáli/ któré mocy nie miáło/ áni ſtać mogło:
27:
á niewinné lu
28:
dźi práwuiący ſie oſzukawáli ſumpty/ pracámi/ wydatki/ nakłá=
29:
dy ich morduiąc nieſpráwiedliwie: przećiwko którym rzeczom
30:
w króleſtwie náſzym wołánié powſtáło/
31:
y tákowá chytrość o=
32:
kazáłá ſie/ czego Máieſtat náſz zá tym wołániém niemógł okiem
33:
przeyźrzeć/ y tego ćierpieć. Dla czego z vczćiwémi w pánie Kry=
34:
ſtuśie Oycmi/ Iároſłáwem Arcybiſkupem Gniéźnieńſkim/
35:
Bo=
36:
dzántą Krákowſkim/ Zbilutem Włodzcłáwſkim/ Ianem Po=
37:
znáńſkim/ Mikołáiem Płotckim/ Ianem Lubuckim Biſkupy/ y z
38:
Opáty/ Proboſczmi/ Dźiekany/ Ardźiakony/ y innémi Pręłatmi
39:
y z Kánoniki ták Tumſkimi iáko Kollegiáckiémi/y inych kośćio
40:
łów Kápitułámi/ y z innémi Duchownémi doſtoieńſtwy opá=
41:
trzonémi/ ták świetckiémi iáko Zakonniki/ wyiętémi/ y niewyię=
42:
témi:
43:
y z Wielmożnémi Woiewodámi/ Káſztelanmi/ Podkomo=
44:
rzmi/ Komorniki/Sędźiámi/ Podſędki/ Pány/ Rycérztwem/
45:
z Szláchtą/ Ráycmi/ Wóytmi/ Láwniki/ Przyśięgłémi Miaſt/
46:
z Sołtyſmi y Vrzędniki wśi/ y mieyſc kożdych/ áwo ze wſzyt=
47:
kimi vczyniliſmy ziazd y Séym:
48:
zá których wſzyſtkich y kożdé=
49:
go z oſobná rádą Appellácię/ odzywánia/ áby nie było od tych
50:
którzy ſie práwuią/ czynioné v Sądów przerzeczonych zá pie=
51:
niądze iuż rzeczoné/
52:
y áby niebyły kupowáné y wyćiągáné/ y

strona: 955

Metriki o Przywileiách Część pierwſza.
1:
áby ſkaźni y Práwá w Máydeburgu nie kupowano/ y tákże
2:
v Miaſt Króleſtwá náſzégo v Sędźi/ Wóytów/ Láwników/
3:
Przyśięgłych/
4:
y áby nie kupowano ſkaźni álbo Práwá którégo/
5:
y kto oné prziymie/ áby ná nim nieprzeſtawano/ áni zá práwo
6:
miano/ pod winą vtrácenia wſzyſtkich dóbr ſwych/ władzą
7:
náſzą Królewſką zákázuiemy.
8:
A chcąc od obywátelów Kró=
9:
leſtwá náſzégo ſzkody/ vćiſki/ prace/ y nakłády oddálić/ á po=
10:
żytki y rozmnożenié im y náſzému Máieſtatu Królewſkiému
11:
część y poczćiwość rozmnożyć:
12:
Kśięgi práwá Máydeburſkié=
13:
go w Skárbie náſzym Krákowſkim położyliſmy: y ná tymże
14:
Zamku náſzym Krákowſkim poſtánowiliſmy práwo Naiwyſ=
15:
ſzé Niemieckié właſné/ ná mieyſce práwá Máydeburſkiégo:
16:
á=
17:
by z tych Kśiąg/ ſkazánia były wydáné wedle Práwá przez
18:
Wóytá náſzégo/ y śiedm Sołtyſów álbo Wóytów/ y przez
19:
Przyśięgłé vmieiętné Práwá przerzeczonégo:
20:
któré Wóyty/
21:
y Sołtyſy Wielki Rządźcá zá czáſem będący przerzeczonégo
22:
Zamku Ziemie náſzéy Krákowſkiéy/ weſpółek z Wóytem ná=
23:
ſzym ná mieyſcách niżéy nápiſánych/ między innémi będźie ro=
24:
zumiał vmieiętnieyſzé w Práwie/
25:
áby ie przyiął/ miánował/
26:
wybrał ná mieyſcá do żywotá ich/ ku zágáieniu Práwá ná=
27:
ſzégo Naiwysſzégo Zamku Krákowſkiégo/ zwykłym zwy=
28:
czáiem czáſów y z mieſc ſłuſznych: to ieſt/ z Bochnie/ z Wie=
29:
liczki/
30:
z Robczyc/ z Lipnice/ z Myślimic/ z Olkuſzá/ z Wol=
31:
bramá. Z Wóytów/ z Lipniká/ z Sułoſzowá/ z Irzmano=
32:
wic/ z Przećiniá/ z Sándrumaná/ z Baliná/ z Szubrowic.
33:
Z Sołtyſów Máieſtatu Króleſtwá náſzégo/ z Bodzánowá/
34:
z Gikołomie/ z Lápſzyce/ z Skáwiny/ z Rybnéy/ z Liſtry
35:
Tynieckiéy/ z Brzéſká/z Gonowá Brzeźinſmkiégo Opátá/ z
36:
Lubocze/ z Pobiednéy/ z Tubiczá/
37:
z Werzmeńſkiégo Kla=
38:
ſztorá Proboſczá/ Wóytmi y Sołtyſmi/ y innych mieyſc. Z
39:
Láwników y innémi poczćiwémi y opátrznémi oſobámi/ któ=
40:
rzy będą vmieiętni w rzeczonym Práwie Máyedeburſkim/ y
41:
którzy będą godni mieyſcá Láwniczégo:
42:
którzy wiecznie śie=
43:
dźieć máią śiedm w liczbie/ á nád śiedm nigdy niech nie=
44:
przechodźi. Do którégo Sądu Naiwysſzégo Niemieckiégo
45:
Zamku náſzégo Krákowſkiégo:
46:
y do Wóytá náſzego/ y do Wóy=
47:
tów/ Sołtyſów/ y innych Sędźiów/ którzy ná tym Sądźie
48:
náſzym będą śiedźieć/ miáſto przerzeczonych Appelláciy/ któ=
49:
ré do Máydeburgu zwykły bywáć/
50:
będźie wolno im od wſzy=
51:
tkich Sędźi/ Wóytów/ Sołtyſów/ Láwników/ Przyśięgłych/

strona: 956

1:
ták miaſt iáko wśi wſzyſtkim/ którzy ſie práwuią/ áppellowáć/
2:
odzywáć/
3:
y przed nimi kończyć y dokonywáć ſwéy áppelláciiéy/
4:
przez proſté przełożenia rzeczy ſwéy ábo áppellácię práwá y ſka=
5:
zánia prośić/ z kśiąg náſzych práwá Máydeburſkiégo przerzeczo
6:
négo:
7:
ná których ſkaźni/ álbo ſentenciách/ álbo práwiéch/ ſkázu=
8:
iemy władzą náſzégo Máieſtatu Królewſkiégo/ áby ták prze=
9:
ſtawano iáko ná práwie/ y áby iáko práwo były chowáné.
10:
Wy=
11:
iąwſzy żeby niektórzy z przerzeczonych práwuiących ſie rozumie=
12:
li moc otrzymáć lepſzé ſkazánié w rzeczách ſwoich nád ono iuż
13:
vczynioné: tedy od tákowych do ſámégo Máieſtátu náſzégo
14:
będźie wolno áppellowáć:
15:
á pod tym czáſem práwá przerzeczo
16:
négo Máydeburſkiégo kśiąg náſzych od nas ná ſwé áppellácię
17:
otrzymáią pewné Komiſsarze: którzy chcemy y ſkázuiemy áby
18:
byli Ráyce z Miaſt z tych:
19:
z których ći/ którzy áppelluią/ będą
20:
miánowáć/ niepodeyźrzáni przećiwnéy ſtronie/ z kożdégo miá=
21:
ſtá po dwu Rádźiec: to ieſt/ z Krákowá/ z Sączá/ z Bochnie/
22:
z Wieliczki/ z Káźimiérzá/ y Olkuſzá:
23:
którzy z náſzégo oſobli=
24:
wégo poruczenia ſkażą áppellácią: y koniec ſpráwie/ w któréy |
25:
ſie áppellácię sſtáły/ vczynią. A iżby przerzeczeni Wóyt náſz
26:
y inni Wóytowie/ Szołtyśi/ Láwnicy śiedm przerzeczeni/
27:
którzy wiecznie będą śiedźieć przy ſądźie náſzym/ práwá prze=
28:
rzeczoné wydáiąc y prácuiąc/ dni ſwych prózno nie trawili: á
29:
práwuiący ſie prácámi/ y mordowániem/ y nakłády/ wedle piér=
30:
wſzégo zwyczáiu nie byli obćiążeni:
31:
vſtáwiamy chowáć/ iżby
32:
zá kożdé ſkazánié vczynioné tylko po śiedmi ſkotów: których
33:
połowicá do ſkárbu náſzégo/ á połowicá przerzeczonym śie=
34:
dmiom śiedzącym ma bydź:
35:
żeby to między ſobą zá pracą ſwą
36:
podźielili: nie licząc w to zapłáty Piſárzowéy/ pámiętnégo/
37:
y Przywileiów/ któré máią dáwáć: któré zapłáty będą ták miár
38:
kowáć/ iákoby za pracą ſwą bráli.
39:
A z win przerzeczonégo ſą=
40:
du náſzégo Wóyt náſz ná część náſzę cztérzy winy/ á piąta ná
41:
Láwniki ma wyćiągáć. A iżby przerzeczony Wóyt náſz/
42:
y
43:
śiedm Láwników rzeczonégo ſądu náſzégo nawysſzégo tym
44:
mocniéy y pilniéy ſądowi przerzeczonému naiwysſzému y w
45:
wydawániu ſkazánia przypilnowáli/ y oné odpráwowáli:
46:
tedy Wóytá y Láwniki Máieſtat náſz chcąc łáſką ſwą ozdo=
47:
bić/ oné z łáſki náſzéy oſobliwéy wyymuiemy od wſzyſtkich
48:
podatków/ Poborów/ y kontribuciy/ od robót/ od woiennych
49:
ſłużb ná wſzelkié ſtrony/ któré przez Nas y potomki náſzé będą
50:
czynioné:
51:
y od wſzelkiégo poſłuſzeńſtwá ták náſzégo/ iáko ich pá=

strona: 957

Metriki o Przywileiách Część pierwſza.
1:
nów/ y od ſądów Káſzteláńſkich/ Woiewodzkich/ Sędźi/ Pod=
2:
ſędków/ Komorników y innych Vrzędników Ziemſkich/ y Wóy=
3:
tów/ Rádźiec/ Láwników/ y wſzyſtkich Przełożonych:
4:
którym
5:
żadnym ſpoſobem niech nie będą poſłuſzni/ áni pozwáni/ ták w
6:
wielkich iáko w máłych ſpráwách przed niemi ſtáwáć/ álbo ná
7:
nie odpowiádáć nie będą powinni: ále tylko gdy przed oblicz=
8:
ność náſzę y przez oſobliwą pieczęć náſzę pozwáni będą:
9:
tedy
10:
przed Námi/ álbo oſobnym Kommiſsarzem náſzym/którégo
11:
ktemu náznáczymy/ będą powinni odpowiedáć/ álbo kożdy z
12:
nich będźie powinien práwem ſwym Máydeburſkim odpowie=
13:
dáć.
14:
A iżby przerzeczoné wſzytkié rzeczy miáły moc ná wieki/
15:
ninieyſzy przywiléy zá rádą y zwoleniém przerzeczonych wſzyt=
16:
kich przy nas śiedzących kazáliſmy nápiſáć/ y pieczęćią Máie=
17:
ſtatu náſzégo Królewſkiégo więtſzą kazáliſmy vtwiérdźić.
18:
Dziáło ſie y dan ieſt w Krákowie/ Roku pánſkiégo/ Tyśiącné=
19:
go/ trzechſetnégo/ pięćdźieśiątégo szóſtégo/ názáiutrz po świę=
20:
tym Fráńćiſzku.
21:
Przy czym byli przerzeczeni Arcybiſkup y Bi=
22:
ſkupi/ y Wielmożny Iurá Káſztelan Imrám Woiewodá/ An=
23:
drzéy Sędźia Krákowſki/ Wilczek Sędomiérſki/ Ráphał Wi=
24:
ślicki. Piotr Sądecki/ Káſztelanowie/ y inni świádkowie go=
25:
dni wiáry.
26:
Prośbą tedy przerzeczonych Sędźi/ y ktorzy
27:
té práwá chowáli łaſkáwie ſkłónieni/ y poddánych náſzych po=
28:
żytki y rózmnożeniem nápomnieni/
29:
tákowy liſt y vſtáwę/ łáſkę
30:
y pozwolenié máiąc wdźięczné y cále władzą náſzą Królewſką
31:
moc mu przydáiemy/ y ón vmocnieniém pieczęći náſzéy więtſzéy
32:
przy tym ninieyſzym liśćie vtwiérdzamy.
33:
Dźiało ſie to w Pią=
34:
tek po Przewodnéy Niedźieli/ Roku Páńſkiégo/ Tyśiącnégo/
35:
Cztéréchſetnégo/ Dwudźieſtégo y piérwſzégo. Przy czym byli
36:
Nauczćiwſzy w Pánu Kryſtuśie Pánowie Mikołay kośćiołá
37:
Gnieźnieńſkiégo Arcybiſkup y Primás/
38:
Woyćiech Krákow=
39:
ſki/ Andrzéy Poznáńſki/ Iákub Płotcki/ Ian Chełmſki Ko=
40:
śćiołów Biſkupi: y Wielmożni y mężni Mężowie/ Kryſtyn
41:
z Oſtrowá Káſztelan Krákowſki/
42:
Sędźiwóy z Oſtrorogá
43:
Poznáńſki/ Ian z Tárnowá Krákowſki/ Mikołay z Michá=
44:
łowá Sędomiérſki/ Máćiéy z Wąſoſzá Káliſki/ Mikołay z
45:
Oporowá Lęczycki/ Iákub z Koniecpolá Siérádzki/
46:
Má=
47:
ćiéy z Lábiſzyná Brzéſki/ Ian z Kośćielcá Gneweńſki Wo=
48:
iewodowie: Michał z Czyżowá Sędomiérſki/ Miſtyn Po=

strona: 958

1:
znáńſki/ Marćin z Klenowá/ Kryſtyn z Koźiegłowy Sądec=
2:
ki/
3:
Floryan z Korytnice Wiślicki/ Ian z Czekoćiná Lubelſki/
4:
Káſztelanowie: Zbigniéw z Brzeźia króleſtwá Polſkiégo Már
5:
ſzałek/ Piotr Száfrániec Podkomorzy Krákowſki/ Andrzéy
6:
Ciołek z Zelecjowá Podſtoli Sędomiérſki:
7:
y innych wiele go=
8:
dnych wiáry wiernie nam miłych. Dan przez ręce vczćiwégo
9:
w Pánu Kryſtuśie páná Woyćiechá Biſkupá Krákowſkiégo/
10:
Naiwysſzégo Kánclérzá/ Ianá Dźiekaná Krákowſkiégo/
11:
Podkánclérzégo króleſtwá Polſkiégo nam ſczérze miłych.
12:
My
13:
tedy Włádyſław z łáſki Bożéy Król przerzeczony/ zá rádą Rad
14:
náſzych/ któré przy boku náſzym śiedźiáły/ y zá prośbą przed Má
15:
ieſtatem náſzym vczynioną/ ták ſpráwiedliwą y ſłuſzną y bá=
16:
czną przywiedźieni/
17:
tákowy Liſt vmocniáiąc odnowieniem
18:
Przywileiu wysſzéy nápiſánégo ze wſzyſtkim/ co w nim nápiſa=
19:
no/ potwiérdzamy/ mocny czyniémy/ pochwalamy/ y odna=
20:
wiamy/
21:
ſkázuiąc áby we wſzyſtkich ſwych punktćiéch/ kláuzu=
22:
łách/ ſpoſobiéch/ y członkách miał moc wiecznéy mocy/ zá świá=
23:
dectwem tego Liſtu: którému pieczęć náſzá ieſt záwieſzoná.
24:
Dźiało ſie ná Wyſpie Ciepel/ w Miáſteczku Koninie/ któré iná=
25:
czéy zową Racze/ w Niedźielę blizſzą po święćie Swiętégo
26:
Stániſłáwá/ któré bywa Máiá/ Roku Pánſkiégo Tyśiącné=
27:
go/ cztérzéchſetnégo/ cztérdźieſtégo czwártégo.
28:
Przy czym|
29:
támże byli Vczćiwi/ Wielmożni/ Mężni/ y Szláchetni/ Wá=
30:
wrzyniec z Oderwáru króleſtwá Węgierſkiégo/ Mikołay z
31:
Láyſoki/ Lukaſz z Górki Poznáńſki/ Hynek z Pomorzan źiemie
32:
Podolſkiéy Woiewodowie:
33:
Mikołay z Zákrzowá Márſzałek/
34:
Kreſław Woyſzyk z Woyſze/ Stolnik dworu náſzégo/ Piotr z
35:
Számotuł/ Páweł z Sienná/ Mikołay z Czeſławu/ y Hynek
36:
z Bálic dworzánie náſzy/ y inni godni wiáry świádkowie przy
37:
rzeczách przerzeczonych.
38:
Dan przez ręce Wielmożnych Ianá
39:
z Koniecpolá Kánclérzá/ y Piotrá z Czekoćiná Podkánclérzé=
40:
go/ króleſtwá Polſkiégo nam ſczérze miłych.
41:
MIESCZANIE KRAKOWSCY.
42:
OKazáli Przywiléy Włádyſłáwá Kśiążęćiá ná ſkład/ któ=
43:
rym máią nádánié to/ áby káżdy kupiec cudzoźiemiec towáry
44:
ſwé w Krákowie przedáwáć mógł:
Zyg. Aug. w Piotrko.

45:
á iżby káżdy kupiec/ prze=
46:
kupień/ któryby z Węgier/ álbo z Sączá/ álbo z inſzégo króle=

strona: 959

Metriki o Przywileiách Część pierwſza.
1:
ſtwá przywiózł do Krákowá miédź/
2:
nie przedawał iéy żadne=
3:
mu człowiekowi opcému/ tylko mieſczánom Krákowſkim: á
4:
żeby téż nie śmiał żaden z Krákowá wyieźdźić/ áż piérwéy prze
5:
dawſzy towáry.
6:
Téż w tym liśćie inhibicia/ áby żaden ku=
7:
piec z Węgier y z Sączá/ álbo z inſzégo króleſtwá nie śmiał z
8:
miedzią y z inſzym towárem/ áni wodą/ áni źiemią/ minąwſzy
9:
Kráków do Toruniá ieźdźić:
10:
o czym ſzérzéy ten iſty przywiléy
11:
ich świádczy/ który dan ieſt w Krákowie in Anno 1306.
12:
Ciz Mieſczánie Krákowſcy.
13:
Vkazáli przywiléy Królá Lódwiká/Roku Páńſkiégo 1372.
14:
dány:
15:
którym máią nádánié/ áby wſzelákié kupie álbo towáry/
16:
któréby były z Prus/ á miánowićie z Toruniá do Krákowá przy
17:
wieźioné/ były tám w Krákowie złożoné przedawáné/ áby ich
18:
ztámtąd dáléy nie wożono.
19:
Ciz Mieſczánie Krákowſcy.
20:
OKazáli przywiléy Królá Káźimiérzá/ Roku Bożéo 1354.
21:
którym to nádánié máią/ żeby kupcy cudzoźiemſcy/ którzyby=
22:
kolwiek z iákimkolwiek towárem do Krákowá przyiecháli/
23:
nie
24:
śmieli ieden drugiému towáru przedawáć: ále żeby tylko to=
25:
war ſwóy mieſczánom Krákowſkim/ álbo którymkolwiek pod
26:
dánym náſzym przedáwáli.
Támże. Támże.

27:
Ktemu płótno wſzelákié/ któré=
28:
kolwiekby zkądkolwiek było przywieźiono/ á miánowićie płó=
29:
tno Golcz/ áby było ná wielki łokieć przedawáné/ krom płótná
30:
czarnégo/ któré ná máły łokieć ((t. łać.))
31:
przedawáné bydź ma.
32:
Ciz Mieſczánie Krákowſcy.
33:
VKazáli Mándat Królá Káźimiérzá/ którym roſkázuie im/
34:
áby tákowé kupce cudzoźiemce/ którzyby krom głównych Iár=
35:
márków weſpółek zſobą ſpółem w Krákowie hándlowáli/ á
36:
nie z mieſczány Krákowſkiémi/
37:
áby ie hámowáli/ áreſtowáli/
38:
y dobrá ich ſkárbowi náſzému konfiſzkowáli. Datá Mánda=
39:
tu tego 1451.
Zyg. Aug. w Piotrko.


strona: 960

1:
Ciz Mieſczánie Krákowſcy.
2:
VKázáli Przywiléy Królá Káźimiérzá/ Roku 1457. dá=
3:
ny: którym Król Káźimiérz roſkázuie pod winą w Przywileiu
4:
opiſáną:
Támże.

5:
áby żaden Noremberczánin/ álbo inſzy obcy kupiec/
6:
nieśmiał w Krákowie krom głównych Iármárków towá=
7:
rów ſwych przedáwáć/ przećiw przywileiom piérwſzym mie=
8:
ſczan Krákowſkich.
9:
Ciz Mieſczánie Krákowſcy.
10:
OKazáli Przywiléy Królá Káźimiérzá/ Roku 1473. w
11:
którym Król Káźimiérz roſkázuie/ áby káżdy ze wſzyſtkich
12:
miaſt y miáſteczek w króleſtwie Polſkim iádąc kędyżkolwiek/
13:
żeby Krákowa nie mijał:
14:
á zwłaſczá którzy iádą do Sląſká ábo
15:
z Sląſká/ máią ſtárémi y dawnémi drógámi iecháć ná Krá=
16:
ków/ á tám ſkłádowi doſyć czynić.
Támże. Támże. Támże.

17:
Tákże y kupcy z Węgier
18:
nie gdźie indźie/ iedno w Krákowie máią kupi ſwych ſkład
19:
mieć/ y támże kupie ſwé przedáwáć/ y inſzé rzeczy ku potrzebie
20:
ſwoiéy ſpráwowáć/ ((t. łać.))
21:
Ciz Mieſczánie Krákowſcy.
22:
OKazáli liſt Królá Káźimiérzá/ Roku 1451. piſány/ á
23:
przez Królá Alexándrá 1504. potwiérdzony ná ſkład Soli/
24:
tym obyczáiem/ áby w miáſteczku Miechowie Sól w Báłwá=
25:
nách nie byłá przedawáná/
26:
áni iéy tám żadny ſkład był ná prze=
27:
ćiwko ſkłádowi/ który należy ſtárému obyczáiowi Krákowſkié=
28:
mu. Tákże Sal centenariatum, którą przywożą z Wieliczki
29:
do Miechowá/ nie ma bydź przedawána/ iedno w targowé
30:
dni/ pod winą w przywileiu opiſáną.
31:
Tákże in oppidis Slo=
32:
mnicie. &c Proſsouie. y kędyżkowiek ieno indźie v ſąśiádów
33:
non debet vendi Sal entenariarum, iedno w targowé dni.
34:
Ciz Mieſczánie Krákowſcy.
35:
VKazáli liſt Węgierſkiéy y Polſkiéy Królowéy/ Roku 1372.
36:
ná ſkład w Krákowie: iż im wolno rozmáitych kupi przycho=
37:
dzących z rozmáitych kráin ſkład mieć w Krákowie ná wie=
38:
czność.

strona: 961

Metriki o Przywileiách Część pierwſza.
1:
Libertácia od Podwód niektórych
2:
Miaſt.
3:
WOlność od podwód z dawná miáſtóm/ Krákowſkiému/
4:
Poznáńſkiému/ y Lwowſkiému nádáną/
5:
y dekrétámi ś. pámię=
6:
ći Królów Polſkich/ Zygmuntá piérwſzégo/ Zygmuntá Augu=
7:
ſta/ y Stephaná záchowáną/ in toto áporobuiemy/ rátyfiku=
8:
iemy: y od tych podwód Kráków/ Poznań/ Lwów/ wiecznémi
9:
czáſy wolnémi czyniémy y decláruiemy.
10:
Porównánié w práwie oſób vrzędo=
11:
wych mieyſkich, we Lwowie y w
12:
Wárſzáwie z Krákowiány.
13:
PRzeſtrzégáiąc/ áby ſie w mieśćiéch głównych Koronnych
14:
violentiae nie dźiały ludźióm ná vrzędźie będącym:
15:
tedy Conſti=
16:
tucią Anni 1581. która Krákowſkim y Poznáńſkim vrzędóm ſłu=
17:
ży/ extenduiemy: iż ma tákże comprehendowáć Rádę y Przy=
18:
śiężniki miaſt/ Lwowá y Wárſzáwy.
19:
Gwałcenié bron mieyſkich.
20:
NAyduią ſie téż tácy ſwowolnicy/ iż w mieśćiéch brony wy
21:
biiáią y wyśiékáią/ kłotki odćináią/ prochy w nie náſypawſzy
22:
rozſadzáią:
Zygm. III. Liſt. Támże. Zygm. III. Liſt.

23:
przeto vſtáwiamy/ áby z tákim każdym gwałtow=
24:
nikiem poſtępowano według Státutu Torunſkiégo.
25:
Co byli Krákowiánié dzwonek álbo práwo gwałtu vtráćili, iá=
26:
ko w Kronikách nápiſano, to go tu záś wedle téy Conſtituciiéy po=
27:
niékąd rekuperowáli.
28:
Gwałty poſpolité Krákowſkié.
29:
WIelkié beſpráwia/ y gwałty rózné odnoſzą do nas częſté=
30:
mi ſkárgámi Krákowſkiégo miáſtá obywátele/ którzy ták ſą v=
31:
ćiśnieni/ iż áni vrzędy/ áni vbeſpieczenié práwá poſpolitéo / ochro
32:
nić ich nie może:
Stephan w Wárſzá. Liſt.

33:
przetóż vſtáwuiemy/ iż gdyby podług Státu=
34:
tu Toruńſkiégo/ w gwałćie iákim nie mógł bydź poman gwał=

strona: 962

1:
townik/ vkrzywdzonému mieſczáninowi w rádźie mieyſckiéy/
2:
ábo wysſzégo y niżſzégo práwá będącému/ facultas dochodzenia
3:
ná gwałtowniki ma bydź táka/ iáko ſzláchćicowi ex iuris quali=
4:
tate ſłużyć zwykłá. Tóż o dochodzeniu krzywd Poznánſkiégo
5:
miáſtá rozumieć ſie ma.
6:
O Tumulćiéch.
7:
STátut Toruńſki poćiągamy y decláruiemy/ do wſzelákich
8:
tumultów/ któréby ſie pod odiazd náſz do Szweciiéy z któréy=
9:
kolwiek miáry y przyczyny/ w mieśćiéch wſzytkich/ ná wſzelá=
10:
kich mieyſcách dźiáły/
11:
tákiéż máią bydź ſpólnie przez vrząd Stá
12:
rośći y mieyſcki hámowáné y koioné: y ći którzyby tumultowáli/
13:
máią bydź od nich imáni/
Zygm. III.

14:
y zá zgodnym obu vrzędów/ ták Zam=
15:
kowégo iáko y mieyſckiégo oſądzeniém karáni
16:
ſaluo ſcrutinio & appellatione ſzláchćicowi
17:
tylko ná Tribunał:
18:
á gdźieby rózność miedzy témi vrzędy byłá/
19:
máią dośiądz informáciiéy Tribunálſkiéy. A gdźieby co ná v=
20:
rzędách/ álbo iednym z nich zchodźiło/ máią bydź o to do Tri=
21:
bunału ex officio pozwáni:
22:
y gdźieby winnémi byli ználeźieni/
23:
máią bydź (t. łać.)) karáni.
24:
Wſzákże máią bydź bliżſzy do ewáſiiéy. ((t. łać.))
25:
którzyby z rąk vrzędowych ábo więźienia vćiekli/ ſzlá=
26:
chćicy mogą bydź ((t. łać.)) w Vrzędźie Gro=
27:
dzkim fori ſui requirowáni.
28:
A ieſliby krwie roźlanié ſie sſtáło/
29:
ná gárdle karány/ á z dóbr iego ſzkody nágrádzáné/ ((t. łać.))
30:
ná Tribunał/ bydź máią. Plebei záśię
31:
((t. łac.)) imáni/ y przed vrzędy Stárośćié y mieyſckié
32:
ſądzeni/ y karáni bydź máią.
33:
Odpuſczenié ſzoſu y poboru miáſtu
34:
Krákowu.
35:
IZ miáſto náſzé Kráków/ ſtolicá náſzá Królewſka/ iáko
36:
prioribus interregnis, ták y tego poſzledniégo interregnum, wiá=
37:
rę y státeczność ſwą w to zámieſzánié Rzeczypoſp: nam y wſzy=
38:
ſtkiéy Koronie/
39:
y dotrzymáło/ nie oglądá=
40:
iąc ſie ná wielkié ſzkody/ ſpalenia y ſpuſtoſzeniá máiętnośći
41:
ſwych/ któré ((t. łać.)) paloné y znieśioné/
Zygm. III. w Wárſzá. Liſt.

42:
á rucho=

strona: 963

1:
mé bráné bydź muśiáły.
Metriki o Przywileiách Część pierwſza.

2:
Przeto zá tę wiárę y ſtáteczność ich/
3:
wdźięczność/ y łáſkę náſzę Królewſką/ miáſtu temu/ y obywá=
4:
telom iego wſzyſtkim pokázuiąc/ áby téż poćiechy zá ſzkody y
5:
trudnośći ſwé odniéść mogli.
6:
Szos z Poborem naſzym Kró=
7:
lewſkim/ któryby zá vchwałą wſzech Stanów nam y ſkárbo=
8:
wi náſzému Koronnému/ álbo Poborcomy Száfárzom ná
9:
Séymiéch vchwalonym płáćićby mieli.
10:
Miáſtá Krákowá|
11:
mieſczánom y obywátelom iego wſzytkim dáruiemy y odpu=
12:
ſczamy do cztérech Exákciy Poborowych/ ieſliby kiedy ex neceſ=
13:
ſitate Rzeczypoſpolitéy vchwaloné bydź miáły/ począwſzy Ex=
14:
ákciią od poborów ná tym Séymie vchwalonych.
15:
W czym
16:
áby trudność y przenágánánié żadné nie było od Poborców ná=
17:
ſzych/ ((t. łać.)) tą ninieyſzą Conſtituciią
18:
wáruiemy.
19:
Odpuſczenié Czopowégo miáſtu
20:
Krákowu.
21:
MIáſtá Krákowá ná popráwę murów y municiy miey=
22:
ſkich Czopowé od káżdégo pićia/ któréby z miáſtá Krákowá do
23:
ſkárbu náſzégo Koronnégo dochodźić miáło/
Támże. Liſt.

24:
zá vchwaleniém
25:
Poboru przez ſtany Koronné authoritate Conſtitutionis prae=
26:
ſentis dáiemy dáruiemy do dwu Exákciy Poborowych bliſko
27:
przyſzłych/ od ninieyſzégo poczynáiąc:
28:
tym ſpoſobem/ że vrząd
29:
mieyſki tákowé Czopowé od picia wſzelákiégo przez té dwie ex=
30:
ákcie wybiéráć y wyćiągáć ma: wſzákóż wybiéráć Czopowé
31:
máią wedle Przywileiu Piwowarów miáſtá tego.
32:
Záchowu=
33:
iąc w cále cogniciią Séymową o tychże Przywileiách/ y o tym
34:
ieſli co po nich róznégo bywáło ná nie ſtánowiono/ á to po wy=
35:
ſzćiu przerzeczonych dwu exákciy Poborowych.
36:
A z tego mury
37:
y municię mieyſkié opátrowáć y popráwić máią. W czym ták=
38:
że áby przenágábánia żadnégo od Poborców nie mieli/ ((t. łać.))
39:
tą Conſtitucią wáruiemy.
40:
Podwyſzenié moſtowégo miáſtu
41:
Krákowu.

strona: 964

1:
DLa popráwy dróg w Krákowie nád ſtáre moſtowé/ zá po=
2:
zwoleniém wſzech ſtanów poſtánawiamy: że káżdy furman/
3:
który z towárámi cudzoźiemſkiémi/ ſolą/ y z inſzémi ćiężkiémi
4:
rzeczámi do Krákowá przyiedźie/
5:
od káżdégo koniá po pułgro=
6:
ſzku miáſtu płáćić będźie powinien. Tákże ktoby rogáté bydło
7:
ná ſkład Krákowſki na przeday przypędźił/ powinien będźie po
8:
pułgroſzku zwłaſczá od bydłá wielkiégo miáſtu temuż płáćić/
9:
iáko przywiléy ná to dány ſzérzéy obmawia.
10:
Cło Krákowſkié.
11:
PRzełożony nam ieſt niedoſtátek miáſtá Krákowá/ y wy=
12:
niſczenié prowentów iego/ tákże iże z nich potrzeby miáſtá te=
13:
go nullatenus odpráwioné bydź nie mogą.
14:
Chcąc tedy áby zá
15:
ſczęśliwégo pánowániá náſzégo/ miáſto to/ któré rebus ſecundis
16:
ornamento, aduerſis praeſidio nam y Rzeczypoſp: náſzey bydź z=
17:
wykło/ we wſzem incrementa bráło.
18:
Miáſtu temu náſzému Krá=
19:
kowu zá pozwoleniém wſzech ſtanów/ Cło wieczné dáiemy y po
20:
ſtánawiamy. Tym ſpoſobem/
Támże. Liſt. Támże. Liſt. Zygm. III w Wárſzá. Liſt.

21:
że oſoby wſzelákié cudzoźiemſkié
22:
miáſtu temu od towáru wſzelákiégo według oſzácowánia od
23:
grzywny po pułgroſzku płáćić będą powinni czáſy wiecznémi/
24:
iáko ſzérzéy przywiléy im ná to dány w ſobie obmawia.
25:
Odpuſczenié Szoſu Káźimiérzá=
26:
nom.
27:
IZ miáſto náſzé Káźimiérz prze oblężenié Krákowá od
28:
nieprzyiaćielá/ o wielką ſzkodę y vtrátę przyſzli/ ktemu że mu=
29:
ry miáſtá tego po niektórych mieyſcách per abuſum popſowá=
30:
né.
31:
Tedy my łáſkę náſzę y porátowánié ku pomnożeniu miá=
32:
ſtá tego/ y popráwę murów/ y inſzych potrzeb znácznych po=
33:
ſpolitych/ odpuſczamy obywátelom wſzyſtkim miáſtá tego/
34:
Szos do cztérech exákciy po ſobie idącé/
35:
ieſliby kiedy nápotym
36:
poſtánowioné były/ począwſzy od ninieyſzégo Séymu Exák=
37:
ciiéy. A Czopowé tákże cáłé wſzyſtko miáſtu temu od w=
38:
ſzelákich pićia ná rok ninieyſzy Contribuciiéy ku tym lepſzé=
39:
mu porátowániu/
40:
odpuſczamy budowániu murów y báſzt/ ták iż żadnym

strona: 965

Metriki o Przywileiách Część pierwſza.
1:
kſztáłtem ni od kogo w tym impediowáni bydź nie máią: ponie=
2:
waż to co czyniémy zá pozwoleniém Stanów wſzyſtkich Ko=
3:
ronnych vchwalamy.
4:
Cło Káźimiérſkié.
5:
DLa zaſług y wiernośći miáſtá náſzégo Káźimiérzá Krá=
6:
kowſkiégo/ któré przećiwko Rzeczypoſpolitéy y nam/ y obronie=
7:
niu pilnym y wiernym pokazáło miáſtá náſzégo Krákowá.
8:
Przeto Moſtowégo im od przodków náſzych nádánégo/ którégo
9:
ſą in pacifico vſu, przyczyniamy z pozwoleniém wſzech ſtanów
10:
Koronnych/ to ieſt nád ſtáré cło od koniá káżdégo po pułgroſzku/
11:
tákże y od bydłá rogátégo/ y od káżdégo inſzégo bydlęćiá wielkié
12:
go po pułgroſzku wybiéráć máią od tych wſzytkich którzy ná
13:
ſkład Krákowſki/ álbo téż przez moſt Káźimiérſki przez Kráków
14:
przeieżdżáć będą/ wybiéráć máią/
15:
iáko o tym przywiléy náſz o=
16:
nym dany/ ſzerzéy obmawia.
17:
SZOS Y CZOPOWE
18:
KLEPARSKIE.
Támże. Zygm. III. w Wárſzá. Liſt.

19:
MIáſtu náſzému Kleparzowi Krákowſkiému/ któré wiele
20:
ſzkód czáſu oblężenia miáſtá náſzégo Krákowá/ y tegóż podięło/
21:
y przy tym ſtáteczną wierność ſwoię przećiwko nam y Rze=
22:
czypoſpolitéy pokazáło.
23:
Zá co my łáſkę náſzę páńſką onym poká=
24:
zuiąc/ ſzos cáły/ y inſzé prouentá Contribuciiéy náſzéy/ któréby z
25:
Vniwerſału Séymu ninieyſzégo do ſkárbu náſzégo/ álbo więc
26:
Száfárzóm źiemie onéy przyśdź miáły.
27:
Miáſtu temu do czté=
28:
rech exákciy/ ieſliby nápotym ex neceſsitate Reipub: kiedy v=
29:
chwaloné były/ dáruiemy y odpuſczamy.
30:
A Czopowé od wſzelákiégo pićia ná rok ninieyſzy Contribu=
31:
ciiéy tu vchwalonéy/ miáſtu temu dawamy
32:
ná porátowánié
33:
poſpolitych potrzeb/ y ku obronie miáſtá tego. W czym wſzy=
34:
ſtkim áby impedimentu żadnégo ni od kogo nie mieli/ ninieyſzé=
35:
go Seymu vchwałą vtwiérdzamy.
36:
Incorporatia Proboſtwá S. Floriana
37:
Collegium Krákowſkiému, przez

strona: 966

1:
S. pámięći Królá Zygmuntá Au=
2:
guſtá, Wuiá náſzégo, y Stephaná,
3:
vczyniona.
4:
WLadzą Séymu tego/ zá zezwoleniém wſzech ſtanów/ v=
5:
twierdzámy Ius patronatus náſzé/ któréby nam należáło/wie=
6:
cznémi czáſy ná Collegium pomienioné wléwáiąc.
Zygm. III. Liſt.

7:
MIASTO SĄDECZ.
8:
MIeſczánie Sądeczcy vkázáli liſt náſz/ który otrzymáli ro=
9:
ku 1554. iż mogą mieć ná wieczność ſkład w ſwoim mieśćie
10:
ſoli/ która przez poddáné Spiſkich náſzych miaſt z żup náſzych
11:
Bocheńſkich docześnie była wyważána:
12:
ták iż iuż nie Spiſzá=
13:
nie/ ále przerzeczeni mieſczánie Sądeczcy/ ći tylko/ którzy miey=
14:
ſkié práwo máią/ a nie ini żadni ſól przerzeczoną zá tákim płá=
15:
ceniém y pieniądzmi/ iáko przez Spiſkié miáſtá byłá płácona/
16:
w Zupách náſzych Bocheńſkich kupowáli:
17:
y onę do Sączá wo=
18:
źili/ y tám ią ſkłádáli: y doſtátek iéy ták Spiſzánom iáko y inym
19:
wſzytkim záwżdy gotowáli/ przedawáli/ álbo zá iné kupie we=
20:
dle zmów á targów przemieniáli.
21:
Y dána tymże liſtem wol=
22:
ność Spiſzánom/ y wſzytkim inym zá Sączem mieſzkáiącym:
23:
áby tę ſól z Sączá wywoźili/ y ku pożytkom ſwym obrácáli.
24:
Poſtánowiło ſie ktemu tymże Przywileiem:
25:
áby Spiſzánie y
26:
inſzy z dolnych kráiów Węgierſkich żelázo/ miédź/ y iną ſpiżę/
27:
iáko ná tymże Przywileiu opiſano ieſt/ formowánąy nieformo=
28:
wáną/ do Króleſtwá náſégo wożący/
29:
nie gdźie indźiéy/ ieno w
30:
mieśćie Sądeckim ſkładáli/ y przedawáli: á nie dáléy z rzeczá=
31:
mi y kupiámi przerzeczonémi ieźdźili/ álbo téż drógámi krzywé=
32:
mi ku przekáźie y ſzkodźie ſkłádowi Sądeckiému ieźdźili:
33:
pod
34:
áreſtówániém y vtráceniém rzeczy przećiwko tákim/ którzyby
35:
ſie co innégo vczynić ważyli. Iáko o tym wſzyſtkim ſzérzéy Przy
36:
wiléy ich świádczy/ y opiſuie.
37:
MIASTO OSWIĘCIM.
ZygżAug. w Piotrko.

38:
MIeſczánie Oświęćimſcy vkázowáli Przywiléy Kśiążę=

strona: 967

Metriki o przywileiách Część pierwſza.
1:
ćiá Mieſzká Opolſkiégo/ y páná Cieſzyńſkiégo de data apud
2:
Oświęćim 1291.
3:
ná Skład w mieśćie ſwym Oświęćimſkim
4:
ſoli y ołowu/ bez ſzkody inſzych miaſt/ iáko téż temu Skłádowi
5:
gdźie indźiéy równy ieſt/nic nie przyczyniáiąc/ áni vmnieyſzá=
6:
iąc:
7:
á pożytek który Kśiążę miáło z ołowu/ ná pożytek mieyſki
8:
oddał/ y ktemu przydał Marcam argenti vſualis z przekupniow
9:
álbo z Práſołów ſolnych: którą z zwyczáiu płáćili ná rok.
10:
A ten
11:
liſt potwiérdźił Król Káźimiérz ná wieczné czáſy/ ((t. łać. do w. 9))
12:
iáko ten liſt y Confirmácia ſzérzéy w ſobie obmawia.
13:
Ciz Mieſczánie Oświęćimſcy.
14:
VKazáli liſt náſz (t. łać.))
15:
żeby wſzyſcy kupcy y fur=
16:
máni/ y káżdy z nich z oſobná od publikáciiéy tego liſtu y potym
17:
záwżdy przyſzłémi czáſy/ Oświęćimſkiégo miáſtá y ich ſkładu
18:
nie miał/ y do żadnych innych miaſt kupowáć ſoli nie ieźdźił:
19:
ie=
20:
no do Oświęćimiá/ álbo ná iego ſkład. Czego ieſliby ſie kto iná
21:
czéy ważył omijáć Oświęćim/ y ſkład iego: tedy táki káżdy ták
22:
ná drogách iáko y w mieśćiech záſtány/ ſól którą powieźie/ trá=
23:
ćić będźie:
24:
któréy połowicá do Zamku Oświęćimſkiégo/ á po=
25:
łowicá Ráycom Oświęćimſkim ná popráwę miáſtá bydź ma.
26:
Ktemu opátrzyło ſie téż to y tymże liſtem:
27:
áby ludźie náſzy iá=
28:
kiégokolwiek ſtanu y kondiciiéy/ żadnym obyczáiem ſoli/ zwła=
29:
ſczá w báłwániéch zupełnych/ z gránic Korony náſzéy do Slą=
30:
ſká y do Móráwy inſzémi drógámi/ iedno przez Oświęćim nie
31:
wywoźili/ pod vtráceniém téyże ſoli:
32:
y roſkazáło ſie Stáro=
33:
śćie Oświęćimſkiému y Zatorſkiému teraznieyſzému/ y potym
34:
będącym: áby w tym wſzyſtkim Oświęćimiány záchowáli/ y
35:
gdyby tego byłá potrzebá bronili. Co wſzyſtko ſzérzéy ná tym
36:
liśćie ieſt opiſano.
37:
Ciz Oświęćimiánié.
38:
VKazáli tákże liſt náſz/ ((t. łać. do w. 33))
39:
ná teráznieyſzym Séymie dány/ którym opátruie ſie
40:
im to: áby Kupcy y Furmáni
41:
nie ná Kęty/ áni Chrzanów/

strona: 968

1:
áni ná wśi iné mijáiąc ſkład Oświęćimſki z kupiámi/ á zwłá=
2:
ſczá z ſolą obyczáiem y zapłátą Oświećimſką kupioną ieźdźili:
3:
iedno ná Oświęćim/
4:
wedle praw y ſtárádawnégo zwyczáiu:
5:
iáko tákże ſzerzéy w ſobie tenże liſt obmawia.
6:
MIASTO PODOLINIEC
7:
ze Spiſzá.
Zyg. Aug. w Piotrk. Támże. Támże. Támże.

8:
OKazáło liſt Królá Káźimiérzá ((t. łać.))
9:
ná
10:
ſkład w tymże ſwym mieśćie wſzytkich towárów którychkol=
11:
wiek y zkądkolwiek przywieźionych/ zwyczaiem inych miaſt
12:
ſkłády máiących ad beneplacitum.
13:
Tóz miáſto.
14:
OKazáło przywiléy Królá Zygmuntá ((t. łać.))
15:
któ=
16:
rym przywileiem potwiérdza liſt Królá Káźimiérzá wysſzéy o=
17:
piſány/ tákże téż ad beneplacitum ſuum: y Stároſtóm roſkázu=
18:
ie/ áby kupce y furmány ku temu ſkłádowi przywodźili.
19:
MIASTO BĘDZIN.
20:
VKazáło przywiléy Káźimiérzá Królá de data 1464. ná
21:
ſkład ſolny ná wieczność/ tym ſpoſobem: iż káżdy furman ku
22:
Sląſku iádąc z ſolą/ powinien tám mieſzkáć przez trzy dni/ y tám
23:
tę ſól przedáwáć:
24:
á zá trzy dni wolno mu będźie odiácháć.
25:
MIASTO WIELICZKA.
26:
VKazáło liſt Królá Káźimiérzá de data 1451 ſkład ſolny ſwé
27:
mu miáſtu ná czáſy wieczné dány tym ſpoſobem:
28:
áby Wielicz=
29:
czánié ná Krákowſkim ſkłádźie cztérzy łáwy wolné mieli: ná któ
30:
rych ławách we Wtórek przez cáły dźiéń/ á we Czwartek do go=
31:
dźiny nieſzpornéy/ á w Piątek przez cáły dźiéń tylko káżdégo te=
32:
go dniá ſal... vendant:
33:
á we dni
34:
Iármárkowé/ tedy im wolno będźie/ póki Iármárk będźie ſtał/
35:
przedáwać ná przerzeczonych łáwách czáſy wiecznémi.

strona: 969

Metriki o przywileiách Część pierwſza.
1:
O OLKVSZV Pátrzáć tytulo KRVSZCE ((lok.)) Item Ti=
2:
tulo Iármárki. ((lok.))
3:
O CZORSTINIE, y Wielkim polu. Pátrzáć Titulo DZIE=
4:
SIECINY. w piérwſzéy częśći Státutu.
5:
KSIESTWO Zatorſkié y Oświęćimſkié.
6:
ITEM Spiſz.
7:
ITEM SIEWIOR: ku Krákowſkiému Widerkowi należą:
8:
ále o tym będźie oſobno niżéy.
9:
WOIEWODZTWA POZNAN=
10:
SKIEGO.
11:
MIASTO POZNAN.
12:
MIeſczánie Poznánſcy vkazáli Przywiléy Królá Włády=
13:
ſłáwá/ Roku 1394.
14:
ná Skład Poznáńſki wſzelákich kupi y to=
15:
wárów miáſtu ich nádány/ y przez nieboſczyká Królá Zygmun=
16:
tá Oycá náſzégo/ roku Bożégo 1521. potwiérdzony. który to w
17:
ſobie ma:
18:
Aby káżdy Kupiec/ przekupień/ furman/ którykolwiek
19:
iákimżekolwiek towarem kupczy/ ták z Kśięſtwá Litewſkiégo/
20:
Mázoweckiégo/ Sląſkiégo/ z pánſtwá Ruſkiégo/ generaliter
21:
y ze wſzytkiégo Króleſtwá winien był z towárem
22:
á tám trzy dni z towárem ſtáć/ á ieſliby go tám nie
23:
przedał/ potym cło zápłáćiwſzy wolnie z towárem gdźie chce
24:
iecháć/ ((t. łać. do w. 23))
25:
Tóz Miáſto.
Zygm. Aug. w Piotrk. Támże.

26:
VKazáło liſt Królá Káźimiérzá Iágełłowégo ſyná/ pod
27:
dátą Piotrkowſką w Poniedźiáłek ((t. łać.))
28:
Ná którym ták drógi opiſano y poſtánowiono
29:
zá przyśięgą tych Mieſczan: iż to drógi byly ſtárádawné/ to
30:
ieſt Ziem Ruſkich y Bełſkiéy przez Rubieſzów/
31:
Kraſnyſtaw/ Lu=
32:
blin/ Káźimiérz/ Zwoleń/ aż do Rádomiá: á z Rádomiá ku
33:
Wrocłáwiowi Sląſkiému przez Skrzyn/ Opoczno/ Zárnów/
34:
Przedborz/ Rádomskié/ Brzeźnicę/ Wieluń/ y przez Boleſła=
35:
wiec:
36:
á do Wielkiéy Polſki z Rádomiá przez Przytyk/

strona: 970

1:
Inowłodz/ Brzeźiny/ Stryków/ á potym przez Lęczycę: iáko
2:
ſie ſzérzéy w tym liśćie opiſuie.
3:
Tegóz Miáſtá.
4:
SKład miáſtá Poznániá wedle praw y przywileiów ich in
5:
toto záchowuiemy według Conſtituciiéy.
6:
Popráwá miáſtá Poznániá.
7:
A Iż ná mieśćie Poznániu Koronie wiele należy/ á zwła=
8:
ſczá obywátelom Wielgopolſkim:
9:
pozwalamy tego vchwałą
10:
Séymu ninieyſzégo/ żeby vrząd mieyſki teraz y nápotym będą=
11:
cy/ od piwowárów/ od káżdéy beczki piwá po iednému groſzu
12:
brał którą przedádzą: á to ná popráwę municiy mieyſkich y mu=
13:
rów około miáſtá:
14:
tákże od káżdégo wiádrá winá Moráwſkié=
15:
go/ y Ryńſkiégo/ Eydeburſkiego/ groſzy ſześć: á od win Gu=
16:
bińſkiégo/ y Krośinſkiégo od kázdégo drelinká po groſzy dźie=
17:
śięć: od wiádrá Máłmaziiéy/ Muſzkátelle/ po groſzy dwána=
18:
śćie. Któré wybiéránié ma ſie począć od publikowánia Con=
19:
ſtituciiéy ninieyſzéy/ áż do dzieśiąći lat.
20:
Co vrzedy té/ którym
21:
ſzácowánié należy/ przy ſzácunku ná expoſitiią ((t. łać.))
22:
prziymowáć máią: á popráwę tych municiy
23:
Generał Wielgopolſki Káſztelan z Podkomorzym Poznán
24:
ſkim rewidowáć/ y liczby ſłucháć máią:
25:
á to ná dźień świętégo
26:
Marćiná/ y potym ná Séymikách referowáć.
27:
O porównániu oſób Vrzędowych mieyſkich, Conſtitucia 1588. list/
28:
69. téż do Poznániá należy. ((lok))
29:
Tegóz miáſtá libertatia od podwód.
30:
WOlność od Podwód zdawná miáſtá Poznańſkiégo in to=
31:
to ápprobuiemy/ ratyfikuiemy/ etć.
Zygm. III. w Krák. Liſt. Támże. Támże. Liſt. Liſt. w Conſtituciách.

32:
A iż tu o podwodách miáſtá Poznániá wſpomniáłá ſie Consti=
33:
tucia, tedy záraz tu przychodźi áktikowáć ordinácią generálną,
34:
Zygmuntá Auguſtá w Wárſzáwie vczynioną 1564.
35:
VNIWERSAŁ PODWODNY
36:
WARSZAWSKI.
37:
ZYgmunt Auguſt/ z Bożéy łáſki Król Polſki/ wielkié Kśią=
żę Li=


strona: 971

Metriki o Przywileiách Część Pierwſza.
1:
żą Litetwſkié/ Ruſki/ Pruſki/ Mázowecki/ Zmudzki/ Pan y
2:
Dźiedźic.
3:
Wſzytkim wobec/ y káżdému zoſobná/ Woiewodóm/ Ká=
4:
ſztelanom/ Stároſtom/ Podſtárośćiom/ Burgrábiom/ Na=
5:
mieſtnikom/ Burmiſtrzom/ Wóytom/ Ráycom/ Láwnikom
6:
miaſt/ y miáſteczek/ ták y wśi náſzych/ iáko inych wſzytkich/ któré
7:
podwody dáwáć ſą powinni/
8:
imieniém/ wſzelkim poddánym
9:
náſzym/ pod którychkolwiek mieyſcách w Koronie y w páńſtwách
10:
náſzych mieſzkáiącym/ któregóżkolwiek ſtanu álbo mieyſcá bę=
11:
dącym/ do którychkolwiek wiádomośći ten Vniwerſał náſz
12:
prziydźie/ wiernie nam miłym.
13:
Oznáymuiem tym to Vniwe=
14:
ſałem piſánym náſzym/ iż iákoſmy ſkoro ná páńſtwo náſzé w=
15:
ſtąpili. ſtáráliſmy ſie záwżdy o to/ ábyſmy w Koronie y w
16:
Páńſtwách náſzych porządek czynili/ á miedzy inſzémi rzeczámi/
17:
gdy ſkoro iedno z początku pánowánia náſzégo/ áż do tego czá=
18:
ſu miéwáliſmy częſté á gęſté prośby od poddánych náſzych/ miaſt
19:
y miáſteczek/ y wśi náſzych/ którzy byli áż do tego czáſu vćiążeni
20:
y vtrapieni/ á práwie zniſczeni wielkiémi á częſtémi podwodá=
21:
mi vſtáwicznémi:
22:
dla tego: iż iedné miáſtá/ miáſteczká/ y wśi
23:
będąc ná gośćincách/ którémi nam częſto poſyłáć Komorniki
24:
przychodźi/ częſté á gęſté podwody dawáiąc/ iuż dáléy wy=
25:
trwáć nie mogli.
26:
A drugié miáſtá/ miáſteczká po ſtronách le=
27:
żącé/ od tych podwód vlégáły/ á do drugich ſie nie przykładá=
28:
ły. A ták my iuż doſyć czyniąc prośbie y potrzebie poddá=
29:
nych náſzych/ chcąc to iuż teraz ná ſobie opátrzyć/
30:
áby wſzy=
31:
ſtkié miáſtá y miáſteczká/ y wśi któré podwody dáwáć ſą po=
32:
winné/ iednáko to brzemię ná ſobie nieśli/ á iedné imo drugié
33:
nie vlégáły. Gdyżeſmy w téy mierze przedtym w Kśięſtwie
34:
náſzym Litewſkim poſtánowienié vczynili.
35:
A ták téż y w
36:
Koronie ná teráznieyſzym Séymie Koronnym Wárſzáwſkim/
37:
zá rádą y zá ſpólnym zezwoleniém Rad náſzych/ y inych Sta=
38:
nów/ ná tym to Séymie zgromádzonym/ poſtánowiliſmy
39:
ná wſzytkié Miáſtá y Miáſteczká/ y Wśi któré ſą powinné/
40:
żeby té wſzytkié nam ku potrzebie náſzéy poſłáńców náſzych/
41:
zá pieniądze náſzé podwodę dawáli/ żeby nam záśię ná
42:
to do ſkárbu náſzégo iednáko ſie wſzytkié ſkładáły/
43:
wedle
44:
Conſtituciiéy y Artykułów niżéy opiſánych. A naprzód
45:
máią ſie ſkłádáć/ té to podwody/ Miáſtá/ Miáſteczká w=
46:
ſzyſtkié náſzé Królewſkié/ żadnégo nie wyymuiąc:
47:
Wśi téż
48:
wſzytkié té któré podwodę ſtárodawną winné/ máią ſie te=

strona: 972

1:
raz pieniądzmi ná podwodę ſkłádáć/ nie wyymuiąc z tąd ża=
2:
dnych miaſt/ któré przedtym wolność od Podwód miáły.
3:
Item Przedmieſczánié ná przemieśćiu mieſzkáiący máią ſie
4:
ſkłádác/ ták iáko niżéy opiſano będźie. Item/ miáſteczká álbo
5:
wśi mnieyſzé Opáćié Kláſztorné/ etć.
6:
którekolwiek ſtárádawná
7:
Podwody były powinné/ té téż ná ten czás pieniądzmi ſie ná
8:
Podwodę iáko y miáſtá náſzé/ ſkłádáć máią.
9:
Wóyt/ Burmiſtrz/
10:
Láwnik/ ták w miáſtách/ iáko y we wśi/ którému doglądánié
11:
porządku tych Podwód zléconé będźie/ wolen od tákiégo ſkłá=
12:
dánia ná Podwody/ dla tego áby porządku tym pilniéy doglą=
13:
dał:
14:
y ſtánieli ſie omieſzkánié iákié w téy mierze/ to iego winá
15:
będźie/ zá którą ſroga kaźń nań włożoná będźie.
16:
Iáko ſie ſkłádáć máią.
17:
NAmawiáiąc té rzeczy my z Pány Rádámi Koronnémi/
18:
ácz wiele obyczáiów podawano było/ iákoby ſie ná té Podwody
19:
ſkłádáć miano: wſzákże gruntownieyſzy ſpoſób/ á ná wſzytko
20:
pomiernieyſzy nie zdał ſie bydź/ iedno
21:
áby káżdé miáſto y miá=
22:
ſteczko z przerzeczonych trzy częśći ſzoſu dawáli ná tę potrzebę
23:
ná káżdy rok/ to ieſt: odpráwiwſzy ſzos zwykły/ ná inné potrze=
24:
by Rzeczypoſpolitéy/ znowu trzy częśći ſzoſu ná podwody ſkłá=
25:
dáli/
26:
káżdy
27:
według powinnośći ſwéy zwykłéy: żeby ták odią=
28:
wſzy czwartą część od cáłégo ſzoſu/ té trzy częśći ná podwody
29:
do ſkárbu náſzégo/ ná káżdy rok z miaſt y z miáſteczek miánowá=
30:
nych dochodźiły.
31:
Ze wśi záśię/ gdźie ſzoſów niémáſz/ máią dá=
32:
wáć z łanu álbo z włóki/ álbo zrzebiów/ álbo śládów po ſześći
33:
groſzy: á z pułłanków po trzy groſzé.
34:
Ktemu Czopowégo/ od
35:
káżdégo wáru piwá/ y od palenia gorzałki/ od káżdégo dzbaná
36:
w którym gorzałkę palą cztéry groſzé: á ſzynkarz od ſzynkowá=
37:
nia przez cáły rok/ ták piwá iáko gorzałki po ſześći groſzy ná ká=
38:
żdy rok.
39:
Gdzie á iáko oddáwáć máią ſkłádáne
40:
pieniądze
41:
MAią tákié pieniądze ſkłádáć ná ś. Marćin/ á oddáwáć
42:
káżdé miáſto y wieś do ſwégo zamku álbo dworu náſzégo bio=
43:
rąc kwity od Stároſt/ á ſámi téż dáiąc Stároſtóm recognicią

strona: 973

1:
z tego co im dádzą:
Metriki o Przywileiách Część pierwſza.

2:
á té kwity/ któré będą bráć od Stáróſt/ má=
3:
ią oddawáć álbo odſyłáć do ſkárbu náſzégo/ gdźie Spiſnégo
4:
Piſárzowi Stárośćinému ma dáć Miáſto káżdé groſzy pięć/ á
5:
Wieś káżda groſzy trzy.
6:
A gdy ták będą wybráné/ tedy Stá=
7:
roſtowie bez wſzelkiégo omieſzkánia máią ie odſyłáć ná ś. Mi=
8:
kołay/ tám gdźie my oſobą ſwą będźiemy/ pieniądze w ſkárbie
9:
náſzym zoſtáwuiąc/ á kwity znich biorąc:
10:
á ſkarb záśię wedla
11:
czáſów ma dáwáć do Piſárzá/ który ná to wyſádzon będźie po
12:
pewnéy ſummie/ áby ón potoczné potrzeby w téy mierze ták
13:
ná Podwodę/ iáko ná ſtráwę mile zráchowawſzy/ gdźie kto
14:
iácháć ma/ bez mieſzkánia vſtáwicznie odpráwował
15:
wedla ná=
16:
uki y piſánia/ któré będźie niżéy.
17:
Iáko Podwody máią bydz rozſádzoné.
18:
W Mieśćiéch ábo wśiách podwodnych/ gdźie włóki ſą/ po=
19:
winien będźie káżdy kto włókę ma/ dwu koniu chowáć:
20:
á kto
21:
będźie chćiał chowáć więcéy/ to ná iego woléy będźie: gdźie
22:
włók niémáſz/ tám vrząd mieyſki pewnym oſobam to zléći/ áby
23:
konie ku téy potrzebie ná naiem chowáli: Wóyt téż álbo Szoł=
24:
tys/ choćia od podatku tego wolen/
25:
tedy przedśię káżdy z nich
26:
dwá koniá chowáć będźie powinien ná naiem. Vrząd miey=
27:
ſki y Grodzki będźie powinien doyźrzéć/ áby té Podwody ná
28:
przemiány po tegodniu bywáły.
29:
Ieſliby więcéy koni extraor=
30:
dinarie ná odwóz náſz Królewſki/ álbo ku iákiéy inſzéy potrze=
31:
bie trzebá było: tedy dawſzy wczás znáć/ máią ſie ludźie ſpoſa=
32:
biáć/ áby zá pieniądze náſzé doſtátek ná ón czás koni mieli.
33:
Drógi wedle ſtárych zwyczáiów á Conſtituciy Séymowych
34:
áby były záchowáné. Dla porządku lepſzégo konie Podwodné
35:
w tych iáko ſie wysſzéy miánowało/ záwżdy gotowé bydź má=
36:
ią/
37:
ále oddawánié podwód Komornikom/ y odmiáná podwo=
38:
dźie/ w domu Wóytowym/ Burmiſtrzowym/ álbo Láwni=
39:
czym bydź ma/ áby y ten który bierze podwodę zuchwálſtwem
40:
ſię nie obchodźił.
41:
A Komornik téż nie v kogo innégo Podwo=
42:
dy vpomináć ſie ma/ iedno v Wóytá álbo v Burmiſtrzá.
43:
Po czemu od koniá płáćić, ták z wozem, iáko bez wozu.

strona: 974

1:
ZAdné miáſto áni wieś od Bożégo Národzenia bliſko przy=
2:
ſzłégo począwſzy: Podwody dármo dáwáć nie ma/ żadnému
3:
człowiekowi: Ale od koniá podwodnégo bez wozá ná milę/ ká
4:
żdy pułtorá groſzá płaćić ma/
5:
á Przewodnikowi ná zad płáćić
6:
nie trzebá/ chybá iżby ſie ſam poſłániec z przewodnikiem ná zad
7:
wrácał. Z wozem kto iedźie/ ten od koniá do wozu ná milę
8:
dwá groſzá dáć ma/
9:
co ſie rozumié iżby y wóz y koniá náymo=
10:
wał: ále ieſliby ſwóy wóz miał/ tedy od koniá do wozu da puł=
11:
torá groſzá/ odedwu koni do wozu ſwégo trzy groſze:
12:
á gdźie=
13:
by chćiał mieć iednégo iácy koniá do wozu y z przewodnikiem/
14:
tedy ma od koniá dáć dwá groſzá/ á przewodnikowi pułtorá.
15:
A té pieniądze przewodnikowi záraz dáné bydź máią/ niż z
16:
mieyſcá wyiedźie.
17:
Iáko ſie przy brániu Podwody
18:
ſpráwowáć.
19:
NAprzód liſtu trzebá/ który liſt Podwodnym zowią: który
20:
liſt miawſzy/ pieniędzy będźie potrzebá: ták ná Podwodę we=
21:
dle opiſánia wysſzégo/ iáko ná ſtráwę tám y ſám.
22:
Co ſie téż
23:
ſtráwy dotycze/ tedy ná nię tákże wiele wychodźić ma iáko y
24:
ná Podwodę: to ieſt/ oſobno ná milę trzy groſze: miawſzy li=
25:
ſtowną y pieniężną odpráwę/
26:
ma ſie káżdy z liſtem Vrzędo=
27:
wi we wśi álbo w mieśćie/ temu kogo nád tym vſtáwiono
28:
pokázáć y pieniądze dáć/ ták iáko prziydźie wedla pocztu koni
29:
z wozem/ álbo bez wozu: á wedla mil/
30:
Vrząd więc mu po=
31:
winien dáć będźie ták iáko ná liśćie pokaże: ná którym liśćie
32:
ma przypiſáć temu Vrząd/którégo dniá/ y do kąd podwodę
33:
brano: żeby dwákroć ná ieden liſt/ w iedné drógę niedawa=
34:
no:
35:
á ktemu Komornik który ſie wróći/ ma oddáć liſt podwo=
36:
dny do Káncelláriiéy náſzéy.
37:
Iáko ſie iádąc ná Podwodzie ſprá=
38:
wowáć.
39:
ZAden który ná Podwodźie iedźie/ podwodnéy odmiány
40:
miiáć nie ma.
41:
Zaden koni v ludźi podróżnych bráć nie ma. Alio=
42:
qui, któryby Komornik był w tym náleźion/ ten ſzkodę naprzód

strona: 975

Metriki o Przywileiách Część pierwſza.
1:
dwoiáką nágrodźić/ á ktemu dwie Niedźieli w więźieniu śie=
2:
dźieć ma.
3:
A ná koniec ná táką poſługę poſyłan bydź nie ma/
4:
álbo będźie z reieſtru Komorniczégo wymázan. Ieſliżeby koń
5:
vſtał/ álbo záchorzał/ ábo zdechł/ ma poſłániec v człowieká po=
6:
dróżnégo/ álbo we wśi koniá náiąć/
7:
á przewodnik ták od niego
8:
zapłáćić ma/ iáko przydźie wedla tego iáko ſámému płácono.
9:
Któré poſtánowienié y obyczay dawánia Podwód wysſzéy
10:
opiſány/ zdał ſie ná ten czás nam y Rádam náſzym Koronnym
11:
nie obráźliwym.
12:
A iż wſzytkich zárówno dotknie/ którzy ſą pod=
13:
wody dáwáć powinni: A wſzákże ieſliżeby nápotym zdáło ſie
14:
nam y Rádam náſzym w téy mierze co przydáć/ álbo viąć/ álbo
15:
odmienić/ á inſzy obyczay podwód náléźć:
16:
to záwżdy potym
17:
będźie ná woléy náſzéy. Ale ná ten czás to poſtánowienié wys=
18:
ſzéy opiſáné/ chcemy żeby było od wſzytkich/ którym to należy
19:
dźierżano/ pieniądze ná podwódy wedla tego poſtánowie=
20:
nia ná czás wysſzéy miánowány: to ieſt/
21:
do świętá S. Mar=
22:
ćiná bliſko przyſzłégo: żeby iuż ták zá pieniądze podwody da=
23:
wano/ iáko wysſzéy opiſano. A roſkázuiemy wſzytkim Stá=
24:
roſtom y Dźierżawcom náſzym/
25:
áby káżdy Stároſtá po mie=
26:
śćiéch y miaſteczkách/ y po wśiách w Stároſtwie ſwym to po=
27:
ſtánowienié náſzé wczás obwołáć dáli/ żeby káżdy którégo to
28:
doléc ma/ zá czáſu o tym wiedźiał:
29:
á niewiádomośćią ſie nie wy=
30:
mawiał. A ná świádectwo pieczęć náſzę przyłożyćieſmy kazá=
31:
li. Dan w Wárſzáwie ná Wálnym Séymie Koronnym/
32:
dwudźieſtégo oſmégo dniá Mieśiącá Márcá/ Roku Bożégo
33:
Tyśiącnégo/ pięćſetnégo/ ſześćdźieśiątégo czwartégo.
34:
A pá=
35:
nowánia náſzégo Trzydźieſtégo piątégo. ((do w. 31 t. łać. w tym polski)) Petri Myſzkowſki.
36:
Incorporátia młynów Poznáńſkich.
Zygm. III. w Wárſzá. Liſt.

37:
POnieważ młyny náſzé przy Poznániu/ ieden za Czarnémi
38:
Mnichámi/ drugi zá bramą Wrocłáwſką leżącé/ zá dawnym
39:
zániedbániem z groblámi/ álbo ich gáćiámi/ tákże z záłumno=
40:
śćią budowánia ad ruinam przyſzły.
41:
Przeto té młyny wys=

strona: 976

1:
ſzéy miánowáné z trzećią miárą ſkupiwſzy poſseſsory ich iuxta
2:
formam iuris, ieſli dożywoćia nie záſzły/ cum corum pertinen=
3:
tiis temu to miáſtu náſzému Poznániowi/ álbo communitati
4:
miáſtá tego/ in merum dominium czáſy wiecznémi incorporuie=
5:
my.
6:
Z których to młynów na káżdy rok powinni będą ćiż to
7:
mieſczánie Poznáńſcy do zamku náſzégo Poznáńſkiégo/ płáćić y
8:
ſkutecznie oddáwáć/ pſzenice małdrów pięć:
9:
á rży/ álbo żytá
10:
małdrów dwádźieśćiá y dwá miáry Poznánſkiéy: w czym ie=
11:
dnák ma bydź baczenié in legalibus impedimentis pogorſzenia/
12:
álbo znácznéy ſzkody przez powódź niezwyczáyną.
13:
A Qwárty
14:
do Ráwy gdy iéy przedtym z tych młynów nie dawano/ tedy
15:
téż ná potomné czáſy Miáſto to Poznáńſkié dawáć nie ma: iá=
16:
ko o tym ſzérzéy Przywiléy náſz y poſtánowienié z Generałem
17:
Wielkiéy Polſki vczynioné obmawia.
18:
SRZODA
19:
Od Poboru wolna.
20:
MIáſtu náſzému Srzedźie prze doſolácią przez ogień/ od
21:
podatków Poborowych do cztérzech exákciy począwſzy od v=
22:
chwały Séymu ninieyſzégo/ ieſliby kiedy z potrzeby Rzeczypo=
23:
ſpolitéy vchwaloné były/ odpuſczamy.
24:
Incorporátia Wóytoſtwá temuz
25:
miáſtu.
26:
TAkże téż Srzedzkiému Miáſtu Wóytoſtwo Srzedzkié
27:
incorporuiemy.
Zygm. III. w Wárſzá. Liſt. Támże. Liſt. Zyg. Aug. w Piotrko.

28:
MASTO PONIEC.
29:
OKazáło liſt Królá Alexándrá de data 1504. w którym in=
30:
ſerowáné dwá liſty/ ieden od Włádyſłáwá Królá ſub data
31:
1398. który to w ſobie ma/
32:
áby wſzyſcy y káżdy kupiec/mieſczá=
33:
nie/ á obywátele miaſt y miáſteczek Wielkopolſkich/ze wſzelá=
34:
kiémi rzeczámi álbo kupiámi/ chcąc iecháć ku Wrocłáwiowi ál=
35:
bo Sląſku/ ſtárémi drógámi ieźdźili/ to ieſt/ przez Srzem y
36:
Poniec.
37:
A támże máią clić/ we Srzemie máią dáwáć cłá po

strona: 977

Metriki o przywileiách Część Pierwſza.
1:
cztérzy pieniądze/ od káżdégo koniá: A w Poniecu po puł=
2:
groſzku. ((t. łać.)) tedy máią dá=
3:
wáć od káżdégo koniá po pułgroſzku á od bydlęćiá po ſześći
4:
pieniędzy.
5:
A drugi liſt támże inſerowány drugiégo Włády=
6:
ſłáwá de data 1441. gdźie vſtáwił w Poniecu cło/ áby każdy z
7:
Wielkiéy Polſki płaćił ((t. łać.))
8:
Y nie máią téż kupcy inędy
9:
ieźdźić iedno przez Poniec ku Sląſku/ ((t. łać.))
10:
MIASTO WSCHOWA.
11:
LIbertátia od wiárdunków, &c. Zie=
12:
mie Wſchowſkiéy.
13:
STároſtá Wſchowſki/ po té czáſy/ niewiémy zá iákim prá=
14:
wem/ od ſzláchty téy tám źiemie Wſchowſkiéy/ tákże z máiętno=
15:
śći/ ták ſtanu Duchownégo iáko y świetckiégo/ wyćiągał wiár=
16:
dunki/
17:
czynſze/ ſpy/ y ſtácię: o co/ że ſie obywátele téy tám źie=
18:
mie Wſchowſkiéy vſkarżáli/ mieniąc ſie ztąd mieć niemáłé prę=
19:
iudicium w práwiéch y wolnośćiách ſwych ſzlácheckich:
20:
dla te=
21:
go ná prośbę y żądánié poſłów Ziemſkich/ ten to Stároſtá bę=
22:
dźie powinien ná Séymie piérwſzym po Koronáciiéy práwo
23:
ná to pokázáć:
24:
któré ieſli będźie ſłuſzné/ onégo tylko ſámégo
25:
przy tym práwie zoſtáwić będźiemy powinni: ále inſzym nápo=
26:
tym Stároſtom to práwo ſłużyć niema.
Zyg. III. w Kráko. Liſt.

27:
Który ieſliże ná tym
28:
Séymie przyſzłym po koronáciiéy práwá ſwégo nie pokaże ſłu=
29:
ſznégo/ tedy iuż exnunc tę to źiemię Wſchowſką/ tákże máię=
30:
tnośći wſzytkié ták duchowné iáko y świetckiégo ſtanu od płá=
31:
cenia tego wolné czynimy czáſy wiecznémi.
32:
Incorporatia Wóytoſtwá we
33:
Wſchowéy.
34:
WOytowſtwo miáſtu Wſchowéy ná wieczné czáſy incor=
35:
poruiemy.
36:
BYDGOSCZA
Zygm. III. Liſt.

37:
W piérwſzey częśći Státutu Tit. Skłády Solné. ((lok.))
38:
((t. łać.))
39:
WOIEWODZTWO SĘDO=
40:
MIERSKIE.
41:
Ziemiá Sędomiérſka nie ma bydz
42:
záſtáwiána.
Káźim. III. Liſt.

43:
KAźimierz/ z łáſki Bożey Krol Polſki/
44:
Wielkié Kśiążę Litewſkié/ Ruſki/ Pruſki/ Pan y
45:
Dźiedźic. Oznáymuiemy ninieyſzym liſtem/ któ=
46:
rym to wiedźieć należy/ wſzytkim/ teraz y ná po=
47:
tym będącym.
48:
Iż my máiąc ná báczeniu ſtátecz=
49:
ną wiárę/ y wielką przychylność przećiwko Nam/ y Króleſtwu
50:
náſzému miłość/ od Wielmożnégo Ianá z Rytwian/ Woiewo
51:
dy Krákowſkiégo/ Rycérzá/ y Senatorá nam ſczérzé miłégo:
52:
ktory to Ian Woiewodá/ chcąc wolą brátá ſwégo Derſlauſá/
53:
niegdy Káſztelaná Krákowſkiégo/ y Stároſty Sędomiérſkié=
54:
ro wypełnić/ y ſwą vprzéymą życzliwość przećiwko oſobie ná=
55:
ſzéy naprzód/ potym przećiwko Rzeczypoſpolitéy Króleſtwá ná=
56:
ſzégo/ y miłość oſobliwą pokázáć:
57:
Ziemię Sędomiérſką z Zam
58:
kiem/ z Miáſten/ z Miáſteczki/ ze Wśiámi/ ze Cły/ Moſtowé=
59:
mi/ y ze wſzytkiémi Czynſzámi/ dochody/ pożytki/ iáklokolwiek
60:
ku niéy należącémi/ odpuſczáiąc y rozwięzuiąc zgołá znáczné
61:
Summy/
62:
któré od Nas/ y od rodzonégo brátá náſzégo/ Páná
63:
Włádyſławá/ Węgierſkiégo y Polſkiégo Królá/ ná przerzeczo=
64:
néy Ziemi Sędomiérſkiéy/ Zamku/ Mieśćie/ Miáſtéczkách/
65:
Wśiách/ obádwá znich mieli obowiązáné y zápiſáné:
66:
Liſty téż
67:
rozné náſzé y przerzeczonégo brátá náſzégo rodzonégo Páná
68:
Włádyſłáwá Królá/ w których zapiſy y obligátię przerzeczo=
69:
nych ſumm/ z przyczynámi y względy tám wyráżonémi iá=
70:
ſnie ſie zámykáły:
71:
w moc náſzę przez ręce Wielebnégo Páná
72:
Stániſłáwá z Kurożwiąk/ króleſtwá náſzégo Podkánclérzé=
73:
go wróćił: y źiemie przerzeczonéy Sędomiérſkiéy/ tákże Zam=
74:
ku/ Miáſtá/ miáſteczek/ y wśi ſkutkiem y doſtátecznie/ nic ſo=
75:
bie áni potomkom ſwym práwá/ właſnośći/ páńſtwá w tych
76:
dobrách nie zoſtáwuiąc:
77:
z tych dóbr wyiechał ſczérą dobrą wo=

strona: 979

Metriki o Przywileiách Część pierwſza.
1:
lą ſwą dla rozmnożenia y pomnożenia Króleſtwá.
2:
A żeby
3:
z przygody iákiéy nieſczęſnéy (czego Boże vchoway) wola ie=
4:
go przednié dobrá/ ku rozmnożeniu króleſtwá náſzégo y Rze=
5:
czypoſpolitéy przyſtoſowána/ nie byłá ſpoſobem iákimkol=
6:
wiek złamána/ álbo oſzpecona:
7:
ninieyſzym Liſtem w ſłowie
8:
náſzym Królewſkim obiecuiemy/ obowięzuiemy/ zápiſuie=
9:
my ſie: Iż przerzeczoną źiemię Sędomiérſką/ Zamek/ Miá=
10:
ſto/ Miáſteczká/ Wśi/ ze wſzyſtkim álbo w częśći przez Ianá
11:
Woiewodę nam odkazáną/ y dárowáną
12:
żadnému człowie=
13:
kowi/ którégokolwiek záwołánia/ ſtanu/ doſtoieńſtwá/ y w
14:
któréykolwiek ták náſzéy/ iáko Króleſtwá náſzégo potrzebie/
15:
przygodźie/ w przypadku/ w Lennie nie damy/
16:
áni zápiſze=
17:
my/ áni przedamy/ áni dáruiemy/ áni záſtáwiémy/ áni nay=
18:
miemy do czáſu álbo do żywotá ná wieki/ álbo którymkol=
19:
wiek obyczáiem/ áni iákiéy ſummy pieniężnéy máłéy álbo wiel=
20:
kiéy.
21:
Téż y ku wydźierżeniu/ árendźie/ naymu/ álbo pod i=
22:
mieniem wydźierżenia/ Arendy álbo naymu/w téy źiemi/
23:
Zamku/ w Mieśćie/ Miáſteczkách/ Wśiách/ álbo ktorych=
24:
kolwiek przerzeczonych rzeczách/
25:
ták w częśći/ iáko we wſzy=
26:
ſtkim nie zápiſzemy/ álbo zapiſáć dozwolimy/ wiedząc álbo
27:
niewiedząc/ proſto álbo nieſproſtá/ álbo którąkolwiek wy=
28:
myśloną przyczyną/ okázią/ y bárwą.
29:
Ktemu wſzyſtkie o=
30:
kázię/ bárwy/ ſztuki/ przyczyny/ chytrośći/ zdrády/ wymyſły/
31:
którąkolwiek ſubtélnośćią wymyśloné/ nápiſáné/ y włożoné
32:
żadnému człowiekowi/ którégobykolwiek záłowołánia/ ſtanu/
33:
płći/ álbo doſtoieńſtwá był:
34:
któryby przećiwko náſzému poſtá=
35:
nowieniu w cáłośći álbo w częśći wyſtąpił/ álbo przećiwko
36:
niemu był/ álbo żeby ią zgwałćił/ niechcemy bydź pomocné/ áni
37:
go do iákiéy wymówki y ſpráwowánia ſwégo złégo vczynku y
38:
wyſtępku onégo nieprzypuśćimy: áby nie miał bydź ćiągnion
39:
ku obwinieniu y karániu.
40:
A ieſliby ſie ninieyſzéy náſzéy obietnicy obowiąſkowi/ zapiſowi/ ſprzećiwiáli ábo onę zgwał=
41:
ćili we wſzyſtkim albo w częśći:
42:
y ieſlibyſmy iákié w Lenno
43:
dánié/ zápiſánié/ dárowánié/ przedánié/ obowiązánié/ w prze=
44:
rzeczoną źiemię Sędomiérſką/ w iéy Zamek/ Miáſto/ Miá=
45:
ſteczká/ Wś/ Czynſze/ Cłá/ y w którékolwiek dochody vczyni=
46:
li:
47:
tedy tákowé w Lenno dánié/ chcemy y ſkázuiemy bydź nik=
48:
czemné/ nieważné/ y nigdy nie ma mieć żadnéy mocy/ iáko tá=
49:
kowé/ któré ku ſzkodźie Rzeczypoſpolitéy Króleſtwá nászégo/
50:
y obráżeniu y ziątrzeniu mogłoby przyśdź.
51:
Nád to y perſonę

strona: 980

1:
którégobykolwiek ſtanu y záwołánia byłá/ któraby zapis álbo
2:
w Lennie dánié ná przerzeczonéy źiemi Sędomiérſkiéy/ Zam=
3:
ku/ Mieśćie/ Miáſteczkách y wśiách od nas y od potomków
4:
náſzych przyięłá/ ſkázuiemy:
5:
iż táki ma bydź zá tego poczytan/
6:
który Maieſtat Królewſki y rzeczpoſpolitą obráźił: tákże go
7:
ſkázuiemy náſzym y kroleſtwá náſzégo Polſkiégo iáwnym bydź
8:
nieprzyiaćielem/ y zdraycą.
9:
Y będźiemy mieć moc My y po=
10:
tomkowie náſzy/ y owſzem téż y Rády króleſtwá náſzégo będą
11:
mieć téż moc/ człowieká ták złośliwégo y chełpliwégo od prze=
12:
rzeczonéy źiemie Sędomiérſkiéy/
13:
Zamku/ Miáſtá/ Miáſteczek/
14:
Wśi/ álbo częśći ich/ którąby ośiadł/ przez wſzelkiégo práwá
15:
y práwnégo poſtępku oddálić/ wygnáć/ iáko poſpolitégo do=
16:
brá nieprzyiaćielá y zámiéſzáczá.
17:
Ku których rzeczy wſzytkich
18:
świádectwu/ pieczęć náſzá ninieyſzému liſtowi ieſt záwieſzoná.
19:
Sſtáło ſie to ná Séymie Wálnym Piotrkowſkim/ w Piątek
20:
przed Niedźielą Zapuſtną/ rć. Roku Páńſkiégo 1478.
21:
Przy
22:
czym byli nauczćiwſzy y vczćiwi w Panu Kryſtuśie Pánowie
23:
świętégo Kośćiołá Gniéźnieńſkiégo Arcybiſkup y Primás/
24:
Sbigniew Włodzcłáwſki/ Andrzéy Wármieńſki/ Biſkupi:
25:
y
26:
Wielmożni y Vrodzeni Máthiaſz z Bniná Poznáńſki/ Iákub
27:
z Dębná Sędomiérſki/ Mikołay z Kutná Lęczycki/ Woiewo=
28:
dowie: Ian z Oſtrorogá Poznáńſki/ Bártłomiéy z Iwáno=
29:
wic Káliſki/
30:
Piotr Dunin z Práwkowic Siérádzki/ Káſztela=
31:
nowie: y inſzy Dignitarze y Vrzędnicy Króleſtwá náſzégo/ y
32:
Dworzan bárzo wiele. Dan przez ręce Wielebnégo Stáni=
33:
ſławá z Kurożwiąk/ Króleſtwá náſzégo Podkánclérzégo.
Zygm. Aug. w Piotrk.

34:
MIASTO SĘDOMIERZ.
35:
MIeſczánie Sędomiérſcy vkazáli przywiléy Kśiążęćiá Le=
36:
ſzká/ Roku Bożego 1236. ná ſkład w Sędomiérzu.
37:
Tóz Miáſto.
38:
VKazáło liſt Królá Káźimiérzá/ de data 1366. ná Skład
39:
Soli y śledźi:
40:
á drugi liſt Królá Włádyſłáwá/ de data 1390.
41:
w którym dał im wolność wożenia Soli Wiſłą y źiemią z Zup
42:
Bocheńſkich y Wielickich: á trzeći liſt Królá Káźimiérzá de
43:
data 1459. gdźie im téż około ſkłádu opátrzenié czyni.

strona: 981

Metriki o Przywileiách Część Pierwſza.
1:
Tóz miáſto.
2:
VKazáło liſt Królá Káźimiérzá de data 1459. w którym ſą
3:
liſty inſerowáné/ iáko Królá Włádyſłáwá de data 1390. y po=
4:
tomków ich:
5:
którzy to Królowie dáli miáſtu Sędomiérſkié=
6:
mu przywileie ná ſkład Soli y Sledźi ná wieczność/ tákim
7:
ſpoſobem:
Támże. Támże. Tenże. Támże. Támże. Támże. Zyg. Aug. w Piotrk.

8:
Iż którzybykolwiek z Krákowá álbo z Toruniá ie=
9:
cháli przez miáſto Sędomiérz z śledźiámi/ álbo z ſolą/ będą po=
10:
winni według przywileiów ſtárych trzy dni w Sędomiérzu
11:
przedáwáć té kupié/
12:
á po trzech dnioch będą moc wyiácháć/ iá=
13:
ko ſie ſzérzéy w przywileioch produkowánych opiſuie.
14:
MIASTO WISLICA.
15:
OKazáli Wiśliczánie liſt Królá Káźimiérzá/ Roku Páń=
16:
ſkiégo 1463. dány/ ná ſkład Soli w mieśćie ich.
17:
Vkazáli téż
18:
drugi liſt Królá Káźimiérzá de data 1450. iż ſól w báłwániéch
19:
Bocheńſką máią woźić/ á żeby ſkłádu nie dopuſczáli.
20:
Vkazáli y nád to liſt Káźimiérzá Królá de data 1490 ná
21:
ſkład Soli: y támże liſt inſerowány Królá Káźimiérzá 1450.
22:
MIASTO RADOM.
23:
VKazáło liſt Królá Káźimiérzá Iágełłowégo ſyná pod tąż
24:
datą/ y w iednéż ſłowá/ ná drógi tákoweż/ iáko y Poznáńczy=
25:
cy vkazáli:
26:
tylko tym ſie mieni: iż datę nápiſano w Piotrko=
27:
wie ná Séymie: á w Poznáńſkim z proſtá w Piotrkowie: iáko
28:
wysſzéy/ gdźie ſie ten liſt Poznáńſki opiſuie/ wyźrzyſz.
29:
W WOIEWODZTWIE
30:
KALISKIM.
31:
MIASTO KALISZ.
32:
MIeſczánie Káliſzczy vkazáli Przywileie dwá Królá Zy=
33:
gmuntá: ieden de data 1540. który pierwſzy liſt ma to w ſobie:
34:
iż Król Zygmunt vſtáwił mieſczánom Káliſkim ſkład w Káli=
35:
ſzu zá prośbą y zá ſłuſznémi przyczynámi/ ták dla popráwy miá=
36:
ſtá iáko ku zamku: który ſkład gdyby przeiecháli/ kupié wiozącé

strona: 982

1:
trácą.
2:
A drugi liſt náſz/ de data 1552. który to ma w ſobie
3:
iż Król Olbrácht dał był ſkład: iż káżdy kupiec przez śiedm dni
4:
z wykłádániem kupi ma ſtać:
5:
tym to mieſczánom Káliſkim/ od
6:
Ianá Oſtrorogá wywołánym/ któryſmy my potwiérdźili/ ták=
7:
że y Król Olbrácht: & loco beneplaciti perpetuo vſtáwiliſmy.
8:
W tymże liśćie téż opiſano drugi przez Ianá Oſtrorogá
9:
Stároſtę Wielkopolſkiégo z roſkazánia Królá Olbráchtá po=
10:
ſtanowioné/ y liſt przez tego Oſtrorogá ná to dány de data in
11:
Kozminek ((t. łać.))
12:
który liſy Oſtrorogów Król Olbrácht potwiérdźił ((t. łać. do w. 12))
13:
któré drógi ták opiſano.
14:
Naprzód mieſczánie źiem Pruſkich do Wrocłáwiá Sląſkié=
15:
go/ Brzégu/ Néſy/ Swidnice/ Opola/ Opáwy/ & eius fniti=
16:
ma przez Bydgoſczą/ Gniézno/ Wrześnią/ Pyzdry.
17:
Tákże téż y z tychże źiem Pruſkich/ do miaſt wysſzéy opiſá=
18:
nych Sląſkich/ mogą téż iśdź przez Rádźieiów/ Włodzcław y
19:
Konin.
20:
Trzećia drógá tymże źiemiam Pruſkim/ do tychże miaſt
21:
Sląſkich wysſzéy opiſánych/
22:
wolna bydź ma przez Toruń/ Ko=
23:
ło/ Turek/ y z miaſt Polſkich przerzeczonych/ y im przyległych/
24:
ći wſzyſcy máią iśdź przez Káliſz: A z Káliſzá do Oſtrzeſzowá/
25:
á potym do Sląſká.
26:
A ktoby z tychże źiem Pruſkich chćiał iecháć do Głogowá/
27:
Legnice/ Gerlice/ Bruclu/ Zytáwy/ y do innych przyległych:
28:
ć máią iśdź ieſli ſie im będźie podobáło/ nie przez Káliſz/ ále
29:
przez Poznań/ Kośćian/ Wſchowę.
30:
A źiemie Mázoweckié/ iáko to Ráwá/ Socháczów/ Płot=
31:
cko/ Goſtynin/ y inſzé wſzyſtki miáſtá Mázoweckié idąc do
32:
Sląſká/ máią iśdź przez Koło/ y Wártę/ Kozminek/ y Káliſz/ á
33:
z Káliſzá do Oſtrzeſzowá/ á ztąd do Sląſká.
34:
A Wárſzáwá y inné miáſtá Mázoweckié nie ná Káliſz/ ále
35:
ná Boleſłáwiec/ áż do Sląſká przez Wártę y Kozminek po=
36:
winni iśdź ná Káliſz y Oſtrzeſzów/ y dáléy.
37:
A Prágá y Czeſka źiemiá ku Myſznu/ Luſáciiéy/ y część Slą
38:
ſká wyiéżdzáiąc do Korony przez Poznań/nie powinni iśdź
39:
przez Káliſz/ ále część Moráwy y Czechów/ y Prágá/ ku Mo=
40:
ráwie wiéżdżáiąc do Korony przez Włodzcław/ Rygę/ y My=
41:
ſznę:
42:
ći z Oſtrzeſzowá przez Káliſz powinni chodźić. A potym
43:
woły/ któré pędzą z Mázówſzy źiemi Polſkich Mázowſzy grá=

strona: 983

Metriki o Przywileiách Część pierwſza.
1:
nicznych/ przez Wártę y Kozminek máią bydź pędzoné przez
2:
Káliſz y Oſtrzeſzów/ álbo gdźieby ſie podobało tym co pędzą.
3:
W WOIEWODZTWIE
4:
SIERADZKIM.
5:
SIERADZKIE Y PIOTRKOW=
6:
ſkié Stároſtwo.
7:
ZA prośbą źiemie Siérádzkiéy Poſłów/ y zá vćiążeniem
8:
Szláchty onéy źiemie prze dálekość Grodu/ vſtáwiamy:
9:
Iż
10:
Gród w Piotrkowie ma bydź/ w którym wſzyſtkié ſpráwy
11:
bydź ważné máią/ iáko y w Siérádzu. Wſzákóż ieden Stá=
12:
roſtá obádwá Grody dźierźeć ma.
13:
WIELVNSKA ZIEMIA.
14:
MIASTO WIELVN.
15:
ACz w Mieśćie Wieluńſkim przedtym Skład nie był: á
16:
wſzákże iż ieſt bliſkié miáſto gránicam Sląſkim/ y pilnie nas
17:
zá to prośiło wiele Pánów Rad náſzych/
18:
tedy im Skład kupi
19:
wſzelákich dáć liſtem oſobnym roſkażemy/ iáko o tym ſzerzéy
20:
liſt ten náſz świadczyć będźie.
Zyg. Aug. Wárſzá. Liſt. w Conſtitu. Zyg. Aug. w Piotrko. Stepha w Wárſzá. Liſt.

21:
Incorporátia Wóytoſtwá Wieluniowi.
22:
NA prośbę Poſłów Wieluńskiéy źiemie/ pozwalamy: áby
23:
Wóytoſtwo Wieluńſkié/ miáſtu Wieluńſkiému wiecznie in=
24:
corporowáné było: y iuż to Wóytoſtwo temu miáſtu wiecznie
25:
incorporuiemy.
26:
O czym Przywiléy náſz temu miáſtu/ zá ze=
27:
zwoleniém wſzech ſtanów nádány ſzérzéy obmawia. Wſzákóż
28:
pożytki z tego Wóytoſtwá máią bydź obracáné ná popráwę
29:
miáſtá tego.
30:
KRZEPICE.
31:
Pátrz niżéy w Artykule generálnym o Iármárkách.

strona: 984

1:
WOIEODZTWA
2:
LVBELſKIEGO.
3:
MIASTO LVBLIN.
4:
VKazáło Liſt Królá Włádyſłáwá de data 1392. którym
5:
Przewileiem dáie ſkład temu to miáſtu ná wieczność:
Zyg. Aug. w Piotrk.

6:
iż káżdy
7:
Kupiec iádąc ze wſzelákiémi kupiámi przez to miáſto/ ma ośm
8:
dni tám przyiechawſzy kupie ſwoie ſkłádáć: á potym choćby
9:
nie przedał/ będźie mu wolno po wſzyſtkim króleſtwie náſzym
10:
iácháć.
11:
Incorporatia Wóytoſtwá Lubelſkiéo
12:
WOytoſtwo w Lublinie miáſtu ná wieczné czáſy incorpo=
13:
ruiemy.
14:
MIASTO PARCOW.
15:
OKazáło liſt náſz de data 1553. w którym dáliſmy im ſkład
16:
Soi Ruſkiéy/
17:
którą z Bełzá y z Kráſnégoſtáwu przywożą/
18:
((t. łać.))
19:
WIELKIEGO X. LITEW=
20:
SKIEGO PRZYWILEIE,
21:
Y iego Powiátow/ miaſt: z ſtrony Elektci=
22:
iey/ Seymow ſpolnych/ doſtoienſtw/ prae=
23:
rogátiw/
24:
ſymmachias/ to ieſt/ ſpolnego wo=
25:
iowánia y pomocy/ foedera/ monety/ telo=
26:
nia/ omoclyrias/ to ieſt/ indifferentis do=
27:
minii/ tytułu/ exekuciiey/ Státutow ich/
28:
Kśiążęcych domow/ imion y ſpadkow:
Zygm. III. w Wárſzá. Liſt. Támże.

29:
o
30:
tych wſzyſtkich rzeczách Przywileie te ob=
31:
mawiáią.

strona: 985

Metriki o Przywileiách Część pierwſza.
1:
OKOŁO ZIEDNOCZENIA
2:
Kśięſtw z Koroną.
Zygmunt w Kráko. Liſt.

3:
GDyż wſzytkim rzecz ieſt doświádczona: iż moc
4:
ſkupiona y ziednoczona zwykłá bydź záwżdy
5:
mocnieyſza/ niż rozdźielona: obiecuiemy pilność
6:
vczynić: ábyſmy Wielkié Kśięſtwo Litewſkié/ y
7:
Ziemie Pruſkié/ y iné Ziemie pográniczné Króle=
8:
ſtwu/ do iednośći przywieźdź mogli:
9:
y iáko na=
10:
ſnádniéy będźie mogło bydź/ w to vgádzáć będźiemy: áby w=
11:
ſzyſtki brzemioná ſpólnie nóśili/ y Monetę iednáką poſpolićie
12:
bráli: á zwłaſczá gdy Séym oboiem Pánſtwam przerzeczo=
13:
nym ku ſkończeniu tego poſtánowiemy.
14:
Podobna temuſz Vſtáwá.
15:
GDyż rozmáitémi przykłády bywamy náuczeni: iż moc zie=
16:
dnoczona ieſt mocnieyſza/ niż rozdźielona.
Zygmunt w Kráko.

17:
Co my pilniéy
18:
w vmyśle náſzym rozważáiąc/ á widząc Króleſtwu náſzému
19:
więtſzé teraz y ćiężſzé niż kiedy przedtym nieprzeſpiecznośći ná=
20:
légáć: ábyſmy ie tedy tym łátwiéy od nas y poddánych náſzych
21:
gardł odpędźić mogli/
22:
obiecuiemy pilne ſtáránie vczynić wſzel=
23:
kim ſpoſobem vczćiwym: áby Kśięſtwaá náſzé Litewſkié/ Zator
24:
ſkié/ y Oświęćimskié/ y Ziemie náſzé Pruſkié do tegoſmy przy=
25:
wiedli
26:
(ponieważ baczą w nieprzeſpieczeńſtwie Króleſtwá ná
27:
ſzégo téż ſwé nieprzeſpieczeńſtwo bydź: á iż Króleſtwo náſzé nie
28:
mogłoby vpáśdź króm vpadku onych Ziem)
29:
wſzytki ſwé śiły
30:
złączyli z Króleſtwá náſzégo śiłámi: Iż gdyby możny iáki nie=
31:
przyiaćiél gwałt nam iáki vczynić chćiał/ złączywſzy vmyſły y
32:
moc woienną w iedno/ łácwiéybyſmy mogli onému odeprzéć.
33:
Wćielenié Ziem Wielkiégo Kśięſtwá
34:
Litewſkiégo do Korony Polſkiéy,
35:
z pozwoleniém Herbów Litwie z
36:
Polſki, y niektórych wolnośći ná
37:
ten czás Litwie dánych.

strona: 986

1:
W Imię Boże/ Amen. Na wie=
2:
czną pámięć. Ieſteſmy powinni ducho=
3:
wnégo pokármu y zbáwiennégo nápoiu
4:
vżyczáć tym/ którym pánuiąc pożytków
5:
docześnych podáiemy podpomożenia:
6:
á=
7:
byſmy tym/ któré ku ćieleſnéy potrzebie
8:
podéymuiemy/ y zbáwienné téż náuki im/
9:
ile z nas może bydź/ podawáli/: iżbyſmy
10:
ſie nie zdáli tylko o pożytkách docześnych ſtáráć/ á wieczné opu=
11:
ſczáć:
12:
y ſkąd dárów błogoſłáwieńſtwá y zapłáty wiecznéy cze=
13:
kamy/ áby ztąd nie poczuliſmy vſzodzenia żywotá wiecznégo:
14:
y áby zá prace náſzé nieſtradáliſmy pożytków zapłáty pożądá=
15:
néy.
16:
Ieſt rzecz pożyteczna dowiedowáć ſie o tym/ y pilnie prze=
17:
ględáć: áby iáko ludźiom dáiemy ćieleſné dobrodźieyſtwá/ téż
18:
ábyſmy rozważáli/ iákobyſmy im y niebieſkié pokarmy dawáli:
19:
y któré ná tym świećie bogáctwy prędko przemijáiącémy vboga=
20:
camy/
21:
tymże drógę wiecznégo błogoſłáwieńſtwá ábyſmy po=
22:
kázowáli: áby tu ná naſzéy ſczodrobliwośći ználi pomocy/ á potym
23:
przyſzłéy chwały zapłáty przez pokazánié náſzé otrzymáli/ w imię
24:
Zbáwićielá nas wſzyſtkich.
25:
Dla tego My Włádyſław/ z łáſki Bożéy Król Polſki/ y Ziem
26:
Krákowſkiéy/ Sędomiérſkiéy/ Siérádzkiéy/ Lęczyckiéy/ Kuiá=
27:
wſkiéy/ Litewſkiéy/ nawysſzé Kśiążę/ Pomorſki/ Ruſki/ Pan y
28:
Dźiedźic/y Alexánder rzeczony Witówd/
29:
Wielkié Kśiążę Li=
30:
tewſkié/ y Ziem Ruſkich Pan y Dźiedźic/ oznáymuiemy przez ni=
31:
nieyſzy liſt/ którym to wiedźiéć przynależy/wſzyſtkim teraz y po=
32:
tym będącym/ którzy tego wiádomość będą mieć:
33:
iż Ziemie Li=
34:
tewſkié/ y ich obywátele poddáni Páńſtwu náſzému (którym
35:
częſtokroć rękę ſczodrobliwośći náſzéy rozśćiągamy/ y o poży=
36:
tki ich ſtáráiąc ſie mieliſmy o tym pieczą/ iákobyſmy zá częſtym
37:
ſtárániém ſtan y záwołánié ich vczynili zacnieyſzy)
38:
chcąc tedy
39:
ie z wielkim pożądániém w nabożeńſtwie przyiętéy wiáry ná
40:
potomné czáſy vtwiérdźić y vgruntowáć: áby ie nawysſzy
41:
Pan/ zá którégo łáſką á ſtárániem náſzym wźięli oświécenié
42:
wiáry/
43:
ku chwale y czći imieniá ſwégo y téyże wiáry powſzech=
44:
néy oświéceniu/ pomnáżániém łáſki ſwéy vtwiérdźił: iż gdyſmy
45:
ich częſtokroć dáry ſczodrobliwośći náſzéy poćieſzyli:
46:
tedy téż
47:
iáko nabárźiéy bydź może/ chcemy ie duchownémi dáry zá=
48:
chowáć/ y przez dobré ſpráwy y prace zátrzymáć.
Liſt. Litwá do wiáry Krześćiáńſkiéy zá ſtárániém Królá Polſkiégo ieſt przywiedźiona.

49:
Którzy á=
50:
by w ſtałośći wiáry tym lepiéy ſie ćwiczyli/ iżeby z cnoty

strona: 987

Metriki o Przywileiách Część Pierwſza.
1:
w cnotę poſtępowáli/ Iárzmo niewoléy/ w którey do tego czá=
2:
ſu byli zámotáni y związáni/ z ſzyie ich ſkłádáiąc y rozwięzuiąc/
3:
z
4:
wrodzonéy nam ſczodrobliwośći y łáſki/ im wolność i/ ſwobo=
5:
dy/ łáſki/ exemptciię/ y Przywileie/ któé zwykły bydź dawáné lu=
6:
dźiom Powſzechnéy wiáry/ wedle zamknienia w ſobie ninieyſzé=
7:
go Przywileiu dáiemy y vżyczamy.
Litwie Król Polſki iáko nowym Krześćiánom wolnośći nádáie.
Kśięſtwo Litewſkié do Korony ieſt wćieloné.
Kośćioły Litewſkié Powſzechnéy wiáry w wolnośćiách ſą záchowáné.

8:
A naprzód/ ácz od tego czáſu/ od którégo zá nátchnieniém Du
9:
chá świętégo/ wiáry Powſzechniéy poznawſzy iaſność/ Koronę
10:
Króleſtwá Polſkiégo przyięliſmy/ dla rozmnożenia Krześćiań=
11:
ſkiéy wiáry y dobrégo ſtanu y pożytku Ziem náſzych Litewſkich/
12:
oné z Ziemiámi y Páńſtwy im przyległémi y ſpoionémi/ przerze=
13:
czonému Króleſtwu náſzému Polſkiému przywłaſczyliſmy/ w=
14:
ćielily/ złączyli/ ziednoczyli/ przydáli/ ſprzymierzyli/
15:
zá zwole=
16:
niém iednoſtáynym náſzych y inych bráćiéy/ y wſzyſtkich Pá=
17:
nów/ Szláchty/ Przełożonych/ y Boiárów wolą téyże źiemie
18:
Litewſkiéy:
19:
wſzákże chcąc Ziemie przerzeczoné Litewſkié dla
20:
nieprzyiaćielſkich naiázdów y zdrad Krzyżaków y im przyle=
21:
głych i inych którychkolwiek nieprzyiaćiół (którzy przerzeczoné
22:
Ziemie Litewſkié y Króleſtwo Polſkié chcą ſpuſtoſzyć/ o ſkáźie
23:
tych Páńſtw myśląc)
24:
w przeſpieczeńſtwie y w pewnéy obronie
25:
poſtáwić/ y im wieczny pożytek ziednáć: téſz Ziemie/ któréſmy
26:
záwżdy zupełnym Páńſtwem y práwem doſtátecznym do tego
27:
czáſu mieli y mamy
28:
od Przodków y rodźiców náſzych y porzą=
29:
dkiem vrodzenia náſzégo/ iáko prawdźiwy Pan zá wolą Pá=
30:
nów/ Szláchty/ Boiárów y zwoleniém/ przyłączywſzy ie prze=
31:
rzeczonému Króleſtwu Polſkiému powtóre wćielamy/ y prá=
32:
wie wwnętrznośći kłádźiemy/
33:
przywłaſczamy/ złączamy/ przyłą
34:
czamy/ ſprzemiérzamy/ y ná wieki przykłádamy/ ſkázuiąc oné ze
35:
wſzyſtkiémi ich Páńſtwy/ Ziemiámi/ Kśięſtwy/ Przełożeństwy/
36:
Powiáty/ właſnośćiámi/ y ze wſzyſtkim práwem Koronie Kró
37:
leſtwá Polſkiégo ná wieczné czáſy:
38:
áby záwżdy były ziednoczo=
39:
né/ nieodezwánié y przez ſporu wſzelkákiégo.
40:
Téż wſzyſtki Kośćioły Ziem Litewſkich przerzeczonych ták
41:
Cathedrales, iáko Collegiatas, Parochiales, álbo Conuentuales
42:
w Wilnie y gdźie indźie zbudowáné/
43:
y któré máią bydź y ſą zbu=
44:
dowáné/ fundowáné/ we wſzyſtkich ich wolnośćiách/ ſwobo=
45:
dách/ Przywileiách/exemptciiách/ y zwyczáioch wſzyſtkich zá=
46:
chowywamy przez ninieyſzy liſt/ wedle zwyczáiu Króleſtwá
47:
Polſkiégo.
48:
Tákże Pány/ Szláchtę/ y Boiáry Ziem náſzych Litewſkich/

strona: 988

1:
w dárowiznách/ Przywileioch/ y dozwoleniách im przez nas dá
2:
nych/ vdźielonych/
O Opráwách żeninych ná Imionách.
Pánowie y Szlachta Litewſka Powſzechnéy wiáry iednych wolnośći y Herbów vżywáć máią z Polaki Szláchtá Litewſka Powſzechnéy wiáry w oyczyſté dobrá wſtępowáć ma/ iáko y Polſka.

3:
gdy tylko będą Powſzechnéy wiáry y Rzym=
4:
ſkiému Kośćiołowi poddáni/ y którym ſą nádáné Herby/ niech
5:
ſie z nich weſelą/ vczeſtnicy będą/ y ich vżywáią: ták iáko Páno=
6:
wie y Szláchtá Króleſtwá Polſkiégo/ ſwych vżywáią/ y z nich
7:
ſie weſelą.
8:
Téż przerzeczeni Pánowie y Szláchtá máięynośći ſwé oyczy=
9:
ſté iednákimże Práwem niech dźierżą: y dárowánia náſzé/ ná któré liſty máią/ mocné/ vtwiérdzoné wieczną mocą tákże niech
10:
dźierżą: y będą mieć moc oné przedáć/ zámienić/ oddalić/ dáro=
11:
wáć/ y ku ſwym pożytkóm obrácáć.
12:
Wſzákże to ma bydź zá oſo=
13:
bnym dozwoleniém náſzym/ ták iż gdy ie będą oddáláć/ frymár=
14:
czyć/ dárowáć: to przed námi albo náſzymi Vrzędniki/ wedle
15:
zwyczáiu Króleſtwá Polſkiégo/ będą czynić y ie zdáwáć.
16:
Téż
17:
po śmierći rodźiców potomſtwu nie máią bydź bráné máięt=
18:
nośći dźiedźiczné/ ále oné máią dźierżéć y z potómki ſwémi: iá=
19:
ko Pánowie y Szláchtá Króleſtwá Polſkiégo ſwoie dźierżą/
20:
y ku vżywániu wedle ſwégo zdánia obrácáią.
21:
Tákże téż żonam ich Opráwy ná dobrách y wśiách/ któré má=
22:
ią po rodźicách ſwych álbo od Nas pozwoloné ná wieki/ będą
23:
mogli náznáczyć: iáko w Króleſtwie Polſkim bywáią názná=
24:
czoné.
25:
A córki/ y śioſtry/ y iné powinowáté ſwé/ przerzeczeni
26:
Pánowie y Szláchtá Ziem Litewſkich/ będą mogli w Małżen
27:
ſtwo dáwáć mężom tylko powſzechnéy wiáry: wedle vpodo=
28:
bánia ſwégo/ y wedle zwyczáiu Króleſtwá Polſkiégo/ który ieſt
29:
zdawná chowan.
30:
Wſzákże té wolnośći ſzkodźić temu nie máią/ áby Szláchtá
31:
niemiáłá bydź ktemu przyćiśnioná: áby budowáć Zámków/ y
32:
woyny ſłużyć/ y podatków dáwáć wedle ſtárégo zwyczáiu nie
33:
byłá powinna.
34:
To oſobliwie wyráżáiąc: iż wſzyſcy Pánowie y Szláchtá
35:
Ziem Litewſkich wiárę/ y powinną wiáry Krześćiáńskiéy ſta=
36:
łość/ to ieſt/ nam Włádyſłáwowi Królowi Polſkiému/ y Ale=
37:
xándrowi álbo Witowdowi/
38:
Wielkiému Kśiążęćiu Litewſkié=
39:
mu/ y potomkom náſzym będą powinni trzymáć/ y chowáć: iá=
40:
ko Pánowie y Szláchtá Króleſtwá Polſkiégo ſwym Królom
41:
zwykli ſą chować y trzymáć.
42:
Ná co Pánowie/ Przełożeni/ Bo=
43:
iárowie Ziem Litewſkich przerzeczonych przyśięgę iuż nam v=
44:
czynili: iáko to iáſniéy w liśćiéch ich/ któré ſobie weſpółek z Pá=
45:
ny Króleſtwá Polſkiégo zobopolnie dáli/ ieſt opiſano.
O Malżeńſtwie. Szláchtá Litew. zamki budować y podatki dáwáć ma.
Litwá poprzyśięgłá wiárę Pánom ſwym.


strona: 989

Metriki o Przywileiách Część Pierwſza.
1:
Tymże obyczáiem pod przyśięgą y pod ſtráceniém dóbr ſwo=
2:
ich żadnym Kśiążętóm/ Pánom/ y inym którégokolwiek ſtanu
3:
ludźiom/ którzy Ziemiam Króleſtwá Polſkiégo zechcą ſie prze=
4:
ćiwić/ rády/ łáſki/ y podpomożenia żadnégo nie będą dáwáć:
5:
ále
6:
oné iáko nieprzyiaćiele Ziemie y Páńſtw Litewſkich wſzyſtką
7:
mocą będą niſczyć/ nie máiąc ná żadnégo baczenia/ iedno ná
8:
Nas y ná Potomki náſzé: iákóż to Pánowie y Szláchtá przerze=
9:
czeni zá śię y potomki ſwé przez przyśięgę wiáry ſwéy czynić ſie
10:
obowiązáli.
11:
Tákże Doſtoieństwá y Stolice y Vrzędy iáko w Króleſtwie
12:
Polſkim ſą poſtánowioné/ tákże poſtánowioné y rozrządzoné
13:
będą: to ieſt/ w Wilnie Woiewodá y Káſztelan Wileńſki:
14:
á po
15:
tym w Trokách y ná inych mieyſcách/ iáko Nam napożyteczniéy
16:
będźie ſie zdáło/ wedle vpodobánia woléy náſzéy/ áby trwáły ná
17:
wieczné czáſy.
18:
A ná tákowé doſtoieńſtwá niechay nie będą wy=
19:
biéráni/ iedno którzy ſą Powſzechnéy wiáry/ y poddáni świę=
20:
temu Rzymskiému Kośćiołowi.
Litwá przećiwko Królom Polſkim rády áni pomocy dáwáć nie ma.

21:
Y téż Vrzędy Ziemie wieczné/
22:
iáko ſą Doſtoieńſtwá/ Káſztelánię/ y iné/ iedno Krześćiánſkiéy
23:
wiáry ludźiom niech będą podawáné: y do Rády náſzéy przy=
24:
puſczáni/ y przy tych niech będą/ gdy o dobrym Rzeczypoſpoli=
25:
tey będźiemy rádźić.
26:
Abowiém częſtokroć rózność wiáry przy=
27:
wodźi rózność vmyſłów: y rády bywáią wydawáné/ któré má=
28:
ią bydź táiemnie chowáné.
O vrzędźiéch Litewſkich.
Litwá przy Królu Polſkim y Kśiążęćiu Litewſkim záwżdy ſtać ma.

29:
Téż wſzyſcy/ którym tákowé liſty y Przywileie bywáią po=
30:
zwaláné/ nigdy nas Włádyſłáwá Królá Polſkiégo/ y Alexán=
31:
drá Witówdá Wielkiégo Kśiążęćiá Litewſkiégo/ póki będźie=
32:
my żywi/ y potomków náſzych Królów Polſkich y Kśiążąt Li=
33:
tewſkich/
34:
którzy od nas y potomków náſzych będą ſtáwieni/ nie
35:
opuſczą áni od nich odſtąpią pod wiárą y czćią/ y pod obowią=
36:
ſkiem przyśięgi: iż wiernie y mocnie przy nas y potomkách ná=
37:
ſzych będą ſtać z ſwą przyiáźnią/ rádą/ y pomocą ná wieczné
38:
czáſy/ y ná wieki.
39:
To téż ktemu przydáiemy: iż przerzeczeni Pánowie y Szlá=
40:
chtá po śmierći Alexándrá/ to ieſt Witówdá Wielkiégo Kśią=
41:
żęćiá Litewſkiégo/ żadnégo nie máią mieć y obráć zá Wielkié
42:
Kśiążę:
43:
iedno którégo Król Polſki y iego potomkowie zá rádą
44:
Pręłatów y Pánów Polſkich/ y Ziem Litewſkich będą rozu=
45:
mieli obráć y poſtáwić.
Litwá Páná iáko ma obieráć.

46:
Y tákże Pręłaći/ Pánowie/ y Szláchtá
47:
Króleſtwá Polſkiégo/
Polacy tákże.

48:
gdyby Król Polſki przez potomſtwá pra
49:
wdźiwégo zſzedł/ Królá y Páná nie máią ſobie obiéráć prze:

strona: 990

1:
wiádomośći y rády náſzéy.
2:
to ieſt Alexándrá Wielkiégo Kśią=
3:
żęćiá/ y Pánów y Szláchty Ziem Litewſkich przerzeczonych
4:
wedle ſpoſobu y opiſánia piérwſzych liſtów.
Wolnośći té którym ſą nádáné.

5:
Téż przerzeczonych wolnośći/ y Przywileiów/ y tákowych
6:
łaſk tylko oni Pánowie y Szláchtá Ziemie Litewſkiéy máią vży
7:
wáć/ y z nich ſie weſelić:
Liſty przy koronáciiéy dáné/ przez Władyſłáwá ſą potwiérdzoné

8:
którym ſą dané Herby Szláchty Króle=
9:
ſtwá Polſkiégo/ y którzy ſą Krześćiiáńſkiéy wiáry y poddáni
10:
Rzymſkiému Kośćiołowi/ á nie odſczepieńcy álbo niewierni.
Séymy Polacy z Litwą Lublinie álbo w Parcowie ſpráwowáć máią.

11:
Téż wſzyſtkié Liſty/ któréſmykolwiek Króleſtwu Polſkiému
12:
y Ziemiam Litewſkim przed ośmią álbo śiedmią lat álbo po=
13:
tym przy Koronáciiéy náſzéy dáli y pozwolili/ przez ninieyſzy liſt
14:
potwiérdzamy/
15:
mocne czyniémy/ pochwalamy/ y moc wiecznéy mocy vkłádamy/ máiąc ie za wpiſáné y włożone w ten
16:
Przywiléy.
Któré domy Litewſkié Herby Polſkié przyięły.

17:
To téż dokłádamy oſobliwie/ y miánowićié: iż przerzeczeni
18:
Pánowie y Szláchtá Króleſtwá Polſkiégo y Ziem Litewſkich/
19:
Séymy y ſtánowienia rzeczy/ kiedy tego będźie potrzebá/
20:
w
21:
Lublinie álbo w Parcowie/ álbo ná inych mieyſcách ktemu ſpo=
22:
ſobnych/ zá dozwoleniém y wolą náſzą máią odpráwiáć dla po=
23:
żytku y potrzeby Króleſtwá Polſkiégo/ y dla lepſzégo Ziem Li=
24:
tewſkich przerzeczonych.
25:
Nád to My Alexánder álbo Witówd zá zwoleniém Naiá=
26:
ſnieyſzégo Kśiążęćiá Páná Włádyſłáwá Królá Polſkiégo brátá
27:
náſzégo namilſzégo/ wybierámy ná Herby Szláchty Polſkiéy
28:
Ziem Litewſkich náſzych Szláchtę niżéy nápiſáną:
29:
któré ſámá
30:
Króleſtwá Polſkiégo Szláchtá tákże ze wſzytkimi/ którzy z ich
31:
pokolenia idą/ ku bráterſtwu y ſpowinowáceniu przyięli. A na=
32:
przód Szláchtá Herbu Leliwy/ Moniwidá Woiewodę Wi=
33:
leńſkiégo:
34:
Iádorá/ Woiewodę Iáwná Trockiégo: Ráwá/ Mi
35:
nigáłá Káſztelaná Wileńſkiégo: Lyſy/ Sunigáła Káſztelaná
36:
Trockiégo: Iáſtrzébcy álbo Lázánki/ alias Boleſty Nagorę/
37:
któré zową Niemiery:
38:
Trambki/ Hoſtykoná: Topory/ Butry=
39:
má: Lábęćie álias Skrynſcy Goliguntá: Poráye/ Mykołáiá
40:
Byliminá: Dembno/ Korewę: Odrowąs/ Wyſzegierdá: Wá=
41:
dwicz/ Piotrá Mondygiertá: Driá/ Mikołáiá Táwtygierdá:
42:
Habdániec/ Ianá Gáſtoldá: Półkozá/ Wolczká Kutwę: Gry=
43:
fowie/ Butowdá: Srzeniawá/ Iádáłdá: Pobodze/ Káloná
44:
Grzymáłá/ Ianá Rymowidowiczá: Záręmbá/ Cinetá Kon=
45:
czewiczá: Piérzcháłá/ Dawxe:
46:
Nowiná Mikołáiá Boynárá:
47:
Dźiałoſzá/ Wolczkoná Kokuthwiczá: Kopacz/ Gedorwochá:

strona: 991

Metriki o Przywileiách Część pierwſza.
1:
Rola/ Dángielá: Sirokomlá/ Iákubá Mingelá: Kot Mor=
2:
ſki/ Woyſznárá Wilkolewiczá:
3:
Powáłá/ Iérzégo Sángáwá:
4:
Pomian/ Sakę: Doliwá/Náczkoná: Sárzá/ Twerburtá:
5:
Dolángá/ Monſtwildá: Bogoriia/ Stániſłáwá Wiſzyngę:
6:
Iániná/ Woyſzymá Dánczykowiczá: Bicháwá/ Monſtoldá:
7:
Swinká/ Andrzeiá Dewknetowiczá:
8:
Roldá/ Mynymundá
9:
Seśnikówiczá: Sulimá/ Bodywiłá: Nałencz/ Koczaná: Ló=
10:
dźia/ Miczuchá: Ielitowie/ Cerdudá. Korczakowie/ Czuppę:
11:
Biała/ Moydyloná Czuſzołowiczá: Wáńczyk Koczaná/ Su=
12:
kowiczá:
13:
Czołek/ Ianá Ewilá: Codzambá/ Stániſłáwá Bu=
14:
thowthowiczá: Oſmoróg alias Gieralth/ Surgutá z Kieſliniá/
15:
etć. Których to Herbów y záwołánia przerzeczona Szláchtá
16:
Pánowie y Boiárowie Ziem Litewſkich/ od tego czáſu y ná po=
17:
tym ná wieczné czáſy będą vżywáć: y niech ſie z nich weſelą/ iá=
18:
ko przerzeczona Szláchtá Króleſtwá Polſkiégo zwykłá vży=
19:
wáć/ y ie mieć.
20:
A żeby doſtátecznieyſzą moc wſzytſki przerzeczo=
21:
né rzeczy wźięły/ kazáliſmy dla pewnieyſzéy mocy ninieyſzy liſt
22:
Pieczęciámi náſzémi vtwiérdźić. Przy czym byli/ y ná co zwa=
23:
láli y zá wdźięczno to mieli/
24:
Nauczćiwſzy w Pánu Kryſtuśie
25:
Oycowie Kśiądz Mikołay Gnieźnieńſki Arcybiſkup/ Woyćiech
26:
Krákowſki/ Ián Włodzcłáwſki/ Piotr Poznáńſki/ Iákub Płót
27:
cki/ Mikołay Wileńſki/ Ian Arcybiſkup Lwowſki/ Máćiéy
28:
Przemyſłki/
29:
Michał Kiiowſki/ Grzegórz Włodźimiérſki/ Zbi=
30:
gniéw Kámieniecki/ Biſkupi: gdy Chełmſki y iné Kośćioły wá
31:
kowáły. I Wielmożni/ Mężni/ Kryſtyn Krákowſki Káſztelan/
32:
Ian z Tarnowá Krákowſki/
33:
Mikołay z Micháłowá Sédo=
34:
miérſki/ Sędźiwóy z Oſtrorogá Poznáńſki/ Máćiéy z Wąſo=
35:
ſzéy Káliſki/ Iákub z Koniecpolá Siérádzki/ Ian Ligęzá Lán=
36:
czycki/ Máćiéy z Lábiſzyná Brzéſtcki/
37:
Iánus z Kośćielcá Gnié=
38:
wczowſki/ Woiewodowie: Michał z Bogumiłowicz Sę=
39:
domiérſki/ Ian z Sczekoćiná Lubelſki/ Dobeſław z Ole=
40:
ſznice Woynicki/ Florian z Rokitnice Wiślicki/
41:
Kry=
42:
ſtyn z Koźiegłów Sądecki/ Marćin z Kulikowá Gnié=
43:
źnieńſki/ Klimunt z Mokrzká Rádomſki/ Domárat z Ko=
44:
bylan Biécki/ Moſtycz z Skáſzów Poznáńſki/ Ianuſz z Tu=
45:
liſkowá Káliſki/ Marćin z Kálinowá Siérádzki/
46:
Piotr z Wło=
47:
ſczowéy Dobrzynſki/ Woyćiech z Kośćiół Brzéſtcki/ Ian z
48:
Lánkoſzyná Lęczycki/ Kryſtyn Kruſzwicki/ Ian z Lázu=
49:
chowá Záwichoſtſki/ Marćin z Lubnice Brzeźinſki/
50:
Stáni=
51:
ſław Gamrat Połániecki/ Ian z Bogumiłowic Czechowſki/

strona: 992

1:
Máćiéy Kot Nakielſki/ Grot z Iánvczowic Máłogoſtſki/ Iwan
2:
z Obichowá Srzemſki/ Iánuſz Furman Miedzyrzécki/ Ká=
3:
ſztelani:
4:
Zbigniéw z Brzéźia Króleſtwá Polſkiégo Márſzałek/
5:
Piotr Száffrániec Podkomorzy/ Marćin z Wroćimowá CHo
6:
rąży Krákowſki/ Páweł z Bogumilic Krákowſki/ Mikołay z
7:
Strzelec Sędomiérſki/
8:
Mikołay z Czarnkowá Poznánſki/
9:
Iáká Káliſki/ Andrzéy z Lubráńczá Kuiáwſki/ Piotr z Widá=
10:
wy Siérádzki/ Mikołay z Suchodołów Lubelſki/ Piotr z Tur
11:
Lęczycki/ Sędźiowie.
12:
Dźiało ſie w Miáſteczku Hrodle przy
13:
rzéce Bugu/ ná Séymie Wálnym/ w dźién wtory Mieśiącá
14:
Páźdźierniká/ Roku Páńſkiégo/ Tyśiącnégo/ Cztérechſetnégo
15:
trzynaſtégo.
16:
Dan przez ręce Vczćiwégo w Pánu Kryſtuśie
17:
Oycá Kśiędzá Biſkupá Krákowſkiégo/ nawysſzégo Kánclérzá
18:
Króleſtwá Polſkiégo/ nam ſczérze miłégo: á piſan przez ręce
19:
Ciołká Kánoniká Sędomiérſkiégo/ Sekretarzá náſzégo.
20:
PRZYWILEY PANOW LI=
21:
tewſkich zá czáſu Włádyſłáwá Iágeł=
22:
łá wydány:
23:
Którym świádczą, iz Kśięſtwá ich do Króle=
24:
ſtwá ſą przyięté ku ſpólnéy pomocy:
25:
á iz téz
26:
nie inégo, iedno Włádysłáwá Królá zá Páná
27:
będą mieć po śmierći Witółtowéy: ktemu, ze
28:
Król zá poſpolitém zwoleniém oboygá Pán=
29:
ſtwá ma bydz obiéran.
30:
W Imię Boże/ Amen. Na ten czás
31:
niepożytkom obłędliwym y wątpliwośćiom
32:
mądrze zábiegamy/gdy ſpráwy zá czáſów ná=
33:
ſzym przypádáiącé piſmem y Pieczęćiámi wie=
34:
czné czynimy.
35:
A ták My Pręłaći/ Kśiążętá/
36:
Pánowie/ Szláchtá/ obywátele Ziem Litew=
37:
ſkich/ y Ruſkich/ to ieſt Iákub z przeyźrzenia Bożégo/ Wilenſkié=
38:
go Kośćiołá Biſkup/
Imioná Kśiążąt/ Pánów/ Kśięśtwá Litewſkiégo/ którzy śiebie y potomki ſwe

39:
Kśiążę Iwan Olgimunty z ſyny ſwémi/
40:
z Andrzeiem y z Sienkiem y z inémi/ y Mungaiłem Godigoł=
41:
dem brátem/ y z inémi/ Czupurná Márſzáłek Sienko Iámun=
42:
ty/ Fedor Lwów z Iuſzkiem brátem rodzonym
43:
Gáſzoff z ſynem

strona: 993

Metriki o przywileiách Część pierwſza.
1:
Tálnuſzem/ Gineyd z ſynem Miłuſzem/ y z inémi/ Kinund z ſy=
2:
nem Dauxą/ Strygoil Kárycęnów/ Gintołth Aſtok z brátem
3:
rodzonym/
4:
Dorgi Gáſtołt z Przehyndem brátem rodzonym/
5:
Nemirá z bráty ſwémi rodzonémi/ Szugáilem/ Olizem We=
6:
ſzylonowym/ Woynad Ruſchyłowic/ Kieſgáil y Kumbołth
7:
Wołymontów z iną bráćią ſwą rodzoną/
8:
Goligin/ Roman
9:
Miléykonów z brátem Wołockiem/ y z inémi/ Woyſzyund ſy=
10:
nem Rádywiłem/ Wołoczko Káwotmonów z bráćią Butold=
11:
montygałem/ Hanus Montigierdonów z bráćią ſwą/
12:
Do=
13:
wogin Wyſchygirdonów/ Dráunty z Weſzkonem ſynem/ Wol
14:
kocz álbo Vtrwicz/ Wolczko Konſchotowicz/ Degyrdy Woy=
15:
nyſz Vrdzych z bráćią/ Goligind/ Weydymin/ Heſchis Selko=
16:
wicz z przyiaćioły y narody ſwémi/
17:
y wſzyſtko zebránié wſzyſt=
18:
kich y kożdégo z oſobná Szláchty y obywátelów przerzeczonych
19:
Litewſkich y Ruſkich Ziem: których imioná kożdégo z oſobná
20:
ácz nie ſą wyráżoné/ wſzákże zwolenié ich ná rzeczy niżéy opiſá=
21:
né ieſt tákié: iákoby tu nápiſáné były.
22:
Dla tego oznáymuiemy którym wiedźiéć należy wſzytkim.
23:
Iż tego czáſu/ Pręłaci/ Kśiążętá/ Pánowie/ y Szláchtá/ y wſzy=
24:
ſtko poſpólſtwo Króleſtwá Polſkiégo zá pomocą łáſki Bożéy
25:
Naiáſnieyſzé Kśiążę Páná Włádyſłáwá Królá Polſkiégo/ Na=
26:
wysſzé Kśiążę Litewſkié/ dźiedźicá Ruſkiégo/ Páná náſzégo
27:
nałáſkáwſzégo z pogánſkich błędów wywiódſzy/ zá Królá y Pá
28:
ná ſobie wźięli.
29:
A ná nas tákże iego poſtępków náſzláduiących náuczeni łáſką
30:
Duchá ś. wzywáiąc nas do towárzyſtwá ſpólnégo z ćięmnośći
31:
błędu ſtáreo przez przyięćié świętéy wiáry prawdźiwéy nas przy
32:
ięli:
33:
z którymi iżeſmy ſie sſtáli w wierze iednomyślni/ y towá=
34:
rzyſzé vczynków powſzechnéy wiáry: przeto ſłuſznie ieſteſmy
35:
powinni w zgodźie ná wieki z niémi trwáć/ zá przerzeczonégo
36:
Páná Włádyſłáwá Króla Polſkiégo/
37:
y iego Kóronie/ Króle=
38:
ſtwu/ y obywátelóm Polſkim mocną wiárą y niezgwałconą o=
39:
bietnicą obiecáliſmy/ y przez ninieyſzy liſt obiecuiemy wſzyſtką
40:
mocą y śiłámi przećiwko naiázdóm którychkolwiek ludźi przy
41:
nich ſtać:
42:
y ich żadną wymyśloną bárwą nieopuſczać: ále oné
43:
przez chytrość y zdrády/ to ieſt Królá/ Koronę/ Króleſtwo/ y o=
44:
bywátele Króleſtwá Polſkiégo w ich potrzebách/ ná wieki pod=
45:
pomágáć:
46:
y ich rozmnożenia/ pożytki/ y poſpolité dobro opátro=
47:
wáć zdrowym y wiernym rozrządzeniém/ iáko náſzé właſné. Co
48:
y oni nam tymże ſpoſobem będą powinni czynić/ nam to oddá=
49:
iąc.
Litwá świádczy iż przez Polaki do wiáry przyſtąpili
Litwá obiecuie pomoc we wſzytkich potrzebách Polakom.
Alexánder Witówd ná Kśięſtwo Litewſkié przez Włádyſłáwá ieſt poſtánowion.


strona: 993 [=994]

1:
Aie iż przerzeczony Włádyſław Król etć. Pan náſz łáſkáwy/
2:
z oſobliwéy vfnośći Wielmożnému y zacnému Kśiążęćiu Pá=
3:
nu Alexándrowi Witowdowi Kśiążęćiu Litewſkiému/ etć.
4:
wźiąwſzy go ná część ſwégo ſtáránia/ y prace ná náwysſzé Kśię=
5:
ſtwo Ziem Litewſkich/ y inych Páńſtw ſwych Kśięſtwá Lite=
6:
wſkiégo dał y podał/ y onégo z ręki ſwéy poſtánowił do żywo=
7:
tá tegóż Páná Kśiążęćiá Witowdá.
8:
Zá co my tegóż Páná
9:
Włádyſłáwá Królá chcąc ſtalſzą wiárą czćić/ y/ iáko rzecz ſprá=
10:
wiedliwa ieſt/ pewnieſzégo vczynić/ mocnym wiáry náſzéy obo=
11:
wiązkiem/ y nieodezwáną obietnicą iemu przez ninieyſzy liſt o=
12:
biecuiemy:
13:
iż wielkié Kśięſtwo przerzeczoné Ziem Litewſkich/
14:
y iné Pánſtwá tego Kśięſtwá weſpołek z dobry y z máiętno=
15:
śćiámi oyczyſtémi/ któré ná tegóż Páná Witowdá Kśiąże na=
16:
leżą/
17:
y ze wſzytkiémi Zamki/ twiérdzámi/ Powiáty/ rózdźiele=
18:
niém/ y ich obywátelmi po zeſzćiu iego ná tegóż Páná Włády=
19:
ſłáwá Królá y ná Koronę Króleſtwá tego Polſkiégo/
20:
wedle o=
21:
piſánia liſtów przez przerzeczonégó Páná Kśiążę Witówdá te=
22:
muż Pánu Władyſłáwowi Królowi y Koronie iego dánych/
23:
máią zupełnie y cále przypáść y wróćić ſie:
24:
y My téż z náſzémi
25:
potomki po nas będącémi po zeſzćiu Páná Kśiążęćiá Wito=
26:
wdá mamy do przerzeczonégo Páná Włádyſłáwá Królá/ Ko
27:
rony/ y Króleſtwá Polſkiégo przyſtáć/
28:
poddáć ſie/ bydź poſłu=
29:
ſzni/ y ſłużyć/ okrom chytrośći y zdrády wedle możnośći y śił
30:
náſzych będźćiemy powinni.
Po śmierći Vitowdowéy obiecuie Litwá Włádyſłáwá Królá Polſkiégo ná Kśięſtwo przyiąć/ á Kśięſtwo Litewſkié do Króleſtwá wćielić.

31:
A mimo onégo y Koronę Króle=
32:
ſtwá tegoż nigdy inégo álbo iné zá pány ſobie nie mamy bráć.
33:
Tgo téż nie opuſczáiąc: iż ieſliby Władyſław Król przerzeczo=
34:
ny (czego pánie Boże obroń) przez potomſtwá zéydź miał:
35:
te=
36:
dy przez wiádomośći rády tegóż Páná Kśiążęćiá Witowdá y
37:
náſzéy tákże/ Kśiążętá/ Pręłaći/ Pánowie/ Szláchtá/ y poſpól=
38:
ſtwo obywátelów Króleſtwá Polſkiégo ſobie Królá y Páná
39:
nie máią obiéráć/ álbo ſtáwić.
40:
Przy których Conſtituciách mo=
41:
cnie/ zobopólnie/ y ſtale ſtoiąc w ſłodkośći wiáry/ y wnętrzno=
42:
śćiách Páná Kryſtuſowych wieczną y nigdy nieodmienną bę=
43:
dźiemy chowáć iedność.
44:
Ná których wſzytkich rzeczy wiárę y
45:
świádectwo ku wiádomośći doſkonálſzéy ná wieczną moc Pie=
46:
częći náſzé ninieyſzému liſtu ſą záwieſzoné. Dźiáło ſie y dan w
47:
Wilnie w dźiéń świętéy Pryſzki pánny y Méczenniczki/ Roku
48:
1401.
Gdy Król Polſki przez potomſtwá zeydźie nie máią Polacy Królá przez Litwy obiéráć: Litwá tákże.


strona: 995

Metriki o Przywileiách Część Pierwſza.
Liſt.
1:
Włádyſław trzeći Król Polſki, po=
2:
twiérdza Práwá y Przywileie Zy=
3:
gmuntowi Wielkiému Kśiązęćiu
4:
Litewſkiému, ná Kśięſtwo wielkié
5:
przez świętégo niegdy Włádyſłáwá
6:
ſwégo Oycá temuz Zygmun=
7:
towi dáné.
8:
W Imię Boże/ Amen. Ku wieczney
9:
pámięći/ My Włádyſłáw trzeći/ z łáſki Bo=
10:
żéy Król Polſki/ y Ziem Krákowſkiéy/ Sędo=
11:
miérſkiéy/ Siérádzkiéy/ Lęczyckiéy/ Kuiáw=
12:
ſkiéy/ Litewſkié Kśiążę nawysſzé/ Pomorſki/
13:
Ruſki/ Pan y Dźiedźic.
14:
Oznáymuiemy niniey=
15:
ſzym liſtem/ ták teraz iáko potym będącym ludźiom: którzy ni=
16:
nieyſzych rzeczy wiádomość będą mieć.
Włádyſł. potwiérdza wolnośći y liſty Wielkiému Kśiążęćiu nádáné.

17:
Iż od tego czáſu/ iáko za
18:
cné y wielmożné Kśiążę Pan Zygmunt/ z łáſki Bożéy Wielkié
19:
Kśiążę Litewſkié/ Ruſkié/ Striy náſz namilſzy wſzyſtkę ſczéro=
20:
śći ſwé ſtałość przećiwko Króleſtwu náſzému/ y przećiwko o=
21:
ſobie náſzéy Królewſkiéy nienáruſzenié miał:
22:
ná którą rzecz my
23:
pámiętáiąc y będąc bárzo tego wdźięczni/ godną rzecz rozumie=
24:
liſmy iemu z ſczérégo ſercá o oddáć/ y wſzelką przyſtoyną w=
25:
dźięcznośćią tę wiárę y ſtałość cáłą nágrodźić.
26:
A ták z pewnéy
27:
náſzéy wiádomośći máiąc doſtáteczné rozmyślenié y vmyſł łá=
28:
ſkáwy y dobrowolny/ zá rádą zdrową náſzych Pręłatów/ y Pá=
29:
nów/ Pánu Zygmuntowi Wielkiému Kśiążęćiu Stryiowi
30:
Náſzému namilſzému/
31:
Práwá/ Liſty/ y Przywileie/ któré od
32:
Nas y od świętéy pámięći Oycá náſzégo Paná Włádyſłáwá
33:
Królá Polſkiégo ná Kśięſtwo Wielkié/ y ná iné którékolwiek
34:
dobrá y wolnośći pod którymkolwiek ſpoſobem ſą dáné/
35:
któ=
36:
ré tu chcemy miéć zá wpiſáné/ we wſzyſtkich ich punktćiéch/
37:
ſpoſobiéch/ położeniu/ cząſtkách/ y klauzułách wſzyſtkich: mo=
38:
cné czyniémy/ odnawiamy/ wdźięczné czyniémy/ pochwala=
39:
my/
40:
y pod obroną ninieyſzégo piſánia potwiérdzamy/ ſkázu=
41:
iąc áby moc miáły mocy wiecznéy. Obiecuiemy nád to ſło=
42:
wem náſzym Królewſkim/ y obowięzuiemy ſie téż/
43:
iego Liſty/

strona: 996

1:
Práwá/ Przywileie/ któré porządnie y ſpráwiedliwie wyſzły/ we
2:
wſzyſtkim mieć zá mocné/ y wdźięczné: y oné chowáć wiecznie
3:
niezgwałcenié/ y im doſyć czynić.
4:
Co świádczymy przez ten
5:
liſt: którému Pieczęć Máieſtatu náſzego ieſt záwieſzona. Dan
6:
w Piotrkowie ná Séymie wálnym/ we Wtorek bliſki po świę
7:
ćie świętéy Luciiéy/ Roku Páńſkiégo 1438.
8:
Przy czym támże
9:
byli Nauczćiwſzy y Vczćiwi w pánu Kryſtuśie Oycowie y Pá
10:
nowie/ Wincenty świętégo Kośćiołá Gnieźnieńſkiégo Arcy=
11:
biſkup y Primas/ Zbigniéw Krákow. Włádyſław Włodzcłá=
12:
wſki/ Biſkupi:
13:
y Andrzéy z Bniná wybrány y potwiérdzony
14:
Kośćiołá Poznáńſkiégo/ y Wielmożni Szláchetni y mężni
15:
Mężowie/ Ian z Czyżowá Káſztelan Krákowſki/ Dobeſław
16:
z Sienná Sędomiérſki/
17:
Marćin z Słáwkowá Káliſki/
18:
Woyćiech z Máłégo Lęczycki/ Ian z Lichá Brzeſtki/ Iá=
19:
rund z Grábie Inowłodzcłáwſki/ y Piotr Odrowąs z Spro=
20:
wy Lwowſki/ Woiewodowie: Dobrogoſt z Számotuł Po=
21:
znáńſki/ Klimunt Wątrobká z Strzelec Sándomiérſki/
22:
Wá=
23:
wrzyniec Záręmbá z Kálonówey Siérádzki/ Káſztelanowie:
24:
Ian z Oleſznice Márſzałek/ y Andrzéy z Lubiniá Podſkárbi
25:
Króleſtwá Polſkiégo: y ini Dignitarze/ Pánowie/ Rycérſtwo
26:
y Szláchtá: którzy byli świádki przy rzeczách przerzeczonych.
27:
Dan przez ręce Wielmożnégo y Vrodzonégo Mężá Ianá z Ko=
28:
niecpolá Kánclérzá/ y Piotrá Wody z Sczekoćiná Podkánclé=
29:
rzego Koronnégo/ nam ſczérze miłych. Zá Reláciią Wielmo=
30:
żnégo Ianá z Koniecpolá/ Polſkiégo Kanclérzá.
31:
Zá czáſu Ianá Olbráchtá Królá Pol=
32:
ſkiégo, y Alexandrá Wielkiégo
33:
Kśiązęćiá Litewſkiégo, Pánowie
34:
y Rády Wielkiégo Kśięśtwá Lite=
35:
wſkiégo potwiérdzáią zapiſy przez
36:
przodki ſwé z Króleſtwem Pol=
37:
ſkim vczynioné.

strona: 997

Metriki o Pzywileiách Część pierwſza.
1:
W Imię Boże/ Amen. Aby ſpraw zá
2:
czáſu náſzégo przypádłych ſtárość nie zátłumiłá/
3:
ználeźiono to ieſt: áby dla pámięći potomnéy
4:
piſmem y świádki obwárowáné były.
5:
A ták
6:
My Pręłaći/ Pánowie/ Szláchtá/ y wſzyſyko
7:
zebránié Wielkiégo Kśięſtwa Litewſkiégo/ to
8:
ieſt/ Woyćiech Wileńſki/ Ian Lucki/ Marćin Mednicki/ z łá=
9:
ſki Bożey Biſkupi:
10:
Mikołay Rádźiwiłowicz Woiewodá Wi=
11:
leńſki/ y Wielkiégo X. Litewſkiéo Kánclérz/ Kśiążę Alexánder/
12:
Iurgiewicz z Olſzan Woiewodá Wilenſki y Stároſtá Grodz=
13:
ſki/ Ian Iurgiewicz z Zabrzéźia Woiewodá Trocki/ y nai=
14:
więtſzy Wielkiégo Kśięſtwá Márſzałek/
15:
Stániſław Iano=
16:
wicz Káſztelan Trocki y Stároſtá Zmudzki/ Iérzy Páczowicz
17:
Połotcki/ Grzegórz Oſczykowicz Nadworny Márſzałek y w
18:
Mereku/ Mikołay Mikołáiów Rádźiwiłowicz/ Podczáſzy
19:
Kśiążęcy y w Biélſku/
20:
Iákub Dowoynowicz Drohinſki/ Stá=
21:
niſław Potraſzkowicz Lideńſki/ Ian Lythaor Nowogrodzki/
22:
Stániſłáw Micháłów Potkowicz Brzéſtſki/ Woyćiech Iáno=
23:
wicz Chorąży y Cáwieniſki/ Niekraſz Wołotkowicz w Beł=
24:
życy/
25:
Piotr Rádźiwiłowicz Podkomorzy w Eyxyſzkách/ Nie=
26:
miérá Grzymáłowic Mielniczki/ Mikołay Iundyłowicz w
27:
Dubiczy/ Iérzy Montontowicz/ Alexánder Montigordo=
28:
wicz Stároſtowie/ Márſzałkowie/ y Dźierżawcy.
29:
Oznáymu=
30:
iemy przez ninieyſzy Liſt/ którym to wiedźieć przynależy wſzy=
31:
ſtkim: Iż ácz ziednoczenia y przymiérza między Páńſtwy/ to
32:
ieſt/ Króleſtwem Polſkim y Wielkim Kśięſtwem Litewſkim
33:
y źiemiámi imże podległémi/
34:
od czáſów dawnych pod Królem
35:
Polſkim Włádyſłáwem Iágełłym y pod Wielkim Kśiążęćiem|
36:
Alexándrem Witowdem poczęté y poſtánowioné do tego czá=
37:
ſu niezgwałcenié ſą chowáné.
38:
wſzákże gdy Naiáſnieyſzé Kśią=
39:
żętá Pánowie náſzy nałáſkawſzy ná té Páńſtwá/ Naiáſnieyſzy
40:
Pan Ian Olbrácht ná Króleſtwo Polſkié/ á ná Wielkié Kśię=
41:
ſtwo Litewſkié/ Naiáſnieyſzy Pan Alexánder Pánowie náſzy
42:
nałáſkáwſzy zá Boſkim przeyźrzeniem ſą wźięći:
43:
zdáło ſie to
44:
Pręłatom/ Panom/ y Szláchćie Króleſtwá Polſkiégo bráćiéy
45:
náſzéy/ tákże téż y oni zárázem to nam vczynili: ábyſmy przez
46:
náſzé nowé Liſty Zapiſy/ álbo Przewileie Przodków náſzych z
47:
przymierzenia potwiérdźili:
Liſt. Pręłaći y wſzjtkié Rády y wſzytko poſpólſtwo Wiel. X. Litew. wpiſuią ſie do Króleſtwá Polſkiégo.

48:
których to Liſtów ſłowo od ſło=
49:
wá rozumienié ieſt tákowé.

strona: 998

1:
W Imię Boże/ Amen. Ná wieczną tey rzeczy
2:
pámięć. Storzyćiél wſzyſtkich rzeczy/ którégo oko przenika
3:
wſzytki rzeczy/ y wiádomość nigdy nie bywa zágłádzona w rze
4:
czách ludzkich/ któré łácwie z pámięći wypadáią:
5:
áby tedy pá=
6:
mięć ich zoſtáłá piſmem/ zá wielką ſwą rádą z przeyźrzenia to ro
7:
zrządźił: zá którégo podpomożeniem ordinácię/ vmowy/ y ſprá=
8:
wy rzeczy bywáią záchowáné.
9:
A ták my Moniwit Woiewodá
10:
Wileńſki/ Iáwinis Woiewodá Trocki/ Mingal Wileńſki/
11:
Sungál Trocki/ Káſztelanowie: Niemir Oſztyk/ Butrym
12:
Golignit/ Mikołay Bilim/ Koreiowá y Wyſzygierd/ Piotr
13:
Montigierd/ Mikołay Táwtigierd/
14:
Ian Gáſztowdow/ Wol=
15:
czko Kulwá/ Buſsowd Iádáth Rálo/ Ian Rymowidowicz/
16:
Ginent Konczewicz Doxá/ Mikołay Bieinar/ Wolſko Kochu
17:
towicz/ Iákub Mingel/ Woyſnár Wirkołowicz/ Grzegórz
18:
Sángáw/
19:
Sáká Naczko/ Werburth Monſtywild/ Stáni=
20:
ſław Wyſzygin/ Woyſzyn Dámenkowicz/ Monſtold/ Andrzéy
21:
Vknetowicz/ Munimunth z Seśnikowicz/ Rodwił/ Koczan/
22:
Miczuch/ Gerdud/ Czuppá/ Woydźiło Koſzylowicz/
23:
Koczan
24:
Sulkowicz/ Ian Euwild/ Stániſław Buthowthowicz/
25:
Surgutes z Reſzynek/ rć Oznáymuiemy Liſtem ninieyſzym
26:
którym to wiedźieć przynależy wſzyſtkim: którzy teraz ſą/ y po=
27:
tym będą/ do których wiádomośći to przydźie:
28:
Iż ácz zá Naiá=
29:
ſnieyſzych Kśiążąt Páná Włádyſłáwá Królá Polſkiégo/ rć.
30:
y Alexándrá/ Witowdá/ Wielkiégo Kśiążęćiá Litewſkiégo/ pá=
31:
nów náſzych nałáſkáwſzych z zwoleniem/
32:
Herby/ których vży=
33:
wáć nie była nam rzecz zwykła zá przećiwnym zwyczáiem któ=
34:
ry v nas byl/ dla oznáczenia imieniá/ Tytułu/ y Szláchectwá
35:
náſzéo od Pánów Szláchty y Przełożonych/ który od przodków
36:
ſwych máią/ wźięliſmy/ y do łaſk/ wolnośći/y ſwobód/
37:
ktemu
38:
ieſcze y przjwileie/exemptię/y wiele inych dobrodźieyſtw y nádá
39:
nia/ któré nam przez rzeczoné pány łáſkáwé Włádyſłáwá Królá
40:
Polſkiégo y Alexándrá Wielkiégo Kśiążęćiá Litewſkiégo ſczo=
41:
drobliwie ſą nádáné:
42:
y zá obroną liſtów dánych ſą vmocnioné/
43:
y zá témi liſty ieſteſmy ná wysſzy ſtan ponieśieni/ y obiecáli
44:
nam przez otworzyſté ſwé liſty ieſcze więcéy ileby mogli/ z nai=
45:
więtſzą pilnośćią dobro pożytek/
46:
y pomnożenié ſtanu náſzégo y
47:
czći wſzędy chcą podwysſzác/ y nigdy w nieſczęśćiu y potrze=
48:
bách náſzych nas nieopuſczáć: ále záwżdy przećiwko wſzyſt=
49:
kim nieprzyiaćielom náſzym y zdrádźie y naieźdźie pomocámi/
50:
rádámi/y łáſkámi ſwémi nam pomágáć.
Włożenié ſtáréo przywileiu który ieſt wydan zá czáſu Włádyſłáwá Iágełłá y Witowdá.

51:
Tych rzeczy względem

strona: 999

Metriki o przywileiách Część pierwſza.
1:
chcąc ták wiele dobrodźieyſtw y zádźiáłánia oddáć/ y tákże
2:
ſłuſzné wdźięcznośći pokázáć:
3:
áby ſie w nas rózność iáka y nie=
4:
wdźięczność y tákże nierówność w Liśćiéch niepokazáłá/ ále á=
5:
by záwżdy iednomyślna iedność miedzy námi trwáłá/ y wola
6:
iedná vmyſłów/ iáko iedná chwałá Boża y Wiárá ieſt chowá=
7:
na:
8:
tedy my weſpólek wſzyſcy o oſobliwie kożdy z oſobná/ náſzé=
9:
mi imiony y zá wſzyſtkę Szláchtę/ Boiáry/ Pány/ y obywate=
10:
le źiem Litewſkich/ dobrą wiárą y w ſłowie náſzym ſtałym y
11:
wiernym/
12:
odłożywſzy precz wſzyſtkę chytrość y zdrádę/ ná wiá=
13:
rę y pod przyśięgą náſzą obiecuiemy: nigdy przerzeczonych Pá=
14:
nów/ Pręłatów/ Szláchty/ y Przełożonych króleſtwá:
15:
y ſámé=
16:
go Króleſtwá Polſkiégo przerzeczonégo/ we wſzyſtkich potrze=
17:
bách y niefortunách ich nieopuſczáć: ále záwżdy im/ przećiwko
18:
wſzyſtkim nieprzyiaćiołom/ ich zdrádźie/ y naieźdźiéch/ rády/ po=
19:
mocy/ y łáſki wiernie dodáwáć:
20:
y żadnému zwad/ woien/ od=
21:
powiedźi przez wiádomośći y woléy y zwolenia y dołożenia
22:
rády ich/ y potomków ich nie zádáwáć/ áni czynić/ áni zruſzáć:
23:
y przerzeczoné Pány Włádyſłáwá Królá Polſkiégo/ y Alexán=
24:
drá Witowdá Wielkié Kśiążę Litewſkié/ y ich potomków Kró
25:
lów Polſkich/ y Wielkich Kśiążąt Litewſkich/ żadnych czáſów
26:
nieopuſczáć żadnym ſpoſobem/
27:
ále záwżdy przy nich okrom chy
28:
trośći y zdrády ſtać wſzyſtką rádą/ pomocą/ y życzliwośćią.
Litwá bez wiedzenia Polaków niema Kſiążęćiá obiéráć/ tákże téż Polacy bez Litwy.

29:
Téż obiecuiemy iákoſmy wysſzéy obiecáli/ iż po zeſzćiu prze=
30:
rzeczonégo Páná Witowdá Wielkiégo Kśiążęćiá Litewſkiégo
31:
nigdy nie będźiemy obiéráć/ áni bráć ná wielkié Kśiążę Litew=
32:
ſkié y zá Páná/
33:
iedno którégo przerzeczony Pan Włádyſław
34:
Król (ieſli będźie dłużey żyw) albo iego potomkowie/ y Pręła=
35:
ći/ Pánowie/ Szláchtá/ y przełożeni Króleſtwá Polſkiégo bę=
36:
dą rozumieli obráć y poſtánowić.
37:
A tákże Pręłaći/ Pánowie/
38:
y Szláchta króleſtwá Polſkiégo/ gdy przerzeczony Król (cze=
39:
go Boże vchoway) przez płodu y potomſtwá ſwégo ſłuſznégo
40:
zéydźie/
41:
przez wiádomośći y rády Oświeconégo Páná Ale=
42:
xándrá Witowdá Wielkiégo Kśiążęćiá Litewſkiégo/ ieſli oné=
43:
go przeżywie/ y przez náſzéy woli wybiéráć nie będą.
44:
A iżby potwiérdzenia/ y przeſtrogi przerzeczoné tym więt=
45:
ſzą wźięły moc/ kazáliſmy pieczęći náſzych przyłożeniem to ob=
46:
wárowáć. Dźiáło ſie to w Hrodle v rzéki Bugu ná Séymie
47:
Wálnym/ dniá wtórégo Mieśiącá Páźdźierniká/ Roku Páń=
48:
ſkiégo/ 1413.
49:
Dla tego My Pręłaći/ Pánowie/ Przełożeni/ y Szláchtá

strona: 1000

1:
Wielkiego Kśięztwá Litewſkiégo przerzeczeni przeglądáiąc to/
2:
iż zá dawnośćią czáſow wiele rzeczy przychodzą w wątpli=
3:
wość/
4:
przez którą áby niepożytek iáki nieprzyſzedł/ rozumieli=
5:
ſmy zá przyſtoyną rzecz temu zábieżéć. Chcąc tedy áby árty=
6:
kuł álbo tá cząſtká w Przywileiu około obiéránia Naiáſniey=
7:
ſzych Pánów náſzych
8:
ták Królá Polſkiégo/ iáko Wielkiégo Kśią
9:
żęćiá Litewſkiégo w przerzeczonych liśćiéch krótce opiſány/ z
10:
ſámych ſłow/ áby nie przynióſł ná potomné czáſy iákiéy wątpli=
11:
wośći/
12:
y prágnąc przerzeczoné Pręłaty/ Pány króleſtwá Pol=
13:
ſkiégo/ w tym ártykule około obiéránia Królá/ nam równé iáko
14:
rzeczono ieſt vczynić/ to przydawáiąc obiáſniamy:
15:
Iż gdj vmrze
16:
Kśiążę Litewſkié/ okrom wiádomośći y rády Pánów y Przeło=
17:
żonych króleſtwá Polſkiégo bráćiéy náſzéy/ ku wybiérániu Wiel
18:
kiégo Kśiążęćiá nowégo niepoſtąpiemy:
19:
ále z nimi weſpółek/
20:
ieſli wezwáni czáſu ſłuſznégo przyiecháć będą chćieć/ Wielkié
21:
Kśiążę y Páná wybierzemy.
Zapiſy któré poſpolitą poczćiwość obrażáią niemáią bydź chowáné.

22:
Tákże téż gdy Król Polſki v=
23:
mrze/ przerzeczeni Pręłaći y Pánowie Króleſtwá Polſkiégo o=
24:
krom wiádomośći y rády Pręłatów y Pánów Wielkiégo Kśię
25:
ſtwá Litewſkiégo ná wybiéránié nowégo Królá niepoſtąpią:
26:
ále tákże z Pręłaty y z Pány Wielkiégo Kśięſtwá Litewſkiégo/
27:
ieſli wezwáni czáſu ſłuſznégo zechcą przyiecháć/ Królá y Páná
28:
wybiorą.
29:
Któré rzeczy iáko rzeczono ieſt poſtánowiwſzy/ y
30:
któré ná potomné czáſy máią bydź chowáné/ zá pewną wiado=
31:
mośćią wſzyſtkich innych Pręłatów/ Pánów/ Przełożonych y
32:
Szláchty Kśięſtwá Litewſkiégo bráćiéy náſzéy przerzeczony
33:
Przywiléy przdków náſzych Prziymuiemy/
34:
mocny czynimy/ y
35:
potwiérdzamy przez ninieyſzy liſt/ obowięzuiąc ſie imiony ná=
36:
ſzémi/ y wſzytkich Pręłatów/ Pánów/ Przełożonych/ y Szláchty
37:
Wielkiégo X. Litew. dobrą wiárą/
38:
w ſłowie náſzym ſtałym y
39:
wiernym/ oddaliwſzy wſzelką zdrádę y chytrość/ obiecuiemy/
40:
przyrzekámy/ y przez przyśięgę náſzę vczynioną tym ſie ćieśniéy
41:
obowięzuiemy/
42:
ten zapis wysſzéy nápiſány/ y z óbiáſnieniém Ar
43:
tykułu około obiéránia Naiáſnieyſzych Pánów náſzych/ iáko ſie
44:
rzekło/ we wſzytkich Artykuléch/ klauzułách/ punktćiéch/ y ſkazá=
45:
niu vtwiérdzony trzymáć/
46:
y ná wieki niezgwałcenié chowáć.
47:
A ieſli któré oſobliwé zapiſy między námi/ Pręłaty/ y Pány Kró
48:
leſtwá Polſkiégo ſą/ któréby poſpolitą vczćiwość obrażáły z
49:
obu ſtron/ których Przodkowie náſzy nie dźierżeli:
50:
tákowych
51:
my téż nieprziymuiemy/ áni będźiem trzymáć. A iżby wſzyt=
52:
kié przerzeczoné rzeczy wieczną moc zátrzymáły/ ninieyſzym Li=

strona: 1001

Metriki o Przywileiách Część pierwſza.
1:
ſtem Pieczęći náſzé kazáliſmy záwieśić.
2:
Dan w Wilnie ná
3:
Séymie Wálnym dwudźieſtégo czwartégo dniá Lipcá/ w Wi=
4:
gilią świętégo Iákubá Apoſtołá/ Roku Pánſkiégo 1499.
5:
DECLARATIA
6:
O Vniiéy Litewſkiéy.
7:
ZYGMVNT AVGVST, Z LASKI BOZEY
8:
Król Polski, Wielkié Ksiązę Litewskié, Ruskié, Pru=
9:
skié, Mázoweckié, Zmudzkié, &c. Pan y Dziedzic.
10:
WSzyſtkim wobec/ y kázdemu z oſo=
11:
bná/ komu to wiedźieć należy/ oznáymuiemy
12:
tym Liſtem náſzym: iż gdy między poddánémi
13:
náſzémi Stany Koronnémi/ á Poſły z Wielkié=
14:
go Kśięſtwá Litewſkiégo tráktaty y namowy
15:
ſpólné były ná tym Wárſzáwſkim Séymie/ o=
16:
koło Vniiéy á Ziednoczenia tych du narodów
17:
Polſkiégo y Li
18:
tewſkiégo: ná coſmy byli po częśći ten Séym ſłożyli/ y czáſu
19:
obiemá ſtronam do tych namów vżyczyli: tedy vroſłá byłá
20:
róznicá nieiáka około tego/
21:
ieſli zá tą Vnią y Ziednoczeniém w
22:
iedno ćiáło y w ieden lud tych obudu Narodów Polſkiégo y
23:
Litewſkiégo/ iáko ſie z Liſtów y Przywileiów/ któré oboiá ſtro=
24:
ná przyznawa pokázuie/ ma to iuż bydź z tych Pańſtw obudwu
25:
iedná pod iednym Pánem Rzeczpoſpolita:
26:
któréyby iuż obá=
27:
dwá narody/ iáko ludźie Koronni/ ná ſpół vżywáć y podźiéláć
28:
ſie ią zárówné mieli: zwłaſczá iż naród Polſki y źiemie dawné
29:
Koronné obiéránié Páná záwżdy wolné mieli y máią:
30:
á Stany
31:
záśię/ Litewſkié Kśięſtwo ono dźiedźictwem y pańſtwem Oy=
32:
czyſtym náſzym bydź mienili. My tedy chcąc tę róznicę oko=
33:
ło Vniiéy między niémi porównáć/
O Succeſſiiéy ná źiemię Litewſką.

34:
á wſzytko co by téy ták świę=
35:
téy á ták potrzebnéy y ták ſławnéy rzeczy przekáżáć miáło/ z dró=
36:
gi zwálić/ y w ſwéy mierze ile w nas ieſt poſtánowić.
37:
Na=
38:
przód co ſie tknie Succeſsiiey ná Ziemię Litewſką/ ponieważ
39:
to wiele do ſpólnégo ziednoczenia záwadzáło/ tákeſmy ſie w téy
40:
mierzy przed wſzyſtkiémi ſtany oboygá narodu iáwnie dekláro=
41:
wáli/ iákóż y teraz Liſtem tym náſzym dekláruiemy:
42:
Iż ácz nam
43:
Pan Bóg potomſtwá żadnégo z przeyźrzeniá ſwégo świętégo

strona: 1002

1:
do tych czáſów nie dał/ wſzákóż by go téż nam dobrze y nawię=
2:
céy potym dáć raczył z łáſki y téż z dobroći ſwoiéy:
3:
tedybyſmy
4:
przedśię nád dobré á pożytek Rzeczypoſpolitéy żadnégo wzglę=
5:
du álbo opátrzenia doczeſnégo krwie á potomſtwá ſwégo ni=
6:
gdy nie przekłádáli/ ánibyſmy v śiebie żadnéy rzeczy milſzéy mie=
7:
li/ nád potrzebę á ſławę Pańſtw ſwoich/
8:
á ktemu nád powin=
9:
ność y obowiązek náſz poprzyśięgły: wiedząc iże potomſtwo
10:
nie záwżdy ſie áni káżdému dobrze vda/ ále poſługá przećiw
11:
Rzeczypoſpolitéy á wypełnienié powinnośći ná wieki wſzé=
12:
dźie dobrze ſłynąć muśi.
13:
Z téy tedy przyczyny zániechawſzy
14:
wſzelkiéy dźiedźicznéy Succeſsiiéy ná Ziemię Litewſką/ ieſliby
15:
która ták nam ſámym iáko potomſtwu náſzému należáłá/ do=
16:
browolnie Rzeczypoſpolitéy á téy ſławnéy Koronie Polſkiéy
17:
odſtępuiemy/
18:
y wyrzekámy ſie ná wieczné czáſy: nie wątpiąc w
19:
tym/ y to téż ſobie wáruiąc: żebyſmy tym áni ſámi oſoby náſzéy/
20:
áni potomſtwá náſzégo właſnégo/ ieſliby nam któré Pan Bóg
21:
raczył dáć/ nie zgołoćili:
22:
ále żeby poczćiwé á ſtanowi iego przy=
23:
ſtoyné od Rzeczypoſpolitéy opátrzenié miáło/ ieſliżeby ná kró=
24:
leſtwo nie było wźięto: á wſzákóż nie czyniąc żadnéy dyſmem=
25:
bráciiéy Koronnéy/ o tákowym opátrzeniu ná ten czás dopiéro
26:
ſtánowiono bydź ma/
27:
kiedy ná ſpólnym Séymie będą Stány
28:
Polſkié y Litewſkié. A ták zwáliwſzy ten pień z drógi około
29:
Succeſsiiéy: tedy y onę róznicę/ która między obiemá Naro=
30:
dy około iednéy Rzeczypoſpolitéy byłá/ ták w Imię Boże ſtá=
31:
nowiémy:
32:
Iż ináczéy dalu Bóg áni rozumiémy/áni rozumieć
33:
możemy/ iedno iże té oboie Panſtwá od dawnych czáſów/ ie=
34:
ſcze zá Prádźiádów náſzych w iedno złączoné ſą:
Polſká z Litwą iedná Rzeczpoſ.

35:
á w tákié ie=
36:
dno/ iż nietylko w ieden ánimuſz álbo w iednę myśl/ w iednę
37:
zgodę/ w iednę miłość/ w iednę ſpólną przyiaźń (ácz y to wſzy=
38:
ſtko ták ieſt) ále téż ktemu w iedno ćiáło/ á ćiáło nie rózné nie
39:
rozdźielné/ iáko Przywileie ſpólné ſtáré omawiáią/ ſpoioné ſą.
40:
A zá tym ſámá rzecz pokázuie/ iż w iednę Rzeczpoſpolitą iedné=
41:
go ludu/ który ſie przez związek y ſpoienie dwu Narodów w ie=
42:
dność iednoſtáyną y nierozdźielną znióſł y ſpoił:
43:
ták iż iuż iáko
44:
té Pánſtwá nie ſą dwie ćiele/ ták téż dwie Rzeczypoſ. bydź nie
45:
mogą: ále iedná Rzeczpoſpolita z tych Narodów ſpoiona: zá
46:
czym ſpólné Séymy y Rády mieć záwżdy máią pod iednym
47:
Królem/ y pod iedną głową.
48:
To tylko wyymuiąc: iż iákow
49:
iednym nieróznym nierozdźielnym ćiele káżda iednák część
50:
y káżdy członek oſobną powinność y ſpráwę właſną ma:
51:
Ták

strona: 1003

Metrki o przywileiách Część pierwſza.
1:
téż w téy iednéy Rzeczypo. ma Naród Polſki y Litewſki zwy=
2:
czáie ſwoie niektóré/ Sądowné Práwá y Przewileie/ y Sądy
3:
właſné á oſobné:
4:
któré iednák téy Iednośći albo téy Vniiéy nic
5:
niewádzą/ áni wádźić będą. Którą Deklárátią náſzę dla wie=
6:
cznéy pámięći á lepſzégo świádectwá/ w té ſłowá ná tym Li=
7:
śćie opiſáną vmacniamy y vtwiérdzamy ná wieczné czáſy:
8:
y
9:
ręką naſzą właſną podpiſáliſmy/ y pieczęćią náſzą zápieczęto=
10:
wáć kazáli. Dan w Wárſzáwie ná Séymie Wálnym Koron
11:
nym Trzynaſtégo dniá Márcá: Roku Páńſkiégo/ Tyśiącné=
12:
go/ pięćſetnégo/ ſześćdźeśiątégo czwartégo. Pánowánia ná
13:
ſzégo Trzydźieſtégo piątégo.
14:
RECESS SEYMV KORONNE=
15:
go Wárſzáwſkiégo 1563. w ſpráwie
16:
około Vniiéy Litewſkiéy.
17:
ZYGMVNT AVGVST, Z LASKI BOZEY
18:
Król Polski, Wielkié Ksiązę Litewskié, Ruskié Pru=
19:
skié, Mázoweckié, Zmudzkié, &c. Pan y Dziedzic.
20:
WSzyſtkim wobec y káżdemu z oſobná/
21:
komu to wiedźieć należy/ oznáymuiemy tym Li=
22:
ſtem náſzym/ iż pámiętáiąc iáko ſławnéy pámię=
23:
ći Zygmunt Król Polſki oyćiec náſz częſtokroć
24:
od poddáych naſzych/
25:
w Koronie Polſkiéy ná
26:
Séymiéch y indźie nápominan był: y My ſámi téż iuż częſto
27:
a częſto zá czáſu pánowánia náſzégo proſzeni będąc/ od tychże
28:
poddánych náſzych Stanów Koronnych/
29:
ábyſmy wćieleniá á
30:
Vnią Wielkiégo Kśięztwá Litewſkiégo z Koroną Polſką/ od
31:
Włádyſłáwá Iágełłá/ y Alexándrá Witowdá chwalebnéy pa=
32:
mięći Prádźiádów náſzych/ zá zezwoleniem wſzyſtkich Sta=
33:
nów Litewſkich vczynioną:
34:
y nietylko ná liśćiéch y ſpiſkách ſpól
35:
nych opiſáną/ ále téż y ku ſkutkowi ſwému tedyż przywiedźio=
36:
ną: ácz potym záśię nieiáko zátrudnioną/ ále iednák przez Ale=
37:
xándrá Stryiá náſzégo/ Wielkiégo ná ten czás Kśiędzá Lite=
38:
wſkiégo/
39:
á potym y Królá Polſkiégo/ y przez ſpólné Polſkié=
40:
go Narody z Litwą zmowy y ſpiſki zobopólną przyśięgą
41:
vtwiérdzoné záśię obiáſnioną/ y ſzérſzémi ſłowy á ſnádniey=
42:
ſzym wykłádem ozdobioną:
43:
áby iuż ná wieczné czáſy tym

strona: 1004

1:
mocnieyſza była/ á nigdy ſie z niéy niewykraczáło/ wedla vrzę=
2:
du á powinnośći náſzéy przywiedli:
3:
żeby iuż kiedy nie ſłowy
4:
tylko álbo piſmem/ ále téż y ſkutkiem z tych dwu Narodów ie=
5:
den lud/ á iedno y nierozdźielné ćiáło/ y iedná Rzeczpoſpolitá
6:
á nierózna byłá á mocnie trwáłá.
7:
Tedy bacząc iż to Ziedno=
8:
czenié wielką ſławę y pożytek oboiemu Páńſtwu przyniéśćby
9:
mogło/ nárádźiwſzy ſie piérwéy z Pány Rádámi/ y wſzyſtkiémi
10:
Stany ták Koronnémi iáko y Wielkiégo Kśięztwá Litewſkié=
11:
go/ ktemuſmy myśl y wolą náſzę przychylili:
12:
ábyſmy dla ſprá=
13:
wowánia y wypełnienia téy rzeczy Séym ſpólny tym obiémá
14:
narodom/ bez dálſzéy odwłóki tu w Koronie náſzéy w Wárſzá=
15:
wie złożyli:
16:
iżeby iuż ná tym Séymie koniecznie práwa á grun
17:
towna Vnia ták w ſkutek ſwóy wſtáwiona y wykończoná by=
18:
łá iżby nie tylko ná przyſzły czás przerwáć ſie y roztárgnąć nie
19:
mogłá/
20:
ále żeby z śiebie tákowé owoce y pożytki dawáłá/ któré
21:
dawno dáwáć miáłá: á któréby Polſkiému y Litewſkiému na=
22:
rodowi przodkiem pokóy y záchowánié w cáłośći/ á potym ſłá=
23:
wę y ozdobę wieczną przyniéść mogły.
24:
Ná który tym obyczáiem
25:
przez nas złożony Séym/ wielcy Poſłowie z Litwy z zupełną
26:
mocą y z zupełnym poruczeniem ták z Duchownégo iáko z świet
27:
ckiégo/ Senatorſkiégo/ Rycérzkiégo/ y Mieyſckiégo ſtanu po=
28:
ſłáni byli: to ieſt/ té Pány Láćinſkim ięzykiem niżéy opiſáné. ((do końca str. t. łać.))

strona: 1005

Metriki o Przywileiách Część pierwſza.
1:
((od w. 1 do w. 13 t. łać.))
2:
Gdźie więc ći to Poſłowie Kśięztwá Wielkiéo Litewſk. po
3:
okazániu przed Rádámi Koronnémi plenipotentiiéy y Inſtruk=
4:
tiiéy ſwoiéy/
5:
mieli zá dopuſczeniem y zezwoleniem náſzym nie=
6:
máłé zobopólné Tráktaty/ znaſzáiąc z obu ſtron y wykłádáiąc
7:
liſty y Przywileie/ zmowy/ ſpiſki ſtáré/ począwſzy od Przywile=
8:
iów Iágełłá ku téy Vniiéy należącé:
9:
ktemu przekłádáiąc z obu
10:
ſtron około téy Vniiéy doległośći y róznice ſwoié/ kto kiedy z téy
11:
Vniiéy wykraczał/ á kto iéy doſyć czynił: podawáiąc téż tákiéż z
12:
obu ſtron/ coby w przednieyſzych Vniách moderowano/ ábo co=
13:
by im przydano bydź miáło.
14:
Były téż pokázowáne od pánów
15:
Rad Koronnych Liſty Kśiążąt Litewſkich/ iáko tylko doży=
16:
wotnych przez Króle Polſkié vſtáwionych: w których ſie wła=
17:
ſność niektórych źiem/ iáko Wołyniá y Podláſzá ku Koronie na
18:
leżéć znáczyłá:
19:
á zwłaſczá iż przed tá Vnią/ ábo ieſcze nim Iágeł=
20:
ło był wźięt ná króleſtwo Polſkié/ tedy té źiemie ku Koronie na
21:
leżáły: y inſzé rozmowy rozmáité w téy mierze między ſobą czy=
22:
niąc.
23:
Do czegoſmy téż y My prace y pilnośći ſwéy nieżałowáli/
24:
nie folguiąc w tym áni wczáſowi/ áni wątłému ná ten czás
25:
zdrowiu ſwému.
26:
A iż około wykłádu przywileiá Alexandrowéo
27:
chwalebnéy pámięći Stryiá náſzégo/ między niémi rózné rozu=
28:
mienié było/ wźięli przed ſię wſzytki Artykuły tego to liſtu: któ=
29:
ry liſt ták ſie ma ſam w ſobie Láćinſkim ięzykiem nápiſány. ((do końca str. t. łać.))

strona: 1006

Metriki o Przywileiách Część pierwſza.


strona: 1008

Metriki o Przywileiách Część pierwſza.


strona: 1010

Metriki o Przywileiách Część pierwſza.
1:
K.1006 - 1010 t. łać.))
2:
Któré Artykuły gdy vwáżáć między ſobą ieden po drugim
3:
z oſobną poczęli/ á zgodźiwſzy ſie ná niektóré rzeczy ſámi mię=
4:
dzy ſobą/ niektóré téż ná nas iáko ná tego/ który ieſt iednym o=
5:
boiégo narodu Pánem przypuśćiwſzy/
6:
oſtátek ná przyſzły ſpól=
7:
ny Wálny Séym/ którychmy im złożyli w Parcowie ná dźień
8:
S. Ianá Krzćićielá/ bliſko w Roku ninieyſzym przyſzły/ y
9:
Séymiki Powiátowé przed nim ſłożymy/ iáko obyczay ieſt y
10:
powinność.
11:
A iż od nas Poſłowie źiem náſzych Koronnych prośili: áby=
12:
ſmy tę wſzyſtkę ſpráwę Vniiéy/ która ſie ná tym Wárſzáwſkim
13:
Séymie toczyłá/ Receſsem náſzym ku wiádomośći ludzkiéy
14:
krótce podáli:
15:
przeto My tym porządkiem iáko w Alexándro=
16:
wym ſtoi/ to wſzyſtko ná co ſie z obu ſtron zwolili/ á co téż ná
17:
przyſzły Séym záwiſło/ ták krótce oznáymuiemy/ y ku wiádo=
18:
mośći wſzem którym to należy podáiemy.
19:
Naprzód co ſie przednieyſzych Artykułów dotycze/ któré z
20:
tych dwu Narodów Polſkiégo y Litewſkiégo czynią ieden lud/
21:
y iedno ćiáło: á temu ćiáło iednę głowę/ y iednégo páná Kró=
22:
lá/ y iednę tákiéż Rádę ſpólną przydáią.
23:
Tedy ácz około tego
24:
ziednoczenia dwu Narodów w iedno ćiáło było nieco z obu
25:
ſtron róznice: wſzákóż to zá Deklárátią náſzą ták ieſt wyłożo=
26:
no y obiáſniono.
27:
Iż Koroná Polſka á Wielkié Kśięſtwo Li=
28:
tewſkié iáko ieſt iedno nierozdźielné y nierózné ćiáło/ wedle te=
29:
góż Przywileiu/ ták téż ieſt nie rózna áni dwoiáka/ ále iedná
30:
Rzeczpoſpolita: która ſie ze dwu Narodu w ieden lud znioſłá
31:
y ſpoiłá.
32:
Iáko o tym Deklárátia náſzá ſzérzéy obmawia/ która
33:
téż ieſt wydána.
Polſká z Litwą iedná Rzeczpoſ.
Ieden pan w Polſcze y Litwie/ y o elektciiéy iego.
O Succeſſiiéy w Litwie.

34:
Ale około iednégo ſpólnégo Páná y iednéy główy/ tedy ſie
35:
ták ſámi między ſobą námówili: Iż iuż tym obiémá Narodóm
36:
wiecznémi czáſy ieden Pan ſpólnie roſkázowáć ma:
37:
który ſpól=
38:
némi głoſy od Polaków y od Litwy w Polſcze/ á nie gdźie in=
39:
dźiéy obran będźie (któré obiéránié wedle przywileiu Alexán=
40:
drowégo niebytnośćią któréy ſtrony przekázywáć ſie nie ma:
41:
gdy będą wſzyſcy którzy do tego przyſłuſzáią/ przyzwáni) á po=
42:
tym ná Króleſtwo Polſkié pomázan/ y Koronowan w Krá=
43:
kowie będźie.
44:
A obiéránié y podnoſzenié Wielkiégo Kśiéſtwá
45:
Litewſkiégo/ któré przedtym oſobné bywáło w Litwie/ áby iuż
46:
ták vſtáło: żeby y znák żaden álbo podobieńſtwá nápotym nie
47:
było:
48:
z którégoby ſie pokázowáło álbo znáczyło podnoſzenié/
49:
álbo Inaugurácia iáka Wielkiégo Kśiędzá. A iż temu ſpól=

strona: 1012

1:
nému obiérániu Succeſsią naturalis ábo haereditaria we wſzy=
2:
ſtkim przećiwna ieſt:
3:
tedy my dla dobrégo Rzeczypoſpoltéy tá=
4:
kiéy ſukceſsiiéy dźiedźicznéy w Páńſtwie Litewſkim/ ieſliby
5:
nam álbo komukolwiek z iákiéykolwiek przyczyny ſłużyłá/ ná
6:
wiekiſmy Koronie odſtąpili/ y wiecznémi czáſy odſtępuiemy:
7:
y ktemuſmy obá Narody przywiedli/ iż ná tym z obu ſtron
8:
przeſtáli/ y od nas wdźięcznie to przyięli.
9:
Co ſie záśię iednéy á ſpólnéy Rády przy tym iednym Pánie
10:
dotycze/ zwolili téż ná to z obu ſtron:
11:
że Rády ſpólné miéwáć
12:
chcą/ y ſpólné záwżdy Séymy Koronné: y záśiádáć ták Pano=
13:
wie między Pány oſobámi ſwémi/ iáko Poſłowie między Po=
14:
ſły y rádźić ſpólnie o ſpólnych potrzebách ták ná Séymie iáko
15:
y bez Séymu/ y w Polſcze y w Litwie.
16:
Dáléy co ſie tknie około ártykułu Monéty: áby byłá ((do w. 16 t. łać.))
17:
to My zá zwoleniem obudwu
18:
Narodów ku ſkutkowi przywiéźdź bez omieſzkánia powinni
19:
będźiemy/ y obiecuiemy.
20:
Tákiż co ſie tycze Artykułu de Foederibus &c Pactis z po=
21:
ſtronnémi Narody/ ná to ſie zobopólnie zgodźili: iż ná potym
22:
żadné zmowy y Przymiérza czynioné áni ſtánowioné/
23:
żadni
24:
téż Poſłowie w rzeczách ważnych do obcych ſtron poſłáni bydź
25:
niemáią: iedno zá wiádomośćią y rádą ſpólną obudwu Na=
26:
rodów.
O Ráfdźie ſpólnéy.
O Monéćie iednákiéy.

27:
A Przymiérzá álbo ſtánowienia z którymkolwiek
28:
Narodem przed tym vczynioné/ któréby były ſzkodliwé któréy
29:
ſtronie/ dźierżáné bydź nie máią.
O Przymiérzu z poſtronnémi.

30:
O przyśięgách/ któréby Rády Dignitarze/ Vrzędnicy/ y Stá=
31:
roſtowie narodu Litewſkiégo/ y przednieyſzych Domów ludźie
32:
czynić mieli/ ták przy mocy ſobie zoſtáwili z tym wykłádem:
33:
Iż
34:
nápotym wſzyſtkié tákowé przyśięgi Królowi Koronowánému
35:
y Koronie Polſkiéy czynioné bydź máią.
O Przyśięgách Vrzędników. Około przyśiąg ſpiſków y Confirmátiiéy ich.

36:
Tákże około Przyśiąg
37:
trzymánia Spiſków poſpolitych záchowáć ſie máią/ y ſtáte=
38:
cznie ſobie trzymáć obiecáli wedle p[rz]ywileiu Alexándrowégo.
39:
Zgodźili ſie téż ná to ſpólnie:
O Vrzędźiéch.

40:
áby przy Koronáciiéy nowégo
41:
Królá naprzód poprzyśiężoné záraz y confirmowáné były ná
42:
iednym liśćie/ pod iednémi ſłowy y pod iedną pieczęćią Koron
43:
ną/ ná wieczné czáſy Práwá y wolnośći Poddánych wſzyſt=
44:
kich oboygá Pańſtw ták złączonych.
45:
A co ſie dotycze Artykułu o Vrzędźiéch y Doſtoieńſtwách
46:
obudwu Narodu: iż Pánowie Rády Koronné ktemu ſie przy=

strona: 1013

Metriki o Przywileiách Część pierwſza.
1:
mawiáły:
2:
áby ſie iuż Vrzędnicy Wielkiégo Kśięſtwá Litew=
3:
ſkiégo ináczéy nie zwáli áni piſáli/ iedno Vrzędniki Koronné=
4:
mi: Ponieważ Wielkié Kśięſtwo Litewſkié z Koroną Polſką
5:
złączoné ieſt w iedno nierózné y nierozdźielné ćiáło/ á iákoſmy
6:
deklárowáli/ y w iednę Rzeczpoſpolitą.
7:
Pánowie záśię Rády
8:
Litewſkié ſłowá tego Artykułu zá ſobą ćiągnęli: iż Práwá/
9:
Wolnośći/ zwyczáie/ Doſtoieńſtwá/ y Vrzędy oboiégo Páń=
10:
ſtwá wcále nieruſzáné máią bydź záchowáné.
11:
Przeto ten Ar=
12:
tykuł ták z obu ſtron námówiony/ ná przyſzły Séym ſpólny
13:
Wálny iednoſtáynie odłożyli. Támże ſpráwiedliwość po=
14:
grániczną poſtánowić máią.
15:
Wźięli ſobie ná ten Séym ſpólny Wálny przyſzły y niektóré
16:
drugié rzeczy: któré tu przy tychże Artykuléch iuż po częśći námó
17:
wioné były/ ále záwárté á dokonáné bydź niemogły:
18:
częśćią prze
19:
krótkość czáſu/ częśćią prze potrzebę pilną Pánów Litewſkich
20:
do Wielkiéo Kśięſtwá Litewſkiégo:
Odłożenie drugich rzeczy ná iny Séym.

21:
częśćią téż przeto/ iż Páno=
22:
wie Litewſcy (iáko Poſłowie) powiádáli/ iż tego miánowićie
23:
od bráćiéy ſwéy niemieli zléconégo/ á iż to do bráćiéy ſwéy od=
24:
niéść chćieli.
25:
A ták z tych przyczyn ku temu Artykułowi/ któ=
26:
ry o Vrzędźiéch y Doſtoieńſtwách ſpólnie ná Séym przyſzły
27:
záwieśili: odłożyli téż ná tenże Séym ſpólny przyſzły rozmo=
28:
wy ſzérſzéy koncluzią/ naprzód o mieyſcách Pánów Litew=
29:
ſkich:
30:
gdźie/ á iáko/ w Rádźie náſzéy między Radą Koronną zá=
31:
śieśdź máią: tákże téż y Poſłom Ziemſkim Litewſkim/ mię=
32:
dzy Poſły Ziemſkimi Polſkimi.
O mieyſcách w Rádźie Pánów Litewſkich.

33:
Druga o mieyſcách Séy=
34:
mom ſpólnym Wálnym ták dla obiéránia Królá Páná ſwé=
35:
go/ iáko dla inſzych potrzeb y doległośći ſpólnych.
O mieyſcách Séymów Wálnych.

36:
Trzećia/
37:
o Séymiéch Litewſkich Powiátowych/ y o poſtánowieniu
38:
ich ná potomné wieczné czáſy: á ktemu o Tytule Wielkiégo
39:
Kśięſtwá Litewſkiégo.
Téż o Powiátowjch Litewſkich. O Tytule Kśięſtwá Litewſkiéo

40:
Záśię co ſye było w pierwſzych Spiſkách miá=
41:
nowićie około Vniiey opuśćiło/ á iednák ku záchowániu téy
42:
to Vniiéy bárzo potrzebné było: tedy to ná tym Séymie mię=
43:
dzy ſobą ták Polſkié iáko y Litewſkié Rády ſpólnie poſtánowili.
44:
Naprzód/ áby ták w Polſcze iáko y w Litwie wſzyſtki Cłá/
45:
Mytá/ ták Ziemſkié iáko y Wodné iákimkolwiek imięniem ná=
46:
zwáné/ ták Królá Iego M. iáko Szlácheckié/ Duchowné y
47:
Mieyſckié znieśioné były:
O Cléch.

48:
á iżby żadnégo Cłá y Mytá nie bra=
49:
no nápotym wiecznych czáſów od Duchownych y Swietckich

strona: 1014

1:
ludźi Szlácheckiégo ſtanu/ y od ich poddánych/ od rzeczy któ=
2:
rychkolwiek właſnéy roboty y wychowánia:
3:
nie zákrywáiąc
4:
Myt Kupieckich/ áni ſie zmawiáiąc z Kupcy ku ſzkodźie á zátá=
5:
ieniu Céł z dawná zwykłych Królewſkich/ ták w Polſcze iáko
6:
y w Litwie.
7:
Ieſcze téż nád to/ áby Státutá y Vſtáwy wſzyſtki iákiékol=
8:
wiek y z któréykolwiek przyczyny przećiw Narodowi Polſkié=
9:
mu w Litwie vſtáwioné y vchwaloné zdawná były/ zwła=
10:
ſczá około nábywánia y dźierżenia Imięnia w Litwie:
11:
iá=
12:
kokolwiekby go kto doſtawał/ choćia po żenie/ álbo z wyſłu=
13:
gi/ álbo zá kupnem/ darownym obyczáiem/ zamiáną/ y
14:
którymkolwiek nábyćiém/ wedle zwyczáiu y Práwá poſpoli=
15:
tégo.
16:
Té wſzyſtkié Státutá áby żadnéy mocy nie miáły/
17:
iáko Práwu/ Spráwiedliwośći/ y téż ſpólnéy brátckiéy mi=
18:
łośći/ y Vniiéy á ziednoczeniu ſpólnému przećiwné.
19:
Ale áby
20:
wolno záwżdy było ták Polakowi w Litwie/ iáko y Litwi=
21:
nowi w Polſcze káżdym ſłuſznym obyczáiem doſtáwáć imie=
22:
niá/ y dźierżéć ie wedle Práwá: w którym leży ono Imię=
23:
nié.
24:
A to coby iedno ná tym przyſzłym ſpólnym Séymie mię=
25:
dzy ſobą poſtánowili/ viśćić ſobie máią obyczáiem y obo=
26:
wiąſkiem opiſánym w Przywilein Alexándrowym trzymáć
27:
mocnie máią/ iedni z drugimi ná wieczné czáſy:
28:
áni ſzukáć
29:
przyczyny/ podobieńſtw iákich/ któréby to Ziednoczenié ich
30:
rozerwáć miáło.
31:
Co wſtyſtko wysſzey opiſano/ ták iáko ſye ná
32:
ten czás dźiało/ y ná czym zoſtało/
33:
My Zygmunt Auguſt
34:
Król Polſki przerzeczony/ chćieliſmy wſzem wobec oznay=
35:
mić: iákóż oznáymuiemy/ y káżdému komu należy wiádomość
36:
tego czynimy tym Liſtem náſzym: któryſmy ſámi ręką ſwą
37:
podpiſáli/ y pieczęćią náſzą zápieczętowáć kazáli.
38:
Dan w
39:
Wárſzáwie ná Séymie Wálnym Koronnym trzynaſtégo dniá
40:
Márcá: Roku Bożégo/ Tyśiącnégo/ Pięćſetnégo/ Sześć=
41:
dźieśiątégo Czwartégo: á Pánowánia Náſzégo/ Trzydźieſté=
42:
go piątégo.

strona: 1015

Metriki o przywileiách Część pierwſza.
1:
PRZYWILEY OKOŁO VNIIEY
2:
Wielkiégo X. Litew. z Koroną.
3:
Ná Walnym Séymie Lubelskim od Pánów Rad Ducho=
4:
wnych y Swietkich y Poſlów Ziemskich, Roku
5:
Pánskiégo, 1569. vchwalony.
6:
W Imię Pánſkie/ Amen. Ku wie=
7:
cznéy pámięći ſpráwy niżéy opiſánéy. My
8:
Pręłaći y Pánowie. Rádá ták Duchowna iá=
9:
ko Swietcka/ y Poſłowie Ziemſcy Korony
10:
Polſkiéy/ ná tym Wálnym á z Pány Rádámi
11:
y Poſły y inſzémi ſtany Wielk. Kśię. Litewſk.
12:
ſpólnym Lubelſkim Séymie będący:
13:
á ná imię Iákub Vcháńſki
14:
Arcybiſkup Gniéźnieńſki Legatus Natus &c Primas Regni, Phi=
15:
lip Padniewſki Krákowſki/ Stániſław Kárnkowſki Kuiá=
16:
wſki/ Adam Konárſki z Kobyliná Poznáńſki/ Piotr Myſzko=
17:
wſki Płotcki/
18:
Wiktorzyn Wiérzbicki Lucki/ Woyćiech Stá=
19:
roźrzebſki Chełmſki/ z łáſki Bożéy Biſkupi: Sebeſtian Mie=
20:
lecki/ Káſztelan Krákowſki y Brzéſki Stároſtá/ Stániſław
21:
Myſzkowſki z Mirowá Woiewodá y Stároſtá Krákowſki y
22:
Rátynſki/
23:
Piotr Zborowſki Sędomiérſki Stobnicki Stá=
24:
roſtá/ Olbrycht Laſki Siérádzki/ Ian Sirakowſki Lęczyc=
25:
ki y Przedecki Stároſtá/ Ian z Służewá Brzéſki/ Stároſtá
26:
Miedzyrzécki y Koninſki/
27:
Konſtánty Konſtántynowic Kśią=
28:
żę Oſtrogſkié Kiiowſki/ Marſzałek Wołynſki/ Stároſtá
29:
Włodźimiérſki/ Ian z Borczyná Krotoſki Inowłodzcłáwſki/
30:
Alexánder Kśiążę Czártoryſkié Wołynſki/
31:
Ian Firléy z Dąbro
32:
wice Lubelſki Márſzałek Koronny Stároſtá Rohátynſki/ An
33:
drzéy Dęmbowſki Bełſki Stároſtá Rubieſzowſki/ Arnolph V=
34:
cháńſki Płotcki Stároſtá Wyſzogrodzki/
35:
Mikołay Kiſzká z Cie=
36:
chanowcá Podláſki Stároſtá Drohicki/ Fábian Cemá Mál=
37:
borſki Stároſtá Incholſki y Stárgárſki/ Roman Kśiążę
38:
Sánguſkowic Brácłáwſki Stároſtá Zythomirſki/ y Hetman
39:
Polny Wielkiéo Kśięſtwá Lite. Achácy Cemá Pomorſki Stá
40:
roſtá Stumſki y Gniewſki/ Woiewodowie:
41:
Stániſław So=
42:
bek z Suleiowá Sędomiérſki Podſkárbi Koronny u Stároſtá
43:
Tyſzowiecki y Máłogoſki/ Andrzéy Dęboſki Siérádzki y

strona: 1016

1:
Stároſtá Lęczycki/ Adam Drzewicki Inowłodzcłáwſki y Stá
2:
roſtá Goſtyńſki y Inowłodzcki/
3:
Stániſław Herbórt z Ful=
4:
ſztyná Lowſki/ Stároſtá Sámborſki y Drohobycki/ Andrzéy
5:
Kśiążę Wiśniowieckié Wołyńſki/ Stániſław Słupecki Lu=
6:
belſki/ Andrzéy Grábiá z Tęczyná Bełſki/
7:
Anſelm Goſtomſki
8:
Płotcki/ Stároſtá Ráwſki/ Zygmunt Wolſki Czérſki Stáro=
9:
ſtá Wárſzáwſki/ Adam Kośińſki Podláſki/ Kryſztow My=
10:
ſzkowſki z Mirowá Ráwſki/ Andrzéy Kniáź Kápuſtá Brácłá=
11:
wſki Dźierżawcá Owrucki/
12:
Ian Koſtká z Stemberká Gdań=
13:
ſki Podſkárbi Ziem Pruſkich Stároſtá Pucki y Cczewſki/
14:
Iároſz Oſsolińſki Sądecki/ Ian Tárło z Sczekárzowic Rá=
15:
domſki Stároſtá Pilnienſki y Lomáſki/ Mikołay Ligęzá z
16:
Bobrku Záwichoſtſki Stároſtá Biécki y Zydaczowſki/
17:
Woy=
18:
ćiech Przyiemſki Lęcki/ Ian Sienieńſki z Sienná Zárnowſki/
19:
Ian Kryſztoporſki Wieluńſki/ Ian Sienieńſki z Gołogór Há=
20:
licki/ Ian Herbórt z Fulſztyná Sánocki/ Sczęſny Parys
21:
Wárſzáwſki Stároſtá Czérſki/
22:
Stániſłáw Kryſki z Drobni=
23:
ná Ráćięſki Stároſtá Dobrzynſki/ Káſztelani: Wálenti Dę=
24:
bieńſki z Dębian Kánclérz/ Fránćiſzék Kraśinſki z Kraſnégo
25:
Proboſcz Płotcki/ rć. Podkánclérzy Korony Polſkiéy/
26:
Stá=
27:
niſław Bárzy z Błózwie Márſzałek Dworny Stároſtá Sniá
28:
tyńſki/ Staniſław Wyſocki z Budźiſłáwá Káſztelan Biech=
29:
wſki/ Woyćiech Sędźiwóy Kárnkowſki Káſztelan Sán=
30:
tocki Stároſtá Pyzdrſki/
31:
Stániſław Sędźiwóy Czárnkow=
32:
ſki Refferendarz Dworu Kró. Ieo M. Commendor Poznáń=
33:
ſki Stároſtá Dráhińſki/ Ian Konárſki z Kobyliná Podkomo=
34:
rzy Poznáńſki/ Ráphał Leſczynſki z Leſzná Stároſtá Rádźie=
35:
iowſki/
36:
Iákub Rokoſowſki Podſędek Poznáńſki Célnik Má=
37:
łéy y Wielkiéy Polſki z Woiewództwá Poznáńſkiégo/ Stáni=
38:
ſław Dębieńſki Stároſtá Chęćinſki/ Stániſław Száfrániec z
39:
Pieſzkowéy ſkáły Woyſki Sędomiérſki Stároſtá Lelowſki/
40:
Ian Kmitá Piſarz Ziemſki Krákowſki/ Máryan Przyłecki
41:
Burgrábiá y Sędźia Grodzki Krákowſki/ Piotr Strzałá Se
42:
dźia Oświęćimſki/ Piotr Suliowſki Sędźia Grodzki Biécki/
43:
Ian Płázá ze Mſtyczowá z Woiewództwá Krákowſkiégo/
44:
An=
45:
drzéy z Borowá/ Mikołay Koniecpolſki/ Marćin Kádzáno=
46:
wſki/ Lenart Stráſz Burgrábiá Krákowſki/ Staniſław Nie=
47:
drzwicki z Woiewództwá Sędomiérſk. Ian Kośćielecki Stá
48:
roſtá Bydgoſtſki/
49:
Dobrogoſt Potworowſki Sędźia Ziemſki
50:
Káliſki/ Woyćiech Márſzewſki/ Stániſław z Woiewództwá

strona: 1017

Metriki o Przywileiách Część pierwſza.
1:
Káliſkiégo/
2:
Brykcy Przerembſki Piſarz Ziemſki Siérádzki/
3:
Stániſław Przerembſki/ Piotr Widáwſki/ Gábriel Máſło=
4:
wſki Woyſki Wieluńſki/ Mikołay Gáſzyńſki Piſarz Wieluń=
5:
ſki z Woiewództwá Siérádzkiégo/
6:
Tomaſz Dęmbowſki Sę=
7:
dźia Ziemſki/ Wálenty Ponętowſki Stolnik/ Iákub Ponęto=
8:
wſki Cześnik Lęczycki z Woiewództwá Lęczyck. Ian Piekár=
9:
ſki Podkomorzy Brzeſki/ Lukaſz Krétkowſki z Krétkowá z
10:
Woiewództwá Brzéſkiégo/
11:
Iwan Olżárowic/ Iwan Sol=
12:
tan z Woiewództwá Kiiowſkiégo/ Lukaſz Kośćielecki Woie=
13:
wodźic Lęczycki/ Woyćiech Niemoiewſki Surrogator Ino=
14:
włodzcłáwſki z Woiewództwá Inowłodzcłáwſkiégo/
15:
Stáni
16:
ſław Snakowſki Káſztelan Rypinſki z źiemie Dobrzynſkiéy/
17:
Piotr Borecki/ Wálenty Orzechowſki Sędźia Przemyſłki/
18:
Stániſław Droiowſki/ Ian Fredro/Mikołay Sienicki Pod=
19:
komorzy Chełmſki/ Ieronym Troian/
20:
Máćiéy Gorecki Cho=
21:
rąży Poznáńſki/ Páweł Skotnicki Chorąży Hálicki/ Ian
22:
Strzeż Piſarz Ziemſki Hálicki/ Ian Woretko Sędźia Grodz=
23:
ki Zydaczowſki/ Ian Biáłokurſki Podczáſzy Hálicki/
24:
Tomaſz
25:
Dubrawſki Podſędek Hálicki z Woiewództwá Ruſkiégo/ Há=
26:
wryło Sędźia Lucki/ Bokóy Waśił Hulewic/ Olżár Kierdey
27:
Márſzałek/ Bohdan Szuſzko Chobotkowſki Sędźia Wło=
28:
dźimirſki/
29:
Andrzéy Alexánder Siemiáſko Podkomorzy Wło=
30:
dźimirſki/ Andrzéy Kuniewſki Sędźia Krzemieniecki z Wo=
31:
iewództwá Wołynſkiégo/ Stániſław Dobek Lowczowſki
32:
Sędźia Kámieniecki/ Kryſztow Gręmbſki/
33:
Piotr Bąk z
34:
Woiewództwá Podolſkiégo/ Mikołay Firléy z Dąbrowi=
35:
ce Káſztelan Wiślicki/ Piotr Káſzowſki Wyſokiégo/ A=
36:
dam Zieleńſki Sędźia Lukowſki z Woiewództwá Lubelſkié=
37:
go/ Mikołay Lyſakowſki Káſztelan Lubáczowſki/
38:
Ian Pilec=
39:
ki Stároſtá Rodelſki/ Stániſław Troian Chorąży Bełſki/
40:
Stániſław Zołkiewſki z Woiewództwá Bełſkiégo/ Floryan
41:
Trąbſki z Noſkowá Stároſtá Ciechanowſki/ Mikołay Ko=
42:
ſobucki Piſarz Płotcki Ziemſki z Woiewództwá Płotckiégo/
43:
Ian Parys Woyſki Wárſzáwſki/ Stániſław Rádźiminſki
44:
Dworzánin Iego Kró. M. Mikołay Grzybowſki Podko=
45:
morzy Wárſzáwſki/ Wieliſław Láwſki Piſarz Ziemſki Wiſki/
46:
Ian Rákowſki Trukczás Iego Kró. M. Stániſław Nie=
47:
dźinſki Sędźia/
48:
Ian Cybulſki Woyſki Wyſzogrodzki/ Andrzéy
49:
Trąbſki z Noſkowá Stároſtá Różánſki/ Piotr Bornowſki/
50:
Andrzéy Kraśinſki Sędźia Ciechanowſki/ Iákub Lyſakowſki

strona: 1018

1:
Stolnik Nurſki/
2:
Marćin Mężyńſki Podſędek Zembrowſki/
3:
Florian Iákácki/ Stániſław Zaleſki/ Piotr Iákácki/ Ian Ly=
4:
ſakowſki Podkomorzy Nurſki/ Piotr Brzozowſki/ Michał
5:
Zalińſki z Woiewództwá Mázoweckiégo/ Mikołay Bnino
6:
Chorąży Podláſki/
7:
Alexánder Hincá Woyſki Mielnicki Dźier
8:
żawcá Lośicki/ Stániſław Ráczko/ Káſper Iérzykowic Pod=
9:
komorzy Mielnicki/ Theophil Brzozowſki Podkomorzy Biél=
10:
ſki z Woiewództwá Podláſkiégo/ Mikołay Broniſław Grá=
11:
biá z Oleśnik/
12:
Lukaſz Brzozowſki/ Marćin Simánowſki Sę=
13:
dźia Socháczowſki z Woiewództwá Ruſkiégo/ Iwan Inch=
14:
niowicz Sędźia Brácłáwſki/ Mikołay Szyſzkowic Doblmo=
15:
wicz/ Konrat Koháryn Oblinſki/
16:
Gniewoſz Stryſzowſki z
17:
Woiewództwá Brácłáwſkiégo/ y z Miáſtá Krákowá Ráyce/
18:
Woyćiéch Sáxon Ieo K.M. Phizyk/ y Eráſmus Eichler/
19:
Poſłowie Ziemſcy:
20:
ták ſwym iáko innych Kollegów ſwych ná
21:
ten czás niebędących imięniem ná ten to Séym Wálny Koron
22:
ny od wſzech Stanów á wſzego Rycérſtwá ná Séymikách po=
23:
wiátowych Woiewództw y Ziem przerzeczonych obráni/ á tu
24:
z zupełną z doſtáteczną mocą y poruczeniem zupełnym przyſłá=
25:
ni/
26:
y wſzyſtká inſza Szláchtá obywátele Korony Polſkiéy ták
27:
tu w Lublinie będący iáko niebędący/ których iednák wſzyſt=
28:
kich chuć y wola od tych niżéy opiſánych rzeczy ieſt nam dobrze
29:
z Séymików powiátowych/ któré ten Séym Wálny Lubelſki
30:
vprzédźiły wiádoma/
31:
ták iákoby ſie téż tu właſnie imioná ich
32:
wſzyſtkich włożyły y pieczęći záwieśiły: Oznáymuiem tym to
33:
Liſtem náſzym wſzem ninie y nápotym będącym ludźiom/ do
34:
których iedno wiádomośći ten liſt náſz przydźie:
35:
Iż my máiąc
36:
vſtáwicznie przed oczymá powinność náſzę przećiw Oyczyznie
37:
ſwéy ſławnéy Koronie Polſkiéy/ któréieſmy wſzyſtkę poczći=
38:
wość/ ozdobę/ pożytek poſpolity/ á nawięcéy vmocnienié od
39:
niebeſpieczeńſtwá ták wnętrznégo iáko zewnętrznégo opátrzyć
40:
powinni:
41:
bacząc też przy tym y przed oczymá máiąc chwale=
42:
bny á oboiemu narodowi bárzo należny związek y ſpółeczność/
43:
przez przodki ſwé niegdy z obywátelmi ná on czás Wielkiégo
44:
Kśięſtwá Litewſkiégo ná wieczné czáſy/ zá ſpólnym á liſtow=
45:
nym obudwu narodów zezwoleniem vczynioną/
46:
y liſty/ pieczę=
47:
ćiámi przyśięgámi/ czćiámi oboiéy ſtrony vmocnioną/ y przez
48:
niemáły czás vprzéymośćią á ſtátecznośćią oboiéy ſtrony dźier
49:
żáną/ lecz potym zá złémi á zawiſnémi czáſy nieiáko zátrudnio=
50:
ną:
51:
záwżdyſmy ták my iáko przodkowie náſzy o tym myślili/

strona: 1019

Metriki o przywileiách Częśći pierwſza.
1:
y pány ſwé ták ſławnéy pámięći Zygmuntá/
2:
iáko y ſczęśliwie
3:
ná ten czás obiémá narodom Polſkiému y Litewſkiému pánu=
4:
iącégo Páná á Páná Zygmuntá Auguſtá Króle Polſkié przez
5:
niemáły czás vpomináli/ y prośbami náſzémi do tego wiedli:
6:
áby nam z powinnośći ſwéy pánſkiéy á Królewſkiéy/ iáko zwié
7:
rzchni á iedni obudwu narodów Pánowie do Exequutiiéy á
8:
ſkutku ták ſpiſów ſpólnych/ iáko innych Praw y przywileiów
9:
náſzych/
10:
któré ná ten związek y ná tę ſpółeczność z Pány y Zie=
11:
miámi Wielkiégo Kśięſtwá Litewſkiégo ieſcze od Prádźiádá
12:
Ieo Kró. M. tákże y zá Alexándrá Królá my z Wielkim Kśię=
13:
ſtwem Litewſkim mamy z łáſki á zwiérzchnośći ſwéy dopo=
14:
moc/
15:
á to co ſie z téy ſpółecznośći wykróczyło/ w ſwą rézę wſtá=
16:
wić raczyli: zwiódſzy nas z Pány Rádámi/ y innémi ſtany
17:
Wielkiégo Kśięſtwá Litewſkiégo ſpólnie ná iedno mieyſce
18:
do
19:
wykonánia téy to chwalebnéy á oboiému narodowi pożyte=
20:
cznéy ſpráwy/ iáko y o téy ſpráwie Vniiéy Aktá/ y Conſtitu=
21:
cię/y Deklárácię/ y Receſsy Séymów po té czáſy będących iá=
22:
ſnie omawiáią.
23:
Iákóż iednák zá łáſką miłégo Bogá/ który ſpó=
24:
łeczność y iedność miłuie/ á który Króleſtwá Pánſtwá y Rze=
25:
czypoſpolité po wſzyſtkim świećie w oſobnéy ſwoiéy opiece
26:
mieć raczy/
27:
á zá łáſką téż Páná ſwégo ſczęśliwie ná ten czás
28:
nam pánuiącégo Páná á Páná Zygmuntá Auguſtá Królá Pol
29:
ſkiégo/ rć. wysſzéy miánowánégo toſmy ná koniec zá vprzéy=
30:
mym ſtárániem ſwym odźierżeli:
31:
Iż przodkiem w Wárſzáwie
32:
ná Séymie Roku 1563. złożonym/ á potym w Parcowie Ro=
33:
ku 1564. ziechawſzy ſie z ſtany Wielkiégo Kśięſtwá Litew=
34:
ſkiégo/
35:
niemałyſmy wſtępek do napráwienia tego Ziednoczenia
36:
y téy po częśći náruſzonéy Vniiéy vczynili/ námawiáiąc między
37:
ſobą z obu ſtron/ y vtwiérdzáiąc Artykuły do téy Vniiéy nale=
38:
żące.
39:
Któré ártykuły iż tám ná ón czas prze krótkość czáſu/ y
40:
prze inſzé gwałtownieyſzé potrzeby Rzeczypo. oboygá narodu
41:
ſpólnémi ſpiſy náſzémi z ſtany Wielkiégo X. Litew. wárowá=
42:
né bydź niemogły:
43:
przeto teo wolnieyſzégo czáſu ziechawſzy ſie ná
44:
ten Séym ſpólny do Lubliná ná dźien 23. Mieśiącá Grudniá/
45:
w Rokv pánſkim 1568. prze Ieo K.M. zá zezwoleniem oboich
46:
Rad Polſkich y Litewſkich złożony/
47:
y do tego czáſu iednoſtáy=
48:
dźierżány y kontinuowány/ tákieſmy niżéy opiſáne Tráktaty
49:
y namowy między ſobą vczynili: któréſmy zá łáſką bożą do tego
50:
końcá y do téy koncluziiéy zá zgodnym y iednoſtáynym oboiéy ſtro
51:
ny zezwoleniém/
52:
y ſpólnym ſpiſániem niwczym niederoguiąc

strona: 1020

1:
Receſsowi Wárſzáwſkiémy y inſzym przywileiom przywiedli.
2:
Z czego bądź pánu Bogu w Tróycu iedynému chwałá wieczna:
3:
á Królowi Ieo M. z łáſki Bożéy Pánu á Pánu Zygmuntowi
4:
Auguſtowi dźięká nieśmiertelna: zacnéy téż Koronie Polſkiéy/
5:
y Wielkiému Kśięſtwu Litewſkiému ſławá y ozdobá ná wie=
6:
kuiſté czáſy.
7:
Naprzód/ iż áczkolwiek były ſtáre Spisy
8:
przyiaćielſtwá sprzymierzenia pomnożenié y lepſzy ſpoſób Rze=
9:
czypopolitéy ták Korony Polſkiéy/ iáko y Wielkiégo Kśięſtwá
10:
Litewſkiégo czyniącé/ rc.
11:
Wſzakóż iż ſie nieco w nich widźi
12:
bydź róznégo od dobrégo y ſczérégo bráterſtwá dufánia/ prze=
13:
to dla mocnieyſzégo ſpoienia w ſpólnéy á zaiemnéy miłośći brá
14:
terſkiéy/
15:
y w wiecznéy obronie obudwu Pańſtw ſpołecznéy nie
16:
wątpliwéy wiáry bráterſkiéy czáſy wiecznémi ku chwale Bo=
17:
żéy/ Iego Królewſkiéy M. z wiecznym podźiękowániem go=
18:
dnéy ſławie/ y tychże obudwu nazacnieyſzych Polſkich y Li=
19:
tewſkich Narodów/
20:
y téż ku rozſzérzeniu niezámierzonéy y
21:
wiecznéy czći/ ozdobie/ okraśie/ zmocnieniu/ vczćiwośći/ za=
22:
cnośći/ y Máieſtatu ſpólnego wiecznému rozſzérzeniu one ſtá=
23:
ré ſprzymierzenia ponowili/ y vmiárkowáli w tym wſzyſtkim/
24:
iáko niżéy opiſano.
25:
Iż iuż Koroná Polſka w Wielkié Kśięſtwo Litewſkié ieſt ie=
26:
dno nierozdźielné y nierózné ćiáło/ á tákże nierózna ále iedná
27:
ſpólna Rzeczpoſpolita: która ſie ze dwu Pańſtw y Narodów
28:
w ieden lud znioſłá y ſpoiłá.
29:
A temu oboiemu Narodowi żeby iuż wiecznémi czáſy iedná
30:
głowá/ ieden Pan/ y ieden Król ſpólny roſkázował:
Polſká z Litwą iedno ćiáło.

31:
który ſpól
32:
némi głoſy od Polaków y od Litwy obran/ á mieyſce obiérá=
33:
nia w Polſcze/ á potym ná Króleſtwo Polſkié pomázan y Ko=
34:
ronowan w Krákowie będźie:
35:
którému obiérániu wedla przy=
36:
wileiu Alexándrowégo niebytność któréy ſtrony przekazáć nie
37:
ma. Abowiém powinnie &c ex debito, Rády y wſzyſtki ſtany
38:
Korony Polſkiéy/ y Wielkiégo Kśięſtwá Litewſkiégo wzywá=
39:
né bydź máią.
40:
Obiéránié y podnoſzenié Wielkiégo Kśięſtwá Litewſkiégo/
41:
któré przedtym oſobno bywáło w Litwie/ áby iuż ták vſtáło/
42:
żeby y znák żaden ábo podobieńſtwo nápotym nie było/ z któré=
43:
goby ſie okázowáło álbo znáczyło podnoſzenié álbo inaugurá=
44:
tia Wielkiégo Kśięſtwá Litewſkiégo.
Pod iednȳ Królem Polſkim w Krákowie obránym.
O Kśięſtwie Litewſkim.

45:
A iż Tytuł Wielkiégo

strona: 1021

Metriki o Przywileiách Część Pierwſza.
1:
Kśięſtwá Litewſkiégo y Vrzędy zoſtáwáią:
2:
tedy przy obiérá=
3:
niu y Koronáciiéy ma bydź záraz obwołan Królem Polſkim/ y
4:
tenże Wielkim Kśiążęćiem Litewſkim/ Ruſkim/ Pruſkim/ Má
5:
zoweckim/ Zmódzkim/ Kiiowſkim/ Wołyńſkim/ Podláſkim/
6:
Inflántckim.
7:
Succeſsio Iego Królew. M/ naturalis &c haereditaria, Ieſli=
8:
by Iego Królew: M. komukolwiek z przyczyny iákiéykolwiek
9:
w Wielkim Kśięſtwie Litewſkim ſłużyłá/ nie ma iuż wieczné=
10:
mi czáſy przeſzkádzáć tego ſpołku y ziednoczenia oboygá Naro=
11:
dów/
12:
y obiérániu ſpólnégo iednégo Páná: który Iego K.M.
13:
Koronie wiecznémi czáſy odſtąpił/ nie wątpiąc w tym/ y to téż
14:
ſobie wáruiąc:
O ſucceſiiéy Litew.

15:
żebyſmy áni ſáméy oſoby Iego K.M. ani po=
16:
tomſtwá właſnégo/ ieſliby Iego Królewſkiéy M. któré Pan
17:
Bóg dáć raczył/ nie zgołoćił: ále żeby poczćiwé á ſtanowi iego
18:
przyſtoyné od Rzeczypoſpolitéy opátrzenié miáło/
19:
ieſliby ná
20:
Króleſtwo nie było wźięté.
21:
A wſzákóż nie czyniąc żadnéy diſmembráciiéy Koronnéy: o
22:
czym w dekláráciiéy Iego Kró: M. y w Receśie Séymu wál=
23:
négo Wárſzáwſkiéo doſtáteczniéy ieſt opiſano y obwárowano.
24:
A przy Koronáciiéy nowégo Królá máią bydź przez Królá
25:
Koronowánégo poprzyśiężoné/ y záraz Confirmowáné ná ie=
26:
dnym liśćie/ y iednémi ſłowy/ ná wieczné czáſy Práwá/Przywi=
27:
leie/ y wolnośći poddánych wſzyſtkich/ oboygá Narodów y
28:
Páńſtw ták złączonych.
29:
Séymy y Rády ten obóy Naród ma záwżdy mieć ſpólné Ko
30:
ronné pod Królem Polſkim Pánem ſwym/ y záśiádáć ták Pá=
31:
nowie miedzy Pány oſobámi ſwémi/ iáko Poſłowie miedzy Po=
32:
ſły/ y rádźić o ſpólnych potrzebách ták ná Séymie iáko y bez Séy
33:
mu/ w Polſcze y w Litwie.
34:
Téż áby iedná ſtroná drugiéy byłá rádą y pomocą/ áby Iego
35:
Królewſka M. Práwá/ Przywileie/ ták wſzem Ziemiam y Na=
36:
rodom ták Korony Polſkiéy iáko y Wielkiému Kśięſtwu Lite=
37:
wſkiému y Ziemiam do nich należącym/
38:
wſzelákim piſmem ná=
39:
dáné Przywileie y Práwá od wſzech przodków Iego K.M. y
40:
od Ieo K:M. ſámégo/ z dawnych czáſów/ y od poczęćia Vniiéy/
41:
wſzem wobec y káżdému zoſobná iákimkolwiek ſpoſobem nádá=
42:
né/
43:
y wolnośći/ doſtoieńſtwá/ pręrogátywy/ vrzędy wſzyſtki o=
44:
boygá narodu/ cáłé y nieporuſzoné záchował:
Około diſmembráciiéy. O potwiérdzeniu Praw ná Koronáciiéy. O Séymiéch. O potwiérdzeniu Práw.

45:
wſzyſtkié Práwá/
46:
Sądy/ wyſády/ ſtany Kśiążęcé y Fámilię Szlácheckié przerze=
47:
czonych narodów/ vchwały ſądowné/ z dawná od tego czáſu

strona: 1022

1:
záchowáć káżdému ſtanu mocnie y nieporuſzenié.
2:
Przyśięgi Rad/ Dignitarzów/ Vrzędników/ Stáróſtw na=
3:
rodu Litewſkiégo y przednieyſzych domów ludźi/ którzyby ie czy=
4:
nić mieli/ przy mocy zoſtáć máią:
5:
iákoſmy téż y ſámi ſobie ſpólnie
6:
ták Przywiléymi/ iáko ſpólnym ſpiſániém ná Séymie Wárſzá=
7:
wſkim ſpólnym zoſtáwili tym wykłádem:
O przyśięgách.
O ſpólnéy pomocy.

8:
iż nápotym wſzyſtki
9:
tákowé przyśięgi Królowi Koronowánému y Koronie Polſkiéy
10:
czynioné bydź máią. Tákże około przyśiąg trzymánia ſpiſków
11:
poſpolitych záchowáć ſie ma/ y ſtátecznie ſobie trzymáć wedle
12:
Przywileiu Alexándrowégo.
13:
Téż we wſzytkich przećiwnośćiách ſpólną pomocą My obo=
14:
iégo narodu Pręłaći/ Rády/ Barones, y wſzyſtki ſtany pomágáć
15:
ſobie mámy wſzyſtkiémi śiłámi y możnośćiámi:
16:
iáko ſpólnéy
17:
Rádźie pożytecznie y potrzebnie będźie ſie zdáło/ ſczęśliwé/ y prze
18:
ćiwné rzeczy zá ſpólné rozumieiąc/ y wiernie ſobie pomagáiąc.
O páktách z poſtronnémi.

19:
Foedera ut pacta, álbo zmowy/ y przymierza z poſtronnémi
20:
narody wedle ſpólnéy zgody Wárſzáwſkiéy ná potym żadné
21:
czynioné áni ſtánowioné/ żadni téż Poſłowie w rzeczách wa=
22:
żnych do obcych ſtron poſyłáni bydź nie máią:
23:
iedno zá wiádo=
24:
mośćią y rádą ſpólną obudwu narodów: á przymierza álbo ſtá
25:
nowienia z którymkolwiek narodem przedtym vczynioné/ któré=
26:
by były ſzkodliwé któréy ſtronie/ dźierżáné bydź nie máią.
27:
Monetá ták w Polſcze iáko y w Litwie ma bydź zá ſpólną
28:
rádą ((t. łać.))
29:
co ku ſkutkowi przywiéźdź Ieo K.
30:
M. ieſt powinien/ y potomkowie Iego K.M. będą powinni.
31:
Cłá/ Mytá wſzyſtkié/ w Polſcze y w Litwie/ źiemſkié y wodné/
32:
iákimkolwiek imieniém názwáné/ ták Królewſkié iáko Szlá=
33:
checkié/ Duchowné y Mieyſckié/ Iego K.M. znośić raczy:
34:
iżby
35:
iuż ex nunc żadnégo Cłá nie bráno ná potym wiecznych czáſów
36:
od Duchownych od Swietckich ludźi Szlácheckiégo ſtanu/ y
37:
od ich poddánych od rzeczy którychkolwiek właſnéy roboty y
38:
wychowánia:
39:
nie zákrywáiąc Myt Kupieckich/ áni ſie zma=
40:
wiáiąc z Kupcy ku ſzkodźie á zátáieniu Ceł dawno zwykłych
41:
Królewſkich/ ták Polſcze iáko w Litwie.
O monećie. O Clech.

42:
Státutá y vſtáwy wſzyſtkié/ iákiékolwiek y z któréykolwiek
43:
przyczyny przećiw narodowi Polſkiému w Litwie vſtáwioné y
44:
vchwáloné/
O Státutách Litewſkich przećiw Polakom vczynionych.

45:
około nábywánia y dźierżenia imienia w Litwie
46:
Polákowi/ iákokolwiekby go kto doſtał y doſtawał/ choćia po
47:
żenie/ álbo z wyſługi/ álbo zá kupnem/ dárownym obyczáiem

strona: 1027[=1023]

1:
zamiáną/ y którymkolwiek nábyćiém/ wedle zwyczáiu y Práwá
2:
poſpolitégo:
Metriki o Przywileiách Część Pierwſza.

3:
té wſzyſtkié Státutá áby żadnéy mocy nie miáły/
4:
iáko práwu/ ſpráwiedliwośći/ y téż ſpólnéy bráterſkiéy miłośći/ y
5:
Vniiéy/ á ziednoczeniu ſpólnému przećiwné:
6:
ále áby wolno zá=
7:
wżdy było ták Polakowi w Litwie/ iáko Liwinowi w Pol=
8:
ſcze/ káżdym ſłuſznym obyczáiem doſtáwáć Imienia/y dźierżéć
9:
ie wedle Práwá: w którym leży ono imienié.
10:
A co ſie tycze inſzych Artykułów/ Przywileiu Alexándrá Kró
11:
lá/ któré ieſcze nie ſą ná Wárſzáwſkim Séymie deklárácią K.
12:
Ieo M. áni ſpólną zgodą deklárowáné/ ále ná ten teráznieyſzy
13:
ſpólny Lubelſki z Wárſzáwſkiégo Séymu odkłádem ſpólnym
14:
záwiſły:
15:
té wſzyſtki/ iáko ſą w Przywileiách y ſpiſániu ſpólnym
16:
á oſtátecznie w Alexándrowym Przywileiu/ y tu w Lublinie od
17:
Królá I.M. poprzód w téy ſpráwie y Vniiéy dánym opiſáné/ w
18:
mocy zupełnéy ná czáſy wiedźie zoſtáwáć máią.
19:
A wſzákże ku
20:
obiáśnieniu lepſzému to przykłádáiąc: iż przy tytule Wielkiégo
21:
Kśięſtwá Litewſkiégo y doſtoieńſtwách y vrzędźiéch wſzytkich
22:
y zacnośći ſtanów wedle opiſánia Przewileiu Królá Alexán=
23:
drá cále y nie náruſzénié zoſtáć ma:
24:
gdyż to ziednoczenia y ſpó=
25:
łecznośći téy roſtárgnienia y rozdźiału nie czyni.
O Przywileiu Alexándrowym. O Séymiéch ſpólnych y ich mieyſcu. O Vrzędźiech Litewſkich. O Exequuciiéy w Litwie.

26:
Séymów inych żadnych oſobnych ſtanom Koronnym y Li=
27:
tewſkim od tego czáſu Król I.M. ſkłádáć nie będźie/ iedno zá
28:
wżdy ſpólné Séymy temu oboiemu narodowi iáko ćiáłu iedné=
29:
mu w Polſcze ſkłádáć będźie: gdźie ſie Iego K.M. y Rádom
30:
Koronnym y Litewſkim naſłuſzniéy zdáć będźie.
31:
Dygnitarſtwy y Vrzędów/ ieſli któré wákuią/ álbo wákowáć
32:
w Welkim Kśięſtwie Litewſkim ná potym będą/ Król Iego
33:
M. nie ma dáć nikomu:
34:
áżby piérwéy Iego Królewſkiéy M. y
35:
potomkom iego Królom Polſkim Koronowánym/ y temu nie=
36:
rozdźielnému ćiáłu Koronie Polſkiéy przyśięgę vczynił.
37:
Opátruiemy téż doſtátecznie y wáruiemy Stany y oſoby
38:
Wielkiégo Kśięſtwá Litewſkiégo: áby Exequucia ich ſámych y
39:
potomków ich nietylko wedle ſtátutu Królá Alexándrá/ ále áni
40:
wedle żadnych Przywileiów/
41:
Liſtów/ Conſtituciy/ y Vchwał
42:
Séymowych w Koronie Polſkiéy vczynionych/ dánych/ y v=
43:
chwalonych iákichkolwiek przeſzłych około dóbr Stołu Iego
44:
K.M. w Wielkim Kśięſtwie Litewſkim od wſzech przodków/
45:
y od Iego K.M. ſámégo/ od záczęćia Vniiéy w Wielkim Kśię
46:
ſtwie Litewſkim komużkolwiek rozdánych żadnégo ſtołu nie=
47:
doległá:
48:
ále wſzyſtki Práwá/ Przywileie/ od wſzech przodków

strona: 1024

1:
Iego K.M. y od Iego K.M. ſámégo/ od záczęćia Vniiéy
2:
Wielkiégo Kśięſtwá Litewſkiégo/ y narodom Litewſkim/ Ru
3:
ſkim/Zmódzkim/
4:
y inym narodom/ y obywátelom Wielkiégo
5:
Kśięſtwá Litewſkiégo/ y téż Ziemiam/ Powiátom/ Fámiliam/
6:
y oſobam do tych czáſów dáné cáłé/ zupełné/ y niwczym nie ná=
7:
ruſzoné zoſtáły.
8:
Tákże wiecznośći/ feudá/ álbo lenna/ frymár=
9:
ki/ zamiány/ dożywoćia/ zaſtáwy wſzelákié ná Séymie y bez
10:
Séymu vczynioné wedla káżdégo Przywileiu wiecznémi czáſu
11:
dźierżáné bydź máią/ nie przywodząc ich w żadną wątpliwość
12:
którymkolwiek obyczáiem y wykłádem.
13:
Tákże téż nádánié ná
14:
Dignitárſtwá/ Vrzędy/ któré zdawná y właſnie ná nie należá=
15:
ły/ zaſtáwy y ſummy wſzelákié w zupełnym Práwie ſwym zoſtá=
16:
wioné bydź máią/
17:
nie będąc powinné żadnéy częśći dochodów
18:
zwykłych ſwych/ iákimkolwiek obyczáiem názwánych/ gdźie in=
19:
dźie y ná co inégo nád teraznieyſzé dźierżenié y Przywileie álbo
20:
liſty ſwé do tego czáſu odźierżáné/ okróm pożytku ſwégo obrá=
21:
cáć.
22:
A ktoby z przodków ſwych niemáiąc liſtów co gruntów y
23:
káżdéy poſseſsiiéy iákimkolwiek imieniém názwánych trzymał/
24:
pożywał:
25:
tákowy tę tákową ſwoię właſność y bez liſtów iáko
26:
y zá liſty ma wiecznie trzymáć/ wedle Státutu Litewſkiégo
27:
ſtárégo y nowégo/ y zwyczáiów dawnych.
28:
Iokóż Pánowie
29:
Rády y wſzyſtkié ſtany y Poſłowie wſzyſtkich Ziem tym teráz=
30:
nieyſzym poſtánowieniém zámykáią ſobie y potomkom ſwym
31:
moc ſtánowienia y wznáwiánia iákimkolwiek kſztałtem/
32:
tákiż
33:
wſpominánia y wſzelákiégo wynálazku wznieśienia Exequu=
34:
ciiéy ná wyſługi y inſzé máiętnośći przeſzłé. A iż iuż od tego czá=
35:
ſu rozdawánié dóbr ſtołu w Wielkim Kśięſtwie Litewſkim v=
36:
ſtáć ma:
37:
wſzákóż imioná/ którékolwiek z domów Kśiążęcych
38:
y Szlacheckich y Páńſkich ku ſtołowi Iego K. M. potym przy=
39:
pádáć będą/ té tákowé imioná Iego K.M. wedle woléy y łá=
40:
ſki ſwéy Królewſkiéy rozdáwáć ma/
41:
ták Polſkiégo iáko y Lite=
42:
wſkiégo Szlácheckiégo narodu ludźiom: áby ſie tym ſłużbá
43:
Ziemſka Woienna niezmnieyſzáłá.
O Rozdawániu dobr Stołu Krolewſkiego

44:
Tákiż w Recuperáciiéy od
45:
nieprzyiaćielá Moſkiewſkiégo Zamków/ Imion/ Poſseſsiy/ y
46:
dóbr wſzelákich będźie powinien Iego K.M. tym wrácáć/ czy=
47:
ie té oyczyzny y poſseſsiie przedtym były przed ośięgnieniém od
48:
nieprzyiaćielá.
49:
A ieſliby ná to mieyſce dano komu co/ to ſie do
50:
ſtołu Królá I.M. wrácáć będźie.
Confirmácia Vniiéy.

51:
Któré wſzyſtkié Artykuły my Pręłaći/ y Pánowie Rádá/
52:
Poſłowie Ziemſcy/y iné wſzyſtſkié ſtany Korony Polſkiéy/
53:
zná=

strona: 1025

Metriki o Przywileiách Część pierwſza.
1:
iąc bydź chwalebné/ potrzebné/ y oboiemu temu narodowi ták
2:
Koronie Polſkiéy iáko Wielkiému Kśięstwu Litewſkiému iá=
3:
ko iuż iednéy ſpólnéy á nierozdźielnéy Rzeczypoſpolitéy pożyte=
4:
czné/
5:
á ſpólnégo náſzégo z Stany Wielkiégo Kśięſtwá Lite=
6:
wſkiégo zezwolenia w ten liſt ná ten kſztałt ſpiſáné/ rádźi y z do=
7:
brą wolą y z dobrą brácką chućią y miłośćią ták Pręłatom/ Pá=
8:
nom Rádom/ Poſłom Ziemſkim/
9:
iáko y inym wſzyſtkim Sta=
10:
nomy oſobam Litewſkim tym liſtem náſzym ná wieczné czáſy
11:
z ſtrony náſzéy przyznawamy/ y oné Pieczęćiámi/ przyśięgámi/
12:
poczćiwośćiami ſwémi/ y potomſtwá ſwégo wſzelákiégo wá=
13:
ruiemy/
14:
vtwiérdzamy/ y vmacnimy wárunkiem/ vtwiérdze=
15:
nim/ y vmocnieniém tákim: iákié nam nawiętſzé y namocniey=
16:
ſzé bądź z oſób/ bądź z mieyſc y vrzędów náſzych/ ták oſobliwym
17:
iáko y poſpolitym obyczáiem należy.
18:
Slubuiąc y obiecuiąc
19:
przed Pánem Bogiem dobrym vczćiwym ſzlácheckim y Krze=
20:
śćiánſkim ſłowem náſzym: iż to wſzyſtko co ſie tu nápiſáło znáć/
21:
trzymáć/ y dźierżeć/ wypełniáć ſámi y z potomki ſwémi ná wie=
22:
czné czáſy będźiemy
23:
bez fortelów wſzelákich/ nie przywodząc ni=
24:
czego z tych rzeczy ná wieki w żadną wątpliwość áni odmiánę:
25:
nie odſtrzeláiąc ſie téż w niczym od téy iednośći/
26:
w którąſmy ſie
27:
z narodem tego ſławnégo Wielkiégo Kśięſtwá Litewſkiégo z=
28:
wiązáli/ wedle opiſánia tego to liſtu náſzégo/ y Artykułów w
29:
tym liśćie związáłych y obiáſnionych wiecznémi y wiekuiſtémi
30:
czáſy:
31:
iáki téż nam Pánowie Litewſcy dáli. Któré ſpólné náſzé
32:
ſpiſy Król Iego M. przerzeczony iáko Pan náſz zwiérzchny wła
33:
dzą ſwą Królewſką confirmowáć nam raczył.
34:
A ieſliby która ſtroná Przywileiów y ſpiſów o ſpólnośći v=
35:
czynionych między témi narody/ ták nam iáko ſobie trzymáć nie=
36:
chćiáłá/ álbo ieden zoſobná trzymáć niechćiał:
37:
przećiw tákiéy ſtro
38:
nie y káżdému zoſobná/ iáko przećiwko nieprzyiáćielowi náſzému
39:
y narodów ſpólnych powſtáć z potomkámi náſzémi przy Pánie
40:
náſzym Królu Polſkim będźiemy powinni.
41:
Co wſzyſtko czynić/
42:
y wypełnić/ mocnie dźierżéć w ſkutku wſzyſtkim záwżdy pod ná=
43:
ſzą przyśięgą śiebie y potomki náſzé obowięzuiemy.
44:
A té wſzyſtkié rzeczy tu poſtánowioné y obwárowáné/
45:
áni
46:
przez Iego K:M. áni przez Pány Rády/ y iné wſzyſtkié ſtany/
47:
y Poſły Ziemſkié oboygá narodów zá ſpólnym zezwoleniém/
48:
áni poiedynkiem/ od któréy częśći y ſtrony nie máią nigdy wie=
49:
cznémi czáſy bydź wzruſzáné y odmieniáné/
50:
ále wieczné/ cáłé/ y
51:
mocné záchowáné bydź máią. A ku lepſzému świádectwu rze=

strona: 1026

1:
czy wysſzéy opiſánych y wiecznéy pámięći/ my przerzeczeni Prę=
2:
łaći/ Pánowie Rádá ták Duchowna iáko Swietcka Koron=
3:
na/
4:
ktemu Poſłowie Ziemſcy ná tym Wálnym y ſpólnym Séy=
5:
mie Lubelſkim będący/ záwieśiliſmy ná ten liſt Pieczęći náſze.
6:
Piſan y dan ná tymże Séymie ſpólnym Lubelſkim/ pierwſzégo
7:
dniá Mieśiącá Lipcá/ Roku Pánſkiégo/ 1569.
8:
Potwiérdzenié Vniiéy między Naro=
9:
dy Polſkimi y Litewſkimi ná Séymie
10:
Wálnym Lubelſkim, Roku Pánſkié=
11:
go 1569. ſkonczonéy.
W Lublinie 1569.

12:
ZYGMVNT AVGVST, Z ŁASKI
13:
Bozéy Król Polſki, Wielkié Kśiązę Lite=
14:
wſkié, Ruſki, Pruſki, Mázowecki, Zmudzki, &c. Pan y Dziedzic.
15:
WSzem w obec y káżdemu z oſobná o=
16:
znáczamy/ y wiádomo czynimy.
17:
Iż czyniąc do=
18:
ſyć prośbam y żadliwośćiam wszech Stanów
19:
Koronnych/ iáko y ſáméy potrzebie Rzeczypo=
20:
ſpolitéy/ tákże powinnośći á vrzędowi náſzé=
21:
mu Królewſkiému:
22:
ábyſmy Vniią Wielkiégo
23:
Kśięſtwá Litewſkiégo z Koroną Polſką/ przez Prádźiádá ná=
24:
ſzégo y wſzyſtkié iné Stany tych Páńſtw vczynioną/ y potym
25:
przez iné Przodki náſzé tákże y ich ſámych vtwiérdzoną y vmo=
26:
cnioną/ ku tákiému końcowi y ſkutkowi przywiedli:
27:
iákoby ni=
28:
gdy niczym áni ſie náruſzáć/ áni nigdy rozrywáć niemogłá. Dla
29:
czego wedle Conſtituciy náſzych ten Séym Wálny ſpólny w
30:
Roku przeſzłym złożyliſmy/
31:
y nie od czego inégo záczynáli: iedno
32:
od téy ſáméy potrzeby á ſpráwy Vniiéy. Do czego ſie Stany
33:
wſzyſtki ták Koronné/ iáko y Wielkiégo Kśięſtwá Litewſkiégo
34:
ſtáwiły:
35:
á tę ſpráwę wſzyſtkę miedzy ſobą/ tákże y My miedzy
36:
nimi co iedno należáło vrzędowi á zwiérzchnośći náſzéy Kró=
37:
lewſkiéy/ wedle Przywileiów/ Liſtów/ y Spiſów ták Przod=
38:
ków náſzych/ iáko y ich ſámych tudźiéż y od nas poprzód wydá=

strona: 1027

1:
nych y będących.
Metriki o Przywileiách Część Pierwſza.

2:
A ták iáko potrzebá vkázowáłá poſtánowili
3:
y ſkończyli/ y przyśięgámi ſpólnémi káżdy ták z Pánów Rad/ iá=
4:
ko y ſtanów inych/
5:
ták ſámi z oſób ſwoich iáko y zá té od których
6:
tu z mocą zupéłną przyſłáni byli/ y zá potomſtwo ſwoie/ y ich/
7:
przy wielkim zbierze ludźi ſtanów wſzelákich y narodów róz=
8:
nych to vmocnili y vtwiérdźili.
9:
A ták my tą vchwałą á mocą
10:
Séymu tego ninieyſzégo nád liſty Confirmáciy náſzych o tym
11:
wydáné tę wſzytkę rzecz á ſpráwę Vniiéy vmacniamy/ vtwiér=
12:
dzamy czáſy wiecznémi.
13:
O czym wſzyſtkim liſty y Przywileie
14:
ták od Nas popiérwéy y potym tu wydáné/ tákże miedzy iémi
15:
ſámémi ſpiſáné/ vczynioné/ y poprześiężoné ſzérzéy obmawiáią:
16:
któré my tu pro inſertis habere volumus: y któréſmy z téy przyczy=
17:
ny do Akt Káncelláriiéy káżdéy włáſnie y doſtátecznie wpiſáć
18:
vchwałą ninieyſzą kazáli:
19:
y káżdému do Woiewództwá iego
20:
Kánclérze náſzy autentice pod Pieczęćią náſzą Extrákty wydá=
21:
wáć ſie powinni/ vſtáwuiąc y znáyduiąc: iż im tákowa wiárá
22:
ma bydź dána/ iáko właſnie gdźieby Oryginały ſámé okazáné
23:
były.
24:
A pierwey niżli to ſkonczenie á záwárćie ſprá=
25:
wy Vniiéy wysſzéy omienioné sſtáło ſie/ z przyczyn ſłuſznych y
26:
ważnych á zá vpomnieniem pilnym wſzech ſtanów Koronnych/
27:
pomniąc ná poprzyśięgłą powinność náſzę/ Ziemie Wołyńſkié/
28:
Kijowſkié/ y Podláſkié/ ze wſzémi ich przyległośćiámi y właſno=
29:
śćiámi zupełnie ku Koronie Polſkiéy właſnie y zdawná ieſcze
30:
przed záczęćiém téy Vniiéy należącé/
31:
iáko ku właſnému ćiáłu wła
32:
śćiwé iego członki przywróćiliſmy. Ták iż wſzyſcy obywátele
33:
tych Ziem wedle ſwégo káżdy záwołánia y ſtanu/ wolnośći/ ſwo
34:
bód/ właſnośći narodu Polſkiégo ſą y bydź máią vczeſtniki:
35:
y
36:
onych vżywáć/ iáko ini wſzyſcy obywátele Koronni/ y pod Re=
37:
gimenty Koronnémi bydź/ iákoż iuż y ſą: y ták od vrzędów Pol=
38:
ſkich/ od Práw w potrzebách y w ſpráwách ſwych/ wedle potrze=
39:
by y Práwá opiſánia vżywáć máią/ yvżywáią.
40:
O czym w Przy
41:
wileiu Koronnym vigore reſtitutionis dánym ſzérzéy opiſano
42:
ieſt:
Confirmácia Vniiéy. O Wołyńſkiéy/ Kiiowſkiéy/ y Podláſkiéy źiemi.

43:
co wſzytko nigdy nieodmiennie/ á nie poruſzenié ták trwáć
44:
y bydź czáſy wiecznémi tą vchwałą Séymową znáyduiemy.
O mieyſcách Séymów Wálnych:

45:
Mieyſce Séymom Wálnym Koronnymw Polſcze/ iáko ie
46:
ſkłádáć mamy/ ták iuż Wárſzáwę ná to náznáczamy: wſzákże
47:
gdźieby caſus iáki przypadł znáczny/ żeby tám złożón y trzyman
48:
bydź nie mógł:
49:
wolno nam będźie zá dołożeniém y rádą Pánów

strona: 1028

1:
Rad oboygá narodu tám ji złożyć/ gdźieby commodius bydź
2:
mogło w Polſcze.
O Séymikách Powiátowych.

3:
A Séymiki Powiátowé wedle obyczáiu/ ták w Polſcze iáko
4:
y w Litwie ſkłádáné y trzymáné bydź máią:
O mieyſcách Rad y Poſłow Ziemſkich Litewſkich.

5:
których oznáczenié
6:
Káncellárię náſzé w odſyłániu liſtów/ y Stároſtowie w roz=
7:
ſyłaniu ich ták ſie záchowáć máią: iákoby publikácia ich dwie
8:
álbo trzy niedźiele przed nimi do wiádomosći ludzkiéy przyſzłá.
9:
Mieyſcá Pánom Rádom Litewſkim ták Duchownym iáko
10:
y Swietckim miedzy Pány Rádámi Koronnémi/ iáko iuż ie=
11:
dnému á ſpolnému Senatowi/ dáliſmy y náznáczyli.
12:
Tákże
13:
Poſłom Ziemſkim Woiewództw Litewſkich/ między Woiew=
14:
wództwá Koronné: któré ták iuż záwſze zoſtáwáć máią/ iáko
15:
to ieſt liſtem náſzym oſobnym opiſano.
16:
Który Artykuł około wárunku Exequuciiéy Wielkiégo Kśię
17:
ſtwá Litewſkiégo (iáko ieſt opátrzony w ſpólnym ſpiſku y Przy=
18:
wileiu około Vniiéy między Narody Polſkiémi y Litewſkiémi
19:
przez nas vtwiérdzonym)
20:
iáko y inſzé w Przywileiu ſpolnie
21:
opiſáné/ nie poruſzenie wiecznie máią bydź dźierżáné. Przeto
22:
ná lepſzé świádectwo temu wſzemu/ Pieczęć náſzę przyćiſnąćie=
23:
śmy kazáli.
24:
Dan w Lublinie ná Séymie Wálnym dniá ieden=
25:
naſtégo Mieśiącá Auguſtá: Roku Panſkiégo/ Tyśiącnégo/
26:
Pięćſetnégo/ Sześćdźieśiątégo dźiewiątégo: Pánowánia ná=
27:
ſzégo Cztérdźieſtégo.
28:
O MIASTACH y O POWIA=
29:
tách niéktórych Litewſkich.
30:
WILNO.
31:
WIlná y inych miaſt Wielkiégo Kśięſtwá Litewſkiégo dá=
32:
né/ według Przywileiów ich przy mocy wiecznémi czáſy zoſtá=
33:
wiémy.
34:
GRODNO, SZAWLE, BRZESC,
35:
MOHILOW, OLITA.
Z Vniwerſału Poborowégo/ Roku 1589 Liſt. Zygm. III w Wárſzá. Liſt.
Metriki o Przywileiách Część pierwſza.

36:
W Wielkim Kśięſtwie Litewſkim Grodno ze wſzytkim/
37:
száwle ze wſzytkim poſt deceſſum moderni poſſeſſoris: Brzéść
38:
z Kobryniém ze wſzyſtkim: Mohiłów ze wſzytkim:
39:
Olitá ze

strona: 1029

1:
wſzytkim/ y Mytá ſtáré máią bydź wolné/ áby z nich prowenty
2:
ſkárbu Wielkiégo Kśięſtwá Litewſkiégo dochodźiły/ w cále zá=
3:
chowawſzy iednák kożdégo przy Práwie iego/ któré tę Conſtitu=
4:
cią vprzédźiło.
5:
NOWOGRODEK.
6:
ZA prośbą Poſłów Woiewództwá Nowogrodzkiégo po=
7:
zwalamy tám tym obywátelom mur ſtáry w okolnym Nowo=
8:
grodzkim Zamku/ y wieżę ſtárą nád ſtudnią leżącą opráwić/
9:
y
10:
tám dóm Sądowy ſchowánié ná kśięgi zbudowáć/ iáko o tym
11:
ſzérzéy Przywiléy náſz ná to dány obmawia.
12:
MOZER Y RZECZYCE.
Tenże Liſt.

13:
POwiáty Woiewództwá Mińſkiégo/ Możérſki y Rze=
14:
czycki/ przy tymże Woiewództwie Mińſkim zoſtáwuiemy: w
15:
którym iáko ná Séymiki Powiátowé zieżdżáć ſie/ ták téż wſzy=
16:
ſtki ſpráwy ſwoie odpráwowáć máią.
Zyg. Aug. w Lubli. Liſt.

17:
Gránicé między Woiewództwem Kiio=
18:
wſkim y Powiátem Mozérſkim/
19:
NA rozgrániczenié Woiewództwá Kijowſkiégo z Powiá=
20:
tem Możerſkim Kommiſsarze wyſłáć mamy/ którzy powinni
21:
będą té tám grunty rozgrániczyć.
22:
A Kommiſſarzów par nu=
23:
merus z oboygá narodu bydź ma.
24:
BRZESC.
25:
Rozgrániczenié Woiewództwá Podlá=
26:
ſkiégo z Woiewództwem Brzéſkim.
Zygm. III. w Wárſzá. Liſt. Tenże Liſt.

27:
NA rozgrániczenié Woiewództwá Podláſkiégoz Woie=
28:
wództwem Brzéſkim/parem numerum z oboygá narodu Kom=
29:
miſſarzów ex nunc náznáczyć mamy/ którzy powinni będą pe=
30:
wné gránice miedzy témy Woiewództwy vczynić.

strona: 1030

1:
OŁYKA Y NIESWIEZ.
2:
PRzywiléy álbo Práwo Iáſnie Wielmożnych Rádźiwiłów
3:
trzech bráćiéy rodzonéy/ Mikołáiá Chryſztophá/ Olbrychtá/
4:
Stániſłáwá/ Rádźiwiłów/ Kśiążąt ná Ołyce y Nieświéżu/
5:
którym oni porządek Práwá wſzelákiéy dźiedźicznéy oyczyſtéy
6:
máiętnośći ſwéy potomkom ſwoim rozpiſáli/ iż iuż tylko mę=
7:
ſkiégo rodzaiu potomkowie ſynowie rodzeni/ á w niedoſtátku
8:
tych/
9:
tedy tegóż domu krewni po mieczu mimo właſné dźiéwki
10:
dźiedźictwo pośięgáć máią/ á zwłaſczá w tych przedniéyſzych/
11:
iáko Ołyká/ Nieświéż/ Kleczk/ Mir/ Grodek Dawidowſki/ y
12:
inſzych w poſtánowieniu opiſánych/
13:
oprócz rzeczy ruchomych y
14:
właſnégo nábyćia ich/ iáko ſzérzéy poſtánowienié ich/ y Confir=
15:
mácia Królá Iego M. Stephaná omawia. Tedy mocą tego
16:
Séymu/ zá prośbą Iáſnie Wielmożnych Rádźiwiłów pomię=
17:
nionych/
18:
á ſpólnym zezwoleniém Pánów Rád/ y Poſłów Ziem=
19:
ſkich oboygá narodu Confirmuiemy/ y w zupełné vżywánié po=
20:
tomków przerzeczonych Iáſnie Wielmożnych Rádźiwiłów tą
21:
Conſtitucią przywodźimy wiecznémi czáſy.
22:
WOLNOSCI Collegium Nieświézkiégo &c adſcriptio
23:
bonorum immunitati Eccleſiae. Ten Przywiléy ieſt wysſzéy ákti=
24:
kowan w wtórych Kśięgách o Wolnośćiách Krákowſkiégo Colle=
25:
gium. ((lok.))
Zygm. III. w Wárſzá. Liſt. Herbort w Láćińſkim.

26:
O DROHYCKIM y BEŁSKIM
27:
Powiećie. ((do końca str. t. łać.))

strona: 1031

Metriki o Przywileiách Część Pierwſza.
1:
((K. 1031 cała t. łać. w tym słowo polsk.))
2:
... Officiales
3:
ſeu Miniſteriales, vulgo Lituanico Dźieckié nuncupatos...
4:
((K. 1032 cała t. łać.))

strona: 1033

Metriki o Przywileiách Część pierwſza.
1:
((K. 1033 t. łać. w tym pols.)) ... praeſentibus ...
2:
Nicolao Rſdźiwiłowicz ((t. łać.))
3:
Gregorio Oſczykowicz ((t. łać.))
4:
Alberto Gáſztółd Poloce. Ioanne Zabrzéźinſki ((t. łać.))
5:
Andrea Dowoynowicz ((t. łać.)) Geor=
6:
gio Hlinicz ((t. łać.)) Ioanne Sczytowicz,
7:
Nicolao

strona: 1034

1:
Iundyłowicz/ &c Ioanne Hlebowicz ((do w. 4 t. łać.))
2:
Nicolai Rádźiwiłowicz ((do w. 7 t. łać.))
3:
Nicolai
4:
Rádźiwiłowicz ((do końca str. t. łać. w tym polsk.))
5:
Ioannē
6:
Mienſki/ &c Martinum Wiſzeńſki Iálbrzyk ((do końca str. t. łać.))

strona: 1035

Metriki o Przywileiách Część pierwſza.
1:
((t. łać. - cała str. w tym pols.)) Praeſentibus
2:
Ioanne Hlebowicz
3:
& Tenutario in Bobroyſko & Boryſzów/ Gregorio Oſſczykowicz

strona: 1036

1:
Caſtellano Vilne.
2:
Ioanne Iuryowicz Duce
3:
Dobruice. Hiero=
4:
nymo Chodkiewicz Caſtellano Troce.
5:
Nicolao Ioannis Rádźiwił/ Marſſalco Terreſtri, Tenutario
6:
Szawle. Alexandro Chodkiewicz
7:
Nowogrode, Staniſlao Petri Kiſzká de Ciechánowiec Vitebli=
8:
e. Palatinis.
9:
Andrea Sánguſkowicz/ Duce de Koſzyr/
10:
Iuano Hárnoſtáy Marſſalco Curiae,
11:
Nicolao Georgij Rádźiwił Pocil=
12:
latore, Ioanne Ioannis Rádźiwił Structore menſae, Staniſlao Ni=
13:
colai Kieżgał Dapifero, Gregorio Chodkiewicz Succamerario,
14:
Nicolao Petri Olechnowicz Gladifero, Nicolao Andruszowicz
15:
Praefecto equiſonum noſtrorum, Tenutario Ożenſi
16:
Nicodemo Ioannis á Ciechánowiec Melnice. Nicolao Alberti
17:
Narbuth Kreue. &c Mozire. Praefectis, ((do w. 17 t. łać.))
18:
O ZIEMI PODLASKIEY,
19:
Przywiléy przywrócenia Ziemie Pod=
20:
láſkiéy do Korony Polſkiéy.
21:
W Imię Pánſkie/ Amen. Ku wieczney
22:
pámięći.
Zyg. Aug. w Lublinie.

23:
Gdyż pámięć ludzka ieſt ſłába y od=
24:
mienna: zá czym áby ſpráwy ludzkié á nawię=
25:
céy té/ któré ku vżytkowi á záchowániu ſpółe=
26:
cznośći y towárzyſtwá ludzkiéo należą/
27:
zá prze=
28:
dłużeniém czáſu nie byłyby zniſczoné/ opátrzna
29:
ludźi mądrych poſtánowiłá roſtropność ſpráwy wiecznéy pá=
30:
mięći godné piſmá świádectwem ku wiádomośći potomſtwu
31:
przywodźić.
32:
A ták My Zygmunt Auguſt/ z łáſki Bożéy Król
33:
Polſki/ wielki Kśiądz Litewſki/ y ktemu Ziemie Krákowſkiéy/
34:
Sędomiérſkiéy/ Siérádzkiéy/ Lęczyckiéy/ etć.
35:
Oznaymuiemy
36:
tym Liſtem náſzym/ którym wiedźiéć to należy wſzem wobec y
37:
káżdému z oſobná/ ninieyſzym y potym będącégo wieku ludźiom.
38:
Iż będąc my przedtym od wielu lat przez wſzytkié ſtany Korony

strona: 1037

Metriki o Przywileiách Część pierwſza.
1:
Polſkiéy/ y Pańſtw náſzych z wielká á częſtą pilnośćią żądani y
2:
nápomináni/ ábyſmy Séym wálny tákowy złożyli:
3:
ná którym o
4:
ziednoczeniu dawnym Kśięſtwá náſzégo Wielkiégo Litewſkié=
5:
go z Koroną Polſką/ y téż o wykonániu wſzyſtkich Praw y Przy
6:
wileiów Korony y wſzyſtkich Páńſtw náſzych ſpráwá byłáby
7:
ſkończona:
8:
ku którym tákowym wſzech ſtanów prośbam Séym
9:
niniéyſzy wálny zá rádą y pozwoleniém wſzech ſtanów/ták Ko
10:
rony Polſkiéy iáko y Wielkiégo Kśięſtwá Litewſkiégo w Lubli
11:
nie złożyliſmy: ku którému tákowému głównému Séymowi
12:
Rády náſzé ták Duchowné iáko y Swietckié/
13:
y Poſłowie Ziem=
14:
ſcy z zupełną mocą poſłáni/ ták z Korony Polſkiéy iáko téż y z
15:
Wielkiéo Kśięſtwá Litewſkiéo / wſzytkich ſtanów Koronnych/ y
16:
z Kśięſtwá Litewſkiégo iuż w ſobie bytność zámykáiąc/ ziechá=
17:
li ſie.
18:
A ták ten Séym Wálny y główny złożony w imię Páń
19:
ſkié tym ſpoſobem zácząwſzy: ná którym długich á wiele Trá=
20:
ktatów y námów miawſzy/ proſzeniſmy ſą/ y z wielką pilnośćią
21:
przez ſtány wſzelákié Korony Polſkiéy nápomnieni:
22:
ábyſmy Zie
23:
mię Podláſką/ która przed przeſzlémi czáſy zupełnym á cáłym
24:
Práwem do Korony Polſkiéy záwſze należáłá/ téyże Koronie/
25:
to ieſt Króleſtwu Polſkiému przywróćili/ á w iéy piérwość y cá
26:
łość wſczépili.
27:
My tedy pámiętáiąc ná przyśięgę náſzę/ którą=
28:
ſmy oſobą ſwą wſzem obywátelom Koronnym obwiązáli/ w=
29:
ſzyſtkié rzeczy oderwáné á od Korony przerzeczonéy odłączoné
30:
wedle mocy náſzéy pozyſkáć/ á ku przerzeczonému Króleſtwu w
31:
ſwą cáłość przywróćić/ wiedząc to pewnie:
32:
iż źiemiá Podláſka
33:
ku Koronie Polſkiéy wiecznie Práwem doſkonáłym ieſcze przed
34:
Włádyſłáwem Iágełłem Królem/ Prádźiádem náſzym/ y przez
35:
wſzyſtek czás pánowánia iego/ tákże zá Królowánia Włády=
36:
ſłáwá ſyná iego Wielkiégo/ Stryiá náſzégo należáłá.
37:
Którą po=
38:
tym święty Król Káźimiérz/ Dźiad náſz/ tym ſpoſobem/ iż nád
39:
oboim narodem był przełożonym/ od częśći Króleſtwá/ to ieſt
40:
od Mázowſza oddźieloną/ y od właſnégo ćiáłá oderwaną/ chćiał
41:
mieć:
42:
czemu ſie przećiwiły áni ná to nie zezwaláły ſtany Koron=
43:
né: którzy téż ták od tegóż Dźiádá náſzégo/ iáko od inych po nim
44:
będących Przodków náſzych Królów Polſkich y wielkich Kśiąż=
45:
żąt Litewſkich/ y od Nas téż ſánych/ téy źiemie pilnie záwſze
46:
vpomináć ſie nie zániecháli:
47:
áby byłá do Korony przywrócona
48:
y przyłączona.
49:
Z tych tedy przyczyn My tę źiemię Podláſką do iednośći nie
50:
rozerwánéy/ á iáko właſny y prawdźiwy członekku piérwſzé=

strona: 1038

1:
mu á właſnému ćiáłu á głowie
2:
ze wſzyſtkiémi y z oſobná káżdé=
3:
mi iéy Grodámi/ Zamkámi/ Miáſty/ Miáſteczki/ Wśiám/ Zie=
4:
miámi/ Powiáty/ y ich wſzytkich rzeczy poprzód miánowánych
5:
którychkolwiek/ y iákimkolwiek przezwiſkiem názwáné/ przyległo
6:
śćiámi/
7:
przypadkámi/ właſnośćiámi wſzelákiémi y wſzytkiémi
8:
do téy przerzeczonéy Ziemie/ y do ich wſzelákich częśći ták ſtárá=
9:
dawná/ iáko obyczáiem/ ſpoſobem/ y Práwem którymkolwiek na
10:
leżących/
11:
ták iákoby wſzytkość á poſpolitość oſobliwośći/ á oſo=
12:
blowość wſzytkośći y poſpolitośći ni wczym nic nieuymowáłá/
Podláſzé do Korony przywróconé.

13:
ze wſzytkim y wſzelákim Práwem/ Páńſtwem/ y właſnośćią tę
14:
Ziemię Króleſtwu Polſkiému iáko prawdźiwému y właſnému
15:
ćiáłu iéy á glowie/ w ſpółeczność/ w część/ w wlaſność/ y w ty=
16:
tuł Koronny przywrácamy/ y ku piérwſzému ſtanowi przywró=
17:
ćić y oné złączyć vmyśliliſmy.
18:
Iakóż z pewnéy wiádomośći ná=
19:
ſzéy á z woléy vprzéyméy á oſobliwéy/ Poſłów od wſzytkich ſta=
20:
nów w Ziemi Podláſkiéy z zupełną mocą ná ten terazni ſpólny
21:
y wálny Séym wybránych/
22:
deputowánych/ y poſłánych/ y zná=
23:
mi ten Séym ſkończonych/ w imię Pánſkié tym liſtem náſzym
24:
iuz záraz w ſpółeczność/ w częśći/ y w właſność KoronyPol=
25:
ſkiéy przywrácamy/
26:
y złączamy/ w tytuł Korony Polſkiéy przy=
27:
wodźimy/ y ku iednému ćiáło nieróznymi y nierozdźielnymi
28:
wrácamy/ wſczepiámy/ wpoiamy czáſy wiecznémi:
29:
ták/ że ná=
30:
potym od ſwégo tego właśćiwégo/ prawdźiwégo/ á práwégo
31:
ćiáłá/ y od głowy Korony Polſkiéy ták we wſzem cale/ iáko téż
32:
iákiéykolwiek częśći ſwoiéy nigdy oderwána áni odłączona ża=
33:
dnym ſpoſobem áni kſztałtem nie może bydź czáſy wiecznémi.
34:
Czemu to nie ma bydź ná przeſzkodźie: ieſliby dobrá czyie któ
35:
rékolwiek z Ziem przerzeczonych którégokolwiek ſtanu y condi=
36:
ciiéy od ich Iuriſdiciiéy y właſnośći do Práwá y właſnośći
37:
Wielkiégo Kśięſtwá Litewſkiégo
38:
przez nas álbo przodki náſzé
39:
wyięté/ przenieśioné/ wnieśioné/ y ná wieczné czáſy vniowáné
40:
y wćieloné były:
Podláſzánié z Litewſkiéy Iuriſdiciiéy do Polſkiéy przenieśieni.

41:
y iáko nam y Anteceſſorom náſzym we wſzy=
42:
ſtſkim od Króleſtwá vbliżyć/ odłęczyć/ oddźielić/ y oddálić nie=
43:
godźiło: ták téż y w nieiákiéy częśći tych dóbr komu tę pręrogá=
44:
tywę ku krzywdźie Praw y właſnośći Króleſtwá dáć áni od=
45:
dáláć nieprzyſtáło.
46:
A ták wſzyſcy obywátele téy Ziemie Podlá=
47:
ſkiéy (których od tychmiaſt wſzyſtkié y káżdégo z oſobná od Iu=
48:
riſdiciiéy Wielkiégo Kśięſtwá Litewſkiégo ná wieki wypuſcza=
49:
my)
50:
wedle ſwéy condiciiéy/ ſtanu/ godnośći/y condiciy/ wſzy=
51:
ſtkich Przywileiów/ wolnośći/ pręrogátyw/ Króleſtwá Po=

strona: 1039

1:
ſkiégo vżywánié/ iáko ini obywátele Koronni mieć będą: y
2:
mieć/ y z nich ſie nápotym wiecznémi czáſy weſelić będą.
Metriki o Przywileiách Część pierwſza.

3:
A iżby ćiż obywátele obfitſzą łáſkę náſzę poználi/ poſtána=
4:
wiamy: iż ich Grody/ Zamki/ Miáſtá/ ośiádłośći/ Miáſteczká/
5:
wśi/ ze wſzyſtkiémi y káżdémi z oſobná ich poddánémi przerze=
6:
czonémi téy Ziemie/
7:
od wſzyſtkich podatków/ w których przed
8:
tym y teraz byli/ tákże od płacéy wſzelákich Poborów/ Myt ál=
9:
bo Ceł/ ták wodnych iáko Grobelnych/ Moſtowych/ Tárgo=
10:
wych/ wedle Przywileiów y wolnośći Koronnych wolnémi
11:
czyniémi:
12:
ták iż w téy mierze ich z innémi Koronnémi obywá=
13:
telmi porownáliſmy/ y od tego czáſu porownywamy. Y oné
14:
wſzyſtkich wolnośći/ ſwobód/ y záwołánia Korony Polſkiéy v=
15:
czeſtniki vczyniliſmy/ y bydź znáyduiemy:
16:
tylko dwá groſzá z
17:
iednéy ośiádłéy włoki álbo przez kmiéćiá oránéy/ wedle zwyczá=
18:
iu Przywileiów Króleſtwá Polſkiégo záchowawſzy.
O wolnośći Podláſzánów.

19:
Nád to oſobliwie ſkázuiemy: iż wſzyſcy y káżdy z oſobná mie
20:
ſzkáiący w Podláſzu którégobykolwiek ſtopniá byli/ nie máią
21:
podléc Státutowi Alexándrá Królá Polſkiégo/ w wielkiéoKśią
22:
żęćia Litewſkiégo/ Stryiá náſzégo/
23:
pod datą w Piotrkowie ná
24:
Séymie Koronnym we Srzodę przed Niedźielą Lętare/ Roku
25:
Páńſkiéo 1504. o ſpoſobie wpiſowánia dóbr Królewſkich:
O Podymnym.

26:
áni
27:
inym Státutom y Conſtituciam zá czáſu pánowánia tegóżA=
28:
lexándrá y Zygmuntá Oycá náſzégo Królów Polſkich/ y teraz
29:
náſzégo pánowánia okolo Exequuciiéy tegóż Státutu w Pio=
30:
trkowie/ w Wárſzáwie/ y w Lublinie/ do tego czáſu ogłoſzo=
31:
nych:
32:
y zachowamy ie/ iákóż záchowuiemy wedle opiſánych Przy
33:
wileiów im ták od nas iako przodków náſzych/ ták Królów Pol
34:
ſkich iáko Kśiążąt Litewſkich y Mázoweckich nádánych.
35:
Nád to wſzyſtkié dárowizny y zamiány wſzyſtki/ tákże Przy=
36:
wileie wſzyſtkié dla zaſług wiernych którychkolwiek oſób/ ná
37:
których dobrách náſzych vczynioné/
38:
y wſzyſtkié iné liſty y Przy=
39:
wileie iákimkolwiek ięzykiem piſáné/ y z iákiéykolwiek przyczy=
40:
ny od przodków náſzych Królów Polſkich y od nas ſámych choć
41:
by téż pod Pieczęćią Káncelláriiéy náſzéy álbo Wielkiégo Kśię=
42:
ſtwá Litewſkiégo wyſzły/
43:
y którym y którégokolwiek záwołánia
44:
oſobom dáné/ á miánowićie wſzyſtkié y káżdé z oſobná obligá=
45:
cię/ ſummy bądź máłé bądź wielkié/ któré ná żołniérzá náiemné=
46:
go ták konnégo iáko pieſzégo dla obrony ná Zamki bliſkié wło=
47:
żoné/
48:
y ná iné wypráwy woienné pod którymkolwiek imieniém
49:
wyćiśnioné/ zebráné/ y do ſkárbu/ by téż y Wielkiégo Kśięſtwá

strona: 1040

1:
Litewſkiégo były wnieśioné/
2:
z obligáciiéy Zamków/ Miaſt/
3:
Miáſteczek/ Wśi/ Folwárków/ Dworów/ w téyże ſummie ná=
4:
ſzémi przywiléymi ſą vbeſpieczoné: té wſzyſtkié y kożdé z oſobná
5:
rzeczy pomienioné we wſzyſtkich y kożdych z oſobná kláuzułách/
6:
punktćiéch/ y kondiciách/ iáko ſą w ſobie opiſáné y publikowáné/
7:
wſzákże ták áby oſobność poſpolitośći á poſpolitość oſobnośći w niczym nie deregowáłá/ mocnie y niezgwałcenié chcemy bydź
8:
záchowáné/ y té będźie chowáć.
9:
Którym rzeczom żadné ziázdy/
10:
żadné Conſtitucię Koronné poſpolité y oſobné nie będą mogły
11:
derogowáć ták w częśći iáko w cáłośći/ áni będą ná wieczné czá
12:
ſy mogły.
13:
A ieſli ſą którzy/ którzy z iákiéy przygody liſty y Przy=
14:
wileie ná ſwé dobrá dźiedźiczné/ w których w ſpokoynéy ſą poſ=
15:
ſeſsiéy/ zgubili áni ich mieli:
16:
tedy iednák oné dobrá ná wieczné/
17:
czáſy trzymáć tymże Práwém będą: áni będą przymuſzáni do
18:
kłádźienia liſtów álbo Przywileiów przed námi.
19:
Nád to iż czáſu pánowánia Wielmożnégo niegdy Gáſtołtá
20:
Woiewody Wileńſkiégo y Kánclérzá Wielkiégo Kśięſtwá Li=
21:
tewſkiégo w Ziemi y w Powiećie Biélſkim/
22:
y zá czáſu ſczęſczné=
23:
go pánowánia naiáſnieyſzégo Królá Zygmuntá Oycá náſzégo
24:
y Nas ſámych wielkié odmiány w wielu częśći gruntu Szlá=
25:
chty dźiedźicznégo y náſzégo/ á potym przez pewné Kommiſsa=
26:
rze y Rewizory náſzé sſtáły ſie:
27:
któré dobrá ták odmienioné ták
28:
Szláchtá od Gáſtołtá przez Nas álbo Kommiſsarze náſzé téż y
29:
grunty Wóytowſkié/ iáko náſzy poddáni od ſzláchty dźiedźiczné
30:
wźięté ſpokoynie dźierżą.
31:
A ták mocą ninieyſzégo Przywileiu
32:
náſzégo té wſzyſtkié y káżdé z oſobná odmiány/ iákokolwiek y z
33:
któréykolwiek przyczyny vczynioné mocné y wdźięczné mamy/
34:
y mieć y w ręku czáſy wiecznémi trzymáć chcemy/ y náſzy ſucceſ=
35:
ſorowie Królowie Polſcy będą:
36:
áni ich którym ſpoſobem álbo
37:
wymyślnym fortélem káſsowáć álbo pſowáć y gwałćić nie bę=
38:
dźiemy/ áni téż ſucceſsorowie náſzy Królowie Polſcy to czynić
39:
będą/ á zwłaſzczá gdźie dobrá zá dobrá/ źiemiá zá źiemię ieſt dá=
40:
na:
41:
czemu nie ma bydź ná przekáźie/ choćby téż Wóytowſkié
42:
grunty náſzé były dáné ſzláchćie: któré dáné miáſto ich dźiedźi=
43:
cznych zá dźiedźiczné miáné od nich bydź máią:
44:
y owſzem y con=
45:
firmácię ná té zámiány tym/ którzy tego potrzebowáć y prośić
46:
będą/ z Káncelláriiéy náſzéy damy.
O odmiánie dóbr.
O ſpráwách.

47:
Téż vſtáwiamy: od tego czáſu y ná potym ćiż obywátele y
48:
drudzy ośiádłość máiący w ſpráwowániu ſpraw ſwych do
49:
Káncelláriiéy Koronnéy/ y do Vrzędników Dworu náſzégo bę=

strona: 1041

1:
dą ſie vćiekáć.
Metriki o Przywileiách Część Pierwſza.

2:
A Sądy Ziemſkié w ſwych Powiećiéch/ y Stá=
3:
rośćiné wſzytkich Vrzędów tymże ſpoſobem/ iáko w inych Zie=
4:
miách y Woiewództwách Króleſtwá zwyczay był/ y iáko ieſt
5:
Práwem opiſano y obwárowano/ máią bydź odpráwowáné.
6:
Od których to ſądów álbo vrzędów wſzelkich áppellácię/ pro=
7:
wokácię/ pozwy/ przypozwy tymże kſztałtem/ iáko ſie w Kró=
8:
leſtwie y ſądźiéch náſzych záchowuie/
O ſądźiech Ziemſkich.

9:
ták ná Séym Wálny Ko=
10:
ronny/ iáko téż ná wielkié ſądy/ któré Woiewodá z innymi Di=
11:
gnitarzmi y Vrzędniki ná kożdy rok ma odpráwowáć/ iáko téż
12:
zá Dworem ſie náſzym toczącym/ bydź/ y vkłádáné od ſtron/
13:
którym ſie zá krzywdę zda/ bydź máią.
14:
Ale mieyſce Práwá Máy
15:
deburſkiégo álbo którégokolwiek inégo/ tákże téż ludźi inégo ſta=
16:
nu będących wedle zwyczáiu Króleſtwá náſzégo przez Vrzędni
17:
ki tegóż Króleſtwá/ y Dworu náſzégo/
O ſądźiéch Mieſckich.

18:
w tychże ſpráwách y po=
19:
trzebách ſwych do nas y do Dworu náſzégo przypádłé będą de=
20:
cidowáné.
O mieyſcách Conſiliarzów y Poſłów.

21:
A Konſiliarze y Poſłowie Ziem téyże diciiéy miedzy Poſły/
22:
á oni lepak miedzy Konſiliarzmi vczyniwſzy piérwéy przyśięgę
23:
w tych rzeczách zwyczáyną/ mieyſce im náznáczoné iuż ośiéśdź
24:
y w Rádźie Polſkiéy śiedźiéć będą winni.
25:
Y iużeſmy od tego
26:
czáſu Dignitarzom/ y Vrzędnikom/ y Poſłom Ziemſkim Zie=
27:
mie Podláſkiéy wedle Dignitarzów/ Vrzędników/ y Poſłów
28:
Ziemſkich Woiewództwá Mázoweckiégo mieyſcá náznáczyli:
29:
któré mieyſcé Po ſłowie tych Ziem iużod tego czáſu vczyni=
30:
wſzy przyśięgę ćieleſną wźięli y pośiedli. Któré to Poſły Ziem=
31:
ſkié ná ziázdách álbo Séymikách ná mieyſcách zwykłych y czá=
32:
ſu przez nas liſtem náſzym náznáczonégo/
33:
wedle zwyczáiu
34:
Ziem inych álbo Woiewództw Koronnych wolnie wſzyſtkié
35:
ſtany Ziem przerzeczonych/ którzyby iedno ná té ziázdy przyie=
36:
cháli/ wybiorą y deputuią:
37:
którzy ták deputowáni y poſłáni
38:
ich Poſłowie ná Séym Kóronny tymże obyczáiem/ iáko ini
39:
Poſłowie Ziemſcy Woiewództwá Mázoweckiégo będą prowidowáni.
40:
Obiecuiemy ktemu Dignitarſtw y Vrzędów w téyże Ziemi
41:
Podláſkiéy nie vmnieyſzáć: y owſzem kiedy ſie którému wáko=
42:
wáć przyda/ támże rodakom Szláchćicom poſseſsią máiącym
43:
będźiemy ie konferowáć y rozdáwáć.
O wákanciiéy Vrzędów. O záchowániu Praw.

44:
Y záchowamy wſzyſtkié obywátele Ziem przerzeczonych we
45:
wſzyſtkich y káżdych z oſobná Práwiéch/ Przywileiách/ Liſtách/
46:
wolnośćiách y pręrogátywách ták w poſpolitośći wſzyſtkim

strona: 1042

1:
iáko oſobnie káżdému iuż od przodków náſzych tegóż Powiátu
2:
obywatelom ośiádłym nádánych:
3:
któréby iedno terazniému
4:
przywróceniu y reintegrowániu nie były przećiwné.
5:
Téżeſmy Dignitarzom/ y Vrzędnikom/ y Stároſtom/ mieyſc
6:
tegóż Powiátu roſkazáli/ iákóż y tym liſtem roſkázuiemy:
7:
áby
8:
ſie przed nas wedle opiſánych liſtów czáſu y mieyſcá ſwégo vka=
9:
záli/ y przyśięgę wiernośći powinną Nam/ iáko Królowi Ko=
10:
ronowánému/ y Króleſtwu vczynili:
11:
á niech Podſtárośći tám
12:
zrodzoné ośiádłé w ſwym Powiećie máią. Co ieſliby którzy z
13:
nich zániedbáli vczynić/ álbo ſie temu przećiwić chćieli:
14:
tedy Di=
15:
gnitárſtwá/ Vrzędy/ Staroſtwá/ pręfektury ich im odiąwſzy/
16:
támże zrodzonym godnym ludźiom/ którzyby ſwému vrzędo=
17:
wi mogli doſyć vczynić/ damy.
18:
Téż poſtánawiamy: áby ná potym w ſpráwách poſpolitych
19:
przyſtoynych y práwnych/ zá znáków ná Chorągwiách woien=
20:
nych w Powiećie ſwym od tego czáſu y ná potym Orłá znáku
21:
Korony Polſkiéy vżywáli.
22:
A żeby wſzyſtkié y kożdé z oſobná
23:
rzeczy przerzeczoné rychléy ku ſkutkowi przyśdź mogły/ roſkazá=
24:
liſmy Kánclérzowi y Podkánclérzému Koronnym y inym Vrzę
25:
dnikom Korony y Dworu náſzégo:
26:
áby obywátele przerzeczo=
27:
néy Ziemie Podláſkiéy/ w Cáuſách y ſpráwách do náſzego Má=
28:
ieſtátu Królewſkiégo vćiekáiące ſie/ kazdy wedle powinowá=
29:
ctwá ſwégo ſpomagáli.
30:
Nákoniec vſtáwiamy/ ná wieczné czáſy chcąc to trwáć: iż w=
31:
ſzyſtkié ſpráwy y proceſſy ták Práwné iáko nie Práwné/ któréby
32:
przećiwko temu wiecznému y nieodmiennému Dekrétowi/
33:
po
34:
publikáciiéy iego y liſtów náſzych Viwerſáłowych ná tę reſty=
35:
tutią y reintegrátią do Króleſtwá náſzégo Polſkiégo przerzeczo=
36:
néy Ziemie Podláſkiéy/ od którégo bądź ſtanu y záwołánia ludźi
37:
było czynioné/
38:
nikczemné y nie ſłyſzné y żadnéy mocy niemáiącé
39:
czyniémy: którym aſſenſu áni zwiérzchnośći náſzéy nigdy nie=
40:
chcemy áni będźiem winni przypuſczáć.
41:
Té tedy wſzytkié y kożdé
42:
z oſobná rzeczy w cáłośći y częśći chcemy áby miáły moc Práwá
43:
wiecznégo y mocy wiekuiſtéy: ták żeby poſpolitość oſobnośći/
44:
áni oſobność poſpolitośći w rzeczách wysſzéy opiſánych niemo=
45:
głá deregowáć.
46:
Ná któréy rzeczy wiárę y świádectwo ſwą rę=
47:
ką właſną podpiſáliſmy ſie/ y Pieczęć náſzę kazáliſmy záwieśić/ z
48:
pozwoleniém wſzech Pánów Rad náſzych duchownych y świe=
49:
tckich/ y Poſłów Ziemſkich Koronnych/ którzy ná ten czás przy
50:
nas byli.
O przyśiędze Vrzędników. O Ole ná Chorągwiách.

51:
Iáko napiérwéy naiwielebnieyſzy w Kryſtuśie oyćiec/

strona: 1043

Metriki o Przywileiách Część pierwſza.
1:
Kśiądz Iákub Vcháńſki Arcybiſkup Gniéźniéńſki Legatus Na=
2:
tus & Regni Primas,
3:
Filip Pádniéwſki Krákowſki/ Stániſław
4:
Karnkowſki Kuiáwſki/ Adam Konárſki z Kobyliná Poznáń=
5:
ſki/ Piotr Myſzkowſki Płotcki/ Woyćiech Stároźrzebſki
6:
Chełmſki/ Biſkupi:
7:
Sebeſtian Mielecki Káſztelan Krákowſki
8:
y Brzéſki Stároſtá/ Stániſław Myſzkowſki z Mirowá Krá=
9:
kowſki y Stároſtá Krákowſki y Ratyńſki/ Piotr Zborowſki
10:
Sędomiérſki Stobnicki Stároſtá/
11:
Olbrycht Laſki Siérá=
12:
dzki/ Ian Sirakowſki Lęczycki y Przedecki Stároſtá/ Ian z
13:
Służewá Brzéſki Stároſtá Miedzyrzecki y Konińſki/ Ian z
14:
Bárczyná Krotoſki Inowłodzcłáwſki/
15:
Iąn Firléy z Dąmbro=
16:
wice Lubelſki Márſzáłek Koronny Stároſtá Rohátyńſki/ An=
17:
drzéy Dęmboſki Bełzki Stároſtá Rubieſzowſki/ Arnolph V=
18:
cháńſki Płotcki Stároſtá Wyſzogrodzki/ Mikołay Kiſzká z Cie
19:
chánowá Podláſki Stároſtá Drohycki/
20:
Fábian Cemá Máł=
21:
borſki Stároſtá Tucholſki y Stárgárſki/ Achácy Cemá Po=
22:
morſki Stároſtá Stunſki y Gniéwſki/ Woiewodowie: Stá
23:
niſław Sobek z Suleiowá Sędomiérſki Podſkárbi Koron=
24:
ny Stároſtá Tyſzowiecki y Máłogoſki/
25:
Andrzéy Dębowſki
26:
Siérádzki y Stároſtá Lęczycki/ Adam Drzewicki Inowłodz=
27:
cłáwſki y Stároſtá Goſtynſki y Inowłodzcki/ Stániſław Her
28:
bórth z Fulſztyná Lwowſki Stároſtá Sámborſki y Drohoby=
29:
cki/
30:
Stániſław Słupecki Lubelſki/ Andrzéy Grábiá z Tęczy=
31:
ná Bełzki/ Anſelm Goſtomſki Płotcki Stároſtá Ráwſki/ Zy=
32:
gmunt Wolſki Czérſki Stároſtá Wárſzáwſki/
33:
Adam Kośin=
34:
ſki Podláſki/ Kryſztoff Myſzkowſki z Mirowá Ráwſki/ Ian
35:
Koſtká z Stemberká Gdańſki Podſkárbi Ziem Pruſki Stá=
36:
roſtá Pucki y Cczowſki/
37:
Hieronym Oſolinſki Sądecki/ Ian
38:
Tárło z Sczekárzowic Rádomſki Stároſtá Pilznieńſki y Lo=
39:
máſki/ Mikołay Ligęzá z Bobrku Záwochoyſki Stároſtá Bié=
40:
cki y Zydáczowſki/
41:
Woyćiéch Przyiemſki Lęncki/ Ian Sienień=
42:
ſki z Sienná Zárnowſki/ Ian Kryſtoporſki Wieluńſki/ Ian
43:
Sienieńſki z Gołogór Hálicki/ Ian Herbórth z Fulſztyná Sá
44:
nocki/
45:
Sczęſny Parys Wárſzáwſki Stároſtá Czérſki/ Stáni=
46:
ſław Kryſki z Drobniná Ráciąſki Stároſtá Dobrzyńſki/ Ká=
47:
ſztelani: Wálenty Dębieńſki z Dębian Kánclérz/
48:
Fránćiſzek Krá
49:
śinſki z Kraſnégo Proboſcz Płotcki etć. Podkánclérzy Korony
50:
Polſkiéy/ Stániſław Bárzy z Błózwie Márſzałek Dworny
51:
Stároſtá Sniatyńſki/
52:
Stániſław Oſowſki Kántor Gnié=
53:
źniéńſki Refferendarz Dworny/ Ian Borkowſki Proboſcz

strona: 1044

1:
Lęczycki Kánonik Krákowſki y Wárſzáwſki/ Symon Lugo=
2:
wſki Proboſcz Miechowſki/
3:
Stániſław Kraśińſki Scholá=
4:
ſtyk Gniéźniéńſki/ Ian Zaborowſki Proboſcz Sędomiérſki/
5:
Andrzéy Pátrycy Ardźiakon Wileńſki Kánonik Wárſzáwſki/
6:
Hieronym Choieńſki Kánonik Poznáńſki/
7:
Stániſław Fogiel=
8:
weder Scholáſtyk Wárſzáwſki/ Stániſław Zámoyſki Stá=
9:
roſtá Bełſki/ Mikołay Laſki Kráycz Stołu náſzégo Stároſtá
10:
Máłborſki y Kraſnoſtawſki/
11:
Máćiéy Zálińſki Podkomorzy
12:
náſz/ Iáśieniecki Mśćiborſki y Zyzmurſki Stároſtá/ Lukaſz Lę=
13:
cki Lóżniczy y Stároſtá Wołpińſki/ Eráſmus Dęmbieńſki Cho=
14:
rąży Dworny/
15:
Iákub Piaſecki Koniuſzy/ Eráſmus Krocze=
16:
wſki Kuchmiſtrz/ Stániſław Karwicki Oboźny y Látowicki
17:
Stároſtá/ Bártłomiéy Zieleńſki Podkomorzy Sędomiérſki/
18:
Mikołay Tarło Chorąży Przemyſłſki/ Ian Leśniowſki Pod=
19:
czáſzy Lwowſki y Dźierżawcá Dolinſki/ Andrzéy Firléy z Dąm=
20:
browice/ Ian Zamoyſki/ Piotr Kłoczewſki/
21:
Ian Dymitr So=
22:
likowſki/ Stániſław Kraśicki/ Thomaſz Droiowſki/ Ian Pa=
23:
rys/ Sekrétarze/ Vrzędnicy/ y Dworzánie náſzy wierni nam mi=
24:
li. Dan przez ręce Wielebnégo Kśiędzá Fránćiſzká Kraśin=
25:
ſkiégo
26:
Proboſczá Płotckiégo Ardźiakoná Wárſzáwſkiégo Pod=
27:
kánclérzégo Koronnégo/ ná ſpólnym Wálnym Séymie Koron=
28:
nym Lubelſkim/
29:
dniá piątégo Mieśiącá Márcá/ Roku Pán=
30:
ſkiégo/ Tyśiącnégo/ Pięćſetnégo/ Sześćdźieśiátégo dźiewiąté=
31:
go/ Królowánia náſzégo Cztérdźieſtégo.
32:
WIELIZ.
33:
Iáko Wieliż miáſto y powiát Moſkiewſki po woynie z Mo=
34:
ſkwą przyłączony był do Kśięſtwá Wielkiégo Lit. przez Królá Ste=
35:
phaná, naydźieſz w hiſtoriiéy Belli Moſchoutici:
36:
y potym záś po=
37:
łowicá Stáróſtw Inflántckich: á to ſnadź w obyczay nágrody prze=
38:
rzeczonych Powiátów.
39:
KIEYDANY.
Stephan w Wárſzá. Liſt.

40:
O Wolnośći portu/ ná rzéce Niewiázy: iż w Kieydánách
41:
port wolny/ y grobla hámowána bydź nie ma/ záchowuiemu
42:
według Conſtituciiéy Grudźinſkiéy/ Roku 1568.
43:
Ten port Kieydáńſki, wielceby był pożyteczny ku wypráwie ná
44:
morſką woynę: o któréy w piérwſzych kśięgách ieſt nieco powie=
45:
dźiano. Tit. Inwentarz dóbr Koronnych ((lok.))

strona: 1045

1:
Woyná morzka.
Metriki o przywileiách Część Pierwſza.

2:
Abowiém to porzéczé pełné iest láſów, á tákby
3:
tym portem Zmódzka Ziemiá, Kowno, y inné porzéczné miáſtá mo=
4:
głyby niemáłá liczbą ſtátków adaugere y locupletare numerum
5:
nauium:
6:
iáko y Iſtulani, y ći którzy nád Dźwiną mieſzkáią ku Ry
7:
dze przypuſczáiąc.
8:
KSIĘSTWA RVSKIEGO
9:
RZYWILEIE,
10:
Powiátów/ y Miaſt iego niektorych: iáko
11:
ieſt Lwów/ Przemyśl/ Zamośćie/
12:
Bełz/ etć.
13:
Ruś z práwá iednégo Polakom ná=
14:
dánégo ma ſie weſelić.
15:
OBiecuiemy to: iż wſzyſtkié źiemie króleſtwá náſzégo Pol=
16:
ſkiégo/ Ruſką w to źiemię wkłádáiąc
17:
(wſzákże záchowawſzy
18:
dań owſową: którą tylko ſámá Ruś nam będźie dáwáć do ży=
19:
wotá náſzégo) do iednégo práwá wſzyſtkim źiemiam poſpolité=
20:
go przywiedźiemy/ przychylimy/ y ziednoczymy przez niniey=
21:
ſzy Liſt.
22:
Zygmunt piérwſzy wſzyſtko Ruſkié
23:
Kśięſtwo przypuſcza do wolnośći
24:
téy którą Polacy máią.
Z Przywileiu Włád. Iágełłá Iedlnéy. Liſt. Zygmunt w Kráko. Liſt.

25:
NA prośbę źiem Ruſkich ſkázuiemy: áby o wſzyſtkich zbie=
26:
głych Státut Królá Olbráchtá był záchowan: á żeby ſzláchtá
27:
tych źiem iáko y w innych źiemiách byłá od Cłá y Targowégo
28:
wolná: tákże y w innych rzeczach téyże wolnośći niech vżywa.
29:
Z ſtrony Religiiéy Ruſkiéy co Królowie Polſczy pozwaláią: pátrz
30:
w kśię. wtórych: Tit. Władcytwá y Monáſtery. ((lok.))
31:
O feudách álbo lennách Ruſkich y
32:
Podolſkich.

strona: 1046

1:
FEudá źiem Ruſkich y Podolſkich przed Státutem Ale=
2:
xándrowym nádáné/ y Conſtituciámi Królá Stephaná w
3:
dźiedźictwá obróconé/ nie máią bydź iuż więcéy in contro=
4:
uerſiam quamuis przywodzoné:
5:
choćby kto tákiémi dobry
6:
przez conſenſu náſzéfgo diſponował/ álbo ich téż kto przez za=
7:
pis doſtał.
8:
Ruſznic nigdźiéy nie pozwaláią vzy=
9:
wáć iedno w Ruśi. ((do w. 13 t. łać. w tym pols.)) Ruſznice
10:
WŁADYKOWIE RVSCY
11:
od woyny ſą wolni w oſobách
12:
ſwych. ((do w. 25 t. łać.))
Zygm. III. w Kráko. Liſt. Zygm. III. w Wárſzá. Liſt.

13:
Rewizia kráiów Podolſkich y
14:
Ruſkich.
15:
NAznáczemy Rewizory náſzé do Ruśi y Podola/ ná
16:
oznáczenié mieyſc/ po któréby wiecznośći miáły bydź dawáné/

strona: 1047

Metriki o przywileiách Część pierwſza.
1:
którzy ná bliſko przyſzły Séym relácią Rewiziiéy nam przyſłáć
2:
będą powinni.
3:
MIASTO LWOW.
4:
VKazáło Liſt Królá Włádyſłáá de data 1424. w któ=
5:
rym ieſt inſerowány liſt Iádwigi Królowéy Polſkiéy de da=
6:
ta 1387. między innémi wolnośćiámi dána im wolność tą klau=
7:
zulą: ((do w. 10 t. łać.))
8:
A
9:
w tymże przywileiu táż Królowa dáłá wolność ná Skład ſo=
10:
li/ y wſzelákich kupi: iż kupcy z rozmáitémi kupiámi niegdźie
11:
indźie/ iedno w Lámburku/ to ieſt we Lwowie ná czáſy wie=
12:
czné/ iáko y przedtym dźierżano było/ mieć máią Skład:
13:
áni téż
14:
żaden kupiec nie ma ſobie innych dróg wynáydowáć/ áni ſkłá=
15:
du czynić/ iedno we Lwowie.
Zyg. Aug. w Piotrko. Támże. Támże.

16:
Tóz Miáſto.
17:
OKazáło liſt Królá Káźimiérzá de data 1460. którym o=
18:
trzymáli Confirmácią Skłádu we Lwowie wysſzéy omienio=
19:
négo:
20:
iż miáſtá któré ſą zá Lwowem/ iáko Hálicz/ Kołomyia/
21:
Striy/ y inſzé wśi niemáią dáléy z kupiámi ieźdźić/ iedno do
22:
Lwowá: áni máią indźie omiiáć/ áni przéieżdżać/ álbo obiéż=
23:
dżáć ad loca anteriora:
24:
iáko do Przemyślá/ Iároſłáwiá/ Rze=
25:
ſzowá/ Bełzá/ y do innych którychkolwiek mieyſc. Tákże téż
26:
y przerzeczoné anteriora loca Miaſt/ miáſteczek/ wśi/ y innych
27:
mieyſc/ Skład we Lwowie mieć máią/
28:
á dáléy nie ieźdźić: iá=
29:
ko ſzérzéy ich przywiléy obmawia.
30:
Tóz Miáſto.
31:
VKazáło przywiléy Królá Włádyſłáwá de data 1404. któ=
32:
rym otrzymáło między inſzémi nádáninámi:
33:
iż Kupcy Woło=
34:
ſcy/ pogáńſcy álbo Krześćiánſcy z Zamorſkich kráin przyiéżdżá=
35:
iący/ nie máią ſkładu mieć/ áni ſwych kupi przedáwáć/ iedno
36:
we Lwowie:
37:
á przedawſzy we Lwowie kupie ſwé/ inſzych ná=

strona: 1048

1:
kupiwſzy niemogą ich w Wołoſzéch przedáwáć/ ále zá morze z
2:
niémi iecháć.
3:
Tóz Miáſto.
4:
Od Podwód wolné. Conſtit. Anni 1588. List. ((lok.))
5:
Tóz Miáſto.
6:
Podległo onéy Conſtituciiéy przećiwko gwałceniu bron.
7:
List. ((lok.))
8:
MIASTO ZAMOSCIE,
9:
Y WOLNOSCI IEGO.
10:
Ordinácia Iáſnie Wielmoznégo Ianá
11:
Zamoyſkiégo, Hetmáná Koronnéo
12:
DLa zaſług Iáſnie Wielmożnégo Ianá Zamoyſkiégo/
13:
Kánclérzá y Hetmáná Koronnégo Wielkiégo/ zá rádą Pá=
14:
nów Rad/ y pozwoleniém Poſłów Ziemſkich/
15:
ták Koronnych/
16:
iáko Wielkiégo Kśięſtwá Litewſkiégo/ y źiem innych należą=
17:
cych/ pozwalamy mu vchwałą Séymu ninieyſzégo/
Zygm. III. w Wárſzá. Liſt.

18:
iż mu wolno będźie v=
19:
czynić ordynácią in futurum o dobrách ſwych nieruchomych y
20:
ruchomych gdźiéżkolwiek leżących/
21:
któré teraz ma/ y mieć może/
22:
kto y iáko miał/ by mu ſuccedowáć/ ták z potomſtwá iego ma=
23:
ſculini ſexus, iáko eo deficiente quocunq; gradu deſcendentium
24:
z dálſzych oſób domu iego y z herbu Ielitów/ tych/ z którychby
25:
przodkámi przedtym przodkowie iego dźiał mieli.
26:
Która to or=
27:
dynátia ma trwáć wiecznémi czáſy/ ((t. łać. do. 26))
28:
Tym ſpoſobem áby wedle ordináciiéy téy/ dobrá té/
29:
(9t. łać.)) niemogły bydź ((t. łać.))
30:
álienowáné/ ábo dłu=
31:
gi/ opráwámi/ ((t. łać.)) onerowáné:
32:
((w. 29-30 t. łać.))
33:
Którą ordinácią/ áby do wſzech wiádomośći przyſzłá/ ma do
34:
Akt Tribunálſkich w Liblinie podáć/ ((do w. 33 t. łać))

strona: 1049

Metriki o przywileiách Część pierwſza.
1:
Miáſto téż iego Zamośćie Nowé przy wolnośćiách iemu

strona: 1049

1:
nádánych/ tákże przy práwách y porządku/ któré teraz w nim
2:
ieſt/ álbo który vczyni/ ma trwáć y po śmierći iego czáſy wie=
3:
cznémi.
4:
MIASTO KOŁOMYIA.
5:
OKazáło liſt Królá Zygmuntá de data 1513. w którym ieſt
6:
liſt Królá Káźimiérzá inſerowány/ de data 1456. którym Król
7:
Káźimiérz dał Skład ná wieczność/ tákim obyczáiem:
8:
Aby ći/
9:
którzy wożą Sól in diſtrictu Colomie. áby y ſkłádu niemieli/
10:
áni przedawáli/ iedno w Kołomyiéy: á ludźie záś/ którzy ná
11:
targ przyiéżdżáią/ máią v mieſczan kupowáć.
12:
Tákże y kupi
13:
rozmáitych nie ma bydź targ/ iedno w Kołomyiéy/ á nie we
14:
wśiách. Z Wałach tákże gośćinien nie ma bydź/ iedno przez
15:
Kołomyią.
16:
PRZEMYSL
17:
Od Podwód wolny.
18:
ZA pozwoleniem Stanów Koronnych/ porównywamy
19:
miáſtu Krákowſkiému/ Poznáńſkiému/ Lwowſkiému/ ták z
20:
ſtrony dochodzenia krzywd perſon ná vrzędźie Rádźieckim/ y
21:
Przyśiężniczym będących/ iáko z ſtrony wolnośći od Podwód
22:
y koni dawánia.
23:
Gdyż wieś oſobną Podźiączá ná Podwody
24:
v Medyki zdawná ieſt náznáczoná.
25:
CHEŁM.
Zyg. Aug. w Piotrko. Zygm. III. w Wárſzá. Liſt. Zyg. Aug. w Piotrko.

26:
Pogodzenié między Chełmiány á Háliczány z ſtrony obiéránia
27:
Deputatá Tribunálſkiégo, iáka álternatá między nimi, znay=
28:
dźieſz o tym w kśięgách 12. O Tribunale Polſkim.
29:
Także y o tym, która źiemiá piérwéy wotuie ná Séymie, y o tym
30:
zdami ſie iest namowá.
31:
MIASTO KRASNYSTAW.
32:
Ma Skład wolny.
33:
MIeſczanie Kraſnégoſtáwu vkazáli liſt Królá Zygmuntá

strona: 1050

1:
de data 1525. ná ſkład ſoli ſwému miáſtu: iedno że ad benepla=
2:
citum Maieſtatis Regiae, &c.
Zygm. III. w Wárſzá. Liſt.

3:
Tóz miáſto od Podwód wolné.
4:
MIáſto Kraſnyſtaw do dźieśiąći lat wolné od Podwód
5:
pieniężnych y dawánia koni podwodnych/ czynimy dla przy=
6:
czyn ſłuſznych w tym na pokazánych.
7:
Incorporátia Wóytoſtwá
8:
W KROSNIE.
9:
PRośili nas Poſłowie Ziemſcy zá miáſtem náſzym pográ=
10:
nicznym Kroſnem/ ábyſmy ((t. łać.))
11:
incorporátią Wóytoſtwá Kroſnienſkiégo przez przodki náſzé
12:
miáſtu temu dáną/ ták iáko miáſtom innym Koronnym áppro=
13:
bowáli/ y oné w Conſtitucią wpiſáć roſkazáli.
14:
Lecz że nam
15:
dano ſpráwę/ áby ta Incorporátia miáłá bydź z vbliżeniém y z
16:
vymą pożytków Stołu náſzégo y Quárty/ tedyſmy ná ten czáſ
17:
tego im nie pozwolili.
18:
Przetóż tę ſpráwę do drugiégo bliſko
19:
przyſzłégo Séymu odkłádamy/ á interea temporis każemy o
20:
tym pilną inquizycią vczynić.
Zygm. III. w Wárſzá. Liſt.

21:
A gdźie ſie to pokaże że tá In=
22:
corporatia niebyłáby z vymą y z vbliżeniém pożytków Stołu
23:
náſzégo y Quárty/ tedy ná przyſzłym Séymie táką ápprobácią
24:
téy Incorporátiiéy vczynić mamy tym ſpoſobem iáko inſzym
25:
miáſtom.
26:
Tóz téż miáſto Kroſno y oſoby ná Vrzędźiéch/
27:
ták Rádźieckim iáko y Przyśiężniczym będącé porownywamy z
28:
drugimi miáſty głównémi Koronnémi w dochodzeniu krzywd
29:
gwałtownych/
30:
wedle Conſtituciiéy Anni 1581. miáſtu Krá=
31:
kowu należącéy.
32:
MIASTO TVROBIN.
33:
VKazáło Liſt náſz/ iżeſmy dáli im Skład ná ſól Droho=
34:
bycką/ y woźić ią ná mieyſcá zwyczáyné bez ſzkody Zup Krá=
35:
kowſkich: ále nie wieczny/ de data in Brzéśćié Lituanico, die
36:
vltima Aprilis 1554.
Zyg. Aug. w Piotrk.

37:
KRZESZOW.

strona: 1051

Metriki o przywileiách Część pierwſza.
1:
Dániná wieczna Kánclérzowi y He=
2:
tmánowi Koronnému.
3:
TAkowé bydź znáyduiemy zaſługi Iáſnie Wielmożnégo
4:
Ianá Zamoyſkiégo/ Kánclérzá y Hetmáná Koronnégo prze=
5:
ćiw téy R.P. że ſłuſznie wielka/ á któraby wieczną pámiątkę
6:
zá ſobą nioſłá/ wdźięczność y nagrodá iemu zá nie pokazána
7:
bydź ma.
8:
Bo y przećiw Kniáźiowi Wielkiému Moſkiew=
9:
ſkiému/ dźiedźicznému téy R.P. nieprzyiaćielowi/ zá przodká
10:
náſzégo świętéy pámieći Królá Stephaná w wiedźieniu prze=
11:
ćiw iemu woyny: w brániu zamków pod nim:
12:
w rekupero=
13:
wániu od niego źiemie Inflantckiéy: w przyczynieniu niemá=
14:
łych ácceſyy do Pańſtw Rzeczypo. tákże przećiw Tátárzyno=
15:
wi/ broniąc od niego gránic Koronnych/ pożytecznie y ſławnie
16:
ſłużby ſwé R.P. oddawał.
17:
Y teraz gdy ſzło o poſpolitą wol=
18:
ność/ o práwá/ y o cáłość Rzeczypo. gdy Arcykśiążę Máximi=
19:
lian/ imo wſzech conſens, zá powodem máłéy liczby ludźi chćiał
20:
occupowáć Rzeczpoſpolitą/
21:
y Królem przez moc zoſtáć/ on
22:
nie iedno ſie záſtáwił potężnie przy poſpolitéy wolnośći ále y
23:
Krákowá Miáſtá ſtołecznégo/ od niego/ czułośćią y ſpráwą
24:
ſwą obrónił:
25:
ludźi iego część niemáłą/ gdy ſie gwałtem do Krá=
26:
kowá wedrzéć chćieli/ nie ſzánuiąc ſam śiebie/ y w oſobie ſwéy/
27:
áby inſzym ſercá dodał/ z nieprzyiaćielem ſie śćiéráiąc/ pogromił
28:
y odpędźił: dźiáłá pobrał: ták/ że muśiał zátym nieprzyiaćiel od=
29:
ſtępowáć.
30:
Y teraz nákoniec/ poſłány będąc od nas y R.P. po
31:
Koronáciiéy náſzéy przećiw temuż Arcykśiążęćiu/ który przyba=
32:
wiáiąc ſobie codźien więcéy ludźi y woyſká/ zamki/ miáſtá/ y
33:
municię R.P. pośiadał:
34:
ludźi Koronné mocą do poſłuſzeń=
35:
ſtwá ſwégo przymuſzał: y ták tę poſługę/ iáko iuż nas przy kon=
36:
cludowániu Séymu tego wiádomość doſzłá/ odpráwił:
37:
że
38:
wygrawſzy przećiw niemu bitwę wielką/ y poráźiwſzy woy=
39:
ſko iego bárzo potężné/ onégo ſámégo/ y z nim część niemá=
40:
łą tych/ którzy wolność poſpolitą burzyli/ poymał:
41:
á zá dźie=
42:
śięć iedno niemal dni od wyćiągniénia ſwégo/ R.P. z wiel=
43:
kiéy trudnośći do lepſzéy o vſpokoieniu iéy nadźieie przy=
44:
wiódł/ z wielką iéy v wſzech narodów ſławą.
45:
A ták/ á=
46:
by tych iego zaſług tákowych zoſtawał znák wdźięcznośći od
47:
nas y Reczypoſpo. ((t. łać.))
48:
zá ze=
49:
zwoleniem wſzech Stanów oboygá narodu/ ná tym Séymie

strona: 1052

1:
Koronáciiéy náſzéy/
2:
ná którym wedle Receſsu Wiślckiégo/ co=
3:
by R.P. potrzebnégo y vżytecznégo było/ co ((t. łać.))
4:
ſtánowić
5:
dozwolono/ poſtánawiamy/ áby dźierżáwy Krzeſzowſka y
6:
Zámechſka/ w źiemiách Ruſkich/ bądź téż y w Woiewództwie
7:
Belſkim leżącé:
8:
któré teraz on práwem dożywotnym według
9:
przewileiów ſwoich/ y w ſummie trzyma/ ze wſzyſtkiémi wśiá=
10:
mi/ gruntámi y naległośćiámi tych dźierżaw były iemu/ y po=
11:
tomſtwu iego/ ná wieczność práwem dźiedźicznym dáné/
12:
y przywiléy mu ná nie wieczny wydan: który mocą vchwały
13:
ninieyſzéy ważny/ y mocny bydź ma czáſy wiecznémi.
14:
WOIEWODZTWA
15:
BEŁZKIEGO,
16:
MIASTO BEŁZ.
17:
MIeſczánie Bełzcy vkazáli liſt náſz de data 1563. w którym
18:
ieſt inſerowány liſt Kśiążęćiá Ládźiſłáwá de data 1377. któ=
19:
ryſmy liſt potwiérdźili ná Skład:
20:
iż Litwá nie ma dáléy po ſól
21:
ieźdźić/ iedno do Bełzá: á Litwá támże w Bełźie ma kupie
22:
ſkładáć/ kiedy po ſól przyiedźie.
23:
O ZIEMI BEŁZKIEY.
24:
Przywiléy Ziemie Bełzkiéy do Korony
25:
przywróconéy.
26:
W Imię Boże/ Amen. Ná wieczną
27:
pámięć. Iż ſpráwy świátá tego zápámiętáły=
28:
by ſie prędko/ by ich piſmem y przypiſániem
29:
świádków wiecznéy pámięći nie oddawano.
30:
A ták My Káźimiérz z łáſki Bożéy Król Pol=
31:
ſki/ y Ziem Krákowſkiéy/ Sędomiérſkiéy/ Sié=
32:
rádzkiéy/ Lęczyckiéy/ Kuiáwſkiéy/ Wielkié Kśiążę Litewſkié/
33:
Pruſki/ Chełmſki/ Elbińſki/ Kynikzberſki/ y Pomorzki dźiedźic
34:
y Pan.
35:
Oznáymuiemy przez ninieyſzy Liſt/ którym to wiedźieć
36:
należy wſzyſtkim y kożdému z oſobná/ ninie y potym będącym:
Zyg. Aug. w Piotrk.


strona: 1053

Metriki o Przywileiách Część pierwſza.
1:
którzy tego wiádomość będą mieć.
2:
Iż my wſpomináiąc y vwa=
3:
żáiąc ná vmyśle ſwym/ iáko z ſczérą chęćią y ſtáteczną wiárą
4:
Pánowie/ Rycérſtwo/ Szláchtá/ obywátele/ y przełożeni źie=
5:
mie Bełzkiéy ſczérze wdźięcznie nam wiernie mili/ oſobę y Kró=
6:
leſtwo náſzé záwżdy v śiebie vważáli:
7:
y do nas iáko Páná y
8:
przyrodzonégo dźiedźicá/ y wedle práwá prawdźiwégo y nie=
9:
wątpliwégo potomká ſwégo/ y do Korony króleſtwá náſzégo
10:
Polſkiégo/ od któréy przeſzłych czáſów byli odpádli/ záśię wró=
11:
ćili ſie/
12:
y przyſtąpili/ y śiebie Króleſtwu y Koronie iáko część do
13:
ſwéy cáłośći ziednoczyli/ y w wnętrznośći práwie wdáli/ wćie=
14:
lili/ y przywłaſczéli:
15:
która to źiemiá Bełzka ſpráwiedliwym Ty=
16:
tułem/ práwem ſłuſznym dźiedźicznym ſpadáiącym nikomu in=
17:
nému/ iedno nam przynależáłá y przynależy.
18:
Tych tedy obywá
19:
telów źiemie Bełzkiéy wierność/ ſtałość/ chętliwą miłość zá v=
20:
ważoną rádą y opátrznośćią pilną/ y zá przypátrzeniém Kró=
21:
lewſkim vważáiąc ſłſuznie ich przerzeczoną wiárę łáſkáwą y
22:
ſczérą przychylnośćią vmyſłu/
23:
iákoſmy to powinni/ z przyięćia
24:
náſzéy doſtoynośći Królewſkiéy pilnie ſie o to z vrzędu náſzégo
25:
ſtáráiąc oné w náſzé y potomków náſzych obronę Królewſką y
26:
Korony znowu wźięliſmy/ wćielili/ przywłaſczyli/ y ziednoczy
27:
li:
28:
y przez ninieyſzy Przywiléy záśię prziymuiemy/ wćielamy/
29:
przyłączamy/ przywłaſczamy/ y ziednoczamy ná wieki wiekom/
Bełzka źiemiá do Korony wćieloná.

30:
obiecuiąc oné y kożdé z nich we wſzyſtkich ich práwiéch/ w wol
31:
nośćiách/ w ſwobodách/ łáſkách/ nádániách/ doſtoienſtwách/
32:
czćiách/ vrzędźiéch chowáć y záchowáć.
33:
Naprzód tedy ná przerzeczoné wierné ich y ſpráwiedliwé
34:
przy nas przeſtánie y poddáność będźiemy ie Práwem bronić/
35:
ſpráwowáć/ trzymáć/ y z nieprzeſpieczeńſtw wyrywáć prze=
36:
ćiwko kożdéy oſobie:
37:
którégobykolwiek doſtoieńſtwá Céſár=
38:
ſkiégo/ Królewſkiégo/ Kśiążęcégo/ y którégokolwiek ſtanu/
39:
záwołánia/ przełożeńſtwá byłá: á gdyby przez kogo byli v=
40:
trapieni álbo náiéżdżáni którymkolwiek ſpoſobem:
41:
tedy zá ich
42:
przy nas przeſtánie tákże od naiázdów/ gwałtów/ woien/ y
43:
innych przykrośći ktorychkolwiek bronić/ ſczyćić rzeczą y ſku=
44:
tecznie o nie ſie zákłádáć: oné záſtępowáć y wyſwobodzáć bę=
45:
dźiemy powinni.
46:
Tęż Ziemię náſzę Bełzką z iéy Powiáty Lubáczowſkim/ Lo=
47:
páczemſkim/ Szewłoźiemſkim/ Grábowieckim y Hrodelſkim
48:
zdrową y cáłą/ iáko byłá záchowáná do tego czáſu/ w ſwych
49:
gránicách/ znákoch zdawná dźierżánych/ chcemy chowáć/
O obronie Bełzkiéy. O Gránicách y Wśiách.


strona: 1054

1:
dźierżéć: żadnych Powiátów álbo wśi od niéy nieoddaláiąc/
2:
áni w opce ręce dáiąc/ áni vmnieyſzáiąc.
3:
Item/ wſzyſtkim oſobam ták Duchownym iáko Swiet=
4:
ckim/ Miáſtom/ Miáſteczkom Przywileie przez przodki náſzé
5:
Króle y Kśiążętá dáné y powoloné/
O Práwách Bełzkich.

6:
ſpráwiedliwé/ ſłuſzné/
7:
doſtáteczné/ ſłuſznie y wedle rozumu wydáné/ y w żadnéy ſwéy
8:
częśći niezgwałconé/ niepodeyźrzáné potwiérdzamy/ vmoc=
9:
niamy/ pochwalamy przez ninieyſzy liſt.
10:
A gdźieby którym o=
11:
ſobam były przez ogień ſpaloné/ álbo iákim nieſczęśćiém ſtrá=
12:
coné/ á to przez doſtáteczne świádectwo piérwéy będźie do=
13:
wiedźiono: té odnowić y dáć chcemy y obiecuiemy.
14:
A iż zá zaſtáwą y zápiſániem ſumm pieniężnych Stároſtom
15:
ná któréykolwiek źiemi częſtokroć obywátele téyże źiemie ro=
16:
zmáitémi obyczáymi bywáią vćiſnieni/ y vćiſki y przykrośćiá=
17:
mi trapieni:
18:
obiecuiemy przerzeczonéy źiemie Bełzkiéy w pie=
19:
niądzách żadnému nie záſtáwiáć/ álbo zápiſowáć żadnégo czá=
20:
ſu.
O niezáſtáwiániu Bełzá.

21:
A ieſliby przez zápámiętánié álbo zá iną przygodą którą=
22:
kolwiek przydáło ſie nam ią zápiſáć: tákowy zapis ninieyſzym
23:
Przywileiem od tego czáſu iáko od tám tego pſuiemy/
24:
nikcze=
25:
mny czynimy/ y żadnéy mocy nie mieć ſkázuiemy przez niniey=
26:
ſzy Liſt.
O Vrzędźiéch.
O niewyzywaniu do inąd.
O Séymiéch y Sądźiéch/ rć.

27:
Téż żadnégo poſtronnégo człowieká/ którégobykolwiek ſta=
28:
nu był/ ná Stároſtwo źiemie Bełzkiéy nie będźiemy przekłá=
29:
dáć: iedno obywátelá téyże źiemie ośiádłégo.
O Stárośćie.

30:
Téż chcemy wſzelkim ſpoſobem Doſtoieńſtwá/ czći/ Vrzędy
31:
w źiemi Bełzkiéy iednoſtáynym obyczáiem przy Práwiéch y zwy
32:
czáioch ich/ których zá czáſu Przodków náſzych Królów y téż
33:
Kśiążąt ſwych vżywáć zwykli/ záchowáć/ y w téyże liczbie oné
34:
zátrzymáć.
35:
Któré to Doſtoieńſtwá y Vrzędy/ gdy będą wá=
36:
kowáć/ żadnému cudzoźiemcowi/ ále tylko z támtéy źiemie ro=
37:
dźicowi dobrze záchowáłému onéy źiemie/ gdźie Doſtoieńſtwo
38:
álbo Vrząd wákuie/ niebędźiemy dáwáć y zlécáć.
39:
Téż áby żadni obywátele źiemie Bełzkiey z iéy Powiátów
40:
do innych źiem álbo Powiátów nie byli wyzywáni: ále wedle
41:
zwyczáiu innych źiem Króleſtwá náſzégo niech vżywáią ſwych
42:
Praw y wolnośći/y z nich ſie weſelą.
43:
Téż Séymy/ Wiécá/ Roki Ziemſkié y ſądy wedle zwyczáiu
44:
y ſpoſobu w téy mierze zdawná dźierżánégo y záchowáłégo w
45:
źiemi przerzeczonéy/ iáko w innych źiemiách Króleſtwá náſzé=
46:
go/ máią mieć ſwóy Proceſs y poſtępek.

strona: 1055

Metriki o Przywileiách. Część pierwſza.
1:
Item/ żaden obywátél ośiádły przez Nas y Stároſty náſzé/
2:
iedno práwem zwyćiężony niech niebędźie iman: wedle Przy=
3:
wileiów innych Króleſtwá náſzégo źiem y zwyczáiów.
4:
Item/ wſzyſcy y kożdy zoſobná kmiećie duchownych y świet
5:
ckich oſób w przerzeczonéy źiemi będący/ z kożdégo łanu ośiá=
6:
dłégo ná dźiéń świętégo Marćiná ná kożdy rok Podymnégo
7:
po dwá groſzá monéty y liczby/ która poſpolićie w króleſtwie
8:
bieży/ Nam y potomkom náſzym będą dáwáć y płáćić: wedle
9:
zwyczáiu Ziemie Lwowſkiéy/ y innych króleſtwá náſzégo źiem.
10:
A inné ſkłáánia y wyćiągánia w króleſtwie náſzym niezwykłé
11:
y niebywáłé/ iáko we Zbożach/ w Owśiéch/ w Pieniądzach/
12:
chociayżeby zá czáſu Kśiążąt tákowé były wybiéráné y płáco=
13:
né:
14:
tedy z ſczodrobliwośći náſzéy Królewſkiéy oné pſuiemy/ y
15:
nikczemné czyniémy.
O imowániu.
O Podymnym. O gránicách z Krolem. O Woynie. O Wolnoſćiách.

16:
Téż kożdému obywátelowi náſzému/ któryby prośił gránic
17:
z dobry náſzémi Królewſkiémi/ będźiemy ie powinni dać/ od=
18:
grániczáiąc máiętność iego znáki y kopcami zwykłémi:
19:
wedle o=
20:
byczáiu/ który w inych źiemiách w króleſtwie ieſy záchowan.
21:
Item/ kiedykolwiek źiemiá náſzá Lwowſka ná woienną wy=
22:
práwę ſie ruſzy/ álbo zá potrzebą ná nię gotowáć ſie będźie:
23:
tákże będźie źiemiá náſzá Bełſka álbo Szláchtá y obywátele
24:
iéy z Lwowiány/ ilekroć będźie potrzebá/będą powinni y má=
25:
ią y owſzem mu ſą obowiązáni weſpółek zbroynie wedle zwyczáiu
26:
woiennégo iecháć/ á nie ináczéy:
27:
wſzákże tym práwem y ſpoſo=
28:
bem/ iáko źiemiá Lwowſka/ zwykłá ſie ruſzáć.
29:
A iż przerzeczona Szláchtá/ obywátele/ Pánowie/ przeciw=
30:
ko Nam iáko Pánu y dźiedźicowi ſwému ſłuſznému máią oſo=
31:
bliwą przychilność:
32:
przeto ná to baczenié máiąc/ y chcąc téż
33:
przećiwko nim oſobliwie łáſkę y przećiwko ich kmiećióm wſzy=
34:
ſtkim pokázáć/ którzy w przerzeczonéy źiemi Bełzkiéy mieſzkáią:
35:
od wſzyſtkich y kożdych zoſobná dáni/ vćiſków/ budowánia
36:
zamków/ y robót/ y nápráwowánia moſtów wyymuiemy/ y
37:
wolné y wyſwobodzoné czyniémy ná wieki: wedle zwyczáiu i=
38:
nych króleſtwá náſzégo źiem.
39:
Téż wſzytki weſpółek y kożdé zo=
40:
ſobná iné Artykuły/ wolnośći/ y práwá inym źiemiam Króle=
41:
ſtwá náſzégo dáné y pozwoloné/ á zwłaſczá źiemi náſzéy Lwow
42:
ſkiéy/ ieſli tu ſą któré opuſczoné:
43:
tedy ie tu chcemy mieć zá wy=
44:
ráżoné/ y té wyćiągamy y kłádźiemy ná źiemię Bełzką. Ná któ=
45:
réy rzeczy świádectwo pieczęć náſzá ieſt záwieſzoná. Dan w
46:
Brześćiu we Wtorek Wielkonocny/ Roku Pánſk. 1462.
47:
Przy

strona: 1056

1:
czym byli Nauczćiwſzy Oyćiec z Brzéźia Elektus Kośćiołá
2:
Krákowſkiégo y Króleſtwá náſzégo Podkanclérzy: y Wielmo=
3:
żny y Vrodzony Piotr z Oporowá Lęczycki/ Mikołay z Ko=
4:
śćielcá Brzéſki/ Woiewodowie:
5:
Iákub z Dębná Króleſtwá
6:
Polſkiégo Podſkárbi/ Mikołay z Boryſzowic Záwichoſtſki/
7:
Zbigniéw Bąk z Góry Máłogoſtſki/ Káſztelanowie: Miko=
8:
łay Szpoth z Woléy Sędomiérſki/ Iánuſz Kołłucki Ino=
9:
włodzcłáwſki/ Chorążowie:
10:
Ian z Oſtrorogá oboygá práwá
11:
Doktor/ Mikołay z Brudźieiowá Podczáſzy Káliſki y Stáro=
12:
ſtá Brzéſki/ Iároſław Brozogłowy Podſędek Inowłodzcłá=
13:
wſki/
14:
Stániſław Márſzałkowic z Brzéźia/ y Ian Synowiec
15:
z Ząndowice/ Dworzánie náſzy: y innych wiele godnych wiá=
16:
ry świádków przy przerzeczonych rzeczách będących.
17:
Dan
18:
przez ręce tegóż nauczćiwſzégo Oycá Kśiędzá Ianá z Brzéźia
19:
Elektá Kośćiołá Krákowſkiégo/ Króleſtwá náſzégo Podkán=
20:
clérzégo/ ſczérze nam miłégo.
21:
O KSIĘSTWIE KIIOWSKIM.
22:
Przywiléy przywrócenia Kśięſtwá
23:
Kiiowſkiégo do Korony
24:
Polſkiéy.
25:
W Imię Pánſkie/ Amen. Ku wieczney
26:
pámięći.
27:
Gdyż pámięć ludzka ieſt ſłába y od=
28:
mienna: zá czym áby ſpráwy ludzkié á nawięcéy
29:
té/ któré ku vżytkowi á záchowániu ſpółeczno=
30:
śći y towárzyſtwá ludzkiégo należą/
31:
zá prze=
32:
dłużeniém czáſu niebylyby zniſczoné/ opátrzna
33:
ludźi mądrych poſtánowiłá roſtropność ſpráwy wiecznéy pá=
34:
mięći godné piſmá świádectwem ku wiádomośći potomſtwu
35:
przywodźić.
36:
A ztąd My Zygmunt Auguſt/ z łáſki Bożéy Król
37:
Polſki/ Wielki Kśiądz Litewſki/ y ktemu źiemie Krákowſkiéy/
38:
Sędomiérſkiéy/ Siérádzkiéy/ Lęczyckiéy/ rć.
39:
Oznáymuiemy
40:
tym Liſtem náſzym/ którym wiedźieć to należy/ wſzem wobec
41:
y kożdému zoſobná/ ninieyſzym y potym będącégo wieku lu=
42:
dźiom:
W Lublinie.

43:
Iż będąc My przed tym od wielu lat przez wſzyſtkié
44:
ſtany Korony Polſkiéy/ y Pańſtw náſzych z wielką á częſtą pil=

strona: 1057

Metriki o Przywileiách Część pierwſza.
1:
nośćią żądáni y nápomináni/ ábyſmy Séym Wálny tákowy
2:
złożyli:
3:
na którym o ziednoczeniu dawnym Kśięſtwá náſzégo
4:
Wielkiégo Litewſkiégo z Koroną Polſką/y téż o wykonaniu
5:
wſzyſtkich Praw y Przywileiów Korony y wſzyſtkich Pańſtw
6:
náſzych ſpráwá byłaby ſkonczona:
7:
ku którym tákowym wſzech
8:
ſtanów prośbam Seym ninieyſzy Wálny zá rádą y pozwole=
9:
niem wſzech Stanów/ ták Korony Polſkiéy iáko y Wielkiégo
10:
Kśięſtwá Litewſkiégo
11:
dwudźieſtégo trzećiégo dniá Mieśiącá
12:
Grudniá przeſzłégo roku/ to ieſt/ po Národzeniu Bożym 1568.
13:
tu w Lublinie złożyliſmy: ku którému tákowému głównému
14:
Séymowi Rády náſzé ták Duchowné iáko y świetckié/
15:
y Po=
16:
ſłowie Ziemſcy z pełną mocą poſłáni/ ták z Korony Polſkiéy iá=
17:
ko téż y z Wielkiégo Kśięſtwá Litewſkiégo wſzyſtkich Sta=
18:
nów Koronnych/ y Wielkiégo Kśięſtwá Litewſkiégo tuſz w
19:
ſobie bytność zámykáiąc ziecháli ſie.
20:
A ták ten Séym Wálny
21:
y główny złożony w Imię Páńſkié tym ſpoſobem zácząwſzy:
22:
ná którym po długich á wiele tráktaów y namów miawſzy/
23:
proſzeniſmy ſą y z wielką pilnośćią przez ſtany wſzelákié Koro=
24:
ny Polſkiéy nápomnieni:
25:
ábyſmy źiemię y Kśięſtwo Kiiow=
26:
ſkié/ któré przed przeſzłémi czáſy zupełnym á cáłym Práwem do
27:
Korony Polſkiéy záwſze należáło/ téyże Koronie to ieſt/ Kró=
28:
leſtwu Polſkiému przywróćili/ á w iéy piérwość y cáłość wſczé
29:
pili.
30:
My tedy pámiętáiąc ná przyśięgę náſzę/ którąſmy Oſo=
31:
bą ſwą wſzem obywátelom Koronnym obwiązáli/ wſzyſtkié
32:
rzeczy oderwáné á od Korony przerzeczonéy odłączoné
33:
wedle
34:
mocy náſzéy pozyſkáć/ á ku przerzeczonému Króleſtwu w ſwą
35:
cáłość przywróćić/ máiąc to naprzód za rzecz iſtą/ co ze wſzech
36:
ſtárych Hiſtoriy y piſm káżdy pewnie obaczyć może:
37:
iż Kijów
38:
był y ieſt główą y głównym Miáſtem Ruſkiéy Ziemi/ á Ru=
39:
ſka Ziemiá wſzyſtká z dawnych czáſów od Przodków náſzych
40:
Królów Polſkich między innémi przednieyſzémi członki do Ko=
41:
rony Polſkiéy ieſt przyłączoná:
42:
ták iż częśćią przez walkę/ czę=
43:
śćią téż przez dobrowolné podánié y ſpadki po niektórych len=
44:
nych Kśiążętach/ którzy ią między ſię ná rózné częśći byli roz=
45:
ſtárgnęli/ záśię ku iednośći y właſnośći Korony przyſzłá:
46:
iá=
47:
ko to y z Przywileiów/ któré w Skárbie náſzym ſą/ iáwnie
48:
káżdy obaczyć może: między którémi wiele ich ieſt/ któré miáno=
49:
wićie o Ziemi y Kśięſtwie Kiiowſkim to świádczą:
50:
iż ku Ko=
51:
ronie Polſkiéy wiecznie práwem doſkonáłym należéć ma: iá=
52:
kóż záwſze należáłá áż do Włádyſłáwá Iágełłá Królá Prádźiádá

strona: 1058

1:
náſzégo:
2:
który potym tym ſpoſobem/ iż oboiemu narodowi/ ták
3:
Polakom iáko Litwie nieroźdźiélnie pánował/ od Korony Pol=
4:
ſkiéy iáko od właſnégo ćiáłá tę źiemię y Kśięſtwo Kiiowſkié o=
5:
derwáné przy Wiel. X. Lite. mieć chćiał/
6:
ácz zá niepozwoleniém
7:
wſzech ſtanów Koronnych: którzy ták od tego Prádźiádá náſzé=
8:
go/ iáko od inych po nim będących przodków náſzych Królów
9:
Polſkich y Wiel. Kśiążat Litew. y od Nas téż ſámych téy źiemie
10:
pilnie záwſze vpomináć sie niezániecháli/
11:
áby byłá do Korony
12:
przywrócona y przyłączona. A ták My téy powinnośći náſzéy/
13:
doſyć czyniąc/ á zá pokazániém doſtátecznym przywileiów y ták
14:
iáſnéy ſpráwiedliwośći/ zá pozwoleniém wſzech PP. Rad ná=
15:
ſzych duchownych y świetckich/
16:
y Poſłów źiemſkich/ y wſzytkiéy
17:
R.P. Koronnéy/ ze wſzytkich Rad náſzych duchownych y świet
18:
ckich Kśiążąt/ Pánów/ Szláchty y wſzego Rycérztwá onéy
19:
Kiiowſkiéy źiemie y Kśięſtwá/
20:
wźiąwſzy ná śiebie ich przyśięgę
21:
którą byli oni ku Wiel. X. Lite. od niemáłégo czáſu obwiązáni/
22:
wáruiemy im y vpewniamy tym liſtem náſzym: że to im y po=
23:
tomſtwu ich nic y niwczym y nigdy nie ma ſzkodźić wiecznémi
24:
czáſy.
25:
A iuż tę przerzeczoną źiemię/ y Kśięſtwo Kiiowſkié/ y
26:
wſzech onéy źiemie obywátelów iuż záraz wſzyſtkié y káżdégo
27:
zoſobná od poſłuſzeńſtwá władzéy powinnośći y roſkázowá=
28:
nia Wiel. Kśię. Litew. ná wieczné czáſy wyymuiemy/ y wol=
29:
némi czynimy/
30:
y ku Króleſtwu Polſkiému/ iáko równych do ró=
31:
wnych/ wolnych do wolnych ludźi/ á iáko właſny á prawdźiwy
32:
członek ku piérwſzému á właſnému ćiáłu á głowie ze wſzyſtkié=
33:
mi y zoſobná káżdémi iéy Grodámi/
34:
Zamkámi/ Miáſty/Miá=
35:
ſteczki/ Wśiámi/ Ziemiámi/ Powiáty/ y ich wſzytkich rzeczy po=
36:
przód miánowánych którychkolwiek y iákimkolwiek przezwi=
37:
ſkiem názwáné przyległośćiámi/
38:
przypadkámi/ właſnośćiámi/
39:
wſzelákiémi y wſzytkiémi do téy przerzeczonéy źiemie y Kśięſtwá
40:
Kiiowſkiégo/ y do ich wſzelákich częśći ták zſtárádawná iáko o=
41:
byczáiem ſpoſobem y práwem którymkolwiek należących/
42:
ták
43:
iákoby wſzytkość á poſpolitość oſobliwośći/ á oſobliwość wſzy
44:
tkośći y poſpolitośći niwczym nic nieuymowáłá/ ze wſzytkim y
45:
wſzelákim práwem/ páńſtwem/ y właſnośćią
46:
tę źiemię y Kśię=
47:
ſtwo Kiiowſkié przerzeczonéy Koronie ábo króleſtwu Polſkié=
48:
mu/ iáko piérwſzému prawdźiwému á właſnému ćiáłu iéy á gło
49:
wie w ſpółeczność/ w część/ w właſność/ y w Tytuł Koron=
50:
ny przywrácamy/
51:
y ku piérwſzému ſtanowi przywróćić y oné
52:
złączyć vmyśliliſmy.
Kiiów do Korony przyrócon.


strona: 1059

Metriki o przywileiách Część pierwſza.
1:
Iákóż z pewnéy wiádomośći náſzéy/

strona: 1059

1:
á z woléy vprzéyméy á oſobliwéy/ y zá oſobliwym á dobrowol=
2:
nym pozwoleniem Rad náſzych Duchownych y Swietckich/
3:
Kśiążąt/ Pánów/ Márſzałków/ Vrzędników Ziemſkich/
4:
Szlá=
5:
chty/ y wſzégo Rycérſtwá/ y wſzyſtkich Stanów przerzeczo=
6:
néy źiemie/ y Kśięſtwá Kiiowſkiégo tym Liſtem náſzym iuż
7:
záraz w ſpółeczność/ w część/ y w właſność Korony Polſkiéy
8:
przywrácamy/
9:
y złączamy/ w Tytuł Korony Polſkiéy przywo=
10:
dźimy/ y ku iednému ćiáłu nieróznémi y nierozdźielnémi wrá=
11:
camy/ wſczepiamy/ wpoiamy czáſy wiecznémi.
12:
Tákże ná po=
13:
tym od ſwégo tego właśćiwégo/ prawdźiwégo/ a práwégo
14:
ćiáłá/ y od głowy Korony Polſkiéy ták we wſzem cále/ iáko téż
15:
iákiéykolwiek częśći ſwoiéy nigdy oderwána áni odłączona ża=
16:
dnym ſpoſobem ani kſztałtem niemoże bydź czáſy wiecznémi.
17:
Y tych wſzyſtkich Stanów á obywátelów Ziemie téy przerze=
18:
czonéy/ to ieſt/ Ziemie Kiiowſkiéy káżdégo podle powołánia
19:
ſwégo ſtanu/ doſtoienſtwá/ y obeſzćia wſzelkich Przywileiów/
20:
wolnośći/ ſwobód króleſtwá Polſkiégo/
21:
tak iáko inni wſzyſcy
22:
obywátele Korony Polſkiéy/ zárówné vżywáć znáyduiemy/ y
23:
czynimy. Iákóż iuż tego wſzyſtkiégo ſpółecznie mieć/ vżywáć/
24:
y z tego ſie weſelić ná wieczné czáſy oni y ich potomkowie máią
25:
y będą.
26:
Tákże y około ruſzenia ná woynę/ y w dawániu iákich
27:
podatków/ wedle vchwały á Conſtituciiéy Koronnéy Séy=
28:
mowéy/ y z pozwolenia ich Poſłów/ ná Séym wálny Koronny
29:
zupełną á niezámierzoną mocą przeſłánych ná wſzyſtkę Koronę
30:
Polſką położonéy/
31:
oni y potomkowie ich od Nas y potomków
32:
náſzych będą y máią bydź záchowáni wiecznémi czáſy.
33:
Obiecuiemy téż ſámi zá śiebie y zá potomki náſzé/
34:
wſzyſtkié
35:
Powiáty onéy źiemie przerzeczonéy/ to ieſt/ Ziemie y Kśięſtwá
36:
Kiiowſkiégo/ w ich gránicách ſtárádawnych/ przy Koronie nie
37:
rozdźielnié będących/ wcále y niczym nienáruſzenié záchowáć
38:
wiecznémi czáſy.
39:
A iżby ćiż obywátele téy przerzeczonéy źiemie
40:
Kiiowſkiéy/ Rády náſzé Duchowne y Swietckié/ Kśiążętá/
41:
Paniętá/ Szláchtá/ Rycerſtwo/ tákże y Duchowné ſtany
42:
Rzymſkiégo y Gréckiégo zakonu obfitą łáſkę náſzę poználi/ po=
43:
ſtánawiamy:
44:
iż ich Grody/ Zamki/ Miáſtá/ ośiádłośći/ miá=
45:
ſteczká/ wśi ze wſzyſtkiémi y káżdémi zoſobná ich poddánémi
46:
przerzeczonémi téy źiemie od wſzyſtkich podatków/ w których
47:
przedtym y teraz byli/
48:
tákże od płacéy wſzelákich/ Poborów/
49:
myt álbo céł/ także robienia y popráwowánia zamków y mo=
50:
ſtów náſzych/ wedle przywileiów y wolnośći Koronnych wol=

strona: 1060

1:
némi czyniémy:
O Woynie. O Gránicách Kiiowſkich.

2:
Wolnośći Kiiowiánom nádáné.

strona: 1060

1:
ták iż w téy mierze ich z innémi Koronnémi o=
2:
bywátelmi porownáliſmy y porownywamy.
3:
Y oné wſzyſt=
4:
kich wolnośći/ ſwobód/ y záwołánia Korony Polſkiéy vczeſni=
5:
ki/ vczyniliſmy y bydź znáyduiemy tylko dwá groſzá zwykłéy
6:
monéty Polſkiéy z iednéy ośiádłéy włóki/
7:
gdźie ſą pomiárné ál=
8:
bo gdźie niémáſz włók/ groſz z iednégo dymu tákże ośiádłégo
9:
nam y potomkom náſzym/ dla wyznánia zwiérzchnośći náſzéy
10:
Królewſkiéy ſobie zoſtáwuiemy.
11:
A Boiárowie ich putni/ któ=
12:
rzy woynę ſłużą/ po groſzu podymnégo płáćić máią: á Zagro=
13:
dnicy od tego ſą y máią bydź wolni.
O Podymnym.

14:
Ktemu znáyduiemy y oſobliwie to wáruiemy: iż Pánowie
15:
Rády náſzé Duchowné y Swietckié/ Kśiążętá/ Pánowie/ Szlá
16:
chtá wſzytká/ y káżdy zoſobná obywátele przerzeczonéy źiemie y
17:
Kśięztwá Kiiowſkiégo/
18:
którégóżkolwiek ſtanu/ doſtoieńſtwá/
19:
y porządkuby byli/ nie będą áni ſą powinni poléc exequntiiéy/ począwſzy od wſzyſtkich przodków náſzych Królów Polſkich/
O Exequutiiéy w Xięſtwie Kiiowſkim.

20:
Wielkich Kśiążąt Litewſkich przed Alexándrem będących/ iá=
21:
ko téż y Státutowi Alexándrá Królá Polſkiégo/ y Wielkiégo
22:
Kśiążęćiá Litewſkiégo Stryiá náſzégo
23:
pod datą w Piotrko=
24:
wie ná Séymie Wálnym we Srzedźie przed Niedźielą Srzo=
25:
dopoſtną Roku Pánſkiégo 1504. vczynionégo/ około obyczá
26:
iu zápiſowánia dóbr Królewſkich/
27:
y innych Státutów y vſtaw
28:
czáſu tegóż Alexándrá y Zygmuntá przezacnéy pámięći Oycá
29:
náſzégo Królów Polſkich/ tákże y zá czáſu náſzégo około Exe=
30:
quutiiéy tego Státutu w Piotrkowie/ w Wárſzáwie/ y w
31:
Lublinie do tych czáſów vczynionych:
32:
y będźiemy ie powinni
33:
záchowáć/ ták iáko y záchowywamy wedle opiſánia Przywi=
34:
leiów ták od nas ſámych/ iáko y od przodków náſzych Królów
35:
Polſkich y Wielkich Kśiążąt Litewſk.
36:
pod pieczęćią náſzą Ko=
37:
ronną/ ábo Wielkich Kśiążąt Litewſkich im nádánych y po=
38:
twierdzonych. Iákóż obwárowywamy im to pod przyśięgą
39:
náſzą Królewſką/
40:
z pozwoleniem wſzech Rad náſzych Ducho=
41:
wnych y Swietckich/ y Poſłów Ziemſkich Koronnych/ w tym
42:
ich vpewniáiąc:
43:
że tá Exequutia/ to ieſt/ odbiéránié dóbr y
44:
miaſt/ zamków/ dworów/ wśi/ y źiem/ gruntów/ zámian/ wy=
45:
ſług/ dánin wſzyſtkich od przodków náſzych przodkom ich/ ták=
46:
że y od nas ſámych przodkom ich/ y im ſámym nádánych/
47:
gdyż
48:
oni przy Wielkim Kśięſtwie Litewſkim będąc w ten czás/ gdy
49:
ſie tá Exequucia zá czáſu Alexándrá Królá Stryia náſzégo w
50:
Koronie ſtánowiłá/ przy Koronie Polſkiéy nie byli/
51:
y téy Exe=

strona: 1061

Metriki o Przywileiách Część Pierwſza.
1:
quuciiéy ták iáko ſtany Koronné dobrowolnie ſámé to ná ſię v=
2:
czyniły/ oni z ſtany Koronnémi ná śiebie iéy nigdy nieprziymo=
3:
wáli áni wznaſzáli.
4:
Tákże téż Státutom/ Séymom/ áni Con=
5:
ſtituciam Koronnym niepodlégli: ále teraz dopiéro po poſtá=
6:
nowieniu y dokonczeniu téy Exequutiiéy z Koroną Polſką złą
7:
czeni y przywróceni ſą:
8:
z tych przyczyn teraz y nápotym ich ſá=
9:
mych y potomków ich nie dolęże/ áni im y potomkom ich żadné=
10:
mi Séymy/ wynálazki/ y Conſtitucámi Séymowémi Koron=
11:
némi nic ſzkodźić niemoże.
12:
A náoſtátek áni téż z ich ſtrony oby=
13:
wátelów y Poſłów Ziemſkich Kiiowſkich ſtánowioná bydź
14:
nie ma wiecznémi czáſy: y owſzem wſzelákié liſty y Przywileie
15:
którymkolwiek piſmem/ Láćinſkim/ Polſkim/ álbo Ruſkim pi=
16:
ſáné
17:
y z któréykolwiek przyczyny od przodków náſzych Królów
18:
Polſkich y wielkich Kśiążąt Litewſkich y od nas ſámych/ pod
19:
pieczęćią náſzą y z Káncelláriiéy Koronnéy/ álbo Wielkiégo
20:
Kśięſtwá Litewſkiégo zá wierné ſłużby nádáné oſobam iákié=
21:
góżkolwiek ſtanu y powołánia będącym/
22:
miánowićie y oſobli=
23:
wie/ wſzyſtkié dániny/ nádánia/ dárowizny wieczné/ dożywo=
24:
ćia/ zaſtáwy/ zápiſánia ſumm pieniężnych wielkich y máłych/
25:
którymkolwiek ſpoſobem zebránych/
26:
y do ſkárbu náſzégo Wiel=
27:
kiégo Kśięſtwá Litewſkiégo wnieśionych ná zamki/ miaſtá/
28:
wśi/ folwárki y dwory náſzé:
29:
tedy wſzytkié tákowé liſty y przy=
30:
wileie wysſzéy miánowáné/ y z oſobná káżdy we wſzyſtkich ich
31:
y z oſobná káżdych punktćiéch y ſpoſobiéch/ ták iáko ſámy w ſo=
32:
bie opiſáné ſą wydáné/ y obiáſnioné/
33:
ták iákoby wſzytkość á
34:
poſpolitość oſobliwośći/ á oſobliwość poſpolitośći y wſzytko=
35:
śći nic nieuymowáłá/ mocnémi y wiecznémi y żadnym obyczá=
36:
iem nieporuſzonémi mieć y záchowáć chcemy:
37:
y oné záwſze tá=
38:
kiémy záchowamy My ſámi/ y potomki náſzé Króle Polſkié zá=
39:
chowáć/ y niwczym ich nienáruſzenié dźierżeć tym Przywile=
40:
iem náſzym obowięzuiemy.
41:
Wſzákże od tego czaſu dóbr ſtołu
42:
náſzégo My z potomki náſzémi Królámi Polſkiémi wedla Stá
43:
tutu Polſkiégo rozdáwáć nie będźiemy.
O Dobrách ſtołu Krolewſkiego.

44:
A ieſliby który z nich
45:
ná dobrá ſwé oyczyſté y dźiedźiczné liſtów niemieli/ á bez liſtów
46:
onych dóbr ſpokoynie vżywáli:
47:
tedy tákowé dobrá tymże wiel=
48:
kiégo Kśięſtwá Litewſkiégo práwem wedle ſtárégo y nowé=
49:
go Státutu/ iáko to do tego czáſu trzymáli/ będą dźierżeć wie=
50:
cznémi czáſy:
51:
áni ku położeniu y pokazániu ná to liſtów y przy=
52:
wileiów przed námi y przed żadnym Vrzędem náſzym żadnym
53:
obyczáiem niemogą áni máią bydź przymuſzáni.

strona: 1062

1:
Oſobliwie téż to tym przerzeczonym Pánom Rádom ná=
2:
ſzym Duchownym y Swietckim/Kśiążętom/ Pánom/ Vrzę=
3:
dnikom Ziemſkim/ Szláchćie y wſzyſtkiému Rycérztwu źiemie
4:
y Kśięſtwá Kiiowſkiego y poddánym ich z łáſki náſzéy królew=
5:
ſkiéy zoſtáwuiemy:
6:
iż wſzelákié ſpráwy ich ták v ſądów náſzych
7:
Grodzkich y Ziemſkich/ iáko téż zá áppelláciámi ná ſąd náſz kró=
8:
lewſki przypadáiącé ſpráwy/ z Pány Rádámi náſzémi Koron=
9:
némi ſądźić y odpráwowáć mamy/
10:
y powinni będźiemy Stá=
11:
tutem Litewſkim przez nas im dźierżeć poprzyśiężonym: któ=
12:
ry im wcále zoſtáwuiemy. Tákże Conſtitucię/ vchwaly/ y re=
13:
ceſsy Séymowé w mocy zoſtáwuiemy.
14:
Tylko z tego Státutu wſzyſtek rozdźiał woienny y obronie
15:
źiemſkiéy/ iáko przećiwny wolnośćiam Koronnym/ mocą tego
16:
teráznieyſzégo liſtu y Przywileiu náſzégo káſsuiemy y wniwecz
17:
obrácamy wiecznémi czáſy.
18:
Wſzákóż dáiemy im moc ná Séy=
19:
mikách Powiátowych/ zá liſty náſzémi złożonych tego Státu=
20:
tu Litewſkiégo ártykułów popráwiáć/ y wedle potrzeby przy=
21:
czyniáć álbo vymowáć/ á do nas ná Séym Wálny Koronny
22:
przynośić:
23:
któré będąli ſłuſzné/ My y potomkowie náſzy Kró=
24:
lowie Polſczy ná Séymiéch wálnych Koronnych mocą zwierz
25:
chnośći náſzéy Królewſkiéy y Séymu ná on czás będącégo po=
26:
twiérdzáć obiecuiemy/ y powinni będźiemy.
27:
To téż zá prośbą wſzech Kiiowſkiéy Ziemie przerzeczonych
28:
ſtanów zoſtáwuiemy: iż we wſzelákich ſpráwách ich ſądowych/
29:
iáko pozwy/ wpiſowánié do Kśiąg/
30:
áktá y wſzelákié potrzeby
31:
ich ták v ſądów náſzych Grodzkich y Ziemſkich/ iáko y z Kán=
32:
celláriiéy náſzéy Koronnéy/
33:
Dekrétá náſzé y we wſzyſtkich po=
34:
trzebách náſzych Królewſkich y Ziemſkich Koronnych do nich
35:
liſty nieiákim innym/ iedno Ruſkim piſmem piſáné y odpráwo
36:
wáné bydź máią czáſy wiecznémi.
37:
A mieyſckié ſpráwy Práwá
38:
Máydeburſkiégo álbo iákiégokolwiek innégo wezwánia ludźi/
39:
wedle obyczáiu Koronnégo przez Vrzędniki náſzé Koronné y
40:
Dworu náſzégo w tych ſpráwách y potrzebách ich/
41:
do nas y do
42:
dworu náſzégo przypadáiącé będą Polſkim piſmem odpráwo=
43:
wáné.
O ſpráwách Kiiowſkich. O rozdźiale woiennȳ. O Pozwiéch y zapiśiéch. O ſądźiéch.

44:
Ku temu téż obiecuiemy/ y powinni będźiemy wſzech
45:
przerzeczonych Książąt źiemie Kiiowſkiéy obywátelów y po=
46:
tomków ich/ ták Rzymſkiégo iáko y Gréckiégo zakonu będą=
47:
cych w ich ſtárádawnéy czći y doſtoynośći/ iáko z przodkó ſwo
48:
ich y do tego czáſu byli záchowáć/
49:
y oné wedle cnoty y godno=
50:
śći káżdégo á vpodobánia náſzégo bez zawády Artykułów w

strona: 1063

Metriki o Przywileiách Część pierwſza.
1:
Státućie Koronnym y Kśiążętách opiſánych ná Vrzędy Zam=
2:
ków/ Dźierżaw/ y dworów náſzych przekłádáć/
3:
y do łáwice Rad
4:
náſzych iáko y inné Szlácheckiégo norodu źiemie Kiiowſkiéy
5:
ludźie przypuſczáć/ zoſtáwiwſzy to:
O Vrzędnikach. O mieyſcách w Rádźie. O Séymikách powiátowych. O Herbic Orle.

6:
że iáko Pánowie Rády ná=
7:
ſzé Duchowné y Swietckié/ tákże y ći przerzeczeni Kśiążętá w
8:
rzeczách ſądowych y práwnych zárówné z Szláchtą onéy Ki=
9:
iowſkiéy źiemie w Powiećiéch ſwoich ná mieyſcách zwykłych/
10:
biorąc liſty y pozwy od Vrzędników ná to wyſádzonych pozy=
11:
wáiąc y ſámi pozwáni będąc przed ſądem náſzym Grodzkim y
12:
Ziemſkim ſpráwowáć y ſądźić ſie máią/ y będą powinni.
13:
Tá=
14:
kimże ſpoſobem obiecuiemy/ y powinni będźiemy Doſtoieńſtw
15:
y Dignitarſtw y Vrzędów źiemie náſzéy Kiiowſkiéy/ duchow=
16:
nych y świetckich wielkich y máłych/ ták Rzymſkiégo iáko y
17:
Gréckiégo zakonu będących nieumnieyſzáć
18:
áni zátłumiáć/ y o=
19:
wſzem wcále záchowáć. A gdy wákowáć będą: tedy tákowé
20:
wſzyſtkié Dignitárſtwá y Vrzędy obywátelom źiemie Kiiow=
21:
ſkiéy ośiádłym ſtanu Szlácheckiégo oddáwáć mamy/ y powin
22:
ni będźiemy.
23:
A ták zá tákowym złączeniém źiemie Kiiowſkiéy
24:
z Koroną y Króleſtwem náſzym Polſkim Pánowie Rády ná=
25:
ſzéy onéy źiemie Kiiowſkiéy Duchowni y świetccy vczyniwſzy
26:
do Rády náſzéy Koronnéy przyśięgę między Rádámi náſzémi
27:
Koronnémi/
28:
á Poſłowie ich źiemſcy między Poſły Ziemſkiémi
29:
Koronnémi ná mieyſcách im náznáczonych záśiedli/ y wotowá
30:
li: y ná potym wiecznémi czáſy záśiádáć ſą y będą powinni.
31:
A ná woynę Huffy ſwé wedle obyczáiu Koronnégo ſtáwić
32:
máią: y ná potym ći przerzeczeni wſzyſcy Pánowie á obywáte=
33:
le źiemie Kiiowſkiéy ná Séymikách powiátowych ná mieyſcách
34:
zwykłych czáſów przez Liſty náſzé náznáczonych/
35:
á wedle zwy=
36:
czáiu innych źiem álbo Woiewództw Koronnych/ którzyby ſie
37:
iednakolwiek ná oné Séymiki Powiátowé ziecháli/ obiéráć
38:
máią między ſobą Poſły ná Séym Wálny Koronny:
39:
á z tych
40:
Séymików Poſłowie ich/ ták iáko w Koronie Polſkiéy oby=
41:
czay ieſt/ do Kiiowá ziéżdżáć ſie máią. A obránym y poſłá=
42:
nym ná ten Séym Koronny tymże obyczáiem y ná ſtráwę o=
43:
pátrzenié będźie dawano/ iáko y innym Poſłom Ziemſkim z
44:
Woiewództwá Ruſkiégo.
45:
Náoſtátek vſtáwuiemy: áby od tego czáſu we wſzytkich od=
46:
práwách poſpolitych y ná chorągwiách Ziemſkich w tey Ziemi
47:
Kiiowſkiéy przy ſwych dawnych herbiéch/ Orłá znáku Koron=
48:
négo Herbu vżywáli.
49:
A tym wſzyſtkim wysſzéy nápiſánym

strona: 1064

1:
rzeczam/ ártykułóm/ ſwobodam/ y wolnośćiam/ któré ſie tu w
2:
tym przywileiu z pozwoleniem wſzech Rad náſzych Duchow=
3:
nych y świetckich/ y Poſłów Ziemſkich Korónnych nápiſały/
4:
żadné wynáydowánia/ żadné przywileie Ziemſkie álbo oſobno
5:
czyiekolwiek/ żadné Státutá áni Conſtitucię Séymowé Ko=
6:
ronné nie będą nic mogły áni mogą ſzkodźić/ y niwczym vbli=
7:
żáć wiecznémi czáſy:
8:
y owſzem my ſámi oné niwczym nienáru=
9:
ſzoné pod przyśięgą náſzą Króleſtwu Polſkiému vczynioną pil=
10:
nie ſtrzédz y dźierżeć obiecuiemy/ y powinni będźiemy:
11:
y potom
12:
ki náſzé Króle Polſkié to wſzyſtko tákże niwczym nienáruſzenié
13:
trzymáć y przeſtrzégáć tym liſtem y Przywileiem náſzym obie=
14:
cuiemy wiecznémi czáſy.
15:
Iákóż ná wieczné á nigdy nieporuſzo=
16:
né vżywánié tych wſzech wysſzéy miánowánych rzeczy ſwobód
17:
y wolnośći/ żeby poſpolitość oſobliwośći/ á oſobliwość wſzy=
18:
ſtkośći y poſpolitośći niwczym nie vymowáłá/
19:
da=
20:
wamy y dáliſmy Pánom Rádom náſzym Duchownym y świet
21:
ckim onéy Ziemie/ to ieſt Kiiowſkiéy/ Kśiążętom/ Pánom/
22:
Stároſtom/ Dignitarzom/ Vrzędnikom Ziemſkim/ Szlách=
23:
ćie/
24:
y wſzemu náſzému zacnému Rycérztwu obywátelom onéy
25:
Ziemie Kiiowſkiéy ten liſt náſz Przywiléy/ podpiſawſzy go wła
26:
ſną ręką/ y roſkazawſzy ku niemu záwieśić pieczęć náſzę/
27:
z po=
28:
zwoleniem wſzech Pánów Rad náſzych Duchownych y Swiet
29:
kich/ y Poſłów Ziemſkich koronnych/ którzy ná ten czás przy nas
30:
byli.
31:
Iáko napiérwéy Nayielebnieyſzy w Kryſtuśie Oy=
32:
ćiec/Kśiądz Iákub Vcháńſki Arcybiſkup Gniéźnieńſki/ Lega=
33:
tus natus & Regni Primas, Filip Padniewſki Krákowſki/ Stá=
34:
niſław Kárnkowſki Kuiáwſki/
35:
Adam Konárſki z Kobyliná
36:
Poznáńſki/ Piotr Myſzkowſki Płotcki/Woyćiech Stároźrzeb
37:
ſki Chełmſki/ Biſkupi: Sebeſtian Mielecki Káſztelan Kráko=
38:
wſki y Brzéſki Stároſtá/
39:
Stániſław Myſzkowſki z Mirowá
40:
Krákowſki y Stároſtá Krákowſki y Rátyńſki/ Piotr Zborow
41:
ſki Sędomiérſki Stobnicki Stároſtá/ Olbrycht Laſki Sirádz
42:
ki/ Ian Siérakowſki Lęczycki y Przedecki Stároſtá/
43:
an z Słu
44:
żowá Brzéſki Stároſtá Miedzyrzécki y Konińſki/ Ian z Bár=
45:
czyná Krotoſki Inołodzcłáwſki/ Ian Firléy z Dąbrowice/
46:
Lubelſki Marſzałek Koronny Stároſtá Rohátyńſki/
47:
Andrzéy
48:
Dembowſki Béłzki Stároſtá Rubieſzowſki/ Arnoplph Vcháń
49:
ſki Płotcki Stároſtá Wyſzogrodzki: Mikołay Kiſzká z Ciecha=
50:
nowá Podláſki Stároſtá Drohicki/
51:
Fábian Cemá Málborſki
52:
Stároſtá Tucholſki y Stárgárdſki/ Achácy Cemá Pomorzki

strona: 1065

Metriki o Przywileiách Część pierwſza.
1:
Stároſtá Stumſki y Gniewſki/ Woiewodowie: Stániſław
2:
Sobekz Suleiowá Sędomiérſki/
3:
Podſkárbi Koronny Stá=
4:
roſtá Tyſzowiecki y Máłogoſki/ Andrzéy Dębowſki Siérádzki
5:
y Stároſtá Lęczycki/ Adam Drzewicki Inowłodzcłáwſki y
6:
Stároſtá Goſtyńſki y Inowłodzcki/ Stániſław Herbórth z
7:
Fułſztyná Lwowſki Stároſtá Sámborſki y Drohobycki/
8:
Stá
9:
niſław Słupecki Lubelſki/ Andrzéy Grábiá z Tęczyná Bełzki/
10:
Anſelm Goſtomſki Płotcki Stároſtá Ráwſki/ Zygmunt Wol
11:
ſki Czérſki Stároſtá Wárſzáwſki/ Adam Kośińſki Podláſki/
12:
Kryſztoff Myſzkowſki z Mirowá Ráwſki/ Ian Koſtká z
13:
Stembęrká Gdańſki Podſkárbi źiem Pruſkich Stároſtá Puc=
14:
ki y Cczowſki/ Ieronym Oſolińſki Sądecki/
15:
Ian Tárło z
16:
Sczekárzowic Rádomſki Stároſtá Pilznieńſki y Lomáſki/
17:
Mikołay Ligęzá z BobrkuZáwichoſtſki Stároſtá Biécki y Zy=
18:
daczowſki/ Woyćiech Pzyiemſki Lęcki/ Ian Sienieńſki z Sien
19:
ná Zárnowſki/
20:
Ian Kryſtoporſki Wieluńſki/ Ian Sienięńſki z
21:
Gołogór Hálicki/ Ian Herbórth z Fulſztyná Sánocki/ Sczę=
22:
ſny Parys Wárſzáwſki Stároſtá Czérſki/ Stániſław Kryſki
23:
z Drobniná Ráćiąſki Stároſtá Dobrzyńſki/ Káſztelani:
24:
Wá=
25:
lenty Dębieńſki z Dębian Kánclérz/ Fráńćiſzek Kraśinſki z Kra
26:
ſnégo Proboſcz Płotcki. rć. Podkánclérzy Korony Polſkiéy/
27:
Stániſław Bárzy z Błózwie Márſzałek Dworny Stároſtá
28:
Sniátynſki/
29:
Stániſław Oſowſki Kántor Gnieźnieńſki Ref=
30:
ferendarz Dworny/ Ian Borukowſki Proboſcz Lęczycki Ká=
31:
nonik Krákowſki y Wárſzáwſki/ Symon Lugowſki Proboſcz
32:
Miechowſki/
33:
Stániſław Kraśinſki Scholáſtyk Gniéźnień=
34:
ſki/ Ian Zaborowſki Proboſcz Sędomiérſki/ Andrzéy Pá=
35:
trycy Ardźiakon Wileńſki/ Kánonik Wárſzáwſki/ Iero=
36:
nym Choieńſki Kánonik Poznáńſki/
37:
Stániſław Fogielwe=
38:
der Scholáſtyk Wárſzáwſki/ Stániſław Zamoyſki Stároſtá
39:
Béłzki/ Mikołay Laſki Kráyczy Stołu Náſzégo Stároſtá
40:
Málborſki y Kraſnoſtáwſki/
41:
Máćiéy Zalińſki Podkomorzy
42:
náſz/ Iaśieniecki Mśćiborſki y Zyzmurſki Stároſtá/ Lukaſz
43:
Lęcki Lóżniczy y Stároſtá Wołpińſki/ Eráſmus Dębień=
44:
ſki Chorąży Dworny/ Iákub Piaſecki Koniuſzy/
45:
Eráſmus
46:
Kroczewſki Kuchmiſtrz/ Stániſław Kárwicki Oboźny y
47:
Látowicki Stároſtá/ Bártłomiéy Zieleńki Podkomorzy Sę=
48:
domiérſki/ Mikołay Tárło Chorąży Przemyſłki/
49:
Ian Leśnio=
50:
wſki Podzáſzy Lwowſki y Dźierżawcá Dolinſki/ Andrzéy
51:
Fiérléy z Dąbrowice/ Ian Zamoyſki/ Piotr Kłoczewſki/

strona: 1066

1:
Ian Dymitr Solikowſki/ Stániſław Kráśicki/ Tomaſz Dro
2:
iowſki/ Ian Parys/
3:
Sekrétarze/ Vrzędnicy/ y Dworzánie ná=
4:
ſzy/ wierni nam mili. Dan przez ręce Wielebnégo Kśiędzá
5:
Fráńćiſzká Kraśińſkiégo/ Proboſczá Płotckiégo/ Ardźiakoná
6:
Wárſzáwſkiégo/ Podkánclérzégo Koronnégo/
7:
ná ſpólnym Wál
8:
nym Séymie Koronnym Lubelſkim/ dniá ſzóſtégo Mieśiącá
9:
Czérwcá/ Roku Páńſkiégo/ Tyśiącnégo/ pięćſetnégo/ ſześć=
10:
dźieśiątégo dźiewiątégo: Krolowánia náſzégo Cztérdźieſtégo.
11:
KSIĘSTWA PRVSKIEGO
12:
PRZYWILEIE,
13:
To ieſt/ Regalis & Ducalis Pruſsię, Powiátow
14:
niektorych y Miaſt: Gdanſká/ Elblągá/
15:
Toruniá/ Málborku/ Krolewcá/ Alcz=
16:
berku/ etć.
17:
PRZYWILEY POKOIV
18:
Y ZGODY:
19:
PRzez Włádyſłáwá Iágełłá ná ten czás Polſkié=
20:
go potym Węgierſkiégo Królá w Brzéśćiu Ku=
21:
iáwſkim vczyniony z Páwłem z Ruzdorffu Mi=
22:
ſtrzem Pruſkim:
23:
który był vczynion Roku pán
24:
ſkiégo 1436. przy Wielkim X. Litew. Zygmun
25:
ćie, y ſynu iego Michále, y przy Kśiążętách Stol=
26:
pſkim y Mázoweckim, y innych wiele z Króle=
27:
ſtwá y z Wiel. X. Litew. Praełatách, Pánách y
28:
Rádách:
29:
którzy ſą nápiſáni ná koncu tego Przy
30:
wileiu tym kſztałtem wydánym.
31:
W Imię Boże/ Amen. Ku wieczney
32:
pámięći téy rzeczy. Słuſzna rzecz ieſt:
33:
áby
34:
ſpráwy ludzkié/ któré zá láty giną/ y zá czáſem z
35:
pámięći wypadáią/ były wyrażoné piſmem
36:
pod świádectwem/ w których ſtróży żadnémi

strona: 1067

1:
czáſy nie ſtárzeią ſie/ ále záwżdy wieczną pámięćią nieodmien=
2:
né bywáią záchowáné.

strona: 1067

Metriki o Przywileiách Część pierwſza.
1:
A ták my Włádyſław z łáſki Bożey
2:
Król Polſki/ y źiem Krákowſkiéy/ Sędomiérſkiéy/ Siérádz=
3:
kiéy/ Lęczyckiéy/ Kuiáwſkiéy/ Litewſkié Kśiążę nawysſzé/ Po=
4:
morzkié/ Ruſkié.
5:
Oznáymuiemy przez ninieyſzy Liſt którym to
6:
náleży wſzytkim teraz y potym będącym. Iż gdy zá boſkim zrzą
7:
dzeniem przyięliſmy ná ſię ſpráwowáć Króleſtwo: dla tego tyl
8:
ko ná źiemi otrzymáliſmy pánowánié:
9:
áby chętnieyſzym ſtárá=
10:
niem y czuynośćią náſzą záwżdyſmy tákowé ſpráwy czynili:
11:
przez któré pokoiu pożądánégo ćichość między Krześćiány
Zalécánie pokoiu.

12:
(z
13:
których niezgody/ nietylko Ziem y Miaſt/ ále y Prowinciy y
14:
Króleſtw przydáią ſie ſpuſtoszenia: iákóż po wielu mieyſcách
15:
opłákáné y mizerné ludźiom pokázuią ſie przykłády) mógł bydź
16:
ſpráwión od tego/ który ieſt wynaleźcá pokoiu:
17:
y áby ten pokóy
18:
zá pożytecznémi y zdrowémi pośrzodki vmocnion y pomno=
19:
żon był ſczęśliwym rozmnożeniem. Przetóż ná to baczenié má=
20:
iąc: iż Bóg ſprawcá pokoiu niemoże bydź doſkonále chwalon
21:
ieno w pokoiu/
22:
á iż nád ten niemoże bydź ná świećie nic drozſzégo
23:
pożądano/ y pożądliwſzégo proſzono: ztąd nam przyſzło: żeſmy
24:
wnętrznym vżáłowániem y gorzkośćią ſerdeczną rozważáiąc/
25:
iáko wielkié y wiele roſtérków y złych rzeczy z woien pochodźi:
26:
iż ieſcze z roſtérków ludzkich nienawiśći ludzkié z nieprzeſpieczeń
27:
ſtwem duſz z wiecznégo żywotá/ y zburzeniem Miaſt/ Pańſtw/ y
28:
Ziem/ y potrácenié tám mieſzkáiących ludźi záwżdy náſzláduie.
29:
Zá czym ginie chwałá boża/ á roźlanié krwie wſczyna ſie. A gdyż
30:
tákowé niezgody y woyny nietylko ſámé oné y ich poddáné/ ále
31:
téż inych wiele zá ſobą ćiągną w vpadek ku zginieniu:
32:
dla tego
33:
co nawiętſzym pożądániém żądáiąc áby ſie nie mnożyły zwády:
34:
ále wedle náuczyćielki wſzytkich dóbr miłośći (która nic nieumié
35:
zdróżnégo/ nic oſtrégo/ nic zámiéſzánégo: y owſzem właſną mo=
36:
cą záchowywa pokóy/ y nieprzyiázné złącza/ pokóy y iedność v=
37:
twiérdza)
38:
Ku chwale tedy y czći Bogá wſzechmogącégo/ y błogo
39:
ſłáwionéy y chwalebnéy P. Máriiéy/ y wſzytkiéy rzészy niebie=
40:
ſkiéy/ y ku rozmnożeniu Wiáry/ ku ſpráwowániu ſpráwiedliwo
41:
śći y wiáry krześćiáńſkiéy/ ku zbáwiennému rozmnożeniu/
42:
od
43:
woien których ſie opłákiwáć godźi/ od wyśieczenia/ od nielubo=
44:
śći/ od nienawiśći/ od gniewów y obráżenia między námi Włá
45:
dyſłáwem Królem Polſkim y Zygmuntem Wielkim Kśiążę=
46:
ćiem Litewſkim/
47:
y między zacnym Káźimiérzem rodzonym ná=
48:
ſzym brátem Semowitem/ Káźimiérzem/ Włádjſłáwem/ Bole

strona: 1068

1:
ſłáwem/ Mázoweckimi/ y Boguſłáwem Stolpſkim y Po=
2:
morzkimi Kśiążęty/ Królów Polſkich/
3:
y Ziemiámi náſzémi
4:
Wielkiégo Kśięſtwá Litewſkiégo/ Ruſkiégo/ Mázoweckiégo/
5:
Stolpſkiégo/ y Woiewodą Wołoſkim/ y innémi panſtwy nam
6:
poddánémi z iednéy ſtrony/
7:
y wielmożnym y nabożnym pánem
8:
Páwłem z Ruzdorffu Zakonu błogoſłáwionéy Pánny Mári=
9:
iéy Ierozolimſkiégo Niemieckiégo/ y między iego Zakonem y
10:
źiemiámi tegóż Zakonu Pruſkiégo/ Niemieckiégo/ Inflantſkié=
11:
go/ y innémi wſzyſtkiémi z drugiéy ſtrony/
12:
któré teraz oſtátnie z
13:
ćiężkim obráżeniem y vpadkiem wczęły ſie: tedy vmyśliliſmy v=
14:
myſł náſz od tego odwiéźdź/ ábyſmy té rzeczy zá tákowémi ſpory
15:
y woynámi ze złym Rzeczypoſp. rozerwáné y ſkażoné/
16:
przez cá=
17:
łość pokoiu do ſtanu ſpokoynégo przywiéźdź mogli z nimi/ to
18:
ieſt/ z Miſtrzem/ z bráćią y Zakonem iego/ Ziemiámi Pruſkié=
19:
wi Niemieckiémi/
20:
y Inflantſkiémi poddánémi/ y którzy po nich
21:
będą wiecznégo pokoiu y niezgwałconégo przymiérza/ iedność
22:
wybráliſmy y przyięli/
23:
wybierámy y prziymuiemy przez niniey=
24:
ſzy Liſt/ który ná wieki trwáć ma: który pod wiárą y czćią y
25:
przyśięgámi ćieleſnemi vczynionémi przez chytrośći y zdrády o=
26:
biecuiemy mocą teraźnieyſzégo Liſtu chowáć.
27:
A iżby tá ie=
28:
dność z tákim rozważeniem y ſtátecznośćią przedśięwźięta do
29:
mocnégo y ſtałégo porządku ná wieki chowánia byłá przywie=
30:
dźioná: oné przez ártykuły niżéy nápiſáné zdało ſie nam rozpiſáć.
31:
Naprzód/ iż między námi Królem y Wielkim Kśiążęćiem y
32:
Książęty przerzeczonémi/ Króleſtwem Polſkim/ Wielkim
33:
Kśięſtwem y Ziemiámi Litewſkiémi/ Zmódźią/ Ruśią/ Má=
34:
zowſzem/ Stolpſką źiemią/ y Woiewodą Wołoſkim
35:
y inné=
36:
mi pánſtwy y poddánémi náſzémi z iednéy ſtrony/ y między prze
37:
rzeczonym Miſtrzem y Zakonem y Ziemiámi y poddánémi ie=
38:
go/ ták w Pruśiéch/ Niemcéch/ iáko w Inflantćiéch y w no=
39:
wym Márgrábſtwie z drugiéy ſtrony/
40:
wſzyſtki niezgody/ ſpo=
41:
ry między ſtronámi y ztąd y z owąd wzruſzoné y doſtátecznie
42:
máią bydź vſpokoioné:
Niezgody międzj Królem Polſkim á Miſtrzem Pruſkim máią ſie vſpokoić.

43:
áni o nich ná potym żadna zmiánká y
44:
pámięć/ á zwłaſczá w ſkárgách/ álbo ku oſławieniu ſtron któ=
45:
rych/ przed którémikolwiek oſobámi niema bydź miáná:
46:
áni
47:
która ſtroná ku oſławieniu drugiéy ſtrony nie będźie żadnégo
48:
po duſczáć/ ná to pozwáláć/ áni pomocy y przychylnośći podá=
49:
wáć iáwnie álbo potáiemnie:
50:
ile będźie któréy ſtronie należéć/
51:
tákowych ſkarg y vwłaczánia czći nie będźie dopuſczáć/ y o=
52:
wſzem będźie ie zábrániáć.

strona: 1069

Metriki o Przywileiách Część pierwſza.
1:
Téż wſzyſtki dobrá Kośćiołów/ Gniéźnieńſkiégo/ Włodzcłá=
2:
wſkiégo/ Płotckiégo/ y Poznáńſkiégo/ Pręłatów/ Opátów/
3:
Klaſztorów/ Konwentów/ y inych którychkolwiek oſób świet=
4:
ckich y duchownych/
5:
któré ſą w źiemiách Zakonu przerzeczonégo
6:
położoné/ máią przy Práwiéch wſzytkich ták Duchownych iáko
7:
Swietckich/ y przy wſzyſtkich zwyczáioch/
8:
dochodźiéch/ dźieśięći
9:
nách/ Zamkách/Wśiách/ Folwárcéch/ dworách/ y inych po=
10:
żytkach/ dochodźiéch/którémikolwiek imiony názwánych máią
11:
bydź záchowáné:
12:
áni iákiémi nowémi zwyczáymi/ ſłużbámi/ y
13:
vćiſki obćiążeni té dobrá niemáią bydź oddaláné: áni o ich od=
14:
dalenié nie ma bydź ſie przez ſtrony ſtárane przez zwolenia Prę=
15:
łatów Duchownych.
16:
A wſzyſtkié Czyńſzé/ dźieśięćiny/ dochody/
17:
y iné pożytki którékolwiek w źiemiách Zakonu będącé/ któré
18:
Miſtrz y Zakon nauczćiwſzym w Pánu Kryſtuśie Oycom Pá=
19:
nom/ Arcybiſkupowi Gnieźniéńſkiému/ Włodzcłáſkiému/ y Pło
20:
ckiému Biſkupom/
21:
y inym Pręłatom Swietckim y Zakonni=
22:
czym Króleſtwá Polſkiégo przez dwie lećie zádźierżał/ zupełnie
23:
y cále niech wrócą/ y wróćić roſkażą połowicę od tego czáſu ná
24:
świeto Gromnic:
25:
á oſtátek ná Wielkąnoc bliſko przyſzłą w mie=
26:
śćie w Toruniu/ wźiąwſzy quity zápłácenia od Pręłatów. Y
27:
máiętnośći y dźieśięćiny vczćiwégo oycá Páná Włádyſłáwá
28:
Biſkupá Włodzcłáwſkiégo nowo y iákimkolwiek ſpoſobem zá=
29:
powiedźiáné/ niech będą wyſwobodzoné.
30:
Téż áby wſzelkié podeźrzánié y nieprzyiaćielſki ſpoſób/ y z tąd
31:
y z owąd między námi y z ſtrony Miſtrzá y Zakonu iego we w=
32:
ſzyſtkim był odięt:
33:
chcemy/ áby obowiąſki zprzymierzenia y za=
34:
piſy/ którékolwiek ſą y były miedzy Miſtrzem wielkim/ Pręce=
35:
ptory w Niemcech y Inflantćiéch/ y Zakony ich pręłaty/
36:
Szlá=
37:
chtą/ Mieſczány y poddánémi ich z Kśiążęćiém Bołeſłáwem á=
38:
bo Swidrygałem/ Kśiążęty/ Boiáry/y poddánémi Ziem Li=
39:
tewſkich/ Zmudzkich/ Ruſkich vczynioné/ áby były nikczemné/
40:
prózné/y wniwecz obrócono:
41:
á Miſtrz ſam/ Zakón/ Pręłaći/
42:
Szláchtá/ Mieſczánie/ y poddáni ich máią przerzeczoné Kśią=
43:
żę Swidrygałá opuśćić ná wieczné czáſy:
Dźieśięćiny Prełatom Polſkim máią bydź przez Miſtrza płáconé.

44:
y nigdy iemu ábo któ
45:
rémukolwiek Kśiążęćiu Litewſkiému y Ruſkiému pomocy/ rá=
46:
dy/ przećiwko nam y potomkom náſzym/ y Króleſtwu náſzému/
47:
y tákże zacnému Pánu Zygmuntowi Kśiążęćiu Wielkiemu Li=
48:
tewſkiému nie będą dodáwáć:
49:
y żadnych vmów y obowią=
50:
zków/ podſczuwánia/ y ſprzyśiężenia ku ſzkodźie náſzéy álbo
51:
Króleſtwá nie będą czynić z niémi ná wieki:
Swidrygałowi przećiwko Króleſtwu Polſkiému rátunek od Miſtrzá niema bydź dawan.

52:
y owſzem żadnégo

strona: 1070

1:
inégo nie máią rozumieć y mieć zá Kśiążę Wielkié Litewſkié y
2:
Ruſkié: iedno który zá náſzym zwoleniém Królewſkim/ iáko
3:
Zygmunt przerzeczoné Kśiążę Wielkié dźiśieyſzé ieſt wybráné/
4:
wedle porządku zdawná poſtánowionégo miedzy Kroleſtwem
5:
Polſkim y Ziemiámi Litewſkiémi będźie obran y poſtánowion
6:
ná Kśięſtwo:
Pomoc od Polaków ma bydź dawána przećiwko Pruſkiému Miſtrzowi.

7:
áni dopuſczą tegóż Swidrygałá z Ziem álbo
8:
przez źiemie y Páńſtwá Zakonu ſzkódy trudnośći Króleſtwu
9:
Koronie náſzéy/ Wielkiému Kśięſtwu Litewſkiému/ y Kśię=
10:
ſtwóm przerzeczonym zádáwáć:
11:
áni onégo iáwnie álbo potá=
12:
iemnie przez ſię álbo napráwné oſoby wſpomágáć/ podpiéráć
13:
którymkolwiek ſpoſobem.
Gránicá miedzy Polſką y Pruſy

14:
A iżebyſmy tákowégo pokoiu wiecznégo y zgody pewniey=
15:
ſzym pilnowániém/ vmocniéniém/ y mocą ſtrzegli y chowáli: o=
16:
biecuiemy przez zdrády y chytrośći pod wiárą y czćią y przyśię=
17:
gą vczynioną:
18:
iż ná żadnégo człowieká prośby/ przywiedźienié/
19:
napráwę/ rádę/ álbo roſkazánié któréykolwiek doſtoynośći bę=
20:
dącégo/ bądź Papieżem/ Céſárzem/ Królem/ y którégokolwiek
21:
ſłuſznégo zebránia oſób Duchownych álbo Swietckich niebę=
22:
dźiemy ani przywiéźdź ſie damy przećiwko temu co czynić/
23:
w czę=
24:
śći álbo we wſzytkim/ iáwnie álbo táiemnie/ przez ſie álbo przez
25:
kogo inégo/ y iné którékolwiek oſoby napráwné Duchowné y
26:
Swietckié: áni onych ták álbo którymkolwiek ſpoſobem gwał=
27:
ćić.
28:
Téż choćby dźiśieyſzy Céſarz álbo iego potomkowie Céſárze
29:
oſobą ſwą z woyſkiem przećiwko Miſtrzowi y Zakonowi ruſzyli
30:
ſie/ nie mamy przy nim álbo potomkowie náſzy ſtać podpomo=
31:
żeniém/ rádą/ pomocą/ álbo łáſką.
32:
Téż áby połowicę rzéki Drwęczy byłá gránicá miedzy Kró=
33:
leſtwem náſzym y Ziemiámi Zakonu: y niech nie będźie ná téy
34:
rzéce żadnégo Młyná ná gránicách y brzegách ſpólnych.
35:
A z=
36:
właſczá ná mieyſcu/któré Lubicz zową: ná którym mieyſcu iné=
37:
go czáſu był vczynion. Aby táż rzéká miałá ſwé ſtáre rzeczyſko:
38:
á oſtátek groble y z moſtem niech zoſtánie przez záwárćiá ták
39:
we dnie iáko w nocy zá gośćiniec poſpolity: y niech nowégo
40:
Młynu tám nie buduią ná potym.
41:
A ná dół Drwęczą idąc Wi=
42:
ſły połowicá będźie gránicą miedzy Króleſtwem Polſkim/ y źie=
43:
miámi Miſtrzá Pruſkiégo ze wſzyſtkiémi ſwémi Wyſpy/ łowie=
44:
niém Ryb/ práwy/ pożytki wſzyſtkiémi żadnych niewyymuiąc:
45:
póki przerzeczona połowicá Wiſły niedotknie ſie mieyſcá grá=
46:
nic:
47:
któré niekiedy naiáſnieyſzé Kśiążę Pan Káźimiérz świętéy
48:
pámięći Król Polſki z Kśiążęćiem Pruſkim Duſzmarem mie=

strona: 1071

Metriki o Przywileiách Część pierwſza.
1:
dzy Ziemiámi Bydgoſtſką y Pomorſką inémi liſty y znáki zná=
2:
cznémi ográniczył/
3:
wypiſał y rozdźielił/ zoſtáwiwſzy Zamek
4:
Iaśieniec w Ziemiách zakonnych. Wſzákże ták: iż przedśię
5:
Zamek Nieſzową z przyległośćiámi ſwémi y ze wśiámi Mu=
6:
rzynowem/ Orłowem/
7:
Nowąwśią y inémi wioſkámi/ Mły=
8:
ny/ pożytki/ któré do przerzeczonégo zamku y ográniczenia
9:
iego/ ze wſzyſtkiémi zamku tego polami y przerzeczonych wśi/
10:
bory/ láſmi/ y pożytki y wodámi/ y ich ſzćiem zupełnym/ y wſzy=
11:
ſtkim pánſtwem/ y z połowicą pływánia ná rzéce Wiśle/ y z
12:
iego pożytki/ y wyſpy/ y łowieniém Ryb/
13:
práwy/ wolnośćiámi
14:
wſzyſtkiémi y kożdémi z oſobná/ któré do nich przynależą zſtárá=
15:
dawná/ żadnégo Práwá/ żadnému iedno Nam y Koronie Kró=
16:
leſtwá Polſkiégo/ w tym zamku/ y w tym/ co do niego należy/ y
17:
we wśiách záchowuiąc/
18:
zoſtánie przy Nas y Koronie Króle=
19:
ſtwá Polſkiégo ná wieki wiekom. Wſzákże ták: áby żadnym
20:
z poddánych/ gdy Czynſz powinny y zwyczáyny dádzą/ przez to
21:
zſtąpienié náſzé w práwiéch ich/ w Inſułách/ y w młyniéch krzy=
22:
wdá niebyłá.
23:
A ieſlibyſmy ich w Práwiéch niechćieli záchowáć:
24:
tedy będźie wolno Nam wedle ſtárégo ſzácunku y tárgu tákowé
25:
práwá ſkupowáć y płáćić:
26:
iáko naiáſnieyſzé Kśiążę świętéy pá=
27:
mięći Król Włádyſław/ oyćiec náſz namilſzy/ y Koroná Polſka
28:
ſpokoiem dźierżeli od czáſu zgody/
29:
która byłá przy mieyſcu Mel=
30:
no w źiemiách Zakonnych miedzy zamki Rádźiniém y Rogo=
31:
źnem przy rzęce Oſſá/ w dźiéń świętégo Stániſłáwá Biſkupá
32:
y męczenniká/ mieśiącá Páźdźierniká/ vczyniona/
33:
áż do wźięćia
34:
y opánowánia ich przez Miſtrzá y Zakon iego/ 1431.
35:
To oſobliwie przydáiąc y wyrażáiąc:
O odkupowániu praw przez Krolá wedle ſtárych ſzácunków.

36:
áby wſzyſtkim ludźiom
37:
y Kupcom z którémikolwiek rzeczámi którégokolwiek ſpoſobu
38:
płacéy y cény będącémi iádącym było wolno przedáwáć tákowé
39:
rzeczy álbo kupié przez żadnégo zátrudnienia y przymuſzénia
40:
z niémi ſtáwáć álbo nieſtáwáć:
41:
ábo ie ſkłádáć w mieśćie w Nie=
42:
ſzowéy ábo przeiácháć z niémi/ gdźie ſie im będźie podobáło choć
43:
źiemią choć wodą przez Wiſłę ná dół álbo ná górę/ álbo
44:
do Torunia álbo ná iné mieyſcá w źiemiách Zakonu poſtáno=
45:
wioné.
46:
Téż począwſzy od tego mieyſcá/ ná którym przerzeczoné
47:
gránicé przez Páná Káźimiérzá Królá Polſkiégo y Miſtrzá Pru
48:
ſkiégo ſą vczynioné/ y w tychże liśćiéch wyráżoné konczą ſie/
49:
idąc
50:
dáléy áż do weſzćia rzéki Noteſz álbo Bierzwienik/ będźiemy cho
51:
wáć ten ſpoſób y porządek gránic.
Wolne przeieżdżánie do źiem Zakonnych. O vgodzeniu Gránic.

52:
A ieſli ſie o té gránice będą
53:
mogli trzey dobréy ſłáwy mężowie z ſtrony náſzéy y Koronnéy/

strona: 1072

1:
á trzéy z ſtrony Miſtrzá y Zakonu obráni oglądawſzy obo=
2:
iéy ſtrony liſty/ práwá dźierżenié/ y iné práwné dowody/ zgo=
3:
dźić: tedy będą ſtać gránice ták zgodzoné.
4:
A gdźieby ſie około
5:
miotánia Lóſów o gránice niemogli oni dobrzy mężowie wy=
6:
bráni zgodźić/ tedy niech lóſy z oboiéy ſtrony będą miotáné:
Obránie oſób ku rozgrániczeniu.

7:
á
8:
ná którąkolwiek ſtronę lós wyrzucony przypádnie: tedy dru=
9:
ga ſtróná/ któréy lós niedotknął/ má ſześć świádków/ którzy ſie
10:
im będą podobáć od ſtrony któréy lós przypadł przerzeczonéy/
11:
wybráć:
12:
któré oſoby ták wybráné/ gdy przyśięgą ćieleſną gránice
13:
miedzy ſtronámi ták niezgádzáiącémi ſie vtwiérdzą:
O granice wpośrzodku rzéki Bierzwieniku y Noteſy.

14:
Gránice
15:
oné ták vtwiérdzoné przez przyśięgę zá znáki y gránice miedzy
16:
Króleſtwem Polſkim y miedzy nowym Márgrábſtwem ná
17:
wieki máią zoſtáć.
18:
A ći świádkowie onéy ſtrony/ któréy lóſy
19:
przypádły/ wwiedźieniu gránic przerzeczonych/ Zamków/ miaſt
20:
ſtron przerzeczonych/ zá przypádnieniém tych lóſów nie máią ſie
21:
dotykáć/ áni ruſzáć/ álbo do ſwéy częśći przywłaſczáć:
22:
ale prze=
23:
rzeczoné ſtrony/ Zamki/ Miáſtá/ któré zdawná dźierżáły/ przez
24:
przekázy tych lóſów będą dźierżéć. Wſzákże ták: iż moſt ná rzé=
25:
ce Drawie przy Ochczet z wolném przeieżdżániém niech ná wie=
26:
ki będźie/ to przydawſzy:
27:
iż ieſli ná ſtronę Miſtrzá álbo Zakonu
28:
iego przypádnie/ á w budowániu onégo niedbáłość iáka dopu=
29:
śći ſie: tedy będźie nam wolno álbo Stároſtom náſzym tákowy
30:
moſt nowy zbudowáć/ álbo ſtárégo popráwić/ gdy tego potrze=
31:
bá będźie.
32:
A iżby ſie ná potym o tákowych oſobách y świádkách
33:
wysſzéy nápiſánych trudność iáka nie wſczęłá: My vczćiwégo
34:
w Pánu Kryſtuśie Oycá Kśiędzá Fránćiſzká Biſkupá Alſper=
35:
ſkiégo
36:
y vczćiwé y nabożné Wolffá Sauſchem Komendorá w
37:
Oſtrorode/ y mężnégo Ianá Sayſſen zá tákowé iednacze/ y v=
38:
czćiwégo y nabożnégo Konradá z Erbinghawſſen/ Hermaná
39:
Reuſſop Toruńſkiégo/
40:
Henryká Forothdáńſkiégo/ Ráyce z
41:
wysſzéy nápiſánémi iáko z Biſkupem/ Komendorem/ y Ianem/
42:
zá świádki/ ieſliby lós ná ſtronę Miſtrzá y Zakon przypadł/ miá=
43:
nuiemy y wybierámy:
44:
którzy ku vczynieniu przerzeczonych rze=
45:
czy z náſzémi przez Miſtrzá y Zakon miánowánémi y wybráné=
46:
mi niech ſie ziádą/ náſzy do Bydgoſczéy/ á z ſtrony Zakonu do
47:
Swece/ názáiutrz po národzeniu P. Máriiéy bliſko przyſzłym:
48:
áby z inąd tákowé gránice/ iáko ſie rzekło/ rozdźieláiąc dáléy po=
49:
ſtąpili. A gdy przydą gránicámi przerzeczonémi rozdźielonémi
50:
zá przyśięgą/ gdy gránicá oná w rzékę Noteſz y w Bierzwienik
51:
wpádnie:
52:
onéy rzéki połowicá Bierzwieniká będźie gránicą

strona: 1073

Metriki o Przywileiách Część Pierwſza.
1:
wieczną miedzy Króleſtwem Polſkim/ y źiemią nowégo Már=
2:
grábſtwá.
3:
A záśię gdźie Bierzwienik z Noteſzą śćiéka ſie/ poło=
4:
wicę rzéki Noteſzy będźie gránicá: ták iż Zakon y poddáni iego
5:
téy rzéki vſtępuiąc ku górze ná półmile/ á zſtępuiąc nádół tákże
6:
ná półmile/
7:
y ku Króleſtwu półmile dla páśienia bydłá któré=
8:
gokolwiek/ y dla bránia gliny/ kámieni/ wapná drzew ták dla
9:
opalenia iáko ná budowánié Zamku y Miáſteczká/ niech máią
10:
wolné vżywánié:
11:
y tákże ludźie y poddáni Króleſtwá y Koro=
12:
ny: wſzákże Páńſtwo y właſność przy Króleſtwie zoſtánie
13:
náſzym.
O Myćie wodnym y źiemſkim. Wolność łowienia Ryb.

14:
Ale Myto wodné y źiemſkié z moſtem y z iego budowániém
15:
wedle ſtárégo zwyczáiu przez podnoſzénia mytá przy Zakonie zo
16:
ſtánie.
Zamek nie ma bydź budowan ná rzéce Bierzwieniku.

17:
Lowienie Ryb téż przerzeczony Zakon ſam będźie miał
18:
wolność w téyże rzéce Bierzwieniku álbo Noteſzy wzgórę idąc
19:
y nádół ná półmile od moſtu: który idźie ku Polſcze.
20:
To zácho=
21:
wawſzy: iż wieś Trzebieſzów w ſwych gránicách będźie miáłá
22:
wolność łowienia. to téż przydawſzy: áby w tymże półmilu
23:
wſtępuiąc wzgórę y nádół/ ná téyże rzéce Bierzwieniku ku Kró=
24:
leſtwu nie był budowan żadny zamek.
25:
Gdy téż prziydą do Gránic przez wodę/ gdźie rzéká Bierz=
26:
wienik álbo Noteſz ták idąc ná dół/ iáko rzeczono ieſt/ ku Lu=
27:
czemburgu idźie ku róznośći/ która ſie tám ná przećiwko temu
28:
Miáſteczku wſczyna:
29:
oboiá ſtroná/ to ieſt/ My/ y Miſtrz/ y Za=
30:
kon/ wybiéramy ſobie vczćiwégo w Kryſtuśie oycá Kśiędzá
31:
Kryſztoffá Biſkupá Lubuckiégo:
Biſkupá Lubuckiégo obie ſtronie obiéráią ſobie zá Sędźiégo.

32:
ná którégo ſtrony o wſzyſtko
33:
przypuſczą/ y ná święto S. Tróyce bliſko przyſzłé tám do Láu=
34:
zemburgá onégo zwiodą/ y vkażą przed nim Práwá y dowody
35:
ſłuſzné ná roku ſłuſznym:
36:
któré gdy wyſłyſzy od oboiéy ſtrony/
37:
vżywſzy mądrych ludźi rády/ ſkazánié y vchwałę vczyni o wſzy=
38:
tkich róznośćiách miedzy Króleſtwem y Miáſteczkiem przerze=
39:
czonym Lánczeburgiem:
40:
ná którym ſkazániu obiedwie ſtronie
41:
przeſtáć będą powinné/ y ono przyiąć/ y chwalić/ y chowác pod
42:
ſczérośćią wiáry ſwéy.
43:
Chcemy téż/ y ſkázuiemy przez ninieyſzy liſt:
44:
áby to myto y
45:
rzeczy wźięté Miſtrz y Zakon był powinien wróćić. A ieſli któ=
46:
ry z poddánych Ziem y Pańſtw náſzych chćiałby do Ziem Zako=
47:
nu dla mieſzkánia ſie przeniéść:
48:
to mu wolno będźie vczynić
49:
przez żadnéy przekázy álbo zápowiedzenia oſoby: y dobrá ſwé
50:
może przedáć/ y inémi wolnie ſzáfowáć wedle woléy ſwéy:
Cło przez Miſtrzá odięté ma być wróconé. O wolnym przechodzeniu ludźi ku mieſzkániu.

51:
ták
52:
téż chcemy tymże ſpoſobem z dóbr w źiemiách Miſtrzá y Zako=

strona: 1074

1:
nu wźiętych y opánowánych áby było chowano.
2:
Téż wſzyſcy pomocnicy y którzy do nas przyſtáli/ którzy z mi=
3:
łośći ku nam y Króleſtwu Polſkiému y poddánych náſzych od=
4:
powiedźieli Miſtrzowi y Zakonowi/
5:
od wzelkiéy trudnośći
6:
v Miſtrzá y Zakonu przerzeczonégo maią bydź wolni y wy=
7:
ſwobodzeni.
O woiennych pomocnikách.
O Apoſtátách Pruſkich.

8:
Tákże wſzyſcy Apoſtátowie Zakonni w Króleſtwie náſzym
9:
y w źiemiách Litewſkich/ Zmódzkich/ Mázoweckich/ Ruſkich/ y
10:
Stolpſkich/ y inych Pánſtwách Króleſtwá náſzego/ y źiem prze=
11:
rzeczonych mieſzkáiący/
12:
áby dłużéy w tym grzéchu nie leżeli/ z
13:
Króleſtwá naſzégo y Panſtw náſzych przerzeczonych przez nas
14:
y Vrzędniki náſzé będą przyćiśnieni wyiecháć: á ná potym ći y
15:
ini w tychże żadnym obyczáiem niech nie będą przechowywáni.
16:
Item/ żaden Kupiec ábo człowiek ſtanu bę=
17:
dący/ álbo dobrá iego dla wyſtępku álbo długu drugiému niech
18:
nie będźie zápowiedan/ zátrudnian/ áni iman.
19:
Item/ ieſli Furmánie y Woźnice kupie kupieckié zá pieniądze
20:
wioząc/ mytá y mieyſcá myt przeminą: oni tylko ná rzeczách y
21:
koniách ſwych właſnych niech będą karáni:
22:
á dla tego máię=
23:
tnośći kupieckié nie máią bydź bráné álbo zátrzymáné.
O Kupcách.
O przemycáiących Furmániech. O Bábſku Láśie. O dáni Funthmczol.

24:
Item/ Lás Bábſko przy Fredelant w Powiećie Nakielſkim
25:
záſtáwiony Zakonowi pewnéy ſummie/ będźie mógł bydź
26:
wykupion: gdy będźie zápłácona ſummá przez tego/ który záſtá=
27:
wił: álbo przez Koronę/ w któréy záſtáwiono:
28:
iáko to w li=
29:
śćiéch o tym vczynionych ieſt opiſano.
30:
Téż dań álbo wybiéránié/ któré zową Funthomczol/ o którą
31:
zdawná y do tych czáſów ſpór ieſt miedzy Miſtrzem y Zako=
32:
nem/
33:
y Kupcmi źiem Króleſtwá Polſkiégo y Kśięſtwá Wiel=
34:
kiégo Litewſkiégo/ y byłá tá rózność do tego czáſu nieſkończo=
35:
na/ taki porządek vkłádamy:
36:
Iż kupcy Koronni Kśięſtwá Wiel
37:
kiégo y Kśięſtw przerzeczonych (chybá iżby iné vćiſki y płace ná
38:
potym były pod którémikolwiek imiony vłożoné) máią odpo=
39:
wiádáć Zakonowi z téy dáni tylko ná ten czás:
40:
gdyby ſie przy=
41:
dáło/ żeby z ſwémi máiętnośćiámi właſnémi płynęli zá morze.
42:
Wſzákże ták to bydź ma:
O Miáſtách nád morzem śiedzących.

43:
ieſli Miáſtá nád morzem śiedzącé będą
44:
wolné przez práwo od téy płacéy: tedy téż Mieſczánié Kupcy y
45:
obywátele Króleſtwá y Ziem Polſkich/ Litewſkich/ Mázowe=
46:
ckich/ Ruſkich/
47:
od płácenia tákowégo tymże ſpoſobem niech bę=
48:
dą wolni y wyięći: y oné wſzyſtki rzeczy/ któré od nich od czáſu
49:
onégo pokoiu vczynionégo względem tákowégo wyćiągánia ſą

strona: 1075

1:
wyięté/

strona: 1075

Metriki o Przywileiách Część Pierwſza.
1:
w cálé niech będą wróconé przez Zakon przerzeczony Ku
2:
pcom Króleſtwá y Kśięſtwá Wielkiégo y kśięſtw przerzeczo=
3:
nych/ okróm ſporu y zbraniánia którégokolwiek:
4:
á temu nic ſzko=
5:
dźić nie ma zwyczay iáki álbo dawność. A ieſli ſie vgodzą o té
6:
zábráné rzeczy/ tedy ku wrácániu niech nie będą powinni.
Myto nowé w Króleſtwie niema bydź vſtáwiáné.

7:
A in=
8:
ſzé wſzyſtki y kożdé z oſobná bránia iákokolwiek názwáné/ od
9:
Kupców Ziem Króleſtwu Polſkiému Wielkiému Kśięſtwu Li
10:
tewſkiému y inym Kśięſtwam poddánych/ á tám zrodzonych/
11:
w Ziemiách Miſtrzowi y Zakonowi poddánym/ á oſobliwie
12:
wyćiągánié/ któré zową Lobegal y Fijrkien/ żadnym obyczáiem
13:
ná potym niech nie będźie wyćiągano.
14:
Ani My Król Kśiążę
15:
Wielkié Litewſkié/ Kśiążętá Mázoweccy y Stolpſcy/ nie bę=
16:
dźiemy vkłádáć żadnégo nowégo Cłá/ ku vćiſkówi y krzywdźie
17:
tylko poddánych Zakonu przerzeczonégo:
18:
á ieſli któré nowé ieſt
19:
vſtáwioné w źiemiách náſzych/ y w Kśięśtwách przerzeczonych
20:
od czáſu pokoiu który v Melná ieſt vczynion: wſzyſtkié niech
21:
będą ſkáżoné/ zoſtáwiwſzy w cále y w mocy Mytá ſtáré.
22:
A gdyż połowicá Cłá wodnégo v Toruniá z połowicą pie=
23:
niędzy z niego przychodzących/ zá mocą piérwéy miánéy y teraz
24:
vczynionéy zgody/ nam ieſt powinna:
25:
O wybiéráczu pienię=
26:
dzy ták miedzy námi ieſt vſtáwiono/ rozrządzono/ y zámknio=
27:
no: iż ten/ który przez nas y potomki náſzé ná to będźie poſtá=
28:
nowion/ niech ſie zieźdźi z Komendorem Toruńſkim iednégo
29:
roku w Toruniu/ á drugiégo roku w Nieſzowéy:
30:
á ták záwżdy
31:
rok podle roku zobopolnie tákowégo wybiéráczá ná kożdy rok
32:
niech poſtánawiáią: który vczyniwſzy przysięgę/ pieniądze
33:
któré zbierze w Niedźielę ręce oboim niech odda:
34:
któré má=
35:
ią bydź równo rozdźieloné/ zápłáćiwſzy Myto ſługom y oprá=
36:
wę łodźi z poſpolitych pieniędzy.
Płaca ſługom y opráwá łodźi ma bydź z ſpółnych pieniędzy.

37:
A ieſli on wybierácz pienię=
38:
dzy któréy ſtronie nie będźie ſie podobał: po wyſzćiu roku ták
39:
Stároſtá/ iáko który ná to wybieránié náznáczon będźie y Ko=
40:
mendor ziechawſzy ſie niech inégo obiérą do tego godnégo.
41:
A
42:
poſługi/ któré ſie dźieią przez ſługi ná łodźiách/ któré Schárwek
43:
zową/ oboiéy ſtronie tákże zobopolnie ná tegodnie iednáko má=
44:
ią bydź płáconé tym ſpoſobem y kſztałtem/ iáko do tego czáſu
45:
to było opátrowano.
46:
Téż/ ieſliby którzy Ziem Króleſtwá náſzégo wielkiégo y inych
47:
Kśięſtw przerzeczonych/ ſzkody ábo krzywdy iákié vczynili Za=
48:
konniczym poddánym: tedy z tákowégo Stároſtá álbo iny V=
49:
rzędnik/ gdy będźie o to ſzukan/ niech ſpráwiedliwość vczyni:
50:
á

strona: 1076

1:
ieſli ſpráwiedliwośći nie vczyni/ tedy zá tákową niedbáłość z
2:
vrzędu niech będźie złożon: wyiąwſzy żeby o niewinnośći ſwéy
3:
właſną y ćieleſną przyśięgą dał ſpráwę/ y oczyśćił ſie.
4:
Tákże ná
5:
drugą ſtronę/ ieſli Komendor álbo Vrzędnik Zakonniczy w v=
6:
czynieniu ſpráwiedliwośći będźie niedbáły:
O czynieniu ſpráwiedliwośći ludźiom.

7:
tymże obyczáiem
8:
niech będźie z vrzędu złożon: á przedśię ten/ który po nim będźie
9:
ſpráwiedliwość ma vczynić nieodwłóczną temu/ który o nie
10:
prośi.
11:
A ieſli ten/ który o ſpráwiedliwość względem wyſtępku
12:
będźie proſzon/ ieſt proſty obywátel/ á ſpráwiedliwośćiby vczy=
13:
nić niechćiał/ y byłby niedbáły w tym:
14:
tedy ſzkody temu/ który o
15:
ſpráwiedliwość prośi/ przez Stároſtę álbo Komendorá z má=
16:
iętnośći tego przerzeczonégo obywátelá niech będą nágrodzoné
17:
y zapłáconé: wyiąwſzy żeby tákąż przyſięgą ſie ſpráwił.
18:
Téż ieſli przez którégo podánégo tu rodźicá álbo przechodnie
19:
oboiéy ſtrony zá przygodą zapiſowi álbo pokoiowi temu wie=
20:
cznému będźie w czym vbliżono álbo przećiwnie vczyniono: to
21:
ieſt
22:
ieſliby drápieſtwá/ łupy/ pożogi/ puſtoſzenia/ mężobóyſtwá/
23:
álbo którékolwiek iné złé vczynki páńſtwách/ y źiemiách ná=
24:
ſzych oboiéy ſtrony były vczynioné y dopuſczoné:
25:
dla tego po=
26:
kóy przerzeczony nie ma bydź tárgan: ále w ſwéy władzy y mo=
27:
cy zoſtáć ma: áni przez to ſtroná/ z któréy poddány to vczynił/
28:
nie ma bydź rozumiáná zá krzywoprzyśiężcę:
29:
á przerzeczeni ći/
30:
którzy wyſtępuią/ y złoczyńcy zá ſwé wyſtępki przez Stároſty
31:
Vrzędniki oboiéy ſtrony náſzéy práwnie będą karáni: y ku do=
32:
ſyćvczynieniu doſtátecznému y powinnému będą przyćiſkáni y
33:
przymuſzáni.
34:
Téż áby Stároſtowie/ Woiewodowie/ Komendorowie/ V=
35:
rzędnicy/ álbo Sędźiowie oboiéy ſtrony ku czynieniu ſpráwie=
36:
dliwośći tym mocniey byli przywiedźieni:
37:
y áby kiedy iáka wiel=
38:
ka nielubość miedzy námi Królem wielkim Kśiążęćiém y Kśią
39:
żęty przerzeczonémi z iednéy ſtrony/ á Miſtrzem/ Zakonem/ y źie
40:
miámi iemu podległémi/ y poddánémi ich z drugiéy ſtrony/ nie=
41:
mogłá ſie kiedy wſcząć:
42:
tedy ná kożdy rok My Król przerzeczo=
43:
ny/ dwu Komendorów/ mężów dobrégo świádectwáy ſum=
44:
mnienia/ ná święto Swiąteczné/ y tákże Miſtrz y Zakon dwu
45:
Woiewód álbo inych tákiégóż ſtanu ná przerzeczoné Swięto z
46:
źiem náſzych niech obierą:
47:
y niech ſobie dádzą znáć iáko będą mo
48:
gli nárychléy przez piſánia tákowé obránia oſób: którzy w świę=
49:
to ś. Micháłá ziechawſzy ſie iednégo roku w Nieſzowéy/ á dru=
50:
giégo w Toruniu/
Dla wyſtępku iednégo/ pokóy wieczny tárgan bydź nie ma. Wyſtępuiący przez Stároſtę ku doſyćuczynieniu máią bydź przepędzáni.
Dwá Komendorowie/ y dwá Woiewodowie máią bydź wybieráni ku czynieniu ſpráwiedliwośći.


strona: 1077

Metriki o przywileiách Część pierwſza.
1:
dotknąwſzy ſie świętych Ewánieliy/ y odło=

strona: 1077

1:
żyſzy ná ſtronę przyiaźń/ boiaźń/ y nienawiść w vczynieniu
2:
ſpráwiedliwośći będą káráć Sędźie y Vrzędniki w czynieniu
3:
ſpráwiedliwośći niedbáłé:
4:
y wedle Praw tám tych mieyſc ſtro=
5:
nam obráżonym ſpráwiedliwość vczynią/ álbo ſtrony wedle
6:
ſpráwiedliwośći y ſłuſznośći iednáć będą: y wſzyſtki rzeczy bę=
7:
dą czynić/ któré będą należéć ku záchowániu tákowégo pokoiu
8:
wiecznégo poprzyśiężonégo.
9:
Tákże téż miedzy Zmódźią y Pruſy iednégo roku w Wielu=
10:
niu/ á drugiégo w Regnyth: miedzy Litwą y Inflanty iedné=
11:
go roku w Huſpolu/ á drugiégo w Dymborgu alias w Nowi=
12:
nie:
13:
miedzy nowym Márgrábſtwem y Wielką Polſką/ iednégo
14:
roku w Sirákowie alias Czérk/ á drugiego w Dréźnie: miedzy
15:
źiemią Dobrzynſką y Pruſka/ iednégo roku w Rypinie/ á dru=
16:
giégo w Brodnicy:
17:
miedzy źiemiámi Mázoweckiémi Kśiążę=
18:
ćiá Włádyſłáwá y Pruſy/ iednégo roku w Dzołdowie/ á dru=
19:
giégo w Młáwie: miedzy Wiśnią y Pruſką źiemią/ iednégo ro=
20:
ku w Wiśni/ á drugiégo w Iánusburgu:
21:
miedzy źiemiámi Kśią
22:
żęćiá Bolkoná y Pruſy/ iednégo roku w Ciechanowie/ á drugié=
23:
go w Nidborgu: á to chcemy y ſkázuiemy/ áby we wſzytkim by=
24:
ło chowano miedzy Kśięſtwem Stolpſkim y Pruſy/ iednégo
25:
roku w Stolpie/ á drugiégo w Rytaw:
26:
miedzy nowym Már=
27:
grábſtwem y źiemią Stulpſką/ iednégo roku w Reczu/ á dru=
28:
giégo w Satynie: wyiąwſzy żeby ſtrony ná iné mieyſcá ſie
29:
zgodźiły.
30:
Aby też w gránicách żadné nielubośći y ſpory niemo=
31:
gły ſie wſcząć: chcemy gránice w pięć á w pięć lat/ ieſli tego po=
32:
trzebá będźie/ odnawiáć.
33:
Téż niech będźie wolné przeſzćié y drogá wſzyſtkim Kupcom
34:
y obywátelom Ziem y Panſtw Zakonniczych z ſwémi kupiámi/
35:
z zbożem wſzélákim/ y rzeczámi którémikolwiek y iákiéykolwiek
36:
máteriiéy/
37:
przez przenágábánia y vćiśnienia po źiemi y po mo=
38:
rzu/ przez wody y rzéki gdźiekolwiek ku górze/ y do Króleſtwá
39:
Polſkiégo/ Ziem Litewſkich y Pruſkich/ Zmódzkich/ y Mázowe=
40:
ckich/
41:
Ruſkich/ y ná dół przez Króleſtwo y Ziemie przerzeczoné/
42:
y przez rzéki álbo wody áż do morzá y zá morze/ ná łodźiách má=
43:
łych y wielkich/ próznych y nakłádnych ná wieki/
44:
gdźiekolwiek y
45:
ilekroćby chćieli/ przez wſzelkiégo zápowiedánia y przekázy/ á oſo=
46:
bliwie Mieſczan w Toruniu.
O odnawiániu gránic. O wolnym przeieżdżániu Kupieckim przez źiemię.

47:
Któré to kupie zboża y rzeczy
48:
przerzeczonych/ ieſli przerzeczeni kupcy álbo obywátele Zakon=
49:
niczy wioząc ie zechcą przedáć/ álbo z niemi ſtać ná których mie=
50:
ſcách/
51:
álbo w mieśćiéch/ w porćiéch/ ná brzegách wodnych

strona: 1078

1:
y morzkich: to niech będźie ná ich woléy:
Wſzyſtki ſzkody y krzjwdy máią bydź vpokoione.

2:
á ieſli téż nie zechcą
3:
przedáć/ mogą przez wſzelkiéy trudnośći iecháć wzgorę álbo ná=
4:
dół/ gdźie ſie im będźie podobało/ z rzeczámi przerzeczonémi:
5:
iá=
6:
ko wysſzéy ieſt opiſano/ odłożywſzy Cłá: któré w mocy niech
7:
będą zoſtáwioné.
O dźiewięć tiśięcy y pięćſet czer. złot. któré Miſtrz ma dáć.
Stáre zwyczáie w Sądźiech y we wſzyſtkim máią bydź chowáne.

8:
Téż wſzyſtki ſzkody/ krzywdy/ nielubośći/ nakłády/ wydatki/
9:
Pręłatów/ y ich Kościołomy Kápitułom/ Opátom/ Przeorom/
10:
Konwentom/ Klaſztorom/ oſobam Duchownym y Swiet=
11:
ckim y inym którymkolwiek przez nas/ poddáné/ Koadiutory/ y
12:
té którzy przy nas ſtali/
13:
w źiemiách Pruſkich álbo indźie vczy=
14:
nioné którymkolwiek ſpoſobem ná wſzyſtkich woynách prze=
15:
ſzłych/ y tákże przez Miſtrzá y Zakon y iego Rycérſtwo Pán=
16:
ſtwách Króleſtwá náſzégo będących:
17:
té máią bydź zá władzą
18:
ninieyſzych przywileiów/ z gruntu vſpokoioné/ zágáſzoné: ták
19:
iż o przerzeczoné ſzkody przez Pręłaty ſámé/ álbo którégo z nich/
20:
álbo imięniem Kápituł/ Konwentów/ Klaſztorów/
21:
Miſtrzo=
22:
wi y Zakonowi iego/ albo innym przerzeczonym żadna tru=
23:
dność/ quęſtia/ y rzecz z práwá álbo okrom práwá nigdy żadné=
24:
go czáſu niech nie będźie zádána.
25:
Téż Miſtrz y Zakon przerzeczony będą nam powinni/ wzglę
26:
dem ninieyſzéy vgody dáć y zápłáćić dźiewięć tyśięcy złotych/ z
27:
piąćią ſet czerwonych złotych dobréy y ſpráwiedliwéy wagi/
28:
álbo w monećie ich Pruſkiéy dobréy nowéy:
29:
połowicę ná Nie=
30:
dźielę Srzodopoſtną/ á drugą połowicę ná święto S. Mar=
31:
ćiná Biſkupá bliſko przyſzłé w Toruniu: á zá kożdym dániem
32:
raty quity máią bydź dáné.
33:
Téż v Sędźi y w Sądach/ tákże przy kupowániu kupi álbo
34:
przedawániu/y tákże przy kupowániu żywnośći y płáceniu myt
35:
ſtárych/ ſłuſzny zwyczay który był chowan zá czáſu dobréy pá=
36:
mięći Witowdá wielkiégo Kśiążęćiá Litewſkiégo/
37:
w Litwie/
38:
Zmódźi/ y w Ruśi/nienáruſzenié niech będźie chowan: y ile bę=
39:
dźie mogło bydź wedla zwyczáiu Krześćiáńſkiégo niech będźie
40:
reformowan.
41:
Item/ áby co przy téy zgodźie wiecznéy ná potym nie było
42:
zoſtáwiono/ coby mogło myśli y poddáné ſtron przerzeczonych
43:
ták duchownych iáko świetckich ku zwádom y nienawiśćiam
44:
przywodźić ná przyſzłé czáſy:
45:
Spráwę kośćiołá Włodzcłáw=
46:
ſkiégo y iego Biſkupſtwá o ſkáżeniu domu Biſkupiégo przed
47:
Gdańſkim ná przeſzłych Woynách przez Mieſczány Gdańſkié
48:
vczynioną/
O vſpokoieniu z Biſkupem Włodzcłáwſkim.

49:
która w Rzymie y ná Concyliách w Conſtánciiéy/ y

strona: 1079

Metriki o Przywileiách Część Pierwſza.
1:
Bázyleiéy wiśiáłá przez wiele lat nieſkonczona/
2:
tákeſmy vmy=
3:
ślili zá zwoleniém ſtron y vczćiwéy Kápituły Włodzcłáwſkiéy
4:
przez zgodę vſpokoić.
Miſtrz y Zakon nie ma dáwáć pomocy przeciwko Królowi.

5:
Iż Miſtrz y Zakon zá mieſczány Gdánſkié
6:
vczćiwému w Pánu Krystuśie Pánu Włádyſłáwowi dźiśiey=
7:
ſzému Kośćiołá Włodzcłáwſkiéo Biſkupowi/dwánaśćie ſet czér
8:
wonych złotych dobréy y ſpráwiedliwéy wagi/ położy:
9:
połowi=
10:
cę téy ſummy ná Miéſopuſty y z iednym poſtáwem ſukná Bru=
11:
ſtynſkiégo dobréy roboty w mieśćie Toruniu: á drugą połowi=
12:
cę ná święty Michał támże bliſko przyſzły względem ſkáżenia
13:
domu przerzeczonégo:
14:
co máią vczynić w rzeczy ſáméy okróm
15:
iákiéy wymówki. A Kśiądz Biſkup przerzeczony y iego Kápitu
16:
łá/ té mieſczány Gdanſkié y Zakon od Práwnégo poſtępku ſé=
17:
go ma wypuśćić/ y wyſwobodźić/ y tę ſpráwę tákową zágáśić:
18:
áby nigdy ná potym im od niego y od potomków iego znawiá=
19:
na nie byłá. Którą to ordinácią przerzeczony Kśiądz Biſkup
20:
y mieſczánie iáwnie y wielkim ſtátkiem wyználi.
21:
A gdy ſie zapłá
22:
tá sſtánie/ Kśiądz Biſkup przerzeczony z Kápitułą ſwą zá ko=
23:
żdym zápłáceniém będźie quitoqał doſtátecznémi liſty Miſtrzá/
24:
Zakon/ y Mieſczány przerzeczoné.
25:
A Miſtrz y Zakon wſzyſtkę
26:
nawiętſzą y nadoſkonálſzą pilność vczyni: áby Miſtrz Nie=
27:
miecki w roku więtſzą pieczęć ſwą téy zgodźie wiecznéy záwie=
28:
śił.
29:
A ieſli tego nie zechce vczynić: ále z którym Pánem ducho=
30:
wnym y świetckim względem dóbr/ których Król I.M. do=
31:
ſtał/ Królowi Polſkiému y Kśięſtwom przerzeczonym álbo ie=
32:
go poddánym woynę zruſzał:
33:
tedy Miſtrz wielki y Miſtrz In=
34:
flántcki/ y bráćia Konwentu w Pruśiech y Inflántćiéch/ przez
35:
chytrośći y zdrády/ pod wiárą y czćią/ y vczynioną przyśięgą te=
36:
muż Miſtrzowi Niemieckiému y onym Pánom/ pod którémi
37:
ſą/
38:
y inym którymkolwiek ludźiom przez ſie y przez iné iáwnie ál=
39:
bo táiemnie/ proſto álbo chytrze/ ludem/ pieniądzmi/ zbroią/ ábo
40:
inémi pomocámi którémikolwiek/ rádą álbo przyiáźnią nie má=
41:
ią/ áni będą mogli pomágáć
42:
którymkolwiek wymyślnym do=
43:
wćipem álbo bárwą. A ieſli przećiwnie temu vczynią/ á to bę=
44:
dźie dowiedźiono ſłuſznémi dowody: tedy poddáni ich od wſzyt=
45:
kich przyśiąg poddánſtwá máią bydź wolni y wyſwobodzeni w
46:
tym czáśie:
47:
áż ſie ku chowániu wiecznégo pokoiu przywrócą.
Miáſteczko Aruſwald Miſtrzowi ma bydź wrocono.

48:
Téż my Włádyſław Król przerzeczony miáſto Aruſwald
49:
alias Choſcno/ którégo doſtáły Oycá náſzégo świętéy pámięći
50:
Woyſká/
51:
y którégoſmy dźierżenié do tego czáſu mieli ſpokoyné/
52:
Miſtrzowi y Konwentowi ná Srzodopoſtną Niedźielę bliſko

strona: 1080

1:
przyſzłą z Dwory/ Wśiámi/ y z inémi wſzyſtkiémi do Miáſtá
2:
tego przyległośćiámi/ będźiemi powinni wróćić.
3:
Nád to Szláchtá z Nowáwedel y Felkiemborgu/ z Miáſty/
4:
Zamki/ y ze wſzyſtkiémi máiętnośćiámi ſwémi/ któré w nowym
5:
Márgrábſtwie ſą/ którzy Oycowi náſzému przerzeczonému
6:
wiárę y przyśięgę/ gdy woyſko náſzé w nowym Márgrábſtwie
7:
było/ vczynili/
8:
do Miſtrzá y Conuentu/ wyſwobodzeni piérwéy
9:
od náſzéy przyśięgi/ którą nam względem máiętnośći ſéy vczy
10:
nili/ ná przerzeczony czás Niedźiele Srzodopoſtnéy niech ſie
11:
przywrócą.
12:
Ale iákóżkoliek ſzláchtá y Miáſto Aruzwald od
13:
Miſtrzá y Conwentu przydźie/ bądź z rąk náſzych álbo potom=
14:
ków náſzych/ bądź téż którymkolwiek inym ſpoſobem:
15:
tedy my
16:
będźiemy rozumieni/ iżeſmy doſyć vczynili temu Artykułowi:
17:
to opátrzywſzy/ iż Miſtrz y Zakon té poddáné łáſkáwie przyy=
18:
mie/ y ie vprzeſpieczy o gárdłá y máiętnośći ich:
19:
iákóż o táko=
20:
wym vprzeſpieczeniu przez Miſtrzá y Zakon w święto Grom=
21:
nic blyſko przyſzłé ma bydź obwárowano/ y ná Zamku Ráćiążu
22:
ten Liſt vprzeſpieczenia ma bydź oddan.
23:
Item/ Zamek Nieſzową z Powiátem y zz połowicą Cłá wo=
24:
dnégo/ iáko wysſzéy ieſt nápiſano/ Miſtrz y Zakon ná Niedźie=
25:
lę Srzodopoſtną do rąk vczćiwégo w Kryſtuśie Oycá Páná
26:
Włádyſłáwá Biſkupá Włodzcłáwſkiégo imieniém náſzym má=
27:
ią oddáć/ wróćić/ y w rzeczy náznáczyć.
28:
A iżby zgodá z tákim vważeniém vczyniona/ z więſzą oſtro=
29:
żnośćią mogłá bydź od oboiéy ſtrony mocniéy y pilniéy chowá=
30:
na:
31:
obiecuiemy dobrą wiárą pilnie y wiernie ſłowem náſzym
32:
królewſkim/ przez zdrády y chytrośći zá przyśięgą ćieleſną vczy=
33:
nioną/ tákową zgodę we wſzyſtkich ich ártykułách y punktćiéch
34:
chowáć.
35:
A iżby chętnieyſzą czuynośćią tá zgodá omienioná by=
36:
łá chowána/ ſkázuiemy obyczay przyśięgi ſpoſobem niżéy nápi=
37:
ſámym: Ia N. przyśięgam: iż tę zgodę będę cho=
38:
wał:
39:
áni przećiwko niey będę vczynkiem/ pomo=
40:
cą/ rádą/ y przychylnośćią. Ták mię Boże wſpo=
41:
moż/ y ten święty Krzyż.
42:
A wſzyſcy Królowie potom=
43:
kowie náſzy y dźiedźice w roku po Koronáciiéy ſwéy álbo przy=
44:
ięćia Króleſtwá/ tákże Wielkié Kśiążę Litewſkié dźiśieyſzé ná
45:
żądánié ſtrony/ która będźie mieć oſobliwé roſkázánié/
Zamek Nieſzowá y z Powiátem ma bydź wrócony do rąk Biſkupá Włodzcłáwſkiégo. Obyczay przyśięgi ná trzymánie téy zgody.

46:
tákowy
47:
pokóy wieczny przyśięgámi vtwiérdźić y vmocnić będą powin=
48:
ni.
49:
Téż w dźieśięć á w dźieśięć lat przez Pręłaty/ Kśążętá/

strona: 1081

Metriki o Przywileiách Część Pierwſza.
1:
Woiewody/ Komendory/ obywátele ſtrony náſzéy y Zakonu/
2:
którzy byli nie przyśięgli/ nowémi przyśięgámi będźie vgrun=
3:
towan.
4:
Y áby ſtrona przećiwko ſtronie boiáźnią karánia ni=
5:
nieyſzégo ku woynie y roſtérkom niepowſtawáłá/ vſtáwiamy
6:
ſkázuiąc:
7:
iż náſzy Pręłaći/ Rycérztwo/ Mieſczánie/ y wſzyſtko
8:
poſpólſtwo máią y będą powinni źiem/ Miſtrzá/ y Zakonu Prę
9:
łatom/ Szláchcie/ Rycérztwu/ Mieſczánom/ y wſzyſtkiému
10:
poſpólſtwu dáć pewné náſzé liſty/
11:
y tákowéż od nich pod táko=
12:
wymże ſpoſobem wźiąć: któré ták my/ iáko przerzeczony Miſtrz
13:
y Zakon oboim poddánym náſzym dáć obiecuiemy/ y ieſteſmy
14:
powinni: y ſámiſz poddáni náſzy/ poddánym Miſtrzowym y
15:
Zakonnym/
16:
y tákże poddáni Zakonni poddánym króleſtwá ná=
17:
ſzégo dáć y ofiárowáć będą powinni w Niedźielę Srzodopo=
18:
ſtną bliſko przyſzłą pod témi ábo tym podobnémi ſłowy:
19:
A ie=
20:
ſli My ábo potomkowie náſzy/ gdy ten pokóy ſtać wieczny bę=
21:
dźie/ Miſtrzowi ábo źiemiam Zakonnym chćieliſmy álbo vśi=
22:
łowáli iákié zruſzánia álbo woyny wſczynáć:
23:
nie będą powinni
24:
poddáni náſzy ná to zwaláć/ áni w tym nam bydź poſłuſzni: Y o=
25:
wſzem będą od wſzytkich náſzych przyśiąg y przyrzeczenia y pod
26:
dáńſtwá wolni y wyſwobodzeni:
27:
áż w tákowéy rzeczy My y
28:
potomkowie náſzy ku chowániu pokoiu wiecznéo wróćimy ſie.
Liſty przez Szláchtę y mieſczány o tym pokoiu y z téy ſtrony y z owéy máią bydź dáné.

29:
Téż wſzyſtki zgwałcenia Przymiérza/ pokoiu/ y poſtánowie=
30:
nia obietnic/ ieſliby któré między ſtronámi ná woynách prze=
31:
ſzłych przydáły ſie/ zá mocą ninieyſzéy zgody nikczemné czyni=
32:
my y wniwecz obrácamy.
33:
Ná któréy rzeczy świádectwo pieczęć náſzę/ któréy ná ten
34:
czás vżywamy/ y Kśiążąt niżéy nápiſánych Iáſnych y zacnych
35:
brátów náſzych namilſzych/ Kśiążąt/ Pánów/ Rycérztwá/ Prze
36:
łożonych/ y Miaſt/ temu liſtu pieczęći ſą záwieſzoné.
37:
To ieſt/
38:
Zygmuntá Wielkiégo Kśiążęćiá Litewſkiégo/ przerzeczonégo
39:
Semowitá/ Káźimiérzá/ Włádyſłáwá/ Boleſłáwá Mázo=
40:
weckiégo/ Boguſłáwá Stolpeńſkiégo/
Wſzyſtki zgwałcenia przymiérza vczynioné máią bydź káſsowáné.

41:
Micháłá przerzeczoné=
42:
go Páná Zygmuntá Wielkiégo Kśiążęćiá Litewſkiégo ſyno=
43:
ie/ Kśiążąt:
44:
y nauczćiwſzych y vczćiwych w Pánu Kryſtu=
45:
śie Oyców/ Pánów/ Woyćiéchá/ świętégo Gniéźnieńſkiégo
46:
Kośćiołá y Primáſá/ y Ianá Lwowſkiégo/ Arcybiſkupów:
47:
Zbigniewá Krákowſkiégo/ Stániſłáwá Poznáńſkiégo/ Włá=
48:
dyſłáwá Włodzcłáwſkiégo/ Stániſłáwá Płotckiégo/ Maćie=
49:
iá Wileńſkiégo/ Ianá Chełmſkiégo/ Páwłá Kámienieckiégo
50:
Andrzeiá Włodymiérſkiégo/ Biſkupów:
51:
Andrzeiá Włádymi=

strona: 1082

1:
rowiczá/ Chebdogołdowiczá/ Iurgi Siemionowiczá/ Ruſkich
2:
Kśiążąt: y Wielmożnych Mikołáiá z Micháłowá Káſztelaná
3:
Kráko. Sándywoiá z Oſtrorogá Poznáńſkiégo/
4:
Piotrá z Pie=
5:
ſzkowéy ſkáły Krák. Ianá z Czyżowá Sędomiérſkiégo/ Mar=
6:
ćiná z Kalinowéy Sierádzkiégo/ Ianá z Lichniná Brzéſtſkié=
7:
go/ Iárándy z Brudzowá Inowłodzcłáwſkiégo/ Oſtyki Ká=
8:
ſztelaná Wileńſkiégo/
9:
Dolgiertá Wileńſkiégo/ Luluſzá Troc=
10:
kiégo/ Ianá Mauzyká z Dąbrowéy Lwowſkiégo/ Piotrá Odro
11:
wąſá Podolſkiégo/ Stániſłáwá Grodá z Rzeńſká Płotckié=
12:
go/
13:
Ianá Głowaczá z Lauzenic Czerneńſkiégo/ Páwłá z Rá=
14:
dzymowá Bełzkiégo/ Woiewód: Marćiná z Słaniſká Po=
15:
znańſkiégo/ Dobeſłáwá z Sienná Sędomiérſkiégo/ Piotrá z
16:
Zernik Káliſkiégo/
17:
Wáwrzyńcá Zaręmbę Siérádzkiégo/ Pio
18:
trá z Bniná Poznáńſkiégo/ Woyćiechá Málſkiégo Lęczyckiéo /
19:
Floriáná z Korytnice Wiślickiégo/ Domáradá z Kobylan Lu=
20:
belſkiégo/ Mikołáiá z Worzumowá Brzéſtſkiégo/
21:
Kryſtyná z
22:
Koźiegłów Sądeckiégo/ Ianá z Tęczyná Woynickiego/ Przed
23:
borzá z Koniecpolá Roſperſkiégo/ Mikołáiá Wirzbickiégo Do=
24:
brzyńſkiégo/ Ianá z Bálic Rádomſkiégo/ Bártoſzá z Goſtyná
25:
Nakielſkiégo/
26:
Marćiná z Wierzyſk Inowłodzcłáwſkiégo/ Kli=
27:
muntá z Strzelce Biéckiégo/ Wincéntégo z Sámotuł Mie=
28:
dzyrzéckiégo/ Dobrogoſtá z Kolná Kámienieckiégo/ Przedpeł=
29:
ká z Kopydłowá Lądzkiégo/
30:
Dźiká Przybyſłáwá Zárnowſkié=
31:
go/ Wárſzá z Oſtrowá Záwichoſtſkiégo/ Páwłá z Bſkupic
32:
Máłogoſtſkiégo/ Woyćiechá z Pákośći Srzemſkiégo/ Máćie=
33:
iá Brzeźińſkiégo/ Ianá z Kálinowéy Sądeckiégo/
34:
Piotrá z
35:
Chełpná Połánieckiégo/ Mikołáiá z Lubſtowá Kruſzwickié=
36:
go/ Stániſłáwá z Skárſzewá Biechowſkiégo/ Iákubá Prze=
37:
korę Czechowſkiégo/ Przybyſłáwá Kowálſkiégo/ Mikołáiá
38:
Kiełbáſę Bydgoſkiégo/
39:
Iákuſzá z Strzygi Rypińſkiégo/ Pá=
40:
ſkoná z Goſłáwic Konárſkiégo/ Ianá z Włonowá Rogoźiń=
41:
ſkiégo/ Hriczká Kierdeiowiczá Lwowſkiégo/ Mikołáiá z Wi=
42:
śnice Przemyſłkiégo/ Piotrá z Smolice Sanockiégo/ Michá=
43:
łá z Buczaczá Hálickiégo/
44:
Ianá z Oleſznice Márſzałká/ Andrze=
45:
iá z Lubiniá Podſkárbiégo króleſtwá Polſkiégo/Andrzeiá z Cze
46:
chowic Płotckiégo/ Wigándy z Oſtrolongá Czyrnſkiéo / Dobro
47:
goſtá z Nowégodworu Wárſzáwſkiégo/ Páwłá z Leſzná Sochá
48:
czowſkiégo/ Adámá z Rytłá Goſtyńſkiégo/
49:
Márkuſſá z Popien
50:
Ráwſkiégo/ Mikołáiá Małdrzyká z Stárogrotá Bełzkiéo / Ká
51:
ſztelanów: Piotrá z Pieſzkowéy ſkáły Kráko. Piotrá Kordy=

strona: 1083

Metriki o Przywileiách Część pierwſza.
1:
bogá Poznáńſkiégo/
2:
Andrzeiá z Zelechowá Sędomiérſkiégo/
3:
Dobrogoſtá z Számotuł Káliſkiégo/ Klimuntá Szeligá z Ia=
4:
nowic Siérádzkiégo/ Stániſłáwá Bieláwſkiégo Lęczyckiégo/
5:
Andrzeiá Duniná Brzéſtſkiégo/ Stániſłáwá Inowłodzcłáw=
6:
ſkiégo/
7:
Wolczká Rokátowiczá Lwowſkiégo/ Sándkoná z Sen
8:
nowá Przemyſłkiégo/ Czuryłá z Stoiániec Hálickiégo/ Iánu=
9:
ſzá Kierkieiowicá Kámienieckiégo/ Mikołáiá Grzymáłkę Sá=
10:
nockiégo/ Stániſłáwá Kániwierá Chełmſkiégo/
11:
Piotrá z Kám
12:
py Płotckiégo/ Andrzeiá z Rádźieiowic Socháczowſkiégo/
13:
Mikołáiá z Brzozowá Goſtyńſkiégo/ Ianá Thábáſchá z Zálu=
14:
ſki Ráwſkiégo/ Podkomorzych:
15:
Márćiſſá z Wróćimowic Krá
16:
kowſkiégo/ Theodoryká Modźichód Poznáńſkiégo/ Stáni=
17:
ſłáwá Słankę z Lápſowá Sędomiérzkiégo/ Mikołáiá z Ple=
18:
ſzowá Káliſkiégo/ Zegotę z Monkowá Siérádzkiégo/
19:
Piotrá
20:
z Oporowá Lęczyckiégo/ Waská z Służewá Brzéſkiégo/ Mi=
21:
kołáiá z Kośćielcá Inowłodzcłáwſkiégo/ Derſłáwá z Wyſokié=
22:
go Lubelſkiégo/ Grzegorzá z Láſotki Dobrzyńſkiégo/ Ianá z
23:
Winnice Lwowſkiégo/
24:
Iákubá z Zakowic Hálickiégo/ Andrze=
25:
iá Wyzgę Płotckiégo/ Ianá z Reglewic Czérſkiégo/ Ianá Ro=
26:
gálę z Węgrzynowá Wyſzogrodzkiégo/ Derſłáwá z Podoſiiéy
27:
Zákroczymſkiégo/ Chorążów:
28:
Páwłá z Bogumiłowic Kráko=
29:
wſkiégo/ Abráámá z Zbąſzyná Poznáńſkiégo/ Ianá z Spro=
30:
wy Sędomiérſkiégo/ Troiáná z Lekny Káliſkiégo/ Piotrá z
31:
Widáwy Siérádzkiégo/ Adámá z Turá Lęczyckiégo/
32:
Andrze=
33:
iá z Lubráńcá Brzéſkiégo/ Máćieiá Figę z Oſznice Inowłodz=
34:
cłáwſkiégo/ Alexégo z Plonki Dobrzyńſkiégo/ Ianá Kiecol=
35:
wiczá Lubelſkiégo/ Stániſłáwá z Dawidowá Lowſkiégo/
36:
Piotrá z Grohowiec Przemyſłkiégo/ Ianá Kolę Hálickiégo/
37:
Stániſłáwá z Strzegowá Płotckiégo/ Woyćiechá z Chebdźi=
38:
ná Czyrnſkiégo/ Zylani z Winnice Wyſzogrodzkiégo/ Zemaká
39:
z Smogorzewá Ciechanowſkiégo/
40:
Saſſyny z Sczawiná Go=
41:
ſtyńſkiégo/ Iákubá z Główná Ráwſkiégo/Saſſyny z Wirzy=
42:
ſká Bełſkiégo/ Sędźi: Ianá Fárureiá Krákowſkiégo/ Bienia=
43:
ká z Blándlewá Poznáńſkiégo/ Ianá Powáłę Sędomiérſkié=
44:
go/
45:
Zygmuntá z Márgoniná Káliſkiégo/ Stephaná z Opo=
46:
rowá Lęczyckiégo/ Kryſtyná z Kośćiołá Brzéſtſkiégo/ Ianá
47:
Boybuſki Inowłodzcłáwſkiégo/ Demetriá z Chodorowá
48:
Lwowſkiégo/ Mſzykráwſki Przemyſłſkiégo/ Podſtolów:
49:
Iá=
50:
nuſzá z Kobylan Krákowſkiégo/ Sámboryuſzá z Máłochowá
51:
Poznáńſkiégo/ Piotrá z Krzyżánowic Sędomiérſkiégo/ Tom=

strona: 1084

1:
koná z Mierze Siérádzkiégo/ Woieńſká Brzéſtſkiégo/
2:
Kácz=
3:
kowſkiégo Inowłodzcłáwſkiégo/ Mikołáiá z Felſtyná Lwow=
4:
ſkiégo/ Lowczych: Iákubá Kliczę Podczáſzégo Siérádzkiégo/
5:
Skórę Poznáńſkiégo/ Boguſzá z Kruſzowá Káliſkiégo/ An=
6:
drzeiá z Brzéźia Brzéſtſkiégo/ Ianá z Zimnéywody Lwowſkié=
7:
go/ Podſędków:
8:
Mikołáiá z Brzéźia Krákowſkiégo/ Rápha=
9:
łá z Gołutowá Poznáńſkiégo/ Iákubá z Báránowá Sędo=
10:
miérſkiégo/ Stániſłáwá z Oſtrorogá Káliſkiégo/ Mikołáiá
11:
Kołuckiégo Inowłodzcłáwſkiégo/ Klimuntá z Bánczyce
12:
Lęczyckiégo/ Mikołáiá z Szárłéy Brzéſtſkiégo/ Podſtolów:
13:
Iákubá Lubelſkiégo/ Kielcá Siérádzkiégo/ Ianá z Láſſotki
14:
Dobrzynſkiégo/ Iákubá z Málic Lwowſkiégo/ Woyſkich:
15:
Stániſłáwá Ligánſzycá/ Spytká Melſtyná/ Piotrá z Ku=
16:
rowá/ Mikołáiá z Królikowá/
17:
Przedpełcá Mośćicá z Ko=
18:
źminá/ Mikołáiá z Miłoſzowá/ Iánuſzá z Tuliſkowá/ Miko=
19:
łáiá z Grandy/ Piotrá z Zawády/ Mśćiwiiá z Barczewá/
20:
Iákuſsá z Wróniáwy/
21:
Ianá z Żychliny/ Mikołáiá z Sleſzy=
22:
ny/ Wincentégo z Pniewy/ Tomkozá z Soboty/ Tłuká z
23:
Striykowá/ Ráphałá z Tarnowá/ Ianá z Pilce/ Skárb=
24:
ká z Góry/ Mikołáiá z Michowá/ Szláchty:
25:
y Przełożonych
26:
źiemie Krákowſkiéy/ Poznáńſkiéy/ Káliſkiéy/ Lwowſkiéy/
27:
Płotckiéy/ Wárſzáwſkiéy/ Stolpſkiéy y Stárgárdeńſkiéy
28:
Miaſt.
29:
A gdy da Pan Bóg látá ſłuſznégo rozeznánia będźie=
30:
my mieć/ obiecuiemy pod dobrym ſłowem przyśięgę vczynić/
31:
y záwieśić álbo roſkazáć záwieśić ninieyſzym Liſtem pieczęć
32:
náſzégo Máieſtatu.
33:
Dźiało ſie to w Brzéźćiu Włodzcłáw=
34:
ſkim/ w Wigilią Nowégo Látá: Roku tegóż 1436. Dan
35:
przez ręce Wielmożnégo y Vczćiwégo Páná Ianá z Koniec=
36:
polá Kánclérzá/ y Wincentégo Kotá Kuſtoſzá Gniéźnieńſkié=
37:
go/
38:
Kántorá Krákowſkiégo/ Króleſtwá Polſkiégo Podkán=
39:
clérzégo/ ſczérze nam miłych.
40:
MISTRZ PRVSKI
41:
obiecuie wieczny pokóy z Kró=
42:
leſtwem Polſkim chowáć.

strona: 1085

Metriki o przywileiách Część pierwſza.
1:
MY Brát Páweł z Ruzdorffu/ Bło=
2:
goſłáwionéy Pánny Máriiéy domu Niemiec=
3:
kiégo Ierozolimſkiégo Miſtrz wielki: Oznáy=
4:
muiemy ninieyſzym liſtem/ którym to wiedźieć
5:
należy wſzyſtkim:
6:
Iż nigdy My áni potomko=
7:
wie náſzy/ Naiáſnieyſzému Kśiążęciu Pánu á Pánu Włádyſłá=
8:
wowi/ ábo Króleſtwu iego Polſkiému/ żadnych wo=
9:
ien niebędźiemy zruſzáć:
10:
ále wieczny pokóy y zgodę z przerzeczo
11:
nym Pánem Królem/ Króleſtwem/y témi którzy z nim przeſtá=
12:
wáć będą z iednéy ſtrony/ y námi Zakonem/ y témi którzy prze=
13:
ſtáwáć známi będą z drugiéy ſtrony
14:
vczynioną y vtwiérdzoną
15:
zgodę y pokóy iáko ſie rzekło/ Roku Páńſkiégo 1436. w Wi=
16:
gilią Obrzezánia Páńſkiégo w Mieśćie Brzéſku/ będźiemy go
17:
ſtrzédz chowáć niezgwałcenié we wſzyſtkich iego Artykuléch y
18:
punktćiéch/ obiecuiąc:
19:
iż ieſli My/ álbo potomkowie náſzy/ w
20:
tym czáśie/ gdy ten pokóy wieczny ſtać będźie/ przerzeczonému
21:
Pánu Królowi álbo Króleſtwu Polſkiému chćielibyſmy álbo
22:
vśiłowálibyſmy ſie iákowé zruſzánia ábo woyny wſczynáć:
23:
te=
24:
dy ná to poddáni náſzy niemáią zwaláć/ áni w tym nas ſłucháć:
25:
y owſzem od wſzyſtkich náſzych obowiąſków y przyśiąg pod=
26:
dáńſtwá wolni y wyſwobodzeni w téy mierze będą:
27:
y owſzem
28:
my y potomkowie náſzy w tákowéy rzeczy czynimy wolné od
29:
wſzyſtkich przyśiąg/ obietnic nam vczynionym zárázem przez
30:
ninieyſzy liſt.
Liſt.

31:
Ná któréy rzeczy świádectwo y wiárę mocniey=
32:
ſzą kazáliſmy pieczęćią náſzą to vtwiérdźić. Dan ná Zamku
33:
náſzym Márienburgu w Niedźielę Srzodopoſtną: Roku Ná
34:
rodzenia Páńſkiégo 1436.
35:
Przywiléy pokoiu Pruſkiégo oſtátnié
36:
vczynionégo.
37:
W Imię Boże/ Amen. Ná wieczną
38:
téy rzeczy pamięć. Iż między pożądnośćią
39:
ludzkiéy woléy/ która ſie dźieie okrom Bogá
40:
ſprawce wſzyſtkich rzeczy/ żadna rzecz nie ieſt
41:
pożądliwſza/
42:
áni wdźięcznieyſza (iáko tego v=
43:
ſtáwicznie doświadczamy) áni żadna ludzkié=
44:
mu rodzáiowi nie ieſt zdrowſza/ potrzebnieyſza/ milſza/ y po=

strona: 1086

1:
żytecznieyſza:
2:
iáko pokóy w Národzeniu Odkupićielá Páná
3:
náſzégo Iezu Kryſtá ludźiom dobréy woléy przez Anyoły opo=
4:
wiedźiány/ y w odeſzćiu do Oycá zebrániu Apoſtolſkiému y
5:
wſzyſtkim którzy po Apoſtoléch idą powtórzony/ dárowány/ y
6:
obiecány.
7:
Dla tego My brát Lódwik z Erlicháſſen Miſtrz
8:
Szpitalá domu świętéy Máriiéy Niemieckiéy Ierozolimſkiéo
9:
w Pruśiéch: Oznáymuiemy przez ninieyſzy liſt/ którym to wie=
10:
dźieć przynależy wſzyſtkim ninie y potym będącym/
11:
którzy tego
12:
wiádomość mieć będą. Iż bacząc iákowé ſą prawdźiwégo po=
13:
koiu vżytki/ á iáko wielkié woien nieprzeſpieczeńſtwá/ y iákowé
14:
ſpuſtoſzenia zá niezgodámi idą/
15:
ku chwale wſzechmogącégo
16:
Bogá/ y niepokalánéy Pánny Máriiéy chwalebnéy y wſzytkiéy
17:
rzéſzy niebieſkiéy/ y ku rozmnożeniu wiáry/ ſpráwiedliwośći
18:
Zakonu Krześćiáńſkiégo zbáwiennégo/
19:
y ku rozmnożeniu wiáry/ ſpráwiedliwośći
20:
Zakonu Krześćiáńſkiégo zbáwiennégo/ y ku vtwiérdzeniu czći
21:
Zakonu náſzégo/ y tákże bacząc ná roſtérki/ zwády opłákáné/
22:
nieprzeſpiecznośći/ nienawiśći/
23:
nielubośći/ obráżenia/ któré
24:
między Naiáſnieyſzym Kśiążęćiem/ Pánem Káźimiérzem z łá=
25:
ſki Bożéy Królem Polſkim/ Wielkim Kśiążęćiem Litewſkim/
26:
Ruſkim/ y Pánem Pruſkim y dźiedźicem/ y oświeconémi Kśią=
27:
żęty Pánem Káźimiérzem Boleſłáwem/ Konradem Iánu=
28:
ſzem Mázoweckim/ y Henrykiem Stolpſkim Kśiążęty/ y vcz=
29:
ćiwym Oycem Pánem Páwłem Biſkupem/
30:
Kośćiołem y Ká=
31:
pitułą Alſperſką/ Stephanem Woiewodą Wołoſkim/ Kró=
32:
leſtwem Polſkim/ Ziemiámi y innémi Páńſtwy temuż Pánu
33:
Królowi y króleſtwu poddánémi z iednéy ſtrony/
34:
á nas brátem
35:
Lódwikiem Miſtrzem wielkim/ Pręceptory/ Komendory y Za
36:
konem y Ziemiámi tegóż Zakonu w źiemiách Pruſkich będącé=
37:
mi z drugiéy ſtrony były wſczęté:
38:
potym vmyſły náſzé ku poko=
39:
iowi y zgodźie obróćiliſmy/ chcąc náwáłnośći woienné do te=
40:
go czáſu między námi będącé vſpokoić/ zgłádźić/ y té rzeczy któ=
41:
ré zá niepokoymi y ſpory były zburzoné oſzpeconé y rozerwáné/
42:
przez cáłość pokoiu ku piérwſzému ſtanu chcąc przywiéźdź ſpo=
43:
koynému/ przez pośrzodek/ pilność/ y ziechánia nauczćiwſzégo
44:
w Pánu Kryſtuśie Oycá Páná Rodolfá Biſkupá Láwánckié=
45:
go
46:
Stolice Apoſtolſkiéy Legatá od naywiętſzégo Páná náſzé=
47:
go Páwłá Papieżá Wtórégo ku rozięćiu téy woyny oſobliwie
48:
zeſłánégo z tymże Káźimiérzem Pánem Królem/ króleſtwem
49:
Polſkim/
Spory y róznice vſpokoioné/ nie máią bydź odnawiáné.

50:
Kśiążęty/ Pány/ Páńſtwy/ Ziemiámi/ Koádiutory/
51:
y témi którzy im przynależą poddánémi/
52:
y z témi którzy po nich
53:
będą wiecznégo pokoiu y niezgwałconégo przymiérza zámknie=

strona: 1087

Metriki o Przywileiách Część pierwſza.
1:
niu y dokonániu wybráliſmy/ wźięli/ przyięli.
2:
wybierámy/ bie=
3:
rzemy/ wſczynamy przez ninieyſzy liſt ná kożdy czás y ná wieki:
4:
który to pokóy pod wiárą y czćią y przyśięgą náſzą ćieleſną v=
5:
czynioną przez zdrády y chytrośći obiecuiemy zá ninieyſzym przy
6:
wileiem chowáć.
7:
A iż ten pokóy y zgodá z wielkim rozmyślá
8:
niém y vważeniém przyiętá ku ſtałému y mocnému porządku
9:
chowánia byłá przywiedźiona/ onę przez oſobné káżdéy rzeczy
10:
opiſánié rozumieliſmy zá rzecz potrzebną rozrządźić.
11:
Naprzód: iż między przerzeczonémi Naiáſnieyſzym Pánem
12:
Káźimiérzem Królem/ y Kśiążęty przerzeczonémi/ Króleſtwem
13:
Polſkim y iego źiemiámi/ Biſkupem Alſperſkim/ iego Kápitułą
14:
y Kośćiołem/
15:
Ruśią/ Pruſy/ Mázowſzem/ Stolpſką y innémi
16:
páńſſtwy iego z iednéy ſtrony/ y námi przerzeczonym Miſtrzem
17:
wielkim y Komendory Zakonem/ Ziemiámi y poddánémi ná=
18:
ſzémi w źiemiách Pruſkich z drugiéy ſtrony/
19:
wſzyſtkié ſpory/ ro=
20:
ſtérki/ nieprzyiáźni/ odpowiedánia/ oſławienia/ y ſzkody mię=
21:
dzy ſtronámi y ztąd y zowąd vczynioné máią bydź odpuſczoné/
22:
y we wſzyſtkim vſpokoioné:
23:
áni ich ná potym iáka zmiánká ál=
24:
bo pámięć/ á zwłaſczá w ſkárgách ku vwłaczániu ſtron przed
25:
którémikolwiek oſobámi/ niech niebędźie miáná w żadnym ſą=
26:
dźie Duchownym álbo Swietckim álbo gdźie indźie:
27:
áni téż
28:
iedná ſtroná ku zelżeniu drugiéy nie da pomocy álbo przychyl=
29:
nośći przez ſię álbo napráwną oſobę którąkolwiek wynáleźio=
30:
ną bárwą/ iáwnie álbo potáiemnie:
31:
y iáko będźie naiwięcéy
32:
należéć oboiéy ſtronie oſkárżenia y vwłaczánia czći niema
33:
dopuſczáć/ ále owſzem zabrániáć.
Rozruchy wſzytkié áby vſtáły.

34:
Téż ku zágłádzeniu wſzelkiéy nielubośći/ nienawiśći/ſkry=
35:
tych gniewów/ y wſzelkich nieprzyiáźni między przerzeczonym
36:
Naiáſnieyſzym Pánem Królem Káźimiérzem y iego przodki
37:
Królmi y króleſtwem Polſkim z iednséy ſtrony/
38:
y nas przodki ná
39:
ſzé Miſtrze wielkié Pruſkié y Zakonem náſzym z drugiéy ſtrony/
40:
względem źiem Pomorzkich/ Chelmińſkich/ y Micháłowſkich/
41:
któré częſtokroć wysſzych czáſów zwykły ſie wſczynáć z wielkim
42:
nieprzeſpieczeńſtwem woien: á iżby pokóy ten mocny ſtały y wie
43:
czny nietylko ſłowy/ ále z ſercá vprzéymie niezmyślenié
44:
ſczérze
45:
á nie z chytrośćią między przerzeczonym Naiáſnieyſzym Pá=
46:
nem Káźimiérzem Królem y Króleſtwem Polſkim/ Kśią=
47:
żęty/ Biſkupem/ Kośćiołem y Kápitułą Alſperſką/ y z témi
48:
którzy przy nich ſtoią/ y im pomagáią:
49:
y między námi Mi=
50:
ſtrzem/ y Komendory/ y Zakonem przerzeczonym vgruntowan

strona: 1088

1:
był: tedy Ziemię Chełmińſką z ſwémi Zamki/ Miáſty/ Miá=
2:
ſteczki/ y twiérdzámi/ to ieſt/
3:
z Toruniem ſtárym/ y nowym
4:
Bierzgławem alias Biengelaw/ Stángrádem alias Háldens/
5:
Chełmem alias Kulmen/ Duniſłáwem alias Wonczeslawem/
6:
Lipnem alias Lippe/ Kowale alias Schonenzch/
7:
Rogozem ali=
8:
as Rogoźien/ Koprzywnem alias Engielſzberg/ Rádźiniem
9:
alias Raden/ Grudzáńcem alias Grawdeng/ Gołubem alias
10:
Goław/ Papów/Brodniczą alias Stroſzberg/ Olánderber=
11:
giem alias Luterberg/
12:
Brátyanem alias Nowoforo/ Láſkinem|
13:
alias Leyſzien/ ze wſzyſtkiémi ſwémi przynaleznośćiámi y wśiá=
14:
mi ich/ któré należáły do ſądu álbo chorągwie Chełmińkiéy/ y
15:
ze wſzyſtką Ziemią Micháłowſką nic niewyymuiąc.
16:
Tákże
17:
wſzyſtká źiemiá Pomorzka wedle ſtárych ſwych gránic ze wſzy=
18:
ſtkiémi Zamki/ Miáſty/ Miáſteczki/ y twiérdzámi któré w niéy
19:
ſą/ to ieſt Gdańſk/ Puck/ Lanwenborg alias Laumberg/ Hey=
20:
le alias Helya/ Lobe alias Koſzrczyn/
21:
Grebin alias Grábino/
22:
Dyrſchaw alias Tſczowmene alias Gniew/ Stárgárd/ No=
23:
wemberg alias Nowe/ Swiecze alias Swiiecz/ Moſtek alias
24:
Oſsiiek/ Iaśieniec alias Iaśienicz/ Kryſzaw/ Kliſsów/
25:
Sło=
26:
chaw alias Olechów/ Konicz alias Choynicze/ Fredelánt/ Há=
27:
merſtyn/ Bierwthaw alias Buthów/Thuchol alias Thucho=
28:
lia/ Schobowic/ Schonck alias Skáżewo/
29:
Báldenburg y z
30:
Morzem/ Rzékámi/ Wodámi/ Morzem/ łowieniem Ryb:
31:
któré ſą ná końcu morzá/ to ieſt Hab/ ze wśiámi/ Portmi/ Wy=
32:
ſpámi/ y ze wſzytkiémi przynależnośćiámi/
33:
y z páńſtwem wſzech
34:
pożytków y wſzégo Páńſtwá/ któré przynależáły ná przerzeczo=
35:
négo Páná Królá Káźimiérzá y ku króleſtwu Polſkiému/ má=
36:
ią y teraz należéć:
37:
á wſzyſtkié dárowánia/ zdánia/ zſtępowá=
38:
nia/ przywłaſczenia przez Króle/ Kśiążotá/ Pány/ Szláchtę/
39:
Miaſtá y poddáne króleſtwá Polſkiégo/ z któréykolwiek przyczy
40:
ny vczynioné/ z przerzeczonych Ziem/ z Práwá/ właſnośći/ z
41:
Páńſtwá/ y z Tytułu ich/
42:
iakokolwiek kiedykolwiek téż przez
43:
przyśięgę ćieleſną z łáſki przećiwko Nam y Zakonu náſzégo/
44:
któré były Apoſtolſkim/ Céſárſkim/ ábo którymkolwiek potwiér=
45:
dzeniem vmocnioné:
46:
tedy tákowé nic temu ſtánowieniu nie
47:
máią przeſzkádzáć/ y owſzem oné przez ninieyſzé ziednoczenié y
48:
przymierzenié nikczemné czynimy/ káſsuiemy/ zátrácámy/ zno=
49:
śimy/ zágáſzamy/ vmorzámy/ y tákowym moc ná wieki odéymu
50:
iemy.
Zamki y miáſtá któré przy Koronie zoſtáć máią.
Ziemia Pomorzká do Korony wſzyſtká należeć ma.
Ziemie Pomorzka/ Kulmeńſka Micháłowſka/ do Króleſtwá Polſkiégo máią przynależeć.

51:
Z których to źiem Pomorzkich/ Chełmieńſkich y Michá=
52:
łowſkich/ my Miſtrz Lódwik Komendorowie y Zakon Nie=

strona: 1089

Metriki o przywileiách Część pierwſza.
1:
miecki/ y z práwá/ z właſnośći/ Tytułu/
2:
Páńſtwá/ któré iáko=
3:
kolwiek przyczyny Nam y Zakonowi ná=
4:
ſzému należáło/ zſtąpieniem y wyrzeczeniem ſie wiecznym/ nie=
5:
odezwánym/ dobrowolnym/ zá pewną y iáwną wiádomośćią/
6:
Nam potomkom y Zakonowi náſzému zſtępuiemy/ odrzékamy:
7:
y wyrzékamy ſie my y Zakon náſz/ źiemi Pomorzkiéy/ Cheł=
8:
mieńſkiéy/ y Micháłowſkiéy ná wieki: y wſzyſtki zapiſy/ dáro=
9:
wánia/ wyrzékánia/ zſtępowánia/ zeznawánia/ potwiérdze=
10:
nia
11:
Przywileie/ Inſtrumentá/ przedawánia/ kupowánia/ v=
12:
chwalenia/ ſądy/ Skázowánia/ obrony/ y dekréty z łáſki prze=
13:
ćiwko Zakonowi náſzému ná źiemie przerzeczoné przez Papieże
14:
Céſárze/ Króle/ Pány/ Kśiążętá/ Márgrábie/
15:
Grábie/ y któ=
16:
rékolwiek oſoby duchowné y świetckié którégokolwiek záwo=
17:
łánia/ doſtoieńſtwá y przełożeńſtwá/ pod iákimkolwiek ſło=
18:
wy ſą vczynioné/ ſkazáné/ pozwoloné/ nikczemné czynimy/ zá=
19:
trácamy/ zágáſzamy/ vmorzamy/
20:
y z nich nam y potomkom ná=
21:
ſzym y Zakonowi nie przez obłędliwość nié zá przymuſzeniém/
22:
áni zá nieobaczeniém/ ále wolnie/ ſwobodnie/ y z pewnéy wiádo
23:
mośći ná wieki zſtępuiemy/ wyrzékamy ſie z nich:
24:
y wſzytko prá
25:
wo/ któré nam Miſtrzowi Zakonowi w przerzeczonjch źiemiách
26:
iákokolwiek należáło/ ná Páná Káźimiérzá Królá y króleſtwo y
27:
iego potomki Króle Polſkié ná wieki przenaſzamy/ przez niniey=
28:
ſzy przywiléy:
29:
y wſzytkié Rycérzkié ludźie Szláchtę/ Hołdowni
30:
ki/ Mieſczány/ obywátele y wſzytki poddáné duchowné y świet
31:
ckié/ Ziem/ Miaſt/ Powiátów/ y mieyſc przerzeczonych/ od wſzel
32:
kiéy nam wiernośći/ przyśięgi/
33:
poddánośći/ y wſzelkiégo obowią=
34:
żku wypuſczamy/ wolné czynimy/ y ninieyſzym liſtem wyſwo=
35:
bodzamy.
Lowienie Ryb y Cłá ſtáré do Zakonu przynależeć máią.

36:
To wyiąwſzy: iż Rybitwi ná Hábie do końcá wody y
37:
łowienia Ryb/ Biſkupá y Kápituły Alſperſkiéy/ y ná przećiwko
38:
ná morzu ſłonym/ y tákże część Nergiiéy od rzeczonéy wody y ło
39:
wienia Ryb Kośćiołá Alſperſkiégo/ przez wprzék Nargiiéy áż do
40:
rzeczonégo morzá ſłonégo/
41:
a od rzeczonégo w przeſzćia Nergiiéy áż
42:
w głębokość ze wśiámi Swiecze/ Mywendorff/ y dworem Mi
43:
thilhoff zwierzchnośćią práwá y pożjtkiem tę głębokośćz łowie
44:
niém Czeczug y ſtárym Mytem/ my Miſtrz y Zakon będźiemy
45:
mieć y dźierżéć:
46:
którą to część Nergiiéy z przerzeczonémi wśiá=
47:
mi y Dworem przerzeczony Naiáſnieyſzy Król I.M. nam Mi
48:
ſtrzowi y Zakonowi z oſobliwéy łáſki ſwéy dał y náznáczył:
49:
zá=
50:
chowawſzy Máieſtatowi ſwému wſzelkié łowy ná przerzeczo=
51:
néy częśći Nergiiéy/ iákóż y ná wſzytkiéy Nergiiéy oné ſobie zácho

strona: 1090


1:
wáł.
2:
To téż przyłożywſzy: iż my Miſtrz y Zakon żadnégo
3:
Zamku/ álbo twiérdze ná rzecz onéy częśći Nergiiéy nam dáro=
4:
wánéy niemamy áni roſkażemy budowáć/ áni nowégo Cłá ku
5:
vćiſkowi niemożemy vkłádáć.
6:
Téż z dobrégo baczenia ná rzeczy potrzebné/ któré nas ruſzá=
7:
ły y dla vtwiérdzenia pokoiu ninieyſzégo/ Zamek y Miáſto
8:
Márienburg ze dwiemá wyſpámi/ to ieſt/ wielkim y máłym
9:
któré zową das Fiſſánniſse/
10:
Herweder/ y ze wſzyſtkim ieźiorem
11:
Druſſen/ y ze wſzyſtkim iego łowieniem/ y z wśiámi/ y z powiá=
12:
tem Schárffaw/ y ze wſzyſtkiémi inſzémi przyległośćiámi y
13:
wśiámi:
14:
to tylko wyiąwſzy: iż wśi Háldenhorff y Alepin/
15:
któré należą do Holánd y Kulhebery y Hordorff/ która ſámá
16:
ieſt oſtáteczna ludźi woiennych/ á należy do Prenſchenk/ będą
17:
mieć wolność w ieźierze Druſſen ryby łowić/
18:
wedle potrzeby
19:
ſwéy á obyczáiu ſtárégo. Téż Zamek y Miáſto Sthum ze
20:
wſzyſtkiémi ſtárémi ſwémi práwy/ przynależnośćiámi wſzyſt=
21:
kiémi/ miáſto Elbing ſtáré y nowé z powiátem y rozgránicze=
22:
niém wśi/
23:
y práwem y miáſteczkiem Tholkmit/ y z iego powiá
24:
tem/ y vrzędem/ láſów y gáiów/ alias Wáldámpth/ y z ſześćią
25:
wśi dźierżáwy y zamkiem Holánth/ to ieſt Pilomen/ Myſło=
26:
tino/
27:
Berytkon/ Kámersdorff/ Wielkielicz/ y Preſenmerelth/ y
28:
z piąćią wśi/ któré do miáſteczká y powiátu Molhowſen nale=
29:
żáły: to ieſt/ wielki Stában/ máły Stában/ Schonemor/
30:
Pomerendorff/ y Wolffdre.
31:
Téż Miáſteczko y Powiát Criſchburg alias Drzgon z ſwé=
32:
mi wolnośćiámi Rycérzkiémi/ Szláchtą/ Wáſſały/ wśiámi/
33:
ieźiormi/ młynem/ zamkiem (wſzákże ták/ áby zburzony był
34:
Zamek) z iego przyległośćiámi wſzyſtkiémi/
35:
począwſzy od ie=
36:
dnégo boku miáſteczká przerzeczonégo Criſchburg/ y zſtępuiąc
37:
od rzéki Szrogié/ áż do Ieźiorá Druſſen (á wſzákże dwór Dole=
38:
ſczet z iego młynem przy nas y przy Zakonie náſzym ma zoſtáć)
39:
á z drugiéy ſtrony rzeczonégo miáſteczká wſtępuiąc wzgórę y i=
40:
dąc áż do oſtátecznych gránic miáſteczká Criſzburg y wśi Hál=
41:
denſtad/ gdźie ſie weſpółek zeſzły/ táſz wieś po lewéy ſtronie
42:
ma zoſtáć w páńſtwie y przy Zakonie náſzym.
43:
A z tego miey=
44:
ſcá prośćiéy idąc do Kośćiołá Pomezáńſkiégo gránic blizſzych/
45:
gdźie wſzyſtki kożda z oſobná máiętnośćipod gránicámi któré
46:
należą ku ſtronie Zamku Máryenburſkiégo/ wieś Moyſter=
47:
berg záśię ma zoſtáć przy Zakonie náſzym:
Lowy źwiérzu we wſzytkiéy Nergiiéy Król ſobie záchowywa.
Maryenburg do korony należeć ma.
Elbiąg ze wśiámi do Korony należeć ma.

48:
á dwory pożytki y ze
49:
wſzyſtkiémi innémi przyległośćiámi do rzeczonégo Zamku Má=

strona: 1091

Metriki o Przywileiách Część pierwſza.
1:
ryenburgu máią przynależéć.
2:
A inſzé wſzytki y kożdé zoſobná
3:
poſpolićie do powiátu Kryſzburg do tego czáſu przynależącé/
4:
tymże ſpoſobem z miáſteczki z dwory Ziemiáńſkimi/ z obywá=
5:
telmi/ wśiámi/
6:
łowieniemRyb/ Gáymi/ y wſzyſtkiémi inné=
7:
mi pożytki/ będą należéć do Zamku náſzégo Proſsermark ná wie=
8:
ki: y zoſtáną przerzeczonémy Naiáſnieyſzému Pánu Królowi y
9:
Królom/ y króleſtwu Polſkiému:
10:
ták iż Zamki/ Miáſtá/ Miá=
11:
ſteczká/ Powiáty przerzeczoné do tego czáſu y ná potym mocą ni=
12:
nieyſzégo ziednoczenia y ſprzymiérzenia do práwá/ włáſnośći/
13:
y Tytułu króleſtwá Polſkiégo będą należéć/ y przyſtáć ná wieki
14:
wiekom.
15:
My téż Miſtrz Lodwik/ Komendorowie/ y Conwenty zá
16:
nas y potomki náſzé wyrzékamy ſie Zamków/ miaſt/ miáſteczek/
17:
Inſuł/ Ieźiór/ łowienia Ryb/
18:
Cameratus y Vrzędów przerze=
19:
czonych/ y z ich powiátów y Ziem wiecznym y nieodezwánym
20:
wyrzeczeniem z pewnéy y wyráżonéy wiádomośći:
21:
tákże y z
22:
práwá/ z częśći/ właſnośći/ tytułu/ y Páńſtwá którégokolwiek
23:
z któréykolwiek przyczyny nam Miſtrzowi/ Komendorom/ v=
24:
rzędnikom/ y Zakonowi náſzému przynależących przez náſzé o=
25:
tworzyſté liſty zſtępuiemy/ y z nich ſie wyrzékamy:
26:
y wſzytko
27:
práwo/ któré nam Miſtrzowi/ y Zakonowi Komendorom ná=
28:
ſzym na Zamkách náſzych/ w mieśćiéch/ w miáſteczkách/ Ieźio=
29:
rách/ Wyſpách/ łowieniu ryb/ álbo wśiách przynależáło álbo
30:
mogło przynależéć/
31:
ná przerzeczonégo Naiáſnieyſzégo Páná
32:
Káźimiérzá Królá/ potomki iego/ y króleſtwo Polſkié przenośi=
33:
my y dáiemy. Rycérztwo téż/ Szláchtę/ Wáſſáły/ y inné oby=
34:
wátele/ mieſczány/ y kożdé poddáné duchowné y świetckié prze
35:
rzeczonych Powiátów/
36:
Ziem/ miaſt/ y mieyſc od wſzelkiéy
37:
wiernośći/przyśięgi/ obowiąſku/ poddáńſtwá/ y któréykol=
38:
wiek obietnice przez ninieyſzy liſt czynimy wolné/ wypuſcza=
39:
my/ y wyſwobodzamy:
40:
á iné Zamki/ Miáſtá/ Powiáty/ twiér=
41:
dze/ wśi y Páńſtwá w źiemiách Pruſkich/ tak ná źiemiách iáko
42:
ná wodách będącé/ to ieſt/ Kijeniczberg Zamek ze trzemi miá=
43:
ſty:
44:
tákże Zamki y miáſteczká Lochſteth/ Warczeń/ Gijrwaw/
45:
Poboten/ Rydant/ Schoken/ Ráymen/ Cremiten/ Wáldáw/
46:
Topiaw/ Thábeká/ Wkennaebekten/ Inſterburg/ Allenburg/
47:
Wonſzdorff/ Gerdawen/ Ibugirburg/ Nordemburg/ Lijabi=
48:
iaw/
Miſtrz y Zakon wyrzékáią ſie ze wſzjtkich praw/ właſnośći/ z Pańſtw y Zamków y Miaſt wyliczonych.
Miáſtá y Powiáty któré máią przy Miſtrzu zoſtáć.

49:
Láwſkiſten/ Thylſzak/ Rágijete/ Koſcheſten/ Winthburg/
50:
Memel/ Brándemburg/ Crowczeburg/ Fredelánt/ Borthen/
51:
Laczew/ Balgiie/ Herlibail/ Synten/ Lándiſzberg/ Prze=

strona: 1092

1:
wſchenlaw/ Bartenſteym/
2:
Streſten/ Zrniſzburg burg/ Ikein/ Ro=
3:
ſtenburg/ Like/ Iohánsburg/ Holánd/ Kisboſkad/ Molhi=
4:
irzen/ Morung/ Baſſen/ Heyno/ Orthoſykburg/ Oſtorrode/
5:
Hoenſtein/ Nijeijdemburg/ Scholgaw/ Iehenburg/ Deng=
6:
ſiſlaw/
7:
Prenſemarg/ Libemole/ y Sálefat/ y którékolwiek iné
8:
Zamki/ Miáſtá/ Miáſteczká/ Powiáty/ rozdźielenia/ y wśi z
9:
ich poddánémi/ Rycérztwem/ obywátelmi/ y Wáſálli wodá=
10:
mi
11:
gáymi/ Ieźiory/ y innémi przynależnośćiámi/ y práwy wſzy=
12:
tkiémi którémikolwiek imiony byłyby zwáné/ My Miſtrz/ Ko=
13:
mendorowie/ y Zakon
14:
ná wieki wiekom ſpokoynie przez wſze=
15:
lákiégo przerzeczonégo Naiáſnieyſzégo Páná Królá y potom=
16:
ków iego Królów/ y Króleſtwá Polſkiégo przekáżowánia/
17:
zruſzánia/ vprzykrzenia będźiemy dźierżéć/ y ich cále będźiemy
18:
mieć:
19:
z vżywánia y Páńſtwá tych to Zamków/ Miaſt/ miáſte=
20:
czek/ Ziem/ Powiátów/ wśi/ Rycérztwá/ obywátelów/ Wáſ=
21:
ſalów/ y z onych kożdégo práwá/
22:
z Tytułu/ właſnośći/ Páń=
23:
ſtwá/ ieſli któré przerzeczonému Pánu Królowi/ y Króleſtwu
24:
Polſkiému/ którymkolwiek ſpoſobem z któréykolwiek przyczy=
25:
ny należáłoby álbo mogło należéć/
26:
przerzeczony Pan Káźi=
27:
miérz Król z pewnéy y iákowéy wiádomośći ſobie y potom=
28:
kom ſwym Królom/ y Króleſtwu Polſkiému dobrowolnie y z
29:
rozmyſlnym vmyſłem nam Miſtrzowi
30:
potomkom náſzym Mi
31:
ſtrzom. Komendorum/ Conwentowi/ y Zakonowi náſzému
32:
w źiemiách Pruſkich zſtępuie/ y wyrzéka ſie.
33:
y wſzyſtko práwo/
34:
ieſli któré iego máieſtatowi y potomkom iego Królom y króle=
35:
ſtwu Polſkiému zá iákim obwárowániém y z którychkolwiek
36:
przyczyn innych w przerzeczonych Zamkoch/ w Mieśćiéch/
37:
w
38:
miáſteczkách/ źiemiách/ Powiećiéch/ wśiách Rycérztwu y tych
39:
którzy zá lennem práwem imioná dźierżą/ którymkolwiek ſpo=
40:
ſobem należáło/
41:
ná nas Miſtrzá/ potomki náſzé/ Komendory/
42:
Conwent y Zakon przez zdánié y odſtąpienié wieczné y nieode=
43:
zwáné przenióſł: y ono nam zá dobrą wolą y z pewnéy wiádo=
44:
mośći przydał:
45:
y wſzyſtko Rycérztwo/ Wáſſáły/ Szláchtę/
46:
obywátele/ mieſczány/ y wſzyſtkié poddáné Duchowné y świet
47:
ckié źiem y mieyſc przerzeczonych/ od wſzelkiéy wiernośći/ przy=
48:
śięgi/
49:
poddáńſtwá/ y od wſzelkiégo obowiązánia wiáry wol=
50:
né vczynił/ wypuśćił: y Biſkupſtwo nád to y Kośćiół Sá=
51:
bieńſki z ſwémi Zamki/ Miáſty/ miáſteczki/ to ieſt Phiſchhau=
52:
ſen/ Tyremberg/
53:
Lobodaw/ Powonden/ Ingemburg/ Zo=
54:
law y Nuwenhuſch ze wſzyſtkiémi Wáſſáły/ wśiámi y przyna=

strona: 1093

Metriki o przywileiách Część Pierwſza.
1:
leżnośćiámi ſwémi wſzyſtkiémi/ pod Páńſtwem náſzym y Za=
2:
konu náſzégo wiecznie ma zoſtáć.
3:
Téż rozrządzamy y vſtáwiamy: iż nád wſzytkim łowieniem
4:
ryb/ któré zochą Rewtel/ przy bytnośći Stároſty Máryenbur=
5:
ſkiégo/ y Sprawce
6:
który od nas będźie poſtánowion ná Zam=
7:
ku Márienburgu/ kożdégo roku w Wielki Piątek ma bydź náy=
8:
mowáné:
9:
y liſt ná wſzyſtki Rewthel pod páná Królá y náſzym
10:
Sygnetem ma bydź dan tym/ którzy náymuią: á połowicá pie=
11:
niędzy z tákowégo náymu przychodzących nam ma bydź daná/
12:
á druga lepak połowicá Ieo M. Królowi ma przyśdź práwem
13:
Biſkupá Alſperſkiégo y Sámbieńſkiégo/ y tychże Kapituł/ y
14:
innych oſób y mieyſc:
15:
ktoré zdawná máią wolność łowienia
16:
ryb. Która wolność ma bydź záwżdy cáła: którym liſty ná Re=
17:
wthel przerzeczoné y wielkość ich przez wſzelkich pieniędzy wol=
18:
nie chcemy pozwaláć.
19:
A żeby pokóy przymiérze y ziednoczenié zá tákim vważeniem
20:
vgruntowáné y zámknioné/ niemogły bydź ná potym ludzką
21:
złośćią złąmáné/ y iákowémi fałſzámi/ zdrádámi/ y dowćipy
22:
zgwałconé:
23:
przerzeczeni téż Naiaſnieyſzy Pan Káźimiérz Król
24:
y potomkowie iego Królowie/ y króleſtwo Polſkié/ Pręłaći/
25:
Kśiążętá/ Pánowie/ y poddáni króleſtwá tegóż o Nas Mi=
26:
ſtrzu/ Komendorách/ y Zakonie Pruſkim/ Pręłatách/ Rycérz=
27:
twu/ y poddánych náſzych:
28:
á my Miſtrz/ potomkowie náſzy/
29:
Komendorowie/ y Zakon/ Pręłaći/ Rycérztwo/ y poddáni ná=
30:
ſzy w Pruśiéch o rzeczonym Naiaſnieyſzym Iego M. Królu Ká=
31:
źimiérzu y króleſtwie Polſkim/
32:
Kśiążętách/ Pánách/ poddá=
33:
nych iego zupełné vfánié y przeſpieczeńſtwo/ odłożywſzy wſzel=
34:
ki nieprzyiaćielſki obyczay/ teraz y ná potym ábyſmy dźierżeli y
35:
mieli:
36:
á przerzeczony Naiáſnieyſzy Káźimiérz Król náſz brátá
37:
Lodwiká Miſtrzá/ Komendory/ y Zakon w Pruśiéch/ y náſzé
38:
wſzytki potomki zá ſwégo y króleſtwá Polſkiéo piérwſzégo rá=
39:
dnégo Páná ná wieki bierze:
40:
á Komendory przednieyſzé/ któré
41:
my Miſtrz y potomkowie náſzy zá czáſem będą náznáczáć/ ná
42:
Rády ſwé y króleſtwá Polſkiégo y ſwą y Króleſtwá Polſkiégo
43:
obronę/ poddáność wieczną przyiąć:
44:
obiecuiąc Nam w ſłowie
45:
ſwym królewſkiw/ y pod wiárą vczynionéy przyśięgi zá śię y
46:
potomki ſwé Króle y Króleſtwo Polſkié: iż nas przerzeczoné=
47:
go Miſtrzá/ Komendory y Zakon/
Arendy łowieniá Ryb máią bydź pod pieczęćiámi Krolewſkimi y Miſtrzowemi.
Miſtrz y Komendorowie ſą wźięći w Rádę Kroleſtwá Polſkiégo.

48:
Pręłaty/ Rycérztwo/
49:
poddáné náſzé w Pruśiéch náſzé potomki łáſką Królewſką bę=
50:
dźie czćił/ y miłował: y nas Miſtrzá/ Komendory/ y Zakon/
51:
y potomki náſzé/ Pręłaty/ Szláchtę/ Mieſczány/ poddáné/ y
52:
Ziemie náſzé/ iáko piérwſzą rádę y ſobie ziednoczoné przy ná=
53:
ſzych práwiéch y wolnośćiách/
54:
przywileiách/ obronách/ y grá=
55:
nicách/ któré dźiśieyſzému ziednoczeniu y ſprzymierzeniu y ie=
56:
go Artykułom y ſpoſobam nie będą sie ſprzećiwiáć/ záchowa:
57:
á iż od wſzyſtkich nieprzyiaćiół náſzych y tych/ którzy nas zechcą
58:
trapić/ w źiemiách któré dźierżemy w Pruśiéch będźie brónił.
59:
Y będźiemy powinni my Lodwik Miſtrz przerzeczony
60:
y kożdy
61:
potomek náſz/ gdy będźie ná Miſtrzoſtwo wźięt/ y który ma
62:
bydź wźięt po ſześći Mieśiącách od wźięćia Miſtrzoſtwá prze=
63:
rzeczonému Naiáſnieyſzému Królowi Káźimiérzowi y iego
64:
potomkom Królom Polſkim oblicznie ſtáwić ſie:
65:
á tám zá nas/
66:
Komendory/ y źiemie któré mamy w Pruśiéch/ iemu y potom=
67:
kom iego Królom y Króleſtwu Polſkiému vczynić przyśięgę
68:
powinnéy wiernośći/ y około chowánia ninieyſzégo pokoiu:
69:
od którégo nigdy nie ma bydź proſzoné wyſwobodzenié:
70:
á choć
71:
by było pozwoloné/ nie vżywáć go przyśięże/ á v przerzeczoné=
72:
go Páná Káźimiérzá Królá y iego potomków Królów Pol=
73:
ſkich po lewéy ſtronie ma mieć piérwſzé mieyſce y śiedzenié.
Miſtrz kożdy po obrániu w ſześći Mieśięcy Krolowi przyśięgáć ma.
Mieyśce w Rádźie Miſtrzowi.

74:
Którému Pánu Káźimiérzowi/ y iego potomkom/ y Króle=
75:
ſtwu Polſkiému/ nas/ náſzé potomki/ Komendory/ Pręłaty/
76:
Rycérztwo/ Wáſſáły/ Pány/ y Ziemie wſzyſtki náſzé/ któré te=
77:
raz dźierżemy/
78:
y któré ná potym będźiemy dźierżéć/ któryche=
79:
ſmy doſtáli/ y których doſtániemy/ téż w źiemiách Pogáńſkich
80:
zá źiemiámi Pruſkiémi rzeczonému Pánu Káźimiérzowi
81:
Kró=
82:
lowi/ y Króleſtwu Polſkiému ná wieki przyłączamy/ złącza=
83:
my/ziednoczamy/ y wćielamy tym ſpoſobem y względem:
84:
áby My przerzeczony Lodwik Miſtrz/ náſzy potomkowie/
85:
Komendorowie/ y Conwent/ Pręłaći/ Pánowie/ Rycérz=
86:
two/ y obywátele/ oſoby kożdé z oſobná ták Duchowné iá=
87:
ko Swietckié/ y wſzyſtkié Ziemie náſzé/ y ludźie w nich mie=
88:
ſzkáiący
89:
w Pruśiéch ná dálſzé czáſy z przerzeczonym Naiá=
90:
ſnieyſzym Pánem Káźimiérzem Królem/ potomki iego Król=
91:
mi/ y Króleſtwém Polſkim/ iedno y nierozdźielné ćiáło/ ie=
92:
den lud w przyiáźni/ w przymiérzu y ziednoczęniu:
93:
y żadné=
94:
go innégo po naiwysſzym Biſkupie Oycu Papieżu/ iedno
95:
przerzeczonégo Páná Káźimiérzá Królá y Potomki iego Kró=
96:
le Polſkié/ y Króleſtwo Polſkié za náſzę głowę/ y Páná zwiérz=
97:
chniégo niebędźiemy wyznáwáć/
98:
y będźiemy powinni y obo=
99:
więzuiemy ſie: iż My y potomkowie náſzy przerzeczonégo Pá=

strona: 1095

Metriki o Przywileiách Część pierwſza.
1:
ná Káźimiérzá Królá y potomki iego Króle y króleſtwá Pol=
2:
ſkiégo/
3:
bądź w ſczęśliwych bądź w nieſczęśliwych rzeczách ni=
4:
gdy nieopuſczáć: ále iemu y potomkóm iego Królom/ y króle=
5:
ſtwu Polſkiému przećiwko wſzyſtkim nieprzyiaćiołom y przeći=
6:
wnikom iego y króleſtwá Polſkiégo/
7:
zwyczáiem innych Kśią=
8:
żąt/ Pręłatów/ y Pánów króleſtwá Polſkiégo przy nich ſtáć/ y
9:
oné ná woynách y w nieprzeſpiecznośćiách śiłámi náſzémi pod=
10:
pomágáć ſłuſzną rádą y pomocą/ y ſkłádániém:
11:
áni okrom
12:
wiádomośći iego y Królów Polſkich/ á oni tákże okrom náſzé=
13:
go y Rad/ Komendorów/ Prłęłatów/ y Rycérztwá náſzégo
14:
Pruſkiégo oſobliwéy y iáſnéy rády/
15:
woléy/ zwolenia/ z którémi=
16:
kolwiek oſobámi/ któréykolwiek doſtoynośći/ nie będźiemy ſprá
17:
wowáć/ vſtáwiáć/ y vmocniáć iákich przymiérz/ zapiſów/ ábo
18:
poſtánowienia/ iáwnie y táiemnie/ áni przez śię áni nápráwné
19:
oſoby:
20:
áni My Miſtrz/ Komendorowie/ y náſzy potomkowie/
21:
żadnych woien przećiwko Krześćiáńſkim ludźiom wſczynáć/
22:
okrom przerzeczonégo Páná Káźimiérzá Królá/ y iego potom=
23:
ków Królów Polſkich oſobliwégo dozwolenia.
24:
A kſztałt przyśiegi/ pod którą My Lodwik Miſtrz y potom
25:
kowie náſzy Miſtrzowie Naiáſnieyſzému Pánu Káźimiérzo=
26:
wi Krolowi/ y potomkom iego Królom y króleſtwu Polſkié=
27:
mu będźiemy przyśięgáć/ ieſt tákowa:
28:
Ia Lodwik Miſtrz wielki Zakonu Pánny Má
29:
riiey w Niemcách/ Kśiążę y Rádá Kroleſtwá
30:
Polſkiego/ przyśięgam:
Miſtrz żadnych pakt ſtánowić nie ma krom Królá Polſkiégo.

31:
iż od tey godziny będę
32:
wiernym Naiáſnieyſzemu Kśiążęćiu Pánu Ká
33:
źimierzowi Krolowi/ y potomkom iego Krolom/
34:
y Kroleſtwu Polſkiemu:
35:
y ich rozmnożenia będę
36:
wiernie ſpráwował: y ſpráwam Krolewſkim y
37:
Kroleſtwá wiernie rádźił: y táiemnice/ ktore
38:
mnie ktorymkolwiek ſpoſobem zwierzone będą/ ku
39:
ich ſzkodźie żadnemu obiáwiáć nie będę:
40:
nád to/
41:
pokoy teráznieyſzy we wſzyſtkich kondyciách y ár=
42:
tykułách chowáć będę/ y ſtrzedz. Ták mię Pan
43:
Bog niech wſpomoże/ y ten święty Krzyż.
Przyśięgá Miſtrza Pruſkiégo.

44:
Téż áby przez ninieyſzégo pokoiu ziednoczenié y przymiérze/

strona: 1096

1:
wſzyſtki przyczyny nienawiśći/ y przyśiąg zátrudnienia mogły
2:
bydź wykorzenioné:
3:
z przerzeczonym Naiáſnieyſzym Pánem
4:
Królem y z króleſtwem ieo Polſkim dla dobrégo/ któré ſie z po=
5:
koiu mnoży/ do tegoſmy przyſzli y zgodźili:
Biſkupſtwo Chełmińſkié kośćiołowi Gniéźnieńſkiému ieſt poddáné.

6:
iż Biſkupſtwo Cheł
7:
mieńſkié do Kośćiołá Gniéźnieńſkiégo má ſie wróćić od tego
8:
czáſu y ná potym/ do Polſkiégo y Gniéźnieńſkiégo Kośćiołá:
9:
y iáko głownému niech we wſzyſtkich rzeczách będźie poſłuſzné
10:
y poddáne/ wyymuiąc ono z Zakonnégo vrzędu pod Swiet=
11:
cki/ zá łáſką y mocą Naiwysſzégo Oycá Papieżá:
12:
ná co My
13:
Lodwik Miſtrz y Komendorowie náſzy dáliſmy y dáiemy zu=
14:
pełné zezwolenié. Któré to Biſkupſtwo ze wſzyſtką Dyocezią y
15:
zamki/ miáſty/ miáſteczki/twiérdzámi/ to ieſt/ Chołmłą alias
16:
Kulmenzch/
17:
Lubáwą alias Liubaw/Kurzátnik alias Kurni=
18:
kiem/ Warmbrzeſchno/ alias Fredeke/ y ze wſzyſtkiémi powiá=
19:
ty/ Szláchtą/ Wáſsáły/ wśiámi/ y ze wſzytkiémi rzeczámi knie=
20:
mu należącémi
21:
pod przerzeczonégo Páná Królá Káźimiérzá y ie=
22:
go króleſtwá Polſkiégo będźie w wiecznéy mocy y obronie.
Biſkupſtwo Alſperſkié do korony ma należeć.

23:
Téż zgodźiliſmy ſie ná to: iż Kośćiół Alſperſki y iego Bi=
24:
ſkup/ który zá czáſem będźie/ z ſwą vczćiwą Kápitułą Wár=
25:
mieńſką od tego czáſu y ná potym ze wſzyſtkiémi ſwémi zamki/
26:
miáſty miáſteczki/ y twiérdzámi/ to ieſt/ Helzbergiem/ Bronſ=
27:
bergiem/ Wormediltem/ Serburgiem/ Wártemburgiem/
28:
Reſchel/ Biſchofſteyn/ Alleſteyn/ Gukteſzkat/ Melizak/ Wár=
29:
tenbergiem/ Fránwenburgiem/ y Biſchofſzburgiem ze wſzyt=
30:
kiémi powiáty/
31:
Szláchtą/ Wáſſały/ wśiámi/ y innémi rzeczá=
32:
mi przynależącémi v przerzeczonégo Páná Królá y potomków
33:
iego Krolów Polſkich/ y króleſtwá Polſkiégo w mocy/ poddá=
34:
nośći/ y obronie będą.
35:
A My Lodwik Miſtrz/ náſzy potom=
36:
kowiek/ Komendorowie/ y Zakon náſz od pánowánia onym y z
37:
poddánośći nam zwykłéy wyrzékamy ſię:
38:
y wſzyſtko práwo/
39:
któré nam w przerzeczonym Kośćiele/ Biſkupſtwie/ Kápitule/
40:
którymkolwiek ſpoſobem przynależáło/ ná przerzeczonégo Na=
41:
iáſnieyſzégo Páná Káźimiérzá Królá Polſkiégo/
42:
iego potomki
43:
dźiedźice Króle y króleſtwo Polſkié zupełnie ſkłádamy/ przeno=
44:
śimy przez ninieyſzy liſt.
45:
Téż to zgodzonó y rozrządzono ieſt
46:
zá oſobliwym nas Lo=
47:
dwiká Miſtrzá/ Komendorów/ Zakonu náſzégo pozwoleniem
48:
y pochwaleniém: Iż vczćiwy Pan Wincenty Kiełbáſá Rádá y
49:
Sekretarz przerzeczonégo Królá Ieo M. Naiáſnieyſzégo Ká=
50:
źimiérzá do Kośćiołá przerzeczonégo Chełmińſkiégo/
51:
przez ſá=

strona: 1097

Metriki o przywileiách Część pierwſza.
1:
mégo Páná Królá Káźimiérzá ieſt miánowan: y do tegóż Ko=
2:
śćiołá zá przyczyną iego á zá wolą Bożą ma bydź poſtánowion
3:
do Kośćiołá y ná Stolicę Pomezáńſkiégo Biſkupſtwá:
4:
ácz do
5:
tego czáſu w głowie y w członkách ſwych był w Zakonnym ſta
6:
nie ten przerzeczony Kiełbáſá/ przedśię niech go ma do żywotá
7:
ſwégo in comendam przez rozrządzenié y rozgrzéſzenie Apoſtol
8:
ſkié:
9:
y ón z iego Zamki/ miáſty/ twiérdzámi/ to ieſt/ Fráybuth
10:
alias Reyſſemberg/ Kwiedzyny alias Máriewerden/ Biſkupi=
11:
ce alias Biſſowſwerder/ Kiſnelcz alias Frenſtath/ Smenber
12:
alias Sárdzen/ y Roſſemberg y z innémi Powiáty y przyległo=
13:
śćiámi/ niech przynależy:
14:
y ták w duchownych iáko y świetckich
15:
ſpráwách niech rządźi kośćiół przerzeczony Pomezáńſki: wſzák=
16:
że w tym czáśie zoſtáć ma w ſwych członkách zakonnych.
17:
A po
18:
śmierći przerzeczonégo Wincentégo Kiełbáſy ná przerzeczony
19:
Kośćiół Pomezáńſki oſobá zakonna náſzégo zakonu ná Biſku=
20:
pſtwo będźie obrána/
21:
y poſtánowioná zá przyſtąpieniém do te=
22:
go Naświętſzégo Páná náſzégo Papieżá łáſki y życzliwośći: y
23:
będźie ſie weſelił z obrony Páná Królá: ále iednák w náſzéy y
24:
zakonu náſzégo będźie zakonnośći y páńſtwie.
25:
Téż po vſpokoieniu woiennéy nawáłnośći żadnému niego=
26:
dźi ſie więcéy ſmiłowánia y miłośierdźia pokázáć/ iedno Ko=
27:
śćiołom/ y ich ſługam:
28:
áby naiwysſzy ſprawcá pokoiu dał ob=
29:
fitſzé vmocnienié pokoiowi poſtánowionému. Dla tego roz=
30:
rządzamy/ ſkázuiemy/ y vſtáwiamy: áby wſzyſtki Zamki/ twiér
31:
dze/ miáſtá/ miáſteczká/
32:
Zameczki/ obrony/ Kośćioły/ y wśi/ á
33:
miánowićie Fráwenburg/ Wormedith/ Wártembert/ Mel=
34:
zak/ Lobaw/ Roſſemberg/ Máriemwerder/ y Schowemberg/
35:
iákokolwiek od nas y od náſzych poddánych/ y przerzeczonégo
36:
Naiáſnieyſzégo Królá y iego poddánych pośiedźioné/ opáno=
37:
wáné/ inkáſztelowáné/ którymkolwiek imięniem byłyby zwá=
38:
né/
39:
ich Biſkupom/ Kápitułom/ Pręłatom/ Opátom/ Klaſzto=
40:
rom/ a miánowićie Alſperſkiému/ Chełmińſkiému/ Pomezáń=
41:
ſkiému/ y Sámbiemſkiému Biſkupom/ y ich Kośćiołom/ ták
42:
Káthedrálſkim/ iáko Conwentuálſkim/ y Kollegiátſkim/
43:
y ich
44:
Kápitułam/ Conwentom/ Szpitalom przez wſzelkiéy kondi=
45:
tiiéy/ vmnieyſzenia/ ſzácowánia/ płace zápowiedzenia/ ze wſzy=
46:
tkiémi ich domoſtwy/ ſtrzelbą/
47:
ochędoſtwy/ y wſzyſtkiémi rze=
48:
czámi przynależącémi/ od tego czáſu ná święto národzenia S.
49:
Ianá Krzśćicielá bliſko przyſzłé/ á byłyby záśię wróconé.
O wróceniu Zamkow/ miaſt miáſteczek kośćiołom y Biſkupom.

50:
Nád
51:
to wſzyſtkié Biſkupy/ Opáty/ Kápituły/ Pręłaty/ Proboſcze/

strona: 1098

1:
Kánoniki/ curatos & non curatos, y inné Beneficiaty/ któ=
2:
rzy nie ſą Zakonu náſzégo/ ná ich mieyſcá/ práwá/
3:
wolnośći/ y
4:
dźierżáwy/ któré przed poczęćiem woyny dźierżeli/ wrácamy/ y
5:
y ninieyſzym liſtem znowu vſtáwiamy: wyiąwſzy Zamki prze=
6:
rzeczoné/ któré máią bydź ná święto świętégo Ianá Krzśći=
7:
ćielá wróconé.
8:
A ieſliby przerzeczeni Przełożeni naiáſnieyſzému
9:
Pánu Królowi w mieśćiéch álbo w miáſteczkách niewdźięczni
10:
álbo podeyźrzáni byli/ niech będą do tego dopuſczeni:
11:
áby go=
12:
dné ludźi ná ſwé mieyſcá poſtánowili/ álbo penſią iáką vczći=
13:
wą zá władzą przełożonégo ſobie zoſtáwili/ puśćiwſzy y wy=
14:
rzékſzy ſie tytułu.
15:
Téż wſzyſtki więźnie ná ninieyſzéy woynie przez nas Miſtrzá/
16:
Komendory/ Stároſty/ ludźie náſzé/ y té którzy nam pomagá=
17:
li y przy nas ſtali/ choć ſą oſzácowáni álbo nié/
18:
od wſzelkiégo
19:
więźięnia/ obowiązku/ zá mocą ninieyſzégo przymiérza wolno
20:
czynimy/ y wyſwobadzamy przez ninieyſzy liſt:
Więźnie ztąd y z owąd wolnie máią bydź wypuſczeni.

21:
któré wolné v=
22:
czynienié y ſwobodá przez Naiáſnieyſzégo Páná Káźimiérzá
23:
Królá/ Kśiążętá Mázoweckié y Stolpſkié/ Biſkupá Alſper=
24:
ſkiégo/ Stároſty y Vrzędniki/
25:
y ich wſzyſtkich pomocników/
26:
którymkolwiek imięniem názwáné żadnégo nie wyymuiąc ma
27:
bydź vczynioné:
28:
áni ći/ którzy ſą oſzácowáni/ niémáią bydź po=
29:
winni ku iákiéy płacéy ieſcze niezápłáconéy: á ieſliby oſzácowá=
30:
ni o záplácenié dáli zá śię rékoiemſtwo/ tedy máią bydź od nie=
31:
go wolni.
32:
Téż rozrządzamy/ ſkázuiemy/ y vſtáwiamy: Iż wſzyſcy Ku=
33:
pcy/ ták króleſtwá Polſkiégo z przednieyſzych Pańſtw y Ziem
34:
tychże/ y Biſkupſtwá Alſperſkiégo/ y iego Kápituły/ y Ziem
35:
Pruſkich/
36:
którzy ſą w poddánośći náſzéy/ y zakonu/ niech wſzę=
37:
dźie ná źiemiách y ná wodách będą przeſpieczni y wolni: y ża=
38:
dné przykrośći im ná potym niech nie będą zádawáné:
39:
y niech
40:
nie będą przypędzáni iedno zwykłémi y ſtárémi drógámi ieźdźić:
41:
áni do żadnégo Zamku/ Miáſtá/ y mieyſcá pod bárwą iákiéy=
42:
kolwiek vſtáwy/ ábo zápowiedzenia z rzeczámi/
43:
z kupiámi ſwé=
44:
mi/ któréykolwiek máteriiéy/ nápotym będą powinni przypu=
45:
ſczáć/ iedno do Kinſzbergu wedle poſtánowienia wysſzéy v=
46:
czynionégo:
47:
o czym oſobny liſt od nas wyſzedł.
48:
Téż iż przez dowćip kupiecki y rzeczy przedáynych wnoſzenié
49:
Rzeczpoſpolita ſzláchetné zwykłá bráć rozmnożenié/ vſtáwiá=
50:
iąc ſkázuiemy:
Kupcom wolny przeiazd ma bydź przez źiemie y wody.
Nowé Cłá y z téy ſtrony y z owéy nie máią bydź vſtáwiáné.

51:
iż żadnych myt/ ſkłádów/ céł/ targowych/ y ża=
52:
dnych czynſzów ná mieyſcách y oſobách w źiemiách Pruſkich y

strona: 1099

1:
páńſtwách im poddánych y tám będącjch niebędźiemy nowo v=
2:
kłádáć/
3:
y niedopuśćimy vkłádáć ták ná źiemiách iáko ná wodách:
4:
ále tylko będźiemy vżywáć vłożonych.
Polacy do Zakonu máią bydź przjpuſczáni.

5:
Co téż Naiáſnieyſzy Ká=
6:
źimiérz Ieo M. Król y potomkowie iego Królowie/ Kśiążętá/
7:
y Biſkupi przerzeczeni w źiemiách ſwych będą chowáć.
8:
Y áby miłośći y iednośći więtſza pewność między Naiáſniey
9:
ſzym pánem Káźimiérzem Królem/ króleſtwem iego Polſkim/
10:
poddánémi/ y którzj iemu pomagáli ziednéy ſtrony/
11:
á między Mi
12:
ſtrzem Komendory y Zakonem w Pruśiéch z drugiéy ſtrony v=
13:
ſtáwicznie y nieporuſzenié wiecznie trwáłá/ vſtáwiamy y rozrzą
14:
dzamy:
15:
iż ná potym y od tego czáſu do Zakonu náſzég P. Máriiéy
16:
w źiemiách Pruſkich godné oſoby/ y do przyięćia Zakonu ſpoſo=
17:
bné z poddánych którychkolwiek króleſtwá Polſk. Przełożonych
18:
y Pánów ieo niech będą przyimowáni:
19:
wſzákże ták/ iż my Miſtrz
20:
y Komendorowie/ nád połowicę z nich nie będźiemy powinni
21:
bráć: y ná téż oſoby w rozdawániu Komendorſtw y vrzędów
22:
zakonniczych wedle rzeczonéy połowice dóbr wzgląd będźiemy
23:
mieć powinni.
24:
A Miſtrz będźie wybiéran mąż więcéy pożyte=
25:
czny y godny/ wedle reguły/ zakonowéy y vſtaw:
Przyśięgá vczyniona niema bjdź łamána.

26:
który iż Kśią=
27:
żęćiem y rádą Naiáſnieyſzégo Páná Królá y króleſtwá ieſt/ nie
28:
niebędźie mógł bydź przez ſłuſznégo wyſtępku y okrom wiádo=
29:
mośći Naiáſnieyſzégo Páná Królá z vrzędu złożon.
30:
Téż ábyſmy tákowy pokóy wieczny ziednoczenié y zgodę pod
31:
pewnieyſzéy pilnośći mocnośćią y mocą ſtrzegli/ obiecuiemy
32:
okrom żadnéy zdrády y chytrośći pod przyśięgą vczynioną:
33:
iż
34:
do żadnégo człowieká żywiącégo władzą y moc/ którégokol=
35:
wiek doſtoieńſtwá byłby/ bądź Papieżem/ Céſárzem/ Królem/
36:
Kśiążęćiem/ álbo do Rzeczypoſpolitéy iákiéy y zgromádzenia
37:
ludźi duchownych y świetckich/
38:
dla vproſzenia ninieyſzégo po=
39:
koiu/ iednośći przymiérza poſtánowienia we wſzyſtkim álbo w
40:
częśći/ iáwnie álbo potáiemnie/ przez śię álbo przez napráwné
41:
oſoby Duchowné y świetckié rozerwánia/ odkupienia/ ſkáże=
42:
nia/ wniwecz obrócenia niebędźiemy ſie vćiekáć:
43:
áni będźiemy
44:
mieć moc vćieczki: y niedamy ſie do tego przywiéźdź/ áni w tym
45:
ſobie rádźić/ álbo ſie w tym ſzukáć dopuśćimy:
46:
álbo żeby nam
47:
miano roſkázowáć zgwałćić ninieyſzy pokóy y przymiérze przez
48:
iákążkolwiek moc Papiezką/ Synodzką/ Céſárſką/ Królew=
49:
ſką/ Kśiążęcą:
50:
áni będźiemy vpráſzáć rozgrzéſzénia y wypuſcze
51:
nia z przyśięgi: y choćiaybyſmy ią vprośili/ niebędźiemy vży=
52:
wáć: y choćiayby téż okrom náſzégo ſtáránia byłá dáná/ álbo

strona: 1100

1:
miáłá bydź dáná.
2:
A ieſli przećiwko temu vczynimy/ będźiemy
3:
miáni zá krzywoprzyśiężce.
Kupcy poſtronni máią bydź przed właſnym Sędźim o ſpráwiedliwoſć ſzukáni.

4:
Téż iż poddáni Páná Naiáſnieyſzégo Królá/ y Króleſtwá
5:
Polſkiégo/ y źiem przerzeczonych/ zkądkolwiek y którégokolwiek
6:
ſtanu y záwołánia ſą/ którzy dla ſpraw álbo kupiectwá álbo in=
7:
nych rzeczy
8:
do źiem którychkolwiek náſzych Pruſkich/ y zakonu
9:
przyiecháliby: przez poddáné náſzé y poſtronné którégokolwiek
10:
ſtanu będącé niemáią bydź zátrudniáni y zápowiedáni:
11:
ále ie=
12:
ſli w króleſtwie Polſkim y Kśięſtwách y źiemiách iego/ iáką
13:
ſpráwę będą mieć: ći którzy ſie ná nie ſkárżą wedle praw Ziem=
14:
ſkich niech z niémi czynią/ y tám ſkárgi niech ſie vſpokoią.
15:
Wſzák
16:
że ten/ który co wyſtąpi á ná mieyſcu wyſtępku będźie záſtan:
17:
tedy ten który z nim ſtánowił/ o świéżé ſtánowienié ná miey=
18:
ſcu ſtánowienia może z nim czynić:
19:
á ieſli z mieyſcá onégo odie=
20:
dźie/ iáwnie álbo potáiemnie przed Sędźim ſwym niech bę=
21:
dźie pátrzan.
O Kmiećiách zbiegłych.
Zá wyſtępek cudzy żaden zápowiedan bydź niema

22:
Téż poſtánowiliſmy: iż gdźiebykolwiek kto kmiećie ábo pod=
23:
dáné ſwé ználazł/ którzy dla woyny álbo innégo czáſu od niego
24:
odeſzli: może ich ſzukáć/ y máią mu bydź puſczeni y wróceni:
25:
gdy o nie prośić będźie.
26:
Téż żaden kupiec álbo inny człowiek którégokolwiek ſtanu
27:
álbo máiętność iego dla wyſtępku innégo nie ma bydź zápo=
28:
wiedan/ zátrudnian/ áni iman.
29:
Téż ieſliby Furmánie álbo Woźnice máiętność álbo kupią
30:
kupiecką zá naymem wioząc mieyſcá myt przeiecháli: oni tylko
31:
ſámi ná ſwych rzeczách y koniách niech będą karáni:
32:
á zá to má=
33:
iętnośći kupieckié nie máią bydź bráné álbo zátrzymáné.
O Furmániech Cło miiáiących.
Dla wjſtępku iednégo pokoy nie má ſie tárgáć.

34:
A ieſli przez którégo poddánégo álbo támże rodźicá náſzégo
35:
zapiſowi ábo pokoiowi wiecznému ninieyſzému będźie co vbli=
36:
żonoy przećiwnie vczyniono:
37:
iáko ieſli drapieſtwá/ álbo łupy
38:
iákie/ pożogi/ ſpuſtoſzenia/ mężobóyſtwá/ y inné złoczynſtwá
39:
w źiemiách y pánſtwách náſzych z obu ſtron będą vczynioné:
40:
dla
41:
tego przerzeczony pokóy y iedność nie ma bydź káżoná/ ále w
42:
ſwéy y mocy y władzéy ma zoſtáć: áni przez to iż cziy poddány
43:
tákowy zły vczynek vczyni/ ſtroná ma bydź rozumiána zá krzy=
44:
woprzyśiężcę:
45:
ále przerzeczeni złoczyncy zá ich wyſtępki przez
46:
Stároſty y Vrzędniki oboiu nas práwnie niech będą karáni/ y
47:
ku doſyćuczyniéniu zupełnému y powinnému przymuſzeni.
48:
Téż obiecuiemy przez ninieyſzy liſt/ y ſłowem náſzym á przy=
49:
śięgą obowięzuiemy ſie: iż ku opánowániu Ziem/ Zamków/

strona: 1101

Metriki o Przywileiách Część pierwſza.
1:
Miaſt/ miáſteczek/ wśi/ y którychkolwiek mieyſc Ieo M. Królá/
2:
Kśiążąt/ y Biſkupſtw przerzeczonych/ y wſzyſtkich poddánych
3:
pod pánowániem ieo będących ták duchownych iáko świetckich
4:
nie ruſzymi ſie:
5:
y owſzem ieſli zá przygodą iáką przez którégokol=
6:
wiek nieprzyiaćielá álbo zdraycę królewſkiégo/ Kśiążąt/ Biſku=
7:
pów y Kápituł przerzeczonych Zamek iáki/ Miáſto álbo twiér=
8:
dza chytrośćią/
9:
zdrádą będźie wźięty/ álbo okupowány/ álbo
10:
któré mieyſcá były ná moc zbudowáné/ czego Boże vchoway:
Miáſtá/ zamki przez Miſtrzá wźięté máią bydź królowi wróconé.

11:
żadnym obyczáiem nie będźiemy áni możemy Zamku/ twiér=
12:
dze/ miáſtá/ álbo innych mieyſc ták wźiętych opánowánych/
13:
zbudowánych/ (by téż zá dobrą wolą nam ie poddawano) któ=
14:
rymkolwiek ſpoſobem pod którąkolwiek bárwą prziymowáć:
15:
ále będźiemy powinni ku doſtániu onych/ to ieſt/ káżdégo Zam=
16:
ku/ miáſtá/ y twiérdze/ w źiemi Chełmińſkiéy/ Pomorſkiéy/ y
17:
Pruſkiéy/ ták wźiętégo/ opánowánégo/
18:
zbudowánégo przez nas
19:
y moc náſzę weſpółek z mocą Naiáſnieyſzégo Páná Káźimiérzá
20:
Królá/ Pánów/ Kśiążąt/ y Biſkupów źiem náſzych y poddá=
21:
nych przerzeczonych powſtáć/ y z rąk nieprzyiaćielſkich wyr=
22:
wáć:
23:
y w moc á w poſłuſzeńſtwo Naiáſnieyſzégo Ieo M. Kró
24:
lá Káźimiérzá/ Pręłatów/ Pánów y poddánych przerzeczonych
25:
wróćić záśię powinni będźiemy.
26:
Téż My Lodwik Miſtrz/ Komendorowie y Zakon przerze=
27:
czony/ Zamki/ y Miáſtá/ Stum/ Nowumforum/ Chełm alias
28:
Kulmen/ Stáry zamek alias Heldens/ Brodnicá alias Stroz=
29:
berg/ Krisburg alias Dregon/
30:
któré do tego czáſu były w ná=
31:
ſzym dźierżéniu y páńſtwie/ ze wſzyſtkiémi ich Powiáty przy=
32:
należnośćiámi záchowawſzy ſobie ſzáfowánié/
33:
ile ſie dotycze
34:
Kriſburg/ wysſzéy wyráżonégo przerzeczonému Naiáſnieyſzé=
35:
mu Pánu Królowi/ y Króleſtwu Polſkiému/ álbo iego Vrzę=
36:
dnikom puśćić y zdáć z wśiámi/ miáſteczki/ przyległośćiámi ich
37:
wſzyſtkiémi/
38:
nic niewyymuiąc y przerzeczonych Zamków y
39:
Miaſt przerzeczonému Naiáſnieyſzému Pánu Królowi/ y kró=
40:
leſtwu Polſkiému/ ábo ich Vrzędnikom/ na święto Národzenia
41:
ś. Ianá Krzśćićielá bliſko przjſzłé/ iſtotné/ wolné/ y niezátrudnio
42:
né zdáć dźierżenié.
43:
A choć téż z rąk náſzych álbo potomków ná=
44:
ſzych y zdánia náſzégo/ álbo którymkolwiek innym ſpoſobem
45:
przerzeczoné zamki/ Miáſtá/ w ręce y w moc Páná Káźimié=
46:
rzá Królá y króleſtwá Polſkiégo przydą:
47:
tedy My w téy mie=
48:
rze Miſtrz/ Komendorowie/ y Conwent náſz będźie rozu=
49:
mian/ iżeſmy temu doſyć vczynili: to opátrzywſzy y obwarowa

strona: 1102

1:
wſzy:
Zamki y miáſtá Sthum/ Nowumforum/ Chełm/ y inné máią bydź wróconé.


strona: 1102

1:
áby Naiáſnieyſzy Pan Káźimiérz Król Polſki/ przerze=
2:
czoné Mieſczány y poddáné Miaſt przerzeczonych łáſkáwie
3:
przyiął/
4:
y wſzyſtko obráżenié z ſercá im nigdy ſłowem áni
5:
vczynkiem tego nie wſpomináiąc odpuśćił: y około máiętno=
6:
śći y żywotá ich przez oſobné ſwoié królewſkié liſty/ któré máią
7:
bydź w ręce náſzé dáné/ vprzeſpieczył:
8:
y ich wolnośći/ ſwobo=
9:
dy tylko ſtáré potwiérdźił.
Gniéw ma Król odpuśćić/ á práwá ſtáré ma potwiérdźić.

10:
Co téż y My Lodwik Miſtrz/ Ko=
11:
mendorowie/ y Zakon mieſczánom y poddánym z Holántu/ z
12:
Baffenheymu/ z Meydenburgá/ z Molirze będźiemy powinni
13:
vczynić.
14:
Których to miaſt Holántu/ Báffenheymu/ Meyden=
15:
burgu/ Molhyrzen/ y Kámeratów Bordywon przerzeczony
16:
Naiáſnieyſzy Pan Káźimiérz Król będźie powinien nam Mi=
17:
ſtrzowi/
18:
Komendorom/ y Zakonowi náſzému ná przerzeczoné
19:
święto/ Národzenia świętégo Ianá Krzśćićielá wolné iſtotné
20:
y niezátrudnioné puśćić dźierzenié
21:
wyiąwſzy ſześć wśi Po=
22:
wiátu Holántſkiégo/ á pięć wśi miáſteczká y powiátu Molhu=
23:
zen: któré wysſzéy ſą miánowáné.
24:
A chcemy: áby wſzyſtkié dárowánia/ przedánia/ oddalenia/
25:
wyſwobodzenia/ zapiſy/ od tego czáſu ná wśiách/ Zamkách/
26:
którémy Miſtrz/ Komendorowie/ y Zakon/ rzeczonému Pánu
27:
Naiáſnieyſzému Káźimiérzowi Królowi wedle miánowia bę=
28:
dźiemy powinni zdáć/ którymkolwiek ſpoſobem vczynioné
29:
niech będą nikczemné/ prózné:
30:
któré z pewnéy náſzéy wiádomo=
31:
śći káſſuiemy/ pſuiemy/ y nikczemné czynimy.
32:
Téż rozrządźiliſmy: áby wſzyſcy zbiegli/ złupieni/ ludźie Ry=
33:
cérſcy/ to ieſt/ Szláchtá y obywátele/
Máiętnośći zbiegłȳ ludźiomy złupionym którzy ſie do Prus wracáią máią bydź wróconé.
Gniéw ma bydź odpuſczon/ á wolność poddánym ku mieſzkániu y ztąd y z owąd ma bydź dopuſczona.

34:
ták z króleſtwá Polſkié=
35:
go/ z Kśięztw/ z Pańſtw/ y źiem przerzeczonégo Naiáſnieyſzé=
36:
go Kśiążęćiá Káźimiérzá Królá/ y króleſtwá iego/ y Biſkup=
37:
ſtwá Alſperſkiégo/ iáko téż z Ziem Pruſkich Zakonu przerzeczo=
38:
négo z którychkolwiek:
39:
áby im wolno było wróćić ſie do do=
40:
mów ſwych/ y máiętnośćią ſwą ſzáfowáć wedle woléy ſwéy:
41:
do których ſpokoynégo y doſtátecznégo dźierżenia oné y ich bliz=
42:
ſzé dopuśćimy/ y ich bronić będźiemy.
43:
A temu przekázowáć
44:
nie ma: iż tákowé dobrá ich przez nas innym którymkolwiek o=
45:
ſobam do żywotá/ álbo do czáſu/ álbo ná wieki były zoſtáwio=
46:
né/ dárowáné/ álbo zápiſáné:
47:
któré to zaſtáwy dárowánia/
48:
przedánia/ y zapiſy káſſuiemy/ pſuiemy/ nikczemné czynimy/
49:
odzywamy/ niſczymy áby żadnéy mocy niemiáły/ mocą niniey=
50:
ſzégo Przywileiu.
51:
Téż będźiemy powinni My Lodwik Miſtrz/ y Komendo=

strona: 1103

Metriki o Przywileiách Część pierwſza.
1:
rówie/ y potomkowie náſzy oné mieć w łáſce:
2:
y nigdy ſłowem
3:
áni vczynkiem będźiem wſpomináć tych nieprzyiáźni: áni iákiéy
4:
pomſty nád niémi czynić przez nas álbo nápráwną oſobę/ iá=
5:
wnie álbo potáiemnie/ prośćie álbo z iákiéy chytrośći/ álbo iá=
6:
kąkolwiek bárwą wymyſlną:
7:
którym téż zupełną dáiemy wol=
8:
ność z źiem y Panſtw náſzych do źiem króleſtwá/ Kśięſtw y
9:
Pańſtw przerzeczonych względem mieſzkánia przenośić ſie/
10:
y
11:
dobrá ſwé ruchomé y nieruchomé przedáwáć/ frymárczyć/ y
12:
wolnie iémi ſzáfowáć wedle woléy y vpodobánia ſwégo.
13:
Téż
14:
Mieſczánie oboiéy ſtrony/ którzy z miaſt y z miáſteczek wypę=
15:
dzeni y wywołáni byli/ álbo z nich wyſzli iáwnie álbo táiemnie/
16:
máią bydź dopuſczeni:
17:
aby do ſwych maiętnośći przyſzli: y do=
18:
brá ich/ któré przed poczęćiem tego poſtánowienia nie ſą prze=
19:
dáné y dárowáné innym/ máią im bydź wróconé.
20:
A ieſliby
21:
ſie do domów álbo dóbr przedánych/ dárowánych chćieli przy=
22:
wróćić/ zápłáćiwſzy temu/ który kupił álbo mu ſą dárowáné/
23:
oſzácowawſzy ie przez Rádę onégo mieyſcá máią bydź wróco=
24:
né:
25:
obwárowawſzy im to: iż ieſli ná budowánia álbo ná inné
26:
potrzeby onych máiętnośći náłożyli/ iż tákże wedle ſzácunku
27:
Rády mieyſcá będą powinni wróćić przedtym/ niż tákowé do=
28:
my álbo máiętnośći im będą wróconé.
29:
Téż áby ninieyſzégo pokoiu álbo przymiérza y iednośći zám=
30:
knienié z tym obfitſzą przeſtrogą było ſtrzeżono przez nas Mi=
31:
ſtrzá/ Komendory/ y Zakon:
32:
wſzyſcy Biſkupi/ Komendoro=
33:
wie/ y Podkomendorowie/ Szołtyśi/ Szláchtá/ y ini którzy
34:
vrzędy przełożenſtwá w źiemiách náſzych Pruſkich dźierżą/ Bur
35:
miſtrzowie/
36:
Ráyce miaſt náſzych Kunsbergá/ Knerpaw/ Len=
37:
benijt/ Holánth/ Noyderbergu/ Paſſenhem/ y wſzyſcy y kożdy
38:
zoſobná bráćia zakonu Rycérzkiégo ſtanu w Pruśiéch przyśię=
39:
gą:
40:
iż będą chowáć ninieyſzy pokóy niezgwałcenié á nienáru=
41:
ſzenié: y niémáią iemu ſie przećiwić zá żadną przyczyną/ áni żą=
42:
dáć rozgrzéſzénia y ſwobody od przyśięgi/ wyrzékáiąc ſie wſzel=
43:
kich wymówek/ ták práwnych iáko vczynkowych:
44:
á zwłaſczá
45:
boiáźni ſtrácenia wſzyſtkiéy máiętnośći/ álbo iż przez dozwole=
46:
nia Stolice Apoſtolſkiéy/ któréy zakon ieſt poddan/ álbo iż nie
47:
wezwawſzy Miſtrzów Niemieckich y Inflantckich/
48:
y okrom
49:
wiádomośći ich woléy y zwolenia/ y przećiwko Státutom y
50:
zwyczáiom Zakonnym ninieyſza zgodá y ziednoczenié ieſt ſprá=
51:
wioné/ y przyięté/ y tákże inné rzeczy wſzyſtkié téy zgodźie prze=
52:
káżáć nic niemáią.
Przyśięgę Miſtrz y inni poddáni Królowi Polſkiému czynić máią.


strona: 1104

Imioná ſprawców y z tey y z owey ſtrony poſtánowionych.
1:
Téż áby tego pokoiu wiecznégo y zgody pod pewnieyſzym
2:
ſpoſobem y pilnieyſzą mocą we wſzyſtkim onégo rozdźieleniu/
3:
ſpoſobiéch/ ártykuléch/ y punktćiéch ſtrzegliſmy/ y on chowáli/
4:
y áby pokóy przymiérze y ziednoczenié od wſzlkiégo ſpoſobu po=
5:
deyźrzenia było opiſáné/ dla iego vgruntowánia y mocy to
6:
przykłádamy:
7:
iż Naiáſnieyſzy Pan Káźimiérz Król Polſki/ y
8:
my Lodwik Miſtrz/ Komendorowie/ Zakon y ſtan náſz przez
9:
náſzé ſprawce/ któré ná ten czás iáſnie y nieodezwánie przez ni=
10:
nieyſzy vſtáwiamy/
11:
to ieſt/ vczćiwégo Oycá Páná Iodochá
12:
Biſkupá Ozylien. Zakonu ſprawcę naiwysſzégo y Wielmożné=
13:
go/ Vczćiwé/ Zacné/ Szláchćice/ y opátrzné męże Ianá z O=
14:
ſtrorogá Rycérzá oboygá Práwá Doktorá/
15:
Káſztelaná Mie=
16:
dzyrzéckiégo/ Miſtrzá Sedywoiá Theologá Proboſczá Kla=
17:
ſztoru Kłodáwinſkiégo Zakonu Kánoników zakonnych/ Anto
18:
niégo z Furliwiá Dekrétów Doktorá/ Komory Apoſtolſkiéy
19:
Kleryká/
20:
Andrzeiá od świętégo Krzyżá/ Antoniégo z Káráfel=
21:
lis świętégo páłacu Apoſtolſkiégo Sprawce/ Bártłomieiá
22:
Kiełbáſę Kánoniká Gniéźnieńſkiégo/ Miſtrzá Henryká Gur=
23:
demáná/
24:
Dźiekana v świętégo Andrzeiá kośćiołá Kołomiy=
25:
ſkiégo/ Prokuratorá ſpraw/ Miſtrzá Fábianá Hánká Dekré=
26:
tów Doktorá Kánoniká więtſzégo y Szkoláſtiká Swiętégo
27:
Krzyżá we Wrodzcłáwiu/
28:
y przed naiwysſzym Biſkupem pá=
29:
nem náſzym naiświętſzym Papieżem/ będźiemy zeznawáć/
30:
wyznáwáć/ y kożdy z nas oſobnie będźie iáſnie zeznawał/ wy=
31:
znawał przerzeczoné ziednoczenié/ przymiérze y pokóy:
32:
iżeſmy
33:
wolnie z vprzéymą wolą przez chytrośći y zdrády ſpráwowáli/
34:
poſtánowili/ ſpráwili/ y ſkończyli/ y wſzyſtkié członki rozdźie=
35:
lenia/ obyczáie/ porządki/ zá którémi ten pokóy y zgodá ieſt v=
36:
czynioná/ ſkonczoná/ y w porządek ſpráwioná/
37:
ná nauczćiwſzé=
38:
go Páná Oycá Rodolfá Biſkupá Láwentynſkiégo/ Legatá
39:
Stolice Apoſtolſkiéy nápominánié/ z pośrzodku/ y z náſzégo
40:
vmyſłu wolą/ zwoleniém/ y dobrowolnym vpodobániém/ to
41:
ieſt vczyniono:
42:
y będźiemy z pilnośćią prośić/ o to ſie prácowáć/
43:
nálégáć/ prośić z obowiązku y z powinnośći przez chytrośći y
44:
zdrády:
45:
áby naiwysſzy Biſkup Pan náſz ninieyſzé ziednoczenié/
46:
przymiérze/ pokóy y zgodę przez pośrzodek oſobliwy ſwégo de=
47:
krétu/ który ma vczynić/ z pewnéy wiádomośći iego świąto=
48:
śći/
49:
y przez liſty Apoſtolſkié/ Buły/ we wſzyſtkich iego Artyku=
50:
łách/ obyczáioch/ rozrządzenin y punktćiéch przyiął/ vmocnił/
51:
wdźięczny vczynił/ y ná wieczną téy rzeczy pámięć vtwiérdźił:
Apoſtolſkiéy ſtolice ma Miſtrz y zakon prośić/ áby tę zgodę potwiérdźiłá.


strona: 1105

Metriki o Przywileiách Część pierwſza.
Miſtrz potwiérdza wieczny pokóy.
1:
y winę y karánié/ pod któré ſie poddáiemy/ áby przyłożył ná te=
2:
go/ któryby ninieyſzé ziednoczenié y ſprzymiérzenié zgwałćił/ prze
3:
ſtępował/ álbo iemu ſie przećiwił/ z przydániém niedoſtátków
4:
iákich:
5:
któréby ſie okázowáły bydź w ninieyſzym ſprzymiérze=
6:
niu/ porządku/ zapiśie: by téż y z vbliżeniém Státutów y zwy=
7:
czáiów Zakonnych tych/ któréby przyśięgámi były vmocnioné/
8:
álbo władzą Apoſtolſką y Poſłów iego/ álbo którąkolwiek iną
9:
mocą potwiérdzoné.
10:
Zá którym potwiérdzeniém toby ſna było
11:
oſtrzégano: iż w wielkich y trudnych rzeczách Zakonnych we=
12:
zwánié y zwolenié Miſtrzów Niemieckich y Inflantſkich miá=
13:
łoby przyſtąpić:
14:
y to nie ma bydź/ ábyſmy mieli boiaźn iáką ſobie
15:
ná pomoc bráć: którą boiáźnią my Miſtrz/ Komendorowie/ Za
16:
kon mielibyſmy ſie zákłádáć: gdyżeſmy ku poſtánowieniu niniey
17:
ſzégo pokoiu przez wezwánié Nauczćiwſzégo Páná Rodolfa Bi
18:
ſkupá Láwentckiégo/
19:
Apoſtolſkiégo Legatá dobrowolnie przy=
20:
iecháli: y ná wſzyſtki tráktaty/ podánia/ y zámknienia pokoiu/
21:
iáko nam pożytecznégo y potrzebnégo wolnie zwoliliſmy.
22:
Którą to zgodę/ iedność/y przymiérza wiecznégo zámknienié/
23:
My brát Lodwik z Erlichawlen Miſtrz wielki/ z Komendo=
24:
ry/ Conwentem/ y Zakonem náſzym/ imięniém náſzym y po=
25:
tomków náſzych y Conwentu/
26:
y nam pomagáiących y poddá=
27:
nych náſzych z pewnéy wiádomośći: we wſzyſtkich iego człon=
28:
kách/ ſpoſobiéch/ punktćiéch/ pochwalamy/ prziymuiemy/ y przez
29:
ninieyſzy Przywiléy dla vmocniénia iego wiecznégo obiáſnia=
30:
my/
31:
y wſzem opowiedamy/ oſtáwiwſzy w mocy té rzeczy/ któré
32:
przećiwko ninieyſzému pokoiowi y poſtánowieniu ziednocze=
33:
nia/ y iego ártykułom/ ſpoſobom/ rozdźieleniu w náſzych y ná=
34:
ſzégo zakonu práwiéch/ wolnośćiách/ y przywileiách:
35:
któré prze=
36:
rzeczony Naiáſnieyſzy Pan Káźimiérz z ſtrony ſwéy y potom=
37:
ków ſwych Królów Polſkich pochwala y potwiérdza.
38:
Ná któ=
39:
réy rzeczy świádectwo przerzeczonégo Nauczćiwſzégo Páná
40:
Oycá Páná Rodolfá Biſkupá Láwentckiégo/ Stolice Apoſtol
41:
ſkiéy Poſłá/ y náſzé Miſtrzá wielkiégo pieczęći ſą przyłożoné
42:
y
43:
záwieſzoné z podpiſániém właſnym ręki tegóż Páná Rodolfá
44:
Biſkupá Legatá/ y Piſárzów iáwnych. A my brát Henryk z
45:
Płáwen/ Hoſpitalarz náiwysſzy y Stároſtá w Práyſchen=
46:
márkt y Morng/ Wilhelm z Pingen Komendor w Oſterrode/
47:
Vlryk z Kinſberg w Iłáwie/ Witt z Gich w Brándenburgu/
48:
Ian z Nárbę/ Ziffridus Vlach z Schwarczburg w Bálgie/ Ié=
49:
rzy z Ránwong w Reyn/ Vlryk z Ottemberg w Likie/ Stáro=

strona: 1106

1:
ſtowie/ Stephan z Oſtrothberg/
2:
Podkomendor w Kenczber=
3:
gu/ Vlryk z Zolendorff/ Wilhelm Geier ná Lochſteth y Scho=
4:
kien/ Prowizorowie nád zamki: Ian z Klawczein/ Ian z Ster=
5:
tąntz/ Báltázár Nikierzyc/
6:
Ian z Laká/ Mikołay Sperlink/
7:
Káſper Máterne/ Puſkié z Huer/ Bártłomiéy Ráwoſkié/ Iérzy
8:
z Bola/ Máćiéy z Dorniká/ Mikołay z Grzebiná/ Mikołay Ki=
9:
ſkiol/ Gunther z Hoczendorff/ Ieronym z Hogendorff/
10:
Ian
11:
Tholkę/ Mikołay Ráſchaw/ Ian z Dywon/ Máćiéy z Lethen/
12:
Ian Przebendorſki/ Michał z Hermánhain/ Oſwáld z Spar=
13:
win/ Lodwik z Epingien/ Márek z Federaw/ Tomás z Ber=
14:
tlin/ Iérzy Portegal/ Rugelhárd Rope/
15:
Marćin z Pokárben/
16:
Zygmunt z Frewen/ Iákub Gwánt/ Arthwicus Domenhaw/
17:
Ian Thymonów/ Ambroży z Borebánt/ Philip Wáyſel/ Ian
18:
Bándyn/ Gunther z Lánw/ Mikołay z Nothenthoſen/ Máćiéy
19:
Rokothę/ Ian Zeleger/ Michał Hundertmárg/
20:
Máttheuſz
21:
Kolbáſſe/ Piotr z Thyrenbergu/ Tomás Lenhart/ Mikołay
22:
Láijſkiwánge. My téż Mieſczánie miaſt y miáſteczek/ to ieſt ſtá
23:
ry Kniepaw/ y Lámbenicht/
24:
Coniczberg/ Bartenſten/ Welaw/
25:
Káſtenburg/ Heyligienbgil/ Fredelánt z Schipemfil/ y Miko=
26:
łay z łáſki Bożéy Biſkup y Kápitułá Kośćiołá Zámbieńſkiégo
27:
Obiecuiemy y obowięzuiemy ſie:
28:
iż Vczćiwy y Wielmożny brát
29:
Lodwik z Erlichhauzem/ Miſtrz/ y iego potomkowie Zakonu
30:
náſzégo Miſtrzowie wielcy/ kożdy z oſobná ninieyſzą zgodę y
31:
wieczné przymiérze/
32:
pokóy y poſtánowienié z Naiáſnieyſzym Ieo
33:
M. Káźimiérzem Królem/ króleſtwem y iemu ziednoczonémi
34:
Pręłaty/ Kśiążęty/ y ze wſzyſtkiémi poddánémi zobopólnie zám
35:
knioné y mocné będą chowáć/ wypełniáć y ſtrzédz.
36:
Y my téż
37:
wſzyſcy y kożdy z oſobná przerzeczeni będźiemy ſtrzédz/ pilno=
38:
wáć/ chowáć/ wypełniáć/ we wſzyſtkich iego ſpoſobiéch/ árty=
39:
kułách y punktćiéch.
40:
A ná znák przerzeczonych rzeczy liſt niniey=
41:
ſzy zá pieczęćiámi náſzémi y Bułą Conwentu y Zakonu z oſo=
42:
bliwégo Miſtrzá náſzégo y wſzytkiéy bráćiéy y Conwentu zwo=
43:
lenia poſtánowiliſmy/ áby był vmocnion.
44:
Dźiało ſie y dano
45:
w Toruniu/ Roku Páńſkiégo/ 1466. Inditione 14. w Niedźie
46:
lę dźiewiętnaſtą Mieśiącá Páźdźierniká/ około godźiny trze=
47:
ćiéy ná dźiéń zá Biſkupſtwá Naświętſzégo w Pánu Kryſtu=
48:
śie Oycá y Páná náſzégo Páwłá z Boſkiégo przeyźrzenia Pa=
49:
pieżá wtórégo/ Roku iego trzećiégo.
50:
Przy czym byli Vczćiwi
51:
mężowie/ Zacna á Mężna Szláchtá y Duchowni/ Pan Pá=
52:
weł z Głowiná Dźiekan Krákowſki/ Piotr z Pniewy Pro=

strona: 1107

Metriki o Przywileiách Część pierwſza.
1:
boſcz Włodzcłáwſki y Kánonik Gniéźnieńſki/
2:
Iákub z Szadku
3:
Dekrétów Doktor Proboſcz Przemyſłſki/ Ian Długoſz Kuſtoſz
4:
Wiślicki/ Kánonicy Krák. Henryk z Oporowá oboygá práwá
5:
Doktor Ardźiakon Gniéźnieńſki/ Máćiéy Ráćiąż/ Wynkler
6:
Duchownégo práwá Doktorowie:
7:
Páweł z Pánczkowice/
8:
Ian Hoffeman/ y Máćiéy Licenciaći: Ian Stánkonów Me=
9:
dik Kánonik Wrodzcłáwski/Bernárd z Czmenberg y Scho=
10:
nenbergná w Kulmenháldens z Straſzbergu/
11:
Ian Skaſki
12:
we Frándensburgu y Melzak/ Iérzy Sflijwien y ná Iław y
13:
Wonsdorff Stároſtowie: Ian Schiling/ Ian Thymonów/
14:
Filip Weyſſel: y Szláchetni Schámbiá/ Ian Folmar/
15:
Mi=
16:
chał Tronijmer/ Mikołay Kośćielin/ Lukaſz Reijchenſen/
17:
Mieſczánie miáſtá Wrodzcłáwſkiégo: y innych wiele godnych
18:
wiáry świádków: którzy do przerzeczonych rzeczy oſobliwie
19:
byli wezwáni y proſzeni.
20:
A ia Rudolff z łáſki Bożéy Biſkup Láwentſki świętéy Sto
21:
lice Apoſtolſkiéy y Naiświętſzégo Páná náſzégo Páná Páwłá
22:
z boſkiégo przeźrzenia Papieżá wtórégo Legat do Niemieckiéy
23:
źiemie/
24:
iżem wſzyſtki przerzeczoné rzeczy ſtánowił/ zgadzał/ y
25:
gdy były prziymowáné przez ſtrony y wydawáné y poprzyśię=
26:
gáné przytymém był/ y dla więtſzéy wiádomośći y świádectwá
27:
ręką moią podpiſałem/
28:
tákowy pokóy y przymiérze pochwalá=
29:
iąc/ y wdźięczny y mocny máiąc/ Biſkup Láwentińſki ręką ſwą.
Podpiſánié pokoiu ręką Poſłá Papieſkiégo
Podpiſánié iáwnégo Piſárzá.

30:
A ia Ián Ewich z Attendarij/ Kápłan Kołonieńſkiégo Bi=
31:
ſkupſtwa Apoſtolſką y Céſárſką władzą Piſarz/ y przerzeczoné=
32:
go Nauczćiwſzégo w pánu Kryſtuśie Páná y Páná Páná Ro=
33:
dolfá Láwentińſkiégo y Poſłá Apoſtolſkiégo Piſarz:
34:
iżem przy
35:
przerzeczonéy zgodźie y wiecznému pokoiowi y ártykułách y
36:
rozdźieleniu w téy zgodźie wyráżonému/ y przy opowiedzeniu
37:
y dániu ninieyſzéy z oboiéy ſtrony zgody/
38:
gdy byłá przyiętá/ wy=
39:
dána/ y przy wyrzeczeniu/ obietnicy/ y vczyniéniu przyśięgi/ y
40:
przy innych wſzyſtkich y kożdych zoſobná obietnicách/
41:
ná ten
42:
czás gdy iáko rzeczono ieſt przez przerzeczonégo Páná Nauczći=
43:
wſzégo Páná Rodolfá Biſkupá Láwentińſkiégo y Poſłá Pa=
44:
pieſkiégo/ y przed nim y przez Naiáſnieyſzé Kśiążę Páná Káźi=
45:
miérzá Królá Polſkiégo/ rć.
46:
y iego poddánych z iednéy ſtrony/
47:
y Wielmożnégo Páná Lodwiká z Erlichauſen Miſtrzá wiel=
48:
kiégo/ Zakonu błogoſłáwionéy Máriiéy Theutonicorum, y ták=
49:
że iego poddánych z drugiéy ſtrony/
50:
gdy té rzeczy były ſpráwo=
51:
wáné/ weſpółek z przerzeczonémi świádki byłem oblicznie/ y té

strona: 1108

1:
wſzyſtkié y kożdé z oſobná rzeczy/ iáko w przerzeczonéy zgodźie y
2:
iéy członkách ieſt opiſano/ tedym to widźiał y ſłyſzał/
3:
y dla tego
4:
liſt wysſzéy opiſánéy zgody/ y wiecznégo pokoiu weſpółek z ie=
5:
go członki rozdźieleniém. Acz inſzégo ręką gdym ia był czym
6:
innym zátrudnion nápiſány/ y ſkończony podpiſał/
7:
obiáſnił/ y
8:
tákim ſpoſobem wydał zá znákiem y imięniém/ którégom vży=
9:
wáć zwykł/ weſpółek z záwieſzeniém pieczęći Nauczćiwſzégo
10:
páná Poſłá/ Miſtrzá wielkiégo/
11:
y Komendorów przerzeczo=
12:
nych z Piſárzmi niżéy napiſánémi náznáczyłem dla wiáry y
13:
świádectwá wſzyſtkich y kożdéy zoſobná rzeczy: gdym był o to
14:
proſzon y żądan.
15:
Y ia Stániſław Fránke z Rákowice/ Kápłan Biſkupſtwá
16:
Włodzcłáwſkiégo iáwny Piſarz zá władzą Céſárſką.
17:
Y ia Páweł Ian z Geſzowéy Kápłan Biſkupſtwá Gniéźnień
18:
ſkiégo Piſarz iáwny zá mocą Céſárſką/ iáko wysſzéy ieſt opiſano.
19:
ACZ PRZYWILEY BRZEST-
20:
ſkiego pokoiu przepiſány z liſtow/ ktore ſą w
21:
ſkárbie/ ieſt przypiſan temu przywileiowi zá=
22:
mykáiącemu w ſobie pewne rzeczonego poko=
23:
iu kondicie/ niżey nápiſáney:
24:
wſzákże iż punk=
25:
ty y kondicie nie ſą w iednym/ ktore ſą w dru=
26:
gim: dla tego My Alexánder Krol/ ártyku=
27:
ły tegoż pokoiu Brzeſtſkiego wźięte z Przywileiu Kśięſtw Mázoweckich dla poſpolitey
28:
poddánych náſzych wiádomośći roſkazáliſmy
29:
do drugich w te słowá przypiſáć.
30:
NAprzód przez przerzeczoné Pány/ Królá y Kśią=
31:
żętá Polſkié/ Litewſkié/ Zmudzkié/ Ruſkié/ Má=
32:
zoweckié/ y Stolpſkié/ y innych Pańſtw ich y
33:
poddánych z iednéy ſtrony:
34:
y przerzeczonym Mi
35:
ſtrzem wielkim/ y Zakonem/ źiemiámi/ y poddá=
36:
némi ich/ ták w Pruśiéch/ w Niemcéch/ iáko
37:
Inflantćiéch/ y Nowym Márgrábſtwie z drugiéy ſtrony:
38:
wſzy=
39:
tki niezgody ſpory y ſzkody poczynioné między témi ſtronámi
Podpiſánie Piſárſkié. Liſt. O pokoiu wiecznym.


strona: 1109

Metriki o Przywileiách Część pierwſza.
1:
máią bydź doſtáteczne vſpokoioné:
2:
y ná potym o nich żadna
3:
zmienká y pámięć bydź niema w ſkárgách/ w vrągániu przed
4:
drugiémi oſobámi: áni iedná ſtroná ná drugą nie będźie pod=
5:
żegáć/ pomágáć ták iáwnie iáko táiemnie:
6:
y owſzem ile będźie
7:
bydź mogło tych przyſkórek będźie bronił.
Dobrá Zakonné w źiemiách zakonnjch máią bydź cáłe.
Gránice Mázoweckié z Pruſy.

8:
Téż wſzyſtki dobrá Kośćiołów Gniéźnieńſkiégo/ Włodzcłá=
9:
wſkiégo/ Płotckiégo/ y Poznáńſkiégo/ Pręłatów/ Opátów/
10:
Klaſztorów/ Conwentów/ y innych którychkolwiek oſób świet
11:
ckich y duchownych/
12:
któré ſą w źiemiách Zakonu przerzeczoné=
13:
go położoné/ máią przy práwiéch wſzytkich ták duchownych iá=
14:
ko świetckich/ y przy wſzyſtkich zwyczáioch/ dochodźiéch/ dźie=
15:
śięćinách/
16:
zamkách/ wśiách/ folwárcéch/ dworách/ y innych
17:
pożytkách y dochodźiéch którémikolwiek imiony názwánémi/
18:
máią bydź záchowáné/ áni iákiémi nowémi zwyczáymi/ ſłużbá=
19:
mi/ y vćiſki obćiążeni niemáią bydź:
20:
y té dobrá niemáią bydź
21:
oddaláné/ y o ich oddalenié niema bydź ſie przez ſtrony ſtárano
22:
przez oſobnégo zwolenia Pręłatów. A wſzyſtki Czynſze/ Dźie=
23:
śięćiny/ dochody/ y inné pożytki którékolwiek w źiemiách Za=
24:
konu będące/
25:
któré Miſtrz y Zakon Nauczćiwſzym w Pánu
26:
Kryſtuśie Oycom/ Pánom/ Arcybiſkupowi Gniéźnieńſkiému/
27:
Włodzcłáwſkiému/ y Płotckiému Biſkupom/ y innym Pręłá=
28:
tom świetckim y Zakonniczym króleſtwá Polſkiégo
29:
przez dwie
30:
lećie zádźierżáné/ zupełnie y cále niech wrócą/ y wróćić roſkażą
31:
połowicę od tego czáſu ná święto Gromnic/ á oſtátek ná Wiel
32:
kęnoc bliſko przyſzłą w Mieśćie Toruńſkim.
33:
Co ſie dotycze Gránic Mázowieckich/ té máią zoſtáć przy li=
34:
śćiéch/ któré máią y któré w liśćiéch náſzych y zakonu náſzégo ſą
35:
opiſáné.
36:
A gdźie w liśćiech gránice nie ſą opiſáné/ tám przerze=
37:
czoné Kśiążętá ſwé rádné Pány máią zeſłáć: tákże y zakon. A
38:
która ſtroná iáſnieyſzym świádectwem y inémi ſłuſznémi dowo
39:
dy ſwych gránic dowiedźie/ niech zoſtánie przy nich:
40:
á gdźieby
41:
oboiá ſtroná gránic ſłuſznémi znáki niemogłá dowiéźdź/ niech
42:
to będźie ná woléy Miſtrzowſkiéy: ieſli zechce przyśiądz ná té
43:
gránice/ álbo téż przypuśćić Ieo M. Kśiążę do przyśięgi ná
44:
téſz gránice.
45:
A z Kśiążęćiem Boleſłáwem gránice iáko piérwéy
46:
ſą vczynioné/ o których niémáſz róznośći żadnéy/ niech będą od=
47:
nowioné.
48:
Ziemie lepak Zmudzkié y Sudorſkié dla dobrégo/
49:
któré z pokoiu pochodźi/ máią przy nas y króleſtwe Polſkim/ y
50:
Kśięſtwie Litewſkim wedle gránic wysſzéy opiſánych zoſtáć
51:
ná wieki wiekom.

strona: 1110

1:
Téż począwſzy od końcá gránic Kśiążąt Mázoweckich od
2:
rzéki Lyki y od brodu/ który zową Kámijonybród/ leżącégo
3:
wzgórę téyże rzéki Lyku/ wysſzéy niż ieźiorá Bráijwo/ Thoczy=
4:
lów/ á od tego proſto idąc przez puſczą áż do mieyſcá/ któré zo=
5:
wą Rohot:
6:
ták iż połowicá tegóż ieźiorá niech zoſtánie w źie=
7:
miách Ieo M. Kśiążęćiá Litewſkiégo/ á oſtátnia połowicá w
8:
źiemiách Zakonu.
Gránice Zmudźi z Pruſy.

9:
A od tego ieźiorá proſto idąc przez puſczą áż
10:
do nieiákiéy ſkrzynie/ którą zową Merunſk: á od Merunſku
11:
proſto idąc áż do mieyſcá/ któré zową Dwiſchycz: wſzákże ták iż
12:
to ieźioro ma zoſtáć wſzyſtko ná ſtronie zakonu/
13:
á od tego ieźio
14:
rá iáko naprośćiéy iśdź tám/ gdźie ſie poczyna álbo ná wiérzch
15:
rzéki Lipnice/ y tąż rzéką nádół wſtępuiąc áż do końcá iéy gdźie
16:
wpada w rzékę Schirowintę/
17:
áż tákże do końcá iéy gdźie wpa
18:
da w rzékę Scheſupá/ idąc przez puſczą áż do rzéki Memel/ ná
19:
przećiwko rzéce/ którą zową Swijánthá/ gdźie tá rzéká Swi=
20:
iánthá wpada w Memel przerzeczony.
21:
A to ſie rozumieć ma/
22:
gdźie przynależy do źiemie Sudorum. Potym wzgórę idąc rzéką
23:
ná dwie mili/ á onégo mieyſcá ná dół/ ma bydź proſto przez
24:
puſczą iáko naprośćiéy może bydź/
25:
áż do rzéki Iurá/ zoſtáwu=
26:
iąc rzékę Memel ná lewéy ſtronie wſzędy przez dwie mili/ á rzé=
27:
kę rzeczoną Iurá wzgórę ná iednę milę. Od którégo to miey=
28:
ſcá rzéká Iurá ma bydź puſczoná/
29:
y ma bydź przeſzćié przez pu=
30:
ſczą/ zoſtáwuiąc rzéki Memel y ieźioro Ruſné któré zową Hap/
31:
y Zamek Memel który po Zmudzku zową Klupedo/ wſzędźie
32:
od lewéy ſtrony ná trzy mile: á ták precz áż do brzegu Morzá
33:
ſłonégo.
34:
A té ſą gránice źiemie Zmudzkiéy y Pruſkiéy.
35:
Między Inflanty záśię Zmudźią á Ruśią gránice máią bydź
36:
poczęté od rzéki Helge/ gdźie rzeczona rzéká wpada w morze:
37:
którą rzéką idąc wzgórę do ſtárych gránic między Zmudźią/ Li=
38:
twá/ Ruśią z iednéy ſtrony/ y Inflanty z drugiéy ſtrony: któré
39:
ſą zdawná dźierżáné y chowáné:
40:
á wſzákże nie do tych gránic
41:
któré náznáczoné ſą ná ten czás/ gdy Zakon źiemię Zmudzką
42:
dźierżał: ále té gránice/ któré zſtarádawná między rzeczoné=
43:
mi źiemiámi ſą chowáné.
44:
Téż dań álbo wybiéránié/ któré zową Fonthomczol/ o którą
45:
zdawná y do tych czáſów ſpór ieſt między Miſtrzem y Zako=
46:
nem/ y Kupcmi źiem króleſtwá Polſkiégo/ y Kśięſtwá wielkié=
47:
go Litewſkiégo/ y byłá tá róznośćdo tego czáſu nieſkończona/
48:
táki porządek vkłádamy/
Gránice między Inflantj Zmudźią y Ruśią. O dáni Funthomczol.

49:
Iż kupcy Koronni Kśięśtwá wielkié=
50:
go/ y Kśięſtw przerzeczonych

strona: 1111

Metriki o Przywileiách Część pierwſza.
1:
(chybá iżby inné vćiſki y płacé ná

strona: 1111

1:
potym były pod którémikolwiek imiony vłożoné) máią odpo=
2:
wiedáć Zakonowi z téy dáni tylko ná ten czás: gdyby ſie przy=
3:
dáło/ żeby z ſwémi máiętnośćiámi właſnémi płynęli zá morze.
4:
Wſzákże ták to bydź ma/ ieſli Miáſtá nád Morzem śiedzącé bę=
5:
dą wolné przez práwo od téy płacéy: tedy téż Mieſczánie Kup=
6:
cy y obywátele króleſtwá y źiem Polſkich/ Litewſkich/ Mázo=
7:
weckich/ Ruſkich od płácenia tákowégo tymże ſpoſobem niech
8:
będą wolni y wyięći:
9:
y oné wſzyſtki rzeczy/ któré od nich od czá=
10:
ſu onégo pokoiu vczynionégo względem tákowégo wyćiągá=
11:
nia ſą wyięté/ wcále niech będą wróconé przez Zakon przerze=
12:
czony kupcom Króleſtwá y Kśięſtwá wielkiégo/ y Kśięſtw
13:
przerzeczonych/ okrom ſporu y zbraniánia ktorégokolwiek:
14:
á te=
15:
mu nic ſzkodźić nie ma zwyczay iáki álbo dawność. A ieſli ſie
16:
vgodzą o té zábráné rzeczy/ tedy ku wrácániu niech nie będą po
17:
winni.
O miáſtách nád morzem śiedzących.

18:
A inſzé wſzyſtki y kożdé zoſobná bránia iákokolwiek ná=
19:
zwáné/ od kupców źiem króleſtwu Polſkiému wielkiému Kśię
20:
ſtwu Litewſkiému/ y innym Kśięſtwam poddánych/ á tám
21:
zrodzonych/ w źiemiách Miſtrzowi y Zakonowi poddánych/
22:
á
23:
oſobliwie wyćiągánié/ któré zową Lobegal y Fijrkien/ żadnym
24:
obyczáiem ná potym niech nie będźie wyćiągano.
O wolnym przeſzćiu kupcom po źiemi y morzu.

25:
Téż niech będźie wolné przeſzćie y drógá wſzyſtkim Kupcom
26:
y obywátelom źiem y Pańſtw Zakonniczych z ſwémi kupiámi/
27:
z zbożem wſzelákim y rzeczámi którémikolwiek/ y iákiéykolwiek
28:
máteriiéy/
29:
przez przenágábánia y vćiſnienia po źiemi y po mo=
30:
rzu/ przez wody y rzéki gdźiekolwiek ku górze/ y do Króleſtwá
31:
Polſkiégo/ źiem Litewſkich y Pruſkich/ Zmudzkich/ Mázowec=
32:
kich/ Ruſkich/ y nádol przez króleſtwo y źiemie przerzeczoné/
33:
y
34:
przez rzéki álbo wody áż do morza y zá morze/ ná łodźiách má=
35:
łych y wielkich/ próznych y nakłádnych ná wieki gdźiekolwiek y
36:
ilekroćby chćieli/ przez wſzelkiégo zápowiedánia y przekázy/ á o=
37:
ſobliwie Mieſczán w Toruniu.
38:
Któré to kupie zboża y rzeczy
39:
przerzeczonych/ ieſli przerzeczeni kupcy álbo obywátele Zakon=
40:
niczy wioząc ie zechcą przedáć/ álbo z nimi ſtać ná których miey=
41:
ſcách/ álbo w Mieśćiéch/ w porćiéch/ ná brzegách wodnych y
42:
morzkich/ to niech będźie ná ich woléy:
43:
á ieſli téż niezechcą prze=
44:
dáć/ mogą przez wſzelkiéy trudnośći iecháć wzgórę álbo nádół/
45:
gdźie ſie im będźie podobáło/ z rzeczámi przerzeczonémi: iáko
46:
wysſzéy ieſt opiſano/ odłożywſzy Cłá: któré w mocy niech będą
47:
zoſtáwioné.
48:
A ieſliby ſie kiedy przydáło: żeby poddáni náſzy ták Ducho=

strona: 1112

1:
wni iáko y świetcy którégokolwiel ſtanu będący y Zakonu chcąc
2:
ſie przećiwić zgodźie pokoiu ninieyſzégo/ álbo z innych przyczyn
3:
w téy mierze przydawáiących ſie w niełáſkęby náſzę przyſzli/
O zbiegłjch z króleſtwá do Prus.

4:
y zá
5:
boiáźnią kaźni y ſtráchu vćiekliby ſie do Miſtrzá y Zakonu o=
6:
powiedźiawſzy przyczynę boiáźni:
7:
tedy Miſtrz y Zakon tá=
8:
kowégo y tákowym ſpoſobem do Pańſtw Zakonu vćiekáiącé=
9:
go przyiąć y chowáć y onégo zbiegá ná ſpráwę wydáć/ y przy=
10:
czynę iego vczynku przed Máieſtat náſz przez liſt y Poſły ſwé o=
11:
powiedźieć będźie powinien:
12:
á my po obwieſczeniu tákim Mi
13:
ſtrzowym y Zakonu będźiemy powinni ná roku ſłuſznym przy
14:
gránicách z ſtrony náſzéy dwu Pánów álbo Rycérzkiégo ſtanu
15:
z poddánych náſzych poſtáwić.
16:
Miſtrz téż z ſwych tákże wiele:
17:
którzy tym ſpoſobem z oboiéy ſtrony wybráni vznawſzy przy=
18:
czynę wyſtępku/ będą powinni ſpráwiedliwość dobrą z niego
19:
vczynić/ wedle przyczyny zaſługi przed niémi opowiedźiánéy
20:
przez onę oſobę zbiegłą:
21:
áby o pokóy y przeſpieczeńſtwo przez ob
22:
wieſczenié onych oſób v náſzéo Máieſtatu zá dobrémi kondycy=
23:
ámi ſtánowiono było:
O Winowáycách. Powodowa ſtroná niech náſzláduie práwá pozwánégo.

24:
ábyſmy do karánia oſoby zbiegłéy niev=
25:
ſpieſzáli ſie/ ſtoiąc przy obwieſczeniu nam onych Sędźi wybrá=
26:
nych: ále ábyſmy go w piérwſzą łáſkę iáko iné poddáné przyięli.
27:
Téż áby poddáni náſzy y wielkiégo Kśięſtwá y źiem náſzych
28:
przerzeczonych zkądkolwiek y iákiégokolwiek ſtanu álbo záwo=
29:
łánia ſą/ którzy dla kupiectwá ábo innych ſpraw do źiem náſzjch
30:
Pruſkich/ Litewſkich/ y innych przyiecháliby/
31:
przez nas y pod=
32:
dáné náſzé ábo poſtronné którégokolwiek przełożenia/ ſtanu/ nie
33:
byliby zátrudniáni/ práwem pátrzeni/ álbo zápowiedáni:
Złoczyńcy którzy do Króleſtwá vćiekáią/ máią bydź imáni y karáni.

34:
ále
35:
w Polſcze/ w Litwie/ w Mázowſzu/ w Ruśi/ álbo w źiemi
36:
Solpſkiéy/ ieſli iákąby mieli z nimi ſpráwę/ wedle praw ko=
37:
żdéy źiemie to niech będźie vſpokoiono.
38:
A wſzákże ten który co
39:
wyſtąpi/ á ná onymże mieyſcu będźie poyman/ y ten który vczyni
40:
iákié poſtánowienié świéżo/ ná mieyſcu ná którym poſtánowie=
41:
nié vczynił/ może bydź práwem pátrzan.
42:
Ale ieſli z mieyſcá
43:
gdźie poſtánowienié vczynił iáwnie ábo potáiemnie odéydźie/
44:
przed Sędźim ſobie należącym niech będźie pátrzan.

strona: 1113

Metriki o Przywileiách Część pierwſza.
1:
A ieſliby ſie téż przydáło/ żeby złodźieie/ álbo ći którzy palą/
2:
y inni złoczyńcy/ którzykolwiek z Pańſtw Króleſtwá náſzégo
3:
do Króleſtwá náſzégo/ do Kśięſtw y źiem náſzych vćiekli:
4:
tedy
5:
obywátele y którym to należy/ źiem y pańſtw Króleſtwá náſzé=
6:
go wolnie przez wſzelkiéy przekázy mogą oné gonić gdźieby ie=
7:
dno mogli:
8:
którym téż Stároſtowie/ Dźierżawcy/ obywátele/

strona: 1113

1:
Sędźiowie/ Vrzędnicy/ y poddáni pańſtw náſzych przerzeczo=
2:
nych/ którzykolwiek o to będą ſzukáni/ máią pomocy/ rády/ y
3:
łáſki dodáwáć:
4:
áby złoczyńcy takowi byli poymáni/ á poymáni
5:
wedle praw onych źiem byli karáni. A ieſliby niemogli bydź
6:
poymáni w króleſtwie/ y źiemiách náſzych przerzeczonych/ przez
7:
nas y poddáné náſzé niechay niebędą záchowywáni:
8:
y będźie po
9:
winná oboiá ſtroná tákowym mieſzkánia w páńſtwách ſwych
10:
bronić/ ábo w gránicách źiem/ których tákowa ſpráwá ſie doty=
11:
cze/ z nich ſpráwiedliwość czynić.
12:
Tákże około złoczyńców źiem
13:
Zakonnych/ Pruſkich/ y Litewſkich do króleſtwá náſzégo vćie=
14:
káiących/ tákoważ ſpráwiedliwość niech będźie chowána.
15:
Téż żadna ſtroná nie ma żadnégo álbo żádnych poddánych
16:
drugiéy ſtrony w Páńſtwách chowáć y ćiérpieć:
Ci którzy odpowiedáią/ niech od żadnéy ſtrony nie będą chowáni.

17:
którzyby dru=
18:
giéy ſtronie poddánym álbo poddánému chćieli odpowiedáć/
19:
álbo odpowiedáli/ ſzkody czynili/ álbo zdrádzáli/ álbo iákie iné
20:
ćiężkié przykrośći vczynili:
21:
y owſzem y tych/ którzyby ku nieprzy
22:
ciaćielſkiéy ſtronie chćieli przyſtáć: tedy przez źiemie ſwé niemá=
23:
ią przepuſczáć ku ſzkodźie y obráźie drugiégo krom chytrośći y
24:
zdrády którymkolwiek ſpoſobem.
25:
Téż wſzyſcy pomocnicy/ y którzy do nas przyſtali/ którzy z mi=
26:
łośći ku nam y króleſtwu Polſkiému/ y poddánych náſzych/ od=
27:
powiedźieli Miſtrzowi y Zakonowi/ od wſzelkiéy trudnośći v
28:
Miſtrzá y Zakonu przerzeczonégo máią bydź wolni y wyſwo=
29:
bodzeni.
30:
Tákże wſzyſcy Apoſtátowie Zakonni w króleſtwie náſzym y
31:
w źiemiách Litewſkich/ Zmódzkich/ Mázoweckich/ Ruſkich y
32:
Stolpſkich/ y innych Páńſtwách króleſtwá náſzégo/ y źiem prze
33:
rzeczonych mieſzkáiący/
34:
áby dłużéy w tym grzéchu nieleżeli/ z kró
35:
leſtwá náſzégo y pańſtw náſzych przerzeczonych przez nas y v=
36:
rzędniki náſzé będą przyćiſnieni wyiecháć: á ná potym ći y inni
37:
w tychże żadnym obyczáiem niech niebędą przechowywáni.
38:
Item/ żaden Kupiec álbo człowiek którégokolwiek ſtanu bę=
39:
dący/ ábo dobrá iego dla wyſtępku álbo długu drugiému niech
40:
niebędźie zápowiedan/ zátrudnian/ áni iman.
41:
Item/ ieſli Furmánie y Woźnice kupie Kupieckié zá pienią=
42:
dze wioząc Mytá y mieyſcá Myt przeminą: oni tylko ná rze=
43:
czách y koniách ſwych właſnych niech będą karáni:
O woiennych pomocnikach.
O Apoſtátách Pruſkich.
O kupcách.
O przemycáiących Furmániéch.
Gránice między Xiążęćiem ſtolpſkim á Miſtrzem máią bydź vczynioné.

44:
á dla tego
45:
máiętnośći kupieckié niemáią bydź bráné álbo zátrzymáné.
46:
Item/ Oświéconé Kśiążę Pan Boguſław/ Kśiążę Stol=
47:
pſkié z iednéy ſtrony/ á Zakon przerzeczony z drugiéy ſtrony
48:
ku

strona: 1114

1:
rozdźieleniu y popráwieniu gránic między Kśięſtwem Stol=
2:
pſkim przerzeczonym/ y źiemią Zakonu w Pomorzkiéy źiemi/
3:
máią poſłáć poſły z oboiéy ſtrony/ ná święto Wniebowſtą=
4:
pienia Páńſkiégo bliſko przyſzłé:
5:
A gdy ſie ći Poſłowir ziádą/
6:
ſtroná Páná Kśążęćiá wybierze dwie álbo trzy oſoby zſtrony
7:
Páná Miſtrzá y Zakonu/ á záśię Pan Miſtrz y Zakon z ſtrony
8:
Kśiążęcéy:
9:
któré oſoby ták obráné vczyniwſzy ćieleſną przyśię=
10:
gę/ á oglądawſzy práwá onych ſtron liſty álbo ſłuſzné dowody
11:
róznośći tákowé/ ieſli będą mogli ſłuſznie niech ſkończą.
12:
A ie=
13:
ſliby niemogli/ tedy wybiorą iednégo zá ſpólnym zwoleniém
14:
zá Sędźiégo:
Pokóy vczjniony ma bydź chowan.
Liſty pokoiu zobu ſtron máią bydź dáné.

15:
który máiąc przed oczymá Bogá y ſpráwiedli=
16:
wość niezgodę przerzeczoną między ſtronámi práwnie/ iáko na
17:
prędzéy będźie mogło bydź ſkończy: á ná iego ſkazániu ſtrony
18:
łáſkáwie máią przeſtáć/ y onému bydź poſłuſzné.
19:
Téż áby tákowégo pokoiu wiecznégo y zgody pod pewno=
20:
śćią y mocą więtſzą ſtrzegliſmy y chowáli/ obiecuiemy przez chy
21:
trośći y zdrády pod wiárą y czćią:
22:
iż ná żadnégo człowieká ży=
23:
wiącégo przywiedźienié/ podeſczwánié/ rádę/ y roſkazánié/ któ=
24:
réykolwiekby doſtoynośći będącégo/ bądź Papieſkiéy/ Céſár=
25:
ſkiéy/ álbo Królewſkiéy/ y którégokolwiek zebránia duchowné=
26:
go y świetckiégo/
27:
nie będźiemy powinni/ áni będźiemy moc ſie
28:
ſprzećiwić téy zgodźie w częśći álbo we wſzyſtkim/ iáwnie álbo
29:
táiemnie/ przez śię álbo przez inné oſoby napráwné duchowné
30:
y świetckié tym ſpoſobem álbo innym którymkolwiek gwałćić:
31:
by téż y Céſarz oſobą ſwą przećiwko nam Króleſtwu náſzému/
32:
álbo wielkiému Kśięſtwu Litewſkiému ruſzył ſie: tedy My á=
33:
ni potomkowie náſzy nie będą powinni przy nim ſtać/ pomo=
34:
cą/ rádą/ podpomogániem y życzliwośćią.
35:
Téż áby wſzyſtki przerzeczoné rzeczy pewnieyſzym vmocnie=
36:
niém ná wieki obwárowáné były/ y áby ſtroná przećiwko ſtro=
37:
nie zá boiáźnią karánia względem ninieyſzéy zgody niezruſzáłá
38:
ſie ku woynam y potykániu/
39:
vſtáwiamy ſkázuiąc: iż náſzy Prę=
40:
łaći/ Rycérztwo/ Szláchtá/ Mieſczánie/ y wſzyſtko zebránié
41:
máią y będą powinni źiem Króleſtwá Polſkiégo Pręłatom/
42:
Pánom/ Rycérztwu/ Szláchćie/ Mieſczánom/ y wſzyſtkiému
43:
poſpólſtwu dáć pewné náſzé liſty/
44:
y tákoweż/ álbo im podobné
45:
pod tymże ſpoſobem wźiąć: któré ták My/ iáko Zakon náſz o=
46:
boim poddánym náſzym dáć obiecuiemy y będźiemy powin=
47:
ni.

strona: 1115

Metriki o Przywileiách Część pierwſza.
1:
A náſzy poddáni tákowéż poddánym Páná Miſtrzá y Za=
2:
konu/ á záśię poddáni Zakonni poddánym Króleſtwá náſzégo

strona: 1115

1:
dáć y przyniéść będą powinni ná roku/ pod temi álbo tym po=
2:
dobnémi ſłowy:
3:
A ieſli My/ álbo potomkowie náſzy/ gdy tá=
4:
kowy pokóy wieczny będźie/ Miſtrzowi álbo Ziemiam Zakon=
5:
nym chćielibyſmy álbo vśiłowáli iákié woyny wſczynáć: nie
6:
będą powinni poddáni náſzy ná nie zwáláć/
7:
áni w tym nam
8:
bydź poſłuſzni/ y nas ſłucháć: y owſzem będą od wſzyſtkich ná=
9:
ſzych obowiązków/ przyśiąg/ y poddánośći wolni y wyſwobo=
10:
dzeni dotąd: áż my ku chowániu wiecznégo pokoiu przywró=
11:
ćimy ſie.
12:
Téż ieſli iákié nowé ſpory/ nielubośći/ ſzkody/ roſtérki mię=
13:
dzy námi Litwą/ Zmudźią/ Mázowſzem/ Ziemiámi Ruſkimi/
14:
y Stolpſkiémi z iednéy ſtrony/ á Miſtrzem y Zakonem przerze=
15:
czonym ták w Pruśiéch iáko w Inflantćiéch wſczęły ſie/
16:
álbo
17:
która ſtroná zá dopuſczeniém dyabelſkim przećiwić ſie niniey=
18:
ſzému pokoiowi którymkolwiek ſpoſobem śmiáłáby:
O nowych roſtérkách.
Są ſkáżoné zgwałcenia wſzyſtki pokoiu y przymiérza.

19:
tedy ſtroná
20:
obráżona drugiéy ſtronie będźie powinna przez Poſły ábo przez
21:
piſánié tákowé krzywdy y nielubośći oznaymić: á potym obie
22:
ſtronie máią to vczynić y ſpráwić okrom zdrády y chytrośći:
23:
á=
24:
by Rádni Pánowie z ſtron ziecháli ſie ná pewné mieyſce/ y dźień
25:
ſłuſzny: którzy tákowé nielubośći y krzywdy wedle Bogá y ſprá
26:
wiedliwośći/ odłożywſzy ná ſtronę przyiaźń álbo nienawiść/
27:
niech vznáią/ ſpráwuią/ kończą/ y ſkażą.
28:
Téż wſzyſtki gwałcenia pokoiu y przymiérza/ obietnic y po=
29:
ſtánowienia/ ieſli któré między przerzeczonémi ſtronámi ná
30:
woynách przerzeczonych przydáły ſie/ mocą ninieyſzéy zgody:
31:
oné pſuiemy/ y nikczemné czynimy.
32:
A tu śię konczą ártykuły z Przywileiá Kśię=
33:
ſtwá Mázoweckiégo o pokoiu Brzeſtſkim wźięté.
34:
PIECZĘCI ZAWIESZONE
35:
v liſtu wiecznégo Pokoiu.
36:
Pieczęć Iego
37:
M. KROLA/
38:
Wielkiégo Kśiążę=
39:
ćiá Litewſkiégo.
40:
Pieczęći Kśią
41:
żąt Mázoweckich.
42:
Semowitá.
43:
Káźimiérzá/
44:
Włádyſłáwá/
45:
Boleſłáwá.
46:
Pieczęći czte=
47:
rzéch Kśiążąt Lite=
48:
wſkich.
49:
Item/ Boguſłáwá
50:
Kśiążęćiá Stolp=
51:
ſkiégo.
52:
Pieczęći Arcy
53:
biſkupów.
54:
Gniéźnieńſkiégo/
55:
Lwowſkiégo/

strona: 1116

1:
Pieczęći Bi=
2:
ſkupów.
3:
Krákowſkiégo/
4:
Włodzcłáwſkiégo
5:
Płotckiégo/
6:
Poznáńſkiégo/
7:
Wileńſkiégo.
8:
Pieczęć Káſzte|
9:
laná Krákowſkiéo
10:
Pieczęći Wo=
11:
iewód.
12:
Krákowſkiégo/
13:
Poznáńſkiégo/
14:
Sędomiérſkiégo/
15:
Káliſkiégo/
16:
Sierádzkiégo/
17:
Lęczyckiégo/
18:
Brzeſtſkiégo/
19:
Włodzcłáwſkiégo/
20:
Wileńſkiégo/
21:
Trockiégo/
22:
Płotckiégo/
23:
Wárſzáwſkiégo/
24:
Lwowſkiégo/
25:
Kámienieckiégo/
26:
Bełzkiégo.
27:
Pieczęći KA=
28:
ſztelanów.
29:
Poznańſkiégo
30:
Sędomiérſkiégo/
31:
Káliſkiégo/
32:
Gniéźnieńſkiégo/
33:
Siérádzkiégo/
34:
Lęczyckiégo/
35:
Brzéſtſkiégo/
36:
Włodzcłáwſkiégo/
37:
Miedzyrzéckiégo/

strona: 1116

1:
Wileńſkiégo/
2:
Trockiégo/
3:
Płotckiégo/
4:
Dobrzynſkiégo/
5:
Czernſkiégo/
6:
Wárſzáwſkiégo/
7:
Lwowſkiégo/
8:
Kámienieckiégo/
9:
Lubelſkiégo/
10:
Woynickiégo/
11:
Biéckiégo/
12:
Rádomſkiégo/
13:
Lądzkiégo/
14:
Roſperſkiégo/
15:
Brzeźinſkiégo/
16:
Konárſkiégo
17:
Rypińſkiégo/
18:
Goſtinſkiégo/
19:
Ráwſkiégo/
20:
Socháczowſkiégo/
21:
Ciechanowſkiégo/
22:
Kowálſkiégo/
23:
Kruſzwickiégo/
24:
Pieczęći Vrzę
25:
dników Dworſkich.
26:
Márſzałká Koron=
27:
négo/ y Vrzędników
28:
króleſtwá Polſkiéo
29:
Pieczęći Pod=
30:
komorzów.
31:
Krákowſkiégo/
32:
Poznáńſkiégo/
33:
Sędomiérſkiégo/
34:
Káliſkiégo/
35:
Gniéźnienſkiégo/
36:
Siérádźkiégo/
37:
Lęczyckiégo/
38:
Brzéſtſkiégo/
39:
Włodzcłáwſkiégo/
40:
Płotckiégo/
41:
Czyrnſkiégo/
42:
Warſzáwſkiégo/
43:
Lwowſkiégo/
44:
Kámienieckiégo.
45:
Pieczęći Low=
46:
czych.
47:
Brzéſtſkiégo/
48:
Czyrnſkiégo/
49:
Włodzcłáwſkiégo/
50:
Wárſzáwſkiégo.
51:
Pieczęći Mie=
52:
czników.
53:
Krákowſkiégo/
54:
Poznánſkiégo/
55:
Siérádzkiégo/
56:
Lęczyckiégo/
57:
Pieczęći Pod=
58:
ſtolich.
59:
Krákowſkiégo/
60:
Poznánſkiégo/
61:
Sędomiérſkiégo/
62:
Káliſkiégo/
63:
Gnieźnienſkiégo/
64:
Sierádzkiégo/
65:
Lęczyckiégo/
66:
Brzeſtſkiégo/
67:
Włodzcłáwſkiégo/
68:
Płotckiégo/
69:
Czérſkiégo/
70:
Wárſzáwſkiégo/
71:
Lwowſkiégo/
72:
Dobrzynſkiégo/
73:
Podczáſzów.
74:
Krákowſkiégo/
75:
Poznánſkiégo/
76:
Lęczyckiégo/

strona: 1117

Metriki o przywileiách Część pierwſza.
1:
Brzeſtſkiégo.
2:
Pieczęći Vrzę
3:
dników Dworſkich.
4:
Márſzałkowá/
5:
Podkomorzégo/
6:
Podſkárbiégo/
7:
Kuchmiſtrzá/
8:
Podczaſzégo/
9:
Kráyczégo/
10:
Podſtolégo.
11:
GDY KROL WŁADYSŁAW
12:
Iágełło/ y potym ſyn iego Káźimierz Ziem
13:
Pruſkich przez Krzyżaki od Kroleſtwá pośię
14:
dźionych doſtáli/ y záśię przyłączyli do krole=
15:
ſtwá/ ktore były rozłączone przez Zakon:
16:
wrácáiąc ie do ćiáłá Kroleſtwá/ dał Liſty/
17:
ktore ſą w źiemiách Pruſkich zá przywileie: z
18:
ktorych wyięte ſą niżey nápiſáne rzeczy.
Liſt 156. O wolnośći Pruſakow.

19:
Kto=
20:
re ácz ſą w przywileiu wćielenia źiem/ ktory
21:
ieſt w Skárbie Koronnym: wſzákże iz ſą nie=
22:
ktore rzeczy tu/ ktore w przywileiu wćielenia
23:
nie ſą opiſáne:
24:
dla tego te Artykuły trzebá
25:
wiedźieć/ dla ſpráwiedliwośći obywátelow
26:
źiemie Pruſkiey: do ktorych śie vćiekáć poſpo
27:
lićir zwykli.
28:
OBiecuiemy zá nas y zá dźiedźice y potomki náſzé:
29:
Iż przerzeczoné Pány/ Szláchtę/ y Mieſczány/
30:
y wſzyſtkié obywátele źiem náſzych Pruſkich w
31:
práwiéch/ wolnośćiách/ liśćiéch/ obronách ich/
32:
któré od Kśiążąt Duchownych y Swietckich
33:
Królów y Pánów źiem przerzeczonych otrzymá
34:
li/
35:
będźiemy chowáć y bronić: áni onych nigdy nie będźiemy
36:
gwałćić/ álbo przeſtępowáć: áni dopuśćimy ich gwałćić álbo
37:
przeſtępowáć.
O Przywileiách zgubionych.

38:
A ieſli którému miáſtu álbo oſobie któréy przy=
39:
wiléy zginie: tedy inny zá rádą źiemie onéy łáſkáwie damy y v=
40:
życzymy: gdy tylko w dźiedźictwie y w máiętnośći/ ná którą
41:
odnowienia liſtów proſzą/ będźie kto w ſpokoynym y vſtáwi=
42:
cznym dźierżeniu.
43:
A iżby náſzéy świebody ſpráwiedliwośći
44:
ná początku ich poddáńſtwá nam y náſzégo ſczęśliwégo ich ob=
45:
ięćia vználi moc: tedy przećiwko wſzyſtkim y kożdému zoſobná

strona: 1118

1:
w tym odmienieniu Pánów téż doznáią odmienność w vći=
2:
ſku dani álbo cłá/ któré zową Fundczol.
3:
Tákże wſzyſtki cłá ná
4:
wodách y źiemiách/ któré nowo y zſtáradawná były záchowá=
5:
né y vſtáwioné/ w źiemiách tylko Pruſkich.
Myto Fundczol ieſt ſkáżoné Mytá ſą ſkáżonéy Márſard.

6:
Też y w źiemi Po=
7:
morzkiéy Dań álbo wybiéránié/ któré Portem alias Márſard
8:
zá ſtárym poſtánowieniém Kśiążąt Polſkich było zwáné/ ná=
9:
ſzą Królewſką ſczodrobliwośćią káſsuiemy/
10:
pſuiemy/ ábrogu=
11:
iemy/ y od płácenia iéy wolné czynimy/ chcąc áby ná żadny czás
12:
przez nas y potomki náſzé Króle Polſkié z żadnéy przyczyny nie
13:
byłá vkłádáná áni vſtáwiáná.
14:
Acz Miſtrz y Zakon zá opánowániém źiem przerzeczonych
15:
wſzyſtki dobrá y kupie któréykolwiek máteriiéy będącé/ któré zá
16:
dopuſczeniém Bożym ná Morzu potonęły/ iáko właſné z oné=
17:
go vtonienia zá práwem ſwym brał:
18:
ále iż ieſteſmy Królem
19:
Krześćiáńſkim/ á iż tákowé rzeczy ſą przyrodzonym y Boſkim
20:
práwem y dekrétem Stolice Apoſtolſkiéy iáko okrutné y nie=
21:
ſpráwiedliwé opowiedźiané:
22:
obiecuiemy rzeczy y dóbr któréy=
23:
kolwiek wagi y cény będących tych oſób/ którym ná morzu po=
24:
toną/ nigdy przez nas y Vrzędniki náſzé iáko náſzych álbo prá=
25:
wá náſzégo nie pożędáć/ álbo ich wyćięgáć:
26:
ále onym przez wſze
27:
lákiégo vmnieyſzénia których byli przed potopieniem álbo ich
28:
blizſzym/ gdy dowiodą doſtátecznie bliſkośći/ dopuśćimy zbié
29:
ráć/ y onych vżywáć wedle woléy ſwéy
30:
odrzékáiąc ſie z potom=
31:
ki ſwémi zwyczáiá przećiwnégo w téy mierze: który lepiéy ſká=
32:
zą iákąś zwan bydź ma.
O kupiách potonęłych.
O Vrzędźiéch.

33:
Wyiąwſzy żeby żaden dźiedźic táko=
34:
wych dóbr y potomek ſłuſzny nie był: abowiém w tákowéy rze=
35:
czy oná máiętność vtoniona nam przynależéć będźie.
O Spráwách. Liſty cále máią bydź chowáné.

36:
Téż chcemy: áby wſzyſcy Rycérſcy ludźie/ Szláchtá/ Mie=
37:
ſczánie/ y obywátele źiem przerzeczonych/ którzy ſą przenieśieni
38:
w práwo/ w ſtan y właſność króleſtwá Polſkiégo/ tego ná
39:
dánia vżywáli:
40:
Iż doſtoieńſtw/ vrzędów/ któré do tego czáſu
41:
tám ſą y ná potym poſtánowioné będą/ y dźierżaw/ miaſt/ y
42:
mieyſc w źiemiách przerzeczonych żadnému cudzoźiemcowi ál=
43:
bo przychodniowi/
44:
ále właſnému obywátelowi wedle zácho=
45:
wánia innych źiem króleſtwá náſzégo nie będźiemy dáwáć.
46:
Téż wſzyſtki ſpráwy znácznieyſzé/ ktoré przynależą źiemiam
47:
przerzeczonym/ zá rádą Rad źiem przerzeczonych/ będźiemy
48:
kończyć y ſkázowáć.
49:
Téż Ziemie przerzeczoné pod náſzym pánowániém y ćiáłem
50:
króleſtwá Polſkiégo będącé w ich ográniczeniu będźiemy zácho

strona: 1119

Metriki o Przywileiách Część pierwſza.
1:
wywáć/ bronić/ y ſczyćić:
2:
áni gránic áni kopców w niwczym
3:
nie każemy vmnieyſzáć/ álbo w nieprzeſpieczność przywodźić:
4:
iáko Króleſtwá náſzégo częśći nierozdźielné.
Z iednégo Práwá do drugiégo wolno ſie przenieść.

5:
A iż źiemie oné y ludźie w nich mieſzkáiący rozmáitémi do te
6:
go czáſu práwy/ to ieſt Máydeburſkim/ Chełmińſkim/ Polſkim/
7:
Dźiedźicznym/ y Pruſkim w rozſądku y vczyniéniu ſpráwiedli=
8:
wośći czyniénia w kożdych ſpráwách vżywáli:
9:
téż to im pod
10:
iednym Pánem y rządzeniu chcemy áby było cáło y wieczno/ tę
11:
ſwobodę im przydawſzy: áby było wolno kożdému z iednégo
12:
práwá do drugiégo/ wſzákże bez krzywdy inych/ przeniéść ſie.
13:
A gdyż bićié Monéty wierné źiemie bárzo mnoży: chcemy
14:
áby ná cztérzéch tylko mieyſcách źiem przerzeczonych/ to ieſt w
15:
Toruniu/ w Elblągu/ w Gdańſku/ y Konigsbergu/ y to tylko
16:
czáſu woyny/ wierna y ſpráwiedliwa wyobráżenié náſzé y na=
17:
pis Tytułu náſzégo máiąca byłá bitá/
18:
zá nakłádem Rycérztwá
19:
y mieſczan źiem przerzeczonych: á czáſu pokoiu tylko w Toru=
20:
niu y w Gdańſku okrom vbliżenia przywileiu Miáſtá Toruń=
21:
ſkiégo/ zá náſzym nakłádem niech będźie bitá.
22:
To opátrzywſzy:
23:
áby Monétá w wadze y w cénie żadnym obyczáiem nie byłá
24:
vmnieyſzoná.
O Monéćie.
O Sprawcách w Ziemiách Pruſkich.
O wolnośći Kupiectwá Pruſom w Polſcze.

25:
A iż my dla dobrégo ſpráwowánia rzeczy y Pańſtw ná ro=
26:
zmáité częſtokroć mieyſcá od źiem przerzeczonych dálekié z po=
27:
trzeby muśimy odiéżdżáć/ áby dla náſzéy niebytnośći źiemie o=
28:
né niepodięły iákiégo nieprzeſpieczneńſtwá:
29:
Szláchetné męże
30:
dla obrony y rządzenia ich/ o których vmieiętnośći práwá y wie
31:
rze będźiemy dobrze rozumieć y im dufáć/ tylko do woléy ná=
32:
ſzéy zá rádą Pręłatów/ Rad/ w ſtárſzych mieśćiéch przerzeczo=
33:
néy źiemi będźiemy náznáczáć:
34:
do których w niebytnośći náſzéy
35:
o wſzyſtki niedoſtátki y przypadki niech będźie vćieczká: á oni
36:
záwſze mądrośćią/ opátrznośćią/ y władzą y dekrétem niech to
37:
nágradzáią y tego popráwuią.
38:
Téż Kupcy źiem przerzeczonych Pruſkich/ którzy do Króle=
39:
ſtwá Kśięſtw y Pańſtw náſzych pzyiéżdżáią/ niech będą w
40:
tym oſobliwym nádániu y ſwobodźie záchowáni:
41:
Iż ilekroć ſie
42:
przyda do którychkolwiek mieyſc/ Miaſt/ y miáſteczek/ Króle=
43:
ſtwá/ Pańſtw náſzych z kupiámi którégokolwiek ſpoſobu y má=
44:
teriiéy iecháć: niech im będźie wolno kupie ná mieyſcá do ſkle=
45:
pów/ komór/ domów ſkłádáć
46:
(których ma bydź wolny naiem)
47:
y kupie wykłádáć ku przedawániu: y wſzyſtkié gośćince do Wę
48:
gier/ Ruśi/ Moráwy/ Sląſká/ Rákus/ Sáſkiéy źiemie/ do

strona: 1120

1:
Wołoch niech máią wolné.
2:
Wſzákże zápłáćiwſzy Cłá/ y zácho=
3:
wuiąc gośćińce ſtárádawné Miaſt Króleſtwá y Pańſtw. Zá
4:
świádectwem tych liſtów/ którym pieczęć náſzá ieſt záwieſzo=
5:
ná. Dan w Krákowie we Srzodę Wſtępną/ Roku Pánſkié=
6:
go/ 1454.
7:
Przy czym támże byli Nauczćiwſzy w Panu Kry=
8:
ſtuśie Oycowie/ Zbigniew z łáſki Bożéy Tytułu świętéy Pry=
9:
ſzki Kárdynał y Kráko. Ian Włodzcłáwſki/ Andrzéy Poznán=
10:
ſki z téyże łáſki Bożéy Biſkupi: Ian z Czyżowá Krákowſki/
11:
Lukaſz z Górki.
12:
WOLNE PRZESZCIE WSZY-
13:
tkim Kupcom y obywátelom Króleſtwá Pol
14:
ſkiego/ y źiem Litewſkich/ Zmudzkich/ Má=
15:
zoweckich y Ruſkich ze wſzyſtkiemi kupiámi
16:
przez źiemie/ Morzá/ y zamorze ná wieki
17:
przez źiemie Krzyżakow ták w Pruśiech iáko
18:
w Inflantćiech.
19:
BRát Páweł z Ruzdorfu Zakonu błogoſłáwio=
20:
néy Pánny Máriiéy domu Niemieckiégo Iero=
21:
zolimſkiégo Miſtrz wielki/ obiáſniamy przez ni=
22:
nieyſzy Liſt wſzyſtkim:
Liſt. O wolnym Gośćińcu.

23:
iż między innémi rzeczá=
24:
mi ſczyrośći y łáſki/ któré przećiwko poddánym
25:
pánſtwu zakonu náſzégo z ludzkośći rádźi czyni=
26:
my/ o tym myślimy wnocy y wednie: ábyſmy im pokóy y od=
27:
poczynienié obfité vczynili.
28:
A ták ziechawſzy ſie z Pręłaty/ z Prę
29:
ceptor/ y inną bráćią zakonu náſzégo/ y z Mężnémi Rycérzmi/
30:
y opátrznémi Mieſczány nam wiernie miłémi niżéy nápiſáné=
31:
mi/
32:
w Piątek názáiutrz po Wniebowſtąpieniu Páná Kry=
33:
ſtuſowym y innych dni ná brzegu rzéki Wiſły ná dźiedźinie Nie=
34:
ſzowéy Włodzcłáwſkiéy dyoceziiéy leżącéy przećiwko Miáſtu
35:
náſzému Toruniu z iednéy ſtrony/ á Naiáſnieyſzym Kśiążęćiem
36:
y Wielmożnym Pánem Włádyſłáwem Królem Polſkim
37:
nic
38:
nieprzećiwiáiąc ſie zgodźie vczynionéy Artykułom w niéy zám=
39:
knionym/ ále oné więcéy y więcéy pochwaláiąc y potwiérdzá=
40:
iąc/ przez rozdźielenia y zámknienia niżéy nápiſáné obiáſnili=
41:
ſmy/ wyłożyli/ y przez ninieyſzy liſt obiáſniamy.
42:
Naprzód/ iż drógá ieſt y ma bydź wolna Kupcom y obywá=
43:
telom Króleſtwá Polſkiégo/ y źiem Litewſkich/ Mázowec=

strona: 1120

Metriki o Przywileiách Część pierwſza.
1:
kich/ Ruſkich/ Zmudzkich/
2:
którzy przeiéżdżáią z ſwémi kupiámi
3:
y rzeczámi którémikolwiek przez Pruſką y Litewſką y iné źiemie
4:
Zakonowi poddáné: wſzákże wcále záchowawſzy Cłá y Skłá=
5:
dy/ ſkłádánia kupi/ y inné zwyczáie:
6:
iáko to w ártykule óſmym
7:
liſtu ziednoczenia y zgody wiecznéy ieſt opiſano/ który ſie poczy
8:
na: Téż wſzyſcy Kupcy/ rć.
9:
Item/ niechay będźie wolné przyſzćié y drógá wſzyſtkim Ku=
10:
pcom y obywátelom króleſtwá Polſkiégo/ y źiem Litewſkich/
11:
Zmudzkich/ Mázoweckich/ y Ruſkich z ich kupiámi y z zbożmi
12:
którégokolwiek źiárná/ y rzeczy którychkolwiek y máteriiéy o=
13:
krom przekázy y vćiſków przez źiemie/ y morzá/
14:
wody y rzéki
15:
wſtępuiąc wzgórę do Króleſtwá Polſkiégo/ y do źiem Litew=
16:
ſkich/ Zmudzkich/ Mázoweckich/ y Ruſkich/ y zſtępuiąc nádół
17:
przez źiemie Pańſtw Zakonu náſzégo/ y przez rzéki álbo wody
18:
áż do morzá y zá morzá/ ná łodźiách wielkich y máłych/ ná wieki
19:
gdźiekolwiek y ilekroć zechcą:
20:
któré to kupié zboża y rzeczy/ iáko
21:
nápiſano ieſt/ ieſli przerzeczeni kupcy ábo obywátele króleſtwá
22:
Polſkiégo y źiem wysſzéy miánowánych/ gdy z nimi iádąc ze=
23:
chcą ie przedáwáć álbo ná którym mieyſcu z nimi ſtać v Miaſt/
24:
álbo portów nád brzégi:
25:
to niech będźie ná ich woléy. A ieſli
26:
nie zechcą przedáć/ mogą przez wſzelkiéy przekázy iecháć álbo
27:
wzgórę álbo nádół z rzeczámi przerzeczonémi gdźie ſie im bę=
28:
dźie podobáło/ iáko wysſzéy ieſt nápiſano.
29:
A on dani/ którą zową Fundczol: iż Rádá Królá Ieo M. prze=
30:
rzeczonégo to powiedźiáłá: iż przerzeczona dań ieſt nowa y no
31:
wo vłożona: á iż ná ten czás niebyłá/ kiedy pokóy y zgodá byłá
32:
vczynioná y vtwiérdzoná:
33:
y tákowa dań długiégo czáſu nie
34:
byłá vłożoná/ ále tylko dla vſpokoienia morzá w ten czás/gdy
35:
Królowa Dácię Máłgorzętá z Olbrychtem Królem Szwedz=
36:
kim wiodłá woynę.
37:
Z drugiéy ſtrony Rádá Zakonu náſzégo rze=
38:
kłá: iż to Cło było przed zgodą wieczną/ áni byłá złożona/ áni
39:
tákowy ártykuł w liśćie zgody ieſt włożon/ áby któré Cłá miá=
40:
ły bydź ſkłádáné:
41:
ále to ſie pokázuie/ iż żadné nowé niemáią
42:
bydź vſtáwiáné. Dla któréy róznośći y wątpliwośći ták to by=
43:
ło y ieſt zámkniono:
Z Zbożmi wolny przeiazd Polakom bydź ma.

44:
Aby ná potym przerzeczona dań Fund=
45:
thomczol/ y iéy płácenié/ było záwieſzoné: áni ku płáceniu iéy ku=
46:
pcy y obywátele tylko króleſtwá Polſkiégo y źiem przerzeczo=
47:
nych nie byli powinni ták długo: áżby było vznano/ y to ſie
48:
ználázło:
49:
ieſli wedle Artykułu oſmégo opiſánia/ o którym wys=
50:
ſzéy sſtáłá ſie zmienká/ ma bydź złożona.
O Myćie Fundczol.

51:
A to ile ſie dotycze Ku=

strona: 1122

1:
pców y obywátelów Króleſtwá Polſkiégo/ y źiem przerzeczo=
2:
nych.
3:
Item/ wſzyſcy Kupcy y obywátele króleſtwá Polſkiégo/ y
4:
źiem Litewſkich/ Zmudzkich/ Mázoweckich/ y Ruſkich od nie=
5:
iákiégo płácenia pieniędzy/ któré Lobegeld zową/ od zboża w
6:
Gdańſku bráć zwykłégo/ niech będą ná wieki wolni/ y wyięći:
7:
y ku płáceniu iéy ná potym niech nie będą powinni.
8:
Téż wſzyſcy Kupcy y obywátele źiem y pańſtw Zakonu ná=
9:
ſzégo w źiemiách króleſtwá Polſkiégo tylko w źiemi Dobrzyń=
10:
ſkiéy/ Kuiáwſkiéy/ Lęczyckiéy/ Siérádzkiéy/
11:
y w Polſcze w
12:
Mieśćie Gniéźnie mogą wolnie przedáwáć ſukná/ y ná łokćie
13:
kráiáć ná Iármárkách Miaſt álbo miáſteczek przerzeczonych: mogą téż kupowáć y wiéźdź zbożá y którékolwiek inné rzeczy
14:
ná Tárgi którékolwiek.
15:
Tákże téż Cło y Skład/ który Niderloge zową/ przy Lándyſ=
16:
bergu y Zamku nowégo Márgrábſtwá/ któré powiedáią no=
17:
wo bydź vłożoné/ niech będźie záwieſzoné:
O Cle Lobegeld.

18:
y niech nie będźie
19:
wyćiągáné od Kupców y obywátelów króleſtwá Polſkiégo á=
20:
ni bráné/ ále rzeczy niech bywáią poręczoné do tego czáſu: áż
21:
Król Ieo M. y my Miſtrz ku rozgrániczeniu między Polſką y
22:
nowym Márgrábſtwem poſły ſwé zeſzlą:
23:
á tám my Miſtrz y
24:
Zakon przerzeczony wźiąwſzy piérwéy wiádomość o vłożeniu
25:
nowégo Cłá y ſkłádu przerzeczonégo przez poſły náſze to co bę=
26:
dźie nowégo y niezwyczáynégo złożymy y podnieśiemy.
27:
A o wożeniu Soli z Prus przez ziemię Dobrzyńſką to ieſt
28:
záwieſzono/ áż do odpowiedźi Iego M. Krolá Polſkiégo.
29:
Ná których rzeczy wſzyſtkich świádectwo/ y dla zupełnieyſzéy
30:
wiádomośći pieczęć náſzá ninieyſzému liſtowi ieſt záwieſzona.
31:
Przy czym byli y to ſtánowili Vczćiwi w Pánu Kryſtuśie Oy=
32:
cowie y Pánowie/ Ian Chełmińſkiégo/ Gerhárd Po=
33:
morzkiégo Kośćiołów Biſkupi:
O Suknách Pruſkich y injch kupiách.

34:
y Vczćiwi y Vrodzeni Zako=
35:
nu náſzégo brácia/ Lodwik z Lándſze Márſzałek naywysſzy/
36:
Henryk Hold naiwysſzy Hoſpitálarz w Elbiągu/ Mikołay
37:
Iorlijcz naiwysſzy Trápiarz w Krysburgu/
38:
Marćin Keme=
39:
rater w Toruniu/ Iodok Hoenkirchen w Thucholi Komendo=
40:
rowie: y zacni y Zakonni Zakonu náſzégo Profeſsowie.
Cło Niderloge ieſt záwieſzoné.


strona: 1123

Metriki o Przywileiách Część Pierwſza.
1:
Dźia=
2:
ło ſie y dan ieſt ná brzegu rzéki Wiſły/ ná dźiedźinie w Nieſzo=
3:
wéy w Włodzcłáwſkim Biſkupſtwie ná przećiwko miáſtu ná=
4:
ſzému Toruniu/ we Srzodę Oktawy Wniebowſtąpienia Pá=
5:
ná Kryſtuſowégo/ Roku Páńſkiégo 1424.
6:
MIKOŁAY BISKVP ALSPER=
7:
ſki z ſwą Kápitułą czyni posłuſzenſtwo Ká=
8:
źimierzowi Krolowi Polſkiemu/ y ſukceſsory
9:
ſwe obowięzuie ná toż posłuſzenſtwo Krolom
10:
Polſkim:
11:
y vſtáwia kſztałt y obyczay Przy=
12:
śięgi/ iáko potomkowie iego Biſkupi/ Pre=
13:
łaći/ y Kánonicy/ y káżda oſobá duchowna
14:
w Biſkupſtwie Alſperſkim przy brániu kto=
15:
regokolwiek Beneficium przyśięgáć ma:
16:
y
17:
ktemu wſzyſtkie rzeczy opiſáne w Przywileiu
18:
pokoiá poſpolitego obiecuie chowáć.
19:
W Imię Boże/ Amen. Ná wieczną
20:
pámięć téy rzeczy.
Liſt.

21:
My Mikołay zá Boſką y A=
22:
poſtolſkiéy Stolice łáſką Biſkup Alſperſki/ dá=
23:
iemy znáć przez ninieyſzy liſt którym to wiedźieć
24:
należy wſzyſtkim ninie y potym będącym/ któ=
25:
rzy wiádomość tego będą mieć:
26:
iż My vżáło=
27:
wawſzy ſie ſkáżenia dóbr y poddánych Kośćiołá náſzégo Alſper
28:
ſkiégo/ któré przez woienné ludźie ieſt y bywa do tego czáſu czy=
29:
niono:
Biſkup Alſperſki zá páná Królá Polſkiégo zna.

30:
y chcąc áby poddáni náſzy byli w pokoiu/ vważáiąc iż Bi
31:
ſkupſtwo náſze y kośćiół zá mocą wiecznégo pokoiu przez naucz
32:
ćiwſzégo w pánu Kryſtuśie oycá Kśiędzá Rodolfá z łáſki bożéy
33:
ná ten czás Włodzcłáwſkiégo/ á teraz Láwentſkiégo Biſkupá
34:
świętéy ſtolice Apoſtolſkiéy Poſłá/
35:
między Naiáſnieyſzym Kśią
36:
żęćiem y pánem Káźimiérzem z łáſki bożéy Królem Polſkim/ y
37:
Oświéconym wielkim Kśiążęćiem Litewſkim/ Ruſkim/ Pru=
38:
ſkim pánem y dźiedźicem/ rć. Pánem náſzym naiłáſkáwſzym z ie
39:
dnéy ſtrony/
40:
y Wielmożnym á vczćiwym pánem Miſtrzem wiel
41:
kim błogoſłáwionéy P. Máriiéy Theutonicorū Ierozolimſkim
42:
w Pruśiéch z drugiéy ſtrony:
43:
który pokóy ieſt wſczęty/ rozrzą=|
44:
dzony/ vczyniony/ y ſpráwiony/ y przez liſty/ pieczęći/ y przy=
45:
śięgi ćieleſné y z téy y z owéy ſtrony vmocniony y vgrunto=
46:
wány: zá którym my ieſteſmy z ćiáłá zacnégo Królá Polſkié=
47:
go/ którémuſmy ſie do tego czáſu ſprzećiwiáli.
48:
Ná ten czás
49:
tedy Naiáſnieyſzégo Páná Królá Polſkiégo y iego zacnośći

strona: 1124

1:
potomki Króle Polſkié nam y potomkom náſzym weſpółek y
2:
Kápitule náſzéy przerzeczonéy/ mocą roſkazánia/ któré było zlé=
3:
cono zupełnie niektórym oſobam/
4:
któré to roſkazánié náſzé w rę=
5:
kách Naiáſnieyſzégo Królá Ieo M. y iego Iáſnośći Rad zoſtá=
6:
wili/ wyználi/ y wyznawamy przez ninieyſzy liſt: iż ieſt Pánem
7:
y obrońcą kośćiołá náſzégo/ Zamków/ Miaſt/ y Wáſſalów ná=
8:
ſzych:
9:
y zá łáſką przeiednáną nam iego Iáſnośći ſtoiąc przy po=
10:
ſtánowieniu przerzeczonégo wiecznégo pokoiu/ y od niego ni=
11:
wczym nieodſtępuiąc Nas/ Kośćiół/ Kápitułę/
12:
poddáné náſzé
13:
ták duchowné iáko świetckié/ do ćiáłá y iednośći przerzeczoné=
14:
go Króleſtwá przywrácamy/ pod Artykuły
15:
niżéy opiſánémi.
16:
Dla których chowánia mocnieyſzégo/ Nas/
17:
Kośćiół/ Kápitułę/ y poddáné náſzé y ich potomki obowięzu=
18:
iemy: iż té Artykuły ná wieki będą chowáć: których Artyku=
19:
łów opiſánié ſłowo od ſłowá ieſt tákowé.
Byſkup Alſperſky obowięzuie ſie trzymáć Artikuły niżéy nápiſáné. O Przyśiędze Byſkupá Alſperſkiégo Krolowi Polſkiemu.

20:
Naprzód/ iż kożdy Biſkup Alſperſki który będźie po nas/ y in=
21:
ni wſzyſcy zá czáſem będący ná wiek wiekom
22:
we trzech Mie=
23:
śiącách ode dniá wźięćia liſtów od Apoſtolſkiéy Stolice ná o=
24:
pátrzenié Kośćiołá Wármieńſkiégo/ będźie powinien álbo bę=
25:
dą powinni oblicznie przyśdź przed bytność Máieſtatu Kró=
26:
lewſkiégo/ y iego potomków/
27:
gdy będą w źiemiách Pruſkich:
28:
álbo w niebytnośći ich ná Zamek Márienburg: á tám w rę=
29:
kách Biſkupá nie innégo/ iedno którégo Król Ieo M. názná=
30:
czy w Kośćiele więtſzym v wielkiégo Ołtarzá/
31:
przy bytnośći
32:
Woiewody Márienburſkiégo/ y Stároſty/ y Miſtrzów/ Mie
33:
ſczan z Toruniá/ z Elbiągu/ y z Gdańſká ninieyſzych y ná po=
34:
tym będących przyśięgę vczynić będą powinni táką: iáką y my
35:
Mikołay vczyniliſmy pod tym kſztałtem/ iáko niżéy ieſt opiſan:
36:
y ná zamek przerzeczony ziecháć zá obwieſczeniém ná czás wy=
37:
piſany. A gdźieby ieden álbo więcéy ich z tych opiſánych przy=
38:
iecháć dla zátrudniénia niemogli:
39:
przedśię w ręce rzeczonégo
40:
Biſkupá przed témi/ którzy ſie ziádą Biſkup ábo Biſkupi/ którzy
41:
ná potym będą/ Alſperſcy przyśiądz w té ſłowá będą powinni:

strona: 1125

Metriki o Przywileiách Część pierwſza.
1:
Ia N. Biſkup Alſperſki/ obiecuię y przyśię=
2:
gam: iż od tego czáſu y nápotym będę wierny Na
3:
iáſnieyſzemu Pánu memu Káźimierzowi Pol=
4:
ſkiemu/ y iego potomkom Krolom y Kroleſtwu
5:
Polſkiemu/ iáko Pánu y obroncy kośćiołá mego

strona: 1125

1:
y iego Kápituły:
2:
y przy Iego Iáſnośći y Krole=
3:
ſtwie będę ſtał/ y przy iego potomkách iáko Rádá
4:
iego Iáſnośći przećiwko kożdemu iego nieprzyia
5:
ćielowi: z ktorym to nieprzyiaćielem żadnego ſtá=
6:
nowienia y przymierza nie będę czynił/ przez
7:
zwolenia iego Máieſtatu:
8:
A zapis wiecznego po=
9:
koiu we wſzyſtkich ártykułach/ punktćiech: y też za
10:
pis przez mego przodká Mikołáiá Biſkupá Wár=
11:
mienſkiego vczyniony/ z zwoleniem Kápituły nie
12:
zgwałcenie będę trzymał: rády mnie zwierzoney
13:
ku ſzkodźie iego Iáſnośći nie będę opowiedáł:
14:
y
15:
wſzelką chytrą zmowę álbo ſtánowienie/ które po=
16:
czuię bydź czynione ku ſzkodźie y niepożytku krole=
17:
wſkiego Máieſtatu y iego potomkow/ álbo krole=
18:
ſtwá y źiem/ y miaſt Pruſkich/ wćielonych w za=
19:
cne Kroleſtwo Polſkie/ o ktore będę wiernie rá=
20:
dźił/ przeſtrzegę wczás/ y będę dawał znáć.
21:
Ták
22:
mi Boże pomagay/ y te święte Boże Ewánielie.
23:
A gdźieby który Biſkup Wármienſki zá czáſem będący przy=
24:
śięgi wiáry ſwéy wedle kſztałtu y czáſu opiſánégo zániedbał v=
25:
czynić:
26:
tedy tym/ którzy lenném práwem imioná dźierżą/ y pod
27:
dánym przerzeczonégo Kośćiołá Wármińſkiégo będźie wol=
28:
no/ nic tym poczćiwośći nienáruſzywſzy/ przez karánia od po=
29:
ſłuſzeńſtwá rzeczonégo Biſkupá/ któré mocą przyśięgi ieſt v=
30:
twiérdzoné/ odſtępić:
31:
y przy Królewſkim Máieſtaćie do tego
32:
czáſu/ áż przyśięże/ przeſtáwáć y bydź.
Poddáni biſkupá Alſperſkiégo mogą iego bydź niepoſłuſzni/ gdźieby krołowi nieprzyśiągł.

33:
Téż od tego czáſu y ná wieki Wáſsały y poddáni Kośćiołá
34:
Wármieńſkiégo którégokolwiek ſtanu y záwołánia ſą/ z Ziem y
35:
z Miaſt ták náſzy Biſkupi/ iáko Kápitulni w dźieśięći á w dźie=
36:
śięći lat przyśięgę wiernośći Królowi y Króleſtwu Polſkié=
37:
mu/
38:
y tudźiéſz około chowánia pokoiu wiecznégo/ y o Artyku=
39:
łách zámknionych w ninieyſzym Zápiśie będą powinni odná=
40:
wiáć w rękách Rad Królá Ieo M. którzy ná to będą náznácze=
41:
ni ná wieczné czáſy:
42:
któré dźieśięć lat początek ſwóy wezmą y
43:
poczną ſie ode dniá vczyniénia przyśięgi
O Poddánych Kośćiołá Alſperſkiégo.

44:
przez przerzeczoné Wáſ

strona: 1126

1:
ſały y inné poddáné Kośćiołá przerzeczonégo: która hnet vczy=
2:
niona bydź ma.
3:
Téż poddáiemy ſie/ y ninieyſzym liſtem obowięzuiemy Nas
4:
y potomki náſzé z Kápitułą Kośćiołá náſzégo Wármieńſkiégo:
O Kápitule Wármienſkiéy. O Prełaćiech y Kánonikách Alſperſkich

5:
Téż kożdy Pręłat y Kánonik rzeczonégo kośćiołá Wármień=
6:
ſkiégo w iednym Mieśiącu od przyięćia w Kápitule álbo od
7:
preſentáciiéy w kośćiół/ gdy tylko weźmie poſseſsią/ będźie
8:
tákże powinien przyśiąc wierność iego Iáſnośći/
9:
y chowánie
10:
wiecznégo pokoiu/ wedle obyczáiu niżéy opiſánégo w ręce Bi=
11:
ſkupá y Kápituły Wármieńſkiéy:
Przyśięgá Kánonicza

12:
którzy przez ſwé otworzyſté
13:
liſty o kożdégo Kánoniká y Pręłatá przyśiędze naiwysſzému
14:
Przełożonému w Pruśiéch będą powinni pewną ſpráwę dáć.
15:
A ſpoſób przyśięgi ma bydź w té ſłowá:
16:
Ia N. Prełat y Kánonik Kośćiołá Wár=
17:
mienſkiego/ przyśięgam/ y obiecuię: iż od tego
18:
czáſu y potym będę wierny Naiáſnieyſzemu Pá
19:
nu memu Pánu Káźimierzowi Polſkiemu O=
20:
świeconemu Krolowi/ y iego potomkom Krolom
21:
y kroleſtwu/
22:
iáko pánu y obroncy kośćiołá Wár=
23:
mienſkiego: y zapis pokoiu wiecznego y rozdźiele
24:
nia w nim przez Oycá Mikołáiá Biſkupá Al=
25:
ſperſkiego/ zá zwoleniem Kápituły opiſány nie
26:
zgwałcenie będę chował. Ták mi Boże wſpo=
27:
moż/ etć.
28:
Téż iáko Kśiądz Biſkup/ tákże y Kápitułá zá czáſem będą=
29:
ca/ gdy zechce Wóytá ſtánowić álbo odmienić/ álbo ich Admi=
30:
niſtrator w wákowániu Biſkupim:
31:
tedy nie innégo máią ná
32:
Wóytoſtwo obiéráć/ iedno z ſtrony poddánych Máieſtatu kró
33:
lewſkiégo/ y z tych/ którzy pod Páńſtwem Kośćiołá Wár=
34:
mieńſkiégo ſą:
35:
który ták obrány tymże obyczáiem będźie powi=
36:
nien Królo. Ieo M. przyśiądz: ieſliże przedtym nieprzyśięgał.
Wóyt Kośćiołá Wármienſkiégo będźie powinien Królowi przyśiąc.

37:
Téż gdźieby Miſtrz wielki żadnym obyczáiem przyśiądz nie=

strona: 1127

Metriki o przywileiách Część pierwſza.
1:
chćiał/ álbo z Królewſką Iáſnośćią nie zgadzał ſie/ y przyſzło=
2:
by od tego czáſu álbo ná potym do woyny/ álbo téż z inémi nie
3:
przyiaćioły:
4:
tedy my Mikołay Biſkup/ będźiemy y náſzy potom
5:
kowie będą bydź ná pomocy/ y rádźić Iego Iáſnośći tylekroć
6:
ilekroć tego będźie potrzebá/ iáko Rádá Iego Iáſnośći/ y Zam
7:
kiem/ Miáſty/ Wáſſálmi/ ták náſzégo Biſkupſtwá iáko Kápi=
8:
tuły:
9:
ták iż przez wſzelkiégo ſprzećiwienia Zamki y miáſtá Ko=
10:
śćiołá przerzeczonégo ludźiom królewſkim máią bydź otwárté/
11:
y wſzelkim nieprzeſpieczeńſtwam poddamy ſie y potomkowie
12:
poddádzą z Iego Iáſnośćią.
13:
Ani żadnych tráktatów/ zwią=
14:
zków/ áni przymiérza z nieprzyiaćielmi będźiemy czynić/ y po=
15:
tomkowie náſzy: okrom wiádomośći y zwolenia Królá Iego
16:
M. y iego potomków.
17:
Téż ilekroć Beneficia ták Curata iáko nie Curata będą wáko=
18:
wáć w Biſkupſtwie náſzym Wármieńſkim:
Biſkup obiecuie przy Królu ſtać ná nieprzyiaćiele iego. O przyśiędze Kánoników Wármieńſkich.

19:
tedy przy ſtáwie=
20:
niu ná to Beneficium my Mikołay Biſkup y náſzy potomko=
21:
wie/ álbo náſz y potomków náſzych Wikáriy ná mieyſcu náſzym
22:
będący/
23:
będźiem/ będą y będźie powinien ſłucháć przyśięgi v
24:
kożdégo z nich okolo chowánia pokoiu wiecznégo/ y trzymánia
25:
wiáry Królowi Iego M. y króleſtwu Polſkiému.
26:
Náoſtátek to przykłádamy/ y tym nas y potomki náſze obo=
27:
więzuiemy:
28:
áby poddánym ták Biſkupim iáko Kápitulnym
29:
wſzyſtkim y kozdému z oſobná było wolno w ſpráwách Rycér=
30:
ſkich y lennych/ vſczypliwych y nieuſczypliwych/ y w których=
31:
kolwiek innych Swietckich do Królá Iego M. áppellowáć/
32:
y
33:
ſkárżyć ſie w vćiſku iákim y w nieotrzymániu ſpráwiedliwośći/
34:
y do potomków iego Królów Polſkich ná wieczné czáſy:
O áppelláciiéy do króla.

35:
wſzák=
36:
że záchowawſzy piérwéy porządek Appelláciiéy w ſpráwách
37:
mieyſkich do práwá Chełmieńſkiégo/ Lubickiégo/ Máydembur
38:
ſkiégo/ y inych z których ſie weſelą: którym nie ma bydź nic vbli=
39:
żono.
40:
Wſzákże to oſobliwie wyráźiwſzy: iż ilekroć przyda ſie
41:
komu do Królá Ieo M. áppellowáć: tedy przed námi Biſku=
42:
pem y potomki náſzémi poſtáwi rękoiemſtwo:
43:
iż ieſliby áppel=
44:
láciiéy w czáśie tym/ który przez nas Mikołáiá Biſkupá y náſzé
45:
potomki wedle potrzeby Rzeczypoſpolitéy będźie náznáczon nie
46:
będźie chował/ álbo w rzeczy ſwéy vpádnie:
47:
tedy niech ſtronie
48:
przećiwko/ któréy ruſzył/ winę ſtrácenia rzeczy y zápłácenia
49:
nakłádów przepádnie. Któré wſzyſtkié y kożdé z oſobná rze=
50:
czy my Mikołay Biſkup Wármieńſki przerzeczony/
51:
z Kápi=
52:
tułą/ Wáſsały/ y ze wſzyſtkiémi poddánémi náſzémi mocnie

strona: 1128

1:
nienáruſzenié wypełniáć/ y niezgwałcenié ná wieki chowáć o=
2:
biecuiemy:
3:
y nas/ y potomki náſzé/ y Kápitułę náſzę przerzeczo=
4:
ną/z Waſálli y poddánémi Kośćiołá náſzégo wſzyſtkiémi przez
5:
ninieyſzy liſt obowięzuiemy. Ná których wſzyſtkich rzeczy wiá=
6:
rę y lepſzé świádectwo ninieyſzy Liſt náſzą y Kápituły náſzéy
7:
pieczęćią kazáliſmy vtwiérdźić.
8:
Dan ná Séymie Piotrkow=
9:
ſkim Wálnym we Czwartek piętnaſtégo dniá Lipcá/ alias w
10:
dźień Rozeſłáńców/ Roku Páńſkiégo/ 1479.
W Láć. Liſt. ſta.

11:
Król Zygmunt wyznawa, którym ſpo
12:
ſobem ieſt nábyta Pruſka ziemiá,
13:
y wybáwioná od Krzyzaków: á iz te=
14:
go plecámi ſwémi Polacy popiérá=
15:
li, czego tenze Król y Kroyniką ſá=
16:
mych Pruſaków poświadcza.
17:
((od str. 15 do końca str. t. łać.))

strona: 1129

Metriki o Przywileiách Część pierwſza.
1:
((od w. 1-5 t. łać.))
2:
Do Prus Rewizorowie wyſłáni.
Zyg. Aug. w Wárſzá. Liſt. - Stephan w Wárſzá. Liſt. - Zygm. III w Wárſzá. Liſt.

3:
IVż doſyć czyniąc Conſtituciiéy Lońſkiéy/ Rewizory do w=
4:
ſzech dóbr náſzych/ ták tych któré w poſſeſsiiéy y diſpoſyciiéy ſwéy
5:
mamy/ iáko téż Dekréty náſzémi teraz poſądzonych/ wyſyłamy
6:
wedle opiſánia Conſtituciiéy Séymu Lońſkiégo/
7:
rewidowáć
8:
y inwentowáć dochody/ których podáliſmy im ſpiſki/ áby wie=
9:
dźieli do których dóbr iecháć máią/ choćiaż w poſſeſsiiéy náſzéy
10:
nie ſą: wſzelákich dóbr y prowentów Stolice náſzéy Króle=
11:
wſkiéy/ illis exceptis, ná których ſą ſummy ſtáré y dobré náleźio=
12:
né y oſądzoné.
13:
Ode Cłá Szláchtá Pruſka wolna.
14:
OD wołów y koni ná właſną potrzebę Szláchty Pruſkiéy
15:
w Koronie kupionych/ Cłá Szláchćic nie powinien dawáć:
16:
w=
17:
ſzákóż przyśięgę káżdy táki powinien vczynić ná Komorze Cel=
18:
néy/ że nie ná przeday/ ále ná właſną potrzebę tákowé woły y
19:
konie kupił. Tóż ſie ma rozumieć y o inym bydle.
20:
O cudzoziemcách zamorſkich.
21:
IZ śiłá ludźi z zamorza cudzoźiemców do Prus ſie przypro=
22:
wádźiło/ którzy źiemſkich máiętnośći nákupili. álbo na tákowé
23:
imioná y ná zaſtáwę dawáli/ y dawáią.
24:
A iż tákowi ludźie przy=
25:
chodniowie nie ſą nobiles regni, & Terrarum coniunctarum.
26:
vſtáwiamy tą Conſtitucią ninieyſzą/ áby ći zamorſczycy y cu=
27:
dzoźiemcy/ co máiętnośći źiemſkich nákupili/ do trzech lat po=
28:
winni to poprzedáć/ pod vtráceniém téyże máiętnośći.
29:
A kto=
30:
by ſie tákowy tego ná potym ważył/ záraz in inſtanti, y pienią=
31:
dze/ y máiętność źiemſką tráćić ma do ſkárbu Koronnégo: o co
32:
forum ad inſtigationem cuiuſuis ná Tribunał peremptorie bydź
33:
ma/ inter officij cauſas.

strona: 1130

1:
PRVSKIE MIASTA. GDANSK.
2:
Miáſtá Pruſkié máią śiłá Przywileiów, zwłaſczá Gdańſk: ále
3:
iémi naprzód ięto brákowáć ná Séymie Wárſzáwſkim, 1563. Liſt. 22.
4:
Zátáioné liſty,
5:
A Iż to bydź może/ że ſie nie wſzyſcy z liſty ſwémi ná dani=
6:
ny/ záſtáwy/ lenná álbo funduſzé/ okazáli/ chcąc w tym przed in=
7:
némi vléc:
8:
przeto my wſzyſtkié Rewizię y Dekrétá náſzé/ któré=
9:
ſmy ná tym Séymie ná liſty tákowé czynili/ do Powiátów iá=
10:
ko którému należą im narychléy będźie mogło bydź/ oddáć ro=
11:
ſkażemy:
12:
á do Prus ná ſądy ich źiemſkié/ áby tám ſzláchtá wie=
13:
dząc y maiąc terminácią Dekrétów/ obaczyć mogli/ ieſliby ſie
14:
kto vtáił.
Zyg. Aug. w Wárſzá. Liſt.
Tenże w Lublinie/ Liſt.

15:
A gdźiebyſmy my wiádomośći iákiéy doſtáli/ iżby ſie
16:
kto z tákowémi liſty zátáił/ tedy to ná przyſzłym Séymie pro=
17:
ponowáć mamy: á gdy to Séym naydźie bydź rzecz ſłuſzną/
18:
pozwáć tákowégo ná tenże Séym mamy/
19:
á tám rozſądek o nim|
20:
táki/ iáki ſie nam y Rádam náſzym zdáć będźie/ vczynimy. Ká=
21:
żdy tedy ktobykolwiek był naleźion/ co ſie z liſty ſwémi Exequu=
22:
ciiéy podległémi vtaił/
23:
nie tylko tákiż Dekrét iáko inny odniéść
24:
ma/ ále y iuż dobrá tákié puśćić będźie powinien.
25:
Miáſtá Pruſkié.
26:
A Co ſie dotycze Conſtituciiéy o Pruſkich miáſtach/
27:
któré z
28:
liſty ſwémi według Wárſzáwſkiéy Conſtituciiéy/ á potym téż
29:
Piotrkowſkiéy peremptiorie miáły okázowáć ſie. Tedy iż z nimi
30:
nie ſtánęli/ Stanom Koronnym proponowáliſmy to:
31:
zá których
32:
zdániém przychyláiąc ſie do Conſtituciiéy Séymu Wárſzáwſkié=
33:
go o zátáieniu liſtów/ ználeźliſmy: iż ná Séym bliſko przyſzły
34:
Koronny Piotrkowſki/ pozwáni máią bydź wſzyſcy ku Con=
35:
ſtituciam Séymów przeſzłych.
36:
O których podług Conſtituciy
37:
rozſądek vczynimy.
38:
O tychze Miáſtách.

strona: 1131

Metriki o Przewileiách Część pierwſza.
1:
IZ według Conſtituciiéy Lubelſkiéy pozwáné ſą miáſtá Pru=
2:
ſkié ku Conſtituciam przeſzłym/ o zátáionych liśćiéch/ á tu nie ſtá
3:
nęły.
4:
Tedy zá rádą Senatu Koronnégo y Poſłów Ziemſkich/
5:
nayduiemy bydź vpádłémi w dobrách Exequuciiéy należących/
6:
y tákże przećiw nim poſtąpiemy/ iáko y przećiw inym/ obyczá=
7:
iem wysſzéy opiſánym.
8:
A tákże téż y przećiw tym/ którzy Re=
9:
wizyiéy nie dopuśćili/ ták w Pruśiéch/ iáko y w inſzych Páń=
10:
ſtwách náſzych.
11:
Przyśięga Burgrábie Gdanſkiégo.
12:
((od w. 10 do 14 t. łać.))
13:
O Monećie Miaſt Pruſkich.
14:
IZ ztąd wielką ſzkodę do Rzeczypoſpolitéy Króleſtwá wi=
15:
dźimy przychodźić: żeſmy od kilká lat pieniędzy przeſtáli bić: á
16:
Pruſacy w przedśięwźięćiu ſwym trwáią.
17:
Dla tego obiecu=
18:
iemy to vczynić/ y ſrodze zákażemy miáſtóm Pruſkim: áby
19:
ieſli chcą monetę bić/ iáko przywileie ich w ſobie zamykáią/ ſtá=
20:
ré znáki ná nie kłádli/ á náſzych znáków nie śmieli vżywáć.
21:
A
22:
ieſli nie będą poſłuſzni/ tedy zápowiedźią to oſtrzeżemy: áby
23:
żaden nád wolą náſzę pod znákiem náſzym pieniędzy bitych y
24:
kowánych nie vżywał: y áby tákowé pieniądze były wyrzuconé
25:
y wywołáné/ o to ſie ſtáráć będźiemy.
26:
O MIEDZI Pruſkiéy. Pátrz wysſzéy w piérwſzéy częśći Stá=
27:
tutu. ((lok.)) Miedź. ((lok.))
28:
O SOLI Gdáńſkiéy grádowéy. Znaydźieſz wysſzéy w kśię=
29:
gách 6. Titulo Sól ((lok.))
Támże w Piotrk. Liſt.

30:
Któré towáry do Gdanſká puſczáć má=
31:
ią landem, á któré wodą.
Alexánder. Liſt. Zygmunt w Kráko. - Zyg. Aug. w Piotrk.

32:
A Co ſie tycze Gdańſká/ tedy vſtáwiamy:
33:
áby do niego wo=

strona: 1132

1:
dą inné towary nieſzły/ iedno zboża/ mąki/ y leśné roboty: A
2:
ktemu rzeczy wſzyſtki ku żywnośći goſpodárſtwá właſnégo ſzlá
3:
chetckiégo/
4:
á źiemią drógámi ſtárémi y zwyczáynémi woły tra=
5:
wné y karmné wolno iśdź máią/ zápłáćiwſzy cłá y mytá powi=
6:
né y zwyczáyné. ((do w. 26 t. łać.))
7:
O czym téż zmianká, ((27 w. lok.))
8:
Ordinácia Zygmuntá Królá z ſtrony
9:
Pruſkiégo Kśięſtwá we Gdanſku.

strona: 1133

Metriki o Przywileiách Część pierwſza.
1:
((cała str. t. łać.))

strona: 1134



strona: 1135

Metriki o Przywileiách Część pierwſza.
1:
((cała str. 1134 i 1135 t. łać.))

strona: 1136



strona: 1137

Metriki o Przywileiách Część pierwſza.
1:
((cała str. 1136 i 1137 oraz 1138 t. łać.))

strona: 1138



strona: 1139

Metriki o przywileiách Część pierwſza.
1:
((od w. 1 do 9 t. łać.))
2:
A to nie tylko zá Stephaná Pobór, ále y zá Zygmuntá Séym
3:
we Gdańſku.
4:
ELBIĄG.
5:
Co ſie wysſzéy z ſtrony Przywileiów kłádźienia powiedźiáło, to y
6:
Elbiążánom należy: y owſzem, co iedno ieſt wolnośći nádánéy tym
7:
miáſtom ze wſzytkiémi innémi, z tych ſie y oni weſelić máią:
8:
gdyż
9:
oni zdawná życzliwémi y wiernémi ſie pokázowáli, nie tylko oſobie
10:
Królewſkiéy, iáko ſie inni piſzą, ále y Rzeczypoſpolitéy Króleſtwá
11:
tego.
12:
TORUN. ((do w. 25 t. łać.))
13:
Item Státut, który zowią Toruńſkim, tu téż należy, o gwałćiéch
14:
któré ſie w mieśćiéch przydáią: który naydźieſz wysſzéy w piérwſzéy
15:
częśći Státutu: ((lok.))
16:
ALSPERK.
17:
Przywiléy iáko Biſkup Alſperſki z Kápitułą czyni poſłuſzeńſtwo:
18:
znaydźieſz wysſzéy ná końcu Przywileiów Pruſkich.
19:
A iże teraz
20:
Oświeconé Kśiążęm Pan Iendrzéy Báthory, wielkiégo záwołánia
21:
człowiek w Koronie Polſkiéy to Biſkupſtwo z wielką pochwałą
22:
trzyma, tedy tu mieyſce ieſt wſpomniéć Conſtitucią, któréy tytuł
23:
ieſt,

strona: 1140

1:
Indigenatus Pánów Batorych.
2:
MAiąc przed oczymá zacné y wſzému świátu ſławné méri=
3:
ta przodká náſzégo Królá Stephaná/ zá pozwoleniém PP.
4:
Rad/ y Poſłów Ziemſkich/ Ieo M. Kśiędzá Andrzéiá Kárdy=
5:
nałá/ y Páná Baltázárá Bátoré/
6:
bráćią rodzoną/ Synowce
7:
przerzeczonégo świętéy pámięći Królá Stephaná/ zá Indige=
8:
ny téy R.P. prziymuiemy/ y do wſzech ſwobód y wolnośći
9:
Szláchetckiégo ſtanu téy R.P. ptzypuſczamy:
10:
á chcąc Kśię=
11:
dzu Kárdynałowi w tym chęć pokázáć/ onému acceſſum & ha=
12:
bilitatē, ad quaeuis Eccleſiaſtica beneficia, &dignitates ſpiritua=
13:
les, pozwalamy: wſzákże Primatialē Archiepiſcopatus Gneſne.
14:
dignitatem nie będźie mógł trzymáć/
15:
áni in munus nominandi
16:
vel inaugurandi Regis ſie wdáwáć. Sententiam item dicet, y w
17:
Rádźie będźie śiedźiał ná mieyſcu Biſkupſtwá tego/ któréby
18:
trzymał. Z tym oſtrzeżeniém/ żeby Ich M. obáy Iuramentum
19:
fidelitatis nam y Koronie vczynili.
20:
DVCALISPRVSSIAE.
21:
Przywileie y Práwá.
22:
Przyśięgá Kśiązęćiá Pruſkiégo
23:
poślednia.
Zygm. III w Kráko. Liſt. - Alexander.

24:
((do w. 31 t. łać.))

strona: 1141

Metriki o Przywileiách Część pierwſza.
1:
Długoby ſie tu nią báwić, ále ią znaydźieſz w Státućie Przyłu=

strona: 1141

1:
ſkiégo. ((lok.)) W czym wychwaláią Ioannem Dantiſcanum,
2:
iáko dobrze Legatem będąc w téy rzeczy ſłużył.
3:
Item, ad Leonem Papam fragmentum Legáciiéy conſignował
4:
tenże Przyłuſki. ((lok.))
5:
Item, Nietylko do Duchownych, ále y do Swietckich Pánów w
6:
tym Legácię zacné bywáły: zkąd ono wſpomináią Confirmácią po=
7:
koiu między Królem á Kśiążęćiem Pruſkim Máximilianá Céſá=
8:
rzá. ((lok.))
9:
Item, ad Carolum V. Imperatorem Legácia niemniéy ſławna.
10:
((lok.))
11:
W których Legáciách, chwalą téż dźiélność Ióſtá Deciuſá.
z Przyłuſkiégo. ſtátutu.

12:
Máiąc tedy tákowé pochwalenié y Confirmácią, ták do Ducho=
13:
wnéy zwiérzchnośći, iáko y od świetckiéy, dał tę część Pruſkiéy
14:
źiemie zá Alſperkiem, kędy leży Królewiec, Olbrychtowi Bránde=
15:
burſkiému, śieſtrzeńcowi ſwému, in feudum álbo lenném práwem:
16:
Ktemu vczynił go Conſiliarzem przednieyſzym téy ſławnéy Rzeczy=
17:
poſpolitéy, y mieyſce mu przednieyzé w Senaćie opiſał: o czym w
18:
tymże Státućie Przyłuſk. ((lok.))
19:
y ktemu Iurgielt mu názná=
20:
czył 4000. Rhińſkich czérwonych złotych, káżdy licząc po 28. groſ,
21:
któré pogodzenié wſzyſtká Szláchtá, y Rycérztwo onéy źiemie áp=
22:
probowáłá: vczyniwſzy táką tránſactcią przyiaćielſką y łáſkáwą,
23:
z wielką ſławą ſwą, dał mu ná to przywiléy ten.
24:
((str. 1142 t. łać.))

strona: 1143

Metriki o Przywileiách Część pierwſza.
1:
Przytym zá megóż wieku bywáłá Conſultátia: ieſliże Kśią=
2:
żę Pruſkié należy do obiéránia Królá, czego ſie on domagał:
3:
ná
4:
co reſpons był dány Poſłom Kśiążęcym: który ieſt opiſány v
5:
Przyłuſkiégo, ((lok.))
6:
Byłá ieſcze y druga Conſultátia y dubium o Appelláciách:
7:
ieſliże od Kśiążęćiá Pruſkiégo ſądów, między poddánémi iego
8:
ma iśdź do Królá, ták iáko od Kśiążąt Rzéſkich áppelluią w
9:
Rzéſzéy ad Cameram Imperialem:
10:
y sſtáło ſie pogodzenié, że
11:
Commiſſarze máią ſpólni ták od Królá, iáko od Kśiążęćiá tákié
12:
prowokácię decidowáć: á gdźieby ſie Commiſſarze między ſobą
13:
niezgadzáli, tedy Król iáko Summus Princeps totius Pruſsiae, ma
14:
rozſędzáć y concludowáć.
15:
KSIĘSTWA MAZOWEC=
16:
KIEGO PRZYWILEIE
17:
Y PRAWA:
18:
A tákże niektorych Prowinciy y
19:
Miaſt iego. ((do końca str. t. łać.))

strona: 1144

1:
((do w. 18 t. łać.))
2:
O przyśiędze vrzędników Ziemſkich
3:
Woiewództwá Mázoweckiégo.
4:
ZA prośbą Poſłów Ziemſkich Mázoweckich/ vchwala=
5:
my/ áby vrzędnicy Ziemſcy in abſentia Woiewody ábo Káſzte=|
6:
laná mogli przyśięgę oddáwáć coram Officialibus, & Nobilita=
7:
te illius terrae, ná Rokách Ziemſkich. ((do końca str. t. łać.))
Zygm. III w Wárſzá.


strona: 1145

Metriki o Przywileiách Część pierwſza.
1:
Sądowi ná Séymie náznáczonému,
2:
ieden álbo dwá z Rády, álbo z v=
3:
rzędników Mazoweckiégo Kśię=
4:
ſtwá niech będą przyſádzeni.
5:
ABy práwom y zwyczáom Kśięſtwá Mázoweckiégo prze=
6:
rzeczonégo náſzégo w czym ſie nie vbliżyło/ á zwłaſczá ná Séy=
7:
miéch Wálnych Króleſtwá náſzégo: gdźie ſpráwy przez Appel=
8:
lácię do ſądu náſzégo zwykły ſie ſtáczáć:
9:
Obiecuiemy/ iż do
10:
Sędźi/ któré ná ſądzenié ſpraw ná Séymie Króleſtwá názná=
11:
czymy/ iednégo álbo dwu z Rad náſzych/ álbo Vrzędników
12:
Kśięſtwá onégo przydamy Sędźi: którzy będą vmieiętni oko=
13:
ło vſtaw y zwyczáiów Kśięſtwá onégo.
14:
((w. 13 do w. 25 t. łać.))
15:
Spráwy kśięſtwá Mázoweckiégo ná
16:
Séym przypádłé, práwem onégo
17:
Kśięſtwá máią bydz ſądzoné.
Zygmunt w Piotrk. Z ſtá. Máz. - Z ſtá. Máz. Liſt.

18:
SPráwy wſzyſtkié Szlácheckié/ y wſzyſtkich poddánych ná=
19:
ſzych Kśięſtwá Mázoweckiégo/ przed Máieſtat náſz/ y Séym
20:
króleſtwá przez Appellácią/ y którymkolwiek innym obyczáiem

strona: 1146

1:
przypádłé/ ſądzoné bydź nie máią innym práwem/ y obyczáiem/
2:
iedno zwyczáymi y práwem onégo Kśięſtwá:
3:
z którégo z ſtá=
4:
rádawná ſie weſelą/ y oném ſie ſądzą. A tákowé Appellácię
5:
máią bydź chowáné wedle ſtárégo zwyczáiu w źiemiách Má=
6:
zoweckich/ który záwżdy zwykł bydź chowan.
w Przyłuſkié.

7:
Mázowſza práwá Polſkiégo przyięćie.
8:
IZ obywátele Kśięſtwá Mázoweckiégo/ po śmierći pá=
9:
nów ſwych Kśiążąt Mazoweckich/ przyſtawáiąc do Korony
10:
Polſkiéy/ iáko do ćiáłá ſwégo piérwſzégo/ od którégo ſie było z
11:
dawnych czáſów oddźieliło/ to ſobie wárowáli:
12:
áby práwá
13:
Státutów/ y zwyczáiów ſwych ſtárych/ których zá przeſzłych
14:
pánów ſwych X. Mázoweckich zwykli byli vżywáć/ y iémi ſie
15:
rządźić y ſpráwowáć: przedśię y ná potomné czáſy vżywáli/ y
16:
témi ſie rządźili y ſpráwowáli.
17:
Wſzákóż ſucceſsu temporis, ná
18:
Séymách Koronnych Wálnych/ tego dokłádáli y wárowáli
19:
ſobie: áby im było záwſze wolno do praw y Státutów polſkich
20:
przypátrzywſzy ſie im dobrze/ przyſtąpić y przyiąć ie:
21:
a z innémi
22:
Koronnémi obywátelmi w tym ſie porownáć: o czym po kilká
23:
Séymów przeſzłych Wálnych/ zá ſławnéy pámięći przodká ná=
24:
ſzégo Zygmuntá Auguſtá Królá Polſkiégo/ namowy czynili.
25:
Iuż tedy teraz exnunc zá ſpólnym porozumieniem/ y namowá=
26:
mi między ſobą miánémi/ y wielokroć powtarzánémi/ práwá
27:
przywileie/ Státutá/ zwyczáie/ poſtępek práwá/ y Séymowé
28:
Conſtitucię Koronné/ ((do w. 26 t. łać.))
29:
prziymuią/
30:
y vżywáć ich będą/ tym
31:
obyczáiem y kſztałtem/ iáko wſzelákich ſwobód y wolnośći Ko=
32:
ronie Polſkiéy/ z dawnych czáſów ſłużących/ od Królów Pol=
33:
ſkich nádánych/ żadnych nie wyymuiąc/
34:
ták téż y práwá Stá=
35:
tutów/ zwyczáiów/ przywileiów/ y Conſtituciy Séymowych
36:
vżywáć/ y iémi ſie ná wieczné czáſy ſpráwowáć máią/ y moc
37:
zupełną mieć będą.
Stephan w Kráko. Liſt.

38:
Tego tylko oſobliwie dokłádáiąc y wáru
39:
iąc/ iż téż máią ſwoie oſobliwé niektóré zwyczáie/ temu Kśię=
40:
ſtwu Mázoweckiému bárzo potrzebné: á dla záchowánia v=
41:
bogiéy ſzláchty pożyteczné/ któré ſą im lekceyſzé y znoſnieyſzé:
42:
Drugié téż ácz tymże kſztałtem w Polſcze bywáią obſerwowá=
43:
né/ iedno że ich expreſse w Polſkim Státućie niémáſz opiſá=
44:
nych: tedy té ſobie ták w mocy záchowywáią.

strona: 1147

Metriki o Przywileiách Część pierwſza.
1:
Iákóż y my im zá=

strona: 1147

1:
chowywamy ie y potwiérdzamy/ y wedle nich ſpráwowáć y rzą
2:
dźić ie chcemy: & pro lege, & conſuetudinibus Duc. Maſouiae
3:
mieć ie obiecuiemy/ y dźierżeć będźiemy powinni.
4:
Gdyż téż to
5:
w Státućie Polſkim widźimy/ że to inſzym Woiewództwam
6:
było przez przodki náſzé Króle Polſkié dawano y pozwalano.
Támże. - Stephan w Wárſzá. Liſt.

7:
Któré to Artykuły/ excipowáné dla ſkrócenia czáſu niemogły
8:
bydź rewidowáné. Przeto ná Séymie przyſzłym rewidowá=
9:
né bydź máią. Wſzákóż y do téy rewiziiéy/ tychto zwyczáiów ex
10:
cipowánych vżywáć máią.
11:
A kauzy záczęté w ſądźiéch/ ták źiem
12:
ſkich/ iáko y Grodzkich/ których iuż Dekrétá záſzły ſtarym po=
13:
ſtępkiem/ iáki dotąd był chowan/ proſequowáné bydź máią.
14:
Wſzákóż ich dokończenié przez bánnicią bydź ma.
15:
Viceſgerentia abrogate.
16:
A Iż w tym Woiewództwie Mázoweckim/ póki to ſtáre
17:
Mázoweckié práwo/ y Státuty wcále mieli/ do wiela rzeczy
18:
był im potrzebny Viceſgerent Królewſki.
19:
Przeto iuż exnunc,
20:
& a modo, tá Viceſgerentia w Mázowſzu vſtáć ma/ którą my
21:
iuż mocą Séymu tego/ ná wieczné czáſy vmarzamy/ ábrogu=
22:
iemy/ y wniwecz obrácamy.
23:
Ale Woiewodá káżdy Mázo=
24:
wecki/ tákąż władzą y powinność ná ſobie niéść/ y doſyć iéy
25:
czynić ma/ y powinien będźie/ iáko inſzy Woiewodowie w Ko=
26:
ronie Polſkiéy nioſą y máią/ y która w Státućiéch Polſkich
27:
ieſt opiſána.
28:
Ale iż niektórzy z Pánów Rad Koronnych tę
29:
nam ſpráwę dáli: żeby dla vbogiéy ſzláchty/ w ſpráwách ſądo=
30:
wych/ było tám potrzebá nieiákiégo opátrzenia.
31:
Przeto iuż dá
32:
léy nic niewſpomináiąc téy Viceſgerentiiéy/ teraz ná wieczné
33:
czáſy ábrogowánéy/ ma bydź ná przyſzłym Séymie o tym mó=
34:
wiono. Y támże de vnanimi omnium ordinum regni conſenſu,
35:
będźie mogło bydź co poſtánowiono.
36:
Opráwá Królowéy Iéy M. Anny.
37:
OPráwę Królowéy Iéy M. Małżonki náſzéy/ ná Dobrách
38:
Kśięſtwá Mázoweckiégo/ ná których téż miáłá opráwę Kró=
39:
lowa Boná/ Mátká Iéy Królewſkiéy M. Conſtitucią tą zá
40:
rádą Pánów Rad/ y pozwoleniém Poſłów Ziemſkich/ obo=
41:
iégo Narodu/ poſtánawiamy/ ((t. łać. do koń. str.))

strona: 1148

1:
((t. łać.)) Wſzákże gdy którykolwiek z nich zéy=
2:
dźie/ bona haec ſubiecta reformationi, nie máią nową dániną
3:
bydź dáléy zátrudniáné/ áby prowenty wolné Królowéy Iéy
4:
M. były.
5:
A zá tym téż wedle przypadánia tych pożytków/
6:
vmnieyſzáć ſie ma téy prowiziiéy/ którą Królowa Iéy M.
7:
z Céł Koronnych bierze y bráć ma: dla tego iż té Dobrá zá=
8:
trudnioné ſą/ práwy modernorum poſſeſſorum.
9:
Quártá z tych
10:
dóbr Mázoweckich non obſtante reformatione iśdź ma do Rá=
11:
wy przedśię. Nie poddáiąc ktemu pod tę opráwę miáſtá Wár=
12:
ſzáwy/ z ſtrony iurisdiciiéy/ propter omnes Conuentus regni.
13:
A wáruiąc/ y zá wieczné práwo bydź decláruiąc/ iż ná potym z
14:
ſtrony Korony ná dobrách Kśięſtwá Mázoweckiégo ſpólnie
15:
innym Królewem opráwy bydź nie máią czynioné/ ále ná in=
16:
ſzych dobrách/ o czym cognicia ma bydź ná przyſzłym Séymie.
17:
Ktemu Królowéy Iéy M. máią bydź dobrá w Wielkim
18:
Kśięſtwie Litewſkim/ od nas náznáczoné/ y opiſáné/ któréby
19:
ná káżdy rok prowentu/ iedenaśćie tyśięcy/ dwieśćie/ y pięćdźie=
20:
śiąt złotych czyniły.
21:
Ná których to dobrách Litewſkich trzy=
22:
dźieśći tyśięcy złotych/ á ná Mázoweckich trzydźieśći tyśięcy/
23:
wolno będźie ludźiom narodu Polſkiégo y Litewſkiégo Kró=
24:
lowéy Iéy M. zápiſáć y dárowáć.
25:
Któré ſummy Polſki na=
26:
ród z Mázoweckich/ á Litewſki z Litewſkich powinien będźie
27:
ſpłáćić.
28:
Sądy Grodzkie Mázoweckié.
Zyg. Aug. w Piotrk. Liſt.

29:
ACzkolwiek w przywileiu przez nas wſzyſtkim páńſtwam
30:
náſzym Koronnym Anno Domini 1550. dánym ná Séymie
31:
Piotrkowſkim/ którymeſmy im wſzyſtki práwá/ przywileie/
32:
ſwobody/ y wolnośći potwiérdźili/ ieſt dobrze opátrzono/
33:
iż
34:
nie ma nikt nikogo pozywáć do ſądu/ o rzeczy onému ſądowi
35:
nienależące: Ale iż Poſłowie Woiewództwá Mázoweckiégo
36:
niektórzy/ deferowáli to nam:
37:
iż o wiele rzeczy bywa wydawa
38:
no pozwów do Grodzkich ſądów y vrzędów/ któré im nie na=
39:
leżą. A Stároſtowie więcéy ſobie władzéy przywłaſczáiąc/
40:
niżli im należy/ ledá o co ſądzą/ y trudnośći ſzláchćie/ y nam nie
41:
máło zádawáią:
42:
á to ſie impune dźieie/ abuſu quodam damna=
43:
bili. Przeto zábiégáiąc temu/ áby té niepotrzebné powłoki y
44:
vtráty ſzláchty nie były na potym: Vſtáwiamy tą Conſtitucią
45:
mocnie od wſzyſtkich bydź trzymano:
46:
Iż ktoby kogo śmiał po=
47:
zwáć do ſądu álbo vrzędu Grodzkiégo/ o rzecz iemu nie nale=

strona: 1149

Metriki o przywileiách Część Pierwſza.
1:
żącą/ któré Státutámi y Conſtituciámi ſą opátrzoné.
2:
Aby ná
3:
tákowym Aktorze cztérnaśćie grzywien byłá winá liczby Pol=
4:
ſkiéy támże w tymże ſądźie álbo vrzędźie Grodzkim ſkazáná/.
5:
wedle przywileiu przerzeczonégo/
6:
któréy ieſliby w Grodźie po=
7:
zwánému nie przykazano: tedy ſąd Ziemſki zá nowym pozwem
8:
onégóż pozwánégo/ gdyby o nie pozwał ad iudicium terreſtre,
9:
ma ią ſkazáć iemu:
10:
żeby ſie káżdy in ſuo contineret officio: o=
11:
krom tego/ gdyby ſie kto komu zápiſał w Grodźie ſtać y odpo=
12:
wiedáć: bo táki wedle ſwéy obligáciiéy ma bydź záwſze ſą=
13:
dzon y ſkázowan.
14:
A niemáią ſie téż Sędźiowie Grodzcy y
15:
vrzędy Stárośćié wymawiáć ſądźić tákowych ku zapiſowi/
16:
żeby tego nie byli powinni ſądźić: Gdyż káżdy in officio publi=
17:
co będąc powinien káżdému ſpráwiedliwość czynić.
18:
Et nihilo=
19:
minus to coby extra forum competens proprium było/ przez ko=
20:
go/ quacunque iuris via siue in contumaciam, ſiue per contro=
21:
uerſiam otrzymano/ nullitatis vicio ſubiacere debet, irritumq;
22:
& inane erit.
23:
áni tego ma Stároſtá żaden exequowáć/ pod zá=
24:
płáceniém y nagrodzeniém ſzkód wſzyſtkich temu/ którémuby ie
25:
vczynił/ medio eius corporali iuramento taxa.
Támże.

26:
Ponieważ o
27:
tym ſą iuż y piérwſzé Conſtitucię y Dekrétá/ co Stároſtowie
28:
ſądźić máią.
29:
Vkrócenié poſtępku práwnégo
30:
w Mázowſzu.
31:
A Iż poſtępek práwny w Státućie Mázoweckim opiſány/
32:
iuż ná dźiśieyſzé czáſy ieſt długi.
33:
Przeto/ iż dla rozmnożenia lu=
34:
dźi/ y námnożenia rzeczy y pozwów/ iuż ſie ták krótko roki odprá
35:
wowáć niemogą/ iáko przedtym bywáło/ gdy ten Státut czy=
36:
niono.
37:
Przeto nieodmięniáiąc ná ten czás zwyczáiów y Státu
38:
tów ich/ ácz to będźie zá czáſem bydź mogło/ zá ich ſpółecznym
39:
zezwolenim. Ale ſkracáiąc tego długiégo poſtępku/ tákeſmy ná
40:
prośbę poſłów Mázoweckich vſtáwili/
41:
y vſtáwiamy tą Conſti=
42:
tucią/ iż wtóry rok ma bydź záwity. A trzeći rok iuż vkracamy/
43:
ná którym wtórym roku/ powinien pozwány ſtać/ excepta vera
44:
infirmitate & pro maiori, co ſtárym zwyczáiem w mocy ſwéy
45:
zoſtawa.
46:
A té dilácię których ſtroná pozwána werifikowáć
47:
wedle Státutu powinna/ w liczbę eſsentialium terminorum
48:
nie máią iśdź. A gdy Sąd ſuper principali ſkaźń vczyni/

strona: 1150

1:
tedy ią ma concludowáć/ áby iéy pozwány doſyć vczynił/ ((do w. 3 - t. łać.))
2:
A gdźieby pozwány nie vczynił doſyć téy ſkaźni/
3:
tedy in illis ſequentibus terminis máią bydź ſkazáné oné wſzyſt=
4:
ki winy ſądowé/ y ma bydź przydan vrząd źiemſki.
5:
ad intromit=
6:
tendum Actorem vel pignora porrigenda, wedla ſtárégo zwy=
7:
czáiu. A záraz ma bydź interponowáné vadium iudiciale de=
8:
cem ſexagenarum.
9:
Potym ieſliby pozwány był ták niedbáły/
10:
iżeby téy ſkaźni doſyć vczynić niechćiał/ á vrządby to wyznał
11:
ná drugich przyſzłych Rokách:
12:
tedy iuż ma bydź ſkazano vadium
13:
iudiciale, y remiſsia do Grodu pro exequutione pod zakłády
14:
więtſzémi. A tám dáléy w Grodźie iuż ma bydź poſtępek ſtáry
15:
w Státućie opiſány záchowywan/
16:
y zákłádánié zakłádów iux=
17:
ta quantitatem perlucrorum, áby iuż od tego czáſu przez vrząd
18:
Stárośćin było/ okromia przynoſzenia liſtów náſzych álbo Vi=
19:
ceſgerentá náſzégo/ iáko bywáło przedtym/
20:
czym ſie śiłá omie=
21:
ſzkiwáło ſpráwiedliwośći ludzkiéy. A to ma bydź ták chowa=
22:
no/ poki Státutá wſzyſtkié nie będą ſkorigowáné/ y przez wſzy=
23:
tki páńſtwá náſzé przyięté.
24:
A wſzákóż té pozwy y áktcię/ ná któ=
25:
ré iuż Dekrétá ták w Ziemſtwie iáko y w Grodźie wyſzły/ w
26:
rzeczách któré ſłuſznie wedle práwá y dekláráciiéy náſzéy wys=
27:
ſzéy opiſánéy/ ſądom tym należáły:
28:
té iuż ſtárym zwykłym po=
29:
ſtępkiem kończyć ſie máią/ w tychże ſądźiéch y vrzędźiéch/ gdźie
30:
ſie poczęły.
31:
A iż Poſłowie Czérſkiéy y Wárſzáwſkiéy źiemie/
32:
opowiedáli ſie nam w tym/ niechcąc do téy Conſtituciiéy ták
33:
ſkoro zwolić/ okrom zwolenia ſpólnégo bráćiéy ſwéy/ od któréy
34:
ná ten czás nic w téy rzeczy w poruczeniu nie mieli:
35:
proſząc/ áby
36:
to do bráćiéy ſwéy odnieśli: pozwoliliſmy im tego. Ieſliby zá
37:
ſpólnym ich zezwoleniem ná vkrócenié proceſsu tákowégo zwo
38:
lić niechćieli:
39:
Tedy ich proceſsowi dawnému/ przy którym ie
40:
wcále zoſtáwuiem/ tá Conſtitucia derogowáć niemoże/ áni
41:
będźie mogłá. A ieſliby zá ſpólnym ich przyzwoleniem ná vkró
42:
cenié proceſsu tákowégo zwolili:
43:
Tedy ie iuż exnunc vigore
44:
Conſtitutionis praeſentis, przy niéy zoſtáwuiemy.
45:
Sądy Grodzkié Wąſzowſkié, Zembrow=
46:
ſkié, y Oſtrowſkié.

strona: 1151

Metriki o Przywileiach Część Pierwſza.
1:
NA prośbę poſłów Mázoweckich Ziemſkich/ Wiſkich/ Lom
2:
źieńſkich/ y Nurſkich/ iż niektóré powiáty tych źiem dáleką od=
3:
ległość máią od Grodów ſwych/ któré przy gránicach innych
4:
źiem y powiátów przyległych/ wedle ſtarégo zwyczáiu leżą/
5:
prze którą dálekość drógi/ y częśćią téż złé przeiázdy niemáłé o=
6:
mieſzkánié ſpráwiedliwośći ſwéy ćiérpieć muſzą: zwłaſczá/ w
7:
okázowániu ran/ któré in recenti bydź máią/ iáko o tym Con=
8:
ſtitucia y práwá Polſkié/ we wſzyſtkim o tym obmawiáiącé
9:
dawno przyięli.
10:
Przeto folguiąc w tym ſpráwiedliwośći/ y
11:
vbogiéy Szláchćie/ któréy to z więtſzą trudnośćią y nakłádem
12:
przychodźić muśi/ dálekié do Grodu ieżdżenié. A prośbam
13:
Poſłów Ziemſkich przyſtawáiąc/ vſtáwuiemy
14:
y dawamy im
15:
Grody: w Wiſkiéy źiemi powiátowi Wąſzoſkiému w Wąſo=
16:
ſzu: w Lomźieńſkiéy źiemi/ Zembrowſkiému w Zembrowie: w
17:
Nurſkiéy źiemi powiátom Oſtrowſkiému y Kámienieckiému
18:
w Oſtrowi.
19:
W których téż to miáſteczkách Roki Ziemſkié z da=
20:
wnégo zwyczáiu bywáią ſądzoné. Iż tám y Roki Grodzkié/
21:
y ſpráwy wſzytki vrzędowi Stárośćiému należącé/ będą y má=
22:
ią bydź ſpráwowáné/
23:
y ták máią bydź ważné/ iákié przedtym w
24:
Wiźnie/ w Lomźie y w Nurze ważné bywáły. A wſzákóż Stá=
25:
roſtowie onychże źiem wysſzéy omięnionych/ té Grody dźier=
26:
żeć máią. Ták iáko Siérádzki Stároſtá dźierży/ Piotrkow=
27:
ſki nowo téż vſtáwiony.
28:
Piſárſtwá Ziemſkié Nurſkié y Zem=
29:
browſkié, & ć.
30:
IZ Poſłowie źiemſcy Woiewództwá Mázoweckiégo nie=
31:
doſtátki vrzędników Ziemſkich/ ſądom źiemſkim należących
32:
przed námi miánowáli/ proſząc:
33:
ábyſmy té ich ſądy ták opá=
34:
trzyli/ żeby zupełné były/ á defektu w ſobie nie miáły. Ba=
35:
cząc ich prośby práwu poſpolitému bydź zgodné/ tą Conſtitu=
36:
cią ninieyſzą to opátruiemy.
37:
Iż po śmierći modernorū poſseſ=
38:
ſorum, których iuż ták ad eorum vitam zoſtáwiamy/ powiátom
39:
Zembrowſkiémy y Oſtrołęckiému/ gdyż máią Sędźiégo y Pod
40:
ſędká ſwégo oſobnégo/ nie dawno téż przez nas ná ich prośbę
41:
dáné/ Piſárzá źiemſkiégo damy/ y iuż exnunc liberam electio=
42:
nem Notarij pozwalamy.
Támże. Liſt. Támże.

43:
A tákiéż Nurſkiéy źiemi Piſárzá o=
44:
ſobnégo dáiemy/ y Elektciiéy wolnéy poſt mortem moder=

strona: 1152

1:
ni poſſeſſoris pozwalamy. Ponieważ iednák y to przed námi
2:
okazowáli/ iż go iuż y przedtym ich przodkowie miéwáli.
3:
Podkomorſtwo Rózánſkié.
4:
ZIemi Różáńſkiéy y Mákowſkiéy Podkomorzégo oſobné=
5:
go/ tákiéż po śmierći moderni poſſeſſoris damy/ y dáć obiecu=
6:
iemy.
7:
Rękoiemſtwo poddánych ziemie
8:
Socháczowſkiéy.
9:
IZ Poſłowie źiemie Socháczowſkiéy/ prośili: áby ręko=
10:
iemſtwo poddánych między Rycérztwem źiemie ich vſtáło.
11:
Chcąc ſie w tym porównáć z innémi źiemiámi Woiewództwá
12:
ſwégo/ y innych Woiewództw w Koronie náſzéy.
13:
Tedy my
14:
im tego pozwalamy/ y vchwáłą Séymu tego Rękoiemſtwo
15:
to ábroguiemy.
16:
Sądzenié Roków ná ratuſzu Sochá=
17:
czowſkim.
Tenże. Liſt.

18:
IZ téż ćiż Poſłowie proſzą/ áby Ziemſkié Roki ná Ratuſzu
19:
Socháczowſkim záwżdy ſądzoné były/ żeby ſie w domiéch
20:
mieyſkich goſpodarzom nie zátrudniáło. Tedy y tego im po=
21:
zwalamy/ ieſli nie ieſt przećiwko miáſtá onégo przywileiom.
22:
Chowánié kśiąg Ziemſkich Gotyn=
23:
ſkich, y pámiętné.
24:
NA prośbę Poſłów źiemie Goſtyńſkiéy/ y przywodząc in ex=
25:
equutionem Státut około chowánia kśiąg/ vſtáwiamy:
26:
áby
27:
kśięgi ich Ziemſkié w ſklepie pod trzemi kluczámi wárownie
28:
chowáné były. A iż téż oſoby ſądowé przy leżeniu kśiąg nie by=
29:
li powinni chowáć/ á płácenia pewnégo ſądowi w téy źiemi
30:
niémaſz/ y owſzem ieſt ſzláchtá od pámiętnégo wolná.
31:
Tedy iż
32:
ſie ſámá ſzláchtá tym czáſem do tego dobrowolnie podawa/ po=
33:
zwalamy: áby w źiemi ich było iuż záwżdy/ y ná potomné czá=
34:
ſy/ od káżdégo Dekrétu pámiętnégo trzy groſze.
Támże. Támże. Támże.

35:
Gdyż ſie téż to

strona: 1153

Metriki o Przywileiách Część pierwſza.
1:
ták y w innych źiemiácg Woiewództwá Ráwſkiégo záchowy=
2:
wa/ którym pámiętnym Sędźia z Podſędkiem dźielić ſie máią/
3:
wedle Státutu Sigiſmundi Regis 1523. A Piſarz przy ſwym
4:
ſalarium dawnym ma zoſtáć.
5:
Wrácánié Originałów w téyze ziemi.
6:
IZ Poſłowie téyże Ziemie Goſtyńſkiéy prośili/ áby zapiſy
7:
w Aktá Ziemſkié álbo Grodzkié z inſzych kśiąg introdukowáné
8:
tym którzy ie introdukuią były záś wrácáné y niehámowá=
9:
né.
10:
Tedy im to oſtrzégamy: y wrácáć Originália/ iáko ſie to
11:
y wſzędźie indźie záchowywa/ roſkázuiemy.
12:
Commiſsiae.
13:
GRánice w Kśięſtwie Mázoweckim przez Kommiſſarze
14:
od nas dáné/
15:
między grunty náſzémi á Szlácheckiémi práw=
16:
nie/ to ieſt/ że Stárośćie álbo Dźierżawcy dóbr náſzych/
17:
Mándat naſz. z Innoteſcentią Kommiſsárſką wczás/ we=
18:
dle Státutu o tym obmawiáiącé wydáné ſą/ álbo ná potym
19:
będą wydáné: y któré nápotym będą czynioné/
20:
choćiażby gdźie
21:
Oekonom náſz nie był przy ich czyniéniu/ który do gránic táko=
22:
wych wedle práwá y záchowánia ſtárégo żadnégo intereſse
23:
nie ma/ áni ná potym mieć może/ wſzyſtki mocnie máią bydź
24:
dźierżáné przez Stároſty y Dźierżawce dóbr náſzych/ y przez
25:
poddáné náſze/ wiecznémi czáſy:
26:
któré tą Conſtitucią potwiér=
27:
dzamy/ y wedle praw dawnych Koronnych/ wedle których
28:
téż w Mázowſzu Kommiſsarze bywáią/ y máią bydź dawá=
29:
ni/ z Káncelláriiéy náſzéy potwiérdzenie ich máią bydź wyda=
30:
wáné/ kto iedno tego potrzebowáć będźie.
31:
A którzy Szlách=
32:
ćicy ſą od Stáróſt/ nomine Inſtigatoris noſtri ſpozywáni o
33:
krzywdy iákié álbo ſzkody/ któréby ſie w tych gránicach záwié=
34:
ráły/ té wſzyſtkié od tákowych pozwów wolné czynimy.
35:
Káncellária Łomzienſka.
36:
TYmże téż Rewizorom poruczyliſmy/ zá przymową Po=
37:
ſłów Ziemſkich Mázoweckich/
Támże. - Zyg. Aug. Liſt. ſtá. - Stephan w Kráko. Liſt.

38:
áby Káncellárią Ziemſką w
39:
Lomźie koſztem właſnym Szláchty téyże źiemie Lomźieńſkiéy

strona: 1154

1:
zmurowáną/ á przez Przodká náſzégo Królá Iego M. Zyg=
2:
muntá Auguſtá w dwór Królewſki obrocóną/ y plác iéy iáko
3:
wielki był/ oglądáli.
4:
Y gdźiebyſmy im ná to mieyſce frimárk
5:
dáć mieli/ żeby nam ſpráwę dáli.
6:
O téyze.
7:
TAk iákoſmy obiecáli ná Séymie Koronáciiéy náſzéy plác
8:
ná zbudowánié Káncelláriiéy Ziemſkiéy Lomźieńſkiéy/
9:
wedle
10:
rewiziiéy Rewizorów náſzych/ z tegóż Séymu Koronáciiéy
11:
náſzéy do Podláſza wyſłánych/ dáiemy y náznáczamy wie=
12:
cznémi czáſy.
Tenże w Wárſzá. Liſt.

13:
Którą to Káncellárią wſzelákiémi pręrogáty=
14:
wámi wedle práwá poſpolitégo opátruiemy. Tákże téż y
15:
dom w Mieśćie Lómźie/ wedle tych Przywileiów záchowan
16:
bydź ma.
17:
O Kmiećiách zbiegłych w Má=
18:
zowſzu.
19:
OBiáſniáiąc y dekláruiąc Conſtitucią w Exceptiách Wo=
20:
iewództwá Mázoweckiégo/ w Toruniu ná Séymie około
21:
Kmieći vczynioną: Vſtáwiamy:
22:
że poddáni vtriuſque ſexus
23:
zbiegli/ álbo gwałtem wźięći/ nie od dawnieyſzégo czáſu/ ie=
24:
dno od śmierći Królá Iego M. ſławnéy pámięći Zygmuntá
25:
Auguſtá Przodká náſzégo/ máią bydź práwem dochodzeni/ y
26:
przywrácáni/ ((do w. 24 - t. łać.))
27:
Wſzákóż
28:
Aktcię przed śmierćią Królá Iego M. Zygmuntá Auguſtá w
29:
téy mierze práwem záczęté/ máią ſie kończyć tym práwem/ któ=
30:
rym ſie záczęły.
31:
O Rocéch Mázoweckich, pátrz wysſzéy w dźieśiątych kśięgách.
32:
Titulo, Roki. ((lok.))
33:
Przyłuſki téż inſerował niktóré Státuty Mázoweckie. ((lok.))
34:
Tám znaydźie kto chce czytáć.

strona: 1155

Metriki o Przywileiách Część pierwſza.
1:
ZWYCZAIE WOIEWODZ=
2:
TWA MAZOWECKIEGO.
3:
Z ſtárego Státutu/ przyſtawáiąc do práwá
4:
Koronneo / wyięte/ y zoſtáwione ná Sey=
5:
mie Wálnym Torunſkim/
6:
Anno D. 1576.
7:
STEPHAN Z BOZEY LASKI KROL POLSKI,
8:
Wielki Kſiądz Litewski, Ruski, Pruski, Mázowecki,
9:
Zmódzki, Kiiowski, Wolynski, Inflantcki, y Siedmi=
10:
grodzki, &c.
11:
OZnáymuiemy wſzem wobec
12:
y káżdému z oſobná komu to wie=
13:
dźieć należy: Iż gdy ná Séymie
14:
Wálnym Krákowſkim Koronáci=
15:
iéy náſzéy/ obywátele źiem Mázo=
16:
weckich/
17:
zá ſpólnym porozumie=
18:
niem y namowámi między ſobą
19:
miánémi/ y wielekroć powtarzáné=
20:
mi/ práwá/ przywileie/ ſtátutá/ zwy=
21:
czáie Koronné/ odſtępuiąc ſtátutów
22:
y zwyczáiów ſtárych Mázoweckich/ prziymowáli: dokłádáli
23:
tego/
24:
że mieli niektóré ſwoie zwyczáie źiemiam Mázoweckim
25:
potrzebné/ á dla záchowánia vbogiéy Szláchty pożyteczné:
26:
Drugié téż ácz tymże kſztałtem w Polſcze obſerwowáné/ iedno
27:
że ich expreſse w Státućie Polſkim niémáſz/ wáruiąc ie ſobie
28:
y záchowywáiąc.
29:
Iákóż y my ze wſzemi ſtany ná ten czás wá=
30:
rowáliſmy im ie/ y potwiérdźili. Któré to zwyczáie/ iż miáły
31:
bydź ná Séymie drugim rewidowáné/ potym ná Séymie To=
32:
ruńſkim przez poſły Mázoweckié/ y wſzech innych źiem/ ſą nam
33:
y Pánom Rádom podáné:
34:
ták iáko niżéy ſłowo od ſłowá opi=
35:
ſáné ſą.
36:
O liczbie pozwów ná Roki dawánych.
37:
NA Roki Ziemſkié y Grodzkié powiátu káżdégo/ Szláchtá
38:
y obywátele ná Roki iedné/ nie ma więcéy ieden ná drugiégo/

strona: 1156

1:
tylko trzy pozwy wydáwáć.
2:
A ktoby pozwów więcéy wy=
3:
dał/ tedy oné pozwy nie máią bydź ſądzoné ná tych Rokách/ ále
4:
ná drugié máią bydź limitowáné.
5:
O Przypozwiéch.
6:
PRzypozwy wſzelkákié/ ták odzywáné/ iáko ku áppelláciiéy/
7:
pod źiemſką pieczęćią ſtronam máią bydź wydawáné/ wedle
8:
Conſtituciiéy: Roku 1543. y 1544.
9:
O Záwitym Roku ná Séymie.
10:
POzwány in criminalibus, ná Séymie Koronnym/ máią
11:
mieć záwżdy rok ná piérwſzy pozew záwity/ którym máią bydź
12:
wydawáné pozwy ná cztérzy niedźiele przed rokiem.
13:
O Pámiętnym.
14:
PAmiętnégo/ ták Sąd Ziemſki iáko y Grodzki/ y vrząd
15:
Stárośći od ſkaźni/ która iuż ſuper principali, quae ſapit ſenten=
16:
tiam diffinitiuam, będźie vczynioná: to ieſt/ exkluduiąc ſkaźni/
17:
któré ex interloquutorio bywáią kilkákroć in vna & eadem cau=
18:
ſa ſuper vnam citationem czynioné/ tákiéż od zapiſów wieczno=
19:
śći wſzelákiéy/ y ran/ gwałtów/ zaſtaw y długów proſtych/ nie
20:
więcéy ma bráć y wyćięgáć/ iedno pułtorá groſzá.
21:
A wſzákóż od
22:
długów proſtych y zaſtaw/ któré mniéyſzą ſummę máią niż dźie=
23:
śięć kóp: od áreſtów/ od przydánia Woźnégo/ od widzenia gdy
24:
ſobie pozwány ná nie bierze.
25:
Od deliberátiiéy nic niema bydź
26:
brano/ pod winą cztérnaśćie grzywien: o którą ná Wiécách ábo
27:
in foro vltime inſtantie Sąd y Vrząd pozwány ma odpowie=
28:
dáć y ſpráwowáć ſie: á rok o to ma bydź záwity.
29:
A tego pámię=
30:
tnégo/ Sędźia dwie częśći/ Podſędek trzećią mieć ma.
31:
O Appelláciách.
32:
APpellácia wolna ma bydź/ á nieruſzenié od ſkaźniéy Sądu
33:
Ziemſkiégo y Grodzkiégo indifferenter bez winy Kocu.
34:
A w
35:
ſpráwách vrzędowych/ poſt Curiam. A gdźieby iudicia ordina=
36:
ria, namówioné były ábo Trybunał/ tedy tám wſzyſtkié/ in ge=
37:
nere, áppellácię przypádáć máią.

strona: 1157

Metriki o Przywileiách Część pierwſza.
1:
O Piſárzu Ziemſkim.
2:
PIſarz tenże Ziemſki/ który przez Elektcią od ſzláchty obrá=
3:
ny/ á przez Królá Ieo M. dawan bywa/ á nie inſzy żaden/ Aktá
4:
Grodzkié ſpráwowáć ma/ y v śiebie w mocy mieć.
5:
A któryby pi=
6:
ſarz ſam przy áktách Grodzkich oſobą ſwą vſtáwicznie nie był
7:
áni mieſzkał: áby ſzláchćicá ośiádłégo y przyśięgłégo zá Podpiſká
8:
przy áktách Grodzkich miał/ y tákiéż ſálária niżéy opiſáné brác
9:
ma.
10:
A wſzákóż wypiſy z Akt tych Grodzkich/ máią bydź podpi=
11:
ſáné ręką właſną Stároſty áo Podſtárośćiégo onégo mieyſcá:
12:
zkąd wychodźić będą: od których podpiſowánia nic niema bydź
13:
brano.
14:
A reſcripty z Akt Ziemſkich/ Piſarz Ziemſki podpiſowáć
15:
ma. A zapiſy té Grodzkié máią ſobie do Akt Ziemſkich przeno=
16:
ſić y przewodźić/ ćiż ſámi którym będą czynioné/ wedle zwyczá=
17:
iu ſtárégo do roku.
18:
A ieſliby Roki niebyły do roku/ od Aktu za=
19:
piſu Grodzkiégo/ tedy choćiaż po wyſzćiu roku/ wſzákoż ná
20:
piérwſzych Rokách Ziemſkich: á Grodzkié pozwy/ poſtárému
21:
pod tytułem Królewſkim/ á Ziemſką pieczęćią/ bydź máią.
22:
A
23:
wſzędźie gdźie Gród ieſt/ tám Piſarz Ziemſki Podpiſká przyśię=
24:
głégo chowáć ma/ dla potocznych ſpraw: Delinquente vero il=
25:
lo in officio, tedy wolno będźie ſtronie vkrzywdzonéy/ Piſárzá
26:
ábo Podpiſká o to poćiągáć/
27:
ábo ná Wiécá/ ábo przed Królá/
28:
ábo ad vltimā inſtantiam. A tám będźie powinien/ y o ſzkodę/ y o
29:
winę peremptorie odpowiedáć.
30:
A áktá Ziemſkié w káżdym po=
31:
wiećie w którym wſzytkié wieczné zapiſy y intromiſsię, y gránice
32:
zápiſuią/ máią bydź oſobno introligowáné: á obligationū téż o=
33:
ſobliwie/ Actionū téż oſobliwie introligowáné.
34:
A té wſzjtkié Aktá
35:
máią bydź chowáné pilnie przez piſárzá Ziemſkiégo/ który to piſarz
36:
zgołá niema nic piſáć w kśięgi Ziemſkié/ bez podpiſu Sędźiégo
37:
y Podſędká/ tákże y w Grodźie bez podpiſu vrzędu Grodzkiégo.
38:
Pozwy/ iż pod pieczęćią źiemſką máią bydź ſtronam wyda=
39:
wáné/ przeto piſárze Ziemſcy more ſolito od membran/ co ná
40:
pozew ieden z iego Rewerſałem/ nie więcéy ieno pułgroſzá/ od
41:
káżdéy ſkaźni tákże pułgroſzá:
42:
od zeznánia równych doczeſnych
43:
rzeczy pułgroſzá: A od wiecznośći wſzélákiéy groſz ieden. Ale od
44:
intromiſsiiéy káżdéy pułgroſzá: a querella cū deputatione offi=
45:
cij groſz ieden:
46:
á od controwerſiiéy w áktách práwnych/ od ká=
47:
żdéy állegáciiéy pułgroſzá: á Allegátia iedná ták ma bydź rozu=
48:
miáná/ odmowá ſtrony przećiwnéy áż dotąd/ że druga ſtroná
49:
ná to odmáwiáć pocznie:
50:
choćia tám rátiy/ y odmów będźie nie

strona: 1158

1:
máło/ od zdánia w zyſku groſz/ od nieſtánégo Piſárzowi puł=
2:
groſzá: gdyż iuż ſądowi winá nieſtána niema bydź płáconá/ iá=
3:
kóż ſąd od nieſtánégo nic bráć niema/ áni pámiętnégo wyćięgáć
4:
od ſtrony.
5:
A gdy Woźny tuż przy nieſtánym zezna/ iż ten pozew
6:
wydał/ tedy to/ zá tymże pułgroſzkiem ma bydź zápiſano do
7:
Akt/ y Piſárzowi ma bydź płácono y dawano/ á nie ináczéy.
8:
Zapiſy/ á zwłaſczá wiecznośći/ máią bydź piſáné wedle for=
9:
mularzá w Státućie opiſanégo. A od ſzukánia rzeczy w kśię=
10:
gách nowo od roku zápiſánéy/ nic niema bydź płácono:
11:
ále to
12:
dármo náléść y czytáć v ſądu powinien będźie Piſarz. Ale co
13:
wysſzéy roku/ od tego ſzukánia groſz ieden/ od Reſcriptow wie
14:
cznośći ná pápiérze zaſtaw/ y innych wſzelákich zapiſów y Ak=
15:
tów/ po groſzu/ á niewięcéy.
16:
A od controwerſiiéy/ gdźie iuż nie
17:
máło piſmá/ tymże obyczáiem ma bydź płácono Piſárzowi: od
18:
Reſcryptów/ od Allegáciy/ iáko y od zapiſow ich/ to ieſt/ od pro
19:
pozytiiéy iedno pułgroſzá.
20:
Potym od káżdéy állegáciiéy oſobno
21:
po pułgroſzku. A od czytánia przywileiów wſzelákich y liſtów ſą
22:
dowych/ któré w Aktách będą pokłádáné/ nic bráć niemáią piſá=
23:
rze:
24:
Ale gdyby ie w Aktá w wodźić chćiał kto/ od káżdégo przy=
25:
wileiu ma płáćić po dwá groſzá/ od wydánia liſtu ſądowégo ná
26:
pérgáminie ná wieczność iákążkolwiek weſpółek y z intromiſ=
27:
ſią tegóż zapiſu/ co zá ieden Akt ma bydź rozumiano:
28:
kto go ie=
29:
dno potrzebowáć będźie (gdyż żaden do tego nie ma bydź przy
30:
muſzon) dwánáśćie groſzy poſtárému: których Sędźia cztérzy/
31:
Podſędek cztérzy/ á Piſarz cztérzy zá woſk/ pérgamin/ y pracą
32:
mieć będą:
33:
á tákié liſty ſądowé ná párgáminie Piſárze Ziemſcy
34:
powinni będą wydáwáć potrzebuiącym. A tych ſalaria któré tu
35:
ſą opiſáné/ nieináczéy áni więcéy máią bráć ábo wyćięgáć od lu
36:
dźi/ ſub poena quaturdecim marcarū ſtronie requiruiącéy/ na=
37:
dáléy do drugich roków:
38:
o którą ná Wiécách odpowiedáć ná
39:
piérwſzym roku/ iáko ná záwitym powinien będźie/ álbo in fo=
40:
ro vltimae inſtantiae, vt ſupra.
41:
Gdzieby Aktor pozwánégo álbo po=
42:
zwány Aktorá ránił.
43:
GDźieby który Szláchćic/ pozwawſzy drugiégo o iákąkol=
44:
wiek rzecz/y vbił go ſtoiąc z nim w pozwie/ tákowy pozwány/ o
45:
ono vbićie powinien będźie piérwéy odpowiedáć/ ná pozew v=
46:
bitégo poſzledzéy wydány:
47:
z czego ieſli ſie ſłuſznie nie wywie=

strona: 1159

Metriki o Przywileiách Część Pierwſza.
1:
dźie/ rzecz o którą vbitégo pozwał/ wſzytkę zgołá tráći.
2:
A ie=
3:
dnák/ rány vbitému płáćić będźie powinien/ wedle Státutu y
4:
zwyczáiu źiemie. A tákiéż ma bydź rozumiano y ſądzono/ gdźie
5:
by pozwány vbił Aktorá/ będąc z nim w pozwie.
6:
O wiedzieniu świádków.
7:
SWiádkámi y Rękoymiámi/ rzeczy około vrzędu Ziemſkié=
8:
go/ około zwyczáiu ſtárégo y záchowánia iśdź niemogą/ áni
9:
máią krewni bliżcy/ tego który ie ſtáwi: to ieſt/
10:
ſtriy/ brát ſtryie=
11:
czny/ ćioteczny/ wuieczny/ śieſtrzeniec y źięć/ którégoby śioſtrá
12:
rodzona żóná byłá tego/ komuby świádczyć miał.
13:
Ale może
14:
bydź świádkiem/ Szláchćic którégokolwiek powiátu y źiemie
15:
Mázoweckiéy/ tegóż Woiewództwá/ choćiaby téż miał rodźi=
16:
ce żywé/ tylko ma bydź dobréy ſławy/ á w poczćiwośći ſwéy nie
17:
podeyźrzány.
18:
A wſzákóż świádki/ gdźie idźieo poczćiwość/ Her
19:
bowni/ krewni y powinowáći bydź mogą/ y iednacze vmówce
20:
mogą bydź w świádectwie krewni/ bo tákié rzeczy powinowá
21:
ći ſpráwuią.
22:
A gdźieby ſie tráfiło/ iżby ſtroná przećiwna dru=
23:
giéy ſtronie ſwéy/ w ſądźie/ ábo v krzyżá ſtoiącégo świádká od
24:
świádectwá y od przyśięgi odſtráſzyłá/ ábo odgroźiłá:
25:
tedy tá
26:
ſtroná/ y z drugiémi świádkámi którzy zoſtáną/ ſine detrimento
27:
cauſae ſuae, ma przyśiądz: á ieſliby wſzytki świádki iáwnie od=
28:
groźiłá/ tedy ten który ſtronie ſwéy przećiwnéy odgroźi/
29:
zá ze=
30:
znániém pewnym Woźnégo y dwu Szláchćiców/ którzyby w
31:
ſądźie ábo v krzyżá v przyśięgi ſłyſzeli tákié odgrożenié/ y ktemu=
32:
by tego ſtroná przyśięgą ćieleſną dowiodłáy popráwiłá/ ma
33:
in perditionem cauſae ſkazan bydź/ ten który odgroźił.
34:
O Dziećiách przećiwko Rodzicom
35:
wyſtępnych.
36:
ZWyczay ſtáry w Mázowſzu/ ták záchowywa: Iż kiedy
37:
którzy ſynowie ábo dźiewki Rodźice ſwé/ oycá ábo mátkę biliby/
38:
ábo z domu y z imięcia ich wyganiáli/ álbo iákié inné gwałty/
39:
krzywdy y przykrośći wielkié á znáczné/ y nieprzyſtoyné czynili/
40:
tedy tákowi ná proſtą ſkárgę rodźiców ſwych/ máią bydź przez
41:
Stároſtę onégo mieyſcá wieżą karáni. A wſzákóż to karánié ma
42:
bjdź ná woléy y do woléy rodźiców onych.
43:
Ale gdjby téż oyćiec po
44:
śmierći żony ſwéy piérwſzéy/ poiął wtórą ábo trzecią żonę/ ábo

strona: 1160

1:
téż żoná po śmierći mężá ſwégo ſzłá za inſzégo mężá:
2:
A dźieći
3:
piérwſzéy ábo wtóréy żóny/ chćiáły mieć od nich to/ co im wedle
4:
práwá ſłuży/ tedy iuż tám inſzy obyczay y poſtępek bydź ma: że
5:
iuż nie ná proſtą ſkárgę máią bydź karáni/ ále zá ſłuſznym dowo
6:
dem/ iáko ná innégo ſąśiádá.
7:
A tákowé téż dźieći nie gwałtem/
8:
obychodźić ſie máią z rodźicámi ſwémi/ ále obyczáiem ſłuſznym
9:
máią dochodźić częśći ſwéy.
10:
Ktoby nieokazał ſzkody Rękóymiam.
11:
Ieſliby kto záiął do obory czyie bydło/ konie ábo dobytem iá=
12:
ki. A ten/ czyie bydło ieſt záięté/ wypráwił ie przez Rękoymie we
13:
dle obyczáiu/ tedy ſzkodá y mieyſce záięćia ma bydź okazánie rę=
14:
koymiom/ którzy ſzácowáć ią záraz máią.
15:
A wſzákóż do nich wol
16:
no téż przyſtáwić temu kto ſzkodę ma/ iednégo ábo dwu ſzláchći=
17:
ców/ ábo téż Woźnégo/ dla świádectwá ná rękoymie. Ieſliby
18:
ſie go przéć chćieli/
19:
á gdyby ſie ſzláchtá zobopólna ná ſzácunek ſzko
20:
dy niezgodźiłá/ á táki ſzácunek ſzkody excederet ſūmam decē ſe=
21:
xagenarū: tedy áktor ma tego wedle práwá iuramento ſuo cōpro=
22:
bare.
23:
A kiedy mniéy ſzkody niżli kóp dźieśięć/ tedy áktor/ ábo v=
24:
rzędnik ſzláchćic páná ſwégo/ ſub iuramento ſuo ná táki ſzácunek
25:
ſzkód/ non excede. taxā. decem ſexagenarū, dowód czynić będźie
26:
powinien.
27:
A ieſliby ſzkody nie vkazał rękoimiému/ á ná toby Wo
28:
źnégo y Szláchćicá iednégo dowód był/ á bydłoby vpornie trzy=
29:
mał/ á ná rękoymie niepuśćił/ tedy winy trzy grzywny ſądowi:
30:
á drugiéy ſtronie czyie bydło ieſt záięté/ zápłáćić ma/ y oborné
31:
ſtráći.
32:
A rękoymia ma bydź wolen od tákiégo rękoiemſtwá. A
33:
ieſliby rękoymia nie znał ſie do wyręczenia tego bydłá/ ábo ſzko=
34:
dy żeby ią widźiał/ tedy on co ſzkodę ćierpi/ ma nań dowodźić o=
35:
némi ludźmi ábo woźnym/ których miał przy nim/ gdy ręczy=
36:
li/ ſzkodę oglądał.
37:
A ieſliby on czyie bydło záięté/ nie znał ſie do
38:
ſzkody/ mieniąc że nie przez iego dobytek vczyniona byłá/ tedy
39:
ma ná ſwą ſzkodę ono poprzyśiądz/ iáko to bydło záięté ieſt ná
40:
téy ſzkodźie/ y przez niego vczyniona/ álbo temu który ſie nie=
41:
zna/ puśćić ten cug.
42:
A tákiéż/ ieſliby kto wźiął koniá álbo woły
43:
z wozem/ álbo śiekiérę w gáiu/ ieſliby ſzkody nie vkazał rę=
44:
koymiému/ tęż winę pokupi/ y to co wźiął/ ma dobrowolnie
45:
puśćić.
46:
A gdyby kto táki vporny był/ żeby bydłá wſzelákiégo do
47:
obory záiętégo/ tákiéż koni/ wołów/ wozów/ y innych rzeczy
48:
wźiętych/ ná rękoiemſtwo Szláchćiców ośiádłych puśćić
49:
niechćiał/
50:
tákowy ex recognitione fideiuſsorum, ſtronie onéy/

strona: 1161

Metriki o przywileiách Część pierwſza.
1:
któréy było záięté/ álbo konie/ woły/ wozy/ y inſzé rzeczy wźięté
2:
trzymał/ trzy grzywny/ á ſądowi ábo vrzędowi trzy grzywny
3:
ad ſolue. przepada:
4:
o któré winy/ coram officio Capit. y nie o=
5:
puſczenié rzeczy wysſzéy miánowánych/ vkrzywdzonému wol=
6:
no będźie czynić práwnie/ iedno pod tákimiż drugiémi winá=
7:
mi/ y bydło záięté/ y inſzé rzeczy wźięté ma puśćić/
8:
w których rze
9:
czách poſtępek ma bydź práwny vſq: ad finalem exequutionē. A
10:
o ſzkody Vrząd Grodzki/ ſtrony do práwá Ziemſkiégo ma odeſłáć.
11:
O Areſtowániu pieniędzy.
12:
OSiádłému człowiekowi/ niema bydź dopuſczon Areſt ná
13:
pieniądze iego ſądownie położoné álbo opiſáné/ okrom tego/
14:
żeby mnieyſzą miał poſseſsią/ niżli ono co był ábo miał bydź
15:
pozwan.
16:
A wſzákóż/ może ie wyręczyć z áreſtu przez ośiádłégo
17:
ſzláchćicá/ iż práwu doſtoi y rzeczy ſądowéy doſyć vczyni. A ie=
18:
ſliby komu z dopuſczenia práwá álbo vrzędu/ táki áreſt był do=
19:
puſczon/ álbo dozwolon/
20:
tedy ten co áreſtuie/ ma áreſt ſwóy
21:
proſequowáć in eodē iudicio ſiue officio, kędy ſie tákowy áreſt
22:
sſtał/ do ſześći niedźiél/ á niemilczéć áreſtowawſzy.
23:
A ieſliby do
24:
tego czáſu nie proſequował go wedle práwá/ tedy iuż po ſześći
25:
niedźiél on áreſt mocy mieć niema: y owſzem ma bydź káſſowan
26:
iáko nikczemny. A pieniądze máią bydź wolné od áreſtu.
27:
O Woznym.
28:
IEſliby Woźny ku życzliwośći iednéy ſtronie nie znał w ſą=
29:
dźie/ co mu druga ſtroná okázowáłá ná widzeniu/ ábo ná coby
30:
był wźięty z práwá/ ináczéyby zeznał niżli widźiał:
31:
Tedy tákowy
32:
Woźny/ ieſliby przez onę ſtronę któréyby vczynił krzywdę z ſze=
33:
śćią świádków był pokonan/ w ſądźie Ziemſkim álbo Grodz=
34:
kim/ zá pozwem ma bydź z vrzędu zrzucon:
35:
A ná twarzy ná
36:
wieczny znák iego fałſzu ma bydź przepalon y pryſkowan. A ie=
37:
go tákié fałſzywé zeznánié/ nic niema ſzkodźić onéy ſtronie prze=
38:
ćiwko któréyby było vczynioné.
39:
A ieſli téż Woźny będźie miał
40:
zſobą ná widzeniu Komorniká Podkomorzégo/ y Szláchtę/ á z
41:
nimiby ono widzenié odpráwował y w ſądźie zeznawał/ prze=
42:
ćiw tákiému nie idźie tá vſtáwá y winá.
43:
A ieſliby téż ſtroná zá=
44:
dawáiąca iemu fałſz/ nie dowiodłá tego: ma bydź ſkazána w
45:
winie dźieśiąći kóp temuż Woźnému ku zápłáceniu.

strona: 1162

1:
O vbićiu Woznégo ná vrzędzie.
2:
A Gdyby Woźny ná vrzędźie ſwym/ ſpráwuiąc ji álbo y iny
3:
wſzeláki vrząd był vbit od którégo ſzláchćicá/ tákowy biiący ma
4:
bydź od Woźnégo wedle práwá pokonan/ á pokonány rány ſowi
5:
té ſzlácheckié onému Woźnému/ choćiaby ten Woźny nie był ſzlá=
6:
chćic/ ma zápłáćić.
7:
A Królowi Ieo M. álbo Stárośćie onégo
8:
mieyſcá którégoby był Woźny/ ſześćdźieśiąt grzywien polſkich/
9:
liczby monéty zápłáćić winy powinien będźie.
10:
A ieſliby Wo=
11:
źny ná vrzędźie będący/ vrząd ſwóy ſpráwuiący był przez kogo
12:
zábit/ tedy Mężobóycá pokonány wedle práwá praemiſſo ſcru=
13:
tinio ſowito głowę ſzláchecką dźiećiom/ álbo przyiaćiołom zá=
14:
bitégo płáćić winien/
15:
choćiażby on Woźny był ſzláchćic álbo y
16:
nie ſzláchćic: á zá winę poſpolitą śiedźieć ma w wieży ná dnie
17:
rok y ſześć niedźiél/ bez wſzego miłośierdźia y odpuſczenia.
18:
A
19:
ieliby ná ten czás gdy nie ná vrzędźie ſwoim ieſt/ ſpráwuiąc co
20:
nienależącégo vrzędowi ſwému/ był vbit/ ránion álbo zábit/
21:
tedy o rány y o głowu zápłácenié/ práwem poſpolitym wedle
22:
condiciiéy iego ma bydź oná rzecz ſądzoná.
23:
A iż téż Woźno=
24:
wie zwykli ſálária nieſłuſzné wyćięgáć/ tedy wedle zwyczáiu da
25:
wnégo máią ſie záchowáć/ á nie wyćięgáć áni bráć więcéy ieno
26:
od wnieśienia pozwu/ od mile groſz/ od pułmile pułgroſzá.
27:
A
28:
od proteſtáciiéy obwodów wſzelákich/ tákże od przyśięgi y od
29:
świádków/ y od innych ſpraw práwnych/ ná któréby od ſtrony
30:
był wźięt: od Intromiſsiiéy tákże po groſzu/ á nie więcéy ma
31:
bráć/ pod winą wysſzéy opiſáną.
32:
O władzéy vrzędnikowéy ná widzeniu.
33:
GDy Komornik/ álbo Woźny złoży ſtronam pewny dźień/
34:
ku odpráwowániu widzenia/ ná imięniu wedle pozwu/ y któ=
35:
ré złożenié dniá byłoby áktámi Ziemſkiémi/ álbo Grodzkiémi o=
36:
piſáné/
37:
ieſliby która ſtroná tego dniá wypráwienia widzenia
38:
náznáczonégo nie pilnowáłá/ ániby przed onym vrzędem ná
39:
mieyſcu y ná roku widzenia ſtánęłá:
40:
tákowa ſtroná z tákiégo
41:
zeznánia vrzędu przerzeczonégo przed ſądem ná przyſzłych ro=
42:
kách vczynionégo/ w vtráćie rzeczy ſwéy/ o którą ſie on pozew
43:
wiódł y widzenié bydź miáło/ ma bydź ſkazána y ſądzona.
44:
A
45:
gdyby ſam vrząd/ ná ten dźień náznáczony y zápiſány ku wy=
46:
práwowániu tego widzenia interce de. legali impedimento

strona: 1163

Metriki o Przywileiách Część pierwſza.
1:
nie przyiechał/
2:
tedy inny dźień ku wykonániu tego widzenia/
3:
tenże vrząd Podkomorſki in ſequentibus terminis terreſtribus
4:
złożyć będźie y nań ziácháć powinien/ gdyż vrzędem nikt tráćić
5:
niema áni może.
6:
A ieſliby iedná ſtroná drugą groźbámi iáwné=
7:
mi ábo iákiémi gwałty od widzenia odegnáłá/ ábo ſłowy iákié=
8:
mi nie vczćiwémi á zwádliwémi nágrawáłá/ przećiw tákowéy
9:
vrząd on ma zupełną moc poenas in Statuto Regni deſcriptas
10:
ſkazáć/
11:
któré ſkazánié ma do ſądu odniéść/ á Sąd zá ſłuſznym
12:
dowodem ma ie potwiérdźić wedle zeznánia onégo vrzędu: á
13:
on przekaźcá álbo gwałtownik widzenia/ odpowiedáć ná po=
14:
zew wedle práwá ma bydź powinien/
15:
bez widzenia iuż inſzégo
16:
wſzelákiégo/ bez diláciiéy żadnéy: od którégo widzenia ten kto
17:
wźiął ſobie ná widzenié/ niema dáć więcéy Komornikowi álbo
18:
Woźnému/ ieno trzy groſze obiemá. A oni téż niémáią więcéy
19:
wyćięgáć.
20:
Po widzeniu pozew niema bydz kázon.
21:
GDy kto ſobie bierze ná widzenie ná iáki pozew w ſądźie/ á
22:
po vczyniéniu widzenia y zeznánia iego/ przez vrząd iego Ziem=
23:
ſki w ſądźie źiemſkim/ chćiałby ſtronie ſwéy pozew káźić z iákich
24:
kolwiek przyczyn y niedoſtátków/ álbo rzeczy ná vtrátę wiéźdź:
25:
tákowémi niedoſtátki/ pozwu álbo kopiy iego/
26:
tedy iuż ſąd nie
27:
ma tego prziymowáć áni dopuſczáć/ ále widzenia wyſłucha=
28:
wſzy/ ma przymuśić tákiégo pozwánégo ku odpowiedániu/ to
29:
ieſt/ ſkazáć áby odpowiedał ná pozew/ y dáléy poſtępić ad ſen=
30:
tentiā diffinitiuam.
31:
A ieſliby ſie widzenié z pozwem głównym
32:
we wſzyſykich rzeczách nie zgadzáło/ to ieſt/ gdy ſie wiedźie po=
33:
zew o to imięnié/ á widzenié ná imięniu ábo ná mieyſcu inymby
34:
było vkázowano/ y ináczéy niżli pozew obmawia/
35:
z téy przyczy=
36:
ny iáko właſnéy idźie vtrátá pozwu y rzeczy według ſtárégo zwy
37:
czáiu. A ieſliby téż która ſtroná po ſkazániu widzenia popráwi=
38:
łá pozwu ku ſzkodźie drugiéy ſtronie/ coby iéy od przećiwnéy ſtro
39:
ny było ſądownie zádano/
40:
tedy ſwą przyśięgą właſną ma o=
41:
dyśdź/ iz nie popráwił: á ieſliby nie przyśiągł/ tedy rzecz tráći/
42:
o którą ſie pozew wiódł.
43:
O odpowiedzi nieznáiącéy po widzeniu.
44:
GDy kto będźie pozwan/ o pooránie roléy/ álbo o pośiecze=
45:
nié łąk gwałtownym obyczzáiem: ábo o iákiéżkolwiek inné krzy=

strona: 1164

1:
wdy y gwałtowné wrzuceenié w imięnié/ álbo część imięnia:
2:
á
3:
pozwány ná widzenié ſobie bierze/ á potym po widzeniu/ álbo
4:
téż niebierząc ná widzenié/ zgołá że gwałtu żadnégo/ y co po=
5:
zwan niezna: práwá ná onę rolą álbo łąkę álbo imięnié/ o któré
6:
ieſt pozwan/ żadnégo nie vkázuiąc w ſądźie/ áni kładąc/ ábo ſie
7:
ná nie niebiorąc;
8:
tákowy ſam y z świádkámi odprzyśięże ſie we=
9:
dle ważnośći ſummy y táxi ná pozwie położonéy. A ták tylko
10:
od onégo gwałtu y ſzkody wolen będźie/ ále łąkę ábo rolą prze=
11:
rzeczoné ábo inné ono imięnié/ o któré ſie pozew wiódł/ iuż ták v=
12:
tráći:
13:
któré áktorowi do poſseſsiiéy prziydźie bez wſzégo dálſzé=
14:
go przéczenia onégo pozwánégo ábo iego potomków/ bo iuż ták
15:
od ſwych wſzytkich praw/ ieſli któré do tego miał/ odſtępuie.
16:
A
17:
będźieli pozwány vkázował práwo iákié álbo obrony práwné/
18:
zá którémi to vczynił/ tedy ſąd ex controuerſia przypátrzywſzy
19:
ſie ſpráwie y ſpráwiedliwośći y munimentom oboiéy ſtrony/
20:
to ſkaże co będźie wedle práwá.
21:
O wydániu dróg.
22:
WSzelki poſſeſſor imięnia/ przy imięnié y dźiedźictwo ſwé/
23:
powinien z zwyczáiu ſtárégo té drógi wydáć ſąśiádom ſwym y
24:
inym ludźiom/ to ieſt/ do Kośćiołá/ do Tárgu/ do Młyná/ do
25:
przewozu/ y gośćiniec poſpolity gdźieby potrzebá byłá powi=
26:
nien:
27:
á nie może tákich dróg bronić áni zapowiedáć. A ieſliby
28:
táką drógę przemienić chćiał ná inſzé mieyſce/ dla iákiéy ſwéy po
29:
trzeby ábo pożytku/ tedy inną drógę ták dobrą iáko piérwſza
30:
byłá/ ma w imięniu ſwym wydáć.
31:
O porownániu dóbr.
32:
GDźie między którą Szláchtą w iednéy y w téyże wśi/ ábo
33:
dźiedźictwie iednym/ y w imięniu ich nie byłyby położoné pew=
34:
né znáki gránice ábo kopce między częśćiámi y dźiały ich/
35:
nigdy
36:
między ſobą pomiáry y porównánia częśći ich bronić ſądownie
37:
niemogą/ wedle, intereſſe, alias należnośći káżdégo z nich bydź
38:
czynimy. Ale gdźieby który z nich więcéy dźierżał gruntu niżli=
39:
by iemu należáło/ ták z práwá przyrodzonégo iáko téż nábytégo/
40:
powinien drugiému przez pomiárę ſpráwiedliwą we wſzytkich
41:
pożytkách iáko przydźie/ ták wielkośćią iáko téż dobroćią náró=
42:
wnáć/ wyymuiąc śiedliſká ſtáré/ któréby przez trzy látá zatrzy=
43:
máli/ bo té ruſzoné bydź niemogą.
44:
A wſzákóż wielkośći y dobro=

strona: 1165

Metriki o Przywileiách Część pierwſza
1:
ći máią bydź nárównáné z blizſzégo gruntu przy mnieyſzym śie
2:
dliſku tákże dobrem.
3:
A gdźieby gránice w tákim dźiedźictwie
4:
były położoné między częśćiámi y dźiały ſzlácheckiémi przedtym
5:
vczynionémi/ ábo ieſliby ſie ſtroná iedná drugiéy od pomiáry
6:
odpiſáłá/ tám iuż pomiárá y porównánié między nimi mieyſcá
7:
nie ma/ y bydź niemoże.
8:
A ieſliby (iáko ſie to częſto tráfia) ieden
9:
z dźiału wźiął rolą álbo śiedliſko/ ábo część mnieyſzą ále lepſzą/
10:
á drugiby wźiął więtſzą ále podleyſzą/ á toby zapiſem między
11:
ſobą ábo dźiélcámi/ ábo iednaczámi/ y zakłádem vmocnili/
12:
tedy
13:
wedle tego máią bydź ſądzeni y záchowáni/ wedle zwyczáiu
14:
práwá y záchowánia.
15:
O tymze.
16:
A Tákowé kauzy o pomiáry y o porównánié imienia mię=
17:
dzy bráćią y vczeſnikámi iednégo dźiedźictwá/
18:
ná rokách poſpo=
19:
litych źiemſkich máią bydź ſądzoné y kończonébez áppelláciiéy/
20:
któré w tych rzeczách niemiáią bydź dopuſczoné:
21:
wyiąwſzy to/
22:
żeby w tákiéy kauźie y áktciiéy/ o ważnośći/ y możnośći zapi=
23:
ſów ſądownie położonych/ ábo iákichkolwiek muniment/ ábo
24:
o tym czyieby lepſzé práwo było/ ábo téż de quantitate iuris & in
25:
tereſſe, między ſtronámi controwerſia ſie wſczęłá/
26:
o których rze=
27:
czách vznawánié y ſkázowánié ſądownie miáłoby bydź czynio=
28:
né z potrzeby: w tákowéy mierze áppellácia/ iáko w inſzych ákt=
29:
ćiách y kauzách/ indifferenter ma bydź dopuſczona.
30:
Zamiáná ábo dárowizná imięnia.
31:
FRymárk imięnia leżącégo y dźiedźictw/ między Szláchtą
32:
ábo którégóżkolwiek ſtanu/ y kondiciiéy ludźi/ zezwolenia ich
33:
ſpólnégo y woléy vczynionéy/ bądź to z iákim przydatkiem pie=
34:
niędzy álbo innych którychkolwiek rzeczy/ bądź téż przez przyda=
35:
tku:
36:
Ieſliby były zápiſáné y vtwiérdzoné Akty Ziemſkiémi ábo
37:
Grodzkiémi: tákowy frymárk ná obie ſtronie frymárczącéy/ ma
38:
ſie zoſtáwáć y mocnie á niezłomnie záchowan wiecznémi czáſy.
39:
A żadna oſobá z liniiéy krewnośći/ ich práwem bliſkośćią tego
40:
frymárku ábo zamiány odezwáć/ áni przenágábywáć nie może/
41:
tymże téż ſpoſobem y dárowizny máią bydź záchowáné: ábo=
42:
wiém tákié vmowy y contrákty ſą y bydź wiecznie máią nieod=
43:
zowné/
44:
bo ták nábyté imienié/ poſseſsorowie onégo imienia
45:
ſpokoynie ie dźierżéć máią/ y mieć czáſy wiecznémi.

strona: 1166

1:
Przedánié wiecznośći imięnia, w dru=
2:
gim powiećie bydz niema.
3:
KIedy kto Imięnié y dźiedźictwo ſwé/ za pieniądze álbo zá
4:
inné rzeczy/ álbo zá imienié drugiémuby przedał/ ábo zámienił/
5:
dárował/ albo którymbykolwiek inym tytułem ná wieczność=
6:
by oddał/
7:
tákowé przedánié y wzdánié tákié wiecznie imienia
8:
ſwégo/ choćiaby było ná zmowie ábo zá kondiciámi iákiémi/ ábo
9:
téż prawdźiwé y doſkonáłé/ ma w powiećie ſwym właſnym tám
10:
gdźie ono imienié leży/ wedle ſtáréo zwyczáiu vczynić w ſądźie
11:
Ziemſkim właſnym/
12:
álbo przed vrzędem/ álbo ſądem Grodz=
13:
kim téyże ſwéy źiemie/ ábo ná Wiécách onéyże źiemie/ w któréy
14:
to imienié leży/ á nie gdźie indźie extra diſtrictum proprium, cho=
15:
ćiayby to odſtępuiąc od źiemie y powiátu ſwégo vczynił/
16:
krom
17:
vrzędu y Káncelláriiéy Królá Iego M. y Séymu Koronnégo
18:
Wálnégo/ gdźie káżdému wolno contrákty ſwé wieczné około
19:
imion ſwych opiſowáć komu chce.
20:
A ináczéy vczyniony zapis
21:
ná wieczność: áczkolwiek z odſtąpieniém od Ziemie y od Po=
22:
wiátu/ żadnéy mocy y ważnośći mieć niema.
23:
O w wiązániu.
24:
KIedy kto nábędźie imienia iákiégo leżącégo dźiedźicznégo/
25:
ábo dźiedźicznym tytułem/ abo zaſtáwnym/ ábo iákimkolwiek
26:
innym obyczáiem
27:
(z potrzeby práwá y zwyczáiu w Kśięſtwie
28:
Mázoweckim/ w roku 1531. od Niedźiele Reminiſcere, która
29:
ieſt wtóra w Poſt wſtąpiwſzy w vżywánié wźiętégo) przez
30:
Woźnégo Ziemſkiégo ſwégo właſnégo powiátu/ od vrzędu
31:
wźiętégo/
32:
ma bydź w wiedźion y wwiązány w tákowé imie=
33:
nié nábyté iáwnie/ áby żadnému nie bylá táiemna nowégo pá=
34:
ná w onym imieniu poſseſsia/ któryby ſie iákié práwo álbo in=
35:
tereſſe mienił mieć do niego/
36:
któré to wwiązánié Woźnégo o=
37:
négo zeznánia/ ma bydź piérwéy ſolenniter obwołáné y publi=
38:
kowáné/ áby ku wiádomośći ludzkiéy/ á zwłaſczá tego/ kto=
39:
by ſie mienił mieć iákié práwo álbo intereſse do tegóż imie=
40:
nia przyſzło/
41:
á potym ma bydź zápiſáné y wwiedźioné w A=
42:
ktá Ziemſkié álbo Grodzkié/ á z tych Grodzkich przenieśio=
43:
né záś do Akt Ziemſkich/ pod Aktem ſądowym/ ná Rokách

strona: 1167

Metriki o Przywileiách Część pierwſza.
1:
Ziemſkich tegóż powiátu właſnégo gdźie imienié przerzeczoné
2:
léży/
3:
od którégo zápiſánia/ w wiązánia w Ziemſtwie/ wſzeláka
4:
pręſcryptia y dawność źiemſka/ we wſzelákim imięniu ná wie=
5:
cznośc nábytém y zaſtáwném/ bierze początek y moc.
6:
A ieſliby
7:
kto bronił intromiſsyiéy tákiéy przed Woźnym/ ábo ná dobrách
8:
przerzeczonych/ ábo w ſądźie Ziemſkim przy wpiſowániu téy in=
9:
tromiſsyiéy/ niechcąc iéy dopuśćić z którychkolwiek przyczyn:
10:
tákowy ma niedopuſczénié ſwé w kśięgi Ziemſkié zápiſáć/ przy
11:
zeznawániu Woźnégo tego wwiązánia. A gdźieby omieſzkał im=
12:
pugnowáć przez zeznániu Woźnégo y wpiſowániu zeznánia/
13:
może tóż vczynić ná drugich y ná trzećich rokách/ y przyczyny ſwé=
14:
go niedopuſczenia támże wpiſáć: á będą ták ważné iákoby ie téż
15:
przy wpiſowániu intromiſsyiéy vczynił y zápiſał.
16:
A potym ſtro
17:
nę przerzeczoną/ ná piérwſzé roki álbo ná wtóré/ á nákoniec ná
18:
trzećié ma pozwáć o przerzeczoné wwiązánié/ y o wwiedźienié
19:
ná iego dobrá/ Woźnégo.
20:
A ieſliby pozwáć do tego czáſu zá=
21:
mierzonégo omieſzkał/ tedy ono przerzeczoné wwiązánié będźie
22:
mocné y gruntowné/ non obſta. praefata impugnatione, która z
23:
tego omieſzkánia ſtrony broniącéy v wwiązánia nikczemnieie/
24:
y wniwécz ſie obráca.
25:
A ieſliby poſseſsor piérwſzy ábo ktokol=
26:
wiek bądź iny/ práwem ſwoim nie wzbiiałby przerzeczonégo w
27:
wiązánia/ ániby o nie onégo kto ſie wwięzował do práwá nie
28:
poćiągnął/ iuż muśi vſtępić przerzeczonému wwiązániu.
29:
A
30:
wſzákże on piérwſzy poſseſsor/ práwnie będźie mógł ſzukáć y re=
31:
petowáć ſwéy ſpráwiedliwośći/ ná onym który ſie wwiązał w
32:
przerzeczoné dźiedźictwo/ podług poſtępku práwá:
33:
á ktobykol=
34:
wiek ná dobrá nowym práwem álbo tytułem nábyté/ niemiał
35:
wwiązánia w kśięgách Ziemſkich wpiſánégo/ od czáſu wysſzéy
36:
opiſánégo/ to ieſt/ Roku 1531.
37:
choćiaby té dobrá iſtotnie dźier=
38:
żał y vżywał ich/ tedy mu nie idźie pręſcryptia/ áni dawność
39:
Ziemſka w onych dobrách/ któré záwżdy mogą bydź wykupio=
40:
né/ przez bliſkié/ iákoby téż były zaſtáwné.
41:
A śioſtrj y białégłowy
42:
Szlácheckié kiedy ſie wyrzékáią braćiéy ſwéy/ álbo powinnym
43:
ſwym z dóbr oyczyſtych y máćierzyſtych y z ſpadków/ w tym nie
44:
trzebá tákiégo wwiązániá/ bo ie bráćia práwem dźiedźicznym
45:
trzymáią.
46:
O praeſcriptiiéy imięnia w poſágu, w główczyznie y przezyskách.

strona: 1168

1:
GDy kto trzyma któré imienié/ ábo część dźiedźictwá czyiego/
2:
w ſummie pieniędzy głowy zábitéy ábo ran/ ábo w przezyſkách
3:
iákichkolwiek/ ábo w zakłádźie/ winách ſądowych/ w długu zá=
4:
ręczonym/
5:
bądźby to było z kaźni práwá/ bądź téż z dobrowol=
6:
négo podánia ſtrony/ w tákowéy poſseſsiiéy nigdy nie idźie da
7:
wność źiemſka:
8:
Ale kiedybykolwiek dźiedźic onégo imiénia
9:
chćiáłby ſummę głowy ábo ran/ ábo przezyſków/ zákłádów/ win
10:
ſądowych/ ábo długu záręczonégo zápłáćić y odłożyć poſseſsoro=
11:
wi/
12:
powinien ten to poſſeſſor pieniądze tákowéż ſwoie wźiąć/
13:
á z poſseſsiiéy imienia przerzeczonégo dźiedźicowi właſnému/
14:
ábo práwo od niego máiącému/ vſtępić:
15:
á dekret przerzeczony/
16:
przezyſki/ rękoiemſtwo/ dług y poſseſsiiéy podánié/ w áktách o=
17:
piſány/ káſsowáć y wpiſáć powinien/ byle tylko tákiéy poſseſ=
18:
ſiiéy w áktách źiemſkich/ ábo którychkolwiek inych y liſtách wo=
19:
źnych/ notá iáka autentica pewna byłá:
20:
á tákiéż ma bydź chowa
21:
no o poſágu białychgłów ná imięniu dźiedźicznym zápiſánym/
22:
ábo imieniu zgołá proſto w poſagu przez bráćią śioſtram/ któré
23:
práwá dźiedźicznégo w imieniu oycowſkim y w wiánie máćie=
24:
rzyſtym niemáią/ y któré zapiſy wiecznośći od bráćiéy ſwéy/ ábo
25:
od rodźiców ſwych/ iáko od dźiedźiców właſnych niemáią/
26:
w
27:
którym nie idźie pręſcryptia źiemſka/ ále záwſze blizſzy ábo prá=
28:
wo od nich máiący nábyté/ poſag zápłáćiwſzy śioſtrom ábo ich
29:
potomkom/ mogą ono imienié wykupić ze wſzelákiégo zapiſu/
30:
któryby ieno poſagowo imię ábo wzmiankę miał y záwiérał w
31:
ſobie.
32:
A ieſliby część oná imienia byłá białéygłowie zgołá/ przez
33:
bráćią w poſseſsią dáná y puſczoná/ żadnéy wzmienki nieczy=
34:
niąc o ſummie poſagu/ tylkoby ná nie w onym imięniu nic prá=
35:
wá dźiedźicznégo nienależáło/
36:
tedy przez vrząd źiemſki/ zá ſka=
37:
źnią źiemſką poſłány/ ſzácowána y złożoná bydź ma/ wedle ſtá=
38:
régo zwyczáiu źiemie: A to co vrząd złoży/ powinien dáć y zá=
39:
płáćić Aktor.
40:
A pręſcriptia krzywd wſzelákich/ ſzkód y gwałtów
41:
poſpolitych/ trzy látá/ wedle zwyczáiu onégo bydź ma. A crimi=
42:
nalium actionum, iáko y recentis criminis, rok y ſześć niedźiél
43:
práwem czyniénia o nié.
44:
A ieſliby in cauſis criminalibus infra an
45:
num nie czynił/ tedy non criminaliter, ſed ciuiliter, czynić in iure
46:
terreſtri wolno będźie.
47:
O gwałćie w Kośćiele, ná Cmentarzu,
48:
y w Goſpodzie.

strona: 1169

Metriki o Przywileiách Część pierwſza.
1:
A ieſliby który Szláchćic ſam przez śię/ ábo z pomocnikámi
2:
ſwémi w Kośćiele ábo ná Cméntarzu/ ábo w Goſpodźie Szlá=
3:
chćicá którégo gwałtem nádſzedſzy zábił/ vbił ábo ránił:
4:
tákowi
5:
máią bydź ſądzeni y karáni/ y winę przepádáć máią/ iáko ći/ któ=
6:
rzy nie chodzą ná domy właſné ſzlácheckié ábo náiéżdżáią. A któ
7:
ryby Szláchćic drugiégo ſzláchćicá gwałtem nádſzedł w domu
8:
kmiecym/
9:
álbo w iákiéy inéy goſpodźie w Mieśćie/ ábo ná wśi/
10:
gdyby on tám oblicznie był/ á támby go vbił/ ránił/ ábo zábił/ tá=
11:
kowy co nádſzedł ma bydź ſądzon/ iáko o náſzćié domu właſnéo
12:
iego.
13:
A ieſliby tákié náſzćié domu było z ſzlácheckich oſób/ tedy
14:
áktćia o tákowé náſzćié/ należy onému ſzláchćicowi którégo on ieſt
15:
dom: á onému ránionému przez tego co náſzedł/ o rány iego/ á=
16:
bo przyiaćielom iego/ o głowę (ieſliby był zábit) in his caſibus
17:
ſcrutinium bydź ma.
18:
O Náiáchániu ábo náſzćiu domu.
19:
VStáwiamy y vchwalamy y ſkázuiemy/ iż gdyby który ſzlá=
20:
chćic któréykolwiek conditiiéy będący/ śmiałby gwałtem y mo=
21:
cą dom czyy náiecháć álbo naiść/ y gwáłtem goſpodarzá álbo
22:
iego czeladź bić ábo ránić/ y rzeczy iego ábo dobrá bráć/
23:
takowy
24:
gwałtownik y naiézdnik y raptor dóbr/ według Státutu ſtáré=
25:
go przez nas y przodki náſzé vchwalonéo y publikowánégo/ ma
26:
vtráćić poczćiwość y wſzyſtki dobrá któré trzyma:
27:
wſzákóż to
28:
tym ſpoſobem bydź ma: Iż vkrzywdzonyy gwałtownie náie=
29:
chány/ ma ſkárgę vczynić przed Stároſtą onégo mieyſcá/ ná o=
30:
négo gwałtownégo inwázorá/ ábo ráptorá.
31:
Który Stároſtá/
32:
ma dáć y poſłáć z vrzędu Woźnégo ze dwiemá ſzláchćicámi/ ku
33:
widzeniu ſzkody y gwałtu/ y ku pytániu/ ieſliże obwinionégo
34:
ábo obwinionych byłáby publica infamia, że ſą winni vczynku
35:
naiázdem popełnionégo.
36:
A gdy ſie to sſtánie/ y inquizytia ſie o
37:
tym vczyni: tedy ten który vkrzywdzon ieſt/ pozwawſzy naie=
38:
zniká do ſądu Stárośćiégo/ ma zupełnémi świádkámi y ludźmi
39:
poczćiwémi/ dobréy ſławy/ pokázáć/ iż obwiniony ten gwałt/ y
40:
ſzkodę domowi iego vczynił.
41:
Y ták tym ſpoſobem pokonan bę=
42:
dąc/ tráći máiętność ſwoię y poczćiwość/ ipſo iure & facto. A
43:
wſzákóż piérwéy nágrodźiwſzy z dóbr przeſądzonégo wſzyſtki
44:
ſzkody vkrzywdzonému. Oſtátek ich ma ná Królá Iego M.
45:
przypáźdź.
46:
O náſzćiu Młyná.

strona: 1170

1:
GDy który Szláchćic ważyłby ſie tego/ żeby náſzedł ná Młyn
2:
którégo ſzláchćicá/ y támby gwałt który komużkolwiek ábo y za=
3:
woźnikowi vczynił/ ma bydź ſądzon.
4:
iákoby to vczynił przy ro=
5:
boćie iego: dla tego/ iż tám wſzyſtkim wolny ieſt przyſtęp/ y
6:
vżywánié mełćia.
7:
O vbićiu y zábićiu Szláchćicá przy
8:
roboćie.
9:
IEſliby który Szláchćic drugiégo Szláchćicá ná roboćie
10:
iego/ v roléy/ v żniwá/ łąk/ y v inych którychkolwiek robót iego/
11:
ſtoiącégo przy poddánych kmiotkách ſwoich/ ábo páná ſwégo/
12:
ná imięniu álbo dźierżáwie ſwéy/ álbo téż ſámégo robiącégo/
13:
gwałtem náſzedł y bił/
14:
tákowy pokonan wedle práwá poſpoli=
15:
tégo/ ſowitą zapłátę ran ſzlácheckich/ ſtronie obráżonéy zápłá=
16:
cić będźie powinien. A ieſliby mu rękę/ álbo nogę vćiął/ álboby
17:
go ná członkách przednieyſzych ábo głównieyſzych ochromił/
18:
tá=
19:
kiéż ſowitą táxę tákowych członków y chromoty płáćić ma. A
20:
ieſliby zábił/ tedy dźieći/ ábo przyiaćiele iego/ tego zábitégo máią
21:
tedy zá świéżá on gwałt álbo zábićié/ zámordowánié/ y świéżą
22:
krew ná mieyſcu gdźie ono mężobóyſtwo vczynioné/ Woźnév
23:
y Szláchćie od vrzędu wźiętym/ vkázáć y oświádczyć/
24:
á táko=
25:
wy mężobóycá/ do ſądu Ziemſkiégo (wſzákóż ſwégo właſnégo
26:
powiátu) o przerzeczoné mężobóyſtwo pozwány/ á ták pokoná=
27:
ny/ ma bydź ná dno do wieże wſádzon/ y przez dwie lećie y dwá=
28:
naśćie niedźiél chowan/
29:
y niema bydź z niéy wypuſczon/ áż zá=
30:
płáći głowę zábitégo ſowito. A ieſliby w wieży vmárł/ przed=
31:
śię z máiętnośći iego ma bydź głowá zápłáconá dźiećiom/ ábo
32:
przyiaćielom zábitégo.
33:
A ieſliby tákié zábićié ábo ránienié było
34:
vczynioné z ruſznice ſtrzelbą/ tedy śiedzenié y zapłátá czworáka
35:
zápłáconá bydź ma.
36:
A wſzákóż inquizytia tak o rány przerzeczon=
37:
né przy roboćie zádáné/ iáko y o głowę/ y ſcrutinium doſtáteczné
38:
pod przyśięgámi od ſzláchty y od inych ludźi wſzelákiégo ſtanu
39:
onégo mieyſcá gdźieby ſie to sſtáło ſąśiádów/
40:
przez tenże ſąd
41:
Ziemſki zezwawſzy káżdégo zoſobná/ y oſobliwie pytáiąc żeby
42:
drudzy nie ſłucháli/ gdy będźie ieden káżdy z nich pytan/ którzy
43:
by o przerzeczonych rzeczách iáką wiádomość mieli/ ma zácho=
44:
wano bydź:
45:
á to przeto/ áby niewinny zá winnégo nie był ob=
46:
winion y winy odnośił: któré téż ſcrutinium, może bydź ná Wié=
47:
cách vczynioné/ gdyż tám vrzędnikow źiemſkich więcéy będźie

strona: 1171

Metriki o Przywileiách Część pierwſza.
1:
á Wiécá téż co rok máią bydź odpráwowáné y ſądzoné. A ieſli=
2:
by ſie z tego ſcrutinium nálázło/ iż on ránny nie przy roboćie rá=
3:
nion ieſt/ tedy oné rány tráćić ma.
4:
Ale ieſli o głowę idźie rzecz/
5:
tedy niezgubá głowy zgołá/ ále zapłátá ſimplex, y śiedzenié w
6:
wieży ma bydź ſkazano/ y to ieſliby ná pozwánégo ſcrutinium
7:
wychodźiło/ że ten zábił/
8:
á exceptię któré przewłoki czynią/ y té
9:
którémi ſie zwykli z ſądu wyymowáć álbo wybiiáć pozwáni: á
10:
tákiéż áppellátię żeby nic wątpliwégo nie było/ nie dáléy iedno
11:
ná Wiécá mogą iśdź y mieyſce mieć. A wtóry rok wedle práwá
12:
ma bydź záwity.
13:
A gdźieby ná wtórym roku pozwány nie
14:
ſtał áboby ziáchał precz/ tedy tákowy iáko niepoſłuſzny prá=
15:
wá poſpolitégo/ ná roku przypowieſczonym wedle práwá
16:
trzećim/ ma bydź wywołan y proſcribowan.
17:
A imięnié iego
18:
któréby zá onę głowę ſtáło/ powodnéy ſtronie w poſseſsią
19:
ma bydź dano przez tenże ſąd/ záchowuiąc zwykłé ſtopnie y po=
20:
ſtępki práwá/ którémi áktor do tego przychodźić ma.
21:
A oſtátek
22:
imięnia ieſliby co zbywáło nád oné przezyſki/ ná dźieći y potom=
23:
ki iego ma zoſtáwáć/ práwá żóny iego ieſliby ie miáłá piérwſzé
24:
niżli ten vczynek sſtał ſie/ niwczym nienáruſzáiąc/ gdyż nikt
25:
niewinien pokutować zá drugiégo.
26:
A przedśię on mężobóycá zbiegły y gwałtownik á przeſtęp=
27:
cá Státutu tego y zwyczáiu ſtárégo/ y pokoiu poſpolitégo/
28:
przez Vrząd Stárośći ma bydź ſzukan y iman/ y gárdłem ka=
29:
ran.
30:
A ieſliby plebeus ták ránion álbo zábit był przez Szlá=
31:
chćicá którégóżkolwiek innégo/ w tymże ſądźie ma bydź ſzukan
32:
y ſądzon/ y ma bydź pokonan przez Aktorá z piąćią świádków
33:
iemu w rodzáiu równych.
34:
A ták pokonány ránionému dźie=
35:
śięć grzywien/ á Pánu iego drugą dźieśięć grzywien/ płáćić
36:
ma. A ieſliby zábit/ tedy zá głowę zábitą potomkom zábité=
37:
go/ y pánu iego winę ſowitą płáćić ma bydź powinien.
38:
Ták=
39:
że téż ma bydź ſądzono y płácono/ gdyby Szláchćic náſzedł
40:
chłopáw iego domu/ y zábiłby go álbo vbił.
41:
O okrutny vćięćiu członká.
42:
IEſliby Szláchćic drugiému Szláchćicowi rękę álbo no=
43:
gę/ ábo który członek obyczáiem okrućieńſtwá/ wyćiągnąwſzy
44:
powoli go máiąc/ vćiął:
45:
tákowy wedle práwá poſpolitégo/ o
46:
to pokonány w ſądźie źiemſkim ſwégo powiátu właſnégo/ ſowitą
47:
ważność członká vćiętégo/ ſtronie obráżonéy zápłáćić ma bydź
48:
powinien/
49:
y puł roká śiedzenia w wieży ná dnie ćiérpieć ma/ y bę

strona: 1172

1:
dźie powinien zá ſkaźnią ſądową we cztérzech niedźiélach po
2:
dekréćie. A ieſliby ſie to kmiotkowi sſtáło od którégo ſzláchćicá/
3:
tákowy z piąćią świádków in genere ſobie równych/ odwiéźdź
4:
ſie ma iáko non tiranniter to vczynił/ wſzákóż zápłáćić według
5:
práwá ſtronie/ y pánu będźie powinien.
6:
O zábićiu oycá, mátki, y inych
7:
powinnych.
8:
IEſliby kto oycá/ mátkę/ ábo brátá/ ábo śioſtrę/ ſtryiá ro=
9:
dzonégo/ ábo żonę/ ábo mężá/ ábo po którymby miał w dobrá
10:
ſuccedowáć/ zábił:
11:
tákowy mężobóycá będąc powołány przez
12:
ſtronę obráżoną/ álbo przyiaćioły zábitégo będąc pozwány do
13:
ſądu Królá Ieo M. ábo Stároſty onégo mieyſcá/ y z świádká=
14:
mi zupełnémi ſzláchćicámi dobréy ſławy/ y ośiádłémi pokonány|
15:
y poprzyśiężony/
16:
tákowy iuż ſrozſzą śmierćią ma bydź karan y
17:
trácon: A żeby przykłádem śmierći ſwéy ſzkárádéy od ták hánie
18:
bnégo vczynku hámowáli ſie inſzy.
19:
A dźieći tákowégo od wſze=
20:
lákiégo ſpadku dóbr/ tego który zábił/ máią bydź oddaleni/ któré
21:
dobrá máią przypáźdź ná krewné poblizſzé zábitégo: á ieſliby
22:
blizſzych nie było/ tedy ná krewné dálſzé.
23:
A kiedyby między mę=
24:
żem á żoną tákowé ſie mężobóyſtwo sſtáło/ tedy wſzytki dáro=
25:
wizny/ wiáná/ poſag/ ſpadki/ zapiſy iákiéżkolwiek temu któryby
26:
towárzyſzá ſwégo zábił/ niemáiąc przyśdź ku pożytku: ále máią
27:
przypáźdź ná dźieći
28:
ábo ná przyiaćioły zábitégo/ ieſliby dźieći nie
29:
miał: á tákowy mężobóycá będąc pozwány/ będźie powinien
30:
ná piérwſzym roku/ iáko ná záwitym ſtánąć y odpowiedáć/ o=
31:
krom wſzelákiéy exceptiiéy y dilátiiéy.
32:
A pozew przećiwko táko=
33:
wému mężobóycy/ ma bydź dan y wnieśion przez Woźnégo y
34:
dwu Szláchćiców w dom/ ábo ná dobrá tákowégo/ we cztérzy
35:
niedźiele przed rokiem.
36:
A świádki ſtroná obráżona ná tymże ro
37:
ku ma miánowáć/ álbo ná rokách Ziemſkich álbo Grodzkich: á
38:
potym w ſześć niedźiél ma ie w wieźdź w ſwym powiećie/ ábo
39:
przed Królem.
40:
A ieſliby tákowy mężobóycá nie ſtánął do prá=
41:
wá/ tedy tym ſámym ma bydź bezecnym/ á dobrá ieo máią przy=
42:
páśdź ná krewné blizſzé: á ieſliby tych nie było/ tedy ná dálſze.
43:
A
44:
wſzákóż tákowy mężobóycá przez Stároſtę ma bydź ſzukan y
45:
poyman/ którégokolwiek czáſu/ y ná gárdle karan bydź ma.
46:
O pomocnikách Męzobóyſtwá.

strona: 1173

Metriki o przywileiách Część Pierwſza.
1:
POmocnicy zábićia Szlácheckiéy oſoby/ obwinieni powo=

strona: 1173

1:
łány y pozwány/ ieſliby ſie z ſześćią świádków káżdy z nich zoſo
2:
bná nie odwiódł y nieuſpráwiedliwił áktorowi/ álboby vpadł
3:
wedle práwá którymkolwiek obyczáiem/
4:
tedy zá winę onéy po=
5:
mocy zábićia ſzláchćicá/ káżdy z nich ſtronie obráżonéy trzydźie=
6:
śći grzywien polſkich/ á trzy grzywny ſądowi źiemſkiému/ tyle=
7:
kroć ileby to kroć vczynił/ zápłáćić:
8:
A nádto dwánaśćie niedźiél
9:
ná dnie w wieży śiedźieć ma/ y winien będźie zá ſkaźnią ſądo
10:
wą. A tá płaca winy od pomocy/ w zapłátę głowy/ którą prin=
11:
cipał mężobóycá czynić winien/ niema bydź poczytána y liczo=
12:
na.
13:
A pomocnicy vbićia y ránienia ſzlácheckiégo/ ieſliby ſie ták=
14:
że świádkámi nie vſpráwiedliwili áktorowi/ tedy dźieśięć grzy
15:
wien winy pieniężnéy ſtronie obráżonéy ma káżdy płáćić.
16:
Ale
17:
ieſliby téż ći ſámi pomocnicy/ rány komu zádáli/ tedy ták o rány
18:
iáko y o winy máią bydź ſądzeni/ y przez áktorá pokonáni/ y rá=
19:
ny iemu płáćić winni.
20:
O vbićiu Szláchćicá w kárczmie.
21:
SZláchćicy w Kárczmách niemáią bywáć/ gdy im powoli v=
22:
myſlnégo obcowánia miéwáć/ áni z kmiotkámi w rząd śiedźieć
23:
y piwá pić przyſtoi.
24:
A ieſliby ſzláchćicowi ták w kárczmie vmyſl
25:
nie w rządźie z chłopy śiedzącému/ będącému/y piiącév przydáło
26:
ſie/ żeby przez kmiotká ábo kmiotki vbit ábo ránion był/
27:
tedy o
28:
iákążkolwiek ránę/ álbo o wſzelákié vbićié/ ten to Szláchćic w
29:
kárczmie vbity/ niema bydź ſłuchan áni ſądzon przez żadny ſąd:
30:
wyiąwſzy to/ żeby ſzláchćicy byli w mieśćie/ w miáſteczku dniá
31:
targowégo/ á czáſu roków/ ábo dla iákiéy inéy potrzeby pilnéy.
32:
A tákiéż gdy ſzláchćicy w dródze będąc/ wſtąpiliby do kárczmy
33:
ná noc ábo ná południe/ tákowi ſzláchćicy przy práwiéch ſwych
34:
ſzlácheckich záchowáni/ y wedle nich ſądzeni bydź máią/ iáko prá
35:
wo ich obmawia.
36:
A ieſliby ſzláchćic ták w karczmie vbity do teo
37:
ſie nieznał/ żeby go w kárczmie kmiotek bił/ tedy on kmiotek z go
38:
ſpodarzem y Wóytem y łáwnikámi/ ieſliby w onéy wśi byli/ y i=
39:
inémi kmiotkámi ábo z piąćią świádków ſámoſzóſt/ ma ná to do
40:
wód vczynić/ iż onégo ſzláchćicá w kárczmie vbił:
41:
A gdy to vczy=
42:
ni on kmiotek/ od wſzytkich win y płacéy onégo bićia/ będźie wo
43:
len ſkutecznie od wſzyſtkiégo.
44:
O zgwałceniu Rękoymiów álbo Aktorá
45:
ſpráwiedlwośći poządáiących.

strona: 1174

1:
IEſliby Rękoymie ábo Poſły (któré zowią Selce) poſłáné
2:
do śiebie w rzeczách kmiecych/ y inych wedle práwá potrzebnych
3:
vrzędu Ziemſkiégo (któré ták zdawná zową) dotykáiąc ſie/ to
4:
ieſt/
5:
ręcząc ábo áreſtuiąc bydło/ konie/ ſtádo ábo którékolwiek
6:
inné ruchomé rzeczy ábo o złożenié dniá ku vczyniéniu ſpráwie=
7:
dliwośći z poddánémi álbo z ſługámi/ álbo iákié inſzé rękoiem=
8:
ſtwo którychkolwiek/ iákichkolwiek rzeczy/ ábo praw/ przywile=
9:
iów czyniąc zgwałćił/ ábo vbił:
10:
takowy pozwány y pokonány
11:
ſowité rány ránionému zapłáćić/ y onéy rzeczy Aktcia w któréy
12:
rękoymie ábo Selce poſłáni ſą zgwałceni/ vtráćić y w niéy prze
13:
ſądzon y wzdan bydź ma/ y z winą cztérnaśćia grzywien do
14:
ſkárbu Ieo K.M. á trzemi grzywnámi ſądowi.
15:
A tákiéż ieſliby
16:
onégo dniá złożonégo ku vczyniéniu ſpráwiedliwośćion winny/
17:
ábo Szláchćic który dźień zdał/ á ſpráwiedliwość czynić miał/
18:
Aktorá ábo áktor obwinionégo/
19:
ábo iego páná który dźień zdał y
20:
złożył/ ábo téż kogo inégo z áktorem/ ábo téż z obwinionym przy=
21:
chodzącégo ábo ſtawáiącégo ſie zábił ábo vbił/
22:
tákowy práwem
23:
pokonány od ſtrony obráżonéy/ ma bydź w płacéy ſowitych ran
24:
przykazan/ y w vtráćie rzeczy onéy/ o którą miáłá bydź ſpráwie=
25:
dliwość czynioná/ y w winie ſądowéy trzech grzywien/ á tyleż
26:
ſtronie:
27:
á o zábićié w ſowitéy płacéy głowy y śiedzeniu w wie
28:
ży ná dnie/ tákże téż ſowitéy/ á ktému y w vtráćie rzeczy/ o którą
29:
ſpráwiedliwość ma bydź czynona/ y dźień ná to był złożon/
30:
ma bydź ſkazan.
31:
O tjm który dawa przyczynę ran y ſzkód
32:
GDyby ſie wſczęłá zwádá/ między którémi zágáśiłby kto w
33:
tym ogień/ y w tym zágáſzeniu byłby kto ránion/ niewiedząc
34:
przez kogo w tákowym przypadku/ według zwyczáiu téy źiemie
35:
zachowa ſie/ iż ten kto ogień zágáśił/ zá ránę ma bydź ſądzon:
36:
przeto iż dał przyczynę do onégo zrániénia. Tóż ma bydź ro=
37:
zumiano o tych/ którzy dáią przyczynę do ſzkody y zwády.
38:
O Contráktćir ſłownym.

strona: 1175

Metriki o Przywileiách Część pierwſza.
1:
NIema bydź nikt pozwan do ſądu/ áni ma bydź ſądzon o
2:
Contrákt ſłowny/ któryby nie był iákim zapiſem Ziemſkim ábo
3:
Grodzkim vmocniony/ á miánowićie o dobrá dźiedźiczné/ w
4:
którym przepadku/ áni zakłády/ áni zadátki niemáią mieyſcá.
5:
O Soli Zamorzkiéy.

strona: 1175

1:
VSkarża ſie Szláchtá: Iż ći którzy ſzukáią Soli Zamorz=
2:
kiéy álbo krupiáſtéy/ zwykli ludźiom y poddánym ich krzywdy
3:
czynić y ſzkody/ ſzukáiąc w domách ich y w ſkrzyniách téy ſoli/ y
4:
wſzeláki ſtátek domowy ſzukáiąc rozmietywáć:
5:
A ták vſtáwia=
6:
my/ áby ná potym tákowi ſzukácze ſoli nie byli: Wſzákóż/ áże=
7:
by przez vżywánié téy ſoli Zamorzkiéy/ ſkarb náſz iákiéy ſzkody
8:
nie miał/ vſtáwiamy:
9:
żeby Stároſtowie mieyſc źiemie Pru=
10:
ſkiéy przyległych/ o tym ſtáránie czynili/ y tego przeſtrzégáli/ że=
11:
by kto tákowéy ſoli Zamorzkiéy do X. Mázoweckiégo woźić y
12:
przedáwáć nieśmiał.
13:
A ieſliby kto tákowy náleźion był/ który=
14:
by tę ſól wiózł ábo przedawał/ ábo iéy iáwnie vżywał/ tedy tá=
15:
ką Sól tym ſpoſobem náleźioná/ okrom ſzukánia w domách
16:
(która iuż niema bydź wźiętá) ma bydź w wodę vtopiona/ że=
17:
by iéy nikt nie vżywał/ y ma bydź karan winą cztérnaśćią grzy=
18:
wien.
19:
O Podkomorzym.
20:
POdkomorzy Ziemſki/ wedle ſtárégo zwyczáiu w Woie=
21:
wództwie Mázoweckim záchowáłégo/ ſam przez śię y przez
22:
Komorniká ſwégo widzenié/ y iáko ie wypráwowáć będźie/ tá=
23:
kiéż téż y ſpráwy około gránic/ ma odnośić do ſądu Ziemſkiégo.
24:
A té controwerſię któré przed nim ábo przed iego Komornikiem
25:
ſtrony czynić będą/ áby w ſądźie tákże przy nim czynili y wywo=
26:
dźili/ tákiéż téż y munimentá/ któré między ſobą ſtrony máią/
27:
okázowáli.
28:
A ſąd wedle ſtárégo zwyczáiu y zeznánia iego/ á z
29:
controwerſiiéy ſtron y wywodów ábo munimentów ich/ iáko
30:
będźie wedle práwá poſpolitégo rozumiał/ ták powództwo iá=
31:
ko y dowód ſkázáć władzą ma.
32:
A to dla tego zdawná záchowá
33:
ło ſie/ iż ſąd z controwerſiiéy Dekrét práwny vczyni/ y Piſarz
34:
Ziemſki controwerſią dobrze y doſtátecznie wypiſze/
35:
tedy Ak=
36:
tów Podkomorzému áni iego Komornikowi práwo poſpolité
37:
mieć nie pozwoliło. A wſzákóż ſtronie wolna będźie áppellácia
38:
wedle ſtárégo zwyczáiu.
39:
O czyniéniu gránic.
40:
GDy ieden Szláchćic drugiému Szláchćicowi zácznie ákt=
41:
cią/ áby między onym dźiedźictwem ich ſobie przyległym kędy
42:
gránice nie były/ iedno vżywánié á poſſeſsia ſtron ſądownie zá
43:
cząłby:
44:
tedy ſąd ma ſkázáć y poſłáć vrzędniki źiemſkié/ do tégo na=

strona: 1176

1:
leżącé: á która ſtroná przed nimi lepſzé y znácznieyſzé znáki vka=
2:
że/
3:
y przez ſtárſzé y świádki wywiodłáby ſwoię ſpokoyną poſseſ=
4:
ſią ná onym imieniu/ póki y przez któré mieyſce trzymáłá dźiedźi
5:
ctwo ſwoie: á vrzędnicy oni przyięliby to:
6:
tedy tám máią bydź
7:
czynioné gránice y kopce nowé vſypáné/ przez zbiiánia ſtrony
8:
drugiéy. A ieſliby z obu ſtron żadnych znáków gránicznych nie
9:
widźieli ábo nieprzyięli:
10:
tedj pozwány będźie miał powodztwo/
11:
y przez któré mieyſcá póydźie ze świádkámi/ y przyśięże piérwſzé=
12:
go ſwégo vchodu ábo przeſzćia nie przeſtępuiąc: á tedy kopce á=
13:
bo znáki grániczné máią bydź czynioné/ wedle dawnégo oby=
14:
czáiu źiemie.
15:
O ponowieniu gránic.
16:
GDy ieden drugiégo pozywa/ áby z nim ponowił gránice/ y
17:
kopce vſypał przez ſtáré znáki grániczné między dobrámi ich/
18:
któré znáki y śćiánę ſtárą ábo kopce miánowałby ná pozwie/ y
19:
onę przyśięgą potwiérdźić podéymowałby ſie/
20:
táki z práwá bę=
21:
dźie miał początek wywodu y probáciiéy przez ſtárce z tákich zná
22:
ków: któré ieſli vrząd źiemſki prziymie/ á ſtroná druga będźie mu
23:
negowáłá/ powód z świádkámi ma probowáć przez przyśięgę:
24:
iż té znáki ſtáré ſą y prawdźiwé grániczné między dobrámi temi/
25:
ábo ſtárą śćiáną/ ábo miedzą grániczną y kopce ſtáré/ wedle któ
26:
rych znáków poſseſsią ſwoię y vżywánié wywiéźdź ma/
27:
á ták
28:
zá témi znákámi któré przéydźie/ á przyśięże/ tám gránice máią
29:
bydź czynioné y kopce vſypáné/ któré świádki powód w ſądźie
30:
Ziemſkim ná bliſkich rokách po ſkaźni ma mienić y popiſáć ſpó=
31:
łem z rótą przyśięgi/
32:
á ná mieyſce róznic z témi świádkámi prze=
33:
ſzćia ſwégo od węgłá do węgłá przez mieyſcá y znáki grániczné/
34:
iáko ſie wysſzéy pomieniło/ przyśięgę ná roku ſtronam od vrzę=
35:
du náznáczonym przy onymże vrzędźie powinien będźie vczy=
36:
nić:
37:
którą ſpráwę wſzytkę vrząd przerzeczony/ kopców y zná=
38:
ków gránicznych vczynionych álbo okrążonych przed ſądem
39:
Ziemſkim zeznáć powinien będźie/ y wpiſáć w kśięgi Ziemſkié.
40:
A gdźieby która przywiléy miáłá/ álbo iákié liſty/ álbo zapiſy ná
41:
gránice/ álbo ná pewné mieyſcá grániczné/ to ieſt/ vroćiſká pe=
42:
wné/ tá ſtroná będźie miáłá początek do powodu probowáć y
43:
podeprzéć té gránice y mieyſcá/ wedle muniment ſwych y da=
44:
wnégo záchowánia.
45:
A to ieſliby od tákich praw ábo muniment
46:
przez nowé gránice vczynioné/ potym nie odſtąpił. A od vczy=
47:
niénia gránic y vſypánia álbo okrążenia kopców:

strona: 1177

Metriki o przywileiách Część pierwſza.
1:
tedy Podko=

strona: 1177

1:
morzému półkopy/ to ieſt trzydźieśći groſzy/ á Stárośćie dru=
2:
gą trzydźieśći groſzy/ Polſkiéy monety/ obiedwie ſtronie poz=
3:
wána y powodowa zápłáćić máią/ á Woźnému ſześć groſzy od
4:
tychże gránic płáćić máią.
5:
A gdźieby miedzy ſtronámi z dobréy
6:
woléy były vſypáné kopce álbo gránice vczynioné/ tedy przerze=
7:
czonému vrzędowi/ obiedwie ſtronie iedno trzydźieśći groſzy
8:
dáć będą powinni/ á nie więcéy: á Woźnému groſzy trzy.
9:
O rozdziale y pomiárze.
10:
ACtię y kauzy o Rozdźiał ábo pomiárę/ ábo o porównánié
11:
dóbr miedzy bráćią y vczeſtnikámi iednegóż imienia/ któré by=
12:
wáią záczęté ná rocéch poſpolitych źiemſkich/
13:
máią bydź ſądzoné
14:
y kończoné non obſta. appellationibus, któré w tych ſpráwách
15:
nie máią bydź dopuſczoné/ okróm tego/ gdźieby de munimen=
16:
tis, ábo genealogia, controuerſia miedzy ſtronámi vroſłá/ tám
17:
ma bydź appellátia dopuſczona.
18:
A ſalarium Miernikowi źiem=
19:
ſkiému od włóki miáry Chełmienſkiéy/ w któréy ſie trzydźieśći
20:
morgów záwiéra w iednym mieyſcu/ dwá groſzá. A ieſli ná ró=
21:
znych mieyſcách morg nié/ tedy od káżdéo morgu po ſzelągu bráć
22:
ma/
23:
á kędy potrzebá morgi iákié wymiérzáć któréykolwiék czę=
24:
śći/ tedy nie ma bráć więcéy iedno po ſzelągu wedle ſtárégo zwy
25:
czáiu/ pod winą ſześćidźieśiąt grzywien. A tákowy Miernik
26:
źiemſki ma bydź przyśięgły/ wedle dawnégo zwyczáiu.
27:
O przedániu y wykupowániu Wian.
28:
GDźieby która Wdowá/ álbo Páni ſzláchetcka Wiáno ſwo=
29:
ie przedáłá/ ábo iákimkolwiek tytułem wiecznym zápiſáłá/ tedy
30:
tákié wiáno/ ábo wiáná/ mogą bydź wyſwobodzoné y wyku=
31:
pioné od bliżſzych y dźiedźiców właſnych/
32:
tych którzy tákowé
33:
wiáná przerzeczonéy wdowie ábo Pániéy ſzláchetckiéy przez mę=
34:
że ich były zápiſané y opráwioné ná dobrách ſwych/ zápłáciwſzy
35:
tylko ſummę pieniędzy ſwych prawdźiwégo poſágu przez przy=
36:
wiánká/ áni w tákim przedániu tych wian kupnia/ dawność
37:
źiemſka wſpomoc może.
38:
O vmnieyſzeniu Wian.
39:
GDyby Páni ſzláchetcka przyzwoliłá mężowi ſwému ná
40:
przedánié ábo ná iákikolwiek zapis/ z dóbr iego/ z wiáná ſwoié=
41:
go/ któré ná tymże imieniu miáłá/ tráći wiáno ſwoie/ ile ná oné

strona: 1178

1:
dobrá opiſáné tylko:
2:
Ale ieſli mąż iéy ma inſzé dobrá ábo część
3:
iáką dóbr/ wiáno onéy żony iego/ ze wſzytką ſummą ná wiánie
4:
opiſáną/ zoſtawa y ma bydź záchowano ná połowicy onych
5:
dóbr ábo częśći przerzeczonégo mężá iéy.
6:
A tákże ma bydź zá=
7:
chowano y w zaſtáwie dóbr przez męża vczyniony z dozwole=
8:
nia żony iego/ przez któré zapiſy nie ma bydź piniſczenié álbo v=
9:
mnieyſzenié wiáná iéy/ według zwyczáiu dawnégo.
10:
Rękoiemſtwo kmieći áby nie było.
11:
ZGadzáiąc ſie w tym z inémi Woiewództwy Korony ná=
12:
ſzéy Polſkiéy/ poſtánowiło ná Generale Wárſzáwſkim wſzyſtko
13:
Woiewództwo Mázoweckié/ iż rękoiemſtwo Kmieći w tym
14:
Wóiewództwie nie ma bydź.
15:
A ták my ná prośbę y poſtáno=
16:
wienié ich zgodné/ áby to rękoiemſtwo Kmieći w Woiewodz=
17:
twie Mázoweckim nie było/ vtwiérdzamy to ninieyſzą Con=
18:
ſtitucią.
19:
A zbiegłych Kmieći y rodźiców ich práwem Koron=
20:
nym dochodźić im będźie wolno tym ſpoſobem/ áby káżdy o
21:
kmiećiá o poddánégo y wſzelákiégo zbiegłégo rodźicá/ y ſługę
22:
plebeum vtriuſq; ſexus, powinien był reſpondowáć ((t. łać. do w. 19))
23:
A żeby ſie
24:
Vltáie nie mnożyli/ áby żaden nie śmiał przyiąć y záchowáć ták
25:
zbiegłégo kmiećiá iáko y rodźicá/ y ſługi vtriuſq; ſexus któryby li=
26:
ſtu nie miał/ iż od páná ſwégo ieſt wolny/ y ſtátecznie doſłużył:
27:
A v kogoby ſie táki zbiég nálazł/ áby ten powinien był in foro Caſtrenſi reſpondowáć/ cum poena centū mercarū, y ſzkody nágro=
28:
dźić/ etć.
29:
Co ſie téż y o Mieśćiéch ma rozumieć/ y ná Miáſtá
30:
śćiągáć/ ták ná náſzé Królewſkié/ y Duchowné/ y Szláchetckié
31:
y dawno zbiegłé poddáné tymże práwem dochodzeni bydź má=
32:
ią.
33:
A tym ſpoſobem gwałtem wźiętych kmieći/ poddánych ro=
34:
dźiców y ſług dochodźić káżdému ma bydź wolno.
35:
Ktore to Exceptie/ ták iáko wysſzey opiſáne
36:
ſą:
37:
My przerzeczony Król/ zá vśiłowániém Rycérſtwá Má=
38:
zoweckiégo przez Poſły ku nam z iázdu Wárſzáwſkiégo poſłáné
39:
wydáćieſmy im roſkazáli.
40:
Dan w Málborku dniá dźieśiątego
41:
Mieśiącá Czérwcá/ Roku Bożégo/ Tyśiącnégo/ Pięćſetnégo/
42:
śiedmdźieśiątégo śiódmégo. A Królowánia náſzégo roku
43:
wtórégo.

strona: 1179

Metriki o Przywileiách Część Pierwſza.
1:
O gránicách y o grániczeniu Mázow. pátrz w Przywileiách Pru=
2:
ſkich.
3:
W A R S Z A W A.
4:
Myto Wárſzáwſkié, y libertácia
5:
od Podwód.
Zygm. III. w Wárſzá. Liſt.

6:
IZ miáſto náſzé Wárſzáwá wielką ſzkodę y ſpuſtoſzenié ma
7:
z przeſzłéy Elekciiéy y z inſzych ziázdów Koronnych Séymów/
8:
y ná potomné czáſy mieć może/ á ná popráwę tego co reſtauro=
9:
wáć y nápráwowáć potrzebá/ żadnégo opátrzenia nie máią.
10:
Tedy Myto y Cło źiemſkié/ któré im ieſt od Królowéy Iéy M.
11:
Pániéy Ciotki náſzéy do czáſu ná porátowánié dané/ ktemu y
12:
wodné Wárſzáwſkié/ ſaluo iure moderni poſſeſſoris, exceptis
13:
wſzelákich towarów ſzláchetckich/
14:
któré ſą y máią bydź záwżdy
15:
wolné od tych Myt wiecznémi czáſy/ miáſtu temu Wárſzáwie/
16:
ná onera té wſzyſtkié/ któré podéymuią/ dáiemy/ y ná wieczné
17:
czáſy incorporuiemy:
18:
wſzákże ieſli z tego Quártá do Ráwy da=
19:
wána bywáłá/ tedy ią téż oni dáwáć powinni będą. Tákże téż
20:
y od podwód płácenia/ y koni dawánia ſtárą Wárſzáwę wol=
21:
no czyniąc/ wedle dawnégo ich przywileiu in perpetuum vſum
22:
to im approbuiemy.
23:
Porównánié w práwie oſób vrzędowych
24:
mieyſkich, we Lwowie, y w Wár=
25:
ſzáwie z Krákowiány.
26:
PRzeſtrzégáiąc/ áby ſie w mieśćiéch głównych Koronnych
27:
violentiae nie dźiáły ludźiom ná vrzędźie będącym:
28:
tedy Conſti=
29:
tucią anni 1581. która Krákowſkim y Poznáńſkim vrzędom ſłu=
30:
ży/ extenduiemy: iż ma tákże comprehendowáć Rádę y Przy=
31:
śiężniki miaſt/ Lwowá/ y Wárſzáwy.
Támże w Kráko. Liſt. Tenże. w Warſzá. Liſt.

32:
ZAKROCZYM.
33:
IZ miáſtu náſzému Zakroczymſkiému imminet periculum
34:
ex alluuione aquarum: gdyż Wiſłá/ Bug/ Narew/ byſtro bie=

strona: 1180

1:
żą/ y ſzéroko wyléwáią/ rwąc y pſuiąc brzégi.
2:
A według relá=
3:
ciy Komiſſarzów/ któré był świętéy pámięći Król Stephan ze=
4:
ſłał/ ná opátrzenié tám tego niebeſpieczeńſtwá/ ieſt ná trzy ſtá
5:
złotych oſzácowáné.
6:
Tedy z Komory náſzéy ſolnéy tegóż miá=
7:
ſtá ſkłádu ſolnégo ná porátowánié y ſpráwienié támy/ po ſześći
8:
báłwánów ſoli dáwáć im pozwalamy ná káżdy rok.
9:
A tych wſzyſtkich miaſt Królewſkich
10:
confirmátia.
11:
IAkoſmy ná Koronáciiéy náſzéy práwá przy innych miaſt
12:
náſzych potwiérdźili: ták ie w cáłośći ſwoiéy záchowuiemy.
Támże.

13:
KSIĘSTWA KIIOWSKIE-
14:
GO PRZYWROCENIE DO
15:
Korony Polſkiéy Przywiléy.
16:
Ten Przywiléy iuż áktikowány wysſzéy, ((lok.))
17:
O ſługách y o Chłopiech zbiegłych
18:
Woiewództw, Kiiowſkiégo, Wo=
19:
łynſkiégo, y Brácłáwſkiégo.
20:
IZ w Woiewództwách/ Kiiowſkim/ Wołyńſkim/ Brácłá=
21:
wſkim/ przedtym według Státutu Wielkiégo X. Litewſkiéo / o
22:
ſługi poddáné/ zbiegi/ y czeládź dworną/ v Sądu Ziemſkiégo
23:
ſpráwiedliwośći ſwéy dochodźili/ bacząc w tym ſobie té Wo=
24:
iewództwá zwłokę ſpráwiedliwośći ſwéy.
25:
Prośili nas zá to
26:
poſłowie z tych miánowánych Woiewództw/ żebyſmy ich w
27:
tym záchowawſzy/ według Práwá y Státutu Wielkiégo X.
28:
Litewſkiégo/ á Przywileiu tym Woiewództwom ná Séymie
29:
wálnym Lubelſkim przy vniiéy dánégo/
30:
tedo Artykułu poprá=
31:
wionégo o tákowé krzywdy do ſądu Grodzkiégo pozywáć ſie
32:
pozwolili. My tedy z Pány Radámi náſzémi/ y Poſły Ziem=
33:
ſkiémi mocą teraznieyſzégo Séymu/ to tym Woiewodztwóm
34:
poſtánawiamy y potwiérdzamy:
Stephan w Wárſzá. Liſt. ſtá.

35:
że té przerzeczoné Woiewó=

strona: 1181

Metriki o Przywileiách Część pierwſza.
1:
dztwá o tákowé ſługi/ poddáné/ zbiegi/ y dworną czeladź/ bez
2:
przyporęczenia/ y záſtáwánia tákowych/ v którychby té zbiegi
3:
bydź mieli/
4:
od tego czáſu v ſądu Grodzkiégo ſądzoné bydź má=
5:
ią/ ſtrony przypozwawſzy ſtroná vkrzywdzona pozwem Gro=
6:
dzkim ná Rok záwity. Ieſli oczywiśćie/ tedy zá cztéry niedźiele:
7:
á ieſli zaocznie/ tedy zá ſzéść niedźiel Rok złożón bydź ma:
8:
á ſtro=
9:
ná pozwána powinna będźie v ſądu Grodzkiégo/ ábo ſam oſo=
10:
bą ſwą/ ábo przez vmocowánégo ſwégo w źiemi Wołhyńſkiéy
11:
ośiádłégo/ nie biorąc ſobie ná pomoc żadnych przyczyn práw=
12:
nych w Státućie Wielkiégo X. Litewſkiégo opiſánych/
13:
ná piér=
14:
wſzym Roku iáko záwitym/ pod ſtráceniém rzeczy w pozwie o=
15:
piſánéy ſtánąć/ y vſpráwiedliwić ſie/ według práwá y Státutu
16:
Wielkiégo X. Litewſkiégo.
17:
A gdźieby ſtroná pozwána táko=
18:
wych zbiegów od tego czáſu iáko będźie pozwan/ iáko przed
19:
tym/ ták y potym v śiebie bydź ne powiádáłá/ tedy ma ná tym
20:
przyśięgę vczynić.
21:
A ieſliby pozwána ſtroná przyśięgi vczynić
22:
niechćiáłá/ tedy powodowa ſtroná iáko ſobie ſzkody oſzácuie/
23:
ná tym przyśiądz ma.
24:
A gdy przyśięże/ Stároſtá Exekucią z
25:
ruſzeniém powiátu zá dwie niedźieli/ ſtrony vkrzywdzonéy v=
26:
czynić ma/ pod winą o Exekucią ná Stároſtę/ ná Séymie te=
27:
raznieyſzym vchwaloną/ y Conſtitucią vtwiérdzoną.
28:
A w mie
29:
śćiéch náſzych o tákowé miánowáné zbiegi Wóytowie z vrzę=
30:
dow ſwych powinni będą nie odwłóczną ſpráwiedliwość ſtá=
31:
nim Szláchetſkim czynić/ pod winą ná Stároſtę náſzégo
32:
támecznégo miáſtá ſtem grzywien.
33:
O któré zbiegi/ y o krzywdę/
34:
o winę ſtroná vkrzywdzona ma bez pozwu iedno z ſługą oné=
35:
go Stároſty/ Wóytá/ do ſądu Grodzkiégo záwitym Rokiem
36:
pozwáć/
37:
támże Stároſtá ſpráwiedliwość vkrzywdzonému zá=
38:
raz y Exekucią czynić ma. Ktoby téż w tych Woiewództwách
39:
komu grábiéż vczynił/ tedy ſtroná vkrzywdzona ma pozwáć do
40:
ſądu Grodzkiégo Rokiem zawitym/
41:
á ſąd Grodzki tákże iáko y
42:
o zbiegi/ bez żadnéy zwłoki ſtronie vkrzywdzonéy ſpráwiedli=
43:
wość y Exekucią tákże z ruſzeniém powiátów zá dwie niedźieli
44:
vczynić ma.
45:
A vkrzywdzony Rokiem licownym do Grodu zá
46:
dwie niedźieli pozwáć. A Stároſtowie náſzy gdźieby z imion
47:
náſzych ták Królewſkich/ iáko téż y z ſwych właſnych o tákowé
48:
zbiegi z ſtanem Szláchetckim byli winni/
49:
tedy wolno będźie
50:
vkrzywdzonému o to do Grodu inſzéo co nabliżſzégo w Woie=
51:
wództwie onymże Stároſtę pozwáć/ tákże Rokiem záwitym/
52:
według téy Conſtituciiéy.
53:
A ten ſąd Grodzki powinien będźie

strona: 1182

1:
ná dobrách Stárośćinych/ exekucią tymże ſpoſobem/ iáko wys=
2:
ſzéy nápiſano/ vczynić/ pod ſtráceniém vrzędu ſwégo Stáro=
3:
ſtwá onégo.
4:
Potwiérdzenie praw Kiiowſkich, Wo=
5:
łynſkich, y Brácłáwſkich: léze zoł=
6:
niérſkié w tych Woiewództwách:
7:
bránié podwód: wyzywánié z Woie=
8:
wództw: popráwá Zamków, káptur
9:
Wołynſki, win odpuſczenié, &c.
10:
WOiewodztwóm/ Kiiowſkiému/ Wołyńſkiému/ y Brá=
11:
cłáwſkiému/ y obywátelom ich/ wſzyſtkié práwá/ ſwobody/ y
12:
wolnośći/ ták ſtárádawné y nowé/ w Lublinie roku 1569. od
13:
Królá I.M. Auguſtá ná Vniiéy onym wydáné:
14:
tákże téż przy=
15:
wileie/ liſty/ y wſzyſtkié zwyczáie ich/ á miánowićie przywileie
16:
ná Vniiéy im nádáné ze wſzyſtkiémi ártykuły/ y ze wſzyſtkiémi
17:
ſwobodámi y wolnośćiámi/
18:
któré ſie w tych tám ich przywile=
19:
iách zámykáią/ we wſzyſtkim vmacniamy y vtwiérdzamy/ y nie
20:
náruſzenié to im pod przyśięgą náſzą dźierżéć obiecuiem/ y trzy=
21:
máć będźiem powinni:
22:
tákże y potomkowie náſzy Królowie
23:
Polſcy to im dźierżéć y trzymáć będą powinni czáſy wieczné=
24:
mi.
Zygm. III. w Kráko. Liſt. Stá.

25:
A té przywileie zá priwatné ich nie rozumieiąc/ ták publice
26:
ná Séymiéch iáko priuatim bez Séymu czáſu interregni, y przy
27:
nas ináczéy wykłádáné y rozumiáné bydź nie máią/ iedno ták/
28:
iáko ſie ſámé w ſobie w ártykulech ſwych záwiéráią.
29:
To téż im
30:
wáruiemy/ iż gdy ná przyſzły Séym/ który będźie piérwſzy po
31:
Koronáciiéy/ popráwę praw ſwych przynioſą: tedy ią od nich
32:
przyiąć/ y to im trzymáć y vtwiérdźić będźiem powinni.
33:
Kte=
34:
mu baczenié máiąc/ że źiemiá Wołyńſka vſtáwicznie niebe=
35:
ſpieczeńſtwom á naiázdom nieprzyiaćielſkim podległá: y kte=
36:
mu/ że wielkié ſzkody od żołniérzów po té czáſy odnośiłá/ poſtá=
37:
nowiamy:
38:
áby ná potym w żadnych dobrách/ ták ſzláchetckich
39:
iáko y Duchownych żołniérze/ zadnych léż/ pzyſtaſtw/ y ſtáciy
40:
nie miéwáli.
41:
Ktemu żołniérze w dobrách náſzych Króléwſkich
42:
léże máiąc/ z dóbr ſzláchetſkich y Duchownych żywnośći nie wy=
43:
ćiągáli: ále áby z tárgu zá pieniądze żyli: ktemu podwód z dóbr

strona: 1183

1:
ſzláchetckich y Duchownych áby nie bráli/ áni wyćiągáli.

strona: 1183

Metriki o przywileiách Część pierwſza.
1:
A gdy
2:
by ſie kiedy od żołniérzów komu w brániu żywnośći y podwód
3:
w leżeniu/ y w ćiągnieniu/ y w czymżekolwiek obrázá/ vćiſk/ y
4:
ſzkodá iáka ſtáłá:
5:
tedy iáki w tym ſpoſób y poſtępek ſobie do do=
6:
chodzenia krzywd tákowych poſtánowią/ tákowy ná Séymie/
7:
który będźie po Koronáciiéy piérwſzym/ wedle ich żądánia y pro=
8:
śby/ od nich przyiąć będźiem powinni.
9:
A do tego czáſu/ nim
10:
ſie ten ſpoſób wynaydźie/ gdźieby ſie komu od żołniérzów iáka
11:
krzywdá ſtáłá/ będźie powinien Hetman z tákiégo káżdému v=
12:
krzywdzonému ſpráwiedliwość czynić/
13:
od przynieśienia żáło=
14:
by nadáléy do dwu niedźiél/ tákże y Dekrétu ſwégo exekucią
15:
czynić ma. Tákowąż téż ſpráwiedliwość káżdy Rotmiſtrz bę=
16:
dźie powinien vczynić z tego/ który będźie w róćie iego.
17:
Stá=
18:
ráć ſie o to będźiem/ áby to Woiewództwo Wołyńſkié było na=
19:
dáléy do roku ográniczoné: ná co wedle práwá damy pewné
20:
Komiſsarze: á żaden obywátél Woiewództwá Wołynſkiégo
21:
do inſzych Woiewództw y Powiátów wyzywan bydź nie ma.
22:
A gdźieby ná kim iákié Dekrétá y poſtępki práwné extra Palatinat. & diſtrictum eius proprium, do którégo ſie odzywał/ otrzy=
23:
máné były: tedy tákowé przewody y poſtępkido rozgránicze=
24:
nia tego Woiewództwá záwiéſzamy:
25:
co ſie téż śćiągáć ma ná
26:
obywátele Woiewództwá Brácłáwſkiégo. A iż zamki pográ=
27:
niczné Woiewództw Kiiowſkiégo/ Wołynſkiégo/ y Brácłáw=
28:
ſkiégo/ potrzebuią wielkiéy popráwy/ iáko Kiiow/ Brácłáw/ y
29:
Winnicá/ y inſzé/ któré ſą od nieprzyiaćiół záſłoną/
30:
tedy im obie=
31:
cuiemy ſie ſtáráć/ áby były iáko narychléy wedle potrzeby opá=
32:
trzoné y nápráwioné. Prośili téż nas Poſłowie źiemie Wołyn=
33:
ſkiéy/
34:
ábyſmy Káptur ich vtwiérdźili: którégo iż ná ten czás au=
35:
tentice nie pokazáli/ á Duchowni ſie téż przećiwko niemu opo=
36:
wiádáli/ tedyſmy to odłożyli do Séymu przyſzłégo.
37:
Ktemu téż
38:
iáko do wſzytkich Woiewództw inych y źiem Koronnych ná=
39:
ſzych/ tákże y Kiiowſkiégo/ Wołyńſkiégo/ y Brácłáwſkiégo Vni=
40:
werſał/ ktory tempore interregni od PP. Rad z Krákowá w=
41:
nieśiony z vchwáły Wiślickiéy/ áby były poſpolité ruſzenie ſub
42:
poenis vczyniły:
43:
tedy z nich té pęny znośimy y oné káſsuiemy:
44:
ták/ iż wiecznémi czáſy im y potomkom ich nie máią ſzkodźić. A
45:
iż inſzé Woiewództwá Koronné ſobie ná tym Séymie poprá=
46:
wę poſtępków práwnych námowiły y poſtánowiły/
47:
tedy wyy=
48:
muiemy z tego Kiiowſkié/ Wołyńſkié/ y Brácłáwſkié/ Woie=
49:
wództwá/ któré ſie práwem inſzym ſądzą. Acz to ieſt piérwſzémi

strona: 1184

1:
Constituciámi wárowano: iednák y teraz zá prośbą Poſłów
2:
Woiewództwá Wołyńſkiégo vſtáwiamy/
3:
áby nigdy rzéki/ któ=
4:
rémi wodné ſtátki chodzą/ á miánowićie Bug/ groblámi ża=
5:
dnémi hámowáné nie były/ dla zwrócenia ſie ná górę wodnych
6:
ſtátków/ ſzkut/ y inſzych/ áż do Sokalá/ pod winámi dwu ſet
7:
grzywien.
8:
o któré káżdy pozwány peremptorie ná Trybuna=
9:
le/ ábo v ſądu/ do którégoby był pozwan/ w onym Powiećie/
10:
gdźie iego dobrá będą/ odpowiádáć powinien będźie.
11:
O rozgrániczeniu Woiewództw, Ru=
12:
ſkiégo, Wołynſkiégo, Podolskiégo,
13:
Bełzkiégo, Lubelskiégo, Brácłáwſkié
14:
go, y Kiiowskiégo: tákze y Wielkiégo
15:
X. Litewskiégo z Podláſzem, y Mázo
16:
wſza z Podláſzem Mozérſkiégo Po
17:
wiátu z Kiiowską ziemią.
18:
NA rozgrániczenie źiem/ Woiewództw/ y Powiátów
19:
wysſzéy opiſánych/ náznáczymy w tym roku przez liſty Káncel=
20:
láriiéy náſzéy Komiſsarze oſoby pewné:
21:
którzy ná piérwſzy Po=
22:
niedźiáłek po świętym Bártłomieiu ziechawſzy ſie ná mieyſcá/
23:
onym od nas w liśćiéch oznáczoné máią rozgrániczenié wieczné
24:
między témi pomięnionémi źiemiámi/ Woiewództwy y Po=
25:
wiáty/ vczynić y oné ſkończyć/ nie roziezdżáiąc ſie.
26:
Komiſſarze ná rozgrániczenié, między
27:
Woiewództwy Ruskiem, Bełzkiem,
28:
Podolſkiem, á z drugiéy ſtrony Wo=
29:
łynſkiem, Brácłáwskiem, y Kiiowskié
30:
go z Mozérskiem.
Zygm. III. w Wárſzá. Liſt. Stá.

31:
IZ według piérwſzych Conſtituciy to rozgrániczenié zá nie
32:
ziechániém ſie ná czás pewny Komiſsarzów/ nie doſzło:
Tenże. Támże. Liſt.


strona: 1185

Metriki o Przywileiách Część pierwſza.
1:
Tedy

strona: 1185

1:
teraz poſtánowiamy y náznáczamy Komiſsarze do tego roz=
2:
grániczenia/ z káżdégo Powiátu w tych Woiewództwách grá=
3:
nicámi ſobie przyległych oſoby pewné/ to ieſt/ z ſtrony iednéy
4:
Podkomorzégo/ Sędźiégo/ Woyſkiégo/
5:
którzy miedzy onémi
6:
Powiáty ná rozgraniczenié moc mieć będą ſpoſobem opiſánia
7:
pewnégo ſkończyć y rozgrániczyć/ ták iż do końcá té Woiewó=
8:
dztwá rozgrániczoné bydź máią: ((do w. 8 - t. łać.))
9:
Gránice miedzy Woiewództwem Kii=
10:
owskim, y powiátem Mozérskim.
11:
NA rozgrániczenié Woiewództwá Kiiowſkiégo z powiá=
12:
tem Możérſkim. Komiſsarze wyſłáć mamy/ którzy powinni
13:
będą té tám grunty rozgrániczyć.
14:
A Komiſsarzów par nume=
15:
rus z oboygá narodu bydź ma.
16:
O ROKACH Kiiowſkich/ znaydźieſz wysſzéy w dźieśią=
17:
tych Kśięgách. Titulo, Roki. ((lok.))
18:
ZIEMIA WOŁYNSKA.
19:
Przywiléy przywrócenia Ziemie Wo=
20:
łynskiéy do Króleſtwá Pol=
21:
ſkiégo.
22:
W Imię Pánſkie Amen. Ku wieczney
23:
pámięći. Gdyż pámięć ludzka ieſt ſłaba y od=
24:
mienna: zá czym áby ſpráwy ludzkié á nawię=
25:
céy té/ któré ku vżytkowi á záchowániu ſpółe=
26:
cznośći y towárzyſtwá ludzkiégo należą/ zá
27:
przedłużeniém czáſu nie byłyby zniſczoné/
28:
opá=
29:
trzna ludźi mądrych poſtánowiłá roſtropność ſpráwy wie=
30:
cznéy pámięći godné piſmá świádectwem ku wiádomośći po=
31:
tomſtwu przywodźić.
Tenże. Liſt. Stá. - Zyg. Aug. w Lublin.

32:
A ták My Zygmunt Auguſt/ z łáſki Bo=
33:
żey Król Polſki/ wielki Kśiądz Litewſki/ y ktemu Ziemie Krá=
34:
kowſkiéy Sędomiérſkiéy/ Siérádzkiéy/ Lęczyckiéy/ Kuiáwſkiéy/
35:
Kiiowſkiéy/ Ruſkiéy/Wołyńſkiéy/ Pruſkiéy/ Mázoweckiéy/
36:
Podláſkiéy/
37:
Chełmińſkiéy/ Elbinſkiéy/ Pomorſkiéy/ Zmódzkiéy/

strona: 1186

1:
Inflantſkiéy/ etć. Pan y Dźiedźic. Oznáymuiemy tym liſtem
2:
náſzym/ którym wiedźieć to należy wſzem wobec y káżdému zoſo
3:
bná/ ninieyſzym y potym będącégo wieku ludźiom.
4:
Iż będąc
5:
My przed tym od wielu lat przez wſzyſtkié Stany Korony Pol=
6:
ſkiéy/ y Pańſtw náſzych z wielką á częſtą pilnośćią żądáni y ná=
7:
pomináni/ ábyſmy Séym Wálny tákowy złożyli:
8:
ná którym o
9:
ziednoczeniu dawnym Kśięſtwá naſzégo wielkiégo Litewſkié=
10:
go z Koroną Polſką/ y téż o wykonániu wſzyſtkich Praw y Przy=
11:
wileiów Korony y wſzyſtkich Pańſtw náſzych ſpráwá byłáby
12:
ſkończona:
13:
ku którym tákowym wſzech ſtanów prośbam Séym
14:
ninieyſzy wálny zá rádą y pozwoleniém wſzech ſtanów/ ták Ko=
15:
rony Polſkiéy iáko y wielkiégo Kśięſtwá Litewſkiégo dwudźie=
16:
ſtégo trzećiégo dniá Mieśiącá Grudniá przeſzłégo roku/ to ieſt
17:
po Národz: Bożym Tyśiącnégo pięćſetnégo ſześćdźieśiątégo
18:
oſmégo/ tu w Lublinie złożyliſmy: ku którému tákiému gło=
19:
wnému Séymowi Rády náſzé ták Duchowné iáko y Swiet=
20:
ckié/ y Poſłowie Ziemſcy z zupełną mocą poſłáni/
21:
ták z Koro=
22:
ny Polſkiéy iáko téż y z Wielkiégo Kśięſtwá Litewſkiégo wſzy=
23:
ſtkych ſtanów Koronnych/ y Kśięſtwá Litewſkiégo tuſz w ſo=
24:
bie bytność zámykáiąc/ ziecháli ſie.
25:
A ták ten Séym wálny y
26:
głowny złożony w Imię Pánſkié tym ſpoſobem zácząwſzy: ná
27:
którym długich á wiele Tráktátów y namów miawſzy/ proſze=
28:
niſmy ſą/ y z wielką pilnośćią przez Stany wſzelákié Korony
29:
Polſkiéy nápomnieni:
30:
abyſmy Ziemię Wołynſką/ która przed
31:
przeſzłémi czáſy zupełnym á cáłym Práwem do Korony Polſkiéy
32:
záwſze należáłá/ téyże Koronie/ to ieſt/ Króleſtwu Polſkiému
33:
przywróćili/ á w iéy pierwość y cáłość wſczepili.
34:
My tedy pá=
35:
miętáiąc ná przyśięgę náſzę/ którąſmy oſobą ſwą wſzem oby=
36:
wátelom Koronnym obwiązáli/ wſzyſtkié rzeczy oderwáné á
37:
od Korony przerzeczonéy odłączoné/ wedle mocy náſzéy pozy=
38:
ſkáć/ á ku przerzeczonému Króleſtwu ſwą cálość przywró=
39:
ćić/
40:
máiąc téż to zá rzecz pewną/ tę Ziemię Wołynſką ze wſzy=
41:
ſtkiémi iéy przyległośćiámi ták z wiela inych ſtárych dowodów
42:
y liſtów/ iáko téż y z Przywileiu Sygmuntá Wielkiégo Kśię=
43:
dzá Litewſkiégo ſtárégo/ Stryiá náſzégo/ cáłym y zupełnym y
44:
niewątpliwym Práwem ku Koronie Polſkiéy należéć:
45:
którá źie
46:
miá ieſcze przed czáſem królowánia Włádyſłáwá Iágełłá Prá=
47:
dźiádá náſzégo/ y zá czáſu wſzyſtkiégo królowánia iego/ tákże téż
48:
y ſyná iego Włádyſłáwá Polſkiégo y Węgiérſkiégo Królá
49:
za=
50:
cnéy á wielkiéy pámięći wielkiégo Stryiá náſzégo/ ku Koronie

strona: 1187

Metriki o Przywileiách Część pierwſza.
1:
należáłá/
2:
y zá iedno nierozdźielné ćiáło z Koroną Polſką poczy=
3:
tána byłá/ Praw ſwoich á wolnośći Koronnych vżywáłá:
Wołyń do Korony przjwrócon.

4:
któ=
5:
rą źiemię/ ácz przeſłáwnéy pámięći Król Káźimiérz Dźiad náſz
6:
tym ſpoſobem y kſztałtem/ iż oboiému narodowi nierozdźielnie
7:
pánował/ od Korony Polſkiéy iáko od właſnégo ćiáłá iéy odię=
8:
tą mieć chćiałza niepozwoleniém y práwym ſprzećiwieniém w=
9:
ſzech ſtanów Koronnych:
10:
którzy ták od Dźiádá náſzégo/ iáko od
11:
inych po nim będących Królów Polſkich y Wielkich Kśiążąt
12:
Litewſkich przodków náſzych/ iáko téż y od nas ſámych téy źiemie
13:
pilnie záwſze vpomináć ſie niezániecháli: áby byłá od Korony
14:
przywrócona y pzyłączona.
15:
A ták My téy powinnośći náſzéy
16:
doſyć czyniąc/ á za pokazániém doſtátecznym Przywileiów y
17:
ták iáſnéy ſpráwiedliwośći/ zá pozwoleniém wſzech Pánów
18:
Rád náſzych Duchownych y Swietckich y Poſłów źiemſkich y
19:
wſzyſtkiéy Rzeczypoſpo. Koronnéy/
20:
ze wſzyſtkich Rad náſzych
21:
Duchownych y Swietckich/ Kśiążąt/ Pánów/ Szláchty/ y
22:
wſzégo Rycérſtwá onéy Wołynſkiéy źiemie wźiąwſzy ná śiebie
23:
ich przyśięgę/ którą byli oni ku Wielkiému Kśięſtwu Litewſkié=
24:
mu od niemáłégo czáſu obwiązáni/
25:
wáruiemy im y vpewnia=
26:
my tym liſtem náſzym: że to im y potomſtwu ich nic y niczym
27:
y nigdy nie ma ſzkodźić wiecznémi czáſy.
28:
A iuż tę przerzeczoną źiemię Wołynſką/ to ieſt Woiewódz=
29:
two Wołynſkié y Brácłáwſkié/
30:
y wſzech onéy źiemie obywáte=
31:
lów/ iuż záraz wſzyſtkié y káżdégo z oſobná/ od poſłuſzeńſtwá/
32:
władzéy/ powinnośći/ y roſkázowánia Wielkiégo Kśięſtwá
33:
Litewſkiégo ná wieczné czáſy wyymuiemy y wolnémi czynie=
34:
my:
35:
y ku Króleſtwu Polſkiému/ iáko równych do równych/ wol
36:
nych do wolnych ludźi/ á iáko właſny á prawdźiwy członek ku
37:
piérwſzému á właſnému ćiáłu/ á głowie/
38:
ze wſzyſtkiémi y z oſo=
39:
bná káżdémi iéy Grodámi/ Zamkámi/ Miáſty/ Miáſteczki/ W=
40:
śiámi/ Ziemiámi/ Powiáty/ y ich wſzyſtkich rzeczy poprzód mia=
41:
nowánych/ którychkolwiek y iákimkolwiek przezwiſkiem názwá=
42:
né przyległośćiámi/
43:
przypadkámi/ właſnośćiámi wſzelákiémi y
44:
wſzyſtkiémi do téy przerzeczonéy źiemie Wołynſkiéy/ y do ich w=
45:
ſzelákich częśći/ ták ſtárádawná/ iáko obyczáiem/ ſpoſobem/ y
46:
Práwem którymkolwiek należących/
47:
ták iákoby wſzyſtkość á
48:
poſpolitość oſobliwośći/ á oſobliwość poſpolitośći w niwczym
49:
nic nieuymowáłá/ ze wſzyſtkim y wſzelákim Práwem/ Páń=
50:
ſtwem/ y właſnośćią téy źiemie Wołynſkiéy/ to ieſt
51:
z Woie=
52:
wództwá Wołynſkiégo/ przerzeczonéy Koro=

strona: 1188

1:
nie álbo Króleſtwu Polſkiému iáko piérwſzému prawdźiwé=
2:
mu á właſnému ćiáłu iéy á głowie w ſpółeczność/ w część/ w
3:
właſność/ y w Tytuł Koronny przywrácamy:
4:
y ku piérwſzému
5:
ſtanowi przywróćić/ y ony złączyć vmyśliliſmy. Iákóż z pe=
6:
wnéy wiádomośći náſzéy á z woléy vprzéyméy á oſobliwéy/ y zá
7:
oſobliwym á dobrowolnym pozwoleniém Rad naſzych Ducho=
8:
wnych y Swietckich/
9:
Kśiążąt/ Pánów/ Márſzáłków/ Vrzę=
10:
dników Ziemſkich/ Szláchty/ y wſzégo Rycérſtwá/ y wſzytkich
11:
ſtanów przerzeczonéy źiemie Wołynſkiéy tym liſtem náſzym iuż
12:
záraz w ſpółeczność/
13:
w część/ y w właſność Korony Polſkiéy
14:
przywrácamy y złączamy/ w Tytuł Korony Polſkiéy przywo=
15:
dźimy/ y ku iednému ćiáłu nieróznému y nierozdźielnému wrá=
16:
camy/ wſczépiamy/ wpoiamy/ czáſy wiecznémi:
17:
ták że ná po=
18:
tym od ſwégo tego właśćiwégo prawdźiwégo á práwégo ćiá=
19:
łá/ y od głowy Korony Polſkiéy ták we wſzem cále/ iáko téż iá=
20:
kiéykolwiek częśći ſwoiéy nigdy oderwána áni odłączona ża=
21:
dnym ſpoſobem áni kſztałtem nie może bydź czáſy wiecznémi.
22:
Y tych wſzyſtkich ſtanów á obywátelów źiemie téy przerzeczo=
23:
néy/ to ieſt Woiewództwá Wołyńſkiégo y Brácłáwſkiégo/ ká=
24:
żdégo podle powołánia ſwégo ſtanu/ doſtoieńſtwá/ y obeſzćia
25:
wſzyſtkich Przywileiów/ wolnośći/
26:
ſwobód Króleſtwá Pol=
27:
ſkiégo/ ták iáko ini wſzyſcy obywátele Korony Polſkiéy záró=
28:
wné vżywáć znáyduiemy/ y czyniemy.
O woynie.

29:
Iákóż iuż tego wſzytkié=
30:
go ſpołecznie mieć/ vżywáć/ y z tego ſie weſelić ná wieczné czá=
31:
ſy oni y ich potomkowie máią y będą.
O gránicách Wołyńſkich.

32:
Tákże y około ruſzenia ná woynę y wdawániu iákich podat=
33:
ków wedle vchwały á Conſtituciiéy Koronnéy Séymowéy y
34:
z pozwolenia ich Poſłów/ ná Séym wálny Koronny z zupełną
35:
á niezámierzoną mocą przyſłánych ná wſzyſtkę Koronę Polſką
36:
położonéy/
37:
oni y potomkowie ich od nas y potomków náſzych
38:
będą y máią bydź záchowáni wiecznémi czáſy.
39:
Obiecuiemy téż ſámi zá śiebie y zá potomki náſzé/
40:
wſzyſtkié
41:
Powiáty onéy źiemie przerzeczonéy/ to ieſt Woiewództwá Wo
42:
łyńſkiégo y Brácłáwſkiégo w ich gránicách ſtárádawnych przy
43:
Koronie nierozdźielnie będących/ w cále y niwczym nienáruſze=
44:
nié záchowáć wiecznémi czáſy.
45:
A iżby ćiż obywátele téy przerzeczonéy źiemie/ to ieſt Woie=
46:
wództwá Wołyńſkiégo y Brácłáwſkiégo Rády náſzé Ducho=
47:
wni y Swietcy/
O wolnośći Wołyńſkiéy źiemie

48:
Kśiążętá/ Paniętá/ Szláchtá/ Rycérſtwo/ ták=
49:
że y Duchowné ſtany Rzymſkiégo y Greckiéo zakonu obfitą łá=

strona: 1189

Metriki o przywileiách Część Pierwſza.
1:
ſkę náſzę poználi/ poſtánawiamy:
2:
iż ich Grody/ Zamki/ Miá=
3:
ſtá/ ośiádłośći/ miáſteczká/ wśi/ ze wſzyſtkiémi y káżdémi zoſo=
4:
bná ich poddánémi przerzeczonémi téy źiemie od wſzyſtkich po=
5:
datków/ w których przedtym y teraz byli/
6:
tákże od płácenia wſze
7:
lákich Poborów/ Myt álbo Céł/ tákże robienia y popráwowá=
8:
nia Zamków y Moſtów náſzych według Przywileiów y wol=
9:
nośći Koronnych wolnémi czyniémy:
10:
ták iż w téy mierze ich z
11:
innémi Koronnémi obywátelmi porownáliſmy y porownywa
12:
my: y oné wſzyſtkich wolnośći/ ſwobód/ y záwołániá Korony
13:
Polſkiéy vczeſniki vczyniliſmy/ y bydź znáyduiemy:
14:
tylko dwá
15:
groſzá zwykłéy Monety Polſkiéy z iednéy ośiádłéy włóki gdźie
16:
ſą pomiárné/ álbo gdźie niemáſz włók groſz z iednégo dymu/
17:
tákże ośiádłéo / nam y potomkom náſzym dla wyznánia zwierz=
18:
chnośći náſzéy królewſkiéy ſobie zoſtáwuiemy.
19:
A Boiárowie
20:
ich putni/ którzy woynę ſłużą/ po groſzu Podimnégo płáćić má=
21:
ią: á Zagrodnicy od tégo ſą y máią bydź wolni.
O podymnym. O Exequuciiéy ná Wołyniu.

22:
Ktemu znáyduiemy/ y oſobliwie to wáruiemy: Iż Páno=
23:
wie Rády náſze Duchowné y Swietckié/ Kśiążętá/ Pánowie/
24:
Szláchtá wſzyſtká/ y káżdé z oſobná obywátele przerzeczonéy
25:
Ziemie Wołynſkiéy/
26:
to ieſt Woiewództwá Wołynſkiégo y Brá=
27:
cłáwſkiégo którégóżkolwiek ſtanu doſtoienſtwá y porządkuby
28:
byli/ nie będą áni ſą powinni podléc Exequuciiéy:
29:
począwſzy
30:
od wſzyſtkich przodków náſzych Królów Polſkich wielkich
31:
Kśiążąt Litewſkich przed Alexándrem będących/ iáko téż y Stá
32:
tutowi Alexándrá Królá Polſkiégo y wielkiégo Kśiążęćiá Li=
33:
tewſkiégo Stryiá náſzégo/
34:
pod datą w Potrkowie ná Séymie
35:
Wálnym we Srzodę przed NiedźieląSrzodopoſtną/ Roku
36:
pánſkiégo/ Tyśiącnégo/ pięćſetnégo czwartégo/ vczynionégo
37:
około obyczáiu zápiſowánia dóbr królewſkich/
38:
y inych Státu=
39:
tów y vſtaw czáſu tegóż Alexándrá y Zygmuntá przezacnéy pa=
40:
mięći oycá náſzégo Królów Polſkich tákże y zá czáſu náſzégo o=
41:
koło Exequuciiéy tego Státutu w Piotrkowie/ w Wárſzáwie/
42:
y w Lublinie do tych czáſów vczynionych:
43:
y będźiemy ie powin
44:
ni záchowáć/ ták iáko y záchowywamy wedle opiſánia Przywi=
45:
leiów ták od nas ſámych/ iáko y od przodków náſzych Królów
46:
Polſkich y wielkich Kśiążąt Litewſkich
47:
pod Pieczęćią náſzą
48:
Koronną álbo wielkiégo Kśięſtwá Litewſkiégo im nádánych
49:
y potwiérdzonych: iákóż obwárowywamy im to pod przyśię=
50:
gą náſzą Królewſką
51:
z pozwoleniém wſzech Rad náſzych ducho=
52:
wnych y świetckich/ y Poſłów Ziemſkich Koronnych/ w tym

strona: 1190

1:
ich vpewniáiąc: iż tá Exequutia/ to ieſt/ odbiéránié dóbr y
2:
miaſt/
3:
zamków/ dworów/ wśi/ y źiem/ gruntów/ zamian/ wy=
4:
ſług/ dánin wſzyſtkich od przodków náſzych przodków ich/ ták=
5:
że y od nas ſámych przodkom ich y im ſámym nádánych:
6:
gdyż
7:
oni przy Wielkim Kśięſtwie Litewſkim będąc w ten czás/ gdy
8:
ſie tá Exequucia zá czáſu Alexándrá Królá Stryiá náſzégo w
9:
Koronie ſtánowiłá/ przy Koronie Polſkiéy nie byli/
10:
y téy Exe=
11:
quuciiéy ták iáko ſtany Koronné dobrowolnie ſámi to ná ſię v=
12:
czynili/ oni z Stány Koronnémi ná ſię iéy nigdy nie prziymowá=
13:
li/ áni wznaſzáli.
14:
Tákże téż Státutom/ Séymom/ áni Conſtitu=
15:
ciam Koronnym niepodlegli: ále teraz dopiéro po poſtáno=
16:
wieniu y dokończeniu téy Exequuciiéy z Koroną Polſką złącze=
17:
ni y przywróceni ſą:
18:
z tych przyczyn teraz y ná potym ich ſámych
19:
y potomków ich nie dolęże/ áni im y potomkom ich żadnémi
20:
Séymy/ wynálazki/ y Conſtituciámi Séymowémi Koron=
21:
némi nic ſzkodźić niemoże.
22:
A náoſtátek áni téż z ich ſtrony oby=
23:
wátelów y Poſłów Ziemſkich Wołyńſkich ſtánowioná bydź
24:
nie ma wiecznémi czáſy:
O Dóbrách ſtołu Krolewſkiégo.

25:
y owſzem wſzelákié liſty y przywileie
26:
którymkolwiek piſmem/ Láćińſkim/ Polſkim/ álbo Ruſkim po=
27:
ſáné/ y z któréykolwiek przyczyny od przodków náſzych Królów
28:
Polſkich y Wielkich Kśiążąt Litewſkich
29:
y od nas ſámych pod
30:
pieczęćią náſzą y z Káncellariiéy Koronnéy/ álbo Wielkiégo
31:
Kśięſtwá Litewſkiégo zá wierné ſłużby nádáné oſobam iákié=
32:
góżkolwiek ſtanu y powołánia będącym/ miánowićie y oſobli=
33:
wie wſzyſtkié dániny/
34:
nádánia/ dárowizny wieczné/ dożywo=
35:
ćia/ zaſtáwy/ zápiſánia/ ſumm pieniężnych wielkich y máłych
36:
którymkolwiek ſpoſobem zebránych/ y do ſkárbu náſzégo Wiel=
37:
kiégo Kśię. Litew. wnieśionych ná zamki/ miáſtá/ wśi/ folwár
38:
ki y dwory náſzé:
39:
tedy wſzyſtkié tákowé liſty y przywileie wys=
40:
ſzéy miánowáné/ y z oſobná káżdy we wſzytkich ich y z oſobná ká
41:
żdych punktćiéch y ſpoſobiéch/ ták iáko ſámé w ſobie opiſáné ſą/
42:
wydáné y obiáſnioné/ ták iſkoby wſzytkość á poſpolitość oſobli
43:
wośći/ á oſobliwość poſpolitośći y wſzjtkośći nic nie vymowá
44:
łá/ mocnémi y wiecznémi y żadnym obyczáiem nieporuſzonémi
45:
mieć y záchowáć chcemy:
46:
y oné záwſzé tákiémi záchowamy My
47:
ſámi/ y potomki náſzé Króle Polſkié záchowáć/ y niwczym ich
48:
nienáruſzenié dźierżéć tym przywileiem náſzym obowięzuiemy.
49:
Wſzákże od tego czáſu dóbr ſtołu náſzégo My z potomki ná=
50:
ſzémi Królámi Polſkiémi wedla Státutu Polſkiégo rozdáwáć
51:
nie będźiemy. A ieſliby którzy z nich ná dobra ſwé oyczyſté y

strona: 1191

1:
dźiedźiczné liſtów nie mieli/ á bez liſtów onych dóbr ſpokoynie
2:
vżywáli:

strona: 1191

Metriki o Przywileiách Część Pierwſza.
1:
tedy tákowé dobrá tymże Welkiégo Kśięſtwá Lite=
2:
wſkiégo práwem wedle ſtárégo y nowégo Státutu/ iáko to do
3:
tego czáſu trzymáli/ będą dźierżeć wiecznémi czáſy:
4:
áni ku po=
5:
łożeniu y pokazániu ná to Liſtów y Przywileiów przed námi y
6:
przed żadnym Vrzędem náſzym żadnym obyczáiem niemogą á=
7:
ni máią bydź przymuſzáni.
8:
Oſobliwie téż to tym przerzeczonym Pánom Rádam ná=
9:
ſzym Duchownym y Swietckim/ Kśiążętom/ Pánom/ Vrzę=
10:
dnikom Ziemſkim/ Szláchćie y wſzyſtkiému Rycérztwu źiemie
11:
Wołynſkiéy/ y poddánym ich/ z łáſki náſzéy Królewſkiéy zoſtá=
12:
wuiemy:
13:
iż wſzelákié ſpráwy ich/ ták v ſądów náſzych Grodzkich
14:
y Ziemſkich/ iáko téż zá áppelláciámi ná ſąd náſz królewſki przy=
15:
padáiącé ſpráwy/ z pány Rádámi náſzémi Koronnémi ſądźić y
16:
odpráwowáć mamy/
17:
y powinni będźiemy Státutem Litew=
18:
ſkim przez nas im dźierżéć poprzyśiężonym: który im wcále zoſtá
19:
wuiemy. Tákże Conſtitucię/ vchwały/ Receſsy Séymowé w
20:
mocy zoſtáwuiemy.
21:
Tylko z tego Státutu wſzyſtek rozdźiał
22:
woienny o obronie Ziemſkiéy/ iáko przećiwny wolnośćiamKo=
23:
ronnym/ mocą tego teráznieyſzégo liſtu y przywileiu náſzégo
24:
káſsuiemy/ y wniwecz obrácamy wiecznémi czáſy.
25:
Wſzákóż dá=
26:
iemy im moc ná Séymikách Powiátowych/ za liſty náſzémi zło
27:
żonych tego Státutu Litewſkiégo Artykułów popráwiáć/ y
28:
wedle potrzeby przyczyniáć álbo vymowáć/ á do nas ná Séym
29:
Wálny Koronny przynośić:
30:
któré będąli ſłuſzné/ my y potom=
31:
kowie náſzy Królowie Polſczy ná Séymiéch Wálnych Ko=
32:
ronnych/ mocą zwiérzchnośći náſzéy Królewſkiéy y Séymu
33:
ná on czás będącégo potwiérdzáć obiecuiemy/ y powinni bę=
34:
dźiemy.
35:
To téż zá prośbą wſzech Wołynſkiéy źiemie przerzeczonych
36:
ſtanów zoſtáwuiemy: iż we wſzelákich ſpráwách ich ſądowych/
37:
iáko pozwy/ y piſowánié do Kśiąg/ Aktá y wſzelákié potrzeby
38:
ich
O Wołynſkich ſpráwách.

39:
ták v Sądów náſzych Grodzkich y Ziemſkich/ iáko y z Kán=
40:
celláriiéy náſzéy Koronnéy dekrétá náſzé y we wſzyſtkich potrze=
41:
bách náſzych Królewſkich y Ziemſkich Koronnych do nich liſty
42:
nie iákim inym/
43:
iedno Ruſkim piſmem piſáné y odpráwowá=
44:
né bydź máią czáſy wiecznémi. A Mieyſkié ſpráwy Práwá
45:
Máydenburſkiégo álbo iákiégokolwiek innégo wezwánia lu=
46:
dźi/
47:
wedle obyczáiu Koronnégo przez Vrzędniki náſzé Koronné
48:
y Dworu náſzégo w tych ſpráwách y potrzebách ich do nas y
O rozdźiale Woiennym. O pozwiech y Zapiśiech.


strona: 1192

1:
Dworu náſzégo przypadáiącé/ będą Polſkim piſmem odprá=
2:
wowáné.
3:
Ku temu téż obiecuiemy/ y powinni będźiemy wſzech przerze=
4:
czonych Kśiążąt źiemie Wołyńſkiéy obywátelów y potomków
5:
ich/ ták Rzymſkiégo iáko y Greckiégo Zakonu będących/
6:
w ich
7:
ſtárádawnéy czći y doſtoynośći/ iáko z Przodków ſwoich y do
8:
tego czáſu byli/ záchowáć y oné/ wedle cnoty y godnośći káżdé=
9:
go á vpodobánia náſzégo
10:
bez zawády Artykułów w Státućie
11:
Koronnym á Kśiążętách opiſánych ná Vrzędy Zamków/ Dźier
12:
żaw/ y Dworów náſzych przekłádáć/ y do łáwice Rad náſzych
13:
iáko y inné ſzlácheckiégo narodu Ziem Wołyńſkich ludźie przy=
14:
puſczáć/ zoſtáwiwſzy to:
15:
że iáko Pánowie Rády náſzé Ducho=
16:
wné y Swietckié/ ták że y ći przerzeczeni Kśiążętá w rzeczách
17:
ſądowych y Práwnych zárowno z Szláchtą onéy Wołyńſkiéy
18:
źiemie w Powiećiéch ſwych ná mieyſcách zwykłych/
19:
biorąc liſty
20:
y Pozwy od Vrzędników ná to wyſádzonych/ pozywáiąc/ y ſá=
21:
mi pozwáni będąc/ przed ſądem náſzym Grodzkim y Ziemſkim
22:
ſpráwowáć y ſądźić ſie máią/ y będą powinni.
23:
Tymże ſpoſobem obiecuiemy y powinni będźiemy Doſto=
24:
ienſtw y Dignitarſtw y vrzędów źiemie náſzéy Wołynſkiéy/ du=
25:
chownych y świetckich/ wielkich y máłych/ ták Rzymſkiégo iáko
26:
y Gréckiégo Zakonu będących/ nievmnieyſzáć áni zátłumiác/ y o=
27:
wſzem wcále záchowáć.
28:
A gdy wákowáć będą: tedy tákowé
29:
wſzyſtkié Dignitárſtwá y Vrzędy obywátelóm Ziemie Wo=
30:
łyńſkiéy ośiádłym ſtanu Szlácheckiégo oddáwáć mamy/ y po=
31:
winni będźiemy.
O ſądźiech. O Vrzednikách.

32:
A ták zá tákowym złączeniém źiemie Wołyńſkiéy z Koroną y
33:
Króleſtwem náſzym Polſkim Pánowie Rády náſzé onéy Zie=
34:
mie Wołynſkiéy Duchowni y Swietcy/ vczyniwſzy do Rády
35:
náſzéy Koronnéy przyśięgę
36:
między Rádámi náſzémi Koron=
37:
némi/ á Poſłowie ich Ziemſcy między poſły Ziemſkiémi Ko=
38:
ronnémi ná mieyſcách im náznáczonych záśiedli/ y wóyto=
39:
wáli: y ná potym wiecznémi czáſy záśiádáć ſą y będą powin=
40:
ni.
41:
A ná Woynę Huffy ſwé wedle obyczáiu Koronnégo ſtáwić
42:
máią. Y nápotym ći przerzeczeni wſzyſcy Pánowie á obywá=
43:
tele Ziemie Wołyńſkiéy ná Séymikách powiátowych ná miey=
44:
ſcách zwykłych czáſów przez Liſty náſzé náznáczonych/
45:
á we=
46:
dle zwyczáiu inych Ziem ábo Woiewództw Koronnych/ któ=
47:
rzyby ſie iednokolwiek ná oné Séymiki Powiátowé ziecháli/
48:
obiéráć máią między ſobą Poſły ná Séym wálny Koronny.
O mieścách w Rádźie. O Séymikách powiátowych.


strona: 1193

Metriki o Przywileiách Część pierwſza.
1:
A z tych Séymików Poſłowie ich/ ták iáko w Koronie Polſkiéy
2:
obyczay ieſt/ do Włodymiérzá ziéżdżáć ſie máią.
3:
A obránym
4:
y poſłanym ná ten Séym Koronny tymże obyczáiem y ná ſtrá=
5:
wę opátrzenié będźie dawano/ iáko y innym Poſłom Ziemſkim
6:
z Woiewództwá Ruſkiégo.
7:
Náoſtátek vſtáwuiemy: áby od tego czáſu we wſzytkich od=
8:
práwách poſpolitych/ y ná chorągwiách Ziemſkich/ w téy źiemi
9:
Wolyńſkiéy/ przy ſwych dawnych Herbiéch Orłá znáku Koron=
10:
négo Herbu vżywáli.
11:
A tym wſzyſtkim wysſzéy nápiſánym
12:
rzeczam/ ártykułom/ ſwobodam/ y wolnośćiam/ któré ſie tu w
13:
tym Przywileiu z pozwoleniem wſzech Rad náſzych Ducho=
14:
nych y Swietckich y Poſłów Ziemſkich Koronnych nápiſá=
15:
ły/
16:
żadné wynáydowánia/ żadné Przywileie Ziemſkié álbo oſo=
17:
bno czyiekolwiek/ żadné Státutá áni Conſtitucię Séymowé
18:
Koronné nie będą nic mogły áni mogą ſzkodźić/ y niwczym v=
19:
bliżáć wiecznémi czáſy:
20:
y owſzem my ſámi oné niwczym niená=
21:
ruſzoné pod przyśięgą náſzą Króleſtwu Polſkiému vczynioną
22:
pilnie ſtrzédz y dźierżéć obiecuiemy/ y powinni będźiemy:
O Herbie Orle.

23:
y po=
24:
tomki náſzé Króle Polſkié to wſzyſtko tákże niwczym nienáru=
25:
ſzenié trzymáć y przeſtrzegáć tym liſtem y Przywileiem náſzym
26:
obiecuiemy wiecznémi czáſy.
27:
Iákóż ná wieczné á nigdy niepo=
28:
ruſzoné vżywánié tych wſzech wysſzéy miánowánych rzeczy
29:
ſwobód y wolnośći/ żeby poſpolitość oſobliwośći/ á oſobli=
30:
wość poſpolitośći niwczy nic y nigdy nie vymowáłá
31:
dawa=
32:
my y dáliſmy Pánom Rádam náſzym duchownym y świetckim
33:
onéy źiemie/ to ieſt/ Woiewództwá Wołyńſkiégo y Brácláw=
34:
ſkim Kśiążętom/ Pánom/ Srároſtom/ Dignitarzom/
35:
Vrzę=
36:
dnikom Ziemſkim/ Szláchćie/ y wſzemu náſzému zacnému Ry=
37:
cérztwu obywátelom onéy źiemie Wołyńſkiéy ten Liſt náſz y
38:
przywiléy/ podpiſawſzy go właſną ręką/
39:
y roſkazáliſmy ku nie=
40:
mu záwieśić pieczęć náſzę z pozwoleniem wſzech Pánów Rad
41:
náſzych duchownych y świetckich y Poſłów Ziemſkich Koron=
42:
nych/ którzy ná ten czás przy nas byli.
43:
Iáko napiérwéy Nai=
44:
wielebnieyſzy w Kryſtuśie Oyćiec Kśiądz Iákub Vcháńſki Ar=
45:
cybiſkup Gniéźnieńſki Legatus natus & Regni Primas:
46:
Filip Pa
47:
dniewſki Krákowſki/ Stániſław Kárnkowſki Kuiáwſki/ A=
48:
dam Konárſki z Kobyliná Poznáńſki/ PiotrMyſzkowſki Płot=
49:
cki/ Woyćiech Stároźrzebſki Chełmſki/ Biſkupi:
50:
Sebeſtian
51:
Mielecki Káſztelan Krákowſki y Brzéſki Stároſtá/ Stáni=
52:
ſław Myſzkowſki z Mirowá Krákowſki y Stároſtá Kráko=

strona: 1194

1:
wſki y Rátynſki/
2:
Piotr Zborowſki Sędomiérſki Stobnicki
3:
Stároſtá/ Olbrycht Laſki Siérádzki/ Ian Sirakowſki Lę=
4:
czycki y Przedecki Stároſtá/
5:
Ián z Służewá Brzéſki Stároſtá
6:
Miedzyrzécki y Konińſki/ Ian z Bárczyná Krotoſki Inowłodz
7:
cłáwſki/ Ian Firléy z Dąbrowice Lubelſki Márſzáłek Koron=
8:
ny Stároſtá Rohátyńſki/
9:
Andrzéy Dęmbowſki Bełſki Stáro=
10:
ſtá Rubieſzowſki/ Arnolph Vchánſki Płotcki Stároſtá Wyſo=
11:
grodzki/ Mikołay Kiſzká z Ciechanowá Podláſki Stároſtá
12:
Drohicki/
13:
Fábian Cemá Málborſki Stároſtá Tucholſki y
14:
Stárgárſki/ Achácy Cemá Pomorſki Stároſtá Stumſki y
15:
Gniewſki/ Woiewodowie:
16:
Stániſław Sobek z Suleiowá
17:
Sędomiérſki Podſkárbi Koronny Stároſtá Tyſzowiecki y
18:
Máłogoſki/ Andrzéy Dębowſki Siérádzki y Stároſtá Lęczyc
19:
ki/
20:
Adam Drzewicki Inowłodzcłáwſki y Stároſtá Goſtinſki y
21:
Inowłodzki/ Stániſław Herbórth z Fulſztyná Lwowſki Stá
22:
roſtá Sámborſki y Drohobyczki/ Stániſław Słupecki Lu=
23:
belſki/
24:
Andrzéy Grábiá z Tęczyná Bełſki/ Anſelm Goſtomſki
25:
Płotcki Stároſtá Ráwſki/ Zygmunt Wolſki Czerſki Stáro=
26:
ſtá Wárſzáwſki/ Adam Koſzyńſki Podláſki/ Kryſztow Myſz=
27:
kowſki z Mirowá Ráwſki/
28:
Ian Koſtká z Stemberká Gdan=
29:
ſki Podſkárbi Ziem Pruſkich Stároſtá Puczki y Cczowſki/
30:
Hieronym Oſſolińſki Sądecki/ Ian Tárło z Sczekárzowic
31:
Rádomſki Stároſtá Pilznieńſki y Lomáſki/
32:
Mikołay Ligęzá
33:
z Bobrku Záwichoyſki Stároſtá Biecki y Zydáczowſki/ Woy=
34:
ćiech Przyiemſki Lęntcki/ Ian Sienieńſki z Sienná Zárnow=
35:
ſki/ Ian Kriſztoporſki Wielunſki/
36:
Ian Sienieńki z Gołogór
37:
Hálicki/ Ian Herbórth z Fulſztiná Sánocki/ Sczęſny Paris
38:
Wárſzáwſki Stároſtá Czérſki/ Stániſław Kriſki z Drobni=
39:
ná Ráćiąſki Stároſtá Dobrzynſki/ Káſztelani:
40:
Wálenty Dę=
41:
bieńſki z Dębian Kánclérz/ Fránćiſzek Kráśińſki z Kraſnégo
42:
Proboſcz Płotcki etc. Podkánclérzy Korony Polſkiéy/ Stáni=
43:
ſław Bárzy z Błózwie Márſzałek Dworny Stároſtá Sniá=
44:
tińſki/
45:
Stániſław Oſowſki Kántor Gnieźniéńſki Refferen=
46:
darz Dworny/ Ian Borukowſki Proboſcz Lęczycki Káno=
47:
nik Krákowſki y Wárſzáwſki/ Symon Lugowſki Proboſcz
48:
Miechowſki/
49:
Stániſław Kraśińſki Scholáſtik Gnieźnieńſki/
50:
Ian Zaborowſki Proboſcz Sędomierſki/ Andrzéy Pátrycy
51:
Ardźiákon Wilenſki Kanonik Wárſzáwſki/ Hieronym Cho=
52:
ieńſki Kánonik Poznáńſki/
53:
Stániſław Fogielweder Scho=
54:
láſtik Wárſzáwſki/ Stániſław Zamoyſko Stároſtá Bełſki/

strona: 1195

Metriki o Przywileiách Część pierwſza.
1:
Mikołáy Laſki Kráyczy Stołu náſzégo Stároſtá Málborſki
2:
y Kráſnoſtáwſki/
3:
Máćiéy Zalińſki Podkomorzy náſz/ Iáśie=
4:
niecki Mśćiborſki y Zyzmurſki Stároſtá/ Lukaſz Lęcki Lo=
5:
żniczy y Stároſtá Wolpinſki/ Eráſmus Dębieńſki Chorąży
6:
Dworny/ Iakub Piaſecki Koniuſzy/
7:
Eráſmus Kroczewſki
8:
Kuchmiſtrz/ Stániſław Kárwicki Oboźny y Látowicki Stá=
9:
roſtá/ Bártłomiéy Zielenſki Podkomorzy Sędomiérſki/ Miko=
10:
łay Tárło Chorąży Przemyſłſki/
11:
Ian Leśniowſki Podczáſzy
12:
Lwowſki y Dźierżawcá Dolińſki/ Andrzéy Firléy z Dąbrowi=
13:
ce/ Ian Zamoyſki/ Piotr Kłoczewſki/ Ian Dymitr Solikow=
14:
ſki/ Stániſław Kraśicki/
15:
Tomaſz Droiowſki/ Ian Parys/ Se=
16:
kretarze/ Vrzędnicy/ y Dworzánie náſzy wierni nam mili.
17:
Dan przez ręce Wielebnégo Kśiędzá Fránćiſzká Kraśinſkiégo Probo=
18:
ſczá Płotckiégo Ardźiakoná Wárſzáwſkiégo Podkánclerzégo
19:
Koronnégo/
20:
ná ſpólnym Wálnym Séymie Koronnym Lubel=
21:
ſkim dniá dwudźieſtégo ſzóſtégo Mieśiącá Máiá/ Roku Páń=
22:
ſkiégo/ Tyśiącnégo/ pięcſetnégo/ ſześćdźieśiątégo dźiewią=
23:
tégo/ Królowánia náſzégo Cztérdźieſtégo.
24:
Od Exequuciiéy wolny Wołyń: w tymże wysſzym przywileiu:
25:
List. 2.
26:
O ſpráwiedliwośći Ruśi, Podolá=
27:
nów, Bełzan z Wołyncy.
Stephan w Kráko. Liſt.

28:
OBiecuiemy/ iż ſie o to ſtáráć będźiemy/ áby był obyczay
29:
náleźion czynienia ſpráwiedliwośći między Woiewództwá=
30:
mi/ Wołyńſkim/ Ruſkim/ Podolſkim/ Bełſkim/ y inſzémi:
31:
gdyż
32:
do tych czáſów pewnégo práwá dochodzenia ſpráwiedliwośći
33:
między ſobą niemieli. A Kommiſsarze ku rozgrániczeniu
34:
Wołyniá/ Podola/ Ruśi/ y Bełzkiéy źiemie wyſzlemy.
35:
Iá=
36:
kóż iuż náznáczamy wysſzéy pomienioné Káſztelany/ Zárno=
37:
wſkiégo y Konárſkiégo.
Tenże. Liſt. ſtá.

38:
O potrzebách Woiewództwá
39:
Wołynſkiégo.
40:
PRośili Nas Poſłowie Woiewództwá Wołyńſkiégo/
41:
áby wedle práwá Koronnégo przy tym byli záchowáni: iżby
42:
iedná oſobá w iednéy źiemi dwu vrzędów nie trzymáłá:
43:
dla

strona: 1196

1:
czego vſtáwiamy: iż od tych czáſów/ nie będźie mógł bydź Wo
2:
iewodá y Káſztelan Stároſtą ſądowym mieyſcá onégo/ w któ=
3:
rym dignitatem trzyma/ modernis poſſeſſoribus exceptis.
4:
Téż zá prośbą ich/ Woźny Ziemſki w onym Woiewództwie
5:
będźie mógł wſzyſtkié vrzędy ſwé powinné wykonywáć/ cho=
6:
ćiażby go téż vrząd żaden ſtronie do tego nie przydawał/
7:
okróm
8:
gdyby ſzło o iákié zákrwáwienié/ zábićia/ naiázdy/ rć.
9:
Séymik który przed wielkim Séymem zwykł bywáć w tym
10:
Woiewództwie/ áby záwſze ieden w Lucku bywał.
11:
Téż im tego pozwalamy/ áby z nich ni brano myt/ céł/ mo=
12:
ſtowégo/ grobelnégo od ich właſnych rzeczy/ któré nie ná prze=
13:
kup/ ále ku ſwéy potrzebie będą obracáné/ od czego ich per prę=
14:
ſentes wolnych czyniémy/ ták iáko inſzy obywátele Koronni ſą
15:
wolni:
16:
A w tym Celnicy máią ſie záchowáć wedle Státutu
17:
Polſkiégo Koronnégo.
18:
O to téż nas prośili/ ábyſmy im Duchowné oſoby ná doſto=
19:
ieńſtwá Gréckiéy wiáry/ w ich źiemiách dawáli Szlácheckiégo
20:
ſtanu.
21:
Co my zá prośbą ich pozwalamy/ żeby obywátelom
22:
Koronnych źiem ſzlácheckiégo ſtanu ludźiom/ Archimedryty/
23:
Włádyki ná potomné czáſy dawáć będźiemy.
24:
Myto Wołyńſkié.
25:
OKoło wybiéránia mytá Wołyńſkiégo y Podláſkiégo/ de=
26:
putuiemy do Podſkárbiégo Koronnégo Kommiſſarze pewné/
Stephan w Wárſzá. Liſt. Stát.

27:
którzy máią inſtruktarz ſpiſáć tego cłá/ ſtoſuiąc ſie do inſtru=
28:
ktarzá dawnégo wybiéránia myt Koronnych/ áby nieſłuſzné
29:
dręczenié y vćiśnienié ludźi nie było nád ſwobody Koronné.
30:
Tákże ná Podole y Pokućié/ Kommiſſarze náznáczymy/ którzy
31:
tymże ſpoſobem inſtruktarze vczynić máią/ żeby nikt ſowito
32:
cłá pogránicznégo nie płáćił mimo práwo poſpolité.
33:
Tákże
34:
ná tyśiącné cło we wſzyſtkich Zupách Ruſkich. A to ma bydź
35:
w tym roku.
36:
O Kommiſsiách Wołynſkich y Stáro=
37:
ſtwá Brzéſkiégo.
Stephan w Wárſzá. Liſt. Stát.

38:
NAznáczyliſmy Kommiſsarze náſzé/ czyniąc doſyć Conſti=
39:
tuciam Séymów przeſzłych/ do rozgrániczenia Wołyniá od

strona: 1197

Metriki o Przywileiách Część pierwſza.
1:
Woiewództw/ Ruſkiégo/ Podolſkiégo/ y Bełzkiégo.
2:
Wſzákóż
3:
tą deklárácią/ iż ieſt differentia w támtéy gránicy/ między imio=
4:
ny Czarnooſtrowſkim pániéy Oſtrorogowéy/ á imiony Kśią=
5:
żąt Wiśniowieckich/ y Zbáráſkich/
6:
których do téy poſługi y po=
7:
trzeby Rzeczypoſpolitéy przećiw Moſkiewſkiému potrzebuie=
8:
my. Iżby tedy do téy poſługi nieomieſzkawáli/
Zyg. Aug. w Lubli. Liſt. Stá.

9:
rozgrániczenié
10:
to/ zwłaſczá iż téż tám przedtym Kommiſsarze byli/ y záiázdy
11:
ſie z kśiąg Káncelláriiéy náſzéy pokázuią/ ztąd tám poczęli/ y
12:
ono ſkończyli:
13:
á potym gdźieby ſie im commodius zdáło ná dół
14:
álbo wzgórę/ między wysſzéy miánowánémi źiemiámi/ roziá=
15:
zdy odpráwowáli. Tákże téż do vſpokoienia róznic
16:
między Stá
17:
roſtwem Brzéſkim Wielkiégo Kśięſtwá Litewſkiégo/ á mię=
18:
dzy źiemią Chełmſką Woiewództwá Ruſkiégo/ Kommiſſarze
19:
in pari numero, ták zſtrony Korony iáko y Wielkiégo Kśięſtwá
20:
Litewſkiégo dány/ mocą Séymu ninieyſzégo.
21:
Co ſie tycze Tribunału Wołyńſkiégo: znaydźieſz we 12. kśię=
22:
gách w piérwſzéy częśći Státutu. ((lok.))
23:
ZIEMIA PODLASKA.
24:
Przywiléy przywrócenia ziemie Pod=
25:
láſkiéy do Korony Polſkiéy.
26:
Ten Przywiléy iuż iest áktykowan wysſzéy: ((lok.))
27:
Ná Podláſzu miárá iednáka.
28:
W Podláſkiéy źiemi iednáka miárá bydź ma: tákże łokćie y
29:
wagi wſzelákie/ iáko ieſt w Wárſzáwie:
30:
czego Woiewodá téy=
31:
że źiemie doyźrzeć y vſtáwić powinien będźie ſam przez śię/ ábo
32:
Podwoiewodze ſwé/ którzy ośiádli bydź máią.
33:
Rewizia Podláſka.
34:
A Iż w Podláſkim Woiewództwie Rewizia doſtáteczna
35:
dóbr náſzych Królewſkich/ do ſtołu náſzégo Królewſkiégo na=
36:
leżących/ ieſcze dotąd niedoſzłá/ ták iáko w innych Woie=
37:
wództwách iuż ieſt odpráwioná.
Stephan w Kráko. Liſt. Stá.

38:
Dla tego deputuiemy/

strona: 1198

1:
exnunc authoritate praeſentis conuentus Rewizory/ to ieſt/ zſtro
2:
ny náſzey Kśiędzá Adámá Pilchowſkiégo/ Proboſczá Wárſzá=
3:
wſkiégo:
4:
zſtrony Rad/ Krzyſztofá Lántckorunſkiégo/ Káſzte=
5:
laná Máłogoſtſkiégo: á z Rycérzkiégo kołá/ Vrodzonégo Ia=
6:
na Biéykowſkiégo/ Stolniká Przemyſłſkiégo:
7:
którzy tymże ſpo=
8:
ſobem máią wſzyſtko rewidowáć y ſpiſáć/ iáko w innych Wo=
9:
iewództwách ieſt vczyniono: á ná przyſzły Séym Koronny
10:
zniéść.
11:
Którym téż poruczyliſmy té krzywdy y doległośći/ nád
12:
práwo y przywiléy/ incorporationis regno, ná Séymie Wál=
13:
nym Lubelſkim dány/ vczynioné/ oględáć y przeſłucháć/
14:
któré
15:
Poſłowie Ziemſcy Podláſzcy imięniem Szláchty bráćiéy ſwéy
16:
poddánych náſzych/ ná Podláſzu mieſzkáiących/ przećiw Stá=
17:
roſtom/ Célnikom/ y mytnikom náſzym przekłádáli/ y ná piſmie
18:
podáli.
19:
A ná tenże Séym przyſzły Koronny to wſzyſtko máią
20:
do nas y Stanów Koronnych przyniéść/ ku rozeznániu y roz=
21:
ſądkowi ich ſtátecznému. A té Rewizory/ tókowymże vbeſpie=
22:
czeniem opátruiemy/ iákowé mieli inſzy Rewizorowie y Lu=
23:
ſtratorowie.
24:
Zapiſy Biélſkié.
25:
ZApiſy wſzelákié w źiemi Biélſkiéy/ ták Ziemſkié iáko y
26:
Grodzkié/ y té które przy leżeniu kśiąg ſie dźiały/ legitime vczy=
27:
nioné/ authoritate conuentus praeſentis in ſuo robore zácho=
28:
wuiemy y vtwiérdzamy.
29:
Lezenié kśiąg w Podláſzu.
Stephan w Wárſzá. Liſt. Stá.

30:
POſitia kśiąg Ziemſkich w źiemi Drohickiéy y Mielnickiéy
31:
ná czáſy ſądzenia Roków Ziemſkich/ gdyby nie doſzły ná czáſy
32:
ſwé roki/ vchwalamy wedle Conſtituciiéy Anni 1569.
33:
Przenieśienié zapiſóww Podláſzu.
34:
PRzenieśienié zapiſów/ y kwitów/ y innych recogniciy wſze
35:
lákich Grodzkich do kśiąg Ziemſkich/ ták w Roki iáko y w Le=
36:
żenié kśiąg wwiedźioné in abſentia recognoſcentis,
37:
wedle zwy=
38:
czáiu dawnégo Podláſkiégo/ ták przeſzłé iáko y przyſzłé/ czáſy
39:
wiecznémi ápprobuiemy.
Támże. Támże.


strona: 1199

Metriki o Przywileiách Część pierwſza.
1:
Podniśienié pozwów o máiętno=
2:
ści Ziemſkié Woiewództwá
3:
Podláſkiégo.
Zygm. III. w Kráko. Liſt. Stá.

4:
POzwy zadworné/ którémi ſą ſpozywáni ná Podláſzu ſzlá=
5:
chćicy niektórzy około Tykoćiná y Ráygrodá mieſzkáiący ná v=
6:
kázowánié przywileiów ná máiętnośći dźiedźiczné ſzlácheckié/
7:
któréby tákié były/
8:
dekrétem Séymu teráznieyſzégo znośimy:
9:
á przywiléy ich Podláſki incorporationis regno w Lublinie ná
10:
Séymie Vniiéy dány/ w mocy zoſtáwuiemy y ták decláruie=
11:
my.
12:
Iż żaden Szláchćic Woiewództwá Podláſkiégo nie ieſt
13:
powinien do okázowánia práwá y przywileiu ná máiętność
14:
ſwą dźiedźiczną Szláchecką: ále iákimkolwiek Práwem kto
15:
trzyma máiętność Ziemſką/
16:
ták od Królów/ Kśiążąt/ iáko
17:
téż y od tych Pánów/ którzy z Królem Iego M. świętéy pá=
18:
mięći Zygmuntem Auguſtem dobrá y máiętnośći ſwé zámię=
19:
niáli/ álbo po nich práwem iákim/ ná przodki náſzé y R.P.
20:
przypádłé zá vczćiwé poſługi nádáné máią:
21:
tedy to iuż wieczné=
22:
mi czáſy mocą przywileiu Podláſkiégo incorporationis regno,
23:
káżdy ſzláchćic z potomkámi ſwémi/ w tákiéy iáko inſzy obywá=
24:
tele Koronni Woiewództwá Podláſkiégo wolnośći trzymáć
25:
ma:
26:
wyiąwſzy ieſliby kto po incorporátiiéy z dóbr Królewſkich
27:
co ſobie vzurpował/ álbo v przodków náſzych vprośił. A do
28:
iurisdyciiéy y ángáriiéy tych dźierżáwiec/ do których mocą przy=
29:
muſzáni bywáli/
30:
żaden Szláchćic wiecznémi czáſy podlégáć
31:
niema. A gdyby inſtigator zá delácią czyiąkolwiek którégo
32:
Szláchćicá o tákowé dźiedźiczné máiętnośći pozwáć ſie wa=
33:
żył/
34:
álbo któżkolwiek táki grunt zá grunt Królewſki w doży=
35:
woćie vprośił: tedy delator winą tyśiącá grzywien przez ſąd
36:
Tribunálſki karan bydź ma:
37:
á iednák oná dániná/ y pozew o=
38:
nému Szláchćicowi poſseſsorowi dawnému tych dóbr/ nic
39:
ſzkodźić niema/ choćby nań iáki poſtępek vczynion był/ bądź in
40:
contumaciam, bądź ex controuerſia partium:
41:
y Stároſtá ża=
42:
den Exekuuciiéy czynić nie ma/ ((do w. 34 t. łać.))
43:
wyymu=
44:
iąc od tych wolności Boiáry putné/ którzy z liſtámi Stá=
45:
róſt y Dźierżawieć náſzych iéżdżáli/ y teraz ieżdżą/ y tych wſzyſt=
46:
kich co od nich gruntów nábyli.
47:
O nowole=
48:
tnych ſądźiéch, y o Grodźie wiecznym Różáńſkim, y Mákowſkim,

strona: 1200

1:
znaydźieſz wysſzéy w kśięgach 10 Tit. Nowéláto. ((lok.))
2:
Item, Stároſty Liwſkiégo ſpráwá 1581. list 221. Stá. 47. Ale to
3:
było temporaneum, przeto ſie tu niewpiſuie.
4:
O ZIEMI INFLANTSKIEY.
5:
Ziemiá Inflantſka przy iednéy Rze=
6:
czypoſpolitéy Polſkiéy y obroną,
7:
iáko y Litwá záchowána.
8:
ZIemiá Inflantſka/ ná któréy téż niemniéy Koronie Pol=
9:
ſkiéy/ iáko y Wielkiému Kśięſtwu Litewſkiému należy/
10:
y prze
11:
którą ſie wiele vtrat podięło: á przeto wedle concluziiéy á Con=
12:
ſtituciiéy Séymu Parcowſkiégo przy tych pánſtwách/ iako iuż
13:
przy iednéy Rzeczypoſ. onę zupełnie záchowywamy:
14:
tákże y o=
15:
broną ſpólną/ iáko y inné pánſtwá náſzé opátrowána bydź ma:
16:
y iuż Rády Inflantſkie/ y od innych ſtanów Poſłowie/ którzy
17:
tám ztąd tu przyſłáni ſą/ nam Królowi Polſkiému/ y Koronie
18:
przyśięgę vczynili.
19:
A dálſzą ſpráwę/ y to coby do tego należá=
20:
ło ná przyſzły Séym Koronny odkłádamy: ná który od wſzech
21:
ſtanów/ tám ztąd Poſłowie z zupełną mocą przyſłáni bydź
22:
máią.
Zyg. Aug. w Lubli. Zygm. III w Wárſzá. Liſt.

23:
Poſtánowienié ziemie Inflantſkiéy.
24:
IZ między narodámi Polſkim y Wielkiégo Kśięſtwá Lite=
25:
wſkiégo/ około ſpółecznośći źiemie Inflantckiéy przy Vniiéy
26:
w Conſtituciiéy Lubelſkiéy/ Roku 1569. wárowány przez dłu
27:
gi czás/
28:
ták zá Królá Stephaná przodká náſzégo/ iáko téż ná
29:
Elektciiéy y Koronáciiéy náſzéy róznice były: tedy ná tym ni=
30:
nieyſzym Séymie finaliter, zá ſpólnym zezwoleniem oboygá na=
31:
rodu/ vſpokoioná ieſt/
32:
tym ſpoſobem niżéy opiſánym/ do téy
33:
przerzeczonéy Lubelſkiéy Conſtituciiéy śćiągáiącym ſie/ który
34:
ma bydź trzymány wiecznémi czáſy/ między temi narody/ pod
35:
obwiąſkámi przyśiąg ná Vniiéy vczynionych.
36:
Stároſtwá Inflantſkié.

strona: 1201

Metriki o przywileiách Część Pierwſza.
1:
STároſtwá/ Ryſkié/ Wendeńſkié/ Dunemundzkié/ Koken=
2:
hawſkié/ Pernáwſkié/ Felinſkié/ Derptſkié/ Nowogrodzkié/
3:
Máriemburſkié/ Rumberſkié/ Háſelſkié/
4:
Vberpolſkié/ Rezy=
5:
ckié/ Kierepeckié/ Layſkié/ Aſzkiérádzkié/ Dunemburſkié/ Se=
6:
gwolſkié/ Tauruſkié/ Orlenſkié/ Seświeyſkié/ Kremonſkié/
7:
Treydenſkié/ Lemżelſkié/ Sáncelſkié/ Swáncburſkié/ y potym
8:
gdy do tego prziydźie Rewelſkié/
9:
Narewſkié/ Białłégo Kámie=
10:
niá/ ze wſzyſtkiémi włośćiámi zdawná do nich należącémi/ nie
11:
odrywáiąc nic/ máią bydź ná potym ták rozdawáne/ áby ró=
12:
wna liczbá Stároſtów Polſkich y Litewſkich byłá.
13:
A iż teraz
14:
ieſt więcéy Stároſtów Polaków/ tedy Stároſtwá té co wá=
15:
kuią/ y w diſpoſyciiéy náſzéy ſą/ y które potym po zeſzćiu Pola=
16:
ków przypádáć będą nie mamy nikomu dáwáć/
17:
iedno ludźiom
18:
narodu Litewſkiégo/ áżby ſie równa liczbá Stároſt Litewſkich
19:
liczbie Stároſtów Polſkich wypełniłá ná tych zamkách pomię=
20:
nionych. A żeby iáko w liczbie/ ták téż y w mieyſc ſámych za=
21:
cnośći/ ſzérokośći/ y pożytków vpoſzledzenié/ którégo narodu ſie|
22:
nie pokázywáło:
23:
tedy ná potym po wyrównániu liczby téy
24:
Stároſtów z obu narodów/ Stároſtwo káżdé po zeſzćiu Po=
25:
laká Litwinowi/ á po zeſzćiu Litwiná Polakowi ma bydź da=
26:
wáné.
27:
Iednák powinni będźiemy po śmierći teráznieyſzych
28:
poſſeſſorów/ zamek náſz Derpt/ y inſzy który drugi ná oekono=
29:
miie obróćić/ któré tylko Polakom y Litwie/ tákże álternátą/ iá=
30:
ko wysſzéy opiſano ieſt/ dźierżéć poruczemy.
31:
Co my będźiem y
32:
potomkowie náſzy Ich Mśći Królowe Polſcy/ y Wielcy Kśią
33:
żętá Litewſcy/ będą powinni czáſy wiecznémi trzymáć/ czynić/
34:
y wypełniáć/ pod przyśięgą królewſką/ wſzyſtkim ſtanom vczy=
35:
nioną.
36:
Czego y Pieczętarze wſzyſcy ták Koronni iáko y Wiel=
37:
kiégo Kśięſtwá Litewſkiégo przeſtrzégáć máią/ y powinni bę=
38:
dą/ ſub priuatione officj,
39:
ieſliby który z nich po Polaku záś Po=
40:
lakowi/ á nie Litwinowi/ álbo po Litwinie Litwinowi/ á nie
41:
Polakowi/ cokolwiek w źiemi Inflántſkiéy/ v nas y v potom=
42:
ków náſzych ziednał/ vprośił/ pieczętował/ y przywiléy wydał/
43:
nád to/ y ten káżdy któryby o to prośił/ otrzymał/ y od tego ipſo
44:
facto odpádáć ma/ y o to pęną infamiae karan bydź ma. O co
45:
będźie wolno káżdému ktokolwiek iedno będźie chćiał czynić/ y
46:
pozwáć criminaliter ná Séym:
47:
á my ná Séymie piérwſzym/
48:
tákowé kauzy ſądźić/ y według/ téy Conſtituciiéy kończyć obie=
49:
cuiemy/ y będźiemy powinni/ przed wſzémi criminałmi naprzód
50:
ſkoro termin przypádnie.
51:
A w tákowéy kauźie wolno będźie

strona: 1202

1:
delátorowi/ álbo áktorowi wźiąć pozew z któréyklwiek Kán=
2:
celláriiéy/ który/ choć pod iedną pieczęćią/ ważny bydź ma.
3:
Odpráwá liſtów y przywileiów do
4:
ziemie Inflántſkiéy.
5:
LIſty/ przywileie wſzelákié/ pod dwiemá pieczęćiámi/ Ko=
6:
ronną y Wielkiégo Kśięſtwá Litewſkiégo/ máią bydź do téy
7:
Prowinciiéy dawáné:
8:
á któryby inákſzym obyczáiem co w téy
9:
Prowinciiéy vprośił/ otrzymał/ to ważno y trzymano bydź nie
10:
ma.
11:
Séymiki Inflantſkié.
12:
SEymiki Powiátowé/ Pieczętarze pod obiemá pieczęćiá=
13:
mi ſpólnie ſkłádáć máią.
14:
Opátrzenié dochodów Inflantſkich.
Liſt. Liſt. Liſt.

15:
DOchody/ pożytki/ prowentá wſzyſtkié y wſzelákié/ ták z
16:
Stáróſtw/ Dźierżaw/ Ceł/ y inych wſzelákich/ wſzyſcy Stá=
17:
roſtowie/ Dźierżáwcy/ y Mytnicy/ ſkárbowi náſzému należą=
18:
ce:
19:
iednégo roku do ſkárbu Koronnégo zá kwitem Podſkárbié=
20:
go Koronnégo: á drugiégo roku záraz do ſkárbu Wielkiégo
21:
Kśięſtwá Litewſkiégo/ zá kwitem Podſkárbiégo źiemſkiégo
22:
Wielkiégo Kśięſtwá Litewſkiégo/ dáwáć będą powinni:
23:
y ták
24:
záwżdy czáſy wiecznémi alternatim oddawáné bydź máią/ pod
25:
vtráceniém Stároſtwá/ Dźierżáwy/ ieſliby których Stároſtá/
26:
álbo Dźierżawcá zá który rok prowentów do którégo ſkárbu
27:
nie wydał.
28:
Iednák ten ſzáfunek/ gdy będźie Polſki Podſkárbi
29:
odpráwował/ z porozumieniém Podſkárbiégo źiemſkiégo Wiel=
30:
kiégo Kśięſtwá Litewſkiégo:
31:
á gdy Litewſki/ z porozumieniém
32:
Podſkárbiégo Koronnégo bydź ma/ zá roſkazániém Królá Iego
33:
M. y wiádomośćią Rad praeſentium ná Dworze obóygá ná=
34:
rodów.
35:
Liczbá ma bydź oddawána od obu ná Séymie wál=
36:
nym.
37:
Sub interregno obá ſpółem prowenty odbiéráć máią/ y iémi
38:
bez pozwolenia obu narodów ná Elekciiéy ſzáfowáć nie máią/
39:
ſub poena peculatus.
40:
O co ná Séymie káżdy z nich ma odpo=

strona: 1203

Metriki o przywileiách Część Pierwſza.
1:
wiádáć zá pozwem/ pod którąkolwiek pieczęćią/ ták Polſką iá=
2:
ko Litewſką wydánym:
3:
któré prowenty/ dochody/ wſzyſtkich
4:
zamków przez Rewizory álbo Luſtrátory będą oſzácowáné/ y
5:
ná trzy częśći podźieloné: z których iedná część do ſkárbu náſzé=
6:
go Koronnégo y Litewſkiégo/ po roku alternatim, vt ſuprá:
7:
Druga część ná obronę tám téyże prowinciiéy: Trzećia ná Stá
8:
roſtę káżdégo zamku náznáczona bydź ma/ z któréy Stároſtá
9:
czáſu pokoiu zamek opátrowáć. y ſtrzedź go powinien będźie.
10:
Których prowentów tak do ſkárbu náſzégo/ iáko y ná obronę
11:
ná tám téy prowinciiéy náznáczonych/ to ieſt dwu częśći/ My/
12:
y ſucceſſorowie náſzy iam ex nunc oddáwáć nie będźiem mogli/
13:
iedno trzećią część/ która Stároſtom y Dźierżáwcom ieſt ná=
14:
znáczona:
15:
y ktoby śmiał to v nas/ álbo v ſucceſſorów náſzych
16:
vprośić/ tákowy od wſzyſtkiégo Stároſtwá y Dźierżáwy od=
17:
pádáć ma.
18:
Przyśięgá Stároſtów Inflantſkich.
19:
KTórzy to Stároſtowie według Conſtituciiéy ná Elekciiéy
20:
Królá Henryká vczynionéy przyśięgáć będą: że czáſu interre=
21:
gni zamków y miaſt ku ſzkodźie Rzeczypoſpo: ſpólnéy/ nikomu
22:
nie podádzą iedno Królowi Polſkiému/
23:
y Wielkiému Kśiążę=
24:
ćiu Litewſkiému/ wolnie y porządnie obránému y Koronowá=
25:
nému. A iż ſpólnéy Rzeczypo: Korony Polſkiéy/ y Wielkiégo
26:
Kśięſtwá Litewſkiégo wiernymi będą.
27:
Summy ná Stároſtwách Inflantſkich.
28:
SVmmy pieniężné ieſliby iákié były ná zamkách y dźierżá=
29:
wách Inflantſkich/ chcemy áby ći wſzyſcy którzy ſummy máią/
30:
albo mieć ſie mienią/ ná przyſzłym Séymie té ſummy okazáli/
31:
áby nieſłuſzné znieśioné/ á ſłuſzné confirmowáné były. A gdy
32:
który z tych co ſie ich ſummy ſłuſznie bydź okażą/ vmrze/ bądź
33:
Polak álbo Litwin/ wáruiemy.
Liſt. Liſt.

34:
Iż ktoby według tego wysſzéy
35:
pomięnionégo porządku rozdawánia Stáróſtw/ ſwémi pie=
36:
niądzmi ſummę po śmierći poſſeſſorá odłożył/ áby práwá ſwégo
37:
prędeceſſorá cále vżywał/ dokąd mu ſummá iego z ſkárbu zá=
38:
płácona nie będźie.
39:
Práwá Inflantſkié.

strona: 1204

1:
A Iż prowincia Inflántſka do tego czáſu práwá ſwégo nie
2:
miáłá/ y nie ma/ tedy tym czáſem vżywáć ma práwá Máyde=
3:
burſkiégo/ álbo Sáſkiégo:
4:
y ná ten kſztałt porządek ſpráwiedli=
5:
wośći y ſądów ſwych odpráwowáć/ iáko źiemie Pruſkié.
6:
Obroná Inflantſka.
7:
WAruiąc iednák miánowićie/ y zoſtáwuiąc ná tám téy pro=
8:
winciiéy obowiązek ruſzenia poſpolitégo/ nie iedno pod ruſze=
9:
nié źiem inſzych Koronnych/ y Wielkiégo Kśięſtwá Litewſkié=
10:
go/ ále y bez nich oſobnie/
11:
gdy tego potrzebá onéy źiemie y pro=
12:
winciiéy vkaże/ dla obrony iéy ſáméy/ tákże y obowiązek rátun=
13:
ku extra ordinem y mimo powinność bez Séymu wálnégo/ obu
14:
narodów ná Séymiku poſpolitym onéy źiemie/ gdy tákże po=
15:
trzebá vkaże poſtánowienia y vchwalenia/
16:
żeby więc dla tám=
17:
téy źiemie/ nie záwżdy wſzyſtká Rzeczpoſpolitá byłá turbowá=
18:
na y vćiążona: ále ſámá téż przez ſie w mnieyſzych przypadkách
19:
y niebeſpieczeńſtwách/ mogłá ſie bronić y rátowáć.
20:
Márſzałków władza w Inflantćiéch.
21:
Gdyby ſie nam/ álbo potomkom náſzym w Inflantćiéch
22:
bydź tráfiło/ Márſzałek Litewſki/ ieſliby ſam iedno był przy
23:
nas/ vrząd Márſzałkowſki zupełnie będźie odpráwował:
24:
A ie=
25:
ſliby obádwa byli/ y Koronny y Litewſki/ tedy tym ſpoſobem
26:
iáko ná Séymie/ według poſtánowienia Królá Zygmuntá Au=
27:
guſtá/ záchowywáć ſie zwykło/ będą vrzędy ſwé odpráwowáć.
28:
O władzéy Hetmánſkiéy.
29:
Hetmánom wielkim obiemá/ ták Koronnému iáko y Wiel=
30:
kiégo Kśięſtwá Litewſkiégo/ gdyby ſie trafiło bydź/ bądź przy
31:
bytnośći/ álbo w niebytnośći náſzéy w támtéy prowinciiéy/ czá=
32:
ſu woyny:
33:
tedy ludźie narodu Polſkiégo pod ſpráwą Hetmá=
34:
ná Koronnégo/ á ludźie narodu Litewſkiégo pod ſpráwą Het
35:
máná Wielkiégo Kśięſtwá Litewſkiégo bydź máią.
Liſt. Liſt. Liſt. Liſt.

36:
Tempore interregni máią ſie obá o obronie téy prowinciiéy/
37:
y zádźierżeniu iéy przy ſpólnéy Rzeczypoſpolitéy oboygá naro=
38:
du znaſzáć/ káżdy władze ſwéy nád ludźmi ſwégo narodu vży=

strona: 1205

1:
wáiąc.
Metriki o Przywileiách Część pierwſza.

2:
A Pánów Rad oboygá narodów dokłádáiąc ſie. Ludźie záś narodu Inflantſkiégo/ przełożonégo ſwégo od obu=
3:
dwu Hetmánów mieć máią.
4:
Gdyby iáko expedicia byłá/ w któ=
5:
réyby obá Hetmáni byli/ połowicá pod Polſkim/ połowicá pod
6:
Litewſkim Hetmánem bydź máią.
7:
Abſentes tákże káżdy przez poruczniki ludźmi narodu ſwégo
8:
władzy vżywáć ma/
9:
y nád połowicą ludźi Inflantſkich vrgen=
10:
te neceſsitate, zá ſpólną zgodą/ ieden drugiému/ gdyby obá bydź
11:
nie mogli/ vſtąpić ma władzy nád wſzyſtkimi ludźmi/ iáko ne=
12:
ceſsitas ſpólnéy Rzeczypoſpolitéy oboygá narodów okaże.
13:
Maią téż ćiż Hetmáni od Rotmiſtrzów pomięnionych/ y
14:
od żołniérzów ná zamkách/ y od puſzkarzów przyśięgę táką od=
15:
biéráć/ iáka Stároſtom ieſt wysſzéy opiſána.
16:
Vznánié ſumm Inflantskich.
17:
IZ śiłá ſię ich z ſummámi ná Stároſtwách Inflantſkich o=
18:
zywa/ á zwłaſczá z ſtrony ſłużby zátrzymánéy/ ma bydź cogni=
19:
cia o tym/ coby im ſłuſznie winno było/
20:
y przywileiow ná té
21:
tám Stároſtwá/ y dźierżáwy/ y tym co wedle liſtow mieli re=
22:
ſpondowáć/ to wſzyſtko ma bydź defálkowano/ y coby zátrzy=
23:
máli.
Liſt. Liſt.

24:
Summy żadnym obyczáiem ná potym ná té tám dobrá
25:
náſzé/ w Inflantſkiéy źiemi wćiągáné bydź áni zápiſowáné nie
26:
máią/ bez pozwolenia wſzyſtkich ſtanów obu narodów ná
27:
Séymie walnym.
28:
A ná którychby w tych Stároſtwách y dźier
29:
żáwách ſłuſzné ſummy niezákraczáły/ y dożywoćia nie cum vſu
30:
fructu, ále tylko cum conditione rſpondendi theſauro były.
31:
Z
32:
tych prowentá máią iśdź do ſkárbu wysſzéy opiſánym obyczá=
33:
iem/ ták żeby żadną dániną náſzą nową nie mogły bydź zátru=
34:
dnioné in poſterum:
35:
gdyż dożywoćia przedtym nádáné/ cum
36:
toto vſu fructu w cále durante vita modernorum poſſeſſorum,
37:
nie reſponduiąc z nich nic/ áni dáiąc/ dźierżáné bydź máią.
38:
Dzierzáwy &c minutiora bona w
39:
Inflantćiéch.
40:
INſzé zamki y dobrá/ okróm wysſzéy omięnionych zam=
41:
ków/ máią téż bydź Inflantom záſłużonym do dźierżáwy po=

strona: 1206

1:
dawáné:
2:
á minutiora bona páchołkóm chudym záſłużonym/
3:
Polſkiégo/ Litewſkiégo/ y Inflantſkiégo narodów in vſum fru=
4:
ctum aduitalem dawáné aequaliter.
5:
Dániny Inflantskié przeſzłé.
6:
CO ſie priwatnych przywileiów Inflantſkich obywátelów
7:
dotycze. Wſzyſtkié któré od Arcybiſkupów/ Biſkupów/ y Mi=
8:
ſtrzów nádáné ſą/ áż do Gwilhelmá Márgrábie Arcybiſkupá
9:
Ryſkiégo vtwiérdzamy.
10:
A iż potym náſtąpiły czáſy pełné zá=
11:
miéſzania/ w których śiłá rzeczy dźiáło ſie nie porządnie/ y enor=
12:
mes &c infinitae donationes ludźiom wielu téż niezáſłużonym/
13:
którzyby motus &c perfidiam támtéy źiemie czynili/
14:
iuż záraz od=
15:
padáią od wſzech przywileiów ſwych y praw. Inſzy wſzyſcy
16:
máią mieć rok zawity okázáć przywileie ſwoie ná Séymie bli=
17:
ſko przyſzłym/
Liſt. Liſt. Liſt. Liſt.

18:
pod vtráceniém práwá ſwégo/ tego któryby
19:
vigore priuilegij ſui mógł praetendere, gdźie omnibus primum
20:
reuiſis, ma bydź deciſio noſtra ((do w. 19 t. łać.))
21:
w cále záchowuiąc Conſtitucię
22:
wysſzéy opiſáné Séymu tego/ y Séymu Koronáciiéy náſzéy.
23:
A to ſie ma rozumieć o tych powiátách/ któré ſie były Zygmun=
24:
towi Auguſtowi świętéy pámięći Królowi Wuiowi náſzému
25:
podáły.
26:
Rewizorowie do Inflant.
27:
Z Séymu tego Rewizorowie máią bydź náznáczeni z oboy=
28:
gá národu ad reuiſionem tych tám wſzyſtkich prowentów/
29:
z Stáróſtw/ Dźierżaw/ y dóbr Stołu náſzégo/ téy tám źiemie
30:
Inflantſkiéy.
31:
Vrzędnicy ſtołowi w Inflantćiéch.
32:
VRzędnicy ſtołowi/ y inné álternátą ſłużyć máią.
33:
KSIĘSTWO KVRLANDCKIE.
Zygm. III. w Wárſzá. Liſt.

34:
Gdźieby deficiente ſtirpe Książęćiá Kurlándckiégo Gotár=

strona: 1207

1:
dá/ y ſynów iego dźiśieyſzych/ Kśiążąt: Frydrychá/ y Wilhel=
2:
má/ Kurlándcka źiemiá przypádłá do obu narodów y Páńſtw/
3:
ſpólnie przyłączona bydź ma/ równośćią táką/ iáko ieſt o źiemi
4:
Inflantckiéy wysſzéy nápiſána.

strona: 1207

Metriki o Przywileiách Część pierwſza.
1:
RYGA.
2:
Ryzánom téſz práwá y przywileie, któré Pruſkim miáſtom należą.
3:
NAREW Y REWEL. ((do w. 16 t. łać.))
4:
Potwiérdzenié dániny w Inflantćiéch
5:
Prokopá Pieniązká.
6:
VWażáiąc dźiélné y ważné ſłużby Vrodzónégo Prokopá
7:
Pieniążká/ Káwálérá/ Stároſty náſzégo Wendeńſkiégo y
8:
Rumborſkiégo/
9:
któré Rzeczypoſpolitéy/ y Królowi zmárłému
10:
Stephanowi/ y nam teraz: ták prowádząc nas do miáſta ná=
11:
ſzégo ſtołecznégo Krákówá ná ſczęśliwą Koronácią náſzę/ iáko
12:
y przećiw nieprzyiaćielowi Koronnému czynił:
13:
á prośbą téż
14:
Poſłów źiemſkich/ y pozwoleniém PP. Rad Duchownych y
15:
Swietckich/ obóygá narodu: áby wieczna pámięć w domu ie=
16:
go zá ſłużby vczćiwé/ y drugim pobudká do ſłużby R.P. y Oy=
17:
czyzny byłá:
18:
iáko iemu ſámému y potomſtwu iego/ w wie=
19:
czność przywileiem Królá Stephaná/ zá pozwoleniém ſta=
20:
nów/ y wſzyſtkiéy R.P. ná Séymie Wárſzáwſkim przeſzłym/
21:
pod pieczęćiámi oboygá narodu/ dwie Wáce álbo włośći/ le=
22:
żące w Inflantćiéch/ iedná w Rugienſkim Vlder rzeczoná/ á
23:
druga w Helmetſkim/ którą zową Wáwenkul powiećiech/ z ich

strona: 1208

1:
przyległośćiámi/ z ſtárádawná należącémi ſą dáné/
2:
ták iego ſá=
3:
mégo y potomſtwo iego w tychże włośćiách/ práwem dźiedźi=
4:
cznym/ czáſy wiecznémi zoſtáwuiemy/ y to iemu ninieyſzą Con=
5:
ſtitucią potwiérdzamy.
6:
Potwiérdzenié dániny w Inflantćiéch
7:
Iérzému Farensbekowi.
8:
IZ Vrodzony Iérzy Farensbek przez woyny przeſzłé Mo=
9:
ſkiewſkié ſłużąc/ y teraz pod to interregnum prze miłość R.P.
10:
podiąwſzy nie máłą ſtrátę wyſługi ſwéy/ od pánów poſtron=
11:
nych/ dobrze to záſłużył/
12:
áby wieczna pámiątká ſłużb iego zoſtá=
13:
łá/ y nagrodá/ z któréyby ſie potomſtwo iego ćieſzyło/ ták iáko
14:
byłá téż zá nim ná Séymie bliſko przeſzłym oſtátnim zá przodká
15:
náſzégo Królá Stephaná przyczyná/
16:
y iáko mu ieſt wydan od
17:
przodká náſzégo przerzeczonégo przywiléy/ pod pieczęćiámi o=
18:
boygá narodu/ zamek Kárkus z iego przyległośćiámi w Inflan
19:
tckiéy źiemi/
20:
iáko ten przywiléy donáciiéy wiecznéy conſenſu
21:
omnium ordinum ná przeſzłym Séymie vczynionému obmawia:
22:
przy nim y iego potomſtwie práwem dźiedźicznym wiecznémi
23:
czáſy zoſtáwiamy/
24:
y tą donácią dla więtſzéy pewnośći teráz=
25:
nieyſzą Conſtitucią zá pozwoleniém PP. Rad y prośbą Po=
26:
ſłów źiemſkich vtwiérdzamy/ z tym dokłádem/
Zygm. III w Krákow. Liſt.

27:
że przyśięgę wiá
28:
ry y poddáńſtwá powinnégo/ nam y Koronie/ tákże Wielkié=
29:
mu Kśięſtwu Lit. doſtáteczną odda.
30:
Summá pozwolona Andrzeiowi Kár=
31:
chowſkiému, zamku Sieświeyſkiégo
32:
Stárośćie.
33:
TAk iákoſmy przedtym przywiléy náſz dożywotny Vro=
34:
dzonému Andrzeiowi Kárchowſkiému ná Stároſtwo y Dźier
35:
żáwę zamku Sieświeyſkiégo/ ze wſzyſtkiémi do niego nale=
36:
żnośćiámi/
37:
zá znáczné/ ſławné/ y krwáwé zaſługi iego/ prze=
38:
ćiwko przodkóm náſzym/ y Rzeczypoſpo: téy/ tudźiéż téż y nam
39:
ſámym dáli: ták teraz zá pozwoleniém zgodnym wſzech ſta=
40:
nów Koronnych/
Tenże w Wárſzáwie. Liſt.

41:
y Wielkiégo Kśięſtwá Litewſkiégo ſummę

strona: 1209

Metriki o Przywileiách Część pierwſza.
1:
pięć tyśięcy złotych pieniędzy liczby y monety Polſkiéy/ ná tym=
2:
że zamku Sieświeyſkim
3:
y wſzytkich do niego przynależno=
4:
śćiách/ iému y potomkóm iego zápiſuiemy y dáruiemy/ iáko o
5:
tym przywiléy náſz iemu ná to dány ſzerzéy obmawia.
Tenże. Támże.

6:
Summá Piotrowi Podbiélskiému
7:
zápiſána.
8:
ZA znácznémi y krwáwémi zaſługámi Vrodzonégo Pio=
9:
trá Podbiélſkiégo/ któré pokázował zá świętéy pámięći Kró=
10:
lá Stephaná/ przodká náſzégo w woynách przećiw Moſkie=
11:
wſkiému/
12:
gdźie y vſczerbienié zdrowia ſwégo odnióſł z ran.
13:
Zá co ácz zárázem támże ná woynie pod Lukámi dożywoćiém
14:
ieſt opátrzon wioſką Serkowczyzną/ potym pode Pſkowem
15:
puſytynią Bezſolicą práwem dożywotnym:
16:
któré my mu we
17:
wſzem ápprobuiemy: y nád to dwá tyśiącá złotych/ ná téyże
18:
máiętnośći/ która leży w Stároſtwie Owruckim á Woie=
19:
wództwie Kiiowſkim/ onému y potomkom iego zápiſuiemy/
20:
zá pozwoleniém wſzech Stanów Koronnych/ iáko o tym przy=
21:
wiley náſz ſzerzéy obmawia.
22:
Summá Andrzéiowi Wołkowi
23:
pozwolona.
Támże.

24:
Za znáczné zaſługi w potrzebách Rycérſkich/ za nieboſczy=
25:
ká świętéy pámięći Królá Stephaná przodká náſzégo/ tákże
26:
téż zá przyczyną do nas Poſłów źiemſkich vczynioną/
27:
przerze=
28:
czonému Iendrzeiowi Wołkowi y potomkom iego ſummy
29:
dwá tyśiącá złotych liczby Polſkiéy/ ná ſłużbách Boiárſkich
30:
dwoch w Stároſtwie Wieliſkim będące/ Iákowá/ Wielemi=
31:
nowá/ y Ilchykonkiná/ authoritate praeſenti conuentus zápi=
32:
ſuiemy/
33:
iáko o tym przywiléy náſz ná tę ſummę y dożywoćié ie=
34:
mu dáné ſzerzéy obmawia.
35:
O KSIĘSTWIE OSWIĘ=
36:
CIMSKIM Y ZATORSKIM.

strona: 1210

1:
Przywiley pierwſzy wćielenia y ziednoczenia
2:
z Koroną Kśięſtw Oświęćimſkiego/
3:
y Zatorſkiego.
4:
W Imię Boże/ Amen. Ná wieczną
5:
téy rzeczy pámięć: która tym piſániém ieſt opi=
6:
ſána.
7:
Iż krótki czás przyrodzenié vżyczyło
8:
nam żywotá/ á té rzeczy któré ku pożytkowi y
9:
záchowániu towárzyſtwá ludzkiégo rodzáiu
10:
bywáią/ potrzebuią długiéy pámięći:
11:
dla tego
12:
piſmo ludźie náleźli: áby to co chcemy mieć ná potomné czáſy
13:
pámiętné/ piſmem było obwárowano y podpárto. A ták My
14:
Zygmunt Auguſt/ z łáſki Bożéy Król Polſki/ Wielkié Kśiążę
15:
Litewſkié/ y źiem Krákowſkiéy/
16:
Sędomiérſkiéy/ Siérádzkiéy/
17:
Lęczyckiéy/ Kuiáwſkiéy/ Ruſkiéy/ Pruſkiéy/ Mázoweckiéy/
18:
Zmódzkiéy/ Chełmienſkiéy/ Elbinſkiéy/ Pomorſkiéy/ Pan y
19:
Dźiedźic.
20:
Oznáymuiemy przez ninieyſzy liſt/ ktorym to wiedźieć
21:
należy ninie y potym będącym: którzy tych rzeczy wiádomość
22:
będą mieć:
Zyg. Aug. w Piotr.

23:
Iż gdy przedtym od wiele lat wſzyſtki ſtany Koronné
24:
Pańſtw náſzych wielką pilnośćią tego od nas żądáli/ ábyſmy
25:
tákowy Wálny Séym Koronny złożyli:
26:
ná którymby o ziedno=
27:
czeniu z Króleſtwem náſzym źiem y Kśięſtw Litewſkich/ Pru=
28:
ſkich/ Oświęćimſkich y Zatorſkich/ y tákże o vczynieniu y wyi=
29:
ſczeniu wſzyſtkich Praw y Przywileiów Koronnych y Pańſtw
30:
náſzych ſtánowiono y ſkończono było.
31:
Ná którą prośbę ſtanów
32:
Króleſtwá y Pańſtw náſzych ninieyſzy Séym wálny Koronny
33:
dla odpráwowánia tych rzeczy złożyliſmy:
34:
y zárázem Séym
35:
wálny złożywſzy/ złożyliſmy przy tym miedzy inémi ſtanom y
36:
Przełożonym wſzyſtkim Kśięſtw náſzych Zatorſkich y Oświę=
37:
ćimſkich Séym Powiátowy w Oświęćimiu: ná który poſłáli=
38:
ſmy Poſłá náſzégo:
39:
ktoryby imieniém naſzym y wſzyſtkich ſta=
40:
nów Koronnych wſzyſtki ſtany Kśięſtw przerzeczonych nápo=
41:
mniał/ y ktemu przywodźił: áby ná ninieyſzy wálny Séym Ko=
42:
ronny ku ſtánowieniu Vniiéy z Koroną/ y ſpólnému ziednocze=
43:
niu Poſły ſwé z zupełną mocą poſłáli.
44:
A przeto gdy z tego Séy=
45:
mu Oświęćimſkiégo tu przyiecháli do nas y Rad náſzych y w=
46:
ſzyſtkich ſtanów ná ninieyſzym Koronnym Séymie zebránych/
47:
Poſłowie od ſtanów wſzelkich Kśięſtw przerzeczonych z zupeł=
48:
ną mocą poſłáni/
49:
opowiádáiąc nam imieniém wſzyſtkich ſta=

strona: 1211

Metriki o przywileiách Część pierwſza.
1:
nów Kśięſtw przerzeczonych: iż oni wſzyſcy y kożdy zoſobná
2:
nie zbrániáią ſie Vniiéy wysſzéy miánowánéy/ z Króleſtwem y
3:
Pánſtwy náſzémi. Wſzákże zá témi condiciámi:
4:
áby w ſtáno=
5:
wieniu téy Vniiéy Práwá/ Przywileie/ liſty/ y zwyczáie ich któ=
6:
rych z dawná vżywáią/ któré ták powſzechnie wſzyſtkim iáko téż
7:
kożdému zoſobná przynależą/ y których od przodków náſzych y
8:
od inych Dźierżáwiec Kśięſtw przerzeczonych doſtąpili/
9:
w ſwéy
10:
mocy y władzéy były przez nas záchowáné y trzymáné: á żeby
11:
téż wedle condiciiéy y Artykułów niżéy opiſánych/ któré ſą przez
12:
téſz Poſły przed námi przełożoné/ do Króleſtwá náſzégo byli
13:
przyięći y przyłączeni.
14:
My tedy z Rádámi náſzémi ze wſzyſtkiémi ſtany Króleſtwá
15:
y Pańſtw náſzych tu ná tym Séymie zebránémi/ y z Poſły
16:
Kśięſtw przerzeczonych/ zá ſpólną rádą y namowámi przez nie=
17:
który czás miánémi/
18:
zá mocą ninieyſzégo Séymu zámknęliſmy/
19:
poſtánowili/ y poſtánawiamy: áby przerzeczoné Kśięſtwá
20:
wysſzéy miánowáné Oświęćimſkié y Zatorſkié/ y wſzyſtkié ſta=
21:
ny tych Kśięſtw ze wſzyſtkiémi ich Zamki/
22:
twiérdzámi/ Po=
23:
wiáty/ Rozdźiały y grunty którémikolwiek/ y ich obywátelmi/
24:
do ćiáłá y iednośći w Práwo y w Tytuł Króleſtwá Polſkiégo:
25:
y do praw/ przywileiów/ wolnośći/ ſwobód/ y nádánia iego
26:
przyięliſmy/ do Korony Polſkiéy przyłączamy/
27:
iákóż przyymuie=
28:
my/ przyſpoſobiamy y przyłączamy Kśięſtwá przerzeczoné do
29:
źiemie Woiewództwá Krákowſkiégo/ iáko blizſzégo (iákóż o to
30:
przez Poſły Kśięſtw przerzeczonych od nas ieſt proſzono) przy=
31:
łączamy/ wćielamy przez ninieyſzy liſt ná wieczné czáſy.
32:
Wſzákże
33:
záchowuiąc ie wſzyſtkié zá mocą y władzą ninieyſzégo Séymu
34:
we wſzyſtkich y kożdych z oſobná Práwiéch/ Przywileiách/ Li=
35:
śćiéch/ ſwobodách y nádániu:
36:
któré im ſą nádáné ták poſpolićie
37:
wſzyſtkim/ iáko kożdému z nich z oſobná od przodków náſzych/
38:
y od innych wſzyſtkich przerzeczonych Kśięſtw/ dźiedźiców y
39:
dźierżáwiec.
40:
To obiáſniáiąc y ſkázuiąc: áby wſzyſcy y kożdy z
41:
oſobná poddáni náſzy Kśięſtw przerzeczonych (zoſtáwiwſzy
42:
nienáruſzoné y cáłé ich piérwſzé práwá y przywileie)
43:
wſzyſtki y
44:
kożdé z oſobná Rzeczypoſpolitéy Króleſtwá náſzégo brzemioná
45:
iednáko z inémi Króleſtwá y Pańſtw náſzych obywátélmi zno=
46:
śić/ y podéymowáć weſpółek ze wſzyſtkiémi nádáninámi/ Prá=
47:
wy/ ſwobodmi/ y wolnośćiámi:
48:
z których ſie poſpolićie wſzy=
49:
ſcy poddáni náſzy weſelą/ y których vżywáią: z których téż
50:
oni máią ſie weſelić/ y onych vżywáć.
Oświęćim y Zator wćielony do Korony.
Práwá Oświęćimſkié y Zatorſkié w cále záchowáné. O ſpólnéy pomocy.

51:
Y tákże tymże Práwem

strona: 1212

1:
y poſtępki práwnémi/ którymi Szláchtá Króleſtwá náſzégo ſą=
2:
dźi/ ná potym máią bydź ſądzeni ná wieczné czáſy.
3:
A ná Artykuły podáné przez Poſły przerzeczonych Kśięſtw
4:
zá zwoleniém Pánów y Rad wſzyſtkich ſtanów Króleſtwá y
5:
Pańſtw náſzych/ zwaláiąc ná prośby tychże Poſłów vſtáwia=
6:
my/ ſkázuiemy/ y rozrządzamy:
7:
iákóż vſtáwiamy/ rozrządzamy
8:
y ſkázuiemy ninieyſzym liſtem: áby Artykuły niżéy nápiſáné w
9:
Kśięſtwách wysſzéy miánowánych: ná wieczné czáſy czáſy zá Prá=
10:
wo były chowáné.
11:
Naprzód ácz Kśięſtwá przerzeczoné z Króleſtwem náſzym
12:
y Práwam iego ſą ziednoczoné y wćieloné/ y źiemi y Woiewó=
13:
dztwu Krákowſkiému przyłączoné:
O ſądźiéch y Vrzędnikách Oświęćimſkich y Zatorſkich.

14:
wſzákże áby Szláchtá
15:
Kśięſtw onych miáłá oſobliwé Sądy y Vrzędy ſwé Ziemſkié y
16:
Grodzkié/ á tych ſądów y Vrzędów áby Vrzędnicy ośiedli byli:
O ſądźiéch y Rocech.

17:
ktemu iż wybiéránie Sędźiégo/ Podſędká/ y Piſárzá zá mocą
18:
ziednoczenia y wćielenia ninieyſzégo ná wielmożnégo Woie=
19:
wodę Krákowſkiégo teraz álbo zá czáſem będącégo ná potóm=
20:
né czáſy ma należéć:
21:
áby zá wákowániém kożdégo z tych Vrzę=
22:
dów/ gdy o nim wielmożnému Woiewodźie Krákowſkiému
23:
będźie obwieſczono/ wielmożny Woiewodá Krákowſki teraz
24:
y ná potym będący we cztérech Niedźielách wybiéránié nowé=
25:
go Vrzędniká złożyć y ſkończyć był powinien.
26:
A ieſli ten któré=
27:
mi trudnémi ſpráwámi będźie ná ten czás zátrudnion/ á wybié=
28:
ránia tákowégo złożyć/ álbo przy nim bydź nie mógł:
29:
będźie po=
30:
winien z poruczenia iego Káſztelan Oświęćimſki zá czáſem bę=
31:
dący ku ſkutku ſłuſznému to przywieźdź: áby przez to ſpráwie=
32:
dliwość ludzka nie byłá zwłóczona.
33:
A wybrány Sędźia/ Pod=
34:
ſędek/ y Piſarz/ Nam wedle zwyczáiu inych źiem Króleſtwá ná
35:
ſzego ma bydź deferowan/ y przez nas ma bydź potwiérdzon.
Wiele kroć bydź máią y kiedy.

36:
A Sądy Ziemſkié w Kśięſtwách przerzeczonych ná potym
37:
tym porządkiém y obyczáiem máią bydź ſpráwowáné. Ná Są=
38:
dźiéch álbo Rocech Ziemſkich/ któré máią bydź w Oświęćimie
39:
ſpráwowáné/ Sędźiá źiemſki Oświęćimſki niech ſwé mieyſce
40:
dźierży:
41:
á Sędźia Zatorſki niech zá Podſędká przy nim śiedźi.
42:
A ná Rocech álbo Sądźiéch Ziemſkich/ któré będą w Zatorze
43:
ſpráwowáné/ Sędźia Zatorſki niech ſwé mieyſce dźierży:
44:
á Sę=
45:
dźia Oświęćimſki niech przy nim ná mieyſcu Podſędkowym
46:
śiedźi. A ieſli ninieyſzy Vrzędnicy Sądów Ziemſkich dla ſtá=
47:
rośći zechcą puśćić Vrzędy: to im wolno niech będźie.
48:
Téż Roki álbo Sądy Ziemſkié w tychże Kśięſtwách zobo=

strona: 1213

Metriki o Przywileiách Część Pierwſza.
1:
pólnie dwákroć w roku máią bydź odpráwowáné:
2:
to ieſt/ w
3:
Oświęćimiu piérwſzy raz w Poniedźiáłek piérwſzy po trzech
4:
Królách: á drugi raz w Poniedźiáłek piérwſzy po święćie S.
5:
Ianá Krzśćićielá. Tákże w Zatorze dwá kroć w roku.
6:
Piér=
7:
wſzy raz w Piątek we dni Wielkiégo Poſtu/ któré poſpolićie
8:
Suchedniámi zową: á drugi raz w Poniedźiáłek piérwſzy
9:
przed świętym Micháłem Archániołem.
10:
Téż ći wſzyſcy y kożdy zoſobná poddáni náſzy Kśięſtw prze=
11:
rzeczonych/ którzy przedtym od práwá Kśięſtw przerzeczonych
12:
byli przez nas wyięći/ á práwem króleſtwá náſzégo byli przypi=
13:
ſáni/ przyłączeni/ y dárowáni/
14:
máią ſie przywróćić do tákowé=
15:
góż porządku práwá: y iednym y tymże práwem ze wſzyſtkiémi
16:
inémi kożdému ná nie ſie żáłuiącému w ſądźiéch przerzeczonych
17:
będą powinni odpowiedáć.
18:
A ſpráwy wſzyſtki/ którékolwiek
19:
przed tym ná ſądy oné piérwſzé były wiedźioné/ tymże práwem
20:
którym ſą poczęté ſądźić/ máią bydź ſkończoné y ſkazáné:
O Práwie Oświęćimſkim.

21:
któré
22:
téż Wielmożny Ian z Oćieſzyná króleſtwá náſzégo Kánclérz
23:
Krákowſki y onych Kśięſtw Stároſtá/ álbo który zá czáſem
24:
będźie zá władzą vrzędu ſwégo y mocą pierwſzégo Sląſkiégo
25:
práwá/ y poſtępku wykonywáć y ku ſłuſznému ſkutkowi przy=
26:
wodźić będźie powinien.
27:
Téſz Dekréty/ Zapiſy/ Reſygnácię/ Proteſtátię/ práwné po=
28:
ſtępki/ Pozwy/ y wſzyſtkié Controwerſię/ ſpráwy/ y té rzeczy/
29:
któré ſą w kśięgi wwiedźioné/ Polſkim ięzykiem w Aktá ták
30:
Ziemſkié iáko Grodzkié ná potym máią bydź wpiſowáné y w
31:
wodzoné.
32:
Sądy y Vrzędy Grodzkié/ zwyczáiem innych ſą=
33:
dów y Vrzędów Grodzkich króleſtwá náſzégo w Kśięſtwách
34:
wysſzéy námienionych ná potym ná iednym mieyſcu/ to ieſt/ w
35:
Oświęćimiu máią bydź trzymáné/ ſpráwowáné/ y chowáné.
36:
A co ſie dotycze ſpraw y tráktatów o Rzeczypoſpolitéy/ obie=
37:
cuiemy: iż ilekroć Séymy powiátowé w źiemiách y Woiewódz
38:
twách króleſtwá náſzégo wedle zwyczáiu przed Séymem wál=
39:
nym przez nas złożoné będą:
40:
tylekroć My tymże Kśięſtw prze=
41:
rzeczonym ſtanom przez liſty náſzé/ iákoſmy zwykli do innych
42:
źiem/ obwieśćimy: áby y oni wybrawſzy iedneo poſłá w Oświę
43:
ćimie álbo w Zatorze onégo ná powiátowy Séym Proſzowſki
44:
poſłáli:
45:
który weſpółek z Poſły ná Séymie Piotrkowſkim obrá
46:
némi naprzód ná wielki do Nowégo Miáſtá Korczyná/ potym
47:
z niego ná wálny Séym zwyczáiem inych Poſłów źiem Máłéy
48:
Polſki będźie powinien iecháć:
O Poſłách

49:
którégo my ſłuſznym ná ſtráwę

strona: 1214

1:
opátrzeniém máiąc baczenié ná wielkość drógi opátrzemy.
2:
Náoſtátek ilekroć poſpolité ruſzenié Króleſtwá będźie przez
3:
nas álbo potomki náſzé złożoné:
4:
będźie powinná iuż od tego
5:
czáſu y ná potym Szláchtá Kśięſtw onych brzemię woiennéy
6:
wypráwy weſpółek ze wſzyſtkiémi inémi króleſtwá náſzégo pod
7:
dánémi nośić y podéymowáć.
8:
Y téż ilekroć ſkłádánié álbo po=
9:
bór poſpolity ná Séymie Wálnym Koronnym z máiętnośći ko
10:
żdégo będźie vchwalon (gdyż v nich obyczáiu ſtárych qui=
11:
tów nie było)
12:
będą powinni tákowyż pobór kmiećie Kśięſtw
13:
przerzeczonych iednákimże obyczáiem y práwem z inémi króle=
14:
ſtwá náſzégo poddánémi płáćić/ y wydáwáć.
O Woynie y Poborách.

15:
A od podatków
16:
y brzemion/ któré zſtárádawná w Sląſku zwykły bydź wyćią=
17:
gáné y vkłádáné/ oni y potomowie ich wolni y ſwobodni bę=
18:
dą ná wieczné czáſy.
19:
Ná których rzeczy wiárę y świádectwo pieczęć náſzá ieſt zá=
20:
wieſzoná. Dźiało ſie y dan ieſt w Piotrkowie w Piątek przed
21:
Niedźielą Iudicá/ Roku Bożégo 1563. á Króleſtwá náſzégo
22:
trzydźieſtégo czwartégo.
23:
Przy czym obliczni byli Nauczćiw=
24:
ſzy y Vczćiwi w Kryſtuśie Oycowie Pánowie/ y Wielmożni/
25:
Vrodzeni/ y Wielebni/ Iákub Vcháńſki Arcybiſkup Gniéźnień=
26:
ſki Legatus natus y króleſtwá Polſkiégo Primas,
27:
Philip Padnie=
28:
ſki Kráko. Mikołay Wolſki Kuiáwſki/ Woyćiech Stáro=
29:
źrzebſki Chełmſki/ Dyonizy Secygniowſki Nominat Kámie=
30:
niecki/ Biſkupi:
31:
Marćin z Zborowá Káſztelan Krák. Szydło=
32:
wſki Odalánowſki Stároſtá/ Spytek Iordan z Zakliczyná
33:
Krák. Przemyſłſki Kámionacki Stároſtá/ Andrzéy z Kośćiel=
34:
cá Poznáńſki Bydgoſtſki Pyzdrſki Stároſtá/
35:
Iánuſz z Kośćiel=
36:
cá Siérádzki Wielkiéy Polſki Generał y Nakielſki Stároſtá/
37:
Ian z Służewá Brzéſtſki Stároſtá Konińſki/ Mikołay z Sie
38:
niáwy Ruſki y nawysſzy Hetman Króleſtwá Polſkiégo/
39:
Ian
40:
Stárzechowſki Podolſki y Stároſtá Drohobycki/ Stáni=
41:
ſław Láwſki z Strzekoćiná Woiewodá y Wicegerent Má=
42:
zowſzu/ Andrzéy Siéprſki z Golczewá Ráwſki y Stároſtá
43:
Płotcki/ Woiewodowie:
44:
Piotr Czárnkowſki Poznánſki/ Iérzy
45:
Konárſki Káliſki/ Stániſław Herbórt z Fulſtyná Lwowſki/
46:
Adam Wilkánowſki Płotcki y Stároſtá Ciechanowſki/ Ian
47:
Lutomiérſki Ráwſki Nadworny Podſkárbi Lęczycki Rá=
48:
domſki Stároſtá/
49:
Wálánty Dębienſki Sądecki Króleſtwá
50:
náſzégo Podſkárbi y Stároſtá Chęćinſki/ Sebeſtian z Miel=
51:
cá Wiślicki/ Ian Tomicki Rogoźinſki/

strona: 1215

Metriki o Przywileiách Część pierwſza.
1:
Ian Siérakowſki

strona: 1215

1:
Lęncki Dworu náſzégo Referendarz Stároſtá Przedecki/ Piotr
2:
Bárzy Przemyſłſki y Stároſtá Lwowſki/ Ian Sienieńſki z
3:
Gołogór Hálicki/ Mikołay Ligęzá z Bobrku Czechowſki y Stá=
4:
roſtá Zydaczowſki/
5:
Káſper Zebrzydowſki Nakielſki/ Stáni=
6:
ſław Wolſki Brzeźińſki y Stároſtá Krzepicki/ Pryſztof My=
7:
ſzkowſki z Mirowá Oświęćimſki/ Mikołay Łącki Kámieńſki/
8:
Ian Gomoleńſki Spicymirſki/ Stániſław Spłáwſki Sán=
9:
tocki/ Swetoſław Lipicki Konárſki/ Káſztelanowie: Ian z
10:
Oćieſzyná Króleſtwá Polſkiégo Kánclérz/ Krákowſki Gene=
11:
rał/
12:
Oświęćimſki Zatorſki Sámborſki Olſtyńſki Stáro. Piotr
13:
Myſzkowſki Króleſtwá náſzégo Polſkiégo Podkánclérzy/ Dźie=
14:
kan Krákowſki/ Gnieźnieńſki Poznáńſki Płotcki Lęczycki Pro=
15:
boſcz/
16:
Stániſław Kárnkowſki Kántor Gnieźnienſki/ Scholá=
17:
ſtyk Lęczycki więtſzy Sekretarz y Dworu náſzégo Referen=
18:
darz/ Andrzey Przeręmbſki Gnieźnieńſki Krákowſki Kánonik/
19:
Ian Skáſzewſki Kánonik Płotcki/ Sekretarze náſzy: y inych
20:
barzo wiele godnych wiáry/ którzy byli przy rzeczách przerzeczo=
21:
nych.
Zyg. Aug. w Wárſzá.

22:
Dan przez ręce vczćiwégo Oycá Piotrá Myſzkowſkiégo
23:
Króleſtwá náſzégo Podkánclérzégo etć. nam wiernie miłégo.
24:
WTORY PRZYWILEY
25:
popráwy wćielenia y ziednoczenia
26:
Kśięſtw Oświęćimſkiéo y Zatorskiéo.
27:
ZYgmunt Auguſt z łáſki bożey Krol
28:
Polſki/ wielkié Kśiążę Litewſkié/ Ruſki/ Pruſki/
29:
Mázowecki/ Zmudzki Pan y Dźiedźic: Oznáy=
30:
muiemy wſzyſtkim którym to wiedźieć przynale=
31:
ży teraz y potym będącym:
32:
iż ácz ná bliſko prze=
33:
ſzłym Séymie Wálnym Piotrkowſkim przed
34:
tym Wárſzáwſkim/ Kśięſtwá náſzé Oświęćimſkié y Zatorſkié
35:
zá zobopólnym y poſpolitym zwoleniém Przełożonych y Sta
36:
nów
37:
ták króleſtwá náſzégo/ iáko téż támtych Kśięſtw przerze=
38:
czonych z Króleſtwem náſzym były ziednoczoné y wćieloné/ y
39:
Woiewództwu Krákowſkiému ná wieki przyłączoné/
40:
iáko o
41:
tym Liſt Przywileiu náſzégo zá władzą tegóż bliſko przeſzłégo
42:
Séymu Piotrko. wálnégo wydány ſzérzéy obmawia y świád=
43:
czy.
44:
Wſzákże iż ſtany tychże Kśięſtw przerzeczonych/ iáko ſie po=
45:
wiedźiáło/ do króleſtwá náſzégo wćielonych/ wźiąwſzy od nas

strona: 1216

1:
liſty tegóż wćielenia/ lepiéy ſie rozmyśliwſzy ná niektóré Arty=
2:
kuły w tymże Przywileiu wysſzéy miánowánym wypiſáné/
3:
przez Poſły ſwe ná ninieyſzy Séym Wálny Koronny Wárſzá=
4:
wſki poſłáné/ od Nas y od wſzyſtkiéy Rády y wſzyſtkich Sta=
5:
nów króleſtwá náſzégo ná Séymie ninieyſzym zebránych téy
6:
popráwy y polepſzénia/ która niżéy ieſt nápiſáná/ prośili.
7:
My
8:
tedy z Rádą náſzą y Poſły Ziemſkiémi y ſtany ná ninieyſzym
9:
Séymie zebránémi pilné y wielkié ná to máiąc vważenié/ y má=
10:
iąc piérwéy zobopólną ná to rádę y namowy/ zwaláiąc ná pro=
11:
śbę przerzeczonych Poſłów
12:
zá władzą y mocą tegóż ninieyſzé-
13:
go Séymu Wálnégo/ zá poſpolitym zwoleniém y rádą wſzy=
14:
tkich ſtanów króleſtwá náſzégo vſtáwiamy/ zámknęliſmy y roz
15:
rządźili/
Deklárácia piérwſzégo przywileiá.

16:
iákóż przez ninieyſzy vſtáwiamy/ zámykamy/ rozrzą=
17:
dzamy w Artykułách niżéy nápiſánych tákową popráwę y oby=
18:
czay: który ma bydź chowan y dźierżan ná wieczné czáſy/ iáko
19:
Státut y Conſtytucia poſpolita.
20:
Naprzód/ iż ácz zá mocą Przywileiá/ który ieſt vczynion o
21:
wćieleniu tych Kśięſtw Szláchtá onych Kśięſtw ma ſwóy o=
22:
ſobliwy powiát/ á wſzákże iż we wſzytkim ieſt Woiewództwu
23:
Krákowſkiému przyłączona:
24:
dla tego ten Przywiléy wćielenia
25:
iáſniéy obiáſniáiąc vſtáwiamy y rozrządzamy: áby Szláchtá/
26:
obywátele onych Kśięſtw zá władzą Przywileiá/ który ieſt v=
27:
czynion około wćielenia onych powiátów/
28:
ná potym ná wie=
29:
czné czáſy z potomki ſwémi byli ſpoſobnémi ku wźięćiu y o=
30:
trzymániu wſzelkich Doſtoieńſtw/ y innych wſzelkich Vrzę=
31:
dów we wſzyſtkim Woiewództwie Krákowſkim.
O Dignitárſtwách.

32:
Téż ácz w tymże Przywileiu wćielenia poſtánowiono ieſt:
33:
iż gdyby który Vrząd Ziemſki wákował onych powiátów/ á
34:
w ten czás Wielmożny Woiewodá Krákowſki zá czáſem bę=
35:
dący iákiémi trudnémi ſpráwámi był zátrudnion/
36:
dla których
37:
wybránia poſpolitégo złożyć/ álbo przy nim ſam bydź niemógł:
38:
áby powinien był tóż obiéránié z poruczenia tegóż Wielmożné=
39:
go Woiewody Krákowſkiégo Káſztelan Oświęćimſki zá czá=
40:
ſem będący złożyć/ y ku ſłuſznému końcu przywiéźdź:
41:
Wſzákże
42:
teraz pewnémi y ſłuſznémi przyczynámi ktemu przywiedźieni do
43:
tegóż poſtánowienia y ártykułu wysſzéy nápiſánéo vſtáwiamy:
44:
áby nád to było przydano/ y iáko Státut mocnie chowano:
45:
áby
46:
tákże gdy wákowáć będźie vrząd ſądowy iáki Ziemſki: nietylko
47:
Káſztelan Oświęćimſki/ ále téż y Stároſtá Oświęćimſki y Za=
48:
torſki zá czáſem będący
O wákáncyey Dignitarzow.

49:
obiéránié nowéo vrzędniká/ zá zléceniem

strona: 1217

Metriki o przywileiách Część pierwſza.
1:
tegóż Wielmożngo Woiewody Krákowſkiégo ſzláchćie złożyć/
2:
y ono do ſłuſznégo końcá przywiéźdź mógł/ y władzą tę miał.
3:
Téſz ácz w tymże przywileiu wćielenia wysſzéy omienionym
4:
ſą náznáczoné y złożoné rózné mieyſcá ku ſpráwowániu ſądów
5:
Ziemſkich:
O ſądźiéch y ich mieyſcu.

6:
Wſzákże iż Szláchtá onych powiátów teraz lepiéy
7:
rozmyśliwſzy ſie w téy rzeczy tákowéy popráwy przez poſły ſwé
8:
od Nas y wſzytkiégo Séymu prośiłá/ vſtáwiamy y ták rozprá=
9:
wuiemy ná wieczné czáſy:
10:
áby ná potym ſądy Ziemſkié nie ná i=
11:
nym mieyſcu iedno w miáſteczku Zatorze/ y nie inych czáſów ie=
12:
dno w kożdé Piątki/ w czáśiéch Suchych dni w Roku káżdym
13:
poſtánowionych/ záwżdy były ſądzoné y odpráwowáné.
14:
Nád to iż w onych Kśięſtwách álbo Powiećiéch wysſzéy o=
15:
mienionych záwżdy przedtym to było záchowano: iż Cyrográ=
16:
phy y Liſty/ álbo Zapiſy/ Rękoiemſtwá/ któré ieden drugiému
17:
czynił/ były wielkiéy mocy y władzéy:
18:
ácz My Szláchty powiá
19:
tów onych po vczyniéniu wćielenia ich do króleſtwá tákową
20:
vſtáwą niechćieliſmy obćiężáć/ áby kto miał bydź powinien ku
21:
czyniéniu y trzymániu tákowych Cyrográphów ábo Zapiſów
22:
rękoiemſtwa:
23:
wſzákże prośbámi ſzláchty powiátów onych przy=
24:
wiedźieni zwaláiąc ná nie/ dopuſczamy y vſtáwiamy ná wieki
25:
to chowáć:
O Cyrográphiéch y zapiśiéch.

26:
iż ieſli który z Szláchty onych powiátów dobrowol
27:
nie tákowym Cyrográphem álbo liſtem rękoiemſtwá wzglę=
28:
dem którégokolwiek y iákiégokolwiek bądź máłégo bądź nawię=
29:
tſzégo długu obowiązałby ſie y zápiſał:
30:
áby był powinien ko=
31:
żdy wedla tákiégo Cyrográphu y zapiſu rękoiemſtwá onému/
32:
którému ſie zápiſał y obowiązał/ wedle ſtárych praw Sląſkich
33:
we wſzyſtkim doſyć vczynić:
34:
y będą powinni między ſobą zá
35:
mocą tákowych Cyrográphów y Zapiſów rękoiemſkich wedle
36:
ſtárégo zwyczáiu/ który w tákowych rzeczách zdawná zwykł
37:
bydź chowan/
38:
czynić y poſtępowáć przez wſzelkiégo poſtępku y
39:
obrony práwá/ y ſzukánia w tym vrzędów Ziemſkich: tylko zá
40:
obwieſczeniém vczynionym wedle ſtárégo zwyczáiu przed
41:
Stároſtą náſzym.
42:
Ná oſtátek áby przerzeczonych Kśięſtw álbo Powiátów do
43:
króleſtwá náſzégo wćielenié y do Woiewództwá Krákowſkié=
44:
go przyłączenié tym mocnieyſzé ná wieki było/ vſtáwiamy y roz=
45:
rządzamy chcąc ná wieczné czáſy to bydź chowano:
46:
iż gdy ru=
47:
ſzenié poſpolité woienné Króleſtwá náſzégo będźie złożono/
48:
Szláchtá powiátów przerzeczonych Oświęćimſkiégo y Zator=
49:
ſkiégo ná tóż ruſzenié woienné/
O Woynie.

50:
pod chorągwią źiemie Kráko=

strona: 1218

1:
wſkiéy będźie powinná woiowáć:
2:
á ná Zamku Oświęćimſkim
3:
Woyſki Oświęćimſki/ który iuż od tego czáſu záwżdy nápotym
4:
przez nas będźie poſtánawian/ zá czáſu tegóż woiennégo ruſze=
5:
nia poſpolitégo ná mieyſcu Stárośćinym niech zoſtánie.
6:
A
7:
dla poſtánowenia gránic między dobry Szlácheckiémi y inych
8:
którychkolwiek Podkomorzy Ziemie Krákowſkiéy/ który teraz
9:
ieſt ábo zá czáſem będźie/
10:
Komorniká godnégo przyśięgłégo á
11:
onych powiátów przerzeczonych obywátelá y ośiádłéo záwżdy
12:
ná potym z vrzędu ſwégo ma náznáczáć/ y poſtánawiáć będźie
13:
powinien.
14:
A inni Dygnitarze y Vrzędnicy źiemie y Woiewódz=
15:
twá Kráko. równą/ iednáką y iednoſtáyną/ iáko w inych Po=
16:
wiećiéch źiemie Krák. będą mieć moc ſpráwowáć ſwé vrzędy y
17:
ſpráwy.
18:
Któré to Artykuły tu wysſzéy wypiſáné/ iáko przerze=
19:
czono ieſt/ w powiećiéch rzeczonych zá Práwo y zá Státut v=
20:
ſtaw poſpolitych ná wieczné czáſy mocnie y niezgwałcenié má=
21:
ią bydź trzymáné y chowáné:
22:
mocą y władzą ninieyſzégo Séy=
23:
mu Wárſzáwſkiégo poſtánawiamy/ vtwiérdzamy y ſkázuiemy.
24:
Ná któréy rzeczy świádectwo ręką náſzą ninieyſzy liſt podpiſá=
25:
liſmy/ y pieczęć náſzę kazáliſmy przyłożyć.
26:
Dźiało ſie y dan w
27:
Wárſzáwie ná Wálnym Séymie Koronnym dwudźieſtégo
28:
dniá Lutégo/ Roku Páńſk. 1564. Króleſtwá náſzégo Trzy=
29:
dźieſtégo piątégo.
30:
Zá relácią Piotrá Myſzkowſkiégo Króle=
31:
ſtwá Polſk. Podkánclérzégo/ Dźiekaná Kráko. Gniéźnieńſkié=
32:
go/ Płotckiégo/ Lęczyckiégo/ Wárſzáwſkiégo Proboſczá.
33:
Aczkolwiek tá prowincia z Krákowſkim Woiewództwem ſpó=
34:
łem chodźi: wſzákóż iż przedtym było oſobné y vdźiélné Kśięſtwo,
35:
tedy téż tu oſobno o nim opiſánié iest.
36:
Iáko Zatorſkié Kśiążę y obywátele téy źiemie przyśięgáło Kró=
37:
lowi y Koronie Polſkiéy: znaydźieſz w Láćińſkim Státućie Her=
38:
bórt. List 139. Titulo, Iuramentum.
39:
Przodkowi PP. Komorowſkich, y Mikołáiowi Myſzkowſkié=
40:
mu z Mirowá z ſtrony przyſtąpienia do téy Vniiéy téy częśći Sląſká
41:
przodek dáią.
42:
In genere z Sląská o gwałćiéch któ=
43:
ré przychodzą y z Węgier.
44:
A Iż częſté gwałty poddánym náſzym z ſąśiedzkich panſtw
45:
przez niektóré gwałtowniki ſie dźieią/ á zwłaſczá z Sląſká/ y z

strona: 1219

Metriki o Przywileiách Część pierwſza.
1:
Węgier:
Stephan w Wárſzá. Liſt.

2:
włożymy ſie w to/ áby wedle pakt ſpráwiedliwość
3:
vkrzywdzonym byłá/ y potym áby był wedle nich pokóy zácho=
4:
wan. Czego ieſliby ſie dóyśdź nie mogło/ w tym żalu pod=
5:
dánych náſzych/
6:
będźiemy winni vchylić im tego/ co Conſtitu=
7:
ciá Królá Zygmuntá/ w roku milleſimo, quingenteſimo, tri=
8:
geſimo ſecundo, vczyniona/ w ſobie obmawia/
9:
roſkázuiąc to
10:
wſzem poddánym náſzym mocą téy vchwały Séymowéy/ áby
11:
tákowych naiezników/ y gwałtowników żaden záchowywáć/ y
12:
w dom ſwóy prziymowáć nieśmiał/ ((t. łać. do w. 10))
13:
Séymik Oświęćimſki y Zatorſki.
14:
SEymik Oświęćimſkiéy y Zatorſkiéy źiemie ma bydź záw=
15:
żdy trzy dni przed Proſzowſkim Séymikiem/
Stephan w Wárſzá. Liſt

16:
w Zatorze przez
17:
nas ſkłádány/ ku obrániu Poſłá ná Séym Wálny/ ktoryby
18:
naprzód do Proſzowic ná Séymik iechał. Poſłá náſzégo ná ten
19:
tám Séymik nie będźie potrzebá poſłáć/ tylko inſtruktią do
20:
Stároſty Oświęćimſkiégo.
21:
A liſty około tego Séymiku Za=
22:
torſkiégo/ máią bydź poſyłáné álbo do Krákowá/ álbo do O=
23:
święćimiá.
24:
Oświęćim, Zatór miáſtá wysſzéy Tit. Kráków.
25:
O Cłách Oświęćimſkich, pátrz Tit. Telonea.
26:
O SPISKIEY ZIEMI
27:
XIII. miaſt.
28:
Którym práwem Spiſka źiemiá do Króleſtwá należy, z tego
29:
opiſánia Iuriſty Polſkiégo wyrozumiéſz. ((do końca str. t. łać.))
30:
((od w. 1 do w. 7 t. łać.))
31:
O CZĘSCI POMORSKIEY
32:
Ziemie, kędy lezy zamek Bytów, y
33:
miáſto Lunenburg.
34:
...arcem
35:
Bytów.. ((do końca str. t. łać.))

strona: 1221

Metriki o Przywileiách Część Pierwſza.
W przywileiu wiliczáiąc 30 miaſt Pomorzkich za Káźimiérzá/ wjlicza y té dwie ku królewſk. ſtronie/ áż potȳ z Królewną odeſzły.
1:
((K. 1121 cała t. łać.))

strona: 1222

1:
((od w. 1 do w. 13 t. łać. w tym polski)) Bytów
2:
O gránicách Pomorzkiéy źiemie co do Korony należą, iáko
3:
ſie dźielą á noua Marchia, znaydźieſz wysſzéy w czwar=
4:
tym Przywileiu między Pruſkiémi. 1108.
5:
ZMVDZKA ZIEMIA.
6:
Gránice Zmódzkiéy źiemi opiſáné ſą wysſzéy w Przywileiu
7:
Brzéſkim, który iest piąty między Pruſkiémi. 1110.
8:
O drógách ziemie Zmódzkiéy.
9:
ZA prośbą PoſłówKowieńſkich/ o położeniu dróg źiemie
10:
Zmódzkiéy/ y miáſtá Kowieńſkiégo/ y o Skłádźie ludźiom ku=
11:
pieckim w Kownie/ wedle przywileiów tego miáſtá záchowu=
12:
iemy/
13:
y Kommiſsarze do Zmódźi wyſzlemy/ którzyby poſtáno=
14:
wili y okazáli drógę narodowi ſzlácheckiému/ ku prowádzeniu
15:
ze Zmudźi do Prus rzeczy wſzelákich/ z ich właſnégo goſpodár=
16:
ſtwá: wſzákoż nic nie deroguiąc w tym obyczáiowi dawné=
17:
mu.
18:
O czym gdy od Kommiſsarzów ſpráwę wezmiemy/ dál=
19:
ſzé poſtánowienié z pány Rádámi vczynimy/ á nowé drógi nie
20:
zwykłé do Prus przez puſczą máią bydź zágubioné/ y nowé wo=
21:
le/ á zwłaſczá ludźiom kupieckim.
22:
WOIEWODZTWO BRA=
23:
CŁAWSKIE.
Stephan w Wárſzá. Liſt.


strona: 1223

Metriki o Przywileiách Część Pierwſza.
1:
Wolność przedawánia miodu Brá=
2:
cłáwſkiéy Szláchćie.
3:
SZláchtá Brácłáwſka y poddáni ich/ wolni ſą przedáwáć
4:
miody przáſné/ komu będą chćieć. A nie máią bydź przymu=
5:
ſzáni/ ku przedawániu miodu Zydom.
6:
Chorągiew Brácłáwſkiéy ziemie.
7:
TEyże źiemi Brácłáwſkiéy/ Chorążégo powinni dáć bę=
8:
dźiemy/ y Chorągiew.
9:
Potwiérdzenié praw Brácłáwſkich, znaydźieſz, Titulo,
10:
Kśięſtwo Kiiowſkié. ((lok.))
11:
Pozywánié Stároſty Brácłáwſkiégo.
12:
DEkláruiemy/ iż Stároſtę Brácłáwſkiégo o zbiegłé chłó=
13:
py wedle Conſtituciiéy Anni 1578. ad viciniorem Capitanea=
14:
tum pozwáć mogą.
15:
Woiewództwá Brácłáwſkiégo Tribunał, znaydźieſz wysſzéy we
16:
XII. kśięgách, 866.
Zyg. Aug. w Lubli. Liſt. Stá.
Tenże. Támże. Stephan w Wárſzá. Liſt. Stá.

17:
WOŁOSKA Y MVLTANSKA
18:
ZIEMIA.
19:
Prześięgá Wołoſkiégo Woiewody. ((do w. 26- t. łać.))
20:
Przyśięgá Multanſkiégo Woiewody. ((do końca str. t. łać.))
Támże.


strona: 1224

1:
PACIERZ WOŁOSKI
2:
PArintele noſtru ce ieſli in cerin, ſwincaſke ſe numele teu: ſe vie
3:
inperecia ta, ſe fie voia ta, komu ie in ceru aſsa ſsi prepemintu. Penia
4:
noaſtre ſecioaſe de noąi aſtedei.
5:
Ssi iarte noąe detoriile noaſtre,
6:
cum ssi noi leſem detorniczitor nosſtri. Ssi nu aducze prenoi in iſpi=
7:
te, ceno mentuiaſte de ſitlanul. Keie ata inperecia ssi putara ssi
8:
cinſtia in neczij necitor, Amen.
9:
Położyłem tu Paćierz Wołoſkim ięzykiem dla przyczyn pew=
10:
nych: Iedná, áby po czytániu rerum feriarum, Czytelnik miał ſie
11:
czym zábáwić krotofilnym: á druga, żeby de origine tego naro=
12:
du Wołoſkiégo, mógł ſie co domyślić czytelnik z tego ięzyká.
13:
Iest
14:
mowá ſtáréy Włoſczyzny, iáko hayno záraz, gdy Gottowie y Wán
15:
dálowie opánowáli byli blizu ſtá lat Włoſką źiemię: przetóż ſie tu
16:
znáyduią ſtároświetckié archaiſmy, któré ſie áni z Láćińſkim ię=
17:
zykiem áni z Włoſkim niezgadzáią.
18:
Iest téż tu Polſkiégo ięzyká
19:
część niemáła przymiéſzána: iáko wnetże ná początku mówi:
20:
Swincaſke ſe numele teu. Właſnie to, co Polacy mówią w Paćie=
21:
rzu: Swięć ſie imię twoie.
22:
A ten paćiérz dał mi ręką ſwą nápi=
23:
ſány w Wárſzáwie ná Séymie Pan Gołofiet, álbo Kánclérz Wo=
24:
łoſki. Ale de origine tego narodu w Kroynice moiéy ſzérſzy wy=
25:
wód znaydźieſz.
26:
TRANSILVANIA.
27:
Weyźrzeć w Conſtitucię Anni 1575. w liſty,
28:
Significatoriales
29:
Elektciiéy Anny Królewny, y Stephaná Batorégo.
30:
Item, w Iędrzeiowſkié Conſtitucię: Anni 1576.
31:
Item, Tranſactiae, któré Meggeſzu śie dźiały w Siedmigrodz=
32:
kiéy źiemi.
33:
Item, literę pactorum conuentorum. Któré rzeczy dla ſkróce=
34:
nia muſzą tu bydź opuſczoné, boby ſie bárzo to volumen rozſzérzyło
35:
DVCATVS BARENSIS.
36:
Co zá práwo ná to Páńtwo Królowie Polſcy máią, trzebá weyź=
37:
rzéć w Státut Iákubá Przyłuſkiégo. Lib. 5. fol. 801. Kędy tám y
38:
Medioláńſkié Páńſtwo, miáſto Moduáńſkié, y Kremoneńſkié zá=
39:
myka: y do tegóż práwá pokázuie należéć:
40:
Támże y liſty Zy=
41:
gmuntá Królá do Kárłá 5. Ceſárzá: támże y poſelſtwá Ianá Dán
42:
tiſká, y Ioſtá Deciuſá: y poſelſtwo Borká Kánoniká ad Comitem

strona: 1224

Metriki o Przywileiách Część pierwſza.
1:
de Naſau.
2:
Kędy potym iuż po śmierći Auguſtowéy wielkiéy za=
3:
cnośći człowiek, y dowćipu bárzo wielkiégo Stániſław Fogelweder
4:
Sekr. Kró. I.M. y Kánonik Krák. ſczęśliwie ſkończył té ſpráwy:
5:
gdźie ſie pokazáłá wielka dźiélność iego, chcąc ſie przyſłużyć Królo.
6:
I.M. y Rzeczypoſpolitéy.
7:
Tu záś wchodźimy w wielkié piſmá, y wſpomienienié trudnych
8:
á żáłoſnych ſpraw.
9:
Ale iż to były fatales caſus, y przygody ná
10:
Rzeczypoſpolitą, á ktemu, iże té rzeczy iuż przeminęły, tedy iáko do=
11:
czeſné Conſtitucię ná ten czás opuśćić muśim: iednák kto chce wie
12:
dźiéć, niech weźrzy w Séym Koronáciiéy Anni 1588.
13:
w Conſtitu=
14:
cią 2. de crimine laeſae Maieſtatis. Item Conſt: 41. któréy tytuł:
15:
Proceſſus contra rebelles. Item Conſt: 42, któréy tu podobno nie=
16:
godźi opuśćić: tákże y drugiéy, O nágrodźie vſzkodzonych.
17:
Aſſekurácia Hetmáná Koronnégo.
18:
IZ Máximilian/ Arcykśiążę Rákuſkié/ ieſt y do tego ieſcze
19:
czáſu z woyſkiem w Koronie/ z wielkim niebeſpieczeńſtwem
20:
R.P. y z nim nie máło ludźi tutecznych/ nic ná Oyczyznę ſwą
21:
nie pomniących/ przeſtawa:
22:
tedy iákoſmy dáli moc Hetmáno=
23:
wi Koronnému/ Wielmożnému Ianowi Zamoyſkiému/ któ=
24:
régoſmy z ludem przećiw niemu poſłáli/ áby y przećiw iemu ſá=
25:
mému z iego woyſkiem/ y przećiw adhęrentóm iego/
26:
mógł ták
27:
poſtępowáć y poſtępował/ iáko przećiw nieprzyiaćielowi R.
28:
P. ták wáruiemy mu to mocą ninieyſzéy vchwały/ zá wſzech
29:
ſtanów ná tym Séymie Koronáciiéy náſzéy zezwoleniém:
30:
że
31:
coby w téy ſpráwie/ przez ſie/ ábo przez kogo gdźie ná poſługę
32:
R. P. poſyłaiąc/ ábo zlecáiąc vczynił:
Zygm. III. ná Koronáciiéj w Krákowie/ 1588. Liſt.

33:
tákże y co dotąd od Ele=
34:
kciiéy náſzéy Wárſzáwſkiéy w tákowychże ſpráwách woiennych
35:
z Vrzędu ſwégo Hetmáńſkiégo tymże ſpoſobem czynił:
36:
y cokol=
37:
wiek ztąd ná kogo przypádło/ bądź ná oſobę czyię/ bądź ná má=
38:
iętnośći/ ták aduerſarum partium iáko y ſwych/ gdyż przy táko=
39:
wych ſpráwách śiłá rzeczy przypádáć muśi/ y ináczéy ſie dźiać
40:
niż czáſu pokoiu:
41:
że to wſzyſtko nie może bydź ni od kogo w
42:
wątpliwość álbo in diſquiſitionem przywodzono/ áni impe=
43:
diment żadny práwny/ ábo inſzy iákikolwiek iemu o to czynion/
44:
czáſy wiecznémi.
45:
Nágrodá vſzkodzonym.

strona: 1126

1:
IZ muśiáło do tego przychodźić/ że dla obrony miáſtá ná=
2:
ſzégo Krákowá y zamku/ w którym przednieyſzé inſignia y kléy=|
3:
noty Máieſtátu náſzégo Królewſkiégo chowáią/
4:
dobrá pod=
5:
dánych náſzych nieruchomé/ muśiáły bydź od Hetmáná y żoł=
6:
niérzá náſzégo paloné/ á ruchomé bráné ex vſu artis militaris:
Tenże. Támże.

7:
á
8:
drudzy záś częśćią od nieprzyiaćielá/ częśćią od żołniérzá náſzé=
9:
go priuatim bez roſkazánia/ pozwolenia/ y zlécenia Hetmáń=
10:
ſkiégo ſą z máiętnośći złupieni/ y vſzkodzeni:
11:
tedy y tym od nie=
12:
przyiaćielá vſzkodzonym/ y tym którzy dla gwałtownéy R.P.
13:
potrzeby/ ſzkody popádli/ de bonis rebellium, qui cauſam dam=
14:
ni dederunt, ma bydź z práwá nagrodá:
15:
á od żołniérzá náſzégo
16:
vkrzywdzonym priuatim, bez wiádomośći Hetmáńſkiéy/ vká=
17:
zuiem do práwá naleźnégo: kędy ſzkody krzywd ſwych docho=
18:
dźić káżdému ieſt wolno.
19:
Aſſecurácią Hetmáńſką we wſzyſt=
20:
kim w cále/ iáko ſámá w ſobie ieſt/ wáruiąc/ y nienáruſzénié
21:
zoſtáwuiąc.
22:
Trzebá ieſcze weźrzéć w Conſtitucię Anni 1589. O Adhęrentách
23:
Arcykśiążęćiá Máximilianá, Liſt II.
24:
A ták té rzeczy ſzły w obá czáſy. Ale ktoby chćiał wiedźiéć iáko
25:
dawna y wielka przyiaźń ieſt miedzy domem Rákuſkim, á Królmi
26:
Polſkimi, trzebá ſie dołożyć piſmá, któré conſignował Przyłuſki,
27:
iá=
28:
ko ziazd w Preſzpurku: iáko Zygmunt Król był przyłączony ad
29:
confoederationem aurei velleris: iáko w tym trwał, y iáko po
30:
śmierći iego tenże znák aurei velleris był odnieśion do Céſárzá, z iá
31:
kiémi Cęremoniámi.
32:
Tákże ſie trzebá przypátrzyć małżeńſtwu Zy=
33:
gmuntá Auguſtá, iáko w przyiaźń tego domu wchodźił: A tákże
34:
potym nieſczęśliwé kłopoty któré vroſły, gdy Zygmunt trzeći Ná=
35:
iáſniéyſzy Król Polſki w Elektciiéy ná Króleſtwo Polſkié był wy=
36:
brány:
37:
któré to kłopoty wſzyſtkié ſą w lepſzé obróconé, zá małżeń=
38:
ſtwem iego, y weſzćiem przyiaźni w tymże domu Rákuſkim: y ieſt
39:
nádźieiá dobra, że im dáléy tym bárźiéy będźiem pewnieyſzy po=
40:
koiu y zgody.
41:
Co day Pánie Boże.
42:
O IARMARKACH.
43:
Iármárki w Polſkich mieśćiéch miáſto
44:
Niemieckich máią bydz vſtáwioné.
Zygmunt w Kráko.

45:
ZYgmunt/ etć. Wſzyſtkim poddánym náſzym którégożby=

strona: 1227

Metriki o Przywileiách Część Pierwſza.
1:
kolwiek ſtanu y záwołánia byli/ y w Króleſtwie náſzym gdźie=
2:
kolwiek będącym/ ſczérze y wiernie nam miłym:
3:
nie ieſt wam
4:
rzecz táyna/ żeſmy dla rozmáitych y wielkich krzywd y obćiąże=
5:
nia/ któré z Sląſká y z Márgrábſkiéy źiemie poddánym náſzym
6:
dźieią ſie/
7:
wſzyſtki drógi do Sląſká y Márgrábſkiéy źiemie zá
8:
rádą wſzyſtkich Rád náſzych/ y zá prośbą poddánych náſzych
9:
do dźieśiąći lat od Wielkiéy nocy bliſko przyſzłéy licząc zábroni=
10:
li:
11:
á iżeſmy téż y wam to ſrogo roſkazáli: áby przez té wſzyſtki
12:
dźieśięć lat żaden nie śmiał tám do Sląſká y do Márgrábkiéy
13:
źiemie rzeczy y kupi iákich/
14:
ták wielkich iáko máłych/ iákiékolwiek
15:
ſą (wyiąwſzy ſól náſzę) woźić y wnośić/ áni téż do inſzych któ=
16:
rychkolwiek dálſzych krain/ tychże rzeczy y kupi z Króleſtwá ná=
17:
ſzégo przez Sląſko y Margrábſką źiemię wiéźdź/
18:
áni wolno do
19:
inych ſtron z Króleſtwá náſzégo (iedno do tych/ któréby przez
20:
nas były náznáczoné) którymkolwiek obyczáiem/ álbo zaſłoną
21:
y bárwą iáką śmiał pędźić/
22:
nie tylko pod ſtráceniém ſwych wo=
23:
łów y kupi/ ále téż wſzyſtkich dóbr ſwych do ſkárbu náſzégo obró
24:
ceniém.
25:
A gdyż iuż święto Wielkanocné bliſko ſie przybliża/
26:
od którégo exequucia tego zábronienia y zápowiedźieniá náſzé=
27:
go ma ſie począć:
28:
chcąc rádźić o pożytku ták poddánych náſzych/
29:
iáko téż poſtronnych ludźi/ Iármárki poſpolité roczné dla prze=
30:
dawánia y kupowániia wołów w miáſteczkách Króleſtwá ná=
31:
ſzégo niżéy opiſánych/
32:
które ná gránicách ſą miáſto Iármár=
33:
ków/ któré piérwéy zwykły w Niemcách ná Sląſku bywáć/
34:
vmyśliliſmy náznáczyć y vſtáwić: y iuż náznáczamy tym ni=
35:
nieyſzym liſtem.
36:
W WIELKIEY POLSCZE.
37:
We Srzemie cztérzy Iármárki roczné.
38:
PIérwſzy ná święto świętégo Erázmégo/ miáſto Iár=
39:
márku w Budſtaćie: który tám zwykł bywáć ná święty Ian
40:
Krzćićiel.
41:
Drugi ná święto Náwiedzenia nachwalebnieyſzéy Pánny
42:
Máriiéy/ ná mieyſcu Iármárku Herfordzkiégo: który był zwykł
43:
bywáć ná święty Iákub.
44:
Trzeći ná święto świętégo Wáwrzyńcá/ ná mieyſce Iár=
45:
márku w Gierwaśćie/ który tám był zwykł bywáć ná ś. Bár=
46:
tłomiéy.

strona: 1228

1:
A czwarty ná ś. Iádwigę/ ná mieyſce drugiégo Iármárku
2:
Budſtatſkiégo/ ná święto Wſzyſtkich Swiętych vſtáwionégo.
3:
W MAŁEY POLSCZE.
4:
W máłéy Polſcze w miáſteczku Krze
5:
picách, tákze iné cztérzy Iármárki
6:
roczné, dla przedawánia y kupowá=
7:
nia wołów vſtáwiliſmy.
8:
PIérwſzy w Poniedźiáłek nabliżſzy po Bożym Wſtąpie=
9:
niu miáſto Iármárku: który zwykł bywáć w Brzégu ná świę=
10:
tą Tróycę.
11:
Drugi ná święto Bozeſłáńców/ ná mieyſcu Iármárku: któ=
12:
ry w Nyśie bywa na ś. Jákub.
13:
Trzeći ná ś. Auguſtyn/ ná mieyſcu inégo Iármárku w Brzé=
14:
gu ná Národzenié Pánny Máriiéy vſtáwionégo.
15:
A czwarty ná święto ś. Fránćiſzká Confeſſorá zá Iármárk
16:
w Swidnicy: który tám zwykł bywáć ná ś. Gáweł.
17:
Aby drógi bliżſzé y paſzé dobré/ któré ſą przy tych dwu miáſte=
18:
czkách wietſzé/ á niżli gdźie indźiéy/ mogli łácwiéy ták poddá=
19:
ni náſzy ku pędzeniu tám wołów/ iáko téż ludźie poſtronni do
20:
nich ku kupowániu y łácnieyſzému wypędzeniu tym rychley wa=
21:
bili do śiebie.
22:
Záchowuiąc przedśię/ iákóż w mocy záchowuiemy
23:
ninieyſzym poſtánowieniém/ wſzyſtki iné y káżdé z oſobná Iár=
24:
márki w inych mieśćiéch y miáſteczkách Króleſtwá náſzégo/
25:
inych czáſów którychkolwiek w przedawániu y w kupowániu
26:
wołów: któré zdawná zwykły bydź ſpráwowáné. Zákázuiąc
27:
tedy ninieyſzym liſtem/
28:
áby żaden którégokolwiek ſtanu/ záwo=
29:
łánia y przełożeńſtwá/ bądź do inych dálſzych mieyśc z Króle=
30:
ſtwá náſzégo wołów nie śmiał pędźić/ pod winą wysſzéy nápi=
31:
ſáną/ y wielką niełáſką náſzą.
32:
A iżby o przerzeczonych Iármár=
33:
kách w miáſteczku Srzemie/ któré cztéry kroć w roku bydź má=
34:
ią/ y w Krzepicách tákże tylekroć dla kupowánia y przedawá=
35:
nia wołów przez nas vſtáwionych:
36:
któré máią bydź miáſto Iár=
37:
márków w Niemcech/ y w Slązku bywáć zwykłych/ niektóry
38:
niewiádomośćią ſwą ſie chćiał ſczyćić/ áby w winę nie wpadł:

strona: 1229

Metriki o przywileiách Cześć pierwſza.
1:
roſkázuiemy wſzyſtkim Stároſtóm mieyſc/ y miaſt y miáſte=
2:
czek Burmiſtrzóm y Ráycóm: ábyśćie tákowé Iármárki we
3:
dni targowé/ y w świętá przy Kośćieléch przez obwołánié iá=
4:
wné Woźnégo do wſzyſtkich y káżdégo z oſobná wiádomośći/
5:
którym to wiedźiéć należy/ przywiedli z powinnośći wáſzéy/ y
6:
ábyśćie pod łáſką náſzą ináczéy nie czynili. Dan w Krákowie
7:
we Srzodę piérwſzą po Kwietnéy Niedźieli: Roku Páńſkiégo
8:
1524. Króleſtwá náſzégo roku oſmnaſtégo.
9:
Ná Iármárkách Lwowskich, Lubel=
10:
ſkich, Poznánskich, Wárſzáwskich,
11:
y ná inych ma bydz wolné przeda=
12:
wánié rzeczy ná funty y łokćie, pod
13:
winą ſtá grzywien.
14:
SToiąc przy piérwſzym Státućie/ ſkázuiemy: áby było
15:
wolné przedawánié rzeczy wſzyſtkich ná funty y łokćie ná Iár=
16:
márkách w mieśćiéch y w miáſteczkach:
17:
á zwłaſczá we Lwo=
18:
wie/ w Lublinie/ w Poznániu/w Wárſzáwie/ y w inych wſzy=
19:
ſtkich w Króleſtwie będących.
Zygmunt w Piotrko.

20:
A ieſli miáſtá przerzeczonéy v=
21:
ſtáwie będą ſie ſprzećiwiáć/ pozwáné przed nas o przerzeczoną
22:
krzywdę/ gdźiekolwiek będźiemy/ ná záwitym Roku winę ſto
23:
grzywien/
24:
ieſli któré miáſto namniéy trzemi świádki będźie w
25:
tym przeświádczoné/ nieodpuſczenié przepádną: któréy poło=
26:
wicá do ſkárbu náſzégo Królewſkiégo/ á druga ſtronie inſtigu=
27:
iącéy ma przyśdź:
28:
która tákowa wolność ma ſie począć od świę
29:
tá ś. Ianá Krzćićielá.
30:
VSTAWA NA SKŁADY,
31:
y Iármárki pográniczné.
Zyg. Aug. w Piotrko.

32:
IAko wſzytki miáſtá w Koronie ſpozywáné były zá vchwa=
33:
łą/ ku kłádźieniu liſtów ná ſkłády: co prze inné potrzeby Rze=
34:
czypoſpolitéy odkłádano było áż do tego Séymu od Séymu.
35:
Gdźie ſtánąwſzy Poſłowie od miaſt kłádli práwá/ liſty/ y przy=
36:
wileié ſwé/ proſząc nas ábyſmy ié przy ich liśćiéch/ práwiéch/ y
37:
przywileiách/ iáko ná ine rzeczy/ ták y ná ſkłády otrzymáné y ná=

strona: 1230

1:
dáné
2:
od przodków náſzych Kśiążąt/ y Królów Polſkich z łáſki
3:
ich/ zá záſługámi ludźi mieyſkich téż przodków ich záchowáli/ o=
4:
powiádáiąc ſie y ſkárżąc ná Stároſty náſzé:
5:
iáko zá wezwániém
6:
ich ku kłádźieniu liſtów obrony potężnéy y pewnéy od Stáro=
7:
ſtów náſzych mieć nie mogą: y proſząc nas/ ábyſmy Stároſtóm
8:
náſzym rozkazáli/
9:
iáko téż to záwżdy bywáło przedtym/ pomoc
10:
mieſczánóm dáwáć/ y bronić przećiwko tym wſzyſtkim/ którzy=
11:
by ſie ważyć śmieli mijáć álbo przechodźić ſkłády przećiw ich
12:
przywileióm.
13:
Tedy my z Pány Rádámi náſzymi y z Poſły źiem=
14:
ſkiémi naprzód ſie przypátrzywſzy temu/ iż té tákié ſkłády miá=
15:
ſtóm náſzym w Koronie nádáné nie śćiągáią ſie/
16:
áni ſie śćią=
17:
gáć mogą ná żadny iny ſtan/ iedno ná ludźie kupeckié káżdé=
18:
go ſtanu/ któryby iedno kupczył/ náyduiemy: iż tylko ći tácy lu=
19:
dźie kupieccy/ tákiégożkolwiek ſtanu/ powinni będą do ſkłádów
20:
ieźdźić/
21:
y ná nich ſie ſtánowić według nádánia y vprzywileio=
22:
wánia káżdégo miáſtá: iáko o tym ſzerzéy Przywileie tych to
23:
miaſt álbo opiſánié náſzé świádczy: któréſmy oſobnie zá rewi=
24:
zyią przywileiów ich wydáć roſkazáli:
25:
áby o tym wſzyſcy doſtá=
26:
teczną ſpráwę mieli.
27:
A tego wſzyſtkiégo Stároſtowie náſzy ná oboię ſtronę do=
28:
ględáć máią/ ták z ſtrony mieſczan/ iáko z ſtrony Kupieckiéy:
29:
áby ſie według liſtów nádánych miáſtóm/ y téy náſzéy vchwały
30:
záchowywáli ludźie ná oboię ſtronę/ ták obiáſniáiąc: áby ká=
31:
żdy Kupiec ták Koronny iákoc cudzoźiemiec/ iákiégożkolwiek
32:
ſtanu/
33:
nie mógł áni śmiał/ iedno ſtárémi drógámi zwyczáyné=
34:
mi ná przywileiách mieyſkich Krákowſkich/ Káliſkich/ Rádom=
35:
ſkich/ y inych miaſt opiſánémi do miaſt/ w których ſkłády ſą/ ieź=
36:
dźić:
37:
któré drógi tedy téż ſą dla wiádomośći ludzkiéy przy opiſá=
38:
niu ſkłádów przerzeczonych oſobnym liſtem náſzym opiſáné.

strona: 1231

Metriki o przywileiách Część pierwſza.
1:
A tám ná tych ſkłádźiéch wſzyſcy kupcy ſtany wſzelákiégo
2:
towáry ſwé ſkłádáć/ y onych tám zbywáć wolno mieć będą/
3:
do mieſczan tám mieſzkáiących/ y do ſtanu Rycérſkiégo.
4:
A do
5:
cudzoźiemców y inych Koronnych obywátelów/ ná Iármár=
6:
kách tylko wálnych/ którzy tám przyiádą/ álbo ſprawce ſwé po=
7:
ſzlą.
8:
A żadnych towárów máłych y wielkich nie ma bydź wol=
9:
no kupcóm náſzym Koronnym ſtanu wſzelákiégo z gránic Ko=
10:
ronnych wywoźić zá gránice:
11:
iedno cudzoźiemcom ſámym bę=
12:
dźie wolno ze wſzelákiémi kupiámi máłémi y wielkiémi ná téſz
13:
mieyſcá ſkłádowé przyieźdźić: y tám záśię towáry wſzelákié
14:
bráć/ nákłádáć y wywoźić tám/ gdźie iém będźie potrzebá/ cłá

strona: 1231

1:
y mytá wſzyſtkié powinné y zwykłé zápłáćiwſzy.
2:
A co ſie tycze wołów y innégo bydłá/ iż ten żywy towar ná
3:
ſkłádźiéch nie mógłby bydź zátrzyman bez wielkich ſzkód tych/
4:
którzyby ie pędźili: tedy zá vchwałą ninieyſzégo Séymu poſtá=
5:
nawiamy Targi wielkié.
6:
W WIELKIEY POLSCZE.
7:
Piérwſzé tárgi wielkié.
8:
WE Czwartek przed Kwietną Niedźielą w Káliſzu/ w
9:
Wieluniu/ we Schowie/ w Miedzyrzéczu.
10:
Wtóré tárgi wielkié.
11:
NA świętą Zophią w Káliſzu/ w Miedzyrzéczu/ we Scho=
12:
wie.
13:
Potym piérwſzé Iármárki pográniczné.
14:
WE Czwartek przed Swiątkámi w Wieluniu/ w Bárá=
15:
nowie.
16:
W Poniedźiáłek Swiąteczny w Kobylinie/ w Ko=
17:
źminie/ w Ponieczu.
18:
Ná S. Tróycę we Schowie/ w Zbąſzynie/ w Miedzyrzé=
19:
czu/ w Czárnkowie.
20:
Wtóré Iármárki w Wielkiéy Polſcze.
21:
NA święty Alexy w Wieluniu/ w Báránowie.
22:
Dniá trzećiégo po ś. Alexym w Kobylinie/ w Ponieczu.
23:
Dniá świętégo Piotrá ad vincula we Schowie/ w Zbąſzy=
24:
nie/ w Miedzyrzéczu/ w Czarnkowie.
25:
Trzećie Iármárki w Wielkiéy Polſcze.
26:
NA święty Idźi w Wieluniu/ w Báránowe/ w Kobyli=
27:
nie/ w Ponieczu.
28:
Trzećiégo dniá po święćie Národzenia Pánny Máriiéy we
29:
Schowie/ w Zbąſzynie/ w Miedzyrzéczu/ w Czárnkowie.
30:
Czwarté Iármárki w Wielkiéy Polſcze.

strona: 1232

1:
NA dźiéń ś. Fránćiſzká w Wieluniu/ w Báránowie.
2:
Ná dźiéń ś. Gáwłá we Schowie/ w Miedzyrzeczu/ w Zbą=
3:
ſzynie.
4:
IARMARKI POGRANICZNE
5:
w Máłéy Polſcze.
6:
W Oświęćimiu.
7:
PIérwſzy pro Dominica Laetare.
8:
Wtóry/ pro feſto ſancti Petri ad vincula.
9:
Trzeći/ ná dźiéń świętégo Idźiégo.
10:
Czwarty/ ná dźiéń świętégo Fránćiſzká.
11:
Piąty/ ná dźiéń świętégo Marćiná.
12:
W Będziniu.
13:
PIérwſzy/ we Czwartek przed Swiątkámi.
14:
Wtóry/ ná dźiéń świętégo Kilianá.
15:
Trzeći/ śiódmégo dniá przed świętym Micháłem.
16:
Czwarty/ ná dźiéń świętégo Fránćiſzká.
17:
Piąty/ ná dźién świętéy Helżbiéty.
18:
w Krzepicách.
19:
PIérwſzy Iármárk poſt Laetare.
20:
Wtóry/ w Poniedźiáłek przed Swiątkámi.
21:
Trzeći/ ná dźiéń świętégo Alexégo.
22:
Czwarty/ ná dźiéń świętégo Idźiégo.
23:
Piąty/ ná dźiéń świętégo Fránćiſzká.
24:
A ná tych mieyſcách wſzyſtkich wolno nam będźie mieć Ko=
25:
mory y Piſárze náſzé/ dla wybiérániá Céł.
26:
A ktemu/ káżdému komu gdźie bliżéy/ ábo gdźie będźie chćiał/
27:
do tych Iármárków ich miaſt ná té Iármárki będźie mu wolno
28:
woły gnáć. A cudzoźiemcy nie ná inſzych mieyſcách w Koronie
29:
woły y bydłá kupowáć máią/
30:
tylko ná tych pogránicznych miey=
31:
ſcách y Iármárkách: álbo y nie czekáiąc tych Iármárków/ w do=
32:
miéch ſzláchetckich będźie wolno cudzoźiemcom woły źimowá=
33:
né/
34:
karmné/ y powołowczyznę wedle Conſtituciiéy Anni 1550.

strona: 1233

Metriki o Przywileiách Część Pierwſza
1:
kupowáć/ y wolno bez mytá z gránic wypędzáć: á táſz wol=
2:
ność ma bydź y náſzym Polſkim Kupcom/
3:
álbo ieſli téż Szlá=
4:
chćic chce wykarmiwſzy woły przez źimę/ wolno mu ie będźie
5:
wygnáć przez gránice do cudzéy źiemie kędy chce/ bez wſzégo
6:
hámowánia:
7:
y ſkłády y Iármárki temu przeſzkadzáć nic nie má=
8:
ią/ ále máią bydź wolné wedle Conſtituciiéy wysſzéy omięnio=
9:
néy anni 1550. teraz y ná wieki.
10:
A tego ſtrzédz máią Stároſtowie y Célnicy pográniczni y
11:
miáſtá ſkłádowé: áby żadnému kupcowi wſzech Koronnych
12:
Pańſtw/ áni zá liſty náſzémi nie dopuſczáli wſzelákich towá=
13:
rów wywoźić/ áni wygániáć z gránic Koronnych:
14:
tylko cu=
15:
dzoźiemcom wolno to bydź ma/ zápłáćiwſzy cłá y mytá powin
16:
né y zwyczáyné. A ktoby ſie tego ważył z Kupców Koronnych
17:
Pańſtw/ á był w tym záchwycon przez Stároſtę:
18:
tedy wſzytki
19:
towáry máią bydź iemu pobráné: z których towárów do ſkár=
20:
bu náſzégo trzy częśći máią bydź oddáné: á czwarta część Stá=
21:
rośćié/ który tákiégo kupcá zábierze.
22:
A ieſliby Stároſtá álbo
23:
ktokolwiek iny/ którégokolwiek ſtanu tákiégo kupcá z towáry
24:
zá gránice Koronné przepuśćić/ fołdrowáć/ álbo bronić chćiał/
25:
álbo ſie tego ważyć śmiał:
26:
tedy Kupiec té wſzyſtki towáry trá=
27:
ćić na do ſkárbu náſzégo: á Stároſtá táki álbo ktokolwiek iny
28:
któryby onégo kupcá przepuſczał álbo fołdrowal/
29:
powinien bę=
30:
dźie do ſkárbu náſzégo ták wielką ſummę zápłáćić/ iáko on to=
31:
war koſztuie: kiedy to nań będźie przewiedźiono ſłuſznym świá=
32:
dectwem/ y iáſnémi dowody zá pozwy.
33:
A gdźieby pieniędzy
34:
nie miał: tedy w imienié iego/ któréby ták wielką ſummę koſzto=
35:
wáło/ ma wwiązánié dáć. A ná tákowé Stároſty/ Celniki/
36:
Kupce/ y iné wſzyſtkié/ którzyby ſie tego ważyli/
37:
wolno będźie
38:
káżdému/ któryby ſie iedno tego chćiał podiąć/ inquiſicią czynić:
39:
gdźie y iáką będźie rozumiał naylepſzą: y oné deferowáć ſkár=
40:
bowi náſzému:
41:
á táki káżdy zá pracą y zá nakład ſwóy tákowych
42:
towárów wyſzpiégowánych będźie miał czwartą część/ gdy te=
43:
go ſłuſznie á práwnie dowiedźie.
44:
A wſzákże Kupcom y in=
45:
ſzym obywátelóm Koronnym tym/ którym dłużno w cudzych
46:
ſtronach/ y téż którzy dłużni cudzoźiemcóm: ći będą mieć di=
47:
lácią dla zbywánia towárów/
48:
ku płáceniu długów/ y tákże
49:
brániu ſobie towarów/ w długách ſobie winnych w cu=
50:
dzych kráinách do Národzenia Páná Kryſtuſowégo świętá
51:
bliſko przyſzłégo wywoźić y wygániáć towáry wſzelákié z Pol=
52:
ſki do cudzych ſtrón:
53:
y téż z cudzych ſtrón tákiéſz towáry záśię

strona: 1234

1:
do Polſki przywoźić. A ieſliby ſie to ináczéy nalázło:
Zygmunt w Kráko.

2:
tedy té
3:
towáry/ któréby wynioſł/ máiętnośćią ſwą ſkárbu náſzému ná=
4:
grodźić ma/ á któréby przynioſł do komory/ ma ie tráćić do ſkár=
5:
bu náſzégo: á tych towárów Celnik ma mieć czwartą część zá
6:
pracą.
7:
Opátruiemy téż y to: áby mieſczánóm y kupcóm wſzelákim
8:
z Polſki wolno było do drugiégo bliſko przyſzłégo Séymu Ko=
9:
ronnégo do cudzych Páńſtw po wſzelákié towáry ieźdźić/ y oné
10:
do Korony przywoźić:
11:
iedno żeby z Korony żadnych nie wy=
12:
woźili/ kromia ołowu Gwárkowie: álbo ći/ którzy ołowem ku=
13:
pczą: á wſzákże żeby zá ten ołów nic inégo do Korony nie przy=
14:
woźili/ iedno śrebro/ álbo miédź pretio aequiualenti wywieźio=
15:
nému ołowowi.
16:
Czego Stároſtowie y Mytnicy doźrzéć máią.
17:
A co ſie tycze Gdańſká/ tedy vſtáwiamy: áby do niego wo=
18:
dą iné towáry nie ſzły/ iedno zboża/ mąki/ y leśné roboty.
19:
A kte=
20:
mu rzeczy wſzytki ku żywnośći goſpodárſtwá właſnégo ſzlá=
21:
chetckiégo/ á źiemią drógámi ſtárémi y zwyczáynémi woły tra=
22:
wné y karmné wolno iśdź máią/ zápłáćiwſzy cłá y mytá powin=
23:
né y zwyczáyné.
24:
Spráwiedliwość w mieśćiéch ſkłádowych y ná Iármár=
25:
kách przerzeczonych z káżdégo kupieckiégo człowieká/ iákiégoż=
26:
kolwiek ſtanu/ ma bydź czyniona práwem gośćinnym/ przez
27:
Stároſtę álbo Dźierżáwcę mieyſcá onégo/ gdźie będą żądáć
28:
ſpráwiedliwośći:
29:
á w miáſtách Duchownych/ páńſkich y ſzlá=
30:
chetckich/ ſámi Pánowie álbo Vrzędnicy ich iákimże práwem
31:
gośćinnym miedzy gośćinnémi oſobámi/ o rzeczy kupieckié álbo
32:
tárgowé ſpráwiedliwość czynić będą powinni.
33:
Wſzákóż wol=
34:
na będźie áppellácia do nas káżdému/ któryby ſie vćiążonym
35:
bydź rozumiał.
36:
O DROGACH Y GOSCIN=
37:
CACH KVPIECKICH.
38:
Dróg ſzérokość iáko ma bydz poſtá=
39:
nowiona.
40:
OKoło drógi częſtokroć był ſpór: iż iedni śianiém/ drudzy
41:
budowániém część drógi záſtępowáli z wielką krzywdą tych:
42:
którzy ieżdżą/ álbo co pędzą.

strona: 1235

Metriki o przywileiách Część Pierwſza.
1:
Aby tedy y tákowa przyczyná ſpo=

strona: 1235

1:
ro około drógi vſtáłá: My obiecuiemy dáć liſty do Przełożo=
2:
nych Gránic/ Zamków/ y Miaſt/ roſkázuiąc im:
Káźimiérz w Piotrk. Liſt.

3:
áby kożdy z
4:
nich przyłączywſzy k ſobie dwu ſzlácheckiégo ſtanu mężów ćwi=
5:
czonych y dowćipnych/ ſzérokość drógi wſzędy poſtánowili y
6:
náznáczyli/ wedle vſtáwy Státutu o tym wydánégo.
7:
Kupcy ſtárémi gośćincmi máią iezdzić.
8:
ZAkázuiemy wſzyſtkim Kupcom: áby z rzeczámi y z kupiá=
9:
mi ſwémi nie śmieli przez nowé drógi y mieyſcá przechodźić:
10:
ále wedle vſtáwy świętéy pámięći Páná Káźimiérzá Wtórégo
11:
náſzégo przodká/ ſtárémi drógámi niechay ieżdżą: á ieſliby iná=
12:
czéy czynili/ wſzyſtki Dekrétowi temu przećiwiącé ſie dozwala=
13:
my ſkázuiemy/
14:
áby od Stároſty náſzégo byli imáni: á dobrá
15:
ich wſzyſtkié y kożdé z oſobná niech będą do ſkárbu náſzégo o=
16:
bróconé.
17:
Drógi poſpolité y cłá áby nie były
18:
mijáné.
19:
STároſtowie ſámi máią bronić Kupcom: áby iedno dró=
20:
gámi zwyczáynémi y gośćincmi/ nie chroniąc ſie Céł y dróg po=
21:
ſpolitych/ ieźdźili pod ſtráceniém rzeczy: któréby przez drógi nie
22:
zwyczáyné wiéźdź byli doznáni.
23:
Ná gośćincách nie ma bydz nic gwał=
24:
tem brano.
25:
GDyż wſzelki gwałt nie przez przyczyny rozmáitémi vſtá=
26:
wámi práwnémi bywa zákázowan/ y hámowan:
27:
dla tego Król
28:
Iego M. zá ſłuſzną rzecz to bydź rozumiał: áby w tákowych
29:
rzeczách pożytki poddánych ſwych opátrzył.
Zygmunt w Bydgoſczy. Liſt.
Káźimiérz w Wiślicy. Liſt.

30:
A ták vſtáwiamy:
31:
áby ći/ którzy przez gośćińce ieżdżą do Pánów ſwych/ álbo téż
32:
w ſpráwách ſwych właſnych/ bądź Pánowie/ bądź Szláchtá/
33:
bądź którégokolwiek inégo ſtanu y záwołánia ludźie/
34:
nie bráli
35:
potrzeb dla śiebie álbo dla koni we Wśiách/ w Kárczmiéch/
36:
álbo téż ná mieyſcách inych oſobnych: y áby żadnégo gwałtu
37:
nie czynili tym/ którzy przedáć niechcą/ álbo przedáć zábraniáią
38:
ſie:
39:
ále áby kożdy ſwych rzeczy vżywał wedle woléy ſwéy.

strona: 1236

1:
Drógá nie przez Márgrábską ziemię,
2:
ále przez Głogów z kupiámi niech
3:
będźie: wyiąwſzy od tego ſól Kśią=
4:
zęćiá Stolpskiégo.
5:
VStáiamy ná tym Séymie: áby było zámknioné przeſzćié
6:
ták wſzytkim Króleſtwá náſzégo poddánym/ iáko téż poſtron=
7:
nym Kupcóm przez Márgrábſką źiemię pod wſzyſtkich ich dóbr
8:
ſtráceniém:
9:
y ták do Niemieckiéy iáko téż w ſtronę Niemieckiéy
10:
źiemie z iákiémikolwiek kupiámi/ y woły przerzeczonym gośćiń=
11:
cem nie máią chodźić: tylko tą drógą przez Głogów y przez iné
12:
mieyſcá/ którędy zſtárádawná ieſt zwyczay/ ieźdźić máią.
13:
Ale iż
14:
w źiemię Páná Kśiążęćiá Stoplſkiégo przez nowo Márgráb=
15:
ſtwo y tám y ſám ieźdźić zwyczay był: My niechcąc áni náſzym/
16:
áni Páná Kśiążęćiá Stolpſkiégo poddánym y inym Kupcóm
17:
kupiectwá y przeſzćia y tám y ſám zábrániáć/
18:
ále chcąc wedle mo
19:
żnośći tego zábronić: áby ſie żaden ták do Króleſtwá náſzégo iá=
20:
dąc/ iáko téż z niego wyieżdżáiąc których mieyſc Páná Kśiążęćiá
21:
Márgrábſkiégo nie dotykał:
22:
á iż tu ná ten czás nie możemy wie=
23:
dźiéć położenia mieyſc ſłuſznych/ przez któré przeiazd y ztąd y z o=
24:
wąd mogłby ſie pożytecznie y ſłuſznie poſtánowić:
Zygmunt w Bydgoſczy. Liſt.

25:
poruczamy
26:
tę rzecz Wielmożnému y Sławętnym Lukaſzowi z Górki Kaſte
27:
lanowi Poznáńſkiému/ y Wielkiéy Polſki Generałowi/ z Ráy=
28:
cámi Poznáńſkiémi:
29:
áby poſtánowił y obwołáć kazał przeiazd
30:
y mieyſcá: przez któré ták z Króleſtwá náſzéo przez źiemię y Páń=
31:
ſtwá Páná Kśiążęćiá Stolpſkiéo / iáko téż z iego źiem y Pańſtw
32:
z kupiámi
33:
(ſól tylko wyiąwſzy) z inémi rzeczámi/ któré z zwyczáiu
34:
y z potrzeby do Króleſtwá náſzégo przydáłoby ſie wiéźdź/ tąż
35:
drógą á nie inémi zdrożnémi przyſzćié niech będźie wolné:
36:
pod
37:
ſtráceniém koni y kupi od tych/ którzy będą przećiwnie téy vſtá=
38:
wie czynić. A tákowi/ którzy będą zieźdźić z téy drógi/ będą mo=
39:
gli bydź ná kożdym mieyſcu hámowáni y zápowiedźieni.
40:
Któ=
41:
rą tákową vſtáwę przerzeczonému Pánu Kśiążęćiu Stolpſkié=
42:
mu ſam Wielmożny Lukaſz z Górki liſty ſwémi będźie powinien
43:
oznáymić:
44:
áby to poddánym ſwym kazał opowiedźieć/ y roſka=
45:
zał dla dobrégo ſąśiedztwá/ áby ſie tym ſpoſobem záchowáli. A
46:
gdyby Pánſtwá iego kupcy dotknęli/ áby tákże iém przez onę dró=
47:
gę poſtánowił y náznáczył:
48:
którédyby mogli przeieźdźić.

strona: 1237

Metriki o Przywileiách Część wtora.
1:
Do Sląská iezdzić z kupiámi, álbo
2:
przeſzćia dozwáláć pod gárdłem
3:
zákazano ieſt.
4:
A Iż nie boią ſie wiele ich zákazánia drógi do Sląſká ro=
5:
zmáitémi obyczáymi przeieźdźić/ ná wzgárdę zákazánia y Mán
6:
datów náſzych/ zły przykład niepoſłuſzeńſwá pokázuiąc:
7:
prze=
8:
tóż chcąc ták ſtróże/ iáko téż Kupce to zakazánié náſzé przeſtępu=
9:
iącé powśćiągnáć/ vſtáwiamy ze wſzyſtkimi Rádámi y Poſły
10:
Ziemſkiémi:
Zygmunt w Kráko.

11:
Iż którybykolwiek ná potym był doświádczon
12:
nád to zákazánié náſzé przeiéżdżáć z kupiámi y z Zbożem którym=
13:
kolwiek do Sląſká/ zá gránice króleſtwá náſzégo: y ná gárdle/
14:
y ná dobrách wſzyſtkich ma bydź karan.
15:
A któryby w przeiéżdżá
16:
niu nie był poyman/ ále krádomie álbo zá folgą Stároſtów
17:
przeiechał/ á potymby ſie do domu wróćił: tákowy świádkámi
18:
ſłuſznémi pokonány iż to przeiechánié vczynił/ ná gárdle ma
19:
bydź karan.
20:
A ieſliby który z Stároſtów dopuśćił którému nád
21:
zákazánié náſzé do Sląſká przeiéżdżáć: temu y Stároſtwo ma
22:
bydź wźięté: y inym karániém/ któré nam godné będźie ſie zdá=
23:
ło/ ma bydź karan.
24:
A ieſliby Stároſtá był máiący dobrá náſzé
25:
w zaſtáwie: ma ie ſtráćić przez wſzelkiéy nádźieie odpuſczenia
26:
ſumm pieniężnych: któréby miał ná náſzych dobrách zápiſáné: y
27:
tákowé dobrá zárázem ná Nas máią przypáśdź:
28:
ieſliby téż Bur
29:
grábiá/ Podſtárośći/ álbo Piſarz
w Láćińsk. Capitanei.

30:
Podſtárośćiégo obyczáiem
31:
przerzeczonym wykróczył/ á ſłuſznym świádectwem był poko=
32:
nan:
33:
iż komu nád zákazánié náſzé przeiecháć do Sląſká którą=
34:
kolwiek bárwą y zaſłoną dopuśćił: tákowégo Pan álbo zaſtę=
35:
pić/ álbo ná gárdło y dóbr iego wźięćié nam wydáć będźie po=
36:
winien.
37:
Któréy to vſtáwie y ſkazániu náſzému wſzyſcy ludźie
38:
ták náſzy/ iáko poddánych náſzych Duchownych y Swietckich
39:
podléc máią: áni żaden z téy vſtáwy wyięt bydź nie ma.
40:
Drógá do Węgier y do Sląská tyl=
41:
ko tutecznym ludziom, nie po=
42:
ſtronnym ieſt zákazáná.
Zygmunt w Piotrk.

43:
KV przeſtrodze wielkich nieprzeſpieczeńſtw/ krzywd/ y łu=
44:
pieſtwá/ któré poddáni náſzy od obywátelów Króleſtwá Wę=

strona: 1238

1:
gierſkiégo y Kśięſtwá Sląſkiégo przeſzłych lat podięli/ y ieſcze
2:
podéymowáć muſzą:
3:
zá zwoleniem wſzytkich ſtanów ná tym
4:
Séymie zebránych zákázuiemy/ y ſrodze zábraniamy: áby żaden
5:
z poddánych náſzych do Węgier y do Sląſká z kupiámi/
6:
ábo po
7:
kupié y po którékolwiek rzeczy tám ieźdźić/ álbo ztámtąd do
8:
króleſtwá náſzégo kupi którychkolwiek woźić nie śmiał/ pod
9:
ſtrácéniém rzeczy y kupi tychże.
10:
A folgowánié tákowégo zám=
11:
knienia przez Nas vczynionégo bydź niemoże/ áż ná Séymie
12:
Wálnym. Wſzákże dozwalamy: áby Szláchtá y kupcy woły/
13:
któré téy źimy chowáli/ precz z Króleſtwá ták iáko piérwéy/ áż do
14:
świętá świętéy Tróyce bliſkiégo wygnáć mogli/ y mogą.
15:
Ale
16:
Węgierſkim y Sląſkim obywátelom będźie wolno z rzeczámi
17:
y z kupiámi którémikolwiek w tym czáśie do króleſtwá náſzégo
18:
przyiéżdżáć/ y z króleſtwá z inémi którémikolwiek rzeczámi przez
19:
wſzelkiéy trudnośći do domów ſwych ſie wrácáć:
20:
czemu niema
21:
záwádzáć tákié zámknienié/ któré tylko ná poddáné náſzé przyna
22:
leżéć ma. A tákowé podnieśienié niema bydź vczyniono przez
23:
Nas/
24:
iákoſmy wysſzéy rzekli/ ieno ná wálnym Séymie Koron=
25:
nym zá rádą wſzytkich Stanów ná ten czás ná Séymie będą=
26:
cych:
Zygmunt w Piotrk. Támże.

27:
áni żadnému poddánému náſzému liſtów wolnośći prze=
28:
ćiwko zákazániu tákowému/ do Węgier y do Sląſká/ ábo ztám
29:
tąd z rzeczámi y z kupiámi przeiéżdżáć dozwolimy:
30:
któré choćby
31:
były dozwoloné/ chcemy áby ſkutku ſwégo nie wźięły: y wſzyt=
32:
kié rzeczy tu przywieźioné od tych którzy tákowé liſty wolnośći
33:
od Nas vprośili/ do Skárbu náſzégo chcemy y ſkázuiemy/ áby
34:
były obróconé.
35:
Biáłoskórnicy ábo Gárbárze niech skór
36:
nie przedáią poſtronnym ludziom
37:
ZAkázuiemy/ áby Gárbárze ile ich w króleſtwie ieſt/ Skór
38:
wypráwionych/ to ieſt/ Rzemieniá gotowégo precz z króleſtwá
39:
náſzégo do poſtronnych źiem nie wyſyłáli:
40:
y poſtronnym lu=
41:
dźiom ku wywożeniu áby nieśmeli przedáwáć/ pod ſtráce=
42:
niém tego rzemieniá y winą náſzą Królewſką.
43:
Stádá áby z króleſtwá nie były pędzoné.
44:
CHcemy/ áby było zákazano wſzyſtkim y kożdému zoſobná:
45:
áby żaden nie śmiał Stad końſkich álbo Klacz z Króleſtwá

strona: 1239

Metriki o Formularzách Część wtora.
1:
náſzégo do poſtronnych Pańſtw wygániáć/ pod ſtráceniem
2:
tych koni/ y pod winą náſzą Królewſką.
3:
Konie áby niebyły wywodzoné, áni
4:
Skóry z Korony wywozoné.
5:
KOnie przez Kupce álbo przez Zydy wywodzoné/ áni ſkó=
6:
ry przez Gárbárze y Furmány wywożoné z Korony bydź nie
7:
máią:
8:
á ty/ którzyby ie chćieli wywoźić/ hámowáni przez Stá=
9:
roſty bydź máią: którzy tego pilnie przeſtrzégáć będą/ wedle
10:
vchwały Státutów dawnych.
Zyg. Aug.

11:
Do Sląſká álbo do Węgier áby kupie
12:
niebyły wywozoné przez zápłáce=
13:
nia Cłá: á naprzód winá o karániu
14:
ná gárdle vſtáwioná znieśioná ieſt,
15:
á to záśię o nieprzeiézdzániu Cłá
16:
ná ieden rok z winą ieſt vſtáwiono.
17:
CIężkimi ludźi náſzych krzywdámi y wielkiémi przyczynámi
18:
przywiedźieni/ zá prośbą wſzyſtkich ſtanów onę vſtáwę/ zá któ=
19:
rą winá zkrádźienia Rzeczypoſpolitéy bywáłá ſkázowána ná
20:
té/
21:
którzyby Mytá w króleſtwie/ któré z Wołów ma bydź po=
22:
winnie płácono/ przez zdrádę vchraniáli ſie/ y ſwowolnie przez
23:
zápłácenia Mytá Woły zá gránice przeganiáli:
24:
tę tedy vſtáwę
25:
znośimy y káźimy: á zapowiédź w téy rzeczy/ która do Séymu
26:
bliſko przyſzłégo trwáć będźie/ tákąſmy vczynili:
Zygmunt Piotrk.

27:
Aby żaden do
28:
Węgier álbo do Sląſká kupi woźić álbo Wołów álbo bydłá
29:
gnáć niezápłáćiwſzy cłá przez kaźni nie mógł: á ieſliby kto ináczéy
30:
czynił/ wſzyſtko coby wywiózł álbo wygnał/ z poruczenia náſzé=
31:
go kazáliſmy wźiąć:
32:
y nam to ma bydź zá winę dano. Ieſliby
33:
téż Célnicy náſzy tákowych kupi/ álbo wołów nie mogli pogo=
34:
nić: tedy ſkázuiemy vczynić ſzácunk:
35:
á zá co oné woły álbo rze=
36:
czy/ któré nád zákazánié náſzé wywiéźdź ábo wyniéśc y wygnáć
37:
kto śmiał/ będą ſtały: ták wiele zá winę Nam álbo Célnikowi
38:
náſzému będźie powinien odliczyć y zápłáćić.
39:
A ieſliby ſie on ob=

strona: 1240

1:
winiony przał/ iż nie wywiózł áni wygnał/ á niebyłoby świéżo
2:
dowiedźiono nań/ iż to vczynił/ áni był w tym zádźierżan: ieſli
3:
ieſt Szláchćic/
4:
będźie powinien przyśięgą ſie oczyśćić weſpó=
5:
łek z inémi tákże Szláchćicy: á ieſli proſtégo ſtanu człowiek/ te=
6:
dy dowód Mytnikowi przećiwko niemu ma bydź ſkazan. A
7:
tá vſtáwá ma bydź chowáná do Séymu bliſko przyſzłégo.
8:
Zapowiedzenié iezdzenia do Węgier
9:
abo do Sląská, y o niewnoſzeniu ku=
10:
pi do Polski ieſt do zákazánié pono
11:
wioné: wſzákze winá, która ma
12:
bydz z niedbáłégo Stároſty w téy
13:
mierze brána, ieſt vmnieyſzoná.
14:
ZA prośbą Poſłów Ziemſkich zápowiedzenié/ któré było v=
15:
czyniono o niewożeniu álbo przywożeniu kupi do Węgier/ y do
16:
Sląſká/ y do Polſki/ ſkazáliſmy ze wſzyſtką Rádą Króleſtwá
17:
náſzégo:
18:
áby tym mocniéy było ſtrzeżono od wſzyſtkich poddá=
19:
nych náſzych/ póki iedno trwáć będźie: y áby Stároſtowie y
20:
Mytnicy/ którzy ſtróżéy ſłuſznéy zániedbawáią/ y zá których
21:
przeźierániém ktoby przeiéżdżał przećiwko téy vſtáwie/
22:
byli ka=
23:
ráni winą ſtá grzywien/ wedle Státutów o niedbáłych Stá=
24:
roſtách vczynionych: któréy winy połowicá do Skárbu náſzé=
25:
go ma bydź obroconá/
26:
á druga połowicá temu/ który Stároſtę
27:
álbo Mytniká tego dopuſczáiącégo nam oſkárży/ y tego doſtá=
28:
tecznie dowiedźie/ ma bydź daná.
29:
Kupcy ieſli z kupiámi z króleſtwá
30:
póydą, przyśięgę vczynią: iz nie
31:
ich ſą kupie, któré powiozą.
32:
A Iż wiele Kupców poddánych náſzych ku ſkáżeniu vſtá=
33:
wy álbo zápowiedzenia náſzégo o niewywożenié precz z Króle=
34:
ſtwá y o niewożeniu kupi wydánéo rozmáitych wymyſłów zwy
35:
kli vżywáć/
36:
pokázuiąc to: iż rzeczy y kupié tákié ich ſą włáſné ku=
37:
pieckié: á zwłaſczá tych kupców/ którzy ná pográniczu Węgier=

strona: 1241

Metriki o Formularzách Część pierwſza.
1:
ſkiéy y Sląſkiéy źiemie y inych źiem żywią powiádáiąc/
2:
że przez
3:
nie álbo Piſárze ich w Króleſtwie ſą kupioné: ále częſtokroć ſie
4:
náyduią bydź właſné poddánych náſzych: zá których płacą y na
5:
kłádem z króleſtwá bywáią wywożoné.
6:
Dla ſkáżenia tedy o=
7:
byczáiu tákowégo oſzukánia ták ſkázuiemy zá rádą Rad y Po=
8:
ſłów Ziemſkich: áby tákowi Kupcy poddáni náſzy/
Zygmunt w Kráko.

9:
którzy ſtá=
10:
ráią ſie o wywieźienié kupi z króleſtwá/ vczynili ćieleſną przy=
11:
śięgę przed Célniki náſzémi: iż tákowé kupie nie ſą ich właſné/
12:
áni máią żadnégo w nich hándlu álbo częśći iákiéy: ále iż ſą wła
13:
ſné onych/
14:
którjch twiérdzą bydź/ to ieſt/ kupców poſtronnych w
15:
źiemiách poſtronnych mieſzkáiących. A ináczéy tákowé kupié ża
16:
dnym obyczáiem niemáią bydź wypuſczoné/ pod ſtráceniém ich.
17:
O tych, którzy w gránicach y miedzy
18:
Mytnémi Komorámi mieſzkáią: á
19:
cokolwiek w miáſteczkách, któré zá
20:
Komorámi y Gránicámi ſą, kupuią.
21:
O Tych obywáteloch/ którzy w Gránicách y między Komo
22:
rámi Sląſkimi/ y Węgierſkimi/ y inémi pogránicznémi z Koro=
23:
ną mieſzkáią/ á w miáſteczkách/ któré ſą za Komorámi co kupu=
24:
ią:
25:
tedy z témi kupnémi rzeczámi nie ſą powinni do komór zſtę=
26:
powáć: ále Célnicy pilnie niech ſtrzegą ná gránicách Koron=
27:
nych: áby do Węgier/ álbo do Sląſká/ y do inych ſąśiednych
28:
źiem nie były rzeczy wywożoné/ áni Woły wyganiáné.
29:
A któ=
30:
rzyby przećiwko temu czynili/ á w tym vznáni y poymáni byli:
31:
woły/ bydłá/ Stádá/ y inné rzeczy máią tráćić/ A ieſliby kto
32:
z Célników którémukolwiek z ludźi co wźiął piérwéy/ niżliby
33:
Komorę minął:
34:
rzeczy ták pobráné wróćić/ á winy wedle vſtá=
35:
wy Piotrkowſkiéy wydáné ten Mytnik ma zápłáćić. Która to
36:
vſtáwá o kupcách tych/ którzy ná przekup kupuią/ ma bydź ro=
37:
zumiáná: á nie o tych obywáteloch/ którzy ná potrzebę właſną
38:
ſkupuią.
39:
A przez tę vſtáwę náſzę niechcemy áby było co vbliżo=
40:
no zápowiedzeniu: któré ſie sſtáło o nieprzechodzeniu do Wę=
41:
gier álbo Sląſk: któré inną Vſtáwą náſzą roſkazáliſmy/ áby
42:
mocno było chowano.

strona: 1242

1:
DRVGA CZĘSC
2:
METRIKI
3:
W ktorey ſye opiſuią formy Pozwow/ Za=
4:
piſow/ Kontráktow/ y inſzych ſzkry=
5:
ptur práwnych.
Zygmunt. Liſt. Támże.

6:
A to dla tego, áby młodźi ludźie ztąd ćwiczenié lepſzé bráli
7:
y byli ſpoſobnieyſzy ku piſániu ſpraw práwnych: bo wie=
8:
le ich znamy co práwo vmieią, á tępi ſą y nieſpoſobni kie=
9:
dy prziydźie piſáć pozwy, controwerſię, etć.
10:
Są ieſcze
11:
drudzy, co do piſánia ſą ſpoſobnieyſzy, á do odpráwowá=
12:
nia kauz ſą bárzo rudes, y niećwiczeni. Otóż dla tych
13:
formy tu będą przydáné poſtępków práwnych: á dla tych
14:
wtórych, przykłády y práktykę práwną pokażemy.
15:
KTÓRĄ FORMĄ POZWY
16:
WYCHODZIC MAIĄ.
17:
Pozew o dług zápiſány.
18:
TObie Szláchetnému N. dźedźicowi N. roſkázuiemy: á=
19:
byś ná Rocéch Ziemſkich tám á tám bliſko przypadáiących ná
20:
ſkárgę ſzláchetnégo N. z N. ſtánął.
21:
Który cię pozywa o to: iż
22:
niechceſz mu zápłáćić ſto grzywien pieniędzy pewnégo długu:
23:
któréś miał iemu zápłáćić ná czás iuż przeſzły/ á niezápłáćiłeś:
24:
iáko o tym zapis w Aktćiéch Ziemſkich ſzérzéy obmawia: y tá=
25:
keś go wiele vſzkodźił/ ábyś práwnie odpowiádał. Dan/ rć.
26:
O dług nie zápiſány.
27:
O To: iż mu niechceſz zápłáćić ſto grzywien pieniędzy mo=
28:
nety y liczby Polſkiéy pewnégo długu: któréś miał zápłáćić ná
29:
czás iuż przeſzły á niezápłáćiłeś: y tákżeś wiele go vſzkodźił/
30:
práwnie ábyś odpowiádał.

strona: 1243

Część wtora.
1:
O wyrąbánié gáiu álbo láſu, álbo
2:
zapuſtu.
3:
O To: iż ty gwałtownie wyrąbałeś drzewo w gáiu/ álbo
4:
w leśie iego ná dźiedźinie N. któré ſobie ſzácuie ná dźieśięć grzy=
5:
wien: y tákeś go wiele vſzkodźił/ ſądownie ábyś odpowiádał.
6:
O wyrąbánié drzew płodnych.
7:
IZeś mu wyrąbał gwałtownie dźieśięćioro drzewá ro=
8:
dzáynégo/ to ieſt/ N. y N. ná dźiedźinie wśi iego N. któré ſtały
9:
zá pięć grzywien/ álbo iáko ſąd ſkaże: y tákoś ji wiele vſzkodźił/
10:
práwnie będźieſz odpowiádał.
11:
O Rány.
12:
IZeś ty vczynił zwády początek: y zádałeś mu gwałto=
13:
wnie trzy rány krwáwé/ á dwie śiné: któré vrząd zamkowy
14:
wnet widźiał.
Támże. Zygmunt. Liſt.

15:
Któré rány ſzácuie ſobie ná cztérdźieśći grzy=
16:
wien pieniędzy/ álbo iáko práwo ſkaże: o któré ćię chce pokonáć/
17:
práwnie będźieſz odpowiádał.
Támże. Támże. Támże.

18:
O Męzobóyſtwo.
19:
IZeś ty zábił Oycá iégo ſzláchetnégo N. z N. któré zábićié
20:
Woźnym Ziemſkim N. z N. y z Szláchtą odwiódł/ y ná ćię o=
21:
świadczył.
22:
Którą głowę oycá ſwégo przerzeczonégo ſzácuie
23:
ſobie ná ſto y ná dwádźieśćiá grzywien/ y ná kaźń śiedzienia w
24:
więźieniu/ álbo iáko ſąd ſkaże: y chce ćię o to pokonáć/ práwnie
25:
będźieſz odpowiádał.
26:
O bliſkość.
27:
IZ ty pośiádłeś y dźierżyſz bliſkość iego/ to ieſt wieś N. y
28:
iego dźiedźictwo: do którégo on ieſt blizſzy niżli ty: po ſzláche=
29:
tnym niegdy N. Stryiu ſwym rodzonym.
30:
Któré dobrá prze=
31:
rzeczoné ſzácuie ſobie ná dwie śćie grzywien pieniędzy/ y ták
32:
wiele ſzkody/ práwnie będźieſz odpowiedał.

strona: 1244

1:
O rozdział.
Támże. Zygmunt Liſt.

2:
IZ ty niechceſz z nim podźielić dóbr dźiedźicznych N. których
3:
połowicá N. nań należy: á on ztobą chce ſie dźielić. Co ſobie
4:
ſzácuie ná ſto grzywien pieniędzy/ y tákże wiele ſzkody/ práw=
5:
nie będźieſz odpowiádał.
6:
O wykupno dóbr zaſtáwnych.
7:
POzywa ćię ku brániu pieniędzy: któré ſie mieniſz mieć ná
8:
dźiedźictwie/ to ieſt/ wśi N. zápiſáné.
Támże. Támże. Támże.

9:
A dla tego ábyś ſtánął/
10:
y zapiſy twé przed ſądem vkazał/ y pieniądze wźiął/ á iemu iáko
11:
dźiedźicowi z dóbr iego przerzeczonych práwnie zſtąpił. Dan rć.
w Láć.

12:
Tákowy pozew wysſzéy nápiſány może téż bydź ná położe=
13:
nié kśiąg nieczekawſzy Roków/ á to będźie ná woléy powodo=
14:
wéy.
15:
O kmiećiá zbiegłégo, álbo innégo
16:
poddánégo.
17:
IZ ty iemu niechceſz wydáć robotnégo N. Kmiećiá iego ze
18:
wśi N. z któréy vćiékł do twéy wśi N. którégo v ćiebie we wśi
19:
twéy N. áreſtował z Woźnym Ziemſkim N. z N. którégo ſobie
20:
ſzácuie ná dźieśięć grzywien/ y ná ták wiele ſzkód/ práwnie bę=
21:
dźieſz odpowiádał.
22:
O rękoiemſtwo.
23:
IZ ty ręczyłeś za ſzláchetnégo N. z N. zápłaćić dwádźieśćiá
24:
grzywien pieniędzy/ ná czás iuż przeſzły: których dwádźieśćiá
25:
grzywien áni on ſam N. iáko dłużnik/ áni ty zań iáko rękoy=
26:
mia niezápłáćił.
27:
O któré ćię pozywa/ y o ták wiele ſzkody prá=
28:
wnie będźieſz odpowiádał.
29:
O pobránié śiáná álbo zboza.
30:
IZeś mu ty wźiął gwałtownie dźieśięć kopic śiáná ná łące
31:
iego dźiedźicznéy wśi N. roboty iego. Któré śiáno ſzácuie ſobie
32:
ná dwádźieśćiá groſzy: y ták wiele ſzkody/ práwnie będźieſz od=
33:
powiedał.

strona: 1245

Metriki o przywileiách Część wtora.
1:
O podeptánié y ſpáśienié zboza.
Támże. Liſt. Zygmunt w Piotrk. Liſt.
A ieſli do áreſtu przypozwáć/ tedy té ſłowá ad Areſtum et proſequendā actionem przydáć.

2:
IZeś ty puśćił chcący gwałtownie czeladź twą z końmi y
3:
z bydłem ná dźiedźictwo iego N. y potłoczyłeś mu zboża rozmái=
4:
té iego roboty/ któré ſobie ſzácuie ná trzydźieśći grzywien pie=
5:
niędzy/ y ták wiele ſzkody/ práwnie będźieſz odpowiádał.
6:
Pozew do gotowéo pozwu po śmierći oy=
7:
cá álbo którégokolwiek przodká, któ=
8:
rému ieſcze nie przypadł był rok.
9:
KTóry ćię przypozywa do gotowégo pozwu ſzláchetnégo
10:
niegdy oycá przerzeczonégo ſzláchetnégo N. potomká: którym
11:
ćię przerzeczony niegdy N. oyćiec iego pozwał o to á o to: y niech
12:
będźie włożon pozew oycowſki/ y ták niech będźie zámkniono.
13:
A przerzeczona ſpráwá przynależy ná przerzeczonégo N. iáko
14:
potomká álbo ſyná prawdźiwégo przerzeczonégo N. Dla tego
15:
ábyś ná przerzeczoné rzeczy przerzeczonému N. iáko potomko=
16:
wi práwnie odpowiádał.
17:
Gdyby oyćiec álbo inny przodek
18:
wkroczywſzy w práwo: álbo ná=
19:
piſawſzy rok, álbo zdawſzy po=
20:
zwánégo vmárł, álbo poſt areſtū.
21:
KTóry ćię przypozywa ku gotowému pozwu y ſpráwie/ y
22:
ku gotowému Rokowi. A ieſli rok ieſt przypełzły: tedy niech bę
23:
dźie nápiſano/ Ku przepełzłému Rokowi/ który ieſt przepełzły ná
24:
ten á ná ten czás/ rć.
25:
y ku wſzytkim poſtępkom ſądownym ſzlá=
26:
ſzláchetnéonigdy N. oycá przerzeczonéo B. y do tego punktu/ ná któ=
27:
rym zoſtáłá ſpráwá dla śmierći przerzeczonégo ſzláchetnéo nie=
28:
gdy N. oycá przerzeczonégo B. Do któréy ſpráwy ſam B. ieſt bliz
29:
ſzy/ y ná niego należy iáko ná ſyná po oycu:
30:
iáko pozew y poſtę=
31:
pek ſpráwy iego w kśięgách Ziemſkich ſzérzéy obmawia/ to
32:
ieſt/ o tę á o tę ſummę. Dla tego ćię przypozywa/ ábyś pilno=
33:
wał/ gdy poſtąpi do dálſzych ſtopniów y poſtępkow práw=
34:
nych.
35:
A ieſli ieſcze nie było wkroczono w práwo/ niech bę=
36:
dźie zámkniony pozew tym ſpoſobem: Ná przerzeczoné rzeczy
37:
práwnie będźieſz odpowiádał.
38:
Ale ieſli będźie po zdániu w zyſku/

strona: 1246

1:
álbo po vczyniéniu Dekrétu: tedy ták niech będźie zámkniono:
2:
Będźieſz ſądownie przeſłuchywał/ gdy przećiwko tobie dálſzych
3:
poſtępków będźie pátrzał.
4:
Pozew przepełzłégo przypozwu.
5:
KTóry ćię przypozywa do gotowégo pozwu przepełzłégo/
6:
który iemu przepełzł ná Rocéch Ziemſkich w N. iuż przeſzłych:
7:
którym ćię był pozwał o to/ rć.
8:
Y niech będźie wpiſan pozew/
9:
á potym niech będźie zámkniono/ práwnie będźieſz odpowiá=
10:
dał.
11:
Od kmiećiá álbo innégo poddánégo.
Liſt. Támże. Támże. Támże. Liſt.

12:
AByś ſtánął ná przećiwko N. z N. dźiedźicowi: y poddáné=
13:
mu ſzláchetnégo N. z N. dźiedźicowi. Ktory ćię pozywa o to:
14:
iżeś ty iemu wźiął gwałtownie wołu/ który ſtał zá trzy grzy=
15:
wny pieniędzy:
16:
y onégo w tákże wiele vſzkodźiłeś/ práwnie bę=
17:
dźieſz odpowiádał. A pan iego przerzeczony N. ſtoi o winę
18:
iego trzech grzywien przy przerzeczonym N. poddánym ſwym.
19:
Datum.
20:
Pozew o gránice.
21:
KTóry ćię pozywa ku czynieniu gránic między dobry iego
22:
N. dźiedźicznémi wśi N. z iednéy ſtrony/ á twemi dźiedźicznémi
23:
wśi N. z drugiéy ſtrony:
24:
ábyś pilnował gdy iemu powódz=
25:
two będźie ſkazano mocą ninieyſzégo pozwu/ práwnie będźieſz
26:
odpowiádał.
27:
O nieuczynienié ſpráwiedliwośći.
28:
O To: iż iemu niechceſz vczynić ſpráwiedliwośći z robo=
29:
tnym N. kmiećiem y poddánym twoim ze wśi twéy N. który ie=
30:
mu wyrąbał drzewá rozmáitégo w gáiu iego ná dźiedźinie wśi
31:
N.
32:
Któré nieuczynienié ſpráwiedliwośći ſzácuie ſobie ná dźie=
33:
śięć grzywien pieniędzy/ y ták wiele ſzkody.
34:
Wtóry pozew po zdániu w Contu=
35:
mácią.
36:
POzywa cię powtóré/ iáko ćię zdał ná Roku piérwſzym ná

strona: 1247

Metriki o Formularzách Część wtorá.
1:
Rocéch Ziemſkich N. iuż przeſzłych w winie nie ſtania/ wedle
2:
ſwégo piérwſzégo pozwu: którym ćię pozwał o to/ rć.
3:
Y niech
4:
będźie piérwſzy pozew wpiſan/ y ták niech będźie zámkniono/
5:
práwnie będźieſz odpowiádał.
6:
Przypowiáſtu obyczay po zdániu
7:
w zyſku.
Támże. Támże. Liſt.

8:
KTóry ćię przypowieſcza ku zápłáceniu y doſyćuczyniéniu
9:
o té wſzyſtkié rzeczy/ o któré ćię zdał ná roku záwitym ná Ro=
10:
céch Ziemſkich N. iuż przeſzłych wedle ſwégo pozwu o zyſki: w
11:
którym ćię pozwał o to/ rć.
12:
Y niech będźie włożon pozew/ y
13:
ná mieyſcu tego ſłowá/ Będźieſz odpowiedał/ niech będźię zám
14:
kniono/ Práwnie doſyć vczyniſz.
15:
Pozew z vrzędu Podkomorſkiégo
16:
ná pole po zdániu pozwánégo w
17:
zyſku w ſądzie Ziemskim.
18:
TObie ſzláchetnému N. z N. roſkázuiemy: ábyś przed námi
19:
álbo Komornikiem náſzym w Poniedźiáłek po święćie N. któ=
20:
ré teraz bliſko będźie ná mieyſcu polnym/
21:
między dźiedźictwy
22:
ſzláchetnégo N. rzeczonémi N. y twémi dźiedźicznémi N. rzeczo=
23:
némi N. gdźie przerzeczony N. powód nas álbo Komorniká ná=
24:
ſzégo poſtáwi ku pilnowániu y widzeniu/
25:
gdy nas álbo vrząd
26:
náſz powiedźie/ y gránice będą ſypáné/ y kopce źiemie/ y inné
27:
znáki grániczné czynioné: y ábyś pilnował y pátrzał gdy przy=
28:
śięgę z świádki vczyni/ iáko powodowa ſtroná ná prawdźiwé
29:
y ſpráwiedliwé wwiedźienié/ y ſypánié przerzeczonych gránic:
30:
iáko przećiwko tobie przerzeczoné powództwo otrzymał zdaw=
31:
ſzy ćię w zyſku w ſądźie źiemſkim N. ná Rocéch iuż przeſzłych: z
32:
którym powództwem do nas álbo do vrzędu náſzégo ná pole
33:
ieſt odeſłány: żebyś przerzeczonych rzeczy ſądownie pilnował.
34:
Pozew zamkowy ná skárgę.
35:
N. Z N. Stároſtá/ tobie Szláchćicowi N. z N. obiáſnia=
36:
my: iż ſzláchetny N. ze N. przećiwko tobie przed námi vſkar=
37:
żał ſie: iżeś go z ſpokoynégo dźierżenia dóbr N. gwałtownie

strona: 1248

1:
wypędźił y wybił.
2:
Dla tegoć mocą Królewſką/ y náſzégo v=
3:
rzędu Stárośćiégo roſkázuiemy: ábyś przed námi álbo vrzę=
4:
dem náſzym zamkowym N. w Poniedźiáłek po święćie N. ná
5:
zamku N. ſtánął/ ná ſkárgę przerzeczonégo N. y ná rzeczy/ któré
6:
tobie ná ten czás máią bydź zádáné/ odpowiádał.
7:
A choć ſtá=
8:
nieſz choćiay nie: My przedśię do tych rzeczy/ któré ná náſz v=
9:
rząd będą należéć/ będźiemy poſtępowáć. Dan ná zamku/ rć.
10:
Przypowiáſt po vczyniéniu ſkazánia
11:
zá rzecz oſądzoną.
12:
KTóry ćię przypowieſcza ku doſyćvczyniéniu y zápłáceniu
13:
iemu ſtá grzywien/ przez ſąd Ziemſki N. któré ná Rocéch Ziem=
14:
ſkich w N. bliſko przéſzłych ná ćię ſą ſkazáné:
15:
y ábyś pilnował/
16:
gdy przyśięże ná ſzkody/ któré ztąd ma. A ták ábyś ſtánął/ y zá
17:
wſzyſtkié rzeczy przerzeczoné y zá winy doſyć vczynił.
18:
Iáko przypowiáſt ma bydz zámykan.
19:
W Przypowiáſtu nie ſądownie będźieſz odpowiadął/ ále ſą=
20:
downie doſyć vczyniſz: zwykło bydź y ma bydź piſano.
21:
KTORĄ FORMĄ ZAPISY|
22:
WYCHODZIC MAIĄ
23:
Spoſób zapiſu zamiány dóbr.
24:
SToiąc oblicznie przed ſądem ſzláchetny N. dźiedźic N. z ie=
25:
dnéy ſtrony/ y ſzláchetny N. z drugiéy ſtrony/ zdrowy ná vmy=
26:
śle y ná ćiele/ y przy dobrym rozumie będący/ iáwnie y przez wy=
27:
znánié ſwé wyználi:
28:
Iż między ſobą vczynili dóbr dźiedźicz=
29:
nych wieczną y nieodezwáną zamiánę/ dawſzy ſobie zobopól=
30:
nie dobrá zá dobrá/ źiemię zá źiemię:
Zygmunt Liſt. Zwy. źiem. Krákow. Liſt.

31:
ták iż przerzeczony N. dał y
32:
zámienił dobrá ſwé dźiedźiczné/ to ieſt/ wieś N. ze wſzyſtkim téy
33:
wśi dźiedźictwem/ y ze wſzyſtkim práwem/ páńſtwem/ właſno
34:
śćią/ y Tytułem dźiedźicznym/ z przerzeczonym N. z N.
Zygmunt. Liſt.

35:
Który
36:
N. zá iego dobrá dźiedźiczné/ to ieſt/ wieś N. przerzeczoną tákże
37:
téż ze wſzyſtkim dźiedźictwem téy wśi dał y zámienił/ ze wſzy=

strona: 1249

Metriki o Formularzách Część wtora.
1:
tkim práwem/ páńſtwem/ y właſnośćią/ y Tytułem dźiedźi=
2:
cznym:
3:
ták iż przerzeczony N. przerzeczoné N. dobrá/ to ieſt/
4:
wieś N. z ſwémi potomki będźie dźierżał/ miał/ y obyczáiem
5:
dźiedźicznym pośiędźie ták ſzéroko/ długo/ y wokrąg:
6:
iáko
7:
przerzeczoné dobrá/ álbo dźiedźictwo przerzeczonéy wśi N. w
8:
ſwych gránicách z ſtárádawná ieſt rozdźieloné/ y ográniczoné
9:
ze wſzyſtkiémi y káżdémi zoſobná pożytki:
10:
któré z ſtárádawná
11:
ku temu N. dźiedźictwu przynależáły/ y ze wſzyſtkiémi nic nie
12:
wyymuiąc przyległośćiámi. Y tákże przerzeczony N. przerze=
13:
czoné dobrá ſwé/ to ieſt/ Wieś N.
14:
ze wſzyſtkim téy wśi N.
15:
dźiedźictwem/ ze wſzyſtkim práwem/ páńſtwem/ y właſno=
16:
śćią/ y tytułem dźiedźicznym ze wſzyſtkimi potomki ſwémi
17:
będźie dźierżał/ miał/ y dźiedźicznie ośiędźie/
18:
ták ſzeroko/ dłu=
19:
go/ y wokrąg: iáko rzeczoné dobrá álbo dźiedźictwo wśi N.
20:
w ſwych gránicách y miedzách z ſtárádawná ieſt rozdźieloné/
21:
y rozgrániczoné/
22:
y tákże weſpółek ze wſzyſtkiémi y káżdémi z=
23:
oſobná pożytki y przyległośćiámi: któré z ſtárádawná ku má=
24:
iętnośći N. przynależą nic nie wyymuiąc.
25:
Y iuż ći przerze=
26:
czeni zámiánę czyniący dáli ſobie zobopólnie w przerzeczoné
27:
dobrá ták odmięnioné iſtotné wwiązánié y rzeczné dźierże=
28:
nié przez Woźné Ziemſkié.
29:
Y będą powinni y ſą obowiązá=
30:
ni ſpólnie śiebie y potomki ſwé/ względem przerzeczonych
31:
dóbr ták zámienionych brónić/ ſczyćić/ y zobopólnie ſie wyſwo=
32:
bodzáć y vſpokoiáć od wſzyſtkich práwnych trudnośći/
33:
y piér=
34:
wſzych obowiązków/ zapiſów/ pozwów zánieśionych/ y któ=
35:
ré zánieśioné bydź máią/ zyſków/ przezyſków którychkolwiek/
36:
y wſzyſtko zámykáiąc od wſzelkiégo przenágábánia práwné=
37:
go/
38:
y od wſzyſtkich oſób ſtanu oboiéy płći/ przez dawnośći
39:
źiemſkié/ iáko ná którą oſobę dawność należy/ pod ſzkodámi
40:
źiemſkiémi/ álbo zakłádem ſtá grzywien pieniędzy monéty
41:
Polſkiéy.
42:
O któré ſzkody/ álbo zakład ieden od drugiégo względem
43:
przerzeczonéy obrony pozwány/ y potomkowie iego pozwáni
44:
do ſądu Ziemſkiégo E. álbo Zamkowégo I. ná piérwſzym Ro=
45:
ku iáko záwitym ſtać oblicznie
46:
y zániechawſzy wſzyſtkich wy=
47:
mówek/ zwłók z któréykolwiek przyczyny/ álbo téż kwitów/
48:
któré z práwá zwykły bydź dawáné y pozwaláné/ y wſzyſtkich
49:
innych práwnych zwłók/ y tákże ruſzenia Sędźi/
50:
odpowiá=
51:
dáć y od Sądu nieodchodząc Dekrétowi ſądownému bydź
52:
poſłuſzen/ to ieſt/ záſtępić/ y o wſzyſtkié oſądzoné rzeczy do=

strona: 1250

1:
ſyć vczynić będźie powinien/ y Potomkowie iego będą po=
2:
winni tylekroć/ ilekroć im y ich potomkóm będźie potrzebá.
3:
Spoſób zapiſu wiecznégo przedá=
4:
nia dóbr.
5:
SToiąc oblicznie przed ſądem ſzláchetny N. zdrowy ná v=
6:
myśle y ná ćiele/ iáwnie przez wyznánié ſwé wyznał:
7:
iż dobrá
8:
ſwé dźiedźiczné/ to ieſt wieś N. ze wſzyſtkim téy wśi dźiedźi=
9:
ctwem/ y ze wſzytkimi do téy wśi przynależnośćiámi/ którymby=
10:
kolwiek ſpoſobem przynależáły y przychodźiły/
11:
nic práwá/ páń=
12:
ſtwá/ y właſnośći którychkolwiek pożytków przerzeczony N.
13:
w przerzeczonych dobrách N. ſobie y ſwym potomkóm nie zá=
14:
chowuiąc áni wyymuiąc/
15:
ták ſzéroko/ długo/ y w okrąg/ iáko
16:
przerzeczonych dóbr wśi N. dźiedźictwo w ſwych miedzách y
17:
gránicách ſie rozćiąga/ Szláchetnému N. z N. zá C. grzywien
18:
monety y liczby Polſkiéy przedał ná wieki/
19:
y ná wieczność zdał:
20:
ták iáko ſam przerzeczoné dobrá N. miał/ dźierżał/ y w dźierże=
21:
niu ich był/ nie wyymuiąc żadnych pożytków tych dóbr:
Zygmunt. Liſt.

22:
áby ie
23:
przerzeczony N. y iego potomkowie ze wſzyſtkim práwem/ páń=
24:
ſtwem/ właſnośćią/ y tytułem dźiedźicznym/ y pożytki wſzyſt=
25:
kiémi y kázdémi z oſobná wiecznie dźierżáł/ opánował/ y ná po=
26:
żytki ſwé wedle vpodobánia ſwégo obróćił.
27:
Y iuż od tego czá=
28:
ſu przerzeczony N. dał iſtotné wwiązánié y
29:
dźierżenié w rzeczy ſáméy przez Woźnégo źiemſkiégo w przerze=
30:
czoné dobrá N. to ieſt w wieś B. y we wſzyſtko iéy dźiedźictwo/ y
31:
we wſzytki pożytki.
32:
W których wſzytkich dóbr ſpokoynym dźier
33:
żeniu będźie powinien przerzeczony N. y iego potomkowie prze
34:
rzeczonégo C. z iego potomki względem przerzeczonych dóbr B.
35:
tym ſpoſobem przedánych bronić/
36:
záſtępić/ wyſwobodźić/ y v=
37:
ſpokoić od wſzelkiégo zátrudnienia práwnégo/ y od wſzytkich
38:
oſób ſtanu oboiéy płći przez dawnośći źiemſkié/
39:
iáko dawność
40:
ná którą oſobę z práwá przynależy/ tylekroć ilekroć iemu C.
41:
będźie potrzebá/ pod ſzkodámi źiemſkiémi/ álbo zakłá=
42:
dem C. grzywien żadną rzeczą wymyślną tego zakłádu nie
43:
vchodząc.
44:
O któré ſzkody álbo zakład ieden od drugiégo wzgłędem prze=
45:
rzeczonéy obrony pozwány/ y potomkowie iego pozwáni do ſą=

strona: 1251

Metriki o Formularzách Część wtora.
1:
du Ziemſkiégo E. álbo Zamkowégo I.
2:
ná piérwſzym Roku/
3:
iáko záwitym ſtać oblicznie/ y zániechawſzy wſzytkich wymó=
4:
wek/ zwłók z któréykolwiek przyczyny/ álbo téż kwitów ktoré z
5:
práwá zwykły bydź dawáné y pozwaláné/
6:
y wſzytkich innych
7:
práwnych zwłók/ y tákże ruſzenia Sędźi/ odpowiádáć y od ſą=
8:
du nie odchodząc Dekrétowi ſądownému bydź poſłuſzen/ to
9:
ieſt/ zaſtępić/
10:
y o wſzyſtkié oſądzoné rzeczy doſyć vczynić bę=
11:
dźie powinien/ y potomkowie iego będą powinni tylekroć/
12:
ilekroć im y ich potomkom będźie potrzebá.
13:
A ieſliby ten/ który przedawa/ miał żónę:
14:
któréy opráwá po=
15:
ſágu śćiągáłáby ſie ná tákowé dobrá przedáyné: tedy będźie
16:
poſtáwioná przez mężá v Akt/ y zwoleniem przyiaćiół przyna=
17:
mniéy dwu krewnych z liniiéy Oycowſkiéy: y przyzwoli ná tá=
18:
kowy zapis/ co ſie tycze iéy opráwy.
19:
Spoſób zápiſánia czynſzu ná wyder=
20:
koff oſobam duchownym, zá do=
21:
zwoleniem Królá Iego M. piér=
22:
wéy otrzymánym.
Zygmunt w Piotrk. Liſt.

23:
SToiąc oblicznie przed ſądem ſzláchetny N. dźiedźic B. zdro
24:
wy ná vmyśle y ná ćiele/ iáwnie przez wyznánié ſwé zeznał:
25:
iż vczćiwym mężom Miſionarzom Kośćiołá Tumſkiégo
26:
Krákowſkiégo/
27:
teraz y nápotym będącym/ dwánaśćie grzy=
28:
wien pieniędzy monéty y liczby Polſkiéy wiecznie/ wſzákże ná
29:
wyderkoff przedał y zápiſał/
30:
y przedáie y zápiſuie ná dobrách
31:
ſwych dźiedźicznych/ to ieſt/ ná wśi I. y kmiećiach/ káczma=
32:
rzách/ y innych wſzyſtkich/ którzy mieſzkáią w przerzeczonéy
33:
wśi I.
34:
Któré dwánaśćie grzywien pieniędzy przerzeczony N.
35:
będźie powinien/ y iego potomkowie będą powinni káżdégo
36:
roku ná káżdé święto S. N. przerzeczonym vczćiwym Men=
37:
ſionarzom ninieyſzym/
38:
y którzy zá czáſem będą/ przez właſné=
39:
go poſłá odeſłáć/ y od nich ná káżdy rok po zápłáceniu kwit
40:
wźiąć. Tenże będźie powinien/ y ninieyſzym liſtem ſie obo=
41:
więzuie z kmiećmi w téyże wśi mieſzkáiącémi
42:
v Akt Duchow=
43:
nych v Wikáriégo álbo Officiałá L. ná święto Swiętégo M.
44:
bliſko przyſzłé ſtánąć/ y ku płáceniu z przerzeczonémi kmiećmi
45:
przerzeczonégo czynſzu rocznégo dwánaśćie grzywien pod klą=

strona: 1252

1:
twámi Kośćielnémi obowiązáć ſie.
2:
Y iuż przerzeczony N.
3:
przerzeczonym Kośćiołá G. ſługom Kośćielnym dał iſtotné
4:
wwiązánié/ y rzeczné dźierżenié w przerzeczony czynſz: áby
5:
dźierżeli/ mieli/ y ſpokoynie trzymáli.
6:
Ktemu przerzeczony
7:
A. obowięzuie ſie y potomki ſwé względem przerzeczonégo
8:
czynſzu od wſzyſtkich zapiſów piérwſzych/ pozwów zánieśio=
9:
nych/ y któré zánieśioné máią bydź/
10:
zyſków/ przezyſków któ=
11:
rychkolwiek ieſli któré ſą/ y od wſzelkiégo wſzyſtkich oſób ſta=
12:
nu y płći práwnégo przenágábánia przerzeczoné ſługi kośćielné
13:
ninieyſzé y którzy zá czáſem będą/ bronić/ záſtępić/ wyſwobo=
14:
dźić:
15:
ták iżby przerzeczeni ſłudzy kośćielni ninieyſzy/ y którzy po=
16:
tym będą mogli ſpokoynie y cále káżdégo roku przerzeczony
17:
czynſz dwánaśćie grzywien/ iáko rzeczono ieſt/ bráć przez wſzel
18:
kiégo zátrudnienia.
19:
Któré rzeczy wſzyſtkié wyráżoné/ y w ni=
20:
nieyſzym zapiśie zámknioné/ przerzeczony A. będźie powinien y
21:
iego potomkowie będą powinni pod zakłádem ſtá álbo N.
22:
grzywien przerzeczonym ſługom kośćielnym/ y ich potomkom
23:
zápłáćić:
24:
o który zakład do ſądu Ziemſkiégo álbo Grodzkiégo P.
25:
pozwány álbo potomkowie iego pozwáni/ ná piérwſzym roku
26:
iáko záwitym będźie powinien álbo będą powinni ſtać/ żadną
27:
rzeczą wymyślną bądź práwną álbo niepráwną ich nieucho=
28:
dząc álbo roku nie zwłócząc/
29:
pod ſtráceniem ſwéy rzeczy/ ále
30:
ná tymże roku będźie powinien y będą powinni przerzeczonych
31:
Kapłanów od wſzyſtkich trudnośći záſtępić/ wyſwobodźić/
Zygmunt w Piotrk. Liſt.

32:
y wſzyſtkim rzeczam w ninieyſzym zapiśie opiſánym doſyć v=
33:
czynić. A ieſliby niechćiał álbo zániedbał/ álbo potomkowie
34:
iego zániedbáli:
35:
tedy zárázem o przerzeczony zakład w zyſku
36:
máią bydź zdáni/ y zá nie doſyć vczynić będą powinni/ álbo
37:
będźie powinien. A choć doſyć vczyni zá przerzeczony zakład/
38:
przedśię wſzyſtkié rzeczy opiſáné wypełnić będźie powinien/
39:
y będą powinni tylekroć ilekroć przerzeczeni ſłudzy Kośćielni
40:
czynſzu przerzeczonégo ná czás przerzeczony nie mogliby mieć/
41:
ániby im doſyć ſie sſtáło względem wſzyſtkich przerzeczonych
42:
rzeczy.
43:
Obyczay dárowánia wiecznégo.
44:
SToiąc oblicznie przed ſądem Szláchetny A dźiedźic N.
45:
zdrowy ná vmyśle/ y ná ćiele/ iáwnie zeznał:

strona: 1253

Metriki o Formularzách Część wtora
1:
iż dobrá ſwé
2:
dźiedźiczné/ to ieſt/ Wieś C. ze wſzyſtkim téy wśi dźiedźic=

strona: 1253

1:
twem/ y ze wſzytkim práwem/ páńſtwem/ y właſnośćią/ y Ty=
2:
tułem dźiedźicznym/ y ze wſzytkiémi do tych dóbr przynależno=
3:
śćiámi/ y którymkolwiek ſpoſobem należáły z pożytki wſzyt=
4:
kiémi/
5:
nic práwá/ páńſtwá/ y właſnośći/ y wſzytkich docho=
6:
dów y pożytków w przerzeczonych dobrách ſobie y potomkom
7:
ſwym nie oſtáwuiąc/ áni wyymuiąc/
8:
ták ſzéroko/ długo/ y w o=
9:
krąg/ iáko przerzeczonych dóbr dźiedźictwo w ſwych miedzách
10:
y gránicách ſzérokié ieſt/ y iáko ie ſam dźierżał y miał/ y w dźier=
11:
żeniu był/ ſzláchetnému D. y iego właſnym potomkom dał/ dá=
12:
rował wiecznie y ná wieki:
13:
áby przez przerzeczonégo D. y iego
14:
potomki iáko prawdźiwé y ſłuſzné potomki przerzeczoné dobrá
15:
były trzymáné/ miáné/ y wiecznie dźierżáné/ y wedle vpodobá=
16:
nia ſwégo ná vżytki obrácáné.
17:
Y iuż od tego czáſu przerzeczony N. przerzeczonému N. dał i=
18:
ſtotné wwiązánié y dźierżenié w rzeczy ſáméy przez Woźnégo
19:
Ziemſkiégo w przerzeczoné dobrá N. to ieſt/ w wieś B. y we
20:
wſzytko iéy dźiedźictwo/ y we wſzytki pożytki.
21:
W których wſzy=
22:
tkich dóbr ſpokoynym dźierżeniu będźie powinien przerzeczony
23:
N. y iego potomkowie przerzeczonégo C. z iego potomki wzglę
24:
dem przerzeczonych dóbr B. tym ſpoſobem dárowánych bronić
25:
záſtępić/
26:
wyſwobodźić/ y vſpokoić od wſzelkiégo zátrudniéniá
27:
práwnégo/ y od wſzytkich oſób ſtanu y oboiéy płći przez dawno=
28:
śći źiemſkié/ iáko dawność ná którą oſobę z práwá przynależy/
29:
tylekroć ilekroć iemu C. będźie potrzebá/ pod ſzkodámi źiem=
30:
ſkiémi álbo pod zakłádem C. grzywien żadną rzeczą wymyślną
31:
tego zakłádu nie vchodząc.
32:
Spoſób zapiſu zaſtáwy dóbr.
33:
SToiąc oblicznie przed ſądem ninieyſzym ſzláchetny A. dźie
34:
dźic B. dobrowolnie/ iáwnie/ y przez wyznánié zeznał:
Zygmunt w Piotrk. Liſt.

35:
iż ſzláche=
36:
tnému C. y iego potomkom dobrá ſwé dźiedźiczné/ to ieſt/ wieś
37:
E. w grzywnách M. pieniędzy dobréy monéty Polſkiéy záſtáwił
38:
y zápiſał/
39:
do świętá Národzenia Páná Kryſtuſowégo do dru=
40:
giégo tákiégoż świętá bliſko przyſzłégo/ ieſliby nie wykupił álbo
41:
ſummy przerzeczonéy nie zápłáćił/ dóbr tych dźiedźicznych.
42:
A
43:
ták rok od roku/ iáko látá po ſobie idą/ áż do zupełnégo y cáłégo
44:
przerzeczonéy ſummy M. grzywien zápłácenia/ y przerzeczonych
45:
dóbr wykupienia: áby dźierżał C.V. przerzeczoné dobrá ze wſzy=
46:
tkim práwem/
47:
páńſtwem/ właſnośćią/ ták długo/ ſzéroko/ y

strona: 1254

1:
wokrąg/ ze wſzyſtkiémi y káżdémi zoſobná tych dóbr pożytki/
2:
dochody/ y przynależnośćiámi wſzyſtkiémi/ to ieſt/ iáko ſam
3:
dźierżał/ miał/ y w trzymániu był/
4:
nic ſobie práwá/ páńſtwá/
5:
álbo pożytków w przerzeczonych dobrách E. przerzeczonému
6:
A.B. y iego potomkom którymkolwiek/ niezáchowuiąc/ álbo
7:
nie wyymuiąc obyczáiem y Tytułem zaſtáwy/ áż do wykupie=
8:
nia/ áby dźerżał/ miał/vżywał.
9:
Y iuż mu przerzeczony A.
10:
dał y dáie od tego czáſu w przerzeczoné dobrá E. iſtotné wwią=
11:
zánié y dźierżenié rzeczné/ przez którégokolwiek Woźnégo Ziem=
12:
ſkiégo/ od tego czáſu z práwá przydánégo/ áby przyiął to wwią=
13:
zánié.
14:
Ani ma przerzeczony A.y iego potomkowie przerzeczo=
15:
nému C. y iego potomkom w przerzeczoné dobrá zaſtáwné w=
16:
wiązánia bronić/ álbo dawſzy wwiąz ánié w nich krzywdźić/
17:
álbo którymkolwiek obyczáiem ſpokoynégo dźierżenia przeká=
18:
żáć:
19:
y owſzem będźie powinien/ y iego potomkowie będą po=
20:
winni względem przerzeczonych dóbr odewſzyſtkich obowią=
21:
zków/ praw y zapiſów piérwſzych/ téż poſágu y wiáná ſzláche=
22:
tny F. małżonki ſwéy/
23:
y pozwów/ przypozwów iuż wnieśio=
24:
nych/ álbo któré ieſcze wnieśioné bydź máią/ zyſków przezy=
25:
ſków którychkolwiek/ y iednym ſłowem zámykáiąc od wſzyſt=
26:
kiégo przenágábánia práwnégo/
27:
y wſzyſtkich Sądów Króle=
28:
ſtwá przez wſzyſtki dawnośći Ziemſkié/ iáko ná którą oſobę płći
29:
y ſtanu oboygá źiemſka dawność przynależy y śćiąga ſie/ bró=
30:
nić/ ſczyćić/ záſtąpić/
31:
y wyſwobodźić/ y przez ſzkody ji vczynić
32:
tylekroć/ ilekroć iemu álbo iego potomkom w tym czáśie póki
33:
zaſtáwá trwáć będźie/ byłáby tego potrzebá/ pod zakłádem
34:
innych M. grzywien.
35:
O który zakład álbo zakłády ieſli wzglę=
36:
dem przerzeczonych rzeczy pozwáć do práwá Ziemſkiégo G. ál=
37:
bo Grodzkiégo H. dopuśćiłby ſie/ álbo iego potomkowie do=
38:
puśćiliby ſie: tedy ná piérwſzym Roku pozwu iáko záwitym
39:
może bydź zdan w zyſku:
40:
á ieſliby nie ſtánął odrzućiwſzy wſzy=
41:
tki zwłóki ná rzeczy główné/ álbo téż ná przypadkowé/ choć
42:
prawdźiwéy niemocy/ odłożenia ná więtſzą rzecz/ ná rzeczy
43:
ſobie wedle práwá pomocné/ ná kwit:
44:
wyiąwſzy gdźieby ſobie
45:
bráć chćiał ná kwit właſnégo powiátu/ ná który zwykło bydź
46:
dawano/ y ná wſzyſtkié inné z któréykolwiek przyczyny zwłóki y
47:
miánowánia wſzyſtki dáć wwiązánié
48:
y krzywdę przez śię ál=
49:
bo przez napráwné oſoby w przerzeczonych dobrách vczynioną
50:
ná proſté powodowé twiérdzenié ma nágrodźić/ y od inſzych
51:
zádawánia trudnośći záſtępić/ wyſwobodźić/ przez ſzkody v=

strona: 1255

1:
czynić będźie powinien y będą powinni.
2:
A ieſli w przerzeczo=
3:
nych rzeczách wſzyſtkich álbo w częśći nie vczyniłby doſyć/ tám=
4:
że zárázem przez ſąd nie winá trzech grzywien/ ále zakład ná
5:
nim álbo potomkách iego ma bydź ſkazan:
6:
o który zakład álbo
7:
zakłády ſąd odrzućiwſzy ſądowné ruſzenia/ y ine wſzyſtki zwłó=
8:
ki álbo ſmykánia/ ten práwem zwyćiężony/ temu który prá=
9:
wem wygrał pod cztérnaśćią grzywien winy nieodchodząc
10:
wedle obyczáiu práwá doſyć vczynić będźie powinien/
11:
y po=
12:
tomkowie iego będą powinni: któré zápłáćiwſzy y doſyć zá nie
13:
vczyniwſzy/ przedśię zápiſowi y wſzyſtkiému w nim opiſániu
14:
doſyć vczynić z potomki ſwémi będźie powinien
15:
tylekroć/ ile=
16:
kroć iemu C.D. y iego potomkom będźie potrzebá.
17:
Spoſób obowiązku pewnégo długu.
Zygmunt w Piotrk. Liſt.

18:
SToiąc oblicznie przed ſądem Szláchetny N. dźiedźic N.
19:
iáwnie y przez wyznánié zeznał: iż Szláchetnému N. ſto grzy=
20:
wien pieniędzy pewnégo y wiádomégo długu/ álbo pożyczá=
21:
nych pieniędzy monéty y liczby Polſkiéy ieſt winien/
22:
y niniey=
23:
ſzym liſtem obowięzuie ſie od tego czáſu ná święto Národze=
24:
nia Paná Kryſtuſowégo/ któré bliſko prziydźie zápłáćić/ y vi=
25:
śćić ſie:
26:
á gdźieby nie zápłáćił/ álbo zápłáćić zániedbał/ tedy ná=
27:
záiutrz tegóż świętá Národzenia Páńſkiégo/ któré bliſko prziy=
28:
dźie/ będźie powinien/ y ninieyſzym zapiſem obowięzuie ſie ie=
29:
mu N. dáć iſtotné wwiązánié
30:
y ſpokoyné dźierżenié w wieś
31:
ſwą dźiedźiczną álbo zaſtáwną rzeczoną N. przez Woźnégo:
32:
którégo ſobie przerzeczony N. wybierze przez wſzelákiégo przy=
33:
dánia którégokolwiek vrzędu:
34:
á dawſzy mu wwiązánie y ſpo=
35:
koyné dźierżenié/ ma y będźie powinien onégo bronić y wyſwo=
36:
bodźić: ták iż przerzeczoné dobrá ſpokoynie od wſzelkiéy trudno=
37:
śći práwnéy wſzyſtkich oſób będźie mógł dźierżeć y trzymáć:
38:
któré będźie dźierżał y miał obyczáiem zaſtáwnym w przerze=
39:
czonych ſtu grzywien/ od przerzeczonégo świętá Národzenia
40:
Páńſkiégo/ álbo ráczéy od wźięćia dźierżenia do drugiégo Ná=
41:
rodzenia Páńſkiégo bliſko przyſzłégo:
42:
á od świętá Národzenia
43:
Páńſkiégo bliſko przyſzłégo do drugiégo/ iáko látá po ſobie idą/
44:
áż do zupełnéy zapłáty przerzeczonych ſtá grzywien/
45:
ze wſzyſt=
46:
kim práwem/ páńſtwem/ y właſnośćią/ y ze wſzyſtkiémi pożyt=
47:
ki/ któré pochodzą z tych dóbr/ álbo ze wśi przerzeczonéy/ nic
48:
nie wyymuiąc.
49:
Y będźie powinięn rzeczony N. przerzeczonégo N.

strona: 1256

1:
względem przerzeczonych rzeczy bronić/ ſczyćić/ wyſwobodźić/
2:
pod zakłádem drugich ſtá grzywien. A ieſliby niechćiał bro=
3:
nić/ ſczyćić/ y wyſwobodźić/ álbo to czynić zániedbał/
4:
álbo w
5:
przerzeczonych dobrách przez śię álbo napráwné oſoby którym=
6:
kolwiek ſpoſobem będźie krzywdźił/ á względem przerzeczonéy
7:
obrony dopuśćiłby ſie o zakład pozwáć/ álbo iego potomkowie
8:
tákże:
9:
tedy ná piérwſzym roku ſtać będźie álbo będą powinni/
10:
y ná tymże bronić/ záſtępić/ wyſwobodźić/ y dobrá przerzeczo=
11:
né vſpokoić od wſzyſtkich oſób/ iáko ná którą oſobę dawność
12:
należy.
13:
A ieſli ná przerzeczonym roku przerzczonych rzeczy
14:
nieuczyni/ álbo zániedba vczynić doſyć/ álbo krzywdy ieſli któ=
15:
rą vczyni niechćiałby nágrodźić: tedy ná tymże roku o przerze=
16:
czony zakład doſyć vczynić będźie álbo będą powinni/
17:
żadną
18:
rzeczą áni bárwą wymyśloną/ áni práwnie áni niepráwnie ro=
19:
ku przerzeczonégo nieodkłádáiąc/ áni iákimkolwiek ſpoſobem
20:
tego roku on ſam y potomkowie iego nie vchodząc.
21:
Który
22:
zakład ma bydź obrocon w ſummę główną/ przez przyśięgi ćie=
23:
leſnéy: y żadnéy rzeczy ſobie przećiwko niemu ſam y iego potom
24:
kowie/ nie máią bráć/ pod ſtráceniém ſwéy rzeczy.
25:
A wſzákże zá=
26:
płáćiwſzy zakład/ przedśię temu obowiązkowi/ y rzeczam w
27:
nim nápiſánym doſyć vczynić temuż N. y potomkom iego bę=
28:
dźie powinien tylekroć/ ilekroć iemu y potomkom iego będźie
29:
potrzebá.
30:
Spoſób zápiſánia Arendy.
31:
SToiąc oblicznie przed ſądem ſzláchetny A. dźiedźic álbo
32:
dźierżawcá N. iáwnie y przez wyznánié zeznał:
Zygmunt w Piotrk. Liſt.

33:
iż dobrá ſwé
34:
dźiedźiczne álbo zaſtáwné/ to ieſt/ wieś C. ſzláchetnému D. zá
35:
ták wiele grzywien M. pieniędzy dobréy monéty y liczby Pol=
36:
ſkiéy náiął/ y árendował tylko do trzech lat/ od świętá S. F. bli
37:
ſko przyſzłégo:
38:
któré grzywny M. przerzeczony C. przerzeczoné=
39:
mu A. będźie powinien zápłáćić ná káżdé święto świętégo F. ná
40:
mieyſcu G. á przerzeczony A. będźie powinien przerzeczonégo
41:
D. kwitowáć v Akt Grodzkich G. w tymże powiećie:
42:
á ták rok
43:
od roku áż do wyſzćia téy Arendy. Któré dobrá przerzeczoné/
44:
to ieſt/ wieś C. przerzeczony D. Arendarz będźie dźierżał/ y w
45:
nich mieſzkał mocą przerzeczonéy Arendy/ á nie żadnym innym
46:
práwem/

strona: 1257

Metriki o Formularzách Część wtora.
1:
ze wſzyſtkim páńſtwem/ práwem y wſzyſtkimi poży=
2:
tki/ któré do przerzeczonych dóbr którymkolwiek ſpoſobem na=
3:
leżą/ z dochody któré z nich pochodzą wſzyſtkimi żadnych nie

strona: 1257

1:
wyymuiąc/
2:
od tego czáſu áż do wyſzćia trzech lat/ á nie dáléy/
3:
iáko wysſzéy ieſt nápiſano. A iuż przerzeczony A. dał temu na=
4:
iemnikowi álbo Arendarzowi D. iſtotné dźierżenié w przerze=
5:
czoné dobrá C. y będźie powinien onégo bronić w przerzeczo=
6:
nych dobrách árendowánych
7:
od wſzelkicg obowiązków praw/
8:
zapiſów/ pozwów/ ſzkód/ od wſzyſtkich oſób y płći ſtanu o=
9:
boygá/ y od wſzelkiégo przenágábánia práwnégo/ áż do
10:
wyſzćia przerzeczonéy Arendy/ pod ſzkodą źiemſką álbo zakłá=
11:
dem.
12:
O któré ſzkody álbo zakład ieden od drugiégo względem prze
13:
rzeczonéy obrony pozwány/ y potomkowie iego pozwáni do
14:
ſądy źiemſkiégo E. álbo zamkowégo I. ná piérwſzym roku iáko
15:
záwitym ſtać oblicznie:
16:
y zániechawſzy wſzyſtkich wymówek
17:
zwłók z któréykolwiek przyczyny/ álbo téż kwitów któré z
18:
práwá zwykły bydź dawáné y pozwaláné/ y wſzyſtkich innych
19:
práwnych zwłók/ y tákże ruſzenia Sędźi/ odpowiádáć/
20:
y od ſą=
21:
du nie odchodząc Dekrétowi ſądownému bydź poſłuſzen/ to
22:
ieſt záſtępić/ y o wſzyſtkié oſądzoné rzeczy doſyć vczynić będźie
23:
powinien/ y potomkowie iego będą powinni tylekroć/ ilekroć
24:
im y ich potomkom będźie trzebá.
25:
A ſtoiąc tenże przerzeczony D. Arendarz téż zeznał: iż áren=
26:
dował przerzeczoné dobrá v przerzeczonégo A. wedle ninieyſzé=
27:
go zapiſu: któré dobrá zeznał iż nie innym práwem/ tylko prá=
28:
wem Arendy przerzeczonéy F. dźierży y w nich śiedźi:
29:
po któ=
30:
réy Arendźie wyſzćiu przerzeczony A. álbo iego potomkowie
31:
wiádą w wieś C. á żadnégo gwałtu w tym nie vczynią.
32:
TRZECI ARTYKVŁ,
33:
W ktorym Formy innych poſtępków prá=
34:
wnych záwieráią ſye. ((do końca str. t. łać.))
35:
((w. 1-2 t. łać.))
36:
Formá przekłádánia Roku ſtronam
37:
gdy ſąd bierze ad interrogandum
38:
álbo deliberandum. aut ex qua=
39:
cunque cauſa partibus praefixi.
Zygmunt w Piotrk. Liſt.

40:
Sąd właſną mocą máiąc ná pewné rzeczy wzgląd/ ſpráwę
41:
między ſzláchetnémi A. powodem A.B. pozwánym/ zględem
42:
C.D. toczących ſie/ ná Roki przyſzłé Ziemſkié odkłáda ze wſzyt=
43:
kim ſpoſobem téy ſpráwy/
44:
ſtronam przerzeczonym Rok názná=
45:
czáiąc ná przerzeczonych Rocéch Ziemſkich/ któré bydź máią/
46:
táki iáki dźiś mieli mieć/ żadnéy ſtrony práwá nieobrażáiąc y
47:
owſzem oboiéy ſtronie cále práwo záchowuiąc.
48:
Formá záwieſzenia Roku, de con=
49:
ſenſu & voluntate partium.
50:
Szláchetny A. powód/ y C. pozwány zá zwoleniem ſtron
51:
ſámych/ álbo ſzláchetni T.F. od powodá y G.H. od pozwáné=
52:
go ośiedli Prokuratorowie álbo téy ſpráwy ſprawcy oblicznie
53:
ſtoiąc
54:
piſzą Rok ná Roki bliſkié źiemſkié álbo dálſzé/ wedle tych
55:
ſtron pozwu álbo pozwów/ y wſzyſtkiégo poſtępku powodo=
56:
wégo y téy ſpráwy/ która ſie toczy między niémi o I.K. tákowa
57:
iáką dźiś mieli mieć/ nic nie vbliżywſzy żadnéy ſtronie práwá/
58:
y owſzem we wſzytkim ie záchowuiąc.
59:
Formá compromiſſu między ſtroná=
60:
mi, ſtároświetcka ále grzeczna,
61:
między Królem á Arcybiſkupem.
Tenże. Támże. Z Przyłuſkiégo ſtá.

62:
((od w. 27 do k. str. t. łać.))

strona: 1259

Metriki o Formularzách Część wtora.
1:
((od w. 1 do 20 t. łać.))
2:
Formá teſtámentu. ((od w. 26 - t. łać.))
3:
FORMA Concitattionis: Iáko ma bydź dołożona ad ſatisfa=
4:
ciendum, praeſtandum, patiendum, y iné przeſtrogi. Przyłuſki
5:
((lok.))
6:
FORMA Oblaty: ieſt zmienká o niéy w Conſtituciách Anni
7:
1588. Sta. 28.
Z Przyłuſkiégo ſtá.

8:
((do końca str. t. łać.))

strona: 1260

1:
((od w. 1 do 11. t. łać.))
2:
ZAMKNIENIE O FORMACH
3:
ZAPISOWYCH.
4:
O piąći tytułách Conſtitucia.
5:
O formách zapiſowych: o álienáciach reformáciy, że z przy=
6:
iáćioły: o tuiciách zapiſów: o kwićiéch:

strona: 1261

Metriki o Formularzách Część wtora.
1:
o ważnośći zapi=
2:
ſów, że przećiwko nim nie zoſtáie żaden odpór, żadna con
3:
trowerſia, áni contrádictia, iedno im dosyć czynić wypeł=
4:
nić potrzebá, áni Sędźia ruſzenia ma dopuſczáć. ((do końca str. t. łać.))
5:
((od w. 1 do 24. t. łać.))
6:
O Termináturách Piſárſkich ná po=
7:
zwiéch y minutách.
8:
PIſárze terminuią nie tylko dla pámięći, ále y dla znáku: áby Prothonotarius Káncelláriiéy wiedźiał iáko ma componowáć, y
9:
co z czego bráć, y formowáć Act.
10:
Przeto Terminátię máią bydź iá=
11:
ko teſſera, álbo recepta, z któréy krotkiégo napiſu wnet wyrozu=
12:
mié, iże zápiſawſzy Act, propoſitią ma wyiąć z pozwu: y inné obro=
13:
ny. dowody z zapiſów, z ſcrutinium, z compromiſſu, z Reláciiéy:
14:
á potym Dekrét, y przyczynę Dekrétu, y reſeruationem termini.

strona: 1262

1:
PRAKTYKA.
2:
TRZECIA CZĘSC
3:
METRIKI.
4:
Exempla Iſagogica álbo przykłády dla zá=
5:
práwienia y ćwiczenia młodſzych w poſtęp=
6:
kách práwnych/ tymże porządkiem iáko y w
7:
pierwſzey częśći Státutu/ XII. Iuris=
8:
diciy/ iedná po drugiey idą.
9:
PRZED KROLEM IEO M.
10:
VMYSLILEM BYL DOSTATECZNIE PRZYKLADY
11:
przypadków práwnych do kożdéy z tych 12. Iuriſdy=
12:
ciy przykłádów przywiéźdź y przytoczyć dla ćwicze=
13:
nia młodſzych ludźi:
14:
Ale dogadzáiąc krótkośći, áby
15:
to volumen názbyt wielkié nie vroſło: tedy proſzę
16:
Czytelniku, ábyś przeſtał ná tym co ſie tu połozyło:
17:
Bo co ſie tycze Práwá Ziemſkiégo, któré ieſt fundámentem praw
18:
wſzyſtkich, tedym tám iednák nic nieopuśćił.
19:
Ale co ſie tycze Iu=
20:
riſdiciiéy Królewſkiéy, Duchownéy, Woiewodzéy, etć. tedy tu ie=
21:
no námięniwſzy rzeczy potrzebnieyſzé, muśi ná tym przeſtáć, áby ſie
22:
ieno totum corpus przedśięwźięćia mégo wypełniło.
23:
Mówiąc tedy o Królewſkiéy Iuriſdiciiéy, przypominam tu on
24:
rozdźiał ſądów Królewſkich czworáki. Iedną zową iudicium ſapi
25:
ens & prudens, iáko ono w pismie S. o Sálomonie Królu Zydo=
26:
wſkim wſpomináią.
27:
gdy ono rozſądzáią dwie niewieśćie, czyieby
28:
któréy dźiéćię było, bárzo tego mądrze doſzedł, że wolał ono dźie=
29:
ćię przyſądźić miłośiernéy mátce, niżeli onéy okrutnicy, co mówi=
30:
łá, áni mnie áni tobie.
31:
Drugié iudicium zową ſeuerum o onym
32:
Céſárzu Rzymſkim, ktory syná ſwégo ſkarał ſrodze, że ná hárc wy=
33:
iechał, choć ſczęśliwie mu ſie zdárzyło, ieno że to vczynił nád záka=
34:
zánié Hetmáńſkié, tedy ſrogié karánie ná ſobie odnióſł, odłoży=
35:
wſzy oycowſką powinność.
36:
Trzećie iudicium miſericors, iáko on

strona: 1263

Część trzećia.
1:
Król vczynił, który oko ſobie dał wyłupić iedno á ſynowi dru=
2:
gié, dosyć czyniąc miłośierdźiu iáko oyćiec, y Ediktowi ſwému á=
3:
by obwárował zwiérzchnośći ſwéy authoritatem.
4:
Czwarté iudi=
5:
cium AEquitatis, iáko Cyrus Król Perſki, gdy będąc ieſcze między
6:
páſtérzmi, o onę ſukienkę dwu młodźieńców rozſądzał.
7:
Iże o tym
8:
częſto w hiſtoriách znáyduie ſie, przeto tu ták ieno ná krótce iákoby
9:
w miiániu rzecz przypominam, ku przykłádowi Królom, y innym za=
10:
cnym oſſobam:
11:
áby ſądząc pilnie vmiérzáli, gdźie mądrégo, gdźie mi
12:
łośiernégo, gdźie ſpráwiedliwégo, gdźie téż ſrogośći máią vżywáć.
13:
O SŁOWACH OBYCZAYNYCH, IA=
14:
ko ma ieden drugiégo przed Królá pozywáć. ((do w. 22 - t. łać.))
15:
Z ſtrony práwá Duchownégo, y zſtrony Iuriſdiciiéy Woiewo=
16:
dzéy, Márſzałkowſkiéy, á tákże Káncelláriiéy, y o Iuriſdiciiéy
17:
Skárbowéy gdyby miáły bydź przykłády przytaczáné, bárzoby ſie
18:
muśiáłá rzecz wyćiągnąć y rozſzérzyć.
19:
Ale w Státućie ſámym o
20:
tym naydźie doſtátecznie: á iednák przedśię ſtudiosus iuris może
21:
ſobie przykłády powoli zbiéráć.
22:
O Hetmáńſkiéy záś Iuriſdiciiéy gadáiąc, piękny przykład ex
23:
Ariſtotele ex Ethicis może ſie tu przytoczyć:
24:
Dla czego, dla któréy
25:
przyczyny maior poena irrogabatur iis, qui in praelio clypeum a=
26:
mitterent, quám ijs qui gladiū: y rácią piękną dáie: ((do w. 34 t. łać.))
27:
Bo in clypeo defenſio załeży, á in gladio profligatio hoſtis.
28:
Item, przypomnieć ſie téż tu może ex Inſtitutionibus Iuſtiniani,
29:
on Státućik álbo Dekret Céſárſki: ((t. łać.))
30:
Tákowé oſobliwé rzeczy może ſo=
31:
bie zbiéráć, częśćią z przykłádów dźieiów Polſkich, iáko y z inſzych
32:
hiſtoriy cudzoźiemſkich.

strona: 1264

1:
PRZED IURISDICIĄ
2:
PODKOMORSKĄ.
3:
WSpomina téż tu Przyłuſki, że zá iego wieku ten zwyczay by=
4:
wał: że kiedy Komornik ná gránicách ſtronie co ku krzywdźie vczy
5:
nił,
6:
tedy od Komorniká Appellácia bywáłá do Podkomorzégo:
7:
ále to iuż zá náſzych wieków ſie odmięniło, że nie do Podkomorzé=
8:
go, ále záraz ná Tribunał pozywáią.
9:
A to dla tego przypomi=
10:
nam, że ten który ſie práwá vczy, nie we wſzyſtkim ma Przyłuſkié=
11:
go Trádiciy y reguł náſzládowáć: bo zá tę 30. lat śiłá odmięniło.
12:
Ieſcze téż tu przykład vſpokoienia rózny przy gránicách wſpó=
13:
mnię, który ácz ſtároświetcki, ále bárzo grzeczny, y godny wiádo=
14:
mośći ludzkiéy:
15:
O obyczáiu vſpokoienia gránic zá Królá Káźimié=
16:
rzá między Królmi Polſkiémi á Krzyżaki: który znaydźieſz w Lá=
17:
ćińſkim Státućie Fol. 214. á w Polſkim list 705. co ſie ták poczyna.
18:
Téż począwſzy od teo mieyſcá/ ná którym przerzeczoné gránicé
19:
przez páná Káźimiérzá Królá Polſkiéo y Miſtrzá Pruſkiéo ſą v=
20:
czynioné/ y w tjchże liśćiéch wyráżoné kończą ſie/ idąc dáley áż do
21:
weſzćia rzeki Noteſz ábo Biérzwienik/
22:
będźiemy chowáć ten ſpo
23:
ſób y porządek gránic. A ieſli ſie o té gránice będą mogli trzéy do=
24:
bréy ſławy mężowie z ſtrony náſzéy y Koronnéy/ á trzéy z ſtrony
25:
Miſtrzá y zakonu obráni oglądawſzy oboiéy ſtrony liſty/ práwá
26:
dźierżenié/ y iné práwné dowodj/ zgodźić:
27:
tedy będą ſtáć gránice
28:
ták zgodzoné. A gdźieby ſie około miotánia loſsów o gránice nie
29:
mogli oni dobrzy mężowie wybráni zgodźić/ tedj niech lóſſy zobo
30:
iéy ſtrony będą miotáné:
31:
á ná którąkolwiek ſtronę lós wyrzuconj
32:
przypádnie: tedy druga ſtroná/ któréy los niedotknął/ ma ſześć
33:
świádków którzy ſie im będą podobáć/ od ſtrony któréy lós przy=
34:
padł/ przerzeczonéy wybráć:
35:
któré oſoby ták wybráné gdj przyśię
36:
gą ćieleſną gránice między ſtronámi ták niezgadzáiącémi ſie v=
37:
twiérdzą: gránice oné ták vtwiérdzoné przez przyśięgę zá znáki y
38:
gránice między króleſtwem Polſkim/ y między nowym Már=
39:
grábſtwem máią ná wieki zoſtáć.
40:
Z STRONY GRODZKIEGO PRAWA.
41:
MAło nie wſzyſtko iest záwárto w kśięgách IX. ták iże o przy=
42:
kłády tám nie trudno, zwłaſczá temu który ſie przyſłuchywa ſprá=
43:
wam zamkowym:
44:
Bo iednák by niewiém iáko kto przykłádów
45:
przytoczył, tedy iednák co rok záwżdy ſie nowé á chytrzſze záwiéráią, ták iże żadné pręcepta nie ſą ták doſkonáłé, áby ſie w nich
46:
wſzyſtki rzeczy miáły zámknąć: wedle onéy przypowieśći Iuriſtów:

strona: 1265

Práktyká Metriki Część trzećia.
1:
((w. 1-2 t. łać.))
2:
Ale iż Ziemſkié práwo iest grunt wſzyſtkiégo,
3:
tedy ſie tu nieco więcéy zábáwić potrzebá, y ziśćić ſie w tym iákom
4:
z przodku obiecał.
5:
PRZED SĄDEM
6:
ZIEMSKIM.
7:
TYmże porządkiem rzecz ſie ma odpráwowáć tu iáko y wys=
8:
ſzéy w Státućie: dźieląc rzecz in perſonas, res, & actiones.
9:
O PERSONAS.
10:
Z Strony perſon Sędźiégo, Podſędká, Piſárzá, Procuratá,
11:
Woźnégo, etć. poſtępki y okolicznośći, doſtátecznie ſą w ſámym
12:
Státućie wysſzéy opiſáné, illuc iſtuc recurrendum.
13:
DE REBVS.
14:
A naprzód DE PARENTELA.
15:
TRzebá pilnie weyźrzéć w té Authory, co Arbores conſan=
16:
guinitatis opiſáli: iáko w Inſtituciách Iuſtiniani ieſt y wymálo=
17:
wáno tám.
18:
Trzebá y do Theologiiéy ſie vćiéc w téy mierze: Bo wi=
19:
dzę że y náſzé práwá w téy mierze tám ſie vćiekáią.
20:
Item do tegóż należy Státut náſz, álbo exemplum: ((do w. 22 t. łać.))
21:
Naydźieſz ten przykład y tu wysſzéy. ((lok.))
22:
A
23:
poſpolićie v kśiąg Dekrétałów práwá Duchownégo tákié przykłá=
24:
dy wybiéráli. Przeto rádzę ad fontes recurrendum támże. Przy-
25:
kłádów świéżych nie przytaczam, bo tego wſzędy pełno. Item, iżem
26:
mu był compater kmotr, dowodźi ztąd, iżem mu nie mógł bydź
27:
świádkiem.
28:
Bo ieſli powinność kmotrowſką ważyli ſobie ſtárzy,
29:
dáleko więcéy przyrodzoné ſtopnie krewnośći.
30:
O dzielach miedzy rodzonémi.
31:
TA ieſt regułá práwna álbo przypowieść: Stárſzy dźieli, mło=
32:
dſzy wybiéra.
33:
Item, Młodſzy ná gniazdźie zoſtáie: to ieſt że dwo=
34:
rzyſko oyczyſté nań przychodźi: wſzákże ieſliby ná dworzyſku było

strona: 1266

1:
iákié budowánié znáczné, iákiégoby drudzy bráćia mieć nie mogli:
2:
tedy ſzácuią wieleby koſztowáło ono budowánié: á dopiéro mło=
3:
dſzy ſpłáca bráćiéy, y zgadza ſie z nimi.
4:
Item, gdyby oyćiec dwie żenie miał, z którémiby miał dźiewki:
5:
ieſliby piérwſzéy żony dźiéwki ſzły zá mąż, y záwźięły poſági,
6:
tedy
7:
po śmierći oycowéy do dźiału oyczyzny nie mogą przyśdź, áżby
8:
piérwéy wróćiły poſági ſwé: to wprzód równo rozdźieliwſzy: do=
9:
piéro oyczyzná im w równy dźiał przychodźi:
10:
O tym ieſt Státućik
11:
Mázowiecki, którégo ſie trzymáią v nas.
12:
Item, Gdy Auguſt był w Kraſnymſtáwie: pozwáli ſie dwáy brá
13:
ćia o dźiał: á mieli przed tym dźiał przez przyiaćioły miedzy nimi
14:
vczyniony.
15:
Młodſzy brát nie znał ſie do onégo dźiału, á byli obá
16:
y ſzláchćicy śiwi, y ſtárzy ludźie: Pan Kánclérz Oćieſki, iáko był
17:
człek dworzki y mądry, widząc ſtoiących śiwych ſtárców, vczynił
18:
do Królá od nich przemowę.
19:
Miłośćiwy Królu, á to ſą minoren=
20:
nes, przyczyniam ſie zá niémi, rozſądź ich wáſzá K.M. Ználeźiono
21:
dekrét. Ponieważ był dźiał przez przyiaćioły miedzy niémi vczy=
22:
niony per praeſcriptiones: y diſponowáli onémi częśćiámi ſwémi,
23:
czym ſie dźiał vtwiérdźił.
24:
Tedy dźiał miedzy niémi vtwiérdzono y
25:
roborowano: á przedśię pomiar zoſtáwiono wolny, áby ieden nád
26:
drugiégo więcéy nie dźierżał.
27:
O Bábiznách.
28:
TEż y to ku deklárowániu ártykułu de Parentela o ſpad=
29:
kách po vmárłéy ręce należy.
30:
Ieſt dawna przypowieść práwna: że Bábizná dawnośći nie ma,
31:
y ieſt to in vſu:
32:
ále ſie to ma rozumieć nie o ſpadkách máiętnośći
33:
nieruchoméy, ále o wnieśieniu, y o ſummách pieniężnych, tá nigdy
34:
nie vpada fatalibus, ieſt iáko zapis, który póki quitu nie vkażeſz,
35:
manet in ſuo robore.
36:
Ale kiedy o dźiedźiczną Bábiznę idźie, te=
37:
dy trzebá o nię czynić intra fatalia.
38:
DE VIOLENTO.
39:
EXemplum Iſagogicum: znáydźieſz o tym wysſzéy w źiem=
40:
ſkim práwie w tychże Tytuléch.
41:
Marćin ſkárżył ſie ná Mikołáiá/ że w tárgowy dźiéń ná dró=
42:
dze poſpolitéy ośm ſzkotów wźiął mu gwałtownie.
43:
Item, Dźiwiſz ſkárżył ſie ná Fálká/ iże świecę zágáśił. Támże.

strona: 1267

Práktyká Metriki Część trzećia.
1:
Item, tenże Dźiwiſz ſkárżył ſie ná Falká/ ze iego pies zá po=
2:
ſczwániém álbo podeſczwániém iego/ vkąśił go. Dźiwiſz ten

strona: 1267

1:
dźiwoczył, nie dármo go ták zwano: bo y świecę zgáśił, y pſem
2:
drugiego poſczwał. Támże znáydźieſz.
3:
Podobny to Dźiwiſz náſz
4:
onému Nereiuſzowi Rzymſkiému, co ono pogębki wyćinał, á ko=
5:
go bił, záraz płáćił.
6:
Item, Bartoldus ſkárżył ná Andrzeiá że go ránił/ ále práwi
7:
niechcąc. Támże.
8:
Tych wieków przykłády vbiq; occurunt: Ale y z pozwów ſá=
9:
mych mądrze piſánych punctatá obaczywáiąc, zwyczay młody Iu=
10:
riſtá może bráć, gdy ie ſobie będźie ſpiſował: nie tylko z przykłá=
11:
dów álbo iákich Controwerſiy.
12:
Item, w ſcrutiniách formy: formy powoływánia zábitych: Z
13:
tákich ſcriptur może ſie obaczyć w wielu rzeczách nouitius. Ia ie=
14:
dno niektórych tylko dotykam, vchodząc przedłużenia.
15:
DE CONNVBIIS.
16:
W Sześćiorgu przykazániu Bożym ſześć rzeczy, któré ſą y má
17:
ią bydź namilſzé człeku, Pan Bóg dobrotliwy obwárował, y opá=
18:
trzyć raczył.
19:
W piérwſzym vrodzenié vczćiwé: w drugim obwáro=
20:
wał zdrowié człowieczé: w trzećim ſtan małżeńſki: w czwartym
21:
máiętnośći ruchomé y nieruchomé, w czym ſie téż człek kocha: w
22:
piątym ſławę dobrą, áby potwarzámi nie byłá zhánbiona:
23:
w ſzo=
24:
ſtym ſumnienié dobré ná vmyśle.
25:
Z ſtrony małżeńſtwá ſądy poczęśći v nas odpráwuią ſie w Du=
26:
chownym práwie. O czym ((lok.)) wysſzéy. Ale y pozwów formy in
27:
eo argumento mogą tu bydź introducowáné.
28:
DE PROPRIO.
29:
NAſzérſzy to ieſt tytuł, y ná Rocech naczęśćiéy o to kauzy
30:
przypadáią: A naprzód o czyniéniu ſpráwiedliwośći: gdyż to ieſt
31:
Artykuł, przez który ludźie dochodźić zwykli ſwégo właſnégo.
32:
O INSCRIPTIACH ALBO O ZAPISIECH
33:
in genere, á potym o kázdym zoſobná: á liczą ich
34:
cztérzy, o czym wysſzéy.
35:
CONTRACTVS purus zową, gdy zgołá co zápiſuią komu.
36:
CONTRACTVS IMPVRVS, gdy condicią wkłádáią iáką ná te=
37:
go komu co zápiſuią.
38:
QVASI EX CONTRACTV zową, iáko gdy Królowie przez poſły
39:
ſtánowią małżeńſtwá ſwé: álbo téż gdy ſie o Królowánié ſtáráią
40:
przez poſły, y condicię prziymuią.

strona: 1268

1:
Item CONTRACTVS perſonalis, gdy ná ſie perſoná która prziy=
2:
muie iákié brzemioná, któré z perſoną vmiéráią.
3:
CONTRACTVS álbo pacta realia zową:
4:
gdy y potomki áby te=
5:
go wſzyſtkiégo dotrzymáli, co ná nich oycowie wkłádáią, któré
6:
winni dźierżéć względem imięnia, chcąli ſie z oyczyzny weſelić: we
7:
dle wiérſzá: In quem cadunt bona, in eum & onera.
8:
Acz ſyná z=
9:
gołá nie może obligowáć oyćiec, co notorie ieſt przećiw wolnośćiam
10:
ſzláchetckim: ále in ciuilibus może. Ale ſyn oycá nie może. Prze=
11:
to Decretum Macedonianum nie obowięzuie długów płáćić ſyno=
12:
wſkich, á zwłaſczá gdy ſie v kart zádłuży, álbo zápiſze.
13:
Też znáy=
14:
duią práwnicy; iże gdźie ſą pacta realia álbo contráct, tám y Król
15:
y Rzeczpoſpolita nie może wolnym vczynić potomków. Może tedy
16:
oyćiec choć zápiſał piérwſzéy żenie obyczáiem Reformáciiéy poło=
17:
wicę imienia ná tymże imieniu drugiému zápiſáć dług,
18:
gdy táką
19:
obligę włoży ná ſucceſzory quod tenentur emundare, eliberare,
20:
indemnemque facere onę część obowiązáną.
21:
REPRESSALIAE pignorationes zową, gdy ćiężáią poddánégo
22:
w mieśćie, álbo indźiéy dźieckuią zá pánſki dług.
23:
OBLIGATIONES IN SOLIDVM zową, gdy iedną ręką mąż z
24:
żoną, álbo rękoynie prziymuią dług iáki y piſzą tám coniuncta ma
25:
nu obowięzuiąc płáćić vnus pro ſingulis, & ſinguli pro vno:
26:
iáko
27:
y Donationes álbo Aduitalitates in ſolidum zową: O tych wſzyſt=
28:
kich rzeczách Commentarios ná práwo Céſárſkié rádźić ſie trzebá,
29:
Aretium, y innych.
30:
Téż wiele ich twiérdzą, że do zapiſu ieſt peremptorius termi=
31:
nus.
32:
To ſie ma rozumieć o zapiśiéch któré ſą w Státućie ad verbū
33:
y to ták, że gdy ad verbum iuxta formam Statui. Ale któré ſą
34:
extra formam Statuti, ieno ex bene placito, to inna. A tákże o
35:
Concordiách ináczéy ſie rozumieć ma, w których czego nie wymię=
36:
niſz, tego niemáſz.
37:
O waznośći Zapiſów y przenieśieniu.
38:
Wpiſáć tu Conſtitucią 1588. Stá. 28. że nie tylko z Grodu do
39:
Ziemſtwá, ále y z powiátu odległégo do powiátu ſwégo właſnégo
40:
trzebá przeniéść zapis: Iáko Opráwę żęnie ieſli w Lublinie zápiſa=
41:
no, trzebá do Chełmu przeniéść, iáko conſtitucia támtá vczy.
42:
((w. 36 i 37 t. łać.))

strona: 1269

Práktyká Metriki Część trzećia.
1:
COMMVTATIO.
2:
TO ieſt piérwſzy y nadawnieyſzy contráct ná świećie: Bo ſtá=
3:
rzy ludźie z przodku, póki ſignatum aurum, argentum, & aes nie
4:
było, tedy ieno rzecz zá rzecz, ſpeciem pro ſpecie, terram pro ter=
5:
ra zamięniáli.
6:
A to frymárkiem właſnie zową. A ieſli koniá zá
7:
ſuknią, álbo wino zá pſzenicę, to zamiána. Ieſli zá pieniądze, to zo=
8:
wą kupnem. ((lok.)) A ten contráct za=
9:
miány, iáko y Donationis obá ſą irreuocabiles.
10:
Bo kupienié bliź=
11:
ſzy może krewny odłożyć, ále dáru y zamiány nie może. ((lok.))
12:
A iż nie może nikt cudzą rzeczą frymárczyć, tedy Tuitią do pręſcri=
13:
ptiiéy zápiſuią, przydáiąc eliberare, euincere.
14:
Ale ieſli y potom=
15:
ki kto obowięzuie, to iuż będźie pactum reale nie perſonale: prze=
16:
tóż y po dawnośći Tuitia w téy mierze ſłuży ((lok.)). Forma za=
17:
miány wiecznéy ieſt nápiſána wysſzéy w Formularzu: Támże y
18:
Tuiciiéy formá dokłádna.
19:
O Commutáciách z Królem z Rzecząpoſpolitą, wysſzéy w kśię=
20:
gách piérwſzych ſtoi: która áby nie byłá fraudulēta, tedy Commiſſa=
21:
rze dáią áże ná Séymie: A trzebá ſie ſtrzédz záśię by Exekucia nie
22:
dáłá ſie znáć.
23:
Bo iáko donationes immodicas & monſtroſas ták
24:
y Commutationes infidioſas ſuperior magiſtratus reſcindendi
25:
ma facultatem, y ieſt tego wiele przykłádów. Y Exequutia oná
26:
przeſzłá zá Królá Auguſtá, ieſcze ią pámiętáią niektórzy, y ná nię
27:
boleią.
28:
II. VENDITIO.
29:
IVż tu nie zá rzecz rzeczy doſtáią, áni ſpeciem zá ſpeciem, iá=
30:
ko winá zá pſzenicę, co ſie w zamiánie dźieie, ále zá pieniądze,
31:
któré zową Menſuram contractuū, kupuiém: Bo iáko miárą do=
32:
miérzáią co ſpráwiedliwie álbo nieſpráwiedliwie,
33:
ták pieniądze
34:
wymyślono, áby były miárą kupnych rzeczy wſzelákich. A pie=
35:
niądz ieſt materia przez ſie infrugifera, ále dla authoritatem vrzę=
36:
du, który znák ſwóy álbo pieczęć nań przykłáda, ztąd doſtáie au=
37:
thoritatem ((lok.))
38:
A rozmáité ſą ſpecies venditionis, któré krótko wyliczę.
39:
WYDERKOF recognitionem zową, á po Grécku Emphiteo=
40:
ſim: gdy kto pewną pieniędzy liczbę dochodu vroczyſtégo kupuie
41:
zá pewną ſummę, którą ná vroczyſty czás winien przez właſnégo
42:
poſłá odnośić.
43:
A kwit téż winien odbiéráć od Kápituły: bo to iá=
44:
koby contráct właſny Kśiążéy pozwolony od vrzędu. Y Duchowny
45:
ſąd ma moc o tym ſądźić, iáko o lichwách, y klątwę o to wydáią

strona: 1270

1:
ná páná y ná kmiećie onégo imienia któré zápiſuią.
2:
Tenże záſtá=
3:
wcá wſzyſtki trudnośći práwné winien odnośić y záſtępowáć pod
4:
zakłádem: Zá Tuitią obliguią y potomki, iáko bywa, kędy reales
5:
pactiones, iáko zową, przyſtępuią.
6:
A ieſt wieczné przedánié, bo
7:
áni ten co kupuie nie może ſie ſwych pieniędzy vpomináć, áni Pan
8:
onych dóbr, wyiąwſzyby chćiał znowu przedáć, y ſzkody odnośić.
9:
REFORMATIO Opráwá. Też ią zá ſpeciem venditionis kłádą,
10:
bo nie ieſyt Commutátia, bo zá pieniądze do tego contráctu przycho=
11:
dzą. Nie ieſt téż dar, bo żoná do tego przychodźi zá wnieśieniém
12:
pewnéy ſummy, dla porátowánia y nápráwienia goſpodárſtwá.
13:
Przeto zową właſnie Reformatio, hoc eſt inſtauratio rei domeſticae przez wnieśienié ſummy. Nie ieſt téż Mutuum, bo obiemá ták
14:
mężowi iáko y żenie y dźiećióm ono wnieśienié czyni pożytek.
15:
Ták
16:
iże przy żenie zoſtáie directum dominium onéy opráwy: á przy
17:
mężu zoſtáie vtile dominium. Ale ták, żeby żoná ná tym nic nie=
18:
ſzkodowáłá, á mąż cále tego winien dochowáć co mu zwierzono.
19:
Y
20:
ieſliby przez dolū, moram, culpam, álbo fortuitum caſum vtrácona byłá Reformácia, maż winien nágrodźić z ſwégo. Może mąż qui=
21:
dem záſtáwić, ábo y przedáć, ále ze zwoleniém żony y przyiaćiół
22:
iéy, których do zeznánia winná przywiéźdź.
23:
A ma ſie dźiać wſzy=
24:
ſtko bez oſzukánia. O czym Aretius y inni co piſzą Commentarze
25:
ná práwá Céſárſkié: A Przyłu: 485. A to ták doſkonálé białym=
26:
głowam w práwiéch Polſkich opátrzono ieſt:
27:
że choćby bánnicia ná
28:
mężá przyſtąpiłá, álbo ná żónę rozwód, tedy áni przez rozwód, áni
29:
przez bánnicią żóny nie trácą opráwy ſwéy.
30:
Iest téż y to w zwyczáiu więcéy niż z práwá: Ze gdyby mąż trzy
31:
żony miał, tedy piérwſzéy nie może zápiſáć Opráwy iedno ná poło=
32:
wicy dóbr ſwych, á połowicá mu zoſtáie.
33:
Bo tego ſtrzégą práwá
34:
áby ſie ſzláchćic nie zgołoćił ſam. Ieſli mu tá vmrze, á drugą póy=
35:
mie, tedy tákiéż ná połowicy, to ieſt ná trzećiéy częśći máiętnośći
36:
á czwarta część mu záś zoſtáie wolna.
37:
Ieſli trzećią ieſcze póymie,
38:
tedy iéy nie może ieno téż ná połowicy opráwić, to ieſt ná kwate=
39:
rze, álbo ná oſméy częśći máiętnośći.
40:
Te condeſcenſię záchowuią
41:
Práktykowie in vſu, ſtrzegąc tego, áby mąż nie był ták muliero=
42:
ſus, żeby miłuiąc żonę ſwą, miał ſie do ſczętu ſam gołoćić. Wyią=
43:
wſzyby dołożono w zapiśie ſuper tota & integra medietate bono=
44:
rum ſuorum.
45:
Aleby to iuż było extra formam Inſcriptionum Sta=
46:
tuti. Ale y to widzę irrepſit tacito quudam populorum conſenſu,
47:
z Mázowſza to zánieśiono: Iż gdyby mąż vmárł on co trzy żony
48:
miał,

strona: 1271

Práktyká Metriki Część trzećia.
1:
tedy potomkowie iego nim do oyczyzny przychodzą, muſzą w

strona: 1271

1:
przód coeqwowác poſági mátek ſwych. To ieſli ieſt ſpráwiedliwa,
2:
trzebá w to weyźrzéć, y dobrze to vważyć,
3:
bo ſłycham od wielu mą=
4:
drych, że to ieſt rzecz nieſpráwieliwa: zwłaſczá gdy mąż żywiąc
5:
expreſſé zeznał y zápiſał co po któré żenie wźiął, y winien płá=
6:
ćić.
7:
Bo ácz iedná więcéy wnioſłá, ále téż więcéy wynioſłá: Bo zá
8:
hoynieyſzy poſag, hoyniéy mogły żyć, expenſy ná krzćiny dźiećióm
9:
ſwym czyniąc, y ná poſági, etć.
10:
Druga vbożſza żoná niewinna
11:
ſwym poſágiem nágrádzáć tego co piérwſza przynioſłá, bo z ſobą o
12:
to contráctu nie czynili, bo ſie nie ználi: y niewiém iákoby to ná=
13:
zwáć, ieno lichwą.
14:
Ponieważ zá to co oyćiec vżywał pieniędzy, w=
15:
tóré y trzéćié dźieći muſzą płat od nich dáwáć, y poſágu ſwégo vtrá=
16:
ćić: o co zmowy nie były miedzy niémi: y owſzem mąż káżdéy z
17:
nich zápiſał, viśćił, obwárował:
18:
A przedśię muſzą ná ſwym tráćić.
19:
O czym ſzérokié diſcurſy czynić, niémáſz plácu y czáſu do tego. Ale
20:
ſłuſznieyſzé mi ſie zda być práwo Polſkié niż to Mázoweckié:
21:
Aby
22:
ſie káżdy z ſwégo weſelił, á to co mu zapiſem obwárowano y zápi=
23:
ſano, żaden mu nie śmiał áni dźiećióm iego wydźiéráć.
24:
ARENDA. Téż to iest ſpecies kupienia y przedánia, vży=
25:
wánia pożytków rerum mobilium máiętnośći, do czáſu tylko ál=
26:
bo kréſu pewnégo:
27:
kiedy iednák ten co árenduie wymawia ſobie
28:
tuitią ſub damnis terreſtribus toto intermedio tempore. Do
29:
obiáſnienia tego contráctu, trzebá wiedźieć y rozumieć on roz=
30:
dźiał, iáko dźielą damnum ante moram, poſt moram.
31:
O czym ni=
32:
żéy, piſząc de mutuo. Bo omieſzkánié tákié w Arendách wiele ſzko
33:
dy przynoſzą. O tych rzeczách Panormitanus doſtáteczné náuki dáie.
34:
LOCATIO. Są to ſpecies venditionis. Locatio y Condu=
35:
ctio: Gdy ten co náymuie rzecz któréy iest pánem, y ma ią w mo=
36:
cy náiąć y pożytek iéy záprzedáć.
37:
CONDVCTIO. Ten co rzeczy potrzebuiąc onę náymuie zá go=
38:
tową álbo obiecáną zapłátę do czáſu. Bo kiedy wiecznie, tedy rá=
39:
czéy iest y zową to Widerkof: á kiedy do czáſu, to Conductio.
40:
Tu potrzebny iest rozdźiał on, co zową Iuriſtę, Dolus, lata cul=
41:
pa, leuis culpa. A to ku obiáſnieniu tych contráktów.
42:
DOLVS zowią właſnie, gdy kto wié że to źle, á przedśię ſobie
43:
tego pozwala: Iáko Dawid, gdy cudzą żonę odéymował.
44:
LATA CVLPA. Gdy kto z niewiádomośći grzéſzy, wſzákże nie
45:
z chcenia áni vmyſlnie: Iáko gdyby kto nie vczćiwie iáko ſie godźi
46:
perſonę iáką nieuczćił która iest ná vrzędźie, á on niewiedźiał o
47:
tym. To ieſli czyni z grubéy niewiádomośći, to zowią Latior culpa.
48:
LEVIS CVLPA zowią, gdy kto niewiedząc circumſtánciy ábo

strona: 1272

1:
okolicznośći godnych vważenia grzéſzy. A ieſli w równych á poto=
2:
cznych rzeczach, to zową Leuiſsima culpa.
3:
Y ták znáyduia, że Na=
4:
iemnik Conductor winien cále rzecz po ſkończeniu naymu wróćić
5:
y oddáć, niewiádomośćią ſie zgołá niewymawiáiąc. Acz baczenia
6:
záś godźi ſie vżywáć kto wpada w grzéch z tych trzech ſtopniów.
7:
Naprzód Imperitia: druga Errore: trzećia Negligentia. Tu di=
8:
ſcretiiéy, iáko zową, godźi ſie vżywáć. Bo mowią, Ignorantia non
9:
facit peccatum. To ſie rozumieć ma o ignorantiiéy potocznych rze
10:
czy: ále nie o ignorántiiéy práwá przyrodzonégo.
11:
Bo wſzyſcy win=
12:
ni ſą poczuwáć ſie z ſtrony práwá przyrodzonégo, bo ſie z tym rodźi=
13:
my. Z ſtrony téż niewiádomośći práwá Bożégo, rzecz pewna, że
14:
ná krzśćie obligati ſumus ieden kożdy wiedźieć o pánie ſwym, y o
15:
woléy iego.
16:
Gdyż wół y ośieł zna páná ſwégo: á człowiek ná wy=
17:
obráżenié Boże ſtworzony będąc ſługą Bożym, ku záwſtydzeniu
18:
mu iest, by ieſcze niemiał znác páná á Bogá ſwégo.
19:
O tym náſz
20:
Panormitanus Polſki pożytecznie z Commentarzów práwá Ceſár=
21:
ſkiégo przenióſł diſputácię w kśięgách Státutu, ((lok.)) Bo tá di=
22:
ſtinctia o wielkich rzeczách nas vpomina, y ſzéroko ſie ćiągnie.
23:
CONTRACTVS INNOMINATVS, vczynność zowią nie z Cyro=
24:
gráphu piſánégo, ále z ludzkośći, gdy krześćiiánie między ſobą cér=
25:
tuią, kto dla kogo chętliwiey co vczyni:
26:
A on téż diſcretem będąc,
27:
wet zá wet iemu oddáie. Do vt des, Faciam vt facias, zowią táki
28:
contrákt.
29:
III. MVTVVM.
30:
W Polſkim ięzyku confunduia Muttum á Commodatum, té dwoie ſłowá zowiąc pożyczániem.
31:
Ale Láćinnicy rozdźielnie o
32:
nich mówią. Bo Commodatum zowią, gdy kto pożycza ná czás
33:
áby mu záś tóż wróćił, koniá, śiékiéry, etć.
34:
Ale in mutuo pure mó
35:
wiąc do vżywánia trwáłégo przywłaſczáią, ták iże może y inną
36:
podobną rzecz oddáć, by iedno tąſz liczbą, y tąſz miárą álbo wa=
37:
gą á dármo oddano było. Przeto mutuum rzeczoné iest, że ſie przy=
38:
właſcza iákoby meum tuum czyni ſie. ((lok.))
39:
RYCZART. Ku dowodowi pożyczku trzebá iest, álbo świádków,
40:
álbo zapiſów, zwłaſczá tych zepſowánych czáſów, á ták twárdych,
41:
że áże do zakłádów przyſzło. Iż ieſli ná czás zámierzony nie odda,
42:
tedy tyle dwoie przepada.
43:
Ieſli y drugi raz omyli, tedy tyle dwoie
44:
przepada, złączywſzy cum capitali ſumma zakład. A tákże y do
45:
trzećiégo, czwartégo rázu, totiens quotiens.
46:
Iáko Spiſka źiemiá
47:
powiádáią, że tym kſztałtem záſzłá do Królów Polſkich: że ſie ták

strona: 1273

Práktyká Metriki Część Trzećia.
1:
wiele tego názbiéráło, że y ſámá zá to nie ſtoi.
2:
Bo to iest bogáty
3:
contrákt, przeto go Ryczártem zową, á Ricco z Włoſkiégo ięzyká.
4:
Drudzy bez téy multiplicátiiéy czynią ſimpliciter, ále cum fir=
5:
miſsima liga, iáko to oni tenże Ryczart zowią.
6:
VSVRA definitur: ieſli kto względem pożytku pieniędzy po=
7:
życza, iáko Zydowie czynią płát nieznośny od pieniędzy biorąc:
8:
To zową lichwą, podobno od Ruſkiégo ſłowá licho, to ieſt, źle
9:
lichwá rzeczona ieſt:
10:
bo licho czyni y prędko zuboży, y do żebráctwá
11:
wielu przywodźi, którzy w to śidło wpadáią. Iáko młodych ludźi
12:
vanae ſpes de aureis montibus decipiunt: gdy ſie im y ołowiánych
13:
podobno niedoſtánie ku wykupieniu śiebie.
14:
Ale przy pożyczániu
15:
rzeczy dominium y periculum wpáda ná tę perſonę, co pożyczuie
16:
ſobie, nie ná tego co dáie ná pożyczek. Vſura vſurae záś zowią Ry=
17:
czártową lichwą, gdy y od tego co przyraſta płat muśi dáwáć, ná
18:
raty rozdźieláiąc, álbo nierozdźiéláiąc.
19:
Vſura centiſima zową,
20:
która we ſtu Mieśięcy wyrówna ſummę pożyczáną. Albo téz kie=
21:
dy ode ſtá czérwonych złotych, 12. czérwonych bierze. Moderata
22:
vſura zową, trzećią część centiſimae: to ieſt po cztéry czérwoné
23:
złoté,
24:
álbo po ſześći, á nawięcéy po ośmi, wedle condiciiéy perſo=
25:
ny która pożyczawa. Bo niektórzy co de caſibus conſcientiae pi=
26:
ſzą, w téy mierze każą vpátrowáć cél y intentią Legiſlatoris, cze=
27:
mu Bóg lichwy zákazał: ((t. łać.))
28:
Otóż, gdy ten co pożycza pomoc ſobie może: tedy dozwalá=
29:
ią w téy mierze od tákiégo pożytek álbo lichwę bráć: dla tego o=
30:
ſtrożnie przydáią tę phraſim álbo ſłowo, wedle condiciiéy perſo=
31:
ny.
32:
Ale zá ſtárégo wieku ludźie zgołá lichwy (iákiemiżkolwiek
33:
ozdobnémi ſłowy ią chcemy zwáć) zákazowáli. A to czynili moti
34:
grauibus cauſis, choć piſmo święté tego aperte niewyráźiło.
35:
Iáko
36:
y de gradibus conſanguinitatis mówiąc: Bóg in tertio & quarto
37:
gradu nie zákázuie v Moyżeſzá żón póymowáć. A wſzákóż oyco=
38:
wi święći ſtáry kośćiół, áby ſie ludźie nie domyśláli ważyć in pri=
39:
mo & secundo gradu póymowánia żón,
40:
tedy zákázáli y in tertio
41:
y in quarto. Tákże y o hándlowániu krześćiáńſkim mówiąc, li=
42:
chwy w trzećich ſtopniách y wtórych zákazano áby ſie ludźie y w
43:
piérwſzych nie ważyli: to ieſt kiedy iuż idźie o zubożenié y wni=
44:
wecz obrócenié bliźniégo.
45:
Atóżći multa licent, ſed non omnia ex=
46:
pediunt. Tu niech krześćiáńſki człowiek obaczywa, ieſli nie przy=
47:
ſtoyniéy ieſt grauitati chriſtianae zoſtáwáć cum cōſtanti conſenſu
48:
Eccleſiae, y porządkámi świętémi niegárdźić,
49:
y dla vwiárowánia
50:
ſie zgorſzénia, y dla tego ábyſmy w co ćiężſzégo nie wpádli: Iáko

strona: 1274

1:
ono, gdy w ſámym mieśćie vmrze, tedy y ná przedmieśćié zákázuią
2:
chodźić, choć tám nie vmrze,
3:
ieno dla pilnieyſzégo vſtrzeżenia ſie, go=
4:
dźi ſie w téy mierzy Magiſtratum ſłucháć y bydź poſłuſznym. Wſzá=
5:
kóż iáko gdźie Céſárſkié práwá idą, od ſtá złotych dáwáć pożytku,
6:
tedy niezdrożna ieſt ná tym przeſtáwáć.
7:
Bo auctis pretiis rerum,
8:
tedy téż augetur vſtáwá o lichwách. Iákóż po ſześći złotych bráć
9:
ode ſtá w Rzéſzy Niemieckiéy ieſt pozwolono, y ták Duchowni y
10:
Swietcy tego ſie trzymáią.
11:
INTERESSE zową dochód álbo nágrodá zá ſzkody, któré zową
12:
we dwoię. Ante moram damnum: Iáko gdyby mi kto był winien
13:
położyć ſummę ná S. Pryſzkę á nie położył, którémi pieniądzmi
14:
miałem wykupić mégo Creditorá, który od roku do roku ma dźier=
15:
żéć máiętność.
16:
Otóżem ia iuż vſzkodzon. Drugié ieſt, Poſt mo=
17:
ram damnum: żem ia miał tych dáć pieniędzy ná imienié: álbo
18:
miałem ſobie woły ſpráwić, y pożytek ztąd czynić, á tyś mi ná czás
19:
náznáczony nie dał.
20:
Ieſcze zową iedno Lucrū ceſſans iáko przy=
21:
kłády té pokázuią: A drugié Damnum emergens. Iáko to: iżeś
22:
mi nie dał ná czás náznáczony, náłożyłem ná práwo, ná poſły, śląc
23:
liſty, etć. To zową Emergens.
24:
Tych ſzkód nágrody, gdy ſie kto vpo=
25:
mina, zową właſnie Intereſſe, y nie ieſt to lichwá, choćby to in pa=
26:
ctis nie było, winien nágrodźić bliźni.
27:
Lecz to damnum, co bywa
28:
poſt moram, w práwie tylko kupieckim ludźiom pozwaláią: Bo
29:
gdźieby tego nie było, tedyby ſtan kupiecki zaginął: przez któré=
30:
go téż Societas humana nie może ſtać.
31:
Trzebá iednák wyſtrzégáć
32:
ſie, ábyſmy lichwy tym tytułem poczćiwym zdobiąc nie przykrywá=
33:
li, niech będźie co źle to źle, á co dobrze to dobrze.
34:
A co Leuitici
35:
2. mandatur, vt fructus fundorum computetur in fortem: z tego
36:
mieyſcá Quęſtią ruſzáią, ieſli ſie godźi pieniędzy dáwáć ná imienié:
37:
gdyż tu káżdé dochody z roléy wytrzymáwáć in capitalem ſummā
38:
przychodźi.
39:
Przetóż tu y contráct Widerkáfu gánią. O tymże wy=
40:
trzymawániu przytaczáią on Dekrét Moyzeſzów o wrácániu dźier
41:
żaw od Creditorów ná święto Iubilęuſzá. Ale iżeſmy nie podlegli
42:
policiiéy Moyzeſzowéy: tedy znáyduią, że y to práwo ná nas niena=
43:
leży.
44:
O tych rzeczách znaydźieſz w Commentarzách ná práwo Iu=
45:
ſtiniani, zwłaſczá v Panormitaná. Náſzé Státuty Polſkié zda
46:
mi ſie, Damnum emergens ante moram zową damna terreſtria in=
47:
termedio tempore ſłowy y terminámi inſzémi, ále iedná rzecz ieſt.
48:
IIII. DONATIO.
49:
DArowánié ieſt czwarty á nalepſzy contráct, że kto z miłośći

strona: 1275

Práktyká Metriki Część trzećia.
1:
álbo z ludzkośći co komu przywłaſcza. A ieſt troiáki dar: ((t. łać.))
2:
Więc záśię iedná by=
3:
wa in fraudem proximi, druga in fraudem Reipub: iáko dárowi=
4:
zny, któré z vymą ſkárbu poſpolitégo bywáią. Są téż immodicae
5:
donationes, álbo Monſtroſae iáko zową, któré ma moc drugdy z=
6:
wiérzchność naywysſza káſowáć y rewokowáć.
7:
Bo ieſt regula ge=
8:
neralis. ((t. łać. do w. 8))
9:
A przetóż zá náſzégo wieku zá Królá Auguſtá, Do=
10:
náciy Alexándrá Królá śiłá popſowano, zowiąc ie Monſtroſas do=
11:
nationes, iáko zbyteczné y nierozmyślné.
12:
Ale y Papieżowie nie=
13:
których Królów Polſkich vt immodicas & plus aequo liberales
14:
pſowáli y reſcindowáli. Znaydźieſz o tym w Kronikách.
De feudis czytay.

15:
Y ácz
16:
ſczodrobliwość dárowánia iest wielka cnotá, wſzákóż práwo wiel=
17:
kié niektórym perſonam záwiéra rękę do dárowánia. Zoná mężo=
18:
wi, filius familias oycowi poddány, śirotá opiekunowi, ſługá pánu,
19:
zakonnik, rozpraſzáiący vtránik furioſus
20:
y inni tym podobni nie
21:
máią mocy zgołá co dárowáć áni zápiſowáć. Ale y to, gdy ſterilis
22:
dáruie komu, á záś da mu Bóg potomká: tedy bywáli ták diſcre=
23:
towie ſtárzy ludźie, y práwo tego vczy, záśię názad tákim máiętno=
24:
śći wracáli:
25:
A záśię dla niewdźięcznośći, álbo contumeliiéy zná=
26:
cznéy: álbo ieſli libertus non reddit officium ſuum, że powinnośći
27:
ſwéy nie oddáie, tedy nie tylko ſczéré dárowánia rzeczy, ále y tę
28:
ná którą ſie pieniądzmi przyłożył tráći.
29:
A náwet z Auguſtiná ś.
30:
przytaczáią on wiérſz: Egenus frater Deo anteponendus. Bo prá=
31:
wo naturalis legis potiorem quam ciuilis rationem habet. Prze=
32:
to ośieroćiáłégo człowieká ratowáć nád iáłmużnę dánia przekłá=
33:
dáią.
34:
O tych rzeczách ſzérzéy Panormitanus diſcurruie. ((lok.))
35:
Tuitio donorum tantum ſub damnis bywa terreſtribus nie
36:
ſub vadio; ále inné rzeczy podobné ſą iáko y w Commutáciách
37:
wysſzéy.
38:
PRO ADMINISTRATIONE IVSTITIAE
39:
praxis Przyłuskiégo. ((do w. 34 t. łać.))
40:
ná piérwſzym
41:
toku ma ſie ozwáć z tym, że chce ſpráwiedliwość vczynić: A ieſliże
42:
według práwá Polſkiégo ma czynić ſpráwiedliwość,
43:
tedy ma figu=
44:
ram Iudicij záſádźić, to ieſt Sędźiégo źiemſkiégo, Podſędká, Piſá=
45:
rzá, z Szláchty wedle zwyczáiu práwá źiemſkiégo. A ieſli Niemie=

strona: 1276

1:
ckim kſztałtem, tedy Wóytá y ſześć Przyśiężników oſádźi, y práwo
2:
zágái, álbo obwoła, kto ma ſpráwowáć co, áby ſpráwował.
3:
Przed
4:
którémi ſtronámi ſtrony máią controuertowáć ſądownie. A ieſli
5:
ſtrona która baczyłáby ſie bydź obćiążona, tedy mu wolno od ſą=
6:
du źiemſkiégo ná grunćie iego záſádzonégo áppellowáć do ſądu
7:
źiemſkiégo ná Roki.
8:
A ſtroná záśię áby ſie wywiodłá doſtáte=
9:
cznie z mniémánia, że iſtotnie ſpráwiedliwość czynić chćiáłá, tedy
10:
ma z poddánym ſwoim ſtánąć ná Rocéch, y vkázáć go.
11:
Gdźie Sę=
12:
dźia pátrząc ná obwinionégo, obaczywa wſzyſtko, w czymby ſie nie
13:
do końcá ſpráwiedliwość sſtáłá. y nákázáć czegoby więcéy rzecz
14:
potrzebowáłá oná.
15:
A gdźie Wóytá z Przyśiężniki Teutonico iure
16:
oſádzáią, tám áppellácia idźie do páná ſámégo onéy wśi, á potym
17:
z támtąd do wysſzégo práwá, to ieſt do Wóytá wysſzégo práwá áp=
18:
pellácia bywáłá.
19:
A którym ſpoſobem ma ſie práwo ſázádźić, mate=
20:
ria ſámá to pokázuie o co rzecz idźie. Ale y to iuż poczęśći záginę=
21:
ło. Bo iáko Komorniká woli káżdy pozwáć ná Trybunał niż do
22:
Podkomorzégo, álbo od Podſtárośćiégo do Stároſty áppelowáć co
23:
bywáło piérwéy:
24:
ták nie chodząc od Annaſzá do Kapihaſzá, woli
25:
káżdy ábbrewiáturą iśdź, nie áppelluiąc do wysſzégo práwá, ſá=
26:
mégo páná poćiągnąć. Tákże więc piérwéy do Burmiſtrzá ſwégo
27:
pánowie miaſt odsyłáli o ſpráwiedliwość.
28:
A ieſli z Many, do ſądu
29:
Manſkiégo. Tákże gdy od kmiećiá pan pozywa, tedy dokłádáią,
30:
cum aſsiſtentia domini ſui. Item pro poena marcarum, że
31:
pan przy ſwym poddánym ſtoi, w pozwiéch winna ieſt rzecz doło=
32:
żyć:
33:
A vżywáią zgołá tego terminu: Quia tu mihi non vis ius da=
34:
re, ſeu iuſtitiam adminiſtrare. allude. ad hanc vetuſtā conſuetu=
35:
dinem oſádzenia ſądu, y zágáienia práwá, iáko ſie wysſzéy mowiło.
36:
Przydáią więc dla cautele z práwá Woźnégo álbo Komorniká,
37:
álbo y Deputatá Szláchćicá: do ſpráwiedliwośći, do Viziiéy, do po=
38:
miárów, wydánia kmiecych rzeczy, etć.
39:
którégo relátia bywa wa=
40:
żna do otrzymánia iurámentu, y zapiſu, Woźnégo iednégo, álbo
41:
y dwu, ieſliby ieden niemógł bydź dla przygody, y dobra to cautela.
42:
Item, ieſli poddány ręczył cudzému poddánému, á páná ſie nie do
43:
łożył przedtym,
44:
tedy pan niewinien ſpráwiedliwośći czynić. Bo ((w. 35 i 36 - t. łać.))
45:
O DRZEWACH.
46:
O Drzewách y o rzeczách z máteriiéy iákiéy vczynionych. Ie=
47:
ſli ſie máteria drozſza znáyduie, ma iéy formá vſtępić: ieſli forma

strona: 1277

1:
drozſza, tedy iéy ma máteria podléc.
2:
Który fundament ábo prin=
3:
cipium w práwie demonſtrátią czyni w wielu rzeczách wielkich. Iá
4:
ko tám dáią przykład: Iednégo iest drzewiána tablicá, á ná niéy
5:
drugiégo przepyſzné málowánié. Tedy względem málowania, ta=
6:
blicá ma bydź málárzowá, á o tablicę ſie zgadzáć.

strona: 1277

Práktyká Metriki Część Trzećia.
1:
Tákże ſie ma ro=
2:
zumieć, gdy kruſzec złoty naydą ná czyim grunćie: ponieważ kru=
3:
ſzec Królewſki iest, tedy y grunt zátym ſie ćiągnie: Ale iuż y té
4:
Regalia Królowie poſzledni Rycérſkiému ſtanowi puśćili.
5:
Item, Skarb kto nálazł ná czyim grunćie, tedy y ſkarb ma bydź
6:
onégo páná: bo drozſzy grunt niż ſkarb. Item, kto czyniąc ſtaw
7:
ſobie wielki ná ſwym, tráfi mu ſie nieco zálać ſąśiedzkiégo.
8:
Ztąd ſo
9:
bie ná pomoc biorą bogátſzy, áby mogli ſpłáćić łąki zálané: Ale v=
10:
ſus ináczéy v nas trzyma.
11:
Item, kto w leśie drzewo ná naczynié iákié vtenſilia ſobie czy=
12:
niąc diſcursy piękné znaydźieſz ex iure ciuili o tákich rzeczách w
13:
Státućie Przyłuſkiégo ((lok.))
14:
Z téyże demonſtráciiéy płynie, kto ná czyim grunćie zboże śie=
15:
ie, tedy odpada od náśienia. Ale powiádáią że ten Státut nie
16:
iest in vſu. y mówią drudzy: Kto śieie, ten żnie y śiáno bierze. Ieſli
17:
práwi máteria drozſza, tedy práwi duplum płácą.
18:
Item, ſczépie
19:
ná czyim grunćie wſczepioné iest, tedy ie Arendarz winien zo=
20:
ſtáwić.
21:
Mixum záśię znáyduią, kto ex alieno melle potabile mel czy=
22:
ni. ((do w. 25 t. łać.))
23:
Imięnié leśné Arendarz náymuiąc, ma go vżywáć ták coby nie
24:
ſpuſtoſzył: ((t. łać.))
25:
á zwłaſczá kto
26:
ſobie nie wymawia, żeby mu wolno ſpuſczáć do Gdańſká, ſuo ma=
27:
lo to vczynił. ((do w. 31 t. łać w tym pols.)) o tym..
28:
O SIANO.
29:
STátut anni 1568. wykłádáią, że od káżdégo wozu śiáná trzy
30:
grzywny winy przychodźi kto gwałtem bierze.
31:
Bo ieſliby od pobrá
32:
nia wſzyſtkiégo śiáná trzy grzywny tylko dáć przechodźiło, tedy ták
33:
wźiąć té dźieśięć wozów, iáko y ieden wóz. Lecz záśię replikuią
34:
niktórzy: muśiałby o káżdy wóz zoſobná pozwáć ſwym pozwem:
35:
Ale non ſequitur.
36:
Bo kto o dźieśięć ſósn pozywa, nie winien oſo=
37:
bnym pozwem pozywáć o káżdą ſoſnę, ſaluo iudicio aliorum.

strona: 1278

1:
Occupatio bywa quinque modis
2:
Ná co ma mieć wzgląd Sędźia.
3:
Priluſ.
4:
O MYSLISTWIE. ((do w. 10 - t. łać. w tym pols.)) .. Ptáków domowych... caſus v Przyłuſkiégo...
5:
OBORA ((do. 17 t. łać.))
6:
Ale popráwy trzebá o czáśiéch zámierzonych wolnégo
7:
páśienia. Bo święty Woyćiech teraz po popráwieniu Kalendarzá
8:
rániéy bywa dźieśiąćią dni, niż piérwéy kiedy ten Státut piſano.
9:
A tákże o świętym Michále.
10:
De notationibus: o licowániu w oborze, y o licownym roku, w
11:
Stárośćim práwie Grodzkim znaydźieſz. Item v Przyluſ. ((lok.)) ((do w. 26 t. łać.))
12:
O tych rzeczách quae contraria goſpodárſtwu.
13:
ZEby ſie tu nie przedłużyło, muśi to ná potym odłożyć. Re=
14:
kunduiac drugi raz, będźieli ſie zdáło, może té Tytuły Práktyki
15:
przydáć záraz pod Tytułmi w Státućie, żeby záraz iedná rzecz dru=
16:
gą obiáſniáłá.
17:
TRZECIA CZĘSC PRAWA ZIEMSKIEGO.
18:
DE ACTIONIBVS,
19:
co zowiemy PROCESS:

strona: 1279

Práktyká Metriki Część trzećia.
1:
A ten ſie dźieli ná trzy częśći: Antecedentia, Conſequentia,
2:
& rei adiuncta.
3:
PIERWSZA CZĘSC PROCESSV
4:
ante latam ſententiam.
5:
ROKI.
6:
Acz práwo mówi zákázuiąc, áby in feſtis celebrioribus Iuri=
7:
diki nie bywáły: wſzákóż w niektórych źiemiách w Swiąteczné
8:
dni w Poniedźiáłek Roki ſądzáią: Ale iednák nie zdawáią: y
9:
mógłby o to nágrzać ſądowych, vczyniwſzy proteſtátią ná nich.
10:
Bo y
11:
ná Tribunale to záchowuią, żeby świętá były świętámi, zwłaſczá
12:
poważné świętá.
13:
LEZENIE KSIąG.
14:
NA leżenié kśiąg ku brániu pieniędzy pozywáią: ále zá mych
15:
młodych wieków od Piſárzá w téy mierze do Sędźiégo áppellowa=
16:
no, iáko y od Komorniká do Podkomorzégo, od Podſtárośćiégo do
17:
Stároſty.
18:
Od ſądów któré ſkłáda Szláchtá Niemieckim obyczáiem
19:
gáiąc práwá, do ſądu wysſzégo práwá: á piérwéy y do ſámégo Máy
20:
deburku áppellácię bywáły. Co wſzyſtko ſkróćiły té przewłoki:
21:
záraz ná Tribunał áppelluiąc.
22:
PROCVRATOR.
23:
KSiądz gdy o Kośćielną ſpráwę może ſam prokurowáć. ((do w. 23 t. łać.))
24:
odpráwowáć.
25:
MVLIER poteſt procurare gdy o ſwoię rzecz idźie, ábo krewnych
26:
ſwych 644. Sam káżdy w ſwéy rzeczy może prokurowáć:
27:
A w ten
28:
czás nawięcéy Sędźia przećiw tákiému ma bronić fortélów vży=
29:
wáć, y win nie ma bráć vmyślnie. Alleguie Conſtitucią Séymową
30:
właſną. ((lok.))
31:
Item, Procuratorem praeuaricatorem zową, który ná zmowie
32:
ſtronie, któréy miał brónić, kauzę tráci vmyślnie. ((lok.))
33:
Abo
34:
ieſli płázą idźie, chcąc obu ſtron łáſkę ſobie zyſkáć, oboiętnym ſie
35:
pokázuie.
36:
Exceptię któré ſłuzą przećiw Prokuratorowi prze=
37:
ćiw perſonam, co zową coniunctas.
38:
((t. łać.))
39:
od Duchownégo ſtanu ((t. łać.))

strona: 1280

1:
((t. łać.)) co ſzpitale opátruią: krótko á reieſtrownie wſpo=
2:
mina, wolę tám czytelniká odeſłáć, niż długośćią ſie przykrzyć ((lok.))
3:
Item, contra Tutorem piękné diſcursy o Inwentarzách,
4:
któré po vmárłéy ręce czynią.
5:
Prokuratorá máią dźiś zá ſłuſznégo, nie ták dla tego że broni
6:
kauzy dobrze, ále że zábieżeć vmié y przyśiędze, y áppelláciiéy:
7:
gdyż w tych dwu rzeczach winowáycy nádźieię poſpolićie pokłádá=
8:
ią zwłóki.
9:
WOZNY.
10:
CHoćiaż Actor ma, y winien bydź paratus, wſzákóż ex beni=
11:
gnitate iuris Actorowi dáią ná poſtáwienié Woźnégo: bo mogłá
12:
go zła drógá, powódź, álbo niemoc zátrzymáć. Ale y w máſzkáry
13:
vbrawſzy ſie, tedy go zákrywáią.
14:
Lecz kto ná Woźné bierze á
15:
niedowiedźie, ten rzecz tráći. Iáko y ad munimenta ſpecificata
16:
kto bierze á niedowiedźie ((lok.)) Tenże Przyłu.
17:
Porządnie téż czynią którzy przydánia od ſadu proſzą Woźnégo
18:
ábo y dwu dla przygody, by iedno nie zániémógł.
19:
A ku oddawá=
20:
niu z Dekrétu iákich rzeczy, roboty, śiáná, wydánia kmiećiá, ſłu=
21:
gi, etć. czyniénia ſpráwiedliwośći. y brákuią tym, ieſli ſwóy Wo=
22:
źny, ieſli obcy. Acz y ſąd zgołá ná Woźnégo oſobie nie poléga:
23:
muśi iednák przyśięgą popráwić intentiiéy ſwégo pozwu ten komu
24:
dowód nákażą, choćby zá nim Vizia wyſzłá. Téż Woźnégo gdy=
25:
by ſie pokazał w nim fałſz, nowi práktycy do Stároſty pozywáią.
26:
Tego przykład wysſzéy znaydźieſz. Prilu. O Woźnych ((lok.))
27:
POZWY.
28:
SIlné zámieſzkánié ſie téż dźieie ſpráwiedliwośći z ſtrony po=
29:
zwów: bo choć Królowie Sochaczowſki obyczay chćieli zniéść, tedy
30:
przedśię mimo to pſowáć pożwów Sędźiowie dopuſczáią z ledá przy
31:
czyny.
32:
Y vczynili ſobie Státućik nowy, powiádáiąc: że práwi wol=
33:
no vymowáć z pozwu, ále przydáwáć nie wolno. Gdyż w tych Stá=
34:
tućiéch cztérzech, któré wysſzéy w kupę ſą znieśioné de defectuo=
35:
ſis citationibus dokłáda, propter omnes defectus citationis win
36:
nie bráć.
37:
A poſzlednieyſzy Státut (t. łać.)) dozwa=
38:
la y odnowić cále pozew. O czym wysſzéy. Y trzebá podobno poſtá=
39:
nowić, gdy kto chce áby nie pſowano pozwu: áby w Káncelláriiéy
40:
pozwu piſanégo niegodźiło ſie pſowáć ((do w. 37 t. łać.))

strona: 1821 = [1281]

Práktyká Metriki Część Trzećia.
1:
Wyliczenié ſłów, o któré teraz pſuią pozwy,
2:
gdyby ie kto opuśćił.
3:
PRoximé, immediaté, y w Dácie, y przy náznáczeniu Ro=
4:
ku, Dominus ſtat pro poena. Aliorum iuribus nihil nocendo:
5:
ále tego nie wſzyſcy vżywáią. ((t. łać.))
6:
ieſli Actor y Reus ma comparticipes w onéy kauźie, pilno trzebá
7:
dokłádáć, Vigore Regio: ieſli od Stároſty. ((t. łać. do. 8))
8:
CONTVMATIA.
9:
REieſtr peremptoriarum actionum v Przyłuſk. znaydźieſz
10:
((lok.)) Przydáią téż kiedy do zapiſu kto pozywa: ále do zapiſu
11:
wedle form Státutowych zápiſánégo.
12:
Item, áby ſie nie ważyli ludźie wtórégo pozwu nie dáwáć zá
13:
piérwſzy záraz, iáko to iuż náſtáło:
14:
Lékárſtwo ználeźioné w Pro=
15:
ceśie, áby ſtroná przyśięgłá, że o piérwſzym pozwie nie wiedźiáłá.
16:
Ale tym popſowano záś co przydano: nihilominus przyśiągſzy re=
17:
ſpondeat. Więc iuż náſtáło, mali vbogi człék záraz odpowiádáć,
18:
woli nie przyśięgáć, á záraz imparatus odpowiádáć.
19:
Anoby ſnać
20:
lepiéy, coby potwarcá przyśiągł, co powiáda że wydał piérwſzy po=
21:
zew, áno nie wydał. Saluo meliori iudicio Práktyków. Bo ((t. łać. do w. 21))
22:
Item de Reconuentionalibus citationibus trzebáby obiáśnie=
23:
nia. Bo ten, który ſie twiérdźi bydź pozwánym reconuntionali=
24:
ter, ſam, gdy ná inégo mieni, ſam to czyni poprzedzáiąc.
25:
A ták ná
26:
to probá tu niech będźie, káżdy pozew właſnie pure & mere ná=
27:
zwány Reconuentionalis, ieſt potwarny: A ták przy któréy ſtro=
28:
nie potwarzby ſie nálázłá, ten ſam reconuentionaliter pozywa.
29:
((t. łać.))
30:
INſza iest rzecz Tranſlapſus terminus, á inſza Tranſlapſa Ci=
31:
tatio:
32:
Bo Tranſlapſus terminus sſtawa ſie z ſtrony Actorá, gdy przeſtąpi Roki
33:
iedné álbo dwoie dla iákich przyczyn, tedy potym ad Tranſlapſam
34:
citationem pozywa.
35:
Ieſli téż zepſuią pozew. á dołożą tego: Citet denuo ſi vult: Ták
36:
iuż nie trzebá iedno popráwić wtórégo pozwu. tedy muśi nań odpo=
37:
wiádáć ſtroná: Iedno trzebá ták dołożyć w pozwie: ((t. łać.))

strona: 1282

1:
((od w. 1 do 5. t. łać.))
2:
WET IAKO DA IEDEN drugiému zdáiąc.
3:
KIedy kto aſtute ná końcu Roków álbo Trybunału zdáie in
4:
lucro: tedy drugi czyhá, á ieſcze chytrzéy vczyni, że árestuie: á ták
5:
onę kauzę ná drugich Rocech naprzód ſądzą: Ale trzebá przypo=
6:
zwáć obyczáynie ſtronę. ((do w. 15. t. łać.))
7:
Albo iáko w mieyſkim
8:
práwie tego terminu vżywáią. ((do w. 21 - t. łać.))
9:
té Exceptiae idą.
10:
Potrzećie dopiéro pozew tribuią y gánią. ((do końca str. t. łać.))

strona: 1283

Práktyká Metriki Część trzećia.
1:
((od w. 1- 16 t. łać.))
2:
Z ſtrony położenia pozwu záchowuią niektórzy w Woiewódz=
3:
twách że Woźnowie obyczayni pozwu źiemſkiégo nie oddáią w ręce
4:
ſzláchćicowi ſámému, zwłaſczá ośiádłému: gdyż to ieſt ceremonia
5:
kiedy pozywáią nieośiádłégo circa Facionatum terminum, iáko
6:
zową.
7:
O SZESCI EXCEPTIACH PRZEDNIEYSZYCH,
8:
A naprzód prawdziwą niemocą. ((do w. 34 t. łać. w tym pols.))
9:
Bo y vmyſlnie więc ná przepráwiániu záſtępuią.
10:
W źiemi Sędomiérſkiéy ieſcze trwa dotychmiast Conſuetudo,
11:
że ſimplici infirmitate, to iest, bez iurámentu odkłádáią. ((do końca str. t. łać.))
12:
((od w. 1 do 7 - t. łać.))
13:
Ale w ſądźiéch doświádczonych rzecz pe=
14:
wna że niedopuſczáią iurámentu.
15:
Ná Wizią. ((lok.))
16:
A Iżby ſie okázia potwarzom, ſwarom, y krzywoprzyśięgániu
17:
odćięłá, ktemu iżby Sędźia pewnieyſzy był, o co, y o którą rzecz grá
18:
idźie, & de quali & quanta iniuria ma ſąd czynić.
19:
tedy ták powo=
20:
dowéy ſtronie, iáko y pozwánéy Dilácię pozwaláią do dwu nie=
21:
dźiél ná Wizią ku okazániu przed Woźnym, którégo ſąd ma przy
22:
dáć, coby nie był podeyźrzánym, y Szláchćiców tákże ku niemu
23:
przydáć, przed którémi ma pokazáć iáſnie, táką á táką, ná tym á=
24:
bo ná owym mieyſcu krzywdę:
25:
którą pokazawſzy, ſtrony ná przy=
26:
ſzłych rocéch, máią plác controwertowáć o onę rzecz, to iest, ieſliby
27:
tá y tákowa, y ták wielka, y ná tymże mieyſcu vczyniona iáko iest
28:
w pozwie opiſána.
29:
Czego iednak iuramentem oná ſtroná winná
30:
poświadczyć, która lepſzé dowody ná Wiziiéy pokazáłá. Bo ie=
31:
dnák ná ſámégo Woźnégo powieśći tá rzecz niepolegá: wſzyſtko v
32:
nas hártuie przyśięgá. A ieſliby niezgodá byłá między ſtronámi
33:
cziy on grunt był
34:
(A w Mázowſzu y ná pápiérze wymálowáné po=
35:
łożenié onégo mieyſcá przed Sędźiégo Woźny przynośi ábo Komor
36:
nik: bo y Komorniká drugdy dla pewnieyſzéy wiáry wysyłáią od ſą
37:
du.)
38:
tedy Aktią záwieſzáią dotychmiaſt, áż ſie ſtrony rozeprą piér=
39:
wéy o włąſność dźiedźicztwá, álbo dorozgrániczenia álbo rozmie
40:
rzenia.
41:
Ale potym Conſtitutią vczyniono, ktorą znáydźiéſz ((lok.))
42:
Ze kędy de proprio labore idźie, tám Vi=
43:
ſia nie idźie, áni ma ſędźia Vizią ſpráwy onéy przewłáczáć dopu=
44:
ſczáć.
45:
A potym iáko ná Vizią wźięto: iuż przećiw pozwu nie godźi
46:
ſie mówić, ále wypráwiwſzy vizią onę, ná propoſitią pozwu ſtroná
47:
tylko ma odpowiádáć.
48:
A gdźieby ſie Vizia niezgadzáłá in eſſen=
49:
tialibus w przednich rzeczách: to ieſt, żeby mówił o tych rzeczách y
50:
dobrách, á Vizia ná innych mieyſcách okázowáłá ſie, nie ták iáko
51:
ná pozwie ſtoi: Tedy z téy przyczyny y pozew, y cauſa oná wniwecz
52:
ſie obráca:
53:
przeto oſtrożnośći trzebá, coby ſie przy Viziiéy nie dał v=

strona: 1285

Práktyká Metriki Część trzećia.
1:
wodźić od pozwu, iáko więc chytrzy ludźie zwykli czynić.
2:
A ieſliby
3:
téż która ſtroná czáſu onéy wiziiéy nie pilnowáłá, álbo żeby ſie z
4:
Woźnym ná onym mieyſcu y ná Roku zámierzonym nie pokazá=
5:
łá. W téy mierze zá zeznániém Woźnégo ſtrácenié káuzy, o którą
6:
ſie rzecz toczy, ćiągnie ſie, y condemnuią ſtrony.
7:
Nie wádźi mieć te=
8:
dy y drugiégo Woźnégo przy tákiéy rzeczy, żeby nie zfałſzował
9:
przydány Woźny. Niektórzy dwu woźnych do wiziiéy vpraſzáią
10:
ſobie dla przygody. Bo mógłby ſie rozſtękáć ieden, álbo od ſwégo
11:
páná bydź odeſłány:
12:
tedy drugi ná iego mieyſce może náſtąpić. Y
13:
dla innych reſpectów nie gánią téy oſtrożnośći. A ieſliby która z
14:
tych ſtron ſtráchem álbo gwałtem iákim od onégo widzenia odra=
15:
żáłá, álbo ſtronę náchodźiłá nie vczćiwémi ſłowy, álbo iáką popę=
16:
dliwośćią, álbo téż y rány zádáłá:
17:
tedy táki zá tego ma bydź rozu=
18:
mian, iákoby téż ſądowému mieyſcu gwałt vczynił, y ſrodze tákié=
19:
go pęnuią zwłaſczá ná Mázowſzu. A ieſliby téż powód ná onéy wi=
20:
ziiéy przed onym to vrzędem pooránia álbo gwałtu inákſzégo nie=
21:
pokazał iáko w pozwie ſtoi:
22:
tedy obwinionégo wolnym bydź ſká=
23:
zuia od pozwu ná ſámę relátią álbo zeznánié woźnégo, który był
24:
do onéy to wiziiéy przydány, Formularz piſánia wiziiéy zápiſawſzy
25:
Act nápiſáć ták iáko ſie rzecz dźiałá. ((do w. 22. t. łać.))
26:
Pátrz w Státućie, ((lok.))
27:
AD MVNIMENTA.
28:
Y Sámému Aktorowi ad Munimenta daią, iáko y ná poſtá=
29:
wienié Woźnégo, y Vera infirmitate. ((lok.)) Ale gdy po=
30:
zywáią ku inſcriptiiéy, tedy nie dáią Dilátiiéy Ad Munimenta,
31:
iedno ad Quietationem. Alias ieſli nie dowiedźie, tedy wedle przy=
32:
powieśći.
33:
Czym kto chce wygráć ſpráwę, tym przegra naprędzéy.
34:
Sicuti gdy pro maiori biorą: ták y tu ma bydź. Abowiem pro ma=
35:
iori biorąc: á nieokaże tego, aut ex parte adfert inſufficiens. ((do końca str. t. łać. w tym polsk.)) biorąc...

strona: 1286

1:
Miał Nagot wieś, którą trzymał z przodku zaſtáwą, á potym
2:
kupnem Potomkom ſwym oyćiec co przedał, zwierzył ſie, y roſka=
3:
zał áby po śmierći iego pozwáli Nagotá ku brániu pieniędzy ku
4:
zaſtáwie, która byłá nie káſſowána. Nota.
5:
Trzebá káſſowáć dla
6:
tego zaſtáwy, opráwy etć. y przyśięgę ſkazano Nagotowi zſtępić z
7:
imięnia. Po tegodniu Nagot ználazł list wiecznośći: ále prózno.
8:
bo nie wczás.
9:
Powiádał Nágot że go oſzukano: Bo Piſarz był,
10:
gniewáiąc ſie z nim, woſkiém zlepił kárty, gdźie ten zapis był. A
11:
ták wártuiąc y ſzukáiąc Nagot, záwżdy przeſtępował ono miey=
12:
ſce. Aże potym przeſtrzeżony obaczył woſk, obaczył y zdrádę. Ale
13:
po obiedźie łyſzká, nie wczás.
14:
Ieſli extra regnum przychodźi Munimentá ſzukác, tedy tyle
15:
dwoie, to iest, ná trzećié Roki vżyczáią czáſu, świętá w to ſpatium
16:
ráchuiąc.
17:
Przyday do tego Conſt. anni 1588. kędy wylicza Munimen=
18:
tá dwoiákié. Pátrz w Státu. ((t. łać do w. 17 - w tym pols.)) iáko y...
19:
AD CORRIGENDVM CVM ACTIS, ET
20:
amiſſa incendio Munimenta, téż ſie ſtrony biorą. ((20 w. t. łać.))
21:
Abbreuiaturarum naturam kto chce wiedźieć, czytáć
22:
w Grámmátykách o tych trzech figurách, co zową Syncope, kiedy
23:
we śrzodku ſłowo zléwa ſie, vt ds pro dominus.
24:
Apheresis, kiedy
25:
piérwſzą literę odetną, vt pro cōtemnere, temnere diuos. Apoco=
26:
pe, kiedy nákonieczną syllábę odetną, ((do w. 26 t. łać.))
27:
Zwyczaiu Kán=
28:
celláriiéy nalepiéy ſie trzymáć. A gdźieby w natrudnieyſzym ráźie,
29:
tedy ad corrigendum cum Actis biorą:
30:
Ale gdy Actá przy ſądźie
31:
légáią, tedy tá przewłóká niepotrzebná. Bo nie dáleko chodząc
32:
kśięgi otworzywſzy, może popráwić, wyiąwſzy żeby z protokołem
33:
controuerſię, co ſtrony oddáią, trzebá ſámé Actá zgodźić. ((do końca str. t. łać.))

strona: 1287

Praktyká Metriki Część Trzećia.
1:
((od w. 1 do 5. t. łać.))
2:
A tym którzy dobrowolnie nie mogą przybydź
3:
álbo ſtánąć: Iáko kiedy kto ná naukę záiedźie, álbo po Rycér=
4:
ſtwie ozdobnym do cudzéy nátiiey, álbo ſłużbą ſie zábáwi:
5:
álbo ná
6:
pielgrzymſtwo z nabożeńſtwá ſie vda: Albo téż, gdy poniewolnie
7:
dla Exilium, poymánia, dla więźienia zátrzyman ieſt. Dáią mu
8:
téż Dilátią, więcéy, práwi, ex aequitate, quám ex ſummo iure: bo
9:
ſie téż to iákoby pro maiori rozumié.
10:
Iáko przykład pokázuie oné=
11:
go pobożnégo człeká, którégo gdy do práwá wołano, w kośćiele był
12:
ná pilnych modlitwách: potym gdy go pęnowáć miano, wedle prá=
13:
wá excipował ſie, że miał pro maiori ſpráwę z pánem Bogiem, y był
14:
abſolwowan. ((dalszy ciąg tekstu Sarnickiego na matrycy nr 13.378))
15:
((dalszy ciąg teksty po matrycy 13.285 - matryce od 13.286 - 13.277 tekst Wujka, T.Test.))
16:
Bo zá ſtárych ludźi więcéy ſie oględowano ná ſprá=
17:
wiedliwość, niż ná práwo, nie ták iáko dźiś. Wnet grożą: Mów
18:
do práwá:
19:
Więcéy teraz do práwá idą, niż do ſpráwiedliwośći, choć
20:
Sędźiowie przyśięgáią ſądźić piérwéy wedle ſpráwiedliwośći, do=
21:
piéro wedle práwá:á potym wedle controwerſiy.
22:
Liſtámi priuatorum náwet y protokołem nie idą dowody w téy
23:
mierze. ((lok.))
24:
AD EVICTOREM CONVENIENDO.
25:
IEſliby Prokurator, Opiekun, álbo Curator podiąwſzy ſie
26:
iákiégo brzemięnia, nie ſtáwił ſie w ſłowie: tedy nie pan, nie śiero=
27:
tá pupillus, ále on ſam to winien zniéść, ((lok.)) A káuzę zá=
28:
wieſzáią á Terminis ad Terminos.
29:
Czásy niektóré zwyczáyné w práwie
30:
Per quindenam, 15. dni: to
31:
ieſt we dwie niedźieli.
32:
A terminis ad terminos.
33:
Ad terminos proximos.
34:
IN criminalibus trudna ieſt euictio: á wſzákóż tráfia ſie: Są
35:
tego przykłády: Ale odioſum ieſt wſpomináć.
36:
NA SWIADKI. ((do końca str. t. łać. w tym polsk.)) ná męce...
37:
((od w. 1 do 13 t. łać.))
38:
PROTESTATIAE téż do Aktu świádectw należą: Iuż teraz Pro=
39:
teſtántom tákim nie záwſze dowodu przykázuią: wyiąwſzy in re=
40:
centi crimine ieſliż ieſt vczyniona, & cū ſolennitatibusznácznych.
41:
((t. łać.))
42:
Tá=
43:
kié proteſtatiae y ſolennitates obſerwuią, kiedy idźie de violatio-
44:
ne & oppreſsione virginum, mulierum. ((t. łać.))
45:
Dla chłopá Woźnégo miałbych wſzystko ſtrá=
46:
ćić.
47:
Item, kiedy ex copia dáią proteſtatiae do Grodu, tedy zda ſie
48:
bydź rzecz podeyźrzána: dla tego vstna relátia zda ſie bydź powa=
49:
żnieyſza do wiáry. A przeto mądrzy Piſárze dokłádáią proteſtá=
50:
tią ex copia reproducta.
51:
A o vſtnéy relatiéy przytaczáią on wiér=
52:
ſzyk: Plus valet viua vox, quám mortua pellis.
53:
((t. łać.))
54:
LAtá teraz znayduią ná Trybunale dobrze mnieyſzé niż w
55:
Státućie ſą opiſáné: A to dla tego áby ſie nie przewłaczáłá ſprá=
56:
wiedliwość dla wymowki, że kto lat nie ma.
57:
Wſzákóż to bywa
58:
directé & indirecté: To iest, że ((t. łać.))
59:
A indirecté, gdy go znayduią bydź
60:
inhabilem ad praeſtandum iuramentum. ((lok.))
61:
SVMMOWNE ZEBRANIE WSZYTKICH EXCEPTIY.

strona: 1289

Praktyká Metriki Część trzećia.
1:
((od 34 w. do końca str. t. łać.w tym polsk.)) Ex parte temporis, co téż pręſcriptią zową Ex parte fori, co Ewocátią zową.

strona: 1289

1:
EX PARTE IVDICIS, znaydźieſz w Státućie ſámym w kśięgách X.
2:
A Przyłuſki ((lok.)) ((do w. 8 t. łać.))
3:
hoc
4:
eſt, ieſli taxa hyperbolica, niepodobna
5:
ku wierze.
6:
Si praepoſteré petit: ieſli piérwéy o krzy=
7:
wdę niż o grunt, piérwéy o porąbánié
8:
niż o gránice w leśie. ((do końca str. t. łać.))
9:
((od w. 1 do w. 11 t. łać.))
10:
Bo hoſpitale zową
11:
właſnie ſzpital, dla przyięćia gośćia pielgrzymów. ((do końca str. t. łać.))

strona: 1291

Praktyká Metriki Część Trzećia.
1:
((od w. 1 do w. 11 t. łać.))
2:
DRVGA CZĘSC PROCESSV PRAWNE=
3:
go: gdy iuz ſąd záczyna controuerſią rozbiéráć,
4:
y o niéy diwinowáć: Bo y Actor... ((t. łać. do w. 35))
5:
Té wſzyſtkié mieyſcá digniora notatu, znióſłem z tego authorá,

strona: 1292

1:
áby czytelnik wedle liczby rewidowawſzy mieyſcá té, wybaczał
2:
trib, którégo ſie ma Sędźia każdy trzymáć, śiedząc ná mieyſcu
3:
Bożym. ((do w. 14 t. łać.))
4:
GDy kto przy ſądźie groźi, lży, háńbi, ſzydźi, zwłaſczá bogá=
5:
ty z vbogiégo. A Sędźia ſua conniuentia ná to niedba: tedy ſie ná
6:
vrząd drudzy świádczą, y dáią Rok ná Tribunał, iż Sędźia, álbo
7:
Podſtárośći źle ſzáfuie, ((t. łać.)): y miéwáią o to
8:
Sędźiowie correkturę niemáłą.
9:
Przeto Sędźia ma ná tákiégo wedle práwá poſtąpić iáko
10:
vczy.
11:
Winy piſáć.
12:
Item. porywa ſie Roki odwołáć,
13:
y odwoła.
14:
Item, do Stáróſtw ná Exekucią
15:
zuchwálcá tákiégo odsyła.
16:
Bo dla tego w pozwie dokłádáią: iudicialiter reſponſurus: áby
17:
ſie ludźie zbytkowáć przy práwie oduczáli, á iedno práwnie ſobie
18:
poſtępowáli modeſtiiéy vżywáiąc.
19:
CONSVETVDINES.
20:
COnſuetudines trzymáć téż Królowie poprzyśigáią, iáko y
21:
práwá: y ták ſie obliguią: Iż coby ważyli ſie odmięnić contra le=
22:
ges & conſuetudines: to ma bydź irritum & inane.
23:
A miánowićie de conſuetudinibus terre Cracouie. Król Ale=
24:
xander ſtánowi, że pro iure perpetuo máią bydź chowáné.
25:
((w. 34 - 36))

strona: 1293

Práktyká Metriki Część Trzećia.
1:
((od w. 1 do w. 4 t. łać.))
2:
CAzimiri Statutum in Nieſzowa: ((do w. 10 t. łać.))
3:
Tu trzebá mądrému Sędźiému dogádzáć, áby ſie przezeń temu wſzy
4:
tkiému dosyć sſtáło: to iest, práwu, conſuetudinibus, decretis in
5:
ſimili. Ale naprzód y napiérwéy ſpráwiedliwośći świętéy dogá=
6:
dzáć. ((do końca str. t. łać.))

strona: 1294

1:
((od w. 1 do 16 t. łać.))
2:
REIESTR.
3:
KRól Zygmunt nie dármo mówi: ((t. łać.))
4:
Y dla tego áby ſie ſtroná w czás nágotowáłá: y dla te=
5:
go áby ſie do ſądu hurmem nie ćiſnęli, y dla oſzukánia, dobry to
6:
ieſt porządek, y należy to do porządnégo ſądzenia wedle Reieſtru
7:
ſądźić.
8:
Ale reieſtr rozumieć trzebá ten, który publikuią wczás ná
9:
Séymie: bo ten co w Protokole, nie ieſt ták ważny. Gdyż w prá=
10:
wie tá ieſt Regula: ((t. łać.))
11:
Y w mnieyſzych Diſtrictćiéch odmięnić y odemknąć Reie
12:
ſtru łácno.
13:
Chwalą y to, że trzeći dźiéń przed ſkończeniém Roków
14:
nie dopuſcza Sędźia w Reieſtr ſie wpiſowáć: bowiém niektórzy ku
15:
oſzukániu y ná ſámym końcu Roków zwykli zdáwáć, co nie ma
16:
bydź. ((do końca str. t. łać. w tym polsk.)) Státut.

strona: 1295

Práktyká Metriki Część Trzećia
1:
((t. łać.))
2:
Wſzákże ante expeditionem deliberationis wolno ſie bywa po=
3:
práwić, ((t. łać.))
4:
A to wedle Státutu onégo kędy mó=
5:
wi: że Sędźia ante prolationem ma ſtron pytáć, ((do w. 31 t. łać.))
6:
Ieſli o zakład idźie, iurare debent vt teſtes: dopiéro conde=
7:
mnatur reus. ((t. łać.)) ((do końca str. t. łać. w tym polsk.)) O Conwictiiéy

strona: 1296

1:
dwoiáko mówi Stát. ((lok.))
2:
A máło co wysſzéy tenże Król Iágełło mówi: ((t. łáć.))
3:
Terrigena Zie=
4:
miánin ſie wykłáda.
5:
Otóż iedná Conuictia Rationalibis, á druga Te=
6:
meraria & irrationabilis.
7:
LITE PENDENTE.
8:
LIte pendente nihil innouai debet: to iest, gdy iest iákié
9:
záwieſzenié: álbo Ná rozmyślenié: álbo Appellácia: álbo Roku
10:
piſánié.
11:
CONDEMNATIO.
12:
IVż to náſtáłá táka zápámiętáłość y niebáczność ná przyſtoy=
13:
ność y ná práwo: nie dawſzy pozwu ſtronie, fingowawſzy pozew
14:
zdawáią: A drudzy ná Rocéch dopiéro pozwy piſzą, y contumátią
15:
záraz zdádzą: á ná drugi raz mu odpowiáday.
16:
Atóż zábiégáiąc
17:
temu, wſpomnię tu o tym ártykuły, y niektóré dobré zwyczáie. ((do w. 28 t. łać.))
18:
Gdy ſie kto poymániém álbo więźieniém zákłáda conceſsibile. ((do w. 33 t. łać.))
19:
Przezyſki nieſpráwiedliwé zwykł Sędźia retráctowáć.
20:
Item, wſzyſtkié przezyſki y condemnatię do onégo Státutu iá=
21:
ko pod ſznur przykłádáią. ((do w. 39 t. łać.)) Támże

strona: 1297

Práktyká Metriki Część trzećia.
1:
((od w. 1 do w. 5 t. łać.))
2:
Forma concitationis, która bywa tylko iednym pozwániém, ((lok.))
3:
Przydáią: ((t. łać. do. 13))
4:
TRZECIA CZĘSC PROCESSV PRA=
5:
wnégo po vczynieniu Dekrétu.
6:
PAMIETNE.
7:
PAmiętné cztéry groſzé od więtſzych rzeczy, od mnieyſzych ie=
8:
no dwá groſzá. Rzecz więtſza
9:
((t. łać.))
10:
Mnieyſza co waży XXX grzywien. ((t. łać. do w. 23))
11:
ARESTY.
12:
Areſty dwoiákié. Wieczorné.
13:
((t. łać.))
14:
Rozmáyta przemyślność ludzka: chowa ſie ieden ná to, áby ná
15:
końcu Roków ſwégo litigántá zdał: á aduerſarz czyha, iż gdy on
16:
zda, więc on áreſtuie.
17:
A iże iuż nie ſtawa czáſu ku rozſądzeniu á=
18:
reſtów: tedy oná ista cauſa zoſtawa, áże ná drugié Roki: że ná
19:
ſámym początku winien ią ſąd rozſądźić. Ale trzebá przypozwáć
20:
do Areſtu: á w téy mierze iuż Woźnégo nie będźie trzebá, áni trze=
21:
bá dowodźić Roku.
22:
Ná Trybunale ſnadź y do trzećiégo dniá Areſtóm dádzą trwáć:
23:
ſnadz to iuż teraz náſtáło ná przeſzłych dwu Trybunaléch.

strona: 1298

1:
APPELLATIO.
2:
APpellatio ieſt rzecz lżeyſza, y nic Sędźia tym niepokupi, ((t. łać.))
3:
Ale ruſzenié Sędźiégo z nágánieniém
4:
bywá: bo iuż redargutus Iudex ſtawa ſie: y nie ma dáléy postępo=
5:
wáć iáko redargutus: y muśi pilnowáć Roku: y iudicatum pati
6:
przed Trybunalem, bo mu y termin aſsignuią. ((do w. 9 t. łać.))
7:
A ták vraſta ztąd, że pro vno hoſte duos hoſtes ſo=
8:
bie iedna Actor. Wſzákóż, ((t. łać.))
9:
tedy ((t. łać. do w. 18))
10:
y v nas trzebá czáſu vżyczyć. Bo drugdy ſtroná nagle
11:
nie wié co czynić z ſobą, czy áppellowáć, bo krzywdá boli.
12:
wſzákóż
13:
groſz nie wielka rzecz iest dáć do Appellátiiéy: A ieſliby ſie intra
14:
triduum rozmyślił: możeſz ſie káiáć, á Controuerſiiéy nie piſáć. A
15:
drudzy záraz ſkoro Piſarz przeczći áppellátią:
16:
tedy ią ſobie ad ver=
17:
bum ſtroná ná pugillares wypiſuie, żeby ná nię mogłá przypátrzy=
18:
wſzy ſie ſłowom y rzeczy áppellowáć, y Contróuerſią piſáć. ((do w. 34. t. łać.))
19:
In criminalibus nie rádo piſzą roku, bo ſie iuż iákoby ſtrona przyznawa do wyſtępku: y iużby ſie ſie conſceleratio znáczyłá: ieno
20:
ad translapſum terminum puſczáią.
21:
Koc, & poena in Iudicem & Notarium. ((w. 39 t. łać.))

strona: 1299

Práktyká Metriki Część Trzećia.
1:
((do w. 2. t. łać.))
2:
Koc od Grodzkiégo ſądu téż dáią, 36. gro. teraz dáią. ((do w. 13 t. łać.))
3:
Ale iákóż ma aſsidere Actis, kiedy nie przy ſą=
4:
dźie Acta, ále ná goſpodźie Acta legáią, iáko teraz ná niktórych
5:
mieyſćách náſtáło: Co przedtym nie wyymuiąc productów, áni ták
6:
wielkich nakłádów czyniąc, ná tychmiaſt z Act czytywano. ((w. 18 i 19 t. łać.))
7:
Item, Piſarz ieſliby ináczéy pozew wpiſáł niż ſie rzecz dźiáłá. ((t. łać.))
8:
choć iuż w kśięgi weſzło: y formę
9:
pozwu ná to maſz. ((do w. 26 t. łać.))
10:
Obaczyć że tu do ſądu vkázuie,
11:
nie ná iednę oſobę Piſárzá wkłádáiący. Ale y o Piſárzu ná innym
12:
mieyſcu mówi: ((w. 29 t. łać.))
13:
Controuerſiae przedtym piſywano práwie rozpiéráiąc ſie ráciá=
14:
mi, árgumentámi, y replikuiąc: Ale teraz coś ieno trochę zmierzą
15:
ná ſie ráciámi, á námięniwſzy niéco, ieno kſztałt nieiáki litigowá=
16:
nia pokażą, nie wyieżdżáiąc ná iáwią z árgumentámi:
17:
y owſzem
18:
de Acceſſoriis litiguiąc rádźi ruſzáią: áby ſnadź przed czáſem de
19:
principali rozpiéráiąc ſie, z defenſiámi ſwémi ſie nie odkrywáli.
20:
((t. łać))
21:
Wſzákże ((t. łać.)) może ſtroná ieſcze co ią
22:
doléga przypomniéć.
23:
Ná Tribunale iest poena. ktoby extra controuerſiam, co nie

strona: 1300

1:
było przed ſądem, od którégo áppelluią, co wtaczał. Przeto iedno
2:
capita rerum y ſummā wſpomináć potrzebá.
3:
A piſánia contro=
4:
werſiiéy iuż teraz ten porządek trzymáią, Act zápiſawſzy, pozew
5:
miáſto propoſitiiéy áktykuią: potym producta wſpomináią manu
6:
probationis, to iest, liſty dowodné przed ſądem rzędem kłádą:
7:
do=
8:
piéro co ſtroná pozwána przećiwko temu mówiłá y replikowáłá, do
9:
ſtátecznie wpiſuią: Ná trzećim mieyſcu Actor confutátią ſwoią,
10:
ieſli ią ma, rzecz záwiéra: á potym Dekrét Sędźia piſze, przydáiąc
11:
przyczynę álbo motiuum, czemu ták ſkázuie.
12:
((od w. 10 do 16 t. łać. w tym polsk.)) O Pámiętném.
13:
Z STRONY TRIBVNALV y ſubſellium iego.
14:
O Obiérániu ná Tribunał Ich M. PP. Deputatów trzebá
15:
weyźrzeć w conſiderátią, iáko de repub. tráctat w ſobie zámyka.
16:
Bo trzebá, áby byli práwémi Cándidatámi: bo Cándidaći v Rzy=
17:
mian w białych ſzátach chadzáli: znácząc, że bez nágány ich Elekt-
18:
cia byłá y ma bywáć: Czego vyśdź ſnádniéy niemogliby, ieno gdy=
19:
by przez lóſsy byl obiéráni.
20:
Item, Decreta Tribunálſkié iáko nienáruſzoné máią bydź y o
21:
pozwiéch Dworſkich. ((lok.))
22:
Nim więtſzé ſubſellium, tym mu wolniéy od ſrogośći piſánégo
23:
práwá do ſpráwiedliwośći ſáméy ad aequitatem á lege ſcripta ná=
24:
kłonić ſie.
25:
O czym pátrzyć w ſámym Státućie w pierwſzych kśię=
26:
gách, Titulo, Conſtitutię.
27:
Téż y to przypomináią dla vwiárowánia ſie przewłók w ſpráwie=
28:
dliwośći, żeby Tribunał ſam extremam manum Dekrétom czy=
29:
nił áż do końcá, nie odsyłáiąc názad ad vlteriores gradus,
30:
iáko pi=
31:
ſzą w Dekréćie, áni wſteczał ſpráwiedliwośći, bo iuż do tego przy=
32:
ſzło, że iedná kauzá wráca ſie ná zad z dołu ná górę, y z góry ná
33:
dół, etć.

strona: 1301

Práktyká Metriki Część trzećia.
1:
DRVGI SPOSOB
2:
PRAKTYKI.
3:
NA czworę dźielą: Naprzód, Formy zapiſów kłádą y zbiéráią
4:
ſobie ći, którzy chcą rychło proficere. Potym, Formy pozwów
5:
rozmáitych. Potrzećié, Munimenta maiora y interlocutoria.
6:
Czwarty, Dekréty ták przed ſądem Królewſkim, Tribunálſkim,
7:
iáko y orzed Ziemſkim, álbo y przed Grodzkim: Bo z zapiſów po-
8:
zwy pochodzą, y pozwów roſtą Manimenta y Controwerſię, á z
9:
controwerſiy roſtą Decreta.
10:
Otóż Nouitius iuris cztérzy rzeczy
11:
ma ſobie compárowáć y ſpiſowáć w ieden Libelluſz: áby to co z
12:
Reguł ſtátutowych náuczył ſie, iáwnie in exemplis obaczył: tedy
13:
ták nie długo práktykiem zoſtánie:
14:
Gdy będźie naprzód od ſwych
15:
ſápientów z informátiámi do ſądów posyłan y do Grodu. A potym
16:
propter admirari imie ſie y philosophari: że bez pomocy imie ſie
17:
ſpráwiedliwośći, á nie wykrętów wypráwowáć.
18:
I. CZĘSC.
19:
NAPRZOD FORMY.
20:
Zapiſów.
21:
WIderkaffu formá.
22:
Ryczartów rozmáitych forma. ((t. łać.))
23:
Adiunctio, gdy mąż żenie co
24:
przypiſuie do piérwſzégo po=
25:
ſagu. ((do końca 1-szej kolumny tej str. t. łać.))
26:
((t. łać.))
27:
Abrenunciatio vxoris, alias
28:
Wyrok. ((do w. 25 t. łać.))
29:
Quietatio ad rationem ſummę:
30:
że nie záraz wſzyſtkiégo dłu=
31:
gu oddáią. ((do w. 32 t. łać.))
32:
Ceſsio de reformatione, alias
33:
Wyroki. ((do końca str. t. łać.))
34:
((od w. 1 do 4. t. łać.))
35:
Plenipotentiiéy formá.
36:
Areſtu formá circa iudicium
37:
pro poenis. ((do w. 11 t. łać.))
38:
Item, o Obermaniéch. ((do w. 18 t. łać.))
39:
II. CZĘSC. ((do końca 1-szej kolumny tej str. t. łać.)) ((do w. 5 kolumny 2-giej t. łać.))
40:
Przypozew ad Inſcriptionem
41:
ku Ryczartowi pro vadio ob
42:
non ſolutionem ſummę prin
43:
cipalis. ((do w. 34 t. łać.))
44:
Pozew ná Woźnégo bárzo ry=
45:
chtowny, do Stároſty, ná Séy
46:
miki, dotkliwémi ſłowy: A
47:
pozywa Woźnégo Ex officio
48:
(W tych Formularzách y Exē-
49:
pla Iſagogyca záraz obaczysz.)

strona: 1303

Práktyká Metriki Część trzećia.
1:
Item Ná tego co ſie czyniąc
2:
Podſtárośćim exekucią czy=
3:
nił. Téż ná Tribunał contra
4:
Burgrabium ex officio (téż
5:
Burgrábie ex officio) ratio=
6:
ne incarccerationis. ((do w. 14 t. łać.))
7:
Contra iudicem, ſubiudicem,
8:
Notarium, Exceptiiéy od
9:
Królá ieſliby niedopuśćili ex
10:
officio.
11:
Contra Notarium, że dáie w
12:
reieſtr wpiſáć nieporządnie. ((do końca 1-szej kolumny tej str. t. łać. cała 2-ga kolumna t. łać. i słowa polsk.)) y o Pobór tákiéż.
13:
((w. 1 i 2 - t. łać.))
14:
III. CZĘSC. ((do w. 9 - t. łać))
15:
Bo piérwéy rozgráni=
16:
czáią, tóſz dopiéro o krzywdę
17:
pozywaią: á ták záwieſzą.
18:
pátrz
19:
wysſzéy w piérwſzéy częśći
20:
Práktyki. ((do w. 15 t. łać.))
21:
Obwołánié ſalui conductus.
22:
IIII. CZĘSC.
23:
DECRETA.
24:
DEkrét o Bábiznie w czym ma pręſcriptią, á w czym nie ma:
25:
wysſzéy ieſt nápiſány w piérwſzéy częśći Práktyki.
26:
Dekrét o dźiał przez przyiaćioły vczyniony záſtárzáły między
27:
bráćią.
28:
Przytymże mieyſcu, przed Królem Auguſtem w Kra=
29:
ſnymſtáwie: między dwiemá bráty z Chełmſkiéy źiemie.
30:
Dekrét o ſłowá criminaliter w pozwie położoné Zygmuntá ſtá=
31:
régo, między dwiemá Szláchćicy z Ruśi. w Tytule znaydźieſz, Ti=
32:
tulo, Citatio.
33:
Dekrét między Dźiwiſzem Królá Káźimiérzá o rániéniu zágá=
34:
śiwſzy świécę: wysſzéy iest w piérwſzéy częśći Praktyki, Titu. De
35:
Violento. Támże o poſczwániu pſem. Pro raptu virginis: y in=
36:
nych Dekrétów Królewſkich niemáło zebránych znaydźieſz.
37:
Godźiło ſie tu było przyłożyć Dekrétów tych więcéy, bo z
38:
nich wielką Informátią może wźiąć Nouitius: ieno miánowáć o=
39:
ſoby, iest odioſum, tedy muśi ſie tu záwśćiągnąć.
40:
Wſzákże przy

strona: 1305

Práktyká Metriki Część Trzećia
1:
ſądźiéch Ziemſkich, przy Grodzkich, przy Królewſkich ſądźiéch, y
2:
przy Tribunálſkich, może ſobie conſignowáć Nouitius, zwłaſczá gdy
3:
ſie tráfia iáki caſus oſobliwy.
4:
Wedle tych cztérzéch Reieſtrzy=
5:
ków, tu iest o Inſcriptiách rozlicznych, wedle fórm po=
6:
zwów, wedle form Controwerſiy, y wedle De=
7:
krétów rozlicznych wtórégo ſpoſobu
8:
Práktyki obyczay ſie krót-
9:
ko zámyka.
10:
KSIĄG STATVTOWYCH
11:
KONIEC.
12:
Pánu Bogu zá ofiárę Spráwiedliwośći/
13:
A Oyczyznie ná popráwę rządu dobrego.
14:
Omyłki niektóré/ iáko fol. 599. ver. 12. Materes, miáſto Ina=
15:
teres. álbo fol. 601. ver. 2 wierze/ miáſto mierze/ y tym po=
16:
dobné.
17:
Których niepodobna áby ſie człowiek vſtrzédz
18:
mógł: Albo téż ieſliby ſie w czym podmówiło/ Czytelnik
19:
báczny nie zá vmyślné rozumieć będźie. Gdźiéż ſie bo=
20:
wiém zrázu wſzyſtko obaczyć może? ná drugiéy iednák
21:
[...] Bóg) aediciiéy popráwić ſie wſzyſtko łácno może.

strona: 1306

1:
REIESTR,
2:
Dla prędſzego naleźienia rzeczy w tym Stá=
3:
tućie/ rzędem obiecádłowym.
4:
PRZEMOWA.
5:
ACzkolwiek tá ieſt właſność y virtus porządku methodum
6:
w tym Státućie/ że y bez Reieſtru káżdy może naléźć w nim to
7:
co mu iedno potrzebá.
8:
Wſzákóż ieſliby komu był ták bárzo
9:
porządek miły obiecádłowy/ tedy y ten ſie tu kłádźie ná końcu.
10:
Bo drudzy mówią/ żeſmy ſie iuż ták przyuczyli. Prawdáć ieſt/
11:
y Philoſoph ták rádźi:
12:
Nie odmięniáć zwyczáiu: kto ſie náuczy
13:
lewą ręką robić/ áby do końcá tąſz robił. A wſzákóż y ten le=
14:
uitá/ to ieſt/ który ſie lewą ręką náuczył robić/ nie ma zayźrzéć
15:
innym co práwą ręką rabiáią/
16:
gdyż to przyrodzony ieſt oby=
17:
czay/ á owo nábyty: to niektórych/ á ow wſzyſtkich: on łácny y
18:
łádny/ á to trudny y niepewny: ow wedle biegu poſpolitégo/
19:
á ten iákoby monſtroſum kto lewą ręką robi.
20:
Tákże téż y ći
21:
którzy przywykli byli porządkowi onému pomieſzánému/ y mie=
22:
ſzkáli iákoby w leśie: nie máią tym tego zayźrzéć co ſie z láſá
23:
wyrwáli:
24:
y wolą mieſzkáć iákoby ná weſołym mieyſcu w mie=
25:
śćie/ á niżeli w leśie/ in folioſa ſylua Sátyrmi bydź y blędźić:
26:
wolą ſecundum artem kſzkałtownieyſzégo methodum náſzládo=
27:
wáć/ niżeli ták by po leśie biegáć do śmierći.
28:
Iákóż nie wąt=
29:
pię: gdy kto ieno przypátrzy ſie temu porządkowi y téy politi=
30:
iéy/ y zákuśi iéy/ że mu oná piérwſza ſpráwá omierźnie/ y na=
31:
mniey nie będźie po niey teſknił.
32:
A.
33:
Acceſſoria. Liſt. 808.
34:
Acta Sądów Kró. 146.
35:
Acta Duchowné. 223.
36:
Acta Gródzkié y dawność ich. 537.
37:
Acta Ziemſkié. 748.
38:
Actiae co przed Królem: do Ziemſkich
39:
Akt/ y Metryká Káncell: 328.
40:
Actor. 565.
41:
Actoris incompetentia. 774.
42:
Ad corrigendum cum Actis durentibus iudiciis. 766. 1286.
43:
Ad munimenta. 1285.
44:
Akádámia. 195.
45:
Alſperk. 1139.
46:
Alienatiae dóbr królew: rozmáité 89.
47:
Anni diſcretionis. 59.
48:
Appellácia y ruſzenié. 806/ 1298.
49:
Appellatiae do Królá. 161.
50:
Apteki/ korzenié. 273.
51:
Arbor conſanguinitatis. 596. 602.
52:
Arcybiſkup. 169.
53:
Archidiakon. 211.
54:
Arendá. 688. 89.
55:
Areſty. 804. 1297.
56:
Armáturá Rycérſkiégo człeká. 431.

strona: 1307(R)

Reieſtr.
1:
B.
2:
Baculati. Liſt. 207.
3:
Bánnitia. Liſt. 549.
4:
Będźin. 968.
5:
Bękárt. 643.
6:
Bełz. 1052.
7:
Bezecny. 150.
8:
Bydło/ paſza/ ſpáſné/ foreſtá. 512. 675.
9:
Bydgoſczá. 977.
10:
Biſkupſtwá. 179.
11:
Brachium regale. 801.
12:
Bráćia. 591.
13:
Brácłáwſkié Woiewództwo 1223.
14:
Bráctwá. 296.
15:
Brody/ Vadum. 684.
16:
Brzéść. 1028.
17:
Burgrábiá. 490.
18:
C.
19:
Calumnia. Liſt. 710
20:
Cancellarius. 317.
21:
Cánclérz Litewſki. 322.
22:
Celeritas. 790. 1294.
23:
Celnicy. 341.
24:
Cená y vſtáwá rzeczy. 288. 302.
25:
Ceſzia y iéy formá 697.
26:
Czérwonégo złotégo ſzácunek. 275.
27:
Cygáni. 523.
28:
Cyrograph 695.
29:
Ciągnienié ná woynę 301. 432.
30:
Chełm 1049.
31:
Chorąży 233.
32:
Chowánié kśiąg źiemſkich Goſtyn=
33:
ſkich y pámietné 1152.
34:
Cłá 398.
35:
Cło Krákowſkié 964.
36:
Cło Káźimiérſkié 965.
37:
Cło Ponieckié 976.
38:
Coadiutor 579. 581.
39:
Columbatio 191.
40:
Comparticipes in ſolidum 1282.
41:
Complices 499. 581.
42:
Compoſitia miedzy ſtany 111. 113.
43:
Compurgatores świádkowie 713.
44:
Concitatio. Aátitus terminus 799. 1297. 1300.
45:
Concluſiae ná Séymie 46.
46:
Condemnatio 798. 1296.
47:
Confoederatiae 119.
48:
Coniecturalis ſtatus, potrzebny Sędźióm
49:
vmieć 749.
50:
Conſtitutiae 49.
51:
Contrácty cztérzy przednieyſze głó=
52:
wné 685.
53:
Conſuetudines 59.
54:
Contentatia Rycérſkim ludźióm 137
55:
Contumátia 775. 1821.
56:
Controuerſiae 812. 1299.
57:
Conuenticula Gwerry 117.
58:
Conuocatiae czáſu interregnum 7.
59:
Conuocatiae przy Królu 34.
60:
Correcturá praw 55.
61:
Corillo pro corillo 780.
62:
Crimen recens 496.
63:
Criminales 147. 150.
64:
Criminały 497.
65:
Cudzołoſtwo 641.
66:
Czopowé 348.
67:
Czopowé Krákowſkié 963.
68:
Czorſtyn 969.
69:
D.
70:
Diuiſiiéy onéy práwá Céſárſkiégo in
71:
perſonas, res, et actiones złé wyrozu=
72:
miénié náczyniło zámieſzánia y
73:
zátrudnienia w náſzych práwiéch
74:
Authoróm śiłá.
75:
Dąb. Liſt 667.
76:
Dániná 704.
77:
Dániny Donatiae 93. 1279.
78:
Dániny Inflantſkié 1206.
79:
Dániny potwiérdzenié Prok. Pie=
80:
niążká. 1207.
81:
Dániny Farensbekowi potwiérdze=
82:
nié. 1208.
83:
Dárowizná Donatio 696.
84:
Dawność Akt Grodzkich 538.
85:
Declárátio o vniiéy Litewſk. 1001.
86:
Decret y Sententia 794. 1293.
87:
Decrety czworákié nie ſpráwiedli=
88:
wé 797.
89:
Delator falſus 713.
90:
Deliberatio 791. 1294.
91:
Dignitates, Doſtoieńſtwá 70. 80.
92:
Dignitarze 269.
93:
Diſciplina kośćielna 224.
94:
Dług 693.
95:
Dobrá Królewſkié 82.
96:
Dobrá kośćielné 182.
97:
Dobrá Królew. na pięć częśći 358.
98:
Dochody Inflantſkié 1202.
99:
Doſtátek towárów 277.
100:
Dożywoćia 86. 637.
101:
Dożywoćia in ſolidum 697.
102:
Drogá 501. 515.

strona: 1308(R)

1:
Drzewo rodzáyné 667. 1276. 1308.
2:
Ducatus Maſouiae Maiori Poloniae adſcribitur.
3:
1144.
4:
Duellum 154. 439. 623.
5:
Duchowni/ y exequucia 542.
6:
Dźieśięćiny 183.
7:
Dźiéwki któré dźiedźiczą 589.
8:
E.
9:
Oeconomiae Liſt 358.
10:
Aerarium publicum 368.
11:
Elbiąg 1139.
12:
Electia królów wolna/ grunt wol=
13:
nośći 8.
14:
Aequitas 1196.
15:
Euáſia 799.
16:
Euictor 579. 572. 1287.
17:
Euocatio ex diſtrictu uel foro 770.
18:
Exceptá Mázowieckié 1155.
19:
Exekucia praw 54. 358.
20:
Exekucia od práwá Duchownégo
21:
226.
22:
Execucia od rozmáitych ſądów do
23:
Grodu ſie śćiąga 543.
24:
Exempla Iſagogica, álbo przykłády dla
25:
zápráwienia młodſzych práwni=
26:
ków/ 1262.
27:
Exempty 773.
28:
Expectátywy 97.
29:
Expulſio y restitutio in bona 507.
30:
Expurgatio iuramenti et testium 792. 1295.
31:
F.
32:
Fałſzérz falſator, Liſt 712.
33:
Famoſus libellus. 713
34:
Fatalia 777.
35:
Feudum 697.
36:
Foreſta, paſza/ bydło/ 512,
37:
Formularze pozwów/ y zapiſów roz
38:
máitych 1242. 1301. 1302.
39:
Forum ubiquitarium 515.
40:
Frymárki dóbr koronnych 91.
41:
Fundaciae 92. 182.
42:
G.
43:
Gárbárze ſkór wypráwnych z Kró=
44:
leſtwá nie máią wyſyłáć/ liſt. 1238.
45:
Gdańſk 1130.
46:
Gléyty 156.
47:
Gléyty Woiewodze 242.
48:
Głownicy Oycá/ mátki/ 609.
49:
Gołotá nieośiádły 524.
50:
Gośćince kupieckice 1324.
51:
Goſpody 293.
52:
Góry kruſzcówé 404.
53:
Gotowość do obrony 125.
54:
Gránic świádkowie 469.
55:
Gránice przez Kommiſsarze 467.
56:
Gránice 124.
57:
Grániczny process 460.
58:
Gránicząc/ płot/ rzéká/ waży. 470.
59:
Grodno 1028.
60:
Gwałt 503. 625. 961.
61:
Gwerry 117.
62:
H.
63:
Hámowánié/ álbo Coercitio iáwnych
64:
gwałtów y ſwéy woléy/ Stáro=
65:
śćiemu Vrzędowi należy. liſt. 496.
66:
Herb 596.
67:
Haeretyk 218.
68:
Hetmáńſka opatrzność 445.
69:
Hetmáńſka władza w Inflantćiéch
70:
1204.
71:
Hetmánowi moc dána ná Máxi=
72:
milianá/ 1225.
73:
Hultáie 518.
74:
I.
75:
Iármárki Liſt 289. 1229.
76:
Iednośći Król ma przeſtrzegáć/ y
77:
rozerwánia 109.
78:
Incompatibilia 76. Incorporácia
79:
Proboſtwá ś. Flori=
80:
aná/ 965.
81:
Młynów Poznáń=
82:
ſkich/ 975.
83:
Woytoſtwá Srzedz=
84:
kiégo/ 976.
85:
Woytoſtwá Wie=
86:
lunſkiégo 983.
87:
Woytoſtwá Lubel=
88:
ſkiégo/ 982.
89:
Woytoſtwá w Kro=
90:
ſnie/ 1050.
91:
Indigenatus 73. 1140.
92:
Indult ná podawánia 192.
93:
Inflantſka źiemiá przy iednéy Rze=
94:
czypo: Polſkiéy/ y obroną/ iáko y
95:
Litwá/ 1200.
96:
Infuláty 207.
97:
Inhibitia 774.
98:
Innoteſcentiae Godzkié 543.
99:
Inquilinus co komorą mieſzka 666.
100:
Inſcriptiones 1293.

strona: 1309(R)

Reieſtr.
1:
Inſtigator 140.
2:
Interregnum 5.
3:
Intereſſe 705.
4:
Intermiſsia 546.
5:
Inwentarz práwny 695.
6:
Iumentum 676.
7:
Iurgelty 97.
8:
Iurisdicia Hetmáńſka 439.
9:
Iuramentum per ſubditos Maſouiae 1144.
10:
Ius 48.
11:
Iuspatronatus 172.
12:
K.
13:
Káduki 96.
14:
Káliſz 981.
15:
Kánclérz 204.
16:
Káncellária Lomźieńſka 1153.
17:
Kárczmá 293. 705.
18:
Kárczmy 509.
19:
Kárność w woyſcze 434.
20:
Káſſowánié 699.
21:
Káſztelan 232.
22:
Káźimiérz
23:
Kieydány 1044.
24:
Klaſztory 206.
25:
Klątwá 224.
26:
Kleparz 965.
27:
Kmieć 653.
28:
Kmieć zbiegły 656.
29:
Kmieć áreſtowány 665.
30:
Kmieć zbiegły w Mázowſzu 1154.
31:
Kmiecé mężobóyſtwo 654.
32:
Kmiecé wolnośći 655.
33:
Kmiecy ſynowie 659.
34:
Koc 813. 1299.
35:
Kołomyiá 1049.
36:
Kommiſſarze/ y wſzyſtek poſtępek
37:
práwá Kommiſſárſkiégo 837.
38:
Kommiſſarze do gránic 2. do wy=
39:
kupna 3. do ſpráwiedliwośći czy=
40:
nienia 845.
41:
Kommiſsárſkich oſób vbeſpiecze=
42:
nié 845.
43:
Komornik Podkomorzégo 459.
44:
Komornicy źiemſcy 564.
45:
Koń 673
46:
Konie 291.
47:
Konopna dźieśięćiná 190.
48:
Kopce grániczné 471.
49:
Korce 281.
50:
Korzenié 273.
51:
Kośćioły 210.
52:
Kſztałt y ochędogá rzeczy 286.
53:
Koronácia 19.

strona: 1309(R)

1:
Kráków 949.
2:
Kraſnyſtaw 1049.
3:
Królowá y Opráwá iéy 25.
4:
Kroſno 1050.
5:
Krzepice 983.
6:
Krzeſzów 1050.
7:
Kurlándzkié Kśięſtwo 1206.
8:
Kwity 698.
9:
Kwápliwość przy ſądźie 154.
10:
L.
11:
Ląká Liſt 671.
12:
Laneus, laneus coniecturalis 283.
13:
Lás 669.
14:
Láſu ſpalenié 670.
15:
Lat którzy nie maią 475.
16:
Legatus natus 170.
17:
Legitimum czáſu Interregnum to zową co
18:
ſie ieno dźieie pro ſalute Reip. liſt 6.
19:
Lenná Feuda 87.
20:
Leżenié kśiąg 744. 1279.
21:
Leżenié kśiąg w Podláſzu 1198.
22:
Libertátia 961. 977.
23:
Licem wróćić 704.
24:
Licowny rok 512.
25:
Licgwá 696.
26:
Liſzká 673. 278.
27:
Liſty/ y wykład ich 326. 327.
28:
Lire pendente 155. 802. 1296.
29:
Literae informatoriae 809.
30:
Litewſkim pánóm przypomnienié
31:
863.
32:
Lublin 982.
33:
Luſtratorowie 100. 101. 258.
34:
Luſus Taxillorum 706.
35:
Lwów 1047.
36:
M.
37:
Magiſtratus ſanitatits 295.
38:
Máieſtatu Kró. poważność 21.
39:
Málmázia 292.
40:
Márſzałek 309.
41:
Márſzałków władza w Inflant=
42:
ćiéch 1204.
43:
Márſzałek Litewſki 313.
44:
Márſzałek Nadworny 313.
45:
Mátká 587.
46:
Maternalia bona 587. 631.
47:
Máteriá wſzyſtká ſądów ná ſześć
48:
częśći ſie dźieli 585.
49:
Mázowſze práwo Polſkié przyięło
50:
1146.
51:
Metriká Káncelláriiéy 328.

strona: 1310(R)

Reieſtr.
1:
Metriká Státutowa 877.
2:
Mężobóyſtwo 603.
3:
Miaſt opátrzenié 135.
4:
Miáſtá Pruſkié 1130.
5:
Miecz 501.
6:
Miédź 283.
7:
Mieſczánié 275.
8:
Myńcá 405. 512.
9:
Myńce miſtrz 340.
10:
Minorennes przy ſtánowieniu gránic
11:
473. 597. 1288.
12:
Minutá 766.
13:
Miſtrz murów 339.
14:
Mytá 396.
15:
Mytnik 512.
16:
Myto Wołyńſkié 1196.
17:
Myśliſtwo 672. 1278.
18:
Młynarz 683.
19:
Mniſzki 208.
20:
Mocą/ gwałtem 625.
21:
Mohiłów 1028.
22:
Monopolia 273.
23:
Monetá 405. 512.
24:
Monetá Pruſka 1131.
25:
Moſty 684.
26:
Moſtowé 396.
27:
Moſtowégo podwysſzenié Kráko=
28:
wu 963.
29:
Motio 810.
30:
Możér 1029.
31:
Multáńſka źiemiá 1223.
32:
Munimentá 764. 1285.
33:
N.
34:
Nabożeńſtwá iedność Liſt 114.
35:
Nádánia 92.
36:
Nagrody 78.
37:
Náiazd domowy 505.
38:
Nareẃ 1207.
39:
Nawśie 679.
40:
Nizowcy 438. 452.
41:
Nieświéż 1030.
42:
Nieośiádły 524.
43:
Nobilitátia 239.
44:
Nowé ſądy 842.
45:
Nowégo látá ſądzenié 747.
46:
Nowogrodek 1029.
47:
O.
48:
Oborá Liſt 675. 1278.
49:
Obowiązek krolów 163.
50:
Obozu położenié 446.
51:
Obráżenié Máieſtatu kró. 21.
52:
Obroná 123.
53:
Obroná potoczna 130.
54:
Obroná Inflantſka 1204.

strona: 1310(R)

1:
Occultum de occultis peccatis 714.
2:
Oćiec 586.
3:
Odpowiédź 624.
4:
Odſtąpienie ná ſtronę 546.
5:
Okázowánié woienné 126.
6:
Ołyká 1030.
7:
Olitá 1028.
8:
Olkuſz. 339.
9:
Opáći 206.
10:
Opiekunowie 583. 595.
11:
Opráwá Królowéy 25. 1147.
12:
Ordinácia PP. Rádźiwiłów 59.
13:
Oświęćim 966.
14:
P.
15:
Pámiętné Liſt 804. 1297.
16:
Pánná 641.
17:
Parców 982.
18:
Páſtérz 645. 677.
19:
Paſza 679.
20:
Pczoły 680.
21:
Paeny rozmáité w Státućie/ y wyli=
22:
czenie ich 714.
23:
Penſiae dóbr Duchownych 176.
24:
Perduellionis crimen 153.
25:
Pieczęć 325.
26:
Pies 623. 673.
27:
Pignorátia 548.
28:
Piotrków 983.
29:
Piſarz polny 340. 431.
30:
Piſarz źiemſki 561.
31:
Piſarz Grodzki 488.
32:
Piſárzá Sędźia y Podſędek ma prze
33:
ſtrzegáć/ áby pilnie w kśięgi wpi=
34:
ſował. 558.
35:
Piſátzá źiemſkiégo przyśięgá 561.
36:
Piſárſtwá źiemſké Nurſkié y Zem=
37:
browſkié/ etć. 1151.
38:
Piwo 284.
39:
Plebeius 177.
40:
Płot 677.
41:
Pobór Miáſtá Krákowá 962.
42:
Pobór Srzedzki 976.
43:
Poborcá 343.
44:
Podárzenié Rycérſkié 449.
45:
Podymné 63. 65. 349.
46:
Podkánclérzy 322.
47:
Podkomorzy 233.457.
48:
Podkomorſkié Actá 459.
49:
Podkomorzégo ruſzenié/ y Appellá=
50:
cia od iego vrzędu 468.
51:
Podkomorzégo ſalaria przy gránicách 475.
52:
Podkomorzéo vrzędy mnieyſze 476.
53:
Podkomorſtwo Różanſkié 1152.
54:
Podnieśienié pozwów o máiętno=
śći źiem=

55:
((brak 1 karty t. j. str. 1311 i 1312))

strona: 1313(R) b.znoszczona))

1:
Siáno 671. [..]
2:
Siéći 382.
3:
Siéradz 983.
4:
Sygnet 596.
5:
Syn 589.
6:
Siéroty 595.
7:
Skarb y Podſkárbi 333.
8:
Skarb Kośćielny 212.
9:
Skárb náleźiony 681.
10:
Skłády mieyſkié 287. Skład
11:
Krákowſki 958.
12:
Poznáńſki 969.
13:
Sędomiérſki 980.
14:
Káliſki 981.
15:
Wiślicki támże.
16:
Rádomſki támże.
17:
Lubelſki 982.
18:
Wieluńſki 983.
19:
Parcowſki 982.
20:
Wielicki 968.
21:
Będźińſki támże ((=968))
22:
[Po]doliniecki támże.
23:
Oświęćimſki 966.
24:
Sądecki támże.
25:
[...] 291.
26:
[Sl]ozy/ Rzéki/ Iázy/ 516.
27:
[Sl]ubem wiązanié 439.
28:
Sługá 647.
29:
Sól Ruſka 392.
30:
Sól Pruſka 389.
31:
Sól Płotcka 393.
32:
Spáśné 679.
33:
Spiſka źiemiá 1219.
34:
Spiſné 221.
35:
Spolium 625.
36:
Spráwiedliwość 137. 147.
37:
Spráwiedliwośći czynienie z ſługą
38:
y poddánym 651.
39:
Spurius 643.
40:
Stádá z Króleſtwá nie máią bydź
41:
pędzoné 1238.
42:
Stádo 674.
43:
Stároſtá 481.
44:
Stároſtwo Siérádzkié y Piotrko=
45:
wſkié 983.
46:
Stároſtwá Inflantſkié 1200.
47:
Stáwy/ záléwki/ ryby 682.
48:
Stopnie práwné 772.
49:
Stroná ieſli może odiśdź ná ſtronę 802.
50:
Studentckié wolnośći y karnośći
51:
201.
52:
Sukná źiemſkié 280.
53:
Summáriuſz proceſſu práwnégo

strona: 1313(R)

1:
przez Królá Zygmuntá [8213].
2:
Summy ná Stároſtwách Inflant=
3:
ſkich 1203.
4:
Suammá Podbielſkiégo 1209.
5:
Summá Wołkowi támże.
6:
Superarbiter 803. 1295.
7:
Surrogator Stárośći 486.
8:
Swiádkowie 577. 708. 1287.
9:
Swiádków liczbá przy przyśiędze
10:
793.
11:
Swiádkowie gránic 469.
12:
Swiecę kto zágáśi 623.
13:
Száfárze poborowi 354.
14:
Száfowánia życzliwość 411.
15:
Száty/ ſtroie/ ſumpty 293.
16:
Száwle 1028.
17:
Szykowánie woyſká 446.
18:
Szkody 704.
19:
Szláchćic 235. y nágánienie ſzláche=
20:
ctwá 237.
21:
Szos Krákowſki 962.
22:
Szos Káźimirſki 964.
23:
Szos Klepárſki 965.
24:
Szpiegowie 446.
25:
T.
26:
Tabernae Liſt 509.
27:
Tactus 799.
28:
Targi y Targowé 289.
29:
Táxá żywnośći 302.
30:
Tenutarius 687.
31:
Termin ná Séym 145.
32:
Terminus concitatorius ma wolność 801.
33:
Teſtáment 709.
34:
Toruń 1139.
35:
Towárzyſz/ róty/ 430.
36:
Towáry do Gdańſka 1131.
37:
Tranſlaps co ieſt 802. 182[0].
38:
Tranſyluania 114.
39:
Tribunał Polſki 8[.]1.
40:
Tribunał Litewáki 862.
41:
Tribunał Pruſki 865.
42:
Tribunał Wołyńſki 867.
43:
Turbatores pokoiu poſpolitéo 495. 962.
44:
Turobin 1050.
45:
V.
46:
Vácánciee Liſt. 75[.].
47:
Vadium 544. 803. 1297.
48:
Wagá 278.
49:
Wárſzáwá 1179.
50:
Wdowá 639. 510.

strona: 1314(R)

1:
Venditio [687]. 1269.
2:
Wiano 633.
3:
Wwiązánié 648. 890.
4:
Wybráńcy 430.
5:
Widerkoff 691.
6:
Wići woienné 440. 129.
7:
Wygnánié z dóbr 507.
8:
Wygon 676. 679.
9:
Wiárá 241.
10:
Wieniec 637.
11:
Wieliż 1044.
12:
Wieliczká 968.
13:
Wieluń 983.
14:
Wieś 678.
15:
Wieprz 660. 676.
16:
Wieża 497.
17:
Więźniowie 451.
18:
Więźienié 626.
19:
Więźnié 135.
20:
Wykłádánie praw 51. 216.
21:
Wykupna 97.
22:
Wykupno 686.
23:
Wilno 1028.
24:
Wino 292.
25:
Winy przeſądzoné 161.
26:
Wiolentiae 498.
27:
Wiślicá 981.
28:
Virgo 510.
29:
Viſia 773. 1284.
30:
Viſitatiae 211.
31:
Vkrócenie poſtępku práwnégo w
32:
Mázowſzu 1194.
33:
Vładictwá 220.
34:
Właſna robotá 681.
35:
Właſny płaſcz 681.
36:
Vmárły 627.
37:
Vnia 110.
38:
Woiewodá 231.
39:
Woyná 134. 298.
40:
Woyſká nierozdźieláć 17. 446.
41:
Woyſki 234.
42:
Woł 674.
43:
Wolnośći 63. 65. 68. 69.
44:
Wołoſka źiemiá 1223.
45:
Votum o Concluziách Séymowych
46:
46. ((w. 1 do 5. zniszczone))
47:
Vrz[ędnicy] ſtołowi w Inflan[tách]
48:
[1206].
49:
Vrzędn[ik] [f]lactor [645].
50:
Vxor [510].
51:
Z.
52:
Záiázy [682].
53:
Záiąc [673].
54:
Zakroczym [1179].
55:
Zamiáná 685.
56:
Zamki 126
57:
Zamośćie [1048].
58:
Za[piſy].
59:
Za[piſy Bielſkie] [1198].
60:
Zár[towanie] [623].
61:
Zaſłu[gi] 78.
62:
Zaſtawa 688
63:
Zátáio[ne liſty] [1130].
64:
Záwár[cie źiemie] [511]
65:
Zbóycá [501].
66:
Zboże294. 676.
67:
Zebracy 517.
68:
Zgodá/ y vpomnienié do zgody 121.
69:
Zydowie 244. y ich wolnośći 242
70:
y edicty przećiwko nim 248.
71:
Zyr 670
72:
Złodźiey iáwny 513.
73:
Zmudzka źiemiá 1222.
74:
Znaleźiona rzecz 681.
75:
Znaleźiony ſkarb támże.
76:
Zołniérz żołdownik 303. 440. 509.
77:
Zoná 629.
78:
Zwyczáie práwné 59.
79:
Zwyczáie Mazoweckié 1155.
80:
Zwiérz 672.
81:
Zupnik 337.
82:
Zupy ſolné 368.
83:
Zupnik Olkuſki 339.
84:
Koniec Reieſtru.

strona: 1315

1:
[Reie]ſtr kart wſzyſtkich. ((do w. 10 wypisany alfabet = sposób znakowania kart alfabetycznie, tj. A B C itd. do Sssss))
2:
Wſzyſtko trierny/ kromia* która quatern ma w ſobie ((przy literze A jest gwiazdka = *A)).
3:
Do łáſkáwégo Czytelniká I. I.
4:
DLa więtſzéy powagi kśiąg tych/ dla wyráżenia lepſzégo
5:
Vniiéy Koronnéy z Litewſkim Kśięſtwem: dla Rády Koron=|
6:
néy y Tribunału/ ácz ſie ieſcze miáło kilká tablic álbo figur
7:
przy oſobie Królá I.M. przydáć/ przytym y Woiewództwá
8:
Wołoſkiégo y Multáńſkiégo Chorographia.
9:
Ale fatum nie=
10:
ſczęſné któré z woléy Bożéy gdźie chce vgodźi/ rzemieſłniká
11:
tego/ co té rzeczy odpráwowáć miał/ niewinnie/ przez té y tákié/
12:
którym to nieprzyſtáło/ á ſnadź y broni vżywáć y mieć do czáſu
13:
niegodźiło/ ((ze świátá wźięło))
14:
márnie/ bez wſzelákiéy przyczyny/ nie bez żalu y ſzko=
15:
dy (o tákiégo bowiém drugiégo trudno) naglé pułhacznym po=
16:
ſtrzałem z świátá wźięło. A zátym iż do tego/ y do inſzych
17:
rzeczy Koronie potrzebnych przyśdź nie mogło:
18:
Czytelnik łá=
19:
ſkáwy/ tym co ná ten czás bydź mogło/ contentowáć ſie/ y z do=
20:
brémi litowáć będźie/ że wiele ich y śrzód nocy/ y ná łóżkách
21:
właſnych domá nie záwſze ſą beſpieczni.

strona: 1316

1:
POST SCRIPTA ná koncu,
2:
kędy ſie ma znośić, gdzieby kto
3:
chćiał potrzebnie y ſłuſznie co
4:
przydáć, viąć, álbo odmięnić:
5:
Zá co mu będźie dźiękowano.