Słownik polszczyzny XVI wieku

Korpus
- Teksty
- Zalążek korpusu

metryczka tekstuautor:   Marcin Bielski
tytuł:   Kronika
rok wydania:   1564

strona: kt

Kronika.

tho ieſth/

Hiſtorya Swiátá

ná ſześć wiekow/ á cżterzy Mo

nárchie/ rozdźieloná z rozmáitych Hi=

ſtorykow/ ták w ſwiętym piſmie Krze=

śćijáńſkim Zydowſkim/ iáko y Pogáń=

ſkim/ wybierána y ná Polſki ięzyk wy=

piſána doſtháthecżnie y niż pierwey/ s

10:

przydánim wiele rzecży nowych: Od

11:

pocżątku Swiátá/ áż do tego ro=

12:

ku/ ktory ſie piſze 1564. s Fi=

13:

gurámi ochędożnymi y

14:

właſnymi.

strona: nlb5

Marćin Bielski.

grafika

Wiát widźimy iż ná wſzytkim ſchodźi/

Ziemiá nie ták ſwe pożytki rodźi/

Tákież ludźie ſłábſzy ſie iuż rodzą/

Iáko pierwey ſtá lat nie dochodzą/

Wſzytki znáki ſą ſkońcżenia świátá/

Skoro miną náznácżone látá/

Rádzę tedy wſzytkim zá pogody/

10:

Aby ſzukał s Pánem ſwoim zgody/

11:

Boć nie długo to roſkoſzne ćiáło/

12:

Tu ná źiemi będzie ſie kocháło/

13:

Muśim z niego ná ine roſkoſzy/

14:

Gdy precż z ćiáłá śmierć duſzę wypłoſzy.

15:

Famam extendere factis eſt uirtutis opus.

16:

grafika

17:

Przećiw prawdzie rozumu nic.

strona: nlb5v

grafika

Ierwſzego dniá Pan Bog Niebo y źiemię ſtworzył/ ſwiátłość od ćiemnośći oddzie=

lił. ¶ Wtorego vtwierdzenie miedzy wodámi poſtawił. ¶ Trzećiego wody ná iedno

mieyſce zgromádźił/ y źiemię oſchłą od nich oddźielił. ¶ Cżwartego dniá ſwiátłá dwo

ie/ iedno wielkie á drugie mnieyſze/ dniá y nocy ná poſługę vcżynił. ¶ Piątego/ ko=

żdą rzecż żywą/ ták źiemſką/ iáko wodną y powietrzną/ ſtworzył. ¶ Szoſtego/ ſame=

go cżłowieká ná ſwe podobienſtwo Swięte/ wyſtáwił. ¶ A ſiodmego/ wſzem ſkut=

kom koniec vcżyniwſzy/ odpocżynął.

strona: nlb6

Liſt 1.

Pocżyna ſie Kroniká wſzythkiego

świátá/ ná dźieſięciory kſięgi rozdźieloná/ záwieraiąc

w ſobie ſześć wiekow świátá/ á cżterzy Monárchie/

z rozmáitych Kronik thákież Hiſtorykow

wybrána/ ták Greckich/ iáko Láćińſkich/

ná rok ktory ſie piſze/ 1564. w polſkie

słowá przełożoná.

grafika

Kſięgi pierwſze Kroniki wſzyt

10:

kiego Swiátá.

11:

grafika

12:

Rozdźiał Pierwſzy.

13:

Wieki od ſtworzenia ſwiátá.

14:

Zydowie kłádą 7. wiekow.	1	od	Stworzenia świátá	do	Potopu	lat	1656.
	2		Potopu wielkiego.		Abráámá.		292.
	3		Národzenia Abráámá.		Wyſcia z Eg.		505.
	4		Wyśćia z Egiptu ich.		Koſcio. Sál.		480.
	5		Kośćiołá budowánia Sálomo.		Wźięćia Bá.		440.
	6		Zniewolenia Bábiloniey Zydow.		Náro. Kry.		579.
	7		Národzenia Páná Kryſtuſá.		roku ktory ſie piſze 1564.

Euzebiuſz kłádźie 6. wiekow.	1	od	Stworzenia świátá.	do	Potopu.	lat	2243.
	2		Potopu wielkiego.		Abráámá.		942.
	3		Národzenia Abráámá.		Dawidá.		942.
	4		Dawidá Krolá.		Skáżenia Bábilo.		485.
	5		Bábiloniey ſkáżenia.		Národzenia Kry.		580.
	6		Páná Kryſtuſá.		Do tego roku.		1564.

Summá wſzytkich lat od ſtworzenia świátá áż do tego roku 2564.	według	Zydow.	lat	5524.
		Mirándule.		5525.
		Euzebiuſzá.		6766.
		Auguſtyná.		6026.
		Alfonſá.		8558.

strona: nlb6v

Wieki ſwiáthá według piſmá

ſwiętego/ y Filoná vcżonego Zydá

krzcżonego.

grafika

Od Adámá do potopu było lat 1656.

Od potopu do Abráámá. 292.

Do narodzenia Moizeſzá. 425.

Do wyśćia z Egiptu. 80.

Do kośćiołá Sálomonowego budowánia. 480.

10:

Do Ioaſzá Krolá. 138.

11:

Do wźięćia Iekoniaſzá do Bábilonu. 291.

12:

Do zwoiowánia Ieruzálem przez Nábuchodonozorá. 11.

13:

Do wzięćiá Bábiloniyey. 70.

14:

Perſka Monarchiá ſtałá po wźięćiu Babilonu. 191.

15:

Alexánder po Daryuſie był. 7.

16:

Greckie Kroleſtwo ſtáło do Machábeuſzá. 166.

17:

Máchábeow ſtáło Kroleſtwo do Herodá pierwſzego. 137.

18:

Látá Herodowego 30. vrodźił ſie Pan Kriſtus.

19:

Od národzenia Páná Kryſtuſá do tego cżáſu. 1564.

20:

Rzymowi ktory był przed narodzeniem Pána Kriſtuſá. 700.

21:

Ieſt do tego cżáſu 1564. lat 2264.

22:

Zadna Monárchia ná świećie ták długo nie trwáłá

23:

iáko Rzymſka.

24:

Piſzą drudzy ſwiát ſtać.

25:

Dwa tyſiącá	lat	Bez zakonu	to ieſt	Przed potopem.
Dwá tyſiącá		Z zakonem		Z obrzeſką.
Dwá tyſiącá		Z Ewańgelią		S Krześćiáńſtwem

26:

grafika

Liſt 1.

27:

Pirwſzy wiek ſwiátá pocżyna

28:

ſie od Adámá do Noego/ według Zydow ieſt lath

29:

1656. według Euzebiuſzá lat 2243. według Au=

30:

guſtyná lat 2268. według wykłádácżow

31:

Bibliey 2249.

32:

Dy Pan Bog wſzechmogący/ będąc w Má

33:

ieſtacie ſwoim przed cżáſy cżáſow/ wiecżny/ y wſzem

34:

chwálebny/ pocżynał goſpodárſtwo ſwoie/ iáko prá=

35:

wy ociec cżeládny. Ná pocżątku ſtworzył ieſt niebo

36:

y zyemię/ to ieſt/ duchowne y cieleſne przyrodzenie/ y

37:

ochędożył ie ſwiátłoſciámi Słońcem/ Mieſiącem/

38:

Gwiazdámi/ y co okrąg iego w ſobie zámyka ku o=

39:

zdobie ſwey/ o cżym w piſmie s. w ty ſłowá ſtoi.

40:

¶ W pocżątku ſtworzył ieſt Pan Bog niebo y zye=

41:

mię/ á zyemia byłá nicżemna á prożna/ y ciemnośći były nád przepáściámi

42:

wodnymi/ á duch Páńſki ſpráwował wody. Y rzekł Pan Bog/

W I. kſięgach
Moiże. w I. káp.
Niebo.
Zyemia.

sſtań ſie ſwiá=

43:

tłość/ y sſtáłá ſie ſwiátłość: vźrzał Pan ſwiátłość iż ieſt dobra/ y oddzyelił

44:

ſwiátłość od ciemnośći/ á miánował ſwiátłość dniem/ á ciemność nocą/ y

45:

sſtáło ſie wiecżor y ráno pirwſzy dzyeń etc. Poſtánowiwſzy Pan Bog ſwiát

46:

według woley ſwey ſwiętey/ roſkazał źwirzętom powſtáć wielkim y máłym ro

47:

zmáitych oſob/ y powſtáły á płodziły ſie po wſzytkim ſwiecie/ á dał im żyw

48:

ność z zyemie wſzytkim/ áby potym były ku pożytku wſzemu ludu/

Dobytek.
Ptacy.

niektore ku

49:

grafika

pokármu/

strona: 1v

Kſięgi pirwſze

pokármu/ niektore ku ſzátom/ niektore ku robocie.

Chrobáctwo.

Takież y chrobactwu wſzel

kiemu wodnemu y zyemnemu kazał powſtáć/ y sſtáło ſie ták.

¶ Tu nam Pan okazał moc boſtwá ſwego napirwey w ſpráwie ſwey tákiey/

ále to nam zátrudnił wiedzyeć/ iáko ſie to ſpráwuie od niego przyrodzeniem

ſwoim/ bo to nie według ciáłá dano rozumieć/ iedno według duchá przez wiá=

rę/ przez ktorą bacżymy ſzyrokość dobroći Boſkiey roźlewáć ſie hoynie ná wſzy

tko/ ſtworzenie iego. Y wierzymy ſtąd wſzytko dobre poymowáć od niego/ po=

rucżáiąc mu káżdą rzecż w iego moc/ nie pytháiąc ſie dwornie onli ſtworzył

muchy/ chrobáctwo/ źwirzętá iádowite/ drapieżne/ bo tho z grzechem ieſt.

10:

Wſzytkiemu temu ſtworzeniu on pánuie y roſkázuie/ y znáki boſtwá ſwego ná

11:

niektorych náznácżył/ iáko ſie okázuie w Bázyliſzku/ ſrogość gniewu ſwego/

12:

ktory wzrokiem zábija. We Lwie moc/ ktory ſobie przećiwnego vmorzy/ á po=

13:

kornemu łáſkáwie ſie ſtáwi. W pthaku Pelikanie wielką dobroć á miłoſier=

14:

dzye przećiw dzyeciom ſwoim. W ptaku Fenixie ktory nigdy nie vmiera/ wie=

15:

cżność/ y ná wielu inych.

16:

¶ Potym iáko dniá ſzoſtego oſobę cżłowiecżą żywą rozumną s ſztuki zyemie

17:

ſtworzył/

Adam ſtworzon

ku podobieńſtwu ſwemu zá oſobliwe ſwe kochanie/ y nátchnął weń

18:

duchá wiecżnego/ y sſtał ſie prętko cżłowiek z duſzą żywą nieśmiertelną. Po=

19:

ſtánowił Ray mieyſce roſkoſzy miedzy rzekámi przyrodzonemi/ ktore zową/

20:

Phizon/ Gánges/ Eufrátes/ Tygris ná wſchod ſlońcá/ do ktorego napirwey

21:

Adámá pirwſzego cżłowieká przynioſł/ áby był od grzechu y śmierći oddzye=

22:

lon/ á w błogoſłáwieńſtwie ná zyemi przebywał w mieyſcu roſkoſznym/ á przy=

23:

kazał mu rzekąc:

Nieſmiertelnoſć
cżłowiecża.

S káżdego drzewá tu pożyway á iedz owoc/ ale s tego drzewá

24:

iednego żywotnego niechay/ ábowim ktorego dniá by zákuśił owocu iego/ mu=

25:

śiłby tego dniá vmrzeć. Ná ten cżás Adámowi nie było rownia ná ſwiecie/

26:

przeto Pan Bog rzekł: źle ieſt ſámemu cżłowiekowi być/ vcżyńmy mu towá=

27:

rzyſzá iemu ku podobieńſtwu. Vmorzył tedy Pan Bog Adámá ſnem/ á gdy

28:

vſnął/ wyiął kość z boku iego á nápełnił ciáłem/ á ſtworzył z niey piękną oſo=

29:

bę żeńſką/ ktorą gdy vźrzał rzekł: to ieſt teraz kość s kośći moich y ciáło s ciá=

30:

łá mego/ będzye wezwaná żoná/ bo z mężá wzyętá ieſt/

Ewá ſtworzoná
Iſſa virago.

dla cżego opuśći cżło=

31:

wiek oycá y mátkę/ á przyſtánie do żony ſwey/ á będą dwoie w iednym ciele.

32:

Błogoſłáwił im Pan Bog mowiąc: rośćcie á mnożcie ſie/ á nápełniaycie zye=

33:

mię á poſiadaycie ią/ á pánuycie ná niey wſzytkim rybom morſkim/ ptakom/ y

34:

źwirzętom. Byli oboie nágich Adam y żoná/ á nie wſtydzili ſie zá to ſiebie.

35:

¶ Ale cżárt ktory był przed tym nie dawno zrzucon z niebá dla pychy iego/ za=

36:

zdroſcią poruſzon/ áby Pan Bog przybytkow niebieſkich s ktorych wypędzeni

37:

ſą imi nie oſadzał/ vźrzał Ewę á oná chodzi po Ráiu lubuiąc ſobie/ pokuśił

38:

ſie pirwey o nię/ iákoby mogł przez nię zruſzyć á odiąć nieśmiertelność cżłowie

39:

cżą/ gdyby przeſtąpiłá ſwowolnie przykazánie Páńſkie/ wzyąwſzy ná ſię oſobę

40:

wężową/ ktory ná ten cżás nachytrſzy był miedzy źwirzęty/ y rzekł k niey: Cże=

41:

mu wam Bog zákázował nie ze wſzytkich drzew vżywáć owocu Ráyſkiego?

42:

Rzekłá Ewá/ możem ze wſzytkich drzew pożywáć/ tylko z iednego co w poś=

43:

rzodku Ráiu ieſt zákazał nam pożywáć/ mowiąc: iżbyſmy pomárli zárázem.

44:

Rzekł wąż: Nie wierz themu byſcie pomárli/ bowiem Bog wie/ iż ktorego

45:

dniá byſcie iedli s tego drzewá/ otworzyłyby ſie wáſze ocży ná wſzytko/ á byli=

46:

byſcie iáko bogowie wiedząc złe y dobre. A ták niewiáſtá widząc drzewo y o=

47:

woc iego przed ocżymá cudne y roſkoſzne/ rwáłá owoc z drzewá zákazánego á

48:

iádłá y Adámowi podáłá/

Grzech pirwy.

ktory też z nią iadł/ y otworzone były ocży ich (iá=

49:

ko cżárt powiedał) iż vźrzeli nágość ſwoię. Przeto vcżynili ſobie winniki z li=

50:

ścia drzewá Figowego. A gdy ſie Pan Bog przechadzał po Ráiu ſkoro po po=

51:

łudniu/ pokryli ſie Adam y Ewá/ Pan Bog záwołał: Adámie gdzyeś ieſt?

52:

Adam rzekł/ głos twoy Pánie ſłyſzę/ ále wynidź nie śmiem żem nági. Rzekł

53:

Pan: á ktoć oznaymił żeś nági/ byś był z drzewá zákazánego nie iadł/ nágo=

ści by był

strona: 2

Wiek pirwſzy.

Liſt 2.

grafika

śćiby był nie poznał. Rzekł Adam: Miły Pánie/ tá niewiáſtá ktorąś mi dał

zá towárzyſzkę/ pirwey vrwáłá y iádłá/ potym mnie podáłá y iadłem tákież.

Rzekł Pan bog ku niewieſcie: Cżemuś to vcżyniłá? Oná rzekłá/ wąż mie zdrá

dził iżem iádła. Y złorzecżył Pan Bog wężowi/ mowiąc: Bądź przeklęty mie=

dzy wſzytkim ſtworzeniem żywym ná zyemi/ ná brzuchu ſie ſmykáć będzyeſz/ á

zyemię ieść do śmierći będzyeſz.

Náznácżeny
Kryſtuſá
Swiaty Ieronym
kłádzye oną.

Położę nieprzyiáźni miedzy tobą á niewiáſtą/

y miedzy plemieniem twoim/ á miedzy iey takież/ á ono podepce głowę twoię/

á ty będzyeſz ná vſadzye pięty iego Rzekł theż ku niewieſcie/ rozmnożę nędze

10:

twoie/ w boleśći rodzić będzyeſz/ á pod mocą mężową będzyeſz. Rzekł theż ku

11:

Adámowi/ iżeś wolał żony ſłucháć niżli mnie/ á ieść z drzewá zákazánego/ zlo=

12:

rzecżoná zyemiá w vcżynku twoim/ ćirnie á oſet będzye tobie rodziłá/ gdy ná

13:

niey będzyeſz prácował/ nie da tobie owocu doſkonáłego/ w pocie oſoby ſwey

14:

będzyeſz pożywał Chlebá twego/ áż ſie wroćiſz do zyemie s ktorey ieſteś wy=

15:

ſzedł/ ábowiem proch ieſteś y w proch ſie obroćiſz. Iuż miał Adam vmrzeć zá

16:

rázem y w proch ſie obroćić ſkąd poſzedł/ według ſpráwiedliwośći/ by go był

17:

Pan obietnicą ſwoią z łáſki ſwey nie wſkrześił znowu/ áby potomkowie iego o=

18:

glądáli dziwną ſpráwę Páńſką/ y Máieſtat iego wielki/ ná ſwiecie będąc.

19:

¶ Y wezwał Adam żonę ſwoię Ewą/ to ieſt/ mátką wſzytkich rzecży żywych.

20:

Zrządził im Pan Bog odzyenie y wygnał z Ráiu mowiąc:

Wygnan Adam
z Ráyu.

Oto Adam sſtał

21:

ſie iednym z nas/ wiedząc złe y dobre: Przeto ſnadź niechay poſle rękę ſwoię/

22:

áby z drzewá żywotá vrwáłá owoc/ áby iadł z niego á był żyw ná wieki. A wy=

23:

rzućiwſzy ie oſadził przed Ráiem roſkoſzy Anioły Cherubin/ y ogniſty miecż v=

24:

ſtáwicżne/ áby ſtrzegli drogi drzewá żywotnego. Drzewo żywotne ieſt dwo=

25:

ie/ iedno wiedzenia złego y dobrego/ á w tym ſie ſtáry zakon náyduie/ ktory zá=

26:

wżdy z grzechem ieſt/ bo go żadny wypełnić nie może/ gdyż go Adam w Ráiu

27:

będąc máiąc ciáło błogoſłáwione/ wypełnić nie mogł: á coż my dziś w tym

28:

grubym ciele záráżonym grzechem mamy iemu doſyć cżynić. Drugie drzewo ży=

A 2	wotne ieſt

strona: 2v

Kſięgi pirwſze

wotne ieſt Pan Kryſtus/ ktory nam przynioſł poſelſłwo dobre zakon łáſki/ z

duchá á z wody odnowiony krześćiánom wierzącym iemu. Iáko Adam nas

był vmorzył/ ták záſię Kriſtus ożywił/ o cżym w ſwiętym piſmie ſzyrzey ſtoi.

Co ſie tycże wężá tego ktory zdrádził Adámá/ Zydowie vcżeni nie zową go być

cżártem/ iedno proſto wężem (oni zową Azázáel) ták to wykłádá[iąc wſzelkie

ciáło náſze s przyrodzenia ieſt grube/ á cokolwiek ieſt przy nim źle ſpráwione=

go/ bywa to wężowi ná pokarm ktory ieſt pan ciáłá y krwie y kſiążę tego ſwiá=

tá/ w Lewityku zowie go kſiążę opuściáłych/ ktoremu theż powiedzyano w I.

kſięg. Moiżeſzow. Zyemię będzyeſz iadł po wſzytki dni żywotá twoiego. A Izái=

10:

aſz: Proch chleb twoy/ to ieſt/ ciáło náſze z zyemie ſtworzone/ poki nie będzye

11:

przemieniono w lepſze/ thák áby dáley nie było wężowi ále Bogu ſpráwione/

12:

to ieſt/ s cieleſnego w duchowne przemienione/ według ſłow Páwłá s: Poſia=

13:

no w zyemię co ieſt cieleſnego/ ále wſtánie co ieſt duchownego/ wſzyſcy wſtá=

14:

ną/ ále ſie nie wſzyſcy odmienią/ bo drudzy zoſtáną ná wiecżny pokarm wężo=

15:

wi. Tę to tedy máteryą grubą ciáłá pokarm wężow śmiercią precż ſkłádamy/

16:

ktora potym w lepſze ſie nam obroći cżáſu zmartwychwſtánia/ á iuż ſie to bło=

17:

goſłáwieńſtwo okazáło ná niektorych w tym żywocie ſpráwą Páńſką/ Eno=

18:

chu/ Eliaſzu/ Moiżeſzu/ ktorych ciáłá ſą przemienione w przyrodzenie ducho=

19:

wne: ći vſzli tey ſkázy cieleſney/ to ieſt/ nie sſtáli ſie pokármem wężowi.

20:

¶ Wyſzedſzy z Ráiu Adam ſmutny z żoną ſwą/ ćieſzyli ſie przyrodzonemi kro=

21:

tofilami zyemſkiemi ſtráćiwſzy wiecżne/ á zmieniwſzy dzyewicży ſtan/ poznał

22:

cieleſnie żonę ſwoię Ewę. A ták látá piętnaſtego od ſtworzenia ich vrodził ſie

23:

im pirwſzy ſyn Kain s ſioſtrą Kálmáną bliźniętá/

Kain.

s ktorą ſie potym oddał w

24:

małżeńſtwo/ dopuśćił im tego Pan Bog dla rzadkośći ludzi ná ten cżás/ po

25:

drugich piętnaſcie lat vrodził ſie im drugi ſyn Abel z Delborą dzyewką.

Abel.

26:

¶ Abel był dobry/ ſpráwiedliwy/ cnotliwy/ boiący ſie Bogá/ á około páſienia

27:

dobytká ſie obierał/ s ktorego mleko y pirworodne dobytki Pánu Bogu ofiá=

28:

grafika

rował.

strona: 3

Wiek pirwſzy.

Liſt 3.

rował. Ale Kaim był zły/ łákomy/ zadrośćiwy/ około roley ſie obierał/ s kto=

rey theż Pánu dzyeſięćinę dawał/ ále Pan Bog wdzyęcżniey ofiárę Abelowę

Dzyeſięćiná.

prziymował gdy ſie ſáma záżegáłá/ niż Káimowę co ią ſam zápalał. S they

przycżyny Kaim miał złe ſerce przećiw brátu Abelowi/ dla cżego Pan Bog

k niemu mowił: Cżemu ſie gniewaſz/ izaſz nie weźmieſz zapłáty kiedy będzyeſz

dobrze cżynił? ále ieſli zle/ wnet przed tobą grzech będzye/ wſzákże w twoiey

mocy ieſt grzech vcżynić álbo ſie go vſtrzedz/ tho ieſt/ wolnoć oboie vcżynić/

wſzák nád obiemá pánuieſz. Zayrząc łáſki Páńſkiey Kaim Abelowi/ rzekł k

niemu: Wynidźmy precż ná pole/ á tám powſtał przećiw brátu Kaim y zábił

10:

go.

Mężoboyſthw.
pirwſze.

Potym Pan Bog rzekł k niemu: Gdzye ieſt twoy brát Abel? Ktory od=

11:

powiedzyał iákoby z gniewu: Niewiem Pánie/ ázażem ia ſtrożem brátá me=

12:

go. Rzekł Pan k niemu/ coś vdzyáłał/ áto głos krwie brátá twego woła do

13:

mnie z zyemie. Przeklęthym będzyeſz zbiegiem y biegunem ná zyemi. Rzekł

14:

Kaim ku Pánu, więtſza jeſt złość moiá niźlibych odpuſzcżenie záſłużył/ ká=

15:

żdy kto mie naydzye zábije mie. Rzekł mu Pan Bog: Nie ták będzye nie/ ále

16:

káżdy ktory zábije Kaimá ſiedmioráko będzye karan/ włożył znák Pan Bog

17:

ná Kaimá trzęſienie głowy.

Roſpácż.

18:

¶ Wyſzedł tedy Kaim od oblicżnośći Bożey/ á ſzedł ná wſchod ſłońcá y mie=

19:

ſzkał tám/ á gdy ſie roſpłodził/ wpráwował ſyny ſwoie ná łotroſtwá á drapie=

20:

ſtwá (iáko Iozephus piſze) iż ze złego nábycia pánował/ y potomki ſwoie wſzy

21:

tkich chytrośći náucżył/ y zálożył gránice zyemie od wielkiego morzá/ záłożył

22:

też miáſto wielkie/ ktore od ſyná Enochá przezwał Enochią/ ktore mury ob=

23:

tocżył/

Enochia

á tám wſzytki potomki ſwoie przywiodł/ ábowiem ná ten cżás ludzye

24:

byli grubi á prośći á nágo chodzili/ nie máiąc obrony przećiw źwirzętom áni

25:

ptakom drapieżnym/ áni od źimná odzyenia/ á tám ſobie od tych nieprzeſpiecż=

26:

nośći obrony iákie mogły być ná then cżás napirwey wymyſláli/ tákież ſzopy/

27:

doły/ s chroſtu/ s trzćiny/ z zyemie ſobie budowáli/ áby przez to żywoty ich prze=

28:

ſpiecżnieyſze były.

Moiżeſz. w iiij.

A ták (iáko ſwięty Auguſtyn piſze) s tych dwu ſynow Adá=

29:

mowych/ ty dwie mieſcie pocżątek napirwey wzyęły/ zyemſkie y niebieſkie/

30:

zyemſkie ſobie obrał Kaim przez pracą łákomſtwá ná wſchod ſlońcá Eno=

31:

chią/ á Abel niebieſkie przez ofiárę właſnego żywotá. Dwoie miáſto.

A to był napirwſzy mę=

32:

cżennik/ ktory kościoł Boży záłożył napirwey właſną ofiárą/ trwáiąc w ſwo=

33:

iey ſpráwiedliwośći do oſtátniego cżáſu żywotá.

34:

¶ Obacżywſzy Adam grzech ſwoy/ ktorym obráźił Páná ſwoiego/ iż nie tylko

35:

nád nim/ ále y nád potomki iego Pan Bog ſrogość okázuie/ vſtáwił ſobie cię=

36:

ſzkie pokuty y z żoną/ ktorymiby záſię ſwego ſtworzycielá mogli vbłágáć. Prze=

37:

to Pan Bog racżył nań łáſką ſwoią záſię weźrzeć/ iż nie tylko mu pod moc dał

38:

wſzytkimi rzecżámi władnąć ná ſwiecie/ álbo prorockiego duchá mieć/ wie=

39:

dząc przyſzłe rzecży álbo wſzelkie náuki/ ále y ſwiętą Ewanyelią/

Adam prorok.

to ieſt/ poſel=

40:

ſtwo dobre obiecał poſłáć wſzemu ludu ná zbáwienie z iego potomſtwá:/ tho

41:

ieſt/ Páná Kriſtuſá/ ktory miał przydź ná ſwiát á zetrzeć głowę iego nieprzy=

42:

iacielá wężá chytrego.

Swiętey Ewán
ieliey náznácże=
nie.

Stąd napirwey ſwięta Ewanyelia wzyęłá pocżątek/ w

43:

ktorey wſzyſcy Krześćiánie mamy mieć nádzyeię pewnego zbáwienia/ iáko ten

44:

Adam miał/ bo w iego pokutowániu ſrogim/ nie mogł go iuż więcey cżárt ni=

45:

gdy námowić k ſwey woley. Piſzą też Doktorowie niektorzy/ iż Adam napir=

46:

wey był ſtworzon w Syriey ná gruncie Dámáſzku/ zową campi Damaſceni/

47:

y ná ty mieyſcá záſię przyſzedł gdy był z Ráiu wypędzon.

¶ Adam gdzye
ſtworzon.

W tym theż Dámá=

48:

ſzku byłá Iudea zyemiá Zydowſka od Ieruzálem cżterzy dni chodu/ ziemiá ob=

49:

fita y roſkoſzna práwie pośrzod ſwiátá. Tám w tym Dámáſzku mieſcie ſwięty

50:

Páweł okrzcżon od Anániaſzá.

51:

Adam máiąc lat dzyewięć ſet y trzydzyeśći/ wezwał

52:

k ſobie żony y dzyeći/ opowiedzyał im rychłą śmierć ſwoię/proſząc ich a vpo=

A 3

mináiąc/

strona: 3v

Kſięgi pirwſze

grafika

minaiąc/ áby żyli w boiáźni Bożey/

á drogámi iego chodzili/ á s Kainem

ſynem żadnego towárzyſtwá nie mie=

li/ mowiąc że żadna rzecż zła do=

brim ſie opłáćić nie może iedno złym.

Powiedał też iż Pan bog miał dwie

pladze wielkie ná ſwiát ſpuśćić/ ie=

dnę przez wodę/ drugą przez ogień

dla złośći ludzkich/ zátym ſkonał.

Adam vmárł.
¶ Adámow po=
grzeb.

10:

Pogrzeb iego gdzye był rozmáicie po

11:

wiedáią. Egiſipus piſze iż w Ebro=

12:

nie Arbee w grobie Mármorowym/

13:

gdzye też potym Pátriárchá Iakob pochowan z żoną y s ſyny. Drudzy piſzą ná

14:

gorze Kálwáriey/ gdzye Pan Kriſtus ćirpiał nád iego grobem/ ábowiem Kri

15:

ſtus ieſt wtory Adam/ iáko przez pirwſzego śmierć/ ták przez wtorego żywot

16:

przyſzły/ á s tym ſie ſtoſuią ſłowá Apoſtolſkie gdzye mowi: Powſtań cżemu

17:

ſpiſz/ powſtań od śmierći/ iuż cie pan Kriſtus ożywił y oświećił/ przeto v nog

18:

Kriſtuſowych bywa znácżoná głowá Adámowá pod krzyżem od málárzow.

19:

Látá od ſtworzenia pirwſzego cżlowieká 230.

Wtory narod pá
ná Kriſtuſow.

Vro=

20:

dził ſie ſyn Adámowi imieniem Seth/ po zábitym Abelu á po Kaimie zbiegu.

21:

Ten Seth był ſpráwiedliwy y ſwoie potomki dobrym obyćżáiom náucżał/

22:

przeto ſpokoynie w ſwey zyemi mieſzkał. Ten napirwey od oycá ſwego Adámá

23:

przewykł náukom y piſmu/ przygody powiedzyał ktore ná ſwiát miały przydź/

24:

przeto był vcżynił w Syriey dwá ſłupy/ ieden ceglány/ drugi kámienny/ dla

25:

powodzi kámienny/ á dla ogniá cegielny/ by ſie nie ſkáźiły/ ná ktorych nápiſał

26:

ty przygody álbo plagi ktore miáły przyść ná ſwiát/ áby ſie ludzye chronili zło=

27:

śći ná ſwiecie/ ceglány ſie ſkáźił/ ále kámienny ieſzcże y dziś ſtoi. A ták ten Seth

28:

napirwey ludzyom vkazał drogę ku piſmu y gwiazdárſkim náukom ná ſwiecie.

29:

Był żyw lat 105. z niego poſzli ći ſwięći Pátriárchowie: Enos ſyn ktory na=

30:

pirwey pocżął chwalić modlitwámi Páná ſtworzycielá ſwoiego/

Enos.
Narod trzeći.

od tego E=

31:

noſá poſzedł Káinan/

Narod cżwarty.

od ktorego poſzedł Málálehel/ od ktorego poſzedł Iá=

32:

red/ od Iáredá Enoch/

Málálehel.
Iáred.
Narod piąty.

ten to prorokował w ty ſłowá: Oto przyſzedł Pan w

33:

mocy ſwiętych iego/ ſądzić wſzytki z niemiłośćiwych vcżynkow ich. Tego to E=

34:

nochá Pan Bog racżył wzyąć od oblicżnośći ludzkiey/ á poſtáwić go w Ráiu

35:

zá iednego ſtrożá w ciele zupełnym/ á będzye thám áże do ſądnego dniá.

Enoch wzyęt do
Ráyu.

Tego

36:

cżáſu był Lámech ſzoſty potomek Kaimow zły á obycżáiow ſkáżonych k temu

37:

ſlepy

Lámech Kai
mow.

Abowiem Pan Bog vſtáwił był małżeńſtwo Adámowi o iedney żenie

38:

mowiąc: á będą dwoie o iednym ciele. Ale ten Lámech napirwey dwie żenie

39:

miał nád vſtáwę Boſką/ iedná byłá Adá druga Sellá.

Adá.
Sellá.

Ten to Lámech zábił

40:

prádzyádá Kaimá tym obycżaiem (iáko piſze Iozephus) Kazał ſie chłopcu

41:

wieść w pole wzyąwſzy ſtrzelbę iáką ná ten cżás mieli áby źwirzę zábił/ nie dla

42:

iedzenia/ bo ná ten cżás ludzye mięſá nie iadáli/ ále dla ſkorek ná kożuchy/ Ka=

43:

im też w chrośćiku dybał ná źwirz/ chłopiec mnimáiąc by żwirzę/ náwiodł mu

44:

ſtrzelbę ná ono mieyſce/ gdy ſtrzelił Kaimá tráfił y zábił/ á gdy ſie dowiedział

45:

rozgniewał ſie/ zábił też y chłopcá iż mu kazał ſtrzelić.

Kaim zábit.

A gdy ſie náwroćił do

46:

żon nárzekał mowiąc: Zábiłem Kaimá w ſwą ránę/ á chłopię ná ſwą potępę/

47:

ſiedmiorę pomſtę wezmę o Kaimá á o mie wezmą ſiedḿdzyeſiąt y ſiedḿ/ pom

48:

ſtę ſwoię to ieſt: Kaimow ſiodmy potomek był Lámech/ á Lámech miał ze

49:

dwu żon potomkow 77. wſzyſcy przez plagę powodzi zginęli. Miał ſyny z żony

50:

Ady Iábál y Iubál/

Iábál/ Iubál.

á s Selle Tubálkaimá krom inych. Piſze też Iozephus/

51:

iż gdy ſie nań żony zmawiáły zábić go/ ſtráſzył ie tym iż kto mie zábije/ ſiedḿ=

52:

dzyeſiąt y ſiedḿ kroć będzye karan/ przeto mu dáły pokoy. Od Enochá poſzedł

strona: 4

Wiek pirwſzy.

Liſt 4.

Mátuzálem/ ktory był nadłużey żyw miedzy tymi Pátriárchy/ to ieſt 969.

Mátuzálem.

lat/ ſiodmego dniá przed potopem pochowan według ſwiętego Ieronimá/ ále

według inych náyduie ſie iż z Enochem oycem záchowan był od potopu. Ten

to Mátuzálem nie chciał domu budowáć/ dowiedzyawſzy ſie iż iedno pięć ſet

lat miał być ná ſwiecie. Od Mátuzálem poſzedł Lámech/ od Lámechá Noe

dzyeſiąty potomek Adámow miedzy Pátriárchy.

Lámech. Noe.

¶ Tu Moiżeſz/ nád ine rzecży ſtworzone/ ktore ſie z Boſkiey woley przyrodze=

nim ſwym ſpráwuią/ náznácżył dwie rzecży cżłowieku napotrzebnieyſze wie=

dzyeć w pirwſzych kſięgach ſwoich Geneſis/ to ieſt/ pirwſzy grzech y pirwſzą łá

10:

ſkę.

Pirwy grzech/
pirwa łaſká.

Pirwſzy grzech/ gdy przyſzedł ná Adámá przez niepoſłuſzeńſtwo/ zá kto=

11:

rym gniew Páńſki/ praca/ y śmierć/ á zá gniewem plagi przyſzły/ iáko ſie oka=

12:

záło napirwey ná Adámie/ gdy go z błogoſłáwieńſtwá ná wielkie vćiſki wy=

13:

gnano/ druga plagá ná wſzytek ſwiát przez potop: Też ná Sodomę/ Gomorę/

14:

y ná rozmáite krole/ ktorzy Páná ſwemi wyſtępki gniewáli. Pirwſzą łáſkę

15:

racżył obiáwić Adámowi/ gdy mu obiecáł z Niewieſciego plemieniá/ to ieſt/

16:

z iego żony Ewy potomká wynidź/ ktory zetrze głowę ich nieprzyiacielowi wę=

17:

żowi/ przez ktorego záſię potym on y iego narod wierzący wezmą vſpráwiedli=

18:

wienie. A ná tych dwoich wſzytko piſmo krześćiáńſkie zależy/ ábowiem w tych

19:

náyduią ſie przykłády figurowáne/ ktore znácżą ludzkie ſyny być niektore w

20:

gniewie Páńſkim/ álbo w boiáźni z grzechu. Niektore w łáſce przez wiárę/

21:

zwłaſzcżá nas Krześćiány/ wſzákże chce áby káżdy ſwoy krzyż nośił przez pra=

22:

cą/ y ćirpliwość. ∴ ∴ ∴ ∴

23:

Potomſtwo Adámowo.

24:

¶ Adam miał ſtár ſze ſyny látá iego żywotá 930.	Kaim iego ſyn	Enoch od kto rego	Irád	Máhu= iábel.	Mátu zálem.	Lámech miał 2. żenie.	Adá vro= dziłá	Iábel pá= ſterzá.
								Iubál pi= ſzcżká.
							Sellá v= rodziłá	Tubálka= im kowa= lá.
								Noemę pir wſzą goſpo dynią.
	Abel zábit.
	Set miał ſyná	Enos od kto rego lá tá iego 905.	Kainan látá iego 910.	Málá lehel 895.	Iáred 962.	Enoch 365.	Mátuzálem 969.	Lámech 777.	Noe 950.

25:

Toi w piſmie ſwiętym/ gdy ſie ludzye pocżę=

26:

li rozmnażać ná zyemi/ widząc ſynowie Boży cory ludzkie (to ieſt

27:

ſynowie Sethowi dzyewki z narodu Kaimowego) iż ſą piękne/

28:

bráli ie ſobie zá żony/ ktorą ſobie ktory obrał. Y rzekł Pan Bog:

29:

Nie będzye mieſzkał moy duch w cżłowiecże ná wieki/ bo ciáło ieſt/ przeto ie=

30:

dno ſto lat á dwádzyeściá cżłowiecżemu żywotowi nadáley zámierzył. Abo=

31:

wiem ná ten cżás potomkowie Kaimowi ták żeńſki narod iáko męſzcżźni byli

A 4

dworni/

strona: 4v

Kſięgi pirwſze

dworni/ goſpodarni/ bogáći/ krotofilni/ więcey ſwiátu niż Bogu ſłużyli/ wię=

cey ciáłu niż duſzy folguiąc/ rozmáite rzemioſłá tákież goſpodárſtwá wynáy=

duiąc.

Iubál/ Iábál.

Iubal Lámechá ſlepego ſyn ten napirwey wynalazł Muzykę. Iábál

drugi ſyn od żony Selle napirwey wynálazł namioty/ pod ktoremi ſiadali pá=

ſąc dobytki. Ten też odłącżył napirwey kozy od owiec/ y ná ſwe cżáſy przypu=

ſzcżáć ſámce ku ſámicam. Tubálkaim drugi ſyn Lámechow/

Tubálkaim

ten napirwey wy=

myſlił rzemięſło kowalſkie od żelázá/ y co ku walce należy/ theż y málowánie

twarzy cżłowiecżych/ y ine rzecży ktore ſie tylko ku ſwieckim rzecżam ſciągáły.

Noemá záſię corá Lámechowá s Selle vrodzoná/

Noemá.

wymyſliłá napirwey tkáć

10:

rozmáite rzecży thák z wełny iáko ze lnu/ ábowiem przed tym w ſkorach tylko

11:

chodzili/ ále przez iey ſpráwę potym iuż ſukno dzyáłali. Też oná wynázłá má=

12:

ſło dzyáłáć/ gdyż przed tym iedno mleko iedli á ſery. A ták cokolwiek było trá=

13:

fnego á ſubtelnego miedzy rzemioſły á ſpráwámi/ ku ciáłu tylko należącemi/

14:

od Kaimowych potomkow napirwey poſzło. Z iego theż narodu wyſzli ludzye

15:

wielcy Obrzymowie mocni á walecżni/

Gigántes.

ktorzy przeſládowáli lud Boży/ to ieſt/

16:

Sethowe potomki/ cżyniąc rozmáite złośći ná ſwiecie (Iozephus piſze iż ſie z

17:

Latawcow pocżęli) widząc thedy Pan Bog (ſwięte piſmo powieda) iż ſie

18:

wielka złość ná zyemi rozmaga miedzy ludźmi/ á ieſzcże więtſza w ſercach ich

19:

ku cżynieniu więtſzych złośći przebywáłá/ z żáłoſcią tego vżywał iż cżłowieká

20:

ſtworzył/ przeto rzekł: Zgłádzę cżłowieká ktoregom ſtworzył/ od oblicżnośći

21:

zyemie/ tákież dobytek/ ptaſtwo/ chrobáctwo/ áby ty złośći zginęły ná potym.

22:

¶ Noe łáſkę Páńſką nálazł przed ocżymá/ ábowiem był ſpráwiedliwy y do=

23:

ſkonáły w ſwoich rodzáioch/ y chodził drogámi Bożemi/ á miał trzech ſynow/

24:

Sem/ Chám/ Iafet.

I. Moiżeſzo. w vj.

Ale zyemiá byłá ſkáżona przed Pánem Bogiem/ y nápeł

25:

nioná rozmáitey złośći. A gdy widzyał Pan Bog zyemię być ſkáżoną/ bowiem

26:

káżde ciáło ſkáźiło drogę ſwą ná zyemi/ rzekł do Noego: Przyſzedł koniec ká=

27:

żdemu ciáłu przedemną/ nápełnioná ieſt zyemia złośći od oblicża ich/ á ia ie

28:

zágłádzę ná zyemi/ cżyń ſobie okręt zwirzchu przykryty s komorámi/ w ktorym

29:

záchowaſz ſam ſiebie/ żonę/ ſyny z żonámi ich. A ták Noe gdy mu było pięć ſet

30:

lat/ s przykazánia Bożego budował okręt/ iáko go náucżono. Piſze Iozephus

31:

iż mu Pan Bog zámierzył cżás do ſtá á dwádzyeściá lat budowáć/ á w thym

32:

cżáſu Noe buduiąc/ kazał y vpominał ludzi áby powſtáli od złośći/ chcąli á=

33:

by Pan Bog ſwoy gniew racżył odmienić. Oni ſie tylko śmiali z iego okrętu iż

34:

go ná gorze budował/ á ná iego ſłowá niedbáli. Przeto Pan Bog viął 20 lat/

35:

á we ſtu powodź wielką ná ſwiát wypuśćił.

36:

Oách álbo Noe máiąc iuż ſześć ſet lat/ we=

37:

dług roſkazánia á obiáwienia Páńſkiego/ nábrawſzy s ſobą ży=

38:

wnośći y wſzytkich potrzeb/ ktoremiby mogł záchowáć ſwoy ży=

39:

wot s potomki ſwoiemi/ przez then cżás plagi powodzi wielkiey/

40:

wſiadł w okręt z żoną y s ſyny y z żonami ich. Nápuſzcżał theż do okrętu źwi=

41:

rząt/ ptakow/ y wſzytkiego żywego ſtworzenia ktore zyemią żywo było/ cży=

42:

ſtych po ſiedmi par (á to dla ofiáry Pánu Bogu drugie) á niecżyſtych po pa=

43:

rze par ſámcá y ſámicę/ ták źwirząt iáko ptakow/ áby były nád ine záchowáne

44:

ná ſwiecie/ iáko Pan Bog przykazał. A gdy ſiedḿ dni minęły/ w ktorych ſie

45:

Noe ſpráwował w okręcie mieſiącá Kwietniá dniá ſiedmnaſtego/ otworzy=

46:

ły ſie przepáśći morſkie/ á obłoki niebieſkie roſę s ſiebie wypuśćiły/ ſzedł deſzcż

47:

cżterdzyeśći dni y cżterdzyeśći nocy bez przeſtánia/ zálałá wodá zyemię y wſzy=

48:

tko ſtworzenie żywiące ná ſwiecie cokolwiek pod niebem było/

Wody ſwiát zá=
lały.

okrom Noego

49:

okrętu ktory podnioſłá wodá/ nád wſzytki gory ná ſwiecie cżterdzyeśći łokći/

50:

piſmo ſwięte powieda piętnaſcie łokći. Stałá wodá w mierze dni ſto y pięć=

51:

dzyeſiąt. Wſpámiętał Pan Bog ná Noego y ná wſzytko żywe ſtworzenie v

52:

niego w okręcie/ pocżęłá opadáć wodá/ wypuśćił Noe z okrętu Kruká áby

dał znak

strona: 5

Wiek pirwſzy.

Liſt 5.

grafika

dał znák ieſli gory widáć/ nie wroćił ſie záſię/ wypuśćił drugiego dniá gołębi=

cę/ ktora gdy nie miáłá gdzye odpocżynąć/ przyleciáłá záſię do okrętu/ po ſie=

dmi dnioch wypuśćił záſię gołębicę z okrętu/ ktora wiecżor przynioſłá do okrę

tu rozgę oliwną z zyelonemi liſtki w noſie ſwoim. Porozumiał Noe iż iuż pá=

dną wody ná zyemi/ cżekał ieſzcże przez drugie ſiedḿ dni niżli wypuſzcżał źwi=

rzętá. Był w okręcie Noe przez wſzytek cżás trzynaſcie mieſięcy ze wſzytkim

domoſtwem ſwoim. Potym okręt ſtánął ná gorze w Ormiáńſkiey zyemi/ go=

rę zową Taurus mons álbo Kordien.

Taurus gorá.

10:

¶ Berozus Hiſtorik Káldeyſki naſtárſzy miedzy wſzytkimi Hiſtoriki dziſiey=

11:

ſzego cżáſu ná ſwiecie/ piſze o potopie tymi ſłowy:

Berozus.

Przed potopem wiele cżá=

12:

ſow álbo wiekow było/ piſáli náſzy Káldeycżycy iż pod gorą Libanem było

13:

miáſto wielkie Enos Gigántow/

Libán gorá.
Gigántowie.

ktorzy wſzytkiemu ſwiátu mocą pánowáli

14:

od wſchodu ſłońcá do zachodu/ ći dufáiąc ſwoiey śile y vrodzye wielkiey/ wy=

15:

nálawſzy zbroie/ wſzytki zniewolili/ ludzi iedli/ z mátkámi/ dzyewkámi/ dobyt=

16:

kiem ſie mieſzáli/ Bogiem gárdzili/ á ſiebie zá Bogi kazáli chwalić/ y wiele

17:

inych zlośći niewymyſlonych dzyáłáli. Byli też niektorzy co ie s tego wyſtrze=

18:

gáli y przyſzłe plagi powiedáli/ y ná kámieniu textem Káldeyſkim wypiſowá=

19:

li. Oni tego nic niedbáli á s tego ſie śmiali. Był też ieden miedzy nimi w Sy=

20:

riey ſpráwiedliwy cżłowiek z ich narodu/ ktory ſie chronił tych złośći/ á ie o=

21:

ſtrzegał áby ſie vpámiętáli/ á odwodził od rozmáitych zbytkow á okrucień=

22:

twá/ powiedáiąc im przyſzłą plagę powodzi/ ktorą poznał z biegow niebie=

23:

ſkich/ imieniem Noách/ ze trzemi ſyny/ Sam/ Iapet/ á Chem/ żony ich były

24:

Thytea wielka/ Pándora/ Noelá y Noeglá/

Thytea.
Pandorá.
Noelá.
Noeglá.

ále gdy ná to niedbáli/ cżynił ſo=

25:

bie okręt ná trzy ſtá łokći wzdłuż á pięćdzyeſiąt ná ſzerz/ przed cżáſem 78 lat/

26:

w ktorym y komor nábudował/ iákoby tám miał długo mieſzkáć/ do ktorego

27:

źwirząt y ptakow niektorych mniey/ niektorych więcey nápuſzcżał/ bo ſie ſámy

28:

przezdzyęki ćiſnęły do niego/ widząc wielkość wody s przepáśći morſkich

wrzeć á wy

strona: 5v

Kſięgi pirwſze

wrzeć á wylewáć/ gdzye oná wodá ták prętka á gwałtowna zalała wſzytkę zie=

mię nád wſzytki gory ná ſwiecie/ wſzytek rodzay żywy potopiłá/ krom Noego

ſámo oſmego á tych źwirząt s ptaki co były w okręcie. Stánął potym okręt ná

gorze w Armeniey/ s ktorego záſię Noách zwypuſzcżał żywy narod ku roſpło=

dzeniu. Ludzye potym miáſto iednego nabożeńſtwá chodzili do tego okrętu/ á

łupáli ſmołę z niego/ ktorą był okręt poklijł zwirzchu y wewnątrz na pámiątkę

potopu. ∴ ∴∴ ∴

¶ Według tego naſtárſzego Hiſtoriká/ náyduie ſie iż od Káldeycżykow Ba=

bilonicy y Zydowie piſmá náwykli/ á od Bábilońcżykow Grekowie z Láćin=

10:

niki/á ſtąd ſie náyduie iż Zydowſkie hiſtorie ſą nadawnieyſze y napewnieyſze.

Káldeyſkie pi=
ſmo napirwſze.

11:

Stąd też pobacżono może być/ iż przed potopem Káldeyſkim ięzykiem mowio=

12:

no/ á Káldeyſki zgadza ſie z Zydowſkim máiąc odmiánę niewielką.

13:

Wiek wtory ſwiátá pocżyna ſie

14:

od Noego álbo od potopu do Abrámá/ według Zy=

15:

dow lath 294. według wykłádácżow

16:

Bibliey lath 942.

17:

Rozdzyał wtory kſiąg pirwſzych.

18:

Yſzedł ieſt Noe z okrętu s ſynmi ſwoimi/ z żo=

19:

ną/ y z żonámi ſynowſkiemi/ wypuśćiwſzy też źwirzętá y

20:

ptáctwo y wſzytko żywe ſtworzenie według ſwego rodzá

21:

iu/ y zbudował ołtarz Panu Bogu/ á vcżynił ofiárę z

22:

dobytká wſzytkiego/ tákież s ptakow cżyſtych/ ku cżći á

23:

chwale iemu.

Ofiárá Noego.

Pocżuł Pan Bog wdzyęcżność w iego o=

24:

fierze/ przeto ſam w ſobie mowił: Iuż dáley żadnym o=

25:

bycżáiem nie będę złorzecżył zyemi dla cżłowieká/ ábo=

26:

wiem myſli cżłowiecże s przyrodzenia prętkie ſą ku złośći z młodośći ſwych/

27:

iuż nie pobiję wſzytkiego żywego ſtworzenia iákom vcżynił.

¶ Zmiłowánie
Pánſkie nád ro=
dzáiem ludzkim.
j. Moiże. w ix.

Y vcżynił Pan

28:

Bog iákoby znowu wſzytek ſwiát/ á błogoſłáwił Noemu y ſynom iego/ rze=

29:

kąc: Rośćcie á mnoſzcie ſie/ będzye ſie was bało káżde żywe ſtworzenie ná zye=

30:

mi/ wſzytko co żywie będzye wam ná pokarm/ iáko ogrodne pożytki zyelone/

31:

dałem wam w moc wſzytko/ tylko ábyſcie mięſá ze krwią nie iadáli/ á ktoryby

32:

roźlał kreẃ cżłowiecżą/ niechay będzye y iego wylaná/ ábowiem cżłowiek ná

33:

kſtałt Boży ieſt ſtworzon/ ále wy rośćcie á rozmnażaycie ſie á nápełniaycie

34:

zyemię. Ato ia pokoy z wámi y s potomki wáſzymi vcżynię y s káżdym żywym

35:

ſtworzeniem ná zyemi/ iż iuż dáley żadne ciáło plagą powodzi wielkiey nie bę=

36:

dzye zábite/ á znák tego pokoiá będzye: Położę miedzy wámi y miedzy żywym

37:

ſtworzeniem á miedzy mną/ Duhę álbo Tęcżę pod obłoki/ á wſpámiętam ná

38:

pokoy wiecżny.

Znák pokoiá/ Tę
cżá.

Potym ſie s tych ośmiorgá ludzi rozmnożył wſzythek ſwiát.

39:

Náyduie ſie s piſmá iż przed potopem nigdy deſzcż áni źimá nie bywáłá/ ludzie

40:

cżáſy mieli mierne/ moc y śiłę zdrową/ y wſzytkiego obfitość/ przetho długo

41:

trwáli ná ſwiecie bliſko tyſiącá lat.

¶ Cżáſy mierne
przed potopem.

Acżkolwiek drudzy domnimawáli ſie/ á=

42:

by látá zá mieſiące piſmo ſwięte kłádło/ ále nie może to być/ byłoby záſię mniey

43:

niż dziś/ gdyż widamy ludzi być dziſieyſzego cżáſu żywych do ſtá lat.

44:

¶ Noe pánem zyemſkim będąc ná ten cżás/ Krolem/ Kápłanem/ y Kſiążę=

ciem/ pocży=

strona: 6

Wiek wtory.

Liſt 6.

ciem/ pocżynał goſpodárſtwo pirwſze/ to ieſt/ oráć/ ſiać/ dobytek páſć/ y wino

ſpráwiáć/ ktore tym obycżáiem ſzcżepił/ iáko piſze Iozephus: Wygnał Kozy

ná gorę Korycką w Cylicyey/ nálazł tám Kozyeł iágody zową Lábruſká/ iadł

ie y vpił ſie imi/

Lábruſká.

pocżął drugie Kozy bość tákież iny dobytek/ á gdy to powie=

dano Noemu/ drugi raz ſzedł zá nim ſam/ Kozyeł proſto do onych iágod/ iadł

ie y tákież ſie vpił/ záwodził ſie z rogámi ná iny dobytek. Obacżył Noe moc

tych iágod/ nakopał ich y náſádził domá/ álbo iáko piſmo ſwięthe powieda:

Szcżepił Noe wino przydawſzy k niemu krwie Lwiey/ Wieprzowey/ Bárá=

niey y Małpiey/ potym Lábruſká w dobrą ſie winnice obroćiłá y owoc doſko=

10:

náły s ſiebie dáłá/ to ieſt wino/

Szcżepienie wi
ná

ktore Noe poświęćiwſzy ku pożytku ludzkie=

11:

mu/ vcżynił wielkie gody ná ktorych ſie ſam vpił y vſnął/ iáko martwy leżał

12:

bez zákrycia nieucżćiwie. Chám ſyn iego widzyał oycowſką nágość/ nie zákrył

13:

go ále ſie śmiał vkázuiąc drugiey bráciey. Brácia drudzy poruſzeni oycowſką

14:

miłośćią/ rzućili ſie á zákryli oycá nágiego zá wſtydem ſwoim. Noe przecući=

15:

wſzy dowiedzyał ſie/ iż ſie omylił ná przyiáźni ſyná iednego/ dzyękował owym/

16:

co go zákryli/ á Chámowi co ſie náśmiewał/ przedſię nie złorzecżył ſámemu/

17:

ále potomkom iego Chánáneyſkim/ áby byli záwżdy pod poſłuſzeńſtwem Se=

18:

mowym y Iáfetowym y potomkow ich/ á błogoſłáwił Semowi z Iáfetem mo

19:

wiąc:

Noe błogoſláwi
iednym ſynom.

Pomnoż Pánie Boże á rozſzyrz Semá y potomki iego ná wieki/ á Chá=

20:

nán áby był iego ſługą ná wieki/ Iafet áby mieſzkał w przybytkoch Semo=

21:

wych/ á Chánáán był ſługą iego s potomki ná wieki.

Noego złe win=
ſzowánye dru=
gim potomkom.

22:

¶ Był żyw Noe po potopie 350 lat/ miał wſzytkich lat 950 y vmárł w Pá

23:

nie/ Bodze/

Noego ſmierć.

docżekawſzy potomkow ſwoich cżterzy á dwádzyeściá tyſiąc y ſto/

24:

krom dzyeći y żenſkiego pogłowia.

25:

¶ Tego cżáſu wſzytek narod ludzki z winſzowánia Noego ieſt ná trzy po=

26:

wagi rozdzyelon/ to ieſt/ Kápłany/ Rycerze/ y chłopy álbo ſługi/ iáko w tey

27:

figurze obacżyſz. ∴∴ ∴∴ ∴∴

28:

Ty Sem bądź nabożny iáko Kápłan. Ty Iáfet broń iáko Rycerz. Ty Chámie ro iáko Chłop.

29:

Ale cżárt ktory ſie záwżdy o tho vſtáwicżnie prácuie/ áby miedzy narodem

30:

ludzkim wichrzył á ná złe przywiodł/ winſzował też s ſwoiey ſtrony narodowi

31:

ludzkiemu w ty ſłowá.

32:

TyKſięże cudzołoż.Rycerzu drapież.Kmieciu wierz w cżáry á bądź báłwochwálcá.

33:

A ták niewiem cżyie thu winſzowánie v potomkow Noego w więtſzey mocy

34:

zoſtáło/ álbo ſie bárziey rozmogło.

35:

¶ Swięty Ambroży piſze o winie/ iż gdyć miſtrzowi ſwemu napirwſzemu wi=

36:

no nie przepuśćiło/ á ku wſtydu wiecżnemu go przywiodło/ á coż dziſieyſzego

37:

Bachá iáko nie ma zbłaźnić gdy ſie vpije. Poetowie piſáli/ iż Liberius/ tho

38:

ieſt/ Bachus napirwey wino wynálazł/ tu ſie iáwnie okazáło ná Noim/ iż ſie

39:

omylili ná Liberiuſie/

Liberius.

przypiſáli mu to iż ie pijał dobrze.

40:

¶ Miał Noe ſynow więcey po potopie/ o ktorych piſze Berozus/ miedzy kto=

41:

remi/ był Ionichus/ ktory ſie vrodził trzeciego roku gdy wyſzedł Noe z okrętu/

42:

ktorego Moiżeſz w ſwiętym piſmie opuśćił.

Ionichus.

O tym piſzą iż był mąż wielkiego

43:

vcżenia/ y Aſtronom niepoſpolity/ ktory napirwey biegow niebieſkich ſpráwę

44:

obacżył/ przez ktorą przeźrzał y náucżył wſchod y zachod cżterzech przedniey=

45:

ſzych kroleſtw ná ſwiecie/ iáko ſynowie Chámowi w Aſyriey napirwey/ á po

46:

nich ſynowie Semowi w Perſyey y w Greciey/ potym ſynowie Iápetowi w

47:

Egipcie mieli pánowáć/ ktoremu był ociec Noe cżęśći zyemie nie náznácżył/

48:

iedno dáry dał/ á za nimi ſzedł do zyemie Ethán/ á tám pánuiąc wielki lud po=

49:

ſtánowił/ á miáſto im záłożył Heliopolis/ to ieſt/ ſłonecżne miáſto/ do ktorego

ſynowie Iá=

strona: 6v

Kſięgi pirwſze

ſynowie Iafetowi przychodzili/ ludzye známienići/ miáſto ná pámiátkę Stry=

iá ſwego záłożyli rzecżone Ionicho.

Ionicho/

Iego też był vcżniem Niemrot Gigás al=

bo Sáturnus/ ktorego náucżył y drogę podał iáko nadewſzytkim narodem

Chámowym panowáć miał. Miał ſyná Ionikus Kozdron imieniem/ od kto=

rego poſzedł krol walecżny Subſyrſádebeth/

Kozdron.
Subſyrſadebeth

ktory ſześćdzyeſiąt y ſiedḿ miaſt

napirwey przewroćił/ od rzeki Eufráten áż do Edroeſan/ y wſzytkę Indią

ſprzechodził. ∴ ∴ ∴

Snádne obacżenye potomſthwá Noego

przez tę Figurę.

10:

Noego ſynowie przednieyſzy Sem ſthárſzy/ miał thy ſyny. Elám od ktorego wezwáni Elámite. Aſſur od ktorego Aſſyria wezwaná. Arfáxát miał ſyná Sale. Heber Falek Reu Saruch Naor Aháre Abráám Izáák/ Izmáel/ Naor Hus/ Chámuel/ Iedlaf/ Bátuel s ktorego Rebeká. Aram - Loth. Iektán ktorego ſynowie Elmodat/ Zaleff/ Aſſamrot/ Lare/ Adorám/ Vzal/ Deklá/ Hebál/ Abimáel/ Sabá/ Offir/ Ewilá/ Iobáb/ Lud od ktorego Lidia kroleſtwo. Arám/ ſynowie iego Hus/ od ktorego zyemiá Hus wezwaná/ s ktorey potym wyſzedł Loth, Hul Getter Meſrá Chám ſyn Noego miał ſyny. Chus/ ktorego ſynowie - Niemrot/ Sabá/ Ewilá/ Sábathá/ Regmá/ ktorego ſynowie Sabá/ Dodán/ Sábatácá/ Miſrái/ ſynowie iego Ludim/ Anánim/ Labim/ Neptum/ Ferráſim Káſluim s tych poſzli Filiſtynowie. Phut/ Chánáán/ od ktorego poſzli ſynowie - Sydon/ Etheus/ Iebuzeus/ Amoreus/ Gergezen/ Eweus/Archáeus/ Syeus/ Arydus/Zámáreus/ s tych ſie narod Kánáneyſki roſpłodził. Iafet ſyn Noego miał ſyny. Gomer miał ſyny Aſcenes/ Ryffat/ Togormá/ Magog/ Median/ Iáwan miał ſyny Heliſſá/ Tárſis/ Cetym/ Dodánin/ Tubál/ Mozuch/ Ionikus po potopie ſie vrodził/ miał ſyná Kozdron/ od ktorego Subſyrſádebeth.

11:

Em ſtárſzy ſyn Noego/ od ktorego Pan Kriſtus poſzedł/

12:

doſtał kráiny ná wſchod Słońcá w Syriey/ gdzye zálożył miáſto Sá=

13:

lem/ to ieſt/ Ieruzálem/ á ſtąd go drudzy zową Melchiſedek/ to ieſt/

Melchiſedek.

14:

naywyzſzy Kapłan y Krol/ bo od niego ſzłá pirworodność ná kápłany áż do

15:

Aroná/ ktorzy ludzyem dawáli błogoſłáwieńſtwá w potráwach y w inych rze=

16:

cżach á bráli zá tho pirworodne rzecży/ ktore błogoſłáwieńſtwo był potym

ſtráćił Ezau

strona: 7

Wiek wtory.

Liſt 7.

ſtráćił Ezau przez potráwę/ iáko o tym będzye niżey. A ták gdy był nawyzſzym

kápłanem/ ofiárował napirwey Pánu bogu chleb y wino/ známionuiąc w tym

pod záſłoną Kryſtuſá/ á s tego przykłádu Abráám iáko práwy kápłan pocżął

dzyeſięćiny Pánu Bogu ofiárowáć. Miał ſześć ſynow/ s ktorych cżterzey zná=

mienitſzy. Pirwſzy Elám/ od ktorego Elámitowie y Perſowie poſzli.

Elám.

Wtory

ſyn Aſſur/ od ktorego wezwaná kráiná Aſſyria/

Aſſur.
Niniwen.

ten záłożył miáſto Niniwen

w Aſſyriey/ ábowiem był vciekł przed Niemrotem do nieznáiomey zyemie/

gdzye potym od iego imiieniá wezwaná Aſſyria. Przycżyná byłá zbieżenia iego

z zyemie Sennár/ iż niechciał z Niemrotem wieże Babel budowáć/ áni ogniá

10:

zá Bogá chwalić iáko Niemrot przykazał. Trzeći Arám/ od ktorego poſzli

11:

Syriycżycy Dámáſceni.

Arám.

Ten záſię miał cżterzech ſynow/ Hus/ Hul/ Getel/

12:

Merſán. Cżwarty ſyn Semow Arfáxát/ ktory ſie vrodzil po potopie we trzy=

13:

naſcie lat/ od tego Pan Kryſtus poſzedł/ od tego theż idą Káldei. Miał ſyná

14:

Arfáxát Sale/ od Sale Heber/ á od tego Zydzi idą.

Arfáxát.
Rodzay Kriſtu=
ſow.

Od Heberá Fálek y Ie=

15:

ktán/ od Fáleká poſzedł Reu/ od Reá Zaruch/ od Zaruchá Naor/ od Naorá

16:

Tares/ od Tareſá Abráám dzyeſiąty potomek Noego/ ktorego był ieſzcże A=

17:

bráám zaſtał ná ſwiecie.

18:

Hám śrzedni ſyn Noego Afrikę trzymał/ ſynow miał cżte=

19:

rzech.

Chámowi ſyno=
wie.

Pirwſzy Hus/ od ktorego idą Murzynowie y Niemrot álbo Sá=

20:

turnus/ ktory Bogu ſie przećiwiąc wieżę ſtáwił Babel. Wtory ſyn Mi=

21:

zráin/ od ktorego Egipcżycy. Chánáán trzeći ſyn/ od ktorego idą Chánáney=

22:

cżykowie żydowie. Phut cżwarty ſyn dzyerżał Libią w Africe/ przeto wezwa=

23:

ná Phutenſis. Chámow narod nigdy pogańſtwá nie wyſzedł przez złe winſzo=

24:

wánie oycowſkie/ iż nie zákrył oycá pijánego.

25:

Afet młodſzy ſyn Noego/ ná zachod ſłońcá y ná pułnocy w

26:

Europie ſzyroko pánował/ á ten ieſt náſz ociec Krześćiánſki/ á dla tego

27:

imię iego bywa cżciono ták v Poetow iáko v Hiſtorykow/ á zwáli go

28:

Iápetus. Miał ſynow dwánaſcie/ miedzy ktoremi był Iáwan álbo Iaon/ od

Iáwan.

29:

tego idą Grekowie/ ktore ieſzcże y dziś Iones zowiemy/ tego też zwáli Láćin=

30:

nicy Ianum á málowáli o dwu twarzach/ iż od niego poſzli Grekowie y Láćin=

31:

nicy. Ten Iáwan miał ſynow więcey/

Eliſſá.
Tárſus.
Gomer.
Magog.
Mozech.
Iáſcená.
Tyrás.

byl Eliſſá/ Dodánin s ktorych Elo=

32:

es álbo Holás/ ći ſą przodkowie Greccy: Był też Tárſus od ktorego Tárſy y Tár

33:

ſya wezwana. Gomer Iáfetow ſyn drugi/ od ktorego idą Niemcy y Cymbro=

34:

wie. Magog/ od ktorego idą Tátárowie/ Turcy/ Párty/ y ich żony Amázones.

35:

Mezech/ od ktorego Moſkwá y wſzyſcy Słowacy. Iáſcená/ od tego idą Wło=

36:

ſzy y ći ktorzy im przylegli. Tyrás od ktorego Tyrenſes/ potym Trácia wezwá=

37:

na/ dziś Turcy poſiedli

38:

O wieży Babel á rozdzyeleniu ięzykow.

39:

Iemrot z narodu Gigántow/ ktorego drudzy zową

40:

Sáturnus/ ſyn Chuſow/ ſyná Chámowego/ przez ſpráwę á náukę

41:

Striyá ſwego Ionikuſá/ napirwey v Bábiloncżykow pocżął pá=

42:

nowáć/ przez chytrość ſwoię á vćiśnienie ludzi/ námowiwſzy k ſo=

43:

bie Iektaná s potomſtwá Semowego/ drugiego też s potomſtwá

44:

Iápetuſowego. Ci trzey wſzytkiemu potomſtwu Noego ná ten cżás roſkázo=

45:

wáli. Przyſzedſzy ná polá Sennár záłożył miáſtá Arád/ Arkád/ Kálámne/ y

46:

Bábilon. A gdy ſie ći trzey zyecháli ná polá Sennár w wielkośći ludu/ wpadł

47:

Niemrot w pychę y vcżynił do wſzytkich rzecż táką Bogu przećiwną/ áby ża=

48:

dny ſzcżęſcia ſwego Bogu nie przypiſował iedno ſwoiey ſpráwie á mocy/ s tey

49:

przycżyny ten przewrotny cżłowiek wiele ludzi zwiodł ſwą zdrádliwą á bluźni=

wą mową

strona: 7v

Kſięgi pirwſze

wą mową ná ſwoię ſtronę/ też y ogień niektore przez przypędzenie/ niektore łá=

godną mową námowił chwalić. Przeto go ſwięte piſmo zowie gruby łowiec

przed Bogiem dla obciążenia ludzkiego. Smiał ſie też kuśić mśćić ſie ludzkich

krzywd ná Bogu: Przeto/ boiąc ſie plagi potopu drugi raz od Bogá/ rzekł ku

drugim: Podźmy nádzyáłaymy cegły á w piecu vpalim/ będzyem wieżę ſtáwić

pod ſáme niebo. Ktorą gdy pocżęli ſtáwić/ wnet Pan Bog ich pychę w poſro=

mocenie obroćił/ iż ći miſtrzowie/ ktorych ſie było ze wſzytkie^oſwiátá náſzło 72. grafika

mowiąc przed tym wſzy

ſcy iednym ięzykiem Kál

10:

deyſkim// pobłądzili o=

11:

koło roboty/ nie rozu=

12:

mieiąc ieden drugiego

13:

mowie cżego komu było

14:

potrzebá/ á ták rozeſzli

15:

ſie nie wiedząc dáley co

16:

cżynić. Niemrot iáko

17:

pirwey przez ſwoię mo=

18:

wę pánował/ ták potym

19:

przez mowę vpadł gdy

20:

nakład vcżynił/ á nie=

21:

wiedzyał co dáley mo=

22:

wić/ gdyż mu żadny nie

23:

rozumiał áni ieden drugiemu/ tylko káżdy ſobie. Przeto tha wieżá przezwána

24:

Babel/ to ieſt zámieſzánie/ iż ſie ich ięzyk zámieſzał/ gdy s káżdego iednego

25:

ſłowá ſiedḿdzyeſiąt ſłow powſtáło/

Rozdzyał ięzy=
kow.

to ieſt lehem chleb po Zydowſku/ káżdy

26:

inácżey ſwoim ięzykiem miánował/ Syriani láhmá/ Grekowie arton/ Niem=

27:

cy brot/ Słowacy chleb/ Serbowie kruch/ Liflánći meyſſe/ Fráncuzowie ál=

28:

bo Galli Páin/ Węgrzy kineer/ Indowie oholo/ Turcy ethmek/ Wołoſzy

29:

pin/ Anglicy bred/ Litwá donos/ y drudzy tákież z inych narodow inácżey ká=

30:

żdą rzecż zwáli. Potym Niemrot z lekkoſcią ſzedł do Perſiey/ á tám ludzi o=

31:

gniá báłwochwálſkiego náucżył chwalić. Przeto zwáli ſłońce bogá niebieſkie=

32:

go/ á ogień bogá zyemnego. Vciekł potym do Włoch Niemrot álbo Sátur=

33:

nus wzyąwſzy ſyná Kámeſá s ſobą/ záłożył miáſtecżko Chámeſá od ſyná ſwego

34:

gdzye dziś Rzym/ iáko będzye niżey o Sáturnuſie/ á tám ludzi náucżył robić o=

35:

koło roley. Potym go chwalili zá iednego ſwiętego Włoſzy/ iáko będzye o tym

36:

ná ſwoim mieyſcu.

37:

¶ Sybillá o wieży Babel powiedá/ gdy iednym ięzykiem ludzye mowili ná

38:

ſwiecie/ niektorzy wieże ſtáwili wyſoką iákoby po niey chcieli do niebá wniść/

39:

ále bogowie wiátry puśćili á wieżę przewroćili/ y głos káżdemu inákſzy rozdzie

40:

lili/ przeto Babel rzecżoná. Potym Semiramis Bábilonią ochędożyłá wiel=

41:

kim nakłádem. ∴ ∴ ∴

42:

Eber ſyn Sale od ktorego idą Zydowie/ ten nigdy nie był

43:

poſłuſzen w tym błędzye Niemrotá/ przeto záwżdy w iego domu ſłudzy

44:

byli prawdziwi Boży/ y ięzyk iego Zydowſki ná mieyſcu zoſtał/ ále inych

45:

po rozmáitych kráinach ſwiátá ſie rosſzedł. A ták Niemrot napirwey páno=

46:

wał w Babel/ po nim ſyn iego Aſſur/ nie ten co Niniwen záłożył álbo w Kál=

47:

deiey pánował/ bo ten był s potomſtwá Semowego/ ále ſyn Niemrotow od

48:

Aſſyriey miánowány Aſſur wtory/ od ktore^o poſzedł Belus od ktore^o Ninus.

49:

Elus potomek Niemrotow pánował w Bábiloniey ſiedḿ

50:

dzyeſiąt y pięć lat/ po iego śmierći ſyn Ninus napirwſze báłwochwál=

51:

ſtwo wymyſlił przez obrázy/ gdy kazał obraz ná iego grobie do ſłupá zá=

wieśić/ y prá=

strona: 8

Wiek wtory.

Liſt 8.

wieśić/ y práwo dał mocne kto ſie do niego vciecże by nagorſzą rzecż vcżynił/

Pirwſza modłá.

miał być wolen. S tey przycżyny lud proſty onemu obrázowi wielkie cżći wy=

rządzał y ofiáry cżynił przez długie cżáſy/ áż go potym Merkuriuſzem przezwá=

li.

Merkuryuſz.

Potym to w obycżay weſzło/ gdy kto możny vmárł/ obraz z modłą mu po=

ſtáwiono v grobu/ co dáley to bárzyey ſie tá pokuſá ná ſwiecie rozmagáłá/ iá=

koż rozmáitość ięzykow ſwiát rozſzyrzyłá/ ták też rozmáite przezwiſká cżártá

miánowáły. Abowiem niektorzy tan obraz w ktorym cżárt ſiedzyał zwáli Be=

lus/ drudzy Báál/ drudzy Behel/ drudzy Báháláim/ drudzy Belfegor/ dru=

dzy Belzebub. Ten to potym báłwan Dániel ſkáźił/ gdy był do Bábilonu z dru

10:

gimi Zydi prziwiedzion/ o cżym ſtoi w piſmie s. w oſtátnim káp.Dánielowym.

11:

Oroáſtres krol Báktryáńſki/ ktorego drudzy mnimáią być

12:

Chámá Noego ſyná/ ten ſkoro ſie vrodził iął ſie śmiać nád przyrodzenie/

13:

gdyż ine dzyeći płácżą národziwſzy ſie. Był vcżony ták iż then napirwey

14:

drogi podał ku wyzwolonym náukam. Ten też napirwey wynálazł cżárnokſię=

15:

ſtwo/ iego poddáni drapieſtwem ſie záwżdy żywili iáko dziś Tátárowie/ prze=

16:

to potym od Ninuſá poráżon y zábit. Kſięgi iego popalono niektore/ w kto=

17:

rych Bogá ták wykłádał (iáko Euzebius Ceſárſki piſze)

Wykład Bogá.

Bog ma głowę iá=

18:

ſtrzębią/ wſzytki rzecży ſkáżone ná zyemi ſą/ on ieſt wiecżny ná niebie/ nigdy ſie

19:

nie rodził/ ſobie rowny y podobny/ wſzytkich ſkárbow foritarz/ ná dáry niedbá=

20:

iąc/ ociec práwá/ przez náuki vcżony/ ſwiętego przyrodzenia miſtrz iedyny/ na=

21:

lepſzy/ namędrſzy/ y naſpráwiedliwſzy nádewſzytki rzecży.

22:

O dziwnych narodzyech ludzi.

23:

Ako rozmáitość ięzykow ſwiátu Pan Bog racżył ro=

24:

zdáć ná zyemi/ ták też y rozmáitość oſob żywych ná nim mieć ra=

25:

cżył/ niektore cudne niektore żádne/ niektore z dáry drugie bez dá=

26:

row/ niektore zdrowe á drugie chore według woley ſwey/ áby káż=

27:

dy bacżył iego moc iż on wſzytkim władnie/ ták ná niebie iáko ná

28:

zyemi y w morzu/ ten dziwny narod po potopie ſie od ludzi niektory wyrodził/

29:

niektorzy też od źwirząt/ niektorzy z morſkich ryb.

30:

¶ Sátyry ludzye leśni w gorach álbo w wielkich leſiech bywáią/ ták prętcy iż

31:

go żadna rzecż nie vgoni áż ſie ſtárzeie álbo chori będzie/ nágo chodzą/ z źwirzem

32:

żywą/ koſmáći/ mowy żadney nie máią/ tylko iáko małpy krzykáią.

33:

¶ Androgine ſą w Africe/ ktorzy oboie przyrodzenie máią á ſpołu ſie mieſzáią/

34:

máią práwe pierśi męſzcżyznie á lewe żeńſkie/ Hermofrodite.

35:

¶ Arymáſpi/ w Tátárſkich kráinach ſie rodzą/ ći ná cżele iedno oko miewá=

36:

ią/ á záwżdy walcżą z Gryfy o złoto y o perły.

37:

¶ Aſtromi/ w Indiey ſą nie máiąc zadnych vſt/ nie iedzą áni piją/ tylko przez

38:

nos dychánim żywą/ á s chroſtu zákrycie máią.

39:

¶ Celenofagi/ ſą w Kármániey/ ći iedno żołwie iedzą/ á z rybich ſkor zá=

40:

krycie miewáią. ∴ ∴ ∴

41:

¶ Tánefi/ nád morzem pułnocnym ſą/ ći wielkie vſzy máią thák iż wſzytek

42:

ſie imi zákrywa.

43:

¶ Hippopodes/ nád morzem Tátárſkim Oceanem/ ći máią głowy cżłowie=

44:

cże/ á nogi zádnie y przednie końſkie.

45:

¶ Neury/ theż w Tátárſkich kráinach ludzye/ co ſie ná cżás w wilki przemie=

46:

niáią/ zá Bogá Márſá chwalą/ á ſzáble y namioty zá obrázy poſwiącáią/ á

47:

ludzi ofiáruią.

48:

¶ Pigmei/ ſą w Indiey ludzye máluſkiey vrody y nie długo trwáią/ niewiáſty

49:

piątego roku rodzą á oſmego ſie ſtárzeią/ walcżą z żoraẃmi o żywność/ ná bá=

B 2	rániech al=

strona: 8v

Kſięgi pirwſze

rániech álbo kozłach ieżdzą/ ſtrzeláią z łukow ná żorawie.

¶ Cyklopes álbo Gigántes/ ludzye wielcy iáko Obrzymowie/ ći byli w Sycili=

ey pod gorą Etną/ ći też iedno oko w ciele miewáli/ o ktorych Vergil.piſał.

¶ Scyryte/ miedzy Tátáry ludzye bez vſzu/ tylko dzyurki miáſto vſzu máią.

¶ Troglodite/ w Afryce/ ći w ſkáłach mieſzkáią á węże iedzą.

¶ Kánibales/ ći ludzkie mięſo iedzą.

¶ Mántikorá/ w Indiey/ máiąc trzy rzędy zębow/ twarz cżłowiecżą á ciáło

Lwie../../../.

¶ Monokuli/ ludzye z wielkimi nogámi ták iż ſie wſzytek záſłoni od ſłońcá ſto=

10:

pą. Wiele inych dziwow álbo wyrodkow od ludzi ná ſwiecie/ zwłaſzcżá w

11:

Afryce/ Indiey/ á Scytiey/ co niektorzy ze pſiemi głowámi/ niektorzy bez

12:

głow/ niektorzy co w pierſiach gębá á ná rámieniu ocży/ niektorzy o dwu obli=

13:

cżu/ á wſzákże (iáko Auguſtin ſwięty piſze) co ich kolwiek ieſt podobnych cżło=

14:

wieku/ wſzyſcychmy od iednego oycá poſzli.

15:

O Egipcie y Scytiey.

16:

Roleſtwo Egipſkie w Afryce/ po Aſſyriyſkim ná ten

17:

cżás miedzy inemi ná ſwiecie zá cżáſu Reu álbo Rágau ſyná Fale=

18:

towego nalepiey roſło y ſzyrzyło ſie/ w ktorym napirwey Sores pá

19:

nował/ tego potym Tánáo krol Tátárſki poráźił. Drudzy piſzą iż

20:

Chámezys trzeći potomek Chámow thám napirwey pánował/ po

21:

nim Menán

Sores.
Tánáo.
Menán.

ktory iuż vcżył ludzi bogi chwalić y modły cżynić. Ale zá cżáſu A=

22:

bráámá pánowáli w Egipcie Thebei od miáſtá Thebe/ álbo Heliopolis rze=

23:

cżeni. Po tych záſię pánował Fárao krol/ od tego miáſtá Fares byli rzecżeni

24:

krolowie Egipſcy Fáráonowie. Zá cżáſu Iozefá żydá gdy przyſzedł do Egi=

25:

ptu/ pánował w Egipcie krol Fárao Amazys/ potym Fárao Memfres/ po=

26:

tym Chenchres/ zá tego Moiżeſz wywiodł lud żydowſki z Egiptu/ potym Are=

27:

us/ Remezes/ Monopes etc. to byli Fáráonowie wſzytko. Cżáſu krolá Sálomo

28:

ná krolował Smerdes/ drudzy po nim áż do Amázym drugiego/ ktory Rzecż=

29:

poſpolitą y práwá Egipcżánom vſtáwił/ ták iż y Solon Grek y Włoſzy wiele

30:

iego praw náſládowáli. Ieſt też Egipt ná ſwiecie miedzy inemi kroleſtwy ob=

31:

fitſzy w pożytki/ ták iż gi ſtodołą wſzytkiego ſwiátá zwáli/ á to gi ktemu ſprá=

32:

wuie rzeká Nylus/ ktora przezeń idzye y wylewa ná ſwe cżáſy/ á tym zyemię E=

33:

gipſką nád ine rodzáyną cżyni. Ieſt też Egipt miedzy inemi kroleſtwy ná ſwie=

34:

cie ludnieyſzy/ ábowiem thám niewiáſty ták ſą płodne iż rzadka ktoraby iedno

35:

dzyecię miáłá przy porodzeniu/ ále dwoie rázem/ troie/ cżworo/ y chowáią ſie

36:

dobrze/ á oſmego mieſiącá rodzą/ gdzyeby v nas bez ſzkody nie mogłá być.

37:

¶ W Egipcie napirwey wymyſlono ſiać y oráć przez niewiáſtę Ceres po Gre=

38:

cku Izydis/ ktora miáłá brátá y mężá Ozyrym/

Izydis.
Ozyrim.

tá napirwey vkazáłá im ſprá=

39:

wę około roley y chleb piec nálázſzy zboże/ ktore ſie ſámo pirwey bez prace po

40:

troſze płodziło. S tey przycżyny y Włoſzy y Grekowie chwalili ią zá iednę bo=

41:

ginią/ y koſcioły iey ſtáwiáli. Mienią też być w Egipcie napirwey ludu wiel=

42:

kiemu ſie rozmoc. Przeto był ſpor miedzy Egipciány á Scyty álbo Tátáry/ o

43:

ſtárodawnośći ſwoiey: Egipciánie dowodzili tym iż v nich kráiná ciepleyſza/

44:

przeto rychley oſchłá po powodzi/ á gdzye kto widzi zyemię ſuchą tám bieży z rá=

45:

doſcią po poſtráchu wielkim/ á tám mieſzka nie śmieiąc ſie dáley wychylić/ A=

46:

le Scytia leży w źimnym á niepogodnym kráiu ná pułnocy/ tám nie mogłá ry=

47:

chło wodá opáść/ przeto ludzye nie mogli w niey ták iawno być iáko w Egip=

48:

cie. Scitowie też przećiw temu záſię mowili:

Scytowie.

Acż v nas kráiná źimna á mokra/

49:

ále wyzſzey leży nád Egipt/ znáki tego ſą/ iż rzeki ktore idą s Scytiey ku połu=

50:

dniu płyną/ wſzytki wpadáią iedny w morze Hirkáńſkie/ drugie w Pontſkie/

drugie w Ká=

strona: 9

Wiek wtory

Liſt 9.

drugie w Káſpiyſkie/ á Egipt ná południe leży/ przeto Egipt niżey leży niż

Scytia/ á gdzye wyzſze mieyſce tám ſie rychley zyemiá vkaże/ á gdzye zyemię ſu=

chą nápirwey po powodzi ludzki narod widzyał tám bieżał ták ludzye iáko źwi

rzętá. Náydowáli to vcżeni ludzye/ iż w Scytiey ná wſchod ſłońcá y ná pułno=

cy naſtárſzy ludzye ná ſwiecie/ á tám był záſzedł ſyn Iafetow po potopie Ma=

gog/ od ktorego idą Tátárowie s Turki/ s Párty/ z Hirkany/ ten narod potym

wzyął obrzeſzkę od Hizmáelá ſyná Abrámowego przez Máchometá/ iáko o

tym będzye niżey.

¶ Mieli w ſobie iedny obycżáie dobre krolowie Egiptu ná ten cżás/ ták iż ich

10:

rozumu á náuki wſzytek ſwiát náſládował/ ábowiem krolowie przerzecżeni á

11:

zwłaſzcżá Amázys wtory y drudzy po nim nie chowáli ná dworze ſwoim żadne=

12:

go ſługi ktoryby był cżego oſobnego nie vmiał/ ták wolni/ kupni/ iáko kápła=

13:

ni/ bądź te w rycerſkich rzecżach/ bądź w náukach/ tákież rzemieſlech/ y inych

14:

rzecżach roſtropnych/ ábowiem máiąc káżdy krol tákie ludzi vcżone á przykłá=

15:

dne záwżdy przed ocżymá ſwemi/ łácno przez ich przykład/ náukę/ y obycżáie/

16:

tákież y wyſtrzegánie będzye odwrocon od ſkázy ſzkodliwey kroleſtwu y iego o=

17:

ſobie.

Bronią korupcy
ey.

Abowiem ludzkie przyrodzenie ták mdłe ieſt/ iż łácno vpádnie w zbytek

18:

ſzkodliwy/ ieſli go rozumem ſwoim álbo ludzkim kto nie podeprze/ álbo záſię ie=

19:

ſli kto ma ſługi ſwoim obycżáiom ſkáżonym rowne/ ſnádnie wſzyſcy zginą.

20:

¶ Z drugiey ſtrony záſię mieli obycżáie złe przećiw Bogu krolowie Egipſcy/

21:

iż báłwochwálſtwo záwſze v nich nawiętſze było niż gdzye ná ſwiecie/ cokol=

22:

wiek ieſt wymyſlono ná ſwiecie około vbiorow ſłupow/ obrázow/ y inych mo=

23:

dlarſtw/ wſzytki od nich przodek wzyęły.

Obycżaye ſzko=
dliwe.

24:

¶ Memfis álbo Alkáir álbo Aldzir drudzy zową/ miáſto wielkie y głowá kro=

25:

leſtwá Egipſkiego/ tego cżáſu było záłożono y wymierzono ná ſto y pięćdzye=

26:

ſiąt ſtáian w koło w mieyſcu przyrodzonym á przyſtoynym/

Memfis.

od Ogiellá krolá

27:

Egipſkiego/ nád rzeką Nyluſem/ á od cory ſwoiey w ktorey ſie kochał Mem=

28:

fis/ przezwał miáſto iey imieniem/ támże też od morzá dał vſypáć groble wiel=

29:

kie á wyſokie broniąc od ſzkod morſkich nawáłnośći/ z drugiey ſtrony ma iezyo=

30:

ro wielkie/ kthore cżyni obronę miáſtu. Potym drudzy krolowie opuśćiwſzy

31:

Thebe gdzye pirwey głową mieſzkáli/ tám ſie przenieſli/ á káżdy z nich co oſo=

32:

bnego tám poſtáwić dał/ przeto przezwáli drugą Bábilonią y Kairem.

Kair.

Tam

33:

też potym ludzye vcżeni chodzili ze wſzytkiego ſwiátá vcżyć ſie w náukach gwia

34:

zdárſkich y modlárſtwam rozmáitym/ bo tám ty rzecży napirwey powſtáły. Pi=

35:

ſze Ieronim s. iż Pláto y Pitágorás tám byli przyſzli ſłucháć prorokow Egi=

36:

pſkich/ ktorzy mnimáli być Bogá ſłońce y mieſiąc.

Plato.
Pitágorás.

Syrofánes Hetman Egip=

37:

ſki napirwey báłwochwálſkie kápłany vſtáwił bez żon.

Syrofánes.

Gdy mu ſyn vmárł/ ná

38:

pámiątkę iego zbudował mu koſcioł w ktorym obraz iego poſtáwił/ do ktore=

39:

go theż y kápłany ſpoſobił/

Obrázy ſkąd.

áby tám wiecżnie mieſzkáli bez żeńſkiego narodu.

40:

Tám będąc w oſobnośći vcżyli ſie cżárnokſięſtwu

Cżárnokſięſtwá.

przez káráktery álbo ſlowá

41:

Káldeyſkie/ gdzye potym ludzyem dawáli ná ich pytánie odpowiedzi przez o=

42:

brázy/ potym tho weſzło v Pogánow w obycżay/ iż obrázy y kſiężą ſwięcono

43:

ſwoim obycżáiem. ∴ ∴ ∴

44:

Práwá Egipskich ludzi tákie były/ zwłaſzcżá zá kro

45:

lá Bábáriuſzá gdy dwá mieli ſpráwę przed ſądem/ ná ſpiſku ią dawali Sędzie=

46:

mu/ ták powodna ſtroná iáko y obwiniona/ á to dla tego iż drugi rzewniwego

47:

przyrodzenia będąc/ przed płácżem ſwey rzecży nie będzye mogł powiedzyeć/

48:

ſnádniey mu przydzye nápiſáć powoli á przed ſądem cżytáć. Dopuſzcżał thego

49:

ſąd obiemá ſtronam do kilá rázow cżynić/ áby ſłuſznie obacżyli rzecż ich/ po=

50:

tym według bacżenia ſkazánia cżynili. Złodzyei żadnych nie tráćili mowiąc/

51:

niepodobna rzecż cżłowieku być ná ſwiecie ktoryby nie kradł/

Złodzyeyſtwo.

nie tylko inemu

B 3	ále y ſobie/

strona: 9v

Kſięgi pirwſze

ále y ſobie/ to ieſt/ gdy co przez ſwoy głupi rozum ſtráći álbo prze leniwość nie

nábędzie/ ſobie to vkrádnie. Tákże ten obycżay bywał/ kto miał wolą kráść/

obiawiał ſie ſtárſzemu z duchownych y dał ſie wpiſáć w reyeſtr/ á gdy co kędy

vkradł/ miał przynieść pod gárdłem do onego ſtárſzego z duchownych/ tám mu

cżwartą cżęść vdzyelił on duchowny z oney kradzyeżey/ á trzy cżęśći poſłał záſię

onemu komu vkradł/ áby káżdy ſtrzegł ſwey rzecży pilnie. A ieſli złodzyeiá vłá=

pił kto kiedy kradł/ miał go wydáć ná poſpolitą robotę/ tácy ſypáli wáły/ mu=

ry robili y ine rzecży. Ieſli kto zábił kogo/ gárdło miał dáć káżdy tháki. Ieſli

krzywoprzyſiągł/ gárdłem tho zápłáćił/ wywodząc to iż táki dwárázy grzeſzy

10:

przećiw Bogu y przećiw cżłowieku zgwałcenim wiáry. Podrożny cżlowiek

11:

gdyby nádſzedł kogo áno go biją álbo zábito á nie obronił go ieſli mogł/ winien

12:

gárdło dáć zá zábitego/ ieſli złocżyńcow nie doſtał. O cudzołoſtwo męſzcży=

13:

zny karano wáłáſzeniem/ á niewiáſty gárdłem iáko ty ktore troię winę przepa=

14:

dáły/ to ieſt/ płod tym zárażáiąc/ mężá zdradzáiąc/ wiárą wzgardzáiąc. Kto=

15:

ry nieprzyiaćielom táiemnice wydawał/ ięzyk mu vrzniono. Muzyki wſzelkiey

16:

ták ſpiewánia iáko piſkánia zákazowano/ wywodząc to iż przez to ludzye nie=

17:

wieſcieią/ á w pracy teſkniwi/ y złych ſerc bywáią ku potrzebie woienney. Bę=

18:

kárći ták ważni máią być iáko y wlaſni/ wywodząc to tym iż ſyn káżdy nie po=

19:

winien zá oycowſki wyſtępek ćirpieć álbo mácierzyńſki. Kápłani ich tylko o ie=

20:

dney żenie być powinni/ ále ini ludzye ile ich ktory chciał mieć wolno było.

21:

Kápłani też ludzi nie lecżyli pod gárdłem/ iedno ći ktore ná tho obrano we=

22:

dług piſánych lekarſtw/ gdzyeby przez piſánych lekarſtw kto lecżył á w thym

23:

chory vmárł/ gárdło miał dáć lekarz. Był też ten obycżay/ iż też káżda oſoba

24:

męſzcżyznia byłá popiſana w kſięgi krolewſkie/ cżym ſie kto obchodził á iáko ſie

25:

ſpráwował ná ſwym goſpodárſtwie. O inych kroloch Egipſkich/ ktorzy byli

26:

cżáſu Alexándrá wielkiego y po nim/ będzye ná ſwym mieyſcu nápiſano.

27:

Rozdzyał trzeći kſiąg pirwſzych o cżterzech Monár

28:

chiach/ á Monárchia ſie rozumie ieden Pan álbo

29:

ſprawcá przednieyſzy ná ſwiecie/ zowiemy to

30:

poſpolicie Ceſárſtwem.

31:

Dy iuż Pan Bog widzyał lud mnożyć ſie dzyeń

32:

odedniá ná ſwiecie/ byłá to iego wola/ áby zwirzchność albo

33:

przełożeńſtwo nad ludem poſpolitym byłá vſtáwioná/ iákoby

34:

oni lud ſwoy w ſpráwie dobrey rządzili/ to ieſt w chędogośći

35:

w ſpráwiedliwośći/ y w kárnośći. O ktorych ſpráwach Dá=

36:

niel Prorok w piſmie s. piſze przez obiáwienie Boſkie dwoiá=

37:

kim obycżáiem.

Dániel Prorok.

Napirwey pod poſtáwą wielkiego mężá álbo ſłupá/ ktorego

38:

głowá byłá złota/ pierśi ſrebrne/ żywot miedzyány/ goleni żelázne. Wykłádá

39:

to widzenie Dániel o cżterzech Monárchiach/ to ieſt/ o ſpráwach przednich ná

40:

ſwiećie. Głowá złota známionuie Monárchią pirwſzą Aſſyriyſką/ w ktorey na=

41:

pirwey pánował Ninus.

Dániel w vij.ká.
Ninus.

Srebrne pierśi Perſką/ w ktorey Cyrus pánował.

42:

Zywot miedzyány Grecką/ gdzye pánował Alexánder wielki. Goleni żelázne

43:

Rzymſką/ gdzye Rzecżpoſpolita pánowáłá. Nogi gliniáne y żelázne známionu

44:

ią dziſieyſzą ſpráwę Rzymſką y ſłábą y krzepką iákoby nieuſtáwicżną/ ktory

45:

ſłup/ kámień z niebá (to ieſt Kryſtus opoká) gdy ſpádnie roſtrąći á w niwecż

46:

obroći. Drugim obycżáiem było obiáwiono Dánielowi Prorokowi pod poſtá=

47:

wą źwirzęcą/ Lwice/ Párdá/ y Niedźwiedzyá. Lwicá známionowáłá moc A=

48:

ſſyriyſká przez Aſſurá/ Niedźwiedź Perſką/ Párdus Grecką przez Alexándrá

wielkiego.

strona: 10

Wiek trzeći.

Liſt 10.

wielkiego. Cżwarte źwirzę známionuie Monárchią Rzymſką/ nád Rzymſkie ie

ſzcże pod zákryćim náznácżył powſtáć drugie kroleſtwo okrutnośći pełne. kto=

ry nowy zakon vſtáwi przećiw ſłowu Bożemu/ to ieſt Máchometá s Turki.

Thu możem pobacżyć ták z Hiſtoriy iáko s piſmá ſwiętego rychłe ſkońcżenie

ſwiátá. ∴ ∴ ∴

Pirwſza Monárchia.

Irwſza Monárchia byłá v Káldeycżykow/ v ktorych

napirwey krolował Niemrot potomek Chámow/

Niemroth Kál=
deyſki krol.

ácżkolwiek był

Noe vmiłował ſyná Chámá/ ále iż pośmiech z oycá vdzyáłał nie

10:

zákrył go/ przeto Pan Bog s potomſtwá iego zwirzchność odiął y

11:

błogoſłáwieńſtwo/ iż nie długo był ná tym áni żadny s tego rodu

12:

potym/ bo wnet przyſzło do Aſſurá od Niemrotá/ ktory Aſſur Niniwen záło=

13:

żył/ á od tego powſtáli y wezwáni Aſſyriani/ y Bábilonią poſiedli.

Aſſur Káldeyſki
krol.

Wiele kro=

14:

low było w tey to Monárchiey Káldeyſkiey/ ktorzy nie byli godni tego áby co

15:

o nich piſano/ ábowiem zágáśiwſzy ſłowo Boże/ do báłwochwálſtwá ſie rzu=

16:

ćili/ áż do Abráámá/ do ktorego ſie ten wiek ściągał.

17:

¶ Thego cżáſu Tánáo krol Tátárſki pirwſzy ná wſchod ſłońcá pánował/ od

18:

ktorego rzeká wezwaná Tánáis/ to ieſt Wolhá.

19:

¶ Thego też cżáſu Tuiſkon krol Niemiecki Sármáty ſpráwował.

20:

Trzeći wiek ſwiátá pocżyna ſie

21:

od Abrámá do Dawidá/ ieſt lat 832. we=

22:

dług niektorych lat 942.

23:

Oku od pocżątku ſwiátá według ſiedmidzye=

24:

ſiąt wykłádácżow/ Bedy/ y Orozyuſza 3184. według

25:

niektorych 3034. wedlug żydow tylko 1548. według

26:

Káryoná 2000. vrodził ſie Abráám ſyn Tare w Kál=

27:

deiey Pátriárchá pirwſzy żydowſki/ zá cżáſu Ninuſá kro

28:

lá Aſſyriyſkiego/ pánowánia iego látá 42.

29:

¶ Gdy ſie ſkońcżyłá Káldeyſka Monárchiá przyſzłá do

30:

Aſſyrianow/ ktorym Ninus ſyn Below napirwey páno=

31:

wał/ mocny/ walecżny/ á fortunny/ ten napirwey walcżyć wymyſlił y pocżął/

32:

gdy zwádził Tánáo Tátárſkiego krolá z Wexorem krolem Egipſkim: á gdy ſie

33:

obá poráźili/ Ninus ich dokonał á páńſtwá pobrał. Potym walcżył z Zoroá=

34:

ſtrem krolem Báktryáńſkim/

Zoroáſter.

á gdy go zwyciężył w tym vmárł/ zoſtáwiwſzy

35:

po ſobie ſyná máłego ieſzcże ku rządzeniu niegodnego. Pochowan w Babiloni=

36:

ey w wielkim grobie krolewſkim/ ktory piſzą być ná dzyewięć ſtáian ná dłuż/

37:

tákież y ná wzwyſz. Semiramis Ninuſowá żoná bacżąc wiek młody ſyná ſwo=

38:

iego/ áby on w cżym nie pochybił/ wzyawſzy ná ſię odzyenie iego táiemnie/ ſprá=

39:

wowáłá kroleſtwo/ á ſyná w ſwoim vbiorze nośiłá miáſto ſiebie/ á áby nie by=

40:

łá poznána/ kazáłá y dworzánom ſwoim w iednákich ſzáciech chodzić iáko y ſá=

41:

má. Abowiem ſie tego obawáłá/ áby dla iego młodośći kráiny nie odſtępowa=

42:

ły/ tákież y dla żeńſkiey ſpráwy. Spráwowáłá tę Monarchią ták dobrze y for=

43:

tunnie/ iż żadny krol iny/ krom Alexándrá wielkiego/ thák dáleko ná wſchod

44:

ſłońcá nie wſzedł do wielkiey Indiey/ iáko oná/ wſzákże tám byłá porażoná od

45:

krolá Indiyſkiego y ránioná ſtrzáłą.

B 4	Też ona miá=

strona: 10v

Kſięgi pirwſze

grafika

¶ Też oná miáſto Bábilon wielkim koſztem

założyłá y murem obtocżyłá/

Babilon záłożo=
no.

y wiele inych miáſt

ták w Aziey iáko w Afryce. Byłá niewiáſtá

pyſzna/ śmiáła/ chytra/ prętka/ y chędoga.

Iednego cżáſu gdy ſie cżoſáłá/ przyſzłá nowi=

ná do niey iż Babilon odſtąpił od niey/ po=

chwaćiłá ſie prętko ieſzcże włos połowice nie

ſchowawſzy iecháłá tám z woyſkiem/ ták dłu=

go onych włos połowice niecháłá áni odſtę=

10:

powáłá od miáſtá áż ich dobyłá. Wſzakże

11:

nie mogłá być bez tego/ áby ſwey krewkośći

12:

przyrodzoney milcżkiem álbo ćirpliwoſcią v=

13:

ſzłá/ álbo iákim wſtydem/ iáko to káżdy ma

14:

mieć ná bacżeniu/ ále tego iáwnie y bez wſty=

15:

du vżywáłá/ nałożniki ſwoie z miłośći śćiná=

16:

łá/

Krewkosć nye=
wieſcia niewſty=
dliwá.

y tákież ty ktorzy ſie iey s tego wymawiá=

17:

li. Gdy ſyn iey doroſł/ prośiłá go áby z niego

18:

ſyná pocżęłá/ y vſtáwiłá práwo wſzędzye pod

19:

gárdłem/ áby ſie nie poymowali/ iedno co

20:

nablizſzy krewni/ chcąc thym práwem ſyná

21:

ſwego ku ſobie przyciągnąć. Syn brzydził ſie

22:

tym y zábił ią. Ná grobie kazáłá ty ſłowá ſo

23:

bie nápiſáć ták: Kto ruſzy grobu mego/ nay=

24:

dzye w nim co oſobliwego. Potym Dárius krol Perſki gdy Babilon wziął/ ná=

25:

lazł ná grobie iey to piſmo/ kazał grob otworzyć y nalazł liſty nápiſáne tymi

26:

ſlowy: To ieſt gorſzy ze wſzech ludzi/ co vmárłe w grobie budzi. Potym iey ſyn

27:

Ninus wtory Monárchią oycowſką ſpráwował/ ále nie s táką fortuną iáko

28:

ociec álbo máć/ ábowiem wnet odſtąpiły od niego ine kroleſtwá/ y ſam nie dłu

29:

go pánował/ zábili go ſłudzy ſámi. Co ſie dzyało potym s tymi krolmi Aſſyriy=

30:

ſkimi/ ktorych było po Ninuſie áż do Sárdánápalá 36. przez pięć ſet lat/ dłu=

31:

giegoby potrzebowáli piſánia/ tylko ná przykład wezmę Sárdánápalá oſtát=

32:

niego krolá Aſſyriyſkiego.

Przykład niego=
dnych krolow.

33:

Ardánápalus Krol oſtátecżny Aſſyriyſki/ był zá cżáſu A=

34:

máziaſzá krolá żydowſkiego Iudá iedennáſtego/ ktory to Sárdánápa=

35:

lus był nád niewiáſtę wſzetecżnieyſzy w brzydliwych vcżynkach/ ábo=

36:

wiem odmieniáiąc twarz ſobie fárbámi w koronie krolewſkiey ſiadał miedzy grafika

37:

pſotliwemi niewiáſtámi przędąc kądzyel/ y ine

38:

brzydliwe vcżynki ſpráwuiąc.

Iáko Bog vcżyn=
kow brzydliwych
nie ćierpi.

A gdy go w tym ie

39:

go Hetman Arbáces záſtał/ pchnął go nogą/ y

40:

podburzył nań wſzytek lud/ á Medom dał znáć

41:

áby z woyſki przyiecháli/ ktorzy go poráźili/ áż v=

42:

ciekł ná Babilon/ gdzye tám nálepſzy kus w ſwo=

43:

im żywoćie vdzyáłał/ iż nákłádſzy ná ogień drew

44:

kazał ſie zápalić/ tám zgorzał ze wſzytkimi ſkár=

45:

by y z zámkiem. Medowie poráźiwſzy krolá/ Mo=

46:

nárchią Aſſyriyſką wzyęli. A ták przeſzłá Mo=

47:

narchia Aſſyriyſka do Medow/ pod kthoremi

48:

byłá ſto trzydzieśći y pięć lat. A potym prze=

49:

ſzłá do Perſow/ á wſzákże tho zá iednę pocży=

50:

táią.

O Abráámie.

strona: 11

Wiek trzeći.

Liſt 11.

O Abráámie. Rozdzyał cżwarty.

Gdy náſtáło było báłwochwálſtwo ogniá w Kál=

deiey/ rzekł Pan Bog do Abráámá: Wynidź s ſwey zyemie y

z oycá twego domu y przyrodzonych twoich/ á podź do zyemie

ktorą tobie vkażę/ á tám cie rozmnożę ná wielki lud. Abrá=

ám ſłuchał Páná/ máiąc lat 75. ſzedł do zyemie Kánáney=

ſkiey wzyąwſzy s ſobą cżeladź/ y Lotá ſynowcá/ bo go był zá

ſyná obrał gdy ſwoich nie miał y z żoną Sarą. Ale brathá iego Arám ſpalili

Káldeycżycy/ iż nie chciał z nimi chwalić ogniá báłwochwálſkiego/ á ten ogień

10:

ktory oni chwalili zową po żydowſku Vr/ á pogáni zwáli Orymazdá/ to ieſt o=

11:

gień ſwięty/ ktory krolowie/ álbo ine przełożeni v nich kazáli przed ſobą nośić grafika

12:

zá iednę ſwiątość ná ko

13:

niu. Poſiadł Abráám

14:

zyemię Kánáneyſką ſzy=

15:

roko. Vkazał ſie mu

16:

Pan bog á rzekł:Two=

17:

im potomkom dam tę

18:

ziemię. Ktory wnet zbu

19:

dował Pánu Bogu oł=

20:

tarz dzyęki y chwały ie=

21:

mu cżyniąc/ obacżyw=

22:

ſzy y drugim obiawiá=

23:

iąc/ iż ieſt ieden Bog ná

24:

niebie y wſzędzye/ kto=

25:

ry wſzythkimi rzecżámi

26:

władnie/ ták że wiele lu

27:

dzi od wiela błędow odwiodł. Szedł potym Abráám ná drugie mieyſce mie=

28:

dzy Betel á Háy/ y zbudował drugi ołtarz ku cżći á ku chwale Bożey. Potym

29:

ſzedł ku południowi/ y mieſzkał w Dámáſzku/ gdzye ieſzcże y dziś zową then

30:

dom gdzye mieſzkał/ Abráámow dom.

31:

¶ Sſtał ſie potym głod wielki w zyemi Kánáneyſkiey/ przeto Abráám ſzedł

32:

do Egiptu z żoną Sarą y z domową cżeládzyą. Ale iż byłá cudnego vrodzenia

33:

Sará/ przeto boiąc ſie by go o nię Egipciánie nie zábili/ powiedał ią być ſwo=

34:

ią ſioſtrą. Potym mu ią wzyęto gwałtem/ á przywiedziono przed Fáráoná kro

35:

lá.

¶ Abráám żo=
nę ſtráćił.

Ale to Pan Bog przeyrzał łáſką ſwoię/ gdy Fáráoná ſkarał niemocą/ iż ſie

36:

iey nie dotykał. A gdy bogow Egipſkich przy ofiárach pytano przycżyny krole=

37:

wſkiey niemocy: Powiedzyeli/ iż dla krzywdy żony pielgrzymá Kánáneyſkiego.

38:

Wezwał potym Fárao Abráámá do ſiebie/ mowił mu: Cżemuś nie powiedał

39:

by to twoiá żoná byłá? oto maſz żonę ſwoię á weźmi ią w pokoiu. Przykazał

40:

krol ſługom ſwoim áby ią wyprowádzili pocżćiwie y z dáry. Piſze Iozephus iż

41:

przez ten cżás iáko tám był Abráám/ náucżył wiele dobrych obycżáiow Egi=

42:

pciánow y náuk/ dla cżego był wielkim cżłowiekiem v nich y mądrym.

43:

¶ Przyſzedł záſię Abráám ná to mieyſce gdzye był pirwey ſwe namioty rozbił

44:

miedzy Betel y Háy/ sſtał ſie bárzo bogátym w ſkárby y w dobytek. Lot iego

45:

ſynowiec miał też ſwoie ſtádá dobytká y páſterze/ á gdy przyſzli do Kánáney=

46:

ſkiey zyemie/ sſtał ſie ſwar miedzy páſterzmi ich. Przeto rzekł Abráám ku Lo=

47:

towi: Ieſteſmy ſobie przyiaciele wielcy/ przeto ſtrzeżmy przyiáźni ſwey by nas

48:

páſterze nie zwádzili/ proſzę rozdzyelmy ſie/ wſzak doſyć przeſtrono mamy/ idź

49:

ty ná lewą ſtronę s ſtátkiem ſwoim á ia ná práwą/ á chceſzli też ná práwą idź

50:

poydę ia ná lewą.

Rozdzyał Abrá=
ámá z Lotem.

Y wybrał ſobie Lot kráinę nád rzeką Iordanem/ á mieſzkał

51:

w mieſcie Sodomie/ á Abráám w Kánáneyſkiey zyemi w mieſcie Ebron. S te

go ich rozdzya=

strona: 11v

Kſięgi pirwſze

go ich rozdzyału weſzło y dziś w obycżáy/ iż ſtárſzy rozdzyela á młodſzy wybiera

ſwoy dzyał. Zbudował tám Abráám ołtarz ku chwale Bożey. Rzekł k niemu

Pan Bog: Podnieś ocży twoie/ tę zyemię wſzytkę ktorą widziſz tobie dam y

twoim potomkom ná wieki.

¶ Tegoż cżáſu krol Elámitow Chodorláhomor/ wzyąwſzy k ſobie ná pomoc

trzech krolikow Aſſyriyſkich/ ciągnął przeciw krolikom Sodomſkim y Gomor=

ſkim/ ktorzy byli Adam/ Seboim/ Bálee/ o to iż nie dáli tributu zá dwánaſcie

lat iáko dáwáli/ potkáli ſie y bili cáły dzyeń/ ále poráżon lud Sodomſki y Go=

morſki y pobran w niewolą/ gdzie też y Lot był poiman.

Lot poiman.

Vſłyſzał to Abráám/

10:

vżalił ſie ſynowcá Lotá y ſámſiádow ſwoich/ zebrał domowey cżeládzi trzy ſtá

11:

y ośmnáſcie/ wzyął też ná pomoc y ſámſiády ſwoie s ktoremi dobrze mieſzkał/ z

12:

domu Eſchol y Aner s kráiny dolney Mámbre/ ciągnął zá nimi nocą/ vderzył

13:

ná nie beſpiecżnie/ poráźił ie y odiął wſzytek lud y łup/ y gonił áż do zyemie Dá

14:

máſzku/ wyzwolił ſynowcá ſwego od nieprzyiácioł.

Abráám poráził
krolá Elámic=
kiego.

Wyſzedł przećiw iemu krol

15:

Sodomſki dawáiąc mu w moc wſzytko okrom perſon/ ále Abráám nie chciał

16:

nic bráć/ tylko iego towárzyſze wzyęli dobytká nieco. Wyſzedł też przećiw iemu

17:

Melchiſedek/ to ieſt/ kápłan nawyzſzy/

Melchiſedek.

y krol Salem/ ktorego Páweł s. piſze

18:

do Rzymiánow być bez oycá bez mátki/ drudzy mienią go być Semá ſyná No=

19:

ego/ gdzye ták długo nie mogł być żyw Sem/ tylko potomſtwo iego ſzło naro=

20:

dem Páná Kryſtuſowym áż do Dáwidá. S tego też rodzáiu Semowego pir=

21:

worodni ſynowie byli záwżdy Kápłany áż do Aroná. Ten Melchiſedek ofiáro=

22:

wał Abráámowi chleb y wino ku potwirdzeniu/ y dobrorzecżył mowiąc: Bło=

23:

goſłáwiony bądź Abráámie od nawyzſzego Páná ktory ſtworzył niebo y zye=

24:

mię/ á pánuy nád nieprzyiacielem.

Chleb wino pod
zaſloną.

Zá tho mu Abráám dał ze wſzytkich rzecży

25:

dzyeſięćiny. ∴ ∴ ∴

Dzyeſięćiny.

26:

¶ Ale iż Abráám ieſzcże do tego cżáſu był przez potomká/ przeto mu Pan bog

27:

obiecał ſyná y z dálſzym potomſtwem/ ktory miał rozmnożyć iáko gwiazdy nie=

28:

bieſkie. Słyſząc to Abráám/ vczynił ofiárę Pánu Bogu dzyękuiąc s tey łáſki

29:

wielkiey. Potym rzekł Pan do Abráámá: Nie boy ſie Abráámie/ ia ieſtem o=

30:

brońcá twoy y zapłátá twoiá wielka. Rzekł Abráám: Pánie Boże moy co mi

31:

daſz á ia ieſtem bez ſynow/ áto moy ſpráwcá domowy Dámáſzkus ſyn Eliezer bę

32:

dzye po mnie dzyedzicem/ iákoby rzekł: A to moy ſługá ma potomſtwo y będzye

33:

v mnie dzyedzicem/ á ia tego dáru nie mám od ciebie. rzekł Pan Bog: Nie bę=

34:

dzye Dámáſzkus dzyedzicem/ iedno ten co s twego żywotá wynidzye. Vwierzył

35:

Abráám Pánu Bogu/ á ſtąd był vſpráwiedliwion.

Wiárá Abráá=
mowá.

36:

¶ Sará widząc iż płodu nie miáłá/ rzekłá do Abráámá: Widzę iż mię Pán

37:

Bog zámknął/ wnidź do ſługi moiey Egipſkiey Agár/ owa z niey pocżnieſz ſy=

38:

ná. Gdy pocżęłá Agár wzgárdziłá pánią ſwoią Sárą/ przeto ſzłá á mowiłá

39:

ku Abráámowi: Zle cżyniſz iż pozwalaſz ſłudze mey przećiw mnie powſtáwáć/

40:

rozeznay Boże miedzy tobą á mną. Rzekł k niey Abráám: Azáſz ſługi w mocy

41:

nie maſz/ wolnoć z nią cżynić co chceſz. A gdy ią Sará karáłá/ oná vciekłá y

42:

chciáłá iść do Egiptu ſkąd byłá. Ale gdy ią Anioł nálazł ſámę v ſtudniey ná

43:

puſzcży/ rzekł k niey: Náwroć ſie ku pániey ſwey záſię á vpokorz ſie iey/ pocżę=

44:

łáś y porodziſz ſyná/ dáſz mu imię Hizmáel/

Moiże: w xv.

ręce iego przećiw wſzytkim będą/

45:

namioty ſwoie rozbije przećiw bráciey ſwey. A gdy to z nią Pan przez Aniołá

46:

rozmawiał/ vſzedł precż. Oná vyrzáłá znáki Boże/ rzekłá w ſobie: widzyáłám

47:

tył widzącego mnie/ y názwáłá to mieyſce wzdroy żywiącego y widzące^o mnie/

48:

ieſzcże y dziś ten wzdroy vkázuią pielgrzymom w kráinie miedzy Kades á Bá=

49:

rach.

Kades.
Bárach:

Ktora ſie wroćiłá á porodziłá ſyná/ dáłá iemu imię Hizmáel/ á w then

50:

cżás był Abráám w leciech 86. Látá 99. Abráámowego vkazał ſie mu Pan

51:

Bog/ y obiecał ſyná s Sary/ ktoremu roſkazał dáć imię Izáák/ mowiąc wielki

52:

lud z niego powſtánie. Przykazał theż áby lud ktory z niego wynidzye był zná=

53:

cżon ná cżłonku rodzącym/ áby ſie s Pogány nie mieſzał. Abráám podzyęko=

wał Pánu

strona: 12

Wiek trzeći.

Liſt 12.

wał Pánu Bogu wnet ſam/ cżeladź domowa/ y ſyn iego Hizmáel/ wzyęli o=

brzeſkę ná cżłonkach rodzących.

¶ Potym miedzy gorámi Mámbre Abráámowi vkazáli ſie trzey Aniołowie

w oſobach ludzkich/ bieżąc przećiwko im cżynił im pocżćiwość/ y prośił ich do

goſpody ſwoiey/ vcżynił prze nie gody. Ktoremu rzekł Anioł/ wrocę ſie przez

rok o tę do/ á będzye twoiá żoná Sará miáłá ſyná. Słyſząc to Sará rośmiałá

ſie zá drzwiámi táiemnie mowiąc w ſobie/ ná ſtárość moię y mego mężá będę

miáłá roſkoſz? Rzekł k niey Anioł/ ázaſz Bogu trudno vcżynić co chce/ cżemu

ſie śmieie Sará. Sará ſie zlękłá záprzáłá śmiechu. Rzekł pan: Ták ieſt żeś ſie

10:

śmiáłá. Potym oni trzey młodzyeńcy obroćili ocży przećiw Sodomie/ rzekł

11:

Pan: Wołánie Sodomcżykow rozmnożyło ſie/ á grzech ich obciążony ieſt ná=

12:

zbyt. Szli thám tedy do Sodomy. Abráám rzekł do nich: Aza Pánie ſtráćiſz

13:

ſpráwiedliwego przy złych? á ieſliby było pięćdzyeſiąt ſpráwiedliwych w mie=

14:

ſcie á nie przepuśćiſzli im? Rzekł Pan/ bych nálazł we wſzytkim mieſcie Sodo=

15:

mie pięćdzyeſiąt ſpráwiedliwych/ przepuśćiłbych mieyſcu dla nich. Rzedł A=

16:

bráám/ gdyżem pocżął s Pánem moim gádáć/ będąc proch á cień. A ieſliby

17:

cżterdzyeśći było dobrych w Sodomie/ przepuśćiſzli wſzytkim? Rzekł Pan:

18:

Nie pobiłbych ich. Rzekł potym Abráám/ á ieſliby dzyeſięć? Rzekł Pan/ prze

19:

puśćiłbych y dla dzyeſiąći/ á nie zgłádziłbych wſzytkich.

20:

¶ Przyſzli dwá Aniołowie do Sodomy wiecżor/

Anieli prziſzli do
Sodomy.

gdzye tám ſiedział Lot w bro

21:

nie mieyſkiey/ ktory wſtał á ſzedł przećiwko im/ vpadł przed nimi ná zyemię á

22:

rzekł: Proſzę pánowie sſtąṕcie do domu ſługi wáſzego/ a iutro ráno poprowá=

23:

dzę was gdzye każecie. A gdy niechcieli przypędził ie ktemu prośbą/ ſpráwił

24:

ná nie gody. A gdy ſzli ſpáć/ Sodomſcy ludzye oſkocżyli dom Lotow/ mowiąc

25:

ku Lotowi áby wywiodł młodzyeńce chcąc ie w brzydliwośći záchowáć. Lot

26:

z boiáźni rzekł k nim: Mam dwie corze ktore ieſzcże mężow nie vznáły/ cżyńcie

27:

z nimi co ſie wam podoba/ á ty goście moie zachowaycie w pokoiu. Ale oni nie

28:

chcieli/ iedno gwałt cżynili wielki Lotowi.

Nieludzkoſć So=
domcżykow.

Aniołowie wyſzli á Lotá do domu

29:

wprowádzili y zámknęli wrotá/ á ony ktorzy przed domem ſtali zaraźili ſlepo=

30:

tą. Rzekli Aniołowie ku Lotowi: Wywiedź z miáſtá tego wſzytki twoie/ ábo=

31:

wiem to mieyſce zgłádzimy y z ludźmi. A ták Lot ſzedł do przyiacioł ſwoich y

32:

rzekł im: wſtańcie zátráći to miaſto Pan Bog. Ktorzy nie chcieli mowiąc: Zá=

33:

wżdy ten Lot nas plagámi ſtráſzy. Rano gdy ſie Lot rozmyſláł ieſzcże z miáſtá

34:

wynidź/ wywiedli go Aniołowie y z żoną y z dziewkámi przed miáſto rzekąc:

35:

Idź ná gorę á nie ogląday ſie ná zad/ bo áż ná gorze záchowacie zdrowie ſwoie.

36:

Ktory rzekł/ ſnadź mię ná gorze co złego zábije/ ále ieſt tu miaſtecżko máłe do

37:

ktoregobych chciał vciec. Rzekł Pan/ nie zátrácę tego miáſtecżká o ktore mo=

38:

wiſz/ przeto wezwáne miáſtecżko Segor/ to ieſt máłe. Wſzákże Lot nie mie= grafika

39:

ſzkal w nim/ wyſzedł

40:

ná gorę/ przeto też y Se

41:

gar zginęło potym.

42:

¶ A gdy Lot wyſzedł s

43:

Sodomy/ ſpuśćił Pan

44:

bog ná ony miáſtá ſiár=

45:

kę z ogniem/ y przewro

46:

ćił Pan Bog ony miá=

47:

ſtá/ y wſzytkę onę krá=

48:

inę z ludźmi y ze wſzyt=

49:

ką ozdobą zyemie.

Sodomá zginę=
łá.

Zo=

50:

ná Lotowá nád roſka=

51:

zánie Páńſkie gdy ſie o=

52:

beyrzáłá ná miáſto/ o=

Zoná Lotowá w
ſol ſie obroćiłá.

53:

broćiłá ſie w ſłup ſol=

ny/ ktory

strona: 12v

Kſięgi pirwſze

ny/ ktory ſłup Iozephus widzyał/ piſze o tym ſam. Obroćiło ſie ono mieyſce w

iezyoro ſzkárade á niepożytecżne/ w ktorym żadna rzecż być żywá nie może/ prze=

to ie zową martwe morze. Lot wyſzedſzy z miáſtecżká Segor ná gorę/ mieſzkał

tám w iáſkini tylko ze dwiemá corkámi/ ktore máiąc zá to gdy ſłycháły iż Pan

Bog przez ogień wſzytek lud ná ſwiecie zágubi/ iáko było zá Noego przez wo=

dę/ weſzły w rádę áby národ ludzki nie záginął/ dáły oycu wino pić mocne.

Ktorym gdy ſie vpił/ ſpáłá iedná podle iego y pocżęłá ſyná/ ktorego wezwá=

łá Moáb/ od ktorego idą Moábitowie. Tákież młodſza vcżyniłá/ pocżęłá też

ſyná Ammon/ á od tego idą Ammonitowie.

10:

¶ Abráám widząc przewroconą kráinę Sodomſką/ ſzedł do Gieraris iáko

11:

pielgrzym. Krol Abimelech kazał przywieść przed ſię żonę iego Sarę/

Gieraris. Abimelech.

áby ią

12:

miał zá żonę ſobie/ ále mu Pan Bog pogroźił śmiercią weſnie/ przeto ſie iey

13:

nie dotykał/ á rzekł ku Pánu: Pánie ázaſz niewiádomemu nie przepuśćiſz? bo

14:

mi Abráám nie powiedzyał by żoná iedno ſioſtrá. Rzekł k niemu Pan/ ia wiem

15:

żeś to vcżynił s proſtośći ſercá twoiego/ przetociem ſtrzegł ciebie áby nie zgrze=

16:

ſzył/ teraz wroć mężowi żonę. A ták Abimelech wzyął owce/ woły/ ſługi/ y dzie

17:

wki/ á dał Abráámowi/ y wroćił mu żonę iego Sarę/ á rzekł: Otho zyemiá

18:

przed tobą ieſt/ mieſzkay gdzye ſie tobie podoba/ dał też y Sarze dáry. A gdy

19:

ſie modlił Abráám do Páná Bogá zá Abimelechem/ vzdrowił go Pan Bog

20:

z żonámi y z dziewkámi/ ábowiem był Pan Bog wſzythki ſkarał dla żony

21:

Abráámowey. ∴ ∴ ∴

22:

¶ Látá Abráámowego 100. Sará żoná iego vrodziłá mu ſyná ktoremu da=

23:

no imię Izáák/ y obrzezáli go oſmego dniá.

Izáák ſie vrodził

Po kilku lat igrał z nim brát Hi=

24:

zmáel. Sará gdy to vyrzáłá gniewáłá ſie/ y rzekłá Abráámowi: Wyrzuć ſługę

25:

y s ſynem iey/ ábowiem nie będzye dzyedzicżył s ſynem moim. (Zydowie piſzą iż

26:

go náucżał Hizmáel obráſkom ſie kłániáć nálepiwſzy ich z błotá.) Cięſzko tho

27:

prziymował Abráám/ przeto rozmyſlał w ſobie. Ale rzekł k niemu Pan Bog:

28:

Słuchay Sary. Wzyął tedy Abráám becżołkę wody á chlebá/ włożył ná rá=

29:

mioná Agár/ dáwſzy iey ſyná Hizmáelá/ ſzłá precż.

Hizmáel wyrźu=
con.

A gdy byłá ná puſzcży wo=

30:

dy iuż nie miáłá á dzyecię ſprágnęło/ nie miáłá mu co dá pić/ odeſzłá go pod

31:

drzewem niechcąc pátrzyć ná iego śmierć/ odbieżawſzy od niego ná ſtrzeleniu z

32:

łuku/ ſiádłá płácżąc. Wyſłychał Pan Bog głoſu dzyecięciá/ rzekł Anioł iego

33:

mátce Agár: wſtań weźmi dziecię/ y otworzył iey ocży Pan bog vyrzáłá wzdroy

34:

y dáłá dzyecięciu pić/ á nábrawſzy wody s ſobą ſzłá precż. Roſło dzyecię á mie=

35:

ſzkáło ná puſzcży Fárán/

Fárán puſzcżá.

sſtał ſie z niego ſtrzelec. Mátká mu ziednáłá żonę z E=

36:

giptu/ s ktorą miał dwánaſcie ſynow kſiáżąt ſwoich narodow.

37:

¶ Pan Bog Abráámá kuſząc/ kazał mu ſyná Izááká ktorego miłował w le=

38:

ciech 25. ſobie ofiárowáć/ náznácżywſzy mu ktemu mieyſce. Ktory wnet wſta=

39:

wſzy oſiodłał oſłá/ iechał pod gory wzyąwſzy s ſobą dwu młodzeńcu y ſyná I=

40:

zááká. Potym gdy nárąbáli drew ná ofiárę/ kazał Abráam młodzyeńcom zo=

41:

ſtáć/ á ſam ſzedł z Izáákiem náwiązawſzy nań drew ná mieyſce náznácżone/ á

42:

ſam nioſł miecż y ogień w ręku. A gdy obá ſzli ſpołu/ rzekł Izáák ku oycu: Oy=

43:

cże miły. Abráám: Synu moy co ieſt? Izáák: Bacżę iż Pánu Bogu ku cżći o=

44:

fiárę chceſz cżynić/ bacżę iż drwá mamy/ ále ofiárę ſkąd weźmiemy?

Ofiárá Abráá=
mowá.
j.Moiże. w xxij.

Rzekł A=

45:

bráám: Pan Bog przeyrzy ofiárę ſobie ſynu moy. Piſze Iozephus żeby Abrá=

46:

ám k niemu tymi ſłowy mowił: O ſynu moy iákom był rad w ſtárośći ſwoiey

47:

gdy mi cie Pan Bog obiecał ná ſwiát wypuśćić z biodr moich y wypuśćił/

48:

tylem ieſzcże rádnieyſzy iż mi cie ſobie kazał ofiárowáć ku cżći á chwale ſwoiey/

49:

s cżego bądź Pan Bog pochwalon ná wieki od mego narodu/ że táką ofiárę od

50:

náiu racży prziymowáć. Ná ty ſłowá powiedzyał Izáák:

Izáák mowił.

Miły oycże ſzcżęſli=

51:

wy ia ſyn twoy y s tobą ieſteſmy/ gdy táki koniec mego żywotá ku cżći á chwale

52:

Bożey vkłádamy/ á ſnadź lepieyby ſie tákowemu ná ſwiát nie rodzić/ ktoryby

53:

był przećiw woley Bożey y tákież oycowſkiey. Rzekſzy to przyſtąpił ku ołtarzu

ná gorze

strona: 13

Wiek trzeći

Liſt 13.

na gorze gdzye Pan Bog obiáwił mieyſce/ gdzye też Abráám ołtarz zbudował

y drew nakładł ſpalić á ofiárowáć Izááká ku cżći á chwale Bożey. A gdy iuż

Abráám ſyná miał ściąć/ zawołał nań Pan Bog imieniem/ Abráámie nie=

chay/ nie mnimay ábych ia żądał krwie ſyná twego/ ále kuſząc tobą ábych oba=

cżył vmyſł twoy/ á gdyżeś ták ſtały w moim roſkazániu iżeś ſynowi iedynemu

nie przepuśćił dla mnie/ będę tobie dobrorzecżył/ y rozmnożę rodzay twoy iá=

ko gwiazdy ná niebie álbo piaſek w morzu/ á będą błogoſłáwieni w twoim na=

rodzye wſzyſcy ludzye ná zyemi/ żeś vſłuchał głoſu moiego. A ták Abráám s ſy=

nem ſwoim obłápili ſie á cáłowáli nád nádzyeię ſwoię. Zrządził tedy Pan bog

10:

ſkopu/ ktorego gdy Abráám vyrzał w chroſcie álbo ćirniu ſtoiąc/ wzyął go á o=

11:

fiárował Pánu Bogu ku cżći á chwale miáſto Izááká. Potym drugiego dniá

12:

odpráwiwſzy ſłużby Boże/ wroćili ſie do domu do Sary ſzcżęſliwie mieſzkáiąc/

13:

iż co chcieli v Bogá otrzymáli. Potym rychło Sará vmárłá/ była żywá ná ſwie

14:

cie 127. lát/ pochowaná w Ebronie gdzye tám Abráám kupił mieyſce zá 400.

15:

ſyklow ſrebrnych (bo ná ten cżás mieli táką wagę ſrebrną) potomkom ſwoim

16:

od Efroná/

Sará vmárłá.
Ebron kupion.
Sykli.

gdzye ſie potym wſzyſcy iego narodowie chowáli. A były tám dwie

17:

iáſkini/ iedná ná gorze gdzie ſie męſzcżyzni chowáli/ druga ná dole gdzye niewiá

18:

ſty chowano/ tám też piſzą pochowan ieſt Adam y Ewá.

19:

¶ Abráám będąc iuż w ſtárośći rzekł do Eliezerá ſługi ſwego/ áby pod przy=

20:

ſięgą ſzedł do ſwoich przyiacioł ſzukáć żony Izáákowi ſynowi/ ktoremu iuż by=

21:

ło 40. lat.

j.Moiż. w xxliij.
Eliezer.

Poiął tedy Eliezer dzyeſięć wielbłądow/ nábrawſzy ná nie wiele

22:

dobrego páná ſwego/ ſzedł do Mezopotámiey do Chárry miáſtá/ ktore dzyer=

23:

żał Naor brát Abráámow/ ſtánął przed miáſtem nad wzdroiem/ y prośił Pá

24:

ná Bogá áby mu obiáwił żonę godną pánu iego przyſzłemu Izáákowi. Przy=

25:

ſzła tedy Rebeká cora Bátuelá dziewká piękney vrody po wodę/ ktorey zaſzedł

26:

Eliezer y rzekł k niey áby mu wody dáłá.

Rebeká.
Batuel.

Vcżyniłá to s chucią ſpuśćiłá wodę

27:

z wiádrem á iemu dáłá pić/ y rzekłá: Dam pánie moy y twoim wielbłądom ná=

28:

leię ieſli każeſz. Y vcżyniłá ták. A gdy iey pytał cżyiá ieſt. Powiedzyáłá żem ieſt

29:

corá Bátuelowá ſyná Náorowego (to ieſt ſynowicá Abráámowá) ieſli chce=

30:

cie v nas ſtać goſpodą możecie/ mamy doſyć ſiána y plew dla wielbłądow/ ſá=

31:

mi też wſzytkę wcżeſność będzyecie mieć. Gdy to obacżył Eliezer/ ſam w ſobie

32:

myſlił: Snadź to Pan Bog ták chce mieć áby to byłá małżonká páná moiego/

33:

y dał oney pánieńce zaponę złotą y kołtki ná vſzy złote. Potym pánná Rebeká

34:

ſzłá do domu z rádoſcią/ powiedzyáłá wſzytkę przygodę ſwoię oycu y bráciey.

35:

Wyſzedł tedy Lábán brát iey przećiw Eliezerowi/ przywiodł go do domu/ o=

36:

pátrzył wielbłądy żywnoſcią y ſługom nogi vmył/ á przed Eliezerá położył

37:

chleb áby iadł. Ale rzekł/ nie będę iadł áż powiem potrzebę ſwoię w ktoreiem

38:

przyiechał. Ktoremu rzekli áby mowił/ y mowił: Ia ieſtem ſługá Abráámow

39:

ſługi Bożego/ ktorego vwielbił bárzo y dobrorzecżył/ y dał mu doſyć dobytká/

40:

złotá/ ſrebrá/ ſług y dzyewek/ wielbłądow y oſłow/ y porodziłá Sará ſyná o=

41:

biecánego od Bogá w ſtárośći ſwoiey/ ktoremu dał ociec wſzytko ſwoie dobro

42:

ktore miał/ y przywiodł mię ná przyſięgę ábych ſynowi iego Izáákowi żonę

43:

przywiodł coby nie z rodzáiu Kanáneyſkiego w ktorey mieſzka/ ále rzekł: Iedź

44:

do domu oycá mego/ á s przyrodzonych moich weźmi żonę ſynowi memu/ á Pan

45:

moy oznaymi tobie drogę y mieyſce gdzye ſie maſz ſkłonić. Przyiechałem w ten

46:

tu kray/ ſtánąłem nád wodą/ dzyewecżkem vyrzał Rebekę/ rzekłem iey by mi

47:

dáłá wody y nálałá wielbłądom/ ktora vcżyniłá wſzytko s chucią wielką/ po=

48:

znałem iż to wola Boża ieſt áby tá pánná byłá małżonką ſyná páná moiego/

49:

od was też chcę ſłyſzeć ieſli ná to przyzwalacie. Odpowiedzyał ná to ociec pán=

50:

ny Bátuel y ſyn Lábán:

Bátuel.
Lábán.

Od Páná Bogá wyſzłá mowá paná twoiego/ nie mo=

51:

żemy my iemu ni w cżym ſie przećiwić/ iedno co iego wola ieſt. Pánny też pyta=

52:

no z oſobna ieſli ná to przyzwala/ ktora przyzwoliłá. Dawſzy iey Eliezer ſkár=

53:

bow doſyć złotá y ſrebrá/ iechał z nią y z iey Fraucymerem w pokoiu. Ktorą

vyrzawſzy

strona: 13v

Kſięgi pirwſze

vyrzawſzy Izáák z dáleká wyſzedł przećiwko iey/ oná też sſiádłá z wielbłądá/

ſpytáłá Eliezerá kto to ieſt/ powiedzyał iż to ieſt małżonek twoy/ z rádoſcią ſie

przywitáli/ y potym w małżeńſki ſtan oddáni.

Narod Abráámow

Abráám miał 2. żenie: Sará vrodziłá: Izááká ktorego żoná Rebeká vrodziłá mu: Ezau żony iego/ Adá/ od ktorey Elifá/ Olibaná/ vrodziłá mu ty ſyny Ihehus/ Ielon/ Chore/ Bázemát/ od ktorey Báhuhel. Iakob/ od ktorego: Iudá/ Ruben/ Dán/ Gán/ Aſſer/Neptálim/ Lewi/ Symeon/ Zábulon/ Iſáſchán/ Iozeph/ beniámin/ Ceturá álbo Agár/ iey ſinowie Hizmáel/ od ktorego poſzli ſynowie: Nábáot/ Tedár/ Adbáel/ Mápſan/ Máſmá/ Dumá/ Máſſá/ Adár/ Themá/ Látur/ Nafis/ Cedmá. Zamrán/ Iekſan/ iego ſynowie: Sábá/ Dodán/ iego ſynowie: Aſſurim/ Látuſſym/ Laomin. Mádán/ Mádián/ ktorego ſynowie: Effá/ Effer/ Enoch/ Abidá/ Heldá. Lezboch/ Ezue

¶ Abráám poiął drugą żonę Ceturę/

Ceturá.

to ieſt złącżoną/ tę to powiedáią być

Agár/ nie dáiąc ſie ſtárzec w tym vznáwáć áby ná ſtárość ſwoię miał być by=

ſtry/ á młodą żonę mieć/ ále Agár ſwoię miłoſnicę pirwſzą poiął/ s ktorą miał

wiele ſynow/ wſzákże ie zá żywotá rozdzyelił/ áby ſpołecżnośći żadney z Izáá=

10:

kiem nie mieli/ ſwięte piſmo piwueda iż dawſzy im ſkárbow doſyć/ poſzli ná

11:

wſchod ſłońcá/ á Izáák zoſtał we wſzytkim imieniu oycowſkim dzyedzicem.

12:

Potym rychło Abráám w ſtárośći ſwoiey vmárł z żáłoſcią wielką ſynow/

Abráám vmárł.

kto=

13:

rego pogrzebli Izáák y Hizmáel w Ebronie gdzie y żoná iego Sará leży. Miał

14:

lat żywotá ſwego 175. od obietnice Páńſkiey látá 100. ktorą mu był obiecał/

15:

iż z iego plemieniá wynidzye ten/ przez ktorego będą wſzyſcy narodowie blogo=

16:

ſłáwieni/ to ieſt Kryſtus. Tu ſlowo Boże wzyęło grunt obietnice Boſkiey o

17:

Kryſtuſie/

Grunt ſłowá bo=
żego.

18:

gdzye chwałę nową námienił/ á pod záſłoną w ſercach ludzkich ná=

19:

piſał v potomkow Abráámowych/ to ieſt v Krześćiánow. Abowiem łácnoby

20:

káżdy zápomniał przez dawność tę obietnicę/ by nie przez cudze znáki było po=

21:

bacżono á oznaymiono/ iákoż o tym Páweł s. piſze/ bylibyſmy pod zakonem iá=

22:

ko pod miſtrzem/ niżli náſzá wiárá przyſzłá/ byliſmy ſtrzeżeni pod nim. Acżkol=

23:

wiek Zydowie ſą práwi potomkowie Abráámowi/ ále nie vżywáią z námi tey

24:

obietnice tylko ſtrzegą/ iáko pies v wozá ſtrzeże ſukná á nie chodzi w nim. A

25:

miáſto ich nas Pan Bog wſzcżepił w máćicę Abráámowę/ gdy rozgi (to ieſt

26:

żydowie) poſchły. K tey obietnicy przydał Pan Bog Abráámowi obrzeſkę/ ná

27:

znák pokoiá y ná pámięć obietnice/ o cżym ſtoi wyzſzey.

28:

O Izááku.

29:

At od ſtworzenia ſwiátá według Zydow 2122. ále

30:

wedlug wykłádácżow Bibliey 3358. cżáſu pánowánia Xerxeſá

31:

Báleo w Aſſyriey/ Izáák ſn Abráámow gdy był w leciech 40.

poiął żonę

strona: 14

Wiek trzeći.

Liſt 14.

poiął zonę Rebekę/ ktora ácż byłá długo niepłodna/ wſzákże on nie ſmućił ſie

s tego/ ále pámiętał y miał nádzyeię w obietnicy Boſkiey/ iż miał iego potom=grafika

ſtwo rozmnożyć iáko

piaſek w morzu/ prze=

to ſie vdał ná modli=

twę do Páná Bogá/

aby obietnicę racżył

nápełnić. Wnet Re=

beká byłá brzemien=

10:

na dwoygiem dzyeći.

11:

A gdi iey cżás przicho=

12:

dził porodzenia/ miá=

13:

łá wielką boleść gdy

14:

ſie w niey dwoie dzyeći

15:

biło ſpołu w żywocie/

16:

znák tego był iż ieden

17:

lud drugi lud przemo

18:

że/ á pirwſzy młodſzemu ſłużyć będzye. Vrodziło ſie pirwſze dzyecię liſowate á

19:

koſmáte/ imię iego było Ezau/ drugie wnet zá nim wyſzło trzymáiąc zá piętę

20:

pirwſzego/ dano iemu imię Iakob/ to ieſt piętá albo podchwytácż.

Ezáu.
Iakob.

A gdy od=

21:

roſli/ okazał ſie Ezau grubym/ niedbáłym/ obierał ſie około roley á myſliſtwá.

22:

Iakob był proſty/ ćichy/ mieſzkał domá rad. Wſzákże miłował ociec więcey

23:

Ezau iáko pirworodnego/ á rad iadał co on przynioſł z łowu ſwoiego. Mátká

24:

záſię więcey miłowáłá Iakobá/ przeto ſie tráfiło/ iż gdy Ezau był ná łowie/

25:

przyſzedł do domu chciało ſie mu ieść/ nalazł brátá á on ſocżewicę iadł/ y rzekł

26:

mu áby mu też dał s ſobą ieść. Rzekł Iakob/ dam ieſli mi daſz pirworodſtwo

27:

ſwoie/ y rzekł dáć/ á ták pod przyſięgą zdał mu pirworodſtwo ſwoie zá potrá=

28:

wę ſocżewice/

Przedánie pir=
worodſtwá

nie był wdzyęcżen dáru Boſkiego/ zá máło gi ſobie ważył/ ábo=

29:

wiem były w ten cżás wielkiey doſtoynośći ty pirworodſtwá/ iż z nich Kápła=

30:

ny obierano/ ći ludzyem dawáli błogoſłáwieńſtwá/ á ſami ie od oycow bieráli/

31:

w koſcielech vcżćiwie ſtali w ſzáciech oſobnie koſztownych/ á pirworodne rze=

32:

cży ták z dobytká iáko z zyemie bieráli/ á gdy z brácią dzyał miewali/ tedy prze=

33:

ćiw brátu dwie cżęśći pirworodny ſyn brał.

34:

¶ A gdy był głod w Kánáneyſkiey zyemi/ chciał Izáák do Egiptu/ ále mu An

35:

ioł nie dał/ przeto ſzedł do Geraris gdzye był krol Abimelech/ tákież żonę ſwe=

36:

ię zwał ſioſtrą iáko ociec iego. Ale Abimelech poznawſzy karał go s tego/ y zá=

37:

kazał pod gárdłem áby ſie iego żony żadny nie dotykał.

Geraris.
Abimelech.

Naſiał tam zboża I=

38:

záák/ vrodziło ſie mu go doſyć á inym nic/ y wzdroie oycowſkie ktore przed nim

39:

zyemią zákryli Páleſtyni/ odkrył: á dobytek y cżeladź pili. Potym wyſzedł do

40:

Berſábee/ vkazał ſie mu Pan obiecuiąc mu to co iego oycu obiecał. Przeto I=

41:

záák ołtarz zbudował ku cżći ku chwale Pánu Bogu. Przyzedł potym do nie^o

42:

krol Abimelech y Fikol hetman/ á tám miedzy ſobą pokoy wiecżny vłożyli.

Fikol.

43:

¶ Będąc iuż w ſtárośći Izáák ſzcżedł ná ocżach/ abowiem mu s choroby pły=

44:

nęły áż nie widzyał/

Izáák ſzcżedł ná
ocżach.

roſkazał ſynowi Ezau áby mu co vcżynił ieść z łowu ſwe=

45:

go/ pirwey niżli mu da błogoſłáwieńſtwo. Szedł tedy Ezau w pole áby co v=

46:

łowił oycu ku pokármu. Ale Rebeká powiedzyAłá Iakobowi ſłowá Izááko=

47:

we/ y kazáłá mu ſobie przywieść dwoie koźląt/ ktore rad iadał Izáák/ y vwá=

48:

rzyłá ie á kazáłá nieść Izáákowi miáſto Ezau/ áby mu dał błogoſłáwieńſtwo

49:

pirworodne pirwey niż vmrze/ tákże ſie sſtáło. A gdy ſie obawał oycá w oba=

50:

cżeniu/ obſzyłá mu Rebeká mátká ręce koźlęcemi ſkorámi/ iáko były v Ezau ko

51:

ſmáte/ w inych rzecżach był podobny Ezau/ przynioſł do oycá potráwę áby iadł

52:

z łowu iego. Ociec Izáák ſpytał ktoś ty ieſt? Powiedzyał żem ieſt ſyn pir

53:

worodny Ezau. Ociec kazał mu przyſtępić bliſko/ pomácał ręku áno koſmáte y

C 2	rzekł: Głos

strona: 14v

Kſięgi pirwſze

rzekł: Głos Iakobow ále ręce Ezau/ náiadſzy ſie y napiwſzy pocáłował go y

dawał mu błogoſłáwieńſtwo/ rzekąc:

Błogoſłáwi Izá
ák Iakobowi.

Dayći Pánie Boże z roſy niebieſkiey y s

pożytku zyemie hoyność zbożá/ winá/ y oleiu/ ábyć ſłużyli ludzye/ á narodowie

náſzy áby cię w pocżćiwośći mieli. Bądź pánem brátom twym/ ábyć ſie kłániá=

li ſynowie mátki twey: ktoryć będzye złorzecżył/ złorzecżony będzye: á ktoć do=

brorzecżyć będzie/ nápełnion będzie błogoſłáwieńſtwá. Skoro Iakob wyſzedł

od oycá/ przyſzedł Ezau z łowu/ przyniozł oycu potráwę proſząc błogoſłáwieńſt=

wá. Zlękł ſie Izáák bárzo/ ále obacżył iż to ſpráwá Boża byłá/ przeto nie z

gniewu mowił: Brát twoy przyſzedł ná zdrádzye/ wzyáł twe błogoſłáwieńſt=

10:

wo/ y będzye błogoſłáwion. Rzekł Ezau/ ſpráwiedliwie ieſt imię iemu dano

11:

Iakob/ bo mię to iuż drugi raz podſzedł/ pirworodność mi pirwey wzyął/ te=

12:

raz błogoſłáwieńſtwo podchwyćił. Poruſzon Izáák z iego nárzekánia/ rzekł:

13:

W żyznośći zyemie á roſie niebieſkiey będzye błogoſłáwieńſtwo twoie/ przydał

14:

też o potomkach iego/ rzekąc:

Izáák winſzuie
Ezau.

Z miecżá będzyeſz żył/ á brátu twemu ſłużyć bę=

15:

dzyeſz (to ieſt/ gdy Idumea będzye ołd dawáłá narodom Izráelſkim) ále przy=

16:

dzye cżás iż wybijeſz iárzmo iego s cżołá twego/ to ieſt/ mocą ſie odeymieſz. Nie

17:

nawidzyał tedy Ezau brátá ſwego Iakobá záwżdy/ y myſlił ſam w ſobie zábić

18:

go po śmierći oycowey. A gdy ſie Rebeká dowiedzyáłá iż Ezau poiął żonę Ká=

19:

náneyſką/ rzekłá do mężá Izááká: nie będę żywá ieſli żonę Iakob weżmie z do=

20:

mu Heth. A ták záwołał Izáák Iakobá do ſiebie/ y przykazał mu áby ſzedł do

21:

Mezopotámiey á wzyął żonę s corek Lábán/ bo w tym cżáſu Ezau brát wzyáł

22:

zá żonę corę Hizmáelowę ſtryiá ſwoiego imieniem Melech/ ácż miał ieſzcże y

23:

drugie żony. ∴ ∴ ∴ ∴

24:

O Iakobie.

25:

Yſzedł tedy Iakob z Berſábee/

j. Moiż. w xxviij

ſzedł do Hárán przez

26:

Kánáneyſką zyemię/ ále iż ſie bał cżęſcią brátá Ezau y drugich/

27:

przeto nigdzyey w domoch nie legał/ áni pod żadnym przykryćim/

28:

przyſzedł wiecżor przed Luzę/ vkładł ſie podłożywſzy kámień pod

29:

głowę ſwoię/ vyrzal przez ſen drábinę ſtoiąc iednym koń=

30:

cem ná zyemi/ á drugi ſięgał áż do niebá/ po ktorey Anieli chodzili

Luzá miáſto.
Drábiná do nie=
bá.

ná doł y

31:

wzgorę/ á Pan Bog przytknąwſzy ſie do oney drábiny mowił: Ia ieſtem Bog

32:

Abráámow/ Izáákow/ tę zyemię dam tobie y potomkom twoim/ á będą w to=

33:

bie błogoſłáwieni wſzyſcy narodowie zyemie/ będę twoim ſtrożem ná tey dro=grafika

34:

dze/ y przewiodę cię. Ocućiwſzy Ia=

35:

kob rzekł: Wierę Pan ieſ ná thym

36:

mieyſcu/ á iam niewiedzyał/ ſtráſzli=

37:

we to mieyſce/ tu ieſt dom Boży á for

38:

tká niebieſka/ przeto kámień ná kto=

39:

rym głową ſpał/ wy4táwił y názná=

40:

cżył wlawſzy zwirzchu oleiu/ obiecu=

41:

iąc Páná ſwoiego záwżdy zá Bogá

42:

mieć/ á ten kámień/ to ieſt mieyſce to/

43:

záwżdy w vcżćiwośći mieć/ á gdy ſie

44:

wrocę/ dzyeſięćiny dáwáć y ofiáry cży=

45:

nić będę ze wſzego dobrá ſwego/ y miá

46:

ſto ktore było bliſko w pocżćiwośći

47:

mieć vmyſlił/ y przezwał ie Bethel/

48:

to ieſt/ dom Boży po żydowſku/ zwano ie pirwey Iebuz od Iebuzeow/ potym

49:

Luzá/ to ieſt Migdał.

Bethel.
Iebuz.
Luzá..
Hárán.

50:

¶ Idąc do Mezopotámiey przyſzedł do Hárán nád wzdroy/ ktory był zákryty

51:

kámieniem wielkim/ gdzye tám było páſterzow trzey/ pytał ich ná Lábáná iá=

ko ſie ma/

strona: 15

Wiek trzeći.

Liſt 15.

ko ſie ma/ rzekli iż dobrze. Po máłey chwili Rachel iego corá przygnáłá owce/

Ráchel

odwálił iey Iakob kámień s ſtudniey/ áby owce nápoiłá/ przywitał ią/ obłápił

zápłákawſzy/ á obiáwił ſie iey iż ieſt iey brát wuiecżny (bo on był od ſioſtry Re

beki/ á oná od brátá Lábán/ rodzonych ſobie.)

Lábán

Powiedzyáłá tę rzecż oycu ſwe=

mu Rachel/ ktory wyſzedł przećiw iemu/ przywitał go y przywiodł do ſwego

domu. Powiedzyał Iakob przycżynę zbieżenia/ iż mu brát Ezau ná gárdło

ſtał. Rzekł k niemu Lábán/ ieſteś kość y ciało moie/ przeto bądź beſpiecżen v

mnie/ y polećiił mu ſtádo wſzytko ſwoie w moc. Rzekł Lábán k niemu: Nie

mnimay byś mi dármo ſłużył/ iżeś mi przyrodzon/ co chceſz zá ſwą pracą dam

10:

tobie. Miał Lábán dwie corce/ Lię ſtárſzą ále ná ocży chorą/ Rachel młodſzą

11:

oblicża pięknego y weźrzenia/ ktora ſie Iákobowi podobáłá/ y rzekł: Będęć

12:

ſłużył ſiedḿ lat zá Rachel. Ale ſie to zdáło krotko Lábánowi bo ią miłował/

13:

przeto gdy wyſzły ſiedḿ lat/ podrzućił mu Lią s choremi ocżymá wiecżor iż nie

14:

bacżył/ dawſzy iey dzyewkę ſłużebną Zelfę.

Rachel.
Lia.
Zelfá dzyewká.

Názáiutrz żáłował ſie tego Iakob

15:

ná Lábáná/ iż mu podrzuconą żonę dał/ á nie tę o ktorą byłá zmowá. Odpo=

16:

wiedzyał Lábán áby mu odpuśćił/ bowiem ſie ták záchowuie v nas/ iż młod=

17:

ſzey imo ſtárſzą nie godzi ſie dáwáć zá mąż/ wſzákże będzyeſzli mi drugie ſiedḿ

18:

lat ſłużył dam ći Rachel/ weźmieſz obiedwie. Y sſtáło ſie ták/ gdy cżás przyſzedł

19:

poiął Iakob drugą żonę Rachel ſioſtrę Liey/ dał iey ociec dzyewkę ſłużebną

20:

imieniem Báálę. ∴ ∴ ∴ ∴

21:

¶ Gdy Rachel długo niepłodna byłá/ Lia vrodziłá mu cżterzech ſynow/ Ru=

22:

bená/ Syneoná/ Iudę/ Lewi.

Ruben.
Symeon.
Iudá.
Lewi.

Rachel żáłoſna będąc bez płodu/ dáłá dzyew=

23:

kę ſwoię Báálę Iakobowi miáſto ſiebie/ áby s niey pocżęłá ſyny/ vrodziłá dwu

24:

ſynu Dáná y Neptálim. Widząc to Lia/ dáłá też drugą dzyewkę Iakobowi

25:

Zelfę/ ktora pocżęłá y vrodziłá Gád y Aſſer/

Dán.
Neptálim.
Gád.
Aſſer.

dzyękowáłá Pánu Bogu żę ią

26:

wzgárdzoną od mężá wielkim dárem pocieſzyć racżył/ iż iey doſtátecżny owoc ra

27:

cżył dáć/ dla ktorego ią iuż mąż muſiał miłowáć. Ruben ſtárſzy ſyn ſzedł ná

28:

pole y nárwał iágod/ drudzy zową iábłecżká/ ktore zową Mándrágorá/ przy=

29:

niozł do domu dał mácierzy Liey.

Mándrágorá.

Rachel żadośćiwa byłá onych iágod y rze=

30:

kłá/ day mi tych iágod. Rzekłá Lia (iáko niewiáſty) Ieſzcże máło maſz w tym

31:

iż mi przerywaſz mężá/ ále y iágody chceſz bráć ſyná mego. Rzekłá Rachel/ nie=

32:

chay ſpi s tobą tę noc zá ty iágody Mándrágori. A gdy było wiecżor ſzedł Ia=

33:

kob do domu/ wyſzłá przećiw iemu Lia y rzekłá: Do mnie maſz przyść tey nocy/

34:

dáłám zá to iágod Rachli iż mi dopuśćiłá tego. Spáłá tedy z Iakobem y po=

35:

cżęłá ſyná piątego Iſáſchár/ potym ſzoſtego Zábulon y ſiodmą corę Dynę.

Iſáſchár.
Zábulon.
Dyná.

36:

Wſpámiętał też Pan Bog ná Rachel/ otworzył żywot iey/ ktora pocżęłá y po=

37:

rodziłá ſyná/ á dano mu imię Iozeph/ s cżego Panu Bogu dzyękowáłá y mo=

38:

wiłá: Odiął Pan Bog odemnie ſromotę niepłodnośći

Iozeph.

39:

¶ Iakob nád ine ſyny Iozephá miłował. Potym rychło obiáwiono było Ia=

40:

kobowi od Bogá áby ſie wezbrał do ſwey oycżyzny/ przeto prośił Lábáná wu=

41:

iá y páná ſwego/ áby go puśćił do ſyná z żonámi/ z dzyećmi/ s cżeladzyą / y z do=

42:

bytkiem. Lábán prośił go ieſzcże áby mu ná máły cżás poſłużył/ chcąc mu do=

43:

brze zápłácić. Przyzwolił Iakob tym obycżáiem/ áby w ſtádach.owiec ktore ſie

44:

pſtre iágnię vrodzi/ było iego zá ſłużbę/ á ktoreby iednoſtáyney wełny było/ miá

45:

ło być Lábánowo. Przyzwolił Lábán. Iakob tedy gdy rozumiał cżás rodzenia

46:

owiec/ nákładł láſzcżek w potoki álbo w rynny gdzye owce miáły pić wodę/ á o=

47:

ny laſki vpſtrzył rzeżąc ſkorę ná nich y tu y owdzye. Owce pijąc wodę zápátrzy=

48:

ły ſie ná ony pſtre laſki/ rodziły pſtre iágniętá/

Pſtre iágnyętá.

s tey przycżyny Iakob był bo=

49:

gáty. Widzyał Labán iż Bogá miał po ſwey woli Iakob/ wżdy nie záwżdy Ia

50:

kobowi vmowy dzyerżał/ iedno rok od roku odwłocżył zapłáćie. Będąc thám

51:

Iakob iuż dwádzyeſciá lat/ prośił odpuſzcżenia v Lábáná do ſwoiey oycżyzny/

52:

ále Lábán gniewał ſie o to nań. Przeto Iakob vcżyniwſzy potáiemnie zmowę

53:

z żonámi y z dzyećmi/ wyſzedł od niego milcżkiem pobrawſzy ſwoy ſtátek/ w ten

C 3	cżas Rachel

strona: 15v

Kſięgi pirwſze

cżás Rachel vkrádłá milcżkiem oycowſkie boſzki o ktorych Iakob niewiedzyał.

Lábán gdy vſzyſzał iego odeście/ trzeciego dniá zá nim bieżał s cżeládzyą go=

niąc go/ y dogonił ná gorze Gáláád ſiodmego dniá/

Gáláád gorá.

ále był hamowan przez An

iołá/ áby nic przykrego nie mowił Iakobowi. Lábán przyſzedſzy pod namioty/

ſzukał Boſzkow ſwoich gdzye Rachel byłá/ ále ie pod ſię ſſchowáłá gdzye ſie ich

nie mogł domyſlić. Pytał cżemu ták táiemnie odſzedł. Ná to mu Iakob odpo=

wiedzyał/ ná roſkazánie Boſkie vcżyniłem to żem ſie do oycżyzny wezbrał/ nie

byłeś wdzyęcżen moich poſług/ s ktorycheś wiele dobrego od Bogá doſtał/ ſłu=

żyłemći cżternaſcie lat zá cory twoie/ á ſześć zá dobytek/ odmieniałeś moię za=

10:

płátę dzyeſięć rázow/ ále Bog moy mnie bronił/ nie mam nic twego/ co widziſz

11:

moie to właſne. Ná to Lábán powiedzyał/ iednaymy ſie á pokoy wiecżny mie=

12:

dzy ſobą vłożmy pod ſwiádectwem. Wzyął tedy Iakob kámień á záłożył y ná=

13:

znácżył wiecżny pokoy z Lábánem ná onym mieyſcu/ á rzekł: Nieście brácia ká=

14:

mienie/ s ktorych vcżynili iáko grob álbo ołtarz/ ná ktorym iedli. Rzekł Lá=

15:

bán: ten grob kámienia będzye ſwiádkiem pokoiá náſzego/ ktorego ia nie prze=

16:

ſtąpię áni ty nie przeſtępuy do mnie we zły obycżay/ áni biy corek moich twoich

17:

żon/ áni nád nie inſzych żon poymuy. Rzekſzy to potwirdzili tego przyſięgámi.

18:

Ráno Lábán pocáłowawſzy cory ſwoie y ſyny ich tákież/ dawſzy im błogoſłá=

19:

wieńſtwo odſzedł do domu.

20:

¶ Był tám Iakob przez noc dla boiáźni brátá Ezau/ poſłał k niemu poſły ná=

21:

wiedzáiąc zdrowie iego/ powiedáiąc też iż przez ten wſzytek cżás pielgrzymo

22:

wał v Lábáná wuiá ich. Poſłowie przyſzedſzy záſię powiedzyeli iż ſie Ezau go=

23:

tuie przećiw iemu s cżtermi ſty mężow. Iakob ſie zlękł mnimáiąc by we zły o=

24:

bycżay/ ſzedł k niemu/ puśćił przed ſobą ſtádá rozdzyeliwſzy ie ná trzy turmy/

25:

przepráwiwſzy ie przez rzekę/ zoſtał ſam nád rzeką áby ſie modlił ku Pánu Bo=

26:

gu. A w ten cżás mąż/ to ieſt Anioł/ chodził s nim zápáſy/ áż do ráná/ ktory do=

27:

tknął żyły iego ná práwey ſtronie krzyżá áż vſchłá/ s tego Iakob chramał. A ży=

28:

dowie przeto poſládkow bydlęcych nie iedzą iż w nim żyłá vſchłá. A gdy świtá=

29:

ło/ rzekł mąż puść mię: Rzekł Iakob/ nie puſzcżę áż mi będzyeſz dobrorzecżył.

30:

Rzekł mu on mąż/ żadnym obycżáiem nie będzye iuż twoie imię dáley Iakob

31:

iedno Izráel/ to ieſt kſiążę Boże/ ábowiem ieſliś przećiw Bogu ták mocny był/

32:

tym więcey przećiw ludzyom będzyeſz.

Izráel.

A gdy k niemu brát Ezau przyſzedł obłá

33:

pili ſie/ y iedli ſpołu/

Iakob z Ezau.

pytał Ezau ná ſyny iego wiele ich ma/ á obacżywſzy był

34:

rad/ pożegnawſzy ſie ſpołu obycżáiem ſwym/ rozeſzli ſie precż.

35:

¶ Potym Iakob przyſzedł do Sychimá miáſtá Kánáneyſkich/

Sychim miáſto.

mieſzkał przy

36:

miáſtecżku y kupił cżęść zyemie v ſynow Emorowych krolá Sychimorſkiego zá

37:

ſto báránow/ rozbił tám namiot ſwoy y zbudował ołtarz ku cżći Bogu Izráel=

38:

ſkiemu. Wyſzłá potym Dyná corá iego áby widzyáłá pánie oney kráiny/ ktorą

39:

vyrzawſzy Sychen krolewſki ſyn/ rozmiłował ſie iey y wzyął ią gwałtem y poſro

40:

mocił/ á oycu rzekł áby mu ią zyednał zá żonę.

Dyná pochwy=
coná.

Przeto ociec ſzedł s nim do Ia

41:

kobá/ ſynowie też Iakobowi przyſzli s polá gniewáli ſie milcżąc. Rzekł ku Ia=

42:

kobowi krol/ day ſwoię corę zá mego ſyná. Ktorzy rzekli/ nie ſłuſzno nam to v=

43:

cżynić gdy nie ieſteſcie obrzázáni ſpołu z námi/ ále obrzeſcie ſie będzyem ſpołu ie

44:

den lud. Przyſtał ná to Emor y s ſynem ſwoim/ á ták obrzázáli ſie y ſámi y lud

45:

w mieście z ich namowy.

Emor obrzázan.

A gdy przyſzedł dzyeń trzeći kiedy bywá nawiętſza bo=

46:

leść z rány/ Symeon á Lewi wzyąwſzy miecże pobili męſki narod w mieście/ y

47:

wzyęli z domu Sychemá ſioſtrę Dynę/ drudzy brácia rzućili ſie ná poſpolſtwo/

48:

niektore pobili drugie pobráli w więzyenie/ wſzytko miáſto ſpuſtoſzyli.

49:

¶ Gdy to Iakob obacżył/ rzekł do Symeoná y Lewi: Záſmućiliſcie mię y w

50:

nienawiść przywiedli do tey zyemie obywátelow będę zgłádzon y dom moy/ bo

51:

ich więcey niżli nas. Ale Pan Bog potwirdził go y rzekł/ wſtań á idź do Bethel

52:

á mieſzkay tám/

j. Moiżeſz. xxxv.

y vcżyń ołtarz gdzyemći ſie vkazał. Zwołał tedy Iakob wſzyt=

53:

kich ſwoich/ kazał im áby znieſli wſzytki boſzki ktore miedzy imi byli/ ktorzy to

vcżynili/ záko=

strona: 16

Wiek trzeći.

Liſt 16.

vcżynili/ zákopał ie Iakob pod modrzeẃ zá Sychimem miaſtem/ zyął ſtrách o=

kolicżne ludzi ták iż zadnym obycżáiem nie mogli gonić Iakobá. Przyſzedł tedy

do Bethel/ ktorá pirwey byłá Luzá/ vcżynił tám ołtarz ku cżći á chwale Bo=

żey/ y ofiárował co pirwey obiecał. Tego cżaſu vmárłá Delborá mámká Re=

beki/ pochowana ieſt v Bethel pod modrzewiem.

Delborá.

Vkazał ſie ieſzcże Pan Bog

Iakobowi y rzekł: Nie będzyeſz miánowan Iakobem/ ále Izráel będzye imię

twoie/ przydał ktemu: rozmnażay ſie/ s twoich biodr wynidą Krolowie/ Kſią=

żętá/ y poſpolity lud. Iakob náznácżył ono mieyſce wlawſzy zwirzchu oleiu

y miánował Bethel.

Bethel.

10:

¶ Wyſzedſzy ſtámtąd Iakob cżáſu Wioſny ſzedł ku Efrácie/ gdzye tám Ra=

11:

chel rodząc ziętá boleſcią/ wſzákże vrodziłá ſyná y vmárłá/ przewáłá/

Efrátá.

ſyná Ben

12:

noni/ to ieſt ſyn boleśći/ ociec go przezwał Beniámin/ to ieſt ſyn práwice.

Beniámin.
Rachel vmárłá.

Po=

13:

grzebioná Rachel ná drodze idąc do Bethleiem/ tá ſámá miedzy przyrodzone=

14:

mi Abráámowymi nie otrzymáłá pogrzebu. Vcżynił Iakob nád iey grobem na=

15:

pis/ ktory ieſzcże y dziś widáią. Ruben ſyn Iakobow zgwałćił przybytek oycá

16:

ſwego Iakobá v Báále/ Iakob to wiedzyał/ przero Iakob Báálę opuśćił.

17:

¶ Gdy ſie ſpelniło lat Izáákowi 180. vmárł/ pochowan ieſt od ſynow Iako=

18:

bá y Ezau w Ebronie gdzye y ociec leży.

Izáák vmárł.

Vmárłá też przed tym trochę y Rebe=

19:

ká mátká Iakobowá/ tamże pochowaná gdzye y mąż.

20:

O Iozephie ſynu Iakobowym.

21:

Dy był Iozeph w ſzeſnaſcie leciech/ páſł też z brácią

22:

dobytki/ ále go brácia nienawidzyeli miedzy ſobą/ iż ná nie ſzkáráde

23:

vcżynki powiedał przed oycem/ ktemu też iż go ociec nád ine ſyny

24:

więcey miłował/ y ſpráwił mu náwłacáną ſuknię/ ieſzcże ktemu iż

25:

ſen ſwoy powiedał przed nimi w ty ſłowá: Mnimałem ſpołu zwá=

26:

mi ná polu wiązáć ſnopki zbożá/ á wáſze ſnopy padáły przed moim/ á moy ſtał

27:

proſto.

Sen Iozephow.

Ktorzy rzekli/ á ſnadź będzyeſz náſzym krolem według twoiego ſnu.

28:

Rzekł też przed oycem/ widziałem Słońce y mieſiąc y iedennaſcie gwiazd chwa

29:

ląc mię. Przymowił mu ociec/ ſnadź mnimaſz áby ia ſłońce/ mátká mieſiąc/

30:

bracia gwiazdy ciebie będzyem chwalić ná zyemi. A gdy brácie páſli ſtádá w

31:

Sychen/ poſłał go ociec z Ebronu do nich áby mu powiedział co ſie tám dzyeie/ grafika

32:

á gdy ich w Sychunie

33:

nie nálazł/ ſzedł zá ni=

34:

mi do Dotáim/ ktorzy

35:

gdy go vyrzeli rzekli:

36:

Ono wykłádácż ſnow

37:

przyſzedł/ zábiymy go.

38:

Ruben chcąc go wybá=

39:

wić/ rzekł: Nie wyle=

40:

waymy krwie ie^o/ wrzu

41:

ćmy go w doł/ á ták zyą

42:

wſzy s niego ſuknię/ w=

43:

puśćili go w ſthudnię

44:

ktora byłá bez wody/ á

45:

Ruben odſzedł do by=

46:

dłá. A gdy ſiedzyeli/

47:

vyrzeli drudzy krámárze Izmáelitſkie/ rzekł brát Iudás: Lepiey ieſt przeday=

48:

my go krámárzom/ á nie mażmy ſobie ręku ſwych/ ciáłoć ieſt náſze y kreẃ/ y prze=

49:

dáli go onym kupcom zá dwádzyeściá ſrebrnych pieniędzy.

Iozeph záprze=
dan.

Wroćił ſie Ruben

50:

á w Studni nie nálazł Iozephá/ mnimáiąc żeby iuż zginął/ rozdárł ná ſobie o=

51:

dzyenie y nárzekał/ ále gdy vſłyſzał iż żywo przedan/ vćichnął. Pokrwáwili te=

C 4

dy ſzáty

strona: 16v

Kſięgi pirwſze

tedy ſzáty Iozephowe krwią kozłową/ á poſłáli niektore bráty do oycá/ mowiąc:

Otoſmy náleźli ſuknię krwáwą/ pátrz ieſli ieſt ſyná twego? A gdy ią poznał o=

ciec/ rzekł: Zwierzę nagorſze pożárło ſyná mego Iozephá/ rozdarſzy ná ſobie ſzá=

ty oblokł ſie we włoſienicę/ y żáłował ſyná długi cżás/ áni chciał od ſynow po=

cieſzon być/ ále rzekł: Stąpię k niemu płácżąc (według Zydow) do niſkośći

źyemie/ to ieſt do grobu/ bo chciał od żáłośći ſyná vmrzeć. Swięty Ieronim

kłádzye iż do piekłá chciał ſtąpić pátrzyć go/ á to przeto/ iż Abráám tę nádzie

ię miał/ á ſnadź przez obiáwienie/ iż ktoryby ſyn był iego pirwey vmárł niżli on

ſam/ miał iść do piekłá/ á ktorzy po śmierći iego/ ći do łoná Abráámowego/

10:

á twirdzą to y żydowie ſámi. Przeto ſwięte piſmo kłádzye iż rzekł Iakob: De=

11:

ſcendam in infernum lugens ad filium meum. Genesis xxxvij.

12:

¶ Potym Hizmáelitowie álbo Mádiánitowie (wſzytko to iedno) przedáli zá=

13:

ſię Iozephá Putyfárowi Hetmánowi krolá Egipſkiego/ ten miał żonę y dzye=

14:

ci/ ktorego corę potym Iozeph poiął zá żonę. Piſzą drudzy iż był Kuchmiſtrzo=

15:

wi przedan/ bo thego Putyfárá piſzą być kleśnionym/ nie mogł mieć żony áni

16:

dzyeći. Zydowie powiedáią tego Putyfárá potym być biſkupem Heliopolſkim/

Putyfár biſkup.

17:

ále komużkolwiek/ Boſkie to przeźrzenie było. Błogoſłáwił tedy Pan bog Pu=

18:

tyfárowi dla Iozephá/ ktory mu był dał wſzytko w moc niewiedząc ni o cżym

19:

tylko o chlebie ktory iádł. A gdy żoná Putyfárowá ocży ſwoie obroćiłá nań/

20:

miłowáłá go y rzekłá/ ſpi zemną. Bronił iey tego Iozeph mowiąc: Pan twoy

21:

polećił mi wſzytko w moc iedno ciebie nic/ gdzye to mogę vcżynić? owſzekibych

22:

zgrzeſzył y przećiw Bogu/ y przećiw pánu/ y przećiw zakonowi. Drugi raz zá=

23:

woławſzy go do ſiebie/ ięłá go zá płaſzcż á rzekłá ſpi zemną. Ktory popędzon ku

24:

gniewu/ płaſzcż w ręku zoſtáwiwſzy vciekł ſam. Oná żáłuiąc ſie tey lekkośći/

25:

ſzłá do mężá nárzekáiąc/ płaſzcż vkazáłá rzekąc: Oto ten Zyd w ktorym ſie ko=

26:

chaſz/ máło mi lekkośći nie wyrządził chcąc ciebie zdrádzić/ á to ieſzcże płaſzcż ie=

27:

go ktorego odbiegł gdym wołáłá. On vwierzył y dał go wſadzić związawſzy do

28:

krolewſkiey káźniey.

Iozeph wſádzon

Y tráfiło ſie iż też tego cżáſu byli poſadzáni s krolewſkiego

29:

dworu Podcżáſzy y Piekarz do oney ciemnice gdzye Iozeph ſiedzyał/ Iozeph

30:

im ſłużył. A gdy ie ráno Iozeph widzyał ſmutne/ rzekł im/ cżemu ták ſmutno

31:

ſiedzicie? Rzekli/ ſny ſie nam tráfne dáły widzieć/ á nie mamy ktoby ie nam wy=

32:

łożył. Rzekł Iozeph/ Boſkieć to ſą rzecży wiedzyeć ſny/ wſzákże powiedaycie ie

33:

á ia będę wykłádał. Rzekł Podcżáſzy/ widzyałem przed ſobą z máćice winney

34:

trzy odnogi wyrość y zákwitnąć/ á potym iágody doſtałe były/ ktorem wyćiſkał

35:

w kubek krolewſki á podawałem krolowi. Rzekł Iozeph/ trzy rozgi ſą trzy dni/

36:

po ktorych cię záſię Fáráo ná ſwe mieyſce wroći/ á w ten cżás pámiętay ná mię

37:

przed Krolem/

Iozeph wykłáda
podcżáſzemu ſen.

á podwodź go áby mię kazał puśćić bociem nic nie winien/ z

38:

domum przeddan potáiemnie/ tu s potwárzy ſiedzę/ Pánie Boże wſpomoż mię.

39:

Obiecal ſie podcżáſzy przycżynić do Krolá ále ſkłámał/ rad iż ſam wyſzedł nie=

40:

dbał o drugie. Piekarz też ſwoy ſen powiedzyał/ widzyałem ná głowie trzy ko=

41:

ſze v ſiebie nośić ieden ná drugim/ á ná zwirzchnim koſzu rozmáite potráwy s

42:

ciáſtá cżynione były/ ktore piekárze cżynią/ ptacy ná nim pádáli á iedli. Rzekł

43:

Iozeph/ wolałbych dobre wykłádáć niż złe/ á to nieboże trzy koſze trzy dni/ po

44:

trzech dniách wywiodą cię y dádzą obieśić/ ptacy s twoiey głowy będą ieść iá=

45:

ko s koſzá/ y sſtáło ſie ták obiemá.

Sen piekárzow:

46:

¶ Po dwu lat sſtał ſie ſen Fáráonowi tráfny/ táki/ iż ſtoiąc nád iedną rzeką/

47:

widzyał s niey wychodzić ſiedḿ wołow (v żydow ſtoi krow) pięknych tłuſtych

48:

wielkich/ páſły ſie po iezyerzyſkách. Potym drugie ſiedḿ wyſzły z oney rzeki chu=

49:

de i ſzpátne/ páſły ſie nád brzegiem po dobrey zyeloney tráwie/ pożárły ony pir

50:

wſze. ocućil ſie Krol y záſię záſnął/ widzyał záſię drugi ſen/ áno ſiedḿ kłoſow

51:

ná iednym źble vroſło pełne y piękne. Drugie ſiedḿ záſię bliſko ich były wyſchłe/

52:

cienkie/ przegorzáłe/ y cżcże/ pożárły cudność ich. Zlękł ſie Fáráo y wſtał/ we=

53:

zwał vcżonych ludzi do ſiebie pytáiąc ich o ten ſen/ á żadny mu go nie tráfił.

Wſpámiętał

strona: 17

Wiek trzeći.

Liſt 17.

Wſpámiętał Podcżáſzy ná Iozephá s ktorym ſiedzyał w więzyeniu/ y powie=

dzyał o nim Krolowi. Kazał go Krol wypuśćić/ oſtrzygſzy y ochędożywſzy go

dano mu ſzáty pocżćiwe y ine potrzeby/ wzyąwſzy go zá rękę práwą/ rzekł k nie=

mu: Zdał mi ſie ſen/ proſzę powiedz mi o nim/ y powiedział iákom piſał. Rzekł

Iozeph/ ſen ten ieſt Krolewſki vkázuiąc przyſzłe rzecży ná ſwiecie Krolowi Fá=

ráonowi:

¶ Sen wykłáda
Iozeph.

Siedḿ wołow cudnych y tłuſtych tákież kłoſow/ známionuią ſiedḿ

lat wielkiey vrody zboża y wſzelkiey żywnośći. Drugie ſiedḿ wołow chudych á

kłoſow wyſchłych/ znácżą drugie ſiedḿ lat wielkiey niepłodnośći/ ták iż zápo=

mnią ludzye onych pirwſzych rodzáynych przez głod. A ták teraz niechay Krol

10:

naydzye mężá iákiego/ ktoryby piątą cżęść do ſtodoł woźił zboża przez ty ſiedḿ

11:

lat żyznych/ á záchował áż do drugich ſiedmi lat głodnych. Vſłyſzawſzy to Fá=

12:

ráo/ dziwował ſie temu wykłádowi y rádzye roſtropney. Polećił mu tedy to ſzá

13:

fárſtwo mowiąc/ iż pełen duchá Bożego/ á zyąwſzy pierścień s palcá ſwoiego

14:

dał w ręce iego/ y ná ſzyię złoty łáńcuch wzdzyał/ y vcżynił go po ſobie wtorego

15:

w kroleſtwie onym. A gdy wſiadł ná woz krolewſki/ woźny wołał áby ſie mu

16:

wſzyſcy kłániáli iáko Krolowi/ y przyſiągł mu Krol Fáráo bez iego rády nic

17:

nie cżynić w kroleſtwie ſwoim/ y przezwał go po Egipſku zbáwiciel ſwiátá/ y

18:

dał mu żonę Aſſenát álbo Aſſenech/ á to byłá dzyewká Putyfárowá v ktorego

19:

Iozeph ſlużył/ miáłá ſwe mieſzkánie oſobno/ byłá pyſzna ále vcżćiwa/ piękney

20:

vrody/

Aſſenát żoná Io
zephowá.

mężem gárdziłá káżdym/ wſzákże s przeyrzenia Boſkiego Iozeph ſie iey

21:

ſpodobał/ gdy bacżyłá iego rozum y ſpráwę/ ále Iozeph nie chciał ktemu przy=

22:

zwolić áż opuśćiłá báłwány ktore oni chwalili w Egipcie. A gdy o to záſmu=

23:

cona byłá/ przez Aniołá nápominána/ áby inácżey nie cżyniłá/ y sſtáło ſie ták

24:

y byłá małżonką Iozephowi wierną/ ktora mu potym dwu ſynu vrodziłá Má=

25:

náſſen y Effráim.

Mánáſſen. Effráim.

W ten cżás było Iozephowi 30. lat. A gdy minęłá ſiedḿ

26:

lat hoynych/ náſzpiżował był Iozeph w káżdym mieście onego kroleſtwá peł=

27:

ne ſzpichlerze zboża/ zwłaſzcżá pſzenice. Przyſzedł táki głod ná ludzi iż wołali o

28:

żywność zá Krolem/ ktory ie odſyłał do Iozephá.

Głod w Egipcie.

Otworzył tedy Iozeph ſzpi=

29:

chlerze/ przedawał Egipciánom zboże zá złoto y ſrebro/ y do drugich kráin.

30:

¶ Slyſząc tedy Iakob iż zboża przedáią w Egipcie/ poſłał thám dzyeſięć ſy=

31:

now/ iedno Beniámina dzyeciątko zoſtáwił przy ſobie. Ktorzy gdy przyſzli do

32:

Egiptu/ przyſzli przed Iozephá/ nie poználi go pádli przed nim ná ſwoie kola=

33:

ná cżyniąc mu pocżćiwość. A on k nim ſrogo mowił rzekąc: Skądeſcie? Odpo=

34:

wiedzyeli/ z zyemie Kánáneyſkiey. Rzekł k nim/ muśicie być ſzpiegowie/ ábyſcie

35:

tu wzwiedzyeli co ſie dzyeie. Oni rzekli iż nic/ ſłudzy twoi ieſteſmy/ wſzyſcyſmy

36:

tu/ iednegoſmy oycá ſynowie/ iedenże theż młodſzy ſyn przy oycu zoſtał domá.

37:

Rzekł Iozeph/ wſzákem ia zgadł żeſcie ſzpiegowie/ przez zdrowie Fáráonowo

38:

nie wynidzyecie ſtąd wſzyſcy/ áż tu będzie brát wáſz młodſzy o ktorym powieda=

39:

cie/ á doſwiádſzę ieſli prawdę powiedacie/ á ták poſlicie poń iednego z was kto=

40:

ryby go tu przywiodł/ y dał ie poſadzáć/ trzeciego dniá ie puśćił/ iednegoż Sy=

41:

meoná zoſtáwił w więzyeniu/ á thák s nimi vmowił iż miał ſiedzyeć poki nie

42:

przyiádą z młodſzym ſynem/ wſzákże kazał ſługom áby náſypáli zboża w ich wo=

43:

ry/ y pieniądze záſię zá káżdy wor ná wirzchu worow położyć á záwięzáć/ daw=

44:

ſzy im theż ſtráwy ná drogi/ ſzli potym w drogę á mowił ieden ku drugiemu:

45:

Słuſznie to ćirpimy/ boſmy zgrzeſzyli przećiw brátu ſwemu. Przyſzedſzy do do=

46:

mu powiedzyeli oycu wſzytko co ſie dzyało. A gdy zboże wyſypowáli/ náleźli w

47:

káżdym worze záſię pieniądze ſwoie/ polękli ſie. Ociec Iakob vſłyſzawſzy rzecż

48:

od nich co ſie im przygodziło/ rzekł: Chcecie mię tych ſynow zbáwić w ktorych

49:

ſie ia kochał/ pirwey Iozephá á teraz Beniáminá. Rzekł Ruben/ day go mnie

50:

w moc/ ieſlić go cáło nie przynioſę/ oto maſz moie dwá w ſwoiey mocy/ pobiy ie

51:

ieſlić inácżey vcżynię/ á niechay s námi Beniámin iedzye. Rzekł Iakob/ nie

52:

poiedzye z wámi. ∴ ∴ ∴

53:

¶ Potym gdy zboże ſtráwili głod pocżął być/ rzekł im Iakob áby ſzli do Egi=

ptu/ á kupili

strona: 17v

Kſięgi pirwſze

ptu/ á kupili zboża. Iudás rzekł/ ieſli známi Beniáminá nie poſleſz/ inácżey

nie vcżynim/ á ia go wezmę ná ſwą pracą y v mnie go z rąk pátrzay. Rzekł Ia=

kob/ iuż iáko ſie wam podoba cżyńcie/ iedźcie á kuṕcie dobrego zboża/ á pienią=

dze pirwſze weźmicie/ á ſtároſtę podáruycie/ Pánie Boże aby ná was łáſkaw

był. Przyſzli ſynowie Iakobowi do Egiptu/ ſtánęli przed Iozephem iáko im

kazał z Beniáminem. Iozeph kazał gody ſpráwić prze nie/ oni ſie bali/ máiąc

zá to iż dla pirwſzych pięniędzy chcą ie pobráć w niewolą/ rzekli ku Száfárzo=

wi/ niewiemy iákoſmy ſie wſzyſcy omylili/ iż pirwſze pieniądze ktoreſmy wam

dáli zá zboże/ záſięſmy ie do domu z wormi przynieſli/ otożeſmy ie teraz przynie=

10:

ſli weſcie ie od nas z drugimi zá zboże. Száfarz rzekł/ pokoy wam/ Bog to wam

11:

dał/ mam ia ſpełná coſcie pirwey dáli. Wywiedzyon do nich Symeon z więzye=

12:

nia w południe. A gdy Iozeph przyſzedł/ dáry mu podáli cżyniąc mu pocżći=

13:

wość/ á wyrozumiawſzy z nich iż ociec zdrow/ przywitawſzy Beniáminá cáło=

14:

wał go y błogoſłáwił mu.

¶ Iozeph dáro=
wan od bráciey.

Nie mogł złez w ocżu zádzyerżeć/ przeto wyſzedł

15:

precż á płákał ná pokoiu z rzewniwośći ſerdecżney/ vmywſzy twarz zádzyerżał

16:

rzewność/ przyſzedł do nich kazał chleb ná ſtoł kłáść/ ſiadł ſam oſobno/ bo E=

17:

gipciánie mieli to ſobie zá hániebny vcżynek z Zydy ieść álbo ſiedzyeć ſpołu z ni=

18:

mi/ ſpoſadzał bráty według ſtárſzych á młodſzych/ ták iáko domá ſiadáli/ roz=

19:

dał ich cżęśći. Dziwowáli ſie iego ſadzániu iáko świádom był ich lat/ też cżemu

20:

dał Beniáminowi pięć cżęśći przećiw ich iedney/ á tám iedli y pili/ y nápili ſie

21:

y náiedli. Przykazał Iozeph ſzáfárzowi/ áby ich pieniądze włożyl im záſię w wo

22:

ry ich iáko pirwey náſypawſzy pirwey zboża cżyſtego/ przykazał też áby do mło=

23:

dſzego bráthá w wor włożył kubek ſrebrny iákoby nikt nie obacżył/ y sſtáło ſie

24:

ták. Názáiutrz poſzli ze zbożem precż/ kazał Iozeph ſzáfárzowi gonić ie dla ku=

25:

bká/ á gdy ie pogonił mowił k nim: Zleſcie vcżynili zá dobrodzyeſtwo páńſkie/

26:

on was cżeſtował/ á wyſcie mu kubek vkrádli s ktorego ſam pija y wiezdzby cży

27:

ni. Oni rzekli/ v kogo gi naydzyeſz niechay gárdło da/ á my będzyem niewolnicy

28:

twoi. On ſzukáiąc nálazł kubek w worze Beniáminowym. Zydowie ſie zlękli y

29:

zdumieli bárzo/ wroćił wſzytki ná zád ſzáfarz/ y przywiodł przed Iozephá/ po=

30:

wiedzyał co ſie dzyało. Rzekł Iozeph/ ábo niewiecie Zydowie że ia ieſtem wie=

31:

ſzcżek. Iudás przypadł k nogom iego proſząc áby on zá młodſzego ćirpiał/ mo=

32:

wiąc żem go ia od oycá s pracą wielką ná tę drogę námowił. Nie mogł dáley

33:

Iozeph w ſobie przyrodzoney miłośći zátáić przećiw bráciey ſwoiey/ kazał wſzy

34:

tkim inym wynidź/ rzekł s płácżem: Iam ieſt wáſz brát Iozeph/ nie boycie ſie/

35:

dla wáſzego zdrowia Pan Bog mię tu przed wámi poſłał/

Iozeph ſie obiá=
wił bráciey.

iuż dwie lecie głod=

36:

ne minęły á ieſzcże pięć máią być/ á ták iedźcie co rychley do domu á oycá przy=

37:

nieſcie ze wſzytkim domoſtwem wáſzym tu do mnie/ iż go przechowam y zwámi

38:

y ze wſzythkim dobytkiem. Oni pádli proſząc miłoſierdzyá zá ſwoy wyſtępek.

39:

Rzekł im/ nie boycie ſie.

40:

¶ A gdy ſie dowiedzyał Fáráo o oycu y bráciey Iozephowych/ był rad/ wſka=

41:

zał ku Iozephowi áby wozow dano ná ktorychby ſie przywieźli do Egiptu s

42:

ſwoim domoſtwem/ y sſtáło ſie ták. Dał theż Iozeph káżdemu z nich po ſzácie

43:

pocżćiwey/ ále Beniáminowi ſámemu pięć ſzat y trzy ſtá ſrebrnych pieniędzy/

44:

tákże też y oycu poſłał. Ktorzy gdy przyſzli do oycá Iakobá/ rzekli k niemu z rá

45:

doſcią: Iozeph ſyn twoy żyw ieſt/ y pánuie nád Egiptem. Iakob iákoby z wiel=

46:

kiego ſnu ocućił/ nie wierrzył zárázem/ áż mu vkazáli dáry y ine znáki. Rzekł/

47:

doſyć mam dáru od páná mego/ iż mi ſyná żywego do tego cżáſu dochował/ poiá

48:

dę á oglądam go pirwey niż vmrę. A ták wyſzedł Izráel ze wſzytkim domoſt=

49:

wem y z dobytki z zyemie Kánáneyſkiey do Egiptu/ będąc w leciech 131. Przy=

50:

ſzedſzy nád ſtudnię przyſięgi/ vcżynił ofiárę z dzyękámi Pánu Bogu wſzechmo=

51:

cnemu.

Iakob wyſzedł s
Kánáneyſkiey zie
mie do Egiptu.

Rzekł mu Pan Bog: Sſtęṕ do Egiptu á nie boy ſie/ tám cię roozmno=

52:

żę ná wielki lud/ y wywiodę ſtámtąd.

53:

¶ Przyſzedł tedy Izráel do Egiptu w pocżcie przyrodzonych ſwoich ſiedmi

dzyeſiąrt y pięć

strona: 18

Wiek trzeći.

Liſt 18.

dzyeſiąt y pięć (drudzy piſzą bez cżterzech/ á drudzy ſpełná) Poſłał Iakob Iu=

dáſá przodkiem do Iozephá opowiedáć przyiazd ſwoy. Ktory przećiw oycu

wyiechał do Geſſen/ tham go obłápił y pocáłował z wielkiey radośći/ tákież

brácią y wſzytek narod. Rzekł Iakob: Iuż weſołą śmiercią vmrę gdyżem o=

glądał tego s ktoregom nigdy myſli nie ſpuſzcżał. Potym iechał do Krolá Fá=

ráoná opowiedáć oycow przyiazd/ á náucżył brácią/ gdy ich będzye pytał Krol

około iakiego ſie obieráią goſpodárſtwá/ áby rzekli/ ieſteſmy páſterze owiec s

przodkow ſwoich/ á to przeto iż by im dał zyemię oſobną Geſſen/

Geſſen.

gdyż Egipci=

ánie brzydzą ſie páſterzmi owcżymi/ iż owiec nie iadáli/ tákże ſie sſtáło. Przy=

10:

wiodł tedy Iozeph oycá do Krolá Fáráoná/ y błogoſłáwił Krolowi. Krol go

11:

ſpytał wiele lat ma. Odpowiedzyał: Pielgrzymowánia moiego ieſt ſto y trzy=

12:

dzyeśći lat/ ále ieſzcżem nie przyſzedł ku latom oycow ſwoich. A tak Iozeph z

13:

roſkazánia Krolewſkiego dał bráciey ſwoiey zyemicę Rámezes/ wybornego

Rámezes.

14:

vrodzáiu. Iozephus piſze iż im dał złożenie w mieście Heliopolis/ cżyniąc k

15:

woli Egipciánom áby ſie z nimi nie mieſzáli/ á ſnadź Heliopolis przyſłuſzáłá

16:

do zamku Geſſen.

17:

¶ Sſtał ſie potym wielki głod w zyemi Egipſkiey/ gdy iuż nie mieli zacż kupo=

18:

wáć/ żywił ie Iozeph on rok dawáiąc zboże zá dobytek. Ná drugi rok gdy ie=

19:

ſzcże więtſzy głod był/ kupił Iozeph wſzytkę zyemię Egipſką zá żywność/ o=

20:

krom kápłáńſkiey zyemie ktora im byłá daná wolna od Krolow/ ći wolne mie=

21:

li żywnośći s ſtodoł krolewſkich. Ná oſtátku oney niepłodnośći/ rzekł Io=

22:

zeph do ludu poſpolitego: Oto wy y bydło wáſze y zyemiá w mocy krolewſkiey

23:

ſą/ oto wam záſię wrácam zyemię/ y naſienia dam ku orániu zyemie krolew=

24:

ſkiey/ s ktorey dacie piątą cżęść Krolowi/ oſtátek wam puſzcżam ná naſienie

25:

ſobie y ná żywność wáſzę. Ktorzy rzekli/ zdrowie náſze w ręku twoich ieſt. Od

26:

tegoż cżáſu áż do dziſiá/ piątą cżęść płácą Krolowi w Egipcie zboża ná ká=

27:

żdy rok. Mieſzkał thedy Izráel w Egipcie ſiedḿnaſcie lath/ y rozmno=

28:

żył ſie bárzo.

29:

¶ A gdy iuż widzyał Izráel cżás śmierći ſwoiey/

¶ Iakob bliſko
ſmierći.

wezwał Iozephá k ſobie y

30:

kazał mu przyſiądz ná łono ſwoie/ áby go pochował w grobie ſtárſzych ſwo=

31:

ich/ ktore mieyſce zwano Abráámium/ iże ie Abráám kupił/ á leży tám z żoną

32:

ſwoią Sarą y z Izáákiem ſynem/ od Kálwáryey ieſt iako trzydzyeśći mil.

33:

Przyſzedł thedy k niemu Iozeph ze dwiemá ſynomá/ á gdy ie vyrzał Iakob

34:

rzekł: Ktorzy to ſą? Rzekł Iozeph/ ſynowie moi. Rzekł Iakob/ ći dwa moi

35:

będą iáko Ruben y Symeon/ to ieſt/ będą też roſpłodzeni w narod ſwoy/ ále

36:

ine ktore będzyeſz miał/ będą zwáni imieniem bráciey ſwoiey w dzyerżáwach

37:

ſwoich/ to ieſt/ nie będą roſpłodzeni w Trybus iáko ini/ tylko ná ſwoich dzyer=

38:

żáwach przeſtáną. Y poſtáwił Iozeph ſyná Mánáſſen ná práwicy oycá ſwo=

39:

iego/ á Effráim ná lewicy/ cżyniąc oycu pocżćiwość áby im błogoſłáwił. Ia=

40:

kob położył rękę práwą ná młodſzym Effráim á lewą ná ſtárſzym Mánáſſen/

41:

y błogoſłáwił im mowiąc:

Iakob błogoſlá=
wił ſynom.

Boże Pánie moy/ przed twoią oblicżnoſcią cho=

42:

dzili oycowie moi/ Abráám/ Izáák/ ktoryś mię też żywił/ chował/ áż do tego

43:

cżáſu/ Anyoł ſwięty ktory mię z wielkich nieprzeſpiecżnośći wyymował: Bło=

44:

goſłaẃ dzyeciom tym/ á niechay będzye wezwano moie imię nád nimi/ y moich

45:

oycow Abráám Izáák/ áby roſli w wielkośći ná zyemi. Widząc Iozeph iż

46:

rękę práwą położył ná młodſzym/ chciał przemienić ręce iego/ mowiąc: Nie

47:

ſłuſzno ták oycże miły/ położ práwą ná pirworodnym Mánáſſen. Ktory nie=

48:

chciał inácżey/ mowiąc: Wiem moy miły ſynu/ iż ten będzye ná wielkość lu=

49:

dzi/ ále brát młodſzy będzye nád nim więtſzy/ (á to ſie wypełniło ná Ierobo=

50:

ám ktory Effráteus był) á plemię iego wyrodzi ſie ná wielki lud. Rzekł też ku

51:

Iozephowi: Pánie Boże przeprowadź was do zyemie wáſzey/ dawamći nád

52:

brácią twoię Sychiman zyemię/ ktorąmem kupił y obronił miecżem y łukiem

53:

z ręku Amorreuſzá. ∴ ∴ ∴ ∴

Teſtament

strona: 18v

Kſięgi pirwſze

Teſtáment Iakobow.

Wezwawſzy k ſobie Iakob ſynow ſwoich/ mowił k

j. Moiż. w xxxj.

nim: Przychylcie ſie á ſłuchaycie/ ſynowie Iakobowi poſłuchay=

cie Izráelá oycá wáſzego/ przepowiem wam przyſzłe rzecży/ kto=

re na was w ony cżáſy przydą.

¶ Ruben pirworodny ſynie/ tyś ieſt moc moiá á pocżątek bole=

śći moiey/ pirwſzy w dárzech/ więtſzy w pánowániu/ rozlałeś ſie iáko wodá/

nie rość/ boś wſtąpił ná łoże oycá twego/ á poſzkárádziłeś pościel iego.

¶ Symeon á Lewi brácia/ nacżynia złośći boiuiącey/ nie wſtępuy do ich rá=

10:

dy duſzo moiá / á w zebrániu ich nie bądź ſławá ma/ ábowiem w pirzchliwośći

11:

ſwoiey zabili męże/ ſwowolnie pokopawſzy mury ( to ieſt Emorá y Sychen o

12:

Dynę) złorzecżoná pirzchliwość ich / bo vporna/ á gniew ich nie vkrocony/

13:

rozdzyelę ie w Iakobie á roſproſzę w Izraelu/ to ieſt/ iż káżdy ſwoy Trybus

14:

álbo narod będzye miał oſobny. grafika

Iudowe błogo=
ſłáwienſtwo od
oycá.

15:

¶ Iudá tobie będą brácia twoi po=

16:

cżćiwość cżynić/ ręce twoie ná ſzy=

17:

iach nieprzyiacioł twoich/ kłaniáćći

18:

ſie będą ſynowie oycá twego/ Lwi=

19:

cżek Iudá/ ná korzyść wſtąpiłeś ſy=

20:

nu moy/ odpocżywáiąc/ ſłożyłeś ſie

21:

iáko Lew/ á iáko Lwicá? kto go

22:

zbudzi? Nie będzye odięto doſto=

23:

ieńſtwo/ to ieſt/ Sceptrum krole=

24:

wſkie z Iudy/ á Kſiążę z biodr iego/

25:

áż przydzye ten ktory ma poſłan być/

26:

á on będzye ocżekawánie narodom/

27:

wiążąc do winnice oſlątko ſwoie/ á ku korzeniu winnemu (o ſynu moy) oſlicę

28:

ſwoię/ omyie w winie ſzátę ſwoię/ á we krwi iágod płaſzcz ſwoy/ ocży iego pię=

29:

knieyſze ſą nád wino/ á zęby nád mleko bielſze.

30:

¶ Zábulon ná brzegu morſkim mieſzkáć będzye/ gdzye łodzi ſtawáią/ ſiegáiąc

31:

áż do Sydonu.

32:

¶ Iſáſchár/ oſieł mocny miedzy gránicámi/ vyrzał odpocżywánie iż bylo do=

33:

bre/ y zyemiá iż byłá dobra/ podiął ią ſwoiemi ramiony áby ią nośił/ vcżynion

34:

ieſt ſlużebnik dawáiąc dań.

35:

¶ Dán będzye ſądzić lud ſwoy/ iáko y ine pokolenie w Izráel. Bądźże Dán

36:

wężem ná drodze/ á wężem rogátym (Ceráſtes) ná ścieſzce/ ſzcżypiąc kopytá

37:

końſkie/ áby ſpadł ieźdzyec iego ná zad/ zbáwienia thwoiego będę ocżeka=

38:

wał Pánie.

39:

¶ Gád/ vbrány woiowáć będzye przed nim/ á on ſie przygotował ná wſtecż.

40:

¶ Aſſer tucżny chleb/ da roſkoſzy krolom.

41:

¶ Neptali ieleń wypuſzcżony/ dáiąc wymowy pięknośći,

42:

¶ Iozeph ſyn przyroſtły/ cudnego weyrzenia/ cory chodziły po murze ále go

43:

rozgniewáły/ á wádziły ſie/ á zayrzáły mu/ ktore miáły ſtrzáły/ ſiedzi w mocy

44:

łuk iego/ y rozwiązány ſą wezły rámion y ręku iego/ przez ręce tego/ ktory ieſt

45:

moc Iakobowá/ odtąd páſterz wyſzedł/ kamień ludu Izráelſkiego/ Bog oycá

46:

twoiego będzye pomocnik twoy/ á wſzechmogący pożegna tobie/ pożegnaniem

47:

niebieſkim zwirzchu/ pożegnaniem przepáśći morſkich/ y pożegnaniem pierśi y

48:

żywotá/ pożegnanie oycá twoiego zmocniło ſie s pożegnánia oycow iego/ áżby

49:

przyſzło pożądánie págorkow wiecżnych/ niechay będą ná glowie Iozephowey

50:

á ná wirzchu głowy Názáráńſkiego miedzy brácią ſwoią.

Beniámin

strona: 19

Wiek trzeći.

Liſt 19.

¶ Beniámin wilk drapieżny/ ráno będzye ieść łupy/ á wiecżor będzye rozdzye=

lał korzyści. Ty to rzeczy mowił Iakob ſynom ſwoim/ a wyrzekſzy/ dał każde=

mu blogoſłáwieńſtwo ſwoie/ á przykazał im mowiąc: Iać przypoion będę k lu=

du moiemu/ pochowaycieſz mię z oycy moiemi w Ebronie w zyemi Kanáney=

ſkiey przećiw Mámbrze/ ktorą kupił Abráám od Efroná Etheyſkiego/ gdzye

leży Abráám/ Izáák z żonámi/ y Lia żoná moiá. Złożywſzy ręce nogi/ ná

łoſzku vmárł.

Smierć Izráe
lowá.

¶ A gdy Iozeph obacżył śmierć oycá ſwoiego/ padł ná oblicże iego płácżąc

y cáłuiąc/ przykazał ſługom ſwoim aby go drogiemi máściámi pomázali/ iáko

10:

v nich obycżay bywał. Płákał go wſzytek Egipt ſiedḿdzyeſiąt dni. Iozeph

11:

wzyąwſzy przyzwolenie od Krolá Fáráoná/ wieźli go ná pogrzeb do Kánáney=

12:

ſkiey zyemie/ iáko żądał zá żywotá ták vcżynił. Pochowawſzy oycá w Ebronie/

13:

wroćili ſie záſię do Egiptu do zyemie Geſſen. Brácia Iozephowi boiąc ſie

14:

Iozephá by ſie nád nimi nie mśćił dawney krzywdy/ prośili go o łáſkę/ powie=

15:

dzyawſzy iż to oycowá wola byłá/ ábyſmy cię przenáleźli w tym. Iozeph zápłá=

16:

kał y rzekł k nim: Ociec niebieſki to wam odpuśći/ bo to iego wola byłá áby ſie

17:

ták sſtáło/ y on to ſam złą rzecż w dobrą obroćił/ iáko ná oko widzicie/ ia was

18:

y wáſze dzyeći chowáć dobrze będę. Pádli wſzyſcy dzyękuiąc. Potym prośił ich

19:

pod przyſięgą áby ſynom álbo potomkom ſwoim roſkazáli/ gdy ie Pan Bog z

20:

Egiptu do obiecáney zyemie przywiedzye/ áby s ſobą kośći iego wzyęli/ á wedle

21:

oycow w Ebronie ſchowáli. Wykonawſzy lat 110 vmárł/ ktorego wſzytek lud

22:

w Egipcie płákał.

Smyerć Ioze=
phowá.

Docżekał trzećich potomkow od ſynow/ námazan drogiemi

23:

máściami y pochowan w Egipcie/ tákże vcżynili potym. Pod piącią Krolow

24:

Iozeph był w Egipcie: pirwſzy Nefrem ktoremu ſen wykladał. Drugi Amá=

25:

zys. Trzeći Chebron. Cżwarty Memfes. Piąty Memfres zá ktorego vmarł.

26:

A to ieſt oſtátnie kápitulum Geneſis/ po żydowſku Berezyth.

j. Moiże. w oſtát
nim káp.

27:

Proroctwo Iakobowe według Wincentego okrom

28:

piſmá ſwiętego. Z narodu Iudá ſyná moiego/ národzi ſie pánna ſwiátłá y po=

29:

cżćiwą ſzátę máiąc/ s they ſie vrodzi báránek Boży niepomázány zbawiáiąc

30:

wſzytki/ ktorego kroleſtwo będzye trwáło ná wieki. Pan wielki vkaże ſie ná

31:

zyemi iáko cżłowiek/ ciáło weźmie y będzye iadł iáko cżłowiek/ będzye z ludźmi

32:

iáko grzeſznik/ będzye kwitnął iáko ſłońce ná zyemi/ prziymą go niebioſá y zye=

33:

miá/ głoſem oycowſkim będzye poświęcon/ obdárzy was duchem ſwoim poſłá=

34:

nym miłoſierdzya/ á będzyecie iego ſynowie w prawdzye. Ten będzye z Lewi

35:

Kápłan á z Iudy Krol/ Bog y cżłowiek/ iednacż miedzy Bogiem á cżłowie=

36:

kiem/ wſzytki ciemnośći ktore pod niebem zeymie/ á będzye pokoy po wſzytkiey

37:

zyemi. Ale wáſzy potomkowie powſtáną przećiw iemu/ á będą mu wyrzędzáć

38:

rozmáite złośći y przeſládowánia/ ręce ſwoie kápłani pomáżą krwią iego nie=

39:

winną/ y ná ſwoię głowę ią wezmą/ zábiwſzy go/ niewiedząc áby zmartwych

40:

wſtał/ przy iego śmierći kámienie ſie pádáć będzye/ y ſłońce ſie záćmi/ y wiele

41:

dziwow będzye/ duchowie niewidomi bedą drżeć/ á piekło będzye zlupiono on

42:

ſam wrotá do Ráiu otworzy/ y każe ſtać miecżowi/ ktory groźił Adámowi y da

43:

doſyć pokármu z drzewá żywotá/ Beliál będzye związan od niego. Tedy vy=

44:

rzycie Enoch/ Noe/ Sem/ Abráám/ Izáák/ y mnie oycá wáſzego/ wſtanąć z

45:

grobow w weſelu. Synom ſwoim da moc podeptáć złośćiwe duchy/ á ktorzy

46:

weń vwierzą będą weſeli ná zyemi/ tedy wſzyſcy powſtáną/ niektorzy ku chwa=

47:

le/ niektorzy ku ſwoiey ſromocie/ á napirwey lud moy Izráelſki będzye ſądzon/

48:

ktory iemu wierzyć nie będzye.

49:

grafika

D	Narod Iako=

strona: 19v

Kſięgi pirwſze

Narod Iakobow s ktorym wſzedł do Egiptu.

Iakob myał 12 ſynow ode dwu żon/ y 2 nałożnicz/ kthore były: Lia żoná/ ſinowie iey: Ruben iego ſynowie: Enoch/ Phallu/ Efron/ Chárm/ Simeon: iego ſynowie: Lemuhel/ Lámin/ Ahod/ Iáchim/ Sáhár/ Saul/ Iudá/ Hir vmárł/ Onán vmárł/ Sellá/ Phares s Támár/ od niego Amul/ Efron Arám Aminadáb Aááſon Sálmon Boos Obat Ieſſe Dawid Rozgá rodzáiu Páná Kryſtuſá. Zamár s Támár/ Lewi/ Gerſon/ Cháát/ Merari/ Iſáſchár Tholá Phua Iob/ Semron/ Zábulon/ ktorego ſynowie Zared/ Chelon/ Lahehel/ Dyná dzewká/ Zelfá náłożnicá/ ktorey ſynowie Gad/ od ktorego Zophion/ Agigi/ Ezebon/ Suni/ Heri/ Arodi/ Areli/ Aſſer/ kthorego ſynowie Lemná/ Ieſua/ Iaſui/ Beria/ od ktorego heber/ Melchiel/ Sará dzyewká/ Rachel żoná/ iey ſynowie: Iozeff Mánáſſen/ Máchir/ Effráim/ Beniámin/ od ktorego Belá/ Bechor/ Azbel/ gerá/ Náámán/ Echi/ Ros/ Mophim/ Offim/ Ared/ Báálá nałożnicá od Rachel/ ſynowie: Dán/ od ktorego Huſym/ Neptálim/ Iáziel/ Guni/ Lezá/ Sylem.

¶ Iudás ſyn Iakobow w ten cżás gdy Iozeph przedan/ ſzedł był od bráciey y

poiął żonę Sur Kánáneyſką/ ktora mu vrodziła ſyná Her/ potym Onán/ po=

tym Selám. Dał żonę ſtárſzemu ſynowi Her Thámár/ ále iż ſie przećiw przyro

dzeniu záchował/ vmárł podle żony ná łożu. Onán (iáko v Zydow y dziś oby=

cżay ieſt) z roſkazánia oycowſkiego/ ſzedł do iátrwie áby wſkrześił naſienie brá

terſkie/ ktory też ſiemię ſwoie wylał prożno przećiw przyrodzeniu/ zábił go też

Pan Bog podle niey. Dopuśćił Iudás Thámár wdową być áżby ſyn mlodſzy

Selá doroſł/

strona: 20

Wiek trzeći.

Liſt 20.

Selá doroſł/ ále potym Selá niechciał ná to przyzwolić/ boiąc ſie by tákież

nie vmárł podle niey iáko drudzy brácia. Thámár gdy ſłyſzáłá iż żoná Iudowi v=

márłá Sur/ zrzućiłá wdowie odzyenie/ á wdzyałá ine podobne k niewiáſtam

ſwowolnym/ y ſiádlá ná roſtániu dwu drog/ gdzye miał iść Iudá do owiec

ſtrzyżenia/ vyrzał ią/ mnimał być ſwowolną niewiáſtę/ rzekł k niey: bądź mi

k woli. Oná rzekłá/ co mi daſz. On rzekł/ poſlęć kozłá s ſwego ſtádá. Oná rze=

kłá/ ieſli daſz w zakładzye pierścień/ ſzátę/ y tę laſkę co ią nośiſz. Vcżynił to/

tám pocżęłá od niego bez iego wiedzenia. Poſlał potym Iudás kozłá niewie=

ſcie/ ale iey iuż nie było. A gdy obacżono iż Thámár brzemienna/ kazał ią ſpá=

10:

lić. Gdy ią wiedzyono ná śmierć/ poſłáłá Iudowi iego klenoty y laſkę/ mo=

11:

wiąc: Od tegom pocżęłá co to iego rzecży. On wnet przyſzedł k ſobie/ kazał ią

12:

odwieść od śmierći/ y rzekł: Sprawiedliwſza ieſt oná niżli ia/ gdyż s ſynow mo

13:

ich nie mogłá pocżąć/ pocżęłá zemnie. áby moy dom nie ſzcżedł prożny według

14:

Boſkiey obietnice. Potym vrodziłá bliźniętá dwu ſynu/ dano iednemu imię Fa

15:

res/ á drugiemu Zarám/ o cżym piſano w pirwſzych kſięgach Moiżeſzowych we

16:

xxxviij. kapitulum. ∴ ∴ ∴

17:

Rozdzyał piąty kſiąg pirwſzych/ o rodzáiu y zá=

18:

chowániu Bogow Pogáńskich.

19:

Cżkolwiek nieſłuſzna rzecż ieſt ſwięte piſmo mie=

20:

ſzáć miedzy ſproſne piſanie błędow Pogáńſkich/ ktorych ná

21:

on cżás było doſyć po wſzytkim ſwiecie. Ale áby ſie doſyć sſtá=

22:

ło tytułowi tych kſiąg dzyeiow rozmáitych od pocżątku ſwiá=

23:

tá/ muśim przydáć á nápiſáć ſpoſob ſzaleńſtwá ludzi proſtych

24:

Pogáńſkich/ ktore miedzy ſobą ná on cżás w wiárach ſwoich

25:

zachowywáli. Abowiem kto złego niewie/ dobremu rozumieć nie może.

26:

Látá od ſtworzenia wſzech rzecży 3539.

27:

Aturnus/ według Poetow piſánia/ był ſyn Vrániu=

28:

ſá Celiuſá/ ktorego zwáli niebem/

Sáturnus.

á Weſtę boginią Sáturnuſo=

29:

wę mátkę zwáli zyemią/ przeto piſáli Sáturnusá być ſyná niebá y

30:

zyemie. A gdy widzyał Sáturnus oycá więcey płodzić ſynow niż

31:

on ſam ieden (bo miał nád Sáturnuſá ine ſyny Tytáná/ Oceaná/

32:

Ops/ Tythen) vciął mu koſą rodne cżłonki/ przeto go s koſą máluią/ á ze krwie

33:

ktora ná morze kápáłá/ pocżęłá ſie y vrodziłá Wenus.

Tytán.
Ocean.
Ops.
Tyten.
Wenus.

Ten Sáturnus poiął grafika

34:

żonę ſioſtrę ſwoię rodzoną Ops. Tytán brát iego

35:

chciał pánowáć iáko więtſzy/ ále mátká Weſtá y

36:

ſioſtry rádziły Sáturnuſowi/ áby nie dał nád ſo=

37:

bą pánowáć brátu żadnemu/ wſzákże dopuśćił

38:

mu tego brát Tytán tym obycżáiem/ áby ieſli ſie

39:

mu ſyn kiedy vrodzi/ áby nie był chowan á zginął

40:

tylko dzyewki/ áby też nań kiedy przyſzło roſkázo=

41:

wáć w ſwoim kroleſtwie álbo iego ſynom/ y thák

42:

ſpirwotku cżynił Sáturnus/ przeto piſzą iż iadł

43:

ſwoie dzyeci w ten cżás. Potym vrodziły ſie mu

44:

bliźniętá Iupiter y Iuno corá/ dzyewkę mu vka=

45:

zano/ ále Iowiſzá zatáiono by go nie zyadł/

Iupiter.
Iuno.

záſłá=

46:

ły go ſioſtry z mátką do láſá Idá Meliſſe y Amál=

47:

tee corom Kreteńſkiego krolá/ y dano go im ku

D 2	wychowániu.

strona: 20v

Kſięgi pirwſze

wychowániu. Ktore gdy go wzyęły/ chowáły go miedzy ſkáłámi w gorze/ áby

płácżu nie ſłycháć było/ w bębny biły y w dzwonki dzwoniły/ á ná then głos

Pcżoły mu miod ná vſtá nośiły.

Pcżoły.

A gdy potym ten Iowiſz sſtał ſie nawyzſzym

bogiem/ zá ich dobrodzyeyſtwo dał tę moc Pcżołom/ iż bez złącżenia przyro=

dzonego nád ine płodzą ſie. Potym Neptuná vrodziłá Ops Sáturnuſowi/ tá=

kież go táiemnie záchowáłá y chowáłá. Potym vrodziłá y Plutoná/ też go zá=

chowáłá.

Neptunus.
Pluto.

Tytán gdy ſie dowiedzyał/ iż Sáturnus ſyny chowa nád vmowę/ ze=

brał ſie theż s ſwoiemi ſyny/ związał Sáturnuſa y żonę Ops y z dzyećmi/ y po=

ſadzał. Iowiſz gdy ſie dowiedzyał o oycu związánym/ zebrał ſie w wielkośći s

10:

Kreteńſkimi ludźmi/ bo iuż tám był krolem/ wygnał Tytáná y s ſyny s krole=

11:

ſtwá/ á oycá záſię przywroćił dobywſzy z więzyenia/ wſzákże go potym wygnał

12:

áż do Włoch/ á s thego Tytáná rodzili ſie Obrzymowie.

Obrzymi.

Potym Iowiſz álbo

13:

Iupiter poiął ſwoię ſioſtrę Iuno/ á gdy długo płodu nie miał/ vderzył ſie w

14:

głowę/ y wyſzłá z mozgu iego Minerwá bogini mądrośći. Potym vrodziłá bez

15:

mężá Iuno Marſá tym obycżáiem:

Minerwá.
Mars.

Gniewáłá ſie iż Iupiter beż żony vrodził

16:

Minerwę/ przeto ſie też Iuno ſtáráłá o to/ iákoby też bez mężá pocżęłá/ ſzłá

17:

rády ſzukáć do Flory Zefiruſowey żony/

Florá.

ktora iey zá iey przyſięgą/ iż nie miáłá

18:

nigdy mężowi powiedáć/ powiedzyáłá o kwiatku ná polach Oleńſkich/ gdy gi

19:

weźmie á połknie/ pocżnie bez mężá.

Kwiatek Olen=
ſki.

Tákże vcżyniłá/ y ták ſie iey sſtáło/ pocżę=

20:

łá y porodziłá Marſá. Potym też vrodziła Wulkaná z Iowiſzá/ ktorego też

21:

zwano Mulciber/

Wulkan.

ale iż był ſzpetny y chromy/ zánieſli go ná wyſep Lemnon áby

22:

tám zgináł/ będzye o nim niżey. Potym tenże Iupiter miał ſyna Phebum álbo

23:

Apollinem to wſzytko iedno/ z Látomy Gigántowey cory/ też y Dyanę mu vro

24:

dziłá/

Phebus Apollo.
Látomá.
Dianá.

dla cżego Iuno rozgniewáłá ſie ná Látomę/ y zápowiedzyáłá iey wſzyt=

25:

kę zyemię/ y goniłá ią áż ná wyſep Delos/ á gdy iey ſámá nie mogłá dogonić/

26:

puśćiłá zá niá Pitoná wężá okrutnego wielkiego

Pithon.

áby ią zyadł/ potym vciekłá

27:

ná wyſep Ortigią rzecżony/ przyiął ią do ſiebie y záchował/ támże to vrodziłá

28:

byłá Lucinę albo Dyanę/ ktora záſię bábiłá mátce nád brátem Apollinem/

29:

przeto rzecżoná byłá bogini brzemiennych niewiaſt. Ten Apollo ſyn iey záſtrze=

30:

lił Pitoná wężá/ y rzecżon Apollo Pitius od Pitoná wężá zábitego/ á ſtąd po=

31:

cżął dáwáć odpowiedzi ludzyom ná onym wyſpie/ á wyſep Delos zową.

Apollo Pitius.

Piſzą

32:

też Poetowie/ gdy vciekáłá Látomá/ przyſzłá nád iezyoro w Liciey y chciáłá

33:

pić wodę/ chłopi nogámi trzęſli błoto á mąćili wodę ná złość by nie piłá/ pro=

34:

ſiłá Bogá áby ſie pomśćiił nád nimi/ przemienił ie w żáby/ przeto dziś w tym

35:

iezyerze pełno żab.

Záby.

36:

¶ Potym Iupiter wzyął dzyewkę Izydis álbo Iho gdy ſzłá z domu/ opuśćił

37:

ią mgłą áby nikt nie widzyał/ y pocżęłá od niego Epahum.

Izydis.
Epahus.

Iuno widząc z go=

38:

ry ciemność/ chciáłá ſie dowiedzyeć co to ieſt/ ſzłá tám. Iowiſz boiąc ſie by nie

39:

obacżyłá Iuno/ przemienił ią w krowę/ ále Iuno ták długo prośiłá o onę kro=

40:

wę áż iey ią muſiał dáć/ dáłá ią potym w dobrą ſtraż Arguſowi ſwemu vrzę=

41:

dnikowi/ ktory miał ſto ocży álbo ſto ok/

Argus.

aby iey ſtrzegł á dzyerżał w więzyeniu

42:

wiecżnie. Ale Iupiter zmiłował ſie nád nią/ poſłał do Arguſá Merkuriuſzá

43:

(Merkuriuſz był poſeł od bogow/ ktorego ſłáli z rozgą/ Kaducea zwano gdy

44:

co wielkiego mieli ſpráwiáć/ y przeto go s ſkrzydły maluią) á gdy przyſzedł do

45:

Arguſá w chłopim odzyeniu/ wzyął z nim towárzyſtwo/

Merkuriuſz.

doſtawſzy piſzcżałki ie

46:

go ná kthorey głos vſnął ná iedny ocży/ á gdy drugimi widzyał/ Merkuriuſz

47:

tknął go rozgą poſelſką/ vſnął ná drugie/ á gdy záſnął ná wſzytki ocży/ zábił go.

48:

Widząc to Iuno pobráłá ocży Arguſowe y włożyłá ie ptakowi ſwemu Pawo=

49:

wi w ogon/ ktore ieſzcże dziś znáć/

Paw.

á ná krowę puśćiłá chrobacżká gieſká ktory

50:

ią żárł/ ſzłá bez przeſtánia ſkokiem do Egiptu/ á thám ták długo byłá/ áż iey

51:

Iowiſz v Iunony zaſię pirwſzą oſobę vprośił. Wykłádáią to/ iż krowę miáłá

52:

Herb á Iuno ptaká Pawu etc. Tenże Iupiter miał z Máią Merkuriuſzá

53:

Triſmegiſtá.

Máia.
Merkuriuſz.

Tych Merkuriuſzow było pięć/ cżáſem iednego miáſto drugiego

kłádą/ ále

strona: 21

Wiek trzeći.

Liſt 21.

kłádą/ ále tego zá bogá kupieckiego mieli/ ktory ná ten cżás ludzi náucżył ſre=

brá ſpráwowáć/ kupcżyć/ licżby wiedzyeć/ piſáć/ y inych wiele rzecży. Miał też

drugiego ſyná Báchuſá s Semele Kádmuſowey dzyewki/ á gdy to Iuno oba=

cżyłá/ ſzłá do niey vbrawſzy ſie iáko bábá/ ſpytáłá iey ieſli ią Iupiter miłuie.

Bachus álbo li=
ber pater.

Rzekłá/ mnimam iż miłuie. Rzekłá bábá/ nie możeſz thego inacżey doznáć/ áż

go będzyeſz prośiłá ábyć przyſiągł tákie złącżenie vcżynić iáko z Iunoną cżyni.

Skoro przyſzedł Iupiter vchodziłá go prośbámi iż iey przyſiągł to vcżynić o

co prośiłá/ gdy wyrzekłá/ żáłował iey/ ale nie mogł ſwoiey przyſięgi złamáć/

á gdy ſie złącżyli/ vcżynił grom z łyſkániem y vmárłá od ſtráchu/ Bachuſá kto=

10:

ry ſie był pocżął w żywocie v niey/ wyrwał prętko/ wlożył do ſwoiego łoná iż=

11:

by cżáſu donośił/ wykłádáią to iż przy porodzeniu Bachuſá vmarłá/ á dzye=

12:

cię wyproto y dochowano go.

13:

¶ Miał też Iupiter drugiego ſyná Perſeuſá/ tym obycżáiem: Akrizius miał

14:

cudną dzyewkę rzecżoną Dánáen/ ktorą ociec dał zámurowáć ná wyſokiey

15:

wieży/

Perſeus.
Dánáen.

áby tám żadny cżłowiek nie bywał/ opátrzywſzy ią żywnoſcią/ ábowiem

16:

wieſzcżkowie mu powiedáli iż od iey ſyná miał zginąć. Iupiter przemienił ſie w

17:

kropię złotá/ przepadł do niey przez dáchowkę/ pocżęłá z niego ſyná (wykłá=

18:

dáią to iż ſie pánny rády dawáia zá zloto námawiáć.) Ociec Akrizius gdy to

19:

obacżył/ kazał ią wlożyć w ſkrzynecżkę y wrzućić w morze. A gdy od rybitwow

20:

byłá nálezyona/ przynieſli ią krolowi Polidektenowi y z dzyecięciem/ bacżąc to

21:

krol poiął ią zá żonę. A gdy páśirb vroſł Perſeus/ chcąc áby zginął/ poſłał

22:

go áby pobił Gorgones. Były Gorgones trzy ſioſtry co wſzytki iednym okiem

23:

pátrzyły/ Meduſá/ Steno/ Euriale/

Gorgones.

á ná kogo weyrzáły w kámień ſie obro=

24:

ćił. Perſeus prośił Merkuriuſzá/ iżby mu dał ſwoiey koſy álbo ſzable ktorą zá=

25:

bił Arguſá/ też áby mu pożycżył ſwoich ſkrzydeł ná ktorych latał/ żądał też po=

26:

mocy od boginiey Pállády ſioſtry ſwoiey/

Pállás.

ktora mu dáłá źwierciádło krzyſzta=

27:

łowe/ w ktorym mogł widzyeć Gorgones/ á ony go nie widzyáły. Przybrawſzy

28:

ſie/ latáiąc od iedney do drugiey/ gdy go nye widzyáły/ vkradł im oko ich. Me=

29:

duſę napirwey zábił/ ktora miáłá włoſy wężowe iáko węże/ á z iey krwie vro=

30:

dził ſie koń rzecżony Pegazus ſkrzydláty/

Pegazus.

ktory wnet pocżął látáć/ y leciał áż ná

31:

gorę Párnázum/ á tám ná gorze w Helikonie vderzył kopytem w zyemię/ vcży=

32:

nił ſie wzdroy roſkoſzny/ potym był boginiom przypiſány. Vciąwſzy głowę o=

33:

nym Gorgonom przyiechał z nią do krolá Attlántá/ á gdy krol nie przyiął go

34:

wdzyęcżnie/ vkazáł mu głowę z okiem onych Gorgon/ obroćił ſie w kámień.

35:

Potym iádąc do oycżyzny/ nádiechał pánnę nadobną wrzuconą w morze s ká=

36:

mieniem Andromedę rzecżoną/ nád ktorą przyiaciele płákáli widząc ieſzcże

37:

żywą/ wypytał przycżyny płácżu/ powiedzyeli iż ią Attlánt kazał wrzućić gdy

38:

mu wieſzcżkowie powiedáli/ iż od iey mężá miał być kámieniem/ ſámey vwią=

39:

zawſzy kámień wrzućił w wodę. Perſeus dobył iey z wody/ poiął ią zá żonę.

40:

Potym Phineuſá y wuiá ſwoiego Pretá/ ktory był Akriziuſá wypędził s krole=

41:

ſtwá/ w kámienie przemienił zá złe okazánie. Potym dzyádá Akriziuſá/ ále

42:

nie ſwą wolą/ bogow obietnicá byłá.

43:

¶ Tántálus był też Iowiſzow ſyn s Ploty boginie/ potym był krolem Frigeń=

44:

ſkim.

Tántálus.

Ten ná ten cżás chcąc ſie dowiedzyeć możnośći bogow/ prośiwſzy ich ná

45:

cżeść/ vwárzył prze nie ſyná ſwoiego áby iedli/ mieniąc tho być naſwiętſzy po=

46:

grzeb/ ktorzy gdy obacżyli/ brzydzili ſie á nie iedli/ ále zebrawſzy w gromádę

47:

cżłonki iego/ oſobę záſię ſtánowili/ á Merkuriuſzá poſłá do piekłá poſłali po

48:

duſzę/ á gdy to obacżyli iż rámieniá nie było (bo ie była Ceres bogini zyadłá)

Ceres.

ná

49:

mieyſce iego kość białą w ſłoniową przypráwili/ przeto y dziś s tego narodu

50:

miewáią ludzye známię ná plecach/ á ſámemu zá ten vcżynek táką pokutę dáli

51:

iż ſtał w wodzye do gęby á prágnął/ co ſie chciał nápić to ſie wodá vmykáłá/

52:

tákież iábłká mu ná rozgach wiſiáły do ſámey gęby á łáknął/ co chciał iábłká

53:

gębą doſiądz to ſie mu vmkło. To ſie rozumie o łákomych co máią doſyć/ á nie

D 3

mogą ſie

strona: 21v

Kſięgi pirwſze

mogą ſie nápić áni náieść od ſkąpośći/ też y o tych co kogo chcą oſzukáć/ á ſá=

mi ſie gorzey oſzukáią.

¶ Miał też Iupiter corę s ſioſtrą ſwoią Ceres imieniem Prozerpinę/ ktorą

Pluto álbo Orkus krol Moloſorum bog piekielny vkradł/ y brał z nią ſlub.

Prozerpiná.
Pluto.

Szukáłá iey długo Ceres s pochodniámi po wſzytkim ſwiecie z wielkim nárze=

kániem á płácżem. Potym iey pás nálazłá v iezyorá Cyanen/ thám ſie wywie=

dzyáłá od boginiey Aretuzy iż ią widzyáłá w piekle.

Aretuzá.

Skárżyłá ſie potym Ce=

res przed Iowiſzem ná Plutoná/ iż iey dziewkę gwałtem wzyął. Pozwan Plu=

to przed bogi/ przed ktorymi práwo ſwoie vkazał iż on żadnego do piekłá gwał

10:

tem nie przypądza/ iedno kto ſie ſam dobrowolnie wda do niego/ mowiąc też:

11:

Práwo náſze ieſt/ iż kto z ogrodá moiego roſkoſznego owoc będzye rwał á iadł/

12:

muśi tám zoſtáć: kto gi mija á niecha go spokoiem/ wynidzye kiedy chce. A

13:

ták ta pánná będąc tám/ nie mogłá ſie odiąć ſwey woley/ áby nie przeſtąpiłá

14:

moiego práwá/ bo vrwáłá trzy iábłká koſztowne/ y muſiáła tám zoſtáć. Wy=

15:

ſłyſzawſzy to bogowie/ wſkazáli ták áby wżdy pocieſzyli Ceres/ áby puł roká

16:

álbo ſześć mieſięcy mieſzkáłá z mężem Plutonem w piekle/ á drugie puł roká

17:

z mácierzą w niebie. grafika

18:

¶ Miłował też Iupiter Tetydem

Tetydys.

ále ſie iey bał

19:

dotykáć/ przeto iż mu wieſzcżkowie powiedáli/ iż

20:

ſie miał z niey národzić mocnieyſzy y więtſzy niżli

21:

ociec/ ále przykazał Peleuſowi wnucżkowi áby ią

22:

poiął.

Peleus.

A iż ſie tego obawał áby ſie nie przemieni=

23:

łá w co inego/ bo to vmiáłá/ przeto ſie rádził Pro=

24:

teuſá ſtarego w tey rzecży/ ktory go náucżył iáko

25:

ſie miał ſpráwowáć.

Proteus.

Gdy ią vchwyćił zá włoſy/

26:

przemieniáłá ſie mu w rozmáite źwierzętá drapie

27:

żne/ chcąc go odſtráſzyć od ſiebie/ y iużby był v=

28:

ciekł od niey/ ále mu Proteus roſkazał áby thego

29:

nic nie dbał/ tákże ią długo dzyerżał/ áż przyſzłá

30:

ku wlaſney oſobie/ potym przyzwoliłá. To ſie ro=

31:

zumie/ iż dzyewki płácżą idąc zá mąż poſtáwą/ ále

32:

ſie ſerce śmieie. Ná to weſele Peleuſowo/ prośił Iupiter wiele bogow y bo=

33:

giń y rozmáitych ludzi/ okrom Diſzkordiey/ bo była zwádliwa á nie weſoła. A

34:

gdy widzyáłá ná pocżćiwych mieyſcach ſiedzyeć towárzyſzki ſwoie Iunonę/

35:

Pálládę/ á Wenus/ pobudzoná z zázdrośći w gniew/ wrzućiłá miedzy nie zło=

36:

te iábłko/

Diſzkordia.
Iuno.
Pállás.
Wenus.
Iábłko złote.

ná ktorym było nápiſano/ co godnieyſzey y cudnieyſzey ma być dano.

37:

A gdy ſie o nie wádziły mieniąc ſie káżda godnieyſzą być y cudnieyſzą/ dáły ſie

38:

ná rozſądek Iupiterowi/ ktory niechciał tego wzyąć ná ſię/ ále vkazał do Pa=

39:

ryſá/ á odeſłał ie tám/ ktorego mieli zá mądrego ná ten cżás/ á mieſzkał w le=

40:

ſie bogiń/ zwano Idá.

Parys.

Parys wzyął ſobie do trzeciego dniá/ przez ony trzy dni

41:

chodziłá káżda z oſobná do niego/ áby iey przyſądził iábłko złote obiecuiąc

42:

mu/ Iuno moc/ Pállás rozum/ Wenus cudną żonę/ á tey ſámey iábłko przy=

43:

ſądził/ y zyednáłá mu piękną Helenę/ dla ktorey wiele tyſiąc tyſięcy ludzi zgi=

44:

nęło/ iáko będzye o tym przy walce Grekow s Troiány. Práwie byłá Diſzkor=

45:

dia miedzy pſy kość wrzućiłá. S tych tedy nowożeniow ſie był vrodził wielki

46:

á mocny mąż imieniem Achilles/ mur Greckiego páńſtwá/ wſzakże też zginął

47:

potym v Troiey.

Achilles ſie vro=
dził.

48:

¶ Helená ſie tym obycżáiem vrodziłá: Ledá żoná Thyndáruſowá

Rodzay Heleny.

ſpodobáłá

49:

ſie byłá Iowiſzowi trzeciemu/ á gdy trudny przyſtęp miał do niey/ przemie=

50:

nił ſie w Lábęciá/ pocżął ſpiewáć áby ią do ſiebie przyłudził/ á gdy przyſzłá

51:

pochwyćił ią/ á gdy pocżęłá od niego/ ſpłodziłá dwie iái/ z iednego ſie vrodził

52:

Káſtor y Pollux/ á z drugiego cudna Helená y Klitemneſtrá/ przeto Poeto=

53:

wie piſáli

Ledá pocżęłá.
Káſtor.
Pollux.
Klitemneſtrá.

ie nie ná zyemi ále ná niebie ſie vrodzić dla ich oſobliwych rozumow/

dobroći/

strona: 22

Wiek trzeći.

Liſt 22.

dobroći/ y cudnośći. Potym Thezeus Ateńſki krol Helenę wzyął/ potym Pa=

rys/ á ſtąd były wielkie roznice miedzy Greki á Troiány powſtáły.

Helená.

¶ Miał ieſzcże Iowiſz dzyewięć corek z Memorią niewiáſtą/ s ktorych theż

Memoria.

boginie były/ iedná byłá Klio/ druga Euterpe/ Melpomene/ Erato/ Ter=

pſikore/ Vránia/ Kálliope. Wiodły walkę z drugiemi boginiámi wodnemi

Pieruſowemi corámi/ ktorych było ſiedḿ/ ále zwyciężony Pierydes od dzye=

wek Memoryey/ przetho Pierydes przemieniły ſie w Sroki/ mieſzkáły nád

Pierides.

wzdroiem poświęconym ná Helikonie/ ſpiewáiąc przy lutni Apollinowey/

áby głośniey było.

10:

¶ Miał ieſzcże Iupiter z Wenerą trzy Grácie dzyewki/ Páſytheą/ Agláię/

Grácie dzyewki.

11:

Eufrozynę/ ktorre też zwano Chárites/ nágo chodziły ſpołu wſzytki trzy/ dwie

12:

ocżymá do ludzi/ á trzecia ſtyłu twarz miáłá/ grzbiety do ſiebie.

13:

¶ Apollo miał miłoſnicę Koronidę/ do ktorey gdy ſie ieden młodzyeniec po=

14:

nęćił/ Kruk ktory ná ten cżás był biały/ powiedzyał to Apollinowi/ rozgnie=

15:

wał ſie Apollo zábił ią/ y wyproł z niey ſyná imieniem Eſzkulápiuſá.

Apollo.
Koronidá.
Eſzkulápius.

Potym

16:

żáłuiąc iey rozgniewał ſie ná Kruká iż powiedzyał/ odiął mu białość bárwę

17:

Anyelſką/ á dał cżarność bárwę Cżártowſką. Dał potym ſyná Eſzkulápiuſá

18:

Chironowi Doktorowi/ od ktorego náwykł lecżyć

Chiron doktor.

ludzi/ iż z niego był wielki

19:

Lekarz/ ták iż dwu wroćił od śmierći ná prośbę Dyany/ Glaukuſá y Hipoli=

20:

tá/ dla cżego ſie Iupiter rozgniewał/ iż go przechodził w náuce/ zábił go gro=

21:

mem. Rozgniewał ſie Apollo/ mśćił ſie nád Obrzymy/ ktorzy gromy ſpráwo=

22:

wáli/ przeto zrzućił z boſtwá Iupiter Apolliná.

Gigántes
gromowi.

Ale iż żadny inſzy wo=

23:

zá Słonecżnego nie mogł ták miſternie obrácáć iáko on/

24:

przeto obywátele niebieſcy byli ná tym/ áby zá=

25:

ſię Apollo ſwoy vrząd przyiął.

26:

grafika

27:

grafika

D 4	Rodzay bo=

strona: 22v

Kſięgi pirwſze

Rodzay Bogow Pogáńſkich.

Vránius Celius ſyn Kretow/ ktorego piſzą niebem/ roſpłodził ſie z żoną Weſtą/ to ieſt z zyemią/ kthorych dzieći: Tytán/ Ocean ociec wſzytkich wod. Sáturnus Ops corá/ mátk bogow Tyten corá Wenus Kupido/ Grácia/ iego ſynowie: Hiperion/ Briáreus/ Ceus/ Tyfon/ Tifeus/ Euceladus/ Egeon/ Iápetus/ Aſtreus/ Alous/ Pátenes/ Phebus/ to ieſt Słonce Mieſiąc/ ktorego dzyeći: Obrzymowie. Iowiſz iego żoná byłá Iuno. Nephtunus Pluto/ Chion/ Mezapus/ Genius/ Euigenes/ Pikus/ Thyfo/ Iuno/ Feton/ Miletus/ Circe/ Paſift/ Fetuſá/ Cetá Aegmá/ Medea. Iowiſz wtory Apollo pirwy Marſ/ Apis/ Merkurius z Máie Epuleus/ Bachus od Semele/ Epachus od Izidi/ Scytá/ Dianá z Látomy/ Minerwá z głowy/ Prozerpiná s Ceres. od ktorego Iowiſz trzeći Apollo wtory Titius/ Amfiom/ Zetus/ Cácus/ Lácedemon/ Tántálus/ Herkules/ Arkás/ Páſitea/ Eufroziná/ od ktorego Himeneus/ Thoás/ Tymeneus/ kthorego ſynowye byli otko ći - Dorus/ Forkus/ Albion/ Gerion/ Tará/ Polifemus/ Tytemus/ Bromtes/ Steropes/ Pirágmon/ Melion/ Akterion/ Meſapus/ Buſtris/ Orfeus/ Ariſteus/ Eſkulápius. ktorego ſynowie Archeus/ Amor/ Káſtor/ Polux/ Lucifer/ Orion/ Minos Sárpedon/ Xántus/ Archifidius/ Perſeus/ Wulkanus/ Aeolus/ Helená/ Klitemneſtrá/ y dzyewięć bogin wodnych. ktorego Deukálion/ Androgens/ Glaukus/ Ariadná/ Fedrá/

Synowie pie=

strona: 23

Wiek trzeći.

Liſt 23.

Synowie piekłá: Miłoſć/ Praca/ Boiazn/ Zdrádá/ Wrzod/ Sen/ Charon/ Zazdroſć/ Vpor/ Vboſtwo/ Nądzá/ Głod/ Skárgá/ Stároſć/ Cien/ Smierć/ Synowie Demogorgoná Swar/ Pan/ Kloto/ Lácheſis/ Atropos/ Polus/ Anteus/ Nox/ Famá/ Cory Acherontá Allekto/ Teſifo/ Megierá/ Wiktoria/ Styx/ Synowie Pelopy Atreus/ Tyeſtus/ Liſidas/ Prometeuſowi ſynowie y cory Izis corá/ Pándorá corá/ Deukalion wtory/

Yaná/ tá ſie ſpołu z Apollinem vrodziłá/ o they piſzą iż

wzgárdziłá byłá małżeńſkim ſtanem á dzyewicży ſtan przyięłá/ prze=

to od obcowánia ludzkiego wyſzłá do láſow/ á tám mieſzkáłá żywiąc grafika

ſie źwierzem/ z łukiem ią wypiſuią chodzić/ á ieździć

ná wozye w ktorim chodzą cżterzey Ieleniowie biali.

Ieſt też miedzy drugie boginie policżoná/ nád láſy/

nád drogámi y nád źwierzęty. Orioná zábiłá iż iey

gwałt chciał vcżynić. Tych Apollinow było trzey/ á

cżáſem Hiſtorikowie kłádą jednego od drugiego. Ie=

10:

den był lekárzem známienitym/ ten gądł na lutni kto=

11:

rą miał od Merkuriuſzá/ á boginie wodne mu przy=

12:

ſpiewawáły/ ſtąd go drudzy zową ćichym. Wtory

13:

Delius rzecżony od Delos wyſpy/ ten vmiał prákty=

14:

kę gwiazdárſką á ſnadź dyabelſką/ iż ludzyem przy=

15:

ſzłe rzecży powiedał/ przeto zá iednego bogá od ludzi

16:

Pogáńſkich był chwalon. Then Pitoná wężá zábił

17:

y Kruká oſzkárádził. Trzeći páſterſki/ od Cereri ſyn/

18:

tego też páſterze zá iednego pomocniká mieli do by=

19:

dłá/ tego to pśi viedli.

20:

Inerwá Tritonia ſmyſłu wielkiego byłá nád ludzi/ ná=

21:

lezyona v iezyorá Tritoná/ przeto rzecżoná Tritonia/ rzecżoná też Pál

22:

lás od wyſpu Pálántu/ bo tám byłá wychowaná/ rzecżoná też Bel=

23:

lona/ iż zábiłá Gigántá okrutnego. Tá napirwey wymyſliłá żonom prząść ką=

24:

dzyel y płotno tkáć/ oley bić/ piſzcżałki/

Kądzyel.
Płotno.
Oley.
Piſſcżałki.

y ſpráwę wſzytkę ku walce/ cżego przed grafika

25:

tym nie bywáło/ przeto ią też miedzy ine boginie

26:

ná ten cżás ludzye licżyli/ y kościoły iey budowá=

27:

li. A ſtąd Poetowie piſali o niey/ powiedáią ią

28:

być vrodzoną z mozgu nawyzſzego bogá Iowiſzá.

29:

A gdy ią chciał poniewolić Wulkan/ broniłá ſwo

30:

iey cżći/ przeto ią s ſtrzałą máluią. A z naſienia

31:

ktore ná ten cżás z Wulkaná padáło ná zyemię/

32:

vrodził ſie Eriktowius.

Eriktowius.

Wylicżáią ich pięć: Pir=

33:

wſza to Iowiſzowá dzyewká á Apollinowá máć.

Pięć Minerw.

34:

Wtora byłáz Egiptu/ ktorą Egipcżycy zwáli

35:

Saletem. Trzećia byłá s wtorego Iowiſzá vro=

36:

dzoná. Cżwarta byłá Korſea Oceanowá corá/ tá

37:

wymyſliłá woz o cżterzech kołach. Piąta z bogi=

38:

niey Pállády vrodzoná/ o they ták piſzą iż oycá

byłá zábiłá/

strona: 23v

Kſięgi pirwſze.

byłá zábiłá/ ktory ią chciał ſobie poniewolić/ á thę też poſpolicie s ſkrzy=

dły máluią. ∴ ∴ ∴ ∴

Látá przed národzeniem Páńſkim 154o.

Eukálion Krol Theſſálicki w Grecyey/ ſyn Prome=

teuſzá wielkiego thego cżáſu był/ zá ktorego panowánia wſzytká

Grecya byłá powodzyą opłynęłá/ ták iż wiele ludzi/ miaſt/ y zam=

kow potopiłá/ okrom tych ktorzy byli s krolem ná gory vciekli.

Potop.

potopie wiele ludzi odżywił ſwoią żywnoſcią/ ktorey był doſyć ná

gory nánośił. Dla tego Poetowie o nim wymyſlnie piſáli/ przycżytáiąc mu to/ grafika

10:

iż on znowu narod ludzki w Grecyey odnowił. Abowiem

11:

gdy w koſciele v Themidos

Themidos.

pytał ſwoich bogow/ iákoby

12:

záſię mogł ludzki narod ſkrześić ktory potonął. Odpo=

13:

wiedzyeli ták/ kiedy będzyeſz kośći mácierzyſte przez ſię

14:

miotał/ tedy ożywą ſynowie y dzyewki. Deukálion iáko

15:

ſmyſlny pobacżył/ iż ieſt zyemiá mátká náſzá/ á kośći iey

16:

kámienie/ á żyły rzeki/ ktory kámień przez ſię rzućił/ sſtał

17:

ſie z niego cżłowiek żywy. Tákież żoná iego Pirrá/ żeń=

18:

ſki narod kámienia miotániem wzbudziłá.

Pirrá.

19:

Rometeus też będąc oſtrego rozumu/ napirwey obrázy

20:

wymyſlił z gliny tworzone/ ktore tak miſternie przypráwiał iż ſie ru=

21:

ſzáły.

Prometeus.

Przeto Poetowie zmyſlili/ iż on napirwey ludzki rodzay ſtwo=

22:

rzył/ y ogień s kámieniá wſkrzoſáć vkazał/ y pierśćienie nośić ná cżwartym pál=

23:

cu ku cżći ſerdecżney żyle. Aſtronomią vmiał doſtátecżnie/ przeto mu ty dáry

24:

Poetowie przypiſáli s tey náuki.

25:

Tlás Prometeuſow brát/ drudzy piſzą iż ſyn/ Máie ociec/

26:

tych cżáſow był známienitym Aſtronomem/ przeto Poetowie piſáli o

27:

nim/ iż podpierał niebo rámiony. Miał ſiedḿ dzyewek bogiń/ Máiá/

28:

Elektrá/ Steropen/ Miropen/ Celeno/ Táieten/ Alkinoen/ zową ie niektorzy

29:

Attlántide/ drudzy Heſperyde. S tych tho poſzli Arpige/ o ktorych Vergi=

30:

lius piſze../../../.

31:

Látá przed národzeniem Páńskim 1240.

32:

Edálus cieſlá miſterny/ napirwſzy ná ſwiecie/ tego

33:

cżáſu był/ ten napirwey budowáć y przykrywáć domy y nacżynie

34:

cieſielſkie wymyſlił. Zbudował był ná wyſpie Krecie Lábirynt/

Lábirynt.

35:

w ktorym było tyſiąc gmáchow krom krolewſkich páłacow w

36:

ktorych ieden muſiał zábłędzić. Sieſtrzeniec iego Párdix wyná=

37:

lazł piłę wzyąwſzy formę z rybiey kośći/ dla cżego Dedálus zepchnął go z wie=

38:

że (áby nádeń nie miał) wſzákże ſie nie zábił.

Pardix.

Przeto Poetowie wymyſlili/ iż

39:

ſie w Kuropátwę przemienił/ y przezwáli go ták. A zá tę winę zámknion był

40:

Dedálus w tym Lábiryncie ſwego budowánia/ áby z niego ná wieki nie wy=

41:

ſzedł. On to bacżąc iż z niego nie mogł tráfić/ przypráwił ſobie ſkrzydłá y ſyno=

42:

wi Ikáruſowi z woſku á s pierza/ wylecieli wirzchem precż. Lecąc przez morze

43:

ſyn iego wyſoko latał nád wolą oycowſką y nád vpominánie/ przeto od ſłońcá

44:

roſpłynął ſie woſk/ pierze zwypádáło/ przeto vpadł w morze y vtonął/ á ſtąd

45:

to dzziś morze zową Ikáreum.

Ikarus.
Morze Ikáreum.

46:

Vlkanus kowal miſterny bogow/ brát Iowiſzow/ vro=

47:

dził ſie ſzpetny y chromy/ dla cżego mátká iego zánioſłá go ná wyſep

48:

Lemnos áby tám zginął.

Lemnos.

A gdy tám od Małpy był wychowan/ náu=

49:

cżył ſie miſterney roboty kowálſkiey/ ták iż potym cżynił zbroię bogom przećiw

Gigántom/

strona: 24

Wiek trzeći.

Liſt 24.

Gigántom/ przeto rzecżon bog żelázá y ogniá. Poetowie o nim piſáli wymyſl=

nie/ iż miał żonę Wenus boginią/ ktorą gdy zaſtał ná łożu z Marſem bogiem/

związał ie ſubtylnemi łańcuſzki/ áż ſie nie mogli ruſzyć z łożá/ y obiáwił inym

bogom/ zá co ſie Mars bárzo ſromał.

Wenus.
Mars.

Mnimaiąc by go Słońce bogom obiá=

wiło/ gniewał ſie ná chłopcá/ ktorego zwano Gallus/ to ieſt Kur/ iż go wcżás

nie obudził poki nie przyſzło Słońce/ iąwſzy go zá łep vderzył nim o zyemię/

wnet ſie w Kurá chłopiec przemienił.

Gallus.

A od tego cżáſu kurowie poią kilko rá=

zow przededniem/ áby ſie káżdy ocućił á bacżył gdzye leży/ by go Słońce ná

łożu nie záſtáło/ á ludzyom nie obiáwiło. Pocżęła Wenus od Marſa Kupidá

10:

cudnego/ máluią go z łukiem á s ſtrzałámi z záwiązanemi ocżymá/ známionu=

11:

iąc ſlepą miłość. Ten Kupido rozmáite ſtrzały ma/ iednę złotą ná prawdziwą

12:

miłość/ ołowiáną ná niewdzyęcżność/ żelázną ná mocną etc.

13:

Riktowius ſyn Wulkanow z Minerẃy/ tego piſzą Poe=

14:

towie vrodzić ſie z Wężowemi nogámi/ dla cżego ten pirwey ieździć ná

15:

wozye wymyſlił/ by nog widáć nie było.

Woz.

16:

Wſzytkich bogow ktore ná then cżás ludzye prośći

17:

chwalili/ wylicża Heziodus Poetá trzydzyeśći tyſiąc. Sámych Iowiſzow po=

18:

wieda być Tertulianus trzy ſtá. Co zá ſlepotá onych cżáſow ludzkie myſli oſia=

19:

dáłá/ iż ſtworzenie zá ſtworzycielá chwalili/ widząc nie tylko by komu mieli po=

20:

moc/ ale y ſobie nic nie mogli pomoc. Toli bog nawyzſzy był Iupiter/ co vcie=

21:

kał z niebá przed Obrzymy z drugimi bogi áż do Egiptu/ á ieſzcże ſie y thám

22:

bał/ áż ſie w źwierzę Skopu przemienił? Tákież drudzy/ Apollo w Kruká/

23:

Bachus w Kozłá/ Dyaná w Lanią/ Iuno w Pawu/ Wenus w Rybę/ Mer=

24:

kuriuſz w Lábęciá/ Opis álbo Cybelle w Drozdá/ y pod tymi oſobámi źwierzę=

25:

cemi ie chwalono potym.

Trwogá bogow

Abowiem Gigántes wielcy ludzye chcieli ie z niebem

26:

obálić ná zyemię á wygłádzić wſzytki/ á ſami niebo chcieli oſieść. Przycżyná te=

27:

go byłá/ iż Iowiſz będąc ich brátem ſtryiecżnym (bo Gigántes byli z narodu

28:

Tytán) vdzyáłał im krzywdę w niebie/ to ieſt w gorze ktorą zwano Olimpus/

29:

tákże go chcieli dobywáć ná oney gorze/ przyſzáńcowawſzy ſie pod nię. Poeto=

30:

wie zmyſlili piſząc: Pocżęli Gigántes ſtáwiáć gory ná gorę/ a po nich do nie=

31:

bá wleść obálić bogi z niebem áby ſzyie połamali/ á ſami tám chcieli roſkazo=

32:

wáć. Ale bogowie przez widzenie vpomináni/ áby Wulkanus przećiw im zbro

33:

ie kował/ w ktorą gdy ſie Iowiſz oblecże/

Zbroiá przećiw
Gigántom.

á tarcż s ſkory żony Pánowey vcży=

34:

ni (Pán był bog páſterſki) á Gorgoną głowę zákryie przy Palladzye/ wſzyſcy

35:

Obrzymi vcieką. Także vcżynili/ y wegnał ie do piekłá Iupiter/ Iaka możność

36:

boſka/ áż zá przycżyną niewiaſt zwalcżyli Gigánty/ álbo iáka możność bogiń/

37:

iż Latomá ledwie mieyſce nalázłá ku mieſzkaniu/ Ceres dzyewkę cudną ſtraći=

38:

łá Prozerpinę/ Izys ſyná/ Opis młodzyeńcá okleśniłá/ Iuno ſie z miłoſnicámi

39:

Iowiſzowemi goniłá á z drugimi wádziłá. A ták ſzaleni ludzye byli co ſie nie

40:

mogli w tym obácżyć/ poſługi Boſkie zbytnim ludzyom cżyniąc.

41:

¶ A nie tylko proſte ludzi chwalili/ ále y źwierzętá y ptaki/ iáko Rzymiánie

42:

Gąſiorá iż zágągał kiedy nieprzyiaciele chcieli zamek vleść/ obudził Kámillu=

43:

ſá ktoy zamku obronił z ludźmi ſwymi s przycżyny gęſiey. Teſſáloni w Grecy=

44:

ey chwalili Bociąná iż im dawał znáć żyzny rok álbo głodny/ przeto ktoby go

45:

zábił/ gárdło v nich płáćiło. Syriani chwalili Gołębie. W Ambrácyey Lwi=

46:

cę/ iż im ſmoka okrutnego zábiłá. Delfowie Wilká/ iż im pod drzewem orze=

47:

chowym wykopał klenoty kościelne/ ktore tám byli rozboyce zákopáli s kościo=

48:

łá Apollinowego wzyąwſzy. Argiwi Wężá/ mieniąc dobry znak kto go vyrzy.

49:

Tenedowie Krowę cielną/ y ſłużyli iey przy porodzeniu iáko ktorey ſześćinie=

50:

dzyałce. Smoká w Albie chwalono w leſie/ ktory zową Lukus/ á tám dzyew=

51:

ki chodziły do niego á karmiły go z rąk ſwoich/ v kościołá Iunony/ y wielce i=

52:

nych błędow miedzy imi było.

Ofiáry też

strona: 24v

Kſięgi pirwſze

¶ Ofiáry też właſnych żwierząt mieli od ludzi poſpolitych/

Ofiáry zwierzá.

Kozłá Bachuſowi

ofiarowali y palili ku cżći/ á to przeto iż był zá żywotá nieprzyiaciel kozom/ bo

mu wielekroć winnice káźiły.

¶ Cerery ku cżći á chwale palono Swinię/ iż iey zboże rádá pſowáłá/ bo Ce=

res byłá bogini zboża.

¶ Perſowie Koniá palili ku chwale Słońcu/ mowiąc: prętkiemu bogu prę=

tkiey ofiáry trzebá. ¶ Dyanie ku cżći Lánią palili/ ábowiem Dyaná leśna á

podrożna bogini byłá iáko y Láni.

Dyaná.

¶ Sábei y Seſſáli/ Pſy iey ofiárowali á

palili/ iż iey gładzili źwierzętá s ktoremi oná mieſzkałá. ¶ Kury ofiárowali

10:

boginiey Dniowi/ iż y w nocy przepowiedáią ludzyom. ¶ Minerwie Kozę/

11:

iż Kozá wielka zagłádá oliwie w ktorey ſie Minerwá kocháłá. ¶ Sáturnu=

12:

ſowi dzyatki niewinne ku chwale palili/

Dzyen.
Minerwá.
Saturnus.

y inym bogom ná ofiáry ku cżći á chwa

13:

le wiele ludzi topili/ rzázáli/ y palili. ¶ Wenery ku chwale/ dzyewecżki ſłali

14:

ná wyſep morſki gdzye goście ieżdzáli/ á tám ſwoie pánieńſtwo gościom zá ſre=

15:

bro y złoto przedawáły/ y zwáli to ſkárby ſwięte. ¶ Florá w Rzymie będąc/

16:

wielkie pieniądze z miłóśći zebráłá/

Wenus.
Florá.

ktore Senatowi Rzymſkiemu ku poſpoli=

17:

tey rzecży dáłá/ s tey przycżyny Rzymiánie zbudowáli iey kośćioł w Rzymie y

18:

boginią vcżynili/ przypiſáli iey kwiatki polne ſpráwiáć/ á ná iey pámiątkę ſprá

19:

wowáli raz do roku kiedy vmárłá Floralia a deflorando/ niewſtydliwe rzecży

20:

ſpráwuiąc iáwnie po vlicach ku iey chwale á pámiątce/ máiąc to ſobie zá od=

21:

puſty. ¶ Kloácyná iż iey obraz w wychodzye nálezyono w Rzymie/ kościoł

22:

iey przto zbudowáli. ¶ Wenus łyſa miáłá też ſwoy kościoł s tey przycżyny.

Kloácyná.
Wenus łyſa.

23:

Gdy Galli oblegli byli ná zamku Kápitolio Rzymiány/ nie mieli cżym ſtrze=

24:

láć/ bo ſie im iuż były cięćiwy potárgáły v łukow/ áż dzyewkom wárkocże vrzy=

25:

nano iż były łyſe/ przeto boginią Wenus łyſą przezwáli/ ktora dzyewki ſprá=

26:

wuie. ¶ Byłá też boginia Mutá niema/ iż dáłá znáć Herkuleſowi ręką gdzie

27:

woły iemu vkrádzyone pognáno. ¶ Kuniná bogini/ ktora dzyeći w pielu=

28:

chach ſpráwowáłá. ¶ Fátua ktora bogom wiezdzby dáwáłá.

Muta.
Kuniná.
Fatua.
Terminus.
Sterkucius.

29:

¶ Terminus był kámień/ ktory też chwalili zá bogá Pogáńſcy ludzye/ iż v nie=

30:

go poráźili nieprzyiaciele. ¶ Sterkucius był theż bog v nich/ ktory naypir=

31:

wey wymyſlił role gnoić.

32:

¶ Wielkie á ſproſne modły były v ludzi Pogáńſkich/ ktorych práwie wypiſać

33:

żadny nie może. A co gorſzego ieſzcże/ iż y ná ſwiętych mieyſcach ſwoich zwoleń=

34:

ſtwo mieli/ niewſtydliwie ſie w vcżynkach ſwoich záchowawáć. Przeto w Rzy=

35:

mie był obraz Hárpokrátow w kościele Izydis y Serápidis/ ktory obraz przy=

36:

tknął pálec do gęby/ áby káżdy milcżał/

Hárpokrátus.

á nie powiedał by ludzye byli/ iedno

37:

bogowie/ ſtąd potym zwano bog milcżenia/ vrodę mieli cżłowiecżą ále oby=

38:

cżáie źwierzęce.

39:

Tych ſproſnych modlarſtw piſzą być pocżąthkiem

40:

Melliſeuſá krolá Kreteńſkiego/

Melliſeus.

ácżkolwiek dobrze przed nim były ine modły

41:

w Egipcie Izydy y Ozyrowi zbudowáne/ Belluſowi w Aſſyriey/ tákież Mo=

42:

lochowi dzyeći ofiárowano przed tym dobrze. Ale piſzą być napirwey dzyewkę

43:

Melliſeuſowę Melliſę ná kápłáńſtwo bogini Weſte/ to ieſt mátce zyemi/ obro

44:

ćić y poświęćić. Potym biſkupy zwano tego kościołá Melliſſe. Ty to były dzye=

45:

wki krolá Kreteńſkiego Melliſá y Amáltea/ wychowáły Iowiſzá potáiemnie

46:

koźim mlekiem/ á Poetowie wymyſlili iż mu Pcżoły ná vſtá miod nośiły. Po

47:

Melliſeuſie Iowiſz był/ ten ieſzcże tych modlarſtw więcey rozſiewał chodząc

48:

po ſwiecie/ brał znáiomość z ludźmi wielkimi/ á nowe rzecży im pożythecżne y

49:

práwá vſtáwiał/ ktorych rzecży ieſzcże nie ználi ná ten cżás. Gdzye przyſzedł

50:

miedzy proſty lud/ kościoł záłożył ſwym nakłádem/ do ktorego ſwoy obraz y

51:

goſpodarzá ſwego wſtáwił/ álbo krolá oney zyemie s pochlebſtwá/ chcąc tym

52:

ſobie przyiaźń v nich záchowáć. Ale iż poſpolicie żadny Prorok w ſwey zyemi

nie bywa

strona: 25

Wiek trzeći.

Liſt 25

nie bywa wdzyęcżnie przyięty/ przeto potym goſpodárſkie obrázy wymiotano/ á

Iowiſzowego niechano/ ták iż ich było po wſzytkiey Azyey doſyć/ co dáley tho

bárzyey w obycżay wchodziły. Widząc to drudzy v niego/ z zazdrośći niekto=

rzy/ drudzy z dobrey woley/ ktorzy chytrzeyſzy á vcżeńſzy byli/ wynáydowáli rze=

cży nowe/ ták w piſmie iáko y w dzyelech álbo robotach y pożytkach/ chodzili po

rozmáitych kráinach vcżąc ludzi praw/ dobrych obycżáiow/ mięſá ludzkiego

zákázuiąc ieść ktore zá Sáturnuſá iadano/ miáſtá oſadzáć/ małżeńſtwo zá=

chowáć/ pożytki dzyáłáć/ ſobie kościoły ná pámiątki cżynili y obrázy wnośili/

tákże w obycżay przychodziło iż ie zá iedny ſwięte potym święcono/ zwłaſzcżá

10:

lud gruby á proſty/ ktory ná ten cżás przez piſmá gruntownego był. Nawię=

11:

cey tych zbytkow było w Egipcie/ w Greciey/ á we Włoſzech. A gdy ſie to báł

12:

wochwálſtwo nawięcey rozmogło/ wſtępowáli cżárći w ony obrázy/ á ludziem

13:

odpowiedzi dawáli/ tákże to trwáło aż do przyścia Kryſtuſá/ ktory ie potym

14:

przez Apoſtoły połamał.

15:

¶ Potym Iowiſz gdy ſie z bráty rozdzielał/

Rozdzyał Bo=
gow zyemſkich.

przyſzedł nań dział ná wſchod ſłoń

16:

cá/ przezwáli to Poetowie niebem/ iz wſchod ſłońcá oświeca ſwiát. Neptu=

17:

nowi morſkie wyſpy/ przeto go Poetowie piſzą być morſkim bogiem. Plutono=

18:

wi zachod ſłońcá niſkie kráiny/ przeto ie Poetowie vcżynili piekłem/ á Pluto=

19:

ná ktory był krolem Moloſorum/ vcżynili piekielnym bogiem/ iż niſkie kráiny

20:

dzyerżał. A gdy thedy Iowiſz pięćkroć rázow ſwiát obſzedł/ vmárł ná wyſpie

21:

Krecie/ ſynowie go pochowáli y grob wyſtáwili w miáſtecżku rzecżonym Gno=

22:

ze.

Iowiſz vmárł.

A ták nie może być oſobno bog żywy á oſobno vmárły/ pobłaźnili ſie Pogá=

23:

ni s ſwymi bogi/ náoſtátek z nich Płánety podzyáłáli/ iákoby rzekł: Nie bylić

24:

bogowie/ ále vrzędnicy niebieſcy.

Płánethy vrzę=
dnicy.

Káſtorá á Polluxá wſadzili ná Zodiák mie=

25:

dzy dwánaſcie známion niebieſkich/ á przezwáli Bliźniętá/ dáiąc im nieśmier=

26:

telność.

Gemini.

Wſzákże ty rzecży mądry cżłowiek v ſiebie roſtropnie záchowa/ iáko ku

27:

náuce godne/

Roſtropnie ro=
zumieć.

ále nie iáko Bogu przyiemne/ áni też iáko Rzymiánie cżynili/ co

28:

ſámi gánili to chwalili/ á co ſámi cżynili s tego drugie karáli. Piſali rzecży v=

29:

cżone y mądre/ ná iáſność ludzyom dawáiąc áby ſie vcżyli/

Iáko to ſzáfowáć

á ſámi w wielkim

30:

błędzye mieſzkáli/ tákież y Grekowie. A nawięcey ie tym cżárći zwiedli/ iż im

31:

cudá álbo znáki cżynili/ przez ſny/ przez obrázy nawięcey/ przez ſłupy/ ptaki/

32:

źwierzętá/ wiátry/ y ine/ ták nic nie pocżynáli/ áż pirwey odpowiedzi bráli.

Cudá cżártowſkie

33:

Iáko piſzą/ gdy Rzymiánie poráźili Weios/ rzekł ieden rycerz śmiechem w ko=

34:

ściele obrázowi Iunony boginiey/ ieſli chce do Rzymá zá ſwoiemi ludźmi?

35:

Odpowiedzyał obraz/ chcę.

36:

¶ Klaudia ktorą ludzye mieli zá zbytnią niewiáſtę dla iey ochędożnośći/

Klaudia.

gdy

37:

iecháłá do mátki po Tybrze rzece/ záwzyęłá z łodzyą ták iż iey kilká ſet ludzi nie

38:

mogło ſciągnąć/ poklęknęłá proſząc boginiey Weſty/ áby iáko oná ieſt niewin=

39:

na ludzkiey obmowki/ ták prawdziwie s tego mieyſcá łodzya páſem moim ſcią=

40:

gnioná byłá. Vwiązawſzy pás/ ſciągnęłá łodzyą/ ktorey wſzyſcy nie mogli ru=

ſzyć.

41:

¶ Tucia dzyewká zakonna boginiey Weſty

Tucia mniſzká.

byłá pomowiona o wzru=

42:

ſzenie ſwego zakoná dzyewicżego (bo ie o to ogniem karano) wzyęłá przetak/

43:

ſzłá do rzeki y poklęknęłá/ mowiąc gloſem przed wſzytkimi ku boginiey Weſcie:

44:

Ieſlimći wiernie ſłużyłá/ vcżyń to przez mię iż wody do kościołá twego w prze=

45:

táku donioſę/ y sſtáło ſie iey ták/ byłá prożna obmowki.

46:

¶ Fulwius Cenſor w Rzymie zebrał dáchowkę s kościołá Iunony/ á przy=

47:

krył kościoł Fortuny/ ktory on dał zbudowáć/

Fulwius.

wnet oſzálał á ſynow dwu iego

48:

zábito/ gdy w Illiriey walcżyli.

49:

¶ Pirrus gdy wzyął ſkárby Prozerpinie/ vtonął ná morzu/ tylko ſámy ſkárby

50:

náleziono. ¶ Alexánder gdy wzyął Milezią/ iego Rycerze chcieli kościoł złu

51:

pić Cerery/ poſlnęli. ¶ Xerxes wzyął plagę y Brenno z Gáláty/ o złupienie

52:

kościołá Apollinowego.

Pirrus.
Allexánder.
Xerxes.

53:

¶ Przez ſen drudzy ſwoie mocy ludzyem okázowáli/ iáko Iupiter vkazał ſie

Tyberiowi

strona: 25v

Kſięgi pirwſze

Tyberiowi Accynowi/ roſkazuiąc mu áby ſzedł do Senatu powiedzyeć iż mi nie

wdzyęcżne igry ich/ ktore zwano Ludi Circenſes/ ábowiem Antonius wiodł

złodzyeiá przez rynek bijąc ná śmierć/ zgwałćił mieyſce ku igrze/ á ták niechay=

by to znowu ſpráwowáli mieyſcá ſchędożywſzy. Tyberius tego nic niedbał áni

powiedzyał/ rozniemogł ſie ná śmierć. Vkazał ſie mu powtore Iupiter/ ſpy=

tał go doſyćli ták ſkaran.

Tiberius.

Tyberius obacżywſzy/ kazał ſie w Lektice nieść ná

Ratuſz/ y powiedzyał wſzytko Senatowi. Wiele tu opuſzcżam tych rzecży kto=

remi cżárt ludzi zwodzi z dopuſzcżenia Bożego/ iáko mamy w ſwiętym piſmie/

gdy ſam ieden cżárt nie może zwieść cżłowieká/ idzye po towárzyſze gorſze niżli

10:

ſam/ ſzukáią obycżáiow rozmáitych ná cżłowieká iákoby go w cżym podeſzli.

11:

Wſzákże ty błędy vſtáły były ſkoro ná ſwiát poſłan ſyn boży/ to ieſt/ P. Kriſtus.

Cżárt vſtał.

12:

Yrces wielka cżárownicá/ ſioſtrá Medee s Kolchis/ opu=

13:

śćiwſzy oycżyznę (ácżkolwiek ią Poetowie piſáli być corkę Słońcá s Per=

14:

ſe boginiey) przyſzłá do Włoch/ oſiádłá gorę Etheum Wolſkow/ thám

15:

rozmáite cżáry wymyſláłá.

Cyrces.
Etheus mons.

A gdy ſie do niey był Vlixes przybłąkał/ przyięłá

16:

go zá miłoſniká wdzyęcżnie. Gdy potym chciał odiecháć/ przemieniłá iego to=

17:

wárzyſze w świnie/ áż ią gwałtem miecżem przypędził/ toż záſię oddzyáłáłá ty

18:

pokuſy. Ná tymże mieyſcu potym/ iey ku chwale kościoł zbudowano/ y zwano

19:

tę gorę Circeus mons/

Circeus mons.

ále potym zá Krześćian zbudowano zamek Papieſki/ ná

20:

ktorym vlegáli cżáſu przeſládowánia y inych niebeſpiecżnośći.

21:

Látá przed národzenim Páńſkim 1180.

22:

Lixes ſyn Láerthá Krolá z Antiochiey Itakus/

Vlixes.

rze=

23:

cżony/ od tego wyſpu/ iż tám po oycu pánował. Miał żonę Pene=

24:

lopę nád inę ſláchetną/ corę Ikáruſowę/

Penelope.

ktory latáiąc w morzu

25:

vtonął. Ten dziwnych rozumow vżywał n ſwiecie/ iego ſpráwą á

26:

chytroſcię Grekowie Troią wzyęli/ ábowiem wielekroć w żebrá=

27:

cżym odzyeniu chodził wywiáduiąc ſie położenia w Troiey/ z wielką trudno=

28:

ſcią á niewcżeſnoſcią tego vżywáiąc. Iádąc s Troiey zápędziły go wiátry w grafika

29:

dalekie ſtrony ná morzu/ iż ſie do domu zá dzyeſięć lat le=

30:

dwe wroćił. Gdy przypłynął ná ſkońcżenie Europy do

31:

Hiſzpániey/ tám záłożył miáſto od ſwego imieniá Vliſi=

32:

boná/ ktore y dziś ták zową/ ieſt głowá kroleſtwá Por=

33:

tugalſkiego.

Vliſiboná.

A w tym cżáſie żoná iego Penelope cnotli=

34:

wa/ dziwne á rozmáite przeſládowánia ćirpiałá ná ro=

35:

zmáitych młodzyeńcow. Abowiem wiele ich powiedáli iż

36:

nie żyw mąż/ á ſtali o to áby (niektorzy w małżeńſki ſtan/

37:

drudzy też ták) im k woli byłá/ ábowiem nierowney cu=

38:

dnośći w młodośći nád ine byłá. Oná zá wielkim trudem/ żáłoſcią/ y płácżem/

39:

ſzukáłá tego obycżáiu/ iákoby w ſwey cnotliwey ſtałośći byłá/ w ktorey trwá=

40:

łá áż do przyiázdu mężá ſwego przez dzyeſięć lat. A ſtąd ná przykład wſzytkim

41:

cnotliwym pániam ná ſwiecie ieſt daná/ o ktorych Homerus ſzyroko z wielką

42:

pochwałą piſze/

Homerus.

potym zábit od ſyná.

43:

Rfeus Muzyk álbo gędzyec známienity tego cżáſu był w

44:

Greciey/

Orfeus.

o tym też Poetowie wymyſlnie piſáli/ iż ná iego gędzenie rzeki

45:

ſtawáły/ á kámienie ſkakáło/ y Luciper w w piekle mierniejſzy á ćichy bywał.

Lucyper.

46:

Idás Krol Frigiey/ ná ten cżás był bogáty nád ine krole

47:

w ſkárby ná ſwiecie/ przeto ieſt położon wſzem inym ná przykład łá=

48:

komſtwá. Piſali ták o nim Poetowie/

Midás.

iż gdy przyiął do ſiebie w dom

49:

wdzyęcżnie Bachuſá boſzká Pogáńſkiego/ pytał go Bachus cżegoby chciał od

50:

niego zá to okazánie wdzięcżne. Powiedział Midás/ gdyżeś to mocen vcżynić/

day mi to

strona: 26

Wiek trzeći.

Liſt 26.

day mi to áby cżego ſie dotknę ciałem ſwym/ sſtáło ſie

złotem/ vcżynił mu to k woli. Gdy tedy Midás krol ná=

cżynił złotá doſyć/ chciał ieść/ tedy cżego ſie dotknął ná

ſtole/ sſtáło ſie wſzytko złotem. Strapion głodem/ dáley

niewiedzyał co cżynić/ obacżył iż źle ſobie pocżął/ prośił

záſię Bachuſá áby to łákomſtwo od niego oddalił. Ba=

chus tedy kazał ſie mu vmyć w rzece Páktolus rzecżoney/

Páktolus rzeká
złotá pełná.

tám złoto ono zoſtáło/ á gdy ták vcżynił/ náiadł ſie po=

traw dobrych. Potym gdy dwá boſzkowie poſwárzyli ſie grafika

10:

o ſpiewánie cudnieyſze wierſzow/ Phebus á Pán/ dáli ſie ná rosſądek Midáſo=

11:

wi krolowi iáko bogátemu/ ſkazał niepráwie zá Pánem przećiw Phebuſowi.

12:

S tey przycżyny Phebus vcżynił mu vſzy Oſłowe iáko głupiemu ſędzyemu/

13:

chciał ich táić/ y bárwierzowi roſkazał pod gárdłem/ áby o nich nikomu nie po

14:

wiedał. Bárwierzá było teſzno iż tego táił/ wlazł w trzćinę y wołał ciemnym

15:

głoſem: Ma krol oſle vſzy/ ma krol oſle vſzy. Poſpolity cżłowiek mnimał by to

16:

trzćiná mowiłá/ ſzli do krolá oglądáli/ á gdy doználi/ wypędzili go s kroleſtwá

17:

iáko niegodnego. A ſnadź tá powieść omyłá wiele tych ktorzy ſie Alchimią pę=

18:

táią/ ktorzy chcą áby ſie to zlotem sſtáło cżego ſie dotkną/ iáko krol Midás.

Alchimia co.

19:

Ieſt tho iedno ſzyderſtwo ná ſwiecie tá Alkumia známienite/ ktora ſie iáwnie

20:

ſámá w ſwey nikcżemnośći wydawa/ gdy to obiecuie dáć z náuki/ cżego iey przy=

21:

rodzenie broni/ to ieſt/ iż żadna náuka przyrodzenia ſwego przepomoc nie mo=

22:

że/ bo muśi káżda zá przyrodzenim poſtępowáć/ á nie przyrodzenie zá náuką.

23:

Tákże káżdy wiedz/ iż wſzytki kruſzce/ rudy/ ganki/ płoki rzecżne/ kámienie/

24:

kiezy/ y ine ſkárby zyemne/ máią ſwoię właſność y wyobráżenie/ y okázuią ſie

25:

przez ſwe znáki albo wietrunki/ ráno z zyemie wychodzące (cżego ſwiádomi ći

26:

co ſie s tym obieráią.) Kiedy będzyeſz chciał iedno w drugie przemienić/ iuż to

27:

będzye przećiw iego przyrodzeniu/ náuká temu doſyć nie vcżyni. Iáko oni chcą

28:

áby było z miedzi ſrebro/ á s ſrebrá złoto/ cżego ich náturá broni/ bo oſobną ká=

29:

żde z nich ma ſwoię przyrodzoną rudę y ſpráwę/ gdzyeby nád przyrodzenie ich

30:

náuką chciał co pocżąć/ iuż to będzye fáłſz. Iáko ich wiele znam ktorzy ſie tym

31:

paráią/ to náprzycżynią Teſtow/ prochow/ popiołu/ Sándáraki/ Purpuryſy/

32:

Auripigmentum/ Hydrágirium/ tho ſą wſzytko fárby iáko máśći. Nuż záſię

33:

Merkuriuſá/ Sálármeniaku/ Siárki/ Arſeniku/ wodek rozmáitych/ będzie ro=

34:

zdymał węgle mieſzkámi/ pátrzy aſpektu Płánet Marſá álbo Merkuriuſá/ v=

35:

płácże ſie od dymu/ w ten cżás ſłodſzy ſmrod niżli miod/ pomáże fárbą zwirz=

36:

chu/ vkaże drugiemu/ chwali iż to dobre pocżątki/ ále ieſzcże trzebá guldwaſſer

37:

lepiey przypráwić/ opráwi to dzyeſiącią złotych cżyrwonych/ potym ſwoię má=

38:

iętność onym dymem wykurzy/ naoſtátek tákim przychodzi/ álbo żebráć álbo

39:

mynicę bić ná proſtym págámencie.

40:

¶ Drudzy záſię chytrzeyſzy chcą dokázáć rozumem ſwoim niepodobney rzecży/

41:

to ieſt/ kámień Filozofowſki (iáko oni zową bogoſłáwiony) ſłożyć ze cżterzech ży=

42:

wiołow miernych/ iżby byłá rzecż cieleſna/ á onym kámieniem cżego ſie do=

43:

tknie/ złotem ſie sſtánie/ iáko krol Midás. Drudzy theż tákież ze cżterzech ży=

44:

wiołow miernych ſłożonych ſpołu/ piątą rzecż chcą vcżynić (oni zową) ogień

45:

niezágáſzony/ á co w ten ogień włoży/ złotem ſie sſtánie/ ſłuſznoby im tákież v=

46:

ſzy oſłowe przypráwić iáko Midáſowi/ gdy ſie tych rzecży chwytáią/ ktore ſá=

47:

memu Bogu należą. Drudzy záſię s cżárty towárzyſtwo wezmą wzywáiąc ich

48:

imiony/ áby ſie chłopcu vkazáli we źwierciedle Kryſztalowym/ á oznaymili

49:

ſkárby w zyemi/ cżárt záſlepił tákie wſzytki iż ſie nie mogą obácżyć. Byłá thá

50:

náuká Alchimiey poſpolita v Egipcyan przed národzenim Páńſkim/ ále in=

51:

ſzym obycżáiem potemu tám kráiná/ iż rzeki ſą tákie ktore piaſek złoty w ſobie

52:

máią. Iáko y v nas ſie trafuie w rzekach iż ſą rudy (zową płoki) w rzekach s

53:

ktorych łácno przyść k temu/ gdyż to ſámo przyrodzenie ich ſpráwuie. Przeto

E 2	Dyoklecyan

strona: 26v

Kſięgi pirwſze

Dyoklecyan Ceſarz kazał takie kſięgi palić w Egipcie/ áby cżáſu ſwego dufa=

iąc ſkárbom nie pokuśili ſie o Rzymiany.

¶ S tey náuki Alchimiey iednák wiele rzemioſł inſzych powſtáło ſwiátu po=

trzebnych/ iáko ieſt śkło/ ktore z ogniá niezágáſzonego á s popiołu ſpráwuią.

Piſze Iozephus iż widzyał w Rzymie tákiego miſtrza co śkło rozbierał y cią=

gnął iako woſk/ á ták piękne/

Skło.

iż mogł z niego kámień przypráwić iáki chciał/ á=

le potym ſtrácon od Ceſárzá/ áby złoto y ſrebro dla śkłá thák pięknego nie zni=

ſzcżáło. Też Sáletrá s tey náuki powſtałá. Złotnicy/ probierze/ ſzeydownicy/

s tey náuki powſtáli.

Sáletrá.

Piſzą też niektorzy/ iż Aureum velus/ ktorego s trudno=

10:

ſcią doieżdzali w Kolchis/ Iazon y ini/

Złote runo.

nic nie było inego iedno kſięgi tey Al=

11:

chimiey/ wſzákże tych błędow nikt był nie náſiał ná ſwiecie nawięcey/ iáko Zy=

12:

dowie Kábáliſte/ á Portowie/ bo to v nich ieſt/ ktory nalepiey ſkłáma to nale=

13:

pſzy miſtrz. Wſzákże ty wſzytki rzecży vſtáły/ ſkoro Pan Kriſtus ná ſwiát przy=

14:

ſzedł. Przetom to tu włożył/ áby káżdy mądry nie vtracał prożno cżáſu y dobr

15:

ſwoich/ thą nikcżemną náuką Alchimią/ by ſie potym nie sſtał krolem Mi=

16:

dáſem. ∴ ∴ ∴

17:

Elerofon tego cżáſu ná koniu rzecżonym Pegazo/ Chimerę

18:

piekielną cżárownicę zábił/ y towárzyſzki iey Tezyfę y Megierę.

19:

Giſtus ſyn krolá Tyeſtá Miceńſkiego w Greciey/ tym ſie

20:

obycżáiem vrodził y wychowan: Gdy ociec Tyeſtus żonę Europen/ brá=

21:

tá ſwego Attreuſá miłował/ miał z niey trzy ſyny. A gdy był s kroleſt=

22:

wá wypędzon/ przyiął go brát Attreus do ſiebie nie práwym ſercem/

Egiſtus.
Tyeſtus.
Attreus.

kazał ie=

23:

go ſyny powárzyć/ y cżeſtował go imi/ tákież krwie nápu=

24:

ſzcżawſzy w wino z nich/ cżeſtował go miáſto cżyrwonego

25:

winá. A gdy było po obiedzye/ kazał ręce y nogi przy=

26:

nieść/ obiáwił mu iż go iego dzyećmi czeſtował/ kthore

27:

miał z iego żoną. Tyeſtus prośił bogow v Delfu/ áby mu

28:

obiáwili iákoby ſie miał pomśćić thákiey okrutnośći.

29:

Wzyął odpowiedź od bogow/ iż ty ſie ſam tego pomśćić

30:

nie możeſz ále ſyn twoy/ ieſli go mieć będzyeſz z właſney

31:

dzyewki ſwoiey. Tám w kościele Tyeſtus pocżął ſyná E=grafika

32:

giſtá s corką ſwoią Pelopeą. Ale dla wſtydu kazáłá go mátká iego zánieść do

33:

láſá áby tám zgináł/ tám od Koz był wychowan/ przeto wezwan Egiſt od Ko

34:

zy ktory potym Attreuſá zábił y kroleſtwo wzyął. Sam theż potym zábit od

35:

Oreſtá Agámenowego ſyná/

Oreſtus.

ktoremu był oycá zábił k woli Klitemneſtrze/

36:

gdy był v Troiey y z miłoſnicą poſpołu. Ten to Attreus napirwey wynálazł

37:

poznáć oboie záćmienie Słońcá y Mieſiącá.

38:

Rozdzyał ſzoſty kſiąg pirwſzych.

39:

Odys miáſto ná wyſepie przed tym Ophiuſzá rze=

40:

cżony/ tego cżáſu záłożono/ gdy Zydowie ieſzcże byli w Egi=

41:

pcie/ od krolá Forneriuſá/ wypędziwſzy ſtámtąd Telchiny y

42:

Káriácyny/ ktorzy też tám byli przyſzli z wyſpu Krety.

Rodis.
Fornerius.

A gdy

43:

miáſtu kopano grunty/ nálezyono w zyemi Rożą/ przeto ná=

44:

zwano Rodys/ tho ieſt Roża po Grecku. Ten wyſep leży od

45:

nas ku południu á wſchodu ſłońcá. Piſzą go być dzyewięć ſet

46:

ſtáian w koło/ máiąc port wielkich kupi ze wſzego ſwiátá. Były thám wielkie

47:

bogáctwá/ przeto Poetowie piſali o nim/ iż tám złoto kápáło z niebá/ gdy ſie

48:

Pállás rodziłá z głowy Iowiſzowey. Tám to był wielki ſłup vcżynił ku chwa=

49:

le Słońcu/ ktory ſiedḿdzyeſiąt miał ſiążeni ná gorę z miedzi á ze złotá/ z ręko=

50:

má y głową iáko ieden obraz/ ktory potym vpadł przez trzęſienie zyemie. Tho

51:

miáſto álbo wyſep ná wielkim ſzláku ieſt morſkim/ przeto nigdy s pokoiem nie

mogło być/

strona: 27

Wiek trzeći

Liſt 27.

mogło być/ ze wſzytkich ſtron nieprzyiaciele miáło/ Rzymiany/ Wenety/ Sá=

ráceny pirwey potym Turki/ przeto tam było záłożono klaſztor ſwiętego Ia=

ná/ áby bráćiſzkowie klaſztorni bronili portu/ áleć go zle obronili/ Panu Bo=

gu to polećić.

Tteńſkie miáſto álbo kroleſtwo ich/ ácż przed tym było zá=

łożone/

Atteny. Cekrops.

wſzákże ie lepiey Cekrops przyſzedſzy z Egiptu/ opuśćiwſzy Ar=

ginorum kroleſtwo/ ochędożył w obycżáie/ chędogość y doſtátek/ było to

przed Troiey wzyęćim lat 375. pánował Grekom 50 lat/ od niego potym Gre

kowie ſwoim krolom látá piſali. Rzecżon był Diphes/ to ieſt/ dwoygá przyro=

10:

dzenia mąż/ iż był vrody wielkiey ktemu roſtropny nád ine/ álbo też y vmiał ię=

11:

zyk Egipſki y Grecki/ ktemu też wielki goſpodarz. A gdy o tym myſlił/ iákoby z

12:

boſkiey obietnice miáſtu y kroleſtwu imię właſne nalazł: Gdy opráwiał miá=

13:

ſto/ vyrzał wielkość oliwy drzewá y wody puśćić ſie z zyemie. Pytali bogow co

14:

to známionuie? Ktorzy odpowiedzyeli/ iż oliwá znácży Minerwę (bo Miner=

15:

wá wſzytki oleie napirwey wynalázłá dzyáłáć) á wodá znácży Neptuná bogá

16:

morſkiego. Obacżyli boſkie znáki/ weſzli w rádę ktoregoby s tych dwu imieniem

17:

miáſto przezwáć/ wotowały niewiaſty Minerwę/ to ieſt Atteny/ á mężowie

18:

ná Neptuná bogá morſkiego. A gdy ſie nie mogli zgodzić/ vſtáwili kto lepſzy

19:

znák z zyemie wywiedzye przez ich noſzenia. Vderzył mąż ieden Neptunowym

20:

ſceptrum/ wyſzedł z zyemie koń/ znák walki. Vderzyły niewiáſty ſzefelinem kto=

21:

ry Minerwá nośiłá/ wyroſłá oliwá/ znák dobry pokoiá y żywnośći. Zyſkáły

22:

niewiáſty/ y przezwano niewieśćim imieniem Atteny/ to ieſt/ Minerwá po Lá=

23:

ćinie. Neptun rozgniewał ſie y polał powodzyą wſzytkę krainę Atteńſką/ dla

24:

cżego męſzcżyzni chcąc vbłágáć gniew Neptunow/ trzemi plagámi żeńſki na=

25:

rod karáli. Pirwſza/ áby żadna o Rzecżpoſpolitey nigdy nie rádziłá. Druga/

26:

áby żadny nie brał mácierzyńſkiego miánowánia. Trzecia/ áby żadny corek

27:

ſwoich nie zwał Atteną/ gdzye ieſzcże y dziś ten obycżay dzyerżą.

Zenſkie káránie.

Ten Cekrops

28:

napirwey w Greciey bogiem vcżynił Iowiſzá y ołtarz mu poſtáwił/ á Pállá=

29:

dzye obraz. Miał corę imieniem Frigia/ od ktorey kroleſtwo álbo kſięſtwo rze=

30:

cżone ieſt Frigia/ w ktorey Frigiey Troia byłá/ ſkáżona przez Greki/

Frigia.

o cżym bę=

31:

dzye niżey. Vmárł potym Cekrops zoſtáwiwſzy po ſobie ſyná Gránauſá.

32:

Oryntus miáſto w Greciey w Acháiey zá cżáſu Moiże=

33:

ſzá/ od łotrá iednego Zyſyfá kthory zbijał ná morzu/

Zyſifá.

záłożono ná mo=

34:

rzu Ioniſkim álbo Greckim/ zwano ie napirwey Certerá/ potym Epi=

35:

rus. Ty to ſwięty Páweł nawroćił ná Krześćiáńſką wiárę. Było niegdy wy=

36:

wrocono przez nawáłność morſką/ ále ie potym Koryntus Oreſtow ſyn náprá

37:

wił/ á od niego przezwano Koryntus.

Koryntus.

38:

Itylená w Azyey máłey miáſto ná wyſpie morſkim E=

39:

geo/ cżáſu Moiżeſzá záłożone było/ potym y wyſep Mitylená nazwá=

40:

no/ od Mityleny dzyewki Mácháreowey przezwáne.

Mitylená.

Dwá porty miał

41:

ten wyſep/ á pięć miaſt/ Antyſa/ Pirá/ Krezos/ Cyraná/ y Mitylená/ ále ten

42:

wyſep Othomanus Turecki krol pirwſzy okrutnie zborzył/ ludzi wiele po=

43:

bił y wywiodł. ∴ ∴ ∴

44:

Rozdzyał ſyodmy kſiąg pirwſzych:

45:

O Iopie ſwiętym.

Iop.

46:

Op Philozoph y Prorok tego cżáſu był w zyemi Idu=

47:

meyſkiey bliſko Arábiey/ vrodzony z oyca Záretá/ ktory wyſzedł s

48:

potomkow Ezau/ á z mátki Borſá. Pirwe imię miał Iobás/ pá=

49:

nował w kráinie Edon w mieście Náchábá/ będąc ſtały/ mierny/ ćichy/ ſprá=

E 3

wiedliwy/

strona: 27v

Kſięgi pirwſze

grafika

wiedliwy/ vcżony/ pra=

wdę nade wſzytko miło=

wał. Był też y nád przy=

rodzenie ćirpliwy/ iáko

iego hiſtoria ſzyrzey po=

wieda. Zonę poiął z Ará

biey/ s ktorą miał ſynow

ſześć/ á dziewek trzy. Dał

mu Pan Bog tákie bo=

10:

gáctwo/ w złocie/ w ſre=

11:

brze/ y w cżeládzi/ iż mu

12:

rownia ná wſchod ſłoń=

13:

cá nie było/ Hiſtoria wy=

14:

licża ie^o dobytek/ iż miał

15:

owiec ſiedḿ tyſięcy/ wiel

16:

błądow trzy tyſiące/ wo

17:

łow iarzm pięć ſet/ oſlic

18:

tákież. Poſtánowiwſzy

19:

go Pan Bog w wielkim

20:

ſzcżęſciu/ kuſząc iego ſta=

21:

łośći/ záſię nań wielkie plagi dopuſzcżał/ to ieſt/ złodzyeie go krádli/ dobytek

22:

pozdychał/ ſynowie przez vpad domu pobići/ á ſam wielkimi wrzody oſádzon

23:

po wſzytkim ciele. Bacżąc ſzcżęſcie y plagi od Bogá iednákiego dáru/ ſkromnie

24:

to wytrzymał/ padſzy ná zyemię mowił: Pan dał Pan záſię odiął/ iáko racży

25:

ták mię ſpráwuie/ bądź pochwalono iego imię ná wieki. A gdy go náwiedzá=

26:

li Elifás/ Temánitus krol/ y Wáldath/ rzewniąc ſwemi namowámi/ odpo=

27:

wiedzyał: Nie máſz ták wielkich plag áni męki ná zyemi/ ktoreby mię od Páná

28:

moiego odbiły.

Stałoſć Iopowá.

Zá tę iego ſtałość dał mu Pan Bog záſię zdrowie/ bogáctwo

29:

więtſze ieſzcże niż pirwey/ dzyatki tákież/ y wieku lat 140. áż vyrzał ſyny ſynow

30:

ſwoich do cżwartego pokolenia.

31:

¶ Dał nam Pan Bog tego Iopá ná przykład/ áby káżdy nie roſpacżał w rze=

32:

cżach przećiwnych/ á w ſzcżęſciu wielkim żadney wiecżnośći ná tym ſwiecie nie

33:

pokłádáli. Abowiem ieſli mocen Pan Bog dá/ mocen záſię wzyąć ná obie

34:

ſtronie kiedy chce. Zadny s Prorokow thák doſtátecżnie o zmartwychwſtániu

35:

nie piſał iáko on/ bo mowił: Wiem iż moy ſtworzyciel żywie/ y ia w oſtátni

36:

dzyeń z zyemie powſtánę.

37:

O Moiżeſzu.

38:

Menophis Krol Egipſki/ nie pámiętáiąc ná dobro=

39:

dzyeyſtwá y zacne poſługi Iozephowe/ ktore był przed tym Kro=

40:

lowi y wſzytkiey zyemi Egipſkiey vdzyáłał ſpráwą Boſką/ widząc

41:

iż ſie lud Zydowſki bárzo rozmnaża według obietnice Páńſkiey/

ij. Moiżeſzo. w j.

42:

roſkazał vrzędnikom áby ie vćiſkáli robotámi nieznośnymi wſzę=

43:

dzye/ áby miaſtá budowáli Phiton/ Rámezes/ áby też y cegłę ſpráwiáli/ błotá

44:

wynośili z miaſt/ wáły kopáli/ rzeki przywodzili/ y wiele inych/ mowiąc: Ro=

45:

zmnożył ſie ten lud bárzo/ ták iż nas przechodzi pocżtem y mocą/ by ſie z nieprzy

46:

iacielem náſzym nie zmowili kiedy ná nas/ áby wolno wyſzli ſtąd. Ale im ie wię=

47:

cey vćiſkano/ tym ſie więcey mnożyli y roſli. Bacżąc to Krol Egipſki/ roſkazał

48:

bábam Zydowſkim/ ktore położnicam ſłużą/ áby káżde dzyecię męſkiego naro=

49:

du zábiły/ á dzyewkom pokoy dáły. Ale báby Bogá ſie bały/ nie ſłucháły go w

50:

tym. Pytał ich potym cżemu nie ſłucháią co im roſkazáno? Rzekły/ nie ſą thák

51:

Zydowki proſte ná to iáko Egipciány/ pirwey niżli przydziem do nich rodzą/ v=

mieią tę

strona: 28

Wiek trzeći

Liſt 28.

mieią tę ſpráwę ſámy dobrze. Przykazał krol ſwoim ludziom áby tego pilni by=

li/ á zábili káżde dzyecię ktore ſie vrodzi w męſki narod. A w tym cżáſu był ie=

den mąż z narodu Lewi imieniem Amrám/ żonę miał s ſwego narodu imieniem

Iokábet/ ktore^v ſie przed tym ſyn vrodził Aaron/ y corá Mária.

Amrám.
Aaron.

Ale w tych nie

beſpiecżnoſciach vrodził ſie mu drugi ſyn bárzo cudny y podobny. Záłuiąc ſyná

ociec y máć záchowáli go przez trzy mieſiące/ ále boiąc ſie by nie obacżono/ wło

żywſzy go w fáſecżkę oklijoną y oſmoloną wewnątrz/ położylii ná brzegu rzeki

gdzye wodá cżaſem wylewáłá/ porucżywſzy go Pánu Bogu odeſzli go.

¶ Sioſtrá iego Mária ktora ſłużyłá v krolewny pátrzyłá z dáleká. S przygo=

10:

dy/ iż Boſka wola byłá/ krolewná (Iozephus ią miánuie Támur)

Támur.

ſzłá nád

11:

brzeg rzeki/ w obycżay iákiey krotofile/ vyrzáłá faſecżkę kazáłá ią przynieść y

12:

otworzyć/ nálázłá dzyeciątko y wzyęłá ie ná rękę/ ktore wnet ięło ſie śmiać ku

13:

niey/ obacżyły iż Zydowſkie/ przeto rzekłá Mária ſioſtrá/ poydę po mátkę áby

14:

ie nákarmiłá/ rzekłá krolewná/ idź. Iozephus piſze/ iż niechciáło od żadney

15:

iney pogánki Egipſkiey pokármu bráć. A gdy przyſzłá iego máć Iokábet/ wnet

16:

ſie iey chwyćiło/ y naięłá ią krolewná áby ie chowáłá dobrze/ á dáłá mu imię

17:

Moiżeſz od wody/ bo mois wodá po Egipſku/ iż ie nád wodą nálezyono.

Moiżeſz.

Vpro

18:

śiłá to ſobie krolewná v oycá iż go ſobie zá ſyná przyięłá. A gdy podroſł/ ziedná

19:

łá mu miſtrze dobre w náukach rozmaitych/ ále nie mogł táki być doktor vcżony

20:

ktoregoby rychło w náukach nie celował. Piſze Iozephus/ iż iednego cżáſu nio=

21:

ſłá go krolowi ná ſwych ręku/ Krol z nim krotofiląc/ włożył nań krolewſką ko=

22:

ronę/ ná ktorey był cżártowſki báłwánek málowány/ on ią zrzucił z głowy y po

23:

deptał. Widząc to kápłan Pogáńſki/ ktory miał przed tym práktykę/ iż wiele

24:

plag máią podiąć Egipciánie/ ſkoro ſie ich wodz álbo kſiążę vrodzi/ rádził kro=

25:

lowi áby to dzyecię było zábite. Drugi mu był w tym ná odpor mowiąc/ że to

26:

vdzyáłáło s przygody á nie vmyſlnie. A gdy ſie nie mogli o to zgodzić/ chcąc te=

27:

go doſwiádcżyć/ przynieśiono węgle roſpalone do niego/ kthore (iáko dzyecię)

28:

brał á w vſtá kładł y ſparzył ſie w ięzyk/ ſtąd potym nie miał doſtátku w mo=

29:

wie/ był tym obycżáiem wyzwolon z onego mnimánia v kápłanow. Gdy vroſł

30:

był wſzem Egipciánom w podziwieniu/ w vrodzye/ w náuce/ y w ſpráwie.

31:

¶ Tráfiło ſie iż Murzynowie woiowáli zyemię Egipſką/ zebráli ſie Egipciá=

32:

nie przećiw im/ á nie máiąc kogoby roſtropnieyſzego nád ludem wybráli Het=

33:

máná/ poſpolity cżlowiek prośił áby był Moiżeſz. A gdy to vprośili v krolá y

34:

krolewny/ przywiodłá/ ie ná to iż iey muſieli przyſiądz nic mu złego nie myſlić.

35:

Wybran Moiżeſz Hetmánem/ ciągnął z ludem/ nie wodą iáko ſie nádzyewáli

36:

Murzynowie/ ále zyemią mieyſcy trudnemi/ gdzye przed tym żadny dla wielko=

37:

śći wężow nie mogł prześć. A áby tym beſpiecżnieyſzy byli od wężow/ nábrał s

38:

ſobą Bocianow/ kthorzy s przyrodzenia ſą wężom nieprzyiacielmi/ vciekáli

39:

przed nimi wężowie/ miał dobrych znákow pocżątek. Przyiechał potym nád

40:

nieprzyiaciele ſwoie nieopátrzone/ poráźił ie y miáſto krolewſkie Sabę wzyął

41:

przez przycżynę Korbis dzyewki krolewſkiey/ ktorą zá małżonkę poiął zá táką

42:

życżliwoſcią/ ále gdy chciał záſię do Egiptu/ oná nie chciáłá z nim iecháć.

Korbis.

Prze=

43:

to z gwiazdárſkiey náuki Moiżeſz bacżąc/ dał iey ieden pierścionek w obycżay

44:

zápomnienia/ á ſam drugi táki miał/ y iechał ſwobodnie do Egiptu. Ale gdy

45:

przyiechał/ krol k niemu chuci dobrey nie miał/ y był iego vmyſł zbáwić go gár

46:

dłá s przywodu iego wieſzcżych kápłanow. Tráfiło ſie tedy iż widzyał iednego

47:

cżáſu Egipcżyká á on Zydá bił bez przycżyny/ obacżył Moiżeſz iż nikt nie wi=

48:

dzyał/ zabiłł go á przyſypał piaſkiem. Drugiego dniá widzyał áno ſie dwá Zydzi

49:

ſwárzą/ gromił iednego z nich ktory był winnieyſzy/ przeto rzekł Moiżeſzowi:

50:

Kto cię vſtáwił ſędzim nád námi/ ſnadź mię też chceſz zábić/ iákoś Egipcżyká

51:

zábił? Moiżeſz ſie zlękł/ dziwuiąc ſie iáko to wiedzyał/ á thák boiąc ſie krolá

52:

ſzedł milcżąc w nieznáiome kráiny. Przyſzedł do miáſtá Mádián bliſko morzá

53:

cżyrwonego/ ſiedział nád wzdroiem/ przyſzły cory kápłaná Mádiáńſkiego (kto=

E 4

rych było

strona: 28v

Kſięgi pirwſze

rych było ſiedḿ) nápawáć owiec do onego wzdroiu/ przyſzli páſterze drudzy

odbili ie od wody dla ſwoich owiec/ ále Moiżeſz záſię odbił páſterze á dzye=

wkom kápłáńſkim kazał nápawáć/ dla cżego ony dzyewki do domu przygnawſzy

owce/ prośiły oycá áby dobrą wolą vkazał pielgrzymowi w domu ſwoim. We=

zwał tedy Ietro álbo Ráguel Moiżeſzá do ſwego domu/ proſząc go áby iadł

chleb v niego. A gdy obacżył mężá doſwiadcżonego w rozumie/ dał mu corkę

ſwoię Zeforę.

Ietro.
Zeforá.

Mieſzkał tedy Moiżeſz s świekrem ſwoim y z żoną/ ktora mu v=

rodziłá dwu ſynu Gerſoná y Eleázárá.

10:

Rodzay Moiżeſzow z Aaronem.

11:

Lewi ſynowie Gerſon Libemi Semei Cháát/ Amrám Aaron Nádáb/ Abiu/ Eleázár/ Phinee/ Itámár/ Mária prorokini/ Moiżeſz/ Gerſon/ to ieſt cudzoziemiec/ Eleázár/ Iſáár/ Chore/ Aſſer/ Elkaná/ Abiaſáph/ Napheg/ Zechri. Hebron/ Vzyel Miſáel/ Eliſáphán/ Zechry/ Merari/ Máháli/ Muſi.

12:

¶ Będąc Moiżeſz v świekrá ſwego Ietrá/ páſł owce v niego. Iednego cżáſu

13:

gnał dáleko w puſzcżą áż do gory Pańſkiey Oreb/

Oreb gorá.

gdzye przed tym żadny páść

14:

nie śmiał/ á tám ſie Moiżeſzowi dziw wielki Boży vkazał/ to ieſt/ kierz ogniem

15:

wielkim gorzał/ á gdy cáły zoſtał nic mu nie ſzkodziło. Przyſtąpił bliżey Moi=

16:

żeſz áby ſie dowiedzyał co to ieſt/ s ktorego ogniá ſłyſzał głos mowiąc: Moiże=

17:

ſzu nie przyſtępuy bliſko/ zloż boty z nog twoich/ zyemiá tá ná ktorey ſtoiſz/ ſwię

18:

ta ieſt. Rzekł ieſzcże k niemu: Iam ieſt Bog oycá twego Abráámá/ Izááká/

19:

Iakobá. Moiżeſz ſpuśćił ná doł ocży/ nie śmiał tám pátrzyć. Przykazał mu

20:

tedy Pan Bog áby ſzedł beſpiecżnie do Egiptu wywiodł lud iego z vdręcżenia

21:

wielkiego od Fáráoná/ á przywiodł gi do zyemie płynącey miod y mleko / á ia s

22:

tobą będę. Rzekł Moiżeſz: Pánie ieſli mię ſpytáią ludzye Izráelſcy ktore iego

23:

imię? co mam odpowiedzyeć? Rzekł Pan/ thák odpowieſz: Ktory ieſt/ poſłał

24:

mię/ Bog oycow wáſzych/ Abráámow/ Izáákow/ y Iakobow. Przeto idź s

25:

ſtárſzymi Izráelſkiego domu do Fáráoná á moẃ mu: Pan Bog Zydowſki we=

26:

zwał nas/ ábyſmy ſzli ná trzy dni ná puſzcżą/ á ofiárę vcżynili Pánu Bogu ná=

27:

ſzemu. Wiemći iżći was nie puśći/ ále go ia plagą ſkarzę w rozmáitych dzi=

28:

wiech. Rzekł Moiżeſz: Panie nie vwierząć mi.

Moiżeſz rozma=
wia s Pánem.

Rzekł mu Pan Bog/ porzuć ro

29:

zgę ktorą maſz w ręku ná zyemię. Gdy porzućił sſtał ſie z niey wąż/ thák iż po=

30:

cżął vciekáć Moiżeſz. Rzekł Pan Bog/ weźmi zá ogon tego wężá/ á gdy wzyął

31:

sſtáłá ſie rozgá iáka byłá. Rzekł mu ieſzcże/ położ ná łonie rękę twoię. Gdy po

32:

łożył sſtáłá ſie trędowátą/ á gdy mu záſię kazał odiąć rękę/ sſtáłá ſie iáko byłá

rowna ciáłu

strona: 29

Wiek trzeći.

Liſt 29.

rowna ciáłu drugiemu. Potym rzekł: Ieſli thym nie vwierzą/ weźmi wodę z

rzeki á wyley ná zyemię/ sſtanieć ſie krwią. Rzekł Moiżeſz: Proſzę miły Pánie

nie ieſtem wymowny od wcżoráyſzego y trzeciego dniá. Rzekł mu Pan Bog/

idź á ia będę w twoich vściech. Rzekł Moiżeſz/ proſzę barzo poſli kogo maſz po

ſłáć. Rzekł Pan z gniewu: Oto Aaron brat twoy wynidzye przećiw tobie/ á

ten będzye od ciebie mowił do ludu/ á ty będzyeſz w tákich rzecżach ktore ku

Pánu Bogu należą.

¶ Wrocił ſie tedy Moizeſz do świekrá ſwego Ietrá/ y rzekł: Poydę do brá=

ciey do Egiptu/ dowiem ſie ieſli żywi ſą. Rzekł mu Ietro/ idź s pokoiem. A

10:

gdy ſie ieſzcże ociągał/ rzekł k niemu Pan: Idź do Egiotu/ iuż ći pomárli kto=

11:

rzy twoiey duſze ſzukáli. Szedł thedy Moiżeſz do Egiptu máiąc rozgę w rę=

12:

ku/ wzyąwſzy żonę Zeforę y dwu ſynu z ſobą/ ktory idąc w drogę s roſkaza=

13:

nia Páńſkiego kámieniem oſthrym obrzázał ſyny/ o czo ſie żoná iego Zefora

14:

gniewáłá/ y rzekłá: Sſtałeś mi ſie mężem krwie/ y wroćiłá ſie do oycá s przy=

15:

zwoleniem mężá y s ſyny.

16:

¶ Potym rzekł Pan do Aaroná/ wynidź przećiw brátu twoiemu. Szedł tedy

17:

Aaron ná puſzcżą Synái/ y záſzedł Moiżeſzowi ná gorze Páńſkiey z rádoſcią.

18:

Powiedzyał mu Moiżeſz wſzytkę wolą Pańſką. Przyſzli ſpołu y zebráli ſtárſze

19:

domu Izráelſkiego/ y powiedzyał im Aaron wſzytki ſlowá Páńſkie/ á dla le=

20:

pſzey wiáry cżynił znáki przed nimi. Y ſzli do Fáráoná s ſtárſzymi y mowili mu:

21:

Pan Bog Izráelſki mowi/ áby lud iego puśćił wolno/ ktory mu będzye ofiáry

22:

cżynił ná puſzcży. Odpowiedzyał Fáráo: Niewiem ia o Bogu Izráelſkim/ áni

23:

ludu wypuſzcżę. Rozwodził tedy Moiżeſz krolowi Iozephowy dobrodzyeyſt=

24:

wá/ ktore Egipſkiey zyemi cżynił/ tákież ſwoie poſługi przez ktore trudnośći v=

25:

żywał cżyniąc od niego z iego nieprzyiacielmi Murzyny/ á zá to żadney zapłáty

26:

nie wzyął. S cżego ſie ieſzcże krol náśmiewał zowąc go być zbiegiem/ theż mo=

27:

wiąc żeś przyſzedł roſtyrki cżynić/ á ſługi moie od robot ich odwodzić. Rozgnie

28:

wał ſie thedy krol y roſkazał vrzędnikom ſwoim áby Zydowie robili/ mowiąc:

29:

Nie robią nic/ przeto wiele mowią/ áby káżdy ſwey roboty pátrzył/ przyźrzycie

30:

ich áby ſie vpokoili/ żadną miárą nie dawaycie im plew do cegły/ ale niechay

31:

zbieráią po źdzyebłku ſłomy/ á przedſię áby káżdy ſwą ſztukę wyrobił iáko im

32:

ieſt wymierzono. Y sſtáło ſie ták/ doglądáli vrzędnicy tego áż wſzytko muſieli

33:

wyrobić iáko roſkazano ná káżdy dzyeń. Wołáli tedy Zydowie do Fáráoná mo=

34:

wiąc: Cżemu ták złośćiwie cżyniſz nád ſłużebniki ſwymi? Rzekł im krol/ pro=

35:

żnuiecie bowiem/ przeto wołacie: Poydzyem ná puſzcżą będzyem ofiárowáć

36:

Bogu náſzemu/ przeto wam nic nie odpuſzcżę. Záſtąpili tedy Zydowie Moiże=

37:

ſzowi y Aaronowi mowiąc: przywiedliſcie nas w niełaſkę do Fáráoná/ y dáli=

38:

ſcie mu miecż ná nas ſwą powieſcią. Radził tedy Moiżeſz z Aaronem áby ie=

39:

ſzcże máło mieli ćirpliwość/ áż ſie Pan Bog zmiłuie według obietnice ſwo=

40:

iey. Rzekł Pan Bog do Moiżeſzá: Niechay mowi Aaron do Fáráoná wſzyt=

41:

ki rzecży ktorem wam kazał/ áleć ia zátwárdzę ſerce iego/ y rozmnożę znáki/ á=

42:

leć was nie vſłucha. Y vcżynił ták Moiżeſz y Aaron iáko Pan Bog przykazał/

43:

było lat Moiżeſzowi ná ten cżás ośḿdzyeſiąt/ a Aaronowi trzemi więcey.

44:

¶ Szli tedy Moiżeſz y Aaron do Fáráoná gdy chodził nád rzeką/ mowiąc mu

45:

áby lud Boży Izráelſki wypuśćił wolno/ áby ofiárę vcżynili ku cżći á chwale

46:

Bożey. Ale zátwárdzyáłe^o ſercá będąc Fáráo/ niechciał tego vcżynić. Pod=

47:

nioſł tedy rozgę Aaron vderzył wodę w rzece/ záráżona była wodá y obroćiłá

48:

ſie w kreẃ/

Pirwa plagá.

przed krolem y przed ſługi iego/ ták iż w niey ryby pozdycháły/ wo=

49:

dá śmyerdzyáłá nie mogli iey Egipcżycy pić/ ále żydom byłá dobra. Cżárowni=

50:

cy Fáráonowi vcżynili tákież. Obroćiwſzy ſie Fáráo ſzedł do domu. Spełniły

51:

ſie dni ſiedḿ/ rzekł Pan Bog do Moiżeſzá: Idź do Fáráoná áby moy lud wy=

52:

puśćił od ſiebie/ ieſli nie chce/ rzecż Aaronowi áby wyciągnął rękę ná iezyorá y

53:

wzdroie. A gdy tak vcżynił/ powſtáły żáby bez miáry/

Wtora plagá.

zákryły wſzytkę zyemię

Egipſką.

strona: 29v

Kſięgi pirwſze

grafika

Egipſką. Vcżynili tá=

kież Faráonowi cżáro=

wnicy. Rzekł Fáráo/

proſzę was modlcie ſie

zá mną do ſwego Bogá

Izráelſkiego/ á iuż pu=

ſzcżę wolno lud wáſz/

áby ty żáby zginęły. Y

sſtáło ſie ták. Widząc

10:

tho krol nie puśćił ich

11:

przedſię. Rzekł potym

12:

Pan Bog do Moiżeſzá

13:

áby mowił Aaronowi/

14:

iżby podnioſł rozgę á v=

15:

derzył w proch ná zye=

16:

mi. A gdy to Aaron vcżynił/ powſtáły wielkie pluſkwy po wſzytkiey Egipſkiey

17:

zyemi w ludzyech y dobytku.

Trzecia plagá.

Chcieli tákież vcżynić cżárownicy Fáráonowi/ ále

18:

nie mogli. A gdy ie gromił krol/ rzekli: iż tu ieſt pálec Boży. Zatwárdzyáłego

19:

ſercá był Fáráo niechciał ich ſłucháć. Rzekł Pan Bog do Moiżeſzá/ wſtań rá

20:

no á idź do Fáráoná/ rzecż mu/ ieſli nie puśćiſz ludu Bożego/ mowi Pan bog/

21:

puſzcżę ná tę zyemię wſzytek rodzay much. Y sſtáło ſie ták.

Cżwarta plagá.

Ale Fáráo niedbał

22:

na to nic/ poſłał po nie Fáráo y rzekł k nim: Cżyńcie ofiárę álbo poſługi Bogu

23:

ſwemu w tey zyemi. Ktorzy rzekli/ nie możemy nieludzkośći Egipſkich ofiáro=

24:

wáć/ bo ieſli to zábijemy co oni chwalą/ vkámionuią nas. Rzekł Fáráo/ idźcieſz

25:

ná puſzcżą/ ále nie dáleko odchodźcie/ á modlcie ſie zá mie iżby ty muchy ode=

26:

ſzły. Rzekł Moiżeſz/ będę ſie modlił ále nie omylay. A gdy ſie modlił Moiżeſz/

27:

zginęłá muſzká. Ale Fáráo záthwárdzyáłe ſerce miał/ niechciał nic vcżynić.

28:

Przeto rzekł Pan Bog záſię do Moiżeſzá/ idź do Fáráoná/ ieſli ludu mego nie

29:

puśći/ puſzcżę powietrze ná wſzytko bydło po wſzytkim kroleſtwie iego/ iż ża=

30:

dne żywe nie zoſtánie/ á Zydowſkiemu nic nie będzye. A gdy ná to niedbał Fá=

31:

ráo/ záráżon był dobytek po wſzytkim kroleſtwie okrom Izráelſkiego.

Piáta plagá.

Zátwár=

32:

dzyáłe było ſerce Fáráonowe/ iż ludu Izráelſkiego niechciał puśćić. Przydał

33:

ieſzcże Pan Bog drugą plagę/ gdy roſkazał Moiżeſzowi y Aaronowi/ áby wzię

34:

li po garśći popiołu s kominá á rzućili w niebo przed Fáráonem/ wnet ſie po

35:

ludzyech scżyniły pęcherze odęte po wſzytkim Egipcie okrom ludu Izráelſkie=

36:

go.

Szoſta plagá.

Chcieli tákież cżárownicy przed krolem vdzyáłáć/ ále nie mogli y ſtać przed

37:

ránámi záráżonymi. A gdy Fáráo niedbał nic ná to/ rzekł ieſzcże Pan Bog do

38:

Moiżeſzá áby rzekł Fáráonowi/ dla tego położyłem cię/ ábych w tobie vkazał

39:

moc ſwoię/ áto ſpuśći iutro grad táki/ iáki nigdy przed tym w Egipcie nie by=

40:

wał áż do dzyeſiątego dniá/ zgromadź á opátrz co maſz ná polach dobytek áby

41:

nie zginął. Wyciągnął tedy Moiżeſz rękę wzgorę/ wnet Pan Bog gromy prze=

42:

puśćił wielkie y grady z łyſkániem/ ták iż wſzytko potłukł co ná polu było y tra

43:

wę/ y drzewo połamał.

Siodma plagá.

Wezwał ich do ſiebie Fáráo y mowił im: Zgrzeſzyłem/

44:

modlcie ſie zá mną teraz ku Pánu/ á puſzcżę was. A ták Moiżeſz wyciągnął rę=

45:

kę w niebo ku Pánu Bogu modląc ſie/ przeſtał grad y nawáłność. Ale Fáráo

46:

nie vcżynił ſłowu ſwoiemu doſyć/ przeto Pan Bog drugą plagę przepuśćił ná

47:

zyemię Egipſką/ to ieſt/ koniki álbo ſzáráńcżą iż do oſtátká popſowáły wſzytko

48:

cżego grad nie pobił.

Oſma plagá.

A gdy niechciał Fáráo zá tymi plagámi wielkimi ludu

49:

Izráelſkiego wypuśćić/ podnioſł Moiżeſz ręce ſwoie w niebo/ y sſtáły ſie ciem=

50:

nośći tákie iż ſie ich mogł dotknąć/ áż ieden drugiego nie widzyał po wſzytkim

51:

kroleſtwie/ tylko ludu Izráelſkiemu było ſwiátło.

Dzyewiąta.

Wezwał tedy Fáráo Moi=

52:

żeſzá z Aaronem/ idźcieſz gdzye ſie nápieracie ſámi wſzyſcy/ tylko dobytek wáſz

53:

áby zoſtał wſzytek. Odpowiedział Moiżeſz/ nie zoſtánie z niego y ſtopá/ gdy nie=

wiemy coby=

strona: 30

Wiek trzeći

Liſt 30.

wiemy cobyſmy inego ofiárowáć mieli. Rzekł Fáráo/ podź precż á ſtrzeſz ſie á=

byś więcey oblicża mego nie widzyał/ ieſli inacżey vcżyniſz vmrzeſz. Odpowie=

dzyał Moiżeſz/ sſtánieć ſie iáko mowiſz/ y odſzedł do braciey ſwoiey/

¶ Rzekł Pan Bog do Moiżeſzá/ ieſzcże iedną plagą záráżę Fáráoná á wypu=

śćić was/ ábowiem puſzcżę powietrze morowe ná iego kroleſtwo/ iż wſzelkie

pirworodſtwo pomrze ták cżłowiek iáko dobytek/ á v was áni pies ochromie=

ie. Nápożycżaycie v Egipciánow nacżynia złotego y ſrebrnego/ ſzat/ y inych

klenotow/ á dádzą wam. A ten mieſiąc będzye wam pirwy/ to ieſt pocżątkiem

roku/ á moẃcie ludu wſzemu Izráelſkiemu/ áby dzyeſiątego dniá tego mieſią=

10:

cá/ wzyął káżdy goſpodarz domu ſwego báráná álbo kozłá/ á ieſli nie máſz ták

11:

wiele cżeládzi coby zeń było ku pożywániu/ weźmiſz co blizſze ſąſiady k ſobie co=

12:

by s tobą pożywáli. A niechay będzye báránek ſamiec/ coby mu rok był przez

13:

mákuły/ to ieſt/ áby był zdrowy/ á wzyąwſzy go s ſtádá/ będzyecie go chowáć

14:

domá xiiij dni/ á będzye go ofiárowáć poſpolſtwo wſzytko Izráelſkie ná wie=

15:

cżor. A rozmocżywſzy we krwi iego ſnopek Izopu/

Izop.

pomáżecie podwoie obá v

16:

drzwi y zwirzchu w domiech ſwoich/ gdzye będzyecie ieść báráná oney nocy/

17:

nie wárzonego áni ſurowego/ ále piecżonego v ogniá/ á chleb nie kwáſzony z lá=

18:

ktuką y z ágreſtem będzye/ głowę z nogámi iego y z wnętrznoſciámi pożrzecie/

19:

áby nic nie zoſtáło do záiutrzká/ á coby zoſtáło názbyt/ ſpalcie w ogniu/ A gdy

20:

go będzyecie ieść/ przepaſzcie biodrá wáſze/ boty ná nogi wzuycie dzyerżąc kije

21:

w ręku/ á kwápiąc ſie będziecie ieść/ bo to ieſt Phaſe/ to ieſt/ poście albo prze=

22:

ście Páńſkie. Abowiem przeydzye nocy oney zyemię Egipſką/ á zábije pirwo=

23:

rodſtwo wſzelkie/ od cżlowieká pocżąwſzy áż do dobytká/ á dzyeń ten będzyecie

24:

święćić w rodzáiu wáſzym wiecżnie/ ſiedḿ dni nie kwáſzony chleb ieść będzye=

25:

cie/ w ten cżás nic nie robiąc/ okrom tego co ku iedłu zależy. Pirwſzy dzyeń bę=

26:

dzye ſwięty/ ſiodmy tákież będzye/ y tákieyże doſtoynośći.

27:

¶ Wezwał tedy Moiżeſz wſzytkich ſtárſzych ſynow Izráelſkich/ y powiedzyał

28:

im co mu roſkazano. Weźmi káżdy z was goſpodarz źwierzę cżyſte/ ofiáruycie

29:

Phaſe (v nas wielkanoc zową)

Wielkanoc.

á krwią iego podwoie obá y náde drzwiámi

30:

Izopem náznácżcie/ á żadny nie wychodź daley ze drzwi ſwoich áż do záránia/

31:

ábowiem Pan Bog poydzye zábijáiąc Egipcżyki/ á gdzye vyrzy kreẃ ná ſłu=

32:

piech v drzwi przeſtąpi on dom/ á nie dopuśći w nim zarázy. Strzeſcie ſłowá te

33:

go. A gdy wnidzyecie do zyemie ktorą nam Pan Bog dał/ będzyecie ſie w ſłu=

34:

żbie Bożey záchowáwáć. A gdy wam ſynowie wáſzy będą mowić co to zá nabo=

35:

żeńſtwo/ rzecżecie: ofiárá Páńſka ieſt prześcia. Skłoniwſzy ſie lud Izráelſki/

36:

chwalił Páná Bogá/ y vcżynili ták iáko Pan Bog roſkazał.

37:

¶ Sſtáło ſie tedy o połnocy iż Pan Bog záráźił wſzytko pirworodſtwo w E=

38:

gipſkim kroleſtwie/ ták z ludzi iáko z dobytká/ pocżąwſzy od ſyná Fáráonowe=

39:

go áż do niewolnych/ to ieſt/ od nawiętſzych do namnieyſzych/ ták iż nie był ża=

40:

dny dom w Egipcie w ktorymby vmárły nie był.

Dzieſiąta plagá.

Wſtał tedy w nocy Fáráo y

41:

ſłudzy iego y wſzytek Egipt/ pocżęło być wołánie wielkie. A wezwawſzy do

42:

ſiebie Moiżeſzá Fáráo y Aaroná/ rzekł: Powſtańcie á wynidźcie od ludu mo=

43:

iego/ wy y ſynowie Izráelſcy/ idźcie á ofiáruycie Pánu iáko mowicie/ owce wá=

44:

ſze y wſzytki dobytki zábierzcie/ á odſzedſzy dobrorzecżcie mnie. Przynagláli im

45:

Egipcżycy áby co rychley wyſzli mowiąc/ iż pomrzemy wſzyſcy poki tu oni ſą.

46:

¶ Nábráli tedy ludzye Izráelſcy s ſobą mąki ſianey pirwey niżli ná kwás zá=

47:

dzyáłána byłá/ y nieſli ná rámionach ſwoich/ y vcżynili ták iáko im Pan Bog

48:

przykázał/ y nápożycżáli v Egipcian nacżynia złotego/ ſrebrnego/ y ſzat/ bo

49:

im był Pan Bog dał łáſkę przed ocżymá Egipcian iż im pożycżáli

50:

á wierzyli/ á ták złupili Egipciány.

51:

grafika

Rozdzyał

strona: 30v

Księgi pirwſze

Rozdzyał oſmy kſiąg pirwſzych.

Oſzli thedy ſynowie Izráelowi z zyemie Ráme=

ſkiey do Sochot/

Sochot.

á było ich w licżbie ſześć ſet tyſięcy ſámych

mężow okrom dzyeći y niewiaſt/ á ludu poſpolitego bez licżby

było/ ábowiem wiele ludu Egipſkiego oboygá rodzáiu z nimi

wyſzło y obroćiło na Zydowſką wiárę/

Licżbá ludu Iz=
ráelſkiego.

y wzięli s ſobą wielkość

dobytká rozmáitego narodu. A mieſzkáli w Egipcie lat 430.

pocżąwſzy od obietnice Abráámowey ná drodze Mezopotáńſkiey/ áż do zako=

nu dánia przez Moiżeſzá. Mowił Pan Bog do Moiżeſzá/ rzekąc: Poświęć mi

10:

wſzelkie pirworodſtwo/ ták z ludzi iáko z dobytká/ ábowiem moiá ieſt wſzelka

11:

pirworodność męſzcżyzniego rodzáiu ktory żywot otwárza/ dla tego iżem pobił

12:

wſzytkę pirworodność w Egipcie/ á gdy przydzyeſz do zyemie obiecáney/ oznay

13:

miſz ſynom twoim áby ten obycżay záchowáli ná wieki/ będzye w ręku twoich

14:

iáko známię/ áby tego wybáwienia Izráelſkiego nie zápomniał.

15:

¶ Moiżeſz wten cżás nie wiodł ludu ſwego przez zyemię Filiſteńſką/ tho ieſt/

16:

przez Páleſtynę dla dawnego gniewu/ áby przećiw im nie powſtali Filiſtyno=

17:

wie/ ktorych ieſzcże złość nie byłá otworzona do końcá/ áby ie Pan Bog wygłá

18:

dził do końcá. Wzyął tedy Moiżeſz kośći Iozephowy s ſobą/

Koſći Iozeffowy

bo mu ſie byli ná

19:

to obligowáli oycowie ich/ iákom przy Iakobie piſał. A gdy wyſzli s Sochotu/

20:

rozbili namioty ſwoie v Ethán ná gránicach oſtátnich Egiptu.

Ethán.

Pan bog ſzedł

21:

przed nimi áby im ſzlák vkazał w zaſłonie obłoku/ przez dzyeń y noc w známie=

22:

niu ogniá. Przykazał im Pan Bog áby ſie nieco obroćili ku Egiptu/ namioty

23:

rozbili w kráinie Phiároth/ ktora ieſt miedzy Mágdalum á morzem cżyrwo=

24:

nym/ áby ſie położyli nád thymże morzem.

Piároth.
Mágdalum.

Po trzećim dniu wyścia ich rozu=

25:

miał ták Fáráo krol/ iż Zydowie precż ciągną/ á ná ofiárę ſie od niego wyłudzi=

26:

li/ przeto kazał nágotowáć ſześć ſet wozow/ ieznych pięćdzyeſiąt tyſiąc/ á pie=

27:

ſzych 200. tyſiąc zbroynych/ áby ie gonił. Podnieſli tedy Izráelowie ocży ſwoie

28:

wzgorę/ vyrzeli wielką moc Egipcżykow zbroynych zá ſobą przyſpieſzaiąc/ zlę=

29:

kli ſie/ abowiem leżeli z iedney ſtrony gory z drugą ſtronę morzá/ nie mieli ni=

30:

gdzyey vścia bez ſzkody/ tám ie Egipcżycy w koło oſkocżyli y oblegli/ ták iż tho

31:

było cięſzko ná nie/ bo nie mieli doſtátku ku żywnośći/ áni zbroie ku walce/ prze

32:

to żadney inſzey nadzyeie nie pokłádáli ni w kim/ iedno ſie Egipciánom poddáć

33:

chcieli/ á Moiżeſzá we wſzytkim winowáli/ zápomniawſzy obietnic y známion

34:

Páńſkich/ náoſtátek chcieli go y vkámionowáć/ ábowiem był płácż y nárzeká=

35:

nie niewiaſt y dzyeći/ mowiąc: Iákobyſmy grobow nie mogli mieć w Egipcie/

36:

lepiey ſie tu dáć zbić. Moiżeſz prziymował od nich wſzytko wdzięcżnie/ mowiąc

37:

k nim ty ſłowá: Nieſłuſze wam wątpić w łáſce á w obietnicy Bożey/ doſyć łá=

38:

ſki y znákow zá námi Pan Bog przećiw nieprzyiacielom náſzym záwżdy vkázo=

39:

wał/ ſnádnieyći mu ie tu ná gromadzye pobić/ niżli pirwey po wſzytkim krole=

40:

ſtwie oſobno pirworodſtwo wybierał ku śmierći. Nie boycie ſie zbroie Egip=

41:

ſkiey/ áni gor/ áni morzá/ ktore nas záſiedli/ Pan Bog gory zrowna kiedy chce/

42:

á morze ſuche będzye. Wyrzekſzy tho przywiodł lud nad morze/ wzniosł ręce ku

43:

Pánu Bogu/ mowiąc:

Modlitwá Mo=
iżeſzowá.

Pánie náſz iuż bacżyſz teraz/ że ten lud Izráelſki żadną

44:

ręką áni zbroią iną nie może być wybáwion od nieprzyiacioł ſwoich iedno two=

45:

ią/ przeto proſzę rácż wſpomionąć ná obietnice oycow náſzych/ ktorymeś przy=

46:

rzekł przywieść ie do zyemie płynącey miod y mleko. Teraz miły Pánie przyſzli=

47:

ſmy ná hak nieprzyiacielſki/ vkáż moc ſwą nad ludem ſwym w roſpácż przycho=

48:

dzącym/ ábyſmy ná mieyſce beſpiecżne przyſzli/ boſmy nie w cudzym/ twoieć mo=

49:

rze/ twoieć gory/ twoyći lud wſzytek/ kiedy ty racżyſz roſkazáć goráć muśi wſtáć

50:

ná ine mieyſce/ á morze muśi być ſuche/ á nas ſwoią mocą wybáwiſz. Po tym

51:

modleniu/ roſkazał Pan Bog Moiżeſzowi áby vderzył rozgą w morze/ á gdy

ták vcżynił/

strona: 31

Wiek trzeći.

Liſt 31.

ták vcżynił/ rozſtápiło ſie im/ ták iż ſucha ziemiá byłá przed nimi. Widząc Mo=

iżeſz dobre przebycie morzá/ sſzykował lud Izráelſki ná dwanaſcie vffow/ we=

dług rodzáiu dwunaſcie ſynow Iakobowych/ kazał zá ſobą iść ieden po dru=

gim sſzykowawſzy ie. A gdy nie smieli/ Aminadab kſiążę z narodu Iuda pełen

wiáry y nadzyeie Bożey/ oſtráſzył ſie zá Moiżeſzem napirwey s ſwym pocżtem/

bowiem ná obu ſtronach wodá ſie wznioſłá byłá iáko mury ſtałá/ potym dru=

dzy zá nimi.

Przepráwá przez
cżyrwone morze.

A gdy przeſzli/ cżynili dzyęki Pánu Bogu że ie w obronie we zdro=

wiu záchował/ w wielkich niebeſpiecżnoſciach.

¶ A gdy tho widzyeli Egipcżycy/ zá ſzalone ie mieli/ ále gdy widzyeli iż przeſzli

10:

dobrze/ ſzli zá nimi. A gdy było ná świtániu/ ſpuśćił Pan Bog ná nie deſzcż/

11:

grzmienie wielkie/ błyſkánie/ s cżego byli w wielkim ſtrachu/ przeto wołáli: v=

12:

ciekaymy ná zad/ Pan Bog zá Zydy walcży. A gdy chcieli vciekáć/ zegnał zá=

13:

ſię Pan Bog wodę áż wſzyſcy potonęli/ ták wozy/ iezni/ iáko pieſzy/ dla cżego

14:

lud Izráelſki cáłą noc ſpiewał: Bądź chwała Pánu Bogu Izráelſkiemu/ bo=

15:

wim chwalebnie wielmożny ieſt/ koniá y iezdzcá ie^o zrzućił w morze cżyrwone/

16:

moc moiá y chwałá moiá Pan Bog/ y sſtał mi ſie ku zdrowiu etc. w ij. Moiże=

17:

ſzo. w xv. káp. Potym gdy wodá vcichłá/ wymiotała zbroię Egipſką ná brze=

18:

gi. Obacżył to Moiżeſz ſpráwą Boſką być/ wyſzedł ná brzeg y zbierał zbroię/ á

19:

Zydy vbierał y náucżał iáko ſie máią bronić nieprzyiacielom ieſliby im ktemu

20:

kiedy przyſzło/ y mieſzkał tám nád brzegiem z ludem ſiedḿ dni/ z bębny/ s pi=

21:

ſzcżałkámi/ s thrąbámi/ przychodzili a ſpiewáli pieśń Moiżeſzowę na każdy

22:

dzyeń/

Spiewánie.

żony oſobno/ miedzy ktoremi Maria Aaronowá y Moiżeſzowa ſioſtra

23:

byłá wodzem ich ná bębnie bijąc/ ku cżći y chwale Bożey ſpiewaymy etc. á mę=

24:

żowie tákież oſobno ná znák zwycięſtwá.

25:

¶ Widząc Moiżeſz lud Izráelſki około Egipſkich łupow ſie obieráć/ odſtąpił

26:

od tąd ná puſzcżą rzecżoná Sur/ chodzili tám trzy dni bez wody/ áż przyſzli do

27:

Máráth/

Sur puſzcża.
Máráth.

tám náleźli wodę ále bárzo gorzką áż iey nie mogli pić/ przeto ſzem=

28:

rał lud przećiw Moiżeſzowi. Moiżeſz wolał ku Pánu Bogu/ ktory vkazał drze

29:

wo Moiżeſzowi áby ie wrzućił w onę wodę/ tedy będzye wodá ſlotka. Y vdzyá=

30:

łał ták Moiżeſz. Potym przyſzli do Helim/ gdzye było dwánaſcie wzdroiow y

31:

ſiedḿdzyeſiąt palm/

Helim.

ále máło wody było w nich y błotna. Ruſzyli ſie indziey ná

32:

puſzcżą piątegonaſtego dniá mieſiącá wtorego/ to ieſt Kwietniá/ dniá trzydzie

33:

ſtego od wyścia z Egiptu/ iuż im nie doſtáło było żywnośći ktorą mieli z Egi=

34:

ptu/ przeto mowili: Lepiey byſmy byli pomárli w Egipcie/ gdzyeſmy mieli chle

35:

bá y mięſá doſyć.

Nyewdzyęcżnoſć Zydowſka.

Modlił ſie tedy Moiżeſz ku Pánu Bogu o pokarm/ y wyſłu=

36:

chał go/ przeto rzekł ku ludu Izraelſkiemu: Oto chwała Boża vkázuie ſie w o=

37:

błoku. Sſtáło ſie wiecżor iż wielkość ptakow padłá ná namioty ich z morza A=

38:

rábſkiego/ bráli ie ſobie káżdy ile potrzebá byłá/ ráno záſię ſpadła roſa ſłotka

39:

iáko miod/ ktorą pili ile było potrzebá.

Ptacy.
Wodá ſłotka.

Też y chleb ktory był Pan Bog obie=

40:

cał ſpuśćił iáko zyárná koriándru. Nie ználi Zydowie co to było/ przeto mo=

41:

wili: Mánhu/ wykłáda ſie/ co to ieſt? á ſtąd zową Mánná.

Mánná.

Rzekł tedy Moi=

42:

żeſz/ toć ieſt chleb wam dány od Bogá/ zbieraycie po miárce ná káżdą głowę/

43:

y zbieráli coby ná dzyeń ieden/ nic nie zoſtáwuiąc ná drugi dzyeń/ á ktory nie

44:

ſłuchał á zoſtáwił ná drugi dzyeń/ obrociłá ſie mu w chrobaki/ przykazał im

45:

też áby ráno zbieráli/ bo ſkoro ſłońce weſzło roſpłynęłá ſie.

46:

¶ Szoſtego dniá przykazał im Moiżeſz/ áby na dwá dni zbieráli/ tho ieſt/ áby

47:

ſiodmy dzyeń ſwięćili/ nágotowawſzy w wigilią coby iedli w ſwięto/ á ktorzy

48:

ſłucháć niechcieli á nie nágotowáli ſobie Mánny ná ſwięto/ gdy wyſzli zbieráć

49:

w ſwięty dzyeń/ nie było nic/ muſieli mrzeć głod. Przeto Pan Bog mowił do

50:

Moiżeſzá: Ieſzcże niechcą ſłucháć/ wychodzą w ſwięto ná zbieránie Mánny.

51:

Moiżeſz tedy przykazał im/ áby żadny w ſwięto nigdzyey z domu ſwego nie wy=

52:

chodził/ ále domá ſiodmy dzień ſwięćił. Ieſzcże rzekł Moiżeſz do nich z roſkazá=

53:

nia Páńſkiego/ áby názbieráli miárkę Mánny y ná wiecżną pámiątkę ſchowá=

F	li/ iżby potym

strona: 31v

Kſięgi pirwſze

grafika

li/ iżby potym potomko=

wie ich wiedzyeli cżym ie

Pan bog żywił ná puſzcży.

Názbieráli tedy miárkę

Mánny/ ktorą Aaron ſcho

wał w ſkrzynię złothą ná

wiecżne cżáſy/ ktorą ſie ná

puſzcży żywili poki tám by

li. Potym ſie ruſzyli z o=

10:

ney puſzcżey ktorą zwano

11:

Syn/ áż do Depty/ potym

12:

Halis/ potym do Ráphi=

13:

din/ gdzye nie było wody/

14:

powſtali przećiw Moiże=

15:

ſzowi mowiąc/ day nam

16:

wodę ku piciu.

Syn.
Deptá.
Halis.
Ráphidin.

Ktorym

17:

Moiżeſz rzekł/ cżemu ná=

18:

rzekacie ná mię/ á Páná

19:

ſwego kuśićie? Obroćił

20:

ſie Moiżeſz ku Pánu Bo=

21:

gu mowiąc: Co mam s

22:

tym ludem cżynić/ máłoć im trzebá wierzyć/ vkámionuiąć mię? Rzekł Pan

23:

Bog/ weźmi ſtárſze rodu Izráelſkiego á idź do ſkáły Oreb/ á vderz w nię rozgą.

24:

Gdy ták vcżynił Moiżeſz/ wyſzłá wodá z oney opoki roſkoſzna/ iż iey káżdy miał

25:

doſyć/ y przezwał ono mieyſce Moiżeſz pokuſzenie.

Oreb ſkáłá.
Wodá z opoki.

26:

¶ Gdy iuż było imię Zydowſkie po wſzytkich zyemiach ſąſiednich rozſławione/

27:

bali ſie ich okolicżni krolowie. Przeto zebrawſzy ſie pięć krolow okolicżnych/

28:

zmowili ſie ná nie áby ie poráźili á wygłádzili precż/ poki ſie bárzo nie rozmo=

29:

gą. Moiżeſz máiąc ſerce dobre/ vpominał Zydy áby byli ſtali w Pánie Bodze/

30:

á nie bali ſie żadnego nieprzyiacielá/ mowiąc: Gdy Bog známi będzye/ kto ſie

31:

nam oprzeć może. Prośił ich tedy áby byli w ſwey zbroi gotowi á ſtátecżni/ y

32:

wybrał im Hetmánem á wodzem Iozue ſyná Nawe z narodu Efráim/ mężá

33:

vrodziwego/ mocnego/ á ku ſpráwie wymownego y gotowego/ przydawſzy k nie

34:

mu trochę ludzi zbroynych/ zoſtáwiwſzy ich więcey w namieciech dla ſtrażey.

Iozue.

35:

Przećiw ktorym Amálech przyciągnął z woyſkiem wielkim.

Amálech.

Moiżeſz sſzykowa=

36:

wſzy lud Zydowſki ku bitwie/ ſam ſzedł ná gorę modlić ſie ku Pánu Bogu má=

37:

iąc rozgę w ręku. A gdy ſie woyſká potkáły/ bili ſie z obu ſtron dobrze/ cżáſem

38:

ći cżáſem owi przemagáli. A gdy Moiżeſz ręce wznioſł ku Bogu przemagáli

39:

Zydowie/ á gdy ręce ſpuśćił przemagał Amálech. Obacżywſzy tho Aaron y

40:

Hur/ podłożyli mu pod obá łokciá ręku kámienie/ áby ręku nie ſpuſzcżał/ bo

41:

mu to s cięſzkoſcią przychodziło dzyerżeć ręce wzgorę bez ſpuſzcżánia/ wſzákże

42:

nie ſpuśćił ręku áż do zachodu ſłońcá. Zwyyciężyli tedy Zydowie Amálechity/ y

43:

zbiliby byli wſzytki/ ále im noc przyſzłá ku pomocy/

Porázili żydowie

tám wielką korzyść otrzy=

44:

máli ſrebrá/ złotá/ ſzat/ klenotow/ y zbroie nábráli. Wyſławiáli Iozue dobrze

45:

w iego ſpráwie y mocy/ bo z Zydow żadny nie był zábity. Rzekł Pan Bog do

46:

Moiżeſzá/ nápiſz to w kſięgi/ ieſzcże y zgłádzę pámięć Amálechá s ſwiátá/ iż on

47:

widząc lud ſtrapiony żydowſki przeſladował á zgłádzić chciał. Zbudował Mo

48:

iżeſz ku cżći á chwale Bożey ołtarz/ y názwał rádość álbo weſele moie.

49:

¶ Slyſząc Ietro świekier Moiżeſzow rzecży ktore Pan Bog w ludu Izráel=

50:

ſkim okázowáć racżył/

Ietro.

wyſzedł ná puſzcżą przećiw Moiżeſzowi/ wzyąwſzy s ſo=

51:

bą Zeforę żonę Moiżeſzowę y dwá ſyny iego Gierſoná y Eleázárá. A gdy ſie ze=

52:

ſzli/ powiedał mu wſzytki przygody ſwoie Moiżeſz/ s ktorych go Pan Bog y z lu

53:

dem mocą ſwoią wybáwił. Rzekł thedy Ietro: Błogoſłáwiony Pan bog kto=

ry wyiął

strona: 32

Wiek trzeći.

Liſt 32.

ry wyiął lud z mocy Egipſkiey/ teraz poznałem iż ieſt wielki Bog Zydowſki.

Drugiego dniá ſiadł Moiżeſz na ſpráwach ludu Zyydowſkiego/ przy ktorym był

Ietro od ráná aż do wiecżorá/ przeto rzekł Ietro/ głupią pracą podeymuieſz

nád zdrowie ſwoie/ ále ſłuchay ſłow moich á będzye Pan s tobą: Bądź ty z lu=

dem poſpołu ná ſłużbach Bożych/ á drogi Boże im vkázuy/ ále ná tákie ſpráwy

potocżne wybierz męże mądre/ boiące ſie Bogá/ prawdę miłuiące/ á coby łá=

komſtwem gárdzili/ á vſtaẃ z nich Dzyeſiątniki/ Setniki/ Woźne/ y ine przeło

żone/ coby nie płoche/ ći miaſto ciebie niechay ſądzą lud poſpolity káżdy cżás/ á

gdzye ſie tráfi wielka rzecż/ ná cię to máią puſzcżáć/ á ſámi będą mnieyſze ſprá=

10:

wowáć/ lżeyći będzye. Wyſłyſzawſzy to Moiżeſz/ vcżynił wſzytko co mu porá=

11:

dził/ á wybrawſzy męże godne z Izráelſkich ludzi/ przełożył ie nád ludem po=

12:

ſpolitym/ ktorzyby ſądzili lud Boży káżdego cżáſu/

Sędzyowie.

mowiąc im á przykázuiąc:

13:

Słuchaycie ſpraw ludzkich/ á ſpráwiedliwie rozeznawaycie y ſkázuycie/ ták má

14:

łego iáko wielkiego/ ták pielgrzymá iáko mieſzcżaniná/ nie gárdząc żadną per=

15:

ſoną/ bo to Boży ſąd ieſt/ á co trudnego przydzye przed was/ záchowaycie to do

16:

mnie/ á ia wyſłucham. A ták w tey rádzye mieyſce dał Moiżeſz świekrowi ſwe=

17:

mu/ nie wſtydząc ſie tego iż był cżłowiek Pogáńſki. Potym Ietro pozdrowi=

18:

wſzy Moiżeſzá zyęciá/ odſzedł od niego.

19:

¶ Mieſiącá trzećiego wyścia z Egiptu/ przyſzli pod gorę Syná/ y rozbili na=

20:

mioty przećiw gorze.

Syná gorá.

Wſtąpił Moiżeſz ná gorę ná świtániu do Páná ſwego/

21:

ktory mu rzekł: Rzecżeſz ſynom Iakobowym/ widzyeliſcie ktorem rzecży wam

22:

cżynił/ y ieſzcże przydam/ ieſli będzyecie ſtrzedz przymierza mego/ będzyecie mo=

23:

im ludem oſobnym. Ktore rzecży gdy im Moiżeſz powiedzyał/ rzekli wſzyſcy:

24:

Vcżynimy ták. A gdy ſie wroćił Moiżeſz do Páná Bogá záſię ná gorę/ rzekł

25:

mu Pan: Przydę do ciebie we mgle/ áby mię ſłyſzał lud poſpolity/ idź á poſwięć

26:

ie dziś/ á iutro niechay ſie vmyią y ſzáty ſwoie/ áby ſie záchowáli od żon/ á byli

27:

gotowi do trzeciego dniá/ y vſtáwiſz im gránice gory tey w okoł/ ktore ieſli kto=

28:

ry przeydzye á dotknie ſie gory/ vmrze/ nie od ręku/ ále áby był vkamionowan/

29:

álbo iákimi poćiſki przekłot/ ták źwierzę iáko cżłowiek. Powiedzyał to Moi=

30:

żeſz ludu Izráelſkiemu. Gdy tedy przyſzedł trzeći dzyeń przed ſłońcem wſcho=

31:

du/ vſłyſzeli wielkie grzmienie/ łyſkánie/ obłoki gęſte gorę zákryły/ głos trąby

32:

hucżał. Zlękł ſie lud poſpolity/ mnimáli by Moiżeſz zginął.

Stráſzliwe przy=
ſcie Páńſkie.

Potym ſie iáſny

33:

głos y weſoły vkazał/ y rzekł im: Dziś nie vſłyſzycie Moiżeſzá/ iedno onego kto=

34:

ry zá was pobił Egipcżyki/ kthory przez morze dał drogę ſuchą/ ktory z niebá

35:

Mánnę ſpuśćił/ y z zyemie wodę wywiodł/ y lud wywiodł ku zábieżeniu Pánu

36:

pod gorę/ Był tho dzyeń pięćdzieſiąty wyścia z Egiptu. Zoſtáwiwſzy Moiżeſz

37:

wſzytek lud zá gránicámi gory Synái/ tylko ſam z Aaronem przez gránicę we=

38:

ſzli ná gorę/ gdzye im Pan Bog mowił/ ták áby żadnego głos nie minął.

39:

¶ Iam ieſt Pan Bog twoy/ ktorym cię wywiodł z zyemie Egipſkiey z domowgrafika

40:

niewolnych. Nie będzyeſz miał Bo=

41:

gow inych przedemną.

Boze przykazá=
nie w ij kſięgach
Moiż. we xx. ká.
1.

Nie będzyeſz

42:

cżynił obrázow rytych/

áni wſzelkie=

43:

go podobieńſtwá ktore ieſt ná niebie

44:

álbo ná zyemi/ áni tych ktore ſą w wo

45:

dzye/ nie będzyeſz ich wzywał ná po=

46:

moc/ áni ich chwalił/ iam ieſt Pan

47:

Bog mocny/ miłośćiwy/ cżyniąc mi=

48:

łoſierdzye w tych ktorzy mię miłuią/

49:

á cżynią przykazánia moie.

Nie bę=

50:

dzyeſz brał imieniá Páná Bogá twe=

51:

go prożno.

Pámiętay/ áby dzień ſwię=

52:

ty ſwięćił/ ſześć dni będzyeſz robił/ ſio

53:

dmy dzień Páná Bogá twego ieſt/ nie

F 2	będzyeſz weń

strona: 32v

Kſięgi pirwſze

będzyeſz weń nic robił. ani ty/ áni twoy ſyn/ ani twoy cżeladnik wolny y niewol

ny/ áni twoy dobytek/ y pielgrzym.

Miey w vcżćiwośći oycá twoiego y mátkę

twoię/ áby dlugo żył ná zyemi. Nie zábijay. Nie cudzołoż. Nie kradń.

6. 7. 8.

Nie ſwiádſz przećiw bliźniemu twemu fáłſzywego ſwiádectwá. Nie pożąday

bliźniego twego żadney rzecży/ ták żony/ ſługi/ iáko dobytká/ y wſzelkich rzecży

inych ktore iego ſą.

9. 10.

¶ A gdy to wyrzekl/ zádrżał wſzytek lud/ ſtali z dáleká mowiąc ku Moiżeſzowi

ſtárſzy z narodow ſwych wſzyſcy: Ato nam Pan bog náſz vkazał Máieſtat ſwoy/

ſłyſzeliſmy głos iego/ y doſwiadcżyliſmy dziś/ iż gdy Bog mowi ledwá cżlowiek

10:

będzie/ ieſli dáley będziem ſłyſzeć głos Boży/ nie będzyem żywi/ ty rádniey przy=

11:

ſtąṕ á ſłuchay co tobie roſkaże Pan Bog/ powiedz nam/ á my ciebie ſłyſząc/ v=

12:

cżynimy wſzytko. A gdy to ſłyſzał Pan Bog/ rzekł do Moiżeſzá: Dobrzeć mo=

13:

wią/ idź á rzecż im áby ſie wroćili do ſwych namiotow/ á ty ſtoy thu zemną/ á

14:

powiemći roſkazánie ſwoie/ ſłużby Boże y ſądy. Y sſtáło ſie ták. Rzekł Pan

15:

Bog Moiżeſzowi/ powiedz ludu Izráelſkiemu/ nie cżyńcie ſobie bogow ze zło=

16:

tá áni ze ſrebrá/ ále ołtarz vcżyńcie mi z zyemie/ y będzyecie ná nim ofiárowáć

17:

ofiáry wáſze ná wſzelkim mieyſcu/

Służby koſcielne

ná ktorym będzye pámiątká imieniá mego/

18:

przydę á będę błogołáwił tobie. A ieſli ołtarz kámienny dzyáłáć chceſz/ nie bu=

19:

duyże go s kámieniá cioſánego iáko Pogáni dzyáłáią/ á ieſli podnieſieſz noż

20:

twoy ná nim będzye pomázan/ nie wſtępuy po wſchodzye do ołtarzá mego/ byś

21:

nie vkazał ſzkárádey nágośći ſwego ciáłá. Ty y ine rzecży około ſłużby Bożey

22:

roſkazał Pan Bog Moiżeſzowi/ áby ſynom Izráelſkim obiáwił. Przyſzedł tedy

23:

Moiżeſz/ obiáwił ludu Izráelſkiemu wſzytki ſpráwy Boſkie. Y odpowiedzyeli

24:

wſzyſcy iednoſtáynym głoſem/ rzekąc: Wſzytko co ieſt mowił Pan vcżynimy. Y

25:

popiſał wſzytki ſłowá Moiżeſz/ ktore Pan Bog mowił. Wſtawſzy ráno zbudo=

26:

wał ołtarz przy gorze Syná według roſkazánia Páńſkiego/ y wyſtáwił dwána=

27:

ſcie kámieni álbo ſłupow z nápiſem/ według dwánaſcie rodzáiow Izráelſkich.

28:

Poſłał Nádábá y Abiu ſyny Aaronowe ktorzy mieli być kápłany/ ći ofiárowá=

29:

li Pánu Bogu ſpokoyny dobytek/ to ieſt/ dwánaſcie cielcow/ ktore ofiárowáło

30:

dwánaſcie kſiążąt Izráelſkich/ s ktorych Moiżeſz wzyął połowicę krwie y wpu

31:

śćił w kofliki/ oſtátek wylał ná ołtarz/

Ofiáry.

y cżytał kſięgi przymierza álbo vmo=

32:

wy wſzytkiemu ludu Izráelſkiemu. Ktorzy rzekli/ wſzytko co Pan Bog przyka

33:

zał vcżynimy. Wzyąwſzy tedy kreẃ pokropił ludzi á rzekł: to ieſt kreẃ vmowy/

34:

ktorą Pan Bog zwámi vcżynił. Rzekł Pan Bog Moiżeſzowi/ wſtąṕ ty y Aa=

35:

ron y Nádáb y Abiu/ á ſiedḿdzyeſiąt ſtárcow wybierzcie k ſobie z ludu Izrá=

36:

elſkiego/ z dáleká ſie kłániaycie.

37:

¶ Wſtąpili ná gorę według roſkazánia Páńſkiego/ gdzye tám widzyeli Páná

38:

Bogá Izráelſkiego/ á pod nogámi iego iáko kámień Száfirowy/ álbo niebo gdy

39:

ieſt iáſne. Tedy wezwał Pan Bog Moiżeſzá/ mowiąc: Wſtąṕ ku mnie ná go=

40:

rę/ á dam tobie tablice kámienne zakonu y przykazánia ktorem nápiſał/ áby v=

41:

cżył ſyny Izráelſkie. Ktory wzyąwſzy s ſobą ſługę ſwego Iozue álbo Ieſſua/

42:

wſtąpił wyzſzey przez gránice zámierzone/ rzekſzy ſtárcom iżby go cżekáli ná ſwo

43:

im mieyſcu/ á ieſliby iáka ſpráwá s przygody przyſzłá/ wkłádaycie ią ná Aaro=

44:

ná y Hurá ktorzy tu zwámi ſą/ y zákrył gorę obłok. Zoſtáwił Moiżeſz Iozue

45:

ſługę ná gorze ná mieyſcu płonym/ á ſam wyzſzey wſtąpił/ cżekał tám ſześć dni/

46:

ſiodmego dniá wezwał go Pan Bog. Wſtąpił Moiżeſz w obłok/ był thám s

47:

Pánem cżterdzyeśći dni tákież nocy/ nie iedząc áni pijąc. Rzekł k niemu Pan

48:

Bog po długiey náuce:

Primicye.

Weźmi przednie rzecży od ludu Izráelſkiego/ od tych

49:

tylko ktorzy to dobrowolnie ofiárowáć będą/ to ieſt/ zloto/ ſrebro/ ſzáty przena

50:

cżyſtſzych farb (piſmo ſwięte zowie hiacintum/ purpuram/ cocum bis tinctū/

51:

ktore thu nam nie ſą znáiome) fiołkowych/ brunatnych/ ſzárłatnych/ mienio=

Fárby napię=
knieyſze.

52:

nych/ lnu ſubtylnego iáko iedwab kręconego/ ſierśći koziey/ ſkor báránich cżyr=

53:

wono bárwionych/ drzewá Setym ktore nigdy nie zgnije áni zgore/ oleiu/ ká=

dzidłá wybor=

strona: 33

Wiek trzeći.

Liſt 33.

dzidłá wyborney woniey/ kámienia ktore zową Onichin/ ſárdonix/ pereł/ y mie=

dzi/ á niech mi poſtáwią dom ſwięty/ ábych w pośrzodku ich mieſzkał/ według

podobieńſtwá namiotow álbo przybytkow y wſzytkiego nacżynia/ iákoć vkażę

vcżyniſz. Arkę álbo ſkrzynię napirwey vcżynicie z drzewá Setim/

Arká.

ná dluż puł

trzeciá łokciá/ ná ſzerz pułtorá/ ná gorę tákież pułtorá łokciá. Pozłoćicie ią zło

tem co nacżyſtſzym zwirzchu y wewnątrz/ zákrywſzy ią bláchámi złotemi. Vcży=

nicie też nád nią koronę złotą w okoł/ y cżterzy kolcá złote ná káżdym rogu álbo

węgle/ w ktore będą záwłocżone drzewcá álbo noſze z drzewá Setim vdzyáłá=

ne/ złotem okowáne/ ktorymiby mogł nośić Arkę/ á nie wyymowáć ich s tych

10:

kolec. Włożyſz w Arkę świadomią ktorąć dam/ tho ieſt/ tablice przykazánia

11:

Bożego. Vcżynicie też zwirzchu ná Arce modlitebnicę/ to ieſt/ tablicę zlotą/

Oraculum.

12:

ná ſzerz y ná dłuż iáko y ſkrzyniá áby ią przykryłá/ á z obu końcu ſkrzynie vcżyni=

13:

cie dwá Aniołki Cherubiny ze złotá przećiw ſobie ſtoiące/ ktorzy będą ſkrzydły

14:

ſwemi zákrywáć zwirzchu modlitebnicę/

Cherubinowie.

s ktorey s pośrzodku Cherubinow bę

15:

dę thobie mowił y przykázował wſzytko/ co będę przykázował przez cię ſynom

16:

Izráelſkim. ¶ Przykazał też vcżynić dom álbo páłac ná dłuż trzydzyeśći ło=

17:

kći/ wſzerz y wzgorę po dzyeſiąći łokći/

Dom.

trzemi ściánámi zámkniony/ s połnocy/

18:

s południá/ y od zachodu/ áby od wſchodu ſłońcá był przyſtęp wolny/ z deſzcżek

19:

ſtoiących/ z drzewá Setim dobrze ſpoione/ á áby od wiátru nie były ruſzáne/

20:

kolcá w deſkach złote podzyáłácie/ w ktore drzewcá pozłocone záwłocżyć bę=

21:

dzyecie z drzewá Setim po pięći ná káżdey ſtronie. ¶ Podzyáłacie też przy=

22:

krycie nad nim/ nádzyáławſzy guń s ſierśći kozyey/

Przykrycie.

ktorychby zbywáło s ſtrzech

23:

ná łokciu: ¶ Vdzyáłacie y ine przykrycie s ſkor báránich cżyrwono bárwio=

24:

nych/ á nád ty ieſzcże drugie modre będą. ¶ Oppony będą záwieśiſte cżte=

25:

rech bárew napięknieyſzych/

Oppony.

háwtárſkim dzyáłem wyſzywáne/ to ieſt/ modrey

26:

bárwy/ brunatney/ ciemno cżyrwoney/ y z biſu kręconego/ będzye długa korty=

27:

ná ná dwádzyeściá y ośḿ łokći/ ná ſzerz cżterzy łokcie/ v káżdey kortyny będą

28:

kołká złote przyſzyte po kráioch/ áby ſie ſpołu ſpináły złotą ſznurą/ áby ſie ty=

29:

mi kortynámi álbo opponámi zákrył wſzytek dom nierozdzyelnemi.

30:

Vcżynićie też ſtoł z drzewá Setim ná dwu łokciu wzdłuż/

Stoł.

á wſzerz pułtorá

31:

łokciá/o cżterzech nogách/ pozłoćiſz go ze wſzytkich ſtron złotem wybornym/

32:

przy káżdey nodze będzye kołko złote/ w ktore záwłacżáć będzyecie noſze z drze=

33:

wá Setim dla noſzenia/ też y noſze złotem wybornym obłożycie. Po kráioch te=

34:

go ſtołá niechay będzye liſtwá w koło s korunkami złotemi/ ná cżterzy pálce ſze

35:

roka/ coby iey połowicá wyżſzey byłá nád ſtołem/ áby ty rzecży ktore kładą ná

36:

ſtoł nie ſpadáły/ á ty korunki z liſtwą máią być zákryte miſterną robotą iákoby

37:

ſiatkámi/ á położycie ten ſtoł przed zaſłoną álbo kortyną domu ſwiętego ſwię=

38:

tych ná połnocy. Ná ten ſtoł ma być kłádzyon chleb przełożenia (to ieſt ſwię=

39:

ty) przed oblicżnoſcią moią. ¶ Vdzyáłaycie mi też świecżnik álbo lichtarz

40:

ze złotá wybornego s ſtolcem ſwoim/ s kwiaty y z okrągi ktore ſie máią ná nim

41:

obrácáć/

Swiecżnik.

s ktorego będzye wychadzáło ſześć prętow s ſłupcá iednego/ z boku ie

42:

dnego trzy/ á z drugiego trzy/ á weśrzodek ſiodmy/ ná káżdym pręcie gałki s

43:

kwiáty iáko liliowe będą wypráwione. Ná wirzchu będą ſiedḿ lamp iáko ku=

44:

fliki álbo kubki/ w ktore będą ſwiece ſtáwiáć. ¶ Vdziáłacie też ſiedḿ świec

45:

do niego/ ktore wſtáwiſz w lichtarz przećiw ſobie áby świećiły. Przy ktorym

46:

też będzye vcierádło/ to ieſt/ nożycżki ktorymi ſwiece vcieráią/ y kuflik w kto=

47:

rym cżarki gáſzą/ ze złotá. Wagá wſzytkiego lichtarzá y z nacżynim iego librę

48:

złotá wynieſie/ á ten lichtarz będzye ſtał ku południu przećiw ſtołowi.

49:

¶ Nácżynicie też nacżynia s cżyſtego złotá rozmáitym dzyálem/ to ieſt/ kufli=

50:

kow.

Nacżynie koſciel=
ne.

Niektore z nich będą ná koſztowánie ofiar mokrych/ drugie ná wylewá=

51:

nie krwie. Sklenice pátrzyć przezrocżyſtośći y bárwy. Kádzidlnice ku kádze=

52:

niu/ bánie/ konewki. ¶ Vcżynicie też ołtarz obieći álbo ofiárom z deſzcżek z

53:

drzewá Setim/

Ołtarz ofiar.

áby prożny we śrzodku był/ ná cżterzy gráni/ pięć łokći ná dłuż

F 3	tákież y wſzerz/

strona: 33v

Kſięgi pirwſze

tákież y wſzerz/ á trzy ná gorę/ zákryty miedzyánemi bláchami zwirzchu y we

wnątrz/ ná káżdym węgle ołtarzá máią być rogi wprawione/ wynioſłe od oł=

tarzá. Ma też w nim być kratá miedzyána ná kſtałt ſieći do połowice ołtarzá/

ná ktorąby mogł kłáść rzecży palone. Do ktorego też przypráwicie kołká mie=

dzyáne/ w ktore będą záwłocżyć noſze ku noſzeniu z drzewá Setim okowáne

miedzyą/ á ku potrzebie iego nádzyáłacie nacżynia z miedzi/

Nacżynie.

panwi do ktorych=

by ſypano popioł łopat, hakow/ y wecżby ſie ogień brał/ á poſtáwić gi przed

domem moim nie pod przykryćim/ bliſko drzwi gdzye w dom wchodzą nie iák ku

południu/ ták co gdyby przed nim kto ofiárę cżynił ſtoiąc ku połnocy/ mogłby

10:

pátrzyć do domu ſwiętego. ¶ Vcżynicie theż ſień przy domu z boku połu=

11:

dniego ná ſto łokći/

Sien.

od połnocy też ſto łokći/ od zachodu pięćdzyeſiąt łokći/ od

12:

wſchodu też pięćdzyeſiąt/ s kortyn lnu białego kręconego co nalepſzego iáko ie=

13:

dwab/ w kthorey od południá áby było ſłupow dwádzyeściá/ ná pięć łokći

14:

wzwyſz/ obłożone bláchámi ſrebrnemi/ gałki ich áby były ſrebrem zákryte/ á

15:

ſpodki ich álbo ſtolce miedzyáne/ tákież wſzytki goźdzye. Przy ktorych áby były

16:

kołká dla záwłocżeniá powrozow áż do wirzchu ſłupow/ á od káżdego ſłupu á=

17:

by było przybicie dobre do zyemie/ áby mocno ſtałá od wiátru. ¶ Kortyn

18:

wſzytkich będzye ſto łokći wzdłuż á ná ſzerz pięćdzyeſiąt/ z miękkiego biſu dzyá=

19:

łáne/ tymże obycżáiem ſtroná połnocna ma być przypráwiona. Od zachodu má

20:

ią być dzyeſięć ſłupow/ á kortyn álbo oppon pięćdzyeſiąt łokći/ á gdzie ſie wcho

21:

dzić będzye od wſchodu ſłońcá trzy ſłupy/ kortyn tákież według potrzeby. Przez

22:

weśrzodek będą cżterzy ſłupy/ ná ktorych zaſłoná ma być záwieſzona s ſzat cżte=

23:

rzech farb napięknieyſzych/ to ieſt/ s ſztuk modrego złotogłowu/ brunatnego

24:

ſzárłatu mienionych/ háwtárſkim dzyáłem robiona/ ktorąby mogł zyąć y wło=

25:

żyć łácno ná ſłupy. ¶ Vcżynicie theż ołtarz ku paleniu obiat z drzewá Se=

26:

tim/ ná łokciu wzdłuż tákież y wſzerz/ á ná gorę dwá łokciá z rogámi ná cżterzy

27:

węgły/

Ołtarz palenia.

przykryty złotem co cżyſtſzym/ też s kratą złotą/ y s koroną złotą. No=

28:

ſze ktore záwłocżą w kołká złotem okowáne z drzewá Setim. Położon będzye

29:

przećiw kortynie ktora záſłánia Arkę ſwiádectwá przed modlitewnicą.

30:

¶ Rzekł też Pan Bog ku Moiżeſzowi/ przykaż ſynom Izráelſkim/ áby nieſli o=

31:

ley z oliwnego drzewá co nacżyſtſzy/ áby w lámpie gorzał á świećił od wiecżorá

32:

do ráná/

Lámpá.

w domie ſwiádectwá przed zaſłoną/ á Aaron y ſynowie iego to będą

33:

ſpráwowáć/ bo to wiecżna ſłużbá będzye námiáſtkow ich przed ſyny Izráelſki=

34:

mi. ¶ Weźmieſz też rzecży wonnych ku kádzeniu/ Bálſámu/ Mirry z drrze=

35:

wa/ Onichy/ Gálbanu/ Kádzidłá co naſwietleyſzego/ rowney wagi/ wſzytko

36:

zmieſzay

Kádzidło.

á ſtłucż obycżáiem áptekárſkim/ á vdzyáłay kádzenie poświęceniu go=

37:

dne/ á tego áby iny żadny ſobie oſobno nie dzyáłał.

38:

¶ Rzekł też Pan Bog Moiżeſzowi/ nábierz ſobie wonnych rzecży co nalepſzey

39:

woniey/

Oley ſwięty ál=
bo máſć.

to ieſt/ Mirry ktora ſámá ciecże/ pięć ſet łotow/ Cynámonu puł tego/

40:

to ieſt/ pułtrzeciá ſtá/ Káſſyey pięć ſet/ Aromaticum calamum pułtrzeciá ſtá/

41:

według wagi domu ſwiętego oleiu oliwnego ná miárę Hyn/ á vdzyáłaſz máść

42:

oleiu ſwiętego dzyáłem áptekárſkim/ á tym będzyeſz mázał dom ſwiádectwá y

43:

Arkę zakoná/ y ſtoł z nacżynim iego/ lichtarz y co k niemu przyſłuſze/ ołtarze o=

44:

fiárowánia y palenia/ y nacżynie ktore k nim przyſłuſze/ vmywádło álbo ſzáflik

45:

y ſpodek iego/ poświęćiſz to/ á będzye dom ſwięty ſwiętych/ á kto ſie ich będzye

46:

dotykał/ poświęcon być ma. Aaroná y ſyny iego pomáżeſz á poświęćiſz/ áby mi

47:

zá kápłany byli.

Pomázánie ká=
płanow.

Synom Izráelſkim powieſz/ iż ten to oley pomázánia/ ſwięty

48:

mi będzye w narodzyech wáſzych/ ciáło cżłowiecże nie będzye mázano z niego/ á

49:

według iego ſłożenia nie będzyecie dzyáłáć tákiego/ bo poświęcon ieſt/ á wam

50:

ſwięty będzye/ cżłowiek ktoryby thákowy vdzyáłał/ á vdzyelił go cudzemu/

51:

wykorzenion będzye z ludu ſwoiego.

52:

¶ Vcżyniſz też y vmywádlnicę z miedzi s ſtolcem ſwoim/

Vmywádlnicá.

á wſtáwiſz do domu/

53:

áby w niey kápłani nogi y ręce pirwey vmyli niż ſwięte odzyenie ná ſię wezmą/ y

54:

tákież gdy z domu będą wychodzić.

Rzekł też

strona: 34

Wiek trzeći.

Liſt 34.

¶ Rzekł też Pan Bog do Moiżeſzá/ prziymi k ſobie Aaroná brátá twoiego y

s ſyny iego s pośrzodka ſynow Izráelſkich/ áby mi zá kápłaná był Aaron/ y v=grafika

cżyniſz vbior ſwięty w ktorym=

by mi poświęcony ſłużył/ tym

obycżáiem:

Odzyenie Ká=
płańſkie.
ij. Moiż. w xxviij.

Napirwey ſpodnie

vbránie áby było lniáne co na=

miękſzego biáłego lnu kręcone=

go/ wyſzywáne. (v nas tho dziś

zową feminalia) Druga ſzátá

10:

áby byłá długa do ſámey zyemie

11:

z biſu miękkiego/ z rękawy. (tę

12:

dziś náſzy zową álbá)

Albá

Pás áby

13:

był ná cżterzy pálce ſzeroki/ tká

14:

ny ze wſzytkich cżterzech bárew

15:

co napięknieyſzych/ ná kſtałt ſie=

16:

ći s kwiáty świetlnymi/

Pás.

od kto=

17:

rego też troki máią wiſieć ſub=

18:

tylnie plecione ná doł dla pocż=

19:

ćiwości kápłáńſkiey. Ná tych

20:

záſię będzye ſzátá ozdobna Hiá=

21:

cintiná/ to ieſt/ złotogłowu mo

22:

dre^o/ z rękawy y z nagłowkiem/

23:

z roſpory ná bocech (thę zową

24:

Poderis/

Poderis.

podobna ku náſzym

25:

dziſieyſzym Káſulom álbo Dal=

26:

mátykom) v kthorey áby było

27:

ſiedḿdzyeſiąt dzwonkow y dwá

28:

s wybornego złotá ná dole/ ták=

29:

że wiele y iábłuſzek (zową mala

30:

punica) ma być miedzy nimi wy

31:

ſzywánych z złotogłowu á z bifu

Dzwonki.
Mala punica.

32:

rozmáithey fárby/ háwtárſkim

33:

dzyáłem/ áby ſłyſzeć gdy kápłan

34:

wchodzi y wychodzi do ſwiętego y s ſwiętego domu. Ná tey ſzácie ma być dru=

35:

ga ſzátá zwirzchu krotka nád koláná (zową Ephod) co z napięknieyſzych farb/

Ephod.

36:

to ieſt/ s ſztuki modrego złotogłowu/ s cżyrwonego mienionych farb/ biſem wy

37:

ſzywány háwtárſkim obycżáiem/ ktory ſie ná bocech ma ścięgáć złotemi ſznu=

38:

rámi w złote pierścienie záwłocżąc/ po kráioch brámowány perłámi y złotem

39:

y kámieńmi cudnymi/ máiąc ná pierſiach otwor ná ſzerz y ná dłuż ná dłoń grá=

40:

nowity (zowiemy to dziś Humerał álbo narámnik) do ktorego otworu Pe=

41:

ktorał álbo napierśnik będzye przyłożon/

Humerał.
Pektorał.

ná dłuż y na ſzerz ná iedney piędzi/ co

42:

z napięknieyſzych farb złotogłowu háwtárſkim dzyáłem ſpráwiony/ ktory bę=

43:

dzye złotą ſznurą (w złote pierścienie záwłocżąc) do Humerału ná pierſiach

44:

przytwirdzon. Ná rámionach tego Humerału będą dwá kámieniá w złoto wſá

45:

dzone Sardonix y Onichin/ ná nich będzye wyrzázano imioná dwunaſcie ſynow

46:

Izráelſkich/ według porządku narodow ich/ ſześć ná práwey ſtronie ſtárſzych/

47:

á ſześć ná lewey młodſzych. Ná Pektorale położyſz cżterzy rzędy kámieni. W

48:

pirwſzym będą Smárágdus/ Topázius/ y Sárdus.W drugim Kárbunku=

49:

lus/ Száfir/ Adámánt. W trzećim Ligurius/ Achates/ Amátiſt. W cżwar=

50:

tym rzędzye Krizolit/ Onichin/ á Berilus/ w złoto wſádzone. Ná káżdym z o=

51:

ſobná będzye wyrzázano imię dwunaſcie ſynow Izráelſkich pokolenia ich/ y to

52:

dwoie imię/ rozſądek y prawdá/ áby ná nim nápiſano było. Ná káżdym rogu

53:

napierśniká ma być pierścień złoty/ we dwá zwirzchnie záwlecżeſz łáńcuſzki

F 4	złote/ kto=

strona: 34v

Kſięgi pirwſze

złote/ ktore będzyeſz przypinał ná rámionach złotemi zaponami álbo zapiná=

dły do narámniku/ á we dwá ná dole záwlecżeſz dwie ſznurze zlotogłowowe z

napięknieyſzych farb/

Thyárá álbo Cy=
áris álbo Infu=
łá.

ktore obwiąże około ſiebie kápłan/ áby to ſpołu bylo mo=

cno narámnik z napierśnikiem. Ná głowie też Aaron nośić będzie nád cżołem

ſwym blachę z wybornego złotá/ ná kſtałt puł mieſiącá/ ná ktorey daſz wyrzá=

záć/ Ayot/ Adonay/ ſwięte imię Páńſkie/ áby nośił ná cżele ſwym wyſtępki ká=

płáńſkie/ vcżyniwſzy kraniec złoty s kwiáty co napięknieyſzych farb ná kſtałt ko

rony/ przywiążeſz ią złotą ſznurą złotogłowową napięknieyſzych farb y s pier=

ścieńmi do niego/ áby ſie tho ſpołu y s cżapką ſpodnią z biſu wyſzytą mocno

10:

dzyerżáło.

Rzemieſnicy.

Potym rzekł pan Bog do Moiżeſzá: A tom wezwał imieniem Be=

11:

ſelehel ſyná Hury/ ſyná Hur z narodu Iudá/ y dałem mu duchá rozumu y náu=

12:

ki we wſzelkim dzyele ná domyſł cokolwiek robić może. Dałem mu też towá=

13:

rzyſza Ooliab ſyná Achimaſechá z narodu Dán/ á w ſerce cżłowieká vcżonego

14:

włożyłem mądrość/ áby wſzytko vcżynił comći przykazał.

15:

¶ Przepowiedzyawſzy Pan Bog ty rzecży Moiżeſzowi/ dał mu dwie tablicy

16:

kámienne ſwiádectwá/ piſane palcem Bożym.

Tablice.

17:

¶ Widząc lud Zydowſki iż Moiżeſzá długo nie máſz/ rzekli do Aaroná/ vcżyń

18:

nam bogi ktorzy poydą przed námi/ ábowiem niewiemy co ſie przydáło Moi=

19:

żeſzowi. Ktorym gdy ſie Aaron y Hur przećiwili/ rozgniewał ſie lud plwał Hu

20:

rowi ná twarz. (Iozephus piſze) Przeto Aaron zlękſzy ſie/ rzekł: Weźmicie

21:

kołtki żon wáſzych y dzyeći/ á przynieście do mnie. Ktore gdy wzyął wrzućił w

22:

ogień/ wyſzedł Cielec z niego y rzekł: Toć ſą bogowie twoi ludu Izráelſki/ kto=

23:

rzy cię wywiedli z zyemie Egipſkiey (bo Egipciánie wołu chwalili)

Cielec.

y vcżynił

24:

Aaron ołtarz przed nim/ y názáiutrz ſwięto vſtáwił/ á rano wſtawſzy ofiáry

25:

cżynili y pocżęli być weſeli. Tedy rzekł Pan Bog do Moiżeſzá/ sſtęṕ z gory/ bo=

26:

wim lud twoy zgrzeſzył/ opuść mię iż ie wygładzę/ á przełożę cię ná wielki lud.

27:

Ktoremu rzekł Moiżeſz: Proſzę Pánie moy aby vćichł gniew twoy/ áby nie

28:

rzekli Egipcżycy/ chytro ie wywiodł Bog ich áby ie pobił/ nie mogąc im dáć

29:

tey zyemie ktorą obiecał.

30:

¶ Vbłágawſzy Páná Moiżeſz/ sſtąpił z gory Syná nioſąc tablice z obu ſtron

31:

piſane pálcem Bożym/ ktoremu záſzedł Iozue ktory go cżekał pod wirzchem

32:

gory/ y rzekł: Wielkie tám wołánie pod namioty. Rzekł Moiżeſz/ ſłyſzeć głos

33:

ſpiewáiących/ bo Iozue niewiedzyał co ſie dzyało. A gdy ſie przybliżał do nich

34:

Moiżeſz/ vyrzał Cielcá y tańce/ zdumiał ſie y rozgniewał/ porzućił tablice y grafika

35:

ſtłukł ie/

Tablice ſtłucone.

á Cielcá wneth ſpalił ná

36:

proch. A iáko Iozephus piſze/ wſypał

37:

w wodę on proch/ y kazał im pić onę

38:

wodę/ ktory był przycżyną onego Ciel

39:

cá/ było mu żołto około gęby/ ták iż

40:

káżdego mogł znáć ktory był winien

41:

tego báłwochwálſtwá/ á kthory nie

42:

winien/ nie miał gęby żołtey. Y rzekł

43:

do Aaroná/ coć vcżynił ten lud/ iżeś

44:

gi ku temu wielkiemu grzechu przy=

45:

wiodł? Kthory odpowiedzyał/ nie

46:

miey zá złe/ nie gnieway ſie moy Pan/

47:

ty wieſz iáko ten lud ieſt prętki ku złe=

48:

mu/ bałem ſie go y wrzućiłem złote

49:

klenoty mnie podáne w ogień/ s ktorego ten Cielec był wyſzedł. Widząc Mo=

50:

iżeſz iż był złupion lud s ſwego ochędożenia/ ſtoiąc w bronie namiotow/ kazał

51:

do ſiebie Lewitom/ to ieſt z narodu Lewi/ ktorzy nie byli winni Cielcá. Rzekł

52:

k nim Moiżeſz/ ktory ieſt Boży bądź zemną/ á przypáſz káżdy mąż miecż do

53:

biodr ſwych/ á podźcie przez pośrzodek namiotow/ á káżdy zábiy przyiacielá

ſwoiego y

strona: 35

Wiek trzeći

Liſt 35.

ſwoiego y brátá. Y było pobitych onego dniá dwadzyeściá y trzy tyſiące ludzi.

Pobićie ludu I=
zráelſkiego.

Y rzekł Moiżeſz/ poświęćiliſcie dziś ręce ſwoie Pánu. Drugiego dnia rzekł

Moiżeſz do ludu/ záráżeniſcie wielkim grzechem/ wſtąpię do Páná będęli go

mogł vprośić zá was. Wſtąpił tedy Moiżeſz modlił ſie zá lud Izráelſki: Pro=

ſzę Pánie Boże álbo odpuść ludu themu winę/ álbo mnie wymaſz s kſiąg ſwo=

ich ktoreś nápiſał etc. Ktoremu Pan Bog/ wygładzę tego ktory zgrzeſzy/ ale

ty idź á wiedź ten lud gdzyeciem mowił/ Anyoł moy poydzye przed tobą/ á cżá=

ſu ſwego ſkarze ie zá ten grzech. Słyſząc tho lud płákał rzewno/ zrzućili s ſiebie

odzyenie cudne á grube włożyli ná ſię wſzyſcy.

Płákáli zá wy=
ſtępek.

Ruſzył tedy Moiżeſz namiot ál=

10:

bo dom Boży z roſkazánia Páńſkiego od gory Oreb ná iną ſtronę namiotow I=

11:

zráelſkich opodal od nich/ do ktorego Moiżeſz wchodził/ á lud Izráelſki ſtał przy

12:

ſwoich namieciech kłániáiąc ſie z dáleká/ y sſtępował obłok/ s ktorego mowił

13:

Pan Bog z Moiżeſzem oblicżnie/ iáko cżłowiek mawia s przyiacielem/ ná co

14:

pátrzył lud Izráelſki.

15:

¶ Modlił ſie drugi raz Moiżeſz Pánu Bogu/ mowiąc: Weyrzy ná lud ſwoy/

16:

ieſli chceſz ábych gi wywiodł/ day mi znák kogo zemną poſleſz. Ktoremu Pan

17:

Bog rzekł/ ſłowo ktoreś mowił vcżynię/ y ciebiem ſámego poznał/ nálazłeś łá=

18:

ſkę przedemną. Moiżeſz rzekł/ ieſli ty nie poprowádziſz/ iáko mamy znáć żeſmy

19:

łáſkę náleźli przed oblicżnoſcią twoią/ ia y lud Izráelſki. Rzekł Pan Bog/ y

20:

ſłowo to wypełnię. Moiżeſz rzekł/ vkaż mi chwałę twoię. Rzekł Pan Bog/ ia

21:

vkażę tobie wſzytko dobre/ y wzowę imię Páńſkie przed tobą/

ij. Moi. w xxxiiij.

zmiłuię ſie nád

22:

kim chcę/ á będę nań łáſkaw kto mi ſie podoba. Ieſzcże rzekł/ nie możeſz widzieć

23:

oblicża mego/ bowiem nie vyrzy mię cżłowiek żywy/

Oblicża Bożego
cżłowiek nie o=
gląda.

oto mieyſce/ będzyeſz ſtał

24:

ná opoce/ á gdy poydzie chwałá moiá/ położę cię w roſpádlinie ſkáły/ y przykry=

25:

ię práwicą moią/ áż minę y rękę odłożę/ tedy vyrzyſz tył moy/ ále oblicżnośći

26:

moich nikt nie ogląda.

27:

¶ Ieſzcże rzekł Pan Bog do Moiżeſzá/ wycieſz ſobie dwie tablicy kámienne ná

28:

kſtałt pirwſzych/ nápiſzę ná nich ſłowá ktore były ná pirwſzych tablicach kto=

29:

reś potłukł/

Drugie tablice.

bądź gotow ráno áby wſtápił/ á żadny s tobą áby nie wſtępował.

30:

Wyciął tedi dwie tablicy kámienne ná kſtałt pirwſzych/ á z nocy wſtąpił ná go

31:

rę Syná. A gdy Pan Bog sſtąpił przez obłok/ ſkłonił ſie pręthko do zyemie/

32:

chwaląc y cżyniąc pocżćiwość/ y rzekł: Proſzę áby ſzedł w pośrzodku nas/ á

33:

oddal złośći náſze. S ktorym Pan Bog miał rozmowy około vſtaw á záchowá

34:

nia rządu/ ták ſwiętego iáko domowego. Opuſzcżam ine rzecży/ tu naydzyeſz w

35:

ij. kſięgach Moiżeſzo. w xxxiiij. kápitul.. Ná oſtátku mu rzekł áby tho zácho=

36:

wał co mu roſkazał. Rzekł też Moiżeſzowi: Oto ia przed tobą wyrzucę Ammo

37:

reuſá/ Ethium/ Kanánea/ Pherezeum/ Eweum/ Iebuzeum. Nápiſz ty wſzy=

38:

tki vmowy ktorem vcżynił s tobą y z Izráelem. Był powtore Moiżeſz s Pá=

39:

nem cżterdzyeśći dni tákież nocy nie iedząc áni pijąc. A gdy sſtąpił z gory/ nioſł

40:

tablice znáku ſwiadectwá/ á przybliżáiąc ſie do ludu ſwego/ niewiedzyał áby

41:

miał twarz rogátą/ dla ſpołecżnego rozmawiánia s Pánem w iáſnośći. Vyrze=

42:

li kſiążętá y ſynowie Izráelſcy rogátą twarz Moiżeſzowę/ nie śmieli przyſtępić

43:

bliſko.

Rogi Moiżeſzo=
we.

A gdy ich k ſobie záwołał/ powiedzyał im wſzytko co mu było roſkazano

44:

od Bogá ná gorze Syná. Dokonawſzy z nimi rzecży/ położył zaſłonę ná twarz

45:

ſwoię dla ludu ſtráſzliwe^o/ á gdy s Pánem rozmawiał tedy zaſłonę odkłádał/

46:

á gdy z ludem Izráelſkim tedy zákrywał twarz. A były to dwá promienie iáſne/

47:

ktore wychadzáły od twarzy iego/ Zydom ſie zdáły zá rogi.

48:

¶ Powiedzyał tedy Moiżeſz wolą Bożą ludu Izráelſkiemu/ áby ſie záchowá=

49:

li y kocháli w roſkazániu iego/ chcąli w łáſce iego ſzcżęſliwie żyć ná ſwiecie.

50:

A iáko też Pan bog roſkazał dom ſwoy zbudowáć/ do ktorego sſtąpi w pośrzo=

51:

dek ich z niebá/ á iuż dáley nie potrzebá będzye do niego ná gorę Syná wſtępo=

52:

wáć/ gdy on ſam do nas sſtąpi/ á modlitwy náſze vſłyſzy/ y ine rzecży ktore mu

53:

Pan Bog przykazał budowáć powiedzyawſzy/ vkazał dwie tablicy dzyeſięcio=

54:

rá przykazánia boże^o pálcem Bożym nápiſáne.

Wyſłyſza=

strona: 35v

Kſięgi pirwſze

¶ Wyſłyſzawſzy ty rzecży lud Izráelſki/ z weſelim znieſli ty rzecży ktore Moi=

żeſz roſkazał imieniem Bożym/ to ieſt/ ſrebro/ złoto/ ſztuki złotogłowow/ nie=

bieſkiey bárwy/ to ieſt/ modrey álbo fiołkowey/ purpurę/ bis/ fárb co napię=

knieyſzych/ mienionych/ ciemnocżyrwonych/ iedwabie/ ſierśći kozłowe/ ſkory

ſkopowe cżyrwone/ drzewo Setym/ oley/ ná kádzidło wonnych rzecży/ kámie=

nia drogie/ pereł ná bramy do narámniku y napierśniku/ też potrzeby ná cży=

nienie domu Bożego/ ná Arkę zlotą/ ná ſtoł/ ná ołtarze/ ná lichtarz/ ná nacży=

nie wſzelkie/ ná ſzáty ſwięte kápłáńſkie Aaronowi y ſynom iego/ y nánieſli tego

ták wiele co naprzednieyſzych rzecży/ áż woźny wołał iáwnie áby dáley nic nie

10:

nieſli/ iuż wſzytkiego doſtawa.

11:

¶ Wezwał tedy Moiżeſz Beſelehel y Ooliábá/ rzemięśniki od Bogá vſtáwio=

12:

ne/

Beſelehel.
Ooliáb.

13:

roſkazał im áby wſzytko rządnie pocżynili/ według roſkazánia Bożego. Y v=

14:

cżynili ták/ to ieſt/ zbudowáli dom Boży/ do ktorego wnieſli Arkę/ ſtoł/ ołta=

15:

rze/ lichtarz/ nacżynia/ ſzáty/ y poſtáwili ná ſwych mieyſcach. Wyſzło ná ty rze=

16:

cży złotá xxix libr/ ſiedḿ ſet y trzydzyeśći ſyklow/ ſyklus waży według Zydow

17:

ná licżbę kościelną vncią náſzę. Nád to wyſzło ſrebrá ſto funtow ná ſpodki ſłu

18:

pow kościelnych/ á ná gałki ich ſiedḿnaſcie ſet ſiedḿdzyeſiąt y pięć. Miedzi o=

19:

fiárowáli ſiedḿdzyeſiąt tyſiąc funtow y cżterzy ſtá ſyklow/

Srebro.
Miedz.

á kthorzy ieſzcże

20:

dwudzyeſtu lat nie mieli/ nic nie dawáli.

21:

¶ Ná drugi rok od wyścia z Egiptu pirwſzego mieſiącá y dniá iego/ wypeł=

22:

niwſzy Moiżeſz ty wſzytki rzecży ktore mu Pan Bog był roſkazał z rzemięśniki

23:

iego Beſelehel y Ooliábem/ wnieſli Arkę do domu Bożego/

Arká wnioſioná

włożywſzy do niey

24:

tablice ſwiádomiey przykazánia Páńſkiego/ záwieſzono przed nią zaſłonę/ tám=

25:

że y ſtoł od połnocy z drugą stronę zaſłony położono/ włożywſzy nań chleb prze

26:

łożenia/ to ieſt ſwięty/ iáko Pan Bog przykazał. Położyli też lichtarz przećiw

27:

ſtołowi ná ſtronie południá/ y lámpy s świecámi záżegſzy. Poſtáwił też ołtarz

28:

zapálney ofiáry/ zákádził ná nim kádzidłem nawybornieyſzey woniey. Poſtáwił

29:

też namiot gdzye wchodzono do domu Bożego. Poſtáwił też y ołtarz ofiáry w

30:

ſieni álbo w ganku. Vmywádło poſtáwił miedzy domem Bożym á miedzy oł=

31:

tarzem ofiárnym/ nálawſzy w nię wody/ vmyli ſie Moiżeſz y Aaron

Láwátur.

y ſynowie ie

32:

go ręce y nogi/ gdy wchodzili pod przykrycie domu vmowy/ ktory też zyemią ob

33:

tocżyli w koło (iákom pirwey piſał.) A gdy wſzytkiego dokońcżył Moiżeſz s

34:

pomocniki ſwemi/ zákrył obłok wſzytek dom Boży/

Obłok nád do=
mem Bożym.

á chwałá Páńſka nápełniłá

35:

gi/ áni Moiżeſz tám mogł wniść/ á to dla vcżćiwośći przytomnośći Páńſkiey/

36:

y dla Máieſtatu Páńſkiego świátłego. A miał też to przykazánie Moiżeſz/ áby

37:

ſie według obłoku ſpráwowáli/ poki będzye obłok nád domem Bożym/ áby ná

38:

mieyſcu mieſzkáli/ á kiedy obłok odeydzye/ áby ſie też oni z mieyſc ſwych ruſzyli.

39:

Ná dzyeń tedy obłok był nád domem Bożym dla ochłodzenia/ á w nocy ogień

40:

dla świátłá/ gdzye ná to pátrzyli wſzyſcy z namiotow ſwoich. A thu ſie końcżą

41:

wtore kſięgi Moiżeſzowe/ ktore zową Exodus/ po żydowſku Heleſzmot.

42:

Tu piſmo ſwięte ſtárego zakonu przykazánia y v=

43:

ſtaw Páńſkich/ ktore Pan Bog rácżył ná ten cżás przez Moiżeſzá narodu Izrá

44:

elſkiemu vſtáwić/ mamy dobrze rozumieć y rozeznawáć/ ábowiem ſie tu iáwnie

45:

z niego okázuie/ iż Pan Bog cżęſtokroć łáſką ſwoią w dárzech rozmáitych/ na=

46:

rod ich náwiedzáć rácżył/ cżego inym narodom ná ſwiecie nigdy nie cżynił. Kte=

47:

mu ieſzcże powiedzyał im Moiżeſz/ rzekąc: Ciebie Pan Bog (to ieſt Izráelá)

48:

wybrał ſobie zá lud oſobny ze wſzytkich ludzi/ ktorzy ſą po wſzytkiey zyemi/ bo=

49:

wiem cię vmiłował y ſtrzegł przyſięgi ſwey/ ktorą przyſiągł oycom wáſzym. Zy=

50:

dowie to według litery (to ieſt proſtego textu) rozumieią/ przeto ſą twárdzi w

51:

tym/ áby figurze (ktora ſie w tym zámyka pod zaſłoną iáko w puzdrze) mieyſce

52:

dáli. Abowiem vcżynił to był Pan Bog/ y z dawná przeyrzał/ áby narod Páná

53:

Kryſtuſá miał z oſobná ſwoy dar/ y vcżćiwą drogę ku przyściu iego/ gdzye to

ieſzcże y Abrá=

strona: 36

Wiek trzeći

Liſt 36.

ieſzcże y Abráámowi było powiedzyano/ z narodu twoiego będą błogoſłá=

wieni wſzyſcy ludzye.

¶ Nie bez przycżyny tedy tu Pan Bog Zydom łáſkę ſwą okázowáć racżył/ ro=

ſkázuiąc im ſobie domy y namioty ſtáwiáć/ ofiáry cżynić/ kapłany święćić/ v=

bior kápłáńſki ochędożny mieć/ w domu Bożym pocżćiwie ſie záchowáć/ krwią

podwoie mázáć/ wielkęnoc ſpráwiáć á iey vżywáć/ wodą ſie kropić s popiołu

iáłowice cżyrwoney/ y inych wiele rzecży ktore Moiżeſz popiſał w wtorych kſię=

gach ſwoich/ w trzećich/ y w cżwartych/ iż to wſzytko ściągáło ſie ná przyście

Meſyáſzá obiecánego Páná Kryſtuſá/ Kápłaná nowego zakonu/ według ſpo=

10:

ſobu naywyzſzego kápłaná Melchiſedech. A iż to Pan bog bacżył po Zydziech/

11:

iż byli ſkłonni ku báłwochwálſtwu bárzo/ chcąc ie od tego odwieść á oderwáć/

12:

vſtáwił im przykazánie ſwoie áby iednego Bogá chwalili/ náprzećiw iemu nic

13:

prożno nie mowił zadny etc. Vſtáwił obrzázánie męſzcżyznom/ áby ſie s pogá=

14:

ny nie mieſzáli. Vſtáwił im kropienie krwie/ y wodą s popiołem iáłowice żoł

15:

tey ku ocżyścieniu grzechow. Vſtáwił im Phaze/ v nas wielkąnocą zową/ v=

16:

przedzáiąc figurą tą ſwięte przyście y krwie roźlanie báránká Páná Kryſtuſá/

17:

ktory náſze złośći ná ſię wzyął y krwią ſwą odkupił/ według piſmá Páwłá s.

18:

ktory piſze: Nie koźlą krwią áni popiołem iáłowice żołtey odkupieniſmy etc.

19:

Vſtáwił im był Moiżeſz/ áby pirwſzego mieſiącá dniá cżternaſtego/ tho ieſt/

20:

pod pełnią Kwietniá/ báránká pożywáli s kwápieniem/ ná pámiątkę wyścia

21:

z niewoley Egipſkiey. To też właſna figurá náſzego vżywánia wielkiey wiecże=

22:

rzey Páná Kryſtuſá/ ná pámiátkę tę iż nas z niewoley cżártowſkiey wywiodł.

23:

Tákież ine ſłużby Boże/ ktore Zydowie podeymowáli ná on cżás (cżego dzi=

24:

ſieyſzy Zydowie iuż dawno nie cżynią) ściągáły ſie ná nowy zakon náſz Krześći

25:

áńſki pod ſtrażą/ o cżym Páweł ſwięty piſze.

26:

Przykazał im theż Pan Bog przez Moiżeſzá/ iż

27:

gdy przydzyecie do zyemie Kánáneyſkiey ktorą wam Pan Bog obiecał/ odłą=

28:

cżyſz káżde pirworodne dobytcże twoie ſámce y poświęćiſz/

Pirworodſtwo.

á ná mieyſce oſłá

29:

pirworodnego daſz owcę/ á będą poświęcone kápłanom/ ine źwierzęta niecży=

30:

ſte będą odkupione po mieſiącu piącią ſyklow ſrebrá (ſykiel ważył vncią złotá

31:

álbo ſrebrá.)

Sykle dwoiákie.

Pies pirworodny ma być zábit. Cżłowiek pirworodny piącią ſy=

32:

klow ſrebrá ma być odkupion/ ale ktory ſie vrodził w narodzye Lewi/ then ſie

33:

nie odkupował/ bo ten narod był Pánu Bogu ná kápłáńſtwo poświęcon/ bo=

34:

wiem był powiedzyał Pan Bog/ moie ieſt pirworodſtwo wſzelkie/ od tego cżá=

35:

ſu gdym ie pobił w Egipcie/ ták ze źwierząt iáko z ludzi/ y dał ie dárem Aaro=

36:

nowi y ſynom iego/ to ieſt kápłanom/ tákież dzyeſięćiny z zyemie/ y owoc z drze=

37:

wá y z dobytká. Przykazał im tákież był áby ſześć lat zyemię oráli á ſiali/ á ſio=

38:

dmy rok áby odpocżynienie miáłá/ á then rok ſiodmy/ żadne práwo/ áni długi/

39:

áni cżynſze álbo podatki nie miáły iść. Tákież w pięćdzyeſiąt lat áby mieli rok

40:

Propiciationis/ to ieſt/ miłośćiwe láto/

Miłoſćiwe láto.

áby gi zwáli rok odpuſzcżenia/ á then

41:

dziś v nas zową Iubileus.

Iubileus.

Tego roku káżdy przywroćił ſie ná ſwoię dzyerżá=

42:

wę/ ieſli kiedy przed tym przedał był komu imienie/ bo v nich ná wiecżność nie

43:

mogł nic przedáć nieruſzáiącego imienia/ iedno álbo ná wykupienie/ albo nay=

44:

mem/ álbo do látá odpuſzcżeniá/ álbo ktory przyiaciel blizſzy mogł wykupić.

45:

Ale domy mieyſkie inácżey ſie záchowały/ kto dom przedał ná wiecżność/ mogł

46:

do roku záſię (ten kto przedał) wykupić/ ále ieſli roku omieſzkał/ iuż nie mogł

47:

áni w rok odpuſzcżenia/ tylko domy kápłáńſkie przychodziły záſię ná nie láthá

48:

odpuſzcżenia bez wykupná. Przedmieſzcżánie ći nie mogli przedáć/ bo to ku po=

49:

ſpolitey rzecży przyſłuſzáło.

50:

¶ Zákazał też záſię Pan Bog wiele rzecży ludu Izráelſkiemu. Napirwey áby

51:

ſług nie obciążáli wielkimi pracámi/ á ieſlić ſie przeda zá pieniądze twoy brát/

52:

nie rob nim iáko naiemnikiem/

Zákazáne rzecży.

y może ſie wykupić/ á ie=

ſli nie wyku=

strona: 36v

Kſięgi pirwſze

ſli nie wykupi/ będzie wolen látá odpuſzcżenia.

Práwá y vſtáwy.

Słudzy wáſzy ták żoná iáko mę=

ſzcżyzna/ áby byli z waſzego kraiu bliſko/ ieſli cudzozyemiec będzye/ niechay iuż

nie wychodzi nigdzyey od was/ áni y w rok odpuſzcżenia. Też áby nikt cudzym

korzenim nie ſádził winnice/ áni naſienim ſiał roley/ áby też nie oráli wołem y

oſłem ſpołu ſprzągſzy/ iedno álbo oſły álbo woły. Też áby nie mieſzał lnu z weł=

ną/ álbo tkał poſpołu wełnę ze lnem/ przeto Zydowie y dziś lniánymi niciámi

ſukniey nie ſzyią. Aby też nie zátykał wołowi gęby gdy młoći (bo indzyey doby=

tki młocą depcąc po gumnie/ nie thák iáko v nas cepámi.) Niewiáſtá áby ſie

nie vbierałá w męſzcżyznie ſzáty/ á mąż w niewieſcie. A gdy naydzyeſz ptaká kto=

10:

regokolwiek rodzáiu w gniaźdzye ná iáycach álbo ná dzyeciach/ pobierzeſzli mu

11:

dzyeći álbo iáycá/ puść ſamego wolno. Nie warz koźlego mięſá w mleku mát=

12:

ki iego/ áby też ktora niepłodna nie byłá w twoiey zyemi. Też ná potrzeby cho=

13:

dząc dworowe przed namioty/ áby vkopał dołek w zyemi/ á zákrył niecżyſtość

14:

ſwoię/ dla chędogośći mieyſcá/ noſząc motycżkę v paſá. Nie ofiáruy ze złego

15:

nabycia ofiáry w domu Bożym. Dobytká też nie przypuſzcżay cudzego do ſwe=

16:

go. Nie będzyecie też iádáć ze krwią nic. Nie golcie brzytwą głowy áni bro=

17:

dy. Nie cżyńcie ná ciele ſwoim żadnych znákow álbo kárákterow/ iáko Pogá=

18:

ni dzyáłáią. Mięſa żadnego nie iedzcie/ ktore wilk álbo niedźwiedź zádawi. A=

19:

ni tłuſtośći áni krwie nie iedzcie okrom rybiey/ áni tłuſtosći dobytká cżyſtego

20:

nie ofiárnego według niektorych. Stoi też w ſwiętym piſmie Leuitico/ iż gdy

21:

kto vłowi źwierzę albo ptaká/ wypuść kreẃ z niego w zyemię á zakriy/ á ze

22:

krwią go nie iedz/ bo we krwi duſzá iego ieſt. Mięſa áby nie pożywáli niecży=

23:

ſtego dobytká/

Cżyſty dobytek.

ale ktore ſą cżyſte/ iáko Woł/ Owcá/ Kozá/ Ieleń/ Báwoł/

24:

Zubr/ y ine kthore żuią á máią łoy w ſobie y kopytá roſpadłe/ ty mogą ieść/ á

25:

tych ktore żuią á kopyt nie máią roſpadłych nie iedzcie/ iáko Wielbłąd/ Kro=

26:

lik/ Záiąc/ bo ſą niecżyſte/ Swinia acż ma kopytá roſpadłe/ ále nie żuie/ niecży=

27:

ſta ieſt.

Niecżyſty zwirz.

Miedzy rybámi káżdą iedzcie ktora łuſkę ma/ ktore łuſki nie máią nie

28:

iedzcie. Miedzy ptaki ktore máią páznogieć dłużſzy w tyle iż ná przodku nie

29:

iedzcie/ iáko Orzeł/ Gryff/ Sęp/ Kániá/ Iáſtrzáb/ Kruk/ Strus/ Sowá/

30:

Bąk/ Norek/ Lábęć/ Dudek/ Nietoperz/ y ine tákie. Też miedzy źwierzęty

31:

ktore chodzą ná cżterzech ręku/ iáko Małpá/ Niedźwiedź/ Kocżkodan/ y

32:

wiele inych tákich.

33:

¶ Kápłanom theż było przykazano/ áby winá y żadney rzecży ktorą ſie vpić

34:

może nie pijáli/ áby trzeźwi był á vmiał rozeznáć co ieſt ſwiętego/ á co przeći=

35:

wnego Bogu/ cżyſte y niecżyſte/ náucżaiąc ſyny Izráelſkie rzecżom pobożnym/

36:

áby też powiedáli/ iż ktory nád wolą Bożą wykrocży vmrze. Ktoryby też zdro

37:

wia nie miał dobrego/ áby nie był święcon. Aby też przy vmárłych nie bywali

38:

áni ſie ich dotykáli/ áni przy pogrzebie/ okrom oyca mátki y właſnych dzyeći.

39:

Zon nie poymowáli iedno co nacnotliwſze dzyewki/ potym s krolewſkiego ro=

40:

dzáiu poymowáli/ dla doſtoieńſtwá kápłáńſkiego/ żony.

41:

¶ Przykazał też Pan Bog/ áby żadny do domu Bożego nie chodził/ ktory nie

42:

ma ciáłá zdrowego/ á byłá dwoiá niecżyſtość/ iedná duſzna przez grzech/ dru=

43:

ga przez ciało niezdrowe/ to ieſt trąd.

Niecżyſty cżło=
wiek.
Trąd cżłowiecży.

A ták przekażáłá do domu Bożego nie=

44:

cżyſtość duſzna/ rozumiey gdy ſie kto pomázał báłwochwálſtwem/ mężoboy=

45:

ſtwem/ cudzołoſtwem/ y ktemu rownemi. Tákie niecżyſtośći ocżyściáli s ſiebie

46:

obiatámi zá grzech zá wſzytek lud. A kiedy mnieyſza niecżyſtość/ to ieſt mniey=

47:

ſzy grzech/ tedy ie kápłan ocżyściał wodą s popiołu Iáłowice żołtey. Niecży=

48:

ſtość cieleſna byłá s trądu/ á tháki nie był puſzcżan miedzy ludzi/ ále oſobno

49:

przed namioty mieſzkał/ á muſiał mieć ſzáty ná boku roſprote bez cżapki/ vſtá

50:

zátkáne ſzatą.

Száty trędowá=
tego.

A ieſliby było wątpienie iákie iżby nie miał trądu/ kápłanom tá

51:

kie dawano vznáwáć/ iżby obacżyli ieſli godzyen miedzy ludźmi być/ álbo w do=

52:

mu Bożym. Ieſliby ſie wylecżył á był zdrow/ ſzedł do kápłanow/ ktorzy gdy

53:

k niemu wyſzli/ kazał mu kápłan przynieść á ofiárowáć dwu wroblu żywych y

drzewo Cedro=

strona: 37

Wiek trzeći.

Liſt 37.

drzewo Cedrowe/ Izopu ſnopek y nić iedwabiu cżyrwonego. Iednego thedy

wroblá kápłan ofiárował nád wodą żywą w nacżyniu glinianym wypuśćiwſzy

kreẃ ná wodę/ á drugiego wroblá przywiązał do drzewá onego y Izopu nicią

onamże/ kropił cżłowieká macżáiąc pálec w oneyże wodzye krwáwey/ y puśćił

wroblá iednego precż. Potym on cżłowiek ſzáty ſwoie wſzytki zeprał/ vmył ſie

y ſam/ y ogolił wloſy po wſzytkim ciele/ wſzedł miedzy namioty/ ale miał ſiedḿ

dni przed namiotem ſwoim pirwey mieſzkáć.

Ocżyſcienie trádu.

Drugi raz dniá ſiodmego miał o=

golić wſzytki włoſy y brwi/ y vmyć ſie wſzytkiego y ſzáty ſwoie zeprać. Dniá o=

ſmego wzyął dwu báránu niepomázánych/ tho ieſt zdrowych/ y owcę rocżną/

10:

mąki/ y oleiu/ ofiárował to v drzwi kościelnych/ to ieſt domu Bożego/ tedy ká=

11:

płan ofiárę vcżynił z iednego báráná zá grzech álbo wyſtępek/ wzyąwſzy krwie

12:

z niego pomázał koniec vchá práwego onego cżłowieká/ y końce pálcow v nogi

13:

y ręki podle wielkiego pálcá. Też wlawſzy oleiu ná lewą rękę/ kropił pálcem

14:

práwey ręki ſiedḿ rázy ku domu Bożemu/ á co zbyło oleiu/ wylał mu na koniec

15:

vchá y ná pálce v nogi y ręki podle wielkiego pálcá/ y modlił ſie kápłan. A ieſli

16:

był ták vbogi iż nie mogł doſtáć ták tego wiele/ tedy miáſto báráná y owce o=

17:

fiárował parę Gołębiąt álbo Sinogárlic/ s ktorych iedná zá grzech á druga zá

18:

obiátę/ ále ine drugie rzecży muſiáły być/ to ieſt/ oley/ báran/ y mąka/ bo przez

19:

to cżłowiek bywał v nich ocżyścion.

20:

¶ Inym obycżáiem záſię/ gdy do zyemie obiecáney mieli przyść/ roſkazano im

21:

záchowáć ſie około tákich chorob/ iáko ſtoi w iij. kſięgach Moiżeſzowych w xiiij

22:

kápitul. to ieſt/ Gdy przydzyecie do zyemie Kanáneyſkiey/ á ktorą wam dam/

23:

á przepuſzcżę ná dom ktorego ránę trádową/ idź do kápłaná á rzecż mu thák:

24:

Zda mi ſie iż mam ránę w domu ſwym.

Trąd domowy.

Tedy kápłan każe wynieść wſzytki rze=

25:

cży z domu pirwey niż tám wnidzye/ áby nie były wſzytki rzecży niecżyſte ktore

26:

ſą w nim. Potym wnidzye á opátrzy ieſli ieſt zarázá trądowa ná domu/ á vy=

27:

rzyli ná ściánach iáko dołki bláde álbo żołte ſzkáráde á głębſze niż ine mieyſcá

28:

ná ścienie/ wynidzye z domu á záwrze gi zá ſiedḿ dni/ ſiodmego dniá záſię przy=

29:

dzye ogląda ieſli ſie ſzerzy álbo vmnieyſza ráná. Ieſli roście/ każe (ieſli mur)

30:

wybráć kámienie/ ná ktorych tá plagá będzye/ á wynieſie zá miáſto ná niecżyſte

31:

mieyſce/ á dom wewnątrz wyſtruże ieſli drzewiány/ á ieſli kámienny/ tedy wyko

32:

wáć w koło/ á proch wyſypáć przed miáſto ná mieyſce niecżyſte/ á ine kámienie

33:

wſádzić ná tych mieyſce/ y znowu potynkowáć. Po tym odnowieniu kſiądz o=

34:

gląda ieſli ſie záſię plagá táka álbo ráná vkazáłá/ tedy wſzytek dom rozbiorą á

35:

wynioſą ná mieyſce niecżyſte. A ieſliby kto wſzedł do tego domu kiedy záwárty

36:

będzye/ niecżyſty ieſt áż do wiecżorá/ y ten káżdy ktoryby ſpał w nim álbo iadł/

37:

ſpierze odzyenie ſwoie. A ieſliby po odnowieniu nie vkázowáłáby ſie dáley ráná

38:

trądowa/ ma gi ocżyśćić tym obycżáiem iáko y cżłowieká/ przyniozſzy dwá wro

39:

ble/ drzewo Cedrowe/ nić cżyrwoną/ Izop/ iákom wyzſzey piſał. A tymże też o=

40:

bycżáiem vcżynić ieſliby ſie okázowáłá ná ſzácie/ tylko

Trąd ná ſzácie.

miáſto wynoſzenia má=

41:

teriey domowey ſzátę ſpalić. Poty o wielkich niecżyſtoſciach cieleſnych.

42:

Niecżyſtośći mnieyſze były rozmáithe iáko y ocży=

43:

ścienia/

¶ Niecżyſthoſći
mnieyſze.

kto ſie dotknął vmárłego cżłowieká gdzyekolwiek/ był niecżyſty ſiedḿ

44:

dni/ ták iż nie mogł iść ná mieyſce ſwięcone/ y dom y nacżynie gdzye vmárł wſzy

45:

tko było niecżyſte do ſiodmego dniá. Wzyął tedy ktory cżłowiek cżyſty popio=

46:

łu iáłowice żołtey paloney/ roſpuśćił z żywą wodą/ rozmocżył w tym Izop/

47:

kropił ludzi/ dom/ nacżynie/ y wſzytek ſprzęt domowy/ zeprawſzy ſzáty y ſam ſie

48:

vmywſzy/ był zdrow. Ktoryby ſie ták nie ocżyśćił/ á wſzedł do domu Bożego/

49:

záginęłá duſzá iego z ludu Bożego/ zá pomázánie mieyſcá ſwiętego.

50:

Też niewiáſtá ćirpiąc niemoc przyrodzoną mieſię=

51:

cną/ niecżyſta ieſt ſiedḿ dni/ tákiey też nie dopuſzcżano ná mieyſcá ſwięte cho=

G	dzić/ y káżdy

strona: 37v

Kſięgi pirwſze

dzić/ y káżdy ktory ſie iey dotknął táki był/ y mieyſce gdzye ſiedzi niecżyſte/ táki

muſiał być ocżyścion przez ſiedḿ dni/ iákom o drugich napiſał. A ieſliby ktory

męſzcżyzná s táką niewiaſtą wiadomie złącżenie miał/ oboie ma być zabitych.

Niewiáſtá ktora porodzi/

Niewiáſty po po=
rodzeniu iáko ſie
máią ſpráwiáć.

niecżyſta będzye wielką

niecżyſtoſcią ſiedḿ dni/ ták iż cżego ſie tknie niecżyſte będzye/ ieſli męſzcżyzná/

oſmego dniá ie obrzáżano ná cżłonku rodnym/ á po tych ſiedḿ dni/ byłá s poko=

iem niewiáſtá xxxiij dni w cżyścieniu/ wſzákże w onych xxxiij dnioch ſłuſzno

mogł káżdy ſpráwiáć co trzebá/ okrom łożá/ wſzákże do mieyſca ſwiętego

nie mogłá iść/ áni rzecży poświęconych dotykáć. Ale ieſli dzyewkę porodzi/ ty=

10:

le dwá kroć dłużey muſiałá ſie cżyśćić. ∴ A gdy iey cżás przyſzedł ocżyścienia/ o=

11:

fiárowáłá zá dzyeći báránká rocżnego ná obiátę/ álbo gołąbiąt dwoie/ iedno

12:

zá dzyećię dla pirworodnego grzechu/ drugie zá grzech ſwoy. Ale chłopiętá kto=

13:

re ſie rodziły/ prożne tego były/ dla obrzazánia. Ale nád to/ iákom piſał/ pir=

14:

worodne odkupowáli piącią ſyklow ſrebrnych. ¶ Kto ſie też dotknął śćir=

15:

wu zdechłego źwierzęciá/ niecżyſty był do wiecżorá/ á ieſli co przyniozł z niego

16:

álbo iadł/ ſpierze ſzáty ſwoie. ¶ Ktoby iadł co źwierzę zadławi/ niecżyſty bę=

17:

dzye áż do wiecżorá. ¶ Kto ma zmázę przez ſen/ niecżyſty ieſt do wiecżorá.

18:

¶ Kto z żoną chocia ſlubną ma złącżenie/ niecżyſty ieſt/ vmyie ciáło ſwoie wo=

19:

dą y ſzáty ſpierze/ tákież y żoná/ á będzye niecżyſtym do wiecżorá. ¶ Tákież

20:

kto ſie tknie popiołu iáłowice paloney/ álbo y wody ocżyścienia iey/ będzie nie=

21:

cżyſtym do wiecżorá/ tymże obycżáiem ſie ocżyśći/ iáko y drugie nápiſano. Y

22:

wiele inych rzecży ktore piſmo w iij kſięgach Moiżeſzowych miánuie.

23:

Sługi koſcielne z roſkazánia bożego

Słudzy koſcielne.

też Moiżeſz

24:

ſpoſobił z narodu Lewi Aaroná y ſyny iego/ áby oni tylko ſámi byli pilni poſług

25:

y nacżynia domu Bożego y ſwiątośći iego. Y oblokł tedy Moiżeſz Aarona w o=

26:

dzyenie kápłáńſkie/ w takie iákom piſał trochę wyzſzey. Wzyąwſzy oley ſwięty

27:

pomázał dom Boży á poświęćił/ y ſpodki ſłupow y ine nacżynie/ y Aaronowi

28:

ręce námázał y lał ná głowę oleiem ſwiętym. A ſyny iego w ſzáty lniane vbrał

29:

ſubtylne/ y páſy przypaſał/ włożył ná nie cżapki/ á ręce oleiem pomázał świę=

30:

cąc ie. Poświęćił y ołtarze ſiedḿ rázow kropiąc. Pomázał y nacżynia wſzytki

31:

oleiem ſwiętym. Ofiárował Aaron y ſynowie iego Cielcá zá grzechy/ położy=

32:

wſzy ręce ná głowie iego rzázáli go.

Ofiárá Aárono=
wá.

Moiżeſz pálec rozmocżył we krwi iego/ po=

33:

mázał rogi v ołtarzá w koło/ wypełniwſzy to/ wylał oſtátek krwie pod fundá=

34:

ment ołtarzá/ á tłuſtość wnętrzną ſpalił ná ołtarzu zapálnych obiáći/ ále mię=

35:

ſo/ ſkorę/ gnoy/ ſpalili przed namioty/ iáko Pan Bog przykazał. Ofiárował też

36:

Skopu ná zábitą ofiárę według vſtáwy Kápłáńſkiey/ s ktorego wzyąwſzy Mo=

37:

iżeſz krwie/ pomázał końce vcha ich/ y pálec podle wielkiego palcá v práwey rę=

38:

ki tákież v nogi/ oſtátek krwie wylał ná ołtarz w koło/ ále wſzytkę tłuſtość

39:

wnętrzną/ nerki/ cżepek/ y łopátkę práwą odiął. Wzyąwſzy s koſzá praſny

40:

chleb/ to wſzytko dał Aaronowi w ręce (dáiąc mu moc ná kápłáńſtwo) y ſy=

41:

nom iego.

Swięcenie Ká=
płanow.

A wzyąwſzy to záſię z ręku ich/ ſpalił ná ołtarzu iż zápalna ofiárá by=

42:

łá/ y wzyąwſzy máśći y krwie ktora byłá ná ołtarzu/ przymieſzawſzy wody ze

43:

wzdroiu/ kropił ie y ſzáty ich. A gdy byli tym obycżáiem poświęceni/ oſtátek

44:

mięſá Skopowego vwárzyli przed drzwiámi/ á tám ie iedli s chlebem ktory był

45:

zoſtał w koſzu praſnic/ á co było zoſtáło do záiutrza/ ſpalono/ á cżynili tho raz

46:

przez dzyeń do ſiedmi dni/ nie zwłocżąc s ſiebie odzyenia/ áni wychodzili ni=

47:

gdzyey od domu we dnie y w nocy/ ále vſtáwili ſtraż v drzwi iáko Pan bog przy=

48:

kazał. A gdy było oſmego dniá/ wezwał Moiżeſz Aaroná y ſynow iego/ y ſtár=

49:

ſzych z ludu Izráelſkiego/ roſkazał Aaronowi/ áby mowił ku ludu Izráelſkie=

50:

mu/ weźmicie kozłá ná ofiárę zá grzechy/ á cielcá y báránká rocżnego niepoka=

51:

lánego/ to ieſt zdrowego/ ná obiátę/ wołu y ſkopu ſpokoyne/ á ofiáruycie ie przed

Pánem Bo=

strona: 38

Wiek trzeći.

Liſt 38.

Pánem Bogiem z oſobná/ też y mąkę z oleiem/ bowiem Pan bog vkaże ſie wám

dziś. Przywiedli tedy wſzytko co przykazal Moiżeſz przez Aaroná/ do drzwi do=

mu Bożego. Rzekł tedy Moiżeſz do Aaroná: Ofiaruy Cielcá zá grzech twoy/ y

Skopu ná zábitą ofiárę/ á cżyń modlitwy zá ſię y zá lud.

Ofiáry.

Przyſtápił tedy Aa=

ron do ołtarzá/ ofiárował napirwey Cielcá zá grzech/ przynieſli mu ſynowie

kreẃ/ w ktorey rozmocżywſzy palec/ mázał rogi oltarzowe/ oſtátek wylał podle

ſpodku ołtarzá/ á tłuſtość z niego/ to ieſt/ nerki z łoiem/ cżepek/ y ine wnętrz=

nośći s tłuſtym ſpalił ná ołtarzu zá grzechy/ iáko Pan Bog przykazał/ mięſo y

ſkorę przed namioty wyniozł y ſpalił. Tákież vcżynił y Baranowi/ iedno iego

10:

wnętrznośći y tłuſte wypłokał pirwey w wodzie y sſiekał y ſpalił. Zá grzech le=

11:

pak ludu poſpolitego/ zabił na ofiárę Kozłá/ y ſpalił takież/ przydawſzy ktemu

12:

niektore ofiáry poświęcone. Ofiárował y Wołu y Skopu ſpokoyne ofiáry za

13:

lud/ przynieſli mu ſynowie kreẃ/ ktorą wylał w koło ná ołtarzu/ tłuſtość y o=

14:

gon/ nerki/ y ine tłuſtośći/ położyli ná pierſiach/ á gdy to zápalili/ oſobno pier=

15:

śi y łopátki odłożył Aaron. Wyciągnął rękę Aaron/ błogoſłáwił ludu wſze=

16:

mu. Wypełniwſzy ty rzecży odſtąpił od ołtarzá/ á wſzedſzy Aaron y Moiżeſz do

17:

domu Bożego/ modlili ſie Pánu Bogu/ thám ſie vkazáłá chwałá Boża przed

18:

wſzytkim ludem/ ábowiem sſtąpił ogień od Páná y ſtrawił wſzytki ofiáry y tłu

19:

ſtośći ktore były ná ołtarzu.

Ofiárá ſámá za=
pálna.

A gdy tho widzyał lud poſpolity/ chwalili Páná

20:

Bogá pádáiąc ná ſwe oblicże. Chowano ten ogień tak długo áż do zborzenia

21:

Ieruzálem przez Nabuchodonozorá Bábilońſkiego/ bowiem thego cżáſu był

22:

chowan w dole ſuchym przez Kápłany/ á cżáſu Nehemiaſzá Proroká był po=

23:

tym nálezyon. O tym to ogniu mowił Pan Bog: Ogień moy ná ołtarzu záwżdy

24:

będzye gorzał/ ktory będzye Kápłan chował przykładáiąc drew ráno ná każdy

25:

dzyeń/ ogień to wiecżny ktory nigdy nie vſtanie z ołtarzá. Ani też inſzego ogniá

26:

ná ten cżás nie godziło ſie do domu Bożego bráć. A gdy popiołu názbyt było/

27:

Kápłan vbrawſzy ſie w ſzáty kápłáńſkie zebrał gi w nacżynie miedzyáne/ y zá=

28:

ſię vbrał ſie w ine odzyenie/ wynioſł przed namioty popioł ná miednicy/ á ná

29:

cżyſtym mieyſcu ogniem potym wodą ſtrawił do kęſá.

30:

Nádáb y Abiu ſynowie Aaronowi wzyąwſzy ká=

31:

dzidlnice co imi kádzą/ włożyli do nich ogniá inego nád przykazánie/ nie z ołta=

32:

rzá ktory przykazano/

Nyepoſluſzenſt=
wo.

przeto ie ogień záráźił ktory wyſzedł od Páná áż pomár=

33:

li. Y rzekł Moiżeſz ku Aaronowi/ toć ieſt co mowił Pan Bog/ ſwoy Máieſtat grafika

34:

ſwięty okażę ná tych kto

35:

rzy ſie ku mnie bez oby=

36:

cżáiá przybliżáią. Sły=

37:

ſząc to Aaron milcżał.

38:

Wezwawſzy Miſahelá

39:

y Eliſafá ſynow Oziel

40:

ſtryiá Aaronowe^o/ rzekł

41:

Moiżeſz: Idźcie á po=

42:

bierzcie brácią ſwoię s

43:

Kościołá/ á wynieſcie

44:

przed namioty. Wnet

45:

ſzli y wynieſli ie/ iako le

46:

żeli w płociennych ſzá=

47:

thach/ y wyrzućili ze

48:

drzwi/ áni ciáłá ich/ áni

49:

ſzáty nie były ſpalone/ ále s ſzátámi byli pogrzebieni. Y rzekł Moiżeſz do Aaro=

50:

ná y Eleázárá y do Itámár: nie odkrywaycie głow wáſzych/ áni odzyenia drá

51:

paycie iáko cżynią Pogáni/ byſcie ſnadź nie pomárli.

G 2

Ná ten

strona: 38v

Kſięgi pirwſze

Ná ten cżás był v nich troy obycżay ofiar.

Troy obycżay o=
fiáry.

Pirwſza

byłá ku chwale Boſkiey dobroći/ á tę wſzytkę palono/ zwano ią obiátą. Druga

byłá zá grzechy/ á tá byłá iákoby zá powinną dla odpuſtu/ thá ſie też na dwoie

dzyeliłá/ iednę cżęść palono/ druga ſzłá ná pożywienie kápłanom/ ná znák/ iż

ocżyścienie grzechow ſzło od Bogá przez kápłany. Trzecia ofiárá była ktorą

zwano Hoſtia pacifica/ to ieſt ſpokoyna albo zá pokoy/ ktorą cżyniono cżyniąc

dzyęki/ álbo za zdrowie álbo zá ſzcżęſcie/ á tá też byłá troiaka/ iednę palono ku

chwale Bożey/ druga ſzłá ná żywność kápłanom/ trzecia ná vżytek tym ktorzy

ofiáruią. Ale s tych wſzytkich kreẃ záwżdy wylewano pod ołtarz/ á tłuſtość

10:

wnętrzną palono. A ty wſzytki ofiáry miánowáne dobytká y ptáſtwá rozumie

11:

ſie wſzędzye ná zdrowe/ gdzyekolwie piſmo ſwięte kładzye niepomázáne/ á nie

12:

ná pſtre iako drudzy rozumieią.

13:

Wielkanoc v nich iákom iuż piſał bywáłá pirwſzego

14:

mieſiącá/

Wielkanoc

to ieſt Kwietnia dniá xiiij. A mieſiącá ſiodmego/ to ieſt Październi=

15:

ká pirwſzego dniá mieli/ álbo y dziś miewáią ſwięto Neomenią iteż Tubarum/

16:

to ieſt w pełnią mieſiącá/ y Trąbki/ ná pámiątkę iż Skop záſtąpił Izááká ná

17:

ofiárę ku chwale Bożey.

Trąbki.

Tá ſie właſnie figurá ściąga ná Páná Kryſtuſá/ kto=

18:

ry też nas wſzytkich záſtąpił táką ofiárą. Ná to ſwięto trąbili po vlicy w rog

19:

Báráni álbo Wołowy/ y dziś to cżynią. Ná to też ſwięto mieſięcne ofiárowá=

20:

li (krom inych obchodow) ná obiáthę Cielcá/ Skopu/ Báránkow rocżnych

21:

ſiedḿ/ Kozłá s ſwemi ofiárámi zá grzech. Ale dniá dzyeſiątego tegoż mieſiącá

22:

było ſwięto zmiłowánia/ ábowiem tego dniá był Moiżeſz do nich przyſzedł/ iż

23:

ſie iuż Pan Bog zmiłował nad nimi/ á odpuśćił wyſtępek o báłwochwalnego

24:

Cielcá/ á tego dniá pośćili ludzye y dzyeći y dobytek/ od wiecżorá do drugiego

25:

wiecżorá nic nie iedząc áni pijąc/ ná pámiątkę zmárłych/ przeto theż zwano

26:

dzyeń vdręcżenia. A ná to ſwięto raz do roku Aaron vmywſzy y oblokſzy ſie w

27:

kápłáńſkie odzyenie/ ofiárował od ſiebie Cielcá ná obiátę paloną. Potym od

28:

wſzytkich przyiął dwu Kozłu zá grzech/ á Skopu zá obiátę. A gdy Cielcá obia=

29:

tował modląc ſie zá ſię y zá poſpolſtwo/ dwá Kozły poſtawił we drzwiach do=

30:

mu Bożego ſwiádectwá/ puśćił loſy ná obudwu/ ieden los Pánu Bogu/ dru=

31:

gi Kozłu ktory ma być wypuſzcżon/ ná ktorego los przypadnie. Vcżyni z niego

32:

ofiárę

Kozły loſowáne.

zá grzech/ wypuſzcżonego ſchowa. A gdy zábije Kozłá loſowánego zá

33:

grzech/ wnieſie kreẃ iego zá zaſłonę kościelną/ będzye kropił przećiw domu

34:

Bożemu/ áby tym ocżyśćił dom Boży od grzechow ludu Izráelſkiego. Tymże

35:

obycżáiem vcżyni w drugim domu podle tego/ ale żadny nie chodził do domu

36:

Bożego gdy tám Biſkup/ to ieſt Aaron/ wchodził do ſwiętego domu ſwiętych/

37:

áż záſię wyſzedł/ á gdy wyſzedł od ołtarzá zapálnych ofiar/ modlił ſie Pánu bo=

38:

gu zá ſię/ á wzyąwſzy krwie Cielcowey y Koźley/ wyleie ná rogi w koło ołtarzá.

39:

A gdy iuż oocżyśći dom Boży/ potym wyſzedſzy s kościołá álbo s ſtanku Boże=

40:

go/ przywiedzye Kozłá żywego/ położywſzy obie ręce ná iego głowę/ ſpowie mu

41:

wſzytki grzechy y wyſtępki ludu Izráelſkiego. każe go potym precż wywieść z o=

42:

nymi grzechy cżłowiekowi ná puſte mieyſcá. A gdy iuż odnieſie złośći ich w pu=

43:

ſte kráiny/ wroći ſie Aaron do kościołá y zeymie ſzáty pirwſze/ vmyie ciáło ſwe

44:

w vmywádlnicy/ y oblecże záſię właſne ſzáty/ potym ofiárę vcżyni zá ſię y zá lud/

45:

tłuſtośći ná ołtarzu popali. Ten też co Kozłá wodził ſpierze ſzáty ſwoie/ y v=

46:

myie ſie pirwey niż wnidzye do kościołá álbo domu Bożego/ á kreẃ Koźlą y

47:

Cielcową ktore ofiárowáli zá grzechy/ tákież ſkorę y mięſo y gnoy wynioſą przed

48:

namioty á ſpalą/ á kto będzye palił/ ſpierze ſzáty ſwoie y ciáło omyie wodą s po=

49:

piołu Iáłowice żołtey/ á tę wodę zową wodá ocżyścienia.

50:

¶ Piątegonaſtego dniá záſię tegoż mieſiącá były Scenopheia álbo Taberna=

51:

culorum/ co my zowiemy Kucżki Zydowſkie/

Kucżki Zydow=
ſkie.

ktore y dziś ieſzcże Zydowie tegoż

cżſſu ſiedḿ

strona: 39

Wiek trzeći.

Liſt 39.

cżáſu ſiedḿ dni pod przykrytym chroſtem miewáią/ ná pámiątkę xxxx lat kie=

dy ná puſzcży byli/ tych dniow nośili roſzcżki rozmáitego drzewá/ Pálmowe/

Iábłek/ ktore zową mala punica ábo granata/ y ine ktore nam nie ſą znáiome.

Też ofiárowáli rozmáite naſienia ktore zyemiá płodzi/ ná cżynienie dzyęki Pá=

nu Bogu. Też ofiárowáli ná zábitą ofiárę Cielcow xiij/ Skopu/ y rocżnych

Báránkow xiiij/ y Kozłá zá grzechy według ſwego zachowánia.

Pan Bog też roskazał Izráelskiemu narodu/ gdy

zyemię Kánáneyſką poſiędzyecie/ ſprawicie ſie ták coby było Bogu miło. Nie=

chay wam będzye iedno miáſto ſwięte ná mieyſcu wybornym y iaſnym/ ktore ſo

10:

bie Bog obierze/

Mieyſce ſwięte
gdzye ma być.

tákże y kościoł áby był ieden w nim/ ále w inych mieſciech wá=

11:

ſzych/

Aby ieden koſcioł
y ołtarz był.

áby nie był áni kościoł áni ołtarz/ ábowiem Bog ieſt ieden/ y lud Izrá=

12:

elſki iednego narodu/ á niechay ſie wſzyſcy y z dáleká y z bliſká ſchodzą do tego

13:

kościołá iednego trzy rázy do roku/ cżynić dzyęki zá wſzytki dobrodzyeyſtwá Bo

14:

że. Wſzelki rodzay męſzcżyźni vkaże ſie przed Pánem/ bowiem dobrze ieſt áby o

15:

ſobie ten ſpolny narod wiedzyał á ſwe náuki ſpolne mieli/ tám przychodzić bę=

16:

dzyecie/ y ofiárowáć ofiáry zábite iedzyone/ y ine ſwiątośći pełnić/ to ieſt/ prze=

17:

dnieyſze obiecáne y dobrowolne/ pirworodkow też tám kápłani vżywáć będą

18:

przed Pánem Bogiem. Oſtrzegayże ábyś ná inych mieyſcach tych ſwiątośći al=

19:

bo ofiar nie cżynił/ iedno ná tym mieyſcu ktore tobie Pan Bog obierze. Cżło=

20:

wiek ktory cżłowieká zábije/ á nie ofiárowałby ofiáry v drzwi kościelnych/ bę=

21:

dzye winien krwie iego.

22:

¶ Przed zbudowánim domu Bożego cżynili ofiáry ledá gdzye/ ále gdy Pan

23:

Bog roſkazał przez Moiżeſzá zbudowáć dom Boży/ nie mogli indzyey cżynić

24:

poſług ſwiętych iedno w nim/ áni dobrowolnych áni inſzych poki byli ná pu=

25:

ſzcży/ y trwáło to v nich trzy ſtá cżterdzyeśći y trzy látá/ áż gdy im wzyęto Ar=

26:

kę ſwiádectwá cżáſu Heli/

Arká wzyętá by=
łá.

od thego cżáſu iuż vſtáwicżnego domu Bożego nie

27:

mieli/ áż do zbudowánia Sálomonowego kościołá. A gdy ten kościoł ſtánął/

28:

tám ſie wſzyſcy ſchadzáli ná ty Cerimonie y z dáleká y z bliſká trzy rázy do roku.

29:

Wiedział to do nich Nábuchodonozor/ obległ ie był w Ieruzalem/ gdy ſie ich

30:

nawięcey ná dzyeń ſwięty zeſzło/ przeto ie był prętko wymorzył głodem. Przeto

31:

Ieremiaſz Prorok żáłobliwie piſał: Drogi Syońſkie płácżą (to ieſt zároſły) dla

32:

tego iż nie máſz ktoby imi chodził do miáſtá ná to ſwięto wielkie. Piſze w Le=

33:

witiku około praw y poſtánowienia wſzelkich tzecży/ ktore tu opuſzcżam/ po=

34:

trzebowáłoby to inych kſiąg. A tu ſie końcżą trzecie kſięgi Moiżeſzowe ktore

35:

zową Leuiticus/ po Zydowſku Waiera.

36:

Mowił Pan Bog do Moiżeſzá ná puſzcży Synái

iiij.Moiże. w j.

37:

z domu Bożego vmowy/ dnia pirwſzego mieſiącá wtorego/ roku wtorego wy=

38:

ścia z Egiptu/ rzekąc: Zbierz lud Izráelſki według rodzáiow y domow ich y

39:

według imion/ cokolwiek narodu męſkiego od dwudzyeſtu lat/ ludzi godnych á

40:

mocnych/ á zlicżycie ie ná vffy ty y Aaron/ á będą zwámi kſiążętá rodzáiow. Y

41:

policżeni ſą ná pocżty oſobno według rodzáiow ná puſzcży Syná ludzye Izrá=

42:

elſcy/ z narodu Ruben pirwſzego ſyna Izráelowego/ ktorych było cżterdzyeśći

43:

y ſześć tyſięcy y pięć ſet. Z narodu od Symeonowych ſynow pięćdzyeſiąt y dzye=

44:

więć tyſięcy y trzy ſtá.

Pocżet ludu I=
zráelſkiego.

Od ſynow Gad cżterdzyeśći y pięć tyſięcy y połſiodmá

45:

ſtá. Od ſynow Iuda ſiedḿdzyeſiąt y cżterzy tyſiące y ſześć ſet. Od ſynow Iſá=

46:

chár pięćdzyeſiąt y cżterzy tyſiące y cżterzy ſtá. Od ſynow Zabulon pięćdzyeſiąt

47:

y ſiedḿ tyſięcy y cżterzy ſtá. Od ſynow Efráim cżterdzyeśći tyſięcy y pięć ſet.

48:

Od ſynow Mánáſſe trzydzyeśći y dwá tyſięcy y dwie ſcie. Od ſynow Beniamin

49:

trzydzyeśći y pięć tyſięcy y cżterzy ſtá. Od ſynow Dán ſześćdzyeſiąt y dwá tyſię=

50:

cy y ſiedḿ ſet. Od ſynow Aſſer cżterdzyeśći tyſięcy y piętnaſcie ſet. Od ſynow

51:

Neptálim pięćdzyeſiąt y trzy tyſięcy y cżterzy ſtá. Ci ſą ktore policżył Moiżeſz

G 3

y Aaron/

strona: 39v

Kſięgi pirwſze

y Aaron/ y dwánaſcie kſiążąt Izráelſkich/ A było wſzytkiego ludu ku walce go=

dnego/ ktorych mniey dwudzyeſtu lat nie było/ ſześć ſet tyſięcy y trzy tyſiące y

pięć ſet y pięćdzyeſiąt/ okrom Lewitow/ bo ie Pan Bog kazał s tego wyiąć/ iż grafika

ći Arkę/ ołtarze/ dom

Boży/ y ine ſwiątośći

kościelne nośili/ y przy

ſłużbie Bożey záwżdy

byli/ wſzákże policżon

ieſt narod Lewi ku ſłu=

10:

żbie Bożey od ſynow ie=

11:

go/ Gierſan/ Cháát/

12:

Merari/ dwádzyeściá y

13:

dwá tyſięcy ſiedḿdzye=

14:

ſiąt y trzy. S tych naro=

15:

dow Izráelſkich káżdy

16:

miał wodzá ſwego álbo

17:

kſiążę/ y woyſká ſwoie

18:

kładli á namioty roz=

19:

bijáli według roſkazánia Bożego przez Moiżeſzá/ niektorzy ná południe/ dru=

20:

dzy ku połnocy/ ná zachod/ y ná wſchod ſłońcá około domu Bożego gdzye=

21:

kolwiek przyſzli.

22:

Mowił ieſzcże Pan Bog do Moiżeſzá/ vcżyń ſobie

23:

dwie trąbie ſrebrne rozdęte/ ktorymiby mogł lud zwieść ſpołu gotowy kiedy

24:

w nie zátrąbią/ á namioty będzyecie ruſzáć z mieyſc ſwych tym obycżáiem/ Kie=

25:

dy ráz zátrąbią/ áby przyſzli k tobie kſiążętá/ ieſli długo trąbić będą/ áby ſie

26:

pirwſze woyſká ruſzáły od wſchodu ſłońcá/ kiedy drugi raz będą trąbić/ tedy ſie

27:

ma ruſzyć drugie woyſko ktore będzye leżáło od południá/ ná trzecie trąbienie

28:

od połnocy/ áż do konćá. A ná proſte trąbienie będzye ſie lud ſpołu wſzytek

29:

ſchodził. Synowie Aaronowi będą trąbić/ á będzyecie ſie obchodzić tym oby=

30:

cżáiem ná wieki. A ieſli kiedy ná woynę wychodzić będzyecie przećiw nieprzyia=

31:

cielom/ ogromnie w trąby trąbcie/ będzye wſpámiętánie przed Bogiem wá=

32:

ſzym ná was. A kiedy będzyecie mieć ſwięto/ będzyecie ſpiewáć á trąbić nád o=

33:

fiárámi wáſzymi/ áby wam były ku wſpámiętániu Bogá wáſzego iż mu ku

34:

cżći ofiáruiecie.

35:

Potym wtorego mieſiącá/ to ieſt Máiá/ dniá dwu=

36:

dzyeſtego/ wtorego roku/ odſzedł ieſt obłok od domu Bożego vmowy. Ruſzyli

37:

ſie tedy ſynowie Izráelſcy z mieyſc ſwych s ſwymi woyſki y ze wſzytkim domoſt=

38:

wem ſwoim z mieyſcá puſzcżey Syná/ według ſpráwy á roſkazánia Boże^o przez

39:

Moiżeſzá. Stánął obłok ná puſzcży Fárán/

Fárán.

ſłożyli theż y dom Boży y wſzytki

40:

przybytki iego/ y nieſli ſynowie Gierſonowi y Merári y Cháátowe potomſtwo/

41:

ták długo áż przyſzli ná mieyſce położenia puſzcżey Farán zá trzy dni nie odpo=

42:

cżywáiąc/ á obłok ie prowádził. A gdy byłá podnieſioná Arká ſwiádectwá/

43:

mowił Moiżeſz: Powſtań Pánie/ áby byli roſproſzeni nieprzyiaciele náſzy/ áby

44:

vciekáli ktorzy cię opuśćili álbo w nienawiśći máią/ od oblicża twego. (teraz

45:

to mieyſce trzymáią Turcy) A w thym powſtáło ſzemránie poſpolitego ludu

46:

przećiw Pánu/ zdáłá ſie im praca wielka być. Przeto ogień sſtąpił y ſpalił o=

47:

ſtátnią cżęść namiotow. Modlił ſie Moiżeſz do Bogá/ y vćichł ogień/ y we=

48:

zwał ono mieyſce zápalenie. Nárzekáli drudzy mowiąc:

Nárzekáli żydo=
wie.

Kto nam da mięſá ku

49:

iedzeniu/ pámiętamy żeſmy doſyć mieli y ryb w Egipcie/ przychodzą nam ná pá

50:

mięć y ogorki/ melony/ łuki/ cebule/ cżoſnki/ á tu nie widzimy nic iedno Mán=

51:

hu/ iuż duſzá vſchnęłá od niey. Słyſząc to Moiżeſz niewdzyęcżnie prziymował/

y rzekł ku Pá=

strona: 40

Wiek trzeći.

Liſt 40.

y rzekł ku Pánu Bogu: Cżemuś ná mię to brzemię włożył ludu nieſkroconego/

ázażem ia ich mátka álbo ociec? Proſzę álbo inácżey opátrz/ álbo mnie zábiy.

Ktoremu Pan Bog rzekł/ poſtaẃ mi ſiedḿdzyeſiąt ſtárſzych z Izráelá naſta=

tecżnieyſzych/ gdzye ſie wchodzi do domu Bożego/

iiij. Moiż. w xj.

vlżę duchu twoiemu/ polecę

im iż cię podeprą w tym brzemieniu/ á ludu rzecżeſz/ iutro wam dam mięſá áż

do mieſiącá áż ſie obroći w brzydkość álbo zgágę. Rzekł Moiżeſz/ thego ludu

ſześć ſet tyſiąc/ á ty gi chceſz zá mieſiąc náſyćić/ azaż ták wiele nábito wołow ál=

bo owiec coby ie mogł nákarmić (iákoby rzekł niepodobnać to rzecż) álbo ázaż

ſie zbiegną wſzytki ryby w gromádę áby ſie ich náiedli. A Pan Bog odpowie=

10:

dzyał/ ázaż ręká Boża nie mocna/ teraz vyrzyſz ieſli ſie rzecż moiá wypełni.

11:

Wybrawſzy Moiżeſz ſiedḿdzyeſiąt mężow/ poſtáwił ie przed domem Bożym/

12:

okrom dwu ktorzy w namieciech zoſtáli/ mnimáli ſie być niegodnymi/ Heldad

13:

y Medad. Sſtąpił duch Boży w nie/ ktorzy ſtali z Moiżeſzem á prorokowáli/

14:

y oni co byli zoſtáli w namieciech prorokowáć pocżęli. Wroćił ſie Moiżeſz zá=

15:

ſię do namiotow y z mężmi onymi/ powiedzyał ludu wſzytkiemu Páńſkie ſłowá.

16:

A ták wyſzedł wiátr od Páná y przygnał wielkość ptakow (zową ie Koturni=

17:

ces/ drudzy Iárząbki) od wyſpy morſkiey Ortigiey do namiotow ich. Powſtał

18:

lud á náchwytał ptakow do wtorego dniá y náſuſzył/ á ieſzcże im było mięſo w

19:

gębie/ kiedy Pan przepuśćił ná nie plagę wielką iż ich pobił wiele. Y przezwa=

20:

no ono mieyſce groby chćiwośći/ bo tám pochowáli lud ktorzy chcieli mięſá.

21:

S tego mieyſcá ruſzyli ſie do Aſſerot/

Aſſerot.

á tám powſtá=

22:

łá Mária y Aaron przećiw Moiżeſzowi brátu dla żony iego Murzynki/ iż ią

23:

był opuśćił poiąwſzy ią zá małżonkę. Piſzą drudzy iż ſie byłá poſwárzyłá z Ze=

24:

forą żoną drugą Moiżeſzową. Ale ſwięte piſmo powieda/ iż Mária y Aaron

25:

mowili: Zaſz tylko przez ſámego Moiżeſzá Pan Bog mowił ieſt/ wſzák y nam

26:

też mowił? To gdy Pan Bog vſłyſzał rozgniewał ſie. Był Moiżeſz cżłowiek

27:

ćichy nád ine ludzi. Y rzekł Pan do Moiżeſzá y Aaronowi y Máriey/ wnidźcie

28:

was trzey tylko do domu Bożego. A gdy weſzli rzekł im/ gdyby kto był miedzy

29:

wámi Prorokiem/ mowiłbych mu przez widzenie álbo przez ſen/ álbo przez ga=

30:

dki/ álbo przez figurę/ ále ſłudze ſwemu Moiżeſzowi/ ktory w domu moim na=

31:

wiernieyſzy ieſt/ vſty w vſtá mowię/ cżemuż mu tedy przymawiacie á zá máło go

32:

ważycie? Y odſtąpił obłok/ á Márią trąd oſiadł. Y rzekł Aáron do Moiżeſzá:

33:

Proſzę Pánie nie kłádź ná nas tego zá grzech. Y modlił ſie Moiżeſz do Páná

34:

Bogá mowiąc: Proſzę Pánie vzdroẃ ią. Ktoremu Pan Bog odpowiedzyał/

35:

gdyby ociec iey plunął iey ná oblicże/ zażby ſie nie miáłá wſtydzić ácż nic dáley

36:

áby iedno do ſiodmego dniá. Niechay będzye odłącżoná zá ſiedḿ dni przed na=

37:

mioty. Y sſtáło ſie ták/ á lud ſie z mieyſcá nie ruſzył áż byłá przywroconá.

38:

Ruſzył ſie lud Izráelski z Aſſerot/

Ruſzenie Zydow
z Aſſerot.

rozbiwſzy na=

39:

mioty ná puſzcży Fárán/ ná oſtátniey cżęśći puſzcżey przećiw zyemi obiecáney.

40:

Rzekł Moiżeſz ludu Izráelſkiemu: Pátrzcie ná zyemię ktorą Pan Bog obie=

41:

cał dáć wam ku obydleniu/ przyſtę́p á poſiądź ią á nie boy ſie. Przyſtąpili k nie

42:

mu wſzyſcy y rzekli: Poſlimy tám kilko mężow coby przewiedzyeli kędy mamy

43:

iść/ á przeſzpiegowáli co ſie w nich dzyeie/ á miáſtá/ żywność/ y lud oglądáli.

44:

Nie zdáłá ſie tá rzecż Moiżeſzowi być ſłuſzna/ wſzákże pytał Páná ieſli to ieſt

45:

wola iego. Ktory rzekł: Poſli męże ktorzy przeyrzą zyemię Chánán. Poſłał te=

46:

dy Moiżeſz dwánaſcie kſiáżąt Izráelſkich/ s káżdego narodu iednego/ y roſka=

47:

zał im áby przeyrzeli miaſt położenie/ ludzi/ y pożytki/ á przynieſli owoc z oney

48:

zyemie iáki. Ktorzy ſzli y vcżynili ták. A gdy przyſzli do Ebronu/ widzieli trzech

49:

mężow wielkich z narodu Enách/ to ieſt/ Gigántow álbo Obrzymow/ y ſzli áż

50:

do nadolney obfitośći zyemie/ y wzyęli s tám tego mieyſcá owocu figow/ iábłek

51:

poma granata/ pálmową gáłąś y z iágody odcięli/

Pálmowe iágo=
dy.

ktorą dla wielkośći áż ná

G 4	drągu nieſli

strona: 40v

Kſięgi pirwſze

drągu nieſli dwá mężowie/ s tey przycżyny ono mieyſce názwano Neheſchol/ to

ieſt/ pothok groná. Wroćili ſie ſzpiegierze po cżterdzyeśći dnioch obieżawſzy

kráiny wſzytki/ do ſwoich ná puſzcżą/ vkazáli owoce oney zyemie y rzekli: Zye=

miá thá do ktoreieſcie nas ſłáli/ obfita ieſt płynąca miodem y mlekiem/ iáko s

tych owocow możecie poznáć/ ále obywátele wielkie á mocne ma/ miáſtá wiel=

kie murowáne/ gdzyeſmy Obrzymy widzyeli/ Amálechowie mieſzkáią ná połu=

dnie/ Etheus/ Iebuzeus/ Amoreus/ po gorach/ á Chánáneycżykowie nád mo=

rzem. Gánili drudzy tę zyemię mowiąc/ iż tám żadny długo żyw być nie może/

áby drugie od niey odwiedli mowili/ lud ktory w niey przebywa/ ieſt mkły á chu

10:

tki y wielki/ widzyeliſmy y Obrzymy/ przećiw ktorym zdáliſmy ſie iáko chro=

11:

bacżkowie. Słyſząc to poſpolity lud/ płákał y ſzemrał przećiw Moiżeſzowi y

12:

Aaronowi/ mowiąc: Lepiey było ábyſmy byli w Egipcie pomárli/ niżli thám

13:

mamy poginąć od miecżá/ á dzyeći w więzyeniu/ vſtaẃmy ſobie wodze/ á wroć=

14:

my ſie do Egipſkiey zyemie záſię. Ale Iozue y Káleb ktorzy widzyeli zyemię/

15:

rzekli: Nie moẃcie przećiw Bogu/ áni ſie boycie/ bo iáko chleb ták pożrzemy

16:

ten lud/ ábowiem odſtąpiłá moc od nich/ á Pan známi ieſt. Moiżeſz y Aaron

17:

pádli ná zyemię przed wſzytkim ludem. A gdy poſpolſtwo wołáło/ vkámiono=

18:

wáć ie/ vkazáłá ſie moc y chwałá boża ná domu Bożym przed wſzytkimi. Rzekł

19:

Pan bog do Moiżeſzá/ ieſzcże mi ten lud nie wierzy/ pobiję ie á przełożę cię nád

20:

wielkim ludem.

iiij. Moiż. w xiiij.

Ktoremu Moiżeſz rzekł/ proſzę Pánie áby to nie było/ rzekliby

21:

Egipcżycy/ nie mogł ich dowieść do zyemie ktorą im obiecał. Rzekł Pan/ we=

22:

dług ſłowá twego odpuśćiłem/ wſzákże/ żywę ia/ żadny s tych nie wnidzye do

23:

zyemie obiecáney/ ktorzy widzyeli známioná ktorem cżynił w Egipcie od dwu=

24:

dzyeſtu lat y dáley/ okrom Iozue y Káleb/ bo mię to iuż dzyeſięć rázow kuśili/

25:

áni mego głoſu ſłucháli/ pomrą ná puſzcży/ á ſynowie ich będą ſie powłacżáć

26:

po puſzcży cżterdzyeśći lat noſząc złośći ich/ áż zgniją ciáłá oycowſkie. Przeto ſie

27:

ták sſtáło/ iż żadny s ſtárych ktorzy wyſzli z Egiptu/ nie przyſzedł do ziemie Chá

28:

náneyſkiey obiecáney/ okrom tych ktorzy ná ten cżás byli młodymi/ niewinni bę=

29:

dąc złośći á záſlepienia oycow ich. Też y dom Lewi nie był policżon w tę plagę/

30:

bo ieſzcże ná ten cżás gdy byli w Egipcie nie był obdárzon doſtoieńſtwem ká=

31:

płáńſkim. A thák onych ſzpiegierzow dzyeſięć/ ktorzy ludu poſpolitemu gánili

32:

zyemię obiecáną/ á ná Moiżeſzá podwodzili lud poſpolity/ pomárli nagle/ o=

33:

krom Káleb á Iozue. Widząc to lud poſpolity/ płákał bárzo. Powiedzyał im

34:

też Moiżeſz áby ſie ruſzyli dáley w puſzcżą s tego mieyſcá Fárán/ by ná nie Amá=

35:

lech s Kánáneuſzem nie przyciągnęli z woyſki ſwymi/ á tám ná puſzcży muśicie

36:

być áż ſie ſpełni cżterdzyeśći lat. Ráno wſtawſzy rzekli do Moiżeſzá/ zgrzeſzyli=

37:

ſmy w roſpáci przychodząc/ gotowiſmy iść ná mieyſce gdzye nam Pan Bog o=

38:

biecał. Rzekł Moiżeſz/ niechaycie á nie wſtępuycie ná gorę (bo tám był lud po=

39:

gotowiu ich nieprzyiacioł) byſcie nie vpádli/ bo was Pan Bog odſtąpił. Ale

40:

oni będąc vporni á záſlepieni/ wſtąpili ná gorę lud oględowáć nieprzyiaciel=

41:

ſki/ ále Arká ſwiádomiey y ine rzecży ſwięte zoſtáły w namieciech z Moiżeſzem y

42:

Aaronem. Tám Amálech s Kánáneycżyki wyrwáli ſie ná nie/ poráźili ie y go=

43:

nili ie áż do Hormy.

44:

Ruſzyły ſie namioty Izráelſkie ná puſzcżą/ y przez

45:

długi cżás ſiedzyeli w Kádebaſermie. Tám Chore vrodzenia okazáłego/ iężyká

46:

y rozumu doſpiáłego/

Chore.

krewny Moiżeſzow/ widząc Moiżeſzá w wielkiey cżći być

47:

od wſzytkich/ poruſzony zazdroſcią/ podwiodł lud poſpolity ná Moiżeſzá/ áby

48:

ſam iego cżeść á chwałę odzyerżał/ bo iednák był bogátſzy y nie podleyſzego ro=

49:

dzáiu. Powiedał być Moiżeſzá okrutnego przed ludem/ á chwały ſobie náby=

50:

wáć chytroſcią/ y przećiw zakonowi brátu Aaronowi kápłáńſtwo dáć/ nie py=

51:

tawſzy o to ludu poſpolitego/ mowiąc co on zá moc ma álbo práwo rozdawáć

52:

komu wiecżne kápłáńſtwo álbo dzyedzicżne/ iáko dał Aaronowi y ſynom iego/

ieſli Pan Bog

strona: 41

Wiek trzeći.

Liſt 41.

ieſli Pan Bog z narodu Lewi poſtánowił to doſtoieńſtwo/ tedybych ia k niemu

godnieyſzy był doſtatkiem/ śiłą/ y rozumem/ á ieſliby to ſzło o przednieyſzy na=

rod/ tedyby przyſzło ná Dátáná y Abironá/ ktorzy ſą z narodu Ruben doſtate=

cżnieyſzy y przednieyſzymi kſiążęty.

Dátán. Abiron.

Pomagáło mu tego mężow przednieyſzych

dwie ſcie y trzydzyeśći/ ſzukáiąc they drogi iákoby zbáwili Aaroná práwa

kápłańſkiego..?..?..?.

¶ Wyſzedł tedy lud przed dom Bogu poſtáwiony/ áby Moiżeſzá vkámiono=

wali/ tám wołáli/ áby wyſzedł okrutnik naſz/ co nas przywiodł na nędzę nie=

woley ſwą chytroſcią/ co nam vſtáwił ſrogie á gwałtowne przykazánia á mo=

10:

wił ná Bogá/ bo gdyby to wola Boża byłá/ áby Aaron był kápłanem/ obia=

11:

wiłby to iáwnie każdemu/ nie zoſtáłoby to w mocy Moiżeſzowey. Moiżeſz nie

12:

wątpiąc w łáſce Bożey/ wyſzedł do ludu Izráelſkiego/ mowił k nim: O Cho=

13:

re/ ty y ći wſzyſcy ktorzy przy tobie ſą/ y każdy iny ze wſzego ludu Izráelſkiego

14:

w iednákiey ieſteſcie cżći y powadze v mnie/ y według mego bacżenia każdyby

15:

z was był godzyen tego doſtoieńſtwá kápłańſkiego/ ktore Pan Bog brátu me=

16:

mu zrządzić racżył według ſwey ſwiętey woley/ á nie z mego ſzafunku właſne=

17:

go/ bo gdyby to ná moiey mocy zależáło/ tedybychći ie ſam ſobie wolał dáć a nie

18:

brátu/ gdyż káżdy według przyrodzenia więcey ſobie życży niż komu inemu. A=

19:

le ábych was s tego domnimánia wywiodł/ vcżyńcie ták/ weźmi káżdy ſwoy ka

20:

dzidlnik (zową v nas Turibularz) ty Chore y twoiá radá wſzytká/ nabrawſzy

21:

w nie ogniá włoſzcieſz kádzidłá/ przed Pánem kadźcie/ á tám ktorego Pan bog

22:

obierze á obiáwi/ będzye v nas ſwiętym. Wſzyſcy tę rzecż pochwalili y przyię=

23:

li/ w wyſzedł s podeyrzenia v nich.

24:

¶ A ták drugiego dniá zebráli ſie do kościołá s kádzidlniki pátrzyć co Bog v=

25:

każe. Y vkazáłá ſie chwałá Boża. Rzekł Pan Bog do Moiżeſzá y do Aarona/

26:

odſtęṕcie od nich áż ie pobiję nagle. Rzekli oni/ Pánie ázaż gdy ieden zgrzeſzy

27:

álbo dwá/ wſzyſcy máią być karáni? Tedy Moiżeſz poſłał do Dátáná y Abiro=

28:

ná/ áby też przyſzli kádzić. Ktorzy niechcieli w tym ſłucháć Moiżeſzá/ wſzakże

29:

gdy ſie dowiedzyeli iż ſam do nich idzye Moiżeſz z inymi kſiążęty/ ſtali we drz=

30:

wiach namiotu ſwego z żonámi y z dzyećmi. Rzekł Moiżeſz ku ludu wſzytkie=

31:

mu áby odſtąpili á nie dotykáli ſie namiotow Abironowych y Dátanowych áni

32:

żadney rzecży ich/ by ich grzech ná nie nie przyſzedł.

33:

¶ Po rozmowie tedy Moiżeſzowey ktorą vcżynił ku Pánu Bogu/ proſząc ieſli=

34:

by on w cżym wyſtąpił przećiw Bogu/ áby Bog iáwną pomſtę nad nim vcży=

35:

nił/ á ieſli też kim inym dzyał ſie gniew Boży/ áby też był iáwnie karan od Bo=

36:

gá. Wnet ſie pocżęłá zyemiá trząść áż ſie rosſtąpiłá/ y pożárłá żywo Abironá

37:

y Dátáná ze wſzytkim domoſtwem ich/ á lud ktory około nich ſtał vciekł/ boiąc

38:

ſie by ſie im tákież nie sſtáło.

Dátán y Abiron
przepadli zyemię

Ogień tákież sſtąpił z niebá ſpalił ony kápłáńce

39:

nowe/ ktorzy byli s kádzilnicámi w licżbie pułtrzeciá ſtá.

Chore ſpalon s
towarzyſtwem.

Rzek Pan Bog do

40:

Moiżeſzá/ przykaż Eleázárowi áby kádzidlnice moſiądzowe zebrał od ſpalo=

41:

nych ludzi/ á roſklepał ná bláchy y przybił do oltarzá ná pámiątkę ſynom Izrá

42:

elſkim/ áby ſie w kápłáńſki vrząd nie wdawáli/ ktorzy nie ſą z narodu Aarono=

wego.

43:

¶ Drugiego dniá sſtáło ſie záburzenie poſpolitego ludu przećiw Aa=

44:

ronowi y Moiżeſzowi/ mowiąc: Wyſcie przycżyną zmordowánia ludu Bożego/

45:

co dáley to bárzyey ſie burzyli/ áż vciekł Moiżeſz y Aaron do domu pokoiá álbo

46:

vmowy. Gdy weſzli do niego/ vkazáłá ſie nád nimi chwałá Boża/ gdy ie obłok

47:

przykrył. Rzekł Pan Bog do Moiżeſzá/ wynidźcie iuż s pośrzodka tego ludu/

48:

iużći ie zgłádzę. Padł Moiżeſz ná zyemię y Aaron. Rzekł potym Moiżeſz ku

49:

Aaronowi/ weźmi kádzidlnicę náſyṕ węgla włoż kádzidłá wonnego/ á bież ry=

50:

chło do ludu áby ſie modlił zá nie. Y ták vcżynił/ powiedzyał ludu Izráelſkie=

51:

mu ſtoiąc w pośrzodku ich żywych y vmárłych/ iż iuż Pan Bog gniew odpu=

52:

śćił. Spalił ogień w ten cżás ludu poſpolitego cżternaſcie tyſiąc y ſiedḿ ſet/

53:

krom tych ktorzy zginęli s Chore. Potym/ áby záſię iaki roſterk nie był miedzy

imi o kápłáń=

strona: 41v

Kſięgi pirwſze

imi o kápłáńſtwo/ z roſkazánia Bożego Moiżeſz kazał wſzytkim z dwunaſcie ro

dzáiow rozgę z oſobná dáć s káżdego narodu oſobną náznácżoną/ na ktorey pan

Bog znák vkaże/ áby iuż dáley nieodmiennie s tego narodu kápłany miewáli.

Przynieſli tedy s káżdego narodu po rozdze/ y Aaron z narodu Lewi/ náznácżo=

ne piſmem/ ktore wzyął Moiżeſz y włożył do domu Bożego/ á drugiego dniá

wzyął ie vkazał ludu/ náleźli tám iż Aaronowá rozgá z narodu Lewi zákwi=

tłá/ y liſtki s Migdały s ſiebie wypuśćiłá/ gdzye ſie wſzyſcy zdumieli y dziwo=

wáli/ opuśćiwſzy nienawiść przećiw iemu/

Rozgá zákwitłá
Aaronowá.

dopuśćili mu tego doſtoieńſtwá v=

żywáć y potomkom iego. A iuż to trzeći raz przez znáki Boże Aaron kápłáńſt=

10:

wo odzyerżał. Roſkazał tedy Pan Bog Moiżeſzowi áby tę rozgę ſchował do

11:

domu ſwiádectwá/ ná znák ſzemránia y ſporu ſynow Izráelſkich. Y vcżynił

12:

ták iáko Pan Bog roſkazał.

13:

Rozdzyał dzyewiąty kſiąg pirwſzych/ o wyściu

14:

ludu Izráelskiego s puſzcżey.

15:

Dy cżás zámierzony iuż przychodził ludu Izráel=

16:

ſkiemu powłacżánia ich ná puſzcży/ gdzye ich tám wiele ciał

17:

vmárłych zoſtáło/ iáko im Pan Bog winſzował/ rzekł Pan

18:

Bog do Moiżeſzá:

iiij. Moiże.w xx.

Gdy ſie będzye przybliżał rok cżterdzyeſty/

19:

rzecżeſz ludu/ iż gdy poydą po gránicach Idumeyſkich braciey

20:

wáſzey od ſynow Ezau álbo Edom w Seirze/ ábyſcie przećiw

21:

im nie podnośili ręku ſwych/ áni wam iedney ſtopy dam z ich

22:

zyemie/ zá pieniądze będzyecie v nich kupowáć ſtráwę y wodę. Y przyſzli zá wiel

23:

ką pracą do Kades puſzcżey Syn/ ſkąd pirwey ſłáli ſzpiegierze/ roku cżterdzye=

24:

ſtego od wyścia z Egiptu mieſiącá ſiodmego. A tám Mária Aaronowá y Mo

25:

iżeſzowá ſioſtrá vmarłá/ y pogrzebioná ná gorze Syn. Pomieſzkáli tham trzy=

26:

dzyeśći dni/ á gdy im wody nie sſtáło/ powſtáli przećiw Moiżeſzowi y Aarono=

27:

wi/ mowiąc: Wolelibyſmy śmierć przed Pánem Bogiem/ cżemuś wywiodł

28:

dom Boży ná puſzcżą/ ábyſmy z dobytkiem pomárli. Weſzli thedy do kościołá

29:

Aaron y Moiżeſz/ pádli ná zyemię mowiąc: Pánie moy vſłyſz wołánie ludu te=

30:

go/ á otworz im ſkarb twoy wody żywey/ áby przeſtali ſzemráć. Y vkazáłá ſie

31:

chwałá Boża ná nich. Rzekł Pan Bog/ weźmi rozgę/ á zbierz lud/ rzecżyſz ku

32:

opoce áby wodę wypuśćiłá. Vcżyniwſzy ták Moiżeſz/ rzekł wſzytkim: Słu=

33:

chaycie á pátrzcie wy vporni á niedowiárkowie/ owa thu wodę wywiedzyem s

34:

tey opoki/ tknął rozgą opoki nie wyſzłá/ áż drugi raz dotknął wyſzłá. Tu ſie o=

35:

kazáło nie práwe dowiarſtwo Moiżeſzowo z Aaronem/ bo wątpliwie mowił/

36:

przeto nie weſzli do obiecáney zyemie.

Wątpienie Mo=
iżeſzowe.

Zydowie piſzą/ iż Bog roſkazał ſłowem

37:

rzec opoce/ á Moiżeſz rozgą tykał/ przeto zárázem wodá nie ſzłá. A thę wodę

38:

przezwano wodą przećiwienia.

39:

¶ Poſłał tedy Moiżeſz s Kades do krolá Edom/ proſząc áby mogł przez iego

40:

zyemię z ludem iść drogą gośćinną/ zá pieniądze kupuiąc potrzeby. Ktory rzekł

41:

iż niedopuſzcżę/ á boiąc ſie by nie ſzli vporem/ zebrał ſie przećiw im mocnie/

42:

wſzákże dopuśćił im po gránicach kroleſtwá ſwego iść/ á lud iego nośił im ży=

43:

wnośći przedáwáć więcey dla zyſku niż z miłoſierdzya/ obroćił ſie od niego I=

44:

zráel. Rzekł też Pan Bog/ nie walcż przećiw Moábitom/ bo ſą potomkowie

45:

Lotowi/ przeydzyeſz dziś gránice Moáb miáſtá Ar/ á gdy będzyecie bliſko

46:

zyemie ſynow Ammon/ nie walcż przećiw im/ bom thę kráinę dał Lotowi

47:

y ſynom iego.

48:

¶ A gdy ruſzyli namioty ſwoie/ przyſzli do gory Hor ktora ieſt ná gránicach

49:

zyemie Edom. Tám rzekł Pan Bog do Moiżeſzá/ niechay idzye Aaron do ludu

50:

ſwego/ bowiem nie wnidzye do zyemie ktorą obiecałem ſynom Izráelſkim. We=

źmi Aaroná

strona: 42

Wiek trzeći.

Liſt 42.

źmi Aaroná y ſyná iego Eleázárá z nim/ á przywiedzyeſz ie przed wſzytek lud ná

gorę Hor/ á tám zeymieſz ſtołę kápłáńſką z Aaroná á włożyſz ná Eleázárá. V=

cżynił ták Moiżeſz iáko mu Pan Bog roſkazał. Tám Aaron vmárł ná gorze

Hor/ máiąc lat wieku ſwego ſto dwádzyeſciá y trzy/ pogrzebion ná gorze Mo=

ſerá/

Smyerć Aaro=
nowá.
Moſerá.

á płákał go lud poſpolity trzydzyeśći dni. A gdy vſlyſzał Kánaneus Arad

przychodzić lud Izráelſki k niemu/ zebrał ſie przećiw im z woyſkiem ſwoim/ po=

ráźił ie pirwey y wzyął korzyść niemáłą.

Poráżon Izráel

Ale gdy ſie vciekli ku Pánu Bogu/ á

obwiązáli ſie ſlubem miáſtá báłwochwálſkie zborzyć/ dał im Bog moc nád A=

rádem krolem/ ktorego zabili y miáſthá zniſzcżyli/ á łup ku Bożey ſłużbie o=

10:

broćili/ y przezwáli mieyſce ono Horma/ to ieſt przeklęctwo.

11:

¶ Przyſzli potym do Salmány od Hor/ pocżęli teſknić y ſzemráć/ iż ſie ſpráco=

12:

wáli/ przećiw Moiżeſzowi/ rzekąc: Cżemuś nas wywiodł z Egiptu/ Y ſpuśćił

13:

ná nie Pan Bog węże ogniſte/ od ktorych márli prętko ſkoro vkąśił ktory.

Salmaná.
Plagá ná żydy.

grafika

14:

Przyſzli do Moiżeſzá rzekąc: Zgrzeſzyliſmy

15:

mowiąc przećiw Pánu y tobie/ modl ſie zá

16:

námi. Modlił ſie thedy Moiżeſz ku Pánu.

17:

Rzekł mu Pan Bog: Vcżyń wężá miedzyá=

18:

nego/ záwieś go ná ſłupie wyſoko w pośrzo=

19:

dku ludu/

Wąż miedzyány.

á ktorego wąż ogniſty vkąśi/ nie=

20:

chay weyrzy prętko ná thego miedzyánego/

21:

będzye zdrow/ y sſtáło ſie ták. Był ten wąż

22:

długo chowan w pocżćiwośći v Zydow/ y do

23:

Ieruzálem był przywiezyon z inemi rzecżá=

24:

mi/ ále potym zá krolá Ezechiaſzá był ſpa=

25:

lon ná proch/ ſtrzegąc ſie báłwochwálſtwá.

26:

Potym s tego mieyſcá ruſzywſzy ſie/ rozbili

27:

namioty w Oboth w Iebarim/

Oboth.
Iebárym.

ná puſzcży

28:

Moáb/ ku wſchodu ſłońcá. Stámtąd przyſzli nád potok Záreth/ ktory przeſzli

29:

ſuchemi nogámi iáko y morze cżyrwone/ tákież przez rzekę Arnon. Potym na

30:

puſzcżą Nathán/ Bamot w kroleſtwie Moáb/ ná gorze Fázgá. Stamtąd po=

31:

ſłáli do krolá Ammoreyſkiego Seon/ proſząc áby mogli przez iego zyemię iść

32:

bez ſzkody.

Seon krol.

Ktory niechciał tego dozwolić/ y zebrał woyſko przećiw im/ ále po=

33:

ráżon y zábit/ y pobráli wſzytki miáſtá iego od rzeki Arnon áż do Ieboc/ pobi=

34:

wſzy lud od nawiętſzego do namnieyſzego oboygá rodzáiu/ dobytek ſobie roz=

35:

dzyelili. Tákież vcżynili krolowi Og Bázáńſkiemu/ y miaſt zborzyli ſześćdzye=

36:

ſiąt tego cżáſu/ á ten Og był z narodu Obrzymow.

Og krol.

Było iego łoże długo cho=

37:

wano/ żelázne ná dziw w Rábacie w dłuż dzyewięć łokći. Potym ſzli y rozbili

38:

namioty w polach Moábſkich przećiw Ierichowi przez rzekę Iordan.

Ierycho.

39:

¶ Widząc Báláách krol Moábſki ſyn Seforow wſzytki rzecży ktore cżynił I=

40:

zráel Ammoreowi/ rzekł do ſtárſzych Moábſkich y Mádiáńſkich: Wygładzi

41:

nas ten lud á potárga/ iáko woł trawę tárga s korzenim. Przeto poſłał poſły

42:

do Báláámá/ álbo iáko Zydowie máią Bileam/ ktory mieſzkał nad potokiem

43:

ſynow Ammonowych/ áby przyſzedł á złorzecżył ludu temu/ bo to wiedział do

44:

niego/ iż komu on winſzował źle/ był złorzecżony/ á komu dobrze/ był błogoſłá=

45:

wiony/

Báláám Prorok pogánſki.

A gdy przyſzli do niego poſłowie z dáry od Bálááchá krolá/ powiedzyeli

46:

mu poſelſtwo to. Powiedzyał im/ zoſtańcie tu tey nocy/ áż ſie dowiem tey nocy

47:

co mi ná to moy Pan powie. A gdy ſłyſzał od Páná tę rzecż/ mowiąc: Nie chodź

48:

áni złorzecż temu ludu/ bowiem błogoſłáwiony ieſt. Ráno odpráwił poſły s

49:

tym poſelſtwem/ iż mu Pan zákazał złorzecżyć ludu Izráelſkiemu. Ale znowu

50:

drugie poſły Báláách krol k niemu poſłał pocżćiwe oſoby/ obiecuiąc dáry wiel

51:

kie/ áby przyiechał á źle winſzował ludu Izráelſkiemu. Ktory poſłom rzekł/ by

52:

mi dał pełen dom ſwoy zlotá/ nie zmienię ſłowá Páńſkiego/ wſzakże dla chći=

53:

wośći ſkárbow/ rzekł do poſłow: Proſzę zoſtańcie thu ná noc/ áż ſie ieſzcże Pá=

ná porádzę

strona: 42v

Kſięgi pirwſze

ná porádzę tey nocy. A gdy ſie rádził/ rzekł mu: Możeſz tám iść/ ále coć każę/

to będzyeſz cżynił.

¶ Wſtał tedy ráno Báláám/ iechał s poſły ná ſwoiey Oſlicy s tym vmyſłem/

áby złorzecżył ludu Izráelſkiemu á dáry odzyerżał. Przeto ſie Pan Bog roz=grafika

gniewał/ záſthąpił mu

Anyoł ná drodze z mie=

cżem/ áż niechciáłá Oſli=

cá dáley poſtępić. A gdy

ią bił/ vnioſłá go ná ſtro

10:

nę/ á gdy ią ieſzcże wię=

11:

cey bił/ przypárłá bo=

12:

kiem w ciáſney drodze

13:

nogę iego/ dáley ſie nie=

14:

chciáłá ruſzyć. A gdy ią

15:

potrzecie więcey bił/ rze

16:

kłá k niemu: Cżemu mię

17:

tho iuż trzeći raz bijeſz/

18:

záſz nie widziſz co ſie dzye

19:

ie przed thobą?

Oſlicá mowiłá.

Ktory

20:

rzekł/ bych miał miecż zábiłbych cię. Otworzył Pan Bog ocży Báláámowi iż

21:

vyrzał Anyołá przed ſobą z miecżem ſtoiącego/ y dał mu chwałę. Ktoremu

22:

Anyoł rzekł/ przewrotna drogá twoiá/ á by byłá Oſlicá nie vpádłá/ zábiłbych

23:

cię był/ á onáby żywá zoſtáłá. Ktory rzekł/ zgrzeſzyłem/ iuż ſie wrocę ieſlić ſie

24:

ták podoba. Ktoremu Anyoł rzekł/ możeſz iecháć z nimi/ ále áby inácżey nie cży

25:

nił iedno iákoć roſkażę. Iechał thedy s poſły onymi/ przećiw ktoremu wyſzedł

26:

krol Báláách z wielką cżćią/ ważąc go y dáruiąc známienicie. Ktoremu po=

27:

wiedzyał Bálaám/ nie mogęć nic inego mowić/ iedno co mi Pan w vſtá moie

28:

włożył. Y wſtąpili ná gory áby widzyeli oſtátecżne vffy ludu Izráelſkiego/ á

29:

byli od nich ná ſześćdzyeſiąt ſtáian. Rzekł Báláám do Bálááchá krolá/ zbu=

30:

duy tu ſiedḿ ołtarzow/ y ták wiele Cielcow nágotuy y Skopow. A gdy ták v=

31:

cżynił/ włożywſzy Cielce ná ofiárę/ rzekł Báláám/ ſtoy tu/ á ia poydę Páná ſpy

32:

tam iáko ſie záchowáć mamy. A gdy záſię przyſzedł/ rzekł: Iáko ia mam temu

33:

ludowi złorzecżyć/ ktoremu Bog nie złorzecżył/ kto może Iakobá pocżtem prze=

34:

ſiądz á obácżyć narod Izráelſki/ niechay duſzá moiá vmrze śmiercią ſpráwie=

35:

dliwych. Zápłonął ſie Báláách krol á rzekł: Co cżyniſz/ iam cię wezwał áby zło

36:

rzecżył/ á ty im błogoſłáwiſz. Rzekł Báláám/ ázaſz co inego mogę mowić/ ie=

37:

dno co mi Pan przykazał. Przeſzli ná ine mieyſce gdzye tákież ołtarze poſtáwili

38:

y ofiáry cżynili/ y ná trzećim mieyſcu tákież vcżynili ná gorze Phogor.

39:

¶ Obacżył Báláám iż to byłá Boża wola áby dobrorzecżył ludu Izráelſkie=

40:

mu/ rzekł:

Báláám błogo=
ſłáwił żydom.

O iáko piękne namioty twoie Iakobie/ á przebywánia twoie Izrá=

41:

elu/ iako wáły gáiowe/ iáko ogrody miedzy potoki/ á iáko namioty ktore Pan

42:

Bog rozłożył/ iáko Cedrowie bliſko wod/ Pan Bog ie wywiodł z Egiptu/ ie=

43:

goż moc podobna Iednorozcowi/ ktoryć będzye dobrorzecżył/ będzye on do=

44:

brorzecżony/ ktoryć będzye złorzecżył/ będzye on złorzecżon. Rozgniewał ſie

45:

Báláách/ rzekł zlożywſzy ręce: Wezwałem cię abyś źle winſzował temu ludu/

46:

á ty im błogoſłáwiſz/ zbáwił cię thu Pan Bog wielkich cżći y dárow odemnie.

47:

Rzekł Báláám/ wſzákemći y poſłom twoim y tobie powiedał/ iż nic nád wolą

48:

Bożą nie mogę mowić/ wſzákże damći rádę iáko ten lud zdzyáłaſz/ áleć to nie

49:

może być bez rozgniewánia Boſkiego.

iiij. Moi. w xxiiij

Zátym mowił Báláám w przypowieśći:

50:

Słuchácż rzecży Bożych/ ktory zna náucżenie nawyzſzego/ á widzenie wſzech=

51:

mogącego widzi/ ktory gdy pádnie/ odewrzone ocży miewa/ vyrzę go ále nie te=

52:

raz/ weyrzę nań ále nie z bliſká/ wyniknie gwiazdá z Iakobá á rozgá powſtánie

53:

z Izráelá/

Proroctwo o Pá
nie Kryſtuſie.

y pobije/ zwoiuie wſzytki ſyny miáſtá Seth (w Moábſkiey zyemi)

Idumea bę=

strona: 43

Wiek trzeći.

Liſt 43.

Idumea będzye w iego dzyerżáwie/ z Iakobá będzye pánował. A gdy widzyał

Amálechá/ wzyąwſzy przyſłowie rzekł: Pocżątek narodow ieſtći Amálech/ ie=

goż oſtátki ſkázone będą. Tákież Cyneuſowi źle winſzował iż miał być ſkáżon y

poiman od Aſſurá. Rzekł też/ ách kto będzye żyw ná ten cżás/ gdy ty rzecży bę=

dzye Pan Bog cżynił. Przydą w okręciech z Włoch á przemogą Aſſyriany á ſká

żą Zydy/

¶ O Rzymſkim
pánſtwie.

ſámi też ná oſtátku zginą. Powſtał potym Báláám y Baláách/ áby

ſie rozeſzli. Rzekł Báláám do Bálááchá krolá y do Mádiánitow: O Báláách

y Mádiánitowie/ muſzę to nád wolą Bożą vcżynić co wam powiem/ tego na=

rodu Izráelſkiego żaden mor/ áni walká/ áni ſkázá żadna nie ruſzy/ ſam ich Bog

10:

ſtrzeże y opieka ſie imi/ ále chcecieli ie zwyciężyć/ poſlicie bliſko ich woyſká ſwo=

11:

ie dzyewki cudne/ w pięknych ſzátach przyſtroione/ áby ſie młodzyeńcom ich v=

12:

miáły zákázáć á przycięgáć k ſobie cudnemi ſłowy/ á gdy ſie k nim miłoſcią zá=

13:

palą (bo ten narod ieſt fryiowny) niechay im ni nacż nie przyzwaláią/ áż z ni=

14:

mi będą ofiáry cżynić Belfegorowi/ ſwego Bogá odſtąpiwſzy. Y vcżynili ták.

Wyſtąpili Zydo=
wie.

15:

Tego cżáſu mieſzkał Izráel w Setim/ y ſcudzoło=

16:

żył ſie z niewiáſtámi Moabſkimi iedząc z nimi y pijąc/ cżeść y chwałę dáiąc ich

17:

bogom/ zwłaſzcżá Belfegorowi.

Belfegor cżárt.

Rozgniewał ſie Pan Bog y rzekł do Moiże=

18:

ſzá: Pobierz wſzytki głowy ludu twego/ á zwieśi ie przećiw ſłońcu ná ſzubieni=

19:

cach/ ktorzy przycżyną ſą tych błędow. Y rzekł Moiżeſz do Izráelſkich kſiążąt/

20:

zábiy káżdy z was ſwego bliźniego ktorzy ſłużyli Belfegorowi. A oto ieden mąż

21:

imieniem Zámbry z narodu Symeonowego/ iáwnie przed nimi przywiodł żonę

22:

Moábſką do namiotow/ zwano ią Kozbi/ corá Hur kſiążęciá

Zambry.
Kozbi.

Mádiáńſkiego/

23:

mowiąc ku Moiżeſzowi/ iż ią może poiąć ſłuſznie zá żonę. Płákał lud przed

24:

drzwiámi domu Bożego. A gdy to widział Phinee ſyn Eleázárá kápłaná/

Phinee.

po=

25:

chwyćił rohátynę wſzedł zá nim y przebił oboie rázem przez krzyże. Przeſtáłá

26:

plagá od ſynow Izráelſkich/

Plagá ná żydy.

ktorą był Bog ná nie o ten vcżynek przepuśćił/ iż

27:

ich zginęło cżterzy y dwádzyeściá tyſięcy. Rzekł Pan Bog do Moiżeſzá: Phi=

28:

nee vśmierzył gniew moy od ſynow Izráelſkich/ przeto moẃ do niego/ oto mu

29:

dam wiecżną vmowę/ ták iemu iáko iego potomkom ná doſtoieńſtwo kápłáń=

30:

ſkie. Rzekł Pan Bog do Moiżeſzá: Nieprzyiaciele was przebacżyli y zdrádzili

31:

Mádiánitowie/ biycie ie á pomśćicie ſie ſwoiey bráciey. Vbrał thedy Moiżeſz

32:

ludu godnego ku walce tyſiąc we zbroię z oſobnych narodow wybránych/ prze=

33:

łożył nád nimi Phineeſá/ ktory dawſzy nacżynie ſwięte y trąby/ kazał Lewitom

34:

trębić. Poráźił Mádiánity/ y pobił wſzytek narod męſki y pięć krolow ich/

35:

miáſtá y wśi popalili/ y Báláámá proroká zábili/ niewiáſty z dzyećmi y z doby=

36:

tkiem zábráli/ y wiedli do namiotow.

Poráżeni Mádi
ánitowie.
Báláám zábit.

Przećiw ktorym gdy wyſzedł Moiżeſz z

37:

Eleázárem/ vyrzeli niewiáſty Mádiáńſkie/ rzekli: Cżemuſcie niewiáſty żywo

38:

záchowáli/ zaſz niewiecie że zdrádziły ſyny Izráelſkie. Ktore wnet pobili/ tylko

39:

dzyewki niewinne zoſtáwili/ ktorych było w licżbie trzydzyeśći y dwá tyſięcy.

40:

Rzekł Moiżeſz do woiownikow/ żeſcie zábijáli á ciał vmárłych ſie dotykáli/

41:

muśicie ocżyścienie wzyąć przez wody kropienie/ á mieſzkáć przed namiothy

42:

ſiedḿ dni/ á złoto álbo ſrebro y wſzytko co ogień ſtrzyma/ ogniem vcżyśćić/ ine

43:

rzecży wodą ocżyścienia/ to ieſt wodą s popiołu Iáłowice paloney/ ocżyśćić.

44:

Kazał też Pan Bog rozdzyelić korzyść w rowny dzyał wſzytkę tym co woiowá=

45:

li/ á s piąći ſet iednę duſzę żywą odłożyć Pánu Bogu/ á dáć ią Eleázárowi ká=

46:

płanowi/ z drugiey połowice łupow Lewitom ſługom kościelnym.

Korzyſć rowna.

47:

Po ten poraſce Moábskiey kazał znowu Pan Bog

48:

zlicżyć lud Izráelſki godny ku walce/ okrom tych ktorym ieſzcże dwudzyeſtu lat

49:

nie było. Nalicżyli godnych ku walce ſześć ſet y ieden tyſięcy/ ſiedḿ ſet/ y trzy=

50:

dzyeśći/ w ktorym pocżcie nie było żadnego s tych/ ktorzy przed tym byli policże=

51:

ni ná puſzcży/

Licżbá.
Pocżet żydow.

okrom Káleb á Iozue álbo po Zydowſku Ieoſſua. Rozdzielił też

H	Moiżeſz kro=

strona: 43v

Kſięgi pirwſze

Moiżeſz kroleſtwá ony miedzy lud Izráelſki/

Rozdzyał Kro=
leſtw.

według narodow ich. Dał z naro=

du Ruben y Gad y Mánáſſen połowicy/ kroleſtwo Seon krolá Amoreyſkiego

y kroleſtwo krolá Og y zyemię Gálad. A przykazał im Pan Bog/ gdy wnidzye=

cie do zyemie Chánán zá Iordan/ roſproſcie wſzytek lud oney zyemie bo ſą báł=

wochwálcy/ ieſli tego nie vcżynicie/ będą wam iáko gozdzye w ocżu/ á ieſli ich

wy bić nie będzyecie/ com im vmyſlił vcżynić/ wam vcżynię. Drudzy narodowie

Izráelſcy/ będą mieć ty kráiny. Stronę południą/ ktora ſie pocżyna od puſzcżey

Syn bliſko Edom. Stronę zachodnią/ ktora ſie pocżyna od wielkiego morzá/

zową Pontus Euxinus. Połnocną ſtronę/ ktora ſie pocżyna od morzá Medi=

10:

teráńſkiego/ á ná wſchod/ áż do morzá Ceneret/ áż do Iordaná. Imioná tych

11:

ktorzy maią rozdzieláć/ Eleázár kápłan/ Ieoſſua álbo Iozue/ y kſiążętá po ie=

12:

dnemu z dwunaſcie rodzáiow/ to ieſt/ z narodu Iudá Káleph/ z narodu Sy=

13:

meon Sámuel/ z narodu Beniámin Helidad/ z narodu Dán Bocci/ z narodu

14:

Mánáſſe Bániel/ z narodu Efráim Kámuel/ z narodu Zábulon Heliſaphán/

15:

z narodu Iſáchár Pháltiel/ z narodu Aſſer Abiud/ z narodu Neptálim Phe=

16:

dael. Roſkazał też Pan Bog/ áby Lewitom dano miaſt ku mieſzkániu cżter=

17:

dzyeśći y ośḿ/ áby w mieſciech mieſzkáli/ á przedmieścia dla dobytká zácho=

18:

wáć.

Miáſtá lewitow.

Roſkazał im też Pan Bog/ gdy przydzyecie do zyemie Chánáneyſkiey/ zá=

19:

chowaycie ſześć miaſt dla záchowánia pokoiá/ tym/

Miáſthá zácho=
wania.

ktorzy ſie w przygodzye do

20:

nich vcieką/ trzy z onę ſtronę Iordana/ á trzy z drugą ſtronę/ ták dla ludu I=

21:

zráelſkiego iáko gościá álbo pielgrzymá/ á to práwo będzye mężoboycom ktorzy

22:

ſie do tych miaſt vcieką.

Mężoboycá.

A ieſli kto zábił bliźniego niechcąc s przygody/ á vciekł

23:

ſie do miáſtá s tych ſześći iednego/ ma być záchowan żyw od przyiacioł zábite=

24:

go/ áż ſie ziedna przez ſędzye/ á ieſli nie ziedna/ ma tám thák długo być áż do

25:

śmierći nawyzſzego Biſkupá. A ieſliby kto vmyſlnie zábił/ á vciekł ná mieyſce

26:

ſpokoyne/ máią go wzyąć y od ołtarzá/ á gardło zań dać ma/ wſzákże tákiego

27:

ieden ſwiádek nie przeſwiádcży.

28:

¶ Rzekł Pan Bog do Moiżeſzá/ wſtęṕ ná tę gorę Abarim/ roſpámiętay zye=

29:

mię ktorą dałem ſynom Izráelſkim/ á gdy ią vyrzyſz ná gorze Fazge/ poydzyeſz

30:

zá ſtárymi ſwymi iáko y Aaron/ á nie dopuſzcżęć do niey wnidź przez rzekę Ior=

31:

dan/ boś theż wątpił w niektorych rzecżach ná puſzcży/ á mnieś tym obráźił.

32:

Ktoremu rzekł Moiżeſz: Niechay Pan Bog opátrzy ten lud cżłowiekiem ſprá

33:

wnym/ ktoryby gi przywiodł do zyemie obiecáney/ áby nie byli w błędzye/ iáko

34:

owce bez páſterzá ſwoiego. Rzekł Pan Bog do niego/ wzoẃ Iozue ſyná Mun

35:

álbo Nawe/ w ktorym ieſt duch Boży/ á włoż rękę ſwoię nań/ áby przy tho=

36:

bie ieſzcże był vſtáwion/ ktory będzye ſtał przed Eleázárem kápłanem y przed

37:

poſpolſtwem/ á daſz mu przykazánia gdzye wſzyſcy vyrzą y cżęść pocżćiwo=

38:

śći/ áby go ſłucháło wſzytko zebránie kościołá moiego/ á iáko ſie w cżym ma

39:

ſpráwowáć/ Eleázár będzye Páná pytał. Y vcżynił thák Moiżeſz iáko mu

40:

Pan Bog przykazał.

41:

Bacżąc iuż Moiżeſz śmierć ſwoię bliską/ látá cżter=

42:

dzyeſtego/ mieſiącá iedennaſtego od wyścia z Egiptá/ cżynił wielką pilność o=

43:

koło tych rzecży ktore mu Pan Bog przykazał. Zebrawſzy wſzytek lud ſwoy/

44:

powiedał im iáko ſie máią záchowáć w zakonie y vſtawach/ thákież w ſlu=

45:

żbach kościelnych/ y w inych ſpráwach/ mowiąc: Vcżcie ſie y pełnicie przykazá=

46:

nia Páńſkie/ ktore ieſt nam vſtáwiono/ á piſzcie ie ná ſwych ſercach iáko w kſię=

47:

gach. Pan náſz vcżynił známi vmowę ná gorze Oreb/ oblicże w oblicże mowiąc

48:

známi/ á byłem pośrzodkiem miedzy im á wámi onego cżáſu/ ábych wam iego

49:

ſłowá obiáwił/ to ieſt rozum wáſz ábyſcie ich ſłuchali á pełnili.

v. Moiż. w v. ká.

Nie máſz ine=

50:

go narodu ludzkiego/ ku ktoremuby był blizſzy Bog/ iáko k nam/ przeto ſtrzeż

51:

vſtáwy Páńſkiey/ ábyś iey nie zápomniał káżdego dniá żywotá ſwego/ ſyny y

52:

dálſze potomki będzyeſz vcżył twoie/ ieſt wam ſłychány glos iego/ iż nápiſał ná

dwu tablicach

strona: 44

Wiek trzeći.

Liſt 44.

grafika

dwu tablicach dzyeſią=

cią ſłow. A mnie roſka=

zał ábych was vcżył po=

ſług koſcielnych/ á wam

pełnić ſkutecżnie/ bo v=

miłował oyce wáſze y

potomki wybrał k ſwey

woli/ ábyſcie mu byli zá

oſobny lud/ y przełoży

10:

cię nád iny lud kthory

11:

ſtworzył ku vcżćiwośći

12:

y chwale ſwoiey. Przeto

13:

ſluchay á bierz w pá=

14:

myęć ſłowá moie/ á

15:

znácż ie ſobie w ſercu y

16:

ná ſłupiech domu twego/ y ſynom ſwoim powiedáć będzyecie. Gdy przydzyecie

17:

do zyemie ktorą wam Pan Bog przez oyce náſze obiecał/ oſtrzegay ábyś nie zá=

18:

pomniał Páná twego/ ktory cię wywiodł z niewoley Egipſkiey do zyemie obfi=

19:

tey wſzytkiego/ gdzyeś nie ſiał áni ſzcżepił. Niechay ſie dzyeći wáſze pirwey v=

20:

cżą zakonu/ ktory ieſt nalepſza náuká y przycżyná wielkiego ſzcżęſcia. Powtore

21:

ráno y wiecżor wyznawáć dobrodzyeyſtwo Páńſkie.

22:

¶ Słuchay tedy o Izráelu: Ieden ieſt Pan Bog náſz/ będzyeſz go tedy miło=

23:

wał ze wſzytkiego ſercá twego/ y ze wſzytkiego vmyſłu twego.

Przykazánie Bo=
że.

Páná ſie twego

24:

będzyeſz bał/ á iemu ſamemu ſłużyć będzyeſz. Záchoway vſtáwy około poſług

25:

kościelnych káżdego cżaſu. Nie będzyecie mieć Bogá inego przed oblicżnoſcią

26:

iego. Nie będzyeſz ſobie cżynił obrázow/ áni báłwánow/ áni napiſow wyſtá=

27:

wiáć áni chwalić. Nie cżyńcie ſie wieſzcżemi/ áni ſnow záchowuycie/ áni ſie ku

28:

cżárownikom vciekaycie. A gdy wnidzyecie do zyemie obiecáney/ przewrácaycie

29:

wſzytki mieyſcá ná ktorych Pogáni chwalili báłwány ſwoie/ połáḿcie/ roſpro=

30:

ſzcie/ y w niwecż obroćcie wſzytki ołtarze/ obrázy/ ſłupy/ láſy poſiekaycie. Co

31:

ieſt głupſzego ná ſwiecie/ iedno opuśćiwſzy ſtworzycielá/ ſtworzeniu iego cżeść

32:

chwałę dawáć. Roſpowiedał im też dzyeſięć przykazánia Bożych/ ktorem iuż

33:

pirwey nápiſał w wtorych kſięgach Moiżeſzowych.

34:

¶ Ieſliby powſtáli miedzy wámi Prorocy/ á powiedzyał ktory coćby ſie tráfi=

35:

ło/ tákież wykłádánie ſnow/ á chciałćiby cię przywieść ku chwaleniu inych bo=

36:

gow/ nie ſłuchay go w tym/

Vſtáwy rozmá=
ite.

bo to ieſt w tym/ iż was Pan Bog pokuſza/ áby iá=

37:

wnie było ieſli go miłuiecie álbo nie/ á táki Prorok będzye od was zábit. A tá=

38:

kież vcżynicie/ ieſliby brát álbo żoná álbo kto táki/ kogo wiernie miłuieſz/ chciał

39:

cię odwieść od prawdziwego Boga Izráelſkiego ku inemu. Tákież ine ktore o=

40:

bacżą Sędzyowie chwalić Słońce/ Mieſiąc/ Gwiazdy/ Ogień/ y ine rzecży/

41:

kámieńmi go vkámionuycie/ ták męſzcżyznę iáko żonę. Gdy nádbieżyſz bydlę

42:

vpádłe ták przyiacielá twego iáko nieprzyiacielſkie/ podnieś ie/ á ieſli zábłądzi=

43:

ło gdzye/ á niewieſz cżyie ieſt/ przyżenieſz ie ná mieyſce iáwne/ iż ie naydzye cżyie

44:

ieſt. Nie łay áni przeklinay głuchego/ áni przed ſlepym kłádź cżymby ſie obráźił.

45:

Gdy ſie tráfi cudzozyemiec do was chocia nie z wáſzego rodu/ prziymicie á mi=

46:

łuycie go/ pámiętáiąc ná to żeſcie y wy byli cudzozyemcy w Egipcie. Nie cżyń=

47:

cie krzywdy vbogim wdowam/ śirotom/ ták w kupiectwie iáko w ſądzyech/ bo

48:

ich głoſy vſłyſzę ieſli będą wołáć álbo nárzekáć/ tákież gdy myto ſłudze zadzyer

49:

żyſz. Nie bierzcie lichwy od bliźniego ſwego/ ále gdy wnidzyeſz do iego winnice/

50:

iedz iágody iego coć ſie chce/ iedno dáley nie wynoś/ tákież prażmo ze zboża/ ie=

51:

dno koſą álbo śirpem nie rzeſz. A gdy ſnopá ná polu zápomniſz/ nie wrácay ſie

52:

poń/ iż weźmie gość álbo vbogi/ chceſzli ábyć Pan Bog twoy błogoſłáwił. Tá=

53:

kież kłoſow nie zbieraycie dla vbogich.

H 2	Gdy ſie kto

strona: 44v

Kſięgi pirwſze

¶Gdy ſie kto s kim poſwarzy á vderzy nie ſzkodliwie/ ma opráwić á żyw zoſtáć

winny/

Práwá.

a ieſli vmárł ma dáć gárdło zań/ á ieſli chromotną ránę záda krwáwą

álbo śiną/ táka mu też ma być oddána. A ieſli kto brzemienną niewiáſtę vráźi

iż bez cżáſu porodzi/ ma opráwić winny/ według wyroku Sędzyow/ á ieſliby

y niewiáſtá vmárłá/ gárdło ma dáć zá to. Gdyby ſie dwá mężowie powádzili á

vchwyćili zá włoſy álbo w łomy/ á niewiáſtá pomagáiąc mężowi vchwyći go

zá rodne cżłonki/ máią iey rękę vciąć bez miłoſierdzya. Nie máią gárdłá dá=

wáć ſynowie zá oyce/ áni oycowie zá ſyny/ iedno káżdy zá ſwoy grzech pokuto=

wáć będzye. Ktoryby też zábił á zárázem vmárł ſługę ſwego/ ták dzyewkę iáko

10:

mężá/ będzye winien grzechu y pokuty/ á ieſliby był żyw kilko dni/ vydzye wi=

11:

ny/ bo iego kupno ieſt/ á tho ſie rozumie o Pogáńſkim ſłudze/ ále o ſwoim bli=

12:

źnim według práwá będzye karan. A ieſliby oko álbo ząb ſłudze kupnemu wy=

13:

bił/ ma go zá to wolnego vcżynić. Kto złodzyeiá zábije w nocy gdy ſie będzye ła=

14:

mał álbo będzye kopał do komory/ nie przepádnie winy/ ále ieſli we dnie/ gár=

15:

dło zań da. Kto cżyie bydlę zábije/ da ine zá nie. Ieſli Woł zábije kogo rogiem

16:

do śmierći/ ma być vkámionowan áni mięſá iego ieść. Gdy cżłowieká kto v=

17:

krádnie gárdło da/ gdy ſrebro álbo złoto/ tyle dwá kroć wroći/

Złodzieyſtwo.

ieſli bydlę/ tyle

18:

trzy kroć/ okrom wołu/ zá tego tyle pięć kroć/ á ieſli nie ma s cżego zápłáćić/ ma

19:

być przedan/ á tym zápłáćić/ álbo ſie ma wyſługowáć. Niewiáſtę gdy záſtáną

20:

s cudzym mężem/ oboie vkámionowáć máią/ tákież dzyewka poſlubiona z mę=

21:

żem cudzym/ przeto iż nie wołáłá/

O cudzołoſtwo.

ále gdy w polu gdzye lud dálego/ dzyewká

22:

zoſtánie żywá/ á mąż ma być vkámionowan. Ieſliby kto wolny z wolną dzyew=

23:

ką to vcżynił/ ma dáć oycu iey pięćdzyeſiąt ſyklow ſrebrnych/ á ią chowáć zá żo

24:

nę/ áż ią komu wyda álbo ſam poymie/ á ieſli ociec nie chce wzyąć pieniędzy/

25:

tedy ie ma dáć oney dziewce. Ieſliby też poiął dziewkę zá małżonkę/ á nie oka=

26:

záłyby ſie w niey znáki dzyewicżego ſtanu/ ma być vkámionowána/ á kápłáńſka

27:

táka żywo ſpalona/ Ale ſłużebna álbo kupna w thákiey winie nálezyona/ ma

28:

być karána á przy zdrowiu zoſtáwiona.

29:

¶ A gdy też wnidzyecie do zyemie obiecáney/ á będzyecie ſobie krolá chcieć wy

30:

bráć/

Wybieránie kro=
lá.

tákiegoż vſtáwicie nád ſobą/ ktorego wam Pan Bog obierze s pośrzodka

31:

was álbo wáſzey bráciey/ bowiem nie będzyecie moc z narodu inego tákiego wy

32:

bráć. A gdy będzye wybran/ nie ma ſie przekłádáć ná wielkość koni/ áni theż

33:

wiele żon mieć/ áni w złocie y ſrebrze ſie kocháć/ ále gdy będzye ſiedzyał ná ſtol=

34:

cu krolewſkim/ ma mieć przed ſobą ty kſięgi vſtaw Páńſkich/ á cżytáć ná káżdy

35:

dzyeń do ſámey śmierći/ áby ſie vcżył bać Páná Bogá ſwego/ á ſtrzedz ſłow y

36:

kościelney ſpráwy iego/ áni ſie ma w pychę podnośić nád brácią ſwoię/ áni ſie

37:

ſkłániáć ná ſtronę práwą áni lewą/ áby długo krolował y on y ſynowie iego.

38:

Sędzye á Miſtrze będzyecie mieć nád ſobą/ w káżdym narodzye z oſobná/ coby

39:

ſpráwiedliwie ſądzili/ nie pátrząc ná dáry/ zacność/ álbo przyiacielſtwo/ tákież

40:

záchowánie krewnośći/ iedno iáko wielkiemu/ ták máłemu ſpráwiedliwość cży

41:

nili. A ieſliby ktory cżłowiek z was był ná ſzubienicy záwieſzon/

Wiſielce.

nie ma długo

42:

wiſieć tego dniá y zákopáć kiedy vmrze/ bo przeklęty tho bywa od Bogá ktory

43:

wiśi ná drzewie.

v. Moiże. w xxv.

Zon nie poymuycie iedno s ſwoich narodow dwunaſcie/ dzye=

44:

wki wolne dobrych á cnotliwych przyiacioł/ okrom ſioſtry rodzoney y przyrod=

45:

ney á oycowey ſioſtry/ może káżdą iną bliſką w rodzye poiąć. A ieſliby ktorey

46:

mąż bez płodu vmárł/ ma brát nieboſzcżykow wſkrześić naſienie iego/ to ieſt/

47:

poiąć ią/ á ieſliby niechciał/ przyzowie go przed ſędzye/ ſpytáią go chceli wſkrze

48:

śić brátſkie naſienie/ rzeknieli niechcę/ ma mu ziąć trzewik z nogi y plunąć ná

49:

twarz/ rzekąc: Ták będzye kapáło ná cżłowieká ktory nie buduie domu brátá

50:

ſwego/ á będzye ten dom wezwan dom boſego. A ieſliby brát brátowę żonę po=

51:

iął/ pirwſzy ſyn ma być nieboſzcżykowi mężowi iey przywłáſzcżon. Gdy ſie żoná

52:

mężowi nie ſpodoba prze iáką plugáwość álbo obycżay zły/ ma iey dáć liſt nápi

53:

ſany rozwodu á puśćić ią precż/ á ieſliby ſzłá zá inego á vmárł/ iuż iey nie może

pirwſzy poiąć.

strona: 45

Wiek trzeći

Liſt 45.

pirwſzy poiąć. Wáłách álbo kleſniec/ tákież bękart nia máią wchodzić do domu

bożego. Wykłada to Iozephus iż ſie to rozumie/ żony nie może poiąć.

Szedł tedy Moiżeſz do wſzytkiego ludu/ y mowił:

Ieſtem dziś we ſtu y dwudzyeſtu lat/ á iuż dáley zwámi zá Iordan nie mogę

iść/ według woley Páńſkiey. Godna záiſte rzecż ieſt ábyſcie mi wierzyli com

wam powiedał y co ieſzcże powiem/ wiedząc ia wolą Bożą iáwnie was vpomi=

nam/ ábyſcie drogámi Páńſkimi chodzili/ á roſkazánie iego cżynili/ chcecieli á=

by wáſze dobrá mocno ſtały wſzytkich rzecży. Bo ieſli cię ná puſzcży chował

cżterdzyeśći lat/ gdzyeſcie mieli Mánnę ku pokármu/ wodę ku piciu/ ſzátá/ o=

10:

boẃ ná was nigdy nie wiotſzáłá/ iáko ociec ſyná ták was vcżył łáſkáwie/ tedy

11:

cię też przywiedzye do zyemie obfitey wſzytkiego/ gdzye będzyeſz iadł chleb twoy

12:

w hoynośći. Przeto ſtrzeż áby nie zápomniał roſkazánia Páńſkiego cżynić/ kto=

13:

re nie ſą dáleko od ciebie/ byś nie mowił ták/ iákoż kto do niebá może wnidź áby

14:

ie nam przynioſł/ á obiáwił iáko ie pełnić mamy/ álbo zá morze po nie iść/ áby=

15:

ſmy ie ſłyſzeli. Ale v ciebieć ieſt bliſko w vſciech twoich rzecż/ á w ſercu vcżynek

16:

iego/ biorę ſobie niebo y zyemię ná ſwiadectwo/ iżem dziś powiedzyał żywot y

17:

śmierć/ dobre y złe. Vmieyże wybráć żywot/ áby żył długo ná zyemi s potomki

18:

ſwymi. A ieſli inácżey vcżynicie/ prętko zginiecie/ á nie długo ſwey zyemie obie

19:

cáney vżywáć będzyecie. Gdy tedy przydzyeſz zá Iordan/ á oſiędzyeſz zyemię y

20:

miáſtá wielkie/ y lud mocnieyſzy nád cię/ nie moẃże w ſercu twoim/ dla ſpráwie

21:

dliwośći moiey dał mi tho Bog ſzcżęſcie iżem tę zyemię poſiadł/ bo ty zyemie

22:

Pan Bog Pogáńſkie dla złośći ich á báłwochwálſtwá im wzyał á wam dał/

23:

tákież y wam może vdzyáłáć/ ieſli ich náſládowáć będzyecie. Ale wy nie wcho=

24:

dzcie z nimi w żadne przymierze áni ich żyẃcie/ ale ie wywroćcie á wygładzcie

25:

do gruntu/ tákież ołtarze ich y wſzytki modły. Ale wyſtáwicie kámienie wiel=

26:

kie/ á nápiſzecie ná nich przykazánie Páńſkie/ támże y ołtarz poſtáwicie s ká=

27:

mienia coby ſie ich żelázo nie tknęło/ ná ktorym ofiáry ſpokoyne vcżynicie/ tám=

28:

że vżywáć będzyecie przed Pánem ſwoim. Stáną ná gorze Gárizym ku dobro=

29:

rzecżeniu Pánu/ Symeon/ Iudás/ Izáſchár/ Efráim/ Mánáſſe/ Beniámin.

30:

A przećiw im záſię ku przeklinániu ná gorze Hebal ſtáną/ Ruben/ Gad/ Aſſer/

31:

Zábulon/ Dán/ Neptalim/

Dobrorzecżenie
Przeklinánie.

32:

á będą pośrzodku kápłani y Lewite/ będą mo=

33:

wić ku wſzytkiemu ludu wielkim głoſem: Przeklęty ktory nie będzye mieſzkał w

34:

ſłowie zakonu thego. A wſzytek lud odpowie/ Amen. A ieſli będzyeſz ſłuchał

35:

ſłow Bożych/ á pełnił przykazánie iego / przełoży cię Pan Bog nád wſzytki bło

36:

goſłáwieńſtwá/ błogoſłáwiony w mieſcie/ błogoſłáwiony w polu/ błogoſłá=

37:

wiony owoc żywotá twego/ błogoſłáwiony owoc zyemie y dobytek twoy/ bło=

38:

goſłáwiony wchodząc y wychodząc/

Błogoſłáwyen=
ſtwá.

pádną nieprzyiaciele twoi przed tobą/ poy

39:

dą iedną drogą przećiw tobie/ á vciekáć będą ſiedmią od oblicżá twego. Pięć

40:

z was będzye ich ſto goniło/ á ſto wáſzych dzyeſięć tyſiąc ich/ będzye Pan Bog

41:

miedzy wámi chodził/ á wy będzyecie lud iego. A ieſli nie będzyeſz ſłuchał iego/

42:

rozmnoży ná cię Pan Bog plagi nagorſze y niemocy/ będą cię nadchodzić wſzy=

43:

tki vćiſki Egipſkie/

Winſzowánie zle

roſproſzy cię miedzy wſzytek lud/ od końcá do końcá zyemie/

44:

da wam ſerce boiáźliwe/ ocży ſlepe/ ſmutną myſl/ żywot iáko wiſzący przed to=

45:

bą/ będzyeſz ſie bał we dnie y w nocy/ żywotu nie będzyeſz wierzył/ rzecżeſz porán

46:

kowi kto mi da wiecżor/ á wiecżorowi kto mi da ráno/ odwiedzye cię Pan Bog

47:

do Egiptu w okręciech/ tám będzyeſz záprzedan w niewolą nieprzyiacielom/

48:

gdzye was będą kleſnić żonom ſwym/ á nie będzye ktoby was ſtámtąd wybáwił.

49:

Ale ieſli ſie obroćiſz ku Bogu ſercem ſkruſzonym/ á będzyeſz ſłuchał głoſu iego

50:

z vmyſłu y s ſercá twego/ wywiedzye cię z ięctwá y zmiłuie ſie nád tobę/ y zbie=

51:

rze cię ze wſzytkich cżęśći ſwiátá/ y przywiedzye do zyemie/ ktorą oycowie wá=

52:

ſzy dzyerżeli. Przeto obrzez ſerce twoie y ſerce plemienia twoiego/ áby mogł

53:

miłowáć Páná Bogá twoiego ze wſzytkiego ſercá twoiego/ y ze wſzytkiey du=

H 3	ſze twoiey/

strona: 45v

Kſięgi pirwſze

ſze twoiey/ áby mogł żyć. Ieſli inácżey vcżyniſz/ powiedamći dziś záprawdę

zginieſz y vmrzeſz.

Nápiſał tedy Moiżeſz ten zakon y dał kápłanom z

narodu Lewi/ ktorzy nośili Arkę vmowy/ y wſzytkim ſtárſzym ludu Izráel=

ſkiego/ áby cżytáli/ po ſiedḿ lat gdy przydzye rok odpuſzcżenia/ wſzytkiemu lu=

du Izráelſkiemu oboygá pogłowia/ ná mieyſcu ktore wam Pan Bog obierze.

Kſięgi Moiże=
ſzowe.

Poznałem po was iż po śmierći moiey rychło ſie od tych drog odwroćicie/ nic

dobrego nie będzyecie cżynić/ bo macie krzcyce zátwardzyáłe/ áto ſobie biorę ná

ſwiádectwo niebo y zyemię/ przeto tę pieśń wam zoſtáwię po ſobie/ ábyſcie ią y

10:

ſami y potomkowie wáſzy ná pámiątkę wiecżną zawżdy ſpiewáli: Audite

11:

cœli quid loquar, audiat terra verba oris mei: to ieſt: Słuchaycie niebioſa kto=

12:

re rzecży będę mowił/ zyemia áby ſłyſzáłá ſłowá vſt moich etc.

v. Moiż. w xxxij.
Pſalm.

Wyrzekſzy tho

13:

nápominał Iozue/ áby ciągnął z woyſkiem przećiw Kánáneyſkim według wo

14:

ley Páńſkiey. Mowił też: O Izráelu ludu boży/ iać iuż od was weſele idę precż/

15:

polecam was cżyſtośći zakonu/ cnotliwym obycżáiom y dobrey ſpráwie/ á opá

16:

trznośći przełożonym wáſzym/ ktorzy was z waſzym pożytkiem ſpráwowáć bę=

17:

dą. Pan Bog ktory teraz známi ieſt/ będzye záwżdy zwámi/ ieſli ſami chcieć bę=

18:

dzyecie/ do ktorego ſie vciekáiąc/ rády vżywáć będziecie Eleázárowey y Iozue/

19:

takież y w inych ſpráwách kſiążąt ſwoich/ ktorych ſłuchaycie á miłuycie ie miár

20:

kuiąc popędliwość ſwoię/ nie ták iákoſcie ią ku mnie cżęſto obracali. Bo wie=

21:

cie dobrze żem od was więtſze przeſládowánie miewał niż od náſzych nieprzyia=

22:

cioł/ ktore wam nie złym vmyſłem wymawiam/ iedno ábyſcie ſie tego ſtrzegli

23:

ná potym. Bo ieſli ná to dbáć nic nie będziecie/ Páná przećiw ſobie rozgniewa=

24:

cie/ zyemię wam náſzym oycom obiecáną záſię weźmie/ á da wáſzym nieprzyia=

25:

cielom. Ná ty ſłowá pocżęli wſzyſcy płákáć á nárzekáć bez miáry/ cżęſcią dla

26:

tego iż go tákiego dobrodzieiá kiedy gniewáli ná puſzcży/ cżęſcią też iż táki ſpra

27:

wcá ich miłośćiwy/ ſpráwny/ á wielebny/ od nich odchodzi. Potym Moiżeſz po=

28:

żegnał wſzytki dwánaſcie narodow z oſobná/ dáiąc im błogoſłáwieńſtwo/ win

29:

ſzuiąc im ſzcżęſliwy obchod ná ſwiecie wiecżnie y potomkom ich. Tym więcey ie

30:

ſzcże pobudził wſzytek lud ku płácżu/ ták áż niewiáſty biły pierśi ſwoie kámie=

31:

niem/ Przeto ręką ſkázuiąc roſkázował áby ná ſtronę vſtąpili á milcżeli/ á ſwoie

32:

bliſkie cieſzył á vpominał łágodnemi ſlowy áby rzewniwośći przeſtáli/ by theż

33:

ſámego k niey nie przywiedli. Wzyąwſzy thedy Moiżeſz s ſobą Eleázárá á Io=

34:

zue y dwánaſcie kſiążąt/ ſzedł s pol Moábſkich ná gorę Nebo przećiw Iericho=

35:

wi/ vkazał mu Pan bog wſzytkę ziemię Galád áż do Dán/

Nebo gorá.

też Neptálim wſzyt=

36:

ki zyemie/ y Efráim/ y Mánáſſe/ y wſzytkę Iudeą áż do oſtátniego morzá.

37:

Rzekł mu Pan Bog/ toć ieſt zyemiá ktorą obiecałem oycom wáſzym Abrá=

38:

ám/ Izáák/ y Iakobowi/ widziałeś ią ocżymá ale do niey nie wnidzyeſz. A tám

39:

rosſtawſzy ſie z Eleázárem y Iozue/ vmárł ieſt bez żadney boleśći/ á pochował

40:

go Pan Bog w wále zyemie Moábſkiey przećiw Fagor/

Vmárł Moiżeſz.

á żadny cżłowiek gro=

41:

bu iego nie wiedzyał y do tego cżáſu niewiedzą/ wypełniwſzy żywotá ſwego ſto

42:

y dwadzyeścia lat. Lud go płákał trzydzyeśći dni/ mowiąc: Nie był áni będzye

43:

Prorok miedzy námi więtſzy nád Moiżeſzzá/ ktoregoby znał Pan Bog oblicżym

44:

w oblicże we wſzech znákoch y dziwiech. Ten żydy piſáć napirwey naucżył/ wy=

45:

nalazſzy bukſztaby ábo kárák ku piſániu s piſmá Káldeyſkie^o/ iákie tu obacżyſz.

46:

Lamed Caph Iod Teth Cheth Zain Vau He Daleth Gimel Heth Aleph

47:

Tau Scin Reſc Coph Zadic Phe Ain Samech Nn Mem

48:

Przez ty litery też oni licżbę rozumieią.

Zydowie o tym

strona: 46

Wiek trzeći.

Liſt 46.

¶ Zydowie o tym Moiżeſzu rozmaitego mnimania ſą. Opuśćiwſzy iego piſmo

ſwięte/ ktore im po ſobie zoſtáwił/ rzucili ſie do iney dzikiey nauki niezbożney/

ktorą oni zową Kábála/ to ieſt/ nauka głoſu żywego/ ſłowy powiedána ieden

drugiemu po ſobie/

Kábálá.

ktorą (powiedáią) Bog Moiżeſzowi ná gorze Syná obia=

wił przez káraktery álbo znáki piſane/ w taiemnicy ſwoiey/ cżego Moiżeſz po=

tym nie káżdemu obiáwił/ tylko niektore ſwoie tego náucżył/ oni záſię drugim/

tákże ta náuká álbo obiáwienie ſzłá porząd áż do Ezdraſzá Proroká. Stara to

náuká v nich/ ále Krześćiánom niedawno obiáwioná ieſt/ áż gdy náwykli pi=

ſmá żydowſkie^o dobrze. Chwalą ſie s tą náuką Zydowie/ mowiąc że v nich tácy

10:

ſą/ ktorzy mogą tákie znaki Boſkie cżynić iáko Moiżeſz/ y Moiżeſz ſam vkaże ſie

11:

tákiemu/ kiedy będzye chciał. Dowodzili tego pirwey przed Kriſtuſowym przy=

12:

śćim/ ále po nim zginęłá. Ieſt v nich ta Kabalá dwoiaka/ iednę zową Berezyt

13:

álbo Kaſmologia/ tę to mienią być wieſzcżą s przyrodzenia/ wiedząc rzecży

14:

przyrodzone ná zyemi y niebieſkie biegi/ Biblią albo piſmo ſwięte według ro=

15:

zumu przyrodzonego obycżáiem Filozowſkim wykłádáiąc. Tę to vmiał Adam

16:

pirwſzy/ ktory káżdey rzecży imię nalazł/ biegom niebieſkim rozumiał/ y potom=

17:

kom vkazał. Sálomon też to vmiał s przyrodzenia/ wykłádáiąc drzewa od Ce=

18:

drynowego áż do Hizopu/ też źwierzęce/ ptáſze/ rybie/ przyrodzenie wykładał/

19:

o cżym w piſmie s. ſtoi. Tę też náukę mienią vmieć Tálmutá Zydá chytrego/

iij. Krole. w iiij.
Talmut.

20:

ktory Zydom wſzythek ſtáry zakon według proſtych ſłow wyłożył/ áby ſie ni=

21:

gdzyey ná nowy nie ściągał. Drugą náukę Kábále zową Merkaná/ ktora ſie

22:

rozumie o wyſokich rzecżach/ to ieſt/ o ſwiętych imionach/ o Anyelech o ich ſpra

23:

wach/ y o inych táiemnicach Boſkich. Tę záſię ná dwoie rozdzyeláią/ Arith=

24:

máncią y Trománcią. Arithmáncia o Anyelech/ o duſzach/ o cżárciech/ y o

25:

wſzytkich duchoch vcży. Trománcya tá ſámá Boſkie táiemnice ſpráwuie/ kto

26:

tę vmie/ roſkázuie cżártom/ Anyołom/ żywiołom. Tę tho mienią vmiał Moi=

27:

żeſz/ ktory thą náuką rozmáite cudá cżynił/ z rozgi wężá przemienił/ wodę w

28:

kreẃ obroćił/ żáby/ muchy/ chrząſzcże/ pluſkwy/ ognie/ grady/ niemocy/ na lu=

29:

dzi/ ná bydło/ pod Fáráonem krolem przepuſzcżał/ ſwoim ludzyem wodę w mo

30:

rzu otworzył/ drugą z opoki wywiodł/ ptaki/ Mánnę/ z niebá przyzwał/ pyſzne

31:

ogniem/ ſzemrzące trędem karał/ obłok we dnie/ ogień w nocy/ przed ludem ie=

32:

mu k woli chodził/ głos Boży z niebá do ludu przywabił. Tey też náuki náucżył

33:

ſwego wiernego kápłaná Aaroná/ ktoremu rozgá zákwitłá w ręku. Też Io=

34:

zue/ ktory nád przyrodzenie ſłońcu ſtánąć roſkazał. Heliaſz też tą náuką ogień

35:

z niebá przyzwał. Dániel Lwom gębę záwarł/ Dzyeći w ogniu nie gorzály etc.

36:

Tą też náuką niewierni Zydowie mowią Kryſtus znáki cżynił ná ſwiecie. Ieſt

37:

tedy tá Kábálá nic inego iedno wielki błąd/ á przewrotna y ſzkodliwa nieiáka

38:

náuka/ ktora ſłowá/ imioná/ známioná piſmá ſwiętego/ inácżey wywráca niż

39:

trzebá/ gániąc piſmo ſwięte iż mu nikt rozumieć nie może/ ktory ich náuki prze=

40:

wrotney nie rozumie/ chwaląc ſie z niey/ iż y Prorocy ich tą náuką przyſzłe rze=

41:

cży powiedáli/ y dziś tákich miedzy imi doſyć naydzye. Mam zá to iż ſie to przy=

42:

godziło Zydom/ iáko onemu pſu/ ktory gdy nioſł mięſo w gębie przez wodę/ vy=

43:

rzał ſwoy cień w wodzye/ puśćił mięſo z gęby á do cieniá ſie rzućił/ ſtráćił ko=

44:

rzyść. Takież oni cieniá ſie chwytáią/ rzecż właſną opuśćiwſzy.

45:

¶ S teyże też náuki żydowſkiey powſtáli byli odſzcżepieńcy/ ktore zwano Ophi=

46:

te/ Gnoſtici/ Valenciani/ ći teżſobie s ſwymi zwolenniki zmyſlili Kábále Gre

47:

ckimi ſłowy y kárákterámi/ przewracáiąc wſzytko piſmo Krześćiáńſkie ná ſwą

48:

ſtronę/ vcżąc drugie/ iż przez ich táiemnic żadny piſmá nowego zakonu rozu=

49:

mieć nie może/ bo ſą rozmáite/ á ſobie ná wielu mieyſc (mowiąc) przećiwne/

50:

przez przypowieśći pod zaſłoną piſane/ iáko ſtoi v Mátthe. s. w xiij. rozdzyele=

51:

niu/ áby widząc nie widzieli/ ſłyſząc nie ſłyſzeli/ rozumieiąc nie rozumieli. A ták

52:

pod tym zákryćim ſłow/ tylko ſámym ſtałym ludzyem (mieniąc) Kryſtus ſło=

53:

wnie obiáwił to rozumieć Apoſtołom potáiemnie/ y ieden drugiego náucżáć/

H 4

tákże też

strona: 46v

Kſięgi pirwſze

tákże też (powiedali) cżynili/ cżego piſać dla poſpolſtwa zániechali/ gdyż to ſą

wyſokie rzecży Boſkie/ v mądrych tedy w táiemnicy maiąc być/ á wiedzieć kogo

ich vcżyć/ á ſtrzedz tego pilnie/ á mądry v nich żadny/ iedno ktory nawiętſze błę

dy wymyſli. Piſze Kornelius Agripá/ cżłowiek wielkiey náuki y cżytánia/ iż ná

tych náukach młodość ſwoię vtráćił/ y kſięgi wielkie ſpiſał o nich/ miánował

ie táiemna Filozophia/ gdzye potym tego żáłował s płácżem/ iż ſie wdawał w

ty mátactwá nikcżemne/ gdzye iedney prawdy w nich nie mogł nigdy doznáć/

máiąc ná tho wielkie miſtrze/ y ięzyki wſzytki przednieyſze Krześćiáńſkie vmie=

iąc/ nic im ku doſkonáłośći wſzytkim nie mogło przyść w káżdey náuce thá=

10:

iemney. ∴ ∴ ∴

11:

Rozdzyał dzyeſiąty kſiąg pirwſzych Kroniki they/

12:

á pocżynáią ſie Kſięgi ſwiętego piſmá/

13:

ktore zową Ieoſchue.

14:

O śmierći Moiżeſzowey/ Iozue po żydowſku Ie=

15:

oſchua/ ſyn Nawe álbo Nun lud Izráelſki w ſwoię ſpráwę

16:

wzyął/ ktoremu Pan Bog rzekł: Iakom był z Moiżeſzem ták

17:

y s tobą będę/ bądź mocny á wielki/ ty rozdzyeliſz kráiny ludu

18:

ſwemu/ iedno ſtrzeſz zakonu/ á nie wykrácżay ná práwo áni ná

19:

lewo. Poſłał tedy Iozue s Setym dwu ſzpiegierzow do Iery=

20:

chá miáſtá/ áby ie przebacżyli á oglądáli.

Ierycho.

Ktorzy przyſzedſzy

21:

zá Iordan ſzli do miáſtá/ przyſzli w dom iedney nierządney niewiáſty imieniem

22:

Rááb.

Powiedzyano o nich krolowi Ierycho/ poſłał krol do tey niewiáſty Rá=

23:

áb / mowiąc: Wywiedź tych dwu ktorzy weſzli do twego domu. Zlękłá ſie nie=

24:

wiáſtá/ ſkryłá ony ſzpiegierze y przykryłá páźdzyerzym lniánym/ y odpowiedziá=

25:

łá: Znam to iż przyſzli do mnie/ álem niewiedzyáłá ſkąd byli/ á ſkoro brony zám=

26:

kniono wyſzli precż fortą/ gońcie ie rychło áza ie poimacie. Gonili ie ná po=

27:

wieść oney niewiáſty drogą ktora ſzłá do brodu Iordaná. Szłá wnet niewiá=

28:

ſtá do onych mężow/ y rzekłá: Poznáłám iż wam Pan Bog dał tę zyemię/ boi=

29:

my ſie tu was wſzyſcy/ ſlyſzeliſmy że was Pan Bog przewiodł przez morze cżyr=

30:

wone ſucho/ y coſcie pocżynili krolom Ammoreyſkim Seon y Og/ ktoreſcie po=

31:

bili/ teraz mi przyſięgaycie przez Bogá/ iż iáką ia wam teraz łáſkę cżynię/ táką

32:

wy mnie też vcżynicie z domem oycá mego. Y vcżynili ták iáko chciáłá. Wnet ie

33:

ſpuśćiłá powrozem cżyrwonym z okná domu ſwego ktore były w murze/ y rze=

34:

kłá im: Záchowaycie ſie do trzeciego dniá w gorach/ áż ſie wrocą ći co was ſzu=

35:

káią. A oni iey rzekli: Zbierz do ſwego domu wſzytki ſwoie rzecży y przyiaciele s

36:

ktorymi ſie cáło záchowaſz/ á niechay ten powroz wiśi ná znák/ gdy Ierycho bę

37:

dzye wzyęto/ tedy żadny ſzkodzić nie będzye.

38:

¶ Y przyſzli do Iozue/ á powiedzyeli co ſie im przydáło/ y co mowiłá niewiá=

39:

ſtá. Mieli im zá dobre Iozue y Eleázár iż przyſięgáli. Przykazał thedy Iozue

40:

przez wołánie woźnego/ áby ſie gotowáli po trzech dni przez Iordan ciągnąć

41:

ku otrzymániu zyemie Chanan. Rzekł tedy do narodu Rubenowego y Gady=

42:

towego y poł Mánáſſe/ áby byli gotowi we zbroi przodkiem przed brácią wá=

43:

ſzą. Ktorzy rzekli wſzytko vcżynić. Rzekli też áby káżdy vmárł táki/ ktory nie

44:

będzye poſłuſzen twego roſkazánia/ tylko áby był Pan s tobę iáko był z Moiże=

45:

ſzem. A ták Iozue ráno powſtawſzy ruſzył namioty.

Ruſzenie Iozue.

Wyſzedſzy s Setim przyſzli

46:

nád Iordan/ mieſzkáli tám trzy dni. Potym rzekł do wſzytkich/ bądźcie poſwię

47:

ceni w Pánie/ iutro Pan Bog vcżyni známi dziwne rzecży. Ná świtániu rzekł

48:

do kápłanow: Weźmicie Arkę á podźcie z nią przed ludem przodkiem od ludzi

49:

ná dwu tyſiącu łokći áby od wſzytkich byłá widzyána/ á gdy wnidzyecie ná

cżęść Iorda=

strona: 47

Wiek trzeći.

Liſt 47.

cżęść Iordáná rzeki/ wyſchnie. Rzekł też do ludu áby ſzli zá Arką z daleka/ á=

by byłá widzyána przeſtrono wſzytkim/ aby w tę drogę wſzyſcy tráfiáli/ á ſtrze=

ſzcie ábyſcie bliſko Arki nie byli. A gdy weſzli ná Iordan z Arką/ wielka rzeká

byłá s powodzi/ wſzákże vcżyniłá ſie przed nią ſucha drogá áż do dná/ á po ſtro=

nie ſie wodá wynioſłá ku gorze ſtoiąc ná mieyſcu/ zá Arką poſpolity lud ſpráwi

wſzy dzyeći w pośrzodek z niewiáſtámi ſzedł/

Przeſzli Iordan.

á przed nimi we zbroiach Rube=

now narod/ Gáládow/ y Mánáſſe/ ktorych było cżterdzyeśći tyſiąc godnych

ku walce. A gdy było w pośrzodku rzeki/ ſtánęli kápłani z Arką/ cżekáiąc áby

lud drogą ſuchą rządnie ſzedł imo Arkę z dáleká ná brzeg/ bo byłá wodá dolna

10:

ſpłynęłá áż do dná do morzá cżyrwonego. Potym Iozue s pośrzodku Iordaná

11:

ſuchego roſkazał wzyąć dwánaſcie kámieni gdzye kápłani ſtali z Arką/ á wy=

12:

nieść ná brzeg dwiemánaſcie ſtárſzym z narodow Izráelſkich/ ná pámiątkę po=

13:

tomkom ich/ áby wiedzyeli moc Bożą iż przez ſuchy Iordan przewiodł oyce ich/

14:

á drugich dwánaſcie kámieni kazał wnieść z brzegow w pośrzodek Iordana

15:

ná gromádę/ ktore ieſzcże y dziś tám ſą/ ná pámiątkę prześcia ich przez Ior=

16:

dan. A gdy lud przeſzedł przez rzekę/ wyſzłá też y Arká s kápłany. Wroćiły ſie

17:

záſię wody á ſzły potokiem ſwym iáko pirwey. Wyſzedł tedy lud z Iordaná pir

18:

wſzego mieſiącá dzyeſiątego dniá/ wzyáwſzy s ſobą onych dwanaſcie kámieni z

19:

rzeki Iordanu/ y rozbili namioty w Gálgális od Ierychá przez dzieſięć ſtáian/

20:

á pięćdzyeſiąt od Iordaná/ tám Iozue vcżynił ołtarz z onych dwunaſcie kámie

21:

ni w Gálgális/ ná ktorym Pánu Bogu poſługi cżynił. A gdy to ſłyſzeli wſzyſcy

22:

krolowie Amoreyſcy ktorzy zá Iordanem mieſzkáli/ y wſzyſcy krolowie Ká=

23:

náneyſcy/ iż przeſzli Izráelowie Iordan ſuchy/ polękli ſie bárzo/ iż nie był

24:

v nich duch.

25:

Tego cżáſu Iozue s przykazánia Páńſkiego obrzá=

26:

zał dzyeći/ ktore ſie były zrodziły ná puſzcży/ męſkiego pogłowia.

Obrzázánie.
Iozue w v. káp.

Po obrzázaniu

27:

rzekł Pan Bog do Iozue/ odiąłem od was dziś ſromotę Egipſką/ przeto ono

28:

mieyſce názwano Gálgálá álbo Gilgálá po żydowſku. Mieſzkáli ná tym miey=

29:

ſcu áż ſie pogoili/ y vcżynili tám wielkęnoc cżternaſtego dniá mieſiącá pirwe=

30:

go/ iedli tám báránká/ drugiego dniá pożywáli z żywnośći oney zyemie przaſny

31:

chleb/ práżmo/ y ine owoce/ á tám przeſtáłá im Mánná/ ktorą ſie żywili áż do

32:

thego cżáſu przez cżterdzyeśći lat.

Mánná przeſtá=
łá.

Teyże nocy wyſzedł Iozue ná wywiedzenie

33:

Ierychá/ potkał mężá przed ſobą z dobytym miecżem. Ktoremu rzekł Iozue/

34:

á náſz cży nieprzyiaciel? Ktory rzekł/ ieſtem kſiążę ludu Bożego/ y náucżył go

35:

iáko miał wzyąć Ierycho/ á przekląć ie y wſzytki rzecży ktore w nim były. Io=

36:

zue padł ná zyemię przed nim. Rzekł mu Anioł/ złoż boty z nog twoich/ bo miey

37:

ſce ná ktorym ſtoiſz ſwięte ieſt. Y vcżynił ták iáko mu kazano. Ierycho było zám

38:

knione dla boiáźni/ iż żadny do niego nie mogł wnidź áni wynidź. Roſkazał Io=

39:

zue kápłanom áby wzyęli Arkę vmowy y ſiedḿ trąb/ á lud zbroiſty przed Arką

40:

ſzedł/ á lud poſpolity zá Arką/ y obeſzli pirwſzego dniá przaſnic miáſto około ći=

41:

cho/ y wroćili ſie do ſwoich namiotow/ á thák cżynili każdy dzyeń do ſzoſtego

42:

dniá. A gdy obchodzili ſiodmego dniá ono miáſto/ tedy roſkazał Iozue wſzyt=

43:

kim ſkoro w trąby zátrąbią kápłani/ábyſcie wſzyſcy krzycżeli. Tákże vcżynili/

44:

wnet ſie mury obáliły z gruntu około miáſtá Ierychá. Powiedzyał im też Io=

45:

zue/ niechay będą przeklęte wſzytki rzecży w nim/ to ieſt/ śmierći oddáne/ ále

46:

złoto/ ſrebro/ miedź/ żelázo/ y ine rzecży/ ktore może ogniem ocżyśćić/ áby były

47:

zá pirwotki Pánu Bogu do kościelnego ſkárbu oddáne. Szli thedy do miáſtá

48:

wielką mocą/ nie żywili żadney rzecży żywey/ ludzi/ żon/ dzyeći/ dobytki wſzel=

49:

kie pobili/ tylko złoto/ ſrebro/ y wſzelkie rzecży ktore ogień wytrzymáią pobrá=

50:

li/ y do kościołá oddáli/ á miáſto ſpalili/ okrom Rááb niewiáſty/ ktorą z oycem

51:

y z mácierzą y ze wſzytkim domem záchowáli/ y wzyęli miedzy ſię y chowáli. Tę

52:

to był poiął Sálmon kſiążę z narodu Iudá/ y miał z nią ſyná Booz/ bo tá byłá

ſzpiegi ich

strona: 47v

Kſięgi pirwſze

ſzpiegi ich w domu ſwym zachowáłá. Złorzecżył też álbo przeklinał ktoryby Ie

rycho miáſto opráwiał.

¶ Achán z narodu Iudá po zwoiowániu miáſtá/ wzyął ſobie á zátáił płaſzcż

cżyrwony złotogłowowy/ y dwie ſcie ſyklow złotych/ y tákież ſrebrnych/ y ine rze=

cży ktore były przeklęte/ pobrał.

Háy.

A gdy Iozue poſłał przećiw miáſtu Háy/ po=

ráżeni y roſproſzeni Izráelitowie/ s ktorych było zábitych trzydzyeśći y ſześć

mężow. Iozue rozdárł ná ſobie odzyenie/ y leżał przed Arką ná zyemi áż do wie

cżorá/ tákież drudzy ſtárſzy z nim włożywſzy worki ná głowy. Rzekł Pan Bog

do Iozue: Pomázał ſie lud rzecżámi przeklętymi/ nie będę zwámi áż ſie ocży=

10:

śći. Puſzcżał tedy loſy Iozue ná narody oſobne ich/ y padł los ná Achaná/ wy=

11:

wiedzyon potym á vkámionowan/

Achán vkámio=
nowan.

á iego wſzytek ſtátek z dobytki y z domem/ to

12:

ieſt/ z namiotem ſpalili/ gdzye ieſzcże y dziś wielka gromádá ſtoi kámienia ná

13:

tym mieyſcu. Pothym Iozue poſłał trzydzyeśći tyſiąc ludzi przećiw miáſtu

14:

Háy. Położyli ſie miedzy Háy á Betel ku zachodu ſłońcá/ zoſtáwiwſzy tám pięć

15:

tyſięcy ludzi/ przyſzli do woyſká. Krol Háy ciągnąc przećiw woyſku Iozue/ nie

16:

wiedząc o ludzyech ná zaſádce w tyle. Iozue zmyſlił ſobie vciekánie/ odwiodł

17:

ie od miáſtá/ á dał znák podniozſzy tarcżą tylnym ludzyem/ ktorzy byli poſtá=

18:

wieni ná zachod ſłońcá/ wzyęli miáſto á zápalili/ y ludzi zbili nie żywiąc áni

19:

dzyeći/ áni dobytká/ krolá obieśiwſzy łupem ſie rozdzyelili.

20:

¶ Słyſząc to Gábánitowie/ ktore rzecży Iozue pocżynił nád dwiemá miáſty/

Gábáon miáſto.

21:

iż żadnemu nie przepuśćił ták ludziom/ dzyeciom/ iáko dobytkowi/ áni przymie

22:

rza nie chce mieć ni ſkim/ vmyſlili chytrze z nimi wzyąć ſpokoyne przymierze tym

23:

obycżáiem/ poſłáli poſły do nich/ ktorzy przyſzedſzy do ich namiotow/ powiedá=

24:

li ſie być z dálekich kráin/ przeto byli ná ſię włozyli ſtáre ſzáty/ trzewiki złe/ flá=

25:

ſzki ſkorzáne/ chleb twárdy ſpleśniáły/ rzekli do Iozue: Słudzy wáſzy ieſteſmy/

26:

záchowycie nas w pokoiu. Vwierzyli im Izráelowie/ Bogá o to nie pytawſzy/

27:

przyſięgli im zá pokoy Iozue/ Eleázár/ y ſtárſzy z narodow. Po trzećim dniu

28:

ciągnął z woyſkiem Iozue przećiw miáſtu Gábáon/ wyſzli przećiw iemu oni

29:

ktorym przyſięgáli. Rzekł Iozue/ cżemuſcie nas ták okłámáli? Odpowiedzye=

30:

li/ ſłyſzeliſmy o wáſzym wielkim ſzcżęſciu y o okrutnośći/ nie żywiąc nikogo/ iż

31:

też zakazánie macie ni ſkim przymierza bráć/ á boiąc ſie was/ muſieliſmy ták

32:

vcżynić. Weſzli w rádę Iozue s poſpolitym ludem/ niektorzy mowili nie ma tá=

33:

kim przyſięgá być dzyerżána/ drudzy przećiw temu. Stárſzy boiąc ſie by tym

34:

Páná Bogá nie rozgniewáli/ rzekli: Gdzy ſie ſłużebniki náſzymi licżyli/ niechay

35:

będą wiecżnymi ſłużebniki v nas/ áby drwá rąbáli á wodę nośili ná ſłużbę bo=

36:

żą/ przeto rzecżeni byli Náthinnei/

Náthynnei.

y wroćili ſie záſię Izráelowie do Gálgális.

37:

Tego cżáſu krolował w Ieruzálem Adoniſedech/

Adoniſedech.

38:

ktory gdy vſłyſzał iż Gábáonitowie wzyęli z Zydy przymierze/ bał ſie/ wezwał

39:

k ſobie cżterzech krolow ná pomoc Amoreyſkich. Ktorzy przyciągnąwſzy k nie=

40:

mu/ obegnáli Gábáon. Obegnáńcy poſłáli do Iozue/ proſząc áby ich rátował

41:

á wyzwolił od oblężenia. Ktory zebrał prętko woyſko/ vderzył ná nieprzyiacie=

42:

le áż pocżęli vciekáć. Ale Pan Bog ſpuśćił ná nie grad/ to ieſt kámienie/ y po=

43:

bił ich więcey niż miecżem. Widząc Iozue ſłońce nád zachodem/ boiąc ſie áby

44:

nie vbieżeli nocą/ wołał ku Pánu/ mowiąc: Nie záchodź álbo nie ruſzay ſie

45:

ſłońce przećiw Gábáon/ á mieſiąc przećiw dolney kráinie Háy. Y ſtánęło ſłoń=

46:

ce z mieſiącem cáły dzyeń/ nigdy nie był áni przed tym áni potym thák długi

47:

dzyeń.

Słonce ſtánęło.
Iozue w x. káp.

Pięć krolow ſkryli ſie do iámy w mieście Mácedá. Powiedzyano o nich

48:

Iozue/ kazał ie zákłáść kámienim á oſádzić ſtrożą/ áby nie wyſzli/ á drugim ka=

49:

zał gonić nieprzyiaciele. Pobiwſzy ie/ do miáſtá Mácedá ſie wroćili/ gdzye był Iozue/ ktory kazał wywieść z iámy pięć krolow y zwieśić. Tákże vcżynili/

Obieſzenie pięć
krolow.

po=

50:

tym ie wiecżor zięto s ſzubienic á pochowano do oney iáſkiniey gdzie ſie byli ſkry

51:

li/ y nakłádli ná nie kámienia ná wiecżną pámiątkę. Tegoż dniá zábili krolá

Mácedá

strona: 48

Wiek trzeći.

Liſt 48.

grafika

Mácedá y miaſto wzyę=

li. Potym zwoiowáli Le

bne/ Lachim/ Eglon/

Hebron/ Dabir. Potym

ſie wroćił Iozue y z lu=

dem do Galgale. A gdy

tho vſłyſzał Krol Aſſor

Labin/ obeſłał wſzytki

krole okolicżne. Przycią

10:

gnęli z wielkimi woyſki

11:

do niego przećiw Izrá=

12:

elſkim ludzyem w pocż=

13:

cie trzech ſet tyſięcy lu=

14:

dzi y dwu tyſiąc wozow

15:

wyelkich. Przyciągnęli

16:

do wod Meron. Rzekł Pan Bog do Iozue: Nie boy ſie/ iutro ie tobie dam ná

17:

bicie/ wozy ich popaliſz/ á koniem żyły podrzeżeſz. Y poráźili ie ſynowie Izrael=

18:

ſcy/ okrom tych ktorzy do miaſt obronnych vciekli/ ábowiem ſie byli dobrze Ka

19:

náneycżykowie w mieściech ogrodzili/

Poráżeni krolo=
wie.

gdy ſłyſzeli iż lud Izráelſki ciągnie s pu=

20:

ſzcżey do nich/ y nie mogł ich Izráel dobyć/ áż zá wielką pracą á długą s tru=

21:

dnoſcią. Wſzákże zwoiowáli wſzytko kroleſtwo żadnemu nie przepuſzcżáiąc/ á=

22:

ni było miáſto potym żadne/ ktoreby ſie im w moc nie dáło s przypędzenia.

23:

Zábili thedy iuż byli ſynowie Izráelſcy trzydzyeśći y ieden krolow Pogáń=

24:

ſkich wſzytkich.

Ieden á trzydzie
ſći krolow zábili.

25:

¶ Piątego roku wyścia s puſzcżey/ ruſzył ſie Iozue z namioty ſwymi y ludu I=

26:

zráelſkiego z Galgale do Sylo/ á tám poſtáwili namiot domu Bożego. Potym

27:

do Sychen/ y poſtáwił ná gorze Hebál ołtarz Pánu bogu s kámienia cáłego/

Sylo.
Sychen.
Hebal gorá.

28:

vcżynił ofiárę z dobytká pokoynego/ y nápiſał ná nim Deuteronomium/ to ieſt/

29:

piąte kſięgi Moiżeſzowe. Potym Iozue dał zyemię Hebron ku dzyerżeniu Ka=

30:

leb/ y byłá ziemiá w pokoiu przez niemáły cżás.

Hebron.
Kaleb.

31:

¶Wezwawſzy tedy Iozue ludu wſzytkiego przed namiot Páńſki domu Boże=

32:

go w Sylo/ rzekł k nim: Sſtárzałem ſie/ dobrzeby ábyſcie byli rozdzyeleni krá=

33:

inámi tymi ktoreſmy Páńſką mocą pobrali według iego woley. A thák loſem

34:

przypádły ná nie kroleſtwá ty.

Rozdzyał Kro=
leſtw.

Pirwſzym loſem Iudowemu pokoleniu. Wto=

35:

rym Symeonowemu. Trzećim Beniámin/ á tá cżęść byłá bárzo ćiáſna ále pło

36:

dna w vżytki/ k niey przyſłuſzáło Ierycho y Ieruzálem.

Ierycho.
Ieruzalem.

Cżwartym Efraim.

37:

Piątym połowicy Mánáſſe. Szoſtym Iſáſchar. Siodmym Zabulon. Oſmym

38:

Aſſer. Dzyewiątym Neptálim. Dzyeſiątym Dánowemu. Ale y Lewitom oſo=

39:

bno oddzielono cżterdzyeśći y ośḿ miaſt ku mieſzkániu/ s ktorych iuż byli wzyę=

40:

li dzyeſięć w Ammoree/ gdzye byli vſtáwili trzy wolne záchowánie káżdemu ku

41:

vciekániu/ á s tę ſtronę Iordanu tákież drugie trzy ku záchowániu wolnemu

42:

ſpokoiem/ ktory ſie do nich vciecże. Potomkowie Iozefowi pocżęli mowić iż

43:

máły dzyał ná nie przyſzedł/ mowiąc: że w ich narodzye wielki ſie lud rozmogł.

44:

Odpowiedzyał Iozue áby ſobie w gránicach przeſtrono cżynili/ á dobywáli

45:

kráin po gorach dáley zá zyemię obiecáną.

46:

¶ Potym Iozue wezwawſzy k ſobie poſpolitego ludu Izráelſkiego/ rzekł im:

47:

Iuż ſie ia muſzę s ciáłem ſwym rozłęcżyć/ á rozumiem po was iż po mey śmier=

48:

ći Páná ſwego pobudzicie ná ſię/ wybierzcie ſobie teraz przedemną/ á powiedz=

49:

cie komu rádniey będzyecie chcieć ſłużyć/ ieſli bogom Pogáńſkim cżyli Pánu

50:

ſwoiemu/ ktory was przywiodł do they zyemie/ bowiem ia y dom moy ſámi

51:

ſłużyć będzyem Pánu Bogu náſzemu. Rzekł lud poſpolity: Boże vchoway áby=

52:

ſmy od ſwego Páná mieli odſtępić/ ále mu ſłużyć będzyem. Rzekł Iozue/ was

53:

ſámych ná ſwiádki biorę/ żeſcie dziś wybráli Páná ſobie/ á rzekliſcie go nie od=

ſtępować ni=

strona: 48v

Kſięgi pirwſze

ſtępowáć nigdy. Odpowiedzyeli/ ieſteſmy ſwiádkowie tego/ y wſtąpili do Sylo

ſtánęli przed domem Bożym/ y wzyął onego dniá pokoy s Pánem Bogiem lud

Izráelſki/ á ná znák tego Iozue wylał wodę ná zyemię/ iákoby rzekł/ ktoby iná

cżey vcżynił/ nie tylko ſam zginie/ ále y wſzytko plemię iego wyſchnie iáko tá wo

dá ná zyemi. Y nápiſał to Iozue onego dniá w kſięgi wiecżne zakonu Bożego/ y

wzyął wielki kámień połozył gi pod dębem ktory ſtał przed domem Bożym/ á

rzekł: Ten kámień będzye wam ná ſwiádectwo wiecżne. Potym roſpuśćił lud

do dzyerżaw ſwych/ á ſam rychło vmárł máiąc lat wieku ſwego ſto y dzyeſięć/

rządził lud po Moiżeſzu dwádzyeściá y ſześć lat/ pogrzebion ieſt w mieście

10:

Támnátſare ná gorze Efráim.

Iozue vmárł.

Tegoż cżáſu vmárł y Eleázár Biſkup/ pocho=

11:

wan w Gábáát/ á Phinee ſyn iego ná iego mieyſce wſtąpił.

Eleázár vmárł.

12:

Rozdzyelenie iedennaſte kſiąg pirwſzych

13:

o Greckim piſmie.

14:

Admus było imię właſne krolá Phenickiego ſyná

15:

Egenorá/ ktory v Tyru y Sydonu pánował/ ten był poſłan

16:

od oycá ſwego Egenorá ſzukáć ſioſtry Europy/ ktorą był Iu=

17:

piter przemieniwſzy ſie w Wołu vnioſł/ á ná wyſep Krete

18:

przynioſł/ á gdy iey nie mogł naleść/ nie śmiał ſie wroćić do oy

19:

cá/ zoſtał bliſko gory ktorą zwano Párnazus/ á tám záłożył

20:

miáſto Thebe/ á kráinę przezwał Boecia od Wołu/ ktorą pirwey Aonia zwa=

21:

no.

Párnazus gorá.
Thebe záłożono.
Boecia.

Tám iego towárzyſze wąż Hidrá pomorzył/ Kádmus onego wężá zábił/

22:

zęby mu wytłukł y rozmiotał po polu/ á iáko Poetowie wymyſlili/ powſtáli z

23:

onych zębow ludzye ſrodzy/ ktorzy ſie ſami zbili/ iedno ich kilko zoſtáli przy nim.

24:

Rozumieią to przez ty zęby litery Greckie/ ktore ten Kádmus wynálazł rozmy

25:

ſláiąc ſiedząc nád wzdroiem rzecżonym Hyppokron w Greciey/ według kto=

26:

rych náucżył Greki piſáć/ kthore litery Greckie táki wzor máią.

27:

Alpha Vita Gamma Delta Epſilon Ita Iota Lambda My Ny Omicron

28:

Α Β Γ Δ Ε Η Ι Λ Μ Ν Ο

29:

Pi Rho Sigma Tau Ypſilon Omega.

30:

Π Ρ Σ Τ Υ Ω Thy drugie Pálámeden piſzą wynálazł.

31:

Zita Thita Phi Chi Pſi

32:

Ζ Θ Φ Χ Ψ

33:

¶ Potym tego Kádmuſá Amphion Merkuriuſzow ſyn/ s Tebe miaſtá w Gre

34:

ciey wyrzućił y wygnał/ opráwił miáſto murem.

Thebe zbudowa
no.

A iáko Poetowie piſáli/ grał

35:

ná inſtrumencie/ ſámy kámienie ſkakáły do wapná ná mur. Potym tho miá=

36:

ſto ſláchetne ſkáźił Alexánder wielki/ tákże y dziś nizacż w Turcech.

37:

¶ Europá krolewná ſioſtrá Kádmuſowá/ tá byłá niepoſpolitey vrody/ ſpo=

38:

dobáłá ſie Iupiterowi/ á gdy k niey inácżey nie mogł przydź/ poſłał Merkuri=

39:

uſzá s Krety wyſpu do Feniciey/

Europá.

áby ſie przemienił w Wołu á pánnę vnioſł po

40:

wodzye morzem/ ktory ták vcżynił. Scżedł ią gdy s pánnámi gráłá ná brzegu/

41:

gdzye páſiono dobytek/ Merkuriuſz (ktory to vmiał) przemienił ſie w Wołu

42:

pięknego/ chodził miedzy pánnámi łáſkáwy. Widząc go pánná Europá thák

43:

pięknego łáſkáwego/ wſiádłá nań/ on potym z nią ſkocżył w wodę/ y przypłynął

44:

z nią s Feniciey do Krety/ Iupiter ná pámiątkę iey przezwał trzecią cżęść

45:

ſwiátá Europá.

46:

¶ Fenix brát tego Kádmuſá puśćił ſie był przez cżyrwone morze áż do Syri=

Fenix.

ey/ potym

strona: 49

Wiek trzeći.

Liſt 49.

ey/ potym zalożył miáſto Sydon od ryb/ bo thám zową tym imieniem rybę. A

gdy tám pobył cżás niemáły/ názwał tę kráinę Fenicią od ſwego imieniá.

Sydon miáſto.
Fenicia.

Wy=

nalazł też káráktery ku piſániu/ y ludu poſpolitego náucżył. Ieſt kráiná bárzo

rodzáyna/ żydowſkiey zyemi przyległa. W tey to Feniciey Libanus gorá zacna/

ná ktorey drzewo Libáńſkie roście.

Andion ſyn Eriktowiuſá krolá Atteńſkiego thego cżáſu

był/ ten miał dwu ſynu y dwie corce/ walcżąc długo s krolem Tráckim

Terenſem/ ziednał ſie z nim/ ktoremu dał zá małżonkę corkę ſwoię imie

niem Prognes/

Terens krol Trá
ciey.

tá mu vrodziłá ſyná Ithym rzecżonego. Prognes prośiłá mę=

10:

żá ſwoiego/ áby ią poſłał do oycá do Atten náwiedzić ſioſtrę/ ktorey było imię

11:

Philomená (to ieſt Słowik.) Krol niechciał iey poſłać/ ále ſam iechał po nię.

Pánná Philo=
mena.

12:

Iádąc z nią poſzkárádził pánieńſtwo iey/ gdy mu groźiłá powiedzyeć przed ſio=

13:

ſtrą iego żoną/ vrznął iey ięzyk/ y dał chowáć ná iedno mieyſce. Przyiechał do

14:

żony krolowey/ powiedzyał iż ſioſtra twoiá Philomená vmárłá w okręcie/ bo

15:

nie przywykłá żeglárſkim wilgościam/ ktorey żałowáłá bárzo/ bo byłá niepo=

16:

ſpolitey cudnośći y rozumu. Gdy ſie potym dowiedzyáłá co iey wyrządził/ v=

17:

wárzyłá mu ſyná (ktorego iednegoż z nim miáłá) Ithym/ y dáłá ieść. Gdy go

18:

iadł/ głowę ná ſtoł przynioſłá/

Ithym.

á w tym Philomená przyſzłá żáłuiąc ſie ná kro=

19:

lá ſwoiey cięſzkośći. Krol wzyął miecż/ chciał żonę zábić/ ktora z łáſki bogow

20:

przemieniłá ſie w Iáſkołkę/ Philomená w Słowiká/ á ſam krol w Dudka/ á ták

21:

ſie w niwecż krolewſki rod wſzytek obroćił. Możeć to być powieść zmyſloną od

22:

Poetow/ ále w ſobie ma wielkie przykłády/ porucżam tho káżdemu ná ro=

23:

zmyſlánie rozmáite.

Iudicum j.

24:

Rozdzyał dwánaſty kſiąg pirwſzych o

25:

Sędzyoch Zydowskich.

26:

Látá od ſtworzenia wſzech rzecży 3745.

27:

O śmierći Ieoſchua ſyná Nun/ rádził ſie lud Izrá

28:

elſki przez Phinee Biſkupá Páná Bogá/ ktoryby ich miał być

29:

ſprawcą przećiw Kánáneyſkim. Rzekł im Pan Bog áby był

30:

Iudás/ to ieſt/ z Iudowego narodu. Rzekł tedy Iudás álbo

31:

Káleb Symeonowi/ sſtęṕ zemną ná moy dzyał/ á walcż prze=

32:

ćiw Chánáneowi. Sſtąpili tedy do Bezech/ y zábili tám dzye

33:

ſięć tyſiąc mężow/ á poimawſzy Adonizebech vcięli mu ręce y nogi/ Ieruzálem

34:

wzyęli y ſpalili.

Adonizebech ob=
cięt.

Wziął też Iudás Gazám y Aſkálon y Akáron s kráinámi przy=

35:

ległemi/ ále dolnych ludzi nie mogli do końcá przemoc/ bo byli w dobrey obro=

36:

nie/ y wzyęli z drugimi przymierze/ á záchowáli ie miedzy ſobą pod trybutem

37:

przećiw woley Bożey/ bowiem iuż zápomniawſzy dobrodzyeyſtwá Páńſkiego/

38:

wzyęli towárzyſtwo s Pogány iedząc z nimi y pijąc y żony od nich poymuiąc/

39:

báłwánom ich ſlużąc. Byli vpomináni przez Aniołá w Gálgáli/ ktory mowił/

40:

bogowie ich będą wam ku vpadku. Przeto Pan Bog dał ie w moc Rázáthá=

41:

im krolowi Syriyſkiemu y Mezopotáńſkiemu/ ſłużyli mu ośḿ lat/ á potym wo

42:

łáli do Páná Bogá o wſpomożenie á wybáwienie z niewoley/

Rázátháim.

dał im ſprawcę

43:

dobrego Othonielá/ ktory ie z niewoley wybáwił.

44:

Thoniel z narodu Iudá/ brát y zyęć Káleb/ pirwſzy Sę=

45:

dzya ich/ roſkázował Zydom cżterdzyeśći lat wzyąwſzy odpowiedź od

46:

Bogá/ áby cżynił o wolność s krolem Syriyſkim/ poráźił go y wybáwił

47:

lud Izráelſki od niego/ y byli w pokoiu trzydzyeśći y dwie lecie.

Látá od

strona: 49v

Kſięgi pirwſze.

Látá od ſwiátá ſtworzenia 3786.

Yoth álbo Ehud po zydowſku/ wtory Sędzya zy=

dowſki/ z narodu Beniamin/ ſyn Gerary/ roſkázował Zydom ośḿ=

dzyeſiąt lat. Ten gdzy widzyał Egloná krolá Moábſkiego

Eglon.

ośḿna=

ſcie lat trapić lud Izráelſki/ y wiele miaſt ich pobráć/ trybut ná

nie wielki vłożyć/ y báłwány do Galgále wnieść/ z roſkazánia Páń

ſkiego vcżynił ták/ ſzedł do Egloná krolá z dáry od Zydow/ rzekł mu: Mam s tografika

bą nieco oſobnego mowić ná pokoiu. Kazał tedy wſzyt=

kim wynidź krol Eglon/ iedno z nim zoſtał. Ayoth doby=

10:

wſzy deki przebił go przez żywot y zábil/ bo był tłuſty/ zá=

11:

wárſzy go wyſzedł tyłem s pokoiem. Przyſzedł Ayoth do

12:

ſwoich/ powiedzyał im tę rzecż/ trąbili ná gorze Efráim

13:

y sſtąpili z nim do brodu Iordaná/ vderzyli ná Moáb=

14:

ſkie ludzi y poráźili ie. Od tego cżáſu byli pod mocą Izrá

15:

elſką Moábithowie. Po śmierći iego wſtąpił ná iego

16:

mieyſce Sángar ſyn Anátow/

Sángár.

ten to iednym lemieſzem

17:

zábił ſześć ſet nieprzyiacioł/ ále thegoż roku vmárł/ przeto nie ieſt miedzy

18:

Sędzye pocżytan. grafika

19:

Elborá z narodu E=

20:

fráim z mężem ſwoim Bá

21:

rách z narodu Neptálim/

22:

po Ayocie ſądzili Zydy cżterdzye=

23:

śći lat/ tym obycżáiem.

Trzeći Sędzya.

Rychło

24:

po Ayocie Zydowie rozgniewáli

25:

Páná Bogá ſwoim niepoſłuſzeń=

26:

ſtwem/ przeto ie dał w moc nie=

27:

przyiacielom ich/ iż ie Labin Ká=

28:

náneyſki krol ktory mieſzkał w Aſſeroth/ vćiſkał podatki y przeſládował przez

29:

Hetmáná ſwego Zyſſárę.

Lábin.
Zyſſárá.

Przeto záſię Zydowie vciekáliſie s płacżem do Páná

30:

Bogá o miłoſierdzye/ á Delbory prorokiniey o przycżynę prośili. Ktorey gdy

31:

modlitwy Pan Bog wyſłuchał/ wnet mężá ſwego Báráchá zá kſiążę álbo wo=

32:

dzá wybráłá/ ktory prętko zebrawſzy dzyeſięć tyſiąc ludzi zbroynych/ potkał ſie

33:

z nieprzyiacielmi/ poráźił/ potłocżył/ y pobił wſzytki. Zyſſárá Hetman z wiel=

34:

kiego przeſtráchu vciekł z wozá do iedney niewiáſty w dom/ á tám ſie chciał tá=

35:

iemnie záchowáć/ ále gdy ſprágnął/ prośił oney niewiáſty by mu dáłá pić/ y dá

36:

łá mu mleká. A gdy ſie go do ſytośći nápił/ vſnął twárdo ná zyemi. Niewiá=

37:

ſtá to widząc przybiłá go żeláznym gwoźdzyem do zyemie przez ſkronie młotem

38:

żeláznym/ y obiáwiłá Báráchowi. A ták wyzwolili od obciążenia nieprzyia=

39:

cielſkiego lud Izráelſki. Spiewáli tedy Delborá y Bárách pieśni ſwoie ku cżći

40:

á chwale Bożey/ dzyękuiąc zá wſpomożenie wielkie.

41:

Látá od ſtworzenia ſwiátá 3980.

42:

Edeon z narodu Mánáſſe ſyn Ios/ cżwarty Sędzya

43:

Izráelſki/ roſkázował Zydom cżterdzyeśći lat y s tymi ſiedḿ w kto

44:

rych ſłużył Mádiánitom y Amálechitom. Po wielkim vdręcżeniu

45:

żydow od nieprzyiacioł/ wołáli ku Pánu Bogu o wſpomożenie I=

46:

zráelitowie. Ktory gdy ſie nád nimi zmiłował/ poſłał im mężá s

47:

Prorokow iednego/ to ieſt Gedeoná/ do ktorego Anyoł przyſzedł á on ſobie iuż

48:

ſzpiżę gotował ku vciekaniu boiąc ſie nieprzyiacioł/ rzekł mu: Pan ſtobą mężu

49:

mocny. Rzekł Gedeon: Ieſli Pan známi/ cżemu nas thy złe rzecży potkáły?

Rzekł mu

strona: 50

Wiek trzeći.

Liſt 50.

grafika

Rzekł mu Anyoł/

Anyoł.

idź á

będzyeſz bił Mádiány.

Ktoremu Gedeon/ ie=

ſlim łáſkę nálazł przed

ocżimá twymi/ nie chodź

ſtąd áż záſię przydę. Y

vwárzyl Gedeon kozieł=

ká y włożył w koſz mię=

ſo y chleb/ położył An=

10:

yołowi/ á polewkę zoſta

11:

wił w gárnczu. Rzekł

12:

Anyoł/ położ mięſo y

13:

chleb ná ſkále/ á poley

14:

zwirzchu polewką. A

15:

gdy to vcżynił/ ruſzył te=

16:

go Anyoł rozgą/ wyſtąpił ogień ná to s kámienia á ſtrawił ony potráwy/ y zni=

17:

knął Anyoł. Teyże nocy Gedeon z dzyeſiącią ſług/ ná roſtazánie Páńſkie/ ſká=

18:

źił ołtarz báłwáná Báál/ y lás poſiekł. Názáiutrz rzekli mieſzcżánie iego oycu

19:

Ios: Wywiedź ſyná iżby vmárł.

Báál skáżon.

Ktorym rzekł/ á wy ſie to mśćić macie Bá=

20:

ál? iákoby rzekł: Ieſli był bog/ ſnádnieć ſie ſam pomśći krom was. Od tego

21:

cżáſu wezwan Gedeon Ieroboal.

Ieroboál ábo Ge
deon.

Zebráli ſie tedy Amálech y Mádián przećiw

22:

Izráelitom w wielkim pocżcie. Przeſzedſzy przez Iordan/ położyli ſie w dolney

23:

kráinie Iezráel/ á leżeli iáko ſzáráńcża.

Iezráel.

Gedeon z roſkazánia Páńſkiego zebrał

24:

lud z narodow Mánáſſe/ Zábulon/ Neptálim/ y Aſſur/ w pocżcie trzydzyeśći

25:

y dwá tyſięcy/ y prośił Godeon znáku zwycięſtwá od Bogá/ położywſzy weł=

26:

nę ná zyemi ſuchey/ ktorą przemienną náydował/ cżáſem mokrą cżáſem ſuchą/

27:

to ieſt/ pirwey żądał áby byłá wełná mokra á zyemiá pod nią ſucha/ y sſtáło ſie

28:

ták. Potym żądał áby wełná byłá ſucha á zyemiá pod nią mokra/ wſzytko otrzy

29:

mał/ poznał znák zwycięſtwá. Y rzekł Pan Bog do niego: Ludu wiele s tobą/

30:

áby nie rzekli ſwoią mocą ieſteſmy wybáwieni od nieprzyiacioł. Przeto wołay

31:

do ludzi/ ktoryby ſie bał áby ſie wroćił z woyſká/ też ktory domu nie dobudo=

32:

wał/ álbo thákież winnice nie doſzcżepił/ álbo żonę poiąwſzy do domu iey nie

33:

przynioſł. Y wroćiło ſie ich z woyſká do domow dwádzyeściá y dwá tyſiącá.

34:

Rzekł Pan Bog do Gedeoná/

Iudicum vij.

ieſzcże tego ludu wiele/ przywiedź ie do wody

35:

Arád w południe kiedy gorąco/ á ktoryć będzye z ręki pił wodę chwytáiąc ię=

36:

zykiem iáko pies/ toć ieſt leniwy/ każ mu z woyſká precż/ tylko ktory klęknie á

37:

ſchyli ſie do wody á pije/ ten niechay zoſtánie. A tákich ſie iedno było okazáło

38:

trzy ſtá. Y rzekł Pan do Gedeoná/ damći w moc Mádiáná. Teyże nocy rzekł

39:

Pan Bog do Gedeoná/ sſtęṕ do namiotow Mádiáńſkich ty y Phárá dzyecię

40:

twoie/ á vſłyſzyſz co będą mowić. Ktory wſtąpił/ ſtánął ná ſtronie namiotow

41:

gdzye ſtraż byłá/ y ſłyſzał gdy ieden drugiemu ſen ſwoy powiedał/ mowiąc:

42:

Zdało mi ſie weſnie iákoby chleb ięcżmienny nie kwáſzony przyſzedł do namio=

43:

tow Mádiáńſkich/ y ſzedł proſto áż do krolewſkiego/ przewrocił gi. Rzekł to=

44:

wárzyſz iego/ złe to naſienie miedzy inemi Ięcżmień/ tákież miedzy Zydy ſłuże=

45:

bnicy Gedeonowi/ nic to inego iedno miecż Gedeonow/ da Bog w ręce iego

46:

Mádiáná. Słyſząc to Gedeon był ſercá dobrego wielbiąc Páná Bogá. Przy=

47:

ſzedł do ſwoich powiedzyał im tę rzecż/ y rozdzyelił ie ná trzy cżęśći/ y dał im trą

48:

by w práwe ręce/ á w lewe pochodnie álbo lámpy w łagiewkach prożnych/ á

49:

rzekł im/ iáko ia będę cżynił/ ták wy cżynić będzyecie. A gdy było o połnocy/

50:

záſádzili ſie we troię około namiotow/ iáko pocżynał Gedeon tákież y oni/ ięli

51:

trębić á łagwiámi tłuc iednę o drugą. A gdy ie potłukli/ dzyerżeli lámpy w rę

52:

ku trąbiąc y wołáiąc: Miecż Páńſki y Gedeonow.

Poráżeni Amá=
lechite.

Przecućiwſzy Amálechite

53:

polękli ſie/ nie znáiąc ieden drugiego bili ſie ſámi y zábijáli/ á drudzy pocżęli v=

I 2	ciekáć áż do

strona: 50v

Kſięgi pirwſze

ciekáć áż do Bedſechá. Mężowie ktorzy ſie znimi bili gonili ie wołáiąc. Efrá=

im záſkocżył im v Iordaná/ zábił dwu krolu Mádiáńſkich Oreb y Zeb/

Oreb.
Zeb.

y przy=

nieſli głowy ich do Gedeoná gniewáiąc ſie á mowiąc/ cżemu ich theż k tey po=

trzebie nie wezwáli. Ktory rzekł/ ſnadźbyſcie ſie byli gniewali/ wſzak przedſię

dał Bog w ręce wáſze krole Mádiáńſkie. Przeſzedł thedy Gedeon przez Ior=

dan/ ále nie mogł gonić nieprzyiacioł dla wielkiego ſprácowánia/ y rzekł do

mężow Sochoth áby mu dáli chlebá/ ále nie dáli y záprzeli krolow Zebe y Sál=

máná/ wſzákże ie poráźił Gedeon y zábił/ wieżę y miáſto Phánuel przewroćił y

pobił obywátele ich. Rzekli thedy ludzye Izráelſcy k niemu/ bądź pánem ná=

10:

ſzym y ſynowie twoi. Ktory rzekł/ áni ia áni ſynowie moi nie będą nád wámi

11:

pánowáć/ ále Pan Bog/ iedno proſzę nádaycie mi klenotow złotych z łupu wá

12:

ſzego. Ktorzy wneth nádáli mu kołtkow złotych do vſzu/ było zlotá tyſiąc y

13:

ſiedḿ ſet ſyklow/ s ktorego ſpráwił odzyenie y nacżynie kápłáńſkie/ y dom Bo=

14:

ży w Efrá y ołtarz/ nád ony ktore były drugie w Sylo/ y vcżynił ſie kápłanem/

15:

y ofiáry cżynił ná ołtarzu ſwoim. Przeto ſie nań Pan Bog rozgniewal y dom

16:

iego wyniſzcżył máło nie wſzytek. Potym w dobrey ſtárośći vmárł zoſtáwiwſzy

17:

po ſobie ſynow ſiedḿdzyeſiąt/ ále drugie miał nie z właſnych żon/ ktore wſzytki

18:

pobił ſyn bękárt Abimelech/ okrom iednego Ioátán.

19:

Bimelech piąty Sędzya zydowſki/ ſpráwował zydy trzy

20:

látá/ ten po śmierći oycá ſwoiego Gedeoná/ ſzedł do Sychem do przyro=

21:

dzonych mátki ſwey/

Iudicum ix.

rzekł do nich/ co wam lepiey ieſt/ y mieć nád ſobą

22:

ſiedḿdzyeſiąt pánow cżyli iednego. Rzekli wſzyſcy/ lepiey iednego. Y przywiodł grafika

23:

ná to ludzi/ iż ſie ſprzyſięgli w kościele Báal z nim w ie=

24:

dnośći być/ y wzyęli ſiedḿdzeſiąt funtow ſrebrá s tegoż

25:

kościołá y dáli mu/ zá ktore znáymował łotry/ bieguny/

26:

y puſte á vbogie ludzi/ s ktorymi ſzedł do Efrá/ á tám po=

27:

bił wſzytkę ſiedḿdzyeſiąt brátow ná iednym kámieniu/

28:

okrom iednego Ioátáná namłodſzego/ ktory ſie táie=

29:

mnie záchował.

Ioátán.

Y vſtáwili Sychemowie zá ſprawcę A=

30:

bimelechá podle dębu w Sychemie. A gdy to powiedano

31:

Ioátánowi/ ſtał ná gorze Gárizym/ wołał do wſzytkich

32:

Sychemſkich ludzi/ ktorzy ſie byli zeſzli ná ſwięto Báál/ mowiąc: Słuchaycie

33:

Sychemowie/ ſzło było drzewo leśne áby ſobie krolá wybráli álbo pomázáli nád

34:

ſobą/ rzekli oliwie/ roſkázuy nam. Ktora ſie wymowiłá/ rzekąc: Niechcę ia

35:

ſwey przyrodzoney tłuſtośći opuśćić/ ktorey bogowie y ludzye vżywáią. Tákież

36:

rzekli do drzewá figowego. Ktore rzekło iż niechce opuśćić ſwoiey przyrodzo=

37:

ney ſłotkości/ owocu/ á krolowáć nád cudzym. Tákież rzekli do maćice win=

38:

ney/ też odpowiedzyáłá iż nie chce odſtápić od winá ktore vweſela bogi y ludzi.

39:

Náoſtátek rzekli ćirniu: Podź ty á pánuy nád námi. Ktore rzekło: Podźcieſz

40:

tedy á odpocżyńcie pod mym cieniem/ ieſli inácżey vcżynicie/ niechay wynidzye

41:

ogień s ćirnia á popali drzewá Libańſkie. Rzekſzy to/ powiedzyał im tę przypo=

42:

wieść: Zábiliſcie ſyny Ierobáál dobrodzyeiá ſwego/ á bękártá wybráliſcie iego

43:

nád ſobą/ ieſliſcie to dobrze vcżynili/

Przypowieſć.

niechay wam dobrze będzye/ á ieſli źle/ á=

44:

by ogień wyſzedł z Amáłechá ktoryby was y z nim ſpalił. Wyrzekſzy to vcieklł. Y

45:

sſtáło ſie ták/ gdy ſie był ſprzykrzył Abimelech Sychemitom/ podwiedli nań

46:

Gáal ſyná Obed. A gdy to obacżył/ zápalił ie z miáſtem/ gdzye wiele ludzi y s

47:

kościołem zgorzáło. Od tąd przyciągnął do Thebe/ obległ miáſto/ wiele ſie ich

48:

przed nim zawárło ná wieży/ wzyąwſzy miáſto wieżę obległ/ chciał ią ſpalić/ á

49:

gdy ogien podkłádał/ niewiáſtá zwirzchu zwaliłá nań kámień/ y rozbiłá mu

50:

głowę áż do mozgu. Rzekł potym do ſwego rycerzá/ dobiy mię/ by potym nie

51:

rzecżono iż mię niewiáſtá zábiłá/ tákże vcżynił. Iáwna pomſtá zá okrucieńſt=

52:

wo/ ktore nád brácią vdzyáłał.

Roku od

strona: 51

Wiek trzeći.

Liſt 51.

Roku od ſtworzenia ſwiátá 3952.

Holás ſzoſty Sędzya po Abimelechu ſpráwował zydy

dwadzyeściá y trzy látá.

Látá od ſtworzenia ſwiátá 3973.

Air z Gáláád z narodu Mánáſſe ſiodmy Sędzya/

ſpráwował lud Zydowſki dwádzyeściá y dwie lecie ſzcżęſliwie/ bo

miał trzydzyeśći ſynow ná pomoc/ kthorym rozdał miaſt Gálá=

ádſkich dwádzyeściá ku ſpráwowániu/ á zá niego pokoy mieli I=

zráelitowie. ∴ ∴

10:

Roku od ſtworzenia ſwiátá 3994.

11:

Ephte oſmy Sędzya zydowſki/ roſkázował zydom

12:

ſześć lak/ bowiem po śmierći Yáir vdáli ſie Izráelitowie ná wſze=

13:

lákie złośći y báłwochwálſtwá. Przeto ie Pan Bog dał w ręce ich

14:

nieprzyiaciołom/ to ieſt/ Ammonitom y Páleſtynom/ gdy ie ośḿ=

15:

naſcie lat w ſwey mocy mieli. A gdy ſie obacżyli/ odrzućili od ſie=

16:

bie báłwány cżártowſkie/ vćiekli ſie ze wſzego ſercá ſwego do Páná Bogá/ wo=

17:

łáiąc áby ſie nád nimi zmiłował á wyrwał z nieprzyiacielſkich rąk. Ktory gło=grafika

18:

ſy ich vſłyſzał y zmiłował ſie. Poſłał do nich mężá vdá=

19:

tnego Iephte z narodu Gád/ ktorego byli brácia wyrzu=

20:

ćili iż nie był z właſney żony ſyn/ przeto mieſzkał w Me=

21:

sfá. Zebrawſzy lud Izráelſki vderzył ná Ammonity/ po=

22:

ráźił ich cżterdzyeśći y dwá tyſiące. Przed poraſzką obie=

23:

cał y ſlubił Pánu Bogu ofiárowáć thego kto napirwey

24:

przećiw iemu z domu iego wynidzye. Y tráfiło ſie gdy s

25:

tryumfem do domu iechał/ corá iego iedyna/ ktorą bárzo

26:

miłował/ bo nie miał inſzych dzyeći/ wyſzłá przećiw temu

27:

s fraucymerem ſwoim z bębnem y s piſzcżałkámi ſpiewáiąc á dzyękuiąc Pánu

28:

Bogu zá ten dar zwycięſtwá. Ociec vyrzawſzy ią rozdárł ná ſobie odzyenie/ rze

29:

kąc: Ach miła coro zdrádziłáś mię y ſámá ſiebie/ iął płákáć. Oná pytáłá przy=

30:

cżyny płácżu. Powiedzyał iey/ iż ſlubił Bogu ofiárowáć tego kto z iego domu

31:

wynidzye pirwey przećiw iemu. Rzekłá/ miły oycże inácżey nie cżyń/ gdyżeś v=

32:

ſtá ſwoie otworzył ku Pánu Bogu w tey rzecży. Ale o tho proſzę ábych miáłá

33:

przedłużenie dwá mieſiącá/ w ktorych będę opłákowáłá ſwoiey młodośći s

34:

przyrodzonymi ſwoiemi po gorach chodząc/ tákże vcżyniłá. Gdy przyſzedł cżás

35:

wroćiłá ſie do oycá/ vcżynił z niey ofiárę ku chwale Bożey iáko obiecał. S tey

36:

przycżyny y dziś ten obycżay bywa v Zydow/ iż raz w rok płácżą Zydowie cżte

37:

rzy niedzyeli/ ná pámiątkę tey dzyewki młodośći.

38:

Látá przed národzenim Páńskim 1109.

39:

Ykoſtrátá álbo Kármentis krolowa Arkádiyſka/ nie=

40:

wiáſtá wielkiego vcżenia w Greckim piſmie/ ſtądże byłá wezwá=

41:

na wieſzcżą álbo prorokinią/ tá gdy iey ſyn Ewandrus s przygody

42:

zábił oycá/ opuśćiwſzy Arkádiyſkie kroleſtwo oycżyſte/ puśćiłá ſie

43:

do Włoch s ſynem Ewándrem y z wielkoſcią ludzi ſwoich. Przyſze=

44:

dſzy nád rzekę Tyber bliſko morzá/ záłożyłá miáſtecżko gdzye dziś Ryzm/ á tám

45:

ná gorze oſiádłá gdzye dziś zową Palatinus mons. Przełożywſzy krolem ſyná

46:

ſwego/ wſtąpiłá w małżeńſki ſtan s Fánnuſem krolem Laurentorum. Widząc

I 3

tám lud

strona: 51v

Kſięgi pirwſze

tám lud proſty y gruby/ wynálázłá im piſmo náſze Láćińſkie (od Láćiny krá=

iny ták rzecżone potym) według Greckich liter/ y cżytáć náucżyłá według pun

ktow y głoſow zgodliwych/ ktorych napirwey było xvij. to ieſt/ A B C D E F

G I L M N O P R S T V: Potym k nim przydano K Q H X: Ypſilon tá=

kież Zet z Greckie^o. Zá to iey dobrodzyeyſtwo zbudowáli iey po śmierći ná pá=

miątkę Rzymiánie káplicę/ gdzye zową Kápitolium/ iáko iedney bogini/ y cżeść

dawáli/ cżego godnieyſza byłá niżli Florá álbo Lupá/ gdyż y dziś iey dobro=

dzyeyſtwá vżywámy.

Látá od pocżątku ſwiátá 4000.

10:

Beſſan álbo Eſſebon z narodu Iudá dzyewiąty Sędzya/

11:

roſkázował żydom ſiedḿ lat/ tego niektorzy piſzą być Booz od mátki Rá

12:

áb/ ktory był mężem Ruth. Ten miał xxx ſynow ták wiele y dziewek.

13:

Látá od pocżątku ſwiátá 4017.

14:

Bdon ſyn Hellel dzyeſiąty Sędzya s pokolenia Efráim/

15:

roſkázował Zydom ośḿ lat/ zá niego było Zydoſtwo w pokoiu. Tego

16:

cżáſu Troia wzyętá/ o cżym będzye niżey.

17:

Látá od pocżątku ſwiátá 4027.

18:

Amſon z narodu Dán od oycá Mánue á mátki Anáni

19:

ſyn/ ći gdy płodu nie mieli/ vſtáwicżnie Páná Bogá prośili áby ie

20:

płodem pocieſzył. Ktorym ſie Anyoł vkazał/ y obiecał im ſyná

21:

mieć z dáru Boſkiego/ ktory będzye mocny przećiw nieprzyiacie=

22:

lom ſwoim. Vpominał ie też áby mu włoſow nie ſtrzygli/ á nie pił

23:

nic inego iedno wodę. A gdy ſie im vrodził/ ſtrzegli pilno roſkazánia Páńſkie=

24:

go/ dzyęki iemu cżyniąc zá to pocieſzenie/ y dáli mu imię Sámſon/ roſło dzyecię

25:

ono prętko/ á dla nieſtrzyżenia włoſow był mąż hruby/ ktoremu Pan Bog błografika

26:

goſłáwiąc dał duchá ſwoiego. Po=

27:

iął żonę s Támnaty Páleſtyńſkie=

28:

go miáſtá/

Támnatá.

ktorą gdy thám cżęſto

29:

náwiedzał chodząc do świekrá ſwe

30:

go/ tráfiło mu ſie iedne^o cżáſu Lwá

31:

zabić ná drodze/ ktorego zárzućił

32:

precż. Drugi raz idąc imo oń/ ná=

33:

lazł w iego głowie plaſtr miodu/

34:

iadł gi/ y donioſł żenie ſwey drugi.

35:

Tám potym będąc ná godzyech/

36:

zádał młodzyeńcom gadkę/ ieſli ią

37:

zgádną miał dáć ſzat trzydzyeśći/

38:

á dáł im cżáſu do ſiedmi dni. A

39:

gdy go prośili áby tę gadkę zádał/

40:

rzekł/

Gadka Sámſo=
nowá.

thá gadka ieſt: Z iedzącego

41:

wyſzedł pokarm/ á z mocnego wy=

42:

ſzłá ſłotkość. Iozephus ták kłá=

43:

dzye: Ktory wſzytko pożyra/ ſłotki

44:

pokarm s ſiebie puſzcża. A gdy nie

45:

mogli zgádnąć/ prośili iego żony

46:

áby ná nim wybádáłá co to ieſt/ á

47:

im powiedzyáłá/ mowiąc iey/ ieſli tego nie vcżyniſz/ ſpalimy cię y z domem oycá

48:

twego. Ktora ták długo prośiłá by iey powiedzyał/ áż pocżęłá płákáć mo=

wiác/ widzę

strona: 52

Wiek trzeći.

Liſt 52.

wiąc/ widzę iż mię nie miłuieſz á maſz mię w nienawiśći/ przeto mi nie chceſz po=

wiedzyeć: Potym iey powiedzyał za vſtawicżnym proſzeniem/ oná lepak powie=

dzyáłá młodzyeńcom mieyſkim. Gdy przyſzedł cżás powiedzyeli mu gadkę rze=

kąc/ co ieſt ſłotſzego nád miod/ co mocnieyſzego nád Lwa. Ktory iákoby z gnie=

wu rzekł: Byſcie nie orali iáłowicą moią/ nie zgádlibyſcie tego. Wſtąpił weń

duch Boży/ ſzedł do Aſzkálonu/ tám zábił trzydzyeśći mężow ktorzy go przeſla=

dowáli/ pobrał im ſzáty y dał onym młodzyeńcom co gadkę tráfili. A gdy żonę

iego/ zá inego dáli/ náchwytawſzy trzy ſtá Liſzek przywięzował głownie z ogniem

do ich ogonow/ y puſzcżał miedzy zboże Paleſtynow álbo Filiſtynow/ y popalił

10:

im zboże/ dla tego iego oycá y z żoną ſpalili y s przyrodzonymi/ ále im to oddał

11:

plagą wielką/ gdy ich wiele pobił. Vſzedł tedy Sámſon od nich/ y mieſzkał w

12:

iáſkini ſkálney Ethám.

Ethám.

13:

¶ Potym ſzli Filiſtynowie do zyemie Iudá/ mśćić ſie nád nimi ſwey krzywdy.

14:

Ktorym rzekli Iudowego narodu ludzye/ cżemuſcie powſtáli przećiw nam/

15:

wſzákeſmy wáſzy ſłudzy? Ktorzy rzekli/ daycie nam związánego Sámſoná. Y

16:

ſzło trzy tyſiące ludu z narodu ludzye/ cżemuſcie powſtáli przećiw nam/

17:

wyrządzaſz Filiſtynom/ zaſz nie wieſz żeſmy pod mocą ich? Przyſliſmy ábyſmy

18:

cię związáli á dáli cię im w moc. Ktory rzekł/ przyſięſzcie mi tu iż mię nie zábije

19:

cie/ tedy ſie wam dam zwięzáć. Vcżynili ták y związáli go á przywiedli Filiſty=

20:

nom. Vyrzawſzy go Filiſtyni związánego/ krzyknęli wielkimi głoſy ráduiąc ſie.

21:

Tedy duch Boży przypadł ná Sámſoná á roſtárgał powrozy ná nim iáko ni=

22:

ći ſkoro ſobą ruſzył/ pochwyćiwſzy cżeluść Oſlą zabił ich tyſiąc áż drudzy vcie=

23:

kli. Sprágnął Sámſon przez picia/ wołał ku Pánu Bogu o wodę/ wnet mu

24:

Pan Bog wypuśćił wodę s cżeluśći ktorą iuż był zárzućił/ wyrwawſzy z niey

25:

trzonowy ząb/ nápił ſie y pośilił ciáło ſwoie/

Wodá s cżeluśći.

s tey przycżyny y dziś to mieyſce

26:

zową wzdroy s cżeluśći. Będąc Sámſon ſercá dobrego/ nie bał ſie Filiſtynow/

27:

ſzedł do ich miáſtecżká przeſpiecżnie Gazá/ á tám ſie mu ſpodobáłá niewiáſtá

28:

ſwowolna/

Gazá.

y mieſzkał z nią przez niemáły cżás. A gdy ſie dowiedzyeli o nim Fi=

29:

liſtynowie/ oſádzili o nim ſtraż w bronach mieyſkich áby nigdzyey nie vſzedł/ bo

30:

go chcieli ráno zábić. Sámſon wſtawſzy o połnocy/ wyſzedł z miáſtá wzyąwſzy

31:

wrotá oboie w bronie mieyſkiey y zamki/ donioſł ie ná rámionach ſwoich ná

32:

wirzch gory nád Hebron. Potym ſie mu ſpodobáłá niewiáſtá Dáliłá (drudzy

33:

zową Dalidá) y miłował ią/ ktora byłá ná gorze Soreth/

Dáliłá/ Dálidá.
Soret gorá.

do ktorey przyſzli

34:

pięć dworzan Filiſteńſkich/ mowiąc iey: wywiedz ſie od Sámſoná w cżym on

35:

táką moc ma/ ábyſmy go mogli zwięzáć/ dáruieć káżdy z nas tyſiąc ſrebrnikow.

36:

Y ſtáráłá ſie o to Dáliłá chodząc około niego iákoby tego dokazáłá. A gdy go

37:

łágodnie prośiłá/ rzekł iey kuńſztem: Gdyby mię ſiedmią powrozy żylánemi

38:

związano/ byłbych iáko drugi cżłowiek. A gdy vſnął związáłá go tákimi po=

39:

wrozy/ y dáłá znáć Filiſtynom. Przyſzli chcieli go poimáć/ trząſnął ſobą/ opá=

40:

dły z niego powrozy iáko nići. Powtore záſię prośiłá áby iey powiedzyał/ tákże

41:

iey powiedzyał. Ale potrzecie iuż powiedzyał prawdę ná iey vśiłowánie/ mo=

42:

wiąć: Ieſtem Názáreńſki/ ktoby mi włoſy ná głowie ogolił/ ten by mię tey mo=

43:

cy zbáwił. Tedy Dáliłá iſkáłá mu głowę áż vſnął/ poſłałá po Filiſtyny/ ktorzy

44:

przyſzli á głowę mu ogolili/ á Pan Bog od niego odſtąpił/ przeto związan y

45:

wſadzon do więzyenia w Gazye/

Gazá.

wyłupiwſzy mu ocży. Piſze Iozephus iż thám

46:

kámień młyńſki obrácał iáko niewolnik. A Zydowie powiedáią iż go do nie=

47:

wiaſt przypuſzcżáli/ áby ſie ták mocni ludzye rodzili v nich. Po niektorym cżá=

48:

ſu/ gdy mu włoſy pocżęły podraſtáć/ zeſzli ſie kſiążętá Filiſtyńſkie ná ſwięto do

49:

modły/ áby ofiárę vcżynili Dagonowi bogu ſwemu.

Dagon.

A gdy byli weſeli/ kazáli

50:

przywieść do ſiebie Sámſoná ná śmiechowiſko/ kazał chłopcu co go wodził á=

51:

by go przywiodł do ſłupow/ ná ktorych wſzytek dom leżał/ á iąwſzy obá ſłupy

52:

rękomá/ trząſnął imi á rzekł: Niechay duſzá moiá vmrze s Filiſtyny/ á gdy dom

53:

vpadł potłukł wſzytki cokolwiek byli ná nim y ſam ſiebie/ ták iż ich tám zginę=

H 4

ło około

strona: 52v

Kſięgi pirwſze

ło około trzech tyſiąc ludzi. Potym wzyąwſzy go przyiaciele ſchowáli do grobu

iego oycá/ roſkázowal Zydom dwádzyeściá lat.

Tego cżáſu Lewita z narodu Lewi mieſzkáiąc w E=

fráim/

Lewitá.

ſzedł z żoną z Bethleem do Gábáá/ gdzye był narod Beniáminow/ cho=

dząc po vlicy niechciał ich nikt przyiąć w dom/ áż ie vyrzał ieden ſtáry mąż kto=

ry ie przyiął do ſwego domu. Młodzyeńcy onego miáſtá vyrzawſzy perſonę cu=

dną onego gościá żonę/ wiecżor oſkoćżyli dom onego ſtárego mężá wołáiąc áby

wywiodł gością niewiáſtę/ chceli ſam pokoy mieć. Vpominał ie ſtárzec ták dłu

go/ áż dáley nie mogł inácżey vcżynić iedno obá z gościem wywiedli żonę onego

10:

Lewity/ ktorą wzyęli y cżynili z nią co chcieli cáłą noc. Ráno wſtawſzy oná

11:

niewiáſtá przyſzłá do goſpody/ pádłá ná progu przed domem y vmárłá. Mąż

12:

iey bacżąc to/ wzyął ią á nioſł ią ná oſle do domu/ tám ią rosſiekał ná dwána=

13:

ſcie ſztuk á poſłał do wſzytkich narodow dwunaſcie Izráelſkich po ſztuce/ po=

14:

wiedáiąc co ſie mu przydáło od narodu Beniáminowego/ á proſząc áby zá táki

15:

nieſláchetny vcżynek byli karáni. Wneth ſie zebráli Izráelitowie przed dom

16:

Boży w Sylo/ y vrádzili áby to miaſto Gábáá y z ludem do gruntu zborzyli.

17:

Wzyąwſzy ná ſię zbroię ſzli do Gábáá. Potkali ſie z ludźmi narodu Beniámi=

18:

nowego/ á tám wielki lud z obu ſtron poráżon/ to ieſt/ s ſtrony Izráelſkiey cżter

19:

dzyeśći tyſiąc/ á s ſtrony Beniámin pięć á dwádzyeśćiá tyſiąc/ dopuśćił im

20:

Pan Bog pirwſzego wygránia Beniáminowym ludzyom. Drugi raz Izráeli=

21:

towie potkáli ſie z nimi/ záſadziwſzy lud przed miáſtem ná iney ſtronie miáſtá

22:

ná zaſadce. Przećiw ktorym iuż beſpiecżnie wyſzli z miáſtá Beniáminowie/ má=

23:

iąc nádzyeię w zwycięſtwie. Potkali ſie z nimi s przodku/ á oni ktorzy byli ná

24:

zaſadce/ rzućili ſie do miáſtá/ zápalili ie y wyſiekli żony/ dzyeći/ dobytek/ żadne=

25:

mu nie przepuśćili/

Gábáá zborzona

tákże y owi ná przodku poráżeni/ ledwo wſzytkich zoſtáło

26:

ſześć ſet. Y ſprzyſięgli ſie Izráelitowie żadnemu z narodu Beniáminowego dzie

27:

wki ſwey nie dáwáć w małżeńſtwo/ ieſzcże nád to wywiádowáli ſie miedzy ſo=

28:

bą/ ieſliby tácy byli miedzy imi coby im tego pomagáć niechcieli/ y nálezyeni by

29:

li tácy być ſynowie Lábis Gáláád/ wybili ie Izráelitowie do namnieyſzego/

30:

tylko cżterzy ſtá dzyewek zoſtáwili/ ktore vrádzili dáć w małżeńſtwo tym kto=

31:

rych ieſzcże zoſtáło było ſześć ſet z narodu Beniáminowego/ áby ten trybus ál=

32:

bo narod dwunaſty nie záginął Beniáminow. Ale iż ieſzcże nie doſtawáło do

33:

dwu ſet dzyewek/ przeto im powiedzyeli: Oto w ſwięto poydą dzyewki ſwym

34:

ſtadem do tańcá/ wyrywaycie ſie milcżkiem z winnic/ á chwytay káżdy ſwoię á

35:

miey zá małżonkę. A tym obycżáiem zaſię narod Beniáminow wſkrzeſzon. A tu

36:

ſie ſkońcżyły kſięgi Sędzyow Izráelſkich/ ktore zowiemy Iudicum/ po Zydo=

37:

wſku Sowthym.

38:

Hiſtorya Ruth.

39:

Záſu niektorego Sędzyego/ był głod w zyemi miedzy

40:

Izráelity. Wyſzedł tedy Elimelech z żoną ſwoią Noemi z Bethle=

41:

em Iudá/

Elimelech.
Noemi.

pielgrzymowáli do Moábſkiey zyemie/ ze dwiemá ſyny

42:

Malon y Chelion/ y mieſzkáli tám przez niemáły cżás. Vmárł po=

43:

tym Elimelech/ á Noemi zoſtáłá z dwiemá ſyny/ ktorzy tám żony

44:

poięli Moábſkie/ iednę zwano Orfá/ drugą Ruth. Potym vmárli mężowie bez

45:

płodu/ tylko mátká zoſtáłá Noemi ze dwiemá świekrámi/ ktora ſie wezbráłá

46:

do oycżyzny iść z Moábſkiego kráiu/ bo ſłyſzáłá iż iuż Pan Bog dał doſyć ży=

47:

wnośći ludu Izráelſkiemu. Wyſzłá z domu z obiemá świekry. A gdy przyſzedł

48:

cżás ná drodze/ rzekłá świekrom áby ſie wroćiły do ſwych mátek przyrodzo=

49:

nych/ mowiąc: Niechay was Pan Bog opátrzy miłoſierdzim ſwoim/ we mnie

50:

iuż prożną nádzyeię macie mieć ábych ſyná miáłá coby naſienie bráckie wſkrze=

śił/ bych go

strona: 53

Wiek trzeći.

Liſt 53.

grafika

śił/ bych go dobrze te=

raz vrodziła/ niżliby do=

roſł sſtárzałybyſcie ſie/

á sſtáłybyſcie ſie niego=

dne ku rodzeniu. Sły=

ſząc to płákáły obłapiá=

iąc ią. Orfa ſie wroćiłá

Orfá.

ále Ruth przyſthałá k

niey/ áni iey chciałá zo=

10:

ſtáć/ mowiąc: Twoia

11:

zyemiá moiá zyemiá/

12:

thwoy Bog moy Bog/

13:

thwoi przyiaciele moi

14:

przyiaciele/ twa śmierć

15:

moiá śmierć. Bacżąc

16:

Noemi iey vpor ſzły ſpołu/ przyſzły do Bethleem. Lud poſpolity mowił/ przy=

17:

ſzłá Noemi. Ktorym odpowiedzyáłá/ nie zoẃcie mię Noemi (to ieſt cudna)

18:

ále Mará/ to ieſt gorzka/ bo mię gorzkośći nápełnił Pan Bog wſzechmogący/

19:

bom wyſzłá pełná/ á przyſzłam prożna. A gdy cżás przyſzedł żniwu/ rzekłá

20:

Ruth świekrze ſwoiey/ poydę zbieráć kłoſia ná pole gdzye mi dozwolą. Był w

21:

onym kráiu Elimelechowi krewny bogáty cżłowiek imieniem Booz od mátki

22:

Rááb/

Booz.

ná ktorego rolą proſto ſzłá á zbieráłá kłoſie/ wyżdzymáłá y iádłá y świe

23:

krze nośiłá. A gdy przyſzedł goſpodarz Booz do żeńcow/ ſpytał co to zá dzyew=

24:

ká? Powiedzyeli mu iż ieſt Moábſka żoná/ ktora przyſzłá z Noemą. Rzekł k

25:

niey Booz/ ſłyſz coro nie chodź ná iną rolą zbieráć kłoſia/ ále tu zbieray/ á przy=

26:

ſtań do moich dzyewecżek/ roſkazałem cżeládzi ſwey y dzyeciom áby cię w poko=

27:

iu zachowáli/ á ieſli pić chceſz/ idź do flaſzek á nápiy ſie kiedy chceſz. Ktora pad=

28:

ſzy ná ſwą twarz cżyniłá mu pocżćiwość/ rzekłá k niemu: Skąd mi to przyſzło

29:

żem nálázłá łáſkę przed ocżymá twymi/ żeś mię racżył poznáć niewiaſtę piel=

30:

grzymſką. Ktorey odpowiedzyał/ powiedzyano mi wſzytko coś cżyniłá świekrze

31:

ſwoiey po śmierći mężá ſwego/ á iákoś opuśćiłá przyrodzone ſwoie á przyſzłáś

32:

w nieznáiomy lud/ niechayći Pan Bog Izráelſki odpłáći zá twoy vcżynek/ żeś

33:

ſie obroćiłá ku Izráelowi pod iego ſkrzydłá/ Rzekł też do niey/ gdy przydzie go=

34:

dziná śniadániu/ przydź tu á iedz chleb rozmocżywſzy w occie. Tákże vcżyniłá.

35:

Przykazał też ſwoiey cżeladzi áby iey nie bronili żąć będzyeli chciáłá/ á ſnopow

36:

odchodźcie áby ie ſobie brałá bez wſtydu. Y názbieráłá do wiecżorá kłoſia y ſno

37:

pow/ ktore gdy wymłoćiłá było ięcżmieniá iáko trzy miáry/ ktore przynioſłá do

38:

świekry ſwoiey vkazáłá iey/ thákież y s potraw ktore przynioſłá nie doiadſzy.

39:

Rzekłá do niey świekrá/ gdzyeś tho zárobiłá álbo názbieráłá? niechay będzye

40:

błogoſłáwion ktory ſie to nád tobą zmiłował. Powiedzyáłá iey imię iego Bo=

41:

oz. Rzekłá Noemi/ odpłáć mu to Pánie Boże/ ábowiem iáko zá żywotá łaſkę

42:

ſwą okázował mężowi memu/ tákże y po śmierći. Rzekłá też/ ieſt to nam bli=

43:

ſki w rodzye cżłowiek. Ruth rzekłá/ przykazał mi ábych tám bywáłá ták dłu=

44:

go áż zeżną á zbiorą s polá. Rzekłá świekrá/ gdyż ieſt przyrodzony náſz/ oblecż

45:

ſie miła coro w cudne odzyenie/ vmywſzy ſie chędogo idź do iego gumná/ będzie

46:

teraz wiał ięcżmień/ opátrz gdzye lega iákoby cię nikt nie widział/ á gdy ſie ná=

47:

ie y nápije będzye weſelſzy/ vkłádzye ſie ku ſpániu/ położ ſie v iego nog przykry=

48:

wſzy ſie cżęſcią iego płaſzcżá/ tákże vcżyniłá. A gdy było o połnocy ocućił Bo=

49:

oz/ zlękł ſie niewiáſty ſpytał kto ieſt? Rzekłá/ iam ieſt Ruth ſługá twoiá przy=

50:

odzyey mię płaſzcżem twoim/ boś mi ieſt przyrodzon. Rzekł k niey/ bądź błogo

51:

ſłáwioná coro moiá/ otrzymáłáś v mnie więtſzą łáſkę nád pirwſzą/ iżeś opu=

52:

śćiłá młode y bogáte álbo vbogie młodzyeńce/ á ſkłoniłáś ſie ku mnie/ nie boy

53:

ſie/ o co mi rzecżeſz vcżynię/ wie wſzytek lud w mieście moim o twym záchowá=

niu cnotliwym/

strona: 53v

Kſięgi pirwſze

niu cnotliwym/ ieſtći iny blizſzy k tobie niżli ia/ á wſzákże nie będzyeli cię chciał

przyiąć prziymę ia/ zywie Pan Bog/ ſpi ſpokoiem áż do iutrá. Spáłá thedy v

nog iego áż do dniá. Ktorey rzekł áby o tym nikt niewiedzyał żeś thu przyſzłá/

rzekł iey ieſzcże áby ſie płaſzcżem przykryłá dzyerżąc obiemá rękomá/ áż iey ná=

mierzył ſześć ſpądow ięcżmieniá y położył ná niey. Wzyęłá potym ięcżmień á

donioſłá do świekry/ á powiedzyáłá iey wſzytko co ſie dzyało. Rzekłá świekrá/

pocżekayże máło/ coć rzekł nie vcżyni inácżey.

¶ Siadł tedy Booz w bronie mieyſkiey/ á gdy vyrzał blizſze^o w rodzye Ruth/

záwołał go k ſobie imieniem rzekąc/ ſiądź tu trochę/ y vcżynił ták. Wezwał też

10:

Booz dzyeſięć mężow ſtárſzych mieyſkich/ przed ktoremi ku bliſkiemu krewne=

11:

mu mowił: Brátá náſzego Elimelechá żoná Noemi przedáie imienie/ ty bli=

12:

ſkość ktemu przyrodzonym práwem máiąc/ chcę to od ciebie ſłyſzeć przed wſzy=

13:

tkimi/ ieſli ie odkupiſz álbo nie/ ábowiem nie máſz blizſzych do niego nád náiu.

14:

Ktory rzekł/ ia rolą odkupię. Rzekł Booz/ gdyż rolą mieć chceſz/ weźmiſz Ruth

15:

Moábſką zá żonę/ áby wſkrześił plemię nieboſzcżyká Elimelechá/ ná twoiey

16:

dzyedzinie. Vſłyſzawſzy to rzekł/ vſtępuię práwá/ to ieſt/ ſpuſzcżamći bliſkość

17:

ſwoię. Był then obycżay v nich/ gdy kto komu práwo przyrodzone ſpuſzcżał/

18:

trzewik álbo bot ziął z nogi á podał ſtronie/ ná znák iż mu ie ze wſzytkim prá=

19:

wem ſpuſzcża. A gdy ták vcżynił/ oſwiádcżył Booz wſzytkimi iż ia biorę Ruth

20:

Moábſką zá żonę ſobie/ ábych wſkrześił plemię brátá ſwego/ iáko to káżdy po=

21:

winien/ by nie zágubił imieniá domu przyrodzonych ſwoich. Rzekł poſpolity

22:

cżłowiek/ ieſteſmy tego ſwiádkowie/ áby cię Pan Bog racżył pomnożyć s tą

23:

niewiáſtą ktorą bierzeſz do ſwego domu/ iáko rozmnożył Iakobá z Lią á Ra=

24:

chel/ ktorzy zbudowáli wſzytek dom Izráelſki/ áby był przykład cnoty w Efrá=

25:

cie/ á imię chwálebne w Bethleem. Wzyął thedy Booz Ruth zá małżonkę/

26:

ktora mu vrodziłá ſyná imieniem Obed/ ten był ociec Izai oycá Dawidowe=

27:

go.

Obed.

Noemi byłá iego piáſtunką áż do wychowánia.

28:

Rozdzyał trzynaſty kſiąg pirwſzych o Złotym Ru=

29:

nie/ á o walce Troiáńskiey z Greki.

30:

Oku od pocżątku ſwiátá 4017. gdy był Sędzyą

31:

nád Zydy Lábdon álbo Hábdon ſyn Hellel/ roku iego roſkázo=

32:

wánia trzeciego/ były wielkie walki Troiánow z Greki/ o kto=

33:

rych wiele Poetow y Hiſtorykow roznie piſáło/ przycżyny ro=

34:

zmáite dawáiąc/ miedzy imi też thá iedná byłá. Iazon ſyn

35:

Aſſoná brátá Pelleáſá krolá Teſſállickiego/

Iazon.

był młodzyeniec

36:

wielkiey cudney vrody y vdátney śiły/ chcąc zá oſobliwość po

37:

ſobie w pámięć ludzką ná ſwiecie zoſtáwić/ vmyſlił żeglowáć á doſtáć złotego

38:

runá w Kolchis kroleſtwie z mieyſcá trudnego á niebeſpiecżnego. Prośił s ſobą

39:

Pelleáſá ſtryiá krolá Teſſálickiego w towárzyſtwo/ ktory przyzwolił dla tego/

Pelleás.

40:

áby go tám mogł iáko zátráćić/ boiąc ſie by mu kiedy w kroleſtwie nie przeka=

41:

żał. Ale pirwey o tym złotym runie trzebá wiedzyeć/ o ktorym wiele á rozmái=

42:

cie piſzą/ przeto o nim muśi pirwey nápiſáć/ według Diodoruſá.

43:

¶ Athánás krol/ ktory ná wſchod ſłońcá pánował/ miał żonę Nephelę/ kto=

44:

ra mu vrodziłá ſyná imieniem Frixus/

Athánás.
Nephele.
Frixus.

y corę Hellen. A gdy mu tá żoná vmár=

45:

łá/ poiął drugą/ ktora nie ſprzyiáiáłá páśirbom iáko mácochá/ y ſtáráłá ſie o

46:

to pilnie tym obycżáiem/ iáko by ie ociec precż wygnał z zyemie. Poſuſzyłá naſie=

47:

nie wſzelkie ktore miano ſiać w folwárcech táiemnie/ á gdy ie rosſiano/ nie we=

48:

ſzło. Pytáno kápłanow báłwáńſkich/ cżemu indzyey doſyć ſie vrodziło zboża á

49:

v krolá nic? Przenáięłá kápłany pirwey iż rzekli: poki będą thu w kroleſtwie

50:

Frixus y Hellen/ poty ſie nie będzye nigdy rodziło zboże dla ich wyſtępku. O=

ciec ich/ bo=

strona: 54

Wiek trzeći.

Liſt 54.

ciec ich/ boiąc ſie poſpolitego ludu/ wygnał ie s kroleſtwá. A gdy byli nad mo=

rzem/ vkazáłá ſie im mátká Nefele dzyerżąc baráná ze złotą wełną/ rzekłá im.

Złoty barán.

Weźmicie tego baráná/ á gdzye on poydzye idźcieſz zá nim á nie oglądaycie ſie/

á przewiedzyeć was przez morze ná beſpiecżne mieyſce/ potym go ofiáruiecie bo=

gu Marſowi/ potym od nich znikłá. Szli thedy zá onym baránem/ potym ſie

Helle ſioſtrá oglądnęłá y vtonęłá/ przeto ono morze zową y dziś Helleſpontus.

Helleſpontus.

Ale Frixus cáło przeſzedł do Kolchis krolá Oety/ tám bárána Marſowi ofiá=

rował/ ſkorę w iego kościele záwieśił/ y sſtał ſie Mars ſtrożem wełny. Oſá=

dzili ſtraż około tey ſkory Smoká/ s ktorego páſzcżęki ogień záwżdy pałał/ oſá=

10:

dzili też dwá Byki okrutne/ ktorym ogień z gęby ſzedł/ iákoby żadny tey ſkory z

11:

wełną złotą nie doſtał/ áż ktoby tymi Woły oráł á Smokowe zęby rosſiał/ to

12:

ieſt/ zá niepodobną to rzecż ſobie mieli/ bo miał práktykę od Marſá ten krol/ iż

13:

w ten cżás zginąłby krol/ kiedyby tę wełnę zlotą wzyęto s kościołá iego. Prze=

14:

to ią wielką ſtrażą oſádził/ to ieſt/ okrutnemi ludźmi/ ktore z wyſpu Tauryki

15:

przywiodł/ przeto ie zwano Byki/ iż gdyby kto przyiechał do koćiołá Marſowe=

16:

go/ zábili go y ofiárowáli Marſowi/ iáko Smokowi okrutnemu. Rozſłáwiło

17:

ſie to okrucieńſtwo po wſzytkim ſwiecie krolá Oety/ przeto ſie tám káżdy chro=

18:

nił iecháć á ochylał mieyſce to/ á ktoby był iechał y przyiechał we zdrowiu/ był

19:

rycerzem wſzytkiego ſwiátá.

20:

¶ Iazon tedy ktoregom miánował chćiwy ſławy dobrey/ vmyſlił tám iecháć s

21:

towárzyſtwem/ á doſtáć złotego runá. Wezwał k ſobie Arguſá miſternego cie=

22:

ſle/ ktoremu roſkazáł ná wodę budowáć okręt iákiby mogł nabeſpiecżnieyſzy á

23:

mocnieyſzy y więtſzy vcżynić. Y vcżynił Argus okręt ták wielki/ iż go ieſzcże

24:

ſwiát nie miał tákiego ná ten cżás/ przeto go Poetowie piſáli mieć ſto ocży/ to

25:

ieſt/ ſto rozumow/ y pirwſzy okręt ná ſwiecie vcżynił. Nakłádſzy do niego ſzpi=

26:

że y wſzytkiego cżego potrzebá/ nabrawſzy też s ſobą mężow ſláchetnych co na=

27:

wybornieyſzych pięćdzyeſiąt y cżterzech/ krom inych poſpolitych/ miedzy ktory=

28:

mi byli známienitſzy/ Káſtor/ Pollux/ Herkules/ Telámon/ Orfeus/ Atlán=

29:

tes/ y wiele inych. Herkuleſá nád nimi przełożył mężá wielkiey śiły y rozumu/

30:

á ſam żeglarzem był. Puśćili ſie ná wodę/ á gdy przyiecháli do Frigiey/ ſtánęli

31:

v portu Simoentis/ wyſzli z okrętu ná zyemię w kroleſtwie Láomedontowym/

32:

tám ná brzegu morſkim náleźli vrodziwą pánnę krolewſką corę związáną/ imie=

33:

niem Heſſyonę/ ktora tám byłá dla tego położoná/

Simeontis wy
ſep.
Heſſyoná.

iż gdy ſie Nepthunus ro=

34:

zgniewał ná kroleſtwo Láomedentowo o niezbudowanie ſobie kościołá iáko

35:

był krol obiecał/ gdy beſpiecżnie morze przeiechał/ wypuśćił Nepthunus bog

36:

morſki Wielorybá z wody ná zyemię/ ktory ludzi pożyrał y zárażał párą moro=

37:

wą. Pytáli bogá Apoliná o tę pokuſę/ powiedzyał iż to gniew Nepthunow o

38:

nie ſpełnienie obietnice/ á ták będzye długo poki mu nie dádzą ktorego dzyecię=

39:

ciá krolewſkiego ku pożárciu/ ná ktore los przypádnie. Boiąc ſie oni tey okru=

40:

tnośći/ puſzcżáli loſy ná dzyeći ony/ przypadł los ná Heſſyonę ktora była niepo=

41:

ſpolitey cudnośći/ związáli ią á położyli ná brzegu morſkim Wieloribowi/ kto=

42:

rą to nádiecháli Argonánte/ wzyęli y rozwiązáli/ á Wielorybá Herkules zá=

43:

bił. Iecháli do krolá Láomedontá/ powiedzieli mu co ſie im przydáło/ iż Wie=

44:

lorybá zábili/ dzyewkę wybáwili. Krol zá to obiecał dáć Herkuleſowi konie nie

45:

zwyciężone y Heſſyonę pánnę. Herkules ty wſzytki dáry zoſtawił v krolá/ áżby

46:

ſie wroćił od złotego runá s Kolchis/ toż to miał wzyąć.

47:

¶ Dares Frigius inácżey piſze/ Iż gdy przyiecháli ná brzeg kroleſtwá Láome=

48:

dontowego/ kazał ie od brzegu wypędzić/ á nigdzyey ſie im nie dał w ſwym kro=

49:

leſtwie rozgośćić/ y muſieli odſtępić. A w tym cżáſu powadziłá ſie Medea w

50:

Kolchis z oycem ſwoim Oetą o to okucieńſtwo ktore nad gośćmi cżynił/ ták iż

51:

niektore przeſtrzegáłá/ niektore z więzyenia wypuſzcżáłá/ przeto od oycá byłá w

52:

ſtraży/ potym vciekłá do koćiołá Słońcá/ ktory nád brzegiem morſkim był/

53:

ktorego cżáſu s Tauryki oni Argonánte do Pontu álbo do Kolchis iecháli.

W nocy do ko=

strona: 54v

Kſięgi pirwſze

W nocy do kościołá sſtąpili/ tám náleźli Medeą

Medea.

chodząc po brzegu/ od ktorey

ſie wywiedzyeli okrucienſtwá oycowſkiego/ ktore nad pielgrzymy álbo gośćmi

cżynił/ wielbili iey rozum y ludzkość. Potym obiáwili iey przycżynę przyiázdu

ſwego. Oſtrzegáłá ie áby ſobie w tym roſtropnie pocżynali/ chcąli w cáłośći

zdrowia ſwego zoſtáć. Tám wſtąpiwſzy z nimi w radę/ przywiodłá Iazoná ná

przyſięgę/ chceli doſtáć złotego runá/ áby iey wiernym á prawdziwym małżon=

kiem był/ á oná mu ktemu miáłá dopomoc/ iákoby they rzecży ktorą przed ſię

wzyął/ dokonał. A gdy ták ſobie rzekli y tego przyſięgámi potwirdzili/ iecháli

w nocy Argonánte y z Medeą do złotey wełny/ ktora byłá od Sybáry miáſtá

10:

krolewſkiego ſiedḿdzyeſiąt ſtáian.

Sybaym.

Przyſtápiwſzy do drzwi kościołá Marſo=

11:

wego Medea/ záwołáłá ná Rycerze ich ięzykiem áby ią puśćili. Oni vſłyſza=

12:

wſzy iey głos/ otworzyli iey. Rzućili ſie Argonánte do kościołá z dobytemi

13:

miecżmi/ pobili wiele Rycerzow onych/ á drudzy s przelęknienia vciekáli/ po=

14:

chwyćiwſzy ſkorę z złotą wełną wyſzli prętko/ wſiedli w okręt y z Medeą poſzli

15:

precż. A gdy ſie krol Oetá dowiedzyał od tych co vciekli/ gonił ie s tymi ktore

16:

mogł ná prętce zebráć/ pogoniwſzy ie potkał ſie z nimi/ tám zábit á drudzy v=

17:

ciekli.

Krol Oetá zábit.

Argonánte potym przypłynęli do Pontu/ potym do morzá ktore zową

18:

Propontidis/ potym do Heleſpontu/ áż do Troiey. Poſłał thedy Herkules do

19:

krolá Láomedontá brátá ſwego Iphiklá y Telámoná/ áby mu dał konie y He=

20:

ſſyonę iáko obiecał.

Iphiklus.
Thelámon.

Niechciał dáć/ ktemu y poſły poſadzał/ y Argonánty Gre

21:

ki táiemnie chciał pobić/ á chcieli mu tego pomagáć wſzyſcy w Troiey okrom

22:

Pryámuſá/ bo ten był przećiw temu/ mowiąc: iż gościom y poſłom ma być wiá

23:

rá chowaná. A gdy ná to nic niedbáli/ Pryamus dodał do więzienia onym po=

24:

ſłom potáiemnie dwu miecżu/ ktoremi ſtroże pobili y z więzyenia vciekli do

25:

ſwoich/ á powiedzyeli co im zá odpowiedź krol Láomedont dał. Krol też Láo=

26:

medont zebrawſzy lud ciągnął przećiw im do brzegá morſkiego. Potkáli ſie z

27:

nimi/ ácż nie rowno było Grekom w pocżet/ ále zacnoſcią y męſtwem Troiány

28:

przechodzili. Tám Herkules zábił Láomedontá krolá/ miáſto wzyęli y Heſſyo=

29:

nę pánnę/ ále potym miáſto Pryámuſowi ſpuśćili/ iáko przyiacielowi ſprá=

30:

wiedliwemu. ∴ ∴ ∴

31:

¶ Ale ini piſzą inácżey/

Druga hiſtorya.

mieniąc iż gdy Iazon przypłynął do Kolchis/ był

32:

cżcżon y ważon od krolá Pontſkiego Oety/ á od Medee cżarownice dzyewki kro

33:

lewſkiey był zámiłowan. A gdy prośił krolá áby zá łáſką iego mogł widzyeć zło=

34:

te runo. Krol mu dał odpowiedź/ ieſli tego dokaże iżby mogł vkroćić Woły

35:

Wulkanowe z miedzyánemi nogámi/ ktorym ogień z gęby pałá/ á orał imi/

36:

Smokowi zęby wybrawſzy poſiał iżby Rycerze z nich powſtáli á zbili ſie ſpołu

37:

ſámi. Medea máiąc z Iazonem około tego oſobną rozmowę/ powiedzyáłá mu/

38:

ieſli mi przyrzecżeſz poiąć mię zá właſną żonę á chowáć mię pocżćiwie do śmier

39:

ći/ damći náukę iż doydzyeſz złotego runá bez ſzkody ſwey y towárzyſzow ſwych.

40:

Ktorey gdy przyſiągł/ dáłá mu náukę iż ſtraż pobił/ złote runo wzyął/ miáſto ze

41:

wſzytkimi ſkárby wybrał/ y ziechał precż wziąwſzy Medeą. A dał mu był Apol=

42:

lo odpowiedź/ iż ták długo miał być krolem poki złotego runá nie wezmáą z iego

43:

kroleſtwá. Medea boiąc ſie pogoniey/ rosſiekáłá ſwego brátá Abſyrtá ná ſztu

44:

ki/ roſkłádłá po wyſpach/ áby ociec zbieráiąc po ſztuce cżynił pogrzeb á omie=

45:

ſzkał pogoniey/ áżby przyiecháli do Greciey.

46:

¶ Ty rzecży niektore ſą wymyſlne od Poetow Greckich/ bo oni miáry nie mieli

47:

chwale ſwey w piſániu/ zwłaſzcżá gdy co ieden z ich narodu vkazał oſobliwego

48:

przydáli ktemu wiele niepodobnych rzecży. Co ſie tycże tego złotego runá/ ſtąd

49:

to runo ſławę wzyęło/ i w tym kroleſtwie Kolchis nád morzem Pontſkim by=

50:

ły owce z wełną bárzo dobrą/ nád ktorą ſwiát lepſzey nie miał/ zá ktorą wełnę

51:

ten krol wielkie ſkárby brał/ ták złotá ſrebrá/ iáko drogiego kámienia/ iż mu ro

52:

wnia w ſkárby ná ſwiecie nie było. Grekowie będąc ná then cżás przeważni á

53:

mężni kuśili ſie o nię do niego/ y nie mogli ich inácżey doſtáć v niego iedno przez

tę corę iego

strona: 55

Wiek trzeći.

Liſt 55.

tę corę iego Medeą/ ktorą Iazon ſwoią wymową á łágodną rzecżą ktemu ná=

mowił/ iż nie tylko ſkárby z nią pobrał/ ále y kroleſtwo mu wſzytko poddáność

chcieli vcżynić/ gdy ſie ſámi miedzy ſobą przez iego przycżynę nie mogli zgodzić.

Piſzą niektorzy iż rychło potym Medea pogniewáłá ſie z Iazonem/ y ziecháłá

od niego precż z Greciey ná wſchod ſłońcá/ popaliwſzy iego kráinę y miáſtá o=

gniem miſternie przypráwnym/ á tám záłożyłá miáſto Medią/ od ſwego imie=

niá y od ſyná ſwego Medeuſá/ potym od miáſtá wſzytko kroleſtwo zwano Me=

dia/ ktore pirrwey zwano Elámiite.

Herkules pámiętał co mu zá lekkość wyrządził krol

10:

Frigiyſki Láomedont y towárzyſzom iego/ przyiechał do Spárty miáſtá/ gdzye

11:

był Káſtor y Polux brácia piękney Heleny/

Káſtor.
Polux.

proſząc ich o pomoc towárzyſką

12:

przećiw Láomedontowi/ ktorzy mu tego towárzyſtwá obiecáli pomoc/ tákież

13:

y Telámon/ y Peleus/ Neſtor/ y ini/ bo co miáſto było v Grekow to krol álbo

14:

kſiążę/ przeto zacni ludzye byli w Greciey. Gdy Herkules zgotował ſwoie o=

15:

kręty/ wzyąwſzy pocżet ludzi y towárzyſtwo obiecáne do nich/

Herrkules s to=
wárzyſtwem że=
glowali.

puśćił ſie do Tro

16:

iey. Przypłynął w nocy do Sygeum/

Sygeum.

oſádziwſzy ſtráżą łodzye álbo okręty/ przy

17:

ktorych zoſtáwił Káſtorá y Poluxá/ á ſam ciągnął z woyſkien do Illium. Gdy

18:

to powiedzyano Láomedontowi/ zebrał woyſko ieznych/ ciągnął przećiw im.

19:

Herkules iną drogą ſie obroćił. A gdy ſie Láomedont dowiedzyał iż Greko=

20:

wie do Illium ciągną/ wroćił ſie z woyſkiem od brzegá/ potkał ſie z Greki/

21:

byłá wielka bitwá/ zábit krol Láomedont w bitwie od Herkuleſá. Poráźiwſzy

22:

Troiány/ Telámon napirwey miáſto Illium vbieżał/ tám pobráli wielkie ſkár

23:

by y pánnę Heſſyonę krolewſką corę/ ktorą Herkules Telámoná zá poſługę zná

24:

mienitą dárował. Priamus ſyn Láomedontow o tym niewiedzyał/ bo był ná

25:

ſtronie w Frigiey. Nośili do okrętow łupy Grekowie/ ktorych doſyć nábráli

26:

w mieście/ ták ſkárbow iáko zacnych pań/ pánien álbo młodzyeńcow. Pobi=

27:

wſzy wiele rycerſkiego ludu/ puśćili ſie záſię do Greciey.

28:

¶ Priamus dowiedzyawſzy ſie/ przyiechał s Frigiey s pocżtem rycerſkich lu=

29:

dzi/ opłákawał długą chwilę tey przygody złey/ to ieſt/ oycá zábitego/ ſioſtry

30:

poſromocenia/ rycerzow zbitych/ ſkárbow wyniſzcżonych/ wſzákże ieſzcże nie wą

31:

tpił w ſwoiey fortunie/ rozumieiąc ieſzcże zoſtáć kroleſtwo ſámo w ſobie ſláche=

32:

tne á obfite/ ták w ludzyech/ w ſkárby/ iáko w pożytki. Zoſtáłá mu też ſláche=

33:

tna żoná Hekubá

Hekubá.

s piącią ſynow vrodziwych/ wſzytkiemu ſwiátu ſławnych/

34:

ktorych imioná/ Hektor/ Paris álbo Alexánder/ Deifebus/ Helenus/ Troil=

35:

lus/

Synowie Priamuſo=
wi.

y s trzemá corámi wſzelkiey pocżćiwośći godnych/ ktorych imioná/ Andro=

36:

machá/ Káſſándrá/ Polixemá.

Cory Priamuſo=
we.

Vmyſlił thedy miáſto Illium opráwić/ áby

37:

był beſpiecżen od nieprzyiacioł/ á ſzkodę nieprzyiacielom powoli oddáć. Oprá=

38:

wił miáſto/ mury drugiemi obtocżył á drugich podnioſł/ w okrąg trzy dni cho=

39:

du. Sześć bron miáło przednieyſzych/ iednę zwano Dárdánia/ druga Thym=

40:

brea/ trzecia Illia/ cżwartá Scea/ piąta Troiána/ ſzoſta Antenoria.

Miáſto Illium.
Brony.

Páłacow

41:

w niey było krolewſkich bez licżby. Vlice známienite. Dno z mármuru cżyrwo=

42:

nego. Przez pośrzodek miáſtá rzeká Xántus ſzłá.

Xántus rzeká.

Przywiodł Priamus do miá=

43:

ſtá ku mieſzkániu co nazacnieyſze/ możnieyſze/ á godnieyſze męże/ ze wſzego krole=

44:

ſtwá/ ták iż wſzytká rádá kroleſtwá przednieyſza z nim w mieſcie obecnie mie=

45:

ſzkáłá. Gdy iuż Priamus miáſto dobrą obroną opátrzył/ á Rzecżpoſpolitą

46:

dobrze poſtánowił/ poſłał do Greciey Antenorá iednego s kſiążąt ſwoich/

Antenor.

áby

47:

ſioſtrę krolewſką Heſſyonę wroćili. Przyiechał wodą napirwey do Miſyey/ żą=

48:

dał krolá Peleáſá ſioſtry krolewſkiey áby byłá wroconá. Krol ſie rozgniewał/

49:

kazał mu ſkokiem precż iecháć. Vcżynił to/ przypłynął do portu Sáláminy do

50:

Telámoná/ proſząc go áby Heſſyoná byłá wroconá/ mowiąc: że nie ſłuſzno krole=

51:

wſkiego ſtanu pánnie być w niewoli/ gdzye ſie to ták nigdzyey nie záchowuie ná

52:

ſwiecie/

Peleás krol.
Saláminá.
Telámon.

gdyż pánieńſka płeć nikomu nie ieſt ni w cżym przećiwna/ áni ku ſzko=

K	dzye cżyiey

strona: 55v

Kſięgi pirwſze

dzye cżyiey przycżynna. Ktoremu Telámon odpowiedzyał/ iż ia dáru ſwoiego

ktory mi dan cnotliwie/ nie dam nikomu/ ktemu kazał Antenorowi poſłowi co

rychley vieżdzáć. Potym iechał do Acháye

Acháia.

gdzye był Kaſtor y Polux/ proſząc

tákież y oſwiadſzáiąc ſie/ áby wroćili krolewſką ſioſtrę. Ktorzy powiedzyeli/ iż

Priamuſowi nic nie wzyęto áni ſzkody vcżyniono/ też kazáli precż iecháć. Ná o=

ſtátku do Piloná do Neſtorá kſiążęciá/ ktory ieſzcże gorzey powiedzyał.

Pilon miáſto.

A ták

Antenor wroćiwſzy ſie do krolá Priamuſá/ nic inſzego iedno śmiech á hárdą

odpowiedź od nich powiedzyał.

¶ Wnet Priamus ſynow wezwał y wſzytkich przyiacioł ſwoich/ kſiążąt/ y pá=

10:

now rádnych kroleſtwá Troiáńſkiego w Frigiey/ powiedzyał im poſelſtwo w

11:

ktorym Antenorá ſłał do Greciey/ y iáko go odpráwili/ áby ná to ſwoie namo=

12:

wy zgodliwemi głoſy powiedzieli/ iáko ſie w tym máią przećiw Grekom zácho=

13:

wawáć. Rozbieráli ty przygody miedzy ſobą rádá Troiáńſka/ zwłaſzcżá krole=

14:

wſcy ſynowie/ ná ktorych wotach więcey zależáło. Hektor wielki á známienity

15:

wſzytkiemu ſwiátu mąż iáko ſtárſzy/ rádził áby byli z Greki o to w pokoiu/ ie=

16:

ſli co więtſzego nie będą chcieć vcżynić/ wiedząc tám o wielkich á ſpráwnych y

17:

przeważnych mężoch. Pomagał mu w tego Helenus wieſzcżek/ powiedáiąc ku o=

18:

ſtátku ogniem Illium będzye przez dopuſzcżenie bogow gorzáło. Ini wſzyſcy

19:

przećiw temu wotowáli inácżey/ iedno im táki pych oddáć tákową ſzkodą. Wy=

20:

brał ſie ſam Paris wodzem álbo Hetmánem do Greciey. A w tym cżáſu Pán=

21:

thus przyrodzony Priamuſow powiedał/

Pánthus.

iż ſłychał od ſwego oycá/ ieſli kiedy

22:

Paris żonę poymie z Greciey/ będzye wſzytka Troiá ſkáżoná. Ale tá práktiká

23:

od nich byłá w śmiech obroconá. Kaſándrá krolewná vſłyſzawzy iż Paris wo

24:

dzem do Greciey/ ięłá wołáć głoſem:

Káſándrá.

O oycże co cżyniſz/ cżemu ſie w tákie nie

25:

beſpiecżne rzecży wdawaſz/ gdzye to idzye nie o iednego áni o dwu/ ále o wiele

26:

tyſięcy nas/ ázaś nie ſłychał iż walká ná dwoie bywa/ á ktory ſzcżęſciu nawię=

27:

cey dufa/ nawięcey tákiego zdradza/ á ták proſzę niechciey płochey rády ſłu=

28:

cháć/ ieſli ſleſz w tákich rzecżach wielkich do Greciey/ poſliſz wielkie ſprawce á

29:

nie płoche álbo młode. Ach oycże moy wiedząc godność á ſtałość ſyná ſtárſze=

30:

go/ cżemu przedeń wyſadzaſz ná tákie rzecży młodſzego/ wiedz pewnie że ſie zá=

31:

wiedzyeſz/ y nas wiecżnie potráćiſz s poddánymi ſwymi. Ociec nie tylko iey nie

32:

chciał ſłucháć/ ále wywieść ią kazał od Senatu áby milcżálá. Piſzą Poetowie

33:

ſkąd iey tá práktiká przyſzłá. Apollo bog Troiáńſki widząc dzyewecżkę bárzo

34:

mierną á obycżáyną y cudną práwie boſką Káſándrę/ prośił iey o wdzyęcżny

35:

vpominek/ oná iáko nie głupia obiecáłá dáć w ten obycżay/ áby ią tym dáro=

36:

wał/ iżby rzecży przyſzłe wiedzyáłá á ludzyem obiawiáłá. Dał iey to Apollo iż

37:

przygody ludzkie znáłá. A gdy ſie od niey nápierał cżego żądał/ niechciáłá te=

38:

go vcżynić/ rozgniewał ſie y cięſzko mu to było iż go żeńſka płeć oſzukáłá/

Káſándrá oſzuká
łá bogá Apoliná

radby

39:

to od niey záſię wzyął/ áno trudno/ co ſie raz rzecże álbo da/ nie godzi ſie thego

40:

bogu odmieniáć. Tedy vſtáwił áby iey powieśći mieyſcá nie dano/ tákże ſie iey

41:

sſtáło/ iż nie tylko iey powieśći mieyſcá nie dano/ ále wyniść precż kazano/ y

42:

ſkáráć ociec kazał.

43:

Potym Priamus kazał gotowáć do okręthow ży=

44:

wnośći wſzelkie ludu/ Rycerſtwu ſie kazał gotowáć/ nád ktorymi Pariſá He=

45:

tmánem przełożył. Przydał k niemu Deifebá/ Eneáſá/ Polidáná/

Deifebus.

á roſkazał

46:

áby pirwey Heſſyony żądał á ſzkod nágrodzenia/ nie będąli chcieć/ daway ie=

47:

ſzcże znáć ábych więtſzy okręt poſłał. Paris wſiadſzy w okręt s towárzyſzmi

48:

ſwymi/ do Greciey przypłynął napirwey do wyſpu Cyteriey/

Cyteria.

gdzye był kościoł

49:

Wenery boginiey ſtáry/ tám iey ſwięto ſwięćił Paris/ gdzye ſie było wiele ludzi

50:

zeſzło dziwuiąc ſie wielkośći okrętu/ ktorzy ná wyſpie mieſzkáli. A gdy pytáli

51:

kto ieſt/ powiedano im iż Paris iedzye po Heſſyonę do Greciey. A gdy to po=

52:

wiedzyano piękney Helenie Menelauſowey żenie/ ktora byłá nie dáleko od wy=

ſpu Cytery/

strona: 56

Wiek trzeći.

Liſt 56.

ſpu Cytery/ chcąc widzyeć cudność Pariſowę/ wezbráłá ſie do b kościołá We=

nery ná odpuſt/ rzekąc iż tám drogę obiecáną miáłá. Przyiechawſzy/ Pariſowi

powiedzyano o iey przyiechániu/ vbrał ſie w krolewſkie odzyenie/ á gdy było

ráno ſzedł do kościołá/ tám ſie oboie przypráwionych w ſzáty koſztowne przy=

witáło z rádoſcią/ żądáiąc ſie z dawná ſpołu widzyeć. A gdy ná ſię ſpołu łágo=

dną poſtáwą weyrzeli/ záráźiłá ich ſercá Kupido/ to ieſt/ miłość ſpolna iedná=

ka/ y dáli ſobie cżás y mieyſce gdzyeby ogień oney miłośći mogli ku chwale bo=

giniey Wenery wſkrześić/ bo w tákich odpuśćiech Wenus ſie kocha. A gdy ſie

mieli żáłobliwie rosſtáwáć/ roſkazał Paris potáiemnie ſwoim áby byli pogo=

10:

towiu w nocy/ á Helenę wzyęli do okrętu ze wſzytkim Fraucymerem iey/ tákże

11:

ſie sſtáło oney nocy.

Helená wzyętá.

Mieſzcżánie polękli ſie/ zebráli ſie z okolicżnym ludem v=

12:

derzyli nań/ ále poráżeni od Pariſá/ gdzye wiele ludu pobrał/ kościoł wyłu=

13:

pił/ y iechał do oycá s korzyścią. Ociec Priamus był rad/ mnimáiąc wroćić

14:

Heſſyonę zá Helenę. Káſtor y Polux gdy ſłyſzeli iż ſioſtrę Helenę wzyęto/ goni=

15:

li Pariſá/ ále prze nawáłność morſką rozbiegli ſie rozno ná ſtrony/ ktorych ſzu=

16:

káli Lezbiáni długo/ to ieſt/ z Lezbo wyſpu ludzye.

Lezbo wyſep.

Nie mogli ich náleść/ mni=

17:

máiąc áby do niebá záiecháli y miedzy známiony niebieſkiemi vſieść/ przeto im

18:

nieſmiertelność przypiſuią Poetowie. Menelaus krol gdy ſie dowiedzyał iż

19:

mu żonę wzyęto Helenę cudną/ ktorą bárzo miłował/ był záſmucon/ vżywał

20:

rády brátá ſwego Agámenoná/ żáłował ſie przed wſzytkimi krolmi y kſiążęty

21:

Greckimi ſwoiey lekkośći/ ktorą mu Troiani wyrządzili.

Menelaus żáło=
wał Heleny.

Ktorzy mu rádzili/

22:

áby poſły poważne poſłał do Priamuſá/ żądáiąc zá dobrą wolą wrocenia He=

23:

leny. Ale gdy ná poſelſtwá Troiani niedbáli/ vcżyniwſzy ſyem ſpolny Greckie

24:

kſiążętá/ ſprzyſięgli ſie do gardł y máiętnośći ſwoich pomśćić ſie tego nád Tro

25:

iány/ ktorych było w licżbie cżterdzyeśći y ſiedḿ/ á zebráli okrętow wſzytkich

26:

dwánaſcie ſet y dwá/ ktorych kſiążąt álbo krolow imioná były. Agámenon

27:

Myceńſki/

Agámenon.

Menelaus s Párty/ Archelaus s Boeciey/ Aſcálaphus y Iárme=

28:

nus z Orkomená/ Schedius s Focydy/ Aiáx Telámońſki/ Aiáx Oileus/ Ne=

29:

ſtor/ Toás/ Diomedes/ Polifobus/ Antifus/ Prothezylaus/ Neoptolemus/

30:

Phineus/ Pálámedes/ Erifilus/ Xántypus/ Amphimachus/ Polibetes/ Cle=

31:

onteus/ y wiele inych.

32:

¶ By táką zgodę Pan Bog racżył dáć Krześćiáńſkim krolom álbo pánom/

33:

iáko tym pogánom ná ten cżás dał/ nie tylko zyemiá ále y niebo przećiw im ni=

34:

gdyby nie powſtáli. Vliſes Itace wyſpy krol nie był w ten cżás z nimi/

Vliſes.

ná kto=

35:

rym wiele zależáło/ bo godnoſcią/ chytroſcią/ męſtwem/ żádnemu z nich na=

36:

przod nie dał/ áby vſzedł tey potrzebie/ vcżynił ſie ſzalonym/ orał á ſol ſiał/ gdy

37:

vſłyſzał o zbierániu Grekow do Troiey. Poſłáli do niego Pálámedá áby go

38:

námawiał ku tey potrzebie/ á wywiedzyał ſie przycżyny iego błędu álbo ſzaleń=

39:

ſtwá. Pálámedes gdy przyiechał do niego á on orze iáko chłop/ chcąc ſie wy=

40:

wiedzyeć ieſli to s ſzáleńſtwá cżynił/ położył dzyecię ſyná iego przed pługiem

41:

Telemachá/ przenioſł go Vliſes pługiem/ pocżął ſie śmiać Palámedes/ ile mę=

42:

drcow tyle chytrcow/ y muſiał z drugimi ku potrzebie woienney. Nie było ie=

43:

ſzcże k nim Achilleſá ſyná Pelleáſá krolá Teſſálickiego/

Achilles.

á mieli Grekowie od=

44:

powiedź v Apoliná/ iż bez Achilleſá Troia nie może być wzyętá. Ten to był A=

45:

chilles/ o ktorym Poetowie piſáli iż go mátká Tetidis/

Tetidys.

gdy ieſzcże był dzyecię=

46:

ciem rozmocżyłá w iezyzerze piekielnym Wulkánowym/ iąwſzy iedną ręką zá

47:

piętę á drugą zá plecy/ y sſtał ſie wſzytek iáko żelázny/ okrom tych mieyſc gdzye

48:

ręką trzymáłá/ s tey przycżyny/ iż od Apoliná o nim odpowiedź miáłá ſkoro ſie

49:

vrodził/ iż miał być o żeńſką płeć zábit v Troiey/ mnimáiąc áby tym thego v=

50:

ſzedł. A dla pewnieyſzey rzecży dáłá go chowáć ná gorze Peleo brátu ſwoiemu

51:

Chironowi/

Chiron.

ktory go wychował y náucżył rozmáitym rzecżam álbo náukom/

52:

ten go nośił w pánieńſkim odzyeniu/ y dał go zá pánnę krolowi Likomedowi/

Likomedon.

53:

mowiąc go być ſioſtrą Achilleſową/ tám potym nálazł towárzyſtwo miłoſne

K 2	s krolewſką

strona: 56v

Kſięgi pirwſze

s krolewſką dzyewką Deidamią/ s tą to miał ſyná Neoptolemá álbo Pirruſá.

Deidámia.
Pirrus.

A ták był poſłan Vliſes od Grekow iáko mąż roſtropny á chytry ná wywiádo=

wánie/ gdzye ſie Achilles obraca (bo narychley łotr łotrá wyſzpieguie po ſwych

obycżáioch.) Po długim ſzukaniu/ nalazł miedzy pánnámi. Nie znáiąc kto=

ry miedzy imi Achilles/ ſpráwił ſobie kramik Vliſes/ máiąc w nim miecże/ ro=

hátyny/ łuki/ cżepce/ złoto/ iedwab/ y ine rzecży pánieńſkie y rycerſkie/ ſzedł

przedáwáć miedzy pánny: ktore były poprawdzye pánny/ tárgowáły cżepcow/

iedwabiow/ ſznurek/ y inych ſzat. Ale naſz Achilles nie poglądał iedno ná mie=

cże á zbroię/ ták długo ſie táił áż wzyął łuk ſpytał zacż/ pociągnął go áż ſie

10:

złamał. Wſzyſcy ſie zdumieli mocy tákiey pánny. Vliſes obacżył iż ten ieſt bez

11:

wſzego wątpienia/ przyſtąpił k niemu bliſko/ poſzeptał mu w vcho áby ſie go=

12:

tował z Greki do Troiey. Ktory temu rad był/ przeto prośił áby był wyzwo=

13:

lon z błazeńſkiego pánieńſkiego vbioru/ á we zbroię co nawiętſzą był vbran/ y

14:

sſtáło ſie ták/ potym z rádoſcią do okrętow Vliſeſowych wſzedł/ á ku potrze=

15:

bie z Greki do Troiey ciągnął.

16:

¶ Agámenon ſyn Attreuſow krolá Myceńſkiego/ brátá Menelauſowego/

Agámenon.

nád

17:

woyſkiem przełożon/ przeto ku wſzytkim ktorzy ku they potrzebie ſie ziecháli/

18:

rzecż ſzyroką á obciężliwą o lekkość/ ktorą Troianowie wyrządzili brátu iego

19:

Menelauſowi/ vcżynił: rozwodząc im ſzyroką rzecżą/ iż ſpráwiedliwie tę woy=

20:

nę przećiw Troiánom prziymuią. Zá tym káżdy z nich zápłákał/ á gárdłá ſwe=

21:

go dáć zá to nie żáłował. Ale áby nic nie cżynili s ſiebie ſami/ iedno z boſkiey o=

22:

bietnice/ poſłáli do Apoliná do Delfu/ pytáć co im zá odpowiedź da ná ich v=

23:

myſł/ ná wypráwę przećiw Troiánom/ Achilleſá y Pátrokluſá. Ktory odpo=

24:

wiedzyał/ iż w dzyeſięć lat Grecy miáſto Illium wezmą. W ten cżás też Kál=

25:

chás biſkup Troiáńſki przyiechał do Delfu/

Kálchás biſkup.

á odpowiedź przećiw Grekom po

26:

ofierze wzyął/ áby nie odſtępował od Grekow áż Troią wezmą/ nie chceli zgi=

27:

nąć. Tákże vcżynił iż wzyął towárzyſtwo z Achilleſem/ z rádoſcią Grekow/

28:

ktorzy mu dáli biſkupſtwo ine.

29:

¶ Drudzy záſię piſzą/ iż Agámenon krol ná łowie zábił Lánią Dyany boginiey

30:

niewiedząc.

Lánia Dyány.

Ktora gdy ſie rozgniewáłá/ przepuśćiłá powietrze ná Greki iż im

31:

wiele ludu pomárło. A gdy v Delfu przycżyny pytáli/ wzyęli odpowiedź iż to

32:

gniew Dyany boginiey leśney/ ktorey nie vbłagáią ni cżym iedno krwią Agá=

33:

menonową/ gdy ią będzye ofiárował. Miał Agámenon corę ſwoię imieniem I=

34:

phigenią o ktorą to grá ſzłá/ ále nie mogli ná to oycá náwieść áby ią miał ofiá=

35:

rowáć/ bo ią bárzo miłował.

IIphigenia.

Przeto Vliſes iáko chytry/ zmyſlił iey weſele z A=

36:

chilleſem/ áby ią ku ofierze wywiedli. Ale bogini vżaliwſzy ſie iey/ przyięłá Lá=

37:

nią miáſto cory krolewſkiey/ zá to Iphigenią dáli do iey kościołá ná wiecżne

38:

kápłáńſtwo w Tauryce. Potym Grekowie vpátrzywſzy cżás ſłuſzny/ puśćili

39:

ſie ná wodę z wielkoſcią ludzi do Frygiey/ przypędził ie wiátr do brzegow My=

40:

ſyey/ gdzye krol Thelefus pánował/

Thelefus.

ktory chciał bronić brzegow Grekom/ ále

41:

ránion y poráżon od Achilleſá. A iż miał przyiaciele miedzy Greki/ przeto ſie

42:

poiednáli/ á o ránę wzyął odpowiedź iż nie mogł inácżey być zdrow ná nię/ ie=

43:

dno áż drugi raz tymże żelázem y tą ręká ná to mieyſce muśi vderzyć á odnowić

44:

ránę/ bo we zły cżás tráfił. Przeto muſiał z Greki do Troiey/ á od Achilleſá

45:

znowu był ránion y vzdrowion. Owidyuſz o tym piſze w thy ſłowá: Vulnus A=

46:

chilleo quæ quondam fecerat hosti: Vulneris auxilium pelias hasta tulit.

47:

¶ Potym Grekowie puśćili ſie do kroleſtwá Priamuſowego/ gdzye mu kilko

48:

miaſt wzyęli. A gdy przyſzli ná wyſep Tenedum/

Tenedum.

tám wſzytek lud pobili. Poſłá=

49:

li znowu do Priamuſá/ áby im ſzkody nágrodził á Helenę wroćił/ mowiąc iż

50:

mamy dwu po ſobie co zá nas będą walcżyć/ to ieſt/ ſpráwiedliwość á niezwy=

51:

ciężoną moc. Priamus zwoławſzy ſynow y pánow rádnych/ kazał im wotowáć

52:

ná to poſelſtwo/ iedni chcieli áby Helená wroconá/ drudzy nie rádzili/ áż będzie

53:

Heſſyoná wroconá. A w tym Hekubá krolowa żoná Priamuſowá

Hekubá.

ſwoie wi=

dzenie podáłá/

strona: 57

Wiek trzeći.

Liſt 57.

dzenie podáłá/ áby Heleny pytano przy poſlech/ przy ktorym mężu chce zoſtać/

ieſli przy Menelauſie pirwſzym/ cży przy Paryſie wtorym. Ktorey gdy pyta=

no/ rzekłá: iż mi przyſtoyniey mieſzkáć s Paryſem niż z Menelauſem/ ktemu płá

cżąc mowiłá y proſząc by nie wzruſzáli ſlubu wiernośći/ ktory s Pariſem ſpo=

łu vcżynilá mowiąc/ iż nie máſz tákich odpowiedzi wielkich álbo ſtráchow v

Grekow/ ktoreby mię od Paryſá odſtráſzyły. A w tym ią Hekubá obłápiłá y

płákáły obiedwie/ poſły Greckie ſrogo odpráwiono. Ktorzy przyiecháli/ po=

ſelſthwo powiedzyeli/ ktore niewdzyęcżnie przyięli/ walkę im opowiedzyeli.

Miał Priamus ná ſwoię ſtronę wielkie krole Azyey y kſiążętá/ to ieſt/ s Cy=

10:

liey/ Licyey/ Trácyey/ Frygiey/ Etyopiey/ Páflágoniey/ Perſyey/ Amázo=

11:

ny/ y wiele inych.

12:

¶ Agámenon oznaymiwſzy Priamuſowi walkę/ puśćił ſie do iego kroleſtwá

13:

wodą/ ſtánął z wielkoſcią okrętow v iego brzegow/ ktorych mocno Troiano=

14:

wie bronili.

Pocżąthek bitwy
Grekow s Tro=
iány.

Protezylaus wyſkocżył ná zyemię z wody/ potkał ſie z nimi/ pirz=

15:

chnęli Troiani. Przyſkocżył Hektor krzyknął ná ſwoie/ roſproſzył záſię Greki

16:

iáko żáby do wody/ y Protezylauſá zábił.

Protezylaus zá=
bit.

Wyſkocżył potym Achilles/ vcżynił z

17:

nim potkánie/ bili ſie okrutnie/ iż wiele z obu ſtron ludzi poległo/ áż ie noc ro=

18:

zwádziłá. Grekowie ná beſpiecżnieyſze mieyſcá okręty odwiedli/ á w tym prze=

19:

dłużeniu ciáłá zbitych z obu ſtron chowáli/ to ieſt pálili. Krenus krol vderzył

20:

od brzegá ná Greki/ y roſproſzył im okręty. Achilles ktoremu ſtraż byłá poru=

21:

cżoná nád okręty/ s Telámonem y Aiáxem wyſkocżyli przećiw iemu/ zábili go/

Krenus zábit.

22:

poráźiwſzy mu lud/ drudzy Grekowie ciągnęli Priamuſowi do zyemie cżynić

23:

ſzkody przez miecż y ogień/ napirwey do krainy Cycni/ á tám miáſto Mentho=

24:

ryeńſkie wzyęli y ſpalili.

Cycni.

Potym gdy ſie im miáſtá niektore poddáły/ ruſzył ſie

25:

Achilles do wyſpu Lezbo/ y wzyął gi/ y Forbántá krolá zábił ktory był Gre=

26:

kom ná przekázye.

Lezbo.
Forbántá.

Potym Pirrę y Hieropolim miáſtá oblegli y wywroćili. Wi=

27:

dząc to drugie okolicżne miáſtá/ dobrowolnie ſie dawáły/ poſtąpiwſzy podatki

28:

żywnośći/ áby ich role álbo zboża w cáłośći były záchowány.

Pirrá.
Hieropolim.

Potym Achilles

29:

do woyſká przyciągnął/ á w tym cżáſu krol Tátárſki z dáry do Achilleſá przy=

30:

iechał/ áby iego kroleſtwo było záchowano w cáłośći. Potym do Cylikás przy=

31:

ciągnął Achilles/ á tám wiele ſkárbow nábrał/ zábiwſzy krolá ich Ecyoná y żo

32:

nę iego wzyąwſzy Aſtyonę.

Ecion krol.
Aſtyoná.

Potym Pedaſum/ Legelum/ miáſtá pobrał/ pobi=

33:

wſzy ich krole y żony pobrawſzy/

Pedaſum.
Lelegum.

wroćił ſie do woyſká/ tákież Aiáx vcżynił. Gre

34:

cy byli rádzi widząc pełne okręty ſkárbow/ rozdzielili ſie imi/

Rozdzyał łupow.

dawſzy przodkiem

35:

krolowi Agámenonowi Aſtyonę krolową corę Chryzuſá á żonę Ecyoná/ á ſam

36:

Achilles wzyął Hipodámią Bryzeidę krolá Pedáſkiego Bryzeſá żonę/ drugie

37:

łupy według zaſług rozdzyeláli miedzy ſobą.

38:

¶ Piſze też Diktys Kretenſis/ iż w ten cżás Aiáx ſyná Priamuſowego Polido=

39:

rá wzyął/ ktorego był dał ku wychowániu nowo vrodzonego/ Polimneſtrowi

40:

krolowi Trácyey brátu Hekuby krolowey/ w ten obycżay ieſliby kiedy Greko=

41:

wie Illium miáſto wzyęli á zborzyli/ áby záſię on iáko dzyedzic nápráwił. Ale

42:

go ten Polimneſtor wydał/ chcąc thym ſobie pokoy vcżynić. A gdy Grekowie

43:

vyrzeli ſyná Priamuſowego Polidorá/ weſzli w rádę/ vrádzili y poſłáli s tym

44:

poſelſtwem áby Priamus dał Helenę/

¶ Poſelſtwo do
Priamuſá.

ktorą nieſłuſznie á s krzywdą wzyął/ zá

45:

tego ſyná iego Polidoruſá/ á nie cżekał dáley vpadku kroleſtwá ſwoiego/ gdyż

46:

wie/ iż ieſli inácżey vcżyni/ Grekowie ſie ſprzyſięgli do gardł ſwoich kroleſtwo

47:

Troiáńſkie z ludem zborzyć á z gruntu przewroćić. A gdy iuż Vliſes poſelſtwo

48:

odpráwił od Grekow/ wotowáli Troiani ná nie rozmáitemi głoſy/ Rádá pir=

49:

wſza rádziłá áby byłá Helená wroconá/ á to dla ſpolney przyiáźni z Greki/ wy=

50:

wodząc ich ſtalość iednoſtáyną/ ſpráwę y ſzcżęſcie oſobliwe. Drudzy przećiw

51:

temu/ zwłaſzcżá ſynowie krolewſcy/ iż Helená zupełną wiárą byłá vtwirdzoná

Odpowiedz Tro
iánow.

52:

s Paryſem/ ániż ſie godzi nád iey wolą wydawáć. Ale ták/ ktore ſobie ſkárby

53:

Grekowie miánuią wzyąć z Heleną/ ty im będą wrocony: nád tho ieſzcże/ ná

K 3	mieyſce Hele=

strona: 57v

Kſięgi pirwſze

mieyſce Heleny/ damy krolowi Menelauſowi ſioſtrę ſwoię ktorą będzye chciał

ze dwu obráć/ álbo Káſándrę/ álbo Polixenę/ z wielkimi á známienitemi dáry/

y ná tym ſtánęli Troiani. A gdy to poſłom Greckim poſelſtwo powiedzyano/

nie podobáło ſie im/ tákże y wſzytkim Grekom. Poſpolity lud narzekał vpadku

wielkiego z máłey przycżyny. Grekowie ſie rozgniewáli/ vrádzili przyciągną=

wſzy pod mury Troiáńſkie/ gdzyeby ná tho pátrzyli wſzyſcy/ zábić ſyná krolew=

ſkiego Polidoruſá kámieńmi przed ocżymá wſzytkich Troiánow ktorzy z muru

pátrzyli/ y vcżynili ták.

Polidorus zábit.

Tu Poetowie wiele mátáctwá przycżynili/ ktore tu o=

puſzcżam/ tylko do hiſtoryey przychodzę. Aiáx Telámońſki pobrał miáſtá zná=

10:

mienite Troiánom Botyrę y Cyllę/ Gárgárę/ Girgin/ Serpſyn/ Láryſſę/ gdzie

11:

wiele ſkárbow y dobytká nábráli/ bez żadnego odporu.

Miáſtá pobráne.

12:

¶ Hektor mąż wielkiey śiły będąc/ zebrał ſie też przećiw Grekom s ſwoim lu=

13:

dem/

Hektor.

wyciągał cżęſtokroć z miáſtá ná Greki/ y ku vciekániu przypądzał. Prze=

14:

ćiw ktoremu Agámenon iednego dniá chciał ſie oprzeć/ potkał ſie z nim wiel=

15:

kim krzykiem. Hektor ſercá dobrego będąc/ nie vſtráſzył go/ tám zábił Pátro=

16:

kluſá towárzyſzá Achilleſowego/ á gdy go Meryon pochwyćił áby nie był złu=

17:

pion od Troiánow/ vgonił go Hektor y zábił.

Pátroklus zábit.

Merion zábit.

A w tym cżáſu Mneſtrus Hekto=

18:

rá w vd ránił/ wſzákże s tą ráną Greki bił/ y roſproſzyłby ie był do końcá/ by

19:

był s pośilecżnym vffem Aiáx nie przyciągnął.

Mneſtrus.

A gdy ſie ſpołu potkáli/ obiá=

20:

wił ſie mu Aiáx we krwi być/ bowiem to był ſyn Heſſyony ſioſtry Priamuſo=

21:

wey á ciotki Hektorowey/ przeto ſobie dáli pokoy.

Aiáx krewny He
ktorow.

Tám Hektor złożywſzy s ſie=

22:

bie zbroię/ vpominał go cudnemi ſłowy/ áby przeſtáli od pocżętey rzecży Gre=

23:

kowie/ Aiáx też prośił áby o to pracą miał/ iákoby z Greki przyiaźń w dobrym

24:

záchowániu mieli/ porownawſzy s ſobą. Mieli onego dniá pokoy/ bo iuż Troia=

25:

ni Greki gonili/ y chcieli ſpalić oboz Grecki/ by był Hektor on dzyeń pokoiá

26:

nie vcżynił/ drugiego dniá Grekowie przymierza żądáli. Achilles płákał Pá=

27:

trokluſá/ Agámenon Protezylauſá/ drugie pogrześć kazał. Pálámedes powie

28:

dał być krolá Agámenoná winnym. A gdy przyſzedł cżás bitwy/ wywiedli woy

29:

ſko ludzi/ Achilles/ Agámenon/ Dyomedes/ Menelaus.

Znowu bitwá.

Przećiw záſię drugie

30:

Hektor/ Troillus/ Eneás/ potkáli ſie mocnie/ z obu ſtron ludzye pádną okru=

31:

tnie/ Hektor zábił Becteen y Archelauſá y Protenorá/ áż bitwę noc rozięłá/ á

32:

iuż to trzećia bitwá byłá.

Beoton zábit.
Archelaus zábit.
Protenor zábit.

Potym cżwárte potkánie vcżynili/ w ktorym Paris

33:

Menelauſowi vd przeſtrzelił z łuku ſtrzałą. W piątym potkániu Hektor zá=

34:

bił ſiedḿ zacnych y mocnych mężow Greckich/ Eneás dwu/ Achilles cżterzech

35:

Troiańſkich/ Dyomedes dwá. W ſzoſtey walce/ ktore były káżdy dzyeń do ośḿ=

36:

dzyeſiątnego dniá/ wielki lud z obu ſtron był poráżon. Przeto Grekowie żądá=

37:

li do trzech lat przymierza/ y otrzymáli.

38:

¶ W tych trzech leciech Chryzes kápłan Apolinow gniewał ſie/ iż iego dzyew=

39:

kę Aſtyomen trzymał v ſiebie Agámenon poimáną/ dla cżego prośili go áby ią

40:

wroćił/ nie chciał: przeto wielkie powietrze pádło ná Greki iż márli bez miá=

41:

ry.

Chryzes kápłan.

Pytáli potym Kalkáſá ſwego biſkupá y proroká przycżyny powietrzá/ nie

42:

chciał powiedzyeć nic/ boiąc ſie od nich cżego złego zá powiedzenie prawdy/ áż

43:

mu przyſięgli krolowie y Achilles zá pokoy. Przeto powiedzyał iż to był gniew

44:

Apolinow o kápłaná Chryzeſá/ á inácżey thego nie vśmierzy/ iedno áż wroći

45:

krol Aſtyonę. To vſłyſzawſzy Agámenon/ kazał do zbroie Rycerſtwu przećiw

46:

tym ktorzy nań powſtáli o corę kápłáńſką. Bacżąc Troiani niezgodę kſiążąt

47:

Greckich/ vderzyli ná nie nád przymierze/ potkáli ſie z Greki/ poráżeni Troia=

48:

ni iż muſiał Priamus do drugich trzech lat przymierza prośić. A w tym Agá=

49:

menon krol widząc iż przećiw iemu powſtáli wſzyſcy o tę kápłáńſką dzyewkę/

50:

powoławſzy wſzytkich kiążąt y pánow przednieyſzych/ powiedzyał im iż chce

51:

wroćić Aſtyonę Chryzeſowi kápłanowi/ ieſli mu Achilles ná iey mieyſce da

52:

Hipodámią. Byli temu drudzy ná odpor/ wſzákże Achiles rzekł to vcżynić dla

53:

zgody á iednośći rzecży poſpolitey. Y odeſłaná byłá Aſtyoná oycu do kościołá

Aſtyoná wroconá.

Apolinowego/

strona: 58

Wiek trzeći.

Liſt 58.

Apolinowego/ á Hipodamią kazał wzyąć ſługom pieſzym. O co przećiw iemu

znowu powſtał Achilles y wiele inych/ iż nie bacżył ná zacne poſlugi Achilleſo=

we.

Wnęthrzne nie=
ſnaſki.

Powtore Palamedes przed wſzytkimi powiedał być krolem niegodnym

Agámenoná/ y nie od wſzytkich wybránego.

Złożon Agáme=
non s kroleſtwá.

Agámenon powiedał przed wſze=

mi mowiąc/ iż on nigdy o to przełożeńſtwo nie prośił/ tylko mu ie z dobrey wo=

ley dano/ podáiąc w moc wſzytkim áby ie dáli komu chcą inemu/ á ták wybran

zá krolá Pálámedes.

Pálámedes kro=
lem Greckim.

¶ Po wyściu przymierza potkáli ſie znowu Troiáni z Greki/ z obu ſtron wielki

lud poráżon. Názáiutrz Andromachá żoná Hektorowá byłá vpominána przez

10:

ſen/ áby thego dniá Hektor bitwy nie zwodził/ álbo ſam w bitwie nie był. Ale

11:

Hektor niewieście ſny wzgardzał/ nápierał ſie przezdzyęki bitwę mieć. Zoną y z

12:

inemi pádłá v nog iego proſząc aby inacżey nie cżynił. Priamus krol zaſadził ie=

13:

go mieyſce Pariſem/ Helenuſem/ Troilluſem/ y Eneáſem/ ktorzy gdy z Greki

14:

bitwę zwiedli/ przemożeni byli od Grekow.

Troiáni vſtępo=
wáli.

Widząc Hektor z muru ſwoich v=

15:

ſtępowánie/ nie mogł ſie odzyerżeć/ z wielkim krzykiem do nich bieżał chcąc ie

16:

rátowáć/ zábił Leontá y Idummeuſá kiążętá Greckie/ á ránił Iphikluſá/ y wie

17:

le inych.

¶ Hektor pobił
Greckie kſiążętá.

Widząc Achilles ſzkodę w ludu przez Hektorá/ potkał ſie z nim ſam á

18:

ſam/

Potkánie Achil=
leſá z Hektorem.

miał Hektor zbroię ná ſobie Pátrokluſá zábitego/ ktora byłá Achilleſo=

19:

wá/ przeto iey wiedzyał obycżay Achilles. Gdy ſie śilnie potkáli rohátynámi/

20:

ránił Achilleſá Hektor/ Achilles tym ſie więcey záiuſzył/ przebił rohátyną He=

21:

ktorá/ y zábił go/ ktory był mur wſzytkiey Troiey.

Hektor zábit.

Pirzchnęli Troiáni/ gonił ie

22:

Achilles áż do brony. Záłość y ſtrách ogárnął wſzytki Troiany s śmierći He=

23:

ktorowey/ wzyęli przymierze do roku chowáć ciáłá zbite z obu ſtron/ á ránne go=

24:

ić. Pogrzeb Hektorow gdy był żáłośćiwy/ pátrzył nań Achilles/ á iáko drudzy

25:

piſzą iż płakał. Drudzy piſzą iż vmárłe ciáło iego kazał około miáſtá końmi

26:

włocżyć ná żáłość Troiánom/ áż pánná Polixená pokrwáwiwſzy ſobie twarz

27:

ſzłá do niego żáłośćiwa s ſwoim fraucymerem/ vprośiłá ie v niego/ y pocho=

28:

wáłá s przyrodzonymi pocżćiwie.

29:

¶ Dares Frygius inácżey piſze/ iż ná oſtátku przymierza wyſzli náwiedzáć grob

30:

Hektorow ociec Priamus/ Hekubá matká/ żoná/ y Polixená krolewná. Ktore

31:

Achilles gdy widzyał/ Wenus go záſtrzeliłá w ſerce/ gdy ſie mu krolewná Po=

32:

lixená ſpodobáłá. A gdy vſtáwicżnie myſli ſwoich o niey ſpuśćić nie mogł/ po=

33:

ſłał ſługi do oycá y mátki żądáiąc iey w małżeńſki ſtan/ obiecuiąc ſie wnet z lu=

34:

dem ſwoim do domu wroćić/ y zá ſobą drugie námowić.

Achilles żąda Po
lixeny.

Powiedzyeli ſługom ie

35:

go iż to chcą vcżynić ná żądánie iego tym obycżáiem/ ieſli precż Greckie woyſko

36:

odciągnie/ ále ieſliby nie chciáło/ prożno ſie o tho pokuſzáć ma/ byſmy mieli w

37:

nieprzyiacielſkie ręce dáć corę ſwoię.

Odprawá po=
ſłow.

Słyſząc to Achilles/ tym więcey był chu=

38:

tliwy ku pánnie/ pocżął z Greki około niepotrzebnych walek namowy cżynić/

¶ Achilles rádzi
odſtępić od oblę
żenia.

39:

iáko dla iedney niewiáſty wiele zacnych krolow y kſiążąt y ludu poſpolitego po=

40:

ginęło z Grecyey/ á żadney nadzyeie nie trzebá mieć ábyſmy Illium álbo Troią

41:

wzyęli/ gdyż widzimy wielki doſtátek w ludzyech y w inych potrzebach/ á ieſzcże

42:

co dzyeń to im więcey ludu przybywa/ przeto lepiey ieſt ſwemu zdrowiu porá=

43:

dzić/ á wzyąć przymierze na cżás długi álbo wiecżną przyiaźń/ áby ten lud ſprá=

44:

cowány zá ty látá nieco odpocżynął/ á domoſtwo ſwoie/ żonę y dzyatki przez ten

45:

cżás ośirociáłe/ lubym wiedzeniem dáley opátrzyć/ niżli walek tákich s ſwoią

46:

ſzkodą náſládowáć. Niektorzy ná to zezwaláli/ niektorzy niechcieli go w tym

47:

pocieſzyć/ zwłaſzcżá więtſza cżęść. Ale Achilles ſwemu ludowi kazał ſie wroćić

48:

od walki. Grekom też ſzpiże nie doſtáło/ áż ſłali do Telefuſá ktory ie żywnoſcią

49:

opátrzył. Gdy cżás przymierzu wyſzedł/ zwiodł bitwę Pálámedes s Troiany/

50:

zábił tám Deiphebuſá Palámedes/ á gdy ſie s tego chwalił á pyſznił/ przeſtrze=

51:

lił mu gárdło Paris/ potym támże ogárnęli go Troiani y zábili.

Deifebus zábit.
Pálámedes krol
zábit.

Wſzákże dru=

52:

dzy piſzą/ iż go ſámi Grekowie przez chytrą potwarz zábili/ zwłaſzcżá Vliſes/

53:

pámiętáiąc iż go był wywiodł ná woynę/ zmyſlił ſobie liſty ná kſtałt iego ręki

K 4	właſney/ iá=

strona: 58v

Kſięgi pirwſze

właſney/ iákoby zá pieniądze chciał woyſko Greckie vtráćić do Priamuſá etcet.

Ale hiſtorya piſze iż Pálámedes w iedennaſtey bitwie zginął od Troiánow.

¶ Po śmierći Pálámedowey/ Neſtor iáko ſtárſzy brát ieſzcże w nocy obeſłał

kſiążętá y rycerſtwo/ áby inego przelożonego nád ſobą vſtáwili.

Neſtor.

Wybráli tedy

záſię Agámenoná mowiąc/ iż zá iego ſpráwą pirwſzą fortunnie ſie im wodziło.

Potym s Troiány zwiedli bitwę. Troillus od Troiánow dobrze ſobie pocży=

nał/ poráźił Greki áż vciekli ná wodę. Drugiego dniá záſię zwiedli bitwę/ zá=

bił Troillus ſzeſnaſcie kſiążąt Greckich/ ſiedḿ dni bez przeſtánia bitwę mieli.

Poráżeni Gre=
kowie.
Troillus mężny.

Agámenon prośił do dwu mieſiącu przymierza/ á w tym prośili Grekowie A=

10:

chilleſá przez poſły/ áby záſię zbroię oblokł przećiw Troiánom. Ktory ſie im s

11:

tego wymowił/ y miał im zá złe mowiąc/ iż tego byłá niegodná thá niewiáſtá/

12:

co wiele zacnych ludzi zginęło dla niey przez ſzaleńſtwo wáſze. Powiedziano kro

13:

lowi Agámenonowi poſelſtwo Achilleſowo. Ale Menelaus rádził zwieść bi=

14:

twę znowu/ Achilleſowey rády niedbáiąc/ mowiąc: wſzák też Troiani Hektorá

15:

nie máią. Przećiw temu Dyomedes y Vliſes mowili/ iż Troillus doſtąpił ſprá=

16:

wy Hektorá brátá/ y ieſzcże nádeń fortunnieyſzy. Znowu bitwę Grekowie ſto=

17:

cżyli s Troiány/ gdzye Menelaus ránion od Troilluſá/ y wiele inych zábił/ Gre=

18:

ki roſproſzył/ noc bitwę rozwiodłá.

Poráżeni Gre=
kowie.

19:

Názáiutrz Troillus s Pariſem wywiedli

20:

woyſko przećiw Grekom/ Troillus Diomedeſá ránił y Agámenoná/ wielkie po=

21:

bicie ludu z obu ſtron było zá kilko dni z wielką ſzkodą Grekow. Widząc Agá=

22:

menon co dzyeń to mniey ludu być/ prośili przymierza do ſiedmi mieſięcy. Nie

23:

chciał Troillus te^o vcżynić/ ále ſie rzućił ná okręty Greckie á popalić ie chciał.

24:

A wſzákże według ſłuſzney vvmowy vcżynił to. A w tym przymierzu ſzli do A=

25:

chilleſá Agámenon krol z Neſtorem od wſzech Grekow/ áby w tych cżáſiech nie

26:

beſpiecżnych kiedy ſie Troiani zmocnili/ ſwoich nie odſtępował. Ná to Achil=

27:

les odpowiedzyał/ wſzák nie zdradzam áni odſtępuię/ ale rádzę y rádziłem o po

28:

koiu á záchowániu żywotow náſzych/ ná ktorych iuż drudzy vtráćili/ nie dáiąc

29:

mieyſcá ſłowom moim. Powiedzyał też náoſtátek/ ku potrzebie tákiey przyſtą=

30:

pić chcę będzyeli moy cżás/ á nie będzyeli/ tedy Rycerze ſwoie poſlę. Podzyęko=

31:

wał Agámenon/ máiąc tę nádzyeię/ kiedy vyrzy ſwoie poſtępowáć ná zad/ bę=

32:

dzye ich rátował ſwoią oſobą.

33:

¶ A gdy cżás walce przyſzedł/ wyciągnęli Troiani z miáſtá s ſwoim woyſkiem/

34:

Grekowie przećiw im z drugim. Achilles ſwoy lud do woyſká Greckiego po=

35:

ſłał. A gdy ſie potkáli/ Troillus ná pirwym potkániu Greki poráźił/ á lud A=

36:

chilleſow vciekł/

Troiani porázili.

á przeráźił woyſko Greckie áż do namiotow/ wiele ich pobił

37:

y poránił. Wroćili ſie Troiani z zwycięſtwem do miáſtá. Drugiego dniá zwie=

38:

dli bitwę/ ná ktorą krol Agámenon wſzytki Greckie kiążętá przywiodł. Po=

39:

tkáli ſie z nimi Troiani/ ſpolna bitwá byłá áż ie noc rozwádziłá. Názáiutrz zno

40:

wu áż do kilká dni okrutnie ſie bili/ poráźili náoſtátek Troiani Greki/ áż mu=

41:

ſiał Agámenon prośić przedłużenia do trzydzyeśći dni/ w ktorych pobite ciá=

42:

łá chowáli.

Porázáli Troiani.

A gdy cżás bitwy przyſzedł/ potkáli ſie znowu/ pirwſzego dniá po=

43:

ráźili Troiani Greki y lud Achilleſow. A gdy to obacżył Achilles/ nie mogł ſie

44:

dáley odzyerżeć áby ſwoich nie rátował/ obroćił wielką śiłą s krzykiem s pośi=

45:

lecżnym vffem ná Troiány/ potkał ſie z nim Troillus y ránił go/ viechał z woy=

46:

ſká Achilles/ trwáłá bitwá ſześć dni nie przeſtáiąc. A gdy ſie podgoił Achilles/

47:

wyiechał s ſwym ludem przećiw Troiánom z Greckim woyſkiem/ tám roſkazał

48:

ſwemu ludu áby ſie przebili do Troilluſſá/ vcżynili ták/ padł s koniem Troil=

49:

lus/ widząc to Achilles przytárł k niemu zábił go/

Troillus zábit.

y chciał ciáło iego wynieść/

50:

ále mu ie gwałtem odbił Memnon kſiążę Perſkie/ ktore było ná pomocy Tro=

51:

iánom. Widząc Achilles Memnoná zá ſobą/ obroćił ſie y zábił go/ Troiani

52:

poráżeni.

Memnon zábit.
Poráżeni Troia=
ni.

To ieſt Dareſá Frygiá hiſtorya o Troilluſie. Ale Diktis Kreteńſki

53:

inácżey piſze/ iż Achilles poimał żywo Troilluſá z Likaonem/ y vdawić kazał/

54:

gniewáiąc ſie iż mu Priamus cory nie dał iáko miał nádzyeię/ wſzákże iákokol=

wiek ieſt piſa

strona: 59

Wiek trzeći.

Liſt 59.

wiek ieſt piſano/ owa Troillus zginął od Achilleſá. Priamus prośił przymie=

rza do trzydzyeśći dni/ á w thym pogrzeb żálośćiwy vcżyniono Troilluſowi y

Memnonowi.

¶ Hekubá mátká Troilluſowá ſmutna będąc y żáłośćiwa o ſyny ſwoie/ ná A=

chilleſá ięłá nárzekáć/ wezwáłá ſyná Pariſá/ płácżąc mowiłá áby ſzukaał rády

iákoby ſie mogł pomśćić tego nád Achilleſem/ y vrádzili ták miedzy ſobą. Gdyż

pánnę Polixenę ſobie oblubił zá małżonkę/ poſlimy k niemu áby ná ſlub przy=

iechał/ á nam z Greki ziednał przymierze do kilká cżáſow. Paris thedy poſłał

imieniem oycowſkim do Achilleſá/ áby przyiechał proſto ná ſlub do kościołá

10:

Apolinowego z máłym pocżtem. Słyſząc to Achilles był rad. Przyiechał ná=

11:

záiutrz s towárzyſzem Antylochem/ ſtáwił ſie w kościele Apolinowym/ ktory

12:

był miedzy Illium á woyſkiem Troiáńſkim w gáiu/ gdzye ſie tám nań záſádzili

13:

w táiemnym mieyſcu Paris z brátem Deifebem. Ná przywitániu Deifebus o=

14:

błápił go á śćiſnął ręce iego w obycżay przyiaźni/ Paris wyrwał ſie s kątá

15:

przebił go miecżem/

Achilles zábit.

y vciekli s kościołá iną ſtroną/ tákież Antylochá. Obacży=

16:

li Grekowie rzućili ſie do kościołá/ záſtáli ieſzcże żywo Achilleſá/ powiedzyał

17:

im co mu vcżynili Páris z brátem Deifebem. Eneás przyiaciel Priamuſow był

18:

s tego vcżynku żáłośćiw/ bo on kościołá tego bronił.

Eneás.

Helenus Priamuſow dru

19:

gi ſyn żáłował tego mowiąc/ iż to oſtátecżny znák náſzego złego/ vciekł do Chry

20:

zuſá kápłaná ktory był w kościele Apolinowym/ ktory go potym wydał Gre=

21:

kom. A gdy go pytáli co zá przycżyná iego zbieżenia. Powiedzyał iż mu ták bo=

22:

gowie roſkazáli vcżynić/ gdy brát moy kościoł ich pomázał krwią niewinną/

23:

obiáwili mi iż Troia będzye przewrocona od Grekow. Záchowáli go Grecy w

24:

pokoiu odeſławſzy do okrętow.

25:

¶ Poſłáli tedy Grekowie do kościołá Apolinowego/ pytáiąc co máią cżynić o

26:

zgwałceenie ich kościołá á zabicie Achilleſá. Odpowiedź wzyęli/ áby iego kre=

27:

wny nablizſzy był ná iego mieyſce wſádzon. Poſłáli tedy po Piruſá ſyná Achille=

28:

ſowego do Likomedá dzyádá iego/ y dáli mu ine imię Neoptolemeus/ y lud nie=

29:

boſzcżykow porucżyli iego ſpráwie.

Pirus hetmánē

A gdy mu oycowſkie zacne dzyeie roſpowie=

30:

dáli/ nie mnieyſze po ſobie ofiárował ſie zoſtáwić/ potym ſie rozeſzli. Gdy przy=

31:

ſzedł cżás bitwy/ wyciągnęły woyſká przećiw ſobie. Grekowie przełożyli ſpra=

32:

wcę nád ſobą Piruſá z ludem oycowſkim/ Pirus Aiaxá iáko powinowátego

33:

wzyął k ſobie ná pomoc. Troiánom też przybył Euryfilus krol Miſyey/ ktore=

34:

go przełożyli nád woyſkiem ſwoim/ dawſzy ſobie znáki z obu ſtron/ potkáli ſie z

35:

wielką śiłą/ Euryfilus Peneleuſá y Nereuſá zábił.

Eurifilus het=
mánem.

Pirus widząc to/ przytárł

Eurifilus zábit.

36:

k niemu y zábił go. Będąc Troiani bez ſprawce/ zámięſzáli ſpráwę/ to ieſt/ zmy=

37:

lili ſzyk/ vciekáli nierządnie/ wiele ich zginęło. Drugiego dniá wyciągnęły prze=

38:

ćiw ſobie obie woyſká/ nád Troiáńſkim był przełożon Paris/ ktory wiele Gre=

39:

kow zábił/ wywabił go ſam á ſam Philokletes ná rękę/ rad to vcżynił Paris/

40:

z łukow ná ſię ſtrzeláiąc zábił Pariſá ſtrzałą.

Grecy porázili.
Paris.
Philokletes.
Paris zábit.

41:

¶ O tych ſtrzałách niektorzy piſzą/ iż Herkules vmieráiąc przywiodł ná przy=

42:

ſięgę Philokletá/ áby nikomu o iego ciele nie powiedał/ y dał mu zá vpominek

43:

ſtrzały/ ktore były námázáne żołcią wężową/ ktorego zwano Hidrá.

Hidrá wąż.

Przeto bo=

44:

gowie obiáwili Grekom/ iż im potrzebá do Troiey Herkuleſowych ſtrzał/ y ſłá

45:

li po Philokleſá Vliſeſá/ thymi ſtrzałámi zábił Pariſá wielkiego ſtrzelcá.

46:

Poráźiwſzy Troiany Grekowie/ gonili ie áż pod ſáme mury/ y pobili ich wiele

47:

gdy ſie do miáſtá w bronę ćiſnęli.

Poráżeni Tro=
iani.

A gdy z murow ćiſkáli kámieńmi/ Philokle=

48:

tes odſtrzelawał ie ſtrzałami Herkuleſowemi/ y wzyęliby iuż byli Grekowie

49:

miáſto/ by byłá noc nie záſzłá. Od tego cżáſu iuż moc wſzytká Troiáńſka vpá=

50:

dłá. Przyiecháłá potym Penteſylea Amázońſka krolowa dobrze zbroyna w

51:

wielkim pocżcie pánien Troiánom ná pomoc/ ktora názáiutrz bitwę ſtocżyłá z

52:

Greki/

Penteſylea.

gdzye z obu ſtron lud niemáły poległ/ trwáłá bitwá do trzeciego dniá

53:

z nią/ gdzye by był nie Dyomedes/ zápaliłyby były Amázones okręty Greckie

miſterną przy=

strona: 59v

Kſięgi pirwſze

miſterną przypráwą ogniá w ſtrzałách/ thák że káżdego dniá byłá Penteſylea

śilna Grekom/ iż ie cżęſto przepiráłá ſtrzelánim ſwym/ áż ſie Pirus álbo Neo=

ptolemeus przećiw iey wyſádził/ potkał ſie z nią y zábił ią/ wſzákże s ſwoią ſzko

dą/ bo był od niey ránion.

Pirus zábił Pen
teſyleą.

Potym ſnádnie Troiáńſkie woyſko poráźili y gonili/

obegnáli miáſto iż s Troiey nie mogli nigdzyey wynidź. Widząc rádá miáſtá

Illium iż żadney nádzyeie odporu nie máſz/ vrádzili áby byłá Helená wydaná

Grekom. Ale Deifebus poiął ią zá żonę po śmierći brátá ſwoiego Pariſá. Po=

tym Antenor y Eneás prośili áby weſzli w rádę/ widząc oſtátni vpadek ſwoy.

Priamus vcżynił ſyem/ ná ktorym dobrowoleńſtwo dano káżdemu powiedzyeć

10:

ſwe widzenie/ co ſie komu zdáło mowić. Powiedzyał ſwe zdánie Antenor w ty

11:

ſłowá/ iż iuż wſzyſcy widzimy oſtátni vpadek ſwoy/ á w żadnym rátunku nádzye

12:

ie nie mamy/

Antenor rádził.

Hektor/ Troillus/ Paris/ Amázones pobići cżoło wſzytko náſze/

13:

v Grekow ieſzcże doſyć mężow wielkich/ mocnych/ zacnych/ y przeważnych/ A=

14:

gámenon/ Pirus/ Menelaus/ Dyomedes/ Aiáx/ Lokrus/ Neſtor/ Vliſes/ w

15:

ktorych nádzyeię wſzytkę Grekowie máią. Nád to ieſzcże oni wolni będąc/ mo=

16:

gą cżynić známi co chcą záwżdy w oblężeniu/ żywność y pomoc máią záwżdy/ á

17:

nam to nie przydzye ſnádnie będącym w oblężeniu. Przeto rádzę áby bez żadne=

18:

go rozmyſłu Helená byłá im wroconá s tymi rzecżámi ktore Paris pobrał. Wie

19:

le ich ná to przyzwaláło/ ále Amphimachus ſyn Priamuſow przećiw temu ſro=

20:

go mowił/ mowiąc iż lepiey z nieprzyiacielem w polu vmrzeć/ niż go pocieſzyć.

Amphimachus.

21:

Przeto rádził/ áby wſzyſcy ktorych ieſzcże mogło być trzydzyeśći tyſięcy/ wycią=

22:

gli w nocy ná Greckie woyſko nád ich nádzyeię/ á vderzyli ná nieopátrzne/ iżby

23:

iuż álbo vmrzeć z nimi/ álbo ſie odiąć/ iáko byſmy więcey nie pływáli miedzy bo=

24:

iáźnią á nádzyeią/ gdyż káżdy cżłowiek muśi raz vmrzeć/ á wiemy theż ſpoſob

25:

Greckiego okrucieńſtwá/ iż lepiey z nas káżdemu vmrzeć wolnym/ niż w nie=

26:

woli v nich żyć. Powſtał Eneás rozwodził cudnemi ſłowy/

Eneás.

iż lepiey cudny po=

27:

koy mieć/ niż ná okrucieńſtwo pátrzyć.

28:

¶ Priamus ſrogoſcią puśćił ſie ná Antenorá y Eneáſá/ ktorzy rádzili łáſki

29:

prośić v Grekow/ wykładáiąc im/ iż ſámi tego przycżyną będąc niepokoiá/ á te

30:

raz

Priamus mowi
ku Eneáſowi y
Antenorowi.

ſie im ſprzykrzył/ á to gdy w poſelſtwie iezdził do Grekow Antenor/ iáko go

31:

ważyli/ álbo iáką odpowiedź od nich nośił/ Eneás záſię gdy s Pariſem Helenę

32:

wzyął/ widzę iż duch iny w nie dziś wſtąpił. Przeto wzyąwſzy ſyná zá rękę Am=

33:

phimachá/ vmowił z nim pirwey Eneáſá y Antenorá zábić prośiwſzy ich ná

34:

cżeść/ potym ná Greckie woyſko táiemnie vderzyć/ áby ći dwá táiemnice they

35:

ich pirwey nie wydáli Grekom/ y zámknęli tę rzecż miedzy ſobą. A w tym cżáſu

36:

też Antenor/ Eneás/ Vkálegon/ Amphidámás/ Dolon/ poſłáli táiemnie Po=

37:

lidamá do Agámenoná Greckiego krolá/

Polidamus.

dáiąc mu w moc miáſto ze wſzytkim

38:

ludem/ okrom tych ktore poſeł będzye miánował y przyiacioł ich/ áby ſie ták w

39:

tym záchowáli ćicho iáko was náucżymy. Agámenon w nocy wſtał wezwał rad

40:

ſwoich/ powiedzyał im poſelſtwo Troiáńſkie.

Vmowá z Greki.

Wſzyſcy ie potwirdzili y przyſię=

41:

gli záchowáć w pokoiu ty ktorzy ſie o pokoy ſtáráią. Wroćił ſie poſeł s poſel=

42:

ſtwem. Sprzyſięgli ſie tedy Eneás z Greki y s towárzyſzmi ſwemi w iednośći

43:

być/ y pomoc ſobie tey vgody do gardł ſwych. Potym Priamus poſłał po Ante=

44:

norá y Eneáſá áby przyſzli do rády/ á vcżynili ták co ſie wſzytkim podobáć bę=

45:

dzye. Eneás y Antenor iuż mieli ſpráwę o ſiatkách ſwoich v Priamuſá/ zebráli

46:

ſie w wielkim pocżcie zbroynie/ ſzli ná zamek do Priamuſá. Zlękł ſie Priamus/

47:

przeto dał znáć Amphimachowi/ áby nic nie pocżynał/ Snádnie tho vcżynił

48:

gdy znie mocy nie miał.

49:

¶ Dáli cżás y mieyſce ku wzyęciu Troiey zdrayce Eneás y Antenor Grekom

50:

przyſzłey nocy/ ktorzy pod miáſto z woyſki ſwemi przyciągli. A gdy byli gotowi/

51:

otworzyli im bronę ktorą w ſwoiey mocy miał

Wydánie Troiey

Antenor. Weſzli do miáſtá Gre

52:

kowie w nocy táiemnie/ á wſzedſzy ognie wielkie vkazáli/ krzyk huk po wſzytkim

53:

mieſcie vcżynili/ lud poſpolity zlękły mordowáli/

¶ Morderſtwo
nád Troiány.

ktory ſie im náwinął żadnemu

nie przepuśćili/

strona: 60

Wiek trzeći.

Liſt 60.

nie przepuśćili/ ścináli/ bráli/ dzyeći przed mátkámi ſiekli/ domy łupili/ wyłu=

piwſzy zápalili. A gdy ſie ná zamek dobyli/ Priamus krol vciekł do kościołá Io

wiſzowego/ vchwyćił ſie ołtarzá obiemá rękomá/ tákież drudzy do drugich ko=

ściołow/ ále y w kościelech ſwego zdrowia nie mogli záchowáć/ wſzędzye okru=

cieńſtwo wielkie cżynili Grekowie/ Deifebuſá ktory był z Heleną brał ſlub/ po=

imawſzy Menelaus iáko ſwaká/ vrznął mu nos/ vſzy/ gębę/ náoſtátek gi ściął/

Priamuſá v ołtarzá/

Okrucienſtwo w
koſcielech.

nie bacżąc ná mieyſce/ látá/ y doſtoyność/ Pirus vda=

wił. Vradzili miedzy ſobą áby y s kościołow od ołtarzow bráli kędy kogo nay=

dą. Wybrawſzy domy/ wyśćinawſzy lud poſpolity/ zápalili miáſto známienite/

10:

w ktorym wielkie páłace á koſztownie ochędożne wſzytki vpádły á w niwecż ſie

11:

obroćiły. Po zwoiowániu á ſpaleniu Troiey/ wezwał Agámenon wſzytkich

12:

kſiążąt Greckich do kościołá Minerwy/ tám łup rozdawał ſwoim.

Rozdzyał łupow

Napir=

13:

wey Helenę wroćił Menelauſowi/ Káſándrę krolewnę ktora záwżdy rádziłá

14:

by Helená byłá wroconá/ wſzyſcy przyſądzili Agámenonowi krolowi zá pracą

15:

y zaſługi iego wielkie. Przyſtąpił też Eneás y Antenor do krolá proſząc zá An=

16:

dromáchą żoną Hektorową/ iż oná záwżdy prośiłá o ſpokoyne przymierze z

17:

Greki/ áby byłá wolna. Vcżynili ták Grekowie iż ią wolną puśćili/ y wroćili

18:

wſzytko co iey było/ wſzákże ią náznácżyli Piruſowi. A Hekubie ſtárey krolo=

19:

wey Helenus vprośił żywot iáko ſyn mátce/ ktory był ſzedł dobrowolnie ſam

20:

do Grekow. Vſtáwili też/ áby niewiáſty ſlácheckie/ ktore były záchowáne ży=

21:

wo/ były wolno puſzcżone/

Zony ſlácheckye
wolne.

tákież y ći wſzyſcy ktorzy byli krewni Eneáſowi y

22:

Antenorowi/ y inſzy łup od ſkárbow krol Agámenon puśćił w rowny dzyał

23:

miedzy Rycerſtwo.

24:

¶ Po zborzeniu miáſtá Illium y rozdzyale łupow/ odciągnęli Grekowie od

25:

niego do ſwoich okrętow/ chcąc do domu z ſwoią fortuną odiecháć/ ále wielkie

26:

wiátry powſtáły iż ſie żadny nie mogł z mieyſcá ruſzyć s ſwoią łodzyą. Przeto

27:

żądáli odpowiedzi od ſwoich bogow. Ktorzy im tháką odpowiedź dáli przez

28:

Kálkáſá kápłaná/ iż ſie ieſzcże nie pomśćili Achilleſá nád Polixeną/ przeto ſzu

29:

káli krolewny Polixeny/ y dowiedzyeli ſie iż ią zátáił á ſchował Eneás iáko

30:

ſwoię przyrodzoną z mátką Hekubą. Rozgniewáli ſie Grekowie nań. Widząc

31:

Antenor iż nie mogło być inácżey/ wywiodł ią z mieyſcá táiemnego y przywiodł

32:

do Grekow..... Kálkás kápłan powiedzyał od bogow/ iż inácżey gniewu boſkiego

33:

nie vkroćimy/ iedno przez ofiárę tey ktora byłá przycżyną pomázánia krwią ko=

34:

ściołá Apolinowego. Wiedzyoná tedy żałobliwie krolewná Polixená ná ofiá=

35:

rę dla vſpokoienia wiátrow/ gdzye iey wſzytek lud z obu ſtron płakał. A niżli

36:

byłá ofiárowaná/ vcżyniłá rzecż do wſzytkich weſołą poſtáwą/ mowiąc: O Gre

37:

kowie ieſzcżeſcie nie ſyći krwie Troiáńſkiey/ oycá mego/ bráciey/ y inych przyro=

38:

dzonych moich/ tákież ludu poſpolitego/ ktoregoſcie ſie bez licżby niewinnie ná=

39:

bili/ áż kreẃ rzekámi ciecże/ iedno wam moiey nie doſtawáło/ ktoram po nich

40:

wam w śiroctwie zoſtáłá.

Rzecż Polixeny
żałobliwa.

Ieſli moim zdrowim gniew boſki ſobie chcecie prze=

41:

práwić/ obácżcie ſie w tym dobrze/ bo ieſli bogowie ſą prawdziwi/ wiedzą my=

42:

ſli ludzkie/ á wiedzyawſzy/ cżynią rozeznánie ſpráwiedliwe/ wiedzą tedy iż moy

43:

vmyſł nigdy táki nie był áni o tym wiedzyał/ ábych ia Achilleſá gárdłá miáłá

44:

zbáwić/ kościoł boſki zgwałćić/ Helenę wzyąć/ y owſzem gdym to vſłyſzáłá/ z

45:

żáłoſciąmem tego vżywáłá. Cżemuſcie ták głupi á niebácżni/ iż Kálkáſowi da=

46:

cie tákimi ſwiątoſciámi ná mieyſcu boſkim ſzafowáć/ wiedząc co on Troiánom

47:

vcżynił/ ſnádnie to y Grekom może vcżynić. Ieſli bog ieſt ſpráwiedliwy/ roze=

48:

zna miedzy im á wámi tákież mną rzecż ſpráwiedliwą/ byſcie iedno moim zdro=

49:

wim gniew boſki ku pożytku ſwemu vkroćili/ życżę wam tego/ iać záprawdę

50:

wdzyęcżnie to od was prziymuię/ boć nie mogę pocżćiwiey vmrzeć iáko ták k

51:

woli bogom wáſzym/ ktorym teraz ſwą niewinność ofiáruię/ gdyż mię to ſzcżę=

52:

ſcie tákie nádeſzło/ iż mi ſie tráfiło w miłey oycżyznie vmrzeć á nie w ſłużbie v

53:

Grekow/ nád to mam nádzyeię zupełną w boſkich dárzech/ znáiąc niewinność

moię/ iż mię

strona: 60v

Kſięgi pirwſze

moię/ iż mię nieśmiertelnoſcią obdárzą. Zátym Pirus ſyn Achilleſá wzyąwſzy

ią bez litośći ná grobie oycá ſwego vdawił/ y ſpalono według obycżáiá ich o=

fiar.

Vdawioná Poli=
xená.

Od tegoż cżáſu pocżęłá ſie fortuná Grekom mienić/ iáko wielką fortunę

mieli/ ták záſię wielką niefortunę/ gdy ſie ſámi miedzy ſobą ięli wádzić/ zábijáć/

y ná rozmáite haki przywodzić. Vliſes napirwey zábił Aiaxá o obraz Pálády

boginiey/ Agámenoná krolá zábił Egiſtus z napráwy żony Klitemneſtry/ E=

giſtá záſię Oreſtes/ Dyomedes vciekł boiąc ſie żony/

Plagá ná Greki.

ſkąd ſie ná wieki nie wro=

ćił/ Vliſes zábit od ſyná Telegoná/ drudzy ná morzu poginęli.

¶ Trwáłá walká Troiáńſka z Greki dzieſięć lat oṡḿ mieſięcy y dwánaſcie dni/

Pocżty ludzi zbi=
tych.

10:

wypiſuią s ſtrony Greckiey ludzi zginąć ná tey walce ośḿ ſet y ſiedḿdzyeſiąt

11:

tyſiąc/ s Troiánow ſześć ſet ſiedḿdzyeſiąt y ſześć tyſięcy do wzyęcia miáſtá/ ále

12:

po wzyęciu dwie ſcie ſiedḿdzyeſiąt y ſześć tyſięcy. Po zborzeniu Troiey Ante=

13:

norá nád kroleſtwem Troiáńſkim przełożył Agámenon/ y pánował thám lat

14:

dwádzyeściá y dwie. A Eneás ácżkolwiek godnieyſzy był nád Antenorá y ſtár=

15:

ſzy/ wſzákże ſie precż wypráwił ze wſzytkim domoſtwem z oycżyzny po morzu/ bo

16:

ſie nań Grekowie gniewáli iż był táiemnie záchował Polixenę

Eneás żeglował
po morzu.

przyrodzoną

17:

ſwoię v oycá ſwego Anchizeſá. Przypławił ſie napirwey do Dárdániey/ potym

18:

do Włoch ábo Lácium s przyrodzonymi ſwemi y s ſtátki z wielkoſcią ludzi/ by=

19:

ło to cżáſu tego gdy Lábdon ſzoſtego roku ſądził Zydy.

Lácium.

20:

¶ Pánował thedy Eneás w Lácium trzy látá/ ále niżli do Włoch przyſzedł/

21:

pytał przed tym bogá Apoliná o ſwoiey ſpráwie iáko ſie mu potocży. Dał mu

22:

odpowiedź iż miał Włoſką zyemię/ ácż zá trudnoſcią/ oſieść. Przeto napirwey

23:

do Krety wyſpu przyiechał/ potym do Sycyliey/ potym do Włoch/ potym do

24:

Lácium/ á tám zoſtał według obietnice boſkiey/ támże ſie mu przygodziło na=

25:

pirwey ſtoły ieść (iáko Poetowie nápletli) to ieſt/ iż głupi ludzye tám będąc

26:

ſtoły s chlebá wielkiego cżynili/ ná ktory kłádli mięſo y ine potráwy/ on chleb

Stoły iadł Ene=
ás.

27:

Eneás y iego towárzyſze iedli. Przyiechawſzy Eneás do Włoch/ záłożył miáſtá

28:

Korcyre y Menele nád morzem Adryátyckim/ y oſiadł ſam nie dáleko Lauren=

29:

tu miáſtá/

Korcyrá.
Laurentum.

przeſzedſzy przez Tyber rzekę gdzye wpada w morze/ á tám poſiadſzy

30:

kráiny krolá Láćińſkiego/ Troią znowu záłożył.

Záłożenie Troiey

A gdy ſie nań ſąſiedni kro=

31:

lowie zbieráli wygnáć go/ iechał do Ewándrá

Ewánder.

ktory go ziednał s krolem Lá=

32:

ćińſkim/ á dla lepſzego przyiacielſtwá/ dał mu krol Láćińſki corę ſwoię Láwi=

33:

nią zá małżonkę/ y pánowáli ſpołu iednáką mocą/ á ſtąd Eneás był miánowan

34:

krol Laurentu.

Láwinia.

Turnus potym krol Rutulorum álbo Ardee/

Turnus.

ktoremu był pir

35:

wey krol Láćińſki dzyewkę ſwoię Láwinią obiecał/ rozgniewał ſie mowiąc/ iż

36:

tu cudzozyemiec wſzedł w náſze kráiny/ á żonę mi wzyął/ przeto vmyſlił ſie tego

37:

pomśćić nád Eneáſem/ y prośił ſobie ná pomoc przez poſły krolow/ Apuliy=

38:

ſkiego/ Tuſyckiego/ Liguſtyckiego/ y Kámille krolowey Wolſkow/ ći wſzyſcy

39:

zebráli ſie przećiw Ewándrowi y Láćińſkiemu krolowi/ tákież Eneáſowi.

Kſiążętá Włoſkie

40:

gdy ſie woyſká ziecháły/ poráżeni Láćinnicy z Eneáſem/ y krol ich zábit od Tur

41:

nuſá/

Látinus zábit.

ktory też y Pállántá Ewándrowego ſyná włocżnią przebił. Potym Ene=

42:

ás po rozmáitych poraſzkach/ potkal ſie ſam á ſam s Turnuſem/ zábił Turnu=

43:

ſá/ y Kámillę krolową z woyſkiem iey poráźił/ otrzymawſzy zwycięſtwo nád ni=

44:

mi/ Lácium s cżęſcią Kámpániey wzyął/ y trzy látá pánował/ potym vtonął

45:

w rzece Laurentu Numiciyſkiey/ pochowan w mieście Laurentum.

Eneás vmarł.

Potym tá

46:

rzeká byłá poświęconá/ á Eneáſá zá bogá Pogáńſki lud chwalił. Piſzą dru=

47:

dzy iż zábit w tey rzece był Eneás y wrzucon w morze. Ten Eneás pirwſzą żo=

48:

nę miał Priámuſowę corę imieniem Kreuſá/ s ktorey miał ſyná Aſzkániuſá/

Kreuſá.
Aſzkánius.

49:

po śmierći iego zoſtáłá brzemienna żoná iego druga Láwinia/ ktora boiąc ſie

50:

páśirbá Aſzkániuſá/ ſzłá do láſá vrodziłá ſyná/ ktorego zwano Iulus Sylwius

51:

Poſthumus/ iż w leſie po śmierći oycowſkiey vrodzon.

Iulus Sylwius.

Aſzkánius potym ná má=

52:

cochę był łáſkaw/ y vſtąpił iey kroleſtwá Láćińſkiego/ gdy miáſto Albe záłożył

Albánia.

53:

y zbudował/ ktore oná rządnie ſpráwowáłá áż ſyn Iulus doroſł. Piſze Euze=

bius/ iż byłá

strona: 61

Wiek trzeći.

Liſt 61.

bius/ iż byłá ſzłá zá drugiego mężá Láwinia/ Melámpodá/ s ktorym miáłá

Látynuſá Sylwiuſá drugiego ſyná.

Melámpus.

Albániey Krolowie.

¶ Pirwſzy Eneás/ pánował trzy látá/ ten Láwinią záłożył.

¶ Aſzkánius ſyn iego pánował trzydzyeśći y trzy látá.

¶ Sylwius Poſthumus Iulus dzyewięć y dwádzyeściá lát/ od thego wſzyſcy

byli wezwáni Sylwij Poſthumi.

¶ Eneás Sylwius trzydzyeśći y ieden rok.

¶ Látynus Sylwius pięćdzyeſiąt lat.

10:

¶ Albá Sylwius trzydześći y dzyewięć lat/ od te^o wezwáni Albani krolowie.

11:

¶ Egiptus Sylwius cżterzy á dwádzyeściá lat.

12:

¶ Kapis Sylwius ośḿ y dwádzyeściá lat.

13:

¶ Kalpetus Sylwius trzynaście lat.

14:

¶ Tyberyus Sylwius ośḿ lat/ od thego rzeká Tyber wezwána iż w niey vto=

15:

nął/ bo ią przed tym zwano Albulá.

16:

¶ Agrypá Sylwius cżterdzyeśći lat.

17:

¶ Aremulus pánował dzyewiętnaście lat/ gromem záráżon.

18:

¶ Aretinus trzydzyeśći y ſiedḿ lat/ od te^o gorá Aretinus wezwána w Rzymie.

19:

¶ Proká dwádzyeściá y trzy látá.

20:

¶ Amulius cżterdzyeśći y cżterzy látá. Numitor brát iego był/ od ktorego

21:

Remus y Romulus poſzli/ o ktorych będzye ná ſwym mieyſcu/ do hiſtoryey

22:

pirwſzey przychodząc.

23:

¶ Antenor wykonawſzy ná kroleſtwie Troiáńſkim dwádzyeściá y dwie lecie/

24:

wypędzon od Heleno ſyná Hektorowego. Wzyąwſzy tedy s ſobą Antenor przy=

25:

rodzone ſwoie/ z dwiemá tyſięcy ludzi/ puśćił ſie wodą ná zachod ſłońcá/ przy=

26:

iechał w ten kray nád morze Adryátyckie gdzye Wenecya/ záłożył miáſto Pa=

27:

dwę/ y tám żywotá ſwoiego dokonał.

28:

¶ Philoſtratus y Wergilius Poetá/ piſáli ſzyroce o dobyciu miáſtá Illium/

29:

przez koniá wielkiego z drzewá vdzyáłánego/ ktorego piſzą wymyſlić miał Vli=

30:

ſes/ w ktorym ſie miáło záchowáć trzydzyeśći tyſiąc ludzi zbroynych/

O koniu Troián
ſkim.

ktorego

31:

koniá poſłáli Grekowie ofiárowáć bogu Troiáńſkiemu y s klenoty wielkimi/

32:

widząc iż nie mogli nic vcżynić Troiey/ dla ktorego koniá áż bronę muſieli

33:

Troiani wyłámáć/ s ktorego potym koniá w nocy lud Grecki wyſzedł/ bronę

34:

odbił/ Greckie woyſko do miáſtá puśćił/ á Troiani w ten cżás goduiąc popi=

35:

li ſie á poſnęli będąc przeſpiecżni. Grekowie ie nád nádzyeię ich zwoiowali/ y

36:

okrucieńſtwo nád nimi vcżynili. Ale to ſą wymyſlne rzecży/ ku przeſzłey hi=

37:

ſtoryey nie zależą.

38:

O Británniey álbo Angliey.

39:

Ylwiuſowemu ſynowi/ to ieſt/ práwnukowi Aſzkáni=

40:

uſowemu vrodził ſie ſyn/ ktoremu było imię Brutus/

Brutus.

przy iego

41:

porodzeniu mátká vmárłá. A gdy mu było piętnaſcie lat/ zábił

42:

oycá s przygody ná łowie ſtrzałą/ przeto był záſłan do Grecyey/

43:

tám nálazł wiele Troiánow w niewoli pod krolem Brándázyu=

44:

ſem/ ktorego corę poiął Brutus imieniem Ignoná. Potym go Troiánowie

45:

przełożyli nád ſobą kſiążęciem. A gdy żądał odpowiedzi w kościele Dyany o

46:

ſwoiey fortunney ſpráwie/ radziłá mu ná zachod ſłońcá iecháć/ y vcżynił ták iż

47:

ſie puśćił s ſwymi Troiány morzem. Przyiechał tám gdzye dziś zową Equitá=

48:

nią/ potym do Ligery/ á tám ſie nań chłopi okolicżni zebráli/ vderzyli nań/ ále

L	porażeni od

strona: 61v

Kſięgi pirwſze

poráżeni od Brutuſá/ iednegoż Turnuſá mężá ſtráćił/ támże gdzye mu pogrzeb

vcżynił/ przezwał mieyſce Turnon. Potym ſie puśćił do Albionu/ gdzye dziś

Anglią zową/ á tám żadnych ludzi nie nálazł iedno Gigánty/ to ieſt Obrzymy/

s tymi też zwiodł bitwę y zá trudnoſcią wielką ie przepomogł. A gdy thám o=

ſiadł/ przezwał onę kráinę od ſwego imieniá Bruto Brytánnią.

Od Brutá Bri=
tánnia.

Po nim ſyn

iego Lokryus. Po nim Mándanus ſyn iego. Potym ſyn iego Memprycyus zły

á niecnotliwy. Po nim Embrácyus/ ten wiele miaſt pobudował/ ſynow miał

trzydzyeśći y pięć/ á dzyewek trzydzyeśći/ ktore wſzytki Sylwiuſowi cżwarte=

mu poſłał do Albániey ku małżeńſkiemu ſtanowi/ bo im tám ná ten cżás nikt

10:

corek ſwych niechciał dawáć/ iż cudzozyemcy byli. Ten Embrácyus napirwey

11:

do Gálliey okręty przewiodł. Brutus wtory/ ſzoſte kſiążę Brytáńſkie/ ná iego

12:

mieyſce wſtąpił/ ini brácia zá pomocą Sylwiuſową we wſzytkich Niemcoch

13:

pánowánia doſtáli. Po nim pánował w Brytánniey Leil/ od ſwego imieniá

14:

miáſto záłożył. Po nim Bladud. Po nim Leir ſyn iego/ y ten wiele miaſt pozá=

15:

kłádał/ ten też miał trzy ſyny/ á gdy ie pożenił/ był od nich wypędzon s kroleſt=

16:

wá/ ále zá pomocą krolá Gálliyſkiego zyęciá ſwego był przywrocon/ á ten krol

17:

zyęć iego poiął żonę dzyewkę iego bez poſágu tym obycżáiem: Gdy Leir miał

18:

trzy cory/pytał ich ktora go nawięcey miłuie? iedná z nich odpowiedzyáłá mu

19:

w ty ſłowá/ ile maſz ták wiele ważyſz y tylko cię miłuię. Przeto ſie rozgniewał

20:

ná nię/ oddálił ią iey cżęśći/ ktorą potym krol Gálliyſki poiął. Przyſzło potym

21:

to kroleſtwo ná dzyewki po iego śmierći/ gdy Rzym zbudowan/ tego cżáſu tám

22:

krolował Kunedágius. Po nim Kinellus/ potym ſyn Gárganus/ po nim Syl=

23:

wius/ po nim Lágo/ Káminrus/ Godoburcho/ Porrex/ then brátá zábił y

24:

Swárdá krolá Fráncuſkiego/ ſam też potym zábit. Po nim był Monnerius/

25:

ten práwá y pobor Brytánnom vſtáwił/ y koronę ſam ſobie złotą ná głowę

26:

włożył. Kościoł Zgodzye wielki wyſtáwił. Ten po ſobie dwu ſynu zoſtáwił

27:

Belliná y Brenná. Brennus wielki mąż á przeważny będąc/ Norhándyey y

28:

Cháteneſyey doſtał mocą/ wſzákże potym ſtámtąd wygnan/

Brennus.

do Allobrogá kſią

29:

żęciá Gálliyſkiego ſie ſkłonił/ ktorego poiął corę y odiął mu połowicę páńſt=

30:

wá/ máło ſie mu ná tym zdáło/ zebrawſzy wielki lud z Niemiec/ z Brytánniey/

31:

z Gálliey/ y z zamorſkich kráin/ ciągnął do Włoch máiąc ludu trzy ſtá tyſiąc/

32:

woiował kráiny Włoſkie powoli/ iż ſie mu żadny nie opárł. Potym do Rzymá

33:

ciągnąc miáſtá Sene záłożył dla zeſzłych ludzi ſwoich y dobytká/ Rzym

Senes záłożono.

wzyął

34:

wybrawſzy zápalił. A tho było napirwſze zwoiowánie Rzymu.

Pirwſze zwoio=
wánie Rzymu.

Piſzą drudzy/

35:

zwłaſzcżá Hiſtorikowie Niemieccy/ że then Brennus był kſiążęciem Szwab=

36:

ſkim/ y z Niemiec pocżet wielki ludzi wywiodł do Włoch.

37:

O Walce Thebáńskiey.

38:

Rzed Troiáńſką walką máło nieco lat/ byłá walká ie=

39:

ſzcże okrutnieyſza niżli Troiáńſka miedzy dwiemá bráty w Grecy=

40:

ey/ ná ktore to kroleſtwo przypadáło przyrodzonym práwem/ to

41:

ieſt/ ná Eteoklá y Policyniuſá (ábowim w Grecyey nie ieden krol

42:

był/ było wiele krolow/ iż miáſtá były bogáte á ludne/ przeto káż=

43:

de miáſto ſwoiego krolá miáło/ á s tey przycżyny były tám rozmáite walki.) A

44:

gdy ſie potym zgodzili álternatą trzymáć káżdy po ſwym roku/ Eteoklus nie

45:

zdzyerżał vgody/

Eteoklus.

chciał wiecżnie pánowáć. Policynius widząc to/ vciekł ſie do

46:

Argos krolá Adráſtá/ ábowiem miał iego dzyewkę zá małżonkę. Adráſt chcąc

47:

go rátowáć/ zábit przed miáſtem Thebe/ y lud iego poráżon. Brácia gdy ſie ſá=

48:

mi dwá potkáli/ obá ſie zábili.

Policynius.
Adráſtus.

Wielkie walki wnętrzne powſtáły ná ten cżás

49:

w Grecyey/ gdzye wielką ſzkodę obie ſtronie popádły. A ták ziechawſzy ſie inſze

50:

kſiążętá Greckie/ tákież krolowie/ miáſto Thebe do gruntu zborzyli.

Thebe zborzono.

O Herkule=

strona: 62

Wiek trzeći.

Liſt 62.

O Herkuleſie.

Erkules był máło przed krolem Saulem w Grecy=

ey/ ktory ine Kſiążętá y Rycerze męſtwem y dobrą ſpráwą prze=

chodził. Ociec iego był Amfitryo/ mátká Alemená z miáſtá Thy=

ryntu nie dáleko Argis. Ociec Amfitryo zábił brátá w zwádzye/ á

s tey przycżyny muſiał vciec do miáſtá Thebe s Thyryntu y s ſy=

nem Herkuleſem/ ktory tám napirwey męſtwo ſwoie w grafika

Thebe vkazał. Abowim gdy Minije Orkomeńſcy (kto=

rzy ná ten cżás w Grecyey mocni byli) oblegli Thebe/

10:

ty Herkules poráźił/ y miáſto od oblężenia wyzwolił/

11:

á Orkomenon miáſto Miniyſkim wzyął. O ktorego

12:

miáſtá bogáctwie Homerus Poetá ſzyroko piſze. A s

13:

tey przycżyny chodzili z dálekich ſtron do Herkuleſá/

14:

dawáiąc ſie pod iego obronę/ ſkąd wielka cżeść roſłá

15:

Grecyey. Abowiem był záchowánia wielkiego/ cnotę

16:

y ſpráwiedliwość miłuiąc/ iedny wſpomagáiąc á dru=

17:

gich broniąc/ káżdemu łáſkáwość ſwą okázuiąc. Po=

18:

tym iechał do Azyey do krolá Troiáńſkiego Láome=

19:

dontá/ poráźił go y zábił/ á w tym miłoſierdzya vżył

20:

nád ſynem Priamuſem/

Láomedont krol.

gdy go ná oycowſkie páńſtwo

21:

wſádził/ bo to było máło przed Troiáńſką walką. Nád

22:

to ieſzcże od rozboynikow morſkich wyzwolił morze

23:

Medyteráńſkie/ ktore dzyeli Afrykę z Europą álbo Hi

24:

ſzpánią/ támże ná znák wiecżny poſtáwił dwá ſłupy ká=

25:

mienne/ ktore ieſzcże y dziś ſą pod mocą Ceſárzá Krze=

26:

śćiáńſkiego/ zową ie po Láćinie Columne Herculis/

Columne Her=
culis.

27:

ná znak/ áby Pirate/ to ieſt/ zboyce morſcy/ thám zbi

28:

iáć nie śmieli/ o ktorym też Poetowie wiele wymyſlnych rzecży piſáli.

29:

Rozdział czternaſty o Kápłaniech Zydowſkich/

30:

ktorzy po Sędzyoch lud Izráelſki

31:

ſpráwowáli.

32:

Oku od ſtworzenia ſwiátá 4048. Po Sámſonie

33:

oſtátecżnym Sędzim/ ſpráwował lud Izráelſki Heli

Heli.

kápłan

34:

s potomſtwá Itámár cżterdzyeśći lat. Ten był pirwſzym ká=

35:

płanem/ przeniozſzy ie od ſynow Eleázárowych ktorzy byli

36:

Phinee/ Abiezer/ Buzy/ Ozy.

37:

O Sámuelu.

38:

Ył tego cżáſu mąż ieden z Rámáthy imieniem Helka=

39:

ná z Efráim Lewitá álbo z Bethleem/

Helkaná.
j. Krolew. w j.

ten miał dwie żenie Annę

40:

y Phennennę/ Anná byłá cudna ále niepłodna. Chodził ten Hel=

41:

kaná według vſtáwy zakoná do Sylo/ gdzye był dom Boży/ ku po=

42:

ſłudze á chwale Boſkiey. Byli w Sylo przy kościele dwá ſynowie

43:

Heli/ Ophni y Phinees kápłani. A gdy cżynił ofiárę Helkaná/ dał Phennennie

44:

dwie cżęści/ tákież ſynom iey/ ále Annie iednę cżęść/ ktora ſmutna odeſzłá/ á to

45:

dla ſwey niepłodnośći/ nie iedząc áni pijąc ſzłá do drzwi kościelnych gdzye ſie=

L 2	dzyał Heli/

strona: 62v

Kſięgi pirwſze

grafika

dzyał Heli/ modliłá ſie

Pánu Bogu s płácżem

áby ią pocieſzył płodem/

mowiąc: Ieſli mi daſz

miły Pánie płod męſki/

ſlubuię go dáć tobie ná

poſługę domu twoiego

przez wſzytek cżás żywo=

tá iego. Heli Kápłan

10:

mnimał by byłá pijána/

11:

rzekł k niey: Przetrzeźwi

12:

ſie trochę od winá kto=

13:

rymeś ſie vpiłá. Ktora

14:

rzekłá/ nie wierzcie pá=

15:

nie bych ſie vpiłá/ ále

16:

żem niewiáſtá nieſzcżęſliwa/ modl ſie zá mną. Porozumiał Heli iż to o niepło=

17:

dność idzye/ rzekł: dayći Boże cżego żądaſz. Przeto ſzłá beſpiecżnie weſoła nie

18:

wątpiąc/ ále máiąc zupełną nadzieię w Bodze że ią pocieſzy. Y sſtáło ſie iż po=

19:

rodziłá ſyná/ dáłá iemu imię Sámuel/

Sámuel ſie vro=
dził.

tho ieſt żądánie/ y nie wychodziłá ni=

20:

gdzyey z domu/ áż dzyecię odchowáłá v pierśi. A gdy go odchowáłá/ wiodłá gi

21:

do kościołá ze trzemi Cielcy y mąki trzemi miárámi ná ofiarę y dzbanem winá

22:

do Sylo/ y ofiárowali Cielcá/ á dzyecię porucżyli kápłanowi Heli. Rzekłá An=

23:

na do Heli: Niechay żywie duſzá twoiá w Bodze/ ono to ieſt dzyecię zá ktoreś

24:

ſie przycżyniał do Páná Bogá á wyſłuchał cię/ ktoregom obiecáłá ná wiecż=

25:

ną poſługę domu Bożego/ y modliłá ſie Anná rzekąc: Vradowáło ſie ſerce

26:

moie w Pánie etcet. Y poſługował Sámuel w kościele Bożym kápłanom/

27:

vbieráiąc ſie w odzyenie Prorockie/ á mátká mu dawáłá káżdy rok ſuknią.

28:

Synowie Heli nieucżćiwie ſie záchowáli przy domie Bożym/ s cżego ie ociec

29:

łágodnie karał. Przeto był Pan Bog obiáwił Heli/ iż ich miał rychło zbá=

30:

wić ich doſtoieńſtwá.

31:

¶ Iednego cżáſu Heli ná łożu leżał/ bo był ná ocży záchorzał/ Sámuel też przy

32:

nim leżał przy domie Bożym. A gdy go Pan Bog záwołal/ mnimał by go He=

33:

li wołał/ ſzedł do niego. Rzekł Heli/ wſzák cię nie wołam wroć ſie á ſpi. Sſtá=

34:

ło ſie tákież powtore/ bo ieſzcże Sámuel nie rozumiał głoſu Páńſkiemu. A gdy

35:

go Pan wezwał trzeći raz/ ſzedł do Heli przedſię. Ale Heli porozumiał iż go

36:

Pan Bog wzywał/ przeto go náucżył/ gdy cię drugi raz Pan záwoła/ nie chodź

37:

nigdzyey ále rzecż/ moẃ Pánie/ bo ſłyſzy twoy ſługá. A gdy go Pan Bog drugi

38:

raz záwołal/ rzekł: moẃ Pánie ſłyſzy ſługá twoy. Y rzekł Pan Bog do Sámu=

39:

elá: Oto ia cżynię ſłowo w Izráelu/ iż ktory będzye ſłuchał/ będą brzmieć vſzy

40:

iego etc. Ráno przywiodł Heli Sámuelá ná przyſięgę/ áby mu powiedzyał co

41:

Pan Bog iemu powiedzyał. Rzekł Sámuel: powiem/ ále proſzę miey to przy

42:

ſobie. Ták Pan powiedzyał: Oto ia vcżynię ſłowo w Izráelu/ ktorego gdy

43:

kto ſłucháć będzye/ będą brzmieć obie vſzy iego/ będę ſądził dom Heli dla

44:

złośći/ przeto iż widzyał zbytki ſynow ſwoich/ á nie karał ich. A on rzekł: Pan

45:

ieſt/ co dobrego ieſt przed ocżymá ſwoiemi/ niechay cżyni. Roſł tedy Sámu=

46:

el. Poznał lud poſpolithy iż Sámuel wierny Prorok Páńſki/ przeto ſie go

47:

wſzyſcy rádzili.

48:

¶ Sſtáło ſie/ gdy Filiſtynowie zebrawſzy ſie ná walkę v Aphek/ y lud Izráel=

49:

ſki ſie też zebrał przećiw im/ potkáli ſie zbroynie v kámieniá/ ktory potym zwa=

50:

no kámień wſpomożenia/ poráżeni Izráelitowie/

Poráżeni Zydo=
wie.

ták iż poległo ná plácu cżte=

51:

rzy tyſiące ludzi. Rzekli ſtárſzy/ wynieśmy Arkę od Sylo. Y wzyęli Arkę Bo=

52:

żą/ ktorą nieśli dwá ſynowie Heli/ bo iuż ociec ich nie widzyał/ ktorym ociec

53:

rzekł áby przez nie do domu nie przychodzili. A gdy ſie drugi raz z nimi potká=

li/ poráżeni

strona: 63

Wiek trzeći.

Liſt 63.

li/ poráżeni ieſzcże gorzey Izráelitowie áż vciekáli/ gdzye trzydzyeśći tyſiąc lu=

du pieſzego poległo/ y dwá ſynowie Heli zábići/ Arkę bożą wzyęto Izráelitom.

Arká wzyętá.

A gdy to vſłyſzał Heli/ padſzy ná wznák s ſtołká przebił ſobie ciemię y vmárł/

y przeſzłá ſławá od ludu Izráelſkiego.

Látá od ſtworzenia wſzech rzecży 4087.

Amuel Prorok y Kſiążę y Kápłan/ po Heli Kápłanie

ſpráwował lud Izráelſki áż do pomázánia krolá Saulá.

Gdy Filiſtynowie wzyęli ſkrzynię álbo Arkę Bożą Zydom/ poſtáwili ią

v ſwego bogá Dagon w Azocie.

Dagon.
Azot.

A gdy było ná świtániu/ náleźli Dagoná á on

10:

padł ná zyemię przed ſkrzynią Bożą/ cżyniąc iey pocżćiwość/ á podniozſzy go/

11:

położyli záſię ná ſwym mieyſcu. Názáiutrz záſię náleźli go ná zyemi/ áno mu v=

12:

cięto głowę y ręce ná progu/ przeto ieſzcże y dziś w Azocie nie depcą progu kie=

13:

dy ktory wchodzi do kościołá.

Dagon obcięt.

Y rozgniewał ſie Pan Bog ná Azotſkie ludzi/

14:

przeto ná nie dopuśćił plagę/ wielki bol wnętrzny gdy ie myſzy gryzły áż było

15:

widáć wnętrznośći/ y ine plagi. Ktorzy gdy ſie rádzili ſtárſzych ſkąd im to przy=

16:

ſzło. Iedni mowili dla Arki/ drudzy przećiw temu. A gdy to obacżyli kápłani

17:

ich iż dla Arki/ vrádzili ią záſię odeſłáć włożywſzy w kápſę pięć myſzy złotych/

j. Krolewſk. w vj.

18:

‡†y oſob tákież pięć cżłowiecżych/ á przy ſkrzyni położyć/ bo tyle miaſt tę plagę

19:

ćirpiáło. Włożyli ią tedy ná nowy woz á záprzęgli dwie krowie cielne/ ktore

20:

nigdy nie bywáły w iárzmie/ á cielętá ich domá záwárli/ przeto chcąc ſie do=

21:

wiedzyeć ieſli to dla ſkrzynie Pan Bog przepuśćił/ mowili: poydą proſtą dro=

22:

gą krowy z wozem/ nie vchyláiąc ſie ná lewo áni ná práwo s ſkrzynią/ do Beth=

23:

ſamidow ludu Zydowſkiego/ á ieſli krowy do cieląt w ſtronę ſie vdádzą/ toć z

24:

iney przycżyny plagá. A gdy ták vcżynili/ ſzły krowy z Arką Páńſką proſto do

25:

Bethſámidy/ á było to miáſto kápłáńſkie/ á Filiſtynowie ſzli zá nią.

Arká Boża wro=
coná.

Bethſámi=

26:

dowie w ten cżás żęli pſzenicę. Przyſzedł woz ná rolą Iozue y ſtánął/ á tám zło=

27:

żyli ſkrzynię ná kámień wielki y kápſę s klenoty Lewitowie/ poſiekli woz ná

28:

drwá/ krowy tákież porzázáli/ włożyli ná drwá ku ofierze. Ale ie Pan Bog

29:

plagą morową záráźił/ iż ich poległo pięćdzyeſiąt tyſięcy poſpolitego ludu/ á

30:

ſiedḿdzyeſiąt mężow Bethſámickich/ á to dla tego iż widzyeli Arkę odkrytą

31:

nie będąc kápłany.

Plagá ná Zydy.

(Tu ſie doktorowie pytáią/ cżemu tey plagi Pan Bog nie

32:

przepuśćił ná Filiſtyny/ gdy byłá w Azocie á potym w Aſzkálonie przez ſiedḿ

33:

lat.

Pytánie Dokto=
row.

Powieda iż oni nie mogli zgrzeſzyć widzenim/ gdyż im tego nie zákázowa=

34:

no/ ále Zydom wiele kroć zákázowano y oſtrzegano/ przeto niepoſłuſzeńſtwem

35:

zgrzeſzyli/ ſłuſzną zapłátę wzyęli.) Boiąc ſie Bethſámidowie ktorzy byli z zye=

36:

mie Iudowey/ poſłáli do mężow Káryátſkich/ Káryátowie.

áby do ſiebie Arkę Bożą przy=

37:

wieźli. Ktorzy ták vcżynili/ y sſtáwili ią do domu Aminádáb Lewity ſpráwie=

38:

dliwego/

Aminádáb.

ktory ią w ſwey pracy chował przez dwádzyeściá lat. Potym ią Sá=

39:

muel przeniozł do Máſphá/ potym do Gálgi przez Saulá/ potym przez Dawi=

40:

dá do Naboth/ potym do Syonu/ náoſtátek od Sálámoná do kościołá ſwego.

41:

A gdy byli Káldeycżycy kościoł zápalili/ ſkrył ią był Ieremiaſz w táiemne

42:

mieyſce. Potym pewnie nikt niewie gdzye ſie podzyáłá. Piſzą niektorzy iż do

43:

Rzymá byłá przenieſioná.

44:

¶ Sámuel widząc iż ſie záſię lud ku Pánu Bogu ſwemu obráca/ á nádzyeię w

45:

nim pokłáda/ rzekł k nim: Podźmy do Máſphá á będę ſie modlił zá wámi. Tám

46:

(iáko piſze Iozephus) báłwáná ſtárł ná proch/ z wodą zmieſzał/ dáwał lu=

47:

dzyom pić/ chcąc ſie wywiedzyeć ieſli ieſzcże v ktorego cżárt w ſercu álbo w my=

48:

ſli záchowány/ tákiemu wnet od oney wody wárgi ſie zroſły áni mogł gęby ro=

49:

zdzyewić. Tám ie też náucżał rozeznánia Boſkich. Słyſząc Filiſtynowie iż ſie

50:

Izráelite zebráli do Máſphy bez zbroie/ zebráli ſie ná nie. Bacżąc to Izráel/

51:

boiąc ſie/ rzekli do Sámuelá: modl ſie zá námi. Tám Sámuel ofiárę vcżynił ku

L 3	chwale Bo=

strona: 63v

Kſięgi pirwſze

chwale Boſkiey/ proſząc Páná Bogá o wſpomożenie. A gdy ſie potkáli z nimi/

Pan Bog wielki grom vcżynił iż ſie Filiſtynowie polękli pocżęli vciekáć/ á Zy=

dowie ie gonili bijąc áż do gránic.

Poráżeni Filiſty
nowie.

Tám Sámuel położył kámień/ á przezwał

ono mieyſce kámień wſpomożenia/ zá ktory iuż dáley Filiſtynowie zá Sámuelá

nigdy nie przechodzili. Nád to wroćili miáſtá ktore byli Zydom pobráli.

¶ Sądził tedy Sámuel ſwoy lud w pokoiu w Bethel/ w Gálgáli/ y w Má=

ſphát/ obchodząc od iednego do drugiego káżdy rok/ á wracał ſie záſię do Rá=

máthy/ gdzye też ná ſpráwy do niego chodzili. A gdy ſie iuż sſtárzał/ záſádził

ſwemi ſyny mieyſcá ſwoie/ Iohel/ Abiám/ w Bethel/ w Berſábee/ y indzyey/

10:

áby ná mieyſcu iego lud poſpolity ſpráwowáli. Ale prętko ná dáry ſwoy vmyſł

11:

obroćili/ przeto ſądzili przewrotnie.

Nieſpráwyedli=
wi ſędzyowie.

Widząc to lud poſpolity/ rzekł do Sámu=

12:

elá/ wybierz nam krolá ktoryby nas ſpráwował/ iáko ini ludzye máią. Nie mi=

13:

ło to było Sámuelowi. A gdy ſie tego mocnie dopiráli/ rádził ſie Sámuel o

14:

to Páná Bogá. Ktory rzekł/ ſłuchay głoſu ich/ nie iednoć ciebie zárzućili ále y

15:

mnie/ bych nád nimi nie krolował/ wſzákże roſpowiedz im pirwey práwo kro=

16:

lewſkie. Rzekł tedy Sámuel do nich/ to práwo krolewſkie będzye nád wámi:

17:

Synowie wáſzy muſzą być ſłużebnikámi v niego/ iedny pocżyni iezne/ drugie

18:

pieſze/ drugie kowalmi ná zbroię/ drugie oracżmi. S corek wáſzych podzyała

19:

ſłużebnice/ z iednych kuchárki/ z drugich młynárki/ z drugich przątki/ tákież pra

20:

cżki. S cżeládzi wáſzey álbo y z dobytká vcżyni co chce/ dworzánom ſwym da

21:

lepſze rzecży/ á was zá ſługi będzye miał. Lud poſpolity rzekł/ nie ſłuchamy cię

22:

w tym przekłádániu/ niechay będzye krol náſz/ ktory przed námi będzye wal=

23:

cżył. Rzekł Sámuel/ idźcie theraz do domu/ potym was przyzowę gdy bę=

24:

dzye potrzebá. ∴ ∴ ∴

25:

O Saulu y pomázániu iego ná kroleſtwo.

26:

Ego cżáſu był mąż ieden z narodu Beniámin imie=

27:

niem Cys/ ktory miał ſyná imieniem Saul/

Cys.
Saul.

nád ktorego lepſzego

28:

nie było w Izráelu. A gdy poginęły Oſlice temu Cyſowi/ rzekł do

29:

ſyná: Weźmi s ſobą chłopcá iednego á idź ſzukáć Oſlic: A gdy ſzli

30:

po gorach Efráim do zyemie Sáliſe y Beniámin/ nie náleźli ich/

31:

przyſzli do zyemie Zufowey/

Zuf.

ktory był prádzyádem Sámuelowym/ rzekł Saul

32:

do chłopcá: wroćmy ſie do domu/ by ſie o nas ociec moy nie troſkał. Rzekł chło

33:

piec/ w tym tu mieście ieſt wieſzcżek Boży/ ktory bez wątpienia prawdę powie

34:

káżdemu ná pytánie ludzkie. Rzekł Saul/ á coż mu dáć mawá? Rzekł chło

35:

piec/ mam ia w ręku cżwartą cżęść łotu ſrebrá. Y ſzli do Rámáthy/ y rzekli

36:

dzyewkom ktore ſzły po wodę/ áża tu ieſt widzący? to ieſt Prorok. Ktore rze=

37:

kły/ ieſt/ dziś cżynił poſługi kościelne. A gdy chodzili po mieście/ vyrzał ie Sá=

38:

muel (á przed tym iáko wcżorá/ roſkazał Pan Bog Sámuelowi: Poſlęć iutro

39:

do ciebie mężá z narodu Beniámin/ ktorego pomáżeſz ná kroleſtwo ludu Izrá=

40:

elſkiemu.) Rzekł mu Pan Bog/ oto ieſt ten mąż. Rzekł Sámuel Saulowi/

41:

iam ieſt widzący/ to ieſt práktykarz/ sſtęṕ będzyeſz zemną iadł/ iutro poydzyeſz

42:

o Oſlice ſie nie ſtáray powiemći o nich. A gdy ſzedł/ poſádził go zá ſtoł przed

43:

trzemidzyeſty mężow wyzſzey/ ktorych też był prośił ná cżeść/ y położył przeń

44:

krolewſką ſztukę mięſá/ to ieſt/ s práwey cżęśći Báráná przedniey. A gdy ráno

45:

wſtáli á mieli iść z miáſtá/ rzekł Sámuel: Niechay chłopiec przodkiem idzye á

46:

ty máło zoſtań/ iżći oznaymię ſłowo Páńſkie. Tám Sámuel wzyąwſzy oley wy=

47:

lał mu ná głowę/ cáłował go á rzekł: Pomázał cię Pan Bog ná kroleſtwo ná

48:

ſwoię dzyedzinę/

Saul pomázan
ná kroleſtwo.

á toć ná znák dam/ gdy odemnie odeydzyeſz/ náydzyeſz dwu mę=

49:

żu v grobu Rachel/ ktorzyć powiedzą iż nálezyone ſą Oſlice/ á gdy przydzyeſz do

50:

dębu Thabor/ naydą cię trzey mężowie/ ieden noſząc trzy Kozły/ á drugi troie

51:

chlebá/ á trzeći fláſzę winá/ á weźmieſz z ręku ich dwoie chlebá. Potym przy=

dzyeſz ná miey=

strona: 64

Wiek trzeći.

Liſt 64.

grafika

dzyeſz ná mieyſce ktore

zową Stanie Filiſthy=

now/ potkaſz ſie s Pro=

roki sſtępuiącemi z go=

ry Páńſkiey/ ſpiewáiąc

weſele/ gędąc ná gęſlach

y prorokuiąc/ tho ieſt/

Bogá chwaląc/ á wſtą=

pi w cię duch Prorocki/

10:

á będzyeſz z nimi proro=

11:

kował. A gdy then znák

12:

vyrzyſz/ wiedz iż ſtobą

13:

Pan Bog ieſt/ idźże prze

14:

demną do Gálgale/ á ia

15:

poydę zá tobą/ áby cży=

16:

nił ofiárę ſiedḿ dni. Przydał ieſzcże Sámuel/ pocżekay tu áż przydę do ciebie á

17:

vkażęć co maſz cżynić. A gdy Saul przyſzedł do Prorokow/ prorokował z ni=

18:

mi/

Saul proroko=
wał.

y dziwowáli ſie ći co go ználi/ mowiąc: Aza theż Saul miedzy Proroki/ y

19:

Cys ociec? iákoby rzekł/ gdyż nie ieſt z narodu Prorockiego. Potym wſzedł do

20:

Ner ſtryiá ſwego/ ktory gdy go pytał o Sámuelu/ odpowiedał mu/ ale gdy py

21:

tał o pomázániu ná kroleſtwo/ milcżał.

Ner.

22:

¶ Wezwał tedy Sámuel ludu Zydowſkiego do Máſphy/ rzekł:

Máſphá.

Stoycie przed

23:

Pánem/ będzyem puſzcżáć loſy ná wſzytki narody náſze/ tákież domy ich. Y ná=

24:

lazł los narod Beniáminow á ſzedł áż do Saulá ſyná Cys. Wiedząc tedy Saul

25:

iż go ſzukano/ ſkrył ſie/ iákoby niechcąc przyiąć przełożeńſtwá tego. Nálazſzy

26:

go poſtáwili w pośrzodku ludu/ á był nád iny lud wzroſtem wyſoki/ przeto

27:

rzekł Sámuel: O to kogo Pan Bog wybrał/ nie ieſt mu rowien żadny miedzy

28:

wſzytkim ludem. Záwołał wſzytek lud/ Bog day był zdrow ná długie cżáſy.

29:

Nápiſał Sámuel vſtáwę kroleſkwá/ y cżćił przed wſzytkimi przy krolu/ y po=

30:

łożoł ty kſięgi w domu Bożym przy ołtarzu/ y wroćili ſie do domow. Nápiſał

31:

też Sámuel kſięgi Sędzyow/ tho ieſt Iudicum/ też Ruth hiſtoryą/ y pir=

32:

wſze kſięgi Krolewſkie.

33:

¶ Sſtáło ſie potym iż Náás Amonitſki obległ Iabes miáſto Gáláátſkie.

Náás.

34:

gdy obegnańcy prośili o przymierze/ rzekł: W ten obycżay vcżynię iednánie zwá

35:

mi/ iż káżdemu z was oko práwe wyłupię/ bo drugim tákież podzyáłał. Rzekli

36:

k niemu/ day nam do ſiodmego dniá przedłużenia/ w ktorych poſlem do ſwo=

37:

ich áby nas rátowáli/ ieſli nie rátuią/ wynidzim z miáſtá do ciebie. Gdy ſie te=

38:

go Saul dowiedzyał/ sſiekał wołu ná kęſy drobne/ rozeſłał po Izráelſkich krá=

39:

inach s tym poſelſtwem: Kto nie poydzye zá Saulem á Sámuelem/ ták ſie sſtá

40:

nie iego wołom. Y wyſzło wſzytkich iáko ieden trzy ſtá tyſięcy/ y sſzykował ie

41:

krol ná trży woyſká/ ná świtániu poráźił woyſko Ammonitowo. Rzekli potym

42:

wſzyſcy do Sámuelá/ kto ieſt táki co mowi áby Saul nie był krolem/ wydaycie

43:

go nam ná zábicie. Rzekł Saul/ nie będzye dziś nikt zábit/ bo dziś Pan Bog

44:

zdrowie záchował w Izráelu. Y powtore Sámuel pomázał Saulá ná krole=

45:

ſtwo w Gálgáli. Rzekł thedy Sámuel do ludu: Oto krol idzye przed wámi/

46:

mnieſcie odrzućili y Páná/ á to wam będzye ná známię iż wam Pan Bog dał

47:

krolá w gniewie/ oto dziś ieſt iáſny dzyeń y żniwo pſzenice/ będę prośił Páná á

48:

da grom y deſzcż. Y sſtáło ſie ták wnet przećiw przyrodzeniu oney zyemie. A

49:

lud boiąc ſie/ rzekł: Modl ſie zá námi prośimy/ vcżyniliſmy źle proſząc o krolá.

50:

Rzekł Sámuel: Zgrzeſzyliſcie/ nie odſtępuycieſz potym od Páná/ bo ieſli inácżey

51:

vcżynicie/ zginiecie y s krolem wáſzym.

j. Krole. w xij.

52:

¶ Byl Saul s przodku dwie lecie dobrym á ſpráwiedliwym krolem/ Bogá ſie

53:

boiąc/ przeto ſie mu fortunnie wſzytko wodziło. Ale potym był okrutny nád lu

L 4	dem/ nieſprá=

strona: 64v

Kſięgi pirwſze

dem/ nieſpráwiedliwy/ vſtáwámi Boſkiemi gárdził/ ſobie wſzytko przypiſował

á nie Bogu. Wybrał ſobie trzy tyſiące ludu/ s ktorych dwá miał przy ſobie w

Máchmie y Bethel/ á trzeći s ſynem iego Ionátam w Gábie Beniámin/ gdzie

poráźił ſtraż Filiſtyńſką ná mieyſcu obronnym/ cżyniąc ſie pány w Izráelu.

Słyſząc to Filiſtyni/ zebráli ſie przećiw Izráelom trzydzyeśći tyſiąc wozow/ á

ſześć tyſiąc ieznych z ludem bez licżby. Saul wſtąpiwſzy do Gálgále/ wezwał

lud y Sámuelá w rádę ku pytániu Páná. A gdy Sámuel cżekał do ſiedmi dni

według vmowy/ rozbiegł ſie lud od niego á pokrył po iáſkiniach dla boiáźni/ á

drudzy áż do namiotow Filiſtyńſkich ſzli ſłużyć im. Gdy widzyał Saul s ſzko=

10:

dą cżekáć ták długo do ſiodmego dniá/ cżynił ofiáry ſpokoyne. A gdy wypełnił/

11:

przyſzedł Sámuel pytał krolá coś to vcżynił? Rzekł Saul/ pouciekał lud/ zdá=

12:

ło mi ſie ſzkodliwie cżekáć cię długo/ cżyniłem ofiárę boiąc ſie nieprzyiacielá. A

13:

w tym Saul wyſtąpił iż bez Sámuelá cżynił ofiáry. Przeto rzekł Sámuel/ ża=

14:

dnym obycżáiem twoie kroleſtwo dáley nie powſtánie. Ale ſzukał Pan inego

15:

krolá według ſercá ſwego/ áby lud iego ſpráwował. Y odſzedł Sámuel do Gá=

16:

báá Beniámin/ á Saul wyſzedł przećiw Filiſtynom/ á nie było ich z nim iedno

17:

ſześć ſet ludzi á Ionátá ſyn/ y to nie mieli miecżow áni rohátyn/ okrom Saulá

18:

á Ionátá ſyná iego. Abowiem zápowiedzyeli byli Filiſtynowie ſwoim rzemię=

19:

śnikom/ áby im żadney broniey áni zbroie nie cżynili/ gdyż ſwych nie mieli rze=

20:

mięśnikow. Kazał Arkę przynieść do namiotow Ionátá ſyn Saulow krom oy

21:

cowſkiey wiádomośći/ ſzedł z Rycerzem iednym áby ſtraż Filiſtyńſką rozbił.

Ionátá.
Straż Filiſtyn=
ſka.

22:

Przyſzedł nád wał gdzye było kámienie záwieśiſte iáko zęby w ſkále. Rzekł Io=

23:

nátás do ſłużebniká/ iedno ſie vkażym Filiſtyńſkim/ á rzeką pocżekaycie iedno/

24:

ſtoymyſz: á ieſli rzeką chodźcie iedno do nas/ tedy poydzyem/ da ie nam Bog w

25:

moc/ bo v niego wielkość máłość/ á máłość wielkość. A gdy im rzekli Filiſty=

26:

nowie przez wał/ podźcie iedno do nas. Y leźli przez onę ſkáłę ná ręku y ná no=

27:

gach áż ná drugą ſtronę przeleźli/ á ſługá iego zá nim. Sſtráſzył Pan Bog on

28:

lud Filiſtyńſki od Ionátáná iż pocżęli vciekáć. Zábił ich thám Ionátán dwá=

29:

dzyeściá/ drudzy vciekſzy do woyſká Filiſtyńſkiego/ powiedáli ciągnąć Saulá z

30:

wielkoſcią ludzi. Strwożyli ſie ſámi bárzo/ áż ſie ſámi bili vciekáiąc. Saulowi

31:

to powiedzyeli ſzpiegowie/ porádziwſzy ſie Páná Bogá gonił nieprzyiaciele/ y

32:

oni co byli vciekli do Filiſtynow przyſtáli záſię do ſwoich/ á bili Filiſtyny go=

33:

niąc ie/ á było ich iuż ná dzyeſięć tyſiąc w gromádzye. Saul áby ſie pogoniey

34:

nie mieſzkáło roſkazał pod przeklęctwem y gárdłem/ áby żadny nie iadł áż do

35:

wiecżorá áżby ſie pomśćił nád nieprzyiacielmi. A gdy ſzedł lud zá pogonią/

36:

nádchodzili miod ciekący/ ále ſie k niemu nie ſchyláli/ tylko Ionátás/ ktory nie

37:

wiedzyał o przeklinániu oycowſkim/ rozmocżył pręt w potoku á ſkoſztował mio

38:

du/ y oświećiły ſie iego ocży. A gdy mu powiedzyeli o przeklęctwie oycowſkim/

39:

przeſtał wnet. A gdy ſie przez kápłaná rádził Páná Bogá każeli ná Filiſtyny

40:

vderzyć? Zámilcżał Pan ná to pytánie. Przeto Saul wywiádował ſie gniewu

41:

Boſkiego. A gdy ſie wywiedzyał ná ſyná iż iadł miod nád zapowiedź iego/ po=

42:

ſtáwił lud ná iedney ſtronie/ á ſam s ſynem ná drugiey ſtánął/ kazał puſzcżáć

43:

loſy kto winien gniewu Bożego/ ieſli on álbo ſyn/ á miał káżdy táki gárdło dáć.

44:

Padł los ná ſyná iego. Rzekł Saul/ coś vdzyáłał przećiw Bogu. Rzekł Ioná=

45:

tá/ nic inego iednom miodu ſkoſztował niewiedząc o zapowiedzi wcżorá. Rzekł

46:

Saul/ muśiſz vmrzeć Ionátá/ boby tego Pan Bog ná mnie pátrzył. Rzekł lud

47:

poſpolity/ ieſzcżeſzby miał Ionátá vmrzeć/ przez ktorego Pan Bog lud Izrá=

48:

elſki wybáwił/ y wydárli go z ręku Saulowych.

49:

¶ Saul będąc potwirdzony w kroleſtwie/ miał wſzędzye zwycięſtwo nád nie=

50:

przyiacielmi/ á bił Amálechá. Synowie Saulowi byli/ Ionátás/ Ieſui/ Mel=

51:

chiſua/ cżwarty Hisboſet młodszy.

Synowie.

Cory były iego/ Merob/ Michol/ á żoná

52:

Achinoe/ á Hetman woyſká Abner/ ſyn Nerow brát Cyſow.

Cory.
Zoná.
Hetman.

Mowił Sámuel

53:

do Saulá/ Pan Bog to mowi/ áby wygłádził Amálechá ze wſzytkim iego lu=

dem/ ktory

strona: 65

Wiek trzeći.

Liſt 65.

dem/ ktory powſtawał przećiw Izráelowi gdy ſzedł z Egiptu. A gdy zebrał

Saul ludu dwie ſcie tyſiąc pieſzego/ potkał ſie z Amálechem/ rzekł Cyneuſowi:

Cyneus.

odſtęṕ od Amálechá bym cię z nim nie poráźił/ boś ty cżynił miłoſierdzye nád

Izráelem. Poráźił tedy Saul Amálechity/ á przepuśćił krolowi ich Agág y

dobytku iego. Rzekł Pan Bog do Sámuelá/ żal mi żem Saulá krolem wy=

brał. Modlił ſie zá nim Sámuel przez wſzytkę noc. Potym Saul vcżynił ſobie

́́tryumf pychy obycżáiem pogáńſkim. Szedł k niemu Sámuel wyrozumiawſzy

iego rzecży. Saul przećiw iemu wyſzedł. Karał go s tego Sámuel/ iż Amále=

chowi przepuśćił/ y z inych rzecży ktore cżynił nád wolą Bożą. Rzekł wyma=

10:

wiáiąc ſie iż to vcżynił áby záchował niektore ludzi żywo ku ofierze á dzyęki cży

11:

nieniu/ ku cżći á chwale Bożey. Rzekł ná to Sámuel/ lepſze ieſt poſłuſzeńſtwo

12:

niżli ofiárá. Rzekł Saul/ zgrzeſzyłem/ ále ná ten cżás weźmi grzech moy. Rzekł

13:

Sámuel/ odrzućił cię Pan Bog ábyś dáley krolem nie był nád Izráelem. A

14:

gdy chciał od niego Sámuel precż iść/ vchwyćił go zá płaſzcż krol Saul/ y ro=

15:

zdárł płaſzcż ná nim. Rzekł Sámuel/ ták Pan Bog kroleſtwo dziś twoie ro=

16:

zdárł/ to ieſt/ od twoich potomkow. A gdy ſie obá modlili do Páná Bogá/

17:

przykazał Sámuel przed ſię przywieść krolá Agág/

Agág krol.

ktorego gdy przywiedzyo=

18:

no tłuſte^o/ á on drżał y rzekł/ tákże mię dziś rozdzyeli s ſwiátem gorzka śmierć?

19:

Potym go sſiekał w kęſy Sámuel y wroćił ſie do Rámáthy. Sámuel płákał

20:

Saulá/ przeto Pan Bog rzekł do niego/ ieſzcżeſz płácżeſz Saulá gdym go zárzu

21:

ćił. Náley w rog oleiu/ á idź do domu Iſſái álbo Ieſſe/ á pomáż iednego s ſy=

22:

now iego ná kroleſtwo/ á iż ſie boiſz Saulá/

j. Krole. w xvj.

wiedź Cielcá iákoby ku ofierze. Y

23:

vcżynił ták. A gdy przyſzedł do Bethleem/ rzekli k niemu ſtárſzy/ ſpokoyneli tu

24:

ieſt twoie przyście? bo zá to mieli iż nie dármo przyſzedł/ álbo káráć kogo/ álbo

25:

od oblicżnośći krolá vchodził/ y nie śmieli go przyiąć. A gdy powiedzyał iż przy

26:

ſzedł ku ofierze/ cżynili mu pocżćiwość. Poświęćił Iſſái y ſyny iego/ y poſtawił

27:

ie wnet przed ołtarzem. Widząc Sámuel Heliábá vrody dobrey/ miał zá to iż

28:

ten krolem będzye.

Iſſái álbo Ieſſe.
Heliáb.

Rzekł k niemu Pan Bog/ nie pátrzę ia ná ludzkie vrody áni

29:

cudnośći ciáłá gdy przełożeńſtwá rozdawam/ iedno ná myſli cnotliwe. A ták=

30:

że ſie sſtáło y drugim ſynom/ ktorych był Iſſái ſiedḿ poſtáwił y z wnukiem

31:

Nátán od ſyná Sámáá iż ich nie pomázał. Rzekł Sámuel/ wſzyſcyli tu ſyno=

32:

wie twoi ſą?

Nátán.

Odpowiedzyał Iſſái/ ieſzcże młodſzego nie máſz/ ktory páſie ow=grafika

33:

ce. Przywiedzyon tedy

34:

Dawid z roſkazánia Sá

35:

muelowego rumiány y

36:

cudny/ y pomázan przez

37:

Sámuelá ná kroleſtwo

Dawid pomázan

38:

w pośrzodku bráciey ſwo

39:

iey/ á sſtąpił nań duch

40:

Páńſki/ á od Saulá od=

41:

ſtąpił á zły przyſtąpił/

42:

ktory go ná cżáſy ruſzał.

43:

Przeto rzekli ſłudzy Sau

44:

lowi/ oto cię duch zły po

45:

ruſza/ każ przy ſobie do=

46:

bremu geńcowi być coć=

47:

by od ciebie duchá złego

48:

ſwym gędzyenim wdzyęcżnym odpądzał (bo cżárt gędźby roſkoſzney ćirpieć nie

49:

może.) Y powiedzyano Saulowi iż Dawid vmiał gąść ná lutni. Poſłał Saul

50:

do Iſſái po Dawidá/ ktory przyſzedł z winem á chlebem y kozłem do Saulá/ y

51:

gądł mu ſłotkie ſpiewánie/ gdy go cżárt pocżynał wzruſzáć/ y było lżey Saulo=

52:

wi/ á gdy vćichł odchodził Dawid do oycá.

53:

¶ Sſtáło ſie potym iż ſie zebráli Filiſtynowie przećiw ludu Izráelſkiemu/ ze=

brał ſie też

strona: 65v

Kſięgi pirwſze

brał ſie też Saul z ludem Zydowſkim. Położyli ſie w dolinie modrzewiu. Wy=

ſzedſzy Goliáth z woyſká Filiſtyńſkiego/ mąż wielkiey vrody z narodu Gigán=

tow/

Goliáth.

ná wzwyſz ſześć łokći y ná dłoń/ przeſládował lud Izráelſki mowiąc/ iż ſą

niewolnicy Filiſtyńſkich/ y wywabiał iednego z nich ná rękę bić ſie z nim ſam á

ſam/ ktory kogo przepomoc miał/ lud wſzytek pod poſłuſzeńſtwem iego będzye.

Bali ſie Izráelitowie Goliáthá y vciekáli. Słyſząc Dawid iż krol Saul obie=

cał corę ſwoię dáć temu ktoby Goliáthá zábił/ y vbogáćić go/ pokuśił ſie oń/

á w tym go brácia karáli/ zwłaſzcżá Heliáb/ przypiſuiąc mu niegodność kte=

mu. Słyſząc to Saul wezwał go k ſobie. Rzekł mu Dawid/ ia ſługá twoy bę=

10:

dę walcżył przećiw Filiſtynowi. Bronił mu thego Saul dla lat dzyećinnych.

11:

Rzekł Dawid/ ia ſługá twoy zábiłem Lwá y Niedźwiedzyá gdy mi ſtádo nád=

12:

chodzili/ vcżynię tákież temu nieobrzezáńcowi iáko iednemu z nich. Vbrał go

13:

tedy Saul we zbroię ſwoię/ ále ią Dawid zrzućił iż ſie w niey nie náucżył by=

14:

wáć/ ále wzyął kiy páſterſki á pięć kámieni z rzeki ſmágłe do proce/

Proczá.

ſchował ie grafika

15:

do kalety/ y ſzedł prze=

16:

ćiw Goliáthowi/ ktory

17:

vyrzáwſzy go rzekł/ áza=

18:

żem ia pies żeś ná mię s

19:

kijem przyſzedł. Ktore=

20:

mu Dawid/ thyś przy=

21:

ſzedł ná mię we zbroi/ á

22:

ia k tobie w imię Boże/

23:

áby dziś káżdy kościoł

24:

wiedzyał/ iż nie w mie=

25:

cżu Pan Bog wſpoma=

26:

ga. Ciſnął Dawid s pro=

27:

ce kámieniem/ tráfił Go

28:

liáthá w cżoło/ powto=

29:

re y potrzecie tráfiał go

30:

w cżoło áż padł/ przypadſzy dobył iego miecżá/ y vciął mu ſzyię.

Goliáth zábit.

Vciekáli tedy

31:

Filiſtynowie/ á lud Izráelſki gonił ie áż do brony Akkáron.

Akkáron.

Wzyął thedy Da=

32:

wid głowę y miecż/ y przynioſł do namiotu ſwego. Potym przynioſł to do Ie=

33:

ruzalem/ áby to włożono do domu Bożego ná znák zwycięſtwá. Ten miecż po=

34:

tym Achimelech wzyął. Od tego cżáſu wzyął był towárzyſtwo y przyiaźń Io=

35:

nátás ſyn Saulow z Dawidem/ y dał mu s ſiebie ſzáty ſwoie. Gdy ſie wrocili z

36:

woyſká/ niewiáſty y dzyewki Izráelſkie cżyniąc tryumfy iáko bywał obycżay v

37:

nich wychodząc z miaſt ſpiewały y gędły/ Saul zábił tyſiąc Filiſtynow/ á dzye=

38:

wki záſię odſpiewawáły/ á Dawid dzyeſięć tyſięcy.

39:

¶ Słyſząc to Saul żáłuiąc rzekł/ co mu inego przyſtoi iedno krolewſki ſtolec/

40:

bał ſie áby z iego domu kroleſtwo nie wyſzło. Przeto nie pátrzył ocżymá proſte=

41:

mi ná Dawidá zayrząc mu. Tedy iednego cżáſu gdy cżárt poruſzał Saulá/ gądł

42:

przy nim Dawid/ vderzył nań rohátyną Saul/ y mnimał by go przytknął k

43:

ścienie/ ále ſie Dawid vchylił á ſzedł precż od niego/ á cżynił mu to dwá rázy.

44:

Dał mu potym porucżeńſtwo nád tyſiącem ludu/ vpomináiąc go áby ſobie mę=

45:

żnie pocżynał chciałliby iego corę mieć Merob/ ktora potym daná inemu/ á to

46:

w ten obycżay/ áby iáko zginął od Filiſtyńſkich.

Merob.

A gdy ſie Dawidowi podobáłá

47:

Michol corá Saulowá/ rzekł mu Saul/ ieſli mi przynieſieſz obrzeſkow ſto Fili=

48:

ſtyńſkich/ tedy corę moię odzyerżyſz Michol/ ábych ſie pomśćił nád nieprzyia=

49:

cielmi.

Obrzeſki prepu=
cia.
Michol.

Szedſzy tedy Dawid do Akkáron s ſwym ludem/ zábił dwie ſcie Filiſty=

50:

now/ ktorych obrzeſki przynioſł iáko Saul roſkazał/ ábowiem Saul tego żądał

51:

po nim/ áby od Filiſtynow zginął. Widząc iż Bog z nim był/ zayrzał mu tego.

52:

Dał tedy Saul corę ſwoię zá małżonkę Michol Dawidowi nie z dobrey woley.

53:

Widząc Saul iż Dawid miał przyiaźń y łáſkę z dobrą ſławą v wſzech ludzi/

przykazał Io=

strona: 66

Wiek trzeći.

Liſt 66.

przykázał Ionacie áby go zábił. Ale Ionátá máiąc wielką miłość przećiw Da

widowi/ wyſtrzegł go y kazał ſie mu ſchronić/ áżby pirwey z oycem gadał. Mo=

wił tedy Ionátás oycu/ cżemu grzeſzyſz chcąc rozláć kreẃ niewinną tego ktory

wyſwobodził lud Izráelſki/ á tobie bárzo potrzebny poſługámi ſwemi/ s ktore^o

śmierći corá twoiá/ żoná iego/ byłáby záſmucona áż do śmierći. Y obacżył ſie

Saul/ przyſiągł mu rzekąc/ żywie Pan Bog iż nie będzye zábit. Przywiodł te=

dy Ionátá Dawidá przed Saulá á poiednáli ſie. Poráźił drugi raz Dawid Fi=

liſtyny. Saul zayrzał mu tego/ pocżął go cżárt gábáć/ chciał Dawidá zábić/

ále Dawid vciekł do domu.

¶ Dawid vciekł
przed Saulem.

Y roſkazał Saul ſługom ſwoim áby ſzli ráno á zá=

10:

bili Dawidá w domu iego. Michol żoná Dawidowá bacżąc to/ ſpuśćiłá go ná

11:

doł oknem á ſłup vbráłá ná łożu ná mieyſce Dawidá.

12:

¶ A gdy Saul obacżył okłámánie cory ſwey/ rzekł: Cżemuś wypuśćiłá nie=

13:

przyiacielá mego? Rzekłá Michol/ bałám ſie gdy rzekł wypuść mię/ ieſli tego

14:

nie vcżyniſz zábiję cię. Przyſzedł tedy Dawid do Sámuelá do Rámáthy/

Rámáthá.

y po=

15:

wiedzyał mu wſzytko co ſie dzyáło/ y ſzli obá do Náyoth/ gdzye byłá gorá w Rá

16:

mácie/ á tám był ſtek Prorokow. A gdy ſie o nim Saul dowiedzyał/ poſłał tám

17:

ſługi áby Dawidá poimáli. Ktorzy gdy vyrzeli Proroki y Sámuelá ſtoiąc nád

18:

nimi/ przyięli duchá Prorockiego y prorokowáli. Poſłał Saul drugie y trzecie

19:

ſługi/ wſzyſcy tákież przyięli duchá prorockiego. Rozgniewał ſie Saul ſzedł

20:

ſam zá nimi/ ále niżli wſzedł do Náyoth sſtał ſie iáko bezrozumny/ ziąwſzy s ſie=

21:

bie krolewſkie odzyenie/ cáłą noc ſpiewał z drugimi. Vciekł ſtámtąd Dawid/

22:

przyſzedł do Ionáty żáłuiąc ſie tego. Rzekł mu Ionátá/ nie boy ſie nie vcżynić

23:

nic/ boć mi wſzytko ociec powie co ma vcżynić/ á ia ciebie potym wyſtrzegę.

24:

Rzekł Dawid/ wie ociec twoy że mię miłuieſz/ przetoć nie wſzythkiego powie/

25:

przeto proſzę vcżyń ták iákoć powiem: záchowam ſie ia thu do trzeciego dniá/ á

26:

ieſli mię będzye pytał/ powieſz żem ſzedł do Bethleem ná ſwięto y ofiárę cżynić

27:

z narodem ſwoim/ ieſlić rzecże/ dobrze/ będę ſpokoiem/ ieſli ſie rozgniewa/ wy=

28:

pełni złość ſwoię ná mnie. Obiecał mu to pod przyſięgą Ionátá vcżynić/ wy=

29:

ſtrzedz go w tym/ y dał mu znák przez ſtrzelánie/ ieſli ſie ma iemu vkázáć z miey=

30:

ſcá táiemne^o/ álbo precż odſtępić od oblicżnośći Saulowey. A gdi było przy ſto=

31:

le w ſwięto/ vyrzał Saul mieyſce prożne podle ſiebie gdzie Dawid ſiadał/ rzekł:

32:

gdzye Dawid? Wymawiał go Ionátá iáko obiecał. Rzekł Saul/ ty go ná ſwe

33:

złe y ſromotę wymawiaſz y miłuieſz/ bo nie możeſz być beſpiecżnym potomkiem

34:

kroleſtwá te^o/ poki on żyw/ przywiedź go ku mnie bo żyw nie będzye. Rzekł Io

35:

nátá/ á cżemu? Pochwyćił Saul rohátynę/ ktorą záwżdy przy ſobie niewał/

36:

chcąc vderzyć Ionátę/ ále Ionátá zbieżał od oblicżá iego ſmutny/ áni iadł o=

37:

nego dniá/ ſzedł s chłopcem w pole gdzye ſie był zátáił Dawid/ v kámieniá E=

38:

zcel/

Ezcel.

y ſtrzelił z łuku ſtrzałámi trzemi/ kazał po nie chłopcu/ potym záwołał ná

39:

chłopcá/ oto ſtrzały zá tobą/ dawáiąc znáć Dawidowi áby ſie nie vkázował

40:

przed chłopcem/ bo thák byli dáli ſobie znák/ ieſli rzecże chłopcu/ oto v ciebie

41:

ſtrzały/ tedy Dawid mogł beſpiecżnie wynidź/ á ieſliby rzekł/ oto ſtrzały zá to=

42:

bą/ tedy znácżyło gniew krolá Saulá. A gdy kazał od ſiebie chłopcu Ionátá/

43:

wyſzedł Dawid k niemu/ obłápili ſie s płácżem/ powiedzyał mu Ionátá wſzy=

44:

tko ná oycá Saulá co myſlił Dawidowi vcżynić.

45:

¶ Vciekł tedy Dawid do Nobe do Achimelechá kápłaná/ gdzye byłá Archá.

46:

Dziwował ſie kápłan że thák w troſze ludzi zyęć krolewſki chodzi. Powiedzyał

47:

Dawid iż rozeſłał cżeladź ná potrzebę krolewſką/ prośił kápłaná by mu co dał

48:

ieść. Rzekł kápłan/ nie mam proſtego chlebá iedno ſwięty (ktory zwali propo=

49:

ſitionis) wſzákże ieſli ſłużebnicy twoi mieli wſtrzymánie od żon/ mogą ieść/

50:

iákoby rzekł/ potrzebá łamie zakon. Rzekł Dawid/ mieliſmy wſtrzymánie od

51:

kilká dni/ ále ná drodze będąc mogło nas potkáć co niecżyſtego inego/ Ioze=

52:

phus piſze. A gdy wzyęli ocżyścienie przez wodę/ dał im chlebá ſwiętego y co

53:

mogło być ná ten cżás inego ieść. Ządał go też Dawid o iáką zbroię/ dał mu

Achimelech

strona: 66v

Kſięgi pirwſze

Achimelech miecż/ ktorym był zábił Goliáthá. Doech Idumeyſki páſterz Sau

low

Doech.

był tám ná ten cżás/ ktory wſzytko widzyał co ſie dzyało/ bo tám był przy=

ſzedł ná nabożeńſtwo z obietnice. Przeto Dawid vciekł záſię od kápłaná do A=

chis krolá Getſkiego pogániná. A gdy go też tám ſłudzy krolewſcy poználi/ v=

cżynił ſie Dawid ſzalonym/ ſlinił ſie áż po brodzie ciekło/ záwodził ſie we drzwi.

Dawid ſie vcży=
nił ſzalonym.

Rzekł Achis/ cżemuſcie mi przywiedli tego ſzalonego thu/ záſz nam tákich nie

doſtawáło? wywiedźcie go precż/ áby do mego domu nie chodził. Gdy go wy=

wiedli/ ſzedł potym Dawid od krolá Achis/ á mieſzkał w iáſkini Odollá/

Odollá iáſkinia.

thám

k niemu iego przyrodzeni przyſzli/ y wiele zbiegow k niemu przychadzáło/ ktorzy

10:

mieli iákie krzywdy álbo obciążenia/ tákież dłużnicy/ á było ich w pocżcie oko=

11:

ło cżterzech ſet zbroiſtych/ s ktorymi ſzedł do Máſphy w Moábſkiey zyemi/

Máſphá.

12:

tám zoſtáwił v krolá Moábſkiego oycá y mátkę. Przyſzedł potym do zyemie Iu

13:

dá/ á tám ſie vkazał z láſá Areth niektorym Saulowym w pocżcie niemáłym.

14:

Przeto Saul będąc w gáiu ktory ieſt w Rámá/ mowił ku wſzytkim około ſie=

15:

bie ſtoiącym dzyerżąc rohátynę w ręku: Izali was vbogáći Dawid iákim dá=

16:

rem álbo vrzędem? nie máſz żadnego z was coby mię wyſtrzegł/ wſzyſcyſcie ſie z

17:

nim zmowili przećiw mnie/ y ſyn moy właſny Ionátá zmowił ſie z nim przećiw

18:

mnie. Wyſtąpił Doech y rzekł/ iam go widzyał w Nobe v kſiędzá Achimele=

19:

chá ſyná Achitobowá/ ktory mu dał ieść y miecż Goliáthow. Rozgniewał ſie

20:

krol/ wezwał k ſobie Achimelechá y wſzech kápłanow ktorzy byli w Nobe/ y

21:

rzekł mu: Cżemuś ſie zmowił przećiw mnie s ſynem Ieſſe Dawidem/ dałeś mu

22:

ieść y miecż? Rzekł Achimelech/ kto ieſt iny w twym domu wiernieyſzy y ſław=

23:

nieyſzy nád Dawidá zyęciá twe^o/ idzye gdzie mu roſkażeſz/ com cżynił iemu/ cżyni

24:

łem z radą Bożą/ á tegom niewiedzyał by od ciebie vciekł. Roſkazał Saul ſłu

25:

żebnikom áby ſie rzućili ná kápłany á pobili ie. Ale ſłużebnicy niechcieli ná

26:

pomázáńce Boże ręku ſwoich kłáść.

j. Krole. w xxij.

Rzekł Saul Doech iáko przednieyſzemu

27:

ſłudze/ nu ty w nie. Zábił tedy onego dniá Doech ośḿdzyeſiąt y pięć kápła=

28:

now vbráne w kápłáńſkie odzyenie.

Okrucyenſthwo
nád kápłany.

Pobił też Saul w miáſtecżku kápłáńſkim

29:

Nobe wſzytki ludzi/ ták dzyeći/ żony/ iáko y dobytek/ iáko był Bog obiecał na=

30:

rod Heli wykorzenić/ tylko był Abiátár ſyn Achimelechow kápłan vciekł do

31:

Dawidá wzyąwſzy s ſobą ſzátę kápłáńſką Ephod/ to ieſt Humerał/ ktorą był

32:

ieſzcże Moiżeſz vdzyáłał/ powiedzyał Dawidowi co pocżynił Saul kápłanom.

33:

Rzekł Dawid/ iam ieſt ich przycżyną śmierći/ zoſtań tu zemną/ kto będzye du=

34:

ſze twey ſzukał/ będzye moiey. Y zoſtał Abiátár po oycu kápłanem.

35:

¶ Słyſząc potym Dawid iż Filiſtynowie oblegli Ceilę/

Ceilá.

rátował miáſtá od nich.

36:

Dowiedzyał ſie Saul/ obległ w mieſcie Dawidá/ ále s poradą Bożą wyſzedł z

37:

miáſtá z ludem ſwym w cáłośći. Szedł potym ná gorę puſzcżey Zyph/

Zyph.

tám przy=

38:

ſzedł Ionátá do niego/ pocieſzył go y potwirdził/ mowiąc: Ty będzyeſz krolem

39:

Izráelſkim/ á ia po tobie wtory/ y ociec to moy wie. Y znowu ſobie przyſięgáli

40:

być w ſpolnej przyiáźni prawdziwey przed Gád Prorokiem á Abiátár kápła=

41:

nem. Przyſzli potym Zyphei do Saulá do Gábáá powiedáiąc iż ſie Dawid

42:

kryie v nas po gorze Achille/

Achillis.

podź á wydamyć go w ręce twoie. Rzekł Saul/

43:

wywiedzcie ſie dowodnie o nim gdzye ieſt/ á daycie mi znáć. Dawid był s ſwo=

44:

im ludem ná puſzcży Maon/ á gdy go Saul ſzukał/ wſtąpił Dawid do iáſkinie

45:

gdzye chował ſwe rzecży. A gdy go w koło obſtąpili/ przyſzli poſłowie do krolá

46:

áby ſie co rychley wroćił/ bo Filiſtynowie wciągnęli wielką mocą w zyemię ie=

47:

go. Y wroćił ſie Saul przeſtawſzy Dawidá przećiw Filiſtyńſkim. Odtąd Da=

48:

wid ſzedł ná beſpiecżnieyſze mieyſce Engády.

Engád.

Saul wzyąwſzy s ſobą trzy tyſiące

49:

ludzi/ ſzedł zá nim/ ſzukał go po ſkáłach poroſłych chroſtem gęſtym. Dawid s

50:

ſwoim ludem w iáſkini ſiedzyał/ do ktorey iáſkiniey Saul wſzedł ná potrzebę

51:

przyrodzoną/ niewiedząc tám o Dawidzye. Bacżąc to ſłudzy Dawidowi/ rzekli:

52:

Dał go thu Bog w ręce twoie.

Saul był w rę=
ku Dawidowych

Ale Dawid vrznął płaſzcżá iego potáiemnie

53:

(gdy gi s ſiebie złożył) ſámego niechał ſpokoiem áż wyſzedł. Potym ſzemráli

ſłudzy Dawido=

strona: 67

Wiek trzeći.

Liſt 67.

ſłudzy Dawidowi iż go vpuśćili/ máiąc go w ręku. Rzekł k nim Dawid/ zmi=

łuie ſie Pan Bog nádemną/ gdy ſie ia też zmiłuię/ ániż mi ſie godzi wznośić rę

ku ná pomázáńcá Bożego/ ſkarzeć go Bog inácżey ieſli mi źle myſli/ y vmiękcżył

vmyſł ſłużebnikow ſwoich iż go nie zábili. Saul ſzedł przedſię niewiedząc ni o

cżym nic z iáſkiniey/ zá nim Dawid wyſzedł wołáiąc: Pánie moy y krolu. Oglą=

dnął ſie Saul. Vkłonił ſie mu Dawid áż do zyemie á rzekł: Cżemu wierzyſz moy

pánie nieprawdziwym ludzyem/ ábych ia ſtał o twe zdrowie/ teraz obácż ieſli

twoie zdrowie nie było w ręku moich/ á przepuśćiłemći/ áni tego vcżynię/ á=

bych miał ná páná ſwego á pomázáńcá Bożego ręce ſwoie wznośić/

j. Krole. w xxiiij.

oto ieſt ſztu

10:

ká płaſzcżá twego od dołu/ żem cię w ſwych ręku miał/ á przepuśćiło tobie oko

11:

moie w iáſkini będąc/ ániż ia ręku ſwych ná cię kiedy wznioſę. Kogo przeſládu=

12:

ieſz álbo goniſz? pſá zdechłego? cży? komorá żywego? (iákoby rzekł/ obácż ſie

13:

co cżyniſz.) Słyſząc to Saul rzekł płácżąc/ ciebie to ſłyſzę ſynu moy miły Da=

14:

widzye/ ſpráwiedliwſzyś mnie/ Bogći zápłáć zá to dobrodzyeyſtwo/ wiem iż bę

15:

dzyeſz krolował/ przyſięſz mi iż nie zágłádziſz potomſtwá mego po mnie. Przy=

16:

ſiągł tedy Dawid Saulowi iáko żądał. Wroćił ſie Saul do domu ſwoiego/ á

17:

Dawid w beſpiecżnieyſze kráiny do Máſphy. Tego cżaſu Sámuel vmárł/

Sámuel vmárł.

dwie

18:

lecie przed Saulową śmiercią/ á płákał go lud Izráelſki przez długi cżás iá=

19:

ko oycá właſnego/ ciáło iego w Rámácie pochowano/ ktorego kośći (iáko Ie=

20:

ronim s. piſze) Arkádius Ceſarz do Trácyey przenioſł/ ſwięto iego ſwięcą trzy=

21:

naſtego dniá mieſiącá Wrześniá.

22:

¶ Dawid ſzedł ná puſzcżą Phárán. (Phárán ieſt miáſtecżko w Arábiey) Był

23:

mąż możny ná puſzcży Maon y bogáty w dobytek/ imieniem Nábál/ to ieſt głu

24:

pi.

Nábál.

A gdy ſie Dawid dowiedzyał iż ſtrzygł owce w Kármelu/

Kármel.

poſłał k niemu

25:

dzyeſięć młodzyeńcow/ przykazawſzy im áby go pozdrowili od niego y pokoy ob=

26:

iáwili/ ktory z nim záwżdy miał y chciał mieć do końcá ná puſzcży/ á co iego rę=

27:

ká chce áby wam dał żywnośći zá błogoſłáwieńſtwo w dobry dzyeń. A gdy to

28:

poſelſtwo Nábálowi powiedzyeli od Dawidá/ rzekł: nie dam nic áni poſlę/

29:

chcecie ábych tho wam dał com páſterzom nágotował/ kto ieſt Dawid? ſyn

30:

Iſſái/ rozmnożyli ſie dziś zbiegowie od ſwych pánow. Przyſzli ſłudzy do Dawi=

31:

dá/ powiedzyeli niewdzyęcżność Nábálá. Dawid wnet przypáſał miecż/ kazał

32:

ſie nágotowáć cżterzem ſet ſłużebnych s ſobą/ ktorzy tákież przypaſáli miecże k

33:

ſobie przećiw Nábálowi. Dał znáć ieden páſterz Nábálow żenie iego Abigáil

34:

roſtropney niewieſcie/

Abigáil roſtro=
pna.

iż iey mąż Nábál niecudnie odpráwił poſły Dawidowe/

35:

ktorzy ſie záwżdy známi dobrze ná puſzcży obchodzili ſtrzegąc náſzych ſzkod w

36:

dobytku/ ták iż nam nigdy nic nie zginęło s ſtádá przy nich. Abigáil tedy rych=

37:

ło ſie nágotowáłá áby zabieżáłá Dawidowi/ wzyąwſzy s ſobą ná oſły winá/

38:

chlebá/ ſkopow/ mąki/ winá ſuſzonego/ to ieſt rozynkow/ fig/ s pánnámi ſłuże=

39:

bnemi/ potym sſiadſzy s oſłá pádłá przed nim/ pozdrowiwſzy Dawidá/ rzekłá:

40:

Niech tá złość ná mnie zoſtánie mężá mego/ pánie moy proſzę odpuść/ iż mo=

41:

wi ſłużebnicá twoiá w vſzy twe/ á vſłyſz ſłowá ſłużebnice twoiey/ nie ſkwapiay

42:

ſie ná mężá mego Nábálá ſłużebnice twey/ nie bez przycżyny go zową Nábál/

43:

iż głupie mowił przećiw ſłowom twoim/ przełoży cię Pan Bog nád Izráelem/

44:

nie roźleway krwie niewinney/ á będzye twoiá duſzá niewinna od niego/ á prziy

45:

mi odemnie ten máły dár/ áby twoi ſłużebnicy iedli y pili. Dawid rzekł: Po=

46:

chwalon bądź Pan Bog ktory cię dziś poſłał ná zábieżenie mnie/ błogoſłáwio=

47:

náś ty y ſłowá twoie/ iżeś mię dziś zádzyerżáłá od wylánia krwie/ żywie Pan

48:

Bog Izráelſki/ żeby był dziś w domu Nábálowym nie zoſtał żyw y pies/ wzią=

49:

wſzy od niey dáry rzekł/ idziſz ſpokoiem/ vcżćiłem dziś oſobę twoię. A gdy to

50:

potym Abigáil mężowi ſwemu Nábálowi powiedzyáłá/ zlękł ſie y vmárł od

51:

ſtráchu dzyeſiątego dniá. A gdy ſie Dawid dowiedzyał iż Nábál vmárł/ rzekł:

52:

Pochwalon bądź Pan Bog że oddał złość Nábálowi w głowę iego bez pomá=

53:

zánia ręku moich. ∴ ∴ ∴

M	Wezwał po=

strona: 67v

Kſięgi pirwſze

Wezwał potym Dawid żony iego k ſobie Abigáil y poiął ią za małżonkę/

poiął ieſzcże trzecią Achinoen z Iezráel miáſtá.

Zony Dawido=
we.

Oznaymiono potym Saulowi

iż był Dawid ná gorze Achille/ ſzedł tám Saul ze trzemi tyſięcy ludu/ y rozbił

namioty w Gábáá/ á gdy było w nocy/ sſtąpił Dawid do iego woyſká máiąc s

ſobą ſieſtrzeńcá Abiſſái od ſioſtry Serwiey. A gdy táiemnie weſzli do namiotu

Saulowego/ rzekł Abiſſái/ przebodę Saulá tám tym iego oſzcżepem? Zákazał

mu Dawid rzekąc:

Oſzcżep Dawid
wzyął Saulowi.

Kto śmie podnieść rękę ná pomázáńcá Bożego? ále weźmi

ten iego oſzcżep á kubek z wodą ktory przy nim był. Y wyſzli á żaden nie cżuł z

nich/ bo ie Pan Bog ſnem pomorzył. A gdy przeſzli przez rzekę/ wſtąpili ná go=

10:

rę nád woyſko/ mowił głoſem Dawid ku Abnerowi/ áby wſzyſcy ſłyſzeli: Ieſte=

11:

ſcie ſynowie śmierći/ bo źle ſtrzeżecie páná ſwoiego/ mogłby thák kto do niego grafika

12:

wnidź á zábić go/ wey=

13:

rzycie gdzye ieſt oſzcżep

14:

krolewſki/ álbo kubek z

15:

wodą. Obacżywſzy Sa=

16:

ul niedbáłość ſłużebni=

17:

kow á dobrodzyeyſthwo

18:

Dawidowo/ záwołał k

19:

niemu: A twoy to głos

20:

ſynu moy Dawid? Kto=

21:

ry odpowiedzyał/ cżemu

22:

pan przeſláduie ſługę

23:

ſwego? com vcżynił? ie=

24:

ſli cię Pan ná mię pobu=

25:

dza/ zábiyże mię ſam.

26:

Rzekł Saul/ zgrzeſzy=

27:

łem/ wroć ſie ſynu miły/ iuż dáley tobie nic złego nie vcżynię. Rzekł Dawid:

28:

Rozeznay Boże miedzy namá/ owo krolewſki oſzcżep/ chodź ktory poń. Potym

29:

Saul odſzedł pożegnawſzy Dawidá. Ale Dawid ſam w ſobie pomyſlił/ bych

30:

kiedy Saulowi w ręce nie wpadł/ lepiey mnie ná ſthronie mieſzkáć mie=

31:

dzy Filiſtyny.

32:

¶ Szedł tedy Dawid do Achis krolá Geth/ á było z nim ſześć ſet ludzi y dwie

33:

żenie. Rzekł Dawid do Achis/ niechcę ſie przykrzyć krolowi/ day mi iákie miey=

34:

ſce gdzyebych miał ſwoie ſłożenie. Y dał mu Achis zyemicę Sycelech/ ktora

35:

od tego cżáſu przyſzłá ná kroleſtwo Iudá/

Sycelech.

y mieſzkał thám cżterzy mieſiące y

36:

dwádzyeściá dni/ á żywił ſie łupem ze wśi Filiſtyńſkich/ okrom ludzi poddá=

37:

nych Achis krolá Getſkiego.

38:

¶ Tego cżáſu zebráli ſie Filiſtynowie mocą wielką przećiw ludu Izráelſkie=

39:

mu. Rzekł tedy Achis do Dawidá/ przy mnie będzyeſz y twoi ſłudzy/ vſtáwię

40:

cię ſtrożem zdrowia mego. Saul też zebrał lud ſwoy przećiw im/ położył ſie v

41:

Gielboe/

Gielboe.

bał ſie Saul/ rádził ſie Páná Bogá przez ſen y przez kápłany tákież

42:

Proroki/ iáko ſobie miał pocżynáć. Ale Pan Bog żadnemu z nich ná to odpo=

43:

wiedzi nie dał. Przeto rzekł Saul ſługom ſwoim: Szukaycie mi cżárownice y

44:

wieſzcżkow (bo był pobił y popalił wieſzcżki y cżárownice Saul/ tylko ſie tá

45:

byłá iedná zátáiłá w Endor/ Ieronim s. kłádzye ią być mátką Abnerá Het=

46:

máná Saulowego.) A gdy mu powiedzyano o iedney tákiey/ przemienił ſie w

47:

ine odzyenie/ ſzedł do niey w nocy y rzekł iey/ wſkrześ mi tego kogo ia każę. Rze=

48:

kłá niewiáſtá/ wieſz co dzyáła krol tákowym/ á ty mnie chceſz vłowić. Przy=

49:

ſiągł iey Saul/ iż dla tego nie miáłá żadney ſzkody popáść/ rzekł iey áby mu

50:

wſkrześiłá Sámuelá. A gdy to vcżyniłá niewiáſtá/ krzyknęłá vyrzawſzy mężá

51:

ſwiętego: Cżemuś to brzemię ná mię włożył? tyś ieſt krol Saul.

Sámuel wſkrze=
ſzon.

Wyznał ſie iż

52:

ták á rzekł/ nie boy ſie/ coś widzyáłá? Oná rzekłá/ mężá ſtárego w kápłáńſkim

53:

vbiorze. Obacżył Saul iż Sámuelá/ vcżynił mu pocżćiwość á rzekł/ ieſtem v=

dręcżon od Fili=

strona: 68

Wiek trzeći.

Liſt 68.

dręcżon od Filiſtynow/ proſzę powiedz mi co mam cżynić? Ktory odpowiedział

iákoby s fukiem mowiąc/ cżemu mię pytaſz o tákie rzecży/ gdyż Pan Bog od

ciebie odſtąpił/ rzekł też/ weźmieć Pan Bog kroleſtwo twoie/ á da bliźniemu

twemu Dawidowi/ iutro/ ty y ſynowie twoi będzyecie zemną/ (o tym wſkrze=

ſzeniu Sámuelá rozmáicie ludzie vcżeni piſzą/ iedni to widzenie przez duchá złe=

go mienią być/ drudzy duſzę być/ drudzy fantázyą/

Domnimánia ro
zmáite.

wſzákże iákokolwiek/ przed=

ſię to było z dopuſzcżenia Bożego) da w moc Pan Bog namioty Izráelſkie Fi=

liſtynom. Słyſząc to Saul padł ná zyemię/ niechciał ieść áż s przypędzenia od

tey niewiáſty/ ktora mu dáłá chlebá/ y cielę tłuſte przeń zábiłá/ iadł y ſłudzy ie=

10:

go/ potym przyſzedł do woyſká ſwego.

11:

¶ Filiſtynowie záſię widząc Dawidá z drugimi Zydy w woyſku ſwoim/ rzekli

12:

do krolá Achis: Niemáią thu co cżynić Zydowie/ by ſnadź z náſzey ſzkody álbo

13:

nieſzcżęſcia náſzego ſobie łáſki v krolá ſwego nie nábywáli/ niechay idą precż.

14:

Rzekł tedy Achis krol do Dawidá żáłuiąc/ dobryś przed oblicżym moim/ ále

15:

ſie moim rycerzom nie podobaſz/ wſtań tedy ráno á idź s ſwoimi.

Wygnan Da=
wid z woyſká.

Y ſzedł Da=

16:

wid s ſwoim ludem záſię do Sycelech. Amalechite w tym cżáſu rzućili ſie ná ie=

17:

go dzyerżáwę/ wybrawſzy mu wſzytko domoſtwo/ bydło/ żony/ dzyeći/ zápalili.

Złupion Dawid
Płákał Dawid.

18:

Płákał tego Dawid y wſzytek lud z nim. Y chcieli go ſwoi vkámionowáć/ żáłu=

19:

iąc żon y dzyeći. Rádził ſie Dawid Páná Bogá przez Abiátárá kápłaná/ y go=

20:

nił łotrzyki drapieżne máiąc s ſobą ſześć ſet mężow gotowych/ s ktorych dwie

21:

ſcie vſtáli ná drodze/ y zoſtáli przy tłumocech nád rzeką Beſſor/

Beſſor rzeká.

á cżterzy ſtá ſzło

22:

w pogonią/ ktorzy náſzli iednego Egipcżyká ſłużebniká Amálechá iednego/ á

23:

on omdlał od głodu y prace/ dáli mu ieść y ożywili go. Rzekł mu Dawid/

24:

mogł by nas przywieść do woyſká wáſzego bez wieśći? Ktory rzekł/ mogę ieſli

25:

mi przyſiężeſz iż mię nie zábijeſz áni moiemu pánu wydaſz. Y przyſiągł mu Da=

26:

wid/ á on go przywiodł nád Amálechity goduiące/ y weſołe beſpiecżnie/ bił ie

27:

Dawid od godziny do godziny nie przeſtaiąc/ ledwe ich cżterzy ſtá vciekło ná

28:

Wielbłądzyech/ y odebrał im záſię wſzytko Dawid co pobráli. Wroćił ſie záſię

29:

do tłomokow gdzye był odſzedł dwu ſet mężow/ puśćił ie też do korzyśći w ro=

30:

wny dzyał/ ácż to nád wolą drugich vcżynił/ od tego cżáſu ten obycżay zácho=

31:

wawáli/ ták ſzedł dzyał ná ſtroże oboźne/ iáko ná ty ktorzy w potkániu bywá=

32:

li z łupow.

Lupy rozdzielne.

Poſłał też Dawid przyiacielom ſwoim ſtárſzym z narodu Iudá

33:

z łupow odbitych dáry.

34:

¶ Gdy ſie potkáli Filiſtynowie z Izráelity/ mężnie ſobie Saul pocżynał/ wſzák=

35:

że z dopuſzcżenia Bożego vciekáli Izráelitowie/ y poráżeni ná gorze Gielboe/

36:

tám zábići ſynowie trzey Saulowi/ Ionátá/ Aminádáb/ Melchiſua/ Isboſet

37:

młodſzy domá był zoſtał. Był też ranion

Poráżeni Izrá=
elitowie.
Synowie Sau=
lowi zábići.

ſtrzałą bárzo Saul/ przero rzekł do

38:

Rycerzá ſwoiego/ dobiy mię bych nie był ná pośmiech nieobrzázáńcom. Nie=

39:

chciał tego Rycerz vcżynić. Wſkocżył tedy Saul ná miecż áby ſie ſam zábił/ á=

40:

le nie mogł áż go iny dobił.

Saul ſie zábił.

Widząc to ſługá iego/ tákież ſie ſam zábił miecżem.

41:

Piſze Iozephus iż to był Doech/ ktory ſie bał Dawidá iż wydał przed krolem

42:

Achimelechá kápłaná/ iáko wyzſzey máło ſtoi. Názáiutrz Filiſtynowie cho=

43:

dząc po zboiſku/ náleźli Saulá y ſyny iego/ rozebráli ie z zbroy/ poućinawſzy im

44:

ſzyie poſłáli do zyemie ſwoiey. Położyli zbroię Saulowę w kościele bogá ſwego

45:

Dagon/ á ciáłá zwieſzáli z muru Bethſan/ ále mężowie z Iabes Gáláad/ ktore

46:

był Saul wybáwił od Ammonitow/ w nocy przyſtąpiwſzy pod miáſto zebráli

47:

ciáłá z muru/ popalili y pochowáli kośći w gáiu Iabes/ y płákáli Saulá po=

48:

ſzcżąc ſiedḿ dni. Krolował Saul zá żywotá Sámuelowego ośḿnaſcie lat/ á

49:

po iego śmierći dwie lecie. A thu ſie ſkońcżyły kſięgi pirwſze Krolewſkie álbo

50:

Sámuelowe/ po Zydowſku Máláchim.

51:

Ego cżáſu Agezylaus Lácedemońſki krol ſzoſty w Grecy=

52:

ey pánował/ wiodąc rodzay od Herkuleſá/ tego wypiſuią hiſtorye Gre

53:

ckie być krolá ſmyſłu oſtrego/

Agezylaus.

y wſzey chwały godnego/ gdy Rzecżypo=

M 2	ſpolitey wiele

strona: 68v

Kſięgi pirwſze

grafika

ſpolitey wiele dobrego vcżynił. A gdy był pytan iednego

cżáſu co lepſzego moc cży ſpráwiedliwość? powiedzyał iż=

by mocy nie trzebá/ by ſpráwiedliwość ná ſwiecie byłá.

A gdy przed nim chwalono poſłá iednego iż krotką rzecżą

poſelſtwo wielkie wypráwił/ powiedzyał ná to/ ſzewcá ni=

gdy nie chwalę gdy ná máłą nogę wielki trzewik vdzyáła.

A gdy mu też ieden vpominał ſie obietnice/ rzekąc: obie=

całeś/ odpowiedzyał: ieſli ſłuſznie/ obiecałem/ ále ieſli nie

ſłuſznie/ mowiłem á nie obiecał. Powiedzyał też około obmowek ludzkich/ nie

10:

tylko tych ktorzy mowią/ ále y tych o ktorych mowią/ mamy obycżáie znácżyć.

11:

A gdy go Tháſij zá dobrodzyeyſtwo chcieli mieć zá bogá/ powiedzyał im/ pir=

12:

wey ſie ſámi podzyáłaycie bogi/ możecieli to vcżynić/ toż drugiego/ tedy iá

13:

wam będę wierzył.

14:

Wiek cżwarty ſwiatá pocżyna

15:

ſie od Dawidá do skáżenia Bábiloniey przez Cy=

16:

ruſá z Dáryuſem/ ieſt lat według náſzych Hiſtory=

17:

kow 485. A od pocżątku ſwiátá do tego cżáſu wie=

18:

ku cżwartego/ było lat według wykłádácżow Bi=

19:

bliey 4126. A od národzenia Abrá=

20:

ámá lath 941.

21:

Awid kſiążę wſzytkich Prorokow/ pirwſzy

22:

krol z narodu Iudá/ á wtory po Sáulu pomázány/ ſyn

23:

Ieſſe álbo Iſſái/ w Bethlemie Iudá vrodzony/ krolo=

24:

wał nád Iudą w Hebronie ſiedḿ lat/ á nád Izráelity

25:

po śmierći Hisboſetá lat trzy á trzydzyeśći/ wſzytkich

26:

cżterdzyeśći. Iákie ten krol ćirpiał przeſládowánia od

27:

Saulá krolá/ piſáłem wyzſzey máło/ iáko záſię od ſynow

28:

właſnych/ będzye o tym niżey/ wſzytko przez ſwą ſkrom=

29:

ność wyćirpiał/ ktoregoby wſzyſcy ini krolowie mieli bráć przed ſwoie ocży grafika

30:

ná przykład.

31:

¶ Po śmierći mizerney

32:

Saulowey/

ij. Krolew. w j.

przyſzedł do

33:

Dawidá młodzyeniec s

34:

poſelſtwem niewdzyęcż=

35:

nym do Sycelech/ ktory

36:

był vciekł z woyſká Izrá

37:

elſkiego/ oznaymił Da=

38:

widowi poraſzkę Izrá

39:

elitow y śmierć Saulo=

40:

wę y ſynow iego. Spy=

41:

tał go Dawid ieſli pew=

42:

nie wie o śmierći Sau=

43:

lowey/ thákież Ionáty.

44:

Powiedzyał iż wie. Da=

wid rzekł/

strona: 69

Wiek cżwarty.

Liſt 69.

wid rzekł/ á ktorym obycżáiem? Powiedzyał/ s przygody vciekáiąc nádbieża=

łem go á on ſie chciał zábić rohátyną gdy go nádbiegáli nieprzyiaciele/ y nie

mogł/ bo był iuż zemdlał od rany/ vyrzał mię y prośił ábych go dobił/ by żywo

nie przyſzedł w ręce nieobrzezáńcom/ ia widząc iż być żyw nie mogł/ dobiłem go/

ziąwſzy z niego koronę y zaponę z rámion iego/ ktoreciem oto przynioſł tobie pá=

nu moiemu. Dawid rozdarł ná ſobie odzyenie/ y wſzyſcy ktorzy z nim byli/ płá=

cżąc á nie iedząc áż do wiecżorá. Rzekł Dawid do poſłá/ iákoś ſie nie bał wzno

śić ręku ná pomázáńcá Bożego/ kazał ściąć poſłá onego. Spiewał potym Da=

wid żáłobliwe pieśni/ opłákuiąc śmierć Saulowę y Ionáty. Szedł potym Da=

10:

wid do Hebron z roſkazánia Páńſkiego/ á tám był pomázan powtore ná krole=

11:

ſtwo od ſtárſzych z narodu Iudá. Dowiedzyał ſie potym iż Iábite z Gáláád

12:

pochowáli vcżćiwie ciáłá Saulowe y ſynow iego/ dzyękował im y bło=

13:

goſłáwił.

14:

¶ Abner Hetman Saulow/ wzyąwſzy Hisboſetá ſyná Saulowego/ wodził go

15:

po namieciech Izráelſkich/ y vcżynił go krolem nád drugim narodem Izráel=

16:

ſkim/ á było w ten cżás Hisboſetowi cżterdzyeśći lat/ s tey przycżyny były wnę=

17:

trzne walki v nich. Gdy Abner s ſtrony Hisboſetá zebrał woyſko przećiw Da=

18:

widowi/ á Ioab drugie od krolá Dawidá przećiw iemu/

Wnętrzne walki.

A gdy ſie woyſka ſcią=

19:

gnęły ku potkániu/ wyſtąpiło ich ná hárc z obu ſtron po dwunaſcie/ piſzą dru=

20:

dzy po ſześći/ viął káżdy ſwego zá głowę á zábił/ y zbili ſie ſpołu/ y przezwano

21:

ono mieyſce po Zydowſku Helkai Haſurim/ to ieſt/ mężow mocnych. Potym ſie

22:

wſzyſcy ſpołu potkáli/ poráżon Abner Hisboſetow. A gdy Abner vciekał/ go=

23:

nił go Azáhel bárzo prętki mąż brát Ioábow/ á gdy go doganiał/ obroćił ſie

24:

Abner k niemu á rzekł/ nie goń mię bych cię nie zábił/ cobych nie rad vcżynił dla

25:

Ioáb. Ale Azáel niedbał iego vpominánia/ gonił go przedſię. Abner obroći=

26:

wſzy ſie przebił go oſzcżepem.

Azáel zábit.

A gdy Ioáb gonił Abnerá/ ſłońce záſzło/ zeſzli ſie

27:

ná pogorek nád wodę/ rzekł Abner do Ioábá/ chceſz iuż do końcá wygłádzić

28:

brácią ſwą? Obacżył ſie Ioáb/ przeſtał ich gonić á mordowáć. Abner prze=

29:

ſzedſzy w nocy przez Iordan s ſwoimi/ przyſzedł do Hisboſetá do Beniámin.

30:

Ioáb wzyąwſzy ciáło brátá Azáelá/ pochował ie s płácżem w grobie oycow=

31:

ſkim w Bethleem/ y wroćili ſie do Dawidá do Hebronu/ wiodąc przedſię mie=

32:

dzy ſobą roſterki przez niemáły cżás/ dom Dawidow roſł/ ále Saulow vpadał.

ij. Krolew. w iij.

33:

Bo ſie Dawidowi ći ſynowie byli porodzili w Hebronie/ Ammon pirwſzy z A=

34:

chinoe żony/ Chileab álbo Dániel wtory z Abigáil/ trzeći Abſalon z żony po=

35:

gáńſkiey cory krolá Geſſurá/ cżwarty Adoniás z Agith/ piąty Záfáliás ſyn A=

36:

bitál/ ſzoſty Ietran/ ktorego Iozephus piſze Náthán z Egle/

Synowie Dawidowi.

tę to Zydowie

37:

mienią być Michol/ ktora byłá pirwſza żoná Dawidowá.

38:

¶ Tego cżáſu Abner przyſtąpił do nałożnice Saulowey Reſphy/ ktora byłá

39:

bárzo cudney oſoby.

Reſphá.

Rozgniewał ſie o to nań Hisboſet iż cżyni ſromotę iego do=

40:

mowi/ y karał s tego Abnerá/ obawiáiąc ſie też by go s kroleſtwá nie wygnáli.

41:

Przeto Abner poſłał do krolá Dawidá poſły/ áby z nim wſzedł w przyiaźń/ o=

42:

biecuiąc mu to iż będzye pánował nád dzyeſiącią narodow Izráelſkich.

Abner ſzuka łá=
ſki v Dawidá.

Obie=

43:

cał Dawid wſzytko vcżynić/ ále to przydał/ áby przed oblicżność iego nie przy=

44:

chodził/ áżby mu pirwey Michol przywiodł żonę pirwſzą/ ktorą był dał Saul

45:

zá inego/ to ieſt Fálátyelá/ ktorey pirwey Dawid żądał v Hisboſetá brátá iey.

46:

Wzyęli ią tedy od mężá Fálátyel/ przywiedli do Dawidá/ zá ktorą też mąż przy

47:

ſzedł płácżąc/ ieſzcże iey nie vznawſzy/ bo k niemu chući nie miáłá/ byłá ſmutna

48:

záwżdy po Dawidzye. S tey przycżyny Dawid był łáſkaw ná Abnerá/ y ſtáwił

49:

ſie mu łáſkáwie gdy k niemu przyſzedł do Hebron. A gdy o tey zgodzye powie=

50:

dzyano Ioábowi/ rzekł krolowi/ przyſiągł Abner iż cię ma zdradzić. Krol nie

51:

dał tey powieśći mieyſcá. Poſłał thedy Ioáb imieniem krolewſkim zá Abne=

52:

rem/ áby ſie do krolá wroćił (bo był iechał lud Izráelſki vpomináć áby Dawi=

53:

dowi poſłuſzeńſtwo cżynili.) A gdy ſie Abner wroćił/ záſtąpił mu Ioáb y

M 3	rzekł/ podź

strona: 69v

Kſięgi pirwſze

grafika

rzekł/ podź zemną ná

ſtronę/ mamći rzecży tá=

iemne od krolá powie=

dzyeć. A gdy ták vcżyni=

li/ zábił Ioáb Abnerá/

Abner zábit.

mſzcżąc ſie brátá ſwego

Azáelá/ álbo ſie też bał

áby nie był wtory po kro

lu. Gdy to vſłyſzał Da=

10:

wid/ żáłował tego s płá

11:

cżem y lud poſpolity/ y

12:

rzekł: Cżyſtym od they

13:

krwie Abnerowey y kro

14:

leſtwo moie/ á przydzye

15:

ná głowę Ioábowę/ od=

16:

płáć Pan Bog złym kto cżyni źle według złośći iego. Pogrzebion w Hebro=

17:

nie/ ná ktorym był ſam krol z ludem ſwoim włożywſzy wory żáłobne ná głowę/

18:

y rzekł Dawid/ żyw ieſt Pan Bog Izráelski/ iż nie będę iadł áni pił cáły dzyeń

19:

áż do wiecżorá/ y wſzyſcy z nim. Obacżył lud poſpolity iż to zábicie Abnerá nie

20:

było z wolą Dawidową/ iáko ſie domyſláli. A gdy vſlyſzał Hisboſet ſyn Sau=

21:

low iż zábit Abner/ był záſmucon y z ludem ſwoim Izráelſkim. Były przy His=

22:

boſet dwoie kſiążąt z narodu Beniámin/ Bánáá y Rechab/ ktorzy z gniewem

23:

odſtąpili od Hisboſetá/ á przyſzli do Mifiboſetá ſyná Ionáty chromego/

Banáá.
Rechab.
Mifiboſet.

áby

24:

go wybráli zá krolá nád Izráelem. Ktory niechciał ná to przyzwolić/ y ieſzcże

25:

wydał ich rádę Dawidowi. Potym vpátrzywſzy ſwoy cżás Bánáá z Rechabem/

26:

gdzye Isboſet ſpał/ weſzli thám á zábili go w południe/ głowę iego przynieſli

27:

krolowi Dawidowi/ mnimáiąc ſie tym iemu záchowáć. Rzekł k nim/ iákoſcie to

28:

śmieli vcżynić pánu ſwoiemu/ żeſcie iego kreẃ niewinną roźlali/ y dał im prze=

29:

ciąć ręce y nogi á obieśić kazał/ á Hisboſetowę głowę pochowáć kazał vcż=

30:

ćiwie w grobie Abnerowym.

31:

¶ Po dwu lat krolowánia Dawidowego / przyſzli ſtárſzy Izráelſcy do Dawi=

32:

dá/ wzyęli z nim iedność/ wybráli go y pomázáli ná kroleſtwo nád wſzytkim I=

33:

zráelem/

¶ Dawid trzeći
raz pomázan ná
kroleſtwo.

ábowiem pirwſzy raz był pomázan od Sámuelá ná znák kroleſtwá/

34:

drugi raz tylko nád Iudą/ trzeći raz nád wſzytkim Izráelem. A gdy ſie ty rze=

35:

cży wypełniły/ zebrał woyſko ludzi/ ciągnął do Ieruzálem/ áby ſtámtąd wy=

36:

rzućił Iebuzy/ bo tám ieſzcże mieſzkáli miedzy narodem Iudá/ ktorzy ná śmiech

37:

náwiedli ná mury ſlepych y chromych/ iákoby rzekł/ obronią ći máłomocni bez

38:

nas/ dufáiąc mocney obronie mieyſkiey. A gdy thám Dawid leżał z woyſkiem

39:

ſwoim/ wzyął miáſto nizſze przez wydánie Ornán Iebuzá/ iáko piſze Iozephus.

¶ Ornán wydał
miáſto nizſze Ie=
ruzálem.

40:

A gdy zamku Syon nie mogł dobyć/ dał záwołáć/ iż kto napirwey vbieży za=

41:

mek á pobije ſlepe y chrome/ themu dam napirwſze mieyſce nád Rycerſkim lu=

42:

dem. Miedzy inymi Ioáb napirwſzy był/ wbieżawſzy pod ſáme przykrycie zam=

43:

ku.

Ioáb Syon v=
bieżał

Y dał mu to krol co obiecał. Wzyąwſzy krol zamek/ wypędził Iebuzy/ o=

44:

krom Ornán.

ij. Krolew. w v.

Stąd potym przyſłowie przyſzło/ ſlepi á chromi nie wnidą do do=

45:

mu krolewſkiego.

Iebuzowie wy=
pędzeni.

Wyſtáwił tedy Dawid wkoło zamek álbo miáſto Syon ze=

46:

wnątrz około przykopu Mello/

Mello.

á przezwał miáſto Dawidowo. Piſze Iozephus

47:

iż też Ioáb drugą połowicę miáſtá tákież wyſtáwił/ á był tám przekop głębo=

48:

ki ktory zwano Mello/ przeto od tego przekopu zwano też y miáſto Mello. Zbu

49:

dował też Dawid w mieſcie ſwoim dom/ ná ktory mu poſłał był krol Hirám s

50:

Thyru

Hirám krol.

drzewá Cedrowego y rzemięśnikow ku robocie. Ieruzálem pirwey zwa=

51:

no Iebuz od Iebuzow ludzi/ á od Melchiſedechá krolá zwano Salem/ potym

52:

ſłożywſzy to dwoie zwano Iebuzſalem/ potym gdy ſie przemieniło w mowie b

53:

ná r/ zwano Ieruzálem.

Iebuz.
Salem.
Iebuzſalem.
Ieruzálem.

Po wyściu Dawidá z Hebroná do Ieruzálem/ po=

iął więcey

strona: 70

Wiek cżwarty.

Liſt 70.

iął więcey żon/ s ktorych miał ty ſyny/ Samwa/ Sobab/ Nathan/ Solomon/

Iebahar/ Heliſehwá/ Nefey/ Iefia/ Heliſamá/ Heliadá/ Helifelech.

¶ Vſłyſzeli Filiſtynowie iż Dawid iuż kroluie nád wſzytkim Izráelem/ zebráli

ſie nań wſzyſcy/ ciągnęli przećiw iemu do Ieruzálem. Dawid z rádą Bożą wy=

ciągnął też przećiwko im/ poráźił ie iż vciekáli/ y odbiegli ſwoich modł ktorych

byli pod drzewá naſtáwiali/ ktore Dawid pobrał s ſwoimi ludźmi. Powtore Fi

liſtyni pokuśili ſie przećiw Dawidowi walcżyć. Dawid ſpytał Páná mali ſie

z nimi potykáć/ á dali ie mu w moc. Roſkazał mu Pan Bog áby s tyłu zá nimi

ſzedł á náieżdzał ze wſzytkich ſtron/ á gdy vſłyſzyſz głos po wirzchu drzewá ſie

10:

rozlegáć/ znák będzye moy przed tobą/ w ten cżás ie biy á dam ie tobie w moc.

11:

Tákże vcżynił Dawid/ y bił ie áż do Geſſer. Po tym zwycięſtwie vcżynił Dawid

12:

przybytek iákoby káplicę wedle domu ſwego dla wnieſienia Arki ſwiadectwá.

ij. kſięgi Krolew=
ſkie/ rozdzyał
ich vi.

13:

Szedł tedy Dawid po Arkę do domu Aminádáb/ ktora byłá w Gábáá v Ká=

14:

riátárym ná gorze/ wzyąwſzy s ſobą trzydzyeśći tyſiąc ludzi/ ktorą włożyli ná

15:

nowy woz/ wieźli ią dwá ſynowie Aminádáb/ zwłáſzcżá Ayo ktory iey przyglą=

16:

dał/ á Vzá ſzedł przy niey/

Ayo.
Vzá.

Dawid záſię z drugim ludem był weſoł przed Arką

17:

ſpiewáiąc y gędąc rozmáite pienie. A gdy przyſzli do Náthor/ tárgáły ſobą wo

18:

ły áż ſie woz náchylił z Arką Bożą. W ten cżás Vzá álbo Ozá trzymał ręką Ar

19:

kę/ chcąc zádzierżeć wozá/ vſchłá mu ręká dla iego wſzetecżney śmiáłośći/ tám=

20:

że y vmárł.

Nagła pomſthá
Boża.

(Zydowie piſzą w ſwych glozach/ iż przeto Bog nań tę plagę prze=

21:

puśćił/ iż ſie od łożá tey nocy żeńſkiego nie ſtrzymał.) Bacżąc to Dawid zlękł

22:

ſie/ y niechciał dopuśćić do ſiebie Arki złożyć/ ále ią złożyć kazał ná przedmie=

23:

ściu do iednego Lewity Obethedom Geleyſkiego/ y byłá tám trzy mieſiące.

Obethedom.

24:

błogoſłáwił Pan Bog domowi Obethowemu y cżeladzi iego. A gdy to powie=

25:

dziano Dawidowi iż Pan błogoſłáwił Obethedom y wſzem rzecżam iego/ kazał

26:

ią przywieść z weſelim do miáſtá/ y ſam ſzedł przed nią cżyniąc iey pocżćiwość/

27:

oblokſzy ſie w kápłáńſkie odzyenie lniáne/ gądł/ ſpiewał/ y táńcował z radoſcią.

Dawid był we=
ſoł przed Arką
Bożą.

28:

A gdy to widzyáłá z okná żoná iego Michol/ wzgárdziłá go/ mnimáiąc iżby to

29:

nie należáło ſtanu krolewſkiemu. A gdy ią wnieſiono do przybytku ktory był

30:

Dawid vdzyáłał/ poſtáwiono ią w pośrzodku iego ná mieyſcu ſwym/ tám Da=

31:

wid dzyáłał obiáty y ofiáry ſpokoyne y zá grzechy/ błogoſłáwiąc wſzemu ludu/

32:

rozdawał káżdemu po bochenku chlebá y po piecżeniey báwoley y po kołacu.

33:

A gdy do domu ſzedł áby mu błogoſłáwił/ wyſzłá przećiw iemu Michol żoná

34:

śmieiąc ſie z niego/ á mowiąc: O iáko był w wielkiey cżći á ſławie krol Izráel=

35:

ſki niedawno/ ták záſię zelżon dziś/ odkrywáiąc ſie przed dzyewkámi ſług ſwo=

36:

ich/ iáko z napodleyſzych kto.

Michol przyma=
wia Dawidowi.

Rzekł Dawid/ żywy Pan Bog/ będę weſoł/ ſpie=

37:

wał/ y gądł vpokorzony przed Pánem Bogiem/ ktory mię rádnieyſzy wybrał

38:

ná to mieyſce niżli oycá twego y rod iego/ iać ſie ieſzcże więcey będę poniżał ni=

39:

żlim ſie poniżył przed Pánem/ á s tego będę ſławnieyſzy przed tymi dzyewkámi

40:

o ktorycheś mowiłá. Przeto Michol ſyná nigdy nie miáłá áż do śmierći/ bo po

41:

śmierći Merob ſioſtry ſwey/ wzyęłá ſobie zá ſyny byłá iey pięć ſynow.

42:

¶ A gdy był Dawid ſpokoiem ná ſtolcu ſwoim/ rzekł do Nátháná/ widziſz iż

43:

ia mieſzkam w domu drzewá Cedrowego/ á Arká Boża położoná ieſt w domu

44:

obitym ſkorámi/ vcżynię iey dom koſztowny.

ij. Krolew. w vij.

Rzekł Náthán/ vcżyń: ále to nie z

45:

Duchá s. mowił/ bo tey nocy mowiło ſłowo Boże do Nátháná: Rzecż ſłudze

46:

memu Dawidowi/ áby nie budował domu moiego/ bo ſie pomázał krwią/ ále

47:

ſyn ktory wſtąpi ná mieyſce iego zbuduie dom moy/ á vtwirdzę ſtolec iego áż ná

48:

wieki. A gdy mu to Náthán powiedzyał/ był rad Dawid y weſelił ſie.

49:

¶ Potym Dawid poráżił Filiſtyny do końcá/ y wzyął nád nimi moc áż mu dań

50:

y poſłuſzeńſtwo poſtąpić muſieli.

Filiſtyni poráże=
ni.

Tákież Moábſkiemu krolowi vcżynił/ porá=

51:

źiwſzy lud iego/ y wymierzył mu powrozem zyemicę/ ktore ludzi miał zoſtáwić

52:

ku trybutowi álbo dani/ á ktore wygłádzić.

Zwycięſtwá Da
widowe.

Poráżił też Adádeſerá krolá So=

53:

bá/

Adádeſer.

ktoremu dawáli pomoc Syriani y Dámáſkus/ wſzytki Dawid poráźił/ y

M 4

dań dawáć

strona: 70v

Kſięgi pirwſze

dań dawáć muſieli. Zá to mu dzyękował Thou krol Emáth/ iż poráźił iego

nieprzyiacielá Adádeſerá/ przeto mu poſłał dáry przez ſyná Iorám. A gdy ie=

chał Dawid s Syriey/ potkáli ſie z nim Idumei/ poráźił ie y vłożył ná nie iárz=

mo/ to ieſt/ iż muſieli dań dawáć/ á do Ieruzálem wſzytki ſkárby nieprzyiaciel=

ſkie przynioſł/ złoto/ ſrebro/ y miedź/ ktore poświęćił Pánu Bogu ná budo=

wánie kościołá przyſzłego cżáſu.

¶ Y ſpoſobił ſobie Dawid vrzędniki rozmáite/

Dwor Dawi=
dow.

niektore nád woyſkiem/ to ieſt

Ioábá/ Iozáphát był Kánclerzem/ piſał rozmáite ſpráwy y dzyeie Rycerſkie/

Zadok y Abiátár byli kápłani/ Sáráiás piſarzem/ Bánáiás nád komorniki

10:

y nád ſtrożą. Miał też Dawid (według niektorych) ſiedḿdzyeſiąt Sędzyow/

11:

iáko był Moiżeſz wybrał ſtárſze ná puſzcży/ kthorzy ludzyem ſpráwiedliwo=

12:

śći cżynili ná mieyſcoch ſwych.

13:

¶ Wſpámiętał Dawid ná miłość ktorą miał z Ionátą ſynem Saulowym/

14:

rzekł:

ij. Krolew. w ix.

Ieſli ieſt kto z iego narodu/ iżbych vcżynił nád nim miłoſierdzye ſwoie.

15:

Y przywiedzyon ieſt Misboſet ſyn iego chromy ná nogi/ ktoremu wroćił wſzy=

16:

tkę oycżyznę/ y ſiadał z nim zá ieden ſtoł iáko ktory ſyn/ á Sybá ſyn Saulow

17:

ſłużył im iáko vrzędnik.

Misboſet.
Sybá.

18:

¶ W tym cżáſu vmárł Náás krol Ammonicki/

Náás.

ná iego mieyſce wſtąpił ſyn

19:

Ammon/do ktorego poſłał Dawid poſły ſwoie cieſząc go/ á przypomináiąc mu

20:

záchowánie dobre ie^o oycá przećiw Dawidowi/ chceli też w tey przyiáźni trwáć

21:

iáko ociec był. Bo gdy był zbieżał iednego cżáſu Dáwid od Saulá/ łáſkáwie go

22:

przyiął w dom. Ale Ammoná podburzyli pochlebcy iego/ mowiąc: Niewieſz

23:

chytrośći Dawidowey/ iż to on poſłał ná wywiedzenie co ſie thu dzyeie/ gdzye

24:

wychodziſz y wchodziſz/ ábyć zyemię wzyął. Przeto Ammon poſłom Dawido=

25:

wym chcąc im lekkość wyrządzić/ ogolił poł brody káżdemu/ y przerzázał o=

26:

dzyenia áż ná doł.

Ammon nievcż=
ćił poſłow.

A gdy to Dawidowi powiedzyano/ poſłał przećiw poſłom á=

27:

by mieſzkáli w Ierycho/ áżby im brody odroſły. Bacżąc Ammon iż rozgnie=

28:

wał krolá Dawidá/ poſłał po lud do Syriey zá pieniądze/ ktorych przyſzło dwá

29:

dzyeściá tyſiąc pieſzego/ y od krolá Mácháá tyſiąc/ á od Hiſtobá dzyeſięć ty=

30:

ſiąc.

Mácháá.
Hiſtob.

Poſłał tedy Dawid przećiwko im Ioábá z woyſki ſwemi. Stali dwiemá

31:

woyſkomá Ammonitowie/ w iednym Syriani w drugim Ammonitowie. Io=

32:

áb tákież rozdzyelił ſwoie/ w iednym przełożył brátá ſwoiego Abiſái/ á w dru=

33:

gim ſam zoſtał/ s ktorym vderzył napirwey ná Syriany/ poráźił ie y roſproſzył.

34:

Widząc Ammonitowie Syriany vciekáć/ ſámi tákież vciekáli do miáſtá. Io=

35:

áb ſie wroćił do Ieruzálem s tryumfem. Zebráli ſie Syriani powtore z wielką

36:

mocą/ wyciągnął przećiw im Dawid z ludem Izráelſkim/ przeſzedſzy przez Ior

37:

dan przećiw Syrom/ poráźił ich wozy y ieznych cżterdzyeśći tyſiąc z Hetmá=

38:

nem ich Sobách.

Sobách poráżon

Potym zgodę wzyęli Syriani z Izráelem/ y poſłuſzeńſtwo

39:

poſtąpić muſieli.

40:

¶ Poſłał potym Dawid do Ioáb y do wſzego ludu Izráelſkiego/ áby woiowá=

41:

li Ammonitowe ſyny/ á oblegli ie w mieſcie Rábáth/ á ſam Dawid zoſtał w

42:

Ieruzálem.

Rábáth miáſto.

Tráfiło mu ſie w then cżás wſtáć z łożá po południu/ chodząc po

43:

ganku ſam/ vyrzał Bethſabeą żonę Vryaſzowę gdy ſie kąpáłá v wody/ ſpodo=

44:

báłá ſie mu/ kazał ią k ſobie przywieść ſłużebnikom/ vcżynił przycżynę grze=

45:

chu/ dałá mu znáć iż pocżęłá od niego/ chcąc to zátáić ná ſię Dawid/ poſłał po

46:

Vryaſzá mężá iey do woyſká/

Cudzołoſtwo Da
widowo.

á gdy przyiechał pytał go o ſpráwie woienney. On

47:

mu dobrze powiedał/ vpoiwſzy go vpominał go áby wſzedł do żony á wcżás ſo=

48:

bie vcżynił/ á pocieſzył ſie y onę. Ale on ná to niechciał przyzwolić/ wolał ſpáć

49:

s ſłużebniki krolewſkimi/ niż domá z żoną. Názáiutrz powiedzyano krolowi

50:

Dawidowi/ iż Vryaſz nie ſpał z żoną. Spytał go krol cżemu to vcżynił? Rzekł/

51:

Arká Boża y pan moy Ioáb tákież wſzyſcy Izráelitowie w polu leżą pod na=

52:

mioty ná zyemi/ á iabych miał domá wcżeſnośći vżywáć nád nie? Pánie Boże

53:

mię tego záchoway/ przez zdrowie twoie krolu nie vcżynię tego. Obacżywſzy to

Dawid/ pi=

strona: 71

Wiek cżwarty.

Liſt 71.

grafika

Dawid/ piſał do Ioába/ iákoby go

rozgniewał Vryaſz/ áby go poſtáwił

ná cżele przećiw nieprzyiacielom gdzie=

by zábit mogł być Vryaſz. Przecżći=

wſzy Ioáb liſt krolewſki/ vcżynił thák

iáko krol roſkazał/ y zábit.

Vryaſz cnotliwy
zábit.

Vſłyſzawſzy

żoná iego Bethſábea/ płákáłá żáłobli=

wie. Potym Dawid wezwał iey k ſobie

poiął ią zá żonę/ y porodziłá ſyná.

10:

¶ Poſłał tedy Pan Bog do Dawidá

11:

krolá Nátháná Proroká/

Náthán Prorok.

ktory ſzedł

12:

á zádał tę gadkę Dawidowi/ rzekąc:

Gadká prorocka.

13:

Był ieden bogáty máiąc doſyć owiec/

14:

koz/ wołow/ takież inego dobytká/ á

15:

był też drugi vbogi ſamſiad iego/ co

16:

nie miał tylko iednę owiecżkę ktorą ſo

17:

bie z młodośći wychował y z vcżył iż

18:

cżyniłá wolą iego/ á przy iego żywocie

19:

legáłá/ y był ná nię bárzo łáſkaw. A

20:

gdy ſie gość tráfił do bogátego przyść/

21:

żáłował przeń zábić wołu s ſwego ſtá=

22:

dá/ ále wzyął vbogiemu onę owiecżkę

23:

y zábił/ á cżeſtował gościá onego/ co ten záſłuzył? Rzekł krol Dawid z gniewu:

24:

Zywy Pan Bog/ godzyenby śmierći ten cżłowiek nielitośćiwy/ álbo cżworáko

25:

zápłáćić. Rzekł Náthán: Ty ieſteś táki/ otoś wzyął Vryaſzowi żonę iedyną/

26:

máiąc ſwych inych doſyć/ poſzkárádziwſzy ią/ cżeſtowałeś go ią y zábiłeś go ie=

27:

ſzcże miecżem nieprzyiacielſkim/ przeto Pan Bog mowi/ iż nie wynidzye miecż s

28:

twego domu ná wieki/ pobudzę wſzytko złe z domu twego. Tákże ſie mu sſtá=

29:

ło/ napirwey w dzyale kroleſtwá/ potym od Abſáloná. Rzekł Dawid do Ná=

30:

tháná/ zgrzeſzyłem Pánu/ sſtąpiwſzy s ſtolcá krolewſkiego ſiadł ná zyemi/ przed

31:

wſzytkimi ſwoy grzech wyznał.

Dawid pokuto=
wał.

Widząc Náthán iego pokutę pokorną/ rzekł:

32:

Odnioſł Pan twoy grzech/ nie vmrzeſz áni kroleſtwá ſtráćiſz/ ále ſyn ten ktory

33:

ſie vrodził vmrze/ ktoregoć Bethſábea vrodziłá. Płákał Dawid cżyniąc poku

34:

tę á modląc ſie Pánu Bogu/ ták zá wyſtępek ſwoy iáko zá dzyecię ná zyemi ſie=

35:

dząc/ áni mogł być pocieſzon od kogo. Potym ſiodmego dniá poznał po ſmut=

36:

ney cżeládzi iż dzyecię vmárło/

Smierć dzyecię=
cza.

wſtał z zyemie vmył oblicże/ ſzáty oblokł/ ſzedł

37:

do domu Bożego/ modlił ſie/ wyſzedſzy iadł/ był weſoł s podziwieniem wſzyt=

38:

kich/ do ktorych rzekł: Gdy było dzyecię żywo płákałem/ y prośiłem Páná Bo

39:

gá áby było żywo/ á po śmierći iego cżemu mam płákáć/ ázaſz go mogę ożywić

40:

płácżem ſwoim? ia k niemu rychley poydę á nie dzyecię ku mnie. To mowił cie=

41:

ſząc Bethſábeą. Potym Bethſábea vrodziłá mu drugiego ſyná Sálomoná.

Solomon vro=
dzon.

42:

Zwalcżył też Dawid Ammonity y miáſtá ich pobrał/ lud rozmáitemi mękámi

43:

potrapił/ iż iego poſłow nie vcżćili byli/ á ſkárby pobrawſzy koronę ſobie z nich

44:

vcżynił z drogiemi kámieńmi.

45:

¶ Wzbudził Pan Bog w domu Dawidowym wſzytko złe tym obycżáiem:

Trudnoſći Da=
widowe.

Zá=

46:

palił ſie Ammon ſyn Dawidow ſtárſzy w miłośći przeciw ſieſtrze Thámmár/

47:

ktora iney mátki byłá niż on/ ále z Abſálonem iedney/ á byłá cudney vrody. A

48:

gdy niewiedzyał iáko k niey miał przyść/ ále s porády Ionádáb

Ionádáb.

brátá ſtryiecż=

49:

nego/ od Semmá brátá ſyná Dawidowego/ zmyſlił ſobie niemoc/ y prośił oy=

50:

cá áby ſioſtrá Thámmár przy nim byłá w chorobie iego/ á potrawki przyprá=

51:

wiáłá iáko choremu. Kazał iey ociec ták vcżynić/ y ſzłá do niego. Vpátrzywſzy

52:

ſwoy cżás bráćiſzek w zámknieniu oſobnym/ rzekł iey o powolność. Ktora od=

53:

powiedzyáłá/ niechay brácie tego/ á nie háńbi narodu ſwego/ wſzákże nie może=

li inácżey

strona: 71v

Kſięgi pirwſze

li inácżey być/ moẃ z oycem á nie odmowić mię tobie/ mowiłá to chcąc od nie=

go pocżćiwie wynidź.

Thámmár zhán=
bioná.

Ale Ammon nie mogł ſie odiąć ſwey woley/ zháńbiwſzy ią

y wzgárdził ią/ więcey niż pirwey miłował/ y kazał ią wyrzućić ſwoim chłopię=

tom. Ktora włożywſzy popiołu ná głowę/ rozdárſzy ſzátę ná ſobie záłożyłá rę=

ce ná głowę/ płácżąc ſzłá do brátá Abſáloná żáłuiąc ſie ná Ammoná o brzy=

dliwy vcżynek. Ktorey brát Abſálon przykazał milcżeć/ mowiąc: brátći náſz

ieſt. Zátáił to w ſobie Abſálon zá dwie lecie/ áż gdy ſzedł Abſálon ná ſtrzyżenie

owiec (bo w ten cżás v nich bywáły godowánia wielkie.) Prośił krolá ná go=

dy do ſiebie/ ále ſie wymowił/ przeto prośił bráciey iney/ zwłaſzcżá Ammoná.

10:

W ten cżás chłopiętá Abſálonowi zábili pijánego Ammoná.

Ammon zábit.

Widząc to dru=

11:

dzy pouciekáli precż. Sławá ſłynęłá iż Abſálon wſzytkę brácią pobił. Przeto

12:

Ionádáb do krolá Dawidá ſkokiem ſzedł/ vpomináiąc go iż iedno Ammoná zá=

13:

bito o gwałt ktory vcżynił Thámmár ſieſtrze ich. Abſálon vciekł do Ptolome=

14:

uſá krolá Geſſur dzyádá ſwego po mácierzy/ á mieſzkał tám trzy látá.

Abſálon vciekł.

Krol Da=

15:

wid był pocieſzons tego iż Ammon ſłuſzną zapłátę wziął/ przeto nie gonił Ab=

16:

ſaloná. Rozumieiąc Ioáb Hetman krolewſki iż krol gniewien przećiw ſynowigrafika

17:

Abſalonowi/ poſłał k

18:

niemu niewiáſtę roſtro=

19:

pną s Thekuitu/

Niewiáſtá The=
kuiſka.

włoży=

20:

wſzy iey rzecż w vſtá co

21:

miáłá mowić. A gdy we

22:

ſzłá przed krolá/ pozdro

23:

wiłá go y rzekłá. Zácho=

24:

way mię krolu/ vmárł

25:

moy mąż á miáłám

26:

dwu ſynu/ y zábił ieden

27:

drugiego ná polu/ y po=

28:

wſtał wſzytek narod nie

29:

boſzcżykow przećiw te=

30:

mu co zábił/ ſzukáiąc du

31:

ſze iego zá duſzę zábite=

32:

go. Rzekł k niey Dawid/ idź ſpokoiem/ á ia to opátrzę. Ktemu niewiáſtá/ ná

33:

mnie niechay zoſtánie tá winá pánie moy. Krol rzekł/ niechay będzye niewinien.

34:

Gdy ſie vpomináłá powtore obietnice/ rzekł krol: Zywy Pan Bog iż ći nie ſpá=

35:

dnie z głowy włos ſynowi twemu. Wyłożyłá to podobieńſtwo niewiáſtá kro=

36:

lowi/ y rzekłá: Niechay tedy pan moy każe przyść do ſiebie Abſalonowi/ gdyż

37:

Bog nie żąda zágłádzić duſze/ bo wſzyſcy płyniemy iáko wodá/ iákoby rzekł/

38:

martwego ſyná nie możeſz wezwáć/ lepiey ieſt iż wzowieſz żywego/ niżli mſzcżąc

39:

ſie obu ſtráćiſz. Ktorey krol rzekł: Podobno cię Ioáb poſłał w tey rzecży? Wy=

40:

znáłá iż ták. Rzekł krol do Ioábá: Roſkáſz po Abſáloná áby w pokoiu przyie=

41:

chał/ wſzákże niechay oblicża moiego nie widzi áż roſkażę. Y mieſzkał Abſálon

42:

dwie lecie w Ieruzálem nie widząc Dawidá.

43:

¶ Był Abſalon cudnego weyrzenia nád ine ludzi/ ktorego włoſy koſztowáły

44:

káżdy rok dwie ſcie ſyklow/

Abſálon cudny.

bo náymowano niewiáſty oſobne ktemu/ co mu ie

45:

przypráwiáły ku iego cudnośći. Miał Abſalon trzy ſyny y dzyewkę. Słał cżę=

46:

ſto do Ioábá áby mu gniew oycowſki przepráwił/ áby mogł oycá widzyeć.

47:

Ktory áni chciał k niemu przyść. Przeto Abſalon kazał ſługom ſwoim/ áby

48:

zboże popalili Ioábowi. A gdy ták vcżynili/ przyſzedł Ioáb do Abſáloná py=

49:

táiąc cżemu to ták ſłudzy iego vcżynili? Rzekł Abſálon/ inácżeyby był ku mnie

50:

nie przyſzedł/ ále proſzę idź do oycá á proś go ábych widzyał oblicże iego/ ieſli

51:

inácżey będzye/ zábije mię. Szedł tedy Ioáb do krolá/ powiedzyał mu ty rze=

52:

cży. Wezwał krol Abſáloná do ſiebie/ y pocáłował go z wielkim weſelim iá=

53:

ko ſyná ſwoiego. ∴ ∴ ∴

Myſlił Abſá=

strona: 72

Wiek cżwarty.

Liſt 72.

¶ Myſlił Abſálon iákoby mogł ku kroleſtwu przyśc/ przeto ſpráwił ſobie wozy

y iezne/ á wſtawſzy ráno ſzedł do ſądu gdzye krol ſiadał/ ſtoiąc we drzwiach po=

chlebował tym przećiw ktorym ſkázowano/ mowiąc: Dobraćby miáłá być two=

iá rzecż/ ále nie máſz ktoby iey wyſłuchał. Tákże y drugim mowił/ rzekąc: Bych

ia był krolem/ lepiey y ſpráwiedłiwieybych ty ſądy ſpráwował. Y ſkłonił k ſobie

ſwą powieścią á vkłádnością wiele ludzi onego kráiu.

¶ Cżwartego roku po wroceniu do oycá/ rzekł ku oycu: Gdym był zbiegiem/

obiecałem ofiárę cżynić w Hebronie/ przeto poydę á wypełnię obietnicę. Rzekł

krol/ idź w pokoiu. Szedł tedy Abſálon do Hebron vżywáiąc rády Achitofelo=

10:

wey s Gelonitu/

Achitofel.

ktory był rádnym pánem Dawidowym/ y zbiegáli ſie k niemu

11:

wiele ich do Hebronu z Ieruzálem. A gdy wypełnił ofiárę/ vcżynili zmowę s

12:

przyſięgą mocną przećiw Dawidowi/ y było wiele ludu z Abſálonem/ y przyby=

13:

wáło mu ich. A gdy to vſłyſzał Dawid/ rzekł ſługom ſwoim/ wſtańcie á vcie=

14:

kaymy by nas Abſálon nie ogárnął/ á miáſtá miecżem woiował.

Dawid vcyekał
przed Abſálonē.

Y wyiechał

15:

ſmutny/ y wſzytek dom iego boſo wyſzedł/ zoſtáwiwſzy dzyeſięć nałożnic ná ſtra=

16:

ży y przeſzli wſzyſcy przez rzekę Cedron płácżąc/ Lewitowie też Arkę nieſli/ y

17:

cżekáli z nią áż wſzytek lud przeſzedł. Szedł tedy Abiátár kápłan rádzić ſie Pá

18:

ná Bogá/ iáko ſobie máią pocżynáć/ á nie mogł mieć żadney odpowiedzi od Bo

19:

gá. Przeto rzekł Dawid do Zádok kápłaná/

Zádok kápłan.

wroć ſie z Arką do miáſtá/ á ia ſie

20:

zátáię ná puſzcży/ niechay też ſyn twoy Achimáás

Achimáás.

y Abiátárow zwámi będą w

21:

mieſcie/ áby mi dáli znáć co ſie thám będzye dzyało zwámi/ y wroćili ſie. A gdy

22:

Dawid wſtępował ná gorę boſo płácżąc/ y wſzytek lud prośił Páná Bogá áby

23:

Achitofelowę rádę obroćił w błazeńſtwo. W ten cżás też przyiał k niemu Chu=

24:

ſſy rádny iego/

Chuſſy.

ktoremu Dawid roſkazał áby ſzedł do Ieruzálem/ á pobráćił ſie

25:

z Abſálonem/ á co z niego wyrozumieſz/ kápłanom powieſz/ á oni záſię mnie dá=

26:

dzą znáć/ y ták Chuſſy vcżynił. W ten cżás też Sybá

Sybá.

záſtąpił krolowi á przy=

27:

nioſł ſtráwy ná oſlech/ á oſkárżył Misboſetá ſyná Saulowego niewinnie/ iáko=

28:

by miał przećiw krolowi mowić/ przeto mu krol ie^o dzierżáwy obiecał dáć.

29:

¶ Przyſzedł potym Dawid do Báhurym/ wyſzedſzy ieden mąż z narodu Saul/

30:

Semei rzecżony/ ktory miotał kámienie w błoto złorzecżąc krolowi/ á mowiąc:

31:

Wynidź roźlewácżu krwie/

Semei złorzecżił
Dawidowi.

oto cię karzą twoie złe vcżynki ktoreś vcżynił nád

32:

Saulem. A gdy go chciał Abiſái zábić/ nie dopuśćił krol/ mowiąc: Kiedyć

33:

moy ſyn właſny ſzuka duſze moiey/ á co ſyn Iemini nie ma łáiáć? Pan Bog go

34:

tho poſłał áby mi łáiał/ niechay weyrzy Pan Bog ná vdręcżenie moie. A gdy

35:

Chuſſy przyſzedł do Abſáloná/ pozdrowił go/ cżyniąc mu vcżćiwość. Ktoremu

36:

Abſalon/ cżemuś też nie ſzedł s przyiacielem ſwoim? Ktory odpowiedzyał/ te=

37:

go będę ſługą ktorego Pan Bog obrał y wſzytek Izráel/ izaſz ſynowi iáko y oy=

38:

cu ſłużyć będę? Wſzedł tedy Abſálon do nałożnic krolewſkich według rády A=

39:

chitofel/ áby wiedzyał wſzytek Izráel iż s práwego ſercá przeſláduie oycá/ áby

40:

ſie z nim zmocnili. Rzekł Achitofel/ wybiorę ſobie dwánaſcie tyſiąc ludzi/ á bę=

41:

dę gonił tey nocy Dawidá/ bo ſie ſprácował. Rzekł Abſálon/ wzoẃmy Chuſſe=

42:

go k tey rádzye. Rzekł Chuſſy/ zła to rádá Achitofelowá/ ná then cżás wiecie

43:

Dawidá mieć męże mocne á doſwiádcżone przy ſobie/ iákoby iednego álbo dwu

44:

wáſzych poráźili/ wnetby ſie drudzy vlękli/ á poddáliby ſie krolowi záſię. Ale ták

45:

vcżyńmy/ niechay ſie zgromádzi wſzytek Izráelſki lud do ciebie/ á rzućim ſie

46:

wſzyſcy nań. Y podobáłá ſie thá rádá wſzytkim. Dał tedy znáć Chuſſy kápła=

47:

nom táiemnie áby wyſtrzegli krolá/ by ná puſzcży nie mieſzkał oney nocy/ ále á=

48:

by przez Iordan przeciągnął. Y ſzłá dzyewká ſłużebna do ſynow kápłáńſkich/

49:

ktorzy ſie zátáili v ſtudnie Rogiel/

Rogiel.

nioſąc dla przycżyny płotno ku bieleniu/ y

50:

powiedziáłá im poſelſtwo od Chuſſego. Powiedziano o nich Abſálonowi/ prze=

51:

to poſłał zá nimi áby ie poimano. Oni weſzli do Báhurym do iedney niewiáſty

52:

w dom/ ktorey prośili áby ie zátáiłá/ y zákryłá ie w ſtudnicy/ przypoſtárſzy ſtu=

53:

dnicę zwirzchu płáchtą/ ná ktorey krupy ſuſzyłá. A gdy nic nie náleźli/ poſzli

záſię precż.

strona: 72v

Kſięgi pirwſze

záſię precż. Wyſzedſzy s ſtudnice/ obiáwili Dawidowi wſzytko. Przeto Dawid

przeſzedł zá Iordan niżli był dzyeń. A gdy go Abſálon z woyſkiem nie záſtał/

był záſmucon.

¶ Achitofel poznał iż Dawidowi záſię być krolem/ obieśił ſie w Sylo.

Achitofel ſie obie
ſił.

Abſá=

lon zebrawſzy lud ciągnął zá Dawidem zá Iordan/ vſtáwiwſzy Amázę Hetmá=

nem przyiacielá Ioábowego.

Amázá.

Dawidowi Galládytowie dodawáli ſtráwy.

Przełożył Dawid nád iednym woyſkiem Ioábá/ á nád drugim Abiſái/ nád dru

gim Etheuſá. A gdy chciał z nimi Dawid iść ku potykániu/ nie dáli mu/ mo=

wiąc: Nie poydzyeſz/ bo to idzye o cię. A gdy ſie vffy ſtocżyły/ wołał Dawid w

10:

mieyſkiey bronie: Záchowaycie mi wżdy żywo ſyná Abſáloná. Y potkáli ſie bli=

11:

ſko Efráim. Poráżon z woyſkiem Abſálon/ poległo mu ludzi dwádzyeściá ty=

12:

ſiąc/ á ſam vciekł w gęſty lás ná Mule. A gdy zá nim byłá pogonia/ tráfił podgrafika

13:

dąb ktory miał gęſte gá

14:

łęzye/ tráfiłá mu rozgá

15:

we włoſy gęſte kędzye=

16:

rzáwe iż ſie ná nich zá=

17:

wieśił/

Abſálon ſie zá=
wieſił.

á Muł przedſię

18:

bieżał precż/ ieſzcże był

19:

żywy rękomá ſięgał/ gdi

20:

Ioáb z drugimi nádbie

21:

żawſzy/ przebił go drze=

22:

wem przez ſerce/ tákież

23:

drudzy vdzyáłáli/ zábi=

24:

wſzy go wrzućili w doł y

25:

námiotháli nań kámie=

26:

nia/ áby dwiemá śmier=

27:

cią zginął. Achimáás

28:

przyſzedł z nowiną do krolá Dawidá/ mowiąc:

Achimás.

Pochwalon bądź Pan Bog iż

29:

dziś zámknął nieprzyiaciele/ ktorzy przećiw krolowi ręce wznośili. Rzekł krol/

30:

ieſt ſpokoiem ſyn moy Abſálon? Niechciał nic powiedzyeć o nim. Chuſſy przy=

31:

iechawſzy/ oznaymił. Záſmućił ſie krol/ wſtąpił ná ſień w bronie/ zákrywſzy gło

32:

wę żáłobą/ wołáiąc: Synu moy Abſálon/ Abſálon ſynu moy/ ktoby mi to dał

33:

ábych vmárł zá cię. Słyſząc to lud/ bali ſie wnidź do miáſtá dla zábicia Abſá=

34:

loná. Przeto Ioáb ſzedł do krolá/ y mowił mu: Záſmućiłeś dziś twarzy wſzech

35:

ktorzy vzdrowili duſzę twoię/ bo miłuieſz ty ktorzy ciebie nie miłuią/ á ktorzy

36:

ciebie miłuią/ tych ty nie miłuieſz/ y poznałem tho po tobie dziś/ żeby był nie=

37:

dbał ná to ábyſmy byli wſzyſcy zbići/ iedno áby Abſálon zoſtał. Przeto podź á

38:

wzoẃ k ſobie rycerſtwá ſwego/ iákoby rzekł/ dzyękuy im zá dobrą poſługę/ bo

39:

ieſli inácżey vcżyniſz/ y ieden przy tobie nie zoſtánie tey nocy/ á przydzye to złe ná

40:

cię iákie nigdy nie przychodziło. Wſtał tedy krol/ vmył oblicże y ſtánął w bro=

41:

nie/ mowił łáſkáwie ku wſzemu ludu/ ále niektorzy s pokolenia Iudá vciekli

42:

ſromáiąc ſie zá ſwoie vcżynki/ znáiąc dobrodzyeyſtwo krolewſkie. Przeto poſłał

43:

krol do nich kápłany Zádok y Abiatárá/ ktorzy ſzli á mowili im/ cżemu krolá

44:

omieſzkawáią prowádzić. Amázeſowi też powiedzyeli/ iż krol przyſiągł Het=

45:

máńſtwem go opátrzyć (wſzákże Ioáb zwirzchnieyſzy.) Ten Amázá był wnuk

46:

krolewſki/ á brát ciotecżny Ioábow.

Amázá brát Io=
ábow.

Przeto poſłáli mężowie Iudá po krolá á=

47:

by przyiechał do nich ſzcżęſliwie. A gdy przeiechal Iordan/ wyſzli przećiw ie=

48:

mu z narodu Iudá wſzyſcy/ y Semei s ſwoim národem z Beniáminy ktorych

49:

było tyſiąc/ też y Sybá y ſynowie iego y ſłudzy/ áby prowádzili krolá do Ieru=

50:

zálem. A gdy krol iechał/ mowił Semei zábieżawſzy mu: Nie pámiętay pánie

51:

ná moy grzech á wyſtępek/ ktorym vcżynił złorzecżąc tobie pomázáńcu Boże=

52:

mu/ bo Pan ſtobą ieſt.

Semei mowił.

Rzekł krol/ nie boy ſie nie vmrzeſz. Tákież Mifiboſet zá=

53:

ſtąpił á vkazał ſie krolowi nie vmyty áni ſzcżoſany.

¶ Mifiboſet ſie
ſpráwia.

Ktoremu krol rzekł: Cże=

muś zemną

strona: 73

Wiek cżwarty.

Liſt 73.

muś zemną nie ieździł? Ktory rzekł/ ſługá moy wzgárdził mną/ przeto mi O=

ſłá nie oſiodłał/ nád to ieſzcże oſkárżył mię do ciebie niewinnie/ ále wiem ciebie

być ſprawiedliwego/ przeto rozeznay iáko chceſz. Dawid rzekł/ ty s Sybą ro=

zdzyelcie ſie dzyerżáwámi. Rzekł Misboſet/ niechay wſzytko weźmie/ ia nic nie

dbam kiedy ſie wroćił pan moy ſzcżęſliwie.

¶ Piſzą niektorzy Dawidá we trzech rzecżach iáwnie zgrzeſzyć. Pirwſzy grzech

o Vryaſzowę żonę. Drugi o tego Misboſetá/ iż pochlebcy Sybie dał mieyſce

powieśći fáłſzywey/

Wyſtępki Dawi
dowe.

ktory oſkárżył niewinnie Misboſetá ſyná cnotliwego Io=

náty á wielkiego miłoſniká Dawidowego. Trzeći wyſtępek o licżenie á ſpiſowá=

10:

nie ludu Izráelſkiego/ przećiw zakonowi Moiżeſzowemu dla poboru. Też Ber=

11:

ſálowi Gáládſkiemu kazał s ſobą iecháć Dawid do Ieruzálem/ áby mu oddał

12:

dobrodzyeyſtwo iż mu żywnośći dawał/ ále ſie ſtároſcią wymowił/ przeto nie

13:

iechał/ tylko prośił áby ná ſyná iego Chámáán był łáſkaw.

14:

¶ Potym Sybá ſyn Bohry z narodu Saul podwiodł lud Izráelſki przećiw

15:

Dawidowi/

Sybá łotr.

mieniąc iż więcey krol łáſkaw ná narod Iudá niż ná Izráelſki/ prze=

16:

to niektorzy chcieli wybráć inego krolá. Roſkazał tedy krol Amazye Hetmáno=

17:

wi drugiemu ſtánąć trzeciego dniá ludu Iudá. A gdy Amázá odwlokł dáley

18:

niż do trzeciego dniá nád roſkazánie. Poſłał tedy krol Abiſái z dworzány y z Io

19:

ábem/ áby przywiedli Sybę. Potkáli ſie z Amázą Hetmánem drugim/ ktore=grafika

20:

go pozdrowił Ioáb iá=

21:

ko brátá/ chcąc go cáło=

22:

wáć/ vchwyćił go pod

23:

gárdło y przebił go mie=

24:

cżem.

Amázá zábit.

A gdy Sybę goni=

25:

li Ioáb y Abiſái/ vciekł

26:

im do miáſtá Abelá/ y

27:

chcieli go thám doby=

28:

wáć. Ale niewiáſtá ie=

29:

dná roſtropna wołáłá

30:

ná Ioábá z muru/ mo=

31:

wiąc: Azaſz nie dawna

32:

przypowieść/ kto potrze

33:

buie rády/ przydź do A=

34:

belá/ á było to miáſtecż

35:

ko kápłáńſkie/ cżemu chceſz przewroćić mátkę wſzytkich miaſt Izráelſkich?

36:

Rzekł Ioáb/ nie podnioſę ná nie ręki ieſli mi wydacie Sybę/ ktory rękę ſwoię

37:

podnioſł ná krolá. Niewiáſtá to powiedzyáłá ſtárſzym/ ktorzy wzyąwſzy Sybę

38:

ścięli go/ y wyrzućili głowę iego Ioábowi/ dla thego Ioáb z woyſkiem od

39:

miáſtá odſtąpił.

40:

¶ Sſtał ſie potym wielki głod w Izráelu przez trzy látá. A gdy ſie rádził Da=

41:

wid Páná Bogá/ pytáiąc dla cżego to przepuśćił. Wzyął odpowiedź iż ieſzcże

42:

dla Saulá y domu iego/ iż był wiele Gábáonitow pomordował/ gárdząc álbo

43:

niedbáiąc ná przyſięgę/ ktorą im był ieſzcże vcżynił Iozue s ſtárſzymi záchowáć

44:

ie w pokoiu. Przeto Dawid wezwał Gábáonitow pytáiąc ich iákiego chcą do=

45:

ſyć vcżynienia zá to. Powiedzyeli/ áby żadny nie zoſtał żyw z narodu Saulowe=

46:

go bliſki. Ale iż był Dawid przyſiągł Ionácie pokoy á miłość z nim mieć do

47:

śmierći/ przeto iego ſynowi Misboſetowi przepuśćił/ ále wydał inych ſiedḿ/

48:

to ieſt/ od Reſphy dwu ſynu Saulowych/ ći byli pobili kápłany z Doechem w

49:

Nobe/ dał też pięć wnukow Saulowych od iego cory Merob/ ktore byłá Mi

50:

chol wzyęłá zá ſyny ſobie. Wzyąwſzy ie Gábáonite/ pomordowáli ie śmiercią

51:

krzyżową.

Potomſtwo Sau
lowo potrácono.

Reſphá ſmutna wdzyałá ná ſię włoſienicę/ ná ſkále przy ſyniech o=

52:

bieſzonych legáłá/ broniąc ptákow od nich we dnie y w nocy. A gdy to powie=

53:

dzyano Dawidowi/ kazał ie s krzyżá zebráć y Saulowych kośći dobyć z Ioná=

N	towemi Ia=

strona: 73v

Kſięgi pirwſze.

towemi w Iabes Gáláád/ pochował ie ſpołu w grobie Cys oycá Saulowe=

go. Potym wielki vrodzay był zbożá.

¶ Sſtáłá ſie potym walká miedzy Dawidem á Filiſtyny/ á gdy ſie w bitwie

ſprácował Dawid/

Iezbidenob wiel
ki chciał zábić
Dawidá.

Iezbidenenob Filiſtyn przytárł ná Dawidá chcąc go gár=

dłá zbáwić/ ále ſie zań záſtáwił Abiſái y zábił Iezbidenobá/ ktory był z narodu

Gigántow/ przeto ſie ſprzyſięgli Izráelitowie/ áby Dawid w bitwie nie by=

wał/ by pochodnia álbo świecá Izráelſka nie zgáſłá. Odpráwiwſzy ſie Dawid

z walkámi/ á pokoy ſobie vpátrzywſzy/ iáko Iozephus piſze/ zebrał ſwoie kán=

tyki álbo Pſalmy ktore mowił álbo ſpiewał modląc ſie Pánu Bogu/ gdy go ra

10:

cżył z niebeſpiecżnośći wybawiáć/ zwłaſzcżá od Saulá/ od ſynow/ od Filiſty=

11:

now/ Amálechitow/ y od inych nieprzyiacioł/ ktore pienie Lewitowie w ſobo=

12:

ty ſpiewáli

Pſalmy Dawi=
dowe.

álbo mowili/ y w ine ſwiętá w domu Bożym. A tych Pſalmow było

13:

wſzytkich ſto y pięćdzyeſiąt/ ktore v nas y dziś w kościelech ſpiewáią/ ácż nie

14:

wſzytki iego mienią być/ wſzákże więcey Dawidowych/ w ktorych Proroctwo

15:

ſwoie vkazał iáwne nád ine Proroki przednieyſze/ przez Duchá ſwiętego/ nie

16:

máiąc przed tym piſmá inego o tym/ á wypiſał iáwnie wcielenie ſyná Bożego/

17:

o vmęcżeniu/ o zmártwych wſtániu iego/ y obietnice ſwiátu obiáwił/ to ieſt/

18:

Páná Kryſtuſá.

19:

¶ Przez ty cżáſy rzekł Dawid do Ioábá/ áby mu dał pocżet ludzi wſzytkich z

20:

narodu Iudá ná ſpiſku zlicżywſzy ie. Bacżąc Ioáb/ miał zá to iż cżynił z wyſo=

21:

kiey myſli/ rzekł mu/ cżemu to ma być/ gdyż to przećiwko zakonowi Moiżeſzo=

22:

wemu? A gdy tego Dawid inácżey niechciał mieć/ ſzedł tedy Ioáb s ſtárſzymi/

23:

ktorzy zá dzyewięć mieſięcy zlicżyli wſzytek lud Izráelſki/ ſtoi w Párálipome=

24:

non iż go nálicżyli tyſiąc tyſięcy y ſto godnego ku bitwie/

Pocżet ludu I=
zráelſkiego.

á z narodu Iudá pięć ſet

25:

ſet tyſiąc. Ale ná inym mieyſcu ſtoi ludu Izráelſkiego ośḿ ſet tyſięcy/ domni=

26:

mawáią ſie Ioábá zátáić przed krolem cżęść ludzi. A w tym Dawid zgrzeſzył/

Grzech Dawi=
dow.

27:

bo ſtoi v Moiżeſzá/ kiedy będzye lud policżon/ dádzą po cżterzy ſykle ſrebrá zá

28:

duſze ſwoie. A gdy ſie potym obacżył Dawid iż to vcżynił przećiw woley Bo=

29:

żey/ rzekł: Proſzę miły Pánie/ odeymi złość ſługi twoiego/ bom zgrzeſzył bár=

30:

zo. A gdy było ná świtániu/ poſłał k niemu Pan Bog Gád Proroká/

Gád Prorok.

ktory

31:

mu rzekł: Dawidzye nie możeć być inácżey/ wybieray ſobie s tych trzech rzecży

32:

złych iedno złe ktore chceſz/ álbo trzy dni mor wielki ná lud twoy/ álbo trzy

33:

mieſiące nieprzeſpiecżność mieć od nieprzyiacielá/ álbo ſiedḿ lat głod w kro=

34:

leſtwie twoim. Rzekł Dawid/ ieſtem zewſząd vćiśnion/ wolę ſie dáć Pánu

35:

ſwoiemu ná łáſkáwą kaźń/ niż nieprzyiacielowi álbo głodowi ná okrucieńſt=

36:

wo/ to ieſt/ morową plagę obrał. Poſłał tedy Pan Bog ná lud Izráelſki pla=

37:

gę morową/ iż ich zmárło w Ieruzálem od ráná do wiecżorá ſiedḿdzyeſiąt ty=

38:

ſiąc mężow.

Plagá wielka.

W ten cżás Dawid widzyał Anyołá ſtoiącego z miecżem gołym

39:

nád Ieruzálem/ wołał k niemu: Iam ieſt ktorym zgrzeſzył/ ći ſą niewinni iáko

40:

owce/ proſzę niechay ręká twoiá będzye obroconá na mię y ná dom oycá moie=

41:

go. Zmiłował ſie Pan Bog onego dniá/ á roſkazał Anyołowi miecż ſchowáć.

Plagá vćichłá.

42:

Rzekł tedy Gád Prorok do Dawidá/ áby poſtáwił ołtarz ná mieyſcu Areuná

43:

Iebuzeyſkiego. Do ktorego ſzedł Dawid/ proſząc go áby mu przedał to mieyſce

44:

ná ołtarz ku cżći Pánu Bogu/ by plagá vćichłá. Ktory rzekł/ nie trzebá kupo=

45:

wáć/ ieſzcże dam co potrzebá wołow/ owiec/ drew/ y inych rzecży. Ale Dawid

46:

niechciał tego inácżey mieć/ iedno zápłáćić wſzytko/ y sſtáło ſie ták. Vcżynił

47:

tedy ołtarz y ofiárę pokoyną Dawid ku cżći á chwale Bożey ná onym mieyſcu/

48:

nád ktorym Anyołá widzyał z miecżem ſtoiącego/ y zmiłował ſie Pan Bog

49:

nád zyemią oną kroleſtwá Dawidowego. Tu koniec ij. kſięg. Krolew.

iij. Krolew. w j.

50:

Będąc iuż Dawid w leciech ſtárośći/ w ktorey cie=

51:

pło przyrodzone od cżłowieká odchodzi/ przeto iemu gdy ſie zágrzać nie mogł

52:

(wſzelkim przykrywániem) przywiedzyono bárzo cudną dzyewecżkę Sunámic=

Dzyewká Suná
micka.

ką/ imieniem

strona: 74

Wiek cżwarty.

Liſt 74.

ką/ imieniem Abiſág ktora go zágrzewáłá w łożnicy iego/ wſzákże iey nie po=

znał. Adoniás tedy ſyn cżwarty Dawidow/ będąc pirworodnym po zeſzłey brá

ciey miał nádzyeię ná ſtolcu oycowſkim zoſtáć/

Adoniás.

przeto ſobie dał nádzyáłáć wo=

zow/ y ieznych nábywał/ á miał s ſwey ſtrony Ioábá y Abiátárá kápłaná/ ále

iny dwor krolewſki nie był przy nim. Przeto Adoniás vcżynił známienite gody

w ogrodzye krolewſkim nád wodą Rogiel/ ná ktore wezwał ſynow krolewſkich

y ſłużebnikow/ á tych ktorzy mu nie życżyli oycowſkiego mieyſcá nie wezwał/ á=

ni brátá Sálomoná. Náthán Prorok vpominał Bethſábeą/ áby ſzłá do kro=grafika

lá. A gdy ſzłá/ rzekłá

10:

mu: Pánie moy krolu

11:

Izráelſki/ pámiętay ná

12:

przyſięgę ſwoię/ ktorąś

13:

vcżynił ſłużebnicy two=

14:

iey/ mowiąc:

Bethſábea vpo=
mina krolá.

Sálomon

15:

ſyn twoy będzye po mnie

16:

krolem/ áto iuż Adoni=

17:

ás kroluie bez twoiego

18:

wiedzenia/ bo temu ro=

19:

zumiem gdy thy obum=

20:

rzeſz/ ia y ſyn twoy Sá=

21:

lomon będzyem zá grze=

22:

ſzniki (to ieſt nie właſni

23:

potomkowie.) W then

24:

cżás ſzedł Náthán do krolá á rzekł:

Náthán.

Pánie ieſliś rzekł áby Adoniás po tobie

25:

krolował? cżemuś mi tego nie powiedzyał ſłudze twemu. Rzekł krol do Beth=

26:

ſábee: Zyw Pan Bog/ iákociem przyſiągł tákże vcżynię/ y rzekł do Sádoch ká=

27:

płaná/ y Náthán y Beniámin/ weźmicie s ſobą ſług Páná wáſzego/ á włożcie

28:

Sálomoná ná Mulicę krolewſką moię/ á niecháy go pomáże ná kroleſtwo Sá=

29:

doch á Náthán nád ſtudnicą Gion/

Gion.

poſadźcieſz go ná ſtolcu moim z weſelem

30:

ſpiewáiąc. Rzekł Bánáiás/ Amen. Wzyął tedy Sádoch rożek z oleiem ſwię=

31:

tym s kościołá/ y pomázał go/ y ſpiewáli s piſzcżałką/ y wołáli wſzytek lud I=

32:

zráelſki: Zyw Sálomonie/ ſiedząc ná ſtolcu krolewſkim.

Sálomon pomá=
zan.

Dzyękował Pánu Bo=

33:

gu Dawid leżąc ná łoſzku ſwoim/ iż to widzyał cżego żądał.

34:

¶ Bacżąc to Adoniás/ bał ſie Sálomoná/ ſzedł do domu Bożego/ á tám ſie

35:

trzymał zá rog ołtarzá kádzidlnego/ mowiąc nie wynidź áż mu krol przyſięże iż

36:

go przy żywocie záchowa. Y przyſiągł mu Sálomon rzekſzy: Idź do domu twe=

37:

go ſpokoiem. Chcąc tedy Dawid oznaymić á vkázáć wſzemu ludu/ iż ſyná Sá=

38:

lomoná przełożył ná kroleſtwo/ powołał wſzytkich przełożonych y poſpolitych/

39:

kápłanow y ſwieckich/ przed ktorymi powthore kazał pomázáć y potwirdzić

40:

Sálomoná ná kroleſtwo przed wſzytkimi/ vpomináiąc go áby ſie záchował w

41:

dobrych ſpráwach/ áby ſtrzegł praw ſpráwiedliwośći/ á nawięcey áby trwał

42:

w ſłużbie Bożey. Przeto mu roſkazał kościoł budowáć ku chwale Páńſkiey/ ná

43:

ktory iuż był zebrał wielkość ſkárbow y inych doſtátkow. Sługi też kościelne

44:

zá żywotá ſwego ſpoſobił z narodu Lewi/ ktorych było policżonych od dwudzye

45:

ſtu lat y dáley xxxviij tyſięcy mężow/ á ty wſzytki rozdzyelił ná trzy rzędy/ Aro=

46:

nity/ Mozáity/ y Lewity.

Słudzy koſcielni.

S tych záſię rozdzyelono niektore ná Kápłany/ Do=

47:

ktory/ kántory/ odźwirne/ y zákryſtyany.

Kápłani ſtárego
zakonu.

A iż było dano od Bogá Aaronowi ká

48:

płáńſtwo y potomkom iego/ przeto Dawid przełożył z iego domu nád ine ſtár=

49:

ſzemi/ nálazſzy ich z domu Eleázárowego ſzeſnaſcie/ á z domu Itámár ośḿ/ á

50:

ták s tych dwu domu było ſtárſzych nád inemi dwádzyeściá y cżterzey/ ktorzy

51:

ine ſpráwowáli/ iáko w Lewityku piſano.

52:

¶ Dwor Dawidow ták ſie też záchował z Rycerſtwem/

Dwor dawidow

miał xij woyſk/ á w ká

53:

żdym xxiiij tyſiąc ludzi było/ káżde woyſko z nich było ná ſwoy mieſiąc gotowo/

N 2	gdy ná nie

strona: 74v

Kſięgi pirwſze

gdy ná nie koleią przyſzłá potrzebá/ á káżde woyſko miáło ſwego Hetmáná/ ták

iż w pirwſzy mieſiąc pirwſze woyſko ciągnęło s krolem przećiw nieprzyiacielom

gdzye było potrzebá/ drugi mieſiąc drugie woyſko tákież/ áż ſie zá rok obcho=

dzili/ á gdy było potrzebá więcey ludzi/ tedy dwie álbo trzy álbo kilko woyſk ſzło

ku potrzebie. Byli też poborce ini nád káżdym tribuſem/ to ieſt/ dwunaſcie na=

rodow ich/ ktorzy opatrzáli cżynſzem y żywnoſcią wſzytek dwor z Rycerſtwem

krolewſki. A iáko ſie w woyſce záchowywáli chędogo/ piſałem to iuż. Vrzędni=

ki wſzytki Dawidowe wypiſuie w Párálip. j. kſięgach xxvij. kápitul.. Niżli v=

márł Dawid/ miedzy inemi rzecżámi vpominał też ſyná krolá Sálomoná/ áby

10:

pámiętał co Ioáb vcżynił/ iż zábił Abnerá y Amázá z zazdrośći/ áby nádeń cże

11:

go nie mieli/ y roſkazał áby w pokoiu nie vmárł.

Porucżenſtwo.

Semei też ktory mu złorzecżył/

12:

áby był winien. A ná ſyny Berſelái áby był łáſkaw/ ktorych ociec vkazał mi

13:

dobrodzyeyſtwo w moiey potrzebie/ áby ſtobą zá ieden ſtoł ſiadáli. Vmárł

14:

Dawid w Pánie Bodze/ pochowan w ſwoim mieſcie Syon Ieruzálem.

15:

Narod Ieſſe.

16:

Ieſſe álbo Iſſái/ ktorego ſynowie y cory: Eliáb/ Aminádáb/ Symeia/ Netáneel/ Rádái/ Ozá/ Dawid/ Serwia corá/ Abiſái/ Ioáb/ Azáhel/ Abigáil corá od ktorey Amázá.

17:

Narod krolow Iudá y dzieſiąći pokolenia Izráel=

18:

ſkiego/ według piſmá ſwiętego Párálipomenu.

19:

Dawidowi ſynowye zacnieyſzy: Ammon od żony Achinoe Daniel z Abigáil/ Abſalon z Mácháá/ Ietrán z Egle żony/ Thámár corá z Mácháá ći ſie porodzili w Hebronie. Sálomon od ktorego Krol Iudá Rozgá P. Kriſtuſá według Luk. s. áż do Bábil. wzięcia ¶ Krolowie Izráelſcy to byli: Ieroboám Krol dzyeſiąći pokolenia/ od niego Nádáb Ioánán álbo Ioáchás. Ioákim álbo Iekoniás. Sedechiás ábo Ieoiákim Sellum. Według Páráli. do wzyęcia Bábilo. matryca: K1894c/a Dániel z Abigáil/ Abſalon z Mácháá/ Adoniás z Agith/ Sefácia z Hábitál/ Ammiel/ Ilhár/ Eliſámá/ Elifálet/ Nogá/ Nepheg/ Iáphia/ Eliádá/ Elipheled/ z Bethſábee Symeia/ Zobáb/ Náthán Mátátán Menán Melá Eliákim Ionán Iozeph Iudá Simeon Lewi Mátá Iorám Elieſer Iezo Her Elinádám Hoſám Addi Melchi Neri Sálátiel Zorobabel matryca: K1894c/b Roboám Abiás Azá Iozáfát Iorám Ochoziás Ioás Amáziás Azáriás Ioátán Achás Ezechiás mánáſes Ammon Ioziás Iekoniás Sedechiás. [1]Bááſá Hellá Amri Acháb Ochoziás Iorám Hieu Ioáchás Ioás Ieroboám Zacháriás Sellum Mánáhen Pháceia II Pháceia Oſee

Rozdzyał piętna=

strona: 75

Wiek cżwarty.

Liſt 75.

Rozdzyał piętnaſty kſiąg pirwſzych/ o Kroloch

Greckich y o inych/ y o záłożeniu Kártago

miáſtá známienitego w Afryce.

Odrus oſtátecżny krol Atteńſki (ktorego też Au=

guſtyn s. figuruie Pánu Kryſtuſowi) był zá cżáſu Sámuelá grafika

Proroká/ á pánował Atteń

ſkim dwádzyeściá lat. Then

gdy wiodł walkę s Pelopo=

neńſkimi/ oblegli go w Ate=

10:

nach/ dowiedzyał ſie iż nieprzyiaciele iego

11:

mieli odpowiedź od ſwych bogow/ iż poki krol

12:

Atteńſki żyw Kodrus/ poty was nie przemo=

13:

gą Atteniánie/ ále po iego śmierći będzyecie

14:

pod ich poſłuſzeńſtwem. Nie lituiąc gárgłá

15:

ſwego dla Rzecżypoſpolitey/ áby ſwoie pod=

16:

dáne wyzwolił od oblężenia/ vbrał ſie iáko

17:

rzemięśnik w proſte ſzáty/ tłomocżek ná ſię

18:

wzyąwſzy/ ſzedł miedzy woyſko ich/ á żaden go

19:

nie znał/ chodząc miedzy imi/ dał iednemu ry

20:

cerzowi tłomocżkiem miedzy ocży áż ſie poto=

21:

cżył. Ktory z gniewu dobył miecżá/ przebił

22:

go ná obie ſtronie y zábił.

Kodrus dobrowo=
lnie zábit.

A gdy obacżyli iż

23:

krol Kodrus/ zlękli ſie y odſtąpili precż. Po=

24:

tym Atteniánie krolá mieć niechcieli/ iedno

25:

áby rádá álbo Mágiſtratus Rzecżpoſpolitą

26:

rządzili/ y Peloponeńſkim roſkázowáli áż do

27:

Soloná/ ktory był kſiążęciem ich/ iáko ná

28:

ſwym mieyſcu ſtoi przy Grecyey. A było lat

29:

od Cekropſá krolá ich pirwſzego áż do Ko=

30:

druſá 487. ∴∴ ∴

Cekrops.

31:

O Dydonie.

32:

Ycheus zá cżáſu Dawidá był/ ſyn kápłaná Filiſtená grafika

33:

Herkuleſá/ ktorego Serwius zowie Sic=

34:

cárbá. Ten miał wielkie ſkárby po oycu/

35:

y ieſzcże ſám więtſzych nábył/ gdy mu o=

36:

ciec po ſobie kápłáńſtwo zoſtáwił. Dla

37:

tego Pigmáleon iego też krewny przyiaciel/ dał mu

38:

ſioſtrę ſwoię Dydo/

Pigmáleon.

imię właſne miáłá Eliſſá krolá

39:

Fenickiego corá/ ktora byłá niepoſpolitey cudnośći y

40:

cnoty/ zá małżonkę/ y byli s ſobą w wielkiey przyiáźni

41:

iáko ná to ſłuſza. Pigmáleon będąc łákomy ná ſkár=

42:

by/ zábił potáiemnie Sycheuſá zyęciá ſwego. Dydo

43:

będąc s tego żáłośćiwá/ chciáłá ſie wielekroć zábić á

44:

z mężem w iednym grobie leżeć/ ále iey w tym pilno=

45:

wano. Potym przez ſen nápominaná/ áby precż iechá

46:

łá s tego kráiu. Vcżyniłá ták/ wzyąwſzy s ſobą ſkár=

47:

by wſzytki/ ktore byłá przed brátem záchowáłá. Ná=

48:

bráłá też wiele towárzyſtwá y ſłużebnikow s ſobą/

N 3	puśćiłá ſie

strona: 75v

Kſięgi pirwſze

puśćiłá ſie wodą s Tyru do Afryki. A gdy przypłynęłá do Cypru wyſpu/

Cyprus.

wi=

dzyáłá tám wielkość dzyewek/ ktore ku cżći boginiey Wenery rodzicy wyſyłáli

ná wolne krotofile gościom/ ná brzeg morſki. Nábráłá ich s ſobą Eliſſa/ á do

Afryki przypłáwiłá. Tám w Afryce będąc/ v obywátelow ſtárgowáłá plác

zyemie coby ſkorá wołowa záſtáłá. Gdy iey to zá łácne pieniądze przedáli/ kazá=

łá ſkráiáć skorę wkoło co nacieniey/ y ſkráiano ná długi rzemyk iż záſtał ná milę

w okoł. Ná tym mieyſcu záłożyłá miáſto y zamek/ ktory przezwano od ſkory

Byrſan/ bo byrſan ſkorá po Fenicku.

Kártago.
Byrſan.

Widząc ſłudzy iey y towárzyſze plác ro=

ſkoſzny/ y doſtátki wielkie v krolowey Dydony/ ięli ſie tám budowáć/ oſiadáć/

10:

ták właſne pożytki iáko Rzecżypoſpolitey wynáydowáć y cżynić/ zá żony ſobie

11:

poymowáli ony dzyewki/ ktore Dydo ná brzegu Cypru pobráłá. W krotkim

12:

cżáſu miáſto wielkie/ ozdobne/ y ſławne ſtánowili y oſiedli. W nim práwá oby=

13:

wátelom wſzem onego kráiu rządnie wynálázłá y poſtánowiłá/ thák iż wiele

14:

miaſt y kráin pod iey ſpráwę dobrowolnie ſie wdawáło. Słyſząc to o niey krol

15:

Maurytáńſki/ chciał ią mieć zá małżonkę nád iey wolą przezdzyęki/ y przeto

16:

woynę Kártágineńſkim obywátelom vłożył. Ktorzy ſzli do Dydony mowiąc/

17:

áby zá mąż ſzłá dla wyſwobodzenia wſzech/ á przyiáźni ſamſieckiey. Oná ſobie

18:

wzyęłá do ſłuſznego cżáſu przedłużenie/ á w tym przedłużeniu rzekłá zá mąż iść.

19:

Byli wſzyſcy pewni weſelá wielkiego. W tym cżáſu nie oznáymuiąc nikomu

20:

nic/ kazáłá náłożyć ſtos drew ná gorze przed Kártago/ puśćiwſzy głos iż to mę=

21:

żowi pirwſzemu Sycheuſowi obchod cżyni/ wſzedſzy ná on ſtos drew/ kazáłá gi

22:

zápalić/ wołáiąc ku wſzem obywátelom onego kráiu ktorzy bliſko ſtali: O na=

23:

mileyſzy mieſzcżánie Kártágineńſcy/ áto ia dziś wyſwobodzuię gárdłem ſwoim

24:

was wſzech/ iákom obiecáłá iść zá mąż/ y iuż idę do ſwego pirwſzego Sycheuſá

25:

do piekłá/ á przeto was bogowie wyſwobodzą od krolá Maurytáńſkiego. Wy=

26:

zekſzy tho/ wyrwáłá noż ktory ná to nośiłá táiemnie/ zábiłá ſie im/ pádłá ná

27:

drwiech y zgorzáłá.

Dydo álbo Eli=
ſſá ſámá ſie zá=
biłá.

Proch iey pocżćiwie ſchowano zebrawſzy/ iáko v pogan o=

28:

bycżay bywał. Mieli ią potym zá iednę ſwiętą/ iż im dobre obycżáie przynio=

29:

ſłá/ y vcżćiwe práwá vſtáwiłá/ przeto iey ku cżći kościoły ſtáwiáli. Wergilius

30:

Poetá wiele o niey náplotł w ſwoich wirſzach/ iákoby ſie dla Eneáſá miáłá zá=

31:

bić á ſpalić/ iż od niey iechał precż á niechciał z nią zoſtáć. Sámo ſie to ſkázuie

32:

iż tám Eneás nie był/ bo Eneás iádąc s Troiey do Włoſkiey zyemie morzem/

33:

nie przyſzło mu nigdzyey iecháć imo Afrykę/ bo dáley Afryká leży/ muśiłby był

34:

minąć wſzytki kráiny Włoſkie y Hiſzpáńſkie/ niżliby do tego mieyſcá przyiechał

35:

gdzye Kártago byłá/ to ieſt/ bliſko morzá wielkiego/ gdzye ſłupy kámienne Her

36:

kules poſtáwił/ iáko w Kozmográfiey káżdy obacży. To miáſto Kártago

Kártago.

by=

37:

ło ſławne wſzytkiemu ſwiátu/ s ktorym Rzymiánie wiedli walkę trzydzyeśći

38:

lat/ z wielką ſzkodą ſwoią y Rzecżypoſpolitey/ iáko będzye niżey. Piſzą niekto=

39:

rzy Hiſtorykowie/ iż pięć miaſt/ ktore zwano Kártago/ było/ wſzákże tho ze

40:

wſzytkich byłá naſłáwnieyſza.

41:

Rozdzyał ſzeſnaſty kſiąg pirwſzych o Sálomo=

42:

nie/ od pocżątku ſwiátá piſzą lat do

43:

Sálomoná być 4166.

44:

Alomon ſyn Dawidow z Bethſábee/ ieſzcże zá oy=

45:

cá przyiął krolewſki ſtolec/ ná ktorym pánował cżterdzyeśći

46:

lat/ zá ktorego Zádok y Abiás w Ieruzálem kápłáńſki ſtolec

47:

dzyerżeli. Tego to Sálomoná Pan Bog ieſzcże z młodych lat

48:

iego przeyrzał/ iż go rozumem tákim obdárzyć racżył/ iż go

49:

nikt w nim nie przerownał. Ktemu dan był ku wychowániu

Náthánowi

strona: 76

Wiek cżwarty.

Liſt 76.

Náthánowi Prorokowi ſwiętemu y mężowi vcżenia wielkiego/ ktory go ſwię=

tych á mądrych obycżáiow vcżył/ ktore ſie w nim ieſzcże z młodych lath po=

cżęły okázowáć. grafika

¶ Rychło po oycowey

śmierći/ Adoniás ſyn

ſtárſzy Dawidow/ ná=

práwił mácochę ſwoię

Bethſábeą Sálomono=

wę mátkę/ áby ſzłá á pro

10:

śiłá krolá/ by mu dał zá

11:

małżonkę Abizág Su=

12:

námicką/ pánnę piękney

13:

vrody.

Adoniás proſił
Sunámickiey.

Przeto przyſzłá

14:

do krolá Sálomoná má=

15:

tká iego Bethſábea z

16:

wielką vććiwoſcią á pro

17:

śbą/ áby to krol racżył

18:

vcżynić/ ácżkolwiek iey

19:

był krol obiecał vcżynić o cobykolwiek prośiłá/ ále gdy to wyrzekłá/ rozgnie=

20:

wał ſie Sálomon/ y rzekł: Cżemu tego v mnie żądaſz? żąday mu rádniey krole=

21:

ſtwá/ boć ſtárſzy brát nád mię/ á ma po ſobie mocne ludzi Abiátárá y Ioábá/

22:

iákoby rzekł/ ſłuſzniey było áby byłá kroleſtwá prośiłá niż oycowſkiey oblubie=

23:

nice. Przeto powiedzyał/ vcżynił tho Adoniás ku ſromocie oycowſkiey/ Zywy

24:

Pan Bog/ iż mu gárdło dáć zá to ieſzcże dziś. Y zábit przez ręce Bánániaſá ſy=

25:

ná Ioiády.

Adoniás zábit.

Poſtał też y po Abiátárá kápłana/ ktoremu rzekł/ idź ná pole two=

26:

ie/ áni do mnie więcey chodź/ boś záſłużył śmierć/ ále cię tá dziś minie gdyś no=

27:

śił Arkę Bożą. Przeto mu odięto kápłáńſtwo á dano Zádokowi/

Abiátar kapłan=
ſtwá zbył.

ktory był z

28:

domu Eleázárowego y z domu Itámár/ iáko był przed tym Sámuel powie=

29:

dzyał Helemu w Sylo. Ioáb záſię ktory Adoniego żáłował/ vciekł do domu

30:

Bożego/ y trzymał ſie zá rok ołtarzá. Poſłał zá nim krol Sálomon Bánániaſá

31:

áby go zábił/ wywiodſzy z namiotu Bożego. Ktoremu Ioáb rzekł/ nie wynidę

32:

ſtąd áż do śmierći. A gdy to powiedzyał Bánániás krolowi/ rzekł: vcżyńże mu

33:

iákoć mowił. Y zábił go tám Bánániás/ á pogrzebion w domu ſwoim ná pu=

34:

ſzcży/ á vſtáwion od krolá Bánániás ná mieyſcu Ioábowym.

Ioáb zábit.
Bánániás.

Potym krol we=

35:

zwał Semei/ ktory niegdy złorzecżył Dawidowi/ do Ieruzálem/ rzekł mu/ nie

36:

wychodź ſtąd nigdzyey/ bo ieſli poydzyeſz zá rzekę Cedron kiedy/ daſz gárdło zá

37:

to.

Cedron rzeká.

Y rzekł nie wychodzić. Po trzechlat vciekli od niego ſłudzy do Achis krolá

38:

Getſkiego/ zá ktorymi bieżał Semei/ áby ie vmowił záſię do ſiebie przez Ce=

39:

dron. Poſłał poń Sálomon/ powiedzyał mu iż przeſtąpił á wzgardził przyka=

40:

zánie iego/ oddáć thu Bog coś złorzecżył oycu moiemu/ y dał go ściąć przez

41:

ręce Bánániego.

Semei zábit.

42:

¶ Potym Sálomon poiął żonę corę krolá Egipſkiego/ ktory też vmyſlił trzy

43:

rzecży vcżynić niżli vmrze/

Sálomon thrzy
rzecży vmyſlił v=
cżynić.

to ieſt/ kościoł ozdobny y koſztowny vcżynić ku chwa

44:

le Bożey/ ſobie drugi/ á miáſto Ieruzálem trzemi mury obtocżyć/ ták áby w

45:

pirwſzym okręgu był kościoł y mieſzkánie kápłáńſkie/ y dom iego właſny s ſłu=

46:

żebniki blizſzymi/ z mieſzkánim przeſtronego budowánia. W wtorym okręgu á=

47:

by mieſzkáli ludzye możni y prorocy. W trzećim rzemięśnicy. Potym ſzedł do

48:

Gábáon/ Iozephus piſze do Hebron/ áby tám vcżynił ofiárę ku cżći Pánu Bo

49:

gu/ y ofiárował tyſiąc ofiar ná ołtarzu Moiżeſzowym/

iij. Krol. w iij.

y vkazáł ſie mu Pan

50:

Bog w nocy/ mowiąc: Ząday cżego chceſz á dam thobie. Ktory rzekł: Pánie

51:

Boże moy/ ia ieſtem máły iáko dzyecię/ pochodu ſwego áni wychodu nie znam

52:

áni wiem (iákoby rzekł/ ieſtem by dzyecię proſty/ niewiem gdzye ſie obroćić)

53:

Dayże mi tedy miły Pánie ſerce vcżone ſłudze twemu/ ábych mogł mieć roze=

N 4	znánie miedzy

strona: 76v

Kſięgi pirwſze

znánie miedzy złym á dobrym/ á lud twoy ſpráwiedliwie ſądzić. Podobáłá ſie

rzecż iego przed Bogiem/ przeto rzekł k niemu: Iżeś nie żądał według ſłowá

ludzkiego bogáctwá álbo długiego zdrowia/ tákież duſze nieprzyiacioł twoich/

vcżyniłem tobie według ſłow twoich/ dałemći ſerce mądre/ ták iż żadny przed

tobą rowien tobie będzye/

Dáná Sálomo=
nowi mądroſć.

też y ty rzecży ktorycheś nie żądał dałemći/ ieſli bę=

dzyeſz chodził drogámi moimi iáko twoy ociec.

¶ Ocućił Sálomon y obacżył obiáwienie Boſkie/ wroćił ſie do Ieruzálem/

przed Arką cżynił dzyęki Pánu Bogu/ y cżynił ofiárę ſpokoyną. A w tym przy= grafika

ſzły dwie niewieście ná

10:

ſąd przed krolá Sálomo

11:

ná/

Sąd krolá Sálo=
moná.

mowiąc iedná z nich:

12:

Mieſzkáłázwá ſámá (kro

13:

lu miły) w iednym domu

14:

obie ſpołu/ y tráfiło mi

15:

ſie porodzić ſyná/ oney tá

16:

kież drugiego trzeciego

17:

dniá po mnie/ ále iey v=

18:

márł/ przeto odmieniłá

19:

ſwego mártwego zá me=

20:

go żywego/ położywſzy

21:

go táiemnie ná mieyſce

22:

moiego żywego. Przećiw

23:

themu druga niewiáſtá

24:

mowiłá/ powiedáiąc iż to ieſt moy właſny żywy á iey vmárły. Rádá krolewſka

25:

nie vmiáłá tego rosſądzić/ ále krol chcąc wiedzyeć myſli onych niewiaſt ſerde=

26:

cżne/ kazał miecż przynieść/ á rzekł: Rozetnicie to dzyecię żywe ná poły/ á day=

27:

cie káżdey z nich ſwoię połowicę. Słyſząc to mátká właſna onego dzyecięciá/

28:

poruſzyły ſie w niey wnętrznośći przyrodzoney żáłośći nád ſynem/ rzekłá: Pro=

29:

ſzę miły Pánie/ daycie iey rádniey ſyná żywego/ mam ná tym doſyć/ niżliby ie

30:

miano rośćináć przedemną. Druga niewiáſtá rzekłá/ lepiey iż ie rozetną/ áni go

31:

tobie áni mnie. Rzekł krol Sálomon/ daycie to dzyecię tey niewieście ktora żą

32:

da áby było żywo/ bo ieſt iego mátką prawdziwą. Słyſząc to lud poſpolity/ o=

33:

bacżył w nim mądrość Boſką/ bali ſie go/ y dziwowáli ſie iego rozumowi Aſſe

34:

ſorowie/ mnimáiąc pirwey dzyećinną ſpráwę pocżynáć od śmiechu.

35:

¶ Miał krol Sálomon xij. przełożonych nád wſzytkim ludem Izráelſkim/ kto=

36:

rzy ná ſwe mieſiące z oſobná dawáli potrzeby krolowi y domu iego/ nád ktorymi

37:

był ieden ſtárſzy/ to ieſt Achimás/ ktory miał zá małżonkę corę krolá Sálomo=

38:

ná/ imieniem Báthſemát/ ácżkolwiek y drudzy mieli iego cory zá małżonki.

Achimás.
Báthſemát.

39:

¶ Wychodziło v krolá Sálomoná káżdy dzyeń ná ſtrawę/ białey mąki trzy=

40:

dzyeśći korcy/ á poſpolitey ſześćdzyeſiąt korcy/ wołow tłuſtych dzyeſięć/ á pá=

41:

ſtewnych dwádzyeściá/ á ſto ſkopow/ okrom źwierzyny y ptakow y ryb/ ktorych

42:

cudzozyemcy doſyć nośili/ á był wielki pokoy ná zyemi.

Stoł krolá Sá=
lomoná.

43:

¶ Miał też krol Sálomon koniom wozowym cżterdzyeśći tyſięcy iáſli/ á dwá=

44:

naſcie tyſiąc ieznym/

Konie.

ktorych połowicá w Ieruzálem ſłużyłá/ á drugą połowi=

45:

cę rozłożono ná ſwoie mieyſcá/ ktore opatrzáli ći ktorzy nád nimi porucżeń=

46:

ſtwo mieli/ wożąc koniom ięcżmień á oſłom plewy ná mieyſce gdzye krol prze=

47:

bywał. Przechodził Sálomon wſzytki krole ná wſchod ſłońcá mądroſcią/ y był

48:

w niey oznáymion wſzytkiemu ſwiátu.

Rozum Sálomo=
now.

49:

¶ Gdy iuż krol Sálomon miał poſtánowienie wſzelkich ſpraw rządne/ á tym

50:

pokoy ſobie vcżynił/ vmyſlił kościoł pocżąć budowáć ku ſłużbie Bożey/ y ſobie

51:

páłac. Poſłał do Hyrá krolá Tyrſkiego/

Hyrá.

ktory był wielkim przyiacielem Da=

52:

widowi/ proſząc áby mu poſłał rzemięśniká/ ktoryby vmiał robić złotem á ſre=

53:

brem/ miedzyą/ żelázem/ y ſzáty/ s tymi rzemięśniki ktore mam w Zydoſtwie s

ſobą/ ktorych

strona: 77

Liſt 77.

Wiek cżwarty.

ſobą/ ktorych ieſzcże ociec moy był nabył. Poſli mi też y drzewá rozmáitego Ce=

drowego/ y inego z gory Libáńſkiey/

Drzewo ná ko=
ſcioł.

á dam robotnikom ktorzy ie wyrąbią ná

ſtráwę pſzenice dwádzyeściá tyſiąc korcy/ y ták wiele ięcżmieniá/ oleiu też dwá

dzyeściá tyſiąc łagwic káżdy rok. Powiedzyał Hyrám przez liſty Sálomono=grafika

wi/ iż cię Pan bog prze=

łożył nád ludem ſwym/

bądź pochwalon Pan

Bog Izráelſki/ kthory

dał Dawidowi ſyná mą

10:

drego y vcżonego/ iż ko=

11:

ścioł będzye budował

12:

ku chwale Bożey/ y dom

13:

ſobie. Przetoć poſyłam

14:

mężá roſtropnego/ ſlá=

15:

checkiego rodzáiu oycá

16:

ſwoiego Hyrám rzemię=

17:

śniká mądrego/ z naro=

18:

du Dán po mátce/

Hyrám rzemię=
ſnik.

then

19:

wſzytko zrobi cokolwiek

20:

krol pożąda/ á my ſám drzewá nárąbamy y ſpuśćimy wodą do Ioppen/

Ioppen.

á two=

21:

iá praca będzye odwieść do Ieruzálem. Spoſobił tedy Sálomon wſzytki robo

22:

tniki/

Robotnicy.

ktorych było w licżbie ſto y pięćdzyeſiąt tyſiąc y trzy tyſiące y ſześć ſet/ ze

23:

wſzytkiego ludu Izráelſkiego/ s ktorych było ſiedḿdzyeſiąt tyſiąc/ ktorzy nośi=

24:

li máterią ná ſobie/ ośḿdzyeſiąt tyſiąc ktorzy kámienie z gory wyćináli/

Máteria.

á było

25:

ták wielkie drugie kámienie iáko ná dwádzyeściá łokći podłuż/ á wſzerz dzye=

26:

ſięć łokći/ á ná gorę łokći pięć/ przełożonych ſámych nád robotámi było trzy

27:

tyſiące y ſześć ſet.

28:

¶ Było temu lat od wyścia Zydow z Egiptu 480. roku cżwartego pánowá=

29:

nia Sálomonowego/ mieſiącá wtorego/ ktory v nas zową May/

iij. Krole. w vij.
ij. Párál. w ij. iij.

gdy Sálomon

30:

kościoł Boży pocżął budowáć z mármoru iáſnego białego/ á z drzewá piękne=

31:

go/ ná gorze Moria/

Moria gorá.

gdzye Abráám chciał ſyná ſwoiego Izááká ofiárowáć/ á

32:

Iakob drábinę przez ſen widzyał do niebá od zyemie/ á ná ſiedliſku Ornán/

33:

gdzye Dawid Anyołá z miecżem widzyał przeſtáć ludu zábijáć powietrzem.

34:

Ktory kościoł był ná dłuż záłożon ná ſześćdzyeſiąt łokći/ á wſzerz dwádzieściá/

35:

á ná gorę ſto y dwádzyeściá.

Koſcioł Sálomo
now.

Podłogá iego byłá s pięknego kámienia mármo=

36:

rowego/ á ſam kościoł wſzytek obłożon bláchámi złotemi zewnątrz y zwirzchu/

37:

ták iż kámienia nie było widáć/ drugie ściány były Libáńſkim drzewem ota

38:

flowáne/ ołtarzow złotych nádzyáłał. Ołtarz miedzyány był vcżynion wzdłuż

39:

dwádzyeściá łokći/ á wſzerz tákież/ do ktorego też nacżynia Sálomon dał ná=

40:

dzyáłáć złotego bez licżby/ ine rzecży ták nacżynie/ lichtarze/ kubki/ iáko ołta=

41:

rze były przynieſione z Arką Bożą do tego kościołá. A kościoł wſzytek tym ſpo

42:

ſobem był poſtáwion/ iáko był Moiżeſz ná puſzcży roſkazał/ tylko z więtſzym do=

43:

ſtátkiem/ bo ieſzcże był więcey złotá Sálomon przygotował do kościołá/ niżli

44:

iego ociec zoſtáwił. Poſtáwił Sálomon kościoł ze wſzytkim doſtátkiem/ nád

45:

ktory ſwiát ozdobnieyſzego nigdy nie miał/ oſmego roku pánowánia ſwego/ po=

46:

ſtánowił k niemu kápłany/ nacżynia/ odzyenie/ y ine rzecży/ tákież vſtáwy iáko

47:

był Moiżeſz roſkazał/ y roſpiſał liſty do wſzytkich ſtárſzych ludu Izráelſkiego/

48:

áby roſkazáli poſpolitemu ludu przyść y ſámym z nimi ná poświącánie tego ko=

49:

ściołá do Ieruzálem/ mieſiącá ſiodmego ktory zową Etánim/ v nas Páździer

50:

nik/ do ktorego też Arká Boża będzye ná ten cżás wnieſioná z miáſtá Dawido=

51:

wego Syon. A gdy ſie zeſzli/ było poświącánie kościołá z wielką á niewymo=

52:

wną pochwałą á vcżćiwoſcią y nakłádem tákież ofiárámi/

Poſwiącánie ko=
ſciołá.

do ktorego y Arká

53:

Boża ſwiádectwá wnieſioná y poſtáwioná ná mieyſcu ſwiętym ſwiętych z wiel=

ką vcżćiwością/

strona: 77v

Kſięgi pirwſze

ką vcżćiwoſcią/ y s tymi rzecżámi ktore w niey zdawná záchowane były/ to ieſt/

s tablicámi przykazánia Bożego/ támże też w kościele ſkrzynkę z mánną y z ro=

zgą Aaronową położył.

¶ Wypełniwſzy to Sálomon/ vcżynił modlitwę do Páná bogá zá wſzytek lud/

dokońcżywſzy modlitwy/ padł ná zyemię krzyżem cżyniąc dzyęki Pánu Bogu ze

wſzego dobrodzyeyſtwá iego/ wſtawſzy tedy cżynił ofiáry przez ſiedḿ dni z wo=

łow/ ktorych było dwádzyeściá tyſiąc/ á ſkopow ſto y dwádzieściá tyſiąc. Sio=

dmego dniá vyrzał wdzyęcżnie prziymowáć Páná Bogá ſwoię ofiárę/ gdy o=

gień sſtąpił s powietrza á ofiárę ná ołtarzu wſzytkę ſtrawił.

Ofiárá ſie ſámá
zápaliłá.

Po tych cerymo=

10:

niach álbo poſługach kościelnych/ roſpuśćił ludzi do domu w pokoiu. Y vka=

11:

zał mu ſie Pan Bog powtore przez ſen/ y rzekł mu: Wyſłuchałem modlitwę

12:

twoię y poświęćiłem ten dom/ y będą ocży moie obrocone k niemu po wſzytki

13:

dni/ tákież k tobie y ku ludu Izráelſkiemu/ ieſli będzyecie ſtrzedz przykazánia

14:

mego ktorem wam dał/ á ieſli inácżey vcżynicie/ oddalę was tey zyemie/ ktorą

15:

dałem wam/ y kościoł odrzucę od oblicżnośći moiey/ á będzye wáſzá nędzá w

16:

pośmiech ludzki y w powieść obroconá. Stał ten kościoł w pokoiu przez trzy

17:

ſtá y ſiedḿdzyeſiąt lat w cáłośći/ potym z dopuſzcżenia plagi Bożey był ſpalon

18:

y wyłupion s ſkárbow y ze wſzego nacżynia przez krolá Bábilońſkiego/ álbo ie=

19:

go Hetmáná Nábuſárdá.

Nábuſárd.

20:

¶ Dokonawſzy Sálomon domu Bożego/ ſtánął przed ołtarzem w kościele przy

21:

wſzytkim ludu/ podnioſł ręce ſwoie wzgorę/ mowił ty ſłowá:

Modlithwá ko=
ſcielna.

Pánie Boże wſze

22:

chmogący/ nie máſz tobie rownia ná niebie áni ná zyemi/ áni cię niebioſá y zye=

23:

miá w ſpráwach mogą ogárnąć/ á coż ten dom ktorym zbudował? Prośi ſłu=

24:

żebnik twoy w kościele twoim/ nie wzruſzaway vmowy ſwey ktorąś miał s ſłu=

25:

żebnikiem ſwoim á oycem moim Dawidem/ rzekąc: Nie będzye odięt mąż s po=

26:

kolenia twego od ſtolcá kroleſtwá Izráelſkiego/ ieſli będą oſtrzegáć przykazá=

27:

nia moiego. Prośi tedy ſługá twoy/ áby ten dom twoy miał od ciebie ty dáry

28:

ktoreś mu racżył námienić oycu memu ſłudze twemu Dawidowi/ rzekąc: Bę=

29:

dzye tám imię moie w nim. Aby tedy były ocży twoie otworzone we dnie y w no

30:

cy do domu tego/ áby byłá w nim wyſłuchaná prośbá moiá/ tákież ludu Izrá=

31:

elſkiego/ ktorykolwiek imieniá twego ſwiętego ná tym mieyſcu wzywáć będzye/

32:

ábyś go ták wyſłuchał ná niebie iáko pocżynáć będzye ná zyemi/ á nie tylko v=

33:

ſłyſzyſz ále y miłośćiw będzyeſz/ á kto będzye miłośćiwy vkaſz nád nim lutość/

34:

á kto będzye nielutośćiwy/ vkaſz nád nim ſrogość/ dawſzy mu iego vcżynki w

35:

głowę. A ieſliby od nieprzyiacielá zmordowáni byli z gniewu twego/ á vciekli

36:

ſie do domu tego wzywáć ku pomocy imieniá twego/ áby głos ich ná niebie ſły=

37:

ſzan był. A ieſliby byli w niewoli dáleko/ áby ie záſię przywiodł do kościołá te=

38:

go mieyſcá imieniá twoiego zyemie obiecáney oycom náſzym. A ieſliby theż było

39:

niebo záwárte á deſzcż nie był/ álbo plagá iáka/ przez chrobaki/ mory/ walki/

40:

wrzody/ niemocy/ y wſzelkie vćiſki/ powſtáłá/ proſzę ſługá twoy/ iż ktoby ſie w

41:

tych y w inych niedoſtátkoch vciekł do domu tego/ á gniew twoy vbłagáć chciał

42:

wyznawáiąc grzechy ſwoie przed oblicżnoſcią twoią/ áby wzyął wſpomożenie á

43:

pocieſzenie od ciebie. Y wſzyſcy ini ktorzyby przyiecháli z dáleká do tego kościo=

44:

łá dla wyznawánia imieniá twego ſwiętego/ byli wyſłucháni/ áby wſzyſcy ználi

45:

imię y wſpomożenie twoie w nim/ y bali ſie ciebie ná zyemi/ áby też wiedzyeli iż

46:

ieſt imię twoie w tym domu. Potym Sálomon wſtał/ cżynił dzyęki y ofiáry Pá=

47:

nu Bogu/ że to v niego otrzymał o co záwżdy prośił.

48:

¶ Potym Sálomon pocżął też ſobie dom krolewſki budowáć/ látá pánowánia

49:

ſwego dwunaſtego/ ktorego ledwa dokońcżył zá trzynaſcie lat/ bo nie táka by=

50:

łá chćiwość poſpolitego robotniká około niego/ iáko gdy kościoł budowáli.

51:

Zbudował trzy dwory/ ſobie ieden bárzo iáſny y ſpaniły/ drugi dwor żenie kro=

52:

lowey Fáráonowey corze nie mnieyſzym koſztem/ ktore były liſtwámi Cedrowe=

53:

mi otaflowáne/ w trzećim były wywiedzyone páłace álbo ſzale y ſieni z wiryda=

rzmi roſkoſzny=

strona: 78

Wiek cżwarty.

Liſt 78.

rzmi roſkoſznymi z dwoiey máteriey/ to ieſt/ ná ſpodku kámienne/ á ná wirzchu z

drzewá Libáńſkiey gory/ gdzye chowano roſkoſzne rzecży wonne/ ták do kościo=

łá iáko do domu krolewſkiego. Tám też w tych gmáchoch ná wirzchu zbroie y

ine rzecży od żelázá chowano/ áby dla mocy tego drzewá nie rdzewiáły. A nie

tylko tám byłá zbroiá dla walki/ ále y dla okázowánia możnośći krolewſkiey/

bo miał Sálomon ku vkazániu ſzcżytow álbo tarcży dwie ſcie s ſámego złotá/

Okazánie Sálo
moná.

tákże wiele y rohátyn álbo włocżni. Drugich tarcży było dwie ſcie złotych má=

łych iáko mieſiąc/ ty nośili komornicy/ ktorzy v drzwi krolewſkich ſtrzegli. A

kiedy krol gdzye iechał/ tedy z nimi ieździli przed krolem młodzyeńcy/ z długimi

10:

włoſy ze złotem przypráwionemi/ iáko piſze Iozephus.

11:

¶ W pośrzodku tych páłacow miał Sálomon ſtolec ſwoy bárzo ochędożny s grafika

12:

tyłu okrągły/ ná ktorym

13:

ſiadał ná ſądziech/ gdzie

14:

thám były ściány obite

15:

złotem/ á ſtolec s kośći

16:

Słoniowych vcżynion á

17:

złotem ochędożon/

Stolec Sálomo
now.

18:

ktorego ſześć ſtopniow

19:

było wzwyſz wſtępowáć

20:

z mármoru porfiryowe=

21:

go/ z iednę ſtronę ſtolcá

22:

ná káżdym ſtopniu ſtał

23:

lewek ze złotá/ z drugą

24:

ſtronę tákież/ było wſzy=

25:

tkich dwánaſcie. Nie

26:

było nigdy po wſzytkim

27:

ſwiecie tákie miſterne dzyeło w páłacoch krolewſkich/ iáko v Sálomoná. Prze=

28:

to był vwielbion krol Sálomon nád ine krole zyemſkie/

Sálomon nád i=
ne krole.

ták w bogáctwie/ mą=

29:

drośći/ iáko w budowániu ochędożnym/ káżda żyemiá y narodow wiele żądáli

30:

widzyeć twarz álbo oblicże Sálomonowe y ſłyſzeć mądrość iego/ ktorą był dał

31:

Pán Bog w iego ſerce/ á wſzyſcy mu nośili dáry/ nacżynie złote y ſrebrne/ odzie

32:

nie/ kámienie drogie/ y rzecży wonne/ ták iż nie było nic w iego domu coby nie

33:

było ochędożne złotem álbo ſrebrem.

34:

¶ S tey y z inych przycżyn przyiecháłá byłá do niego krolowa Sabá/

Sabá álbo Ni=
chaulá krolowa.

drudzy pi

35:

ſzą Nichaulá Murzynká Egipſka krolowa álbo Murzyńſka s towárzyſtwem

36:

wielkim/ tákież ſłużebnikow/ áby ſłyſzáłá mądrość Sálomonowę/ á Máieſtat

37:

iego s kościołem oglądáłá. Gdy przyiecháłá/ miáłá z nim rozmowę o wielkich

38:

rzecżach/ nie mogłá mu ták wiele á dobrze powiedzyeć/ iáko on ieſzcże lepiey nie

39:

odpowiedzyał/ y náucżył wſzytkiego cżego żądáłá wiedzyeć. Y dziwowáłá ſie

40:

iemu ták bárzo/ iż w niey ledwa duſzá byłá/ mowiąc go więtſzey ſławy być niżli

41:

ieſt ſławny. Dziwowáłá ſie też kościołowi/ páłacom/ vrzędnikom ſpoſobnym/

42:

dworzánom/ y inym rzecżam/ przeto rzekłá: O krolu ktoby nie wielbił Páná

43:

Bogá y twey zyemie y twych obywátelow/ iż cię ták známienitego ná ſtolec po=

44:

ſádził krolewſki/ áby cżynił práwo á vkazał ſpráwiedliwość w ludu Izráel=

45:

ſkim. A otworzywſzy ſkárby ſwoie/ dáłá krolowi ſto y dwádzyeściá funtow zło=

46:

tá/ kámienia drogiego/ y rzecży roſkoſzney woniey/ y rożdzek ktore s ſiebie bál=

47:

ſam wypuſzcżáły/

Dáry od krolo=
wey.

ktore Sálomon nie dáleko Ieruzálem kazał ſzcżepić ná gorze

48:

Engády. Oddał iey tákież Sálomon rownemi dáry/ y nie odmowił żadney rze=

49:

cży cżego żądáłá.

Dáry od krolá.

Przyiąwſzy dáry krolowa od Sálomoná/ wroćiłá ſie do do=

50:

mu. Piſzą Iákub z Bergomá y Nauklerus w ſwoich kronikach/ iż cżego nie

51:

śmiáłá vſtnie mowić/ to przez liſt piſáłá krolowi Sálomonowi/ iż widzyáłá v

52:

niego iedno drzewo ktore leżáło przez potocżek błotny/ ná ktorym drzewie ma

Powieść o drze=
wie krzyżá ſwię=
tego.

53:

być ieden ſławny cżłowiek vkrzyżowan/ dla ktorego potym śmierći ma być kro=

leſtwo Zydo=

strona: 78v

Kſięgi pirwſze

leſtwo Zydowſkie zniſzcżono y ſtracono/ y wiele znákow ktemu powiedzyáłá pra

wdziwych. Przeto Sálomon dał był ono drzewo zákopáć w zyemię ná trzydzye

śći ſiążeni/ y ſtawek ná nim vcżynić/ áby nigdy ná ſwiátło nie przyſzło/ ten to

ſtawek zwano Probatica piſcina/ nád ktorym ludzye chorzy legáli á zdrowie

bráli/ o ktorym w piſmie ſwiętym ſtoi.

¶ Przyſzedſzy k látom niemáłym Sálomon/ iął ſie zbytecżnego gámráctwá/

zwłaſzcżá z niewiáſtámi pogáńſkimi przećiw zakonowi Páńſkiemu/ y położył

zmázę y odſzcżepieńſtwo w narodzye ſwoim/

Odmiennoſć Sá
lomonowá.

bo miał żon ſiedḿ ſet/ á nałożnic

trzy ſtá/ ktore odwroćiły ſerce iego od drogi Bożey/

Zony Sálomo=
nowe.

y náſládował bogow inych

10:

áby ſwoich roſkoſzy nie wzruſzył/ y zbudował ná gorze trzy kościoły báłwánom

11:

pogáńſkim/ ieden Aſtáre álbo Iunonie bogini Sydońſkiey/ drugi Chomos báł

12:

wánu Moábſkiemu/ trzeći Molochowi Amonitſkiemu/ ná gorze oliwney/ co

Báłwány cżár=
towſkie.

13:

było przećiw Bogu/ przeto ono mieyſce zwano mieyſce obráżenia Páná. Prze=

14:

to do niego przyſzedł Prorok od Bogá poſłány/ mowiąc mu: To mowi Pan

15:

Bog/ iżeś wzruſzył á rozdárł poſtánowienie iego/ wzruſzy on tákież kroleſtwo

16:

twoie y rozedrze/ y dam ie ſłudze iego/ wſzákże nie wſzytko/ bo narod Iudá dam

17:

ſynowi iego dla Dawidá ſługi mego/ dla ktoregoż też nie vcżynię tego zá żywotá

18:

iego.

Rozerwánie kro
leſtw.

Przeto mu Pan Bog dał był przeſládowce ieſzcże zá żywotá Adád Idu=

19:

meyſkiego z narodu krolewſkiego/ ktory był vciekł do Egiptu dzyecięciem má=

20:

łym/

Adád.
Idumea.

gdy zá Dawidá Ioáb okrucieńſtwo cżynił nád Idumeyſkimi. Dał mu był

21:

krol Egipſki zá małżonkę ſioſtrę żony ſwey/ ktora mu vrodziłá ſyná imieniem

22:

Genebáth.

Ten to Adád gdy vſłyſzał iż Dawid nie żyw áni Ioáb/ á Sálomon

23:

odſzedł od rozumu/ przeſládował y woiował narod Izráelſki/ wyſzedſzy z Egi=

24:

ptu. Też y Razon kſiążę álbo wodz z Dámáſzku przeſládował Izrael. Tákież

25:

Hieroboám ſyn Nábáthá Efráimſkie^o/ ſłużąc krolowi Sálomonowi podnioſł

26:

nań rękę/

Przeſládownicy
Sálomonowi.

gdy go był vrzędnikiem przełożył nád budowánim/

Hierobám ſlu=
gá Sálomonow.

y poborcą nád

27:

wſzytkim narodem Iozefowym. W ten cżás Prorok Achiás potkał ſie z nim

28:

ná drodze przed Ieruzálem/ máiąc ná ſobie płaſzcż nowy przeryſowány ná

29:

dwánaſcie cżęśći/ rzekł do Hieroboám/ weźmi dzyeſięć cżęśći tego płaſzcżá/ á

30:

dwie zoſtaẃ/

Achiás Prorok.

da tobie Pan Bog roſkázowáć nád dzyeſiącią narodow Izráel=

31:

ſkich/ á ſynowi Sálomonowemu dam iednę/ nád pokoleniem Iudá roſkázo=

32:

wáć/ áby świecá Dawidowá zoſtáłá przedemną w Ieruzálem/ Pan Bog mo=

33:

wi/ áby tám moie imię było. S tey przycżyny Hierobám wpadł w pychę/ pod=

34:

wodził lud poſpolity áby odſtąpili od Sálomoná dla iego vćiśnienia. Przeto

35:

Sálomon náydował obycżay iákoby go zábił. Ale Hieroboám vciekł do Egi=

36:

ptu/ y był tám v krolá Seſag áż do śmierći Sálomonowey.

37:

¶ Vmárł potym Sálomon/ wykonawſzy cżterdzyeśći lat ná kroleſtwie wſzyt=

38:

kim Izráelſkim w Ieruzálem.

Smierć Sálomo
nowá.

Ale Iozephus pokłáda w piſániu ſwoim/ iż kro

39:

lował ośḿdzyeſiąt lat. Wſzákże komentatorowie wykłádáią to/ iż Ioze=

40:

phus nie pochybił w ſwoim piſániu nic/ bo ſwięte piſmo nie pocżyta Sálomo=

41:

nowi tych lat ná kroleſtwie/ w ktorych ſie od Páná Bogá Izráelſkiego od=

42:

wroćił/ to ieſt/ gdy w grzechu przećiw zakonowi mieſzkał z niewiáſtámi báł=

43:

wochwálſkimi/ iedno w ktorych chodził drogámi Bożemi. Pochowan miedzy

44:

oycy w mieſcie Dawidowym.

45:

¶ Nápiſał Sálomon potomkom ſwoim w pámięć ludzką kſięgi/ miedzy inemi

46:

troie mądrośći.

Kſięgi Sálomo=
nowe.

Pirwſze Prouerbiorum/ to ieſt/ przypowieśći álbo przyſłowie/

47:

po Zydowſku Myſzle/ vpomináiąc á náucżáiąc w nich káżdego iáko ociec dzye=

48:

ći ſwoie/ iáko ſie máią we wſzytkich ſpráwach zachowywáć. Wtore kſięgi E=

49:

klezyáſtes/ to ieſt kazánia/ po Zydowſku Coeles/ w ktorych wypiſuie marność

50:

prożnych á nieuſtáwicżnych rzecży/ powtarzáiąc Vanitas vanitatum et omnia

51:

vanitas/ iákoby rzekł/ wſzytki rzecży ná ſwiecie nicżemne ſą/ ále będzye o tym ni=

52:

żey. Trzecie kſięgi Cantica canticorum/ to ieſt ſpiewánie/ wypiſuiąc w nich

53:

wdzięcżność oblubienice/ to ieſt/ kościołá ſwiętego. Piſze Iozephus/ iż też ná=

piſał Sálomon

strona: 79

Wiek cżwarty.

Liſt 79.

piſał Sálomon o káżdym drzewie przypowieść ſwoię/ pocżąwſzy od Izopu áż

do Cedrowego drzewá. Tákże o źwierzętach/ o ptácech/ o rybiech/ y o wſzelkim

ſtworzeniu. Wymyſlił też záklinánie/ zową Exorcyzm/ ktorym cżárty wypą=

dzáli Zydowie/ y niemocy goili przez zyołá y káráktery. Byłá tá náuká rzecżona

Kábállá poſpolita v Zydow przed przyściem Páná Kryſtuſá. Swiádcży o

tym Iozephus/ iż tákiego Exorcyſtę widzyał v Weſpezyaná/ co cżárty wy=

ganiał. ∴ ∴ ∴

Rozdzyał ſiedḿnaſty kſiąg pirwſzych/ o kſięgach

Sálomonowych/ ktore zowiemy Eklezyáſtes álbo

10:

Káznodzyeiá/ to ieſt Sálomoná/ bo trzemi imiony

11:

Sálomoná piſmo ſwięte zowie/ to ieſt/ Sálomon/

12:

Pacificus/ y Eklezyáſtes/ po Zydowsku Coelet/

13:

według wykłádu właſnego żydowskiego.

14:

Lowá Eklezyáſtá ſyná Dawidowego krolá Ie=

15:

rozolimſkiego:

Eklezyáſt. w j.

Márność nád márnośći/ y wſzytki rzecży pro=

16:

żne á márne ſą. Co ma więcey cżłowiek s prace ſwey wſzytkiey

17:

prácuiąc pod ſłońcem? Narod ſchodzi á narod náſtawa/ á

18:

zyemiá ná wieki ſtoi. Słońce wſchodzi y záchodzi/

Wſchod y zachod
Słoncá.
Solſticium.

y wraca ſie

19:

odnowione ná ſwe mieyſce gdzye wſchodzi/ odchodzi też ku po=

20:

łudniu y wráca ſie ku połnocy. Od wſzytkich ſtron ſwiátá wiátry wieią pow=

21:

ſtawſzy/ á záſię ná ſwe okręgi wrácáią ſie. Też wſzytki rzeki w morze wchodzą/

22:

á wżdy go nie nápełnią. Do tegoż mieyſcá záſię płyną s ktorego wyſzły. A tych

23:

rzecży ſłowy cżłowiek wypráwić nie może. Nie náſyći ſie oko widzenim/ áni v=

24:

cho nápełni ſłyſzenim. A co było/ to też będzye? A co ſie sſtáło/ to ſie też sſtá=

25:

nie? Nie máſz nic nowego pod ſłońcem/ ieſli rzecż iáka/ o ktoreyby mogł rzec/

26:

weyrzy/ áno ieſt nowa rzecż? áno ich iuż kilko dawno ná zad przeſzło przed ná=

27:

mi. Nie máſz pirwſzych rzecży pámiątki/ áni tych ktore potym będą/ będą wſpo

28:

mináć w napoſlednieyſzym wieku. Ia Sálomon byłem krolem Izráelſkim w

29:

Ieruzálem/ y vmyſliłem w ſercu ſwym/ ábych ſie wywiedzyał mądrze á opátrz=

30:

nie wſzytkich rzecży/ ktore ſie dzyeią pod ſłońcem. Ale tę pracę Pan Bog vło=

31:

żył ludzyom/ áby ie zniżył. Obacżyłem iż wſzytki dzyelnośći ktore ſą pod niebem

32:

cżynione/ ſą prożne á márne s trapienim duchá. Przewrotny trudno ma być ná=

33:

práwiony/ á błaznow bez licżby. Mowiłem ia w ſercu ſwym w ty ſłowá: A tom

34:

ia wielkie rzecży pocżynił y okazałem ſie w mądrośći nád ine ktorzy byli prze=

35:

demną w Ieruzálem/ y widzyáło ſerce moie wielką mądrość y náukę/ y przy=

36:

dałem ktemu myſli ſwoie/ ábych poznał mądrość/ náuki/ ſzaleńſtwo/ y błędy.

37:

Y poznałem że y w tych rzecżach ieſt wielkie trapienie duchá/ przeto że przy

38:

wielkiey mądrośći wielki gniew pánuie/

Gniew z mądro=
ſći.

á kto przycżynia náuki/ przycżynia

39:

ſpołu y prace s fráſunkiem.

40:

¶ Przetoż rzekłem ſam w ſobie: Będę vżywał hoynie w roſkoſzy/ ábych doſwia

41:

dcżył iákie też to dobro/ y obacżyłem áno też to márność.

Eklezyáſt. w ij.

Smiechowim przy=

42:

piſał ſzaleńſtwo/ á weſelum rzekł: A co to cżyniſz? Vmyſliłem w sercu ſwym/

43:

áby winá nie pożywáło ciáło moie/ y obroćiło mię ſerce moie ku mądrośći/ á=

44:

bych ſie wyiął z błazeńſtwá/ dokądbych nie poznał coby było pożytecżnego ſy=

45:

nom ludzkim/ co cżynić potrzebá ieſt pod ſłońcem po wſzytki dni żywotá ich.

46:

Vcżyniłem wielkie ſkutki/ nábudowałem ſobie domow/ winnic nácżynił/ ogro

47:

dow/ ſadow/ drzewá náſzcżepił/ wodym názáſtáwiał áby drzewo y owoce wil=

O	kość miáły

strona: 79v

Kſięgi pirwſze

kość miáły. Nákupiłem ſług doſyć y dzyewek/ wolnych y niewolnych/ domo=

wych y krom domu. Stádá dobytká doſyć/ więcey niż przedemną mieli krolo=

wie w Ieruzálem. Názbierałem ſrebrá y złotá/ y nábytkow álbo ſtátkow kro=

lewſkich y zyemſkich koſztownych. Ziednałem ſobie ſpiewaki y ſpiewacżki/ y nie=

wiáſty roſkoſzne ludzyom/ kofliki y konwie złote k ſłużbie/ áby do nich winá ná=

lewano/ á przewyzſzyłem bogáctwem wſzytki ktorzy byli przedemną w Ieruzá=

lem. Poſpołu y mądrość przy mnie zoſtáłá/ y wſzytkich rzecży ktorych żądáły o=

cży moie nie broniłem im/ ánim ſercu zábraniał co ſie mu podobáło w roſkoſzy

wſzelkiey/ áby ſie we wſzem kocháło á weſeliło com vdzyáłał/ á tom pokłádał zá

10:

ſwą cżęść ze wſzey prace moiey. Y weyrzałem ná wſzytko dzyeło ſwoie/ ktore v=

11:

cżyniły ręce moie/ áno wſzytko márność nicżemna/ á trapienie duchá/ á nic wie

12:

cżnego pod ſłońcem. Obroćiłem ſie ábych ſpátrzył mądrośći/ błędow/ y bła=

13:

zeńſtwá/ y rzekłem w ſobie: Coż ieſt cżłowiek? ábych mogł náſládowáć krolá

14:

ſtworzycielá ſwego. Y vyrzałem áno ták wiele przeſięga mądrość błazeńſtwo/

15:

iáko ſie bárzo dzyeli ſwiátłość od ciemnośći. Mądrego cżłowieká ſą ocży w ie=

16:

go głowie/ á błazen w cieniu chodzi. Y poznałem ia że iednáka fortuná wſzyt=

17:

kim przychodzi/ y pomyſliłem iż táż fortuná przydzye mnie co y błaznowi/ y coż

18:

mi to płatno żem więtſzą pracą miał około mądrośći? Y pomyſliłem v ſiebie/

19:

iż też to byłáby márność.

Nicżemny cżło=
wiek á márny
ſwiát.

Bo też nie wiecżna pámiątká mądrośći iáko y głu=

20:

pośći/ á przyſzłe cżáſy wſzytki rzecży rowno zákryią zápomnienim. Iednáko v=

21:

miera vcżony iáko y nieucżony/ przetom żywot wzgárdził widząc wſzytki rzecży

22:

pod niebem márne á nie trwáłe/ y trápienie duchá álbo myſli. Omierzłá mi też

23:

y praca ktorą podeymowałem pod ſłońcem/ iż ią zoſtáwiam drugiemu po ſo=

24:

bie/ á niewiem ieſzcże iáki będzye/ ieſli mądry álbo głupi/ á będzye pánował

25:

we wſzytkiey pracy moiey/ ktoreiem s pracą nábywał/ y to márność ieſt. A prze

26:

toż przeſtałem á niechciáło więcey moie ſerce prácowáć pod ſłońcem. Bo y to

27:

márna vtrátá/ gdy kto rozumem á pracą ſpráwiedliwie nábywſzy/ zoſtáwi cżło

28:

wieku ktory ná to ni cżym nie pomagał. Albo też co ieſt pożytecżna praca cżło

29:

wieku? gdyż wſzytki dni iego pełne ſą fráſunku bez odpocżynienia. Nie przy=

30:

chodzi nic inego lepſzego cżłowieku s prace ſwey/ iedno co ie á pije/ ták áby ſie

31:

w tym duſzy ſwey dobrze podobał/ co też to widzę z Bożey ręki bráć. Kto kie=

32:

dy iadł/ y ku pracy prędſzy był iáko ia? Bo Pan Bog dawa rozum kto mu ſie

33:

podoba/ tákież náukę y roſkoſz/ dawa też temu ktory iego drogámi nie chodzi for

34:

tunę w zebrániu ſkárbow y dobrego mienia/ áby to zoſtáwił temu ná potym/

35:

ktory ſie Bogu podobáć będzye. Ale y to ieſt márność.

36:

Wſzytki rzecży ſwoy cżás máią zámierzony pod ſłoń=

37:

cem/ ieſt cżás co chceſz y nie chceſz. Ieſt cżás národzenia/ ieſt śmierći. Ieſt cżás

Eklezyáſt. w iij.

38:

ſzcżepieniu/ kopániu. Ieſt cżás zábicia y vzdrowienia/ káżenia/ budowánia.

39:

Cżás płácżu/ śmiechu/ nárzekániu/ ſkakániu: Rozmiotánia kámienia/ y záſię

40:

zbieránia. Czás obłápiánia/ powſtrzymánia. Cżás zyſkánia/ cżás ſtrácenia/ ro=

41:

zdárcia y sſzywánia. Cżás mowienia/ cżás milcżenia. Cżás boiowánia/ cżás po

42:

koiá. Coż ma tedy cżłowiek więcey s prace ſwey? záchowáć ſie w tym co prácu=

43:

ie. Widzyałem trapienie ktore Pan Bog dał ſynom ludzkim/ áby byli pokorni

44:

w nim. Wſzytki rzecży ozdobne vcżynił ná cżás ſwoy/ á ſwiát podał w ich ſercá

45:

myſliwe/ áby nie rozumiał cżłowiek dzyełá Boſkiego/ ktore vcżynił od pocżą=

46:

tku áż do końcá. Y poznałem iż nic lepſzego nie máſz iedno być weſołym/ á cży=

47:

nić dobrze w żywocie ſwym. Wſzelki záiſte cżłowiek ktory ie á pije á widzi do=

48:

bre rzecży s prace ſwey/ to ieſt dar Boży. Poznałem też y wiem/ iż co Bog ſtwo

49:

rzył/ wiecżnie będzye trwáć. Nie możem więcey áni mniey nicżego przydáć tym

50:

rzecżam ktore Bog vcżynił/ poſtánowił to Bog áby ſie go káżdy bał. Co było

51:

kiedy/ iuż ieſt. A ktore ſą rzecży przyſzłe/ iuż były niegdy/ á to Bog nágradza co

52:

przeminęło. Widzyałem pod ſłońcem ná mieyſcu ſądowym nielutość kroluiąc/

y ná mieyſcu

strona: 80

Wiek cżwarty.

Liſt 80.

y ná mieyſcu ſpráwiedliwośći niepráwość. Y pomyſliłem ſobie/ iż Bog ſprá

wiedliwego y nielitośćiwego ſądzić będzye/ tám bowim cżás ieſt/ iż káżdy zá v=

cżynek ſwoy ſłuſzną zapłátę ſwą weźmie. Y pomyſliłem ſam w ſobie/ mnimáiąc

iż Pan nád ine ſtworzenie cżłowieká przewyzſzył/ á oni ſie okázuią rowni nie=

mym źwirzętom/ bo iednákie przychodzą przygody ludzyom iáko y źwirzętom/ á

iáka iednego ſmierć táka y drugiego/ iáki duch iednego táki drugiego/ áni ma

cżłowiek nic nád źwierzę. Wſzytki rzecży poddáne ſą márnośći/ wſzytki rzecży

idą ná mieyſce iedno/ wſzytki rzecży poſzły z zyemie y w zyemię poydą. Kto wie/

ieſli duch ludzki do niebá wſtępuie/ á bydlęcy do zyemie sſtąpi. Nic inego nie

10:

náyduię lepſzego/ iedno áby cżłowiek był weſoł w ſwoich vcżynkach/ to ieſt ie=

11:

go cżęsć. Bo kto go ktemu przywiedzye/ áby widzyał co ſie będzye dzyało po

12:

iego śmierći? Wykłádáią ty ſłowá vcżeni ludzye mowić Sálomoná w poſtá=

13:

wie bezrozumnego/ gdy od zakoná Bożego odſtąpił.

14:

Obrácáiąc ſie ia ku inym rzecżam/ y widzyałem vći=

15:

śnienia wſzytki ktore ſie dzyeią pod ſłońcem/

Eklezyáſt. w iiij.

á łzy niewinnych/ á żadnego nie

16:

máſz coby ie pocieſzył/ áni tego coby odpárł gwałt ich od okrutnikow. Y chwa=

17:

liłem więcey martwe niżli żywe/ á tegom ieſzcże fortunnieyſzego ſądził nád o=

18:

boie/ ktory ſie ieſzcże nie vrodził/ ktory ieſzcże nie doſwiadcżył złych ſpraw pod

19:

ſłońcem. Weyrzałem záſię ná wſzytki prace ludzkie/ y obacżyłem w nich wiel=

20:

ką zazdrość ſpolną być. Przeto theż y w tym ieſt márność y trapienie duchá.

21:

Szalony złożywſzy ręce ſwoie/ ie mięſo ſwoie mowiąc: Lepſzać ieſt garść z od=

22:

pocżynienim/ niż obie pełne ręce s pracą á trapienim duſze. Rozmyſlałem zá=

23:

ſię/ y nálázłem drugą márność pod ſłońcem. Sam ieſt cżłowiek á drugiego

24:

nie ma/ áni ſyná/ áni brátá/ á wżdy prácowáć nie przeſtawa/ áni ocży iego ná=

25:

ſycone ſą bogáctwá/ áby rzekł: Ná kogo prácuię/ á zdradzam duſzę ſwą/ Y to

26:

też ieſt márność. Lepiey mieſzkáć dwiemá złącżonymi niż iednemu/ y nalepſzy

27:

pożytek s prace ſwey máią/ bo ácż ieden z nich vpadnie/ drugi go podnieſie.

Bezżency.

Zle

28:

ieſt ſámemu/ bo gdy pádnie/ nie ma ktoby go podnioſł. A będąli ſpołu ſpáć/

29:

zágrzeie ſie ieden od drugiego/ á ieden iáko ſie ma zágrzać? y rychley dwá ode=

30:

prą iednemu. Powrozek ze trzemi ſkrętámi mocnieyſzy niż o iedney. Lepſze ieſt

31:

dzyecię vbogie á mądre/ niżli krol ſtáry á głupi/ ktory nie pátrzy ná przyſzłe cżá

32:

ſy. Iż drugi wyſzedſzy z więzyenia á z okow bywa krolem/ á drugi bywſzy kro=

33:

lem w nędzy zginie. Widzyałem też wſzytki żywiące pod ſłońcem ſłużąc dzye=

34:

cięciu/ ktore miáło ná mieyſcu oycowſkim krolowáć/

Dzyecię krolu=
iące.

Y to márność y trapienie

35:

duſze. Oſtrzeſz nogi twey/ iákoby wſzedł do domu Bożego/ á gdy bliſko/ ábyś

36:

ſłyſzał/ bo wielem ieſt lepſze poſłuſzeńſtwo niżli ofiárá błaźniwych ludzi/ kto=

37:

rzy niewiedzą co cżynią złego.

38:

Nie mow wſzetecżnie áni ſkwápliwie przed Pánem

39:

Bogiem/

Eklezyáſt. w v.

Bog záiſte ná niebie ieſt á ty ná zyemi/ przeto bądź ſkromny w mowie

40:

ſwey. Po wielkiey pracy kołácą ſie po cżłowieku ſny/

Przećiw mowie
wſzetecżney.
Sen.

á w wielomowieniu náy=

41:

duie ſie błazeńſtwo. Slubiłeśli co Pánu Bogu/ nie przedłużay ſpełnić/ bo ſie

42:

mu nie podoba niemądre á niewierne obiecowánie.

Slubowánie.

Nie dopuſzcżay áby vſtá

43:

twoie dáły przycżynę grzechu ciáłu twemu/ áni moẃ przed Anyołem przez nie=

44:

opátrzność grzech być/ cżemu? gniewa ſie Bog? dla głoſu twego/ by nie ſkáźił

45:

prace ręku twych. Też w wielkośći kołátánia ſnow/ y w márnoſciach/ y w ſprá

46:

wach wielkich/ trzebá ſie Bogá bać. Vyrzyſzli gwałt vbogich/ á ſądy nieſprá=

47:

wiedliwe/ nie dziwuy ſie Boſkiey woley/ bo ieſt ſtroż nád ſtroże wyſokie wyzſzy.

48:

tákże y ná zyemi/ ſa iedni wyzſzy nád drugie/ nád tymi záſię krol ieſt ktory wſzey

49:

zyemi roſkázuie/ (to ieſt/ przełożył Pan Bog Anyoły nád Sędźmi y nád Krol=

50:

mi zyemſkimi/ ktorzy tego doglądáią/ ktorzyby thego mogli zábronić/ máiąc

51:

moc nád nimi/ ále to záchowawáią ná oſtátni cżás kiedy ſie zboże doſtoi/ odey=

O 2

mie Pan

strona: 80v

Kſięgi pirwſze

mie Pan Bog kąkol od zboża á popali gi/ ſwięty Ieronim wykłáda.) Kto mi=

łuie pieniądze/ nie będzye ich náſycon: kto miłuie bogáctwo/ nie vżywie go/

Przeto y w tym márność. Gdy ſie mnożą ſkárby/ mnożą ſie y ći co ie iedzą. A

coż zá pożytek z nich máią ich goſpodarze/ tylko co ſie ich nápátrzą. Smácżne

ieſt ſpánie po pracy/ choć máło álbo wiele iadł/ á bogacżowi doſytość nie do=

puſzcża ſpáć. Ieſt też to niemoc wielka álbo wrzod pod ſłońcem/ chowáć ſkár=

by ná ſwe złe/ bo przez ich złą ſpráwę wiele poginęło goſpodarzow ich/ gdyż ba=

cżymy/ iż ſie cżłowiek bez nich nágo rodzi/ y bez nich záſię odeydzye/ Y tho ieſt

márność. Przetoż łákomy cżłowiek przez wſzytek cżás żywotá ſwego w ciemno

10:

śći iada/ z wielkim gniewem y wrzodem. Przeto iáko ia znam/ iż lepiey vżywáć

11:

z weſelim prace ſwey przez wſzytek cżás żywotá ſwoiego zá cżáſu ktory mu Bog

12:

dał/ bo to ieſt iego cżęść. Y to też ieſt dar Boży/ ktoremu Pan Bog da dobre

13:

imienie/ á vżywa go w pokoiu/ bo tháki cżłowiek nie długi cżás ma ná ſwiecie

14:

żyć/ bo Pan bog zábáwi go weſołemi krotofilámi/ iż mu prętko látá przeminą.

15:

Ieſt też to iedno złe pod ſłońcem/ á zmocniło ſie mie=

16:

dzy ludźmi/ gdy kogo Pan Bog przełoży ná páńſtwo/ y ná cżeść álbo doſtoień=

17:

ſtwo/ ták iż ma wſzelki doſtátek/ á nie vmie tego vżywáć/

Eklezyáſt. w vi.

ále to kto cudzy po=

18:

bierze á pożrze/ Też to márność y zła niemoc. By też kto miał y ſto ſynow/ y był

19:

długo żyw/ nic mu to niepłatno/ gdy iego duſzá nie vżywie nic dobrego s ſtát=

20:

ku ſwego/ á potymby y grobu nie miał/ ſzcżęſliwſzego kłádę nádeń kto ſie mar=

21:

two vrodzi/ bo dármo przyſzedł ná ſwiát/ á bierze ſie ku ciemnoſciam/ á imię

22:

iego zápomnienim wygłádzone będzye. Nie widzyał ſłońcá/ áni poznał rozdzya

23:

łu miedzy złym y dobrym. Wſzelka robotá cżłowiecża/ ieſtći w vſciech iego/

24:

gdyż ſie wſzytki prace do vſt ſciągáią/ (to ieſt/ áby żył dobrze) ále myſli iego

25:

nigdy nie náſyćiſz. Co ma więcey mądry nád błazná/ álbo nád vbogiego/ ktory

26:

vmie żywot wieść miedzy żywemi. Lepiey ieſt widzyeć to cżego żądaſz/ niż tego

27:

żędáć cżego nie znaſz. Ale y toć ieſt márność á wſzetecżność duchá. Kto ieſt/ iuż

28:

imię iego wezwáne ieſt/ y vznano ieſt iż cżłowiek ieſt/ áni też może práwem po=

29:

ſtępowáć z mocnym nád ſobą. Bo wiele rzecży ktore prożną márność á vtrátę

30:

ſpráwuią. Kto wie cżego cżłowieku potrzebá w żywocie iego dni wſzytkich/

31:

ktory przeſzedł iáko cień/ álbo kto mu powie co ma być po nim ná ſwiecie.

32:

Lepſze ieſt imię dobre niżli máśći drogie/ á dzyeń

33:

śmierći lepſzy niżli národzenia. Lepiey ieſt iść do domu płacżu niż weſela/ bo

34:

ſie w nim wſpomina oſtátni cżás ludzki/

Eklezyáſt. w VII.

á cżłowiek żywy będąc w ſmutku/ wſpo

35:

mina ná przyſzłe cżáſy. Lepſzy ieſt gniew niżli śmiech/ bo przez ſmutną twarz

36:

gniewáiącego/ troſzcże ſie myſl grzeſzącego. Serce mądrych ludzi ieſt tu gdzye

37:

ſmutek/ ále błaznow tám gdzye weſele. Lepiey ieſt ſłyſzeć łáiánie mądrego/ niż

38:

ſpiewánie ſzalonego/ to ieſt pochlebſtwo/ iáki głos ćirniowy bywa pod gárn=

39:

cem/ táki śmiech bywa ſzalonego/ co też ieſt márność. Potwarz záſmuca mą=

40:

drego/ á łamie moc ſercá iego ſláchetnych obycżáiow. Lepſzy ieſt koniec modli=

41:

twy/ niżli przodek (v Zydow ſtoi potrzeby oſtátnia cżęść.) Lepſzy ieſt cżłowiek

42:

wolny álbo miękki/ niżli vporny álbo wyſokiey myſli. Nie byway prętki ku gnie

43:

wu/ bo gniew ná łonie ſiedzi v błaznow. Nie moẃ ták: Iż lepſze były pirwey

44:

látá niżli dziś náſtáły/ boś nie pytał roſtropnie o to/ (to ieſt/ ninieyſze cżáſy to=

45:

bie lepſze ſą niż przeſzłe álbo przyſzłe/ gdy ſłońce widziſz niżli gdyś go nie wi=

46:

dzyał/ á też wſzytki cżáſy w iednákiey mocy v Bogá.) Mądrość z imienim dzye=

47:

dzicżnym dobra ieſt/ y więcey pożytecżna pátrzącym ná ſłońce. Abowiem kto

48:

poſpołu pod zaſłoną (álbo obroną) mądrośći y pieniędzy będzye leżał/ ma pir

49:

wſze mieyſce náuká/ przeto iż mądrość dawa żywot ſwoim dzyedzicom. (to jeſt

50:

lepſza obroná z mądrośći niżli s pieniędzy) Pátrz ná ſpráwę Boſką/ iż żadny te=

51:

go nie może nápráwić co on ſkáźił. Cżáſu dobrego bądź weſoł/ á cżáſu ſrogiego

opátrz ſie.

strona: 81

Wiek cżwarty.

Liſt 81.

opátrz ſie. Bo to poſtánowił mądrze/ iáko ten/ ták y ow cżás/ Pan Bog vcży=

nił. Po Bodze nic pewnego cżłowiek ná ſwiecie nie naydzie (áby cżłowiek prze=

ćiw iemu pewnych żáłob nie nálazł.) Ty rzecży widzyałem też cżáſu dniow már

nośći moich/ Iż ſpráwiedliwy zginął w ſpráwiedliwośći ſwoiey/ á nieſpráwie=

dliwy długo żył w złośći ſwoiey. Nie byway názbyt ſpráwiedliwy (to ieſt/ nie

karz okrutnoſcią ledá o przycżynę.) Nie pocżytay ſobie mądrośći wielkiey/ byś

z rozumu nie wypadł. Nie bądź okrutny áni ſzalony/ ábyś nie vmárł krom ſwe=

go cżáſu. Dobrze ieſt pomoc ſpráwiedliwemu/ y od niego ręki nie odrywáć/ bo

kto ſie Bogá boi/ nie zmieſzka nicżego. Mądrość potwirdziłá mądrego nád

10:

dzyeſięcioro kſiążąt mieyſkich. Nie máſz záprawdę cżłowieká ſpráwiedliwego/

11:

ktoryby dobrze cżynił á nie grzeſzył. Nie przydaway ſercá twego ku złey rzecży

12:

ludzi zlych/ nie ſłuchay też ſługi ſwego tobie złorzecżąc/ bo też wie ſerce twoie/

13:

iżeś też ty złorzecżył drugim. Wſzytkiegom tego pokuſzał w mądrośći y rze=

14:

kłem/ będę mądrym/ á oná ſie dáley odwiozłá odemnie więcey niż byłá. A wiel=

15:

ką głębokość kto naydzye? Przebiegłem wiele rzecży rozumem/ chcąc náleść

16:

mądrość y rozum/ ábych poznał nielitość/ błazná/ błędy głupich/ y nálazłem

17:

niewiáſtę gorzcżeyſzą niżli śmierć/ ktorey ieſt ſerce iáko ſieć łowczá álbo wir=

18:

ſza/ máiąc ręce z okowámi/ (to ieſt/ kto ſie iey da powoli/ zwiąże go y wſádzi

19:

do więzyenia.) Kto ſie Bogu podoba/ wyrwie ſie z niey/ ále kto grzeſzny ieſt/

20:

będzye od niey poiman. Mowi Sálomon/ weyrzy/ złożywſzy iednę rzecż z dru=

21:

gą ábych nálazł rozumem/ ktorego ieſzcże pátrzy duſzá ma/ licżbę ludzi prá=

22:

wych/ iednegożem s tyſiącá náſzedł/ ktorego może miedzy dobre ludzi licżyć/

23:

ále żony żadney. Pátrz też com obacżył/ iż Bog Adámá pirwſzego cżłowieká

24:

dobrego ſtworzył/ pátrzże záſię iáko ſie dziś dáleko od niego wyrodzili/ már=

25:

nych myſli náſláduiąc.

26:

Mądrość cżłowiecża okázuie ſie ná twarzy iego iá=

27:

ſna/ á mocny twarz ſwoię zmieni.

Eklezyá. w viij.

Ia vſt krolewſkich ſtrzegę/ y ſłow przyſięgi

28:

Páńſkiey. Nie kwaṕ ſie od twarzy iego odchodzić/ áni trway w ſkutku złym/

29:

bo wſzytko co będzye chciał vcżynić ktorą rzecż krol roſkaże on w niey mocą

30:

władnie. A kto mu rzecże co cżyniſz? Przeto kto ſłucha przykazánia/ nie vży=

31:

wie nic złego. A ſerce mądrego rozumie cżáſowi y rozeznániu. Abowiem ku

32:

wſzelkiey ſpráwie wolney ieſt ſwoy cżás y rozeznánie/ á wiele trapienia ma cżło=

33:

wiek/ gdyż niewie przyſzłych y przeſzłych cżáſow/ áni ich może poznáć przez ża=

34:

dnego poſłá. Nie ma tego w mocy cżłowiek/ áby mogł zábronić duchá/ áni ma

35:

w mocy dniá śmierći/ áni ſtrzał wypuſzcżonych ná woynie/ áni go nielitość wy=

36:

ſwobodzi. Wſzytkim ty ſpráwy obacżył/ ktore pod ſłońcem bywáią. Ieſt cżás

37:

ktorego pánuie cżłowiek cżłowiekowi/ ná iego zátrátę. Wiele ludzi máią ſerce

38:

śmiáłe ná cżynienie złośći cżęſtokroć/ iż im Pan Bog pomſtę odwłacża. Ia też

39:

wiem iż tym dobre w ocży záchodzi ktorzy ſie Bogá boią y wielbią/ á nielitośći=

40:

wemu namnieyſze dobro przydzye/ áni ſie nie sſtárzeie we dniach/ kto ſie Bogá

41:

nie boi. Ieſt też ieſzcże druga márność ſwiecká. Są niektorzy ſpráwiedliwi á

42:

źle ſie im wiedzye/ iákoby mieli ſkutki złych ludzi/ á ſą záſię grzeſzni iż ſą ták be=

43:

ſpiecżni/ iákoby mieli ſkutki dobrych ludzi á ſpráwiedliwych. Ale y to zá wielką

44:

márność ſądzę. Nie máſz tedy lepſzego cżłowieku pod ſłońcem/ iedno z weſelim

45:

vżywáć prace ſwey álbo dobrá ſwego/ ktore mu Bog dał. Y przyłożyłem ſerce

46:

ſwe ktemu ieſzcże/ ábych poznał mądrość/ á zrozumiał rozdzyałom/ ktore ſie

47:

dzyeią ná zyemi. Y zrozumiałem/ iż cżłowiek káżdy żadney odpowiedzi dáć nie

48:

może pytáiącemu ná wſzytki rzecży/ ktore Bog ſpoſobił pod ſłońcem. A imby

49:

ſie ná to więcey vdał wiedzyeć/ tymby mniey wiedzyał.

50:

Rozważyłem ty wſzytki rzecży ſam w ſobie iáſnie/ iż

51:

ſpráwiedliwi y mądrzy/ y ich ſłudzy ſą w ręku Bożych.

Eklezyáſt. w ix.

A iż cżłowiek niewie być

O 3	poſpołu miło=

strona: 81v

Kſięgi pirwſze

poſpołu miłośći y nienawiśći/ ále Bogu ty rzecży ſą przełożone/ bo wſzytkim

iednáko rzecży przychodzą/ ſpráwiedliwemu y krzywemu/ dobremu y złemu/ cży

niącemu obchod kościelny y pośmiewáiącemu ſie s tego/ ſwiętemu y grzeſzni=

kowi/ przyſiężnikowi y chroniącemu ſie przyſięgi. Toć ieſt nagorſze miedzy wſze

mi rzecżámi/ iż ty rzecży przygadzáią ſie wſzem iednáko. Przetoż ſercá ſynow lu=

dzkich nápełnione bywáią złymi rzecżámi y ſzaleńſtwem/ iż potym wſtępuią do

vmárłych (ſwięty Ieronim kłádzye do piekłá.) Kto wżdy iákokolwiek przy=

łącżon bywa do żywych/ ma nádzyeię ieſzcże zoſtáć. Y pies żywy ma nád lwá

zdechłego. Wſzákże ći co żywi ſą/ wiedzą iż máią vmrzeć/ ále vmárli nic dáley

10:

niewiedzą áni máią więcey odpłáty/ bo w zápomnienie daná ieſt pámięć ich.

11:

Miłość tákież y nienawiść ſpołu też záginą/ ániż máią cżęśći dáley w tym to

12:

ſwiecie ze wſzego co ſie pod ſłońcem dzyeie.

Chleb.
Wino.
Száty.

Przeto weſele iedz chleb twoy tákież

13:

wino piy/ boć tego Pan Bog życży. Káżdego cżáſu áby twoie ſzáty były chędo=

14:

gie/ też máść woniáiąca áby s twey glowy nie ſchadzáłá. Vżyway krotofile z żo

15:

ną ſwą ktorą miłuieſz/ po wſzytki dni żywotá nieuſtáwicżnośći twey/ ktore to=

16:

bie ſą dáne pod ſłońcem/ po wſzytki cżáſy márnośći twoiey. Bo tho ieſt twoiá

17:

cżęść w żywocie twoim á w pracy/ ktorą prácuieſz pod ſłońcem. Cokolwiek mo

18:

że ręká twa dzyáłáć znienagłá/ dzyáłay ná ſwą cżęść męſką/ ábowiem áni robo

19:

tá/ áni myſl/ áni náuká/ áni mądrość ieſt w piekle/ do ktorego ty ciągnieſz.

Piekło.

Ro=

20:

zmyſlałem záſię o tych rzecżach ktore ſłońcu przyleżą/ áno nie máſz biegow ry=

21:

chłym/ áni walki mocnym/ áni chleb mądrym/ áni roſtropnych bogáctwá/ áni

22:

przemienność vcżonych/ ábowiem cżás y fortuná zwycżáiem wſzytkim przycho=

23:

dzą. A też cżłowiek niewie ſwego przypadku/ iáko ryby wierſzą/ á ptaki ſiecią/

24:

ták też y ná ludzi połowká cżáſu niebeſpiecżnego/ gdy ie przygodá z nieopátrze=

25:

nia ogárnie. Tom też widzyał pod ſłońcem: Było miáſtecżko máłe/ á w nim też

26:

máło ludzi/ ktore obegnał wielki á mocny krol/ y wieże przećiw iemu wielkie

27:

poſtáwił/ y był w tym miáſtecżku vbogi mądry/ ktorego ſpráwą było ono miá=

28:

ſtecżko od oblężenia wybáwione/ á żadny ná iego dobrodzyeyſtwo nie wſpomi=

29:

nał.

Przykład o mą=
drym vbogim.

Stądże wyznawam być/ iż mądrość moc przewyzſza/ á vbogiego rozum

30:

wzgárdzony/ áni iego mowy ſłucháią. Abowim ſłowá mądrych ludzi ná ſpokoy

31:

nych mieyſcach więcey bywáią ſłucháne/ niż wołánie pánow miedzy ſzalonemi.

32:

Lepſza ieſt mądrość niżli przypráwy walecżne/ á ie=

33:

den cżłowiek ſtrácony wiele dobrego pokáźi.

Eklezyáſt. w x.

Iáko máłe muchy pokáżą drogą

34:

máść gdy w niey pozdycháią/ ták też máłe ſzaleńſtwo ſkáźi co bywa ſláchetne=

35:

go z mądrośći á ze cżći. Serce mądrego bywa ná práwicy/ á ſerce ſzalonego ná

36:

lewicy. Ale y błazen chodząc po drodze ſwoiey/ iż ſam błazen/ ine tákież ma zá

37:

błazny. Ieſliby powſtał przećiw tobie złą myſlą pánuiący tobie/ nie wyſtępuy

38:

z mieyſcá ſwoiego. Bo kto złą myſl vmie vchodzić/ cięſzkim grzechom odpirá.

39:

Ieſt też to iedno złe ktorem widzyał pod ſłońcem/ przez złe rozeznánie páná pir

40:

wſzego: Błazná ná wyſokie mieyſce przełożono/ á bogáći ſiedzyeli ná dole. Wi=

41:

dzyałem ſłużebniki ieżdząc ná koniech/ á kſiążętá pieſzki chodzili iáko ſłudzy.

42:

Kto kopa doł/ wpada do niego/ á kto płot rozbiera/ vkąſi go wąż. Kto nośi

43:

kámienie/ vráźi ſie od nich/ kto ſzcżepa drzewo/ vráźi ſie ſnádnie. Zelázo przytę=

44:

pione/ oſtrząc wyoſtrzy ſie. Káżda rzecż potrzebuie ćwicżenia/ po ćwicżeniu

45:

przychadza mądrość/ ále z więtſzą pracą nábyta. Ieſli wąż vkąśi nie kſzykáiąc

46:

(to ieſt milcżkiem) ieſt przeklęty. Słowá vſt mądrego/ wdzyęcżność cżynią ſłu

47:

cháiącemu. Ale ſzalonego śmiech á márną vtrátę cżáſu. Szalony wiele ſłow

48:

mowi/ á niewie gdzye ma iść/ á kto mu ma vkázáć? gdzye poydzye. Praca ſzalo=

49:

nego ktory drogi niewie do miáſtá/ trapienie mu przynośi. Biádá zyemi w kto=

50:

rey dzyecię kroluie/ á kſiążętá iey ráno iadáią. O błogoſłáwiona zyemio ktora

51:

maſz krolá ſláchetnego/ á kſiążętá twoie w ſłuſzny cżás iadáią/ ku pośileniu tyl

52:

ko iadáią á nie ku zbytku pełniąc ieden drugiemu. Dla niedbáłośći pogniją

ſtrzechy domo=

strona: 82

Wiek cżwarty.

Liſt 82.

ſtrzechy domowe/ á dla ręki leniwey będzye kápáło do domu. Okazáłe goduią

w potráwach dla roſkoſzy/ á winá przydawáią áby żywoty vweſelili. A pienią=

dzom ſłużą wſzytki rzecży. Nie gardź krolem w vmyſle twoim/ áni w záwárciu

twym nie łay bogátym/ bo ſnadź y ptacy powietrzni roznioſą głos twoy y mo=

wę twoię.

Puść chleb twoy ná wodę/ po długim cżáſu nay=

dzyeſz gi. Day ſiedmią ludzi żądáiącym chlebá s ſwey cżęśći/ day y ośmią/ bo nie

wieſz ieſli co złego ná zyemi nie przydzye.

Eklezyáſt. w xj.

Gdy obłoki pełne będą/ wyleią deſzcż

ná zyemię. Pádnieli drzewo ná południe álbo ná połnocy/ ná ktore mieyſce pá=

10:

dnie/ tám zoſtánie. Kto pátrzy wiátru/ nie będzye ſiał/ á kto pátrzy ná obłoki/

11:

nie będzye żął nigdy. Iáko niewieſz ktora ieſt droga duchá/ álbo iáko ſie ſkłádá

12:

ią kośći w żywocie brzemienney niewiáſty/ ták też niewieſz ſpraw Bożych.

¶ Iudicie w ni=
wecż.

Rá=

13:

no rosſieway naſienie twoie/ tákież y wiecżor/ bo niewieſz ktore lepiey wzeydzie/

14:

ieſli to álbo owo/ á ieſli oboie ſpołu dobrze/ tym lepiey. Miłá rzecż ieſt świá=

15:

tło/ y wdzyęcżna rzecż ieſt ocżymá widzyeć ſłońce. Będzyeli długo żyw cżło=

16:

wiek/ á w tey długośći lat będzyeli weſoł záwżdy/ ma wſpámiętáć ná dni ſwoie

17:

ktore márne były. Przeto weſel ſie młodzyeńcże w młodośći ſwey/ á chodź po

18:

drogach ſercá twego/ y po woli ocżu twych/ á wiedz że cię Pan Bog przywie=

19:

dzye ku ſądu zá ty wſzytki rzecży. Odeymie gniew od ſercá twego/ á myſl złą od

20:

ciáłá twego. Młodość záiſte á roſkoſz márne ſą.

21:

Pámiętay ná ſtworzycielá ſwego zá cżáſu młodośći

22:

ſwoiey/ pirwey niż przydzye cżas niebeſpiecżnośći twoiey/ y pirwey niż przydą

23:

látá o ktorych rzecżeſz/ niedbam o ſwiát. Pirwey niż ſie záćmi ſłońce y mieſiąc

24:

y gwiazdy/ y pirwey niż ſie náwrocą obłocy po deſzcżu.

Eklezyáſt. w xij.

Kiedy ſtroże domowi

25:

będą drżeć/ á mężowie mocni zemdleią/ á przeſtáną mliwá/ á ćmáwy wzrok bę=

26:

dą mieć/ pátrząc z okná/ y zámkną ſie wrotá ná vlicy/ z máłym głoſem mielą=

27:

cego/ y powſtáną ludzye ná głos ptaká/ á omienieią wſzytki cory ſpiewánia/

28:

Zwirzchniego mieyſcá będą ſie bać ſtárzy/ á nizſzych ná drodze/ y zákwitnie Mi=

29:

gdał/ á ſam ſiebie śwircżek nośić będzye/ (w ſtárych texciech inácżey ſtoi) á

30:

chćiwość wzgárdzi rzecży ktore przynioſą. Bo cżłowiek poydzye do domu ſwe=

31:

go wiecżnego/ á chodzić będą po vlicy płácżąc. Pirwey niż ſie powroz ſrebrny

32:

przerwie/ á roſpłynie ſie zebránie złotá/ á ſtrzáſka ſie wiádro nád ſtudnią/ á ko=

33:

ło nád ſtudnią obrácáć ſie będzye/ á wroći ſie proch do zyemie ſkąd wyſzedł/ á

34:

duch wroći ſie do Bogá ktory gi dał. Márność oſtátecżna rzekł Sálomon/ y

35:

wſzytki rzecży márne á nicżemne ſą. Przeto gdy był Sálomon przy rozumie/ v=

36:

cżył ludzi vſtáwicżnie náuki/ y pobudzał ie ku náuce/ y wiele przypowieśći ſło=

37:

żył. Szukał też tego Sálomon/ áby nálazł drogę á nápiſał rzecży pożądánych/

38:

y ku záchowániu vrzędow słowá prawdziwe. Słowá mądrych iáko laſká á go=

39:

źdzye wbite miedzy liſtki zebrane ſpołu/ ktore wydáne ſą od iednego páſterzá.

40:

Náoſtátek miły ſynu oſtrzegay ſie vpominány będąc/ bo wiele kſiąg piſáć/ nie

41:

byłoby końcá nigdy/ á vſtáwicżne cżytánie ſmutną pracą ciáłu cżyni. Bo iuż

42:

koniec wſzelkiey ſpráwy ſłyſzan ieſt. Bogá ſie boy/ przykazánie choway/ bo w

43:

tym zależy wſzytkich ludzi doſkonáłość. Abowiem Pan Bog ná ſąd przywie=

44:

dzye wſzelkie ſkutki ludzkie ze wſzytką táiemną rzecżą/ chocia złe álbo dobre.

45:

¶ Tu ſłowá krolá Sálomoná ſą ná niektorych mieyſcach zátrudnione/ przeto

46:

też ſam wyſtrzega áby ſie o nich nie wiele bádał. Bárzo ſie theż y ná drugich

47:

mieyſcach ſtáre texty z dziſieyſzymi wykłádácżmi nie zgadzáią/ nie miáłoby iná=

48:

cżey ſtać/ iedno według właſnego textu Zydowſkiego/ ktoregom tu náſládo=

49:

wał. To oſtátnie kápitul. Eklezyáſtá wykłáda Ieronim s. y drudzy/ mieniąc

50:

iż ſie to ſciąga ná oſtátni cżás cżłowiecżego żywotá/ gdy zęby/ ocży/ głowá/ no=

51:

gi/ y wſzytki ſiły cżłowiecże vpádną. Też w nim y o ſądnym dniu przypomina.

O 4

Rozdzyał

strona: 82v

Kſięgi pirwſze

Rozdzyał oſmnaſty kſiąg pirwſzych/ o potomkoch

Dawidowych/ Kroloch Zydowskich.

Látá od ſtworzenia wſzech rzecży 4209.

Oboám ſyn Sálomonow krolował nád Iudą po

oycu w Ieruzálem ſiedḿnaſcie lat/ zá cżáſu tych Prrorokow/

Achiáſá/ Amoſá/ Iohel/ y Azáriaſzá.

¶ Roboám krol
nád Iudą.

Ten to Roboás opuśćił

był rádę dobrą ſtárych ludzi oycowſkich przyiacioł/ á mło=

dych płochych ludzi náſládował/ przeto od niego odſtąpiły ine

kroleſtwá. Po oycowſkiey śmierći przyſzli przedeń przedniey=

10:

ſzy pánowie/ proſząc go áby nieco vlżył brzemieniá oycowſkiego nád ludem po=

11:

ſpolitym. Powiedzyał/ nie tylko by miał vlżyć/ ále ieſzcże przycżynić ſrogoſcią.

12:

Przeto ſie lud poſpolity przećiw iemu wzburzył/ mowiąc: Wyrodził ſie z oby=grafika

13:

cżáiow oycowſkich/ á nie ma co cżynić s po=

14:

tomki Dawidowymi. Boiąc ſie tedy Robo=

15:

ám áby go nie vkámionowáli/ vciekł s Sy=

16:

chimá/ gdzye ná ten cżás był/ do Ieruzálem/

17:

gdzye tylko od narodu Iudowego á Beniá=

18:

minowego krolem wybran/ á dzyeſięć inych na

19:

rodow Zydowſkich wybráli ſobie inego krolá

20:

Hieroboám/ ktory był vciekł przed krolem

21:

Sálomonem do Egiptu.

Hieroboám krol
Izráelſki.

Ale gdy vſłyſzał iż

22:

vmárł krol Sálomon/ wroćił ſie do ſwoich/ y

23:

wybran krolem. Poſłał Roboám po trybut

24:

do Izráelitow poborcę Adurá/ ále vkámio=

25:

nowan od nich. Przeto iuż było rozdwoiono

26:

kroleſtwo Zydowſkie/ ták iż nigdy w iednośći

27:

potym nie było. Lewite y kápłani muſieli być

28:

przy Roboám w Ieruzálem dla kościołá.

29:

Rzecżono też potym było kroleſtwo dzyeſiąći

30:

pokolenia Efráim/ iż Hieroboás był Efrá=

31:

imſki/ to ieſt/ s pokolenia Iozefá Egipſkiego.

32:

Kroleſtwo drugie rzecżono Iudá/ dla vcżći=

33:

wośći krolow/ iż s tego narodu poſzli/ s tego

34:

też y Pan Kryſtus/ iáko ná figurze ſtoi/ po=

35:

ſzedł. Potym Roboám zebrał woyſko przećiw tym/ ktorzy go niechcieli ſłucháć.

36:

Ale to Bog niewdzyęcżnie od niego prziymował. Przeto poſłał do niego Se=

37:

meiá Proroká/ ktory mu rzekł:

Semeia.

To mowi Pan Bog/ nie walcż przećiw bráciey

38:

ſwoiey. Powſciągnął ſie Roboám. Hieroboám záſię myſlił ſam w ſobie: Ieſli

39:

tu lud ná dni ſwięte będzye chodził do Ieruzálem trzy rázy do roku iáko cho=

40:

dził/ obroći ſie do Roboám Przeto nowe modły vſtáwił/ dwá Cielcá złote y

41:

dwá kościoły/

Cielce báłwoch=
wálne.

y zwiodł iny lud imi/ gdy kápłani ofiáry ná oltarzu cżynili s ciel=

42:

cow y z dobytká/ do ktorych też krol mowił/ káżde mieyſce ma Bogá/ przeto

43:

nie trzebá chodzić do Ieruzálem ſzukáć go. Do ktorego poſłał Pan Bog Pro=

44:

roká/ Iozephus piſze iż Gádá/ gdy krol ſtał v ołtarzá chcąc poſługi cżynić ká=

45:

płáńſkie.

Gád Prorok.

Rzekł Prorok: Ołtarzu ołtarzu/ to mowi Pan Bog: Národzi ſie ſyn

46:

Dawidow imieniem Ioziás/ ktory ná tobie popali kośći kápłanow twoich.

Ioziás.

Rzekł też ku wſzemu ludu/ áto wám dam znák/ iż to Pan Bog mowi przez mię/

47:

oto ſie ołtarz roſpádnie y ofiáry ſie ná nim roźleią/ drugie roſypą. Krol thedy

48:

wyciągnął rękę roſkázuiąc áby go poimano/ wnet mu ręká vſchłá z rámieniem/

Vſchłá ręká kro=
lowi.

y ołtarz ſie

strona: 83

Wiek cżwarty.

Liſt 83.

y ołtarz ſie roſpadł y ofiáry ſie roźlały. Zlękł ſie krol/ rzekł do Proroká/ modl

ſie zá mną/ ábych zdrowie miał.

Ołtharz ſie ro=
ſpadł.

Modlił ſie tedy Prorok/ y był vzdrowion krol.

A gdy mu rzekł krol/ podź zemną ná obiad á dáruię cię. Rzekł/ nie mogę tego

vcżynić/ bo mi to roſkazał Pan Bog/ ábych nie iadł áni pił ten dzyeń/ áni tą

drogą záſię nie chodził ktorąmem tu przyſzedł. Wyſzedł tedy Prorok z Bethel

do Ieruzálem iną drogą.

¶ Był też w Bethel drugi Prorok ſtáry leżąc ná łożu/ ktoremu ſynowie powie

dzyeli co widzyeli y ſłyſzeli. Kazał ſobie oſiodłáć Oſłá/ y iechał zá Prorokiem/

rzekł k niemu/ wroć ſie zemną á będzyeſz iadł. Rzekł Prorok/ nie mogę tego v=

10:

cżynić/ bo mam zákazánie od Páná. Rzekł Prorok ſtáry/ ieſtem Prorok iáko y

11:

ty/ roſkazał mi Pan Bog ábych cię wroćił á dałći co ieść. Dał ſie tedy zwieść

12:

y wroćił ſie. A gdy ſiedzyeli v ſtołu/ sſtał ſie głos do Proroká Gádá: Iżeś nie

13:

ſtrzegł przykazania Páńſkiego/ nie będzye twoie ciáło w grobie leżáło miedzy

14:

oycy twemi. A gdy ſie wroćił do domu po obiedzye/ zábił go Lew ná drodze/

Lew zábił Pro=
roká.

15:

Oſieł ſtał v zábitego á dał mu pokoy Lew/ ſtrzegąc ciáłá iego. A gdy to po=

16:

wiedzyano ſtáremu Prorokowi/ wzyął ciáło iego y pochował w grobie ſwoim/

17:

á roſkazał ſynom ſwoim po śmierći iego/ áby kośći iego wedle iego położyli/ á=

18:

by odpuśćił kościom moim Pan dla iego.

19:

¶ Hieroboám przedſię ſwey drogi błędliwey przeſtáć niechciał/ bo on Prorok

20:

ſtáry powiedał mu iż to nie był práwy Prorok ktorego Lew zábił. A o vſchłą

21:

rękę powiedał/ iż tho przyſzło s przelęknienia nowego poświącániá kto w tym

22:

nie bywał/ á gdy k ſobie przyſzedł/ záſię zdrowie przyſzło ná ſwe mieyſce przyro=

23:

dzone.

Zawiſć prorocka.

A ołtarz powiedał vpáść od cięſzkośći/ iż nań wiele nákłádzyono. Zá o=

24:

nych cżáſow miał Hieroboám ſyná imieniem Abia/ ktory ſie rozniemogł/ y rzekł

25:

krol żenie ſwey/ odmień ſie w odzyenie/ by cię nie poznano/ á idź do Sylo do A=

26:

chiaſzá Proroká/

Abia.
Sylo.

ktory mi niegdy powiedał o kroleſtwie/ proś go áby co powie

27:

dzyał o thym dzyecięciu chorym. Przyſzłá krolowa do Achiaſzá/ ktory iuż nie

28:

mogł widzyeć od ſtárośći/ ále od Páná bogá był náucżony/ przeto rzekł: Wnidź

29:

żono Hieroboámowá/ cżemuś ſie odmieniłá? Idź á powiedz Hieroboámowi/

30:

mowi Pan Bog: Podnioſłem cię/ á tyś mię zárzućił/ vcżyniłeś ſobie ine bogi/

31:

przeto nie będę żywił z domu Hieroboám y pſá/ pobiję y wygłádzę wſzytki do

32:

namnieyſzego/ y ciáłá ich pſom rozdam/ á ty ſie wroć do domu/ á gdy przydzyeſz

33:

to dzyecię vmrze/ ktore ſámo z domu Hieroboám będzye pochowano w grobie.

34:

Wroćiłá ſie tedy krolowa/ á ſkoro przyſzłá dzyecię vmárło.

35:

¶ Roboám záſię krol Iudá drugich błędow náſiał s ſwoim ludem/ bo ſobie

36:

nádzyáłáli ołtarzow po gorach po leſiech bogini Cybele/ iákoby iuż zniewieſcie=

37:

li. Przeto Pan Bog pobudził nań krolá Egipſkiego Sezag/

Roboás.
Cybelis bogini.
Sezag krol.

ktory przyciągną

38:

wſzy do Ieruzálem z mocą wielką/ śćiſnął ie. Ktoremu gdy nie mogli ode=

39:

przeć/ vcżynili z nim zgodę/ puśćili go pod vmową do miáſtá. Ale vmowy nie

40:

zdzyerżał/ wyłupił ſkárby z domu Bożego y z domu krolewſkiego wielkie/ y tar=

41:

cże złote tákież ſrebrne pobrał/ ná ktorych mieyſce potym Roboám dał mie=

42:

dzyáne pocżynić.

Pirwſze złupie=
nie koſciołá Sá=
lomonowego.

Był Sezag przez wſzytek cżás nieprzyiacielem Roboámowi.

43:

Miał Roboám żon ośḿnaſcie/ á nałożnic ſześćdzyeſiąt/ miedzy ktoremi byłá

44:

iedná corá Abſálonowá/ ktorą nád ine więcey miłował/ ktora mu vrodziłá ſy=

45:

ná Abia. Miał ze wſzytkimi ſynow ośḿ y dwádzyeściá/ á corek ſześćdzyeſiąt.

46:

Kápłani Iudá nie opuśćili ſłużby Bożey co ná nie przyſzło/ ſchodząc ſie do Ie

47:

ruzálem. Walcżył też Roboám przećiw Hieroboám do śmierći/ vmárł máiąc

48:

lat wieku ſwego Lviij. pochowan z oycy w mieſcie Dawidowym.

49:

Bia ſyn Roboám miedzy brácią ſláchetnieyſzy/ krolował

50:

po oycu ſwoim nád Iudą y Beniámin w Ieruzálem trzy látá/ ktory też

51:

oycowſkich błędow náſládował. Ale był mąż doſwiadcżony w Rycer=

52:

ſkich rzecżach. Poráźił ſnádnie Hieroboámá z wielkim ludem/ gdzye poległo lu=

Hierobám
porażon.

du pięćdzyeſiąt

strona: 83v

Kſięgi pirwſze

grafika

du pięćdzyeſiąt tyſiąc. Then Abia miał żon cżterna=

ſcie/ s ktorych miał ſynow dwádzyeściá y dwu/ á co=

rek ſzeſnaſcie. Vmárł trzeciego roku pánowánia ſwo=

iego/ pochowan też miedzy oycy ſwoiemi w mieſcie Da=

widowym. ∴ ∴ ∴

Zá ſyn Abia/ po oycu ſwoim krolował

nád Iudą w Ieruzálem lat xlj. Ten oycowſkie báł

wochwálſtwo wykorzenił s pokolenia Iudá/ y má=

tce ſwey Mááthán w tym nie przepuśćił/ popalił iey ołtarze/ modły/ y ſzkárá=

10:

de obrázy/ pryápy/ iáſkinie cżártowſkie/ wſzákże gornych nie pokáźił (á ſnadź

11:

dla wzburzenia ludu.) Ale ie ktemu ſłowy náwodził/ áby tego przeſtáli. Látá grafika

12:

wthorego iego pánowánia Hieroboám vmárł/

Hieroboám v=
márł.

ná iego

13:

mieyſce wſtąpił Nádáb ſyn iego/ ktory też oycowſkiemi

14:

drogámi chodził/ ktoremi lud Izráelſki przywodził ku

15:

błędu. A gdy był obległ Gebeton miáſto Filiſtyńſkie/ zá=

16:

bił go iego przyiaciel Báázá/ wtorego roku pánowánia

17:

Nádáb.

Nádáb krol Iz=
ráelſki zábit.

Pobiwſzy wſzytek narod Hieroboám/ według

18:

proroctwá Achiaſzá/ iż ie pśi poiedli y ptacy pobite/ vcży

19:

nił ſie ſam krolem nád Izráelem Báázá/ y pánował lat

20:

xxiiij. w mieſcie Terſá/ á był z narodu Izáſchár.

Báázá krol Izrá
elſki.

Azá

21:

krol Iudſki poráźił krolá Murzyńſkiego Zare/

Zare poráżon.

ktory był náiechał iego krole=

22:

ſtwo Iudſkie. A gdy Azá do domu z zwycięſtwem iechał/ záſzedł mu ná dro=

23:

dze Azáryaſz Prorok/ powiedáiąc mu przeto zwycięſtwo od Bogá otrzymáć/ iż

24:

ſtrzegł iego przykazánia. S tey przycżyny Azá roſpiſał liſty po wſzytkim krole=

25:

ſtwie ſwoim/ áby ſie wſzyſcy záchowywáli prawdziwie á ſtátecżnie w ſłużbie

26:

Bożey/ odrzućiwſzy wſzytki błędy tákież złośći. Báázá przedśię błędow da=

27:

wnych nie mogł przeſtáć iáko y Hieroboám z vćiſkiem poddánych ſwoich/ y prze

28:

ćiw Azá walki wiodł záwżdy/ y ſzańce podzyáłał álbo mury około Rámáty/

29:

ták iż ſie nie mogł żadny s kroleſtwá Iudſkiego wychylić.

Rámátá.

Przeto Azá widząc

30:

vćiſk ſwoy/ pobrawſzy ſkárby z domu Bożego złoto y ſrebro/ poſłał ie krolowi

31:

Syriyſkiemu Benádáb do Dámáſzku/ mowiąc: Był pokoy záwżdy miedzy oy=

32:

cy náſzymi/ przeto proſzę odſtęṕ Báázy á mnie rátuy.

Benádáb krol.

Poſłał tedy Benádáb

33:

woyſko ſwoie do Izráelitow. S tey przycżyny przeſtał Rámáty Báázá muro=

34:

wáć/ y wroćił ſie do Terſan. W nádzyeię thedy Benádábá Azá pocżął oprá=

35:

wiáć miáſtá/ zamki Gabáá/ Máſphá. Przyſzedł do niego Prorok Anáni/ ka=

36:

rał go s tego iż więcey dufał Benádábowi niż Bogu/ przeto Azá dał wſádzić

37:

Proroká onego.

Anániás prorok.

Rozgniewał ſie Pan Bog/ záráźił plagą morową ludzi wiele

38:

iego.Potym przyſzedł Prorok do Báázá/ mowiąc: To mowi Pan Bog/ pod=

39:

nioſłem cię s prochu/ á tyś chodził drogámi Hieroboám/ y przypráwiłeś o grze

40:

chy wielkie lud Izráelſki. Przeto rzekł/ wykorzenię dom twoy iákom vcżynił

41:

Hieroboámowi. Rozgniewał ſie Báázá/ zábił Proroká. Zábit też potym ſam

42:

krol rychło od Rycerzá ſwego Kreoná/ á w mieſcie Terſá pochowan. Ná iego

43:

mieyſce wſtąpił Hellá ſyn iego/ też wſzytkich niecnot był pełen/ przeto iedno

44:

dwie lecie pánował/ bo widząc Zámry ſługá opiłego krolá/ zabił go w mieſcie

45:

Terſá/ y wſzytek rod iego wygubił/ á ſam ſie krolem vcżynił.

Báázá zábit.
Hellá krolem.
Zámry krolem.

A ták Pan Bog

46:

wſzytek dom Bááze wykorzenił dla iego złośći. Zámry też iedno ſiedḿ dni kro=

47:

lował/ bo widząc lud poſpolity co vcżynił nád krolem/ wybrał ſobie inego kro=

48:

lá Amry/ ktory miáſto Terſá wzyął pod nim. Widząc to Zámry/ vciekł ná za=

49:

mek/ tám ſie ſam y z zamkiem zápalił y zgorzał. Lud poſpolity ſie ſtrwożył y ro=

50:

zdwoił/ iedni wybráli Amry/

Amry.
Tebni.

drudzy Tebni. A gdy ſie potkáli s ſobą/ poráźił

51:

Amry Tebni/ y zábił.

52:

¶ Amry tedy piąty krol dzyeſiąći pokolenia pánował Izráelitom lat dwána=

ſcie/ cżáſu

strona: 84

Wiek cżwarty.

Liſt 84.

ſcie/ cżáſu pánowánia Azá roku trzydzyeſtego. Ten Amry ze wſzytkich krolow

nagorſzy. Ten to był kupił ſztukę gory v Somer/ gdzye było miáſto Máreon/ á

tám záłożył ſtolec krolewſki przezwawſzy Sámáreon/ potym Sámária wezwa=

ná/ á pirwey Terſá byłá głowá krolow Izráelſkich.

Sámárya.
Terſá.

Wykorzenił go Pan Bog

z gruntu dla iego zbytkow. Vmárł y pochowan w Sámáriey/ ná iego mieyſce

wſtąpił Acháb ſyn iego/ Azá w chorobie też będąc/ nie prośił Páná Bogá o

zdrowie áni ſie do niego vciekał/ iedno do lekárzow á doktorow/ przeto go Pan

Bog záráźił. Pochowan z oycy ſwemi w mieſcie Dawidowym. Zá niego byli

ći Prorocy w kroleſtwie Iudá/ Aggeus/ Hieu/ Amos/ Ioel/ Azárya/ Abdya/

10:

Micheaſz/ Anáni.

11:

Látá od ſtworzenia wſzech rzecży 4267.

12:

Ozáphát ſyn Aze/ od mátki Abidá/ ſzoſty krol Iudá/

Abidá.

13:

pánował po oycu ſwoim lat xxv. Ten ſie záchowawał w boiáźni

14:

Bożey/ náſláduiąc drogi prádzyádá ſwego/ bowiem wſzytki błędy

15:

zniewieściáłe z zyemie Iudá wykorzenił/ báłwány wyrzućił/ y zło=

16:

ſliwe karał á ná drogę prawdziwą náwodził/ iedno to było do nie=

17:

go nagorſze/ iż dawał pomoc krolom báłwochwálſkim Izráelſkim. Pirwſzego grafika

18:

roku iego pánowánia/ pánował też nád Izráelity Acháb

19:

ſyn Amry. Ten Acháb poiął był żonę okrutną Iezabel/

Acháb.
Iezabel.

20:

corę krolá Sydońſkiego/ ktora go byłá zhołdowáłá iż iey

21:

rády we wſzytkim vżywał. Przeto z iey rády y roſkazánia

22:

nábudował bożnic modlárſkich/ y fáłſzywych prorokow

23:

tákież kápłanow náſadzał do Báálowey modły. Iozá=

24:

phát nie dufał modłom cżártowſkim áni w nich nádzyeie

25:

pokłádał/ iedno w Pánie Bodze ſwoim. Przeto mu Pan

26:

Bog dał ze wſzytką mocą kroleſtwo Iudſkie w ręce iego/ y sſtał ſie bogátym/ y

27:

rozeſłał po wſzytkim kroleſtwie ſwoim kápłany/ áby ludu poſpolitemu kazáli á

28:

náucżáli drogi prawdziwey/ á wyſtrzegáli z błędow modlárſkich lud poſpolity/

29:

ktorym ſie iuż było wiele pozarażáło ludzi w Zydoſtwie. Dał mu Pan Bog tá=

30:

ką moc iż ſie go wſzyſcy bali/ Arábowie y Filiſtynowie dáry mu ſłáli y dobytki

31:

ku ofiárom. Ale Acháb niechciał błędow ſwoich przeſtáć/ ieſzcże co dáley to

32:

bárzyey ie rozmnażał/ wzgárdziwſzy zakonem Bożym.

33:

O Heliaſzu Proroku.

34:

Ył tego cżáſu Heliaſz Prorok z miáſtá Thezbá rodem/

iij. Krole. w xvij.

35:

ktory bacżąc iż Acháb porzućił vſtáwy kościelne y przykazánia

36:

Páńſkie/ przez Moiżeſzá poſtánowione/ prośił Páná Bogá áby

Deſzcż nie był ná
Heliaſzowę pro=
sbę.

37:

zámknął niebo áby deſzcż nie był/ według klątwy Moiżeſzowey. A

38:

gdy ſie wyſłuchánego obacżył od Páná/ przyſzedł do Acháb/ rzekł

39:

mu: Zyw ieſt Pan Bog/ nie będzye roſy po ty látá áni deſzcżá / iedno według

40:

ſłow moich. A gdy ſie ták sſtáło/ chciał go Acháb zábić/ ále vciekł s przykazá=

41:

niá Páńſkiego/ y záchował ſie nád potokiem Cháryt/ Cháryt rzeká.

gdzye mu tám ráno y wie=

42:

cżor Krucy nośili ieść chleb y mięſo/ á wodę pił z rzeki/ ále tá rzecżká po kilku

43:

dni wyſchłá przez dawność deſzcżá.

Krucy żywili He
liaſzá.

Przeto ſzedł do Sárepty Sydońſkiey/ gdzie

Sáreptá miáſto.

44:

tám náſzedł niewiáſtę á oná zbieráłá drwá/ rzekł k niey: Proſzę day mi wody

45:

máło nápić ſie. A gdy ſzłá po wodę/ wołał zá nią áby mu y chlebá przynioſłá

46:

co może mieć. Ktora rzekłá/ żywy Pan Bog iż go nie mam tylko mąki zgarść/

47:

á oleiu trochę/ com chciáłá s ſynem poieść pirwey niż zemrzemy. Rzekł k niey

48:

Heliaſz/ nie boy ſie/ nie będzyeć nic/ vpiecż mi iedno s tey mąki plácek (zową

49:

drudzy podpłomyk) pirwey/ á potym ſobie y ſynowi vpiecżeſz/ nie przebierzeſz

mąki áni ole=

strona: 84v

Kſięgi pirwſze

mąki áni oleiu tego/ áż deſzcż Pan Bog ſpuśći. Y vcżyniłá ták oná niewiáſtá

iáko Prorok roſkazał/ y iedli wſzyſcy w domu. Potym ſyn oney niewiáſty pocżął

ſtękáć/ áż zá martwego leżał. Przeto rzekłá oná niewiáſtá do Heliaſzá: Przy=

ſzedłeś do mego domu/ áby ſie trochę przedłużyło złośći żywotá mego/ á áby

zábił ſyná mego. Wzyął tedy Heliaſz ſyná iey y położył ná łożu/ prośił Páná

Bogá áby wroćił duſzę k niemu/ y sſtálo ſie ták/ y dał go niewieſcie záſię żywe=

go.

Wzbudził ſyná
wdowie Heliaſz
po ſmierći.

Ktora rzekłá: Terazem poznáłá żeś mąż Boży/ (to dzyecię powiedáią Zy=

dowie być Ionaſzá proroká.) Potym Iezabel krolowa chcąc przekáźić ſłużbę bo

żą á Bálámowę rozmnożyć/ pobiłá proroki/ to ieſt męże dobre/ s ktorymi Bog

10:

był w Izráelu/ ktorzy też mieli duchá prorockie^o drudzy.

Iezabel.
Abdyás Prorok.

Abdiás podſkárbi kro

11:

lá Acháb/ nie przyzwalał krolowi ná zły vcżynek/ záchował mężow onych ſto/

12:

w iedney iáſkini pięćdzyeſiąt/ á w drugiey tákież pięćdzyeſiąt/ y żywnoſcią ie o=

13:

pátrzył/ dla cżego Pan Bog obdárzył go duchem prorockim.

14:

¶ A gdy iuż nie był deſzcż trzy látá y ſześć mieſięcy/ był wielki głod w Sámá=

15:

ryey.

Głod w Sámá=
ryey.

Rzekł Acháb do Abdyaſzá/ idź kędy w dolne kráiny/ áza dobytku Oſłom

16:

á Mulicom tráwę naydzyeſz/ á ia też poydę ná iną ſtronę. A gdy ſzedł Abdyás/

17:

zábiegł mu Heliaſz z roſkazánia Bożego. Ktory gdy go poznał/ padł ná oblice

18:

ſwoie/ y rzekł: zda mi ſie żeś ty ieſt Heliaſz pánie moy? Ktory rzekł/ ieſtem/ idź

19:

powiedz krolowi pánu twemu iż ieſt Heliaſz. Rzekł Abdyás/ com złego vcżynił

20:

że mam w iego ręce wpáść? áza cię nie ſzukano po wſzytkim kroleſtwie? á ie=

21:

dnobym ia rzekł ieſt Heliaſz/ á tyby vſzedł/ onby ſie mśćił nádemną/ mnimáiąc

22:

bych ſie z niego śmiał/ zaſz ſie ia ſługá twoy zdawná Bogá nie boię? ázaſzći nie

23:

powiedano com nád mężmi ſwiętymi vcżynił/ gdy ie krolowa kazáłá pobić.

24:

Rzekł Heliaſz/ idź powiedz przedſię żem ia ieſt. A gdy powiedzyał o nim krolo=

25:

wi Abdyás/ ſzedł Acháb do Heliaſzá/ gdy go krol vyrzał rzekł: Ty to wirchrzyſz

26:

w zyemi Izráelſkiey? Rzekł Heliaſz/ nie ia ále ty/ y dom oycá twego/ ktorzyſcie

27:

opuśćili Páná Bogá Izráelſkiego á náſláduiecie báłwáná cżártá. A wſzákże

28:

ábychći tego dowiodł/ roſkaſz áby ſie zebráli wáſzy prorocy wſzyſcy gorni y leśni

29:

ktore chowa Iezabel y wſzytek Izráel/ ná gorę Kármeli/ á ia też będę/ á tám

30:

vſłyſzyſz álbo vyrzyſz co ſie będzye dzyało. A gdy ſie ták sſtáło/ mowił do wſzyt=

31:

kich Heliaſz: Tákże długo chramiecie rozdwoiwſzy ſie ná dwie ſtronie? Ieſli

32:

Pan Bog ieſt prawdziwy Izráelſki/ cżemuſz go nie náſláduiecie? á ieſli też Bá

33:

álim/ cżemu go iuż rádniey nie prziymiecie do końcá iáko ini pogáni? A gdy lud

34:

nic nie odpowiedzyał/ rzekł: Ia tu iedno ſam ieſtem/ á Báálimowych proro=

35:

kow wiele/ niechay nam dadzą po Cielcu ná ofiárę/ á oni áby ſobie wybráli ie=

36:

dnego z nich á sſiekáli ná kęſy ná ofiárę á włożyli ná drwá/ áby ſie ſámá zápa=

37:

liłá ofiárá/ á ia tákież vcżynię/ ná cżyię P. bog rychley ogień ſpuśći/ tego ſłow

38:

będzyem wſzyſcy náſládowáć. Podobáło ſie to wſzytkim y rzekli/ niechay ták bę

39:

dzye. A gdy ták vcżynili kápłani Báálimowi/ wzywáli bogá ſwego od ráná áż

40:

do południá/ áby ofiárę podnięćił obchodząc ołtarz/ kreẃ s ſiebie puſzcżáiąc/

41:

(bo ſie cżárt kocha we krwi cżłowiecżey) ná ołtarz kropili.

Ofiáry báłwán=
ſkie.

Smiał ſie z nich

42:

Heliaſz/ mowiąc: Moẃcie głośniey wzywáiąc bogow ſwoich ná pomoc/ boć

43:

ſpią teraz/ álbo s kim mowią/ álbo ná pokoy weſzli. A gdy nic nie mogli otrzy=

44:

máć v ſwych cżártow/ wezwał też k ſobie Heliaſz wſzego ludu áby pilnie pátrzy=

45:

li/ gdy vcżyśćiwſzy mieyſce/ wzyął dwánaſcie kámieni według dwunaſcie naro=

46:

dow Izráelſkich/ poſtáwił ołtárz y opuśćił gi w koło wodą/ áby kto nie rzekł

47:

iżby tám w dole iáki ogień był záſadzon/ drew nákładſzy/ położył zwirzchu o=

48:

fiárę/ to ieſt wołu sſiekánego/ y ieſzcże wodą zwirzchu polewał/ by nie rzecżo=

49:

no iákim kuglárſtwem zápálić/ y wołał Heliaſz do Páná Bogá przy wſzytkim

50:

ludu: Pánie Boże oycow náſzych wyſłuchay mię dziś/ á zápal tę ofiárę ſwoią

51:

mocą/ áby ten lud wiedzyał iżeś ty ieſt Pan Bog náſz. Wnet sſtąpił z gory o=

52:

gień/ ſtráwił ofiárę ze wſzytkim/ s kámieniem/ z wodą y ze drwy.

Ogien z gory.

Lud poſpoli=

53:

ty chwalił Páná Bogá y rzekł/ to ieſt práwy Pan Bog. Roſkazał tedy Heliaſz

áby proroki

strona: 85

Wiek cżwarty.

Liſt 85.

grafika

áby proroki báłwáńſkie

powiązano/ á potopio=

no w potoku Cizon/

Cizon.

ták=

że ſie sſtáło. Rzekł tedy

Heliaſz do Acháb/ podź

á będzyeſz iadł niżli bę=

dzye deſzcż. Idąc przed

nim/ burzá wſtáłá/ ka=

zał ſie mu kwápić by nie

10:

vmokł. Wyſłuchał Pan

11:

Bog Heliaſzá iż dał wiel

12:

ki deſzcż z rádoſcią wſzy=

13:

tkich ludzi.

Heliaſz deſzcż v=
proſił.

14:

¶ A gdy vſłyſzáłá Ie=

15:

zabel co Heliaſz iey pro=

16:

rokom podzyałał/ rozgniewáłá ſie y poſłáła do niego s przyſięgą/ iż co on vdziá

17:

łał nád proroki/ tho też oná chce iemu ſámemu vcżynić. Heliaſz nie dowierzał

18:

złemu/ vſzedł do Berſábee/ gdzye tám od ſiebie kazał chłopcu ſwemu Ionáſo=

19:

wi/ á ſam ſzedł ná puſzcżą. Siedząc tám pod drzewem Iáłowcowym prośił

20:

Páná Bogá áby vmárł/ mowiąc nie być ſie lepſzego nád oyce ſwoie/ á w tym v=

21:

ſnął. Obudził go Anyoł mowiąc/ wſtań iedz/ nálazł Heliaſz plácek álbo pod=

22:

płomyk v głowy ſwoiey gdzye leżał y wodę/ iadł y pił/ y záſię záſnął. Záſię go

23:

Anyoł obudził mowiąc/ wſtań á iedz/ bo dáleką drogę maſz. Wſtał Heliaſz

24:

iadł y pil/ y był potwirdzon onym pokármem cżterdzieśći dni tákież nocy/ áż do

25:

gory Páńſkiey Oreb/ gdzye ſie Pan vkazał Moiżeſzowi we krzu ktory gorzał

26:

bez ſzkody. Mieſzkał tám Heliaſz w iáſkini/ rzekł k niemu Pan bog: Co dzyáłaſz

27:

Helia? Rzekł/ nárzekam ná lud Izráelſki dla ciebie Pánie/ bowiem ołtarze

28:

twoie pokáźili/ proroki twoie pobili/ iednom ſam zoſtał/ y to mey duſze ſzukáią/

29:

y vciekłem. Rzekł Pan/ wynidź ſtąd/ á poydzye Pan przed tobą. Y zaſłonił

30:

Heliaſz twarz ſwoię płaſzcżem ſtoiąc w oknie iáſkinie/ áż Pan przeſzedł w wiel=

31:

kiey mocy y znáku. Rzekł k niemu záſię/ wroć ſie á idź do Dámáſzku/ á pomáż

32:

ná kroleſthwo Syriyſkie Azáelá krolá ná pomſtę/ á Hieu ná kroleſtwo Izráel=

33:

ſkie ſyná Námſy/ á Helizeuſzá ſyná Zaffát ná proroctwo miáſto ciebie/ á ći trzey

34:

pobiją báłwochwálce w Izráelu/

Azáel.
Hieu.
Helizeuſz.

á zoſtáwię tylko ſiedḿ tyſiąc ludzi tych / kto=

35:

rych kolaná nie kłániáły ſie przed modłámi Báál/ á to wyrzekł cieſząc Helia=

36:

ſzá/ iżby wiedzyał nie wſzytki Izráelity báłwánom ſłużyć.

37:

¶ Gdy tedy ſzedl Heliaſz/ nadſzedł dwánaſcie mężow orząc/ káżdy ſwemi woł=

38:

mi/ miedzy ktorymi też był Helizeuſz oracż/ włożył nań Heliaſz płaſzcż ſwoy/ á

39:

wnet miał duchá prorockiego. Bieżał thedy zá Heliaſzem Helizeuſz odſzedſzy

40:

pługá/ rzekł: Proſzę mężu Boży ábych pirwey ſzedł pocáłował oycá y mátkę/

41:

niżli poydę zá thobą. A wroćiwſzy ſie/ zábił parę wołow s pługá á vwárzył

42:

drwy zrąbawſzy pług/ prośił onych ſamſiádow á towárzyſzow ná cżeść/ wſta=

43:

wſzy ſzedł zá Heliaſzem/ y ſłużył mu.

44:

¶ Benádáb krol Syriyſki zebrał wſzytek zaſtęp ſwoich ludzi/ ktemu było z nim

45:

xxxij. krolow/

Benádáb.

obległ Sámáryą. Poſłał tedy Acháb poſły do Benádáb o przy=

46:

mierze/ ále go nie mogł otrzymáć/ bo Benádáb rzekł wybráć w iego kroleſtwie

47:

żony y dzyeci y ſkárby. A gdy ſie przybliżáli nieprzyiaciele Achábowi/ bał ſie

48:

Acháb bárzo. Przyſzedł ieden Prorok do Achábá (piſzą niektorzy iż Micheaſz)

Micheaſz.

49:

rzekł mu/ nie boy ſie/ da Bog nieprzyiaciele w ręce twoie á poráźiſz ie/ ábywie

50:

dzyał iż on Pan mocny ieſt. Rzekł Acháb/ á przez kogo? Rzekł Prorok/ przez

51:

Rycerſtwo kſiążąt kráin they zyemie/ (bo Acháb nie miał ludu gotowego.)

52:

Rzekł Acháb/ kto ich Hetmánem będzye? Rzekł Prorok/ ty.

iij. Krole. w xx.

Przeto krol A=

53:

cháb zlicżył młodzyeńce kſiążąt kráin/ á nálazł ich w licżbie 232. A gdy wſzy=

P	tek lub poli=

strona: 85v

Kſięgi pirwſze

tek lud policżył/ tylko ich było wſzytkich ſiedḿ tyſiąc. Y wyſzli ſą o południu z

miáſtá/ przodkiem młodzyeńcy przed inym ludem. A gdy powiedzyano o lu=

dzyech Benádábowi/ ktory ſie był opił z inemi krolmi w namiecie. Powiedzyał

iż to chcą prośić pokoiá/ ále iákożkolwiek/ álbo pokoiá álbo niepokoiá żądáć

idą/ powięſzcie ie. A gdy przećiw im ſzli Benádábowi/ oni młodzyeńcy kſiążąt

kráin zábił káżdy ſwego/ á potym lud Izráelſki vderzył ná woyſko Benádábo=

we/ pobili y gonili Syryany wielką plagą. Rzekł Prorok ku Achábowi/ wiedz

co maſz cżynić/ zbierzeć ſie záſię drugi rok ná cię. Słudzy záſię Benádábowi mo

wili/ przetoſmy zwyciężeni żeſmy tu miedzy gorámi leżeli/ bo tu ſą ich bogowie

10:

gorni á leśni/ byſmy ſie byli w polu potykáli/ nie vcżynilićby byli nam nic.

11:

¶ Potym Benádáb ná drugi rok przyciągnął z woyſkiem do Apheg miáſtá/

12:

ktore było w polu. Prorok też Micheaſz powiedzyał Izráelitom/ áby ſie prze=

13:

ćiw im gotowáli winſzuiąc im zwycięſtwo/ przeto iż Syry bluźnili przećiw Bo

14:

gu mowiąc/ iż tu ſą bogowie Zydowſcy gorni/ przeto poráźili Syryanow ſto ty=

15:

ſiąc/ á ktorzy vciekli do miáſtá/ vpadł mur ná nie y pobił ie. Benádáb vciekł

16:

do miáſtá y ſkrył ſie. Słudzy iego wiedząc być miłoſierne Zydy/ wyſzli przeći=

17:

wko im włożywſzy ná głowę káptury/ á biodrá przepáſawſzy/ mowiąc ku A=

18:

chábowi/ ſługá twoy Benádáb prośi o żywot/ da tobie dań iáką mu chceſz v=

19:

łożyć. Ktory rzekł/ ieſli ieſzcże żyw/ wezmę z nim pokoy. A gdy go przywiedli do

20:

niego/ wzyął go s ſobą Acháb ná woz. Rzekł k niemu Benádáb: Miaſta ktore

21:

ociec moy pobrał oycu twemu wrocę tobie/ vcżyń ſobie ſkład rzecży kupieckich

22:

w Dámáſzku/ iáko moy ociec vcżynił w Sámáryey/ y vcżynili s ſobą vgo=

23:

dę ſpokoyną.

24:

¶ Rzekł tedy Micheaſz do towárzyſzá ſwego: Vderz mię/ Bog roſkazał. Nie

25:

chciał. Rzekł Micheaſz/ iżeś nie vſłuchał głoſu Bożego/ gdy odemnie odey=

26:

dzyeſz zábije cie Lew/ sſtáło ſie ták. Nálazſzy drugiego mężá rzekł/ vderz mię.

27:

Ktory go vderzył áż do krwie. Micheaſz tedy odmieniwſzy twarz/ poſypał ſie

28:

popiołem zekrwáwiony/ rzekł do krolá:

Gadká proroká.

Sługá twoy wyſzedł ná woynę/ mąż

29:

ieden przywiodł do mnie więźniá rzekąc/ ſtrzeż mi go/ ále ieſliby mi go wypu=

30:

śćił/ twoiá duſzá zá iego będzye/ y vciekł mi ięciec/ co s tego będzye? Rzekł

31:

krol/ ſameś ſie oſądził żeś winien zań ćirpieć. Potym vmył twarz/ dał ſie znáć

32:

krolowi/ y rzekł: Mowi Pan Bog/ iżeś wypuśćił mężá bluźniwego/ będzye

33:

twoiá duſzá zá iego/ on cię zábije. Krol ſie rozgniewał/ Iozephus piſze/ iż go

34:

kazał zámknąć á ſtrzedz.

35:

¶ Naboth miał winnicę bliſko dworu krolewſkiego/ rzekł mu krol/ day mi tę

36:

winnicę/ damći ták dobrą álbo lepſzą zá nię/ álbo zápłácę.

iij. Krole. w xxj.

Rzekł Naboth/ o

37:

krolu nie mogę tęgo vcżynić/ ieſt to moiá oycżyzná właſna. Záſmućił ſie krol od

38:

gniewu/ niechciał ieść przy ſtole. Iezabel żoná iego pytáłá go cżemu ſmucien.

39:

Powiedzyał iż o winnicę. Rzekłá/ bądź dobrey myſli/ ia ią tobie dam. Piſáłá

40:

tedy liſty táiemnie do Sędzyow Izráelſkich/ y ſygnetem krolewſkim zápiecżęto=

41:

wáłá/ á roſkazáłá iżby go pokonáli dwá ſwiádkowie/ iż przeklinał krolewſki

42:

ſtolec/ á winę przepadł z obráżenia máieſtatu krolewſkiego/ o ktorą ná gárdle

43:

karano/ y sſtáło ſie ták/ iż Naboth wywiedzyon á vkámionowan przed miá=

44:

ſtem.

Naboth vkámio=
nowan.

A gdy ſie Acháb dowiedzyał iż Naboth zginął przez krolową/ ſzedł á

45:

wzyął winnicę. Záſtąpił mu Heliaſz Tezbicki/ y rzekł/ zábiłeś y wzyąłeś nie=

46:

ſpráwiedliwie/ á ták wiedz/ gdzye pśi lizáli kreẃ Nábothowę/ tám będą tá=

47:

kież y twoię lizáć. Ktory rzekł/ ázaś mię nieprzyiacielá kiedy ſobie poznał?

48:

Rzekł Heliaſz/ przeto iżeś ſie cżártu záprzedał/ przetoż Pan Bog wykorzeni

49:

dom twoy s potomki/ iáko vcżynił Hieroboám álbo Báázye/ y twoiey żony Ie=

50:

zabel ciáło pśi ziedzą ná polach Izráelſkich. Acháb ſie zlękł/ rozdárł ná ſobie

51:

ſzátę/ y odzyał ſie we włoſienicę/ leżał ná worze. Rzekł Pan Bog do Heliaſzá/

52:

iż ſie vpokorzył Acháb przedemną/ nie przywiodę nań winſzowánia złego

53:

zá iego żywotá/ áż ná ſyná iego. Przeto miał pokoy zá trzy látá Acháb od Sy=

54:

ryanow.

A w tym Io=

strona: [84]2

Wiek cżwarty.

Liſt [84]2.

¶ A w tym Iozáfát wzyął zá małżonkę Athálią ſynowi ſwemu Iorám/ corę

Achábowę y Iezabel/ przeto prośił Acháb Iozáfátá/ áby mu pomogł doby=

wáć Rámáty ktora byłá Izráelſka.

Przyiazn Achá=
vá z Iozáfátem.

Ktory rzekł/ iáko ia ták y ty y lud náſz ie=

dnego rodu (iákoby rzekł/ winienem to vcżynić) á wſzákże pytay przez kápła=

ny Páná Bogá o to. Zgromádziwſzy tedy Acháb prorokow 400. pytáiąc ich

ſłuſznoli mu będzye dobywáć Rámáty Gáláád. Ktorzy rzekli: dobyway/ dá ią

Bog w twoie ręce. Rzekł Iozáfát: Nie máſz tu Proroká żadnego práwego/

wſzytko to Báálimowi. Rzekł Acháb/ zoſtał ieden Micheaſz/ ále mi ſie nie po=

doba/ bo mi nic dobrego nie powieda/ á mnimał áby byli drudzy pobići od Ie=

10:

zabel. Ná prośbę Iozáfátowę puſzcżono Micheaſzá. Był miedzy proroki fał=

11:

ſzywymi Sedechiaſz/ noſząc rogi żelázne/

Rogi żelázne.

rzekł do Acháb/ krolu tymi rogámi

12:

zbodzyeſz á ſkáźiſz wſzytkę zyemię Syrſką. Pytał też Micheaſzá. Ktory rzekł/

13:

iedź á da ie Bog w moc krolowi/ á nie powiedzyał ktoremu/ y ktore ludzi. Prze=

14:

to go przyſięgą záwiązał/ áby mu doſtátecżniey powiedzyał. Rzekł Micheaſz:

15:

Widzyałem Izráel roſproſzony iáko owce przez páſterzá. Zrozumiał Acháb iż

16:

mu śmierć rychłą powiedzyał/ rzekł do Iozafátá: Weyrzy iż mi nic dobrego nie

17:

powieda. Przydał ieſzcże Micheaſz y powiedzyał/ iż dał Pan Bog teraz duchá

18:

łżywego w vſtá twych prorokow/ ktorzy cię záwiodą/ bo Pan Bog tobie złe rze

19:

cży obiecał vcżynić. Przyſąpiwſzy Sedechiaſz/ dał policżek Micheaſzowi á

20:

rzekł/

Micheaſz poli=
cżek wzyął.

mnie opuśćił duch Boży/ á tobie mowił? Rzekł Micheaſz/ wzwieáz w

21:

ten dzyeń gdy vciekáć będzyeſz s komory do komory. A gdy widzyał Sedechiaſz

22:

krolá ſmutney myſli/ cżynił mu dobrą myſl oſobno/ mowiąc: Być to był pro=

23:

rok práwy/ vſchłáćby mi ręká iáko Hieroboámowi. Kazał go tedy Acháb wſá=

24:

dzić do łańcuchá/ á nie dawać iedno chleb á wodę ku żywnośći.

25:

¶ Ciągnęli tedy Acháb y Iozáfát z woyſki ſwemi do Ramot. Przykazał w ten

26:

cżás krol Syriyſki śwoim Rycerzom/ áby ſie do Achábá przebijali opuśćiwſzy

27:

ine/ á zábili go álbo poimáli. A iż ſie był Acháb w proſte vbránie vbrał/ nie po=

28:

ználi go tylko ná Iozáfátá przytárli. A gdy Iozáfát krzyknął ná ſwoie/ poználi

29:

go głoſie iż nie Achab/ tedy s przygody ieden z łuku záſtrzelił Achabá nie zná=

30:

iąc kto ieſt/ y zábił go.

Acháb zábit

Pochwycon od ſwoich y pogrzebion w Sámáryey. A gdy

31:

woz krolewſki niewiáſty vmywáły krwáwy v wody/ pśi kreẃ lizáli/ iáko Pro=

32:

rok Heliaſz powiedał. Iozáfát wroćił ſie ſpokoiem do Ieruzálem/ zaſtąpił mu

33:

Prorok Anániaſzow ſyn Hieu/

Hieu Prorok.

rzekł mu/ złemu pomoc dawaſz/ przeto záſłużył=

34:

by gniew od Bogá/ ále dla vcżynkow twoich dobrych á ſercá vprzeymego/ od=

35:

puśćiłby Pan Bog. Mieſzkał tedy Iozáfát w boiáźni Bożey y lud ná tho ná=

36:

wiodł/ tákież Sędzyom roſkazał/ aby ſie záchowawáli w ſpráwach dobrych á

37:

w boiáźni Boſkiey/ mowiąc iż nie máſz v Páná Bogá złośći/ áni brákuie perſo=

38:

námi/ áni zazdrość/ áni chćiwość dárow. Thákież y kápłanom roſkazał w

39:

Ieruzálem.

40:

¶ Zebráli ſie potym ná Iozáfátá Moábitowie y Ammonowie/ á on ſie vciekł

41:

do Páná Bogá/ y lud ſwoy náwroćił ktemu. Powiedzyał mu Prorok Iáziel

42:

od Bogá áby ſie nie bał/ ábowiem tá woyná nie ná was zależy ále ná Bogá.

Iáziel Prorok.

43:

gdy ſie woyſká ſciągáły/ mowił do wſzytkich ſwoich Iozáfát: Słuchaycie wſzy=

44:

ſcy obywátele Ierozolimſcy/ wierzcie w Páná Bogá wáſzego/ á będzycie be=

45:

ſpiecżni. Puśćił thedy ſpiewaki ktorzy przodkiem ſpiewáli:

Confitemini Do
mino.

Spowiedaymy ſie

46:

Pánu/ ábowiem wiecżne ieſt miłoſierdzye iego. A gdy ſie potkali/ obroćił ich

47:

miecże Pan Bog ná ſię/ iż ſie ſámi bili Moábitowie z Ammony/ przećiw oby=

48:

wátelom Seir/ ták iż leżáło wiele ludzi zbitych. Tám nábráli wiele korzyśći

49:

rozmáitey żydowie od ſwych nieprzyiacioł/ y wroćili ſie z weſelem do Ieruzálem/

50:

á potym mieſzkał w pokoiu. A tu ſie skońcżyły iij. kſięgi Krolewſkie.

51:

Po śmierći Achábowey wſtąpił ná iego mieyſce ſyn

52:

iego Ochozyaſz/

Ochozyaſz Krol
Izráelſki

krolował dwie lecie/ ále był cżłowiek wyſtępny przećiw Bogu/

P 2	ſłużąc Beli=

strona: [84]2v

Kſięgi pirwſze

ſłużąc Belizebubowi iáko y mátká/ á wzyął z nim przyiaźń Iozáfát/ y podzyá=

łáli łodzi áby żeglowáli do Ophir dla złotá/ y potonęły łodzye ná morzu Iozá=

fátowe. Mowił tedy Prorok Eleázár Iozáfátowi/

Ophir. iiij. Krolew. w j.

iżeś wzyął przyiaźń z O=

chozyaſzem/ przeto potłukł Pan Bog ſpráwę twoię/ łodzye ná wodzye/ iż nie

mogły przyść do Tárſony. Y przyiął záwdzyęk prorockie vpominánie Iozáfát.

Po śmierći Achábowey odſtąpił od poſłuſzeńſtwá Moáb Izráelſkim krolom/

ná co przyſięgał pirwey. Ochozyaſz ſpadł z ganku dworu ſwego w Sámáryey/

y rozniemogł ſie/ przeto s porády mátki ſwoiey Iezabel/ poſłał do Akáron ſłu=

gi ſwoie pytáć Belizebubá ieſli ſie s tey choroby wyleży. Anyoł tedy Boży po=

10:

ſłał Heliaſzá áby im drogę zábieżał. Ktory z roſkazánia Páńſkiego ták vcżynił/

11:

mowił ku poſłom: Azaſz Bogá nie macie w Izráelu iż chodzicie do báłwáná?

12:

Przeto wroćcie ſie á powiedzcie krolowi: To mowi Pan Bog/ iż z łożá ſwego

13:

nie wſtánie á vmrze. Wroćili ſie poſlowie do krolá/ powiedzyeli mu co im He=

14:

liaſz ná drodze powiedzyał. Pytał ich kto ieſt. Oni powiedzyeli/ mąż iákiś ko=

15:

ſmáty/ przepaſáne biodrá ma. Rzekł krol/ Heliaſz to ieſt/ y poſłał krol poń

16:

pięćdzyeſiąt ſłużebnikow/ áby go przywiedli przezdzyęki/ ieſliby z dobrą wolą

17:

niechciał przyść. Ktorzy gdy náleźli Heliaſzá ſiedząc ná gorze/ záwołał nań

18:

Setnik/ cżłowiecże Boży/ przykazał krol áby ſzedł do niego. Ktory rzekł/ ie=

19:

ſlim ieſt cżłowiek Boży/ niechay sſtąpi ogień z niebá á pożrze was/ y sſtáło ſie

20:

ták. Poſłał záſię krol drugiego Setniká s piąciądzyeſiąt ſług/ thákież mu ſie

21:

sſtáło. Poſłał trzeciego/ ktorego drudzy piſzą być Abdyaſzá Proroká/ ten ná=

22:

kłoniwſzy głowy ſwey/ rzekł Heliaſzowi: Proſzę áby miał litość nádemną/ y

23:

nád moimi ſługi. Rzekł Anyoł do Heliaſzá/ idź z nim á nie boy ſie. A gdy przy=

24:

ſzedł do krolá/ rzekł: Cżemuś ſłał do Belizebubá/ iákoby nie był Bog w Izrá=

25:

elu/ vmrzeſz. Y vmárł/ á brát iego Iorám wſtąpił ná kroleſtwo.

Ochozyaſz vmárł
Iorám krol Izrá
elſki.

26:

¶ Látá krolowánia Iozáfátowego xviij. Iorám ſyn Achábow pocżął krolo=

27:

wáć w Sámáryey lat xij. wyrzućił báłwány oycowſkie s kościołá/ wſzákże ciel=

28:

cow nie opuśćił chwalić/ ktore był Hieroboám vſtáwił. A gdy go s tego karał

29:

Micheaſz Prorok/ dał go zrzućić z gory.

Micheaſz zábit.

30:

¶ Rozumieiąc Heliaſz Prorok iż ſie iuż miał rosſtáć z ludźmi chciał od ſiebie

31:

odpráwić Helizeuſzá. Rozumiał też temu Heilizeuſz/ przeto go niechciał zoſtáć.

32:

Rzekł mu tedy Heliaſz/ żąday cżego v mnie pirwey niż ſie ſtobą rosſtánę. Rzekł

33:

mu Helizeuſz/ proſzę áby we mnie był duch twoy dwoiáki. Rzekł mu Heliaſz/

34:

trudney rzecży prośiſz/ wſzákże ieſli mię vyrzyſz gdy mię będą bráć od ciebie/ o=

35:

trzymaſz/ ále ieſli inácżey będzye/ nie otrzymaſz. A gdy przyſzedł do Iordaná

36:

Heliaſz/ vderzył płaſzcżem ná wodę/ y rozdzyeliłá ſie rzeká/ y przeſzedł z Helize=

37:

uſzem y z inymi proroki/ ktorzy ſzli zá nim z dáleká dziwuiąc ſie. Potym rychło grafika

38:

v Bethel/ sſtąpił woz

39:

ogniſty y s końmi tákież

40:

ogniſtemi/ ná ktory He=

41:

liaſz wſiadł/ y wzyęth

42:

ieſt od oblicżnośći ludz

43:

kiey/

Heliaſz od obli=
cżnoſći ludzkiey wzyęt.

obłoki zákryty/ He

44:

lizeuſz wołał zá nim: Oy

45:

cże moy/ oycże moy/ woz

46:

Izráelſki y woźnicá ie=

47:

go. Spuśćił mu ſwoy

48:

płaſzcż/ ktory wzyąwſzy

49:

Helizeuſz/ ſzedł záſię do

50:

Iordaná/ vderzył w

51:

wodę/ niechciáłá ſie ros

52:

ſtępić/ y rzekł: Gdzye

53:

ieſt Bog Heliaſzow? vderzył drugi raz / rosſtąpiłá ſie wodá/ y przeſzedł. Wi=

dząc to ſynowie

strona: [85]2

Wiek cżwarty.

Liſt [85].

dząc to ſynowie prorokow/ rzekli: odpocżywa duch Heliaſzow ná Helizeuſzu. A

gdy był v Ierycho/ rzekli mu mężowie Ierycho/ zyemiá dobra ieſt/ ále wodá

wzdroiow cżyni ią niepłodną. Ktory wząwſzy gárniec nowy włożył ſoli y wpu

śćił w ſtudnicę/ á rzekł: To mowi Pan Bog/ vzdrowiłem wody ty/ nie będzye

w niey iuż dáley śmierć/ to ieſt niepłodność. Y vzdrowione ſą wody.

Czudá Heliaſzá
Proroká

A gdy przy

ſzedłdo Bethel/ wołáły zá nim dzeyći/ łyſku łyſku/ chodź chodź. Złorzecżył im

(bo ich rodzicy byli báłwochwálcy.) Przeto Niedźwiedzye przypadſzy/ záie=

dli ich cżterdzyeśći y dwoie.

¶ Mezá krol Moábſki ſprzećiwił ſie krolowi Izráelſkiemu/ áni trybutu dáć

10:

niechciał. Przeto Iorám prośił krolá Iozáfát przećiw iemu o pomoc. Obie=

11:

cał to vcżynić/ poráźili ie według powieśći Heizeuſzowey/

Poráżeni Moá=
bite.

y oblegli ſámego w

12:

mieſcie/ ktory będąc w oblężeniu/ wlazł ná mur gdzye wſzyſcy widzyeli około

13:

miáſtá/ ofiárował ſyná właſnego/ ktory miał być po nim krolem/ bogom ſwo=

14:

im/ áby go wyzwolili od oblężenia. Dziwowáli ſie wſzyſcy iego ſtałośći iż thák

15:

ſyná nie żáłował ku chwale ſwoim báłwánom/ przeto precż odciągnęli maiąc

16:

miłoſierdzye cżłowiecżeńſkie nád nim. Wroćił ſie Iozáfát do Ieruzálem/ zá=

17:

ſzedł mu drogę Hieu gromiąc go/ iż cżlowieku báłwochwálſkiemu przepuśćił/

18:

á pociechę mu dał z iego ofiáry.

19:

¶ Tego cżáſu wdowá żoná Abdyaſzowá wołáłá zá Helizeuſzem Prorokiem/

20:

mowiąc: Mąż moy vmárł ieſt/ á zádłużył ſie ſtráwuiąc proroki/ ktore był zá=

21:

chował przed Iezábel/ otoż ten komu winien przyſzedł/ chce wzyąć dwu ſynu

22:

iego w niewolą ſłużyć/ gdy nie máſz cżym płácić. Rzekł iey Helizeuſz/ á co maſz

23:

zá żywność w domu? Rzekłá/ iedno trochę oleiu: Kazał iey tedy Helizeuſz áby

24:

nápożycżáłá prożnych becżek/ do ktorych nápuſzcżáłá po troſze oleiu/ y były peł=

25:

ne.

Oley ſie rozmno
żył wdowie.

Przedáłá oley/ zápłáćiłá dłużnikowi/ á oſtátkiem ſie żywiłá s ſyny.

iiij. Krole. w iiij.

26:

¶ Też iedná niewiáſtá w Sunámicie Helizeuſzowi cżyniłá w ſwym domu wcże

27:

ſność/ vprośił iey v Páná Bogá płod o ktory vſtáwicżnie żądáłá. A gdy ry=

28:

chło vmárło ono dzyecię/ wſkrześił ie záſię Helizeuſz/ s cżego wſzyſcy chwalili

29:

Bogá Izráelſkiego. Był ná ten cżás głod w Izráelu/ przyſzli tedy prorocy do

30:

Helizeuſzá. Ktory rzekł ſłudze iednemu: Náwarz prorockim ſynom wielki gár

31:

niec káſze. Y wyſzedł ieden z nich ná pole/ nárwał zyela y s korzenim (drudzy pi

32:

ſzą bań) y z iágodkámi/ nárzázał tego y náwárzył/ y dał towárzyſzom ieść. A

33:

gdy ſkoſztowáli/ było gorzko/ záwołáli śmierć tu śmierć. Przynioſł potym tro=

34:

chę mąki Helizeuſz á wſypał w potráwę/ y byłá dobra y ſmácżna.

35:

¶Náámá Hetmána krolá Syriyſkiego też vzdrowił od trędu tym obycżáiem:

36:

Gdy łotrowi drapieżni przywiedli dzyewkę Izráelſką do Syryey/ dárowáli

37:

ią álbo przedáli żenie Náámowey. Ktora gdy vyrzáłá páná trędowátego/ rze=

38:

kłá: By tu był Prorok náſz Izráelſki/ vzdrowił by páná. Przyiechał Náámán

39:

do forty Heizeuſzowey z dáry/ áby go vzdrowił. Helizeuſz poſłał go áby ſie v=

40:

mył w Iordanie rzece ſiedḿ rázy/ y vzdrowion był. Wroćiwſzy ſie do Helizeu=

41:

ſzá y rzekł/ wiem iż nie ieſt Bog iny nád Bogá Izráelſkiego we wſzytkiey zyemi/

42:

chciał dáry dáć Helizeuſzowi przezdzyęki/ ále ich niechciał od niego. A gdy od=

43:

ieżdzał od Helizeuſzá/ powiedzyał: Proſzę mężu Boży ábych mogł wzyąć zye=

44:

mie teyto ná dwá Muły ſwoie/ bo ia iuż niechcę bogow inych náſládowáć/ ie=

45:

dno Bogá żywego. Przeto ieſliby ſie trafiło/ iżby krol moy pan podpárł ſie o

46:

mię/ á kłániał ſie modłom w kościele Remmon/

Remmon.

iabych też muſiał wedle iego/

47:

proś Páná Bogá áby imi to odpuśćił. Rzekł Helizeuſz/ iedź ſpokoiem. Y odie=

48:

chał Náámán. Giezy ſłużebnik Helizeuſzow pomyſlił ſobie/ pan moy dárow

49:

niechciał wzyąć s páná bogátego/ poydę ia wezmę miáſto iego. Záſtąpił tedy

50:

Giezy drogę Náámowi/ rzekł k niemu: Przyſzli dwá młodzyeńcy ſynowie pro=

51:

roccy do páná mego Helizeuſzá/ á nie ma ich cżym dárowáć/ prośił cię o dwá

52:

funty ſrebrá/ á o dwoiákie ſzáty. Dał mu co żądał/ y kazał odnieść zá nim ſłu=

53:

dze ſwemu. Záchował to Giezy táiemnie v ſiebie. A gdy ſtánął wiecżor przed

P 3	Helizeuſzem/

strona: [85]2v

Kſięgi pirwſze

Helizeuſzem/ rzekł mu/ skądeś przyſzedł Giezy? Rzekł/ nie byłem nigdzyey. A=

zaſz ſerce moie nie było ſtobą gdzyeś był/ wzyąłeś dáry zá trąd ná potępę ſwoię

y potomkow ſwoim/ oto trąd ná tobie Náámánow zá iego dáry. Y wyſzedł od

niego trędowátym/

Lepra Simonis

tákże záwżdy ná tych Giezytach był trąd ſwiętokupſtwá.

¶ Vpádłá też byłá ſiekierá iednemu ſynowi prorockiemu w rzekę gdy rąbał

drwá/ Helizeuſz wrzućił drewno ná wodę/ y wypłynęłá ſiekierá.

¶ Benádáb krol Syryey gdy walcżył z Izráelity/ záſyłał cżęſtokroć łotry ſwo=

ie chytre Syryany ná zaſadkę Izráelitom. Helizeuſz záwżdy o nich krolowi Izrá

elſkiemu powiedzyał/ iż ie pobierano. Mnimał Benádáb áby ktory z iego lu=

10:

dzi oſtrzegał Izráelity/ przeto ſie pilnie wywiádował tego. A gdy ſie wywie=

11:

dzyał iż Helizeuſz prorok/ poſlał áby go oblężono á poimáno w miáſtecżku Do=

12:

táim.

Dotáim.

Chłopiec Helizeuſzow ráno vyrzał iż obległ wielki lud miáſto/ pocżął wo

13:

łáć ná páná. Rzekł mu Helizeuſz/ nie boy ſie/ więceyći náſzych ieſt niż to. A gdy

14:

ſie modlił Helizueſz/ vyrzał chłopiec pełnę gorę wozow ogniſtych/ to ieſt Anyo=

15:

łow/ y miał ſerce dobre. A gdy weſzli Syry do niego w mieſcie/ záráźił ie Bog

16:

ſlepotą iż go nie mogli poznáć. Rzekł k nim Helizeuſz: Nie mieſzkać tu Helize=

17:

uſz/ podźcie zá mną vkażę go wam. A gdy ſie modlił Helizeuſz do Páná Bogá/

18:

obacżyli ſie być Syryani w pośrzodku Sámáryey miedzy ſwemi nieprzyiaciel=

19:

mi. Rzekł kro Izráelſki do Helizeuſzá/ każę ia ty łotry pobić? Helizeuſz rzekł/

20:

niechay/ Pan ie bowiem tu przywiodł/ vkaż im dobrą wolą iáko gościom/ ták=

21:

że vcżynił/ y rozeſzli ſie potym w pokoiu. Od tego cżáſu Syriani łotrowi do zye

22:

mie Izráelſkiey niechcieli przyść poki był żyw Helizeuſz.

23:

¶ Benádáb gdy iednego cżáſu obległ Sámáryą/ sſtał ſie wielki głod w Sá=

24:

máryey/ iż iedná głowá Oſla byłá zá lxxx. ſrebrnych pieniędzy/ ták iż gnoy go=

25:

łębi kupowáli ieść/ náoſtátek niewiáſty ſwe dzyeći iádły. Dał potym dobrą po=

26:

tuchę Helizeuſz krolowi/ mowiąc: iż iutro będzye ſpąd mąki pſzenicżney zá ie=

27:

dnę ſtáterę/ y dwá ſpądy ięcżmieniá tákież. Smiali ſie iego powieści/ máiąc to

28:

ſobie zá niepodobną rzecż. A gdy ſie vciekł do Páná Bogá Helizeuſz/ áby ie wy=

29:

zwolił od they niewoley/ vyrzeli Syryani przed ſobą wielki lud (Anyeli byli)

30:

zbroiſty nigdy niewidány/ vciekli z woyſká y odbieżeli wſzytkiego. Dwá trędo=

31:

wáći byli w Sámáryery/ ktore wypędzono dla trądu/ rzekli ſobie: mamyli gło=

32:

dem vmrzeć/ podźmy do woyſká nieprzyiacielſkiego/ owa ſie nád námi zmiłuią.

33:

A gdy przyſzli do niego/ nie náleźli żadnego cżłowieká/ á było wſzytkiego doſyć/

34:

dáli znáć obegnáńcom/ przyſzli Zydowie/ nábrał káżdy wſzytkiego doſyć/ ták zbo

35:

ża/ żywnośći/ iáko ſkárbow/ y było thák tanie zboże iáko Helizeuſz powiedał.

36:

Wpadł potym w chorobę Iozáfát krol Iudá/ y vmárł máiąc lat wieku ſwe=

37:

go lx.

Smierć Iozáfátá.

Pochowan z wielkim koſztem w Ieruzálem. Zoſtáwił po ſobie wiele ſy=

38:

now/ ále iednego z nich przełożył ná ſwe mieyſce/ to ieſt Iorám.

39:

Od ſtworzenia ſwiáthá było lat 4292.

40:

gdy Iozáfát vmárł.grafika

41:

Orám ſyn ſtárſzy Iozáfátá/ krolo=

42:

wał nád Iudą w Ieruzálem ośḿ lat/ Zydo=

43:

wie piſzą żeby xxviij. to ieſt/ iż ośḿ lat do=

44:

brze ſie ſpráwował w ſłużbie Bożey/ ále dwá

45:

dzyeściá lath bárzo źle. Poiął żonę corę A=

46:

chábá y Iezabel Athálią/

Athália.

ktora też byłá dobra iáko y

47:

máć/ bo mężá ná to przywiodłá iż brácią pobił dla páno=

48:

wánia/ y s porády żony ſwey chwałę báłwánom cżynił/ y

49:

drugie ktemu przywodził/ przeto ine kſięſtwá od niego odſtáły/ zwłaſzcżá E=

50:

dom/ y wybráli kſiążę ine/ ktoreby nie było poſłuſzne krolom Iudá/ tákież miá=

ſto Lobná

strona: 86

Wiek cżwarty.

Liſt 86.

ſto Lobná odſąpiło/ y ták było záwżdy.

Lobná miáſto.

Zá iego cżáſu nalezyono liſty Heliaſzá

Proroká/ ná ktorych piſano w ty ſłowá: To mowi Pan Bog/ żeś nei chodził

drogámi oycá twoiego/ áleś náſládował Achábá/ nád to pobiłeś brácią lepſze

nád ſię/ przepuśći Pan Bog ná cię plagę wielką z ludem twoim/ z żoną/ s ſyny/

y ze wſzytkim ſtátkiem twoim. Przeto pobudził nań Bog Filiſtyny y Aráby/

ktorzy gdy przyſzli/ zwoiowáli á wybráli kráiny kroleſtwá Iudſkiego/ żony dru

gie pobili y dzyeći/ okrom Ochozyaſzá ktory był vciekł/ á ſam Iorám wpadł w

niemoc cięſzką/ ták iż z niego wnętrzności wypłynęły áż vmárł.

Smierć Iorám.

Po śmierći ie=

go cżłowiek poſpolity mśćił ſie nád nim iego złych vcżynkow/ y nie pochowáli

10:

go ták iáko ná krolá zależáło/ iedno iáko proſtego cżłowieká.

11:

Látá od ſtworzenia wſzech rzecży 4300.

12:

Chozyaſz krolował nád Iudą w Ieruzálem tylko rok

13:

z mátką Athálią. Tego ſwięty Máttheuſz opuśćił w ſwey Ewán=

14:

ieliey y drugie/ áż do Ozyaſzá. Cżás przychodził iż miał być pomá=

15:

zan ná kroleſtwo Iudſkie Hieu. Przeto Helizeuſz poſłał iednego s

16:

ſynow prorockich z máściami do woyſká ktore było w Rámocie/ bo

17:

w ten cżás Azáel krol Syriyſki ciągnął przećiw Iorámowi Izráelſkiemu/ prze=grafika

18:

to też y Ochozyaſz z nim był iemu ná pomoc w Rámocie.

19:

Był tedy ránion krol Izráelſki Iorám/ przeto z woyſká

20:

wyiechał ná lekárſtwo/ á Ochozyaſz zá nim náwiedzáć go.

21:

S tey przycżyny zoſtał był Hieu przy woyſku w Rámocie

22:

iáko Hetman krolá Izráelſkiego. A gdy go tedy poſeł He

23:

lizeuſzow nálazł między kſiążety Zydowſkiemi ſpráwuiác

24:

rzecży Rycerſkie/ rzekł do niego: O kſiążę/ mam do ciebie

25:

potrzebę táiemną. A gdy go ná pokoy vwiodł/ rzekł: To

26:

mowi Pan Bog/ pomázałem cię ná kroleſtwo Izráel=

27:

ſkie/ áby wygłádził wſzytek dom Achábow zá pomſtę sług moich z ręku Ieza=

28:

bel/ y wylał onę maść álbo oley ná głowę iego/ y odſzedł precż. A gdy ſie wrócił

29:

Hieu/ rzekli mu kſiążętá/ co ten ſzalony dzyáłał v ciebie? Rzekł Hieu/ tráfili=

30:

ſcie by ſzalony/ bo ſzalone rzecży mowił/ rzekąc: to mowi Pan Bog/ pomázałem

31:

cię ná kroleſtwo Izráelſkie.

Hieu pomázan.

Vſłyſzawſzyto powſtáli/ á ſzáty ſwoie pocżęli ſłáć

32:

pod nogi iego ſpiewáiąc y trąbiąc/ będzye krolował Hieu. Zmowił ſie thedy

33:

Hieu z Izráelity przećiw Iorám/ y zákazał áby tego żadny nie powiedał niko=

34:

mu w mieſcie Iezráel/ ále podźmy wſzyſcy ſpołu. Gdy Iorám obacżył lud wiel

35:

ki k ſobie iść z Hieu/ wyſzedł przećiwko im ná pole Iezáelſkie/ gdzye Nabothá

36:

vkámionowano/ y rzekł Iorám do Heiu ſłowá pokoiá. Ktoremu Hieu odpo=

37:

wiedzyał/ iáko ma być pkoy miedzy námi/ gdyż uſtáwicżnie obrażamy Bogá

38:

przez modły mátki twoiey. Rzekł Iorám/ iuż to nieprzyiaźń/ y pirzchnął precż.

39:

Strzelił zá nim z łuku Hieu/ przebił go ſtrzáłą y vmárł. Rzekł Hieu do ſłuże=

40:

bniká/ wyrzuć go ná tho mieyſce gdzye zábit Naboth/ bo zá tego tę Pan Bog

41:

pomſtę vcżynił. Ochozyaſzá też gonił/ y ránił go/ potym od tey rány vmárł/ po=

42:

grzebion w mieſcie Dawidowym.

Hieu zábił dwu
krolu.

43:

¶ Potym Hieu wiechał do miáſtá Iezráel/ gdzye tám ná zamku z okná Ieza=

44:

bel pátrzyłá vbráná/ rzekłá ku Hieu z wieże pátrząc: Zali może być ſpokoiem

45:

Zámbry ktory zábił ſwego páná/ iákoś y ty vcżynił. Kazał potym ſłużebnikom

46:

áby ią z gory zrzućili/ y podeptáli ią końmi. A gdy v ſtołu siedzyeli/ rzekł Hieu

47:

ſłużebnikom ſwoim: idźcie pochowyacie przeklętą niewiáſtę Iezabel/ boć s kro

48:

lewſkiego plemięniá wyſzłá. A gdy przyſzli do niey/ nie náleźli iedno kość z gło=

49:

wy/ nogi/ á ręce. A ták ſie wypełniły ſłowá Heliaſzowe do Bogá. Miał Acháb

50:

lxx. ſynow w Sámáryey/ ktorych głowy przyeniſiono w koſzu do Iezráel Hieu z

51:

roſkazánia iego. A gdy ie vyrzał Hieu/ rzekł do ludu: ſpráwiedliwieſcie vcżyni=

P 4	li pełniąc

strona: 86v

Kſięgi pierwſze

li pełniąc zemną ſłowo Páńſkie. Pobił y drugie w Iezráelu Achábowy przyia

ciele/ pány y kápłany/ y wſzytki ktorzy mu złey rzecży pomagáli. Wygłádziwſzy

rodzay Achábow/ vmyſlił pokáźić y wygłádzić modły báłwáńſkie/ y wygłádził

tym obycżaiem: Kazał ſie zyść wſzytkim do Sámáryey/ á rzekł k nim/ chcę ro=

zmnożyć chwałę bogow wáſzych/ zwłaſzcżá Báálimá álbo Belzebubá/ á thák

niechy ſám przydą wſzyſcy prorocy iego y kápłani/ ktoryby niechciał przyść/

nie będzye żyw. Przyſzło wiele ſług báłwáńſkich iż ich był pełen kościoł ich/ ro

ſkazał Hieu káżdemu z nich dáć po ſzácie iedwabney/ áby ie znáć. Roſkazał też

ſługom ſwoim/ áby żadnego z nich nie żywili/ y pobići ſą/ á z bożnic báłwáń=

10:

ſkich wychody poſpolite pocżynili. Mieſzkał potym Hieu w Sámáryey ſpo=

11:

koiem. ∴ ∴ ∴

12:

Lat ſwiátu było 4301.

13:

Oás ſyn Ochozyaſzow krolował nád Iuda w Ieruzá=

14:

lem lat xlvij. y s tymi láty przez ktore Athália pánowáłá/ bo wnet

15:

po śmierći ſyná Ochozyaſzá dáłá pobić wſzytek narod krolá Dawi=

16:

dá/ áby iey nikt w páńſtwie nie mogł przekáźić. Ale s przeyrzenia

17:

Boſkiego záchowáłá dzyeciątko małe y z mámką corá iey Iozabel/

18:

ſioſtrá Ochozyaſzowá/ ciotká tego dzyecięciá/ y dáłá ie chowáć biſkupowi Io=grafika

19:

iádeſowi mężowi ſwemu iż nikt nie wiedzyał.

Ioiádes biſkup.

A gdy mu

20:

ſzło ná ſiodmy rok/ Ioiádá biſkup z narodu Lewi zwiod=

21:

ſzy Setniki y Rycerze/ vkazał im táiemnie ſyná krolewſkie

22:

go/ y zmowili ſie wſzyſcy pod przyſięgą zá nim przećiw A=

23:

tháliey być. A gdy ſie wſzyſcy zbroynie zebráli y ſtraż oſá=

24:

dzili/ by im Athália nie przekáźiłá koronácyey/ przywiodł

25:

Ioiádá z drugimi kápłany ſyná krolewſkiego Ioáſá do ko

26:

ściołá/ gdzye było wielkie zebránie ludu żydowſkiego/ po=

27:

mázał go ná kroleſtwo Iudſkie/ y koronę nań włożył kro=

28:

lewſką/ á zakon Páńſki dał mu rękę dzyerżeć.

Ioás koronowan.

Widząc to Athália/ rozdárłá

29:

ná ſobie odzyenie/ y wołáłá: Zmowá/ zmowá/ (to ieſt/ ſprzyſięgli ſie przećiw

30:

mnie.) Wywiedli ią potym Setnicy od kościołá precż/ y zábili z roſkazánia

31:

Ioiádeſá biſkupá/ á krolá przywiedli do dworu/ y poſádzili ná ſtolcu krolew=

32:

ſkim z rádoſcią poſpolitego ludu/ dzyękuiąc Pánu Bogu iż odiął od nich háń=

33:

bę ſwiecką/ to ieſt/ żeńſkie roſkázowánie. Pokáźili iey modły/ kościoły báłwáń=

34:

ſkie/ ołtarze/ obrázy/ y kápłany ich popalili. Iuż ſie też był ná wielu mieyſcach

35:

kościoł Boży pokáźił/ przeto Ioiádá biſkup vłożywſzy kárbonę poſpolitą/ s

36:

ktorey dom Boży był náprawion y przykryt. S cżego był w wielkiey powadze

37:

Ioiádá v Zydow/ y záſłużony v wſzytkich zá ſwe dobre ſpráwy. Vmárł potym

38:

máiąc lat wieku ſwego ſto y trzydzyeśći/ w Pánie Bodze odpocżywał.

Ioiádás vmárł.

Pocho=

39:

wan w mieſcie Dawidowym/ przeto iż on ieſzcże tego iednego potomká Dawi=

40:

dowego záchował á práwie wſkrześił.

41:

¶ Acżkolwiek był Hieu báłwány cżartowſkie zburzył/ ále Cielcow nic/ ktore

42:

był Hieroboám wymyſlił/ y dopuśćił ie chwalić Izráelitom. Przeto mu rzekł

43:

Pan Bog/ iżeś vcżynił to co moiá wola byłá nád domem Achábowym/ przeto

44:

będzye twoy potomek trwał do cżwartego pokolenia ná ſtolcu Izráelſkiego

45:

kroleſtwá/ ále w pokoiu nie będzyeſz. Dopuśćił tedy nań Pan Bog Azáelá kro

46:

lá Syrieſkiego iż go przeſládował/ pobrał mu wiele ludzi y kráin/ y okrucień=

47:

ſtwo śilne cżynił nád żonámi y dzyećmi w Izráelu áż do śmierći Hieu/

Azáel okrucien=
ſtwo cżynił w zy=
doſtwie.

ktory

48:

gdy vmárł/ pochowan w Sámáryey.

Smierć Hieu.

Ná iego mieyſce wſtąpił ſyn Ioáchás/ y

49:

krolował lat xvij. był mąż mocny y ſercá dobrego/

Ioáchás krolem.

ále Bogánopuśćił/ przeto

50:

ſie Pan Bog rozgniewał/ dał w moc lud iego nieprzyiacielowi Azáelowi/ ták

51:

iż ich iedno przy nim zoſtáło pięćdzyeſiąt ieznych/ á dzyeſięć tyſiąc pieſzych/ y

dzyeſięć wozow

strona: 87

Wiek cżwarty.

Liſt 87.

dzyeſięć wozow. Vciekł ſie Ioáchás do Páná Bogá/ zmiłował ſie Pan Bog

nád nim/ dał mu pokoy zá iego żywotá.

¶ Po śmierći Ioiádeſá biſkupá/ Ioás krol Iudá zmienił obycżáie y záchowá=

nie w ſłużbie Bożey/ według náuki Ioiádeſa ſwego miſtrzá/ y ſtárſzy theż iego

tákież. Przeto Pan Bog ſłał do nich proroki vpomináiąc ie w tym/ áby ſie zá=

chowywáli według zakonu Bożego. A oni nie tylko cżártom ſłużyli/ ále y pro=

roki bili/ y zábili cnotliwego Zácháryaſzá w kościele ſyná Ioiádeſowego/

Zácháryaſz zábit

ktory

ie vpominał á wyſtrzegał/ áby przeſtáli ſłupom cżártowſkim ſłużyć/ nie pámię=

táiąc Ioás krol ná dobrodzyeyſtwo oycá iego Ioiádeſá/ ktory go vchował y

10:

wychował od śmierći y od poniżenia/ á ná ſtolec krolewſki podnioſł. A iż Pan

11:

Bog żadney złey rzecży nie ćirpi/ przeto nań dopuśćił y ná wſzytko kroleſtwo

12:

iego nieprzyiaciele wielkie Syryany/ gdzye mu wſzytki kſiążętá pobito/ ſam ſie

13:

áż ſkárby kościelnymi odkupił/ wpadł w chorobę w ktorey boleść wielką ćir=

14:

piał/ nie doſzło roku ſłudzy iego właſni zábili go/ mſzcżąc ſie krwie niewinney

15:

Zácháryaſzowey/ pochowan w mieſcie Dawidowym/

Ioás zábit.

ále nie w grobie krolew=

16:

ſkim. Przed rokiem śmierći krolá Ioáſá vmárł Ioáchás krol Izráelſki/ á w

17:

Sámáryey pochowan.

Ioáchás vmarł.

Ná iego mieyſce wſtąpił ſyn Ioás/ ktory pánował nád

18:

Izráel lat xvj.

Ioás krolem Sá
máriyſkim.

á chodził drogámi Hieroboámowemi/ wſzákże nie ták zbytnie

19:

iáko iego oycowie/ bo miał oſobne záchowánie s proroki/ á zwłaſzcżá z He=

20:

lizeuſzem Prorokiem.

21:

¶ Tego cżáſu rozniemogł ſie Helizeuſz Prorok ſwięty/ do ktorego przyſzedł krol

22:

Ioás płácżąc/ rzekł mu: Oycże moy/ tyś ieſt woz Izráelſki y woźnicá iego/ iá=

23:

ko mię tu zoſtáwiaſz/ radz o moim ſzcżęſciu. Ktoremu rzekł Helizeuſz/ przynieś

24:

łuk. A gdy przynieſiono łuk y ſtrzały/ rzekł krolowi/ wyciągni łuk. A gdyż wy=

25:

ciągnął/ położył Helizeuſz ręce ſwoie ná ręce krolewſkiey á rzekł/ odewrzy okno

26:

ná wſchod ſłońcá. A gdy otworzono/ rzekł Helizeuſz/ wyſtrzel ſtrzałę/ y wyſtrze

27:

lił. Rzekł Helizeuſz/ ſtrzałá ieſt wyzwolenie Páńſkie/ á ſtrzałá wyzwolonia ieſt

28:

przećiw zyemi Syrſkiey/ y ſkáźiſz cżęść zyemie Syrſkiey w Affek. Rekł Helize=

29:

uſz/ weźmi ſtrzały/ á vderz ſtrzałą w zyemię wielekroć. A gdyż iedno trzy kroć

30:

vderzył/ rozgniewał ſie Helizeuſz y rzekł/ byś był więcey rázow vderzył/ zwal=

31:

cżyłby był Syryą/ ále iżeś iedno trzy rázy vderzył/ trzy rázy ie poráźiſz/ przeto

32:

ich nie wykorzeniſz. Vmárł potym Helizeuſz/ á pochowan podle Abdyaſzá.

Helizeuſz vmárł.

33:

Tráfiło ſie iż niektorzy chcieli pochowáć vmárłego/ boiąc ſie łotrzykow Mo=

34:

ábſkich/ kwápili ſie y wrzućili vmárłego do grobu Helizeuſzowego/ á gdy ſie do=

35:

tknął kośći iego/ ożyl y ſtánął ná nogi. A ták nie tylko zá żywotá cudá cżynił/

36:

ále y po śmierći ten mąż ſwięty Helizeuſz.

Vmárły ożył.

Vmárł też krol Syriyſki Azáel/ ná

37:

iego mieyſce wſtąpił Benádáb wtory/ s ktorym cżynił krol Izráelſki Ioás/ y

38:

trzy rázy go poráźił według proroctwá Helizeuſzowego.

39:

Lat od ſtworzenia ſwiátá 4348.grafika

40:

Mázyaſz ſyn Ioáſow krolował nád

41:

Iudą w Ieruzálem xxix lat/ mátce iego by=

42:

ło imię Ioiádá z Ieruzálem rodem. Ná

43:

przodku pánowánia ſwego pobił ty/ ktorzy

44:

byli przycżyną śmierći oycá iego/ wſzákże ſy=

45:

nom ich dał pokoy wedlug vſtáwy Moiżeſzowey/ gdzye

46:

nápiſał: iż ſyn oycowſkiey złośći nie będzye nośił/ y záſię

47:

ociec ſynowſkiey. Potym zebrał woyſko ná Amálechity y

48:

ná Idumeycżyki/ y wywiodł ludzi ná pomoc zá pienią=

49:

dze od krolá Izráelſkiego ſto tyſiąc. Záſtąpił mu Prorok y rádził áby s ſobą nie

50:

brał Izráelitow/ bo s ſobą nośili boſzki modlárſkie/ áby im dáli zwycięſtwo. Y

51:

vcżynił ták/ ácż był nie rad/ wſzákże poráźił Idumeycżyki/ y miáſto známienite

wzyął Petrę

strona: 87v

Kſięgi pirwſze.

wzyął Petrę w Arábiey/ y żywych ludzi poimał dzyeſięć tyſiąc/

Petra miáſto.

ktore z gory po=

miotał/ y wiele korzyśći otrzymał. Izráelitom było niemiło iż ie opuśćił/ prze

to ſie do iego kráin wezbráli/ wiele plonu pobráli/ y trzy tyſiące ludu zábili. A=

mázyaſz po zwycięſtwie opuśćił Bogá prawdziwego/ á báłwánow nábrał od

Amálechitow/ y kochał ſie w nich/ ſłyſząc o nich iż ludzyom odpowiedzi dawá=

ią. Przyſtąpił k niemu Prorok/ rzekł mu: ieſli nie przeſtánieſz thego/ poznaſz

pomſtę Bożą. Groźił Prorokowi krol/ przeto go Bog záráźił tym obycżáiem:

Gdy był s tego zwycięſtwá wpadł w pychę/ piſał liſty hárdemi ſłowy krolowi

Sámáriyſkiemu Ioáſowi/ áby mu poſłuſzeńſtwo cżynił iáko pirwſzym krolom

10:

cżyniono Dwidowi y Sálomonowi lud dzyeſiąći pokolenia. Ktoremu záſię

11:

Ioás odpiſał/ zádawſzy mu gadkę táką: Był ná gorze Libáńſkiey Cyprys/ do

12:

ktorego poſłał Oſet áby mu corę ſwoię dał w małżeńſtwo. Bacżąc to źwierzę=

13:

tá onego kráiu/ podeptáły Oſet gniewem. Tym ſie przykłádem ſpráwuy/ prze=

14:

ſtań ná ſwoim/ á nie wywabiay niepotrzebnie/ być nie vpadł á nie był pode=

15:

ptan y z ludem ſwoim. Przecżedſzy liſt Amázyaſz/ rozgiewał ſie/ zebrał woy=

16:

ſko przećiw iemu/ Ioás tákież/ potkáli ſie/ zyął ſtrách Iudſki narod áż vciekli/

17:

Amázyaſzá poimał/ miáſto Ieruzálem wzyął/ potłukſzy muru łokći 400. ko=

18:

ścioł Boży wyłupił/

Koſcioł złupion.

ſrebro y złoto y ine ſkárby pobrał/ krolá puśćił/ do Sá=

19:

máryey ſie wroćił. Sſtáło ſie to krolowánia Amázyaſzá roku pánowánia iego

20:

lat xiiij. Vmárł potym ná drugi rok Ioás/ pochowan w Sámáryey/ ná iego

21:

mieyſce poſádzon Ieroboám/

Ioás vmárł.
Ieroboám Izrá=
elſki krol.

y pánował nád dzieſiącią pokolenim przykłádem

22:

przodká ſwego drugiego Ieroboámá ſyná Nábátowego/ wſzákże dał mu Pan

23:

Bog zwycięſtwo nád Benádábem iż go poráźił/ y odebrał zaſię co był ociec ie=

24:

go Azáel pobrał iego przodkom/ według powieśći Helizeuſzowey. Amázyaſz

25:

po tym vpadku ſwoim był wzgárdzon od poddánych ſwoich/ iż dla ſwey pychy

26:

vtráćił wiele ludu ſwoiego y ſkárbow. Tákież miáſto Ieruzálem dzyuráwe wi=

27:

dząc/ zmowili ſie nań pod przyſięgą ſtárſzy iego. Bacżąc to krol/ vciekł do La

28:

chis. Poſłáli potym zá nim wielkość ludzi Rycerſkich/ á tám go zábili/

Amázyaſz zábit.

y przy

29:

nieſli ná koniu/ pochowáli w mieſcie Dawidowym gdzye przodkowie iego leżą.

30:

Tego cżáſu był Prorok Ionaſz/ o ktorym będzye niżey máło.

31:

Lat od ſtworzenia ſwiátá 4377.grafika

32:

Zyaſz álbo Azáriaſz ſyn Amázie/ kro=

33:

lował nád Iudą w Ieruzálem lat lij. á było

34:

mu przed tym lat xvj. Ten ſie cnotliwie zá=

35:

chował w vprzeymośći ſercá ſwego s przod=

36:

ku/ y według zakonu Bożego przez Moiżeſzá

37:

vſtáwionego poſtępował/ przeto mu Pan Bog dał zwy=

38:

cięſtwo/ iż okolicżne nieprzyiaciele poráźił/ á ku trybuto=

39:

wi ie ſobie przymuśił/ mury y wieże miáſtá Ieruzálem

40:

záſię wyſtáwił y opráwił/ y wiele rzecży poſpolitey dobrego vcżynił/ potym y go

41:

ſpodárſtwá ſie wielkiego iął/ dla cżego sſtał ſie był bogátym.

42:

¶ Látá Ozyaſzowego pánowánia xxvij. Ieroboám krol Sámáriyſki s ſwego

43:

ſzcżęſcia nie dzyękował Pánu Bogu/ iedno ſwoim modłom w ktorych ſie ko=

44:

chał ofiáry cżynił. Dla cżego theż poſłał k niemu Pan Bog Proroká A=

45:

mos/ ktory mu pomſtę Bożą nád nim y nád ludem przepowiedał/ y ſkońcże

46:

nie żywotá rychłe.

Amos Prorok.

Słyſząc to krol Ieroboám/ zákazał mu więcey w ſwym krole=

47:

ſtwie porokowáć. A gdy nie chciał ſłucháć w tym krolá (bo powiedał iż ia nie

48:

cżynię ſie prorokiem/ iedno páſterzem poſłánym od Bogá) cżęſtokroć go kazał

49:

bijáć y przeſládáwáć. Vmárł potym rychło/ á w Sámáryey pochowan. Ná ie=

50:

go mieyſce wſtąpił ſyn iego Zácháryaſz/ ktory tylko ſześć mieſięcy pánował w

51:

Sámáryey/ bo cżynił złość przed oblicżnoſcią Bożą/ przeto zábit od Sellum.

Vmárł Ierobo=
ám.
Zácháryaſz zabit

Sellum po nim

strona: 88

Wiek cżwarty.

Liſt 88.

Sellum po nim pánował tylko mieſiąc w Sámáryey. Potym byli przez kro=

lá lat dwádzyeściá y trzy.

¶ Mánáhen Hetman ſłyſząc iż Sellum zábił Zácháryaſzá/ przyciągnął z Ry=

cerſtwem s Tárſu do Sámáryey/ zábił Sellum á ſam ſie krolem vcżynił.

Mánáhen.
Sellum zábit.

gdy przyiechał do Tábráin miáſtá/ mieſzcżánie go niechcieli puśćić y przyiąć.

On potym okolicżne poſády woiował y puſtoſzył/ y miáſto obległ. A gdy ie

wzyął/ okrucieńſtwo nád mieſzcżány/ y ludem poſpolitym vcżynił/ śćináiąc á

dzyeći morduiąc. Potym ſie nań oborzył Phul krol Aſyriyſki z wielką mocą/

ále ſie mu odkupił złotem á ſrebrem. Piſzą Zydowie iż mu też dał Cielce złote

10:

ktore były w Bethel y Dán ktore chwalili/ ále kápłani ich podrzućili miedzyá=

11:

ne pozłoćiwſzy ie/ á złote zátáili/ dla cżego pobudzon w gniew Syriyſki krol

12:

przećiw Izráelitom/ nie przeſtawał ſzkody cżynić. Rychło potym vmárł Má=

13:

náhen/ Fáceia ſyn ná iego mieyſce wſtąpił/ krolował w Sámáryey lat x.

Fáceia kroli

Cży=

14:

nił też wiele złego przećiw Bogu y zákonowi/ przeto nań Bog dopuśćił iż go

15:

zábił Fáceia drugi ſyn Romelie

Romelie ſyn Fá=
ceia.

w Sámáryey ná wieży krolewſkiey/ zábił theż

16:

przy nim pięćdzyeſiąt mężow z narodu Gálládytow/ á ſam ſie krolem vcżynił.

17:

Pánował dwádzyeściá lat/ też nie odſtępował báłwochwáſtwá Ieroboámo=

18:

wego. Tego to cżáſu krol Aſſur Teglatfuláſſár przyciągnął do kráin Izráel=

19:

ſkich z wielką mocą/

Aſſur.

zwoiował wſzytki kráiny zá Iordanem rzeką/ y Galileą/

20:

y wywiodł trzy narody ludu Izráelſkiego w niewolą do Aſyryey/

Trzy narody wy
wiedzyono do A=
ſyryey.

á to był po=

21:

cżątek więzyenia dzyeſiąći narodow Izráelſkich.

22:

¶ Ozyaſz krol Iudá iuż w ſtárych leciech będąc/ kochał ſie w wielkośći ludu

23:

Rycerſkiego/ ktorego miał trzy kroć ſto tyſiąc y ośḿdzyeſiąt tyſiąc godnego ku

24:

walce/ rosſzykowawſzy ie ná woyſká ſwoie/ niektore ku ſtrzelbie/ drugie ku ći=

25:

ſkániu kámienia s proc/ drugie s kopiámi/ drugie ku ſłużbie/ ták iż każdy ſwe=

26:

go porucżeńſtwá pátrzył/ był záwżdy gotow nieprzyiacielowi odeprzeć/ przeto

27:

w pokoiu pánował gdy nieprzyiaciel bacżył gotowego. Potym nie myſlił iedno

28:

o nabożeńſtwie/ á ták dzyeń ſwiety wſzedł do kościołá y vbrał ſie w kápłáń=

29:

ſkie odzienie/ cżynił zapálne ofiáry ná złotym ołtarzu nie będąc kápłanem. Wy=

30:

ſtrzegał go s tego Azáryaſz biſkup z inemi kápłany/ áby wyſzedł precż á nie cży=

31:

nił przećiw zakonowi Bożemu. Zágroźił im áby mu w tym dáli pokoy. Potym

32:

ſie sſtáło drżenie zyemie nád ſwą miárę/ ſłońce vderzyło ná iego twarz/ zárá=

33:

żon był trędem/ á przed miáſtem roſpádło ſie poł gory/ y wiele inych znákow

34:

Boſkich było.

Ozyaſz záráżon
trędem.

On w tym zámieſzániu wyſzedł ſam z miáſtá/ chocia był wpadł

35:

w pychę/ vmárł w ſmutku/ pochowan w ogrodzye krolewſkim.

Ozyaſz vmárł.

Ná iego miey=

36:

ſce wſtąpił Ioáthán.

37:

Látá od ſtworzenia ſwiáta 4429.

38:

Oáthan ſyn Ozyaſzow krolował po oycu nád Iudą w

39:

Ieruzálem lat xvj. náſládował dobrych vcżynkow/ iáko ná dobre

40:

kſiążę zależy/ Bożą chwałę wiodł według zakonu/ wſzákże gornych

41:

ołtarzow niechał ſpokoiem przećiw Moiżeſzowym vſtáwom/ ále

42:

ine rzecży rządnie ſpráwował/ przeto mu Pan Bog dał zwycięſt=

43:

wo nád Ammonity/ y trybut muſieli mu dawáć. A gdy ſobie pokoy z nieprzyia=grafika

44:

cielem vcżynił/ myſl ſwoię wſzytkę obroćił ku kościoło=

45:

wi Bożemu/ iákoby gi mogł co nalepiey wyſtáwić/ y vcży

46:

nił temu doſyć/ gdy fortę przed kościołem ochędożną

47:

wielkim koſztem wyſtáwił/ ktora potym byłá rzecżona

48:

ozdobna fortá/ ktora potym po zwoiowániu nieprzyiá=

49:

cielſkim ſamá cáła zoſtáłá/ murow y wież mieyſkich do=

50:

brze popráwił/ y drugie z gruntu podzyáłáć dał. Potym

51:

z wielką pochwałą pámięći vmárł/

Ioáthán vmárł.

w mieſcie Dawido=

52:

wym z oycy pochowan/ na ie^o mieyſce Achás ſyn wſtąpił.

Lat od

strona: 88v

Kſięgi pirwſze

Lat od ſtworzenia ſwiátá 4445.

Chás ſyn Ioáthán krolował nád Iudą w Ieruzálem

lat xvj. ze wſzech nagorſzy. Abowim opuśćiwſzy prawdziwego Bo

gá/ Sámáriyſkie báłwány chwalił/ y cżynił im ofiáry/ paląc ſyny

ſwoie ku ofierze ich. Przeto nań Pan Bog pobudził Rázyná krolá

Syriyſkiego/ y Fáceię Sámáriyſkiego/ ktorzy go oblegli ná Ieru

zálem y morzyli przez długi cżás. A gdy z nimi bitwę zwiodł/ poráżon okrutnie/ grafika

poległo mu ludzie przez miecż ſto y trzydzyeśći tyſiąc. Syn

Zácháryaſz y Hetman iego tám zábići byli. A gdy ſie krol

10:

Sámáriyſki wroćił do domu/ záſtąpił mu Prorok Obed/

Obed Prorok.

11:

rzekł mu: nie mnimay byś ty to wygrał/ ále gniew Boży

12:

poráźił Acháſá dla iego grzechow. A ták ieſli ludu tego

13:

nie puśćiſz wolno/ poznaſz pomſtę Bożą/ bo ſą twoi przy

14:

rodzeni. Przyſtąpił Báráchiaſz do krolá/ rádził áby byli

15:

wolno precż puſzcżeni do ſwych właſnośći. Powtore gdy

16:

krol Syriyſki s krolem Sámáriyſkim obległ Ieruzálem/

Báráchiaſz.
Ieruzalem oblę=
żono.

17:

zlękł ſie Achás bárzo. Potwirdził go Izáiaſz/ y dawał mu dobrą radę. Ale mu

18:

nie wierzył Achás/ áni chciał známieniá ſzukáć od Páná Bogá/ ále poſłał do

19:

krolá Aſyriyſkiego Teglatfuláſſar/ mowiąc: iam ieſt ſługá twoy/ wybaẃ mię

20:

od krolow Izráelſkiego y Syriyſkiego. Potym krol Aſſur álbo Aſyriyſki zwoio

21:

wał Syryą/ wzyął Dámáſzek y zábił krolá Razyn/

Razyn zábit.

Dámáſceny przeſłał do Mu

22:

rzyńſkiey zyemie. Potym ná Izráelity ciągnął/ wiele zyemie ſkáźił y wiele ich

23:

wywiodł w niewolą. Záiechał mu Achás/ y przyniosł mu wielkie dáry pobra=

24:

wſzy ſkárby s kościoła Bożego/ dárował go y dzyękował że go wyzwolił od ie=

25:

go nieprzyiacioł. A gdy tám widzyał w Dámáſzku ołtarz/ ſpodobał ſie mu/

26:

poſłał do Vryaſzá kápłaná do Ieruzálem/áby mu táki vcżynił. A gdy ták mu=

27:

ſiano vdzyáłáć/ wynieſiono ołtarz miedzyány ná połnocy/ á zegar z niego vdzyá=

28:

łano/ á ná nowym ofiary cżyniono wſzelkie. Przyſzedł ku tákiemu ſzaleńſtwu iż

29:

kościoł Boży ſpuſtoſzył od ſwoich poſług.

Koſcioł Boży ſpu
ſtoſzon.

Látá pánowánia Acháſá xij. zá=

30:

bił Ozee Fáceię krolá dzyeſiąći pokolenia/

Fáceia zábit.

á ſam ſie krolem vcżynił/ á był to ſyn

31:

Belin/ á krolował oſtátecżne lat dzyewięć w Sámáryey. Też wyſtępował

32:

przećiw Pánu Bogu/ ácż nie thák bárzo iáko iego oyczowie/ bo roſkazł

33:

był ſwym poddánym do Ieruzálem trzy rázy w roku ku chwale Bożey ná cżáſy

34:

ſwięte chodzić. Vmárł potym Achás/

Vmárł Achás.

pochowan w Ieruzálem ná oſobnym

35:

mieyſcu/ bo był wzgárdzon od wſzytkch. Ná iego mieyſce wſtąpił Ezechi=

36:

aſz ſyn iego. ∴ ∴ ∴

37:

Od ſtworzenia ſwiátá było lat 4461.

38:

Zechiaſz ſyn Acháſow krolował nád Iudą w Ieruzá=

39:

lem lat xxix. dobry owoc ze złego drzewá był/ ktory wnet pokáźi=

40:

wſzy oycowſkie modły álbo vſtáwy nowe/ ſłużbę bożą y zakon przez

41:

Moiżeſzá vſtáwiony záſię do kościołá ludzyem przywroćił y poſtá=

42:

nowił/ miáſto pokáżone záſię nápráwił/ ręką pręktą y ſpráwą do=

43:

brą y wſzelká godnoſcią wſzytki oyce przeſzedł/ tákież y po nim żadny nádeń nie

44:

był s krolow Iudá. Pokáźił gorne ołtarze/ leśne tákież/ wężá miedzyánego ſpa

45:

lił/ ktorego áż do thego cżáſu lud Izráelſki chwalił/ y ofiráry zapálne cżynił/ á

46:

proch iego wſypał w rzekę Cedron. Piſał do ſynow Izráelſkich áby ſie przywro=

47:

ćili ku ſłużbie Bożey/ według vſtáwy kościołá oycow ſwoich ſtárych/ Moiże=

48:

ſzá/ Aaroná/ y inych. Potym ſie z woyſkiem ná Filiſtyny obroćił/ poráźił ie y

49:

kráiny ich zwoiował áż do Gazy.

Látá Ezechi=

strona: 89

Wiek cżwarty.

Liſt 89.

grafika

¶ Látá Ezechiaſzowego pánowánia iij.

Sálmánázár krol Aſyriyſki zebrał wiel=

kie woyſko przećiw Ozee krolowi Sámá=

riyſkiemu/

Sálmánázár.

wzyąwſzy Sámáryą/ ſámego

poimał y wiodł do Aſyryey z wielkoſcią

ludzi y s ſtátki ich/ wſzákże potym wyku=

pion/ y sſtał ſie ołdownikiem iego. A po=

tym gdy ſie mu ſprzećiwił Ozee/ prośi=

wſzy k ſobie krolá Egipſkiego ná pomoc

10:

Sálmánázár/ przyciągnął do Sámáry=

11:

ey/ obległ miáſto/ leżał około niego trzy

12:

látá. A gdy iá głodem śćiſnął/ łácno ią

13:

otrzymał. A ták látá pánowánia Ozee ix.

14:

wzyął Sálmánázár Sámáryą ze wſzyt=

15:

kim narodem Izráelſkim/ y przywiodł

16:

do Aſyryey w niewolą ſiedḿ narodow

17:

Izráelſkich/ á przed tym był trzy wzyę=

18:

to/ á poſádził ie nád rzeką Gozan zá go=

19:

rámi Medſkimi y Perſkimi/

¶ Przenieſienie
dzyeſiąći pokole=
nia do Aſyriey.

á krolá w

20:

Niniwie w więzyeniu trzymał. Wywio=

21:

dſzy tedy Zydy s ſwoich kráin Sálmánázár/ przywiodł iny narod rozmáity álbo

22:

obywátele do Zydowſkich kráin do Sámáryey/ á ieſzcże więcey z zyemie Aſſárá=

23:

doch/ s Perſyey do rzeki Kuthá/ przeto byli wezwáni Kuthei/ Grecy ie zwáli

24:

Sámáryty/

Kuthei.
Sámáryty.

Zydowie ie zwáli Iákobitás/ to ieſt podſzcżepieńcy/ iż ie podſzcże=

25:

pili ſiedząc ná ich mieyſcu. A gdy oſiedli Izráelſką zyemię/ przepuśćił ná nie

26:

Pan Bog Lwy ktorzy ie zábijáli. A gdy to powiedzyano krolowi Aſſurowi/ iż

27:

ſie Bog Izráelſki gniewa o ſwoy lud/ poſłal do nich kápłaná Zydowſkiego áby

28:

ich vcżył poſług kościelnych Izráelſkich. Mieſzkał on kápłan w Bethel náu=

29:

cżáiąc Sámárytany zakonu ktory Moiżeſz vſáwił/ támże im y obrzezkę vło=

30:

żył/ á wſzákże bogow ſwoich gornych nie opuśćili.

Sámarytani o=
brzázáni.

Tákże potym ći Kuthei ál=

31:

bo Sámáryty/ keidy ſie dobrze Zydom wodziło/ licżyli ie ſobie zá brácią/ á kie=

32:

dy źle/ niechcieli ſie k nim znáć/ á Zydowie im też bárzo nie ſprzyiaiáli. A tu ſie

33:

ſpełniły wſzytki proroctwá Iakobá Pátryárchy/

Koniec kroleſt=
wá Izráelſkiego

Moiżeſzá/ Iozue/ y inych pro

34:

rokow/ iż Pan Bog Aſſura poſle ná tákie ktorzy odſępuią prawdziwego ſło=

35:

wá Bożego/ á do Báálchwaloná ſie vciekáią.

Báálchwalon.

Krolowáli Izráelitowie w

36:

zyemi Kánáneyſkiey lat 261. mieſięcy vij. pod xviij. krolow/ wſzákże wiele ich

37:

było vciekło do kroleſtwá Iudá/ zwłaſzcżá ći ktorzy pámiętáli ná ſłowá proro=

38:

ckie/ gdy im to przed tym powiedáli/ Heliaſz/ Helizeuſz/ y ini/ wiele ſie ich też ro

39:

zeſzło po okolicżnych kráinach/ á mieſzkáli potym s Sámárytany.

40:

¶ Látá Ezechiaſzowego xiiij. Sennácheryb ſyn Sálmánázárow krol Aſyriy=

41:

ſki wzyąwſzy Sámáryą/

Sennácheryb.

y lud Izráelſki wywiodſzy/ puśćił ſie do Iudee prze=

42:

ćiw Ezechiaſzowi krolowi Iudſkiemu/ y wzyął mu kilko miaſt. Poſłał do nie=

43:

go Ezechiaſz do Lachis/ mowiąc: Niechay mię ſpokoiem/ wſzák co ná mię vło

44:

żyſz wypełnię. Y vłożył nań trzy ſtá funtow ſrebrá á trzydzyeśći złotá/ y przy=

45:

ſiągł Aſſur iż mu nie miał ſzkodzić. A gdy Ezechiaſz ták wielkiey ſummy nie

46:

mogl náleść w domu Bożym y ſwoim/ wzyął bláchy złote ktore był v kościołá

47:

we drzwiach przybił/ poſłał Sennácherybowi.

Aſſur.
iiij. Krol. w xviij.

Ktore wzyąwſzy/ nád ſwoię

48:

przyſięgę/ oblegli Ieruzálem przedſię iego Hetmáni Tártán y Rápſácen/

Tártán.
Rápſácen.

kto=

49:

rzy woyſko położyli nád potocżkiem ſtawku wirzchniego v drogi/ gdzye tám wo

50:

dę odięli miáſtu. A gdy Ezechiaſzá ná rokowánie wyzywáli/ niechciał iść do

51:

nich ſam/ ále poſłał Heliáchim biſkupá Sobne y Ioáchimá piſárzá/ do ktorych

52:

mowił po Zydowſku Rápſáces w ty ſłowá: O Ezechia/ to mowi wielki krol A=

53:

ſyriyſki do ciebie/ w co ty dufaſz iż ſie iemu śmieſz przećiwić/ ieſli w krolá Egi=

Q	pſkiego/ podpie=

strona: 89v

Kſięgi pirwſze

pſkiego/ podpieraſz ſie trzćiną/ ieſli w ſwego Bogá/ cżemuż drugich Zydow z rę

ku moich nie wybáwi? ieſli w lud ſwoy/ damći dwa tyſiącá koni dármo/ á nie

naydzyeſz miedzy ſwymi ktoby ná nie wſiadł. Prośili potym poſłowie áby mo=

wili Syriyſkim ięzykiem dla ludu poſpolitego/ ktorego ná murze było doſyć ſłu

cháiąc. Przeto mowił Rápſáces głoſem do ludu: To mowi krol wielki Aſyriry

ſki/ vcżyńcie to co on wam roſkaże ku ſwemu pożytku/ byſcie ſwego gnoiu nie ie

dli á ſwego mocżu nie pili/ wynidźcie á przewiodę was do iney zyemie/ ktora ieſt

podobna wáſzey. A gdy poſłowie ty groźby powiedzyeli krolowi Ezechiaſzowi

przyſzedſzy/ rozdárł odzyenie/ záwiwſzy głowę żałobą/ ſzedł do kościoła bożego/

10:

poſłał ty poſły do Ezáiaſzá tákież w żáłobnym záwiciu/ przydwſzy k nim ká=

11:

płany y ſtárſze z ludu/ mowiąc mu: To mowi Ezechiaſz/ dzyeń ten ieſt ſmutku

12:

náſzego y gniewu Boſkiego/ pzeto modł ſie ku Pánu zá oſtátek Izráelſkiego lu

13:

du/ áza vſłyſzy głos twoy/ á pomśći bluźnienia Aſyryanow. Rzekł Ezáiaſz/ to

14:

mowi Pan Bog Ezechiaſzowi/ nie boy ſie/ oto ia poſlę krolowi Aſyriyſkiemu

15:

duchá/ á wroći ſie do ſwey zyemie/ y wyrzucę go mieczem s ſwey zyemie. Potym

16:

odſtąpił Rápſák/ y ſzedł do krolá ſwoiego Aſyriyſkiego ktory ná ten cżás doby=

17:

wał Lobny/ chcąc tym vmyſłem dobyć Egiptu/

Rápſák odſtápił.
Lobná

áby z weſołym tryumfem záſię

18:

obległ Ieruzálem. Ale gdy vſzyſzał krolá Murzyńſkiego ciągnąć ná pomoc kro

19:

lowi Egipſkiemu/ wroćił ſie w ſmutku/ á w tym woiował kroleſtwo Iudſkie/

20:

y obległ Ieruzálem/ poſławſzy pirwey liſty Ezechiaſzowi z wielką groźbą nie=

21:

ucżćiwe. Ezechiaſz płákał/ ále był pocieſzon od Ezáiaſzá mowiąc/ iżći Pan bog

22:

poráźi twoie nieprzyiaciele. Pytał go Ezechiaſz/ co mi zá znák tego da? Rzekł

23:

Ezáiaſz/ tobie powiedam znák wybáwienia/ trzeciego roku odſtąpi Sennáche=

24:

ryb y nigdy ſie nie wroći/ á ty ſie ták ſpráwowáć będzyeſz w tym cżáſu/ to ieſt w

25:

oblężeniu/ pirwſzego roku iedz co możeſz náleść/ drugiego roku iedz to co ſie ſá

26:

mo rodzi bez prace/ to ieſt owoc/ trzeciego roku orz/ ſiey/ żni zboże wſzelkie/ á

27:

beſpiecżnie iedzcie/ gdy nieprzyiaciel vciecże. Słyſząc to Ezechiaſz/ był rad s po

28:

cieſzenia tego. Obwárował tedy wzdrowie przed miáſtem pirwey y potoki/ áby

29:

ciekły do ſtawku nizſzego/ vcżyniwſzy też iezyorko/ do ktorego wodá záwżdy zye=

30:

mią ciekłá/ áby mieli wodę. A w Iudee zákrył wzdroie áby Aſyryani wody nie

31:

mieli. A gdy Ieruzálem obległ Sennácherb/ zábił Anyoł w nocy Aſyrya=

32:

now 185 tyſięcy/ áż vciekł Sennácharyb ſamdzyeſiąty do Niniwen/ gdzye go

33:

tám ſynowie iego Adrámelech y Sárázár w kościele Nezrách zábili miecżem/

34:

y vciekli do Armeniey.

Sennácheryb zá
bit.

Wſtąpił ná iego mieyſce ſyn Aſſárádon. Potym Iero=

35:

zolimſki narod wyſzedł z miáſtá/ gonili nieprzyiaciele bijąc/ y wielką korzyść po

36:

bráli złotá/ ſrebrá/ ſkárbow/ y żywnośći.

37:

¶ Krol Ezechiaſz/ ácżkolwiek cżynił ofiáry dzyękuiąc Pánu Bogu zá zwycię=

38:

ſtwo/ wſzákże nie ſpiewał kántyk/ ktore był ſpiewáć zwykłe powinien/ przeto

39:

wpádł w chorobę.

Ezechiaſz w cho=
robę wpadł.

Vpominał go Ezáiaſz/ mowiąc: Opátrz dom ſwoy/ bo iu=

40:

tro vmrzeſz. Záłował tego Ezechiaſz/ á nawięcey iż ſyná nie miał/ obroćiwſzy

41:

ſie do ściány/ vcżynił modlitwę do Páná Bogá s płácżem/ áby mu dał iákie

42:

przedłużenie żywotá dla potomká. Wyſłuchał Pan Bog proźby iego/ poſłał

43:

do niego Ezáiaſzá/ áby Ezechiaſz sſtápił do kościołá/ á będzye miał przdłu=

44:

żenie żywotá zá xv. lat/ y od Aſyryanow będzye w pokoiu. A gdy mu to Ezáiaſz

45:

powiedzyał/ żądał známieniá tego Ezechiel od Bogá/ ieſli będzye zdrow. Rzekł

46:

Ezáiaſz/ áto známię obieray ktore chceſz s tych/ ieſli ſłońce dzyeſięć godzin álbo

47:

ſtopniow ma poſtępić ná zad/ cżyli ná mieyſcu ſtać. Y obrał ſobie áby poſtąpi=

48:

ło ná zad dzyeſięć ſtopniow.

Słoncze ná zad
poſtąpiło.

Modlił ſie tedy Ezáiaſz ku Pánu Bogu zá Ezechi=

49:

aſzem/ y sſtáło ſie ták. Kazał Ezáiaſz przynieść Figow/ y pomázał Ezechiaſzá

50:

po twarzy y był zdrow.

Ezechiaſzowi ży=
wotá przedłużo=
no.

Sſtąpił thedy do kościołá trzeciego dniá Ezechiaſz/

51:

modlił ſie Pánu Bogu y dzyękował zá wielkie dobrodzyeſtwá iego/ áby mu

52:

też racżył dáć potomſtwo/ y vprośił ieſt.

53:

¶ Tego cżáſu Merodach krol Bábilońſki

Merodach.

poſłał liſty y dáry do Ezechiaſzá kro

lá o przyiaciel=

strona: 90v

Wiek cżwarty.

Liſt 90.

lá o przyiacielſtwo ſpolne proſząc/ dla cżego Ezechiaſz był rad y weſoł/ okazał

ſie beſpiecżnym y weſołym gościom ſwoim poſłom onym/ vkázuiąc im pokłády

ſwoie/ máśći/ y ine rzecży w zámknieniu ſwoim/ gdzye ſie nie godziło ludzi po=

gáńſkich puſzcżáć. A gdy odiecháli poſłowie/ przyſzedł k niemu Ezáiaſz Pro=

rok/ mowiąc mu: Co to byli zá goście á ſkąd á cżego chcieli. A gdy mu wſzytko

krol powiedzyał/ rzekł Ezáiaſz: Przydą ty dni iż krol Bábilońſki pobierze thy

wſzytki rzecży ktoreś poſłom iego vkázował/ ktore rzecży oycowie twoi pocho=

wáli w zákryte mieyſcá/ y s potomkow twych będą kleſzcżeńcy v niego ná dwo=

rze.

¶ Karał Ezáiaſz
krolá Ezechiaſzá.

Rzekł Ezechiaſz/ dobre ieſt ſłowo Páńſkie/ niechay będzye pokoy y prawdá

10:

zá dniow moich/ Potym vmyſł ſwoy obroćił áby miáſto Ieruzálem opráwił y

11:

ochędożył. Potym vmárł odpocżywał w Pánie Bodze/ máiąc lat wieku ſwe=

12:

go liiij.

Smierć Ezechi=
aſzá.

Pochowan w mieſcie Dawidowym v zamku Syon.

13:

Lat od ſtworzenia ſwiátá 4490.grafika

14:

Anáſſes ſyn Ezechiaſzow krolował

15:

w Ieruzálem lat lv. ktory wiele złego cżynił

16:

przed Pánem Bogiem/ bo záſię wſzytki báł=

17:

wány cżártowſkie podnioſł/ ktore iego ociec

18:

Ezechiaſz pokáźił/ ták ná gorach iáko w le=

19:

ſie/ y przenioſł báłwan do kościołá Bożego/ ſyná ſwego

20:

przewiodł przez ogień/

iiij. Krol. w xxj.

kłániał ſie y chwałę cżynił ſłoń=

21:

cu/ gwiázdom/ żywiołom/ y ołtarze im ſtáwiał w domu

22:

Bożym/ wierzył we ſny/ s cżárty ſie obierał/ obrázy y ſłupy ſwięćił/ y narod Iu

23:

dá ktemu przywodził. Przeto mowił Pan Bog przez Proroká: Oto ia przy=

24:

wiodę wſzytko złe ná Ieruzálem y nád Iudá/ iż ktokolwiek vſłyſzy/ zábrzmi w

25:

vſzu iego/ á wyciągnę ná Ieruzálem powroz Sámáriyſki/ y zgłádzę ie iáko s ta

26:

blice. Roźlał Manáſſes kreẃ niewinną Ezáiaſzá Proroká dzyádá ſwego má=

27:

cierzyſtego przed miáſtem v Syloe/ kazał piłą drzewiáną ná poły rozetrzeć. A

28:

gdy prośił w mękach by mu dano wody pić/ niechciano dáć/ ſpuśćił mu Pan

29:

Bog kropię wody ná ięzyk/ y vmárł nie długo ćirpiąc.

Ezáiaſz zábit.

Vlice Ierozolimſkie po=

30:

cżyrwienił krwią niewinną. Przeto Pan Bog przepuśćił nań krolá Bábiloń=

31:

ſkiego/ ktory zwoiowawſzy Iudeą/ krolá Mánáſſen poimał y związał/ y do Bá

32:

bilonu przywiodł/ gdzye był w wielkiey kaźni. A gdy przyſzedł k ſobie/ vciekł ſie

33:

do Páná Bogá Izráelſkiego/ y cżynił pokutę/ vprośił v Bogá iż mu nieprzyia=

34:

ciel folgował á puśćił go záſię/ iż ſie wroćił ná ſwe kroleſtwo do Ieruzálem.

35:

Vłożył ſobie pokutę pokáźiwſzy modły cżártowſkie/ obroćił ſie záſię do Páná

36:

Bogá/ iáko iego ociec cżynił ták też y on/ kościoł wychędożył/ miáſto opráwił/

37:

cżyniąc dzyęki Pánu Bogu iż go z więzyenia wybáwił/ toż y ludu poſpolitemu

38:

kazał cżynić/ y ſam do końcá ſwięty żywot wiodł/ y ine tym przykłádem iść po=

39:

budził Potym vmárł w ogrodzyech ſwoich/ vcżćiwie pochowan/ miał lat wie

40:

ku ſwoiego ſiedḿdzyeſiąt y cżterzy.

Vmárł Mánáſſe

41:

Látá od ſtworzenia wſzech rzecży 4545.

42:

Mon ſyn Mánáſſe krolował nád Iudą dwie lecie/ ini pi=

43:

ſzą iżby dwánaſcie/ był báłwochwálcá y złośćiwy. Przeto nań Pan Bog

44:

dopuśćił iż go ſwoi ſłudzy w domu ſwoim zábili/ wſzákże lud poſpolity

45:

pomiśćił ſie nád tymi co go zábili.

46:

Lat ſwiátu było 4547.

Q 2	Iozyaſz ſyn

strona: 90v

Kſięgi pirwſze

Ozyaſz ſyn Ammonow krolował nád Iudą w Ieruzá

lem lat xxxij. zá iego cżáſu náſtał krol Bábilońſki Nábchodnozor/

ktory krolował lat xxxv. Iozyaſz tylko ośḿ lat miał gdy krolem zo

ſtał/ w tych młodych leciech iego iuż ſie w nim okázowáły wſzytki

cnoty iáko w naſtalſzym mężu/ iż go może kłáść miedzy przodki ſwo

ie z narodu Dawidowego/ iáko ſłońce miedzy gwiazdy/ bo ſie nie vchylił áni ná

lewo áni ná práwo. Cżwartego roku pánowánia ſwego iuż dziwne nabożeńſt=

wo w ſobie okázował/ tákież ſpráwiedliwość/ lud wſzytek od báłwochwalſtwá

odwiodł/ á oſmego roku pánowánia ſwego wſzytko miáſto y kráinę od báłwo=

10:

chwalſtwá wycżyśćił/ iż go żadny znák pod nim nigdzyey nie zoſtał/ y w do=

11:

miech z oſobná ſzukał by kto kędy iákiego báłwánka álbo obraſká táiemnie nie

12:

záchował. Rozeſłał liſty po Zydoſtwie/ áby dobrowolnie z nabożeńſtwá ſkłá=

13:

dáli pobor ná opráwę kościołá/ á porucżył tego doględáć kápłanowi wielkie=

14:

mu Helchiáſowi z inymi/ y sſtáłá ſie prętko opráwa kościołá wiernie/ á co zo=grafika

15:

ſtáło pieniędzy s poſpo=

16:

litey kárbány/ s thego

17:

ſpráwiáli nacżynia ko=

18:

ścielne. Ten to Helchi=

19:

ás kſięgi ſtáre Moiże=

20:

ſzowe nálazł/

Helchiás kſięgi
Moiżeſzowe ná=
lazł.

o ktorych

21:

iuż nie ſłycháli álbo theż

22:

niedbáli/ y poſłał krolo=

23:

wi ku cżytániu. A gdy

24:

cżcyono przed Krolem

25:

Deuteronomium/ roz=

26:

dárł ná ſobie odzyenie/

27:

ſłyſzác wielką groźbę y

28:

przeklinánie ná ty kto=

29:

rzy przeſtępowáli zakon

30:

boży/ y dziwowáł ſie iż go Bog do tego cżáſu w cáłośći ieſzcże záchował ná zye=

31:

mi. Przeto roſkazał Helchiáſowi y inym roſtropnym/ áby ſie rádzili Páná Bo=

32:

gá/ iáko ſie ma ſpráwowáć z ludem ſwoim. Ktorzy ſzli do Oldy prorokinie żo=

33:

ny Sellum/ ktora mieſzkáłá w Ieruzálem/

Oldá prorokini.

pytáiąc iey. Ktora im odpowie=

34:

dzyáłá: To mowi Pan Bog/ oto przywiodę wſzytko złe co piſáno w zakonie ná

35:

Ieruzálem/ y ná obywátele iego/ bo mię porzućili we wſzytkich pracach ręku

36:

ſwych/ á krolowi powiecie co thu was poſłał/ iż gdyżeś ſłuchał piſmá zakonu

37:

moiego y zlękłeś ſie z vcżynkow przodkow ſwych y vpokorzyłeś ſie/ przedłużę to

38:

złe zá twego żywotá/ zbiorę cię w pokoiu do oycow twoich (á to ſie rozumie ná

39:

lud iego á nie nań/ bo ſam zábit był od krolá Egipſkiego.) Słyſząc to krol/ po=

40:

ſłał do wſzytkich powiátow ſwoich/ áby ſie zeſzli wſzyſcy do Ieruzálem. A gdy

41:

ſie zeſzli/ cżćił przed nimi kſięgi Moiżeſzowe gdzye wſzyſcy ſłyſzeli/ y wzyął po=

42:

koy vmowy s Pánem Bogiem/ y przypędził wſzytek lud według vſtaw zakon=

43:

nych ſie záchowáć/ cżárowniki/ wieſzcżki/ báłwány odpowiedáiące/ wſzytki wy=

44:

głádził/ iż znák nie zoſtał/ takież wężá miedzyánego oſtátki ſpalił/ ktorego

45:

był Ezechiaſz pirwey ſámego ſpalił/ gorne ołtarze/ dolne tákież/ ognie/ Mo=

46:

loch/ Tofet/ konie ſłonecżne/ woz/ ktore byli wymálowáli krolowie w ganku ko

47:

ścielnym we drzwiach/ wſzytko wygłádził. Szedł też y do Bethel krol/ á thám

48:

ołtarz ſpalił y s kościámi kápłáńſkimi y fáłſzywych prorokow/ wyiąwſzy ie z

49:

grobow/ tylko tego Proroká w grobie nie ruſzano/ ktory ty rzecży krolowi Ie=

50:

roboámowi ná ten cżás przepowiedał/ tákże obu w grobie niechano y tego co

51:

go przypráwił o śmierć/ bo w iednym grobie leżeli/ á było to przed 361. lat zá

52:

Ieroboám pirwſzego krolá Izráelſkiego/ ktory był dał ten ołtarz vcżynić. Ták=

53:

że y w inych mieſciech y kráinach vdzyáłał/ to ieſt/ w Sámáryey/ w Efráim/

áż do Neptálim

strona: 91

Wiek cżwarty.

Liſt 91.

áż do Neptálim. Wroćiwſzy ſie do Ieruzálem/ vcżynił tám wielkęnoc/ wezwa

wſzy też ktemu tych ktorzy mogli vciec z niewoley Aſyriyſkiey/ á iuż tey wielkiey

nocy nie ſpráwiano w żydoſtwie iákoż zá Sędzyow.

¶ Potym tráfiło ſie gdy Fáráo Nechao krol Egipſki walcżył przećiw krolo=

wi Aſyriyſkiemu/ bo iuż było wiele odſtąpiło kroleſtw od Aſyryey/ to ieſt/ Me=

dy y Bábiloni/ przeto iuż byli nie thák możni. A gdy ciągnął krol Egipſki do

Kárchamis/ Iozyaſz krol záſtąpił mu z woyſkiem/ broniąc by nie ſzedł przez zye

mię Iudá. Krol Egipſki poſłał do niego prosząc by mu nie przekażał do rzeki

Eufráten ciągnąć/ przyrzekáiąc muż żadney ſzkody nie vcżynić. Niedbał Iozy=

10:

aſz/ przedſię k niemu ciągnął. Poſłał do niego Fáráo/ mowiąc: Bog mię po=

11:

ſłał przećiw tym okrutnikom/ przeto ſie ſtrzeż pomſty iego/ á niechay mię ſpo=

12:

koiem. Iozyaſz niedbał ná iego prośbę/ ciągnął przećiw iemu s krolem Adre=

13:

mon/ przeto ſie tráfiło iż napirwey poſtrzelon y zábit ná polu Mágedon/ kto=

14:

rego płákał bez miáry Adremon krol/

Adremon.
Iozyasz zábit.

ktory w then cżás pánował w Kárcha=

15:

mis. Piszą niektorzy iż tám gdzye zábit był Iozyaſz/ drzewo y potoki wyſchły.

16:

Przywiezyon do Ieruzálem/ pochowan w krolewſkim grobie z wielkim płá=

17:

cżem y nárzekániem ludu poſpolitego/ á nawiecey Ieremiaſz ktory piſał Tre=

18:

nos álbo Lámentácye/

Lámentácye.

ktore przy grobie krolewſkim ſpiewano. Tu Pan Bog

19:

dał ná przykład thego krolá wſzem inym/ áby bez iáwney przycżyny á potrzeby

20:

miecża ſwego ná kogo nie wznośili/ gdyż Bog káżdego ná ſwiecie według wo=

21:

ley ſwoiey ſwiętey ſpráwuie. grafika

22:

Oáchás ſyn Iozyaſzow po oycu krolo=

23:

wał tylko trzy mieſiące/ bo dla iego złośći prze=

24:

puśćił nań Pan Bog iż go Nechao krol Egip=

25:

ſki poimał y do Egiptu wyzął w niewolą/ á brátá iego

26:

ſtárſzego ná to mieyſce wſádził/ to ieſt Ioákimá/ vſta=

27:

wiwſzy nań trybut dawáć káżdy rok ſto funtow ſrebrá/

28:

á ieden funt złotá.

29:

Oákim przyiął kroleſtwo Ierozolimſkie nád Iudą/ ná kto=

30:

rym pánował lat xj. Ten był złościwy y báłwochwálca wielki/ ták iż s

31:

kościołá kápłany wymiotał/ y Proroká Vryaſzá zábił. Przeto Pan

32:

Bog dopuśćił iż go Nábchodnozor krol Bábilońſki zábił/ y ciáło iego z miaſta

33:

Ieruzálem kazał wyrzućić pſom/ według proroctwá Ieremiaſzowego/ ktory

34:

go hámował od złośći/ ále gdy niedbał/ powiedał mu iż miał być iego pogrzeb

35:

iáko Oſłowy/ á ták przycżyná tego byłá/ iż mu hołdu nie dawał iáko był powi=

36:

nien. Zá niego wſzytkę Iudeą Nábchodnozor zwalcżył/ y wiele ludzi o Babi=

37:

lonu z Ieruzálem y ze wſzytkiey Iudee wywiodł/ gdzye też y Dániel Prorok był

38:

wzyęt z drugimi w niewolą.

Dániel.

39:

Oákim álbo Iekoniaſz będąc trzy mieſiące krolem/ dał ſie

40:

dobrowolnie Nábchodnozorowi według rády Ieremiaſzá Proroká/

41:

ktore mu Bog był obiáwił iż Ieruzálem miáło być zborzono.

42:

Edechiaſz oſtátecżny krol Iudá y Ierozolimſki/ ktory był

43:

od Nábchodnozorá ná to mieyſce poſadzon/ krolował lat xj. Ale iż był

44:

złośćiwy/ pyſzny/ báłwochwálcá/ Nábchodnozorowi ſie przećiwił/

45:

przyſięgę złamał/ y dáni nie dał. Przeto Nábchodnozor krol Bábilońſki/ przy

46:

iechawſzy z woyſkiem obległ Ieruzálem/ ták ie głodem morzył áż ſie muſieli

47:

dáć oſmnaſtego dniá mieſiąca Grudniá/ tám wielkie okrucieńſtwo vcżynił nád

48:

nimi/ ſámemu Sedechiaſzowi ocży dał wyłupić/ dzyeći iego poſiec/ ſamego ſle=

49:

po do Bábilonu z drugimi w niewolą wzyęto

Okrutne zburze=
nie Ieruzálem.

á to przeto iż niechciał Ieremia=

Q 3	ſzá Proroká

strona: 91v

Kſięgi pirwſze

grafika

ſzá Proroka ſłuchać/ ktory rádził áby ſie dobrowolnie

dał/ owa ſie Pan Bog nád námi potym zmiłuie/ o cżym

ſzyrzey ſtoi niżey przy Ieremiaſzu Proroku. Dzyało ſie lá=

tá od pocżątku ſwiátá według niektorych 4600. ále we

dług Káryoná 3373. A tu ſie dokońcżyły ſławne krole=

ſtwá potomkow Dawidowych/

Skoncżenie kro=
leſtw Iudá.

prze ktore przycżyny álbo

grzechy/ Pan Bog wie/ tylko ſie s piſmá náyduie iż dla

ich dziwnych á wymyſlnych báłwochwálſtw/ też y dla łá=

komſtw/ cudzołoſtwá/ śćiſkánia vbogich/ niecżynienia

10:

ſpráwiedliwośći/ to Pan Bog przepuſzcża.

11:

¶ Tákich ſie też y nam plag trzebá obáwáć/ ponieważ też y v nas tákich grze=

12:

chow doſyć ſie náyduie/ ktemu ſłowá Páńſkie iáwne/ mamy/ gdzye mowi: Prze=

13:

nioſę kroleſtwo do kroleſtwá inego/ iż niechcieli bácżyć dobrodzyeyſtwá mego.

14:

Tákże to kroleſtwo Iudá było lat lxx. w Bábiloniey/ wſzákże Pan Bog miał

15:

ſtraż nád ſwym ludem wſzędy. Abowiem będąc tám prorok Dániel z nimi ná=

16:

wroćił y vbłagał krola Nábchodnozorá ku Bogu/ gdy ſie był sſtał dla báłwo

17:

chwálſtwá źwierzęciem/ ále Dániel prośił Páná Bogá by to od niego odiął/

18:

ktory to vcżynił/ wnet báłwochwalſtwo krol odrzućił/ á ſłowo Boże przyiął z

19:

zákonem/ y był zdrow/ o cżym w piſmie s. ſzyrzey ſtoi v Dániela proroká.

20:

Wilmerodach ſyn Nábchodnozorow/ ktory krolował po

21:

oycu/ ważył krolá Zydowſkiego Iekoniaſzá/ y w pocżciwośći miał iako

22:

krolá v ſiebie/

Iekoniaſz.

bowiem ſie był dobrowolnie poddał/ według porády Ie=

23:

remiaſzá Proroká/ á thák ieſzcże był záchowan w cáłośći ten ieden poto=

24:

mek Dawidow. grafika

25:

Altázár krol Bábiłońſki po Ewilmero=

26:

dachu był/ ktory báłwochwálſtwo Káldeyſkie ro

27:

zmnażał/ á ku wzgárdzeniu ludu Bożego kazał

28:

w kubki kościelne (ktore było z Ieruzálem pobrano)

29:

ſiedząc miedzy niewiáſtámi winá nálewáć/ náśmiewá=

30:

iąc ſie z Bogá Zydowſkiego/ á cżeść cżyniąc bogu Bábi=

31:

lońſkiemu. A ſtąd widzyał rękę piſząc na ścienie ty ſło=

32:

wá: Mane Tetelfares/ to ieſt/ iuż cżás przyſzedł zginąć

33:

krolowi Báltázárowi ze wſzytkim iego kroleſtwem. Wnet tey nocy przyciagnę=

34:

li Medy y Perſowie/ Cyrus y Dáryus/ wzyęli zámek/ miáſto/ y Báltázárá zá=

35:

bili á kroleſtwo wzyęli. Thu nam Pan Bog dawa znáć/ iż żadnego bluźnienia

36:

przećiw ſobie/ tákież báłwochwálſtwá/ ćirpieć nie chce. Tu ſie dokonawa pir

37:

wa Monárchia do krolá Perſkiego Cyruſá/ ácżkolwiek Medy roſkázowáli w

38:

niey więcey niż ſto lat od Aſyriyſkiey/ wſzákże ią ten Cyrus potym s Perſką zie=

39:

dnocżył/ wzyąwſzy Bábilon. Było lat od národzenia Abráámá do Cyruſá kro

40:

lá według Káryoná 1495.

Koniecz Aſyriy=
ſkiey álbo Me=
diyſkiey Monár=
chiey.

41:

Rozdzyał dzyewiętnaſty o Prorocech przedniey=

42:

ſzych ſtárego zakonu.

43:

Iop/ Sámuel/ Dawid/ Heliaſz/ Helizeuſz/ Achiaſz/ Semeia/ Hieu/ Anáni/

44:

Gad/ iuż ſą wyzſzey nápiſáni doſyć ſzyroce.

45:

Onaſz Prorok był cżáſu Amázyaſzá krolá Iudá/ ſyn

46:

wdowy iedney w Sárepcie/ ktorego Heilaſz wſkrześił od śmierći

47:

wdowie przerzecżoney/ ſłużył Heliaſzowi Prorokowi/

Ionaſz Prorok.

przeto mu

48:

Pan Bog dał duchá prorockiego. A gdy mu Pan Bog roſkazał

49:

iść do kráiny Niniwen/

Niniwen

áby kazał á opowiedał ludzyom ich vpa=

dek/ zwłaſzcżá

strona: 92

Wiek cżwarty.

Liſt 92.

grafika

dek/ zwłaſzcża miáſtá.

Bał ſie tám iść/ przeto

vciekł do Ioppen.

Ioppen.

gdy ſie mu tráfiły okrę

ty/ iecháł do Tárſu miá

ſtá Cylicyey.

Tárſus.
Cylicia.

A gdy ná

morzu wiátr gwałto=

wny powſtał/ żeglarze

ſie polękli modląc ſie

10:

Bogu o wyzwolenie/ á

11:

Ionáſz sie nie bał áni

12:

dbał tego. Puſzcżali lo

13:

ſy kimby ſie tho dzyało

14:

neyprzeſpiecżeńſthwo.

15:

Padł los ná Ionaſzá/

16:

pytáli go ſkąd ieſt á kędy chce. Powiedzyał iż ieſt Prorok Boży/ powiedzyał też

17:

iż dla niego tę nieprzeſpiecżność máią. Przeto iąwſzy go zá nogi y zá ręce/ wrzu

18:

ćili go w morze/ gdzye nátychmiaſt Wieloryb połknął/ y vćichło im powie=

19:

trze. Będąc Ionaſz trzy dni y trzy nocy w żywocie rybim w morzu Pontſkim/

20:

modlił ſie ku Pánu Bogu áby go racżył wyzwolić z głębokośći morſkiey. Wy=

21:

rzucon potym z żywotá Wielorybiego ná brzeg/ ták iż ſie mu zdrowia nie ná=

22:

ruſzyło ná żadnym cżłonku. Obacżył pomſtę od Bogá zá ſwoy wyſtępek niepo=

23:

ſłuſzny/ przeto prośił Páná Bogá áby mu ten grzech odpuśćił/ ſzedł do Nini=

24:

wen y kazał w pośrzodku ich/ gdzyekolwiek był/ obiawiáiąc im plagę od Bo=

25:

gá po cżterdzyeśći dniach. Wierzyli mu Niniwitowie dáiąc mieyſce ſłowom ie

26:

go/ y vłożyli ſobie poſt/ vbrawſzy ſie w wory żáłobne. Wſtał tedy krol s ſtolcá

27:

ſwego/ włożywſzy ná ſię żáłobę ſiadł ná zyemi/ zákazał ludzyom ieść y pić tákież

28:

dobytku/ thák dlugo áżby vćichł gniew Páńſki. Widząc Pan Bog pokorną

29:

ſkruchę y pokutę ich/ zmiłował ſie nád nimi. Ionaſz gdy był pracámi vtra=

30:

pion/ z gniewu modlił ſie Pánu Bogu/ proſząc áby mu rychley śmierć dał.

31:

Rzekł mu Pan Bog: Mnimaſz by ſie to ſpráwiedliwie gniewał? Wyſzedł tedy

32:

Ionaſz z miáſta/ ſiedzyał w budzye ktorą ſobie vdzyáłał/ pátrząc ná miáſto co

33:

będzye z nim Pan Bog cżynił. A gdy było gorąco/ zrządził Pan Bog iż mu gło

34:

wę zákrył bluſzcż álbo powoy wyroſły/ drudzy piſzą bánie/ s cżego ſie rádował

35:

iż go chłodził. Potym záſię zrządził robaká iż przegryzł bluſzcż áż poſechł/ y

36:

zrządził záſię Pan Bog wielkie gorąco ná głowę Ionaſzowi/ s cżego był vtra=

37:

pion/ nápoły zá martwe leżał/ przeto mowił/ wolałbych vmrzeć niż żywot.

38:

Rzekł mu Pan Bog/ mnimaſz by ſie to ſpráwiedliwie gniewał á żądał śmierći

39:

dla bluſzcżá? Rzekł Ionaſz/ ſpráwiedliwy gniew moy/ gdyż wolę śmierć niż ży

40:

wot. Rzekł Pan Bog/ ty ſie gniewaſz o máłą rzecż o bluſzcż/ o ktorymeś żadney

41:

prace nie miał áby roſł/ zá iednę noc vroſł/ zá ieden dzyeń zginął/ ia nie przepu=

42:

ſzcżę Niniwen miáſtu wielkiemu (to ieſt nie dopuſzcżę złośći) w ktorym ieſt lu

43:

dzi bárzo wiele/ miedzy ktorymi żadny niewie ná práwo álbo ná lewo. Przez te=

44:

go Ionaſzá Pan Kryſtus figurowan/ bo iáko Ionaſz trzy dni w żywocie Wie=

45:

lorybá leżał/ ták też Pan Kryſtus do trzeciego dniá w grobie był. grafika

46:

Mos Prorok z miáſtecżká Tekue rodem/

47:

był s páſterſkiego ſtánu/ ktorego Pan Bog poſłał

48:

do Sámáriey/ áby lud od báłwochwalſtwá odwrá

49:

cał. Tám go Amázyaſz krol rozmaicie karał y przeſládo=

50:

wał. Potym ſyn Amázyaſzow Ozyaſz przebił mu ſkroni

51:

drzewem/ przeywiezyon do Ieruzálem ſkąd był rodem/ á

52:

tám vmárł od tey rány/ pochowan miedzy oycy. Swięto

53:

ie^o bywá Kwietniá. Piſał ix. rozdziałow piſmá s.

Q 4

Hozeaſz

strona: 92v

Kſięgi pirwſze.

Ozeaſz Prorok Beery ſyn pirwſzy/ Prorok miedzy mniey=

ſzymi Proroki/ był zá cżáſu Ozyaſzá krola/ y zá iego ſyná Ionátán/ y kro=

lá Ezechiáſzá/ krolow Iudá. Ten nawiodł krolá Ezechiáſzá iż modły grafika

cżárthowſkye wyrzući=

wſzy/ zakon páńſki przez

Moiżeſzá dány záſię w

Iudá. vſtháwił. Piſał

xiiij. rozdzyałw piſmá

ſwiętego/ pirwſzy ſie po=

10:

cżyna tymi ſłowy: Mo=

11:

wi Pan Bog do Hozee/

12:

idź poymi żonę ſobie cu=

13:

dzołożną/ y tákowi też z

14:

niey będą ſynowie tobie:

15:

bo ziemiá cudzołożąca/

16:

będzye cudzołożona od

17:

Páná.

Hozeaſz w j. ká.

Odſzedł tedy Ho

18:

zee/ poiął żonę tákową

19:

corę Debeláim/ imieniem Gomer/ ktora mu vrodziłá ſyná/ dano iemu imię z ro

20:

ſkazánia Páńſkiego Iezráel/

Gomer.
Iezráel.

bo ieſzcże przez máły cżás náwiedzę kreẃ Iezráel

21:

nád domem Hieu/ a przeſtáć każę kroleſtwu domu Izráelſkiego/ á w ten dzyeń

22:

połamię ſtrzały Izráelſkie w dolnym kráiu Iezráel. Porodziłá mu záſię corę/

23:

y rzekł iemu/ day iey imię bezmiłoſierdzye/ po Zydowſku Lo Ruhama/

Bezmiłoſierdzie
Lo Ruhama.

bo ſie

24:

więcey nie zmiłuię nád domem Izráelſkim/ ále zápomnienim zápomnię ich/ ale

25:

nád domem Iudá zmiłuię ſie/ á zbáwię ie w Pánu Bogu ich/ á nie zbáwię ich

26:

w miecżu/ áni w łuku/ áni w koniech/ tákież iezdzcoch? Ochowawſzy bezmiło=

27:

ſierdzye corę/ pocżęłá záſię ſyná/ dano iemu imię od Páná NieIudmoy/ po Zy=

28:

dowſku Loami/

Nieludmoy.
Loami.

bo nie ieſteſcie lud moy/ á ia nie będę Bog wáſz/ y będzye licż=

29:

bá ludu Izráelſkiego iáko piaſek morſki bez licżby/ y będzye ná thym mieyſcu/

30:

gdzye im będzye rzecżono nie lud moy wy/ będzye im rzecżono ſynowie Bogá ży=

31:

wego/ y zbiorą ſie ſynowie Iudá á ſynowie Izráelſcy ſpołu/ á poſtáwią ſobie ſá

32:

mi głowę iednę/ á wyſtąpią z zyemie/ bo wielki dzyeń Izráelſki. W wtorym

33:

rozdzyale woła ná Izráelſki lud/ áby ſie polepſzyli á pokutowáli á obroćili ſie

34:

ku Pánu Bogu/ ſlubuiąc pocieſzenie dáć/ á niemiłoſierne zá miłoſierne mieć/

35:

á nie lud moy zá lud ſwoy przyiąć. Też zminkę cżyni Prorok o nowym ludu.

36:

Piſze ſwięty Ieronim w ſwoim wykłádzye v Hozeaſzá ná przodku/ iż żadny pro=

37:

rokow wyrozmieć nie może/ iedno kto ma duchá prorockiego. Ieſt ieſzcże te=

38:

go Hozeaſzá więcey rozdzyałow piſmá ſwiętego/ ktore tu opuſzcżam/ potrzebo=

39:

wáłyby inych kſiąg/ wſzákże będzyeli Boża wola á ſtárſzych pomoc/ wydamy ie

40:

w rychłym cżáſu. Vmárł Hozeaſz Prorok Boży w Ieruzálem/ pochowan

41:

miedzy oycy. ∴ ∴ ∴

42:

Oel Prorok ſyn Fátuelá/ też zá tychże krolow był zá kto=

43:

rych y Hozee. Piſał kſięgi ze trzemi rozdzyały/ vpomináiąc narody I=

44:

zráelſkie/ áby nie odſtępowáli ſłowá Bożego/ grożąc plagą Bożą/ á mo

45:

wiąc iż wáſzę zyemię ziedzą Kobyłki/ Chrząſzcże/ mole/ rdzá/ y ina nędzá.

46:

Bdyás ktory był záchował ine Proroki dla Iezabel okru=

47:

tney/ iáko przy Acháb á Iezabel ſtoi. Piſał theż piſmá ſwiętego ro=

48:

zdzyał ieden.

49:

Icheaſz Prorok Demoráſtycki był zá cżáſu krolow Iu=

50:

dá/ Ioátháná y Acháſa/ á był áż do Ezechiaſzá krolá. Dwá ſie ich náy=

51:

duie Micheaſzow Prorokow/ był przed tym drugi zá Achábá krolá

Sámáriyſkie=

strona: 93

Wiek cżwarty.

Liſt 93.

grafika

Sámáriyſkiego/ ktoremu był dał policżek Sedechiaſz fáł

ſzywy prorok/ iákom piſał przed tym. Ale ten to Demo=

ráſtycki piſał ośḿ rozdzyałow piſmá ſwiętego.

Aum Prorok był cżáſu Ioáthán krolá

Iudſkiego. Piſze trzy rozdzyały piſmá ſwiętego.

W pirwym mowi o gniewie Páńſkim y o pomſcie

przećiw Niniwen miáſtu wielkiemu/ ktorzy ácż pokutę

cżynili ná roſkazánie Ionáſzá/ ále potym w więtſze grze=

chy wpádli. Przeto ná nie dopuśćił iż ſą ſkáżeni od Nábchodnozorá.

10:

Bákuk ten z roſkazánia Páńſkiego nośił Dánielowi ieść

11:

gdy był miedzy Lwy wſadzon w Medyey od krolá Dáryuſá. Piſał trzy ro

12:

zdzyały piſmá ſwiętego/ w ktorym gada ſie s Pánem Bogiem/ mowiąc o

13:

ſzcżęſciu złych á o nieſzcżęſciu dobrych/ to ieſt/ iż Nábchodnozor będąc złym o=

14:

krutnikiem á báłwochwálcą/ przeſláduie y pobiera ludzi niewinne á lepſze nád ſię. Przepowieda też przyście Páná Kryſtuſá ná ſwiát. Mowi też przećiw py=

15:

ſznym/ łákomym/ okrutnym/ y báłwochwálcom. Swięto iego Lutego mie=

16:

ſiącá bywa.

17:

Aniel Prorok z narodu krolow Zydowſkich był/ then ie=

18:

ſzcże będąc dzyecięciem málucżkim bez mowy/ wybáwił Zuzánnę nie=

19:

winną od ſtárców potwárnych. A gdy był wzyęt do Bábilonu z dru=grafika

20:

gimi przez Nábchodno

21:

zorá/ przez obiáwienie

22:

Boſkie tráfił Krolowi

23:

Nábchodnozorowi ſen

24:

álbo widzenie/ dla cżego

25:

krol zdumienim wielkim

26:

dziwował ſie iego roſtro

27:

pnośći w thák młodym

28:

wieku/ y był cżcżon y

29:

wielbion od niego/ y dla

30:

niego drugim żydom bár

31:

zo folgował/ kthory go

32:

przed tym z oſkárżenia

33:

cżárownikow kazał był

34:

w piec ogniá wielkiego y

35:

ze trzemi iego przyrodzonymi wrzućić/ á to przeto iż niechcieli ſlupá iego chwa=

36:

lić iáko był przykazał krol. Ale widząc iż mu ogień záſzkodzić nie mogł áni iego

37:

przyrodzonym/ tym ieſzcże w więtſzey cżći był v niego/ gdy w nim Boſką ſpráwę

38:

obacżył. Iáko ſie był sſtał wolem Nábchodnozor dla niedowiárſtwá ſwego/

39:

ſtoi o tym v Dánielá ſzyroko w ſwiętym piſmie.

40:

Tákież gdy widzyał rękę piſząc

41:

Mane tetelfares Báltázár krol Nábchodnozorow ſyn/ nie mogł żadny tráfić

42:

áni wyłożyć tego piſánia iedno Dániel. Piſał kſięgi proroctwá y widzenie ſwo=

43:

ie kthore widzyał/ troie pod Nábchodnozorem/ troie pod ſynem iego Bál=

44:

tázárem/ dwoie pod Dáryuſem krolem/ drugie dwoie pod Cyruſem. Nie wſzy=

45:

tki kápitulá iego máią Zydowie/ ále v nas ma rozdziałow xiiij. Vmárł w Me=

46:

diey mieſcie/ pochowan w grobie ozdobnym ktory był dał ſobie vdzyáłáć.

47:

Ophoniaſz Prorok ſyn Godolie/ piſał też cżworo rozdzyele=

48:

nia piſmá s. mowiąc przećiw dwiemá narodom Izráelſkim o ſkáżeniu Ie=

49:

rozolimſkim dla báłwochwálſtwá. Piſze theż o groźnym ſądzye Bożym/

50:

wſzákże záſię ku oſtátku cieſzy lud Izráelſki ieſli ſie náwrocą ná drogę bożą.

Aggeus Pro=

strona: 93v

Kſięgi pirwſze

grafika

AGgeus Prorok/ przepowiedał náwroce=

nie Zydom z Bábiloniey/ y o zbudowániu kościołá

Bożego/ tákież o nápráwieniu miáſtá Ieruzálem/

mowiąc iż przeto Pan Bog plagę ná nie dopuśćił/ iż o=

puśćili dom Boży. S tey przycżyny Zorobabel y Iezus

kápłan przycżynili ſie do tego.

Zorobabel.
Iezus.

Piſał dwoy rozdzyał pi=

ſmá ſwiętego.

Acháryaſz Prorok piſał xiiij rozdzyałow piſmá ſwiętego o

wyſwobodzeniu Zydowſkim/ á o pomſcie ich nieprzyiacioł. Też y o pokor=

10:

nym przyściu Páná Kryſtuſá/ mowiąc: Oto krol twoy Ieruzálem vbo=

11:

gi przyſzedł ſiedząc ná Oſlątku Oſlice. Też vpominał kſiążętá Ierozolimſkie

12:

z Aggeuſem/ áby opráwiáli dom Boży. Po śmierći z Aggeuſem Prorokiem w

13:

iednym grobie pochowan.

14:

Záiaſz wielki Prorok s Prorokow/ ſyn Amoſá z rodu ſlá=

15:

chetnego z Ieruzálem/ ktorego Ieronim s. piſze być zá iednego Ewán=

16:

yeliſtę/ iż iáwnie o przyściu Páná Kryſtuſowym kłádzye/ o národzeniu/grafika

17:

vmęcżenyu dobrowol=

18:

nym/ y o wezwániu cu=

19:

dzego ludu/ to ieſt/ krze=

20:

śćian ku wierze krześći=

21:

áńſkiey. Woła też ná Ie

22:

ruzálem áby ſie vpámię=

23:

táli/ opowiedáiąc im pla

24:

gę przyſzłą od Bogá/ nie

25:

żądáiąc ich ofiar kthore

26:

ſie mu iuż zbrzidziły. Był

27:

cżáſu Mánáſſeſá Krolá

28:

Iudſkie^o/ y zá inych kro=

29:

low w Ieruzálem. Pi=

30:

ſał kſięgi prorockie roz=

31:

dyelone ná xxxxvj. roz=

32:

dzyałow/ s ktorych pirwſzy rozdzyał pocżyna ſie w ty ſłowá: Widzenie Ezáiaſzá

33:

Proroká ſyná Amoſowego/ ktore widzyał nád Iudą y Ieruzálem/ zá dniow

34:

Ozyaſzá/ Ioátháná/ Acháſá/ Ezechiaſzá/ krolw Iudſkich.

35:

¶ Słuchaycie niebioſá/ á przyłoż pilnośći zyemio/ iż Pan Bog mowi: Synym

36:

wychował y podwyzſzył/ á oni mną wzgárdzili. Poznał Woł dzyedzicá ſwego/

37:

á Oſieł iáſli Páná ſwego/ á lud Izráelſki nie poznał/ y lud moy nie zrozumiał.

38:

Biedá narodu grzeſznemu/ ludu obciążonemu złoſcią/ naſieniu złemu/ ſynom

39:

ſtráconym. Opuśćili Páná Izráelſkiego y dotykáli go/ y odwroćili ſie ná zad.

40:

Ná cżym was dáley káráć/ przydawáiąc przeſtępowánia. Wſzelka głowá cho

41:

rá/ á wſzelkie ſerce troſkliwe. Od pięty nogi áż do wirzchu głowy nie máſz ná

42:

nim zdrowia. Rány krwáwe/ śine/ y opuchłe/ nie ſą záwiązáne áni vlecżone le=

43:

kárſtwem/ áni pomázáne oleiem. Zyemiá wáſzá puſta/ miáſtá wáſze ſpalone ſą

44:

ogniem. Kráiny wáſze przed wámi cudzozyemcy pożyráią/ á ſpuſtoſzoná będzye

45:

iáko ſkáżenim nieprzyiacielſkim. A opuſzcżoná będzye corká Syońſka iáko bud=

46:

ká w winnicy/ álbo ſzopká w ogrodku/ á iáko miáſto ktore zborzone bywa. A

47:

gdyby był Pan zaſtępow nam nie pozoſtáwił plemieniá (to ieſt ſwiętego) by=

48:

libyſmy iáko Sodomá/ á podobni Gomorze.

49:

¶ Słuchaycie ſłowá Bożego kſiążętá Sodomſkie/ obácżcie zakon Bogá ná=

50:

ſzego ludu Gomorſki. Co mi po wáſzych wielkośći ofiar/ mowi Pan Bog. Pe=

łęnech ofiar

strona: 94

Wiek cżwarty.

Liſt 94.

łęnech ofiar ſkopowych y tłuſtośći ich/ á krwie wołowey y bárániey y kozłowey

niechciałem.

Ofiáry.

Gdyſcie przychadzáli przed oblicże moie/ kto thego ſzukał z ręku

wáſzych/ ábyſcie deptáli po ſieniách moich. Nie obiátuycie więcey ofiar prożno.

Holo cauſta.

Zápalenie ich mam w brzytkośći. Pełni mieſięcżnych wáſzych/ y Sobot wá=

ſzych y ſwiąt inych nie prziymuię. Złoſliwe ſą wáſze ſpolne ſchody. Kálęnd (to

ieſt pirwych dniow mieſięcżnych) y ſwiąt wáſzych nie nawidzi duſzá ma. Sſtá=

ły mi ſie cięſzkie. Sprácowałem ſie noſząc ie. A gdy będzyecie ręce wáſze wzno=

śić ku mnie/ obrocę ocży od was/

Neomenie.
Kalęnde.
Solennitates.

á gdy modlitwy rozmnożycie/ nie vſłyſzę ich.

Modlitwy.

Bo ręce wáſze pełne ſą krwie. Vmyycie ſie á cżyśći bądźcie/ odłożcie złe rzecży

10:

myſli wáſzych od ocżu moich. Przeſtańcie przewrotnośći/ á vcżcie ſie dobrze

11:

cżynić. Szukaycie rozeznánia/ wſpomagaycie vćiśnionego/ pomagaycie śirot=

12:

ce/ brońcie wdowy/

Sądy.

á przydzcie żądam á kárzcie mię (v Zydow ſtoi będzyem ſie

13:

gadáć) mowi Pan. Będąli grzechy wáſze iáko cżyrwony poſtaw/

Grzechy.

zbieleią iáko

14:

śnieg/ á będąli cżyrwone iáko cżyrwieo/ iáko wełná biała zbieleią. Będzyecieli

15:

chcieć á mnie poſłucháć/ dobro zyemſkie ieść będzyecie. A ieſli nie będzyecie

16:

chcieć mnie poſłucháć/ á ku gniewu przywiedzyecie mnie/ miecż was pożrze/ bo

17:

to vſtá Páńſkie mowią. Piſał drugie rozdzyały Duchem s. o pocżęciu pánny/

18:

y o śmierći dobrowolney Páná Kryſtuſá/ y wiele znákow powiedzyał przyścia

19:

iego. A gdy vpadek kroleſtwá Iudá opowiedał Mánáſſeſowi/ kazał go przed

20:

Ieruzálem piłą drzewiáną ná poły przetrzeć/ iákom piſał przy Mánáſſen. Ani

21:

miedzy Proroki pochowan/ ále v potoká bliſko ſtáwu Syloe. Piſze Epipháni=

22:

us/ gdy był Sennácheryb nieprzyiaciel obległ miáſto Ieruzálem/ á położył

23:

woyſko ſwoie nád tym ſtáwem/ bráli w tym ſtáwie z iednę ſtronę mieſzcżánie wo

24:

dę/ á z drugą ſtronę nieprzyiaciele. Prośił Ezáiaſz Páná Bogá áby wodá wy=

25:

ſchłá nieprzyiacielom/ á im byłá w doſtátku/ tákże ſie sſtáło/ á ktemu nieprzy=

26:

iaciel poráżon od Anyołá. Przeto mu tám grob pocżćiwy y koſztowny wyſtá=

27:

wili/ ná pámiątkę iego dobrodzyeſtwá.

28:

Eremiaſz Prorok z wielkich Prorokow ieden/ ſyn Hel=

29:

chie s kápłáńſkiego narodu kápłan z zyemie Beniámin. Był zá cżáſu

30:

Iozyaſzá/ Iekoniaſzá/ Ioákimá/ krolow Iudá/ prorokował áż do wzięgrafika

31:

cia Ieruzálem. Piſał

32:

kſięgi piſmá ſwiętego ro

33:

zdzyelone ná lvj. cżęśći.

Rozdzyał j.

34:

Ten gdy ieſzcże chłopię=

35:

ciem był/ iáko ſwięte pi

36:

ſmo mowi/ rzekł mu pan

37:

Bog/ dałem cię zá Pro=

38:

roká miedzy lud. Ktory

39:

rzekł/ ach ach ach Pá=

40:

nie/ nie vmiem mowić/

41:

bo ia ieſtem dzyecię. Po=

42:

ſłał Pan Bog rękę ſwo=

43:

ią/ á tknął vſt iego mo=

44:

wiąc/ áto ia dałem ſło=

45:

wá moie w vſciech two=

46:

ich. Y pocżął kázáć wſtawſzy ráno/ y cżęſtokroć to cżynił/ ſtoiąc we drzwiach

47:

domu Bożego. Vkazał mu Pan Bog znáki zborzenia Ieruzalem przez widze=

48:

nie tákie/ ktore opowiedał ludu wſzemu od Bogá/ powiedáiąc: iż gdy mię ſpy=

49:

tał Pan Bog/ widziſz co Ieremia? Rzekłem/ widzę kogoś ſtoiąc z miotłą przy

50:

chylną pilnie.

Miotłá.

Rzekł mi Pan Bog/ dobrześ obacżył/ ia to cżuię y pilnuię ſłowá

51:

mego/ ábych ie wypełnił. Powtore rzekł mi Pan Bog/ widziſz co Iermia?

52:

Rzekłem/ widzę gárniec gorący/ ktory przodkiem ſtoi od połnocy.

Gárniec gorący.

Rzekł mi

Pan Bog/

strona: 94v

Kſięgi pirwſze

Pan Bog/ od połnocy otworzy ſie złe ná wſzytki ktorzy mieſzkáią ná zyemi/

Od połnocy złe.

á=

bowiem ia wzowę wſzytki krole od połnocy/ á káżdy z nich ſtolec ſwoy w bro=

nach Ieruzálem poſtáwi/ y we wſzytkich okręgoch murow iego/ y we wſzytkich

mieſciech Iudá. Tákże ſie sſtáło/ iż Káldei przyſzedſzy od połnocy/ Ieruzálem

zborzyli. Drugi znák vkazał mu Pan Bog/ gdy mu rzekł: idź do rzeki Eufrá=

ten á záchoway tám nabiodrek (to ieſt pás co biodrá przepáſował.)

Rozdzyał xiij.
Nábiodrek.

A gdy zá=

ſię poń ſzedł z roſkazánia Pańſkiego/ nálazł gi á on zgnił/ nicżemu ſie nie godził.

Rzekł mu Pan Bog/ ták zgnije pychá y w niwecż ſie obroći Ierozolimſka y Iu=

dſka/ gdy ie zá rzekę Eufráten wywiodą/ ktorzy mnie opuśćiwſzy/ vdáli ſie

10:

zá inemi bogi.

11:

¶ Roku cżwartego pánowánia Ioákimá/ mowił śmiele ku ludu wſzytkiemu

12:

w ganku kościelnym: Iuż dawno wołam ábyſcie ſie polepſzyli/ á nie chcecie/

13:

to mowi Pan Bog/ przywiodę ſługę mego krolá Bábilońſkiego/ v ktorego kro

14:

lowie Iudá będą w niewoli/ á dom ten (to ieſt kościoł) y miáſto ná przeklę=

15:

ctwo będzye. Pochwyćili go tedy Kápłani y Prorocy y wſzytek lud wołáiąc/

16:

godzyen áby vmárł śmiercią. Wſzákże kſiążętá przyſzedſzy od krolá/ nie dáli go

17:

zábijáć/ zwłaſzcżá Aichás.

Aichás.

Ale zámknion oſobno áby więcey nie kazał. Rzekł

18:

do niego Pan Bog/ weźmi kſięgi á piſz wſzytko coć mowił od dniow Iozyaſzá

19:

krolá. Wezwał tedy k ſobie Ieremiaſz Báruchá piſárzá/

Báruch piſarz.

ktory z vſt Iermiá=

20:

ſzowych piſał wſzythki ſłowá Páńſkie. Rzekł mu ieſzcże Ieremiaſz/ iam ieſt w

21:

więzyeniu/ ále ty idź á cżytay coś piſał wſzemu ludu/ gdy ſie zeydą w dzyeń po=

22:

ſtny. Cżytał tedy Báruch w kościele wſzytki ſłowá ktore piſał ludu poſpolite=

23:

mu/ áż ſie wſzyſcy zdumieli/ A gdy cżytał przed krolem/ ſyn Nátániego wydárł

24:

mu kſięgi y podárł/ potym ſpalił/ wſzákże niektorzy to ie zá dobre mieli. Ka

25:

zał potym krol Ioákim y Báruchá wſádzić/ ále ie Pan Bog zátáił.

Ioákim krol

Kazał

26:

przedſię ine kſięgi piſáć Ieremiaſzowi Pan Bog przećiw Ioákimowey złośći/

27:

ktorego ciáłá nie pochowa żadny.

28:

¶ Potym przyciągnął krol Nábchodnozor/ Ieruzálem wzyął/ Ioákimá poi=

29:

mał/ wſzákże wroćił go vłożywſzy nań trybut. Ktory potym ſłowá nie zdyer=

30:

żał krolowi Bábilońſkiemu/ iáko wyzſzey ſtoi/ ſpełniło ſie proroctwo Iere=

31:

miaſzowo. Rzekł potym Pan Bog do Ieremiaſzá/ rzecż domowi Iudá/ izaſz

32:

iáko gárncarz gárnce może cżynić cáłe y záſię potłuc y záſię ine vcżynić/ ia tá=

33:

kież nie mogę vcżynić/ ábych was roſproſzył/ á záſię zwieść/ gdy ſie iedno ná=

34:

wroćicie ku mnie.

35:

¶ Sſtáło ſie roku cżwartego Sedechiaſzá krolá/

Sedechiaſz.

poſłáli do Sedechiaſzá/ krol

36:

Edom/ krol Moáb y Tyrſki/ krol Amońſki y Sydońſki/ áby dáni nie dawał

37:

krolowi Nábchodnozorowi nád vmowę. Nie rádził Ieremiaſz Sedechiaſzo=

38:

wi ſie przećiwić Nábchodnozorowi. Y rzekł Pan Bog do Ieremiaſzá/ vcżyń

39:

ſobie ſześć łańcuchow drzewiánych/ włoż ná ſię ieden á pięć poſli piąći krolom

40:

przez ich poſły przed Sedechiaſzem/ á moẃ: To

Lánczuchy drze=
wiáne.

mowi Pan/ zyemie thy dał w

41:

moc Nábchodnozorowi/ á ktoby go nie był poſłuſzen/ od miecżá vmrze. A ták

42:

nie ſłuchaycie w tym wáſzych Prorokow/ ábyſcie nie mieli ſłużyć krolowi Bá=

43:

bilońſkiemu. A w tym cżáſu zerwał łańcuch s ſzyie Ieremiaſzowi Anániaſz Pro

44:

rok fáłſzywy/

Anániaſz fáłſzy=
wy Prorok.

y złamał gi/ mowiąc: To mowi Pan/ thák złamię iárzmo krolá

45:

Bábilońſkiego po dwu lat/ á przenioſę záſię wſzytki nacżynia kościelne do Ie=

46:

ruzálem. Rzekł Ieremiaſz/ Amen/ to ieſt/ Boże day by to było/ ále Anánia/ iż

47:

mataſz ludem/ zábije cię Pan Bog/ á vmrzeſz pod dwu mieſiącu/ y vmárł. Zlękł

48:

ſie Sedechiaſz/ przeto poſłał trybut krolowi Bábilońſkiemu. Poſłał też y Ie=

49:

remiaſz liſt potáiemnie do Bábilonu do wſzytkich Zydow pobránych/ áby ſie

50:

tám ſobili we wſzelkie goſpodárſtwá y budowánia/ áby też zá tę tám zyemię y

51:

zá krolá Bogá prośili/ powiedáiąc im iż tám do lxx. lat będą. Aby też nie wie

52:

rzyli fáłſzywym prorokom/ ktorzy tám miedzy wámi ſą/ ktorzy was cieſzą áby=

53:

ſcie ſam rychło mieli przyść. Odpiſáli záſię kápłanom Ierozolimſkim fáłſzywi

prorocy z Bá=

strona: 95

Wiek cżwarty.

Liſt 95.

prorocy z Bábilonu/ rádząc áby był wſádzon Ieremiaſz/ ktory ſám rádził lu=

du poſpolitemu áby oráli/ ſiali/ żony poymowáli/ budowáli/ y wſzelkie goſpo=

dárſtwá cżynili/ piſząc przez liſty áby ſie ná ſwe mieyſcá nie mieli wroćić/ wiele

ſie ich na pogáńſką wiarę obráca s tego roſpacżu. Y cżytał ty liſty Zophoniaſz

przed Sedechiaſzem przy Ieremiaſzu. Rzekł Ieremiaſz/ mowi Pan Bog/ ná=

wiedzę ſłowem dobrym ty ktorem poſłał do Bábilonu/ á ná was ktorzyſcie tu

zoſtáli poſlę miecż y głod y mor/ położę was iáko Figi złe ktore ſie ieść nie go=

dzą. Y powiedzyał im Ieremiaſz znáki widzenia przez dwá koſzá Fig/

Figi złe y dobre.

w iednym

złe á w drugim dobre/ dobre przywłaſzcżył tym ktorzy byli w Bábilonie/ á złe

10:

Sedechiaſzowi y s tymi ktorzy zoſtáli w Ieruzálem. Rzekł ieſzcże do niego/ idź

11:

á weźmi gárniec/

Gárniec stłuc.

weźmieſz s ſobą ſtárſze kápłany/ y z ludu tákież/ á przed ich

12:

ocżymá ſłucżeſz gi/ mowiąc: To mowi Pan Bog/ ták ſtłukę to mieyſce iáko ten

13:

gárniec. Rozgniewał ſie Fázur kápłan/ vderzył Ieremiaſzá/ poimawſzy y wſá

14:

dził do ciemnice ná doł.

Fázur Ieremia=
ſzá vderzył.

A gdy było ráno/ wywiodł go záſię. A ten cżás mu

15:

mowił Ieremiaſz/ nie Fázur ciebie Pan Bog názwał ále Pauor/ to ieſt bo=

16:

iaźń/ bo cię powiodą do Bábilonu zá gárdło/ á ty ſie będzyeſz bał.

17:

¶ Látá dzyewiątego Sedechiaſzowego pánowánia/ gdy z namowy krolá Egip

18:

ſkiego Sedechiaſz niechciał dáć trybutu Nábchodnozorowi/ przyciągnął do

19:

Ieruzálem dobywáć Sedechiaſzá z wielką mocą. Rádził ſie Sedechiaſz Iere=

20:

miaſzá co ma cżynić. Rzekł mu Ieremiaſz/ wynidź przećiw Nábchodonozorowi

21:

ze wſzytką rodziną ſwoią/ dáiąc ſie mu w moc/ chceſzli być záchowan przy zdro=

22:

wiu/ gdzye tego nie vcżyniſz/ nie zoſtánie żyłá iedná twego narodu zdrowa. Ká=

23:

płani krzyknęli ná krolá áby ſie nie dał námáwiáć Ieremiaſzowi/ mowiąc iż

24:

odſzedł od rozumu. A w tym cżáſu krol Egipſki ciągnął z woyſkiem ku Ieruzá

25:

lem/ áby wyzwolił krolá Sedechiaſzá od Nábchodnozorá/ Słyſząc tho Náb=

26:

chodnozor/ ciągnął przećiw iemu ze wſzytkim ludem do Ieruzálem. Widząc to

27:

w mieſcie lud poſpolity/ mowili: zmieni ſie proroctwo Ieremiaſzowo/ áto Náb

28:

chodnozor vcieka. Ale Ieremiaſz głoſem powiedał iż ma być poiman Sedechi=

29:

aſz/ á do Bábilonu będzye powiedzyon y s ſyny. A w tym Ieremiaſz oſiodłał

30:

Oſłá/ iechał do miáſtecżká ſwoiego Anátoth/ dwádzyeściá ſtáian od Ieruzá=

31:

lem.

Anátoth.

A gdy wyieżdzał z brony/ ſtroż go zádzyerżał Ieryás/ mowiąc: do nieprzy=

32:

iacioł chce vciec/ y przywiodł go przed kſiążętá kápłáńſkie.

Ieryás stroż.

Ktorego vbili y

33:

do ciemnice wſádzili v piſárzá Ionáty.

34:

¶ Zwyciężywſzy Nábchodnozor krolá Egipſkiego/ przyciągnął záſię do Ieru=

35:

zálem. Widząc Sedechiaſz wſzytki znáki złego ktore Ieremiaſz powiedał/ ka=

36:

zał go wypuśćić/ rádząc ſie go táiemnie co ma cżynić dáley. A gdy mu rádził

37:

dáć ſie dobrowolnie/ niechciał go w tym krol ſłucháć/ mowiąc: choćbych ia to

38:

chciał vcżynić/ nie dopuśći mi poſpolſtwo. Wſádzon záſię Ieremiaſz do inego

39:

więzyenia/ y odłożono mu obrocżek máły ná żywność káżdy dzyeń krom warzey.

40:

Będąc Ieremiaſz ná wirzchu w więzyeniu/ wołał głoſem wielkim/ iż wſzyſcy

41:

poginą przez miecż y głod/ ktorzy ſie w mieſcie záwrzeć chcą y s krolem. Przy=

42:

ſzli tedy ſtárſzy kápłani y drudzy do krolá proſząc áby Ieremiaſz był zábit/ mo=

43:

wiąc: trwoży poſpolity lud á cżyni złe ſerce/ potym ſie poddádzą nieprzyiacielo=

44:

wi z iego powieśći/ á bacżymy dobrze iż iego proroctwo nie zgadza ſie z Eze=

45:

chielowym/ bo Ezechiel powiedał bedąc w Bábiloniey/ iż krol Sedechiaſz nie

46:

vyrzy Bábilonu/ á then powiedá iż będzye wzyęt do Bábilonu. Krol rzekł/

47:

wſzák go macie w mocy/ cżyńcie z nim co chcecie. Wzyęli potym Ieremiaſzá á

48:

włożyli do iezyerzyſká błotnego Helchiaſzowego/ áby ſie tám ſam zaduśił/

Ieremiaſz w bło
cie.

á ſie=

49:

dzyał w nim do gárdłá/ gorzey niżliby śmierć podiął. Przyſtąpił do krolá Ab=

50:

demelech Murzyn kleśniec á rzekł/

Abdemelech.

przypráwili cię o grzech ſtárſzy twoi/ iżeś

51:

mężá Bożego niewinnego dał im w moc. Rzekł krol/ weźmi s ſobą xxx mężow

52:

á wyciągnicie go tym rychley niż vmrze/ tákże vcżynił.

53:

¶ Potym głod wielki sſtał ſie w mieſcie gdy nie doſtáło ſtráwy/ thák iż mátki

R	ſwoie dzyeći

strona: K95v

Kſięgi pirwſze

ſwoie dzyeći iadły. A gdy z miáſtá krol vciekał ná puſzcżą/ poiman y przywie=

dzyon przed krolá Bábilońſkiego/ tám mu dał wyłupić ocży/ á ſyny poſiecżono y

nieprzyiacioły/ y ſlepo wiedzyon do Bábilonu w łáńcuchu. Spełniło ſie pro=

roctwo Ezechielowo/ ktory powiedał iż nie vyrzy Bábilonu: A ták iedennaſte=

go roku Ioákimá á Sedechiaſzowego trzeciego wzyęto Ieruzálem/ y potłucżo

no mury iego/ y dom Boży ktory był ieden táki ná ſwiecie ſpalono/ ſkárby pobra

no/ kápłany poſiecżono/ y wielkie okrucieńſtwo nád ludem pocżyniono. Słyſząc

Nábchodnozor o Ieremiaſzu Proroku/ iż ſie ták sſtáło iáko powiedał/ kazał

go z więzyenia puśćić/ bo go byli kápłani wſádzili nád wolą krolewſką/ kazał

10:

go żywnoſcią opátrzyć y inym doſtátkiem. Mowił mu tedy Nábuzárdá Het=

11:

man krolá Bábilońſkiego/ chceli z nimi do Bábilonu przy ſwych przyiaciołoch/

12:

chceli też ná mieyſcu zoſtáć/ puśćił go dobrowolnie/ ine wſzytki zábrano w nie=

13:

wolą do Bábilonu/ tylko nád rzemięśniki co winnice opráwiáli y ine goſpodár

14:

ſtwá opatrzáli/ przełożono Godoliaſzá Káldeycżyká.

Godoliaſz.

Potym Ieremiaſz przez=

15:

dzyęki wzyęt był od ſwoich do Egiptu/ y był thám zacnym Prorokiem. A gdy

16:

im o báłwochwálſtwo groźił/ vkámionowáli go v Thafny/

Smierć Ieremi=
aſzá

gdzye zá Moiżeſzá

17:

krol Fáráo mieſzkał/ támże pochowan. Ale Egipcyánie pámiętáiąc ná iego do

18:

brodzieyſtwo/ iż im ſwoimi modlitwámi węże y Kokodrille iádowite odpędził/

19:

wielbili go zá iednego ſwiętego/ kościoł iemu poſtáwiwſzy.

20:

¶ Ten to Ieremiaſz/ o ktorym piſzą niektorzy iż Egipcżykom powiedzyał/ zwła

21:

ſzcżá krolom ich/ iż ich báłwány vpádną gdy pánná porodzi. S teyże przycżyny

22:

kápłani ich málowáli w kościelech ſwoich pánnę z dzyecięciem/ dáiąc iey chwa

23:

łę. Ten też Ieremiaſz/ bacżąc iż miał być kościoł Boży ſkáżon w Ieruzálem/

24:

Arkę Páńſką teſtámentu záchował s tymi rzecżámi ktore w niey były/ w ied=

25:

ney opoce/ ná ktorey pálcem nápiſał imię Páńſkie Tetragrammaton/ á to miey

26:

ſce obłok zákrył/ iż go żadny cżłowiek ieſzcże nie tráfił áż do tego cżaſu/ á tá o=

27:

poká ieſt ná puſzcży miedzy dwiemá gorámi/ gdzye Moiżeſz leży y Aaron. Miał

28:

też rzec Ieremiaſz/ wſtąpił Pan Bog s Syonu do niebá/ potym w mocy wiel=

29:

kiey przydzye/ á będzye známię bytnośći iego kiedy wſzytek lud drewno chwalić

30:

będą. Rzekł też iż tey Arki żadny nie będzye mogł ruſzyć iedno Aaron/ y tablic

31:

z niey nie wyymie żadny iedno od Bogá wybrány Moiżeſz/ cżáſu zmartwych=

32:

wſtánia tá ſkrzyniá wynidzye z opoki/ á będzye położoná ná gorze Syon/ á zgro=

33:

mádzą ſię do niey wſzyſcy ſwięći. O tymże też Ieremiaſzu piſze Epifánes/ iż Ale

34:

xánder wielki gdy był w Egipcie/ ſłyſząc o znákoch Ieremiaſzowych y proroc

35:

twach/ wzyął go ſtámtąd do Alexándriey/ á tám go pocżćiwie pochował.

36:

¶ Wrociwſzy ſie Nábchodnozor do Bábilonu z ludem Zydowſkim/ y s korzy=

37:

ſcią wielką ſrebrá y złotá/ dobytká/ y z nacżynim kościelnym. Po niektorym

38:

cżáſu będąc weſoł z gośćimi ſwoiemi/ pijąc s kubkow kościelnych/ kazał przy=

39:

wieść Sedechiaſzá/ roſkazał theż ſłogom ſwoim krol Bábilońſki/ áby mu dáli

40:

trunek potáiemnie przypráwiony coby mu żywot rozwiązał. A gdy wypił/ nie

41:

mogł go zádzyerżeć/ wylał gi przed nimi. Smiali ſie wſzyſcy/ wſadzon záſię do

42:

więzyenia/ gdzye tám od wielkiey boleśći vmárł.

¶ Sedechiaſz v=
márł.

43:

Zechiel Kápłan y Prorok Bábilońſki/ ſyn Buzy Kápłaná/

44:

ktory też był wzyęt do Bábiloná s krolem Iekoniaſzem. Piſał kſięgi pro

45:

rockie rozdzyelone ná xlviij cżęśći. Miedzi inymi Proroki nadziwniey ſie

46:

z nim Pan Bog obchodził/ vkázuiąc mu tráfne znáki ſkáżenia Ieruzálem/ y lu=

47:

du Izráelſkiego vdręcżenie rozmáite. Napirwey widzyał cżworo źwirząt/ má=

48:

iąc iedno z nich oſobę cżłowiecżą/

Widzenie Eze=
chielowe.

drugie orlą/ trzecie wołową/ cżwarte lwią.

49:

Pozor ich iáko węgle roſpalone álbo lámpy goráiące/ á o cżterzech ſkrzydłach

50:

káżde/ y o cżterzech rękoch/ iedny ná zad drugie ná przod/ nogi proſte/ pięty iá=

51:

ko v Cielcá mieli/ po cżterzech ſtronach były przy nich kołá/ ktore ſie theż du=

52:

chem ruſzáły iáko żywe/ kiedy źwirzętá ſtały tedy też y kołá/ á kiedy też źwirzę=

tá ſzły tedy

strona: 96

Wiek cżwarty.

Liſt 96.

grafika

tá ſzły tedy też y kołá. Ko

ścioł náſz Krześćiáńſki

wykłáda to być Ewán=

yeliſty ſwięte. W trze=

ciey cżęśći piſze/ iż wi=

dzyał áno ręká Bożá by=

łá ściągnioná do niego/

dzyerżąc kſięgi rozwinio

ne/ ná ktorych nápiſano

10:

nárzekánie/ płácż/ y bie=

11:

dá. Y rzekł ku mnie Pan:

12:

ſynu cżłowiecży ziedz ty

13:

kſięgi. Y odwroćiłem v=

14:

ſtá ſwe/ á nákarmił mię

15:

tymi kſięgámi/ sſtáło mi

16:

ſie w vſciech ſłotko iáko

17:

treść miodowa. Rzekł mi záſię Pan Bog/ ſynu cżłowiecży weźmi cegłę/ położ

18:

ią przed ſobą á wyryſuy ná niey miáſto Ieruzálem pod ſpoſobem oblężenia/

Rozdzyał iiij.

tá=

19:

kież ſzańcow dzyáłánia/ ſtrzelby/ y woyſká poſtáwienia/ y oblężeſz ie/ známionu=

20:

iąc dom Izráelſki. A ty ſpáć będzyſz ná boku lewym/ á położyſz złośći domu

21:

Izráelſkiego ná nim/ przez dni 390. dzyeń zá rok pocżytáiąc. Wypełniwſzy to/

22:

będzyeſz záſię ſpał ná práwym boku/ prziymuiąc złośći domu Iudſkiego cżter=

23:

dzyeśći dni/ dzyeń zá rok pocżytáiąc/ á prorokowáć będzyeſz przećiw Ieruzá=

24:

lem/

Widzenie tráfne

á związałem cię iż ſie nie obroćiſz ná drugi bok/ poki nie wypełniſz dni o=

25:

blężenia twoiego. A ty weźmi ſobie Pſzenice/ Ięcżmieniá/ Bobu/ Socżewi=

26:

ce/ Iágieł/ Wyki/ włoż to w iedno nacżynie/ y nádzyáłay chlebá álbo plác=

27:

kow według licżby dni/ w ktorych leżeć będzyeſz ná boku twoim 390. pożywáć

28:

tego będzyeſz pod wagą/ tákież wodę będzyeſz pił pod wagą/ od cżáſu do cżá=

29:

ſu. A plácek ktory będzyeſz iadł przykriy (drudzy piſzą vpiecż) łáynem cżło=

30:

wiecżym przed ocżymá ich.

Vćiſk przez głod.

Rzekł Ezechiel/ ach ach Pánie boże/ duſzá moiá nie

31:

ieſt pomázaná/ nie iadłem ieſzcże śćirwu niecżyſtego áż do tego cżáſu. Rzekł ku

32:

mnie/ otomći dał łáyno wołowe miáſto cżłowiecżego/ ktorym tobie chleb álbo

33:

plácek vpiecżeſz. Wypełniło ſie to w ludu Iudá będąc w oblężeniu Ierozo=

34:

limſkim/ co tu Prorok piſze o ſobie.

35:

¶ Przyſzedł potym poſeł do Bábilonu/ powiedáiąc zborzenie miáſtá Ierozo=

36:

limſkiego/ wyłupienie y zápalenie kościołá Bożego. Nárzekáli Zydowie mo=

37:

wiąc: zginęłá nádzyeiá náſzá/ iuż nie powſtániem. Rzekł im Ezechiel/ to mowi

38:

Pan Bog/ gdy będę v was poświęcon/ zbiorę was s pogan á przywiodę do zye=

39:

mie wáſzey/ y wyleię ná was wodę cżyſtą. A gdy widzyał kośći ná polu leżąc/

Znák zmartwy=
wſtánia.

40:

rzekł im: áto dam do tych kośći żyły y vroſzcżę mięſo ná nich/ y sſtał ſie głos

41:

gdy przyſtąpiły kośći do kośći/ y rzekł Pan: Wołay do duchá od cżterzech wiá

42:

trow. Y sſtáło ſie ták/ iż ſtánęły ná nogach ſwoich/ á sſtał ſie wielki zaſtęp lu=

43:

dzi. Y rzekł Pan/ ty kośći ieſt dom wſzytek Izráelſki.

44:

¶ Látá xxv przyścia Ezechielá do Bábilonu/ karał Ezechiel ſłowy wyſtępny

45:

lud przećiw Bogu/ zwłaſzcżá z narodu Dán y Gád/ y vcżynił nád nimi wielki

46:

znák/ gdy ich ſyny y dobytek wężowie pomorzyli. Powiedał im też/ iż ty dwá na=

47:

rody przerzecżone nie miáły ſie wroćić do zyemie właſney záſię. S tey przycżyny

48:

rozgniewawſzy ſie/ roſtárgáli go końmi po kámieniu/ tákże bez mozgu pocho=

49:

wan ná pollu Máálim w grobie Sem y Arfáxát.

Smierć Ezechi=
elowá.

Ten to Prorok powiedał Zy=

50:

dom y dawał znák/ kiedy rzeká Kobár wyleie/ w ten cżás poydą do zyemie ſwo=

51:

iey Ieruzálem. Schadzáło ſie wiele ludu do niego do tey rzeki/ ktore przeprá=

52:

wiał po wirzchu wody nogámi ſuchemi ná drugą ſtronę. A gdy ie pogá=

53:

ni chcieli gonić/ záwżdy potonęli. Theż niegdy przez iego modlitwę wiel=

R 2

kość ryb

strona: 96v

Kſięgi pirwſze

kość ryb przyſtępowáło do brzegá/ á karmił ludzi imi/ y wiele inych zná=

kow ſwiętych cżynił.

Czudá Ezechiel
dzyałał.

Zdrás Prorok y Kápłan z narodu Lewi y Aaronowego

cżáſu Artáxerſeſá krolá Perſkiego/ przyſzedł do Ieruzálem z drugim to=

wárzyſtwem/ ktorych było w licżbie 1700. áby záſię kościoł Boży przez grafika

nieprzyiaciele ſkáżony nápráwili. Dopuśćił mu krol Ar=

táxerſes zá iego dobrym záchowániem ná cżás od ſiebie

wynidź z dobrą pomocą y dáry/ y liſty ku pomocy do wſzy=

tkich kráin ſwego páńſtwá. Acżkolwiek ich wiele było kto

10:

rzy krolowi rozradzáli/ mieniąc: iż záſię Zydowie będą

11:

przećiwni iáko bywáli przed tym/ gdy miáſto y kościoł ná

12:

práwią w Ieruzálem/ ále on tego niedbał. Przyſzedſzy do

13:

Ieruzálem/ kościoł Boży wielkim nakłádem záſię wyſtá=

14:

wili/ zakon Moiżeſzow vſtáwili/ ácżkolwiek kſięgi piſáne

15:

zakonu boże^o były ſpalone przed tym przez Káldeycżyki/ wſzákże Ezdrás wſzytki

16:

kſięgi Moiżeſzowe y ine znowu ná pámięć nápiſał/ przeto był rzecżon prętki pi=

17:

ſarz. Ten też Zydy piſáć náucżył od prawey ſtrony do lewey/ bo pirwey piſáli od

18:

obu końcu/ iáko gdy orzą rolą.

Obycżay piſánia.

Dał też krol Artáxerſes Longimanus moc E=

19:

zdráſowi vſtáwiáć Sędzye w Ieruzálem y ine urzędniki ná ſwoię wołą/ tákież

20:

káráć y odmieniáć wyſtępne/ zwłaſzcżá kápłany ktorzy dopuſzcżáli ludu poſpo=

21:

litemu w błędzye mieſzkáć/ gdy pogáńſkie y z rodzonych żony poymowáli/ tákież

22:

vſtáwy kościelne porzućili byli. Kazał tedy Ezdrás chodząc do nich/ áby żony

23:

pogáńſkie porzućili á ine s ſwego narodu poymowáli/ theż áby zakon Páńſki

24:

przez Moiżeſzá vſtáwiony záſię przyięli/ y vcżynili ták. Zydowie mienią być E=

25:

zdráſá Máláchiaſzem/ y ſwięty Ieronim ná to przyzwala. grafika

26:

Eemiaſz Prorok był też piwnicżnym v

27:

krolá Artáxerſeſá. A gdy iednego cżáſu w Suſys

28:

ná zamku ſlyſzał pielgrzymy po Zydowſku mo=

29:

wiąc/ wywiedzyał ſie od nich co ſie dzyało z miáſtem Ie=

30:

ruzálem/ ktore powiedáli być w wielkim vdręcżeniu przez

31:

łotry okolicżne/ bo ieſzcże nie było w obronie po zborzeniu

32:

y potłucżeniu murow. Przeto Neemiaſz rozdárł ná ſobie

33:

odzyenie y płákał/ wołáiąc do Páná Bogá o wſpomo=

34:

żenie/ áby miáſtu oycżyznie iego dopuśćił s pokoiem być. Gdy tedy v ſtołu po=

35:

dawał wino krolowi/ vkazał ſmutną twarz. Rzekł mu krol/ cżemuś ták ſmu=

36:

cien? Powiedzyał/ iż mieyſce oycżyzny moiey Ieruzálem ieſt w wielkim vćiſku/

37:

przeto proſzę ieſlim łáſkę v ciebie nálazł áby mię tám poſłał/ á będę opráwiał

38:

miáſtá s przyiaciołmi ſwemi. Rzekłá krolowa ſiedząc podle krolá/ á kiedyſz zá=

39:

ſię przydzyeſz? Rzekł/ ná vſtawiony cżás. Dopuśćił mu theż tego krol Longi=

40:

manus/ áby ſzedł do Ieruzálem/ y dał mu liſty zá rzekę do kſiążąt/ ná ktorych

41:

przykázuie áby pocżćiwość wyrządzáli Neemiaſzowi. Przywiodł s ſobą Nee=

42:

miaſz wiele ludu Zydowſkiego z niewoley do Ieruzálem/ gdzye tám mowił po=

43:

ſpolitemu ludu zebránemu/ podźmy á wyſtaẃmy mury mieyſkie/ bowiem ręká

44:

Boża nád námi ieſt/ á ſłowo krolewſkie.

45:

¶ Opráwił tedy Neemiaſz mury Ierozolimſkie/ gdzye było potrzebá forty y ine

46:

obrony/ s kápłany y z ludem poſpolitym według możnośći káżdy ſwey/ zá dwie

47:

lecie/ mieſięcy cżterzy/ máło iedząc y ſpiąc z wielką pracą y kłopotem. Abowim

48:

gdy murowáli/ káżdy muſiał w iedney ręce dzyerżeć cegłę álbo kámień/ á w dru

49:

giey miecż. Połowicá we zbroi ſtáłá przed miáſtem/ á połowicá murowá=

50:

łá. A gdy doſtátku nie mieli/ pozáſtáwiáli winnnice y role y ſługi ná to. A gdy

51:

dokońcżyli/ zápowiedzyał Neemiaſz lichwę w Zydoſtwie/ áby dáley nie byłá.

Przeto muśił

strona: 97

Wiek cżwarty.

Liſt 97.

Przeto muśił káżdy wrácáć co kto miał cżyiego w zaſtáwie dobrowolnie/ á kro=

lewſki dochod obroćił ná oprawę miáſtá.

Lichwá zápowie
dzyaná.

Zayrzeli mu tego drudzy/ y przeſládo

wáli go piſząc do krolá/ iż ſie ſam krolem cżyni/ y myſli ſie krolowi przećiwić ſko

ro miáſto opráwi. Ale krol niechciał dáć mieyſcá powieśći/ bo Páńſka ręká by

ła z nim. A gdy miáſtá dokonáli/ kazał ſie wſzytkim zbieżeć do Ieruzálem/ ſwią

tośći kościelnych vżywáć/ ofiáry cżynić/ y ine poſługi. A gdy nie mieli ogniá

Boſkiego/ ktory był z niebá sſtąpił ná zápalenie ofiáry. Nálazł Neemiaſz then

ogień/ ktory był Ieremiaſz záchował w wále Iozáfát cżáſu zborzenia Ieruzá=

lem/ popioł y ine ſwiątośći/ ktoremi potym poſługi cżynili kościelne. A gdy

10:

przyſzedł cżás kucżkom/ to ieſt/ gdy pod chroſtem ſiedzą/ przynioſł Ezdrás kſię

11:

gi zakonu piſánia ſwego/ y cżedł wſtąpiwſzy ná wſchod drzewiány przed wſzyt=

12:

kim ludem v forty wodney/ od ráná áż do wiecżorá. Płákał tedy lud Zydowſki

13:

gdy ſłyſzeli/ iż Bog roſkazał áby byli od ich zgromadzenia/ to ieſt od kościołá/

14:

wyrzuceni Moábite y Ammonite/ ábowiem ſie iuż byli z nimi pomieſzáli. Od=

15:

rzućiwſzy tedy od ſiebie cudzozyemce/ á ná ocżyścienie vſtáwili wielki poſt/ to

16:

ieſt/ od godziny do godziny nic nie ieść áni pić/ áby ſie dręcżyli/ lud/ dzyeći/ y do=

17:

bytek. Y chodzili cżterzy rázy przez dzyeń ſłucháć cżytánia zakonu/ y cżterzy rázy

18:

przez noc. A gdy máło ludzi było w mieſcie ku mieſzkániu/ prośił Neemiaſz

19:

przednieyſzych kſiążąt áby w mieſcie mieſzkáli/ dawſzy zwirzchnośći niektorym/

20:

ná lud poſpolity miotáli loſy ktory miał w mieſcie mieſzkáć. Przyſtáli ná to do=

21:

browolnie/ ták iż dzyeſiątą głowę do miáſtá mieſzkáć wybráli y poſłáli. Po=

22:

tym mieyſkie mury poſwiącáli z wielkim nabożeńſtwem y weſelim/ chodząc o=

23:

koło nich/ przodkiem Ezdrás/ po nim Neemiaſz s książęty/ á zá nimi wielkość

24:

ludzi ſzłá. Wypełniwſzy to/ ſzedł záſię Neemiaſz do krolá Artáxerſeſá/ á E=

25:

zdrás vmárł w dobrey ſtárośći/ pochowan w Ieruzálem.

Ezdrás vmárł.

Poty Zydowie má=

26:

ią w ſwym kanonie Prorockie piſmá.

27:

O Thobiaſzu.

28:

Hobiaſz mąż ſwięty/ Prorok z narodu y miáſtá Ne=

29:

ptálim/ ktory też był wzyęt pirwey w niewolą z dzyeſiącią naro=

30:

dow Izráelſkich przez krolá Sálmánázárá. Oſiadł potym w Nini=

31:

wen/ tám będąc prorokował o vpadku Ierozolimſkim y náwroce=

32:

niu záſię do Ieruzálem. Vdał ſie był ná miłoſierne vcżynki dawá=

33:

iąc iáłmużny/ vbogie zákłádáiąc cżáſu potrzeby/ ták iż z vbożał bárzo. Ktemu

34:

kuſząc go Pan Bog iáko Iopá niedy kuśił/ przepuśćił nań ſlepotę/ w ktorey grafika

35:

ſtale trwał/ tákież y w

36:

vboſtwie/ dzyękuiąc Pá

37:

nu Bogu ze wſzytkiego/

38:

wſzákże go Pan Bog zá=

39:

ſię we wſzythkim pocie=

40:

ſzył/ gdy doznał iego ſta=

41:

łośći. Abowiem gdy cży

42:

nił theſtáment (máiącz

43:

śmierć przed ocżymá)

44:

wezwał ſyná do ſiebie

45:

Thobiaſzá drugiego/ v=

46:

kazał mu y porucżył dzie

47:

ſięć funtow ſrebrá v przy

48:

iacielá ſwego Gábelá w

49:

mieſcie Rages pożycżá=

50:

nych.

Ráges miáſto.

Wyſzedł tedy Thobiaſz młody od oycá ſzukáć ſobie towárzyſzá dobrego s

51:

kimby mogł iść do Rages.

Anyoł.

Poſłał Pan Bog do niego Aniołá Gábryelá w per

R 3	ſonie mło=

strona: 97v

Kſięgi pirwſze

ſonie młodzyeńcá/ s ktorym towárzyſtwo wzyął á ſzedł ſpołu z nim. A gdy przy=

ſzli ku rzece Tygrim/ vmywał ſobie Thobiaſz nogi w rzece/ przypłynęłá k niemu

wielka rybá/ chciáłá go pożrzeć/ záwołał ná ſwego towárzyſzá o rátunek/ ktory

ſie mienił być Azáryaſzem. Przybieżał Azáryaſz/ záwołał nań áby rybę vchwy=

ćił zá ſkrzele á przywiodł do brzegá. A gdy thák vcżynił/ kazał mu ią wywną=

trzyć á wyiąć z niey wątrobkę y żołć y ſchowáć/ á mięſá nárąbáć coby miał

przez drogę/ áżby przyſzli do miáſtá Rages. A gdy byli w drodze/ rzekł Thobi=

aſz Aniołowi/ powiedz mi brácie moy Azárya ná co ſie nam przyda owá żołć y

wątrobká rybia/ coś mi kazał ſchowáć. Rzekł mu Anioł/ gdy zákurzyſz tą wą=

10:

trobką gdzyekolwiek będzye dyableſtwo/ vciecże/ y więcey przekażáć nie będzie.

11:

Zołć też pomoże ná ocży bielmowe/ gdy ie ią pomáżeſz.

12:

¶ A gdy przyſzli przed miáſto Rages/ pytał Thobiaſz Aniołá gdzye máią noc=

13:

legowáć. Rzekł mu Anioł Azáryaſz/ ieſt tu twoy przyiaciel Ráguel/ ktory nie

14:

ma ſyná iedno dzyewkę imieniem Sarę/

Ráguel.
Sárá.

ty ią maſz poiąć zá żonę/ y będzyeć/ ſłu=

15:

żyć wſzytká máiętność iey/ tám podźmy/ á dać ią ociec iey zá twoią prośbą. Tho

16:

biaſz zlęknął ſie bárzo/ bo ſłychał dawno iż od tey dzyewecżki Sary vdawił dy=

17:

abeł ſiedḿ młodzyeńcow/ káżdego z nich pirwſzey nocy ná pokłádániu/ ktory=

18:

kolwiek z nią brał ſlub. Przeto rzekł/ boię ſie by mi ſie tákież nie sſtáło iáko y

19:

drugim/ zwłaſzcżá iżem iedyny v oycá y v mátki/ by ſie im co/ złego nie przydáło

20:

s tákiego kłopotu. Rzekł Anioł/ nie boy ſie á ſłuchay mię/ powiem ia tobie nád

21:

ktorymi cżárt ma moc/ nawięcey nád tákowymi/ ktorzy bez boiáźni Boſkiey

22:

wſtępuią w ſtadłá/ to ieſt/ więcey ku ſwey wcżeſnośći á lubośći ciáłá iáko koń

23:

álbo woł/ ktorzy rozumu nie máią. Ale ty thák vcżyń/ miey wſrzymánie do

24:

cżwartey nocy: Pirwſzey nocy dzyękuy Pánu Bogu z dáru tego ktorym cię ob=

25:

dárzyć racżył/ to ieſt towárzyſzem/ ku wywiedzyeniu płodu ku chwale Boſkiey/

26:

też y żonę będzyeſz námawiał áby tákież cżyniłá/ będzyeſz pirwſzey nocy z mał=

27:

żonką twą ná modliwie vſtáwicżney/ á zákurzyſz wátrobką rybią ktorą maſz

28:

przy ſobie/ á tym obycżaiem dyabelſtwo odpędziſz. Wtorey nocy będzyeſz poli=

29:

cżon w towárzyſtwo Pátryárchom s. Trzeciey nocy błogoſłáwieńſtwá doſtą=

30:

piſz/ áby ſie s ciebie ſynowie rodzili ſzcżęſliwie. Cżwartey nocy prziymieſz do ſie=

31:

bie pánnę z boiáźnią Bożą obycżáiem małżeńſkim/ dla ſpłodzenia nawięcey/ á=

32:

by w pokoleniu Abráámowym doſtał błogoſłáwieńſtwá ſynom ſwym.

33:

¶ A gdy tedy przyſzli do domu Ráguelowego/ przyiął ie wdzyęcżnie do ſiebie/

34:

weyrzawſzy ná Thobiaſzá/ rzekł do żony ſwey Anny/ iáko bárzo podobien then

35:

młodzyeniec brátu memu ciotecżnemu Thobiaſzowi. Powiedzyał Thobiaſz iż

36:

to moy ociec ieſt brát twoy. Pocáłowawſzy go Ráguel błogoſłáwił iemu/ y ka=

37:

zał przeń zábić ſkopu tłuſtego/ á wiecżerzą prze goście dobrą vcżynić. A gdy

38:

Ráguel żądał gośći áby ſiádáli zá ſtoł/ rzekł do niego Thobiaſz/ ia tu dziś chle=

39:

ba ieść nie będę/ áż pirwey prośbie moiey ſłowem iednym doſyć vcżyniſz/ to ieſt/

40:

iż mi corę ſwoię Sarę zá małżonkę daſz. Słuſząc to Ráguel zlękł ſie/ wſpomio

41:

nąwſzy co ſie pirwey drugim sſtáło do niey. A gdy ná to żadney odpowiedzi nie

42:

dał/ rzekł mu Anioł: Nie boy ſie iey dáć themu ktory ſie Bogá boi/ bo corká

43:

twoiá iemu należy/ przeto iey ieſzcże żadny mieć nie mogł. Rzekł Ráguel/ ia nie

44:

wątpię iż Pan Bog prośby mie wyſłuchał/ á wierzę iż to chce mieć/ áby temu

45:

przyrodzenemu byłá daná według zakonu Moiżeſzowego/ iuż bez wątpienia to

46:

bie ią dam. A wzyąwſzy iey práwą rękę podał w práwą Thobiaſzowi/ mowiąc:

47:

Pan Bog Abráámow/ Izáákow/ Iakobow/ niech racży być zwámi/ ten was

48:

niechay złącży y nápełni w was błogoſłáwieńſtwo ſwe. Támże wzyąwſzy kártę

49:

pápiru/ vcżynił zapis małżeńſtwá/ zátym godowáli wielbiąć Páná Bogá.

Thobiaſz w viij.

50:

gdy było ná pokłádzinách/ włożył Thobiaſz cżęść oney wątrobki rybiey ná o=

51:

gień á zákurzył/ wnet Anioł Gábryel pochwyćiwſzy onego cżártá ktory Sarze

52:

przekażał/ związał go ná puſzcży Egiptu wyzſzego. Záchował ſie tedy Thobiaſz

53:

ták iáko go Anioł náucżył/ áż do dniá cżwartego. Ráguel wątpił/ przeto po=

ſłał pirwſzey

⟩

strona: 98

Wiek cżwarty.

Liſt 98.

ſłał pirwſzey nocy ná świtániu dowiedowáć ſie ieſli Thobiaſz żyw zoſtał podle

żony/ á gdy ſie dowiedzyał iż zoſtał żyw nád domnimánie/ był weſoł wielbiąc

Páná Bogá s tákiego pocieſzenia. Przeto gody wyſtroił wſzytkim ſamſiádom

okolicżnym z weſelim/ obiecawſzy zyęciowi Thobiaſzowi dáć połowicę dobrá

ſwego/ proſząc go też áby przy nim mieſzkał. Ale Thobiaſz prośił oycá Rágu=

elá aby go poſłał náwiedzić oycá ſtárego/ powiedáiąc thego ſłuſzną przycżynę.

Y poſłał dawſzy mu doſtátek wſzytkich rzecży. A gy przyſzedł do oycá z Anio=

łem ſwym towárzyſzem/ był mu ociec rad/ zwłaſzcżá iż z małżonką przyſzedł ſwe=

go narodu. Pomázał oycu żołcią rybią ocży/ y przeyrzał/ s cżego wielbił Páná

10:

Bogá w weſelim.

Thobiaſz w ix.

Zyw był potym xlij lat ſtáry Thobiaſz/ y widzyał ſyny wnu=

11:

kow ſwoich. Dokonał żywotá w dobrey ſtárośći. Pochowawſzy tedy oycá Tho=

12:

biaſz y mátkę Annę/ przedawſzy oycżyznę w Niniwen/ pirwey niż ná Niniwen

13:

plagá przyſzłá/ wroćił ſie do Rages do oycá ſwey żony/ á tám mieſzkał w ſwię=

14:

tym rządzye w boiáźni Boſkiey áż do śmierći.

15:

Rozdzyał dwudzyeſty kſiąg pirwſzych

16:

o Grecyey.

17:

Recya byłá pirwey ſámá w ſobie wielká/ bo cżęść

18:

zyemie Włoſkiey ku Grecyey było/ á nie iednego krolá miáłá

19:

álbo kſiążę/ iákom pirwey piſał/ ále ich wiele było v nich. Bo=

20:

wiem v nich były miáſtá wielkie/ bogáte/ oſiádłe/ przeto mie=

21:

li ſwe oſobne krole y kſiążętá. O dawnośći ich nie możem iná=

22:

cżey náleść iedno według ich licżby lát/ olimpiades/ bo v nich

23:

olimpiades/ iedno cżterzy látá náſze waży/ á napirwey pocżęli piſáć olimpiades

24:

zá krolá Iudá Ozyaſzá. Wſzákże hiſtorye ich náyduią ſie ieſzcże przed Troiáń=

25:

ſką walką/ bez licżby lat. Przeto muśim dáć pirwſze mieyſce Zydowſkim hiſto=

26:

ryom/ niż inym/ gdyż żydowſkie ſą naſtárſze y gruntownieyſze nád ine. Nabożeń=

27:

ſtwo Greckie ná ten cżás było bárzo ſproſne/ ácżkolwiek byli Noego potomko

28:

wie y Abráámowi zoſtáwili náukę y roſkazánie po ſobie dobre/ wſzákże ſie tho

29:

potym zmieniło. Abowiem ten obycżay mieli/ iż káżdy będąc w iákim ſmutku/

30:

niemocy/ álbo przećiwnośći/ wnet ſobie/ boſzká wymyſlił ledá iákiego/ ktorego

31:

chwalił á polecał ſie mu w obronę/ gdzye też y Poetá o tym piſze: Primus in or

32:

de deos fecit timor/ to ieſt/ boiaźń napirwey pocżyniłá bogi ná ſwiecie. A nie

33:

mnimay kto/ iżby oni ná ten cżás nie rozumieli obraſkowi iż to nie ieſt Bog/ ro=

34:

zumielić iż to ieſt drewno/ kámień/ fárbá/ ále mnimáli Bogá vbłágáć przez ten

35:

ſłup álbo obrazek/ gdzye im cżárći przez nie odpowiedź dawáli. A to ieſt głowá

36:

wielkiego błędu/ kto ma nádzyeię w inym boſzku ręką vcżynionym/ álbo iáko

37:

inák wymyſlonym/ niżli w ſwoim ſtworzycielu. Albo tákież wzywáć Bogá ná

38:

pomoc á wątpić w nim/ też to błąd/ Bo nie ma wątpić żadne ſerce w nim o co

39:

vſty prośi/ wedlug obietnic Páná Kryſtuſowych/ ktory powiedzyał: Ocokol=

40:

wiek oyca prośić będzyecie w imię moie/ da wam etc. A ták Grekowie/ gdzye

41:

byłá głowá wſzytkich náuk/ záwżdy mieli dziwnie wymyſláne boſzki. Iedny ná

42:

walki/ drugie w niemocy/ Iowiſz był przećiw powietrzu/ dla walki Mars/ Iu

43:

no dla bogáctwá/ Wenus dla płodu. Słońce y mieſiąc chwalili/ y inych wiele/

44:

ktorym modły y ofiáry cżynili.

Báłwochwálſt=
wá.

Nád to ieſzcże y ſwiętá ku ſproſnośći vſtáwiá=

45:

li/ ná ktore ſwoie dzyewecżki y żony wolno káżdemu ku lubośći dawáli/ dla ſwo

46:

ich odpuſtow.

Błąd.

Kárzmy ſie tedy cudzą przygodą/ proſząc Páná Bogá/ áby nas

47:

tákich błedow y potomkow náſzych racżył vchowáć.

48:

Omerus y Hezyodous/ ći napirwey v Grekow byli nazac=

49:

nieyſzy Poetowie/ Muzycy/ Gwiazdarze/ Lekárze/ iáko o tym ich piſmo

50:

ſwiadcży. Káſſyus piſze/ iż Homerus po Troiáńſkiey walce był 160. lat/

R 4	á tákież przed

strona: 98v

Kſięgi pierwſze

á takież przed záłożenim Rzymu/ tego cżaſu kiedy Iozáfát krolował nád Zydy.

Spiſał kſięgi o ſpráwie á rządzye/ ták w Rycerſkich rzecżach/ iáko około prá=

wá/ ktore záwżdy Alexánder wielki nośił w ręku á cżytał. Hezyodus po Ho=

meruſie był ſto lat/ ten był kápłanem w Helikonie/ gdzye był wielki kościoł

pogáńſki. piſał kſięgi y kazánie pogáńſkim obycżáiem. Piſał theż Kálendarz

według biegu niebieſkiego. Potym nędznie vmárł/ bo mu źle iego vcżniowie

dobrodzyeyſtwo oddáli.

Rozdzyał dwudzieſty y pirwſzy kſiąg pirwſzych/

o záłożeniu Rzymu/ y o ſpráwie iego.

10:

O wyściu Eneáſá s Troiey do Włoſkich kráin/

11:

iákom wyzſzey piſał/ trwał potomek iego w Albáńſkim krole=

12:

ſtwie áż do Numitorá/ około 432 lat od walki Troiáńſkiey.

13:

A iáko Rzym záłożon od potomkow iego/ krotko náznácżę.

14:

Prokás krol Albáńſki miał dwu ſynu/ Numitorá á Emiliu=

15:

ſá/ y náznácżył był Prokás kroleſtwo ſynowi ſtárſzemu Numi

16:

torowi.

Numitor.
Emilius.

Ale Emilius młodſzy brát wygnał go/ á ſobie kroleſtwo przywła=

17:

ſzcżył. A áby był beſpiecżnieyſzy/ y ſyná iego Egiſtá zábił/ á dzyewkę Ream

18:

Sylwiám ſynowicę ſwoię do klaſztorá dał/ ktora gdy potym brzemienna byłá/

19:

dla wſtydu y pocżćiwośći/ zmowiłá ná bogá Marſá.

Rea Sylwia.

A gdy vrodziłá dwu ſynu

20:

rázem/ wezwano iednego Remus/ á drugiego Romulus.

Remus.
Romulus.

Gdy to obacżył Emi

21:

lius/ poſłał ty bliźniętá do rzeki Tybris vtopić/ á mátkę ich Sylwią dał opá=

22:

trzyć. A gdy ony dzyeći w ſkrzynce ná rzekę puſzcżony były/ płynęły ná doł/ po=

23:

tym záwięzły pod iednym brzegiem. S przygody pocżułá Wilcżycá płácż ich/grafika

24:

wyciągnęła ſkrzynkę ná brzeg/ dobyłá dzyęći/ nioſłá ie do iámy ſwoich wilcżąt/

25:

tám sſáły poſpołu z wilcżęty.

¶ Wychowánie
iákie.

Ieden páſterz krolewſki Fauſtulus nálazł ie pá=

26:

ſąc bydło/ y wzyął do domu/ dał ie żenie chowáć. A gdy były cżáſu dochowá=

27:

ny/ s powieśći páſterſkiey/ obacżyły ſkąd ſie wzyęły/ vmyſlili pomśćić ſie nád

28:

wuiem ſwoim okrutnośći iego/ á dzyádá ſwego Numitorá wygnánego ná kro

29:

leſtwo wſádzić/ y dokazáli tego. Potym Romulus á Remus ná tym mieyſcu

30:

gdzye byli nálezyeni/ nád rzeką Tybrem/ Rzym záłożyli. A gdy ſie sſtał ſpor

31:

miedzy nimi o kroleſtwo (bo obádwá godni byli) vdáli ſie ná náznácżenie Bo=

32:

ſkie/ áby według woley Bożey/ ktorykolwiek z nich pánował. Przyleciáło Re=

33:

muſowi ná znák ſześć Sępow/ potym Romuluſowi dwánaſcie/ á s tey wroſzki

34:

Romulus zoſtał krolem/

¶ Wroſzká przez
Sępy.

iż więcey ptakow miał/ wſzákże ieſzcże s tego pokoy nie

35:

był. Przyſzło potym ná to iż Romulus zábił brátá/ iż nád iego roſkazánie prze=

36:

kop mieyſki przeſkocżył. Romulus ſam krolem był po ściętym brácie/ á od Ro=

muluſá wezwa=

strona: 99

Wiek cżwarty.

Liſt 99.

muluſá wezwaná Roma/ to ieſt Rzym. Solinus piſze/ iżby od Ewándrá/ álbo

od niewiáſty Troiáńſkiey/ ktorą zwano Romá/ Rzym był záłożon. Theż y od

Herkuleſá/ ktory gdy był ſtrácone Woły nálazł/ zbudował ná tym mieyſcu

gdzye Rzym/ ołtarz bogu należnemu Arkádyuſowi.

Arkádyus.

Pompinius piſze/ iż Rzym

tego cżáſu záłożon/ gdy krol żydowſki Ioátán nád Zydy pánował/ według Ká=

ryoná od pocżątku ſwiátá było lat 3201. á przed národzenim Kryſtuſá 529.

Według inſzych tedy 4200 lat od pocżątku ſwiátá było od záłożenia Rzy=

mu. Przez tę dwánaſcie Sępow Romuluſowych Wárro piſze wieżdzbę/ iż ſtać

miał Rzym w pokoiu do 1200 lat/ tákże iednák ſtał áż do tego cżáſu kiedy gi

10:

na pirwey Gotowie zborzyli zá Arkádyuſá y Honoryuſá. grafika

11:

¶ Romulus tedy w Rzymie napirwey kroluiąc przez

12:

xxxviij lat/ práwá/ rząd/ y záchowánia nowe poſtáno

13:

wił. Były bliſko Rzymu ná ten cżás ine mieyſcá oſo=

14:

bne/ co ieſt/ Kollácya/ Antemne/ Fidene/ Láwinium

15:

Kámeſſá/ Iánikulum/ y ine miáſtá y dwory oſobne/

16:

ty wſzytki potym w iedno miáſto wielkie Rzym ſpołu

17:

ſłożono. Poſtáwiwſzy Romulus miáſto Rzym w do=

18:

brey obronie y opráwie/ rádził około tego z dzyádem

19:

ſwoim Numitorem/ iákoby Rzecżpoſpolitą w mieſcie

20:

w ludu poſpolitym y w Rycerſkich ſpráwach dobrze

21:

poſtánowili. Napirwey rozdzyelili ná trzy cżęśći poſpolity lud/ káżdey ſtronie

22:

z oſobná przełożyli kſiążę ſwoie/ káżdą zaſię s tych trzech ſtron rozdzyelili ná

23:

dwoie/ ktora byłá więtſza ſtroná/ zwáli to Tribus/ á ktora mnieyſza/ zwáli Ku

24:

rya. Przełożone nád Tribus zwáli Tribunaty/ á nád Kuryą zwáli Kuryárij

25:

álbo Kuryones á kſiążętá ich Dekuryones.

Tirbunat.
Kuryo.
Dekurio.
Grunty.

A ták gdy ſie wſzyscy rozdyelili ná

26:

Tribus y Kurye/ rozdzyelili też grunty álbo imienie (zową role) miedzy ſię ná

27:

xxx cżęśći według pocżtow. Zoſtáwił też Romulus ſobie iednę cżęść/ s ktorey

28:

opatrzał żywnoſcią bożnice y ſługi ich.

Bożnice.

Cżęść też ná poſpolitą rzecż zoſtáwił/

29:

tákież ná wyſłużone Rycerze/ to ieſt zeſzłe. A ták iednáki dzyał ludzi y kráin był

30:

pod iednáką ſpolnoſcią. Ludzi záſię przebrákowánie vcżynił s poſpolſtwá/ co

31:

zacnieyſze z rodzáiu y vrodziwſze y godnieyſze/ vcżynił ſláchetne/

Sláchtá.

y odłącżył od

32:

proſtych/ á ktorzy byli proſtego niſkiego narodu y vbogiego/ zwano tákie Ple=

33:

bei/ á przednieyſze od nich zwano Patres/ to ieſt oycowie/ á ſyny ich zwano Pá=

34:

tricij/ to ieſt oycżyśćicy álbo dzyedzicy.

Patres.
Patricij.

Vcżyniwſzy tedy miedzy imi Romulus

35:

rozność/ vſtawy/ y przełożeńſtwá im drugie poſtánowił/ áby káżdy pilen był

36:

ſwego vrzędu. Pátricij byli powinni bożnic álbo poſług ich doględáć/ y wſzyt=

37:

kich modł ktore ná ten cżás mieli/ áby ich bogowie dla iákiego nierządu co złe=

38:

go ná nie nie przepuśćili. Ná nich też Mágistratus álbo ſpráwy ſądowe zależá

39:

ły/ tákież ine poſpolite ſpráwy ktore ſie ludzyom nacżęſciey tráfuią. Plebeos/

40:

to ieſt proſty lud/

Plebei.

od tych vrzędow wyzwolił/ ábowiem ći muſzą pługiem/ do=

41:

bytkiem/ rzemięſłem/ żywnośći ſobie nábywáć/ nie vcżyniliby Rzecżypoſpoli=

42:

tey doſyć dla właſney. A áby ieden drugim nie gárdził/ to ieſt pan vbogim/ á

43:

vbogi pánu nie był zazdrośćiw/ wezwawſzy poſpolitego cżłowieká do ſiebie/

44:

dał wołáć iáwnie/ áby ſobie Plebeuſowie wybieráli wolno Pátrony s Pátricy=

45:

ow/ ktory ſie ktoremu podoba pod ich obronę w poſłuſzeńſtwo/ áby go Pátro=

46:

nat bronił/ miłował/ iáko ociec ſyná/ á Plebeuſz áby go ſłuchał iáko páná/ á

47:

ſzánował iáko oycá.

Pátronati.

A tym łáſkáwą ſpolność vcżynił miedzy imi/ y tym oby=

48:

cżáiem byłá vmocnioná iedność Rzymſka.

49:

¶ Potym Romulus wybral mężow rádnych s Pátricyow ſto/ ktore potym

50:

zwáli Rzymiánie Senatem/ ábowiem od ważnośći á mocy byli wezwáni Pa=

51:

tres/ á od lat doſkonáłych Senátores.

Centum viri.

Potym záſię trzy ſtá mężow s ſláchetnych

52:

domow wybrano vrodziwych/ ktorzy záwżdy przy krolu byli/ zwano ie Celeres

53:

od prętkich ſpraw/ ći byli ſtroże krolewſcy.

Celeres.

Krol im też był powinien przod=

kiem chwa=

strona: 99v

Kſięgi pirwſze

kiem chwałę boſzkow rozmnażáć/ żywnoſcią opátrzyć ſługi ich/ ták mniſzki iá=

ko kapłany cżártowſkie/ y rząd dobry w nich wieść z doſtatkiem. Potym praw

ſtrzedz/

Onera krolew=
ſkie.

vſtaw nie zmieniáć/ Senat obeſłáć ku ſpráwie/ tákież Rycerſtwo ku

potrzebie/ ná woynie pirwſze mieyſce w roſkázowániu mieć y rádę zámykáć. Se=

natowi záſię vcżćiwość y moc vſtáwiona w káżdey rzecży/ ktorąby powiedzyał

być potrzebną kroleſtwu/ á ná co więtſza cżęść rády ſie zgadza/ to przyiąć.

Dáry Senatu.

Po=

ſpolitemu cżłowieku dał też trzy rzecży mieć w ſwey mocy/

Dáry Plebeſow.

rádę wybieráć/ prá=

wá ſie wywiádáć/ á woynę ſkázowáć gdy krol każe/ wſzákże Senat ktemu przy=

zwalał/ áby przedlużenie w Rycerſkich rzecżach cżáſu prętkiey potrzeby nie by=

10:

wáło. Krol roſkozował Tribunátom/ Tribunaći Kuryáriom/ Kuryárij ſwe=

11:

mu Rycerſtwu/ ciągnęli gdzye roſkazano.

12:

¶ Chcąc też Romulus ſławę koronie y Rzymowi vcżynić/ zbudował kościoł

13:

poſpolity w ciemnym mieyſcu/ á práwá vſtáwił/ iż ktory złocżyńcá albo nieprzy

14:

iaciel do niego vciecże á ofirárę vcżyni/ będzye wolen.

Koſcioł záchowá
nia pokoiá.

S tey przycżyny wiele lu=

15:

du z nieprzyiacielſkich kráin vciekáło do niego w zwádzye álbo w iákiey przygo=

16:

dzye/ y tám zoſtáiáli/ bo im to dano ná wolą/ y cżęść imienia ná nie wydzyela=

17:

no/ ktore bywáło walką nábyte. Słyſząc drudzy iego dobre á miłośćiwe zácho=

18:

wánie przećiw poddánym/ dobrowolnie ſzli do niego wiáruiąc ſie domowego

19:

złego/ á on ſie też z nimi miłośćiwie obchodził. Vſtáwił też áby miáſtá ktorych

20:

zdobywał/ nie były káżone z gruntu/ áni w niewolą ludu brał/ ále tám poſłał

21:

s Plebeuſzow wiele ludu/ ktorzy tám ſiali/ oráli/ winnice ſpráwiáli/ y ine robo

22:

ty cżynili/ tákież poſługi/ poddáność Rzymowi záchowawſzy.

23:

¶ Potym Rzymiánie widząc lud niemáły w mieſcie y około/ bez żon/ przez nie=

24:

doſtátek żeńſkiego pogłowia/ vrádzili miedzy ſobą s krolem Romuluſem ták:

25:

Vſtáwili poſpolitym ludzyom dzyeń ſwięty/ ná ktory też gry mieli ſpráwowáć/

26:

iáko obycżay bywał/ y wołano przed tym iáwnie/ áby káżdemu było wolno ná

27:

to ſwięto przyść/ ták nieprzyiacielom iáko poddánym. A gdy ſie z rozmáitych

28:

miaſt ſamſiednich wiele ludu náſzło z żonámi/ z dzyećmi/ z dzyewkámi/ ná ſwię=

29:

to vſtáwione. W ſpráwowániu gier dano znak młodzyeńcom/ áby káżdy ſobie

30:

dzyewkę vłápił gośćinną/ á ſtáwił ią zárázem tám gdzye ná to mieyſce wybra=

31:

no/ tákże vdziáłali. Lud ſie ſtrwożył co był z inych miaſt/ przeto vciekał y od

32:

dzyewek/ boiąc ſie cżego gorſzego. Dzyewki pobráne policżono/ ktorych było w

33:

licżbie 583. dano godnieyſzym młodzyeńcom po iedney w małżeńſtwo według

34:

ich obycżaiá y práwá. A gdy ſie ten vcżynek Rzymſki rosſławił po okolicżnych

35:

kráinach/ iedni im mieli zá złe/ á drudzy nic/ ſłyſząc iż rządnie á pocżćiwie w tym

36:

poſtępowáli. Potym s tego byłá przycżyná walki/ zwłaſzcżá s Sábiny/ ktorych

37:

były miáſtá/ Cemná/ Atemne/ Kruſtumi/

Cemná.
Atemne.
Kruſtumi.

poſławſzy pirwey do Rzymian/ áby

38:

im tę lekkość nágrodzili y ine ſzkody/ zebráli ſie ná nie/ ktore potym Romulus

39:

łácno poráźił nieopátrzone/ goniąc ie áż do miaſt/ y miáſtá ich vbieżał. Pot=

40:

kał ſie z nim krol Sábińſki/ ále poráżon od Rzymian.

Porażeni Sábi=
niánie.

Dobywſzy też Romulus

41:

Kruſtumu/ vcżynił tám poſádę Rzymſką. Zebráli ſie drugi raz Sábini ná Rzy

42:

miány/ poſławſzy pierwey poſelſtwo áby ich niewiáſty wroćili/ á winy nágrodzi=

43:

li. Odpowiedzyał Romulus/ byłoby to przećiw bogom y ludzyom/ żony od mę=

44:

żow komu bráć. Wyciągnęli Sábiniánie/ napirwey zamek ná gorze wzyęli Rzy

45:

miánom tym obycżáiem: Tárpeia dzyewká corá Spuryowá/ gdy ſzłá po wodę

46:

z zamku/ Tytus Tácyus krol Sábińſki záſtąpił iey á rozmawiał z nią/

Tytus Tácyus.

obiecał

47:

iey á dáć klenoty dobre álbo noſzenie/ iáko w ten cżás nośili zapony s pierścionki

48:

ná lewey ręce/ áby mu vkazáłá fortę ná zamek/ gdzyeby mogł wiecháć ná gorę.

49:

A gdy ták vcżyniłá/ wzyęli zamek/ Tárpeią zábili/

Tárpeia zábitá.

gdy ſie zapony vpomináłá/

50:

dziś tę gorę zową w Rzymie Tarpeius mons. A gdy ſie potkali z nimi Rzymiá=

51:

nie názáiutrz/ zábit Hetman Rzymſki Hoſtoſtilius/

Hoſtilius zábit.

y gonili Rzymiány áż do

52:

brony Pállácyey. Romulus obiecał kościoł zbudowáć Iowiſzowi/ áby záſię

53:

lud zebrał ktory vciekł. Sſtáło ſie mu k woli. Gdy ſie lud Rzymſki zebrał/ po=

tkáli ſie s Sá=

strona: 100

Wiek cżwarty.

Liſt 100.

tkali ſie s Sábiniany/ á w ten cżás niewiáſty Rzymſkie nie dawno pobráne we=

ſzły śmiele miedzy woyſká roſtárgawſzy włoſy tákież odzyenie/ z iedney ſtrony

prośiły oycow bráciey/ á z drugą ſtronę mężow/ áby ſwey krwie miedzy ſobą

zyęciowie s ſzurzami y s świekry nie roźlewáli. Herfylia niewiáſtá wymowna

żoná Romuluſowá w tyſz ſłowá też do Sábinian mowiłá.

Herſylia.

A ták s tey przycży=

ny wſzyſcy ſie powſciągnęli od ſwych ſtrzał/ á przedłużenie wzyęli zá mieſiąc/ á

potym zgodę krolowie ſpolną vcżynili miedzy ſobą przyiacielſką pod przyſięgą.

Iedność Sábi=
now z Rzimiány

Tym obycżáiem iż wſzyſcy ſpolu mieſzkáli w Rzymie/ ziednocżywſzy dworzany

Sábińſkie z Rzymſkiemi/ tylko Rzym ſwoy tytuł miał mieć wiecżny od Romu

10:

luſá krolá pirwſzego záłożony ná potomne cżáſy. A Tácyus Tytus y potomko=

11:

wie iego byli wezwáni Quirites.

Quirites.

A mieſzcżánie/ tákież Senat Rzymſki iáko

12:

przed tym przedſię był przy ſwych imionach/ á dano im to ná wolą/ áby ktorzy

13:

chcą w mieſcie być/ á ſpolnośći mieyſkiey z drugimi vżywáć/ á ktorzy ná oycży=

14:

zny chcieli iść/ wolno im też było. Zoſtał tedy Tácyus w Rzymie/ zoſtáli też z

15:

nim trzey przednieyſzy kſiążętá/ y wiele inych. S tey przycżyny zdáło ſie wſzyt=

16:

kim zá ſłuſzną rzecż/ áby byli dwoi Pátricij/ y vcżynili ták/ wnet więtſze miáſto

17:

było Rzym y oſiedeyſze/ przycżyniwſzy k niemu dwie gorze/ ktore dziś zową

18:

Quiryńſka iedná/ druga Cellia/ y roźdzyelili ſie mieſzkániem/ Romulus miał

19:

zamek ku ſwoiemu dworu Pálánteum y gorę Cellium bliſko ſiebie. A Tácyus

20:

Kápitolium y Quirinalem/ y pánowáli pięć lat w dobrym rządzye y zgodzye

21:

ſpołu.

Quiriná.
Cellia.
Kápitolium.

A gdy iednego cżáſu łotroſtwo Tácyuſowe pobráli dobytki y ine korzy=

22:

śći w ſamſiedztwie Laurentum/

Laurentum.

przyiecháli poſłowie do Romuluſá żáłowáć

23:

ſie ná ich poddáne o ſzkody. Wydał Romulus ty rozboyce álbo kozaki poſłom.

24:

Tácyus gdy ſie dowiedzyał/ niewdzięcżnie to prziymował od niego/ záſtąpił po

25:

ſłom/ odbił im ſwoie kozaki y poſły zbił. Rychło potym gdy tám ieździli ná od=

26:

puſt z Romuluſem Tácyus/ zmowili ſie wſzyſcy onego kráiu obywátele w Lau=

27:

rentum potáiemnie/ zábili Tácyuſá v ołtarzá/ do Rzymu przynieſion á thám

28:

pochowan.

Quirinus álbo
Tácyus zábit.

Romulus ſam zoſtał ná páńſtwie/ y vſtáwił zá ieden lud Sábiny y

29:

Rzymiány. Potym Fidenaty y Weios poráźił.

Fidenaby.
Weientes.

A gdy iednego cżáſu do ludu

30:

wſzego w woyſce rzecż vcżynił o záchowániu Rzeczypoſpolitey/ niewiedzeć kę=

31:

dy ſie podzyał/ piſze Plinius. Ale ini piſzą iż ſie nań rzućili Pátricij/ y rozebrá=

32:

li go miedzy ſobą po ſztuce/ ták iż káżdy ſwoię ſztukę ledá gdzye zákopoał/ á to

33:

przeto iż bez ich woley wypuśćił więźnie Weientow/ nád práwo y záchowánie

34:

ich. Pomowili potym Pátricij zábiwſzy go/ áby wzyęt do niebá z wolą Proku=

35:

luſá.

Romulus zginął

Abowiem gdy było wielkie zaście Rzymian s poſpolſtwem o Romuluſá/

36:

tedy ten Prokulus Iulius miedzy ie wſzedſzy/

Prokulus

powiedał im pod przyſięgą iż wi

37:

dzyał Romuluſá ná gorze Quiryńſkiey y gadał z nim/ gdzye mi powiedzyał/ á=

38:

bych wſzem w obec wam powiedzaył/ będzyecieli ſie zgadzáć á tych vſtaw náſlá

39:

dowáć ktorem vſtáwił/ rychło ſwiátu wſzemu roſkázowáć będzyecie. Wierzyli

40:

wſzyſcy iego powieśći/ przeto zbudowáli kościoł Romuluſowi ná gorze Quiri=

41:

no/ y miedzy ſwięte od nich był wzyęt. Przeto też był wezwan Quirinem/ iż ná

42:

gorze Quiryńſkiey ſie vkazał.

43:

Rozdzyał dwudzyeſty wtory kſiąg pirwſzych/

44:

o rozmáitych Kroloch.

45:

Andaules krol cżwarty Lidorum/ przodek Kre=

46:

zow/ krolował w ten cżás gdy był Ezechiaſz nád Zydy przeło=

47:

żon lat xvij. Był cżłowiek leniwy/ nicżemny/ á pſotliwy. Piſze

48:

o nim Herodotus/ iż máiąc żonę bárzo cudną y wzroſtu ſubtyl

49:

nego/ powiedał káżdemu o iey ciáłu bárzo cudnym y forem

50:

nym/ thákież o wdzyęcżnośći/ y ine táiemnośći małżeńſkie/

chwaląc ſie

strona: 100v

Kſięgi pirwſze.

grafika

chwáląc ſie s tym niepotrzebnie. Náoſtátek y dworzani=

nowi ſwemu Gigeſowi o niey powiedał/ y rzekł mu do=

ſwiadcżyć vkazawſzy mu ią nágo.

Giges

Ale iż ná ten cżás wiel=

ka byłá háńbá/ gdy kto cżyie ciáło nágie kiedy widzyał/

táki nigdy nie mogł weyrzeć ná thego beſpiecżnie komu

ſwą nágość okázał/ ták męſzcżyzná iáko biała głowá/ tyl

ko mąż żenie á żoná mężowi mogli ſie ſobie okázáć. Prze=

to z nim zmowę miał/ áby thám ſtánął gdzye roſkazał

przed drzwiámi. Wymawiał ſie s tego Giges/ mowiąc:

10:

iż mnie nie ſłuſzno pániey ſwoiey nágośći iey widzyeć. Ale rzekł/ iż nie będzye

11:

wiedzyáłá. A gdy przywiodł krolową ná mieyſce náznácżone przed drzwi/ ka=

12:

zał ſie iey zwlec/ vcżyniłá ták/ otworzył drzwi á obiáwił nágość iey Gigeſowi/

13:

ktoremu ſie nie godziło vciec nád roſkazánie/ widzyał wſzytkę krolową nágą.

14:

Záſromáłá ſie krolowa á milcżáłá/ wywiedzyawſzy ſie przycżyny tego/ vmyſli=

15:

łá ſie lekkośći ſwey pomśćić/ poſłáłá po Gigeſá táiemnie przyiaciele ſwoie wier

16:

ne. A gdy przyſzedł/ rzekłá mu/ widzyałeś mię nágą? Rzekł/ muſiałem wi=

17:

dzyeć gdym roſkazánie miał. Rzekłá mu/ obieray ſobie iedno s tgo dwoygá/ ál

18:

bo gárdło muśiſz dáć żeś ſie ná złą rzecż dał námowić/ á ocży ſwoie obroćiłeś

19:

ku mey lekkośći/ tám gdzyeś nie miał pátrzyć/ álbo mnie poymi s kroleſtwem/

20:

zábiwſzy krolá. Zlękł ſie Giges/ prośił áby go nie przywodziłá ku tym niebeſpie

21:

cżnoſciam. Ale gdy mu powiedzyáłá iż nie może być inácżey/ wybrał ſobie rad=

22:

niey żywot niżli śmierć/ przeto ſpytał ktorymby obycżáiem krolá mogł gárdłá

23:

zbáwić. Powiedzyáłá/ ſnádnie tego kiedy chceſz dokażeſz. Tedy gdy vſnął przy=

24:

wiodłá go do niego ſámego/ kazáłá mu ſzyię vciąć/ y vcżynił ták/ krolem náo=

25:

ſtátek zoſtał poiąwſzy ią.

26:

Acedemon miáſto wielkie w Grecyey/ miáło krolá Alká=

27:

mene/ po ktorego śmierći wiedli walkę dzyeſięć lat z Meſſeńſkimi/

Meſſenni.

á w

28:

tych dzyeſiąći lat cżęſto byli vpomináni od żon ſwoich áby do domu przy

29:

iecháli. A gdy ſie im tego nie godziło vcżynić/ dopuśćili tego dzyewkom ſwo=

30:

im/ áby ſie domá chowáły z młodzeńcy poſpolicie dla zágubienia potomſtwá.

31:

S tey przycżyny potym Lácedemon zwano Spártá/ á lud Spártani/ to ieſt/ po

32:

náſzemu bękárći.

Spártá.

Potym we trzydzyeśći lat gdy doroſli zwłaſzcżá ſynowie/ nie

33:

znáiąc oycow áni żadney máiętnośći/ zebrawſzy ſie w gromádę wyſzli precż z

34:

Grecyey (cżęſcią też dla wſtydu) nie żegnáiąc mácior. Przyſzli do Włoch/ wy

35:

brawſzy kſiążę Fálántá nád ſobą/ wypędzili iny narod od miáſtá Tárentu/

Fálánt.
Tárentum.

á ſá=

36:

mi thám oſiedli/ s ktorymi Zydowie y Egipcżycy w wielkiey przyiáźni mie=

37:

ſzkáli. ∴ ∴ ∴

38:

Ránáus Mácedońſkie kſiążę álbo Hetman/

Kránáus.

ręki prętkiey/

39:

myſli ſpráwney/ rozumu doſpiałego/ będąc po śmierći krolewſkiey/

40:

wiodł walkę s pogránicżnym narodem/ to ieſt/ z Illiryki y Tráceza=

41:

my. A gdy poráźili iż vciekał/ wſtydził ſie tego. Wzyąwſzy ſyná s pieluch

42:

krolá vmárłego/ zebráli ſie znowu ná nieprzyiaciele ſwoie/ położył dzyecię ná

43:

ſwym mieyſcu s kolepką/ potkáli ſie około niego śilnie/ poráźili Illiryki y Tra

44:

ces/ Mácedonowie/ poſławſzy do nich/ iż pirwſzy raz nie przez moc vpádli/ ále

45:

prze niebytność krolá.

46:

¶ Aſſárádon ſyn młodſzy Sennácherybow/

Aſſárádon.

zábit w kościele od ſtárſzych ſynow

47:

ſwoich/ przeto iż młodſzego ſyná ná ſwe mieyſce vſtáwił imo ſtárſze.

48:

¶ Merodach Káldeus też tego cżáſu w Bábilonie pánował/ ktory poſłał w

49:

niemocy Ezechiaſzá krolá náwiedzáć z dáry. Tego też cżáſu/ to ieſt/ zá krolá

50:

Ezechiaſzá Iudá byli ći mędrcy/ Tales/ Solon/ Chilon/ Pitákus/ Biás/ Kle=

51:

obulus/ Periánder. Ale iżem o nich oſobne kſiąſzki po polſku vcżynił/ przeto ie

52:

tu opuſzcżam.

Archilochus

strona: 101

Wiek cżwarty.

Liſt 101.

¶ Archilochus Poetá był cżáſu Mánáſſen w Lácedemonie/

Archilochus.

ále dla grubego

á niewſtydliwego piſánia od nich wygnan.

¶ Ariſtodemus Muzyk theż był tego cżáſu w Grecyey/

Ariſtodemus.

ktory powiedał duſzę

cżłowiecżą nic inego nie być/ iedno Hármonią/ to ieſt/ ſpiewánie wdzyecżne.

¶ Tego też cżáſu pánował Ben Merodach w Bábilonie/

Merodach.

ktory był poimał

Mánáſſen ſyná Ezechiaſzá krolá Iudſkiego.

Rozdzyał dwudzyeſty y trzeći/ o Kroloch Rzym=

ſkich po Romuluſie.

O śmierći tráfney Romuluſowey/ Senat krole=

10:

ſtwo Rzymſkie ſpráwował/ zá cżáſu Ezechiaſzá krolá Iudá.

11:

A gdy rok wyſzedł/ zdáło ſie wſzytkim lepiey wybráć krolá/

12:

ktoryby miał zwirzchność nád wſzytkimi. A gdy ſie o to prá=

13:

cowáli/ były miedzy imi roznice/ ſtárá radá z nową/ s ktorego=

14:

by narodu miał być krol/ ieſli s Sábinow cżyli z Rzymian. Ná

15:

oſtátek wybráli Nummę Pompiluſá s Sábinow/

Numma Pom=
pilius.

bo go wſzyſcy widzyeli być

16:

godnego ktemu/ ták w náukach iáko w Rycerſkich rzecżach. A ták gdy był le

17:

cie xxxx. przyiecháli k niemu poſłowie z Rzymá żądaiąc go ná kroleſtwo. Nie=

18:

chciał ná to przyzwolić/ wſzákże gdy cżęſto ſłano do niego s prośbámi/ przyiął.grafika

19:

Przyiąwſzy/ wnet lud burzący vſpokoił ná wſzytki ſtro=

20:

ny/ ták od nieprzyiacioł iáko y ſwoie: Przeto był dał zbu=

21:

dowáć kościoł Ianuſowi ku cżći/ y záwárł ná pokoy/ á

Koſcyoł Ianu=
ſow.

22:

kiedykolwiek był niepokoy/ ten kościoł był otwárty. Prá

23:

wá y ſłużby kościelne vſtáwił/ áby tym trwálſze były/ po=

24:

wiedał iż co cżynił á vſtáwiał/ cżynił z roſkazánia á vpo=

25:

minánia boginiey Egeryey.

Egerya bogini.

Przydał też ku dzyeſiąciam

26:

mieſiącom dwá/ to ieſt/ Stycżeń y Lutego/ bo pirwey ie=

27:

dno ich dzyeſięć bywáło/ á ná przodku Márzec pirwey Romulus poſádził/ á

28:

on go vſtáwił trzeciego w rzędzye mieſiącow. Piſze Auguſtyn s. iż było wyora=

29:

no ſkrzynię s kſięgámi iego cżárnokſięſkie/ v kościołá Ianuſowego/ ktorych ni=

30:

komu nie obiawiał zá żywotá/ á ſam był náwykł od Márkuſowá Wárrá/ iż wi

31:

dał w wodzye pátrząc obrázy cżártowſkie/ gdzye też przydawſzy krwie cżłowie=

32:

cżey/ vmárłe krześili/ przeto ty kſięgi Senat Rzymſki kazał popalić. Ten theż

33:

Nummá Kápitolium w Rzymie z gruntu poſtáwić dał. Ten też Rzymiánom

34:

zákazał áby Bożego obrázu nei málowáli/ áni ná kſtałt cżłowieká/ áni źwirzę=

35:

ciá/ áni ptaká/ mowiąc: iż Bog nie ma oſoby żadney/ iedno wſzytek wſzędzye.

36:

Pánował w pokoiu wielkim do śmierći. Vmárł potym máiąc wieku ſwego lat

37:

lxxx. lekką niemocą. Ten ſam ieden s ſiedmi krolow Rzymſkich ſwą śmiercią

38:

vmárł. Zoſtáwił ſynow cżterzech á corę iednę/ ktora vrodziłá Ankuſá kro=

39:

lá cżwartego.

40:

Vllus Hoſtylius będąc z oycá páſterzem/ krolem Rzym=

41:

ſkim zoſtał/

Tullus Hoſtyli=
us.

zá cżáſu krolá Iudſkiego Mánáſſen/ ktory ſpráwował rzecż

42:

poſpolitą Rzymſką lat xxxj. Iáko Nummá był ſpokoiem/ ták ten záſię

43:

z niepokoiem/ bo przez odpocżynienia walcżył/ przeto rzecżon Hoſtylius/ iż nie=

44:

przyiacielom był nieprzyiacielem. Mieſzcżány vbogie opátrzył s krolewſkiey

45:

cżęśći. Gorę ktorą zową Cellius/

Cellius gorá.

ku miáſtu przydał/ ná ktorey ſie dopuśćił ſa=

46:

dzić ludzyom nie oſiádłym/ y ſam mieſzkał ná tey gorze. Zá niego Cecyus Cel=

47:

lius kſiążę Albáńſkie/

Cecyus Cellius.

będąc nieżycżliwy Rzymiánom/ pocżął dawáć przycżynę

48:

walki/ to ieſt/ dopuśćił łotroſtwu ieździć ná zdobywánie ná Rzymſkie páńſt=

49:

wá/ gdzye ſzkody wielkie cżynili. Gdy to obacżył Tullus/ poſły k niemu poſłał

S	o nágrodzenie

strona: 101v

Kſięgi pirwſze

grafika

o nágrodzenie ſzkod. A gdy Cellius walki prágnął/ powie

dzaył mu ią Tullus przez poſły/ á w tym vmárł Cecyus/

ná iego mieyſce wybran Mecyus Suffecyus/

Mecyus Sufe=
cys.

ktory żądał

przedłużenia pocżęthey walki Albáńſkiey/ chcąc przy=

wieść Weienty y Fidenaty/ áby ſobie ſpołu wſzyſcy pomo

gli ná Rzymiány. A gdy ſie ſpołu zmowili przećiw Tul=

lowi/ poſłał pirwey z hárdym á dotkliwym poſelſtwem

Mecyus do Tulluſá mowiąc/ iż nam ſłuſzniey tu roſkázo=

wáć właſnym dzyedzicom/ coſmy ſie tu z dawná porodzi=

10:

li/ niżli wam zbieráney á mieſzáney drużynie/ to ieſt/ Etruſzkom y Sábinom/ á

11:

ktemu názbieráliſcie łotroſtwá tułáiącego ſie po ſwiecie miedzy ſię/ ktorym

12:

żon żadny dobry niechciał dáć/ áżeſcie ich gwałtem nábráli. A thák ſłuſzniey

13:

nam iáko ſláchetnieyſzego rodzáiu/ niżli wy nam iáko bękárći własnym ſynom

14:

á Grecy Bárbárom/ roſkázowáć będzye. Tullus też powiedzyał przez poſły/

15:

dziwuiąc ſie temu iż narodowi náſzemu Mecyus przygánia/ á ſwoy podwyzſza/

16:

áno wſzytko ieden/ zaſz nie obywátele iey záłożyli Albiey/

Albá.

ktorym ieſzcże y dziś

17:

Mecyus roſkáziue. Zaſz moc álbo rozum ná rodzye zależy tákież cnotá/ ále kto

18:

ma rozum ma cnotę/ kto ma ty obie/ ma moc/ á kto to ſpołu ma/ wſzytko ſná=

19:

dnie mu przydzye mieć cżęść y rodzay wyſoki. A iżbych tego ſkutkiem dowiodł

20:

co vſty mowię/ cżyń zemną ſam á ſam o to/ álbo wyſadz kogo rozumieſz być tá=

21:

kiego nagodnieyſzego/ á ia tákież drugiego przećiw tobie/ á ktory nád ktorym

22:

otrzyma zwycięſtwo/ ten lud temu będzye poddan. Mecyus po długiey rozmo=

23:

wie przywolił ná to áby byli wyſádzeni s káżdey ſtrony po trzech mężoch wiel=

24:

kich nazacnieyſzych/ á cżynili zá wſzytek lud s ſobą.

25:

¶ Gdy tedy cżás przyſzedł/ wyſtąpili ktemu trzey mężowie z Albanow/ zwano

26:

ie Kuriárij/ s ſtrony záſię Rzymiánow wyſtąpili Horácij trzey brácia od dwu

27:

ſioſtr/ ktorzy ſie iednego dniá vrodzili wſzyſcy trzey. Zebrał ſie wielki lud pá=

28:

trzyć ná tę ſławną á wielką krotofilę. A gdy ſie potkáli/ zábili Kuriárij dwu z

29:

Horáciow á ſámi też byli bárzo ránni.

Kuryárij.
Horácij.

Widząc to trzeći Horácius zdrowy/ zmy

30:

ſlił vciekáć. A gdy go gonili/ ze mdłośći ran ieden zá drugim leniwo bieżał. Horá

31:

cius dał ſie pogonić pirwſze^v/ zábił go wnet/ drugi nádbiegał/ też go odpráwił/

32:

trzeći iuż chciał vciec/ ále gdy go kreẃ vſzłá/ nie mogł. Horácius będąc świeży

33:

y zdrowy/ pobił wſzytki trzy Kuriaty Albáńſkie. Byłá wielka rádość w Rzy=

34:

mie gdy muſieli poddáność vcżynić Albani. Horácius iáko zwycięſcá/ pobrał

35:

zábitych Albanow wielkie á koſztowne klenoty/ tákież ſzáty. A gdy ſie przybli=

36:

żał do Rzymá/ wyſzłá przećiw iemu ſioſtrá/ ktora gdy vyrzáłá ſzátę álbo zapo=

37:

nę ſwego mężá zábitego s Kuriatow/ płákáłá mowiąc (bo ią nowo było dano

38:

zá iednego z nich Kuriatá do Albániey) rychłoś mię wdową vcżynił okrutniku

39:

ludzki. Zábił ią wnet mowiąc/ iam ſie zá wſzytek lud y oycżyznę záſtáwił gár=

40:

dło ſwe ważył/ á tyś tego niewdzyęcżná/ nie godnáś áby kiedy byłá w náſzym

41:

rodzye. Był obwinion przed vrzędem o to co nád ſioſtrą vdzyáłáł.

Horácyus oſkár=
żon.

Ale iż tákie

42:

práwo był dał Romulus/ iż wolno było oycu cżynić s ſynem co chciał/ tákież y

43:

nád corą/ przeto go ociec wypráwił s tey winy. Syny tych Horáciow opátrzo=

44:

no s ſkárbu poſpolitego.

45:

¶ Przyiáł Tullus łáſkáwie Albany nie wzruſzáiąc ich praw w namnieyſzey rze

46:

cży/ wſzákże ſie potym ſprzećiwili Tulluſowi/ vcżyniwſzy zmowę s Fidenaty y

47:

Weienty.

Fidenaći.
Weienći.

S tey przycżyny Tullus zebrał lud wielki przećiw Fidenatom y We=

48:

ientom/ á Mecyuſowi też roſkazał áby był iemu ku pomocy s ſwym ludem. Gdy

49:

cżás przyſzedł/ przyciągnął Mecyus s ſwoim ludem do Rzymian/ máiąc poro=

50:

zumienie z Weienty y Fidenaty. A gdy ſie mieli potykáć/ przyſzli Weienći ná le=

51:

wą ſtronę Rzymiánom/ á Mecyuſá poſtáwiono pod gorą ná práwey ſtronie.

52:

Nie mogł Mecyus śćirpieć ſtać gdzye mu kazano/ ále wſtąpił ná gorę z ludem

53:

ſwoim pátrzyć ktorey ſtronie ſie lepſza fortuná powiedzye/ przy tey myſlił zo=

T	ſtáć. Obacżył

strona: 102

Wiek cżwarty.

Liſt 102.

ſtáć. Obacżył to dobrze Tullus/ przeto rzekł gloſem/ iam tám Meiuſowi ka=

zał ſtać. Słyſząc nieprzyiaciele/ nie mieli w nim nadzyeie żadney. Poraźili Rzy

miánie Fidenaty po práwey ſtronie/ á Weienći pocżęli vciekáć przez rzekę/ kto=

re Mecius gonił niechćiwy/ Wezwał potym Tullus Meciuſá do ſiebie/ przeło=

żył mu iego ſpráwę/ potym kazał go końmi zwłocżyć. Drudzy piſzą/ koły ná dwo

ie roſtárgnąć/ iáko tego ktory wiáry nie dzyerży. Miáſto Albę kazał do gruntu

zborzyć/ a mieſzcżány wſzytki do Rzymá ze wſzytkim domoſtwem przywiodł/ Fi

denaty obległ/ ktorzy ſie muſieli poddáć á poſłuſzni być iemu. Kiedy nalepiey

Tullus pokoy ſobie chciał vcżynić á odpocżynąć/ zápalił mu zamek grom iż

10:

zgorzał ſám z żoną y z dzyećmi. Piſzą drudzy/ iż to vmyſlnie vcżynili nieprzy=

11:

iaciele iego.grafika

12:

Nkus Március przyiął krolewſki ſtolec

13:

w Rzymie/ látá od záłożenia Rzymu 112. Poſtá=

14:

nowił záſię modły w bożnicach/ ktore były opuſzcżo

15:

ne prze trudnośći walecżne od Tulluſá/ ták iáko był iego

16:

dzyad mátecżny Nummá poſtánowił/ wymawiáiąc w ze

17:

brániu ſpołecżnym/ iáki gniew bogowie przepuśćili ná

18:

Tulluſa y ná Rzecżpoſpolitą dla niedbáłośći poſług ich/

19:

przeto też chciał tym kſtałtem iść iáko Nummá Pom=

20:

pilius/ áby w pokoiu mieſzkáiąc wſzytek ſie vdał ná ſłuż=

21:

bę bogow. Ale tey fortuny mieć nie mogł/ ábowiem Látini mnimáiąc go być

22:

leniwym (iż pokoy miłował) náieżdzáli ná iego páńſtwá/

Látini.

á ſzkody wielkie cży=

23:

nili. Przeto zebrawſzy ſie ná nie poráźił ie/ y miáſto ich Politorium wzyął y ſpa

24:

lił/

Politorium.

á mieſzcżany z domoſtwem ich pobrał do Rzymá obycżáiem przodkow ſwo=

25:

ich/ á dał im gorę ku mieſzkániu Awentynę.

Awentyná gorá.

Thuſzki/ Fidenaty/ y ine gránicżne

26:

nieprzyiaciele zwyciężył/ y pod Rzymſką moc poddał/ Iánikulum ku miáſtu

27:

przyłącżył.

Iánikulus gorá.

Moſt drzewiány Sublicium ná Tybrze napirwey zbudowáć dał.

Moſt Sublicy=
us.

28:

Kaźń poſpolitą/ to ieſt ciemnicę/ środ rynku napirwey w Rzymie dał vcżynić

29:

dla wyſtępnych/ potym vmárł. Pánował lat dwádzyeściá y cżterzy/ zoſtáwił

30:

po ſobie dwu ſynu. grafika

31:

Vius Tárquinis piąty krol Rzymſki

32:

pánował lat xxxvij.

Tárquinius.

Był ſym Domárátá kupcá s

33:

Koryntu z Grecyey/ od ktorego był pirwey we=

34:

zwano Lukumo.

Lukumo.

Przyſzedſzy napirwey do Rzymá z Gre=

35:

cyey/ vmiał ſie wſzytkim záchowáć/ máiąc theż doſtátek

36:

wielki z oycá/ doſtał oſiádłośći dobrey w Rzymie/ przeto

37:

też był wybran zá iednego Pátricyuſá. Bacżąc wſzyſcy ie

38:

go ſpráwę y dobre zachowánie/ wybráli go krolem. Bę=

39:

dąc ná tym przełożeńſtwie/ napirwey wiodł walkę z Láćinniki/ ktore wielekroć

40:

poráżał y pod ſwą moc przyiął/

Látini

miernie ſie z nimi obchodząc/ żadnego nie mor=

41:

duiąc áni vćiſkáiąc/ ále im dzyerżáwy y obeścia ſwe rozdał/ praw y inych rzecży

42:

vżywáć vſtáwił/ iáko ini oycżyśćicy. Ná drugi rok wiodł walkę s Sábiny/

43:

ktorym Etruſcy byli ku pomocy. A gdy ſie położyli Sábini dwiemá woyſki

44:

miedzy rzekámi Tybrem y Anienem/ zbudbwáli moſt ná Tybrze z łodzi/

Tyber.
Anienis.

ſtáwiá=

45:

iąc iednę podle drugiey od brzegá do brzegá. Widząc to Tárquinius/ ſpuśćił

46:

z gory ná nie drugie łodzye álbo bárki nápełnione ſmoły/ ſiárki/ węgla/ plew z

47:

ogniem/ od ktorych ſie zápalił ich moſt y zgorzał ze wſzytkimi przypráwámi.

Moſt zgorzał.

48:

gdy nieprzyiaciele bieżeli gáśić ogniá do okrętow/ w then cżás ná nie vderzył/

49:

poráźił ie y pobrał korzyśći wielkie tym obycżáiem/ á rozdzyelił miedzy Rycer=

50:

ſtwo. Zal potym było Sábinom iż kiedy walkę ſtaczáli z Rzymiány. Ale Etru=

51:

ſcy wielekroć potym bitwy ſtrácone mieli z Rzymiány.

Etruſcy.

Náoſtátek gdy ſie iuż

S 2

poddawáli

strona: 102v

Kſięgi pirwſze.

poddawáli Rzymiánom/ przynieſli wſzytki ornámentá krolewſkie do Tárqui=

niuſá/ ktorymi byli zwykli krolá wybierać/ to ieſt/ koronę złotą/ ſtołek s kośći

Wſłoniowey/ ſceptrum/ ná ktorym Orzeł złoty był ná wirzchu/ ſzáty s purpu=

ry/ też dwánáſcie ſiekier s káżdego/ miáſtá po iedney/ z miotłámi/

Siekierá. Miotłá.

ábowiem ná

ten cżás był obycżáy/ gdy krolá wybierano/ ſzedł przed nim ſługá mieyſki s ſie=

kierą s ſnopem mioteł/ ná znák káránia wyſtępnych/ s tymi rzecżámi dáli mu

w moc páńſtwo/ y poddáność vcżynili. Przełożył tedy Aruntá ſynowcá Etru=

ſkom/ á Láćinnikom Tulluſá Serwiuſá/ s ktorymi ciągnął ná Sábiny.

Arunt.
Seriwius.

Ale

Sábini nie dufáiąc dáley fortunie/ vcżynili tákież poddáność Tárquiniuſowi

10:

iáko y Etruſcy. Vcżyniwſzy ſobie pokoy z nimi Tárquinius/ przyiął ie do miá=

11:

ſtá/ ſąſiady y przyiacioły z nich pocżynił w Rzymie/ s ktorych wybrał ſto Pátri=

12:

cyow. A tak iuż wſzytkich było w Rzymie tzy ſtá Senatow/ ktorzy Rzecżpoſpo

13:

litą ſpráwowáli.

Trzy ſtá mężow.

Potym ku bożnicom ſwoy vmyſł obroćił/ kápłanow Sátur=

14:

nuſowi/ á Weſcie boginiey mniſzek náſadzał/ kościoł Iunonie/ Dyanie/ y Io=

15:

wiſzowi kazał poſtáwić/ co był obiecał gdy s Sábiny walkę wiodł/ miáſto y ry=

16:

nek chędogo pocżął opráwiáć/ połamawſzy pirwſze grube roboty. Rynny pocży

17:

nił/ ktorymi niecżyſtośći z miáſtá wychodziły do Tybru rzeki. Chciał theż iny

18:

Trybus vſtáwić/ nád vſtáwę Nummy Pompiliuſá/ ale mu wieſzcżek Náwius

19:

nie rádził: Chcąc doſwiadcżyć prawdy wieſzcżká/ wezwał go przed Senat iá=

20:

wnie/ rzekł k niemu/ możeli tego dokázáć co vmyſlił. Rzekł wieſzcżek iż może.

Trybus.
¶ Náwius wie=
ſzcżek.

21:

Rzekł Tárquinius vkazawſzy brzytwę y oſłę/ mogęli thą brzytwą ſkráiać ká=

22:

mień (álbo oſłę.) Rzekł wieſzcżek/ możeſz. Kráiał thedy Tárquinius kámień

23:

brzytwą z wielką wſtydem/ iż kuśił tákiego mężá. Przeſtał tedy Tárquinius

24:

od ſwego vmyſłu/ á nie wybierał więtſzego Trybus.

25:

¶ Máiąc Tárquinius pirwſzy lat wieku ſwego lxxxiij. zábit zdrádą od ſynow

26:

Ankuſá Márciuſá/ iż był pod nimi kroleſtwo otrzymał/ będąc ich opiekunem/

27:

á po ſwey śmierći náznácżył Serwuſá zyęciá ſwego ná ſwe mieyſce. S tey przy=

28:

cżyny ſynowie Ankuſowi zrządzili dwu páſterzu/ ktorzy powádzili ſie ná zmo=

29:

wie/ przyſzli ná ſkárgę przed krolá. Krol gdy zá iednym ſkazánie vcżynił/ drugi

30:

go kijem zákowánym vderzył áż vmárł/ pocżęli vciekáć/ ále ie poimano y po=

31:

trácono wielkimi mękámi.

Tárquinius zá=
bit.

Temu to Tárquiniuſowi gdy do Rzymá przyſzedł/

32:

Orzeł ziął cżapkę z głowy/ y wleciał z nią wzgorę y ſpuśćił zaſię proſto ná gło=

33:

wę/ przeto Tánáquil żoná iego wieſzcża powiedáłá go być krolem.

Orzeł.
Tánáquil.

34:

¶ Tego cżáſu gdy był krolem Tárquinius/ było złotym cżáſom lat 1500. á

35:

Rzymowi lat 200/ Gálli ktore dziś zowiemy Fráncuzy/ od wſchodu ſłońcá w

36:

wielkich pocżciech ludzi/ bo ich zyemiá tá nie mogłá znośić w ktorey ſie rodzi=

37:

li/ przyſzli do Włoſkich kráin/ ácż nie wſzyſcy/ ále cżęść ich/ wybiwſzy męże/

38:

ſpoymowáli żony ich y roſpłodzili ſie z nimi/ á ći wezwáni ſą Gálli Cyſálpini/

Gálli.

39:

to ieſt/ s tey ſtrony gor Alpes.

40:

¶ Tego cżáſu też był gędzyec niepoſpolity Aryon ná wyſpie Lezbo/

Aryon.

ten gdy wiel

41:

kie ſkárby zebrał zá ſwe miſterſtwo we Włoſzech y w Syciliey/ puśćił Sie do Ko

42:

ryntu do Grecyey wodą. Zeglarze pobrawſzy mu ſkárby/ wrzućili go w morze/

43:

ále od Delfiná wielkiey ryby był odnieſion do Lákoniey/ ſkąd przyſzedł do Ko=

44:

ryntu pirwey niż żeglarze. A gdy przybieżeli żeglarze/ poznał ſwe rzecży v nich/

45:

dał ie poimáć y potráceni/ á iemu ſie ſkárby ſpełná wroćiły.

46:

¶ Symonides mędrzec Grecki tego cżáſu był/

Symonides.

ktorego ſłowá ſą: Fortuná cżę=

47:

ſtokroć niewinnego opuſzcża/ ále dobra nádzyeiá nigdy.

48:

Erwius Tullius ſzoſty krol Rzymſki pánował lat xxxx.

49:

Ten był z niewolnice vrodzony z Okryzyey/

Okryzá.

iáko piſze Titus Liwius/ iż

50:

gdy Tárquinius Láćinniki poráźił/ poimáná byłá Okryzya brzemien=

51:

na żoná Tulliuſá Kornikulá Hetmáná/ ktora będąc v Tárquiniuſá ná dwo=

52:

rze vrodziłá ſyná ktoremu dano imię oycowſkie Tullius/ leżąc w kolebce wi=

dzyáłá krolo=

strona: 103

Wiek cżwarty.

Liſt 103.

grafika

dzyáłá krolowa Tárquiniuſowá Tánáquil/ gdy ogień

ſtąpił ná iego głowę á nie vſzkodził áni go obráźił. Prze=

to rádziłá krolowi áby to dzyecię ták dobrze chowáno iá

ko ſwoie/ powiedáiąc wſzytkim nam z niego cżęść mieć. A

gdy ſwych lat doroſł/ był mężem opátrznym/ przekłádał

nań ſpráwy wielkie Tárquinius/ y dobrze ie ſpráwował.

Przeto Senat przenioſł go był od Plebeuſzow do Pátri=

cyow/á potym go krol zá zyęciá wyzął. Po zábiciu Tár=

quiniuſá/ iákom piſał/ wezwáłá Tánáquil krolowa do

10:

ſiebie Serwiuſá y inych táiemnie/ áby nie powiedáli o śmierći krolewſkiey ni=

11:

komu/ á puśćili głos iż nic nie będzye Tárqniniuſowi/ polepſza ſie mu co go ło=

12:

trzy ránili/ bo Tanáquil iáko niewiáſtá roſtropna/ boiąc ſie by Ankuſowie nie

13:

wzyęli kroleſtwá/ á iey wnucżkow nie pobili/ ktorych była dwá od ſyná vmárłe=

14:

go/powiedzyáłá przed Senatem iż Tárquinius będzye zdrow/ á ná ſwe mieyſce

15:

przełożył Serwiuſá. Zmowiłá ſie s Tulliuſem iáko miał iść przed Senat/ á po

16:

wiedzyeć przygodę krolewſką/ dáiąc winę Ankuſom/ pozwawſzy ie przed Se=

17:

nat iż oni ſą przycżyną iego ránienia. Tákże vcżynił Tullius/ żáłował ſie dłu=

18:

gą á wymowną rzecżą ná Ankuſy przed Senatem. Ktorzy gdy nie ſtánęli wy=

19:

wołano ie precż z Rzymiſkiego páńſtwá. A gdy ie wywołano/ powtore vcżynił

20:

rzecż do Senat Serwius żáłobliwą/ obiawiáiąc śmierć Tárquiniuſá kro=

21:

lá/ wychwaláiąc iego dobrodzyeyſtwá Rzecżypoſpolitey/ zálecáiąc im też w moc

22:

potomki iego ktore ieſzcże lat nie miáły/ y wiele inych rzecży Senatowi roſtro=

23:

pną rzecżá przekłádał/ ták o Rzecżypoſpolitey iáko o właſney. Wiedzyeli też

24:

dobrze iż nieboſzcżyk krol wielkie rzecży nań przekłádał/ á doſyć im cżynił/ prze

25:

to zmowiſzy ſie wybráli go zá krolá. Będąc krolem kronowánym/ miał

26:

przećiwne ſobie Etruſki/ wſzákże ie zwyciężył. Przidał cżwarty Tribus do trzech

27:

dawnych. Trzy groy ku miáſtu przyłącżył/ Quirinalem/ Viminalem/ Exqui=

28:

linum/

Gory w Rzymie

dopuśćił poſády tym ktorzy ſwego domoſtwá nie mieli/ miáſto wáłem

29:

opráwił/ miáry y wagi vſtáwił. Ten też cżyńſz napirwey dawáć vſtáwił z go=

30:

ſpodarzow/ y náleźli przez cżyńſz być ná ten cżás ludzi w Rzymie 84000. Prze=

31:

brákowawſzy ie/obroćił niektore godnieyſze ná ſpráwy/ niektore do roley/ nie=

32:

ktore ná rzemioſłá/ niektore ná rycerſtwo. Poſtánowiſży á vcżyniwſzy ſobie

33:

pokoy ze wſzemi nieprzyiacielmi/ obroćił ſie ku nábożeńſtwu. Poſtáwił dwá

34:

kościoły Fortunie iż ſie go dzyerżáłá przez wſzytek cżás żywotá iego. Lácinni=

35:

kom rádził áby Dyanie boginiey kościoł zbudowáli ná gorze Arentynie tym

36:

kſtáłtem iako w Efezye w Grecyey. A gdy ták vcżynili/ vrodził ſie wielki Woł

37:

nád przyrodzenie iednem Lácinnikowi.

Koſcioł Dyany.
Woł wielki.

Mieli odpowiedź przez ſen/ iż ten na=

38:

rod będzye pánował ktory go napirwey Dyanie w kościele ofiáruie. Przywiodł

39:

tedy on Lácinnik Wołu do kościołá Dyany/ á gdy wezwał kápłaná chcąc Wo

40:

łu ofiárowáć w kościele/ rzekł mu kápłan áby ſie ſzedł pirwey vmył do żywey

41:

wody/ to ieſt/ do rzeki Tybru. A gd ſzedł/ kápłan Rzymſki wzyął Wołu á ofiá

42:

rował go napirwey/ s tey przycżyny vcżynił Rzymiánom moc pánowánia á ſo=

43:

bie cżeść od wſzytkich.

44:

¶ Miał Tullius dwie corze ſwoie doroſłe/ s ktorych byłá iedná pokorna y li=

45:

tośćiwa/ á druga okrutna á ſroga/ dał ie w małżeńſtwo dwiemá ſynom álbo

46:

wnucżkom Tárquiniuſowym/ s ktorych tákież ieden był mierny y pokorny/ dru

47:

gi okrutny. Aby iedno drugiego złość miárkowáło/ dał pokorną okrutnemu á

48:

pyſznemu Tárquiniuſowi/ á okrutną Tullią Aruntowi pokornemu á litośći=

49:

wemu. Tráfiło ſie álbo s przygody álbo przez moc/ iż oboie dobrych á pokor=

50:

nych vmárło/ Arunt mąż Tulliey/ y żoná Tárquiniuſá pyſznego.

Arunt.
Tullia.
Tárquinius py=
ſzny.

Złącżył tedy

51:

cżártá s pogánem Serwius/ Tárquiniuſá pyſznego s Tullią okrutną/ á rychley

52:

ſie tácy zgodzą. Po złącżeniu ich rychło Tullia podwiodłá mężá Tárquiniuſá

53:

pyſznego/ áby cżynił o kroleſtwo s Serwiuſem ſtárym mowią/ żeś ieſt iáko

S 3

bábá nie=

strona: 103v

Kſięgi pirwſze.

bábá niebáły o ſwą oycżyznę właſną/ dádząc nád ſobą bráńcowi pánowáć.

S tey przycżyny Tárquinius vmowił ſobie pirwey niektore s Senatu/ iedny

przez dáry/ drugie krewnoſcią/ vcżynił rzecż długą przed Senatem/ co zá nie=

godność do niego bacżyli/ iż imo oń práwego krolewicá dáli bráńcowi krole=

ſtwo/ ktory iáko ſłyſzę inemu ie w moc podáie/ zdradzáiąc nas ktorzyſmy byli

w iego opiece. Tullius dowiedzyawſzy ſie tego/ obeſławſzy lud wſzytek/ vcżynił

rzecż ſzyroką do Senatu/ tákież drugiego dniá do Plebeuſzoẃ/ to ieſt/ do ludu

poſpolitego/ iáko Tárquiniuſá dobrze chował/ iáko go z ręku iego nieprzyia=

cioł Ankuſow obronił/ iáko Rzecżypoſpolitey poſługi/ vſtáwy/ obrony/ y wſzel

10:

kie opátrzenie vcżynił w mieſcie/ náoſtátek dzyewkem mu dał właſną/ á ied=

11:

ność z nim vcżynił/ co ſie dzyeie/ iż mi ná ſtárość moię teraz tákie trudnośći á

12:

fraſunki zádawa/ zá moie przećiw iemu dobrodzyeſtwá/ y wiele inych rzecży

13:

przełożył (o cżym Liwius ſzyrzey piſze.)

¶ Tytus Liwius
piſze.

Lud poſpolity záwołał: Viuat rex

14:

Tullius in folio ſuo. Tárquinius ſmutny odſzedł/ żoná iego Tullia nárzekáłá/

15:

znowu kazáłá Tárquiniuſowi dáry koſztowne rozdáć miedzy Pátricyuſy/ kto=

16:

re ták zhołdowawſzy/ rádzili mu áby nie wiele mowiąc ſzedł á vbrał ſie w kro=

17:

lewſkie odzyenie/ ornámentá/ ſceptrum/ y ine áppáraty wzyąwſzy ſiadł ná ſtol=

18:

cu krolewſkim/ obeſławſzy ráde to ieſt Senat/ máiąc z niektorymi przed tym

19:

porozumienie/ ſłużebniki tákież y ſługi mieyſkie przypráwił/ ktorzy pod ſzátá=

20:

mi mieli obrony y zbroie zákryte/ y vcżynił ták.

Wnętrzne ſwa=
ry.

Dowiedzyał ſie Tullius/ przy=

21:

ſzedł przed Senat y mowił k niemu: iáko ty zły cżłowiecże śmieſz ſie cżynić tym

22:

cżymeś nie ieſt/ ánić tego w moc dano/ á ſiedzyeć ná mieyſcu moim/ wiedząc mię

23:

żywego ieſzcże ná ſwiecie zoſtáć/ ktoż cię tu poſadził? Rzekł Tárquinius/ śmia

24:

łość á niewſtydliwość twoiá/ iż thy będąc bráńcem á niewolnikiem náſzym/

25:

śmiałeś ſie krolem vcżynić Rzymſkim. Tullius zápaliwſzy ſie w gniew/ chciał

26:

go s ſtolcá zepchnąć/ ále Tárquinius będąc młody á ktemu przypráwny/

27:

pchnął go od ſiebie á kzyknął ná ſwoie/ ktorym roſkazał áby go zepchnęli ná

28:

doł. A gdy ták vcżynili/ ſzedł roſkrwáwiony do domu. Tullia żoná Tárquiniu=

29:

ſowá ſiedząc ná ſániach/ głoſem mężá Tárquiniuſá krolem przywitowáłá/ mo=

30:

wiąc mu też/ dobrzeć ſie ták sſtáło/ ále poki Tullius żyw nie możeſz być beſpie=

31:

cżnym krolem/ bo ma poſpolſtwo po ſobie. Poſłał tedy Tarquinius ſłużebniki

32:

ſwoie zá Tulliuſem/ ktorzy go zábili gdy dochodził do dworu ſwego/ á potym

33:

ná vlicę wywlekli ieſzcże żywego.

Tullius zábit.

Tullia corá iego iádąc do domu tą vlicą/ gdi

34:

widzyáłá iż woźnicá chciał omijáć krolá zábitego/ kazáłá mu przez oycá Tulli=

35:

uſá proſto iecháć nie ochyláiąc/

Okrucyenſthwo
Tulliey.

przeto zwano to mieyſce Vicus ſceleratus/ to

36:

ieſt vlicá złośćiwa/ á przed tym zwano Vicus Ciprius.

Vicus ſceleratus.

Ciáło iego pochowa=

37:

no w nocy/ boiąc ſie we dnie dla poſpolſtwá wzruſzenia. Dzyało ſie to gdy iuż

38:

byli Zydowie w niewoley w Bábiloniey lat xxxxiij.

39:

Vcius Tárquinius pyſzny ſiodny á oſtátni krol Rzymſki

40:

pogáńſki/ pánował Rzymiánom lat xxxv. nie práwem ále gwałtem á

41:

okrucieńſtwem/ przeto ſpoſob ochędożny pirwſzych krolow opuśćiwſzy/grafika

42:

nowy okrutny wnioſł. Abowim oſádził około ſiebie ſtraż

43:

okrutnych ludzi/ ktorzy gdy kto krolá bliſko ſtał ścięli tá=

44:

kiego/nie práwem ále śmiercią káżdemu grożąc. Do rá=

45:

dy nie chodził iedno ſłał przez poſły odpowiedzi y pytá=

46:

nia/ przeto go zwáli pyſznym.

Tárquinius py=
ſzny.

Ten wiele Senatu potrá=

47:

ćił potáiemnie/ przeto widząc to drudzy/ odchodzili precż

48:

z miáſtá od ſwych máiętnośći do Grecyey y indzyey. Wi=

49:

dząc Senat roſtárgniony/ wybrał iny ná ſwoię wolą.

50:

Práwá y vſtáwy wſzytki Serwiuſowe pokáźił. Plebeuſzowie temu byli rádzi/

51:

ábowiem nád ich wolą wybráli go zá krolá ſámi/ wſzákże im tákież práwá wzru

52:

ſzył iáko y drugim. Abowiem gdy mu pieniędzy nie sſtáło/ vłożył pobor táki iż

muſiał ták

strona: 104

Wiek cżwarty.

Liſt 104.

muſiał ták wiele dáć vbogi iáko y bogáty. Oſobne ſchodzenia y rady zakazał.

Rozmáite karánia álbo więzyenia vſtáwił. Corę ſwoię dał zá małżonkę kſiążę=

ciu Lácińſkiemu áby z nim przyiaźń záchował/ dla tego przećiw Wolſkom wal

kę podnioſł/ Swezám y Pomecyám gwałtem wzyął. Gábinos chytroſcią zwal

cżył/ábowiem gdy im mocą nie mogł nic vcżynić/ przeſtáć ich zdáłá ſie mu lek=

kość/ vcżynił ták/ kazał ſyná ſwoiego Tárquiniuſá ſzoſtego iáwnie ſrod rynku

miotłámi vbić (á to wielkia ſromotá byłá/ bo iedno złocżyńcom ták cżyniono)

dáiąc mu winę iáko by chciał zdrádzić oycá. A gdy ſie tho roſławiło/ ſyn ná

zmowie z oycem będąc/ vciekł z więzyenia do nieprzyiacioł Gábinow/ wywiod=

10:

ſzy s ſobą wiele młodzyeńcow/

Gábini.

prośił Gábinow áby mu dáli pomoc przećiw

11:

iemu/ co rádzi vcżynili. Náieżdzał ná páńſtwo oycowſkie wiele ludzi y korzy=

12:

śći pobieráiąc/ Gábinom rozdawał/ tymże iuż v nich był w żadnym podey=

13:

rzeniu. Bacżąc oni to/ wybráli go zá kſiążę nád ſobą. Wnet táiemnie oycu dał

14:

znáć o ſwym przełożeńſtwie/ pytáiąc go co ma cżynić. Tárquinius pyſzny nie=

15:

chciał ſie tego poſelſtwá zwierzyć poſłowi dla iákiey przygody/ nic mu nie od=

16:

powiedzyał/ tylko w wiodſzy go do ogrodá gdzye mák był/ śćinał głowki má=

17:

kowe. Poſeł pytał go cżęſto co roſkaże do ſyná/ milcżał wſzytko. Poſeł przyie=

18:

chał do ſyná iego/ powiedzał iż niechciał dáć żadney odpowiedzi/ á też muśiło

19:

ſie mu co sſtáć w głowę/ wſzytko głowki mákowe śćina. Obacżył ſyn iż to śći=

20:

náć każe ſtárſze. A niewiedząc iáko inácżey ktemu przyść/ zmowił ſie z iednym

21:

ſwoim wiernym/ ktory położył liſt w domu Petroná Antyſtiá zápiecżętowány

22:

ſygnetem Tárquiniuſá ſtárego/ á ná liſcie ſtało proſząc áby mu ſyná iego żywo

23:

przyſłał potáiemnie/ á nie możeſzli żywego przyſłáć/ tedy głowę iego/ á ia tobie

24:

dam zá to przednieyſze mieyſce w Rzymie miedzy Senaty/ tákże vcżynili. We=

25:

zwał tedy rády do ſiebie/ żáłował ſie przed nimi ná Petroná/

Petron.

powiedáiąc iż

26:

ma zmowę z iego oycem o zábiciu iego. Gdy przał Petron/ kazal vrzędowi iść

27:

á ſzukáć tego liſtu/ miedzy imi też był ten co gi tám położył/ náleźli ten liſt y

28:

przynieſli/ ktory cżcżono przed wſzytkimi. Rzućiło ſie poſpolſtwo ná Petroná

29:

á vkámionowáli go y wſzytki przyiaciele iego/

Petron vkámio=
nowan.

y wiele inych przypráwił o gár=

30:

dło ſwoią chytroſcią/ á ſwoim ktorzy mieli z nim porozumienie dał ſtraż miey=

31:

ſką nád bronámi. A gdy to iuż obacżáli po nim/ pocżął być roſterk/ dał znáć oy

32:

cu ktory z woyſkiem o połnocy przyciągnął/ puſzcżon táiemnie do miáſtá/ lud

33:

pośćinął/miáſto wzyął/ y sſtał ſie pánem Gábiyſkim przez prace.

Gábini zwycię=
żeni.

S tey przy=

34:

cżyny dał kościoł zbudowáć Iowiſzowi ná gorze Tárpieio/

Koſcyoł Iowi=
ſzow.

ktoremu gdy grunt

35:

kopano/ nálezyono świeżą głowę cżłowiecżą/ s ktorey ciepła kreẃ ſzłá/

Głowá cżłowie=
cża.

prze=

36:

ſtano roboty. A gdy pytał wieſzcżkow co to známionowáło/ powiedzyeli iż to

37:

mieyſce będzye głowá wſzytkich Włoſkich kráin/ od tego cżáſu Kápitolium zo=

38:

wą od głowy nálezyoney. Kościołá obiecánego nie mogł thák rychło zbudo=

39:

wáć/bo potym rychło wynán przecż. Do tego to byłá pryſzłá Sybillá Kumea

40:

s kſięgámi áby ie kupił od niey/ będzye niżey przy Sybillach.

Sybillá Kumea.

41:

¶ Cirpiał Senat Rzymſki tákież Plebei okrucieńſtwo Tárquiniuſowo/ ták

42:

długo áż dáley wytrwáć nie mogli/ muſieli go wypędzić ze wſzytkim rodzáiem

43:

iego/ prze tę przycżynę: Gdy Tárquinius obległ miáſto Ardeą xviij mil od Rzy

44:

má/

Ardea miáſto.

bronił ſie dobrze/ przeto leżał około iego przez niemáły cżás. Będąc theż

45:

tám ſyn iego Tárquinius ſzoſty/ zámowił ſie z młodzyeńcy przyiacielmi ſwemi

46:

o dobrych á złych żonách/ káżdy ſwoię chwaląc nád ine. A gdy był ſpor o tho/

47:

zmowili ſie iecháć do Rzymá á doſwiádcżyć tego. Náleźli żonę Tárquiniuſá

48:

młodego z inemu ná gámrácyey ſtroiąc krotofile/ goduiąc y nápijáiąc ie do=

49:

brze/iecháli też do Kolátyny/ náleźli Lukrecyą miedzy robotnicámi robiąc/ á

50:

ták od nich byłá doſwiádcżoná w záchowániu cnoty. S tey zawiśći Tárquini=

51:

us ſzoſty w nocy ſzedł do Kolátyny/ wſzedł do Lukrecyey beſpiecżnie iáko do

52:

przyrodzoney/ nád iey wolą dał przycżynę wzruſzenia iey wſtydliwey cnoty. Po=

53:

tym Lukrecya będąc w ſmutku/ wezwáłá k ſobie oycá y mężá y inych przyia=

S 4	cioł/ mowiłá

strona: 104v

Kſięgi pirwſze

cioł mowiłá głoſem opowiedáiąc co nád nią Tárquinius ſzoſty vcżynił/ mo=

wiąc też iż niegodná łożá mężá ſwego/ áni ná przyiaciele śmiele pátrzyć przegrafika

ten vcżynek/

Lukrecya wſty=
dliwa.

przeto wyiąwſzy noż ktory táiemnie no=

śiłá pod ſzátámi/ zábiłá ſie im przed wſzytkimi ſámá.

Kolátynus mąż iey rzućił ſie do niey/ obłápiał ią y cá=

łował/ płácżąc á nárzekáiąc/ tákież ociec y wſzyſcy

przyiaciele głoſem płákáli nárzekáiąc z wielkim vśi=

łowániem.

Kolátynus mąż.
Lukrecyus ociec.

Widząc to Brutus ſieſtrzeniec Tárqui=

niuſá pyſznego przyrodzony Lukrecyey/ mowił tymi

10:

ſłowy:

Rzecż Brutowá.

Macie cżáſu doſyć Kolátyne y Lukrety/ y wſzy

11:

ſcy przyiaciele iey/ ktoregobyſcie mieli żáłowáć ſprá=

12:

wiedliwie lekkośći ſwoiey/ ktorey áni bogowie (ieſli

13:

ſą ſpráwiedliwi) áni ludzka opátrzność znośić nie

14:

mogą. A ieſli ſie w tym nie opátrzymy/ będzye nas

15:

wſzech tego wiele potykáło/ przeto rádzę y proſzę ka=

16:

zawſzy inym ná ſtronę/ podźmy á rozmowim ſie wſzy=

17:

ſcy ſpołu/ iákobyſmy wcżás mogli ſwemu złemu ro=

18:

ſtropnoſcią náſzą zábieżeć. Weſzli tedy w rádę wſzy

19:

ſcy/ á ſłucháli przodkiem ſłow/ rády/ y przygod/ kto=

20:

re im Brutus powiedał/ tákież znáki boſkie ktoremi vpomináli poſpolity lud

21:

áby Tárquiniuſow w mieſcie nie ćirpieli. Podobáłá ſie rzecż Brutowá wſzyt=

22:

kim/ Trybunom/ Kuryatom/ Pátricyom/ Plebeuſzom/ Senatowi/ y inym/

23:

płácżác á wzdycháiąc ſprzyſięgli ſie wſzyſcy ſpołu/ rzućili ſie do zbroie/ wypę=

24:

dzili á wywołali precż wſzytek narod Tárquiniusá krolá/

Tárquinius wy=
pchnion.

y ty ktorzy iego ſtronę

25:

dzyerżeli. Tárquinius do woyſká przyſzedł/ ktore leżáło v Ardee. Ale iż Rzy=

26:

miánie dáli znáć Hetmánom T. Ermeniuſzowi á M. Horácyuſowi o iego wy=

27:

pędzeniu dla wiele przycżyn/ przeto go do woyſká nie przyięli/ á odiecháli od o=

28:

blężenia/ vcżyniwſzy pokoy do xv. lat z mieſzcżany. Potym Tárquinius ſzedł do

29:

Gábinow gdzye ſyná miał przełożyć ná kroleſtwo. To był pirwſzy wiek Rzy=

30:

miánow/á práwie wychowánie pirwe pod ſiedmią krolow ich przez 243 lat

31:

z boſkiego przeźrzenia. Abowiem nigdy prácowitſzego nád Romuluſá/ nabo=

32:

żnieyſzego nád Nummę/ walecżnieyſzego nád Tulluſá/ goſpodárnieyſzego nád

33:

Ankuſá/ ochędożnieyſzego nád Tárquiniuſá/ pieniężnieyſzego nad Serwiuſá/

34:

okrutnieyſzego nád Tárquiniuſá pyſznego/ krolá nie mieli.

35:

Rozdzyał dwudzyeſty y cżwarty/ o Rzym=

36:

ſkich Ráycoch.

37:

O wygnániu Tárquiniuſá krolá Rzymſkiego/ iáko

38:

wyzſzey ſtoi/ vſtáwili Rzymiánie áby ſámi Rzecżpoſpolitą

39:

ſpráwowáli/ y wybráli dwu nád ſobą przełożonych z rády/ to

40:

ieſt/ Iuniuſá Brutá/ á Tárquiniuſá Kolátyná męża Lukre=

41:

cyey wſtydliwey/ ná mieyſce krolewſkie.

Brutus.
Kolátynus.

Ale áby zacność da=

42:

wnych krolow nie zginęłá/ przełożyli á vſtáwili krolá kościel=

43:

nych ſpraw/ to ieſt Biſkupá/ ktorym napirwey był Mámmius Pápiryus/ kto=

44:

ry áby tylko Wieſzcżkom/ Mniſzkom/ á Kápłanom roſkázował. Brutus s to=

45:

wárzyſzemſwoim przyſięgáli rádzye y poſpolſtwu być wierni/ y nie wrácáć Tár

46:

quiniuſow do miáſtá/ áni iego przyiacieli/ áni krolow w Rzymie więcey nád ſo

47:

bą pánowáć dopuśćić. Tárquinius krol będąc v Gábinow/ podwodził Lá=

48:

tyny y Gábiny przećiw Rzymiánom/ ále go w tym ſłucháć niechcieli/ boiąc ſie

49:

tedy áby mu cżego nie wyrządzili w iego przygodzye/ vciekł do miáſtá Etruſká

50:

ze trzemi ſyny (bowiem ſtámtąd rodem był po mácierzy) gdzye tám s płacżem

powiedał ſwo=

strona: 105

Wiek cżwarty.

Liſt 105.

powiedał ſwoię przygodę/ vprośił v nich iż mu poſły ziednáli do Rzyma/ przez

ktore wſkazał do Senatu Rzymſkiego/

Poſłowie od Tár
quiniuſá.

áby mu dáli gleyt dobrowolnie przyie=

cháć/licżbę chcąc vcżynić ze wſzego/ á vrzędem iákim oni chcą opátrzyć/ álbo

iednym Pátricyuſem być na ſwey oycżyznie/ áby iedno prożen był wywołánia á

wygnánia tákiego. Gdy to poſłowie przepowiedzyeli Senatowi/ wyſtąpił Bru

tus ráycá/ vcżynił rzecż długą przed Senatem przećiw rzecży poſłow/ powie=

dáiąc wiele przycżyn/ prze ktore nie mogł być przywrocon krol Tárquinius/ ácż

w tey iedney doſyć iż ſie ſprzyſięgli nigdy go w towárzyſtwie áni ná przełożeń=

ſtwie żadnym nie mieć z iego náſládowcámi. Ale áby ieſliby co zoſtáło iego ſkár

10:

bow właſnych tákież dzyádowizny iego nád licżbę/ przywroćić mu/ wſzákże mu

11:

tego nie dáwáć w moc/ áby tym pomocy ná nas nie miał/ ieſli co przećiw nam

12:

będzye chciał pocżynáć. Przećiw temu Kolátynus Tárquinius mowił/

Kolátynus Tár=
quinius.

rádząc

13:

áby mu wydano zárázem co iego ieſt/ áby ná nas ſpráwiedliwośći żadney nie

14:

miał/ áby też dla tego trudnośći wſzytkim nie zádawał. Senat ná ty powieśći

15:

wzyął ſobie do kilká dni ná rozeznánie/ przekłádáiąc rzecż Brutowę iáko pra=

16:

wdziwą/ Kolátynuſowę iáko ſpráwiedliwą. Dano odpowiedź poſłom Etru=

17:

ſkim/iż co ieſt tego właſne/ niechay przyſle po to beſpiecżnie. Co ſie tycże przy=

18:

wrocenia wywołánego/ to nie może być według iego práwá vſtáwionego/ kto=

19:

re ſam vſtáwił mocnie/

Miotłá ſwoiá.

áby żadny wywołány nigdy nie był do miáſtá przywro=

20:

con. A s tym poſłowie icháli przecż. Wſzákże nie byli w mieſcie tácy ktorzyby

21:

nie przyzwolili Tárquiniuſá przywroćić/ iáko dom Aqwilliow/ Witellinow/ y

Aquillowie.
Witellowie.

22:

dwá ſynowie Brutowi/ ktore przebacżono zdrádliwe liſty piſáć do Tárquini=

23:

uſá krolá. Gdy to powiedzyano Brutowi ná iego ſyny/ przywiodł ie do rády/

24:

vcżynił rzecż przed Senatem/ áby práwá á vſtáwy ſwe mieyſcá miáły/ á nie ba=

25:

cżono ná perſonę áni krewnośći/ ieſli wáżna álbo niſka/ ieſli bogáta álbo vbo=

26:

ga/ ieſli Ráycá álbo Plebeuſz/ żadnego práwem nie minąć. Synowie ſtali płá

27:

cżąc y klękáiąc przed Senatem. Senat bacżąc ich młode látá á żáłobliwe ká=

28:

iánie y pokorę/ wypuſzcżáli ie pirwſzy raz s tey winy. Ale Brutus mowił o to

29:

przećiw Senatowi/ iż tákich wiele miedzy ſobą w mieſcie mamy/ będą wſzyſcy

30:

tą drogą chcieć wychodzić gdy kárnośći nie vyrzą/ ále gdy vyrzą iż ſtárſzy od ſie=

31:

bie pocżynáią ſpráwiedliwość/ ſnádnie ſie poſpolity vkarze. Kazał tedy Bru=

32:

tus miotłámi ſyny ſwoie środ rynku bić/ á potym ſiekierą pośćináć.

Brutus okrutny
nád ſyny.

Z iedney

33:

ſtrony mieli mu zá dobre/ á z drugiey nic. Ale iż to práwo dzyerżeli wſzyſcy ie=

34:

ſzcże od Nummy krolá/ iż wolno oycu s ſyny cżynić co chce/ przeto mu káżdy w

35:

tym dał pokoy. Pośćinawſzy ſyny ſwoie/ wywiedzyono też y ſieſtrzeńce towá=

36:

rzyſzá ſwego Kolátyná Aqwilios/ ktorych liſty kazał cżytáć przed Senatem o

37:

przywroceniu Tárquiniuſá. Pádli ná koláná ſwoie przed Kolátynuſem w niem

38:

ſwoim/ áby ie od śmierći záchował. Kolátynus roſkazał Ceklarzom áby ocże=

39:

kawáli z nimi/ á ſam przyſzedł do towárzyſzá Brutá proſząc zá nimi/ wymawiá

40:

iącie/ cżęſcią iż krolewſki rod záginie/ cżęſcią też młodością. Brutus powie=

41:

dzyał iż to być nie może/ ábowiem nie trzebá do ſpráwiedliwośći miłoſierdzya

42:

áni obacżenia rodu/ boby przez to żadna ſpráwiedliwość nie byłá. Kolátynus

43:

nieiák z gniewu rzekł/ wſzakem też ták przełożon iáko y ty/ wyzwalam ie s tego/

44:

gdyś ták okrutny á niebácżny ná zacność oſob áni ná wiek ich. Brutus ſie ro=

45:

zgniewał y rzekł: Pokim ia żyw Kolátyne/ nie odeymiſz mi zdradzyec poſpolitey

46:

rzecży/ y ty zá to ſam weźmieſz ſwą zapłátę/ gdyś tu ná ſię dał znáć ich wyſtę=

47:

pek. Oſádziwſzy ſtraż nád młodzyeńcy/ obeſłał Senat y Plebeuſze/ żáłował ſie

48:

tego ná Kolátyná co mu mowił/ powiedáiąc s tego być vpadek Rzecżypoſpo=

49:

litey cżáſu ſwego/ ieſli tego nie opátrzą/ mowiąc: być Kolátynus z nimi nie

50:

miał iákiego porozumienia/ zá nimiby ták nie mowił przećiw ſwoiey przyſię=

51:

dze. Lukrecyus świekier Kolátynuſow á ociec Lukrecyey/ wyrozumiawſzy rá=

52:

dę Senátu/ nápominał zyęciá Kolátynuſá/ áby dobrowolnie ſpuśćił vrząd w

53:

ręce Pátricyow/ bo temu rozumiał iż mu gi miano wzyąć/ tákże vcżynił zábra=

wſzy ſwoię

strona: 105v

Kſięgi pirwſze

wſzy ſwoię máiętność/ ktemu dano mu dwádzyeściá funtow złotá s ſkarbu po=

ſpolitego wyſzedł z Rzymá do Láwinium. Chwalił potym Brutus iego rozum

iż thák vcżynił/ nie cżekáiąc wywołánia/ przeto nie zwał go wywołánym/ ále

pielgrzymowánym. Aby ná ſię tego nie dał znáć/ iż go dla tego wypędził áby

ſam pánował/ wzyáł k ſobie towarzyſzá Wáleryuſá mężá zacnego y mądrego/

s thym wſzytki potráćił ktorzy ná przywrocenie Tárquiniuſá przyzwalá=

li/á dobrá ich álbo ſkárby w poſpolitą kárbánę włożyli/ á Senatu ſpełná

trzy ſtá wybráli.

¶ Potym Tárquinius krol wypędzony/ zebrał woyſko Etruſkow/ Weiow/ s

10:

przyrodzonymi ſwemi/ ciągnął przećiw Rzymiánom/ Rzymiánie też przećiw

11:

iemu drugie/ y potkáli ſie mocnie/ bitwá z obu ſtron wielka długo trwáłá. A

12:

w tym Aruns ſyn krolá Tárquiniuſá wyzwał ná rękę ſam á ſam Brutuſá/ zá=

13:

dawáiąc mu nieucżćiwe ſłowá/ też mu wymawiáiąc okrucieńſtwo ktore nád ſy

14:

ny vcżynił/ mowiąc iż thák żadnego/ nie tylko cżłowieká ále y źwierzęciá/ nie

15:

máſz ná ſwiecie okrutnego/ ktoryby ſwoię kreẃ żárł/ iákoś ty vdzyáłał. Brutus

16:

k niemu doſyć śmiele y okazále wyiechał ná plác/ obá ná ſię zápaleni przytárli

17:

rohátynámi/ ták śilnie ná ſię vderzyli/ áż ſie obá zárázem zábili przez tarcże y

18:

páncerze.

Aruns zábit.
Brutus zábit.

Sſtał ſie wielki krzyk z obu ſtron/ potkáli ſie okrutnie/ z obu ſtron bi=

19:

twá iednáko trwáłá áż ie noc rozwiodłá/ rozeſzli ſie do ſwych namiotow/ y od=

20:

pocżywáli kilko cżáſow. Brutus s płácżem pochowan iáko prawdziwy miło=

21:

ſnik Rzecżypoſpolitey/ ná ktorego dziwne rzecży przychodziły z młodośći áż do

22:

śmierći. Abowiem będąc w młodych leciech/ bacżył dobrze iż mu ſtał o gár=

23:

dło wuiec iego Tárquinius pyſzny/ iáko y iego brátu vcżynił dla iego oſobliwe=

24:

go rozumu á bogáctwá zábił go/ boiąc ſie áby imo iego ſyny nie byli przełożeni

25:

kiedy. Vchodząc śmierći Brutus/ vcżynił ſie ſzalonym/ błáznował krolowi cho

26:

dząc s kijem iáko błazen/ bacząc to krol/ niechał go ták w błazeńſtwie.

Brutus ſie cżynił
błaznem.

Iedne=

27:

go cżáſu ſynowie krolewſcy iemu też przyrodzeni/ ſzli do Delfu do Apoliná z o=

28:

fiárámi/ pytáć ktory z nich będzye krolował po śmierći oycowey/ wzyęyli też s ſo

29:

bą Brutá áby im krotofilił w drodze/ ktory nábrawſzy táiemnie złotá/ włożył

30:

w kiy bzowy/ ſzedł z onym kijem przy krolewicoch. A gdy było v Delfu/ vcżynili

31:

ofiárę Apolinowi/ ofiárował theż on kiy Brutus ze złotem/ o ktorym niewie=

32:

dzyeli krolewicy pytáli bogá ſwego (álbo cżártá) Apoliná/ ktory z nich będzye

33:

pánował w Rzymie po oycu. Odpowiedzyał Apollo/ iż ktory napierwey mátkę

34:

ſwoię pocáłuie. Bieżeli wſzyſcy do domu rychło/ áby pirwey mátkę cáłowáli.

35:

Brutus rozumieiąc iż zyemiá ich przyrodzona ieſt práwa mátká/ ſkoro przyſzedł

36:

do Włoſkiey zyemie cáłował mátkę/ to ieſt zyemię Włoſką/ w ktorey ſie vro=

37:

dził y wychował. Tákże ſie sſtáło iż był przełożon ná mieyſce krolewſkie od rá=

38:

dy. Po ktorego śmierći towárzyſz iego Wáleryus był podeyrzány wſzemu lu=

39:

du/ iákoby chciał być krolem/ ábowiem ſobie oſobno budował zamek obronny

40:

ná gorze Welliey/

Wellia gorá.

ktemn towárzyſzá k ſobie długo wzyąć niechciał. Vchodząc

41:

tego/ wzyął k ſobie towárzyſzá Lukrecyuſá/ ále rychło vmárł/ ná iego mieyſce

42:

záſię M. Horácyuſá/ dom też przenioſł z gory ná ine mieyſce. Przeſtał też ſie=

43:

kier ktore iedno przed krolem noſzono/ á miotły zoſtáły/ wſzákże vſtáwił áby

44:

przed miáſtem noſzono ſiekiery/ á miotły w mieſcie. Práwá też vſtáwił rozu=

45:

mowi y ſpráwie godne y ludzkie. Pirwe/ iżby Plebei/ to ieſt lud poſpolity rádę

46:

wybierał. Druga/ áby ápellácya od rády álbo Senatu ſzłá przed poſpolſtwo/

47:

á nic nie ma przepáść od rády. Przeto od poſpolſtwá był w wielkiey cżći y po=

48:

wadze/y przeto mu dáli imię Publikolá.

49:

Rozdzyał dwudzyeſty y piąty/ o zacnych dzye=

50:

ioch mężow Rzymskich.

Potym krol

strona: 106

Wiek cżwarty.

Liſt 106.

Otym krol Klunizynorum álbo Etruſkow Porſe=

ná/ podnioſł walkę przećiw Wáleryuſowi Publikoli y Horá=

cyuſowi ráycom Rzymſkim/

Porſená.
Publikolá.

chcąc záſię Tárquiniuſá ná

ich mieyſce gwałtem wſádzić. Bacżąc to Rzymiánie/ oſádzili

ſkáłę Iánikulum zá rzeką Tybrem/

Iánikulus.

áby ſie tám nieprzyiaciel

niepokłádał. Ale Porſená wzyął Iánikulum á oſádził Etru=

ſki/ ciągnął z woyſkiem ku miáſtu/ wyciągnęli też Rzymiánie przez moſt/ ſtali zá

rzeką Tybrem gotowi ſie potykáć/ ále nie rowny pocżet ludzi mieli przećiw Por

ſenie/ wſzákże ſie dobrze potkáli y mężnie ſie bili. A iż Publikolę y Horácyuſá

10:

widzyeli być ránne/ przeto im to ſerce ſkáźiło/ pirzchnęli ku moſtu/ á nieprzyia

11:

ciel po nich/ ták prętko bieżeli iżby był wzyął miáſto przeſzedſzy moſt zá ludem.

Poráżeni Rzy=
miánie.

12:

Ale záſádzili ſie ći trzey mężowie przed moſtem bijąc ſie z nieprzyiacielem o

13:

moſt/ Sp. Március/ T. Herminius/ P. Horácius/ ták długo áż wſzyſcy ſwoi

14:

przeſzli zá moſt/ ná zádku przeſzli też Március y Herminius/ Horácius ná o=

15:

ſtátku zoſtał/ bo wnet przeſzedſzy lud porąbili moſt iáko roſkazał.

Horácius mężny.

A gdy oba=

16:

cżyli iż moſt porąban/ chocia był ránny y o iednym oku/ wſkocżył w rzekę we

17:

zbroi/ przepłynął ná drugą ſtronę do ſwoich. Zá to dobrodzyeyſtwo dáli mu

18:

Rzymiánie imienia/ to ieſt roley iáko może zá ieden dzyeń pługiem obyść/ y ſłup

19:

mu vcżynili w Wulkanowym koſciele dla wiecżney pámięći.

20:

¶ Poſiedli Etruſcy polá Rzymſkie zá rzeką Tybrem/ dla cżego było wielkie

21:

vćiśnienie w mieſcie gdy żywnośći mieć nie mogli. W tym wątpieniu będąc

22:

ieden mąż známienity Káius Mucyus Scewolá/

Scewolá.

ſzedł do rádzyec co cżynić má=

23:

my w tey niebieſpiecżnośći/ rzekł: álbo zginąć z boſkiey obietnice álbo zoſtáć.

24:

Oto wam obiawiam táiemnicę ſwoię/ iż dziś gárdło ſwoie dawam dla oycży=

25:

zny właſney/ á Porſenę zábiję/ á wam wſzem ſercá nápráwię. Szedł tedy zá rze=

26:

kę/ y wſzedł do namiotu krolewſkiego chytrze iż go ſtroże nie obacżyli/ dobył

27:

miecżá y zábił podle krolá Kánclerzá dobrze vbránego/ mnimáiąc by krol/ bo

28:

krolá nie znał. Poiman wnet/ przywiedzyon przed krolá. Gdy go pytano kto

29:

ieſt/ á o co zábił. Powiedzyał iż ieſt Rzymiánin/ chciałem krolá zábić y omyliłem

30:

ſie/ chcąc oycżyznę wybáwić/ máiąc tho ſobie zá iedność zábić go á zginąć. A

31:

gdy go krol kazał męcżyć áby więcey powiedał/ włożył dobrowolnie rękę ſwo=

32:

ięw ogień ná ołtarzu (bo v pogan ogień nie zgáſzony ſwięty bywał záwżdy ná

33:

ołtarzu)a ták długo trzymał/ áż krol zlękły kazał oderwáć rękę iego od ogniá.

34:

A on rzekł/ nie godná tá ręká być przy moim ciele/ gdy niewinnego zábiłá á o=

35:

krutniká chybiłá/ wiedz krolu kogo ſie maſz ſtrzedz/ ieſt nas ſprzyſięgłych trzy

36:

ſtá co táiemnie twego gárdłá ſzpieguiemy/ ábyſmy ie tobie wzyęli/ áto ia pir=

37:

wſzy z nich/ ácżem ſie ia omylił ná tobie/ ále tráfiſz ná tákiego co ſie nie omyli.

38:

Potym wſádzon/ pod ſtrażą będąc/ krol rádę zwiodł/ pytáł ich co cżynić ma s

39:

tákimi ludźmi co ſobie gárdłá nizacż máią dla poſpolitey rzecży. Káżdy ſwoie

40:

zdánie powiedzyał. Ná oſtátku powiedzyał Aruns ſyn krolewſki/ gdyż ſtraż o=

41:

mylna bywa/ áby ſzukał tey rády iákoby mogł z nieprzyiacieli vcżynić przyiacie=

42:

le/ chceli vść ſprzyſięgłych trz ſtá nieprzyiacieli.

43:

¶ Poſłał tedy krol do Rzymian poſły/ áby niektore rzecży wroćili krolowi Tár

44:

quiniuſowi/ á iemu ſiedḿ gor ktore pobráli/ chcąli mieć z nim przyiacielſtwo

45:

dobre á ſamſiedztwo záchowáłe/ á w tym zakład dáć. Gdy to poſłowie przed

46:

Senatem powiedzyeli/ przyzwolili ná to (bo ie głod trapił) tylko o wrocenie

47:

ſkárbow Tárquiniuſowi chcą mieć ſpráwę przed krolem/ á rozeznánie od niego

48:

przyiąć ſpráwiedliwe. Y wypráwili w tym poſły ſwoie oſobne do krolá z zakłá=

49:

demw ktorym było dwádzyeściá dzyeći co zacnieyſzych mieſzcżan/ ktore poſło=

50:

wie ofiárowáli krolowi Porſenie w zakłádzye. Miedzy tymi dzyećmi zakłádne=

51:

mi byłá dzyewká iuż doroſła imieniem Chlelia corá Wáleryuſowá/ ktora po=

52:

iąwſzy s ſobą drugie dzyewecżki z namiotow nieprzyiacieſkich/ vprośiłá ſie v

53:

ſtrożow áby ią puśćili vmyć ſie do rzeki. Przyſzedſzy nád rzekę tráfiłá s przygo=

dy wołu/

strona: 106v

Kſięgi pirwſze.

dy wolu/ drudzy piſzą koniá/ wſiadłá nań/ przepłynęłá przez rzekę/ przyſzłá do

miáſtá/ dziwowáli ſie wſzyſcy iey śmiáłośći.

Chlelia ſercá do=
brego.

Proſená ſkárżył ſie przed poſły iż

vciekłá dzyewká z zakłádu/ mnimáiąc áby iey ták kazano vcżynić. Spráwiáli

ſie poſłowie/ powiedáiąc iż to nád ich wolą vcżyniłá. Poſłano po Chlelią/ kto=

rą gdy vyrzał Porſená/ dárował ią y wypuśćił wolno y s tymi ktoreby oná s ſo

bą chciáłá wywieść. A iż rownemu rowne ſie podoba/ wywiodłá dzyewecżki

wſzytki ktore tám były z nią w więzyeniu y w zakłádzye. A ták Scewolá á Chle

lia wielki pożytek vcżynili Ryecżpoſpolitey. Tárquinius nárzekał/ y poſły z za=

kłádem chciał Rzymſkie pobráć ná drodze. Dla cżego krol Porſená rozgniewał

10:

ſie nań/ odpráwił go od ſiebie. Przeto Rzymiánie poſłáli Porſenie ſtolec Wſło

11:

niowy/ ſceptrum/ y koronę złotą. Muciuſá Scewolę dárowáli imieniem zá rze

12:

ką/ gdzye y Horácyuſowi dáli. Chleliey wiecżny ſłup miedzyány poſtáwili ná pá

13:

miątkę. Tárquinius ſzedł do Sábinow/ á tám go krolem wybráli. Stocżył bi=

14:

twę z Rzymiány/ ále wielekroć poráżon.

15:

Rozdzyał dwudzyeſty y ſzoſty/ o wzburzeniu

16:

ſług poſpolſtwá Rzymskiego.

17:

Iiewiedząc dáley co cżynić miał Tárquinius/ pod=

18:

wiodł ſługi niewolne y ludzi vbogie ktorzy byli dłużni wiele/

19:

áby ſie ſprzyſięgli przećiw Senatowi/ chcąc ich bronić y opá=

20:

trzyć káżdego z oſobná/ y wolnymi vcżynić/ ábowiem iuż nie=

21:

ktore z nich ſadzano dla długow/ drugim dzyeći brano w nie=

22:

wolą/ drudzy ſie wyſługowali/ przeto ie łácno námowił iż ſie

23:

ſprzyſięgli ná ty ártykuły. Napirwey wybrawſzy miedzy ſobą ſtárſze/ áby káżdy

24:

ſługá páná ſwego zábił/ potym áby mieyſcá obronnieyſze vbiegli/

Słudzy przećiw
pánom.

á ſtárſzy ich

25:

oſiedli ná nich/ domy bogáte wyłupić/ á ſwoim brony otworzyć. Ale przez ſen bo

26:

gowie tákie rzecży obiáwili Sulpiciuſowi przez niektore ludzi z ich ſtrony/ kto=

27:

ry potym Senat wyſtrzegł/ á złocżyńce tym obycżáiem ſkaráli: Przyzwáli woy=

28:

ſko ktore około Fideny leżáło/ ſámi ſie też wſzyſcy nágotowáli ćicho. Słudzy dá

29:

li znáć ſwoim áby o poł nocy przyciągli pod miáſto/ chcąc im bronę otworzyć.

30:

A gdy ták vcżynili/ przyciągło łotroſtwá ná xxx. tyſiąc/ ktore Rzymiánie ogár

31:

nęli y pobili/ á niewolniki z gory miotáli/ Fideny miáſtá dobyli/ y z Láćinniki

32:

rozmáite walki wiedli przez podburzánie Tárquiniuſow.

Fidene.

33:

¶ Potym Rzymiánie popiſuiąc lud Rycerſki s poſpolſtwá/ wielką trudność

34:

mieli/ ábowiem gdy im kazano ku potrzebie woienney iść/ niechcieli/ zwłaſzcżá

35:

vbodzy/ ktore dłużnicy trapili o długi. Przeto wſkazali do Senatu/ áby ſobie

36:

s tego dwoygá iedno obráli/ álbo im długi odpuśćić/ álbo z nich nieprzyiaciele

37:

głowne mieć. Ná to ſie rádá ſzcżedſzy rádziłá/ iákoby thego záwichrzenia byli

38:

prożni. Waleryus Publikolá wotował áby były odpuſzcżony długi vbogim ſłu

39:

żebnym. Appius Klaudyus záſię przećiw temu był/ ktoremu tego wiele ich po

40:

mágáło.

Wáleryus.
K. Appius.

Nie godziło ſie Senatowi ták gwáłtownie ſámym káráć dłużnikow

41:

vbogich przećiw práwu vſtáwionemu/ ále z dozwolenim poſpolitego ludu wy=

42:

bráli wſzyſcy iednoſtáynie Dyktatorá Lárgiuſá/ od ktorego iuż dáley nie ſzłá á=

43:

pellácya.

T. Lárgius pir=
wſzy Dyktator.

Ten potym Tytus Lárgius wybrał Hetmáná nád Rycerſtwem Ká=

44:

ſyuſá/

Káſyus.

á iż był Tytus wymowny á mądry/ łácno lud Rycerſki łágodnie námo=

45:

wił (rozyąwſzy ich ſpráwę do cżáſu) áby ſzli woiowáć nieprzyiacielſkiey zyemie/

46:

y vcżynili ták woiowáli Thuſzkulany y ludu wiele pobráli/ ktore potym Lár=

47:

gius dobrowolnie puśćił/ vkázuiąc łáſkę nieprzyiacielom. Przeto Láćinnicy y

48:

drudzy nieprzyiaciele dobrowolnie żądáli

Thuſcy.

z Rzymiány pokoiá do cżáſu. Potym

49:

gdy cżás wyſzedł przymierzu/ zebráli ſie Láćinnicy s Tárquiniuſy ná Rzymiá=

ny/ zá rádzyec

strona: 107

Wiek cżwarty.

Liſt 107.

ny zá rádzyec Auluſá Tytuſá Wirginiuſá.

Aulus.
Tytus.
Wirginius.

A gdy ſie potkáli/ w ten cżás zá=

bit Wáleryus y Tárquinius ſzoſty od Rzymian. Widząc to Látyni/ wzyęli zgo

dę do cżáſu z Rzymiány. Tárquinius ſtáry bacżąc látá ſwoie zeſzłe/ zyęciá ſtra=

pionego walkámi/ ſyny pobite/ nieprzyiaźń ſwoię/ wezbrał ſie do Kámpáni=

ey/ á tám żywotá dokonał.

Tárquinius py=
ſzny vmárł.

¶ Potym Rzymiánie przećiw Wolſkim vmyſlili walcżyć/ iż dawáli pomoc Lá

ćinnikom/ ále poſpolity cżłowiek niechciał ná woynę/ wymawiáiąc niedoſtátek

ſwoy. Serwilius rádził odpuśćić długi vbogim Rycerzom. Appius przećiw te

mu y drudzy. Przeto wyſzło ſkazánie aby byli karáni kto nie chce dlugow płá=

10:

ćić/ álbo ſie wyſługował w niewoli/ álbo w więzyeniu ſiedzyał. A w tym cżáſu

11:

ná rynku (ieſzcże przy rádzye ſiedzącey) vkazał ſie ſtáry Rycerz (Aquilius)

12:

obwiniony w ſukno wołáiąc ludzi o wſpomożenie/

Aquilius.

powiedáiąc s płácżem przy=

13:

godę ſwoię/ iż był przed tym wolny/ vſtáwicżnie ná walce będąc vtrácił ſtátek

14:

ſwoy/ muſiałem ſie zádłużyć ná pobor Pátrycyuſom/ á iżem ná cżás obiecány

15:

nie miał cżym zápłáćić/ przetom okrutnie vbit y niewolą wzyęt ze dwiemá ſy=

16:

nomá/ á w thym odwinął ſukno s ſiebie/ vkazał ciáło gołe pełne ran śinych y

17:

krwáwych/ s przodku y s tyłu od tego komu ſie zádłużył. Lud poſpolity ſzcżedł

18:

ſie k niemu/ żáłował go s płácżem nárzekáiąc ná bogacże nielitośćiwe/ a w tym

19:

było wielkie zámieſzánie z zekrwáwienia ſerc poſpolſtwá przećiw Purpura=

20:

tom/ ták iż ſie w then cżás żadny nie śmiał długu nikomu vpomináć. Appius

21:

ktory tego był przycżyná/ vćiekł z rynku/ by ſie nań poſpolſtwo nie rzućiło. Ser=

22:

wilius zrzućił s ſiebie páwłokę/

Serwilius vpo=
koił poſpolſtwo.

oblokſzy ſie w poſpolite odzyenie/ vpominał

23:

lud poſpolity/ proſząc áby ſie thego dniá vpokoili/ przyrzekáiąc ná ich żądánie

24:

wſzytko ziednać v Pátrycyuſow/ y vchodził ie iż ſie thego dniá od záburzenia

25:

wſtrzymáli. Názáiutrz Senat rozbierał tákie przygody/ tám ſobie przymowili

26:

Serwilius y Appius/ názwał go Appius wodzem ſzalonych vbogich/ á on go

27:

záſię nádętym á przycżyną złych rzecży. Ieſzcże końcá nie było ich rzecży/ przy=

28:

ſzłá nowiná iż nieprzyiaciel woiuie kráiny Rzymſkie/ wołano do zbroie zárazem.

29:

Słyſząc to poſpolſtwo vbogie/ nie tylko do zbroie nie ſzli/ ále y rádzi byli nieprzy

30:

iacielowi/ mowiąc: lepiey nam Wolſkim ſlużyć/

Wolſkowie.

niż domá w łáńcuchoch álbo

31:

w pęciech ſiedzyeć v Pátrycyuſow. Miáſto wſzytko płákáło/ widząc zámieſzá=

32:

nie Rzecżypoſpolitey ſzkodliwe. Widząc to Senat Rzymſki/ prośili Serwili=

33:

uſá áby ná oycżyznę bácżność miał á vpokoił ie/ áby ku they potrzebie ſzli we

34:

zbroi/ przyrzekáiąc im zá nágrodzenie wſzytkiego.

Serwilius.

Vbłagal ie Serwilius le=

35:

dwa/ iż byli ku potrzebie/ á woźnemu kazał wołáć pirwey po wſzytkim Rzy=

36:

mie/ áby żadny przez ten cżás potrzeby nie śmiał winowáyce ſwego domu áni

37:

ſtátku wſzelkiego bráć/ áni przedáwáć/ áni záſtáwiáć nikomu pod winą/ tákież

38:

żon/ dzyeći/ ſług ich nie pocięgáć. Przyzwolili vbodzy/ przeto ſzli á záſtápili

39:

Wolſkim/ poráźili ie y korzyść wielką odzierżeli/ y miáſto ich Swezám wzięli.

Swezá miáſto.

40:

Látá od Rzymu záłożenia 260. przyſzłá potrze=

41:

bá ná Rzymiány przećiw Sábinom/ á gdy kazáli do zbroie/ chłopſtwo/ to ieſt

42:

lud poſpolity/ niechciał/ pámiętáiąc iż im obietnic pirwſzych nie wypełniono/

43:

przeto ſprzyſięgli ſie s Pátryciymi ku potrzebie Rycerſkiey nie bywáć.

¶ Plebeuſzowie
ſprzyſięgli.

A w tym

44:

ieden s Plebeuſzow od rádzyec pochwycon ieſt od ſług mieyſkich o niepoſłuſzeń

45:

ſtwo. Widząc poſpolſtwo/ rzućili ſie á odięli go/ á gwałt vcżynili ſtárſzym nie

46:

folguiąc/ bliſko złego było. Słyſząc Wolſkowie roſterk w Rzymie/ woiowáli

47:

Rzymſkie páńſtwá/ przeto były wielkie ſtráchy á boiáźni w Rzymie. Bacżąc to

48:

T. Lárgius zacny mąż/ przyſtąpił przed Senat y mowił/

Lárgius roſtro=
pny á beſpiecżny.

widzę że ſie wſzyſcy

49:

boią á niewiedzyeć cżego/ ia ſie nic nie boię Wolſkich áni Sábinow/ bo to má=

50:

ły ſtrách nieprzyiaciel/ poſtronny zwłaſzcżá/ kto ma rozum á cżym odeprzeć ná

51:

ten cżás/ ále mię tego więtſzy ſtrách/ iż roznice á niezgodá miedzy námi w mie=

52:

ſcie powſtawa/ to rychley przynieſie vpadek wſzytkim/ ábych miał winowáć

T	kto tego przy=

strona: 107v

Kſięgi pirwſze

kto tego przycżyną/ powiem ná obie ſtronie. Ieſt poſpolſtwo niepoſłuſzne/ á

wáſz gniew przećiw im nie vkrocony/ żadny ſie w ſwey ſpráwie miernie obcho=

dzić nie vmie. Ieſli to dwoie miedzy ſobą vmiárkuiecie/ łácno nieprzyiacielom

odeprzem. Mnie ſie zda pánowie ſtárſzy/ iż inácżey poſpolſtwá nie vkroćimy

iedno gdy ie s ſlubow á z zakłádow wypuśćimy/ vcżynimy záſię z nich przyiacie=

le ſobie. Przećiw temu Appius mowił/ námawiáiąc rádę áby ná to nie przyſta=

wáli/ mowiąc:

Appius vporny.

iż káżdy vpadek miáſtá pocżyna ſie od cudzey korzyśći álbo do=

brá/ bo iákoby im raz tego dopuſzcżono/ potymby chcieli ſwoim vporem ine rze

cży przewodzić nizacż ſtarſzych nie máiąc/ ále Diktatorá vſtaẃcie/ ná ktorego

10:

oni y ini przyzwolą/ ten zupełną mocą decyzye miedzy námi á imi niechay cżyni/

11:

chcecieli złemu zábieżeć. Podobáło ſie to młodſzym. Serwilius przećiw temu/

12:

drudzy záſię przećiw iemu/ były rozmáite namowy porządkiem. Senat ná oſtát

13:

ku wybrał Dyktatorá powtore M. Wáleryuſá.

M. Wáleryus
wtory Dyktator.

Przyiąwſzy to pańſtwo Wá=

14:

leryus wybrał ſobie Hetmánem Serwiliuſá. Wáleryus wezwawſzy poſpol=

15:

ſtwá/ vcżynił do nich długą rzecż około Rzecżypoſpolitey mnożenia y ſkáżenia/

16:

gdzye im też ná oſtátku obiecał ziednáć v Senatu áby ie s tego wyzwolono o co

17:

prośili. S tey przycżyny z rádoſcią przeciw nieprzyiacielom ſwoim wſzyſcy wy=

18:

ſzli/ poráźili ie y ſkroćili ich pychę. Po tey poſłudze dzyękował Waleryus po=

19:

ſpolſtwu. A gdy ſię dopierał v Senatu obietnic zá poſpolſtwem/ odkłádáli ty

20:

rzecży á przedłużali w rádzye. Widząc to poſpolſtwo/ wybrawſzy miedzy ſobą

21:

ſtarſzego Sycyniuſá/ zebrawſzy ſie ſpołu/ żaden ich iuż nie mogł hámowáć od=

22:

ſtąpili od Rádzyec/ pobrawſzy chorągwie/ oſiedli gorę ktorą zową Sacer

23:

mons/

Sacer mons.

á tám drudzy do nich z miáſtá potáiemnie przychadzáli. A gdy zá nimi

24:

ſłano proſząc s płácżem áby ſwych nie odſtępowáli.

Roznice w Rzy=
mie.

Przećiw ktorym Sycynius

25:

mowił/ iáka to vſtáwicżność wáſzá/ zowiecie nas ſwoimi á wypądzacie nas/ zo

26:

wiecie nas przyiacielmi á cięſzkość nam cżynicie/ ná oſtátku vcżyniliſcie z nas

27:

wolnych niewolne/ á wżdy nas do ſiebie prośicie/ iákaby nam byłá pewna obie=

28:

tnicá wáſzá/ ponieważ nie ieden raz omyliliſcie nas obietnicámi ſwemi/ á ták

29:

ſiedźcieſz tám ſámi w mieſcie/ doſyć nam będzye mieć wſzytkę zyemię/ á to bę=

30:

dzye náſzá oycżyzná. Gdy to poſłowie powiedzyeli w mieſcie/ płácżu było doſyć/

31:

boiąc ſie by z nieprzyiacielem ná nie nie przyciągli. Ráyce tákież Senat Rzym=

32:

ſki vrádzili poſłáć do nich poſły mądre á roſtropne/ coby ná ich ſtronę áni ná

33:

Pátrycyuſow nie byli przychylni álbo pochlebni/ námawiáiąc ie obietnicámi

34:

pewnemi áby ſie do miáſtá wroćili/ wſzákże pirwey ná to kazáli wotowáć/ y wo

35:

towáli/ Menenius zá poſpolſtwem/ po nim Wáleryus mowił/ iż to wſzytko ná

36:

nas przyſzło com przed tym powiedał/

Menenius.
Waleryus.

lepiey było ten ogień zágáśić poki był

37:

ieſzcże gory nie wzyął. Ná oſtátku rádził áby byli poſłowie do nich poſłáni o

38:

zgodę przyiacielſką/ poki ſie nieprzyiaciel nie zgotuie ná nas. Appius przećiw

39:

temu záſię/ áby nie ſłano do nich żadnych poſłow iáko do niepoſłuſznych/ bo bę=

40:

dą mnimáć ábyſmy ſie ich bali/ ále ſłuſzniey będzie kiedy oni poſlą do nas iáko

41:

chłopi do ſtárſzych. Ná oſtátku Senat vłożył/ áby dzyeſięć mężow zacnych do

42:

nich poſłano/ áby ktorym obycżáiem mogą vchodzić lud poſpolity/ ſtáráli ſie o

43:

to ſwemi głowámi/

Dzyeſięć mężow poſlowie.

przyrzekáiąc im wſzytko nágrodzić á vcżynić cżego żądáią/

44:

y obietnice pirwſze wypełnić/ áby záſię s Pátrycyuſy wzyęli przyiaźń/ á do ſwo=

45:

ich właſnośći beſpiecżnie przyſzli.

46:

¶ Tegoż dniá kiedy roſkazano poſłom/ iecháli do poſpolſtwá rycerſkiego/ prze=

47:

ćiw ktorym ná przedmieſcie wyiecháło rycerſtwo vbogie s Sycyniuſem. A gdy

48:

ſie ziecháli á pozdrowienie ſobie dáli/ rzekł Sycynius do poſlow/ ieſli máią z ni=

49:

mi iáką ſpráwę áby tám powiedzyeli. Przyſtąpił ſie Waleryus przodkiem mąż

50:

ſtárego wieku/ oſoby godney/ wymowy roſtropney/ mowił ku poſpolſtwu:

Wáleryus do po
ſpolſtwá

Nie

51:

máſz nic inego iuż obywátele náſzy/ dla cżegobyſcie ſie ociągáli á nie mieli przyść

52:

do ſwych właſnośći/ á poiednáli ſie s Pátrycyuſy/ bowiem Senat vſtáwił o

53:

was dekret doſyć ſłuſzny á miłośćiwy/ przeſzłych rzecży ktore ſie w tym záwi=

chrzeniu dzya=

strona: 108

Wiek cżwarty.

Liſt 108.

chrzeniu dzyały w tych to cżaſiech/ nikomu z was nie wſpomináć ku złey ſtro=

niey nas poſly poſłał w tey rzecży ktore znał być ludzkie á dobre^orozeznánia/

dawſzy nam moc zupełną to iednánie poſtánowić/ przeto im dzyękuycie/ iż to

miáſto Rzym wiele ludzyom pánuiąc/ zwykło nikomu nie vſtępowáć/ wam do=

browolnie vſtąpiło á k woli wáſzey záwżdy gotowe/ y vprzedziło was w poſel=

ſtwie/ gdzye było ſluſzniey wam pirwey vprzedzić iáko młodſzy ſtárſze/ groźbam

wáſzym ſie nie przećiwiąc/ tákież poſelſtwá pyſzne wáſze skromnie znaſza/ ále iá=

ko mądrzy oycowie głupim ſynom á nie zwycżaynym/ ich płochośći folguiąc/

práwá ſwego vſtępuią/ dla ná potym obacżenia/ przeto powiedaycie cżego po=

10:

trzebuiecie/niechay was ſwawolá á wyſoka myſl nie vnaſza ná ſtronę/ roſterki

11:

wſzelkie opuśćiwſzy/ zbroię złożywſzy/ weſeli podźcie do miáſtá tego ktore was

12:

wychowáło. Przećiw temu záſię Brutus mowił/ zá wſtydem y rzewniwoſcią

13:

z boiáźnią przydzye nam pokornym mowić/ gdyż potrzebá przyſzłá iż muśim:

Brutus od po=
ſpolſtwá.

14:

Dáłeś tu znáć Wálery/ iż nam miłość á łáſkę Senat vkázuie dekretem ſwym/

15:

áby náſze weſołe przyśćie było do miáſtá/ á náſzego wyſtępku ná złą ſtronę nie

16:

ma nam nikt wſpomináć/ iákobyſmy bárzo przećiw wam wſzem wykrocżyli á

17:

przewinili/ wiele rzecży ieſt ktore nam bronią pod wámi być Wálery/ á to na=

18:

więcey iż tu przełożyliſcie náſze wyſtępki/ á ſwoiego złego záchowánia przećiw

19:

nam nic. Ządacie po nas ábyſmy ſie iednáli á do miáſtá przyſzli/ á ktorym oby=

20:

cżáiem álbo pod ktorą vmową/ tego nie powiedacie. Bo cokolwiek pirwey by

21:

ło obietnic od was/ żadneieſcie nie wypełnili/ tylko ſłowá dawacie á nic ine=

22:

go. Ieſliſmy was nie obráźili/ łáſki żadney ſzukáć nie będzyem v was áni zápo=

23:

mnienia/ á ieſliſmy od was obráżeni/ muśim pokuśić fortuny. Cżemu rádniey

24:

nie wyznawacie zápomnienia nam wáſzego wyſtępku/ niżli náſz przećiw wam/

25:

ále cżegobyſcie ſami mieli prośić/ to ná nas wkładacie/ háńbiąc przyrodzenie

26:

prawdy/ vmieycie ſie vbogim záchowáć/ bez ktorych żadny pánem nie może być.

27:

Wiecie náſze poſługi zacne á cnotliwe z dawná/ náſzeć było roſkázowánie pir=

28:

wey w Rzymie pod krolmi/ cokolwiek Rzym nábył/ wſzytko przez nas. Iákie=

29:

ſmy walki wiedli przećiw Látynom/ Sábinianom/ z Etruſki/ s Tárquiniuſy/

30:

to wam ſámym iáwno/ przez ty walki máiętnośći náſze wycieńcżáły/ áż gdy ty=

31:

ránni náſtali nas z wolnych niewolniki pocżynili/ orząc/ kopáiąc/ ſzcżepiąc/

32:

wam pożytki cżyniąc/ á ſobie wiecżną niewolą gotuiąc/ potym będąc zádłuże=

33:

ni dla lichwy przyſzliſmy ku nędzy á z nędze w niewolą/ nu nas więzáć/ ſadzáć/

34:

bić/ morzyć/ dzyęći żony bráć w niewolą/ ſąli to ludzkie rzecży Wálery? A gdy=

35:

ſmy ſie s tey niewoley pocżęli wyłámowáć/ wneteſcie nas ſwoim okłámánym

36:

obiecowániem zdzyáłali/ wielekroć my wierząc/ wſzytkoſmy vcżynili cżego po

37:

nas chciano/ przez vſtá Serwiliuſowe. A ták ieſliſcie w poſelſtwie przyiechá=

38:

li/ cżemuż doſtátecżnie á otworzyſcie poſelſtwá nie powiecie/ ktorym obycżá=

39:

iem nas do ſiebie przyzywacie/ á kto zá was nam będzye ręcżył/ nie możem wá=

40:

ſzym obietnicam gołym wierzyć/ gdyſcie nas iuż nie raz imi omylili/ ſluby y przy

41:

ſięgi ſwoie w niwecż obroćili/ poty nam folguiecie poki potrzebá bywa/ á gdy

42:

potrzeby nie máſz/ tedy nas ſadzacie. A ták ná ty vćiſki nas do Pátrycyuſow nie

43:

przyzywaycie/ bo was w tym ſłucháć nie będzyem/ wyrzekſzy to Brutus vmilkł.

44:

Płákáli wſzyſcy ſtoiący. Poſłowie myſlili ná tho/ potym wyſtąpił Lárgiryus

45:

Ráycá poſeł drugi/

Lárgiryus.

vcżynił rzecż do nich ná obie ſtronie/ winuiąc cżęſcią ty

46:

ktorym dłużno iż ſie niemiłośćiwie z dłużniki obchodzą/ winuiąc też dłużniki

47:

iż ſwoim vporem chcą ludzkie pieniądze mieć á nie prośbą. Potym też Mene=

48:

nius Agrypá Ráycá poſeł wſtąpił/ mowił do nich przez przypowieść:

Menenius mo=
wi.

Mężo=

49:

wie Plebei/ poſłániſmy do Senatu do was/ nie wymawiáiąc go v was/ áni też

50:

was winuiąc álbo oſkárżáć/ bo tego cżáſu nie/ ále ábyſmy roſterki á zámieſzánie

51:

ſpolne vſpokoili. Ieſt miáſto káżde podobne ciáłu cżłowiecżemu/ bo tákież s

52:

cżęśći ſwoich ſłożone ſpolu/ á káżda cżęść roznego bytu. Przyſzły cżłonki do żo=

53:

łądká żáłuiąc ſie nań/ iż on ſpokoiem leży trawiąc/

Przypowieſć A=
grypy.

á ony muſzą prácowáć/ prze=

T 2	to rzekły:

strona: 108v

Kſięgi pirwſze

to rzekły: cżemu ſie s tey niewoley nie wyłamiemy ábyſmy ná kogo pracowały/

zbędzyem wielkiey prace. A gdy thák vcżyniły/ w krotkim cżáſu pocżęły nogi

mdleć y ine cżłonki od głodu/ muſiáły záſię prácować przeprośiwſzy żołądká.

Tymże obycżaiem rozumieycie o mieſcie náſzym/ ábyſmy wſzyſcy nie pomdleli

kiedy ſie od ſiebie oderwiem. Przeto przeſtańcie tego/ á z miáſtem iáko cżłonki

z żołądkiem ſie ſpoycie/ Senat wſzytko vcżyni cżego żądacie/ á iuż teraz piſzcie

práwá iákie ſobie chcecie wymyſlić/ námowimy Senat tákież Pátrycyuſy iż ie

prziymą á potwirdzą. A nie dufacieli moim ſłowom/ będzyem wſzyſcy ręcżyć

álbo zakłády damy s pewnym przyrzekániem/ iż ſie wam k woli wſzytko sſtá=

10:

nie. Brutus/ piękne obietnice wáſze ſą y wierzymy ſłowom/ ále wżdy lepiey to

11:

pewnoſcią obwárowáć dla niektotych tyránnow.

Brutus.

Spytano ich iákiego obwá=

12:

rowánia chcą. Rzekł Brutus/ dopuśćcie nam iż káżdego roku będzyem mieć

13:

moc wybráć kilko Mágiſtratow/ ktorzyby náſzych praw y inych rzecży ſtrzegli/

14:

á o krzywdy náſze mowili/ ták w rádzye iáko y oſobno/ á prace inſzey nie mieli/

15:

áby z ich pomocy poſpolſtwo nie było vciśnione/ thedy tym obycżáiem poie=

16:

dzyem do miáſtá á nieprzyiáciele ſkroćimy. Wołał poſpolity cżłowiek proſząc

17:

áby ták było. Odiecháli poſłowie/ powiedzyeli przed Senatem ich rzecż/ rozbie

18:

ráli to rozmáicie/ drudzy przyzwaláli drudzy nic/ iáko Appius/ mowiąc: by

19:

potym z iednego miáſtá nie były dwie. Przyſzło ná to po długiey rozmowie iż

20:

im pozwolili cżego żądáli. Rozdzyeleni tedy Plebei/ to ieſt poſpolity lud/ ná

21:

cżterzy cżęśći álbo dwory/ ktorzy ſobie Mágiſtraty álbo Woyſkie wybieráli ká

22:

żdy rok po pięći/

Mágiſtraty ál=
bo Trybuni.

pirwſzy Iunius Brutus/ Sycynius/ Licynius G. Licynius

23:

P. Iufylius C. zwoławſzy poſpolſtwá/ kazáli ſie im zwáć Sacer Magiſtratus/

Sacer Magi=
ſtratus.

24:

pod práwem piſánym vtwirdzonym/ áby żadny Trybuná (pod gárdłem y má=

25:

iętnoſcią y wypędzeniem) nie śmiał/ áni ſłowem/ áni ręką/ áni myſlą złą obrá

26:

żáć/ ták przez ſię iáko przez kogo inego. Przyſięgáli też áby wſzyſcy dzyerżeli prá

27:

wá przerzecżone wiecżnie/ przydawſzy dwu cżłowieku godnych Trybunatom

28:

ku poſłudze. Potym ciągnęli przećiw Wolſkim/ ich moc potárli/ y ſkaráli nie=

29:

poſłuſzne ktorzy od nich odſtąpili byli/ y pod Rzymſką moc przymuśili.

30:

¶ Tráfił ſie wielki głod w Rzymie/ chćiał Senat áby poſpolity lud leżał ná

31:

gránicach/ á z nieprzyiacielſkich kráin żywnośći ſobie doſtawał. Ale Trybuna=

32:

ći álbo Mágiſtratowie máiąc práwá mocne po ſobie/ niechcieli ná to przyzwo=

33:

lić. Dla cżego iecháli poſłowie do Sycyliey/ ſkąd zboża doſyć w okręciech przy=

34:

wieźli/ iedno zá pieniądze drugie dárem od Aryſtodemá Tyránná.

Aryſtodeus.
Tyránnus.

Około ro=

35:

zdawánia á ſzáfowánia zboża były wielkie roznice/ niektorzy chcieli áby to zbo=

36:

że od Tyránná było dano poſpolitym ludzyom ná żywność/ á kupne zá máłe pie

37:

niądze przedawáć. Drudzy przećiw temu byli mowiąc/ iż lepiey s ſzpichlerzow

38:

káżdemu iednáko przedawáć/

Száfunek zboża.

á potym drugiego kupić/ nie będą poſłuſzni pro=

39:

ſty lud áni będą robić/ gdy będą mieć żywność dármo. Március Koriolanus/

40:

ten przećiw poſpolſtwu był mowiąc/

Márcyus Kory=
olanus.

lepiey ie ciáſno chowáćáby miernieyſzy

41:

byli/ bo pirwey nie s potrzeby to vcżynili iż ſprzyſiągſzy ſie z miáſtá wyſzli/ ále w

42:

obycżay ſkáżenia miáſtá z vporu ſwego. Słyſząc to Trybuni ktorzy byli obroń=

43:

ce poſpolſtwá/ będąc w ten cżas przy Senacie/ wołáli pomſty ná Koriolaná/

44:

iáko ná gwałtowniká práwá á ſkaźce miáſtá/ á by Pátrycij nie hámowáli ná

45:

ten cżás/ pomyſliliby o iego złym zárázem. Názáiutrz powiedzyeli poſpolſtwu

46:

iego ſłowá. Poſłali poń. Sfukał poſły á nie przyſzedł. Kázáli go Tutnárom

47:

przywieść.

Wasni wnętrz=
ne.

Pátrycyowie nie dáli poki práwem nie będzye pokonan. Trybuna=

48:

ći s poſpoltwem wzburzyli ſie przećiw Pátrycyom mowiąc przed Senatem/

49:

iż nam z mocy biorą tego ktory gárdło álbo wywołánie záſłużył. Minucyus

50:

Ráycá wymowny mowił do nich zá Koriolanem:

Minucyus.

ná oſtátku nie możeli być

51:

inácżey áby go dárowáli Senatowi y Ráycom/ tedy będzye iedność á zgodá zá=

52:

ſię w mieſcie. Ieſli thego nie vcżynicie ná prośby náſze/ á będzyecie chcieć co

53:

gwałem pocżynáć/ wiedzcie pewnie że wam nie vſtąpimy. Mierniey zá tym

Trybunaći mo=

strona: 109

Wiek cżwarty.

Liſt 109.

Trybunaći mowili. Sycynius powſtawſzy/ obroćił ſie ku Márcyuſowi/ mo=

wił:

Sycynius Trib.

Ty wiele złego nácżyniwſzy miedzy Rzecżąpoſpolitą/ ieſzcżeſz łáſki nie pro

śiſz? Powiedzyał/ gdy mię przed Senat pociągną álbo przed Rádę/ tedy bę=

dę wiedzyał cobych miał mowić/ ále do tych nowych vſtaw wáſzych nic mi do

nich. Iuż go byli chcieli wolnego vcżynić/ ále zá tymi ſłowy iego záwołáli/ go=

dzyen śmierći. A gdy go chciecli poimać á zrzućić s ſkáły/ ſkąd thákie miotano

przećiwniki práwu/ rzućili ſie Pátrycij/ nie dáli go bráć.

Zámieſzánie Rze
cżypoſpolithey
Rzymſkiey.

Poſpolſtwo záſię ná

Pátryciye. Ráyce miedzy nie weſzli/ ledwa vſpokoili to zámieſzánie. Brutus

Trybunat hámował poſpolſtwo y towárzyſzá Sycyniuſá/ mowiąc: iż nie godzi

10:

ſie żadnego trácić poki go práwem nie przekona kto. Sycynius potym rzekł do

11:

poſpolſtwá/ widzicie to/ y Pátrycyuſowie wolą być z iednym cżlowiekiem py=

12:

ſznym/ niżli zwámi ktorych wiele ieſt pokornemi. A ták vſtęṕmy teraz/ á dzyeń

13:

ſłożymy ſpráwie s tym Koryolanem.

14:

¶ A gdy o tym ſpráwę á práktykę mieli przećiw Koryolanowi/ przewiedli to

15:

poſpolſtwo/ iż komuby ſie kryzwdá zdáłá w práwie przed Pátrycyuſy/ mogł á=

16:

pellowáć do poſpolſtwá. S tey przycżyny Márcyus Koryolanus muſiał ſtá=

17:

nąć przed przełożonemi s poſpolſtwá á ſpráwowáć ſie.

K. Márcyus wy
wołan.

Stánąwſzy tám/ poſtę=

18:

powano s poſpolſtwá przećiw iemu/ iákoby on był ſkaźcá poſpolitey rzecży/ mo

19:

wiąc przećiw práwu y vſtáwie/ poſly háńbiąc y fukáiąc kiedy poń z vrzędu po=

20:

ſlą. Przeto od nich ze dwu win był oſądzon ná wywołánie z zyemie. A w tym

21:

Koryolanus pierśi ſwoie nágie/ ná ktorych blizn pełno było/ przed wſzytkimi

22:

vkazał/ mowiąc:

Koryolon blizny
vkázuie.

ieſlim ia to ſkaźcá Rzecżypoſpolitey/ gdyżem z młodośći ſwey

23:

ieſzcże áż do tego cżáſu cżołá ſwego przećiw nieprzyiacielowi náſzemu záwżdy

24:

nie záſtáwiał/ cżego ieſzcże znáki oto vkázuię. Przeto niektorzy chcieli áby był

25:

záſię przywrocon/ drudzy mowili/ muśim práwu á nie miłoſierdzyu folgowáć.

26:

A w tym Pátrycij ſmutni/ á poſpolſtwo weſołe/ odeſzli.

27:

Rozdzyał dwudzyeſty y ſiodmy/ o wygná=

28:

niu Koryolaná.

29:

Ało tho ruſzyło Koryolaná iáko mężá práwego/

30:

przyſzedł do domu/ nálazł żonę dzyeći y mátkę ſmutne/ roſtár=

31:

gáli ná ſobie odzyenie/ cieſzył ie proſząc/ áby ſynow iego byli

32:

pilni/ ktorych miał dwu/ było im iednemu ix. á drugiemu xj.

33:

lat Wyſzedł z miáſtá nie powiedáiąc nikomu do kąd ſie miał

34:

obroćić/ ſzedł do Wolſkich Rzymſkich nieprzyiacieli/ á wſzákże

35:

z boiáźnią/ bo im wielkie ſzkody cżynił od Rzymian/ ſtąpił do Tulliuſá/ powie=

36:

dzyał mu przygodę ſwoię. Ziednał mu ſáſkę v Wolſkich dawſzy mu rękę w przy

37:

iacielſtwo wierne.

Tullius Hetman
Wolſkich.

Zmowili ſie przećiw Rzymiánom/ á iż przymierze mieli Wol

38:

ſkowie od dwu lat z Rzymiány/ przeto s porády Koryolaná ſzli ná zmowie nie=

39:

ktorzy od Wolſkow do Rzymá ná ſwięto/ á tám w rádzye táiemnie powiedzye=

40:

li/ iż Wolſkowie w then odpuſt chcą miáſto vbieżeć táiemnie. S tey przycżyny

41:

Rzymiánie wſzytek lud wygnáli Wolſkich/ ktorego tám wiele było/ z miáſtá.

42:

Tullius żáłował ſie tey lekkośći po wſzytkich mieſciech Wolſkich/ przeto ſná=

43:

dnie nád przymierze woyſko zebráli przećiw Rzymiánom/ poſławſzy pirwey

44:

Wolſkowie do nich áby im wroćili co pobráli gwałtem/ ieſli inácżey vcżynią/

45:

pewnego á rychłego nieprzyiacielá nas máią. Słyſząc tho Rzymiánie dáli od=

46:

powiedź/ rozumiemy dobrze Wolſkim iż známi prágną walki/ bo ſie tego ná=

47:

pieráią cżego ſámi rozumieią iż nie damy/ á ták co chcą niechay pocżynáią.

48:

¶ Zebráli tedy Wolſkowie dwie woyſká/ w iednym przełożyli Tulliuſá/ w dru

49:

gim Márcyuſá/ Tullius kráiny Láćińſkie woiował/ Márcyus Rzymſkie/ tyl=

50:

ko Pátrycyuſom dał pokoy. Przećiw ktoremu Rzymiánie wyciągli/ poráżeni

T 3	od Koryola=

strona: 109v

Kſięgi pirwſze

od Koryolana wielekroć/ wielkich korzyśći doſtał Koryolan. Wſzyſcy ſie dzi=

wowáli iego fortunie/ wielkim cżłowiekiem vcżynion v Wolſkow/ á iuż vmyſlili

Rzym mocą wzyąć/ przeto popuſtoſzywſzy kráiny około Rzymá/ obległ miáſto/

ták długo leżał áż było bárzo duſzno Rzymiánom. Przeto bacżąc iż złoſcią áni

żadną mocą nie mogą mu odeprzeć/ dáli ſie z nim ná miłość á łáſkáwe rokowá

nie/ poſławſzy k niemu poſły/ obiecuiąc wſzytko vcżynić cżego iedno po nich bę=

dzye żądał/ áby ie wyzwolił od oblężenia. Pirwſze poſłowie przyſzli k niemu/ v=

cżynili rzecż ſzyroką do niego/

Poſłowie do Ko=
ryolaná

áby ſie zmiłował nád oycżyzną ſwoią ktora go wy

chowáłá. Vcżynił theż do nich rzecż/ wymawiáiąc ſie wiele przycżynámi/ dla

10:

ktorych tego nie może vcżynić. Drudzy poſłowie zacni z Rády iecháli do niego

11:

tákież proſząc/ nic nie otrzymáli. Trzeći poſłowie byli kápłani y iego przyiacie=

12:

le/ prośili tákież iechawſzy k niemu s płacżem pádáiąc przed nim/ áby ſie nád

13:

żoną y ſwymi dzyećmi zmiłował/ tákież nád mátką właſną y nád inymi przyia=

14:

ciołmi. Wymawiał ſie długą rzecżą/ iż on tego nie może vcżynić nád wolą pa=

15:

ná ſwego. Dáley Rzymiánie niewiedzyeli co cżynić/ bo ich głod dolegał. Ale s

16:

porády Wáleryey prośili Weturyey mátki iego/ y żony Wolumniey/ aby k nie=

17:

mu ſzły á prośiły miłoſierdzya v niego/ áby od oblężenia odciągnął.

Wálerya.
Weturya.
Wolumnia.

Weturya

18:

ácż ſie długo wymawiałá ſluſznemi wymowkámi/ wſzákże wſzytkim k woli mu=

19:

ſiáłá vcżynić ná prośby ich/ iż ſzłá do woyſká do ſyná Koryolaná wzyąwſzy s ſo

20:

bą Wolumnią żonę iego z dzyećmi/ zá ktoremi theż ſzło wielkość pań za=

21:

cnieyſzych.

22:

¶ Koryolan gdy vyrzał wielkość pań idąc do woyſká bezpiecżnie/ niewiedzyał

23:

kto ieſt/ á gdy ſie dowiedzyał iż pánie Rzymſkie/ dziwował ſie ich ták wielkiey

24:

śmiałośći/ wyſzedł przećiw im dáleko złożywſzy s ſiebie rycerſkie vbiory/ vyrzał

25:

mátkę/ żonę/ y dzyeći/ Mátkę napirwey/ potym żonę y dzyeći obłápił/ poiął ie

26:

do namiotu y kazał ſiedzyeć. Spytał potym cżego chcą. Tám Weturya mátká

27:

iego vcżyniłá k niemu rzecż ſzyroką (nie iáko niewiáſtá/ ále iáko ieden Cicero ál

28:

bo Demoſtenes kráſomowce) o cżym Tytuts y Plutárchus piſáli. Mátká mo=

29:

wiłá napirwey: Niewiem ieſlim do ſyná przyſzłá cżyli do nieprzyiacielá/

Weturya mowi
do ſyná.

potym

30:

prośiłá áby pámiętał ná oycżyznę ſwoię/ żonę/ dzyeći/ y mnie mátkę ſwoię/ á

31:

odciągnął od oblężenia/ á wyrzekſzy pádły wſzytki ná zyemię proſząc miłoſier=

32:

dzya. Podnioſł mátkę/ vcżynił do niey rzecż:

Koryolan do má=
tki.

Mátko moiá miła wielkich rzecży

33:

po mnie żądáſz/ á ku więtſzym mię przywodziſz/ nie mnie áni ſobie wolnośći pro

34:

śiſz ále komu inemu/ mnie wydáiąc nieprzyiacielom moim. Ządáią Rzymiánie

35:

v mnie miłoſierdzya teraz/ á pirwey go mnie ſámemu vcżynić niechcieli/ cho=

36:

ciam vkázował znáki moich dobrych á cnotliwych poſług ktorem cżynił záwżdy

37:

dla nich z młodośći ſwoiey. Nie godzi mi ſie tego vcżynić bez dowolenia páná

38:

mego/ ktoremu Rzymiánie wiele miaſt y kráin pobráli/ á do tego cżáſu wroćić

39:

niechcą. Przeto cię proſzę mátko namilſza/ nie przywodź mię ku rzecżam niepo

40:

dobnym/ nieſpráwiedliwym/ áni ku trudnośći/ ále rádniey námawiaycie Rzy=

41:

miány/ áby poſłáli do páná mego á wroćili co pobráli/ á przyiacielſkie z nim ná=

42:

łożyli/ moie niewinne wywołánie záſię nágrodzili/ będzye przyiaźń miedzy ná=

43:

mi wiecżna. Weturya záſię do Koryolana: Aniż ia tego żądam ſynu moy mi=

44:

ły Márcy/ áby ty był zmiennikiem Wolſkich pánow ſwych/ á cżynił co bez ich

45:

woley/ ponieważ cię oni wygnáńcá przyięli/ á zwierzylić ſie wielkich ſpraw v

46:

ſiebie/ ále odwiodſzy woyſká idź do nich á powiedz powolność ludu Rzymſkie=

47:

go/ iż chcą vcżynić wſzytko co ſie im podobáć będzye. Koryolan drugą rzecż v=

48:

cżynił do mátki/ wymawiáiąc ſie iż tego vcżynić nie może/ ále przyiedź do mnie

49:

miłá mátko á będzyeſz ſie miáłá dobrze z żoną y z dzyećmi moimi. Weturya zá=

50:

ſię do ſyná: Ia nieſzcżęſna żoná miedzy wſzytkimi ná ſwiecie/ żem cię w moich

51:

leciech wygnáńćem być vſyſzáłá/ á w ſtárośći mey nieprzyiacielem poznáłá/ ſą

52:

bogowie ſpráwiedliwi y miłośćiwi/ tego też po ludzyech chcą záwżdy áby byli

53:

lutośćiwi. Doſycieś ſie pomśćił Márcy ſynu moy nád Rzymiány krzywdy ſwo=

iey/ iżeć żadne=

strona: 110

Wiek cżwarty.

Liſt 110.

iey/ iżeć żadnego kráiu nie máſz cáłego około Rzymá/ przez miecż y ogień s two=

iey przycżyny. Trzebáć ſie obawáć zaprawdę áby ná ſię bogow nie poruſzył nie=

miłoſierdzyem ſwoim/ ktoryś nie tylko ludzyom ich ná prośby pokorne nie=

chciał vcżynić żadnego miłoſierdzya/ ale y kapłańſkie prośby ſług bożych wzgar

dziłeś á w niwecż obroćił/ ktorzy cię dla bogow prośili o miłoſierdzye. Ná o=

ſtatek mnie mátki właſney/ żony/ y dzyeći ſwych pokorne prośby pomiataſz/

ktorzy tobie do nog przypadamy krwáwemi łzámi ſie oblewaiąc/ mnieli napir=

wey? czy żonę? cżyli dzyeći chceſz zabić? á krwią moią chceſz ſie pomázáć? czego?

bogowie/ zakon/ y przyrodzenie bronią. Iuż ná iednym przeſtań/ álbo mię o=

10:

fiaruy piekielnicom zabiwſzy mię ſwą ręką/ álbo zá wſtydem boiąc ſie krwią

11:

mácierzyńſką pomázáć/ vſtęṕ mátce/ bo iuż bogowie inácżey thego niechcą

12:

mieć. A w tym przypadły do nog iego s płácżem wſzytki pánie. Rycerſtwo ine

13:

ocży ſwoie na ſtronę obroćili. Koryolan podniozſzy mátkę od zyemie/ rzekł:

14:

Zwyciężyłáś mátko namileyſza nieſzcżęſnego walki/ nie thobie áni mnie zácho=

15:

wáłáś oycżyznę. A w tym ſzcżedſzy ſie Koryolan z Rycerſtwem inym/ prośił

16:

ich áby to ná prośbę mátki iego vcżynili/ żeby odciągnęli. Odciągnęło Rycer=

17:

ſtwo od Rzymu nábrawſzy korzyśći doſyć/ á w tym pokoy miedzy imi á Wol=

18:

ſkimi pod ſłuſzną vmową vcżynić mieli.

19:

¶ Pánie Rzymſkie gdy ſzły do miáſtá z weſelim/ wyſzlo przećiw im wielkość

20:

pań drugich z rádościámi. Tám potym ná tym mieyſcu gdzye vbłagáły Kory=

21:

olaná/ dáły zbudowáć znamienity kościoł Fortunie niewieściey/ iż to ony ry=

22:

chley vbłagáły niż męſzcżyźni poſelſtwy ſwemi. Przeto zá ich dobrodzyeyſtwo

23:

vſtáwili ten obyczáy w Rzymie/ áby paniom wolno chodzić we złoćie/ áxami=

24:

cie/ w purpurze/ w páwłoce/ cżego przed tym broniono. Vſtáwiono też/ áby

25:

ná potkániu káżdy męſzcżyzná im z drogi vſtąpił y pocżćiwie pozdrowił. Zá ſtoł

26:

ná wyzſze mieyſce áby ſiadáły/ y wiele inych rzecży. Tytus Hetmán drugi Wol

27:

ſkow podwiodł lud mieyſki ná Koryolaná/ iż on zápomniawſzy dobrodzyey=

28:

ſtwá ich/ zmowę vcżynił z Rzymiány/ á od oblężenia ie wyzwolił. Gdy pozwan

29:

był przed krolá/ tám ácż ſie doſyć ſłuſznie wywodził/ wſzákże z nawodu Tytu=

30:

ſá od poſpolſtwá vkámionowan. Było iego imię właſne Március/ á Koryolan

31:

przemiánek od miáſtá Koryolo/ ktore był wzyął pod Wolſkimi.

32:

¶ O zacnośći inych mężow Rzymſkich/ tákież o ſpráwie ich będzye niżey/ bo

33:

ty rzecży záſzły dáleko ná piąty wiek/ przeto cżás náznácżyć piąty

34:

wiek/ w ktorym ſie ty rzecży dzyały.

35:

Monárchia wtora Perſka/ ktora trwáłá áż do Alekxándrá

36:

Wielkiego przez 191 lat/ od zábicia

37:

Báltyzerá.

38:

grafika

T 4	Piąty wiek

strona: 110v

Kſięgi pirwſze

Piąty wiek ſwiátá pocżytáią

być od zniewolenia Zydow/ álbo od skáżenia Ie

ruzálemprzez Nábchodnozorá/ áż do národzenia

Páná Kryſtuſá/ ieſt lat 589. Philo kłádzie 592.

Było od ſtworzenia ſwiátá 4610. Niektorzy kłá=

dą więcey. Od potopu 2369. Olimpiády 47. Rzy

mowi156. Cżáſu Tárquiniuſá Rzymſkie=

go krolá/ á Medskiego Aſtiágeſá/ á w

Egipcie Wáfreſá/ á w Kálde=

10:

iey Nábchodnozorá.

11:

Atá iedennaſtego Sedechiaſzá krolá Ierozo=

12:

limſkiego/ ſkáżenie Ieruzálem sſtáło ſie przez Nábchod=

13:

nozorá krolá Bábilońſkiego/ y zniewolenie Iudá/ o cżym

14:

wyzſzey piſano ieſt/ á od thego cżáſu pocżytaią być piąty

15:

wiek ſwiátá. Támże też do Bábilonu z Egiptu y z inąd

16:

kazał krol Bábilońſki Zydy zgromádzić. Byli tám Zydo=

17:

wie lxx lat/ według Ieremiaſzowego proroctwá. A gdy

18:

náſtał krol Báltázár Bábilońſki po Nábchodnozorze/

19:

ſkaran był od Bogá o bluźnienie przećiw Bogu/ gdy pił z nacżynia kościelne=

20:

go z miłoſnicámi/ ktore był iego dzyad pobrał w Ieruzálem w kościele Sálo=

21:

monowym. Abowiem tey nocy Dáryus Medſki á Cyrus Perſki krolowie/ przy=

22:

iechawſzy zábili go/ á Bábilońſkie páńſtwo poſiedli.

23:

Látá pirwſzego pánowánia Cyruſá z Dáryuſem

24:

w Bábilonie po zábiciu Báltyzerá/ rozumieiąc Dániel Prorok/ ktory tám był

25:

wzyęt z drugimi Zydy/ iż iuż przyſzły lxx lat Zydowſkiey niewoley/ modlił ſie ku

26:

Pánu Bogu/ áby racżył dáć Zydom przywrocenie do Ieruzálem według pro

27:

roctwá Ieremiaſzowego/ dla zbudowánia kościołá á iednośći zakoná przez

28:

Moiżeſzá vſtáwionego: Dáryus tedy ſpráwą Boſką ná tym był/ áby Zydom

29:

záſię wolność byłá przywroconá/ ále vmárł rychło/ przeto ieſzcże zá iego żywo

30:

tá Zydowie nei wyſzli byli z Bábiloná. Cyrys po nim ſam roſkázował/ przeto

31:

práwym Monárchą zoſtał ná ſwiecie/ gdy Perſom/ Medom/ w Bábilonie bę=

32:

dąc roſkázował.

Cyrus Monár=
chá.
Ezáiaſz w xxxxv.

Pobudzony thedy Cyrus s proroctwá Izáiaſzowego/ ktory

33:

przed 200 lat powiedał ſłowá Páńſkie/ mowiąc: Pomázáńcowi memu Cyru=

34:

ſowi podnioſę práwicę/ á poddam pod nię lud y kroleſtwá wielkie. Przeto Cy=

35:

rus mowił/ wſzytki kroleſtwá zyemſkie dał mi Pan Bog w moc/ á wierzę iż ten

36:

ieſt ktorego lud Zydowſki chwali. Dał ieſt Zydom wolność wynidź z niewoley

37:

ze wſzytkich kroleſtw ſwoich záſię do Ieruzálem/

Wyſcie Zydow z
Bábilonu.
Zorobabel.
Iezus.
Pocżet Zydow.

y wyſzli látá Cyruſowego pá=

38:

nowánia trzeciego pod ſpráwą kſiążęciá Zorobabelá/ y Iezuſa ſyná Iozedeck

39:

kápłaná nawyzſzego/ á Prorokow Zácháryego y Aggeuſá. Było wſzytkich Zy=

40:

dow ktorzy wyſzli z Azyey do Ieruzálem pięćdzyeſiąt tyſiąc. Dał im też Cyrus

41:

cżęść nacżynia kościelnego ku ſlużbie Bożey/ ktorych było w licżbie 540. Przy=

ſzedſzy do ſwey

strona: 111

Wiek piąty.

Liſt 111.

ſzedſzy do ſwey zyemie/ zebráli ſie wſzyſcy w iedność/ ſzli do Ieruzálem/ zbudo=

wáli ołtarz ku chwale Bożey/ y ofiáry cżynili ráno y wiecżor. Wtorego roku zá=

łożyli grunty kościołowi. Przyſzedſzy do nich Sámárytanowie/ mowili im iż

też zwámi będzyem budowáć kościoł/ boſmy też Zydowſkiego narodu. Rzekli

im kſiążętá y kapłani/ ſpolną rzecż ieſt káżdemu Bogá chwalić ták wam iáko

nam/ ále domu Bożego budowáć nie ſpolna/ bo iedno nam Cyrus dopuśćił A

gdy wywiedli ná gorę grunty/ byłá wielka rádość miedzy imi y weſelili ſie/ ták

iż nie znáć ieſli płákáli albo ſpiewáli od rádośći/ ále Sámárytanowie przeka=

záli im. A gdy ſámi nie mogli/ náymowáli vrzędniki álbo przełożone/ o cżym

10:

Cyrus niewiedzyał/ przeto nie mogli rychło kościołá poſtáwić.

11:

Rozdzyał dwudzyeſty y oſmy/ o Dánie=

12:

lu Proroku.

13:

Aryus wielki álbo Monárchá/ widząc znáki pro=

14:

rockie po Dánielu w Bábilonie/ wzyął go był do ſiebie do

15:

Medyey/ á był przelożonym v niego ná dworze/ y vmienił go

16:

ná wſzytko Medſkie kroleſtwo przełożyć/ dla cżego mu drudzy

17:

zayrzeli tego/ y rádę przećiw iemu vcżynili/ y uſtáwili ſtarſzy/

18:

áby żadny nie prośił nicżego v Bogá iedno v krolá/ rozumie=

19:

iąc to o Dánielu iż tę vſtáwę przeſtąpi/ á ktoby inácżey vcżynił/ miał być mie=

20:

dzy Lwy wrzucon. Przywiedli ná to krolá iż to potwirdził do trzydzyeśći dnigrafika

21:

dla więtſzego máieſta=

22:

tu iego. A gdy tego by=

23:

li pilni/ náleźli Dániela

24:

w záwárciu a on wytkał

25:

okná/ obroćił ſie ku Ie

26:

ruzálem/ cżynił modle=

27:

niedo Pána Boga ſtwo

28:

rzycielá wſzech rzecży.

29:

Pochwyćili go á przy=

30:

wiedli przed krolá á o=

31:

ſkárżyli/ iż przeſtąpił ich v=

32:

ſtáwę. Krol ſie záſmu=

33:

ćił/ ſzukał drogi iákoby

34:

go wyzwolił od thego.

35:

Ale oni wołáli iż ſie nie

36:

godzi krolowi vſtaw odmieniáć potwirdzonych/ pochwyćili go á wrzućili mie=

37:

dzy Lwy głodne. Ktorzy gdy mu nic nie vcżynili/ dziwowáli ſie wſzyſcy/ dla cże

38:

go krol kazał go wypuśćić od nich. A gdy iego zawiſtnicy mowili/ iż Lwowie

39:

nákarmieni byli dobrze/ przeto mu dáli pokoy. Kazał tedy krol nákarmić ony

40:

Lwy/ á iego nieprzyiaciele pomiotáć do nich/ wnet ie Lwowie roſtárgáli.

41:

Tám gdy ſiedzyał Dániel/ pochwyćił Anyoł Abákuká mężá ktory nioſł żeń=

42:

com ieść do żniwá/

Abákuk.

á przynioſł Dánielowi ieść do Medyey/ drudzy kłá=

43:

dą do Bábilonu.

44:

¶ Druga hiſtorya o Dánielu/

Druga hiſtorya
o Dánielu Ro=
zdzyel. xiij.

ktorey nie máſz w Zydowſkim kanonie/ Iż gdy

45:

po śmierći Aſtyáſá Cyrus pánował w Azyey/ v ktorego będąc Dániel/ nie=

46:

chciał ſie modlić Belowi cżártowi. A gdy był oſkárżon przez kapłany/ pytał

47:

go krol/ cżemu chwaly nie dawaſz bogu Belowi? Rzekł Dániel/ nie chwalę ia

48:

cżártow/ iedno Bogá żywego ſtworzycielá ſwego. Rzekł krol/ á coż? nie żywy

49:

ieſt bog Beel? Rzekł Dániel iż nie żywy/ iedno ręką z miedzi á s kámieniá dzyá=

50:

łány. Rzekł krol/ nie wierz temu/ być nie żywy nie iadłby ták wiele. Rzekł Dá=

niel/ iż to

strona: 111v

Kſięgi pirwſze

niel/ iż to nie Beel iada ále kſieża fáłſzywi. Pytał krol kſiężey/ kto ty ofiary ia=

da ktore od krolá kłádzyono w kościele na káżdy dzyeń/ to ieſt/ xij miar białey

mąki/ owiec xxx. winá vj dzbanow. Rzekli kſięża/ iż to bog Beel przez noc zya=

da. Rośmiał ſie Dániel á rzekł krolowi tego dowieść iż tho kſięża biorą s ko=

ściołá/ chodząc tám w nocy przez iámę. Krol tedy kazał ofiar do kościołá ná=

kłáść/ drzwi zápiecżętowáć á zámknąć/ á ſam klucż od kościołá wzyął. Daniel

wyzwolił to ſobie v krolá/ iż poſiał białym popiołem po kościele około ołtarzá

gdzye ofiárá leżáłá y około iámy/ á potym wyſzedſzy zámknął y krolowi klucż

dał. Názáiutrz ſzli ráno do kościołá áno ofiáry nie máſz/ rzekł krol: Dánielu

10:

tobie gárdło dáć/ gdyś potwarzał kápłany niewinne ku krzywdzye boſkiey. Da

11:

niel przywiodł krolá do ołtarzá/ vkazał mu ſtopy máłe y wielkie co dzyeći ká=

12:

płáńſkie zdeptáły/ rzekł: mali ten bog Beel żonę álbo dzyeći ktorych thu ſtopy

13:

widzę? ieſli bog práwy Beel ieſt/ cżemuſz ſzuka iámy do kościołá/ á nie wnidzye

14:

kędy chce? Oto iámá krolu kędy twoi fáłeſzni kápłani chodzą. Krol ſie zlękł/

15:

obacżył zdrádę kápłáńſką/ kazał wſzytki popalić/ á rzekł: práwidziwy Bog Dá=

16:

nielow. Iáko potym długo był żyw Dániel/ o tym piſmá nie máſz/ tylko piſa=

17:

no ieſt iż w krolewſkim grobie pochowan w Ieruzálem. Swięto iego bywa

18:

mieſiącá Sirpniá.

19:

Rozdzyał dwudzyeſty y dzyewiąty/ o Kro=

20:

loch Perſkich.

21:

Krolowie Perſcy według Metáſteneſá.
kolumna: a

Dáryus s Cyruſem pánował

po zábitym Báltyzárze/ lat 2.

Sam Cyrus po nim/ lat 22.

Artáxerſes Aſwerus/ lát 20.

Dáryus Artáxer. Lōgimanus lat 37

Dáryus Notus bękárt/ lat 19. Artáxerſes Mnenon// lat 50.

Ochus/ lat 26.

Arſames/ lat 4.

Dáryus oſtátni/ lat 6.

Alexánder wielki/ lat 12. A ten przenioſł Monárchią Perſką o Grekow.
kolumna: b

Grekowie drudzy inácżey imioná kłá=

dą/ to ieſt/ Cyrus.

Kámbiſes álbo Nábchodnozor.

Dáryus Hidáſpis.

Xerxes.

Artáxerſes Longimanus.

Dáryus Notus.Artáxerſes Mnenon.

Ochus.

Arſames. Dáryus oſtátni.

O Krezuſie.

10:

Rezus ſyn Aláktá krolá Lidorum y w Azyey/ o=

11:

ſtátni krol Lidorum/ był tego cżáſu gdy iuż Zydowie byli w

12:

Bábilonie xxvij lat/ ktorego Cyrus zwalcżywſzy poimał/ y

13:

kroleſtwo ku Perſyey przyłącżył. O tym Krezye ſzyroko Hi=

14:

ſtorykowie piſáli/ zwłaſzcżá o iego wielkiey fortunie/ w kto=

15:

rey bogáctwá álbo ſkárby wielkie zebrał w pokoiu będąc/ ták

16:

iż mnimał áby ſie oń żadny nigdy nie śmiał pokuśić. Ale iá=grafika

17:

ko miał s pirwotku wielkie ſzcżęſcie/ ták ná oſtátku nie=

18:

ſzcżęſcie. Przyiechał też był ná pomoc krolowi Báltázá=

19:

rowi do Bábilonu przećiw Dáryuſowi á Cyruſowi/ ále

20:

iáko przyiechał ták odiechał. Do tego to Krezá przyſzedł

21:

był mędrzec z Grecyey rzecżony Solon/ ktorego rad Kre=

22:

zus widzyał/ kuſząc go w mądrośći ſpytał vkazawſzy mu

23:

ſkárby ſwoie/ znałli kogo kiedy ná ſwiecie bogátſzego á

24:

ſzcżęſzliwſzego nád mię. Rzekł Solon/

Solon.

wiem doſyć w Gre

25:

cyey bogátych y fortunnych/ ktorzy po ſobie zoſtáwili ſy=

ny mądre

strona: 112

Wiek piąty.

Liſt 112v

ny mądre y bogáctwá wielkie. Krezus z gniewu rzekł/ przyrownawaſz mię do

proſtych kſiążąt. Solon potym rzekł/ trudno nam cżłowieká ſądzić ſzcżęſli=

wym zá żywotá iego/ gdyż niewiem iáki ieſzcże koniec weźmie ſwoich rzecży ná

oſtátku/ bo nie máſz ták żadnego cżłowieká ná ſwiecie ſzcżęſnego/ ktoregoby

cżáſu ſwego przećiwne ſzcżęſcie ruſzyć nie miáło. A w tym Solon odſzedł. Kre

zus máło dzyerżał o iego rozumie/ gdyż przyſzłe rzecży więcey przekłádał niż ni

nieyſze.

Przykład omyl=
nego ſzcżęſcia.

Rychło potym mieniło ſie ſzcżęſcie Krezowo/ Miał dwu ſynu/ ieden

był niemy/ drugi zginął tym obycżáiem imieniem Athys: Gdy było ná łowie/

Adráſtus márſzałek/ v ktorego był w ſtraży Athys/ vderzył ná wieprzá dzikie=

10:

go rohátyną/

Athys.
Adráſtus.

chybił wieprzá Athyſá zábił. Ná grobie Athys zábił ſie też ſam

11:

Adráſtus/ ácżkolwiek mu był Krezus tę winę odpuśćił. Krezus bacżąc ſwoię

12:

niefortunę co dáley to bárzyey ſie rozmnáżáć/ był ſmucien dwie lecie. Przećiw

13:

ktoremu Cyrus woyſko zebrał/ poráźił go y kroleſiwo wzyął/ y ſamego poimał

14:

wzyąwſzy pod nim známienite miáſto Sárdym. W then cżás gdy ieden Perſá

15:

chciał Krezá s tyłu zábić/ ſyn Krezow głuchy záwołał nie zábijay Krezá. Od

16:

tego cżáſu mowił/ á przed tym nie mowił. Potym kazał Cyrus ſpalić Krezá.

17:

A gdy ná drwiech leżał/ wołał: o Solon Solon. Cyrus pytał co to mowi. Po=

18:

wiedzyał Krezus weſtchnąwſzy: Był Solon w Athenach mądry/ ktoregom ia

19:

powieśći ſobie nizacż miał/ teraz to ná mię przyſzło co mi powiedał/ ábowiem

20:

gdym mu ſwe ſkárby vkázował/ pytałem go/ możnali rzecż áby kiedy mnie kto=

21:

ry nieprzyiaciel przemogł? Ktory mi z gniewem odpowiedzyał/ iż żadnego cżło

22:

wieká ná ſwiecie nie máſz/ ktoregoby przećiwne ſzcżęſcie cżáſu ſwego ruſzyć nie

23:

miáło/ ták w zdrowiu iáko w bogactwie/ áni też ieſt żadny przed śmiercią kto=

24:

ryby ze wſzech ſtron był błogoſłáwiony. Teraz przyſzlo ná iego ſłowá/ gdzye mi

25:

dziś tego żal żem niedbał ná iego ſłowá/ dufáiąc w ſwoię moc/ ſzcżęſcie/ y bo=

26:

gáctwá. Cyrus rozważywſzy ſam w ſobie ty rzecży/ co iednemu dziś potym dru=

27:

giemu przychodzi/ kazał go od śmierći odwieść/ á chowáć pocżćiwie iáko ná

28:

krolá zależy. Pytał go też potym/ kto mu rádził przećiw iemu woyſká zbieráć

29:

bez przycżyny/ gdyś byl w pokoiu záchowan? Odpowiedzyał/ moiá hárdość á

30:

bogáctwo. Pytał go też ieſli ſie w tym rádził bogá Apoliná? Odpowiedzyał/

31:

rádził/ álem nie rozumiał tym ſłowom: Noſce teipſum, & omnia ſucceent fœ=

32:

liciter, to ieſt/ znay ſie ſam/ ine rzecży ſnádnie przydą.

33:

¶ Tu káżdy może obácżyć/ iákie przemiennośći ná ſwiecie w káżdych rzecżách/

34:

nie ma ſobie żadny ni wcżym właſnośći przypiſowáć iedno do cżáſu ſwoiego.

35:

Potym Cyrus dobywſzy miáſtá Bábiloná/ dziwnym obycżáiem opráwionego/

36:

rzeką Eufrátes kilkiem potokow obiegłe/ á thák odiąwſzy rzekę/ przyſzło mu

37:

ſnádniey do miáſtá przydź/ á ſtąd práwey Monárchiey doſtał/ bo głowá byłá

38:

Bábilon/ ktorego Káldei/ Aſſyryani/ Medy/ Perſowie/ Azya máła/ y ine kro=

39:

leſtwá poſłuſzny były/ ktore Cyrus z wielką cżcią á pochwałą ſpráwował. By=

40:

ło to od pocżątku ſwiátá według poſpolitych Kronikárzow lat 4443. Ale we

41:

dług Káryoná ktory z Heliaſzá bierze lat 3443.

42:

Yrus pirwſzy Monárchá Perſki/ ktory przyſzedł ku łáſcegrafika

43:

Bożey przez náukę Dánielá Proroká/ ábowiem go

44:

był ná to przywiodł/ iż był miłośćiwy/ cnotliwy/

45:

bácżny/ ſkąd miał ſzcżęſcie wielkie od Bogá w káżdych

46:

ſpráwach. Miał Cyrus oycá kſiążę Perſkie/ s pokolenia

47:

Semowego/ mátká iego byłá corá Aſtyáſa krolá Med=

48:

ſkiego.

Rodzay Cyru=
ſow.

Y ſniło ſie Aſtyáſowi/ że z żywotá iego corki/ kto=

49:

ra iuż byłá w Perſyey/ wyroſłá rozgá/ á tá rozgá ſwemi

50:

gáłęzyámi záſłoniłá wſzytkę Azyą.

Sen Aſtyáſow.

Wykłádácże tego ſnu

51:

powiedzyeli mu/ iż ma vrodzić tákiego ſyná/ ktory wſzyt=

52:

kę Azyą poſiędzye. Poſłał po nię Perſyey nie obiawiáiąc nikomu. Przyie=

cháłá do oycá

strona: 112v

Kſięgi pirwſze.

cháła do oycá brzemienna będąc. A gdy thám vrodziła ſyná/ roſkazał krol A=

ſtyáges ociec Hárpagowi ſekretarzowi ſwemu/

Hárpago.

áby to dzyecię głodem vmo=

rzono/ á pochowano pocżćiwie/ boiąc ſie áby kiedy Medom Perſowie nie ro=

ſkázowáli. Hárpagus niechcąc ná żáłość onego dzyecięciá pátrzyć/ roſkázał pá

ſterzowi potáiemnie áby ie do láſá zánioſł/

Páſterz.

á gdy vmrze áby ie záś ku pochowá=

niu przynioſł. A w ten cżás onemu páſterzowi dzyecię tylkie vmárło/ żoná iego

chowáłá one żywe á vmárłe ná to mieyſce dáłá. Páſterz martwe dzyecię przy=

nioſł Hárpagowi/ ktore ſchowano vcżćiwie miáſto krolewſkiego. Cyrus gdy

pocżął rość v páſterzá/ igráiąc z dzyećmi wybráły go miedzy ſodą zá krolá/

10:

tám ſie w tym okazał napirwey iż wyſtępne karał á dobre dárował cżym mogł/

11:

dzyećinnym obycżáiem. A gdy iedno dzyecię zyemiáńſkie vbił zá niektore przeći=

12:

wienie/przyiaciele ſkárżąc pirwey przed páſterzem/ potym przed ſtárſzymi/ ża=

13:

dny niechciał dzyećinnych zwad ſądzić/ áż przyſzło przed krolá. Tám vcżynił w

14:

ſwoich młodych leciech táką rzecż przed wſzytkimi o ſpráwach á vſtáwach kro=

15:

lewſkich/ áż ſie wſzyſcy dziwuiąc zdumieli. Wywiádował ſie krol pilnie iego ro

16:

dzáiu co zacż ieſt/ áż ſie wywiedzyał od páſterzá iż ten ieſt ktorego był kazał ſtrá

17:

ćić. Poſłał po Hárpagá y po ſyná iego młodſzego/ ktorego ſyná kazał potáiem=

18:

nie vwárzyć y dáć ná ſtoł Hárpagowi oycu ieść/ y nogi potym vkazał.

Okrucyenſthwo
nád dzyecięciem.

Hárpa=

19:

go zátáił tę żałość w ſobie/ wſzákże myſlił iákoby ſie pomśćił. Y námowił wſzy

20:

tki pány Medſkie/ áby Cyruſá (ktorego iuż był zaſłał do Perſyey) wybrali zá

21:

krolá Perſkiego/ gdy go wiecie godnego w tych leciech. Y vcżynili ták/ wybráli

22:

go zá krolá Perſkiego/ y przyłącżyli Medſkie k niemu/ odſtąpiwſzy Aſtyáſá okru=

23:

krutniká/

¶ Ziednocżenie
Medow s Perſy

ktore rzecży też Cyruſowi obiáwili/ vpomináiąc go/ áby tego okru=

24:

cieńſtwá Aſtyáſowi nie ćirpiał ktore nád nimi cżynił. Hárpago gdy cżás pom=

25:

ſzcżenia vpátrzył/ poſłał do Cyruſá liſty w Záiącu wywnątrzonym przez poſłá/

26:

ktory rzekł Cyruſowi áby ſam tego Záiącá rozbierał. Cyrus ſie domyſlił/ wy=

27:

wnątrzył Záiąca/ nálazł liſty s ktorych wyrozumiał wſzytko/ woyſko zebrał

28:

przećiw Aſtyáſowi Medſkiemu krolowi/ Aſtyáges też przećiw iemu/ nád kto=

29:

rym vſtáwił Hetmánem Hárpagá. A gdy ſie ſpołu ziecháli/ poddał ſie Hárpa=

30:

go y ze wſzytkim ludem Cyruſowi. Potym krolá Aſtyáſá wypędzili.

31:

¶ Gdy ſie ták ſzcżęſliwie Cyruſowi ná wſzytkim wodziło/ iż wielkie krole á bo=

32:

gáte tákież kráiny pod ſwą moc podbił. Ná oſtátku Scytowie pokuśili ſie oń/

33:

wtárgnęli mu do Azyey y cżynili wielkie ſzkody/ wypráwił ſie przećiwko im zo=

34:

ſtáwiwſzy ſyná Kámbiſeſá ná ſwym mieyſcu/ poráźił ie. Potym przećiw krolo=

35:

wey Tátárſkiey ciągnął/ ktorą zwano Tomirys/ áż do rzeki Araxem/ przez kto=

36:

rą gdy moſt nápráwiał przeprowadzáć woyſko/ poſłáłá k niemu krolowa s tym

37:

poſelſtwem:

Tomirys.

Kiedyś táki nieſpokoyny/ tedy álbo ty do mnie przyiedź/ álbo ia do

38:

twego kroleſtwá/ pokuśiwá ſzcżęſcia. Cyrus chciał do ſwych kráin puśćić kro=

39:

lową/ Krezns ktorego też rády vżywał/ nie rádził mu puſzcżáć Máſágetow do

40:

ſwych kráin/ mowiąc:

Máſágete.

poráźiſzli ie/ máłą korzyść odzyerżyſz/ bo lud nędzny nie

41:

máiąc nic iedno łuki/ á poráżąli też oni/ wſzytki kráiny popuſtoſzą. Cyrus ſły=

42:

ſząc krolową przećiw ſobie ciągnąć/ zmyſlił ſobie vciekanie zoſtáwiwſzy namio

43:

ty/ winá y ſtráwy wſzelkiey doſyć odiechał w namieciech. Gdy to krolowey po=

44:

wiedzyano/ przebrawſzy co cżelnieyſzy lud/ poſłáłá zá nim ſyná młodego w le=

45:

ciech/ áby go dogonił/ á ieſli ſie záſtánowi/ ocżekaway mię z wielkim woyſkiem.

46:

Młodzyeniec ſyn krolowey goniąc Cyruſá/ nádiechał mieyſce gdzye woyſko le=

47:

żáło Cyruſowo/ w ktorym nálazł doſyć winá/ ſtráwy/ y wſzelkich żywnośći/ iął

48:

pić/ ieść/ weſoł być/ áż ſie vpił/ zoſtał thám ná noc z woyſkiem widząc wſzego

49:

doſyć. Cyrys ktory ſie był nań záſádzil/ ogárnął go/ pobił lud/ ſámego poimał

50:

y ściął/ drudzy piſzą iż ſie ſam zábił. Krolowa gdy vſłyſzáłá/ żáłośćiwa s tego

51:

byłá/ poſłáłá do Cyruſá poſły w ty ſłowá: Cyruſie nie podnoś ſie s tego żeś mi

52:

ſyná ná ſwych trućinach vłowił/ nie męſtwem ále zdrádá/ ieſli mi tego nie ná=

53:

grodziſz/ przyſięgam ná ſłońce/ że ſie maſz ſwey krwie nápić/ kiedy ſie ták w lu=

dzkiey kochaſz.

strona: 113

Wiek piąty.

Liſt 113.

dzkiey kochaſz. Nic to nie ruſzyło Cyruſá/ przeto ná nieopátrznego przyciągnę

łá z woyſkámi wielkimi przez gory/ poráźiłá go wielką mocą y poimáłá ſáme=

go/ vciąwſzy mu głowę/ macżáłá ią we krwi mowiąc: prágnąłeś krwie ludz=

kiey do śmierći/ nápiyże ſie iey po śmierći.

Cyrus zábit.

Pánował lat xxxj.

¶ Tu ma káżdy bácżyć iákie przemiennośći ná ſwiecie/ á nieuſtáwicżność for=

tuny/ ten ktory mnimał wſzytek ſwiát zwalcżyć mocą ſwoią/ przeſzedł ná nie=

wáſtę mizerną ktora go zwalcżyłá/ áby iego mocy pirwſze ná oſtátku w ni=

wecż ſie obroćiły. ∴ ∴ ∴

Rozdzyał trzydzyeſty/ o wyzwoleniu Zy=

10:

dow przez Iudyth.

11:

Ambeſes ſyn Cyruſow/

Kámbeſes.

ktorego piſmo ſwięte zo=grafika

12:

wie Nábchodnozor/ dla iego złośći á o=

13:

krutnośći piſzą go też y Artáxerſem być

14:

álbo Aſweruſem/ ktorego ociec Cyrus

15:

ieſzcże zá żywotá przełożył nád Nini=

16:

wen y kroleſtwem Aſſyriyſkim. Po oycu

17:

potym zoſtał 2 Monárchą/ przeto poſłał był do Cylicey/

18:

Dámáſzku/ Libanu/ y Indyey/ áby mu złożyli pobor. A=

19:

le wſzyſcy zmowiwſzy ſie niechcieli tego vcżynić/ przyſiągł

20:

ná ſwoy máieſtat iż ſie tego nád nimi chce pomśćić. Przy=

21:

kazał tedy Holoferneſowi Hetmánowi ſwoiemu/

Holofernes Het
man.

áby ſie gotował z woyſkiem

22:

przećiw im/ á żadnemu nie przepuſzcżał/ zábijał á miáſtá palił. Ktory wyie=

23:

chawſzy z wielkim woyſkiem iż zyemiá ledwo ie ſtrzymáłá/ woiował zyemie/ Cy

24:

licyą/ Mezopotámią. Poſłáli potym obywátele tych kráin do niego áby prze=

25:

ſtał woiowáć á okrucieńſtwá/ poddáiąc ſie mu w moc ze wſzytkimi ludźmi y

26:

máiętnoſciámi. A gdy ſie mu poddáli/ pokáźił wſzytki miáſtá y lud pomordo=

27:

wał/ przykázuiąc áby iego pan zá Bogá ſam był chwalon. Słyſząc to Zydowie

28:

Izraelitowie/ bali ſie barzo/ áby tákież ich kościołowi nie vcżynił/ vkorzyli ſie

29:

Pánu Bogu á zámknęli przepráwiánie Holoferneſowi w ciáſnych mieyſcach/

30:

Kápłáni ich wory ná głowie nośili zyemie náſypawſzy/ we włoſienicach cho=

31:

dzili/ ofiáry cżynili/ wołáiąc á modląc ſie ku Pánu Bogu/ proſząc o wſpomoże

32:

nie. Powiedzyano to Holofernowi iż ſie Izráelitowie zamknęli w ciáſnych miey

33:

ſcach miedzy gorámi/ á chcą ſie bronić. Záwołał kſiążąt Amon y Moáb/ rzekł

34:

im: co to zá lud po tych gorach/ á co zá moc ich ieſt? Achior Hetman Amońſki

35:

powiedał/

Achior.

iáko Bog ſam tego ludu broni/ iáko ie z mocy Fáráonowey z Egi=

36:

ptu wyzwolił/ iáko przez morze cżyrwone przepráwił/ iáko ná puſzcży żywił/ iá

37:

ko im zyemię obiecaną dał/ á iáko Bogá rozgniewáli/ dał ie był w niewolą do

38:

Bábilonu/ á ſkoro go vbłagáli/ przywroćił ie záſię/ y oſiedli niedawno ſwe pir

39:

wſze kráiny. A tak trudno im co vcżynić ieſli Bog z nimi ieſt/ ále ieſli Bogá ro=

40:

zgniewáli/ tedy ie łácno zwalcżyć/ y miecżá nie trzeba dobywáć ná nie. Rozgnie

41:

wał ſie Holofernes/ rzekł: vkażę ia thobie wnet á dowiodę twey prawdy/ ieſli

42:

ieſt iny bog nád mego páná Nábchodnozorá/ á ieſli im też ich Bog pomoże cho

43:

cia go nie rozgniewáli/ poſlę cię do nich áby ſie z nimi złącżył/ á z nimi poſpołu

44:

zginieſz. Przykazał tedy ſlugom ſwoim áby go związawſzy wiedli do Bethuliey/

Bethuli.

45:

pirwey niż ſie pod miáſtem położy z woyſkiem. A gdy go do miáſtá wiedli/ wy=

46:

ſzli przećiw im mężowie mocni co s proc ciſkáli.

Procá.

Widząc ie poſłowie/ boiąc ſie

47:

ich vciekli przywiązawſzy Achiorá do drzewá. Rozwiązawſzy go procnicy/ przy

48:

wiedli do miáſtá á przed ſtárſze ſtáwili. A gdy powiedzyał przycżynę iego przy=

49:

wiedzyenia/ wzyął go Ozyaſz kápłan do ſwego domu.

Ozyaſz.

V	Potym Holo=

strona: 113v

Kſięgi pirwſze.

¶ Potym Holofernes obległ miaſto Betulią y wodę odiął/ ták iż iuż w mie=

ſcie bárzo roſpacżáli ſobie/ mowiąc: lepiey nam było ſłużyć Holofernowi/ niżli

głodem pomrzeć bez wody. Byli tám dwá kápłani z Ieruzálem nowo przybie=

gli/ ći vpomináli lud/ áby ſie vciekli do Páná Bogá/ zmiłuie ſie Pan Bog nad

námi. Gdy iuż minęło dwádzyeściá dni oblężeniu/ nárzekáł lud poſpolity bez

wody. Kápłani prośili áby ieſzcże pięć dni pocżekáli. Byłá tedy iedná wdowá

w mieſcie bárzo cudna y cnotliwa imieniem Iudyth z narodu Rubenowego/

záwoławſzy do ſiebie kápłanow zgromiłá ie iż kuśili Bogá/ vkłádáiąc cel Bo=

gu do piąći dni/ y rzekłá nieco vcżynić potáiemnie dla wyzwolenia ich s tego o=

10:

blężenia. Vmywſzy ſie chędogo á przypráwiwſzy w odzyenie cudne/ wzyąwſzy s

11:

ſobą ſłużebnicę/ ſzłá do woyſká Holoferneſowego/ á kazałá v forty cżekáć áż zá=

12:

ſię przydzye. Włożyłá ná ſłużebnicę fláſzkę winá/ báńkę oleiu/ krup/ figow/

13:

chlebá/ ſerá/ y wyſzłá z miáſtá/ á v forty cżekáli iey kápłani/ ktorzy ſie dziwo=

14:

wáli wielkiey iey cudnośći y śmiáłośći/ modląc ſie zá nią/ ſámá ſie też modliłá

15:

Pánu Bogu áby ią iego ręká prowádziłá/ á zyednáłá to co vmyſliłá dla chwa=

16:

ły Bożey. A gdy z gory sſtępowáłá/ vchwyćili ią ſzpiegierze álbo ſtroże/ przy=

17:

wiedli przed Holoferneſá pod namiot/ ktory ſie iey wnet rozmiłował/ widząc

18:

niewáſtę thák piękną y ochędożną. Przeto Aſſyryani mowili pátrząc ná nię/

19:

ktoby gárdził ludem Zydowſkim/ á oni máią ták piękne niewiáſty? Spytał iey

20:

Holofern/ co zá przycżyná twego tu przyścia? Rzekłá/ záprawdęć powiedam

21:

iż lud Zydowſki w tym mieſcie ginie/ bo obráźili Páná Bogá ſwego/ ábowiem

22:

cżynili przećiw zakonowi ſwemu/ przeto iuż przez wody vmiera/ á poſłał mię

23:

Pan Bog ábychći to powiedzyáłá/ teraz im grzechy odpłáći przez cię/ á przyſze=

24:

dſzy przywiedzye cię áż do Ieruzálem. Rzekł Holofern/ ieſli mi to vcżyni Bog

25:

twoy/ będzye y moim Bogiem/ á ty będzyeſz wielką v Nábchodnozorá. Y ka=

26:

zał ią przywieść gdzye były ſkárby iego.

27:

¶ A gdy Holofern ſpráwił obiad wielki/ rzekłá Iudyth/ to będę ieść com s ſo

28:

bą przynioſłá/ áby ná mię gniew Boży nie przyſzedł o przeſtąpienie zakoná.

29:

Rzekł Holofernes/ á gdy tego nie sſtánie/ co tobie vcżynim? Rzekłá/ żywá du

30:

ſzá twoiá pánie moy/ iż nie zye twoiá ſłużebnicá tych rzecży wſzytkich/ áż Pan

31:

Bog vcżyni przez me ręce to com vmyſliłá. Prośilá też áby iey było wolno cho

32:

dzićw nocy gdzye ſie iey ſpodoba ku modleniu Pánu Bogu/ y obiecał iey to v=

33:

cżynić. A ták przez trzy dni y nocy cżyniłá/ chodząc do wody vmywáłá ſie (to

34:

ieſt krzćiłá) wodą w rzece chwaląc á proſząc Páná Bogá áby iey ſpráwę do

35:

końcá dobrą vcżynił. Cżwartego dniá Holofernes vcżynił wiecżerzą ſługom

36:

ſwym/ y rzekł kleſzcżeńcowi/ radź tey Zydowce áby mi dobrowolnie przyzwoli=

37:

łá/ áby nie odeſzłá śmieiąc ſie zemnie. Rzekł tedy k niey áby ſzłá do páná ſwe=

38:

go/ rzekłá vcżynić wſzytko co iey roſkaże. Stánęłá ochędożna przed Holofer=grafika

39:

nem. Pił w ten cżás Ho

40:

lofernes więcey niż kie=

41:

dy inedy. A gdy było wie

42:

cżor/ odeſzli ich ſłudzy

43:

ſámych dwoygá/ vkładł

44:

ſie Holofernes/ będąc

45:

opiły vſnął. Iudyth v=

46:

cżyniwſzy modlitwę do

47:

Páná Bogá/ wyrwáłá

48:

kordzik/ vcięłá głowę

49:

Holofernowi/

Holofernes zá=
bit.

á podáłá

50:

ią ſłudze dzyewce/ ktora

51:

ſtałá przed namiotem/

52:

á ſchowáłá do worecż=

53:

ká. Przeſzłá beſpiecżnie

przez woyſko

strona: 114

Wiek piąty.

Liſt 114.

przez woyſko do miáſtá/ bo przed tym woźny wołał po woyſku pod gárdłem/ á=

by wolno byłá od káżdego záchowaná. Przyſzłá do forty mieyſkiey gdzey iey cże

kano/ á wyſzli byli przećiw iey/ vkazáłá głowę Hetmáńſką wyznawáiąc dobro=

dzyeſtwo Páńſkie. Achior wyrwawſzy głowę/ cżynił chwáłę Pánu Bogu z

dzyękámi/wywieśili głowę z muru/ wybiegli ná nieprzyiaciele z wielkim krzy=

kiem. A gdy komornik obacżył w namiocie iż Holofernes zábit/ wołał głoſem

zábit Hetman. Sſtráſzeni pocżęli vciekáć/ á Zydowie ie gonili bijąc/ tám wiel=

kich korzyśći doſtáli odbieżánych od nieprzyiacioł. Dziękowáli P. bogu wſzyſcy/

iż przez żeńſką płeć mdłą ku ſromocie y potępie ich wielkośći ſą porażeni.

10:

¶ Piſzą też Hiſtorykowie o wielkiey okrutnośći tego Kámbiſeſá/ ktory ſie był

11:

dáleko od oycowſkich obycżáiow wyrodził. Abowiem gdy pan ieden rádny iego

12:

Prexáſpes vpominał go s pijańſtwá zbytniego/ on wezwawſzy ſłużebnikow y

13:

pánow do ſiebie/ pytał ich bacżąli iáką winę do niego áby go wyſtrzegáli.

14:

Ktorzy odpowiedzyeli s pochlebſtwá/ iż nie bacżą żadney winy/ y ieſzcże dáleko

15:

oycá przechodziſz/ gdyś po oycu Egiptu doſtał. Przećiw themu Krezus krol

16:

(ktoremu był ociec Cyrus ſyná dał wychowáć y vcżyć po śmierći ſwey)

Krezus.

ieſzcże

17:

dáleko możem nie przyrownáć ſyná Kámbiſeſá oycowi Cyruſowi. Gdy to nie=

18:

miło było Kámbiſeſowi/ zábieżał temu Krezus rzekąc/ ieſzcże Kámbiſes nie

19:

zoſtáwił po ſobie tákiego ſyná/ iákiego Cyrus krol po ſobie zoſtáwił. Miło to

20:

było Kámbiſeſowi. Potym Kámbiſes máiąc ná ſercu gniew ná Prexáſpeſá/

21:

kazał k ſobie wezwáć ſyná iego pácholęciá/ ktore mu ſłużyło v ſtołu/ á łuku też

22:

ſobie kazał dáć ſtrzeláć/ y kazał pácholęciu po ſtrzałę iść/ á drugą go przeſtrze=

23:

lił s tyłu rzekąc/ otoſciem nie pijan/ ábowiem bych był pijan/ nie tráfiłbych

24:

proſto w ſerce temu chłopięciu/ vkazał to iego oycu/ wſzyſcy ſie wzdumieli dzi=

25:

wuiąc ſie iego okrucieńſtwu. Ociec muſiał zá dobre przyiąć/ boiąc ſie rzekł

26:

nie káżdyby ták vdzyáłał. Też y brátá ſwego właſnego Smerdyn zábił dla kro

27:

lowánia/

Smerdyn.

ſioſtrę właſną zá żonę wzyął/ gdy ſie thym káżdy zakon brzydzi. Ie=

28:

dnego cżáſu gdy s krolową ſioſtrą ſiedzyał przy dobrey bieſiedzye weſoły/ ka=

29:

zał ſpuśćić pſá z lewkiem/ pocżął lewek pſá przepomagáć/ pies drugi ktory ná

30:

łáńcuchu był/ zerwał ſie mocą z łáńcuchá á rátował pſá brátá ſwego. Krol s

31:

tego miał wielką roſkoſz/ iż to pśi táką wierność miedzy ſobą máią/ śmiał ſie/

32:

á krolowáa płákáłá.

Kámbiſes okru=
tny.

Gdy dlugo po niey żądał przyczyny płákánia/ odpowie=

33:

dzyáłá: Rownieś też ták brátu wierny był iáko ten pies ſwemu/ iákoby rzekłá/

34:

tyś ſwego zábił á pies ſwego rátował/ nierowne miłoſierdzye. Rozgniewał ſie

35:

krol/ kazał ią precż wzyąć á zábić. Ale iż tákie rzecży długo trwáć nie mogą/

36:

żadna rzecż zła dobrym ſie odpłáćić nie może/ roźlewce krwie ludzkiey nie dłu=

37:

go ſie zbędą ná zyemi. Przeto ten okrutnik nie mogł trwáć długo ná ſwiecie/

38:

iadąc z Egiptu wſiádáiąc ná koń wymknął ſie mu miecż s poſzew/ ná ktory

39:

ſpadł przykro y zábił ſie ſam/ ſzcżedł ták nie zoſtáwiwſzy po ſobie dzyedzicá/ á

40:

bowiem máło więcey roku po oycu był. Iedenże cnotliwy vcżynek/ Hiſtoryko=

41:

wie powiedáią/ vcżynił Kámbiſes w ſwoim żywocie: Iż gdy ſędzya fáłſzywy

Fáłſzywy ſędzya.

42:

Zyzánes zá pieniądze dał ſie przećiw ſpráwiedliwośći przenáiąć/ kazał z niego

43:

ſkorę odrzeć á rościągnąć ná ſtolcu gdzye ſędzya ſiadał/ áby drugi potym pá=

44:

trząc ná nię/ wiárował ſie zdrády w práwie. Vſtáwili ſyná Otháneſá ná ie=

45:

go mieyſcu.

46:

Rozdzyał trzydzyeſty y ieden/ o Heſter żydowce/ kto=

47:

ra wybáwiłá lud żydowski od śmierći.

48:

Rtáxerfes/ ktorego ſwięte piſmo zowie Aſwerus/

Aſwerus.

49:

według Metáſteneſá był ſyn Dáryuſá pirwſzego/ ktorego Greko=

50:

wie w ſwych hiſtoryach álbo opuśćili/ álbo inácżey zwáli. Ten pá=

V 2

nował od

strona: 114v

Kſięgi pirwſze

grafika

nował od Indyey áż do Etyopiey Murzyńſkiey zyemie/

to ieſt/ od Azyey áż Afryki nád 127 kroleſtw álbo kráin/

á w Zuzys miał ſtolec/

Zuzá miáſto.

gdzye przed thym Krezus bogáty

pánował. Ten Aſwerus trzeciego roku pánowánia ſwe=

go vcżynił wielkie gody wſzytkim kſiążętom ſwoim przed

ſobą/ przez 180 dni/ Perſkim y Medſkim/ w gmáchoch

známienitych á koſztownie ozdobnych/ y poſpolitego ludu

wezwał ktory był w mieſcie Zuzys. Wáſty krolowa vcży=

niłá też oſobne gody ná pánie zacne y poſpolite w ſieni krole

10:

wſkiey.

Wáſty krolowa.

Siodmego dniá roſkazał krol kleſzcżeńcom ſwoim/ áby przywiedli kro

11:

lową k niemu ku pocżćiwośći iego więtſzey/ áby wſzytkim vkazał piękność

12:

iey. Ktora niechciáłá przyść vporem ſwoim. Rozgniewał ſie krol/ ſpytał ſie=

13:

dmi mędrcow ktorzy przy nim byli/ co krolowa záſłużyłá o to niepoſłuſzeńſtwo.

14:

Rzekł ieden ktorego zwano Mámuchá/

Mámuchá.

nie tylko cię ſámego krolow obráźi=

15:

łá/ ále wſzytki męże twego kroleſtwá. A ták niechay wynidzye wyrok od krolá/

16:

áby Waſty więcey do ciebie nie chodziłá/ á ina lepſza áby zá nię krolowáłá. Y

17:

wyſzło tákie wyrzecżenie po wſzytkich kráinach iego pánowánia. Rzekli thedy

18:

ſłudzy krolewſcy/ niechay ſzukáią dzyewek cudnych. Podobáło ſie to krolo=

19:

wi áby ták było.

20:

¶ Był w Zuzys mieſcie ná ten cżás Zyd ieden Márdocheuſz z narodu Gemini/

21:

ktory był opiekunem ſynowice ſwey właſney imieniem Heſter/ nád obycżay cu=

22:

dna/ ktorą był ſobie wzyął zá właſną corę/

Márdocheuſz.
Heſter.

y dał ią w ręce kleſzcżeńcom ktorzy

23:

ſzukáli dzyewek cudnych do krolá/ náucżywſzy ią áby nie powiedáła by Zydo=

24:

wká byłá. A gdy ią przywiedli przed krolá/ nálázłá łáſkę v niego/ y dał iey

25:

ſiedḿ pánien ku ſłużbie/ ktore ią ochędożyły y vbieráły. Márdocheuſz był ko=

26:

mornikiem krolewſkiego domu/ ſtrzegąc zdrowia cory ſwoiey. A gdy cżás przy

27:

ſzedł/ wiedzyoná ochędożna krolowi ná pokoy mieſiącá Stycżnia ſiodmego ro

28:

ku pánowánia iego/ y zámiłował ią nád ine żony/ á przełożył ná mieyſce Wá=

29:

ſty/ y cżynił gody przez cáły mieſiąc. Márdocheuſz ktory cżęſciey mieſzkał w

30:

Bábiloniey/ przyſzedł ná then cżás do Zuzy/ gdy ſie trafiło iż dwá odźwierni

31:

chcieli zábić krolá táiemnie/ obacżył to Márdocheuſz/ powiedzyał corze ſwey/

32:

á Heſter záſię krolowi. A gdy ſie tego pilnie wywiádowano/ nálázło ſie ták/

33:

powieſzono ie/ y wpiſano to w krolewſkie kroniki ná wiecżną pámięć.

Kroniki krolá A=
ſweruſá.

34:

¶ Potym krol vbogáćił y przelożył Amáná ſługę ſtárſzego/

Amán.

ktory był rodem

35:

Amálech/ y kłániáli ſie mu wſzyſcy ſłudzy krolewſcy klękáiąc ná ſwe koláná/

36:

chwaląc go/ iedno Márdocheuſz niechciał/ áby zakonu oycow ſwych nie wzru=

37:

ſzył. Przeto ſie Amán rozgniewał/ pytał kto tho ieſt/ powiedzyano mu iż ieſt

38:

Zyd. Rzekł: Perſowie ſą wolni á kłániáią mi ſie/ á ten będąc niewolnikiem nie

39:

chce. Y vmyſlił wſzytki Zydy wygłádzić ktorzy byli od Aſweruſem/ máiąc z da

40:

wná ná nie waśń/ iż Zydowie wygłádzili Amálechity pirwey. Puſzcżał tedy lo

41:

ſy ktoregoby cżáſu miał Zydy wygłádzić/ y padł los mieſiącá xij/ pánowánia

42:

Aſweruſá roku xij. Rzekł tedy Amán do krolá/ dobrze ieſt krolowi záchowáć

43:

pokoy/ ále nieſworá ieſt mácochá pokoiá. Ieſt w twoim kroleſtwie lud z inym

44:

niezgodny/ ták w obycżáioch iáko w poſługach boſkich/ máiąc nowe zakony á

45:

vżywáiąc ich/ dla ktorych roſkazánia twego cżynić zániedbawáią/ przeto trze=

46:

bá áby byli potráceni á wygłádzeni twoim roſkazániem/ áby to ná potym dru=

47:

gim nie weſzło w obycżay. A ieſli to o trybut idzye ktory dawáli/ dam ia miá=

48:

ſto ich dzyeſięć tyſiąc funtow ſrebrá do ſkárbu twego. Dał thedy krol ſygnet s

49:

pálcá ſwego Amánowi/ á rzekł: Srebro to niechay będzye twoie/ á z ludem Zy=

50:

dowſkim cżyń co chceſz. Piſał tedy liſty Amán do wſzytkich kráin/ á ſygnetem

51:

krolewſkim zápiecżętował/ áby wſzędzye Zydy wytrácono od máłego do wiel=

52:

kiego/ á imienie y ſkárby pobrano ná krolá ná dzyeń náznácżony. A gdy ten wy=

53:

rok był w Zuzys mieſcie/ płákáli Zydowie. Márdocheuſz vbrał ſie w żáłobę/

popiołu na=

strona: 115

Wiek piąty.

Liſt 115.

popiołu náſuł ná głowę/ płákał we drzwiach głoſem. Heſter gdy ſie dowiedzyá

łá/ zlękłá ſie/ poſłałá mu ſzátę áby w niey przyſzedł do niey/ ále iey niechciał

wzyąć/ á wſkazał k niey co ſie dzyało á przecż płákáł/ y przepis liſtow wyroku

krolewſkiego przećiw Zydom poſłał iey/ proſząc áby ſie do krolá przycżyniłá.

Ktora odpowiedzyáłá/ iż nie mogę iść do krolá we xxx dni/ á ieſt to práwo/ iż

ktoby wſzedł do niego kiedy go nie wzową/ gárdło mu płáći/ chybá ná kogo ro=

zgę ſwą złotą podnieſie. Rzekł Márdocheuſz/ kto wie ieſli ku kroleſtwu przeto

przydzyeſz/ áby pomogłá ze złego. Przykazáłá tedy Heſter przez Márdocheu=

ſzá/ áby w Zuzys wſzytkim Zydom kazał pośćić przez trzy dni y nocy/ á modlili

10:

ſie zá nią do Páná Bogá. Trzeciego dniá oblokłá ſie w krolewſkie odzyenie/ grafika

11:

ſzłá ze dwiemá ſłużebni=

12:

cámi/ iedná ią wiodłá/

13:

á druga rucho nioſłá/

14:

ſtánęłá przećiw krolowi

15:

ná ſieni/ gdzye miał ſto=

16:

lec pokoyny. Krol ſrogo

17:

ná nię poyrzał ſiedzącz

18:

ná máieſtacie ſwym. Pá

19:

dłá od ſtráchu. Krol wi

20:

dząc iż Heſter/ podnioſł

21:

ná nię rozgę złotą/ kto=

22:

ra powſtawſzy cáłowá=

23:

łá rozgę. Rzekł krol/ co

24:

cheſz Heſter/ o co bę=

25:

dzyeſz prośiłá/ wſzytko

26:

vcżynię. Ktora rzekłá/ ieſlim nálázłá łáſkę przed ocżymá twemi/ przydź dziś

27:

do mnie y z Amánem ná gody/ á tám powiem wolą ſwoię. Wyſzedł thedy A=

28:

mán weſoły. A gdy Márdocheuſz k niemu nie wſtał/ wezwał przyiacioł y żo=

29:

ny/ powiedał im chwaląc ſie iáko go krol podwyzſzył nád ine w doſtoieńſtwie

30:

y vrzędzye/ chwalił ſie też przed nimi iż miał doſyć ſkárbow/ przydał też to iż

31:

go krolowa Heſter prośiłá ná cżeść ſámego s krolem/ á wſzákże máiąc doſyć

32:

iákobych nic nie miał/ poki widzę Márdocheá v drzwi bywáć ſtrzegąc zdrowia

33:

krolewſkiego. Rzekli ná to przyiaciele/ káż vdzyáłáć ſzubienicę wzwyſz pięćdzye

34:

ſiąt łokći/ przywiedź ná to krolá iż go każe obieśić/ y vcżynił ták. Tey nocy wſzy

35:

tkiey krol nie mogł ſpáć/ przeto kazał ſobie przynieść kronikę/ krorą przed nim

36:

cżytano/ á gdy ná to mieyſce przyſzło gdzye Márdocheuſz oſtrzegł krolá od zá=

37:

bicia komornikow.

Kroniki pożytek
iáki.

Rzekł tedy krol do pácholąt ktorzy nim byli/ coby zá=

38:

ſłużył Márdocheuſz zá táką wierność. Rzekli ſłudzy/ nic/ á byli tám ſynowie

39:

Amánowi/ pytał ich krol cżyi to ſą? rzekli/ Amánowi. Wezwał tedy krol A=

40:

máná do ſiebie/ ſpytał go co ma być wyrządzono mężowi ktorego krol chce w

41:

vcżćiwośći mieć. Amán mnimał by ſie to ku iemu ſámemu ſciągáło/ rzekł: ma

42:

być oblecżon w ſzátę krolewſką/ á koroną koronowan/ y ná koniu krolewſkim

43:

ſiedzyeć/ á ſtárſzy s kſiążąt ma pod nim koń wodzić po mieſcie/ áby wołano/ ták

44:

będzye vważon kogo krol chce w pocżćiwośći mieć. Rzekł mu krol/ idź rychło á

45:

vcżyń ták Márdocheuſzowi iákoś mowił/ á oſtrzegay ábyś s tych ſłow ſwoich

46:

nic nie opuśćił. Y vcżynił ták Amán Márdocheuſzowi iáko mu krol roſkazał.

47:

Márdocheuſz tedy ták vważony we cżći/ wroćił ſie do páłacu/ Amán záſię do

48:

ſwoiego domu ſzedł nárzekáiąc.

49:

¶ Potym ſłudzy krolewſcy wezwáli ná cżeść krolá do Heſter/ ná ktorey rzekł

50:

krol ku Heſter: Ząday Heſter cżego chceſz v mnie. Rzekłá Heſter/ ieſlim łáſkę

51:

náłázłá przed ocżymá twemi/ dáruy mię duſzą moią y ludu mego/ byſmy nie zgi

52:

nęli. Rzekł krol/ kto ieſt wam w tym przećiwien? Rzekłá Heſter/ Amán nie=

53:

przyiaciel náſz. Krol ſie rozgniewał/ ſzedł do ogrodá. Amán prośił o łáſkę He=

V 3	ſter krolowey.

strona: 115v

Kſięgi pirwſze

ſter krolowey. A gdy krol przyſzedł z ogrodá/ nálazł Amána leżąc ná łożu gdzye

Heſter legáłá/ rzekł krol: Oto y krolową chce poniewolić przy mnie. Ktemu

Arboná kleſniec rzekł/ áno drzewo ktore ná Márdocheá vcżynił. Ná ktorym

ſámego krol kazał obieśić/

Amán obieſzon.

á dom iego kazał dáć Heſter. Wyznáłá też Márdo

cheuſzá być ſtryiem ſwoim z narodu Zydowſkiego. Przeto dał krol ſygnet ſwoy

Márdocheowi/ roſkázuiąc áby liſty piſał do wſzytkich kráin/ gdzyekolwiek A=

mán roſkazał Zydy tráćić/ áby ty liſty y roſkazánie iego były w niwecż obroco=

ny/ á Zydy w zdrowiu y w wolnośći záchowáli. Heſter pádłá do nog iego dzyę=

kuiąc mu z to miłoſierdzye á ſpráwiedliwość. Y sſtáło ſie ták iáko roſkazał/

10:

dla cżego byli w wielkiey powadze Zydowie záſię v wſzytkich narodow/ thák iż

11:

ſie ich wiele ná Zydowſką wiárę obrzázowáło/ á Amonowie ſyny powieſzono/ y

12:

ine nieprzyiaciele Zydowſkie pobito. Náyduie ſie też w drugim piſmie/ iż He=

13:

ſter przywiodłá ná to krolá Aſweruſá iż ſie ná Zydowſką wiárę obrzezał. Piſał

14:

też Márdocheuſz do Zydow do Ieruzálem/ áby ty dni wiecżnie były święcone

15:

w ktore Páná Bogá vbłagáli/ iż racżył lud niewinny wybáwić od śmierći nie

16:

przyiacielſkiey przez krolá Aſweruſá y Heſter.

17:

Rozdzyał trzydzyeſty y wtory/ o kſiążęciu Zaroba=

18:

bel/ ktory ſłużył y Dáryuſá krolá.

19:

Aryus/ ktorego Grekowie zową Hidáſpis/

Dáryus.

dru=grafika

20:

dzy/ też piſzą go być Aſweruſá/ v tego ſłu

21:

żył Zorobabel s pokolenia Iudá.

Hiſtorya Zoro=
babel.

Gdy

22:

kościoł Ierozolimſki tákież miáſto nie

23:

mogły być dokońcżeni przez złych ludzi

24:

przekáżę/ zwłaſzcżá Kámbiſeſá okrutne

25:

go/ prośił Zorobabel Kámbiſeſá wielekroć y przez ſię y

26:

przez przycżyny inych/ áby dopuśćił kośćiołá budowáć/

27:

nie mogł nic odzyerżec v niego/ dla cżego Zorobabel rá=

28:

dził Dáryuſowi pánu ſwemu/ áby ſlubił Bogu Zydow=

29:

ſkiemu dopuśćić budować kościołá w Ieruzálem/ á oſtátek nacżynia wroćić

30:

kościelnego ktore ieſzcże zoſtáło w Perſyey/ tedy bez chyby zoſtánie Monárchą/

31:

á będzye pánował od Indyey áż do Murzyńſkiey zyemie álbo Afryki. Potym

32:

zoſtał Monárchą Dáryus/ vpominał go Zorobabel o dopuſzcżenie budowáć

33:

kośćiołá. Obiecał to vcżynić. Iednego cżáſu będąc Zorobabel komornikiem

34:

krolewſkim/ legał przy nim z drugimi komorniki ſtrzegąc zdrowia krolewſkie=

35:

go/ zámowili ſie miedzy ſobą ſámi/ co mocnieyſzego ná ſwiecie/ ieden drugiego

36:

pytáiąc/ á piſáli ſobie ktory co powiedzyał. Rzekł tedy ieden iż mocnieyſze wi=

37:

no/ drugi rzekł iż mocnieyſzy krol/ drugi rzekł Zorobabel mocnieyſze niewiáſty/

38:

á nádewſzytko zwycięża prawdá/ ſpiſawſzy to podáli krolowi ku rozeznániu/

39:

ktory z nich prawdziwſzą powiedzyał. Krol wezwawſzy kſiążąt ſwoich y rády/

40:

podał im ſpiſek komornicży/ áby rzecż miedzy imi rozeználi. Wykłádał káżdy

41:

ſwoię rzecż przed ſędźmi.

¶ Gadká miedzy
trzemi.

Przekłádał pirwſzy moc winá/ iáko zbłaźni páná/ v=

42:

bogiego/ żonę/ kápłaná/ cżłowiek po nim bywa weſoły/ przeſpiecżny/ ſmutku

43:

nie bacży/ káżdy mu rowny/ nikogo ſie nie boi/ káżdemu prawdę rzecże/ potym

44:

miecż weźmie dobywa śiły/ á tego áni wſpomnienie názáiutrz. Drugi rzekł/ to

45:

themu wſzytkiemu cżłowiek pánuie/ ále nie máſz przemożnieyſzego nád krolá/

46:

ktory y ludzyem/ morzu/ y zyemi pánuie. Trzeći Zorobabel powiedzyał/ iż nie

47:

máſz nád niewiáſty/ ktore tym wſzytkim rzecżam/ winnicam y krolom pánuią/

48:

dla ktorych mężowie y gárdłá nie lituią/ bo ony krole y ludzye poſpolite chowá=

49:

ią y biją kiedy chcą z młodych lat y náucżáią/ karmią y nápawáią/ moc y pośi=

50:

lenie dáią/ áż do poł vroſzcżenia/ wylicża też w ſwiętym piſmie iż widzyał gdy

iedná miło=

strona: 116

Wiek piąty.

Liſt 116.

iedná miłoſnicá dáłá niektoremu krolowi w gębę/ á gdy ſie ięłá śmiać/ śmiał

ſie y krol/ á gdy ſie krol gniewał/ vchodziłá go łágodnoſcią/ muſiał ſie iednáć.

Nád to powiedzyał ieſzcże mocnieyſzą prawdę być/ iż ſámá w ſobie nieodmien=

na ieſt á wiecżna. Sędzyowie potwirdzáiąc rzecż Zorobabelowę/ ſkazáli iż pra=

wda nádewſzytko mocnieyſza. S tey przycżyny rzekł krol Zorobabelowi/ żąday

v mnie cżego chceſz/ nie odmowię tobie. Ządał tedy dopuſzcżenia budowáć ko=

ściołá w Ieruzálem/ y oſtátek nacżynia wroćić. Vcżynił to krol z rádoſcią/ bo

pámiętał iż to był obiecał/ przeto piſał do ſwych vrzędnikow zá rzekę/ áby nie

przekażáli Zydom do końcá budowáć kościołá y miáſtá/ á dawáli im pod miá=

10:

rą żywnośći ku ofierze z dochodow krolewſkich/ áby prośili Bogá zá krolewſkie

11:

zdrowie y ſynow iego/ á ktoby zmienił to przykazánie/ wzyąć z domu iego drze=

12:

wo á przybić go ná nim/ á dom wzyąć ná poſpolitą rzecż. Ktemu wroćił Dáry=

13:

us krol nacżynie kośćielne przez Zorobabelá.

Nacżynie koſciel=
ne.

A ták roku wtorego á mieſiącá o=

14:

ſmego pánowánia Dáryuſá/ pocżęli dopráwiáć kościołá w Ieruzálem/ á do=

15:

końcżyli w pięć lat/ á było od Cyruſá do tego cżáſu lat xxxxvi. kiedy go dokoń=

16:

cżono.

Koſcioł Ierozo=
limſki dokońcżon.

Zeſzli ſie potym ſynowie Izráelſcy/ poświęcili gi mieſiącá xij. y cżynili

17:

wielkąnoc według zakonu. Skrzyniá álbo Arká s tymi rzecżámi ktore w niey

18:

były gdzyeby byłá doſtátecżnie niewiedzą. Piſze Epifánes/ iż iákoż ſchowaná

19:

do ſkáły przez Ieremiaſzá/ tákże tám będzye do ſądnego dniá. Wſzákże tedy v=

20:

cżynili iną ſobie ná ten cżás Zydowie/ ná kſtałt pirwſzey/ ktorą potym Monár=

21:

chowie álbo Ceſárze z drugiemi rzecżámi do Rzymá wzyęli. Aggeus Prorok

22:

vmárł dokońcżywſzy kościołá/ pochowan w nim.

Aggeus Prorok
vmárł.

23:

¶ Piſzą Grekowie w ſwoich hiſtoryach o tym Dáryuſie/ ktorym obycżáiem kro

24:

lem zoſtał: Po śmierći Kámbiſeſowey kſiążętá Perſkie pobiwſzy Magos pány/

25:

ktorzy ſie bráli ná kroleſtwo Egipſkie/ rádzili około wybieránia krolá/ ábowim

26:

tám było ſiedḿ kſiążąt ktorzy krolá wybieráli/ iáko dziś w Niemcech Ceſárza.

27:

Ieden mowił Othánes iż lepiey nam mieć Aryſtokrácyą niż krolá/

Othánes.

ábowiem

28:

iedná perſoná nie może ták wiele obácżyć iáko kilko ich/ by theż potym w táką

29:

pychę á okrutność nie wpadł iáko był Kámbiſes/ ále wybráć kilko kſiążąt kto=

30:

rzyby Rzecżpoſpolitą ná mieyſcu krolewſkim dzyerżeli á dobrze ſpráwiáli/ v=

31:

twirdziwſzy pokoy/ wolność/ práwem poſpolitym. Megábiſus záſię rádził/ á=

32:

by káżde miaſto miáło ſweg oſobnego ſprawcę z zupełną mocą. Dáryus trzeći

33:

nie prziymował obudwu/

Megábiſus.
Dáryus trzeći.

mowiąć: iż źle mieć pánow wiele/ trzebá iżby ieden

34:

był pan/ boby káżdy więcey ſtał o właſną rzecż niżli o ſpolną/ á teżby to długo

35:

trwáć nie mogło bez roſtárgnienia ſwoiego/ lepiey áby był ieden pan/ ktoryby

36:

ſpráwował wſzytkę Monárchią zupełną mocą. Wſzyſcy przyzwolili/ ále áby

37:

nie był ſwar á roſterk około wybieránia/ vſtáwili ták: Cżyy koń napirwey zárza

38:

ná plácu vſtáwionym/ ten będzye krolem. Dáryus przyſzedſzy z rády/ wezwał k

39:

ſobie máſztálerzow/ ieſliby táki koń był. Ieden powiedzyał iż ia tego dowiodę/

40:

á ták przed tym dzyeń poiął koniá y kláczę á ſpuśćił ie ſpołu ná onym mieyſcu

41:

vſtáwionym/ y odwiodł záſię do domu. Názáiutrz gdy kſiążętá wyiecháły kte=

42:

mu ná on plác/ koń Dáryuſow pocżuł ono mieyſce gdzye był ſpuſzcżon s klácżą/

43:

zárzal napirwey/ á tám wybran Dáryus na kroleſtwo Perſkie/ ktore potym for

44:

tunnie ſpráwował/ y kroleſtwá odſtąpione záſię pobrał. Bábilon wzyął tym

45:

obycżáiem/ gdy ſie w mieſcie ſprzećiwili Dáryuſowi/ powiedzyeli poſłowi Dá=

46:

ryuſowemu/ iż w ten cżás damy iemu Bábilon gdy Mulicá vrodzi źrzebię (bo

47:

Mulice nie rodzą iedno Oſlice) tedy ſie tráfiło iż Zopirynowá Mulicá vrodzi=

48:

łá źrzebię. Obacżył ten znák Zopiryus Hetman/

Zopiryus wier=
ny poddány.

kazał ſobie obrzezáć gębę/ nos

49:

y vſzy/ vciekł do Bábilonu/ tám ſie żáłował ná okrutność Dáryuſá krolá. Oni

50:

to obacżyli/ przyięli go wdzyęcżnie/ y prośił ich o omoc przećiw ſwemu okru=

51:

tnikowi/ vcżynili to rádzi/ rozumieiąc iż on iego przeſkoki wiedzyał/ dáli mu

52:

niemáły pocżet ludzi/ s ktorym iechał przećiw woyſku Dáryuſowemu/ poráźił

53:

ná zmowie woyſko Dáryuſowe. Widząc to Bábilońcżycy/ wybráli go naywyz=

V 4	ſzym Hetmá=

strona: 116v

Kſięgi pirwſze

ſzym Hetmánem/ porucżyli mu wſzytki woyſká y miáſto w obronę. Dał potym

znáć Dáryuſowi áby z woyſkiem przyciagnął do Bábilonu/ ktori przyciągnąwſzy

iuż mu gi było łácno wzyąć ſpráwą Zopiryoná/ ſkąd był potym nań łáſkaw.

Bábilon chytro
wzyęt.

¶ Tu ſie náyduie/ iż nie może być ſkarb więtſzy krolowi y Rzecżypoſpolitey/

iáko wierność poddánych/ á chuć przećiw pánu ſwoiemu/ á zyemi przyrodzo=

ney od pánow y obywátelow ſwoich/ cżego pieniądzmi áni mocą ten Dáryus

nie mogł dowieść/ tho wiernoſcią poddánego doſtał/ ktory wolał być ſzpe=

tny/ á piękne imię y ſławę odzyerżeć.

¶ Potym Dáryus krol Perſki z wielkiey fortuny á bogáctwá/

O walkach Dá=
riuſowych w Gre
cyey.

pocżął hárdzyeć

10:

á okrutny być (cżego Bog nie lubi) poſłał do Grekow y Mácedoniey/ áby mu

11:

ſie poddáli á iemu poſłuſzni byli. Aminthás krol Mácedońſki

Aminthás.

obawáiąc ſie mo

12:

cy á okrucieńſtwá Perſkiego/ przyzwolił dobrowolnie Dáryuſowi hołdowáć.

13:

Ale gdy poſły iego známienicie cżeſtował/ nie byli wſtydliwi/ ábowiem zá ſto=

14:

łem miedzy pánienkámi ſiedząc/ nie obycżáynie ſie z nimi záchowywáli. Alexán

15:

der ſyn krolewſki będąc we cżternaſcie leciech/

Alexánder pir=
wſzy

prośił oycá áby mu dpouśćił

16:

pomśćić ſie dworſtwem nád nimi tey lekkośći pánienek/ y dopuśćił. Tedy Ale=

17:

xánder kazał pánnom wſtáć á iść do komor/ obrawſzy trzydzyeśći młodzyeńcży

18:

kow głádſzych/ kázał ſie im w pánieńſkie odzyenie vbráć/ y ſam ſiebie vbrał/ á

19:

pod odzyeniem kazał káżdemu dekę mieć. Potym gdy przyſzli do poſłow doſyć

20:

pięknie vbráni/ ſiadł káżdy podle ſwego poſłá/ będąc poſłowie pijáni/ nie zá=

21:

chowáli ſie pocżćiwie/ iáko ſie ná tym mieyſcu godziło. Alexánder porwawſzy

22:

ſie miáſto pánny z drugimi/

Pánny Máce=
donſkie.

pobili ony poſły/ krom iednego/ ktorego poſłáli do

23:

domu dla lekłości ich/ bowiem roſpowiedzyał po wſzytkiey Perſyey/ iż pánny

24:

Mácedońſkie/ broniąc pocżćiwośći ſwey/ pobiły poſły Perſkie bárzo mężne.

25:

Skąd przyſzedł ná Dáryuſá wielki ſtrách/ dla ſtáłośći á męſtwá białych głow

26:

w Mácedoniey/ á ten Alexánder był prádzyad Alexándrá wielkiego. Od tego

27:

cżáſu pocżęłá mdleć moc Perſka/ ábowiem Grekowie ktorzy byli w mnieyſzey

28:

Azyey odſtąpili od nich/ y miáſto Sárdys zborzyli/ á tego im pomágali Athe=

29:

ni. Abowiem Hiſtykus kſiążę Greckie poſłáło do kſiążęciá ich ták táiemnie

30:

poſłá dla iákiego przeięcia/ ogoliwſzy poſłowi głowę/ wytłocżył ná ſkorze pi=

31:

ſmo/by od krolá Perſkiego odſtąpili/ á wiernie ſobie przećiw iemu pomogli.

Hiſtykus.

32:

Potym gdy mu włoſy podroſły/ poſłał go iedno s tym/ áby mu glowę ogolił

33:

ſam. On ſie potym domyſlił/ ogolił y nálazł piſmo wytłocżone. (drudzy piſzą iż

34:

nápiſane było) áby odſtąpili od Perſow/ y vcżynili ták/ wſzákże potym thego

35:

Hiſtyká obieśili dla niektorych burzek.

36:

¶ Ty przycżyny przywiodły ktemu Dáryuſá/ iż zebral przećiw Grekom ſto ty=

37:

ſiąc ludzi pieſzych/ á ieznych dzyeſięć tyſiąc/ położyli ſie dwie mili od Athen.

¶ Atheny miáſto
wielkie.

38:

Będąc w ſtráchu Atheńſcy/ rádzili ieſli ſie máią w mieſcie bronić/ cżyli ſie po=

39:

lem bić/ bowiem zeń ludzi nie mieli. Milcyádes rádził polem ſie z nimi bić/

Milcyádes.

ni=

40:

żli ſie dáć w koło obledz. Przyzwolili ná Milcyádeſá zwirzchność iemu poru=

41:

cżywſzy/ zebráli dzyeſięć tyſiąc ludzi z miáſtá/ ktorymi poráźili Dáryuſá z wiel=

42:

kiemi woyſki. Wybáwił Milcyádes z wielkiego ſtráchu Greki/ y przymnożył k

43:

nim wiele inych pańſtw/ s cżego mu dzyękowáli Grekowie/ wſzákże cżás s for=

44:

tuną ſie mieni/ nie pámiętáiąc ná iego zacne poſługi y ſpráwy/ wſádzili go da=

45:

wſzy mu winę o trzy ſtá tyſiąc złotych ſpolnego ſkárbu/ ktorych gdy nie miał

46:

dáć/ Cymon ſyn iego záſtąpił go w kaźni/

Cymon.

s ktorey gdy wyſzedł Milcyádes v=

47:

márł/ á dzyewkę iego poiął ieden kupiec bogáty/ ktory wykupił Cymoná z wię=

48:

zyenia. Wiele dziwnych á rozmaitych rzecży Hiſtorykowie o walkach Grec=

49:

kich á Perſkich/ ktore to opuſzcżam folguiąc krotkośći/ piſáli.

50:

Xerxes Krol Perski.

Dáryus ſtráći=

strona: 117

Wiek piąty.

Liſt 117.

Aryus ſtráćiwſzy známienitą bitwę w Grecyey/ zno=

wu ſie zbierał przećiw Grekom/ á w tym vmárł. Po śmierći iego

wſtąpił ſtárſzy ſyn ná Monárchią Perſką/ rzecżony Xerxes/ od má

tki rzecżoney Atozá/ s przyzwolenim młodſzego bráta/ dla potom=

ſtwá Cyruſowego. Ktory oycowſką rzecż pocżętą przed ſie wzyą=

wſzy/ zebrał wielkie woyſká przećiw Grekom/ iáko Hiſtorykowie powiedaią:

Iż nigdy żadny ná ſwiecie ná iednym mieyſcu nie miał thak wielkiego ludu. grafika

Iuſtynus piſze/ iż ſiedḿ kroć ſto tyſiąc/ áż rzeki wyſycha=

ły nad ktoremi ſie kłádli. Piſzą też o nim Hiſtorykowie/

10:

gdy widzyał ſwoie woyſka ſpołu/ płákał wzdychaiąc á

11:

mowiąc: Po ſtu lat żadnego z nas żywego nie zoſtánie ná

12:

ſwiecie. Też o nim piſzą/ gdy poſtáwił moſt ná przebywa=

13:

niu przyrwy morſkiey/ á gdy powſtáło powietrze á wełły

14:

ſkakáły ná moſt/ kazał morze bić miotłą aby nie igrało.

15:

Gdy ſie miał z woyſkiem ruſzáć ty ſie dziwy dzyały/ świe=

16:

rzopá Záiącá vrodziłá w iego woyſku/ práktykowano mu

17:

zły znák/ iż iego ludzye mieli vciekáć iáko Záiąc. Byłá też Kometá ktorą zową

18:

Cerácyás/ krzywa iáko rok/ Słońcá też było wielkie záćmienie/ ktore złe znáki

19:

Perſom były. Acżkolwiek Grekowie nierowno mnieyſzy pocżet mieli ludzi prze

20:

ćiw im/ wſzákże z nawodu á porády Themiſtokleſá krola ich/

Themiſtokles A=
thenſki krol.

vmienili bronić

21:

ſie im/ ábowiem ieſli ſie damy w moc nieprzyiacielowi/ ſkáżą naſze zacne a pocż

22:

ćiwe práwá y cnotliwe obycżáie/ á iárzmo ná nas włożą nie ludzkie. Przećiw te

23:

mu Cyrſzyło rádził/ ktorego wnet ſámi vkámionowáli/ á żonę iego niewiaſty/ a

24:

dzyeći iego dzyeći poſpolite.

Cyrſzyło vkámio=
nowan.

Potym Atheńſcy rádzili ſie boga Apoliná v Del=

25:

fow/ iákoby ſie beſpiecżniey bronić mieli tey wielkośći nieprzyiacioł. Odpowie

26:

dzyał iż w drzewiánych murzech. Obacżył Themiſtokles iż ſie to rozumie na o=

27:

kręty/ bo do Grecyey zewſząd wodą przyiecháć muśi/ y rádził aby wſzyſcy z miá

28:

ſtá z żonámi y z dzyećmi w okręty wſiadáli/ ábowiem tey wielkośći nieprzyia=

29:

cioł miáſto nie wytrzyma/ tákże vcżynili/ á przyłącżyły ſie do nich drugie miá=

30:

ſtá Koryntus y Spártá/ y oſiedli dla przebywánia morſkiego wyſep Sálámi=

31:

nę. Gdy to vſłyſzáł Xerxes zaſmućił ſie/ bo wiedzyał iż Grekowie dobrze z wo=

32:

dą rozumieli. A gdy ſie potykali poráźili Grekowie máłym ludem wielkie woy

33:

ſká Perſow/ ſkąd wielką cżeść y chwałę miał Themiſtokles.

34:

¶ Tu Pan Bog dawa ná przykład/ áby żadny nie dufał ſwey mocy/ áni ſie pod=

35:

nośił/ gdyż ſam ſobą cżłowiek nie władnie/ iedno Bog. Potym Xerxes iuż ſam

36:

niechciał dla niefortuny cżynić z Greki/ ále kazał Márdoniuſowi kſiążęciu/

Márdonius.

37:

ktory ſpalił Atheny miáſto/ á Greki łágodnie námawiał áby ſie kaźić nie dá=

38:

li/ ále ſie poddáli/ ná co niechcieli przyzwolić/ ácżkolwiek iuż byli Thebani od=

39:

ſtąpili/

Thebani.

dla cżego Márdonius zebrał znowu woyſko przećiw Athenam. Doſyć

40:

ſie mężnie Grekowie bronili/ tak iż Márdonius poráżon z woyſkiem/ gdzye też

41:

y ſam zábit.

Zabit Márdo=
nius.

Potym krol Perſki muſiał z nimi przymierze wzyąć/ á Grekowie

42:

ięli ſwe páńſtwá rozſzyrzáć/ ale ſie cżás s fortuną mieni/ záſię miedzy nimi wnę

43:

trzne walki pocżęły być/ ták iż ſie ſámi zwalcżyli/ gdy ich inſzy zwalcżyć nie mo=

44:

gli. Themiſtokleſa ſławnego y fortunnego krola wygnali z miáſtá/ muſiał v=

45:

ciec do Artáxerxeſá/ v ktorego był w wielkiey cżći y powadze y przełożonym. A

46:

ſtąd piſzą iż cżęſto mawiał Artáxerxes/ nie może Bog gorzey ſkáráć zyemie álbo

47:

kroleſtwá ktorego/ iedno gdy im mądre ſprawce odeymie.

48:

Rtáxerxes po śmierći oycá ſwego Xerxeſá w Perſyey kro=

49:

lował/ rzecżony Longimanus/ iż iedną rękę miał dłuzſzą niż drugą.

Lonigmanus.

Te=

50:

go krolá wychwaláią Hiſtorykowie w iego cnotach/ á w miłowániu po=

51:

koiá/ dla tego thu o nim krotko piſzę/ iż ſie w pokoiu záchowywał. Tento záſię

52:

kazał był Zydom kościoły y miáſto Ierozolimſkie nápráwiáć/ ácżkolwiek był

ieſzcże Cyrus

strona: 117v

Kſięgi pirwſze.

grafika

ieſzcże Cyrus roſkazał/ ále po iego śmierći przekáźili im

Monárchowie/ ácżkolwiek do tego cżáſu krolow ſwoich

nie mieli Zydowie/ wſzákże kſiążętá s pokolenia Dawi=

dowego od nich nie odchodziły áż do Máchábeow. Ka=

zał też Artáxerxes wypuśćić Ezdraſzá Kápłaná y Pro=

roká

Ezdraſz Prorok.

z dworu ſwoiego do Ieruzálem/ ktory wyſzedſzy/

Biblią Zydowſką rządnie zgromadził á ſpiſał.

¶ Tego cżáſu pod Artáxerxem wielkie walki powſtáły

w Grecyey wnętrzne/ ták iż Atheny zburzony do grun=

10:

thu/ ktore trwáły áż do oſtáthniey Monárchiey Perſkiey/

Peloponſkie wal
ki w Grecyey.

iáko niżey będzye

11:

o tym nápiſano. ∴ ∴ ∴

12:

Aryus Notus krolował po Artáxerxeſie/ ácżkolwiek nie

13:

był ſyn iego/ ále ſioſtrę iego zá żonę miał/ s ktorą dwu ſynu miał/ Ar=

14:

táxerxá Mnenoná/ á Cyruſá wtorego/ Artáxerxes potym oycowſką

15:

Monárchią ſpráwował/ á Cyrus w Grecyey roſkázował.

16:

Rtáxerxes Mnenon z brátem ſwoim Cyruſem pocżęli ſie

17:

wádzić o Monárchią Perſką/ á gdy ſie ſpołu ſtocżyli/ zábit Cyrus/ Ar=

18:

táxerxes ránion/ ná inſzy koń wſkocżył/ poznał wſpomożenie od Bogá

19:

dla ſwoiey pokornośći.

20:

Chus okrutny ſyn Artáxerxow/ ktory brácią pobił dla kro

21:

lowánia/ miáſto Sydon záłożył y zbudował/ Egiptu záſię doſtał ku

22:

Monárchiey Perſkiey/ potym rychło od ſwego Hetmáná zábit dla nie=

23:

zdzyerżenia wiáry álbo ſlubu.grafika

24:

Rſámes Ochuſow ſyn/ ten ieſzcże dzye=

25:

cięciem ná kroleſtwo wybran od ſwego Hetmáná/

26:

ktory oycá zábił. Boiąc ſie Hetman by ſie oycá nie

27:

mśćił nád nim/ zábił go też wcżás/ á ſam zmowę vcżyni=

28:

wſzy s Kodomanem kſiążęciem Ormiáńſkim/ podał mu

29:

kroleſtwo Perſkie/ y Dáryuſem názwał.

Kodoman.

30:

¶ Tu ſie ſkońcżył rodzay wielkiego Cyruſá/ á Monárchia

31:

Perſka przyſzłá w ine ręce/ gdzye ſie okazáło/ iż dla ie=

32:

dnego złego potomká/ wſzytkiemu rodowi Pan Bog nie przepuśćił.

33:

Aryus oſtátni przez okrutność wſzedł ná kroleſtwo Per=

34:

ſkie/ przeto mu Pan bog oddał rowną zapłátą/ bo mu Alexánder wiel

35:

kie páńſtwo wzyął y ſámego zábił/ o cżym będzye niżey.

36:

Rozdzyał trzydzyeſty y trzeći/ o narodzye

37:

Páná Kryſtuſá.

38:

O wyściu Zydow z Bábiloniey y z inąd do Ieru=

39:

zálem/ vżywáli Zydowie trudnośći od nieprzyiacioł okolicż=

40:

nych/ przeto nie mogli thák rychło kościołá budowáć/ áż zá

41:

przycżyną Zorobabelá/ ktory to v Dáryuſá przewiodł ſwoim

42:

rozumem/ iż go dokońcżyli/ iákom piſał. Ten Zorobabel ſyn

43:

Sálátyelow á wnuk Iekoniaſzá/ był napirwſzym kſiążęciem

44:

s pokolenia Iudá. Iekoniaſz ktorego Ewilmerodách krol w Bábilonie miał

45:

w pocżćiwośći/ iuż był ſzcżedł s ſwiátá ná ten cżás. O Sálátyelu nic nie piſzą/

46:

przeto od Zorobabel pocżynáią być rodzay Páná Kriſtuſow po wyściu Zydow

47:

z niewoley/ ktory ſnádnie obacżyſz przez tę figurę.

Iozeph/

strona: 118

Wiek piąty.

Liſt 118.

Iozeph/ Iakob/ Máttán/ Według Máttheuſzá s. Eleázár/ Eliud/ Achin Sádok/ Azor/ Eliákim/ Abiud/ Zorobabel/ od ktorego poſzedł Iozeph/ Heli/ Mátát/ Lewi/ Máchábei/ Iánná/ Iozeph/ Máthátia/ Amos/ Według Lukaſzá s. Naum/ Heſli/ Nágge/ Mátth/ Máthátia/ Semei/ Iozeph/ Iudás Hirkanus/ Ioánná/ Ben Reſia/ Zorobabel/

¶ A iż rozno kłádą ten rodzay Ewányeliſtowie/ ták temu maſz rozumieć: Był

ten obycżay v Zydow y dziś ieſt/ kiedy ktory Zyd vmárł bez potomſtwá/ thedy

brát álbo przyiaciel blizſzy powinien plemię álbo naſienie iego wſkrześić/ ieſli=

by niechciał/ piſałem wielekroć co mu miáłá Iątreẃ vcżynić zá to/ tedy ony

dzyeći wſkrzeſzone od przyiacielá/ pocżytano ie być zmárłego pirwſzego mężá o=

ney niewiáſty. Przeto tu Lukaſz s. wylicża od właſnego oycá/ á Mattheuſz s.

od zakonnego/ to ieſt/ od zmárłych mężow bez płodu. Przeto też y w Páralipo=

menie inákſze imioná ſtoią od Dawidá krolá/ ktorego potomſtwo trwáło áż do

Antyochá Epifaná/ iáko tu obacżyſz.

10:

¶ Zorobabel pánował lat Lviij. Reſá Miſeloán Lxvj. Ioánná/ Ben Reſá

11:

Liij. Iudás pirwſzy Hirkanus rzecżony lat xiiij. zá cżáſu Alexándrá. Po Ale=

12:

xándrze Iozeph pirwſzy lat vij. Abner Semei xj. Eli Máthátia lat xij. Aſſer

13:

Náhát ix. Nagid Artáxát lat x. Hágái Eli xvj. Máſlot Naum xx. Amos

14:

Syráb xiiij. Máthátia Syloa xviij. Iozeph mnieyſzy L. ten miał dobre zácho

15:

wánie s Ptolomeuſem Ewergetem/ Arſeſem go miánuie Euzebius. Hánná

16:

Hirkanus wtory lat xvj. ten wielkie walki wiodł przećiw Arábom/ y poráźił

17:

ie. Potym gdy oblężon ná zamku od Antyochá Epifaná/ niechciał ſie dáć/

18:

ále ſie bił z nieprzyiacielem áż do śmierći. Naoſtátecżny to był z Dawidowe

19:

go rodzáiu v Zydow przełożony krol.

Oſtátni potomek
Dawidow.

Ná oſtátku Máchábei krolowáli/ po nich

20:

iuż przyſzło ná pogáńſkie krole/ to ieſt ná Herodá/ potym ná ine. Acżkolwiek

21:

był wzyął obrzeſkę Herod/ wſzákże nie był Zydem. A tu ſie ſpełniło proroctwo

22:

ono: Nie będzye wzyętá laſká krolewſka Zydom/ áż przydzye then ktory ma

23:

przyść/ bo to było iuż czáſu národzenia Páná Kryſtuſá.

Náznácżenie Kryſtuſá.

24:

O rodzáiu Máchábeow/ ktorzy krolowáli ná

25:

Zydoſtwie porząd iáko kſiążętá.

26:

¶ Mátáyás/ Máchábeus/ Iudás/ Ionátáś/ Symon/ Symonow

27:

ſyn Hirkanus/ Aryſtobulus/ Alexánder.

28:

Mátátyás nápominał ſyny/ áby odpieráli Antyochowi.

29:

Iudás Máchábeus poráźił Antyochá/ y kościoł ſwięty náprá=

30:

wił/ y inych więcey zwycięſtw odzyerżał. Potym gdy w przyiacielſtwo z Rzy=

31:

miány wſzedł/ zábit był/ ábowiem Pan Bog nie chce áby w kim inym miał

32:

cżłowiek nádzyeię/ iedno w nim/ bo miał zá to/ iż gdy będę v Rzymian w łáſce/

33:

łácno kroleſtwo Zydowſkie poſiędę/ krolował pięć lat.

Ionátás kro=

strona: 118v

Kſięgi pirwſze

Ionátás krolował lat dzyewiętnaſcie/ ten kroleſtwo Syriyſkie

chciał poſieść/ ále rychło od Tryfoná zábit.

Tryfon.

Symeon krolował ośḿ lat/ ten zwyciężył Antyochá Gryfá/ po=

tym zábit od ſwoich.

Hirkanus pánowal lat dwádzyeśćiá y ſześć/ zá niego był obległ

Ieruzálem Antyochus Gryfus/ ále go pieniądzmi vbłagał iz odſtąpił/ y do=

ſtał Sámáryey.

Aryſtobulus Hirkanow ſyn krolował rok/ to był krol pirwſzy

Ierozolimſki koronowány po wyściu z Bábiloná/ ktory potym zábił brátá

10:

Antygoná dla krolowánia.

11:

Lexánder młodſzy Hirkanow ſyn krolował lat xxxij. á po

12:

nim żoná iego lat ix. Miał ſynow dwu/ Hirkaná y Aryſtobolá/ ácżkol=

13:

wiek był ſtárſzy Hirkanus/

Iozephus piſze.

wſzákże go młodſzy brát Aryſtobolus wypę=grafika

14:

dził s kroleſtwá/ y wzyął kroleſtwo. Potym przez pomoc

15:

Antypatrá kſiążęciá Idumee oycá Herodowego/ pom=

16:

śćił ſie nád brátem. Bo tenże ſpor y w Zydoſtwie bywał/

17:

iáko y miedzy pogány około pánowánia. Potym Pom=

18:

peius wzyął Ieruzálem/ á Hirkanowi dał nawyzſze ká=

19:

płáńſtwo/ á Aryſtobolá poimał y ze dwiemá ſyny/ Ale=

20:

xándremy Antygonem/ y do Rzymá kazał wieść. Ale ná

21:

drodze będąc vciekł im Alexánder/ ktory potym możnym

22:

był w Zydoſtwie/ áż go potym Gábinius Rzymſki dał

23:

ściąć w Syryey s przywodu Scypiuſá.

Gábinius.

Antygonus puſzcżon od Iuliuſá Ceſá=

24:

rzá/ ále potym był ścięt od Antoniuſá w Antyochiey. Hirkanus ktorego był

25:

Pompeius ná kápłáńſtwo nawyzſze wſádził/ też od Herodá krolá w Ieruzá=

26:

lem ścięt. Tu ſie okazáłá ludzka ſlepotá w chćiwośći pánowánia/ chocia y

27:

ſwiętego rodzáiu byli.

28:

Sekty Zydowskie.

29:

O vdręcżeniu Zydowſkim od Antyochá/ wſzcżęły ſie

30:

ſekty troiákie v Zydow/ to ieſt/ byli Fáryzei/ Sáducei/ y Eſſei

31:

Fáryzei rzecżeni od Fares/

Fáryzei.

iż byli od tego głoſu oddzyeleni/ ácżkol=

32:

wiek byli nád ine vcżeni/ wſzákże mieli ſwe ine vſtáwy nád zakon

33:

Moiżeſzow/ byli nád ine przykłádnieyſzy y lepſzy/ bo wierzyli káż=

34:

dą duſzę cżłowiecżá po śmierći żyć/ wierzyli theż iż Bog ludzkie złośći karze/

35:

wierzyli też o przyściu Meſyaſzowym ná zbáwienie wierzącym weń. A byłá

36:

tym to mężom Rzecżpoſpolita mieyſka porucżoná/ dla ſtátecżnych oſob á po=

37:

kornych twarzy. Sáducei/ ći chcieli s powagą y ſtátkiem żyć/ przeto ſobie

38:

imię zacne wynáleźli Zádycei/

Sáducei.

bo Zádyk po Zydowſku ſpráwiedliwy/ zá thákie

39:

ſie też oni chcieli mieć. Tákże y dziś nagorſzy ludzye chcą pokorną twarzą ſwoie

40:

złośći zákrywáć/ ći byli ſekty Epikurſkiey/ bo nie wierzyli duſzy po śmierći żyć/

41:

iedno s ciáłem poſpołu vmieráć iáko bydlęca.

Epikury.

Ale dla tego ábyſmy dobrze ſpo=

42:

koynie á w boiáźni żyli/ zoſtáwił Bog piekło y roſkoſz z Ráyſką ludzyem po śmier

43:

ći/ duſzom dobrym y złym/ áby tym ſpokoyniey żyli á złośći ſie wiárowáli/ bo=

44:

iąc ſie zápłáty złey/ á nádzyeię máiąc w dobrey. Eſſei gdy widzyeli Sáduce=

45:

os y Fáryzeos pod pokrzywką cudnie á ſpokoynie żyć/ chcieli mieć nád nie/ v=

46:

ſtáwili ſobie imię Eſſei/ prácowići/

Eſſei.

Aſſá pracą známionuie/ ktorzy ſwemi v=

47:

ſtáwámi ſrogi żywot wiedli/ iáko dziś Nowokrzcżeńcy/ wſzytko ſpołu mieli/

48:

nicżym ſie nie dzyelili/ robotámi ſie żywili/ á biczowáli ſie przed ludźmi/ ine ſe=

49:

kty potąpiáli. A to co było v Zydow/ wſzytko ſie to v nas w Krześćiáńſtwie

náyduie/

strona: 119

Wiek piąty.

Liſt 119.

náyduie/ bo ſie tákież ná troie rozdzyelili/ iedni Rzymſcy/ drudzy Greccy/ dru=

dzy Nowokrzcżeńcy z brátry/

Nowokrzcżency.

iedni drugie potąpiáiąc/ cżego Bog długo ćir=

pieć nie może. Były te ſekty v Zydow zá cżáſu Ianá Hirkana ſyná Symonowe=

go/przed národzeniem Páná Kryſtuſá lat 125.

Rozdzyał trzydzyeſty y cżwarty/ o zacnych mę=

żoch Rzymskich/ y o ſpráwie ich.

O wielkich trudnoſciach wnętrznych pirwſzych/

ktore mieli Rzymiánie z ludem proſtego narodu/ tákież M.

Koryolanem/ albo około rozdzyału gruntow/ nádeſzłá ie dru=

10:

ga: Gdy Trybunaći od poſpolſtwá proſtego narodu s Pátry=

11:

cyuſy kłopot mieli o zwirzchnośći/ ták w właſnych ſpráwach

12:

iáko w Rzecżypoſpolitey/ á w ten cżás ieden mąż s Sábinow

13:

Ap. Herdonius bacżąc roſterk miedzy Rzymiány/ zebrał łotroſtwá niemáło/

Herdonius.

14:

przypłynął po Tybrze pod zamek Kápitolium/ wzyął gi pod Rzymiány o poł

15:

nocy/ bo dla kościołá nie záwierano wrot pirwſzych/ y był tego vmyſłu/ iákoby

16:

mogł poſpolitego cżlowieká vbogiego k ſobie przyciągnąć/ vcżyniwſzy ie wol=

17:

nymi od długow/ poſług/ y inych brzemion/ á im zwirzchność przed inymi prze=

18:

łożonymi zoſtáwić. A gdy dzyeń náſtał/ Rzymiánie zebrawſzy ſie vkroćiwſzy lud

19:

proſty przez Wáleryuſá/ ktory im k woli wſzytko obiecał vcżynić od Senátu:

20:

Dobyli záſię Kápitolium/ łotroſtwo z gory pomiotáli/ drudzy ſámi wyſkáko=

21:

wáli/ gdzye też y Herdonius zábit miedzy trupy/ wſzákże nie mogło być bez ſzko=

22:

dy Rzymian/ bo tám zábit zacny mąż Wáleryus y drugich wiele.

Wáleryus zábit.

Po tey poſłu=

23:

dze vpomináli ſie Trybuni od poſpolſtwá obiecánych praw vcżynić exekucyą

24:

Pátrycyom/ ále thę rzecż przedłużáli/ zwłaſzcżá Klaudyus wiele rzecży s tego

25:

złych miánuiąc.

Klaudys.

Po długiey namowie/ dopuśćił Senat ludu proſtemu wybrać

26:

dzyeſięć mężow álbo Trybunatow/

Dzieſięć mężow.

gdyż pirwey iedno pięć byli/ ktorzyby od

27:

nich Rzycżpoſpolitą ſpráwowáli. A thák látá od záłożenia Rzymu 301. iáko

28:

od krolow pirwey do rádzyec/ ták od rádzyec do dzyeſiąći mężow było przenie=

29:

ſienie zwirzchnośći ná lud poſpolity. Ktorzy Trybuni álbo dzyeſięć mężow/

30:

prawem przynieſionym z Grecyey/ lud wſzelki ſpráwowáli/ s potwirdzenim po=

31:

ſpolitego cżłowieká. Ktorych Trybunow imioná/ Ap. Klaudyus/ T. Lucyus/

32:

Genucyus/ Publius Sexcyus/ Pub. poſthumius/ Sulpicyus/ A. Mánlius/

Imioná dźyeſią=
ći mężow.

33:

T. Romilius/ Iulius Weturyus/ P. Horácyus. Miedzy ktorymi záwżdy ie=

34:

den był przełożony/ ktorego mocą drugą rádę obſyłano/ przed ktorym też znáki

35:

mieyſkie noſzono/ to ieſt/ miotły przywiązáne do ſiekier/ iákom pirwey piſał.

36:

Też ſkazánia wſzelkie potwirdzał/ y ine rzecży podeymował/ iáko ná iedno kſią=

37:

żę zależáło. Ini też byli ná ine vrzędy przełożeni. Byłá ten rok ſpráwá Rzecży=

38:

poſpolitey dobra w Rzymie/ ták iż ich wiele mowili/ nie potrzebá ſprawiec od

39:

proſtych ludzi wybránych/ iedno od przednieyſzych. Ci to potym dzyeſięć meżow

40:

ſpiſawſzy práwá ná dzyeſiąći tablicach/

Tablic dzyeſięć.

czytáli káżdy dzyeń ludu poſpolitemu

41:

iáwnie/ z Greckich praw Solonowych.

42:

¶ Appius będąc pirwſzym przełożonym/ vmiękcżał lud proſty poſpolity/ zwła

43:

ſzcżá okrutnieyſze młodzyeńce/ tákież ini dzyáłáli/ cżtámi/ dáry/ y inemi łágo=

44:

dnośćiámi. A tym obycżáiem ſobie lud poſpolity vbogi ſwe práwá ſtrácił/ gdy

45:

proſty lud począł przełóżonym pochlebiáć zá cżtámi ſwobodnemi/ ſkąd Rzecż=

46:

poſpolita záſię pocżęłá niſzcżeć. A gdy wyſzedł rok/ przydáli ieſzcże dwoie prá=

47:

wáná dwu tablicach nápiſáne ſámi s ſiebie/ miedzy ktoremi też to bylo iedno/

48:

áby Pátrycyuſowie nie poymowáli żon s Plebeuſzow/

Dwánaſcie praw
ná tablicach.

to ieſt/ s proſtego naro=

49:

du/ á to ſnadź dla tego/ áby nigdy ku zgodzye nie przychodzili. Co dáley to bár=

50:

zyey oni dzyeſięć Trybunow w vćiſku lud záchowawáli/ przeto niektorzy dobrze

X	chcieli ie

strona: 119v

Kſięgi pirwſze

chcieli ie z vrzędow złożyć/ zwłaſzcżá L. Wáleryus ktory to długą rzecżą przed

Senatem rozwodził/

L Wáleryus.

y sſtáłoby ſie było ták/ by nie waśni ktore były miedzy

Plebeuſzmi á Pátrycyámi/ s ktorych ieden drugie^o radby wſzytko złe widzyał.

Ná oſtátek Appius łotroſtwo ſwoie okazał/

Appius łotr.

gdy Wirginiuſowę corę powoli

mieć chciał/ zmowiwſzy ſie s Klaudyuſem/ áby mowił iż tho byłá corá od iego

niewolnice vrodzoná. A gdy ſie zá nią przyiaciele záſtáwili w niebytnośći oycá

Wirginiuſá/ ziednał ſobie ſwiádki fáłſzywe/ ktorzy przed Senatem powiedáli

ią być niewolną ſługą Klaudiuſowę. Wirginius gdy ſie dowiedzyał/

Wirginius.

z wielkim

podziwieniem przyiechał/ prośił áby mogł corę ſwoię obłápić niżli będzye háń

10:

bą poſzkárádzoná/ á gdy corę ſwoię nápoły vmárłą s płácżem obłápił/ dobył

11:

deki przebił ią ná poły/ mowiąc: wolę cię martwą poſłáć zá przyiacioły do pie=

12:

kłá pocżćiwie/ niżli ze ſromotą żyć.

Wirginius corę
zábił.

Wzyął potym corę zábitą ná ſię/ chodził po

13:

vlicach wołáiąc/ libertás/ libertás.

Libertas.

Poruſzyło ſie poſpolſtwo przećiw Trybu=

14:

nom/ wzyęli gorę Awentynum. Tákież do woyſká/ ktore nie dáleko leżáło v go=

15:

ry Algidy/

Algidá gorá.

nioſł ſwoię corę vkrwáwioną. Woyſko przyciągło do drugich ná go=

16:

rę Awentynum/ wſzákże zábieżeli themu drudzy iż ſie poſpolſtwo poiednáło s

17:

Senatem/ y zwirzchność Trybunicyey záſię wroconá/ á Wirginiuſowi kazáli

18:

ſie przed vrzędem żáłowáć ná Appiuſá. A gdy żáłował/ wſádzon do więzyenia/

19:

gdzye ſie tám ſam zábił/ drugie wywołano/ drudzy pouciekáli/ ſtátki ich ná po=

20:

ſpolitą rzecż obrocono.

Appius ſie zábił

Potym Cenſores wybrano/

Cenſores.

ktorzy ludzkie przewinienia

21:

ſzácowáli. Był potym v nich Dyktator/ á to był nazwirzchnieyſzy. Po nim był

22:

Magiſter equitum/ to ieſt Hetman. Byli Queſtores dwá/ to ieſt/ poborce ál=

23:

bo podſkárbi. Byli Trybuni militum/ ktorzy Rycerſki lud ſpráwowáli. Byli

24:

Trybuni plebis/ ktorzy poſpolity lud ſpráwowáli. Byli Edyles cżterzey/ co

25:

mieyſkie targi ſpráwowáli/ zowiemy ie Tutnary. Byli też Pretores dwá/ Pre=

26:

tor vrbanus/ Pretor plebis/

Dyktator.
Magiſtri equi=
tum.
Queſtores.
Trybuni.
Edyles.
Pretores.

ktorzy lud ſpráwowáli w niebytnośći przełożo=

27:

nych/ ieden lud ſwoy/ drugi gośćinny. Byli też Wiátores/ co drogi opatrzali.

28:

Byli Monetárij/ co myńcę ſpráwowáli. Byli Kápitales/ co więźnie opatrzáli.

29:

Ieſli

Viatores.
Monetarij.
Kapitales.

wyſtąpił Ráycá/ z rády go zrzućili. Ieſli Rycerz/ koniá vbránego ſtrá=

30:

ćił. Ieſli kmieć álbo rzemięśnik/ wyſługowáli ſie. Ieſli kradł albo gárdło zá=

31:

ſłużył/ zaſyłano tákie zá morze ná wiecżną poſługę. Wiele inych vrzędni=

32:

kow mieli ná rozmáite ſpráwy.

33:

¶ Furyus Kámillus Diktatorem będąc/

Furyus Kámill.

obegnał Fáliſki/ pod ktorymi zamek/

34:

wzyął/ zyemią drogę do niego vcżyniwſzy. A gdy miáſtá nie mogł wzyąć/ leżał

35:

około niego/ w then cżás Miſtrz ſzkolny wyſzedł s panięty/

Miſtrz ſzkolny.

ktore vcżył/ przed

36:

miáſto do Rzymſkich namiotow/ poimano go y z nimi/ przywiedzyon przed Ká

37:

milluſa/ tám go kazał bić miotłámi nágo/ związawſzy ręce opák/ iż známieni=

38:

tych ludzi dzieći záwiodł do nieprzyiacioł/ potym go onym dzieciom dał w moc/

39:

á kazał im áby go ták do miáſtá przywiedli związánego y z miotłámi. Gdy ták

40:

vcżynili/ ruſzyło to przełożone w mieſcie/ obacżyli ſpráwiedliwego mężá/ prze=

41:

to mu ſie dáli w moc y poſłuſzeńſtwo/ wſzákże rychło vpadł/ gdy mu dano wi=

42:

nę iż białemi końmi woz zwycięſtwá kazał wieść/ gdyż to iedno ná Monárchę

43:

zależáło/ ná dzyeń pozwány ſtánął/ oſądzon przez Apulegiuſzá Trybuná/ po=

44:

tym wywołan. Mánlius Kápitolinus/ gdy Gállikowie Rzym wzyęli y okru=

45:

cieńſtwo cżynili/ vciekl z drugimi młodzyeńcy ná zamek Kápitolium/

Mánlius.

á gdy gi

46:

chcieli Gállikowie w nocy vleść/ gąſior zágągał/ pobudził lud/ ktorzy ſie po=

47:

chwyćili/ Gálliki z gory zmiotáli/ przeto rzecżon Kápitolinus. Też zebrawſzy

48:

ſię z drugimi/ Galliki poráźił/ y wiele im ſkárbow odiął. O ty potym ſkárby o=

49:

ſkárżon przed Senat iż ich zátáił/ poiman á zepchnion s ſkáły. Od thego cżáſu

50:

zapowiedź byłá/ aby żadnego mężá Kápitolinem nie zwano. W ten cżás Már=

51:

kus Wáleryus Korwinus potkał ſie z iednym Gállikiem mężem wielkim/ kruk

52:

przyleciał ze wſchodu ſłońcá/ padł ná iego Helmie/ drapał noſem y nogámi

53:

Gálliká/ pomagáiąc mu/ potym zábił Gálliká/ przeto rzecżon Korwinus.

W. Korwinus.
Kruk pomagał.

Márkus Kur

strona: 120

Wiek piąty.

Liſt 120.

Márkus Kurcyus Dentatus otrzymał zwycięſtwo nád Sámnity y nád Sábi=

ny/ y krola Pirruſá z Włoch wypędził.

K. Dentatus.
Pirrus wypędzō.

A gdy iednego cżáſu poſłowie Sám=

niccy przyiecháli do niego/ przynieſli mu złotá doſyć/ záſtáli go ná gliniánych

miſkach iedząc/ śmiali ſie z niego. Ktorym odpowiedzyał/ wolę ia ná gliniá=

nym nacżyniu iadáć/ á złotu roſkázowáć. Decyus Pater Ráycá Rzymſki

Decyus pater.

gdy

wiodł walkę od Rzymian przećiw Látynom/ vkázał ſie mu we ſnach ieden mąż

ktory mu obiawił bitwę wygraną/ ieſli ſam będzye zabit. A ták Decyus ofiá=

rował ſie bogom y woyſko nieprzyiacielſkie/ mowiąc w ty ſłowá: Iane, Iupiter,

Mars, Pater Quirine, Bellona, Lares, diui Nouenſiles, dii indigētes, vos pre=

10:

cor, veneror, veniam pero, vt victoriā populo Romano proſperetis, hoſtes

11:

terrore morthe afficiatis, ita & meipſum vobis deuoueo. Wſiadſzy potym na

12:

koń/ roſpuśćił á wſkocżył miedzy nieprzyiaciele y zábit. Látyny ſtrách ogár=

13:

nął pocżęli vciekáć/ á Rzymiánie ie gonili bijąc. Tákże y ſyn iego vcżynił prze=

14:

ćiw Tuſzkom/ pámiętáiąc ná oycowſki vcżynek.

Decyus filius.

15:

Látá od záłożenia Rzymu 390. było wielkie vdrę=grafika

16:

cżenie w Rzy

17:

mie/ thák iż

18:

wiele ludzi po

19:

zdicháło ſmro

20:

dem/gdy ſie

21:

vcżyniłá środ

22:

rynku iáſkini/

23:

s ktorey dym

24:

ſmrodliwy wy

25:

chodził á lu=

26:

dzi zárażał.

27:

Vcyekli ſie

28:

Rzimiánie do

29:

ſwych bogow

30:

z ofiárami/ á=

31:

by im then

32:

gniew y plagę

33:

odpuśćili. Od

34:

powiedź wzyę

35:

li/ iż poki tám

36:

nie ofiáruie=

37:

cie zacnieyſze=

38:

go mężá nad

39:

ine/ poty nie

40:

przeſtánie. A

41:

gdy to wſzem oznaymiono/ naleźli ná ten cżás Kurcyuſá przechodzić męſtwem

42:

ine wſzytki/

Kurcyus.

ktory to rad vcżynił/ áby oycżyznę wybáwił/ iż wſkocżył vbrawſzy

43:

ſie we zbroi na koniu w onę iáſkinią. Rzymiánie zá nim zbożym ſypáli wſzelkie=

44:

go naſienia/ áż ſie záwárłá iáſkini/ y był pokoy iáko y pirwey.

45:

¶ Attylius Regulus gdy był poiman od Kártágińſkich/

Attylius Regu=
lus.

poſłáli go ná ſlubie

46:

do Rzymá/ áby zań ine więźnie wypuſzcżono. Gdy to przed Senatem powie=

47:

dzyał/ kazáli mu wotowáć ná to iáko oycżyśćicowi napirwey. Wotuiąc nie rá

48:

dził zá ſię dáwać żadnego/ powiedáiąc ſwoię nicżemność á zeſzłe látá/ w kto=

49:

rych iuż nie może być pożytecżny Rzecżypoſpolitey. Oni mu rozwodzili/ iż bę=

50:

dzye miał od nich wielkie przeſládowánie/ álbo gárdło/ álbo wiecżne więzyenie.

51:

Powiedzyał iż tego cżuć nie będzye dla miłośći oycżyzny. Wroćił ſie thedy do

52:

nieprzyiacioł/ powiedzyał iż zań niechcą dáć y iednego. Pochwyćili go á kazáli

X 2	mu zerznąć

strona: 120v

Kſięgi pirwſze

mu zerznąć powieki na ocżu/ a obroćili ocżymá do ſłońca przywiązawſzy do ſłu=

pá/ gdzye mękę wielką ćirpiał bez ſnu/ y trapienia ocżu. Drudzy piſzą iż go w

ſkrzynię włożyli nábiwſzy w nię gwoździ żeláznych/ gdzye tám leżał áż do śmier=

ći/ ciáłá iego nie dał pochować ná więtſze wzgárdzenie.

¶ Pápiryus Ráycá/ był mąż w Rycerſkich rzecżach biegły/ iego ſpráwą Sám

nity Rzymiánie poráźili/

Pápiryus.

ktorzy byli nacięſzſzy nieprzyiaciele Rzymiánom. Ten

Pápiryus Alexándrowi wielkiemu odpárł/ kiedy do Włoch ciągnął. Piſze

Mákrobius/ iż ten Pápiryus będąc chłopięciem ſzedł był z oycem do Rády/

będąc tám obacżył wiele rzecży/ á ták był táiemny/ iż przyſzedſzy do domu dzi=

10:

wnym obycżáiem iego mátká pytáłá co ſie w Rádzye dzyało/ niechciał iey po=

11:

wiedzyeć. A gdy iey nie mogł być prożen/ zmyſlił ſobie á powiedzyał iey/ iż nie=

12:

ktorzy wotowáli áby káżdy mąż miał dwie żenie/ á niektorzy chcą áby káżda

13:

żoná miáłá dwu mężu. Słyſząc tho z gniewem obeſłáłá drugie pánie/ powie=

14:

dzyáłá im to/ zgromádziwſzy wſzytki ſzły przed Senat/ powiedáiąc/ przycżyny á

15:

proſząc/ áby káżda żoná rádniey miáłá dwu mężu niż mąż dwie żenie. Dziwo=

16:

wáli ſie mężowie rádni ſkąd tá chćiwość przyſzłá niewiáſtam/ pytáiąc. Wyſtą=

17:

piło dzyecię Pápiryus/ powiedzyał im tego przycżynę wſzytkę/ dla tego vſtá=

18:

wiono było áby żadne dzyecię nie chodziło do Rády okrom Pápiryuſá.

19:

¶ Lucyus Quincyus Cyncynatus będąc oracżem/ Dyktatorem przez dzyęki v=

20:

cżynion.

Quicyus Cyn=
cynatus.

A gdy Minucyuſá ná Algidzye obległ ſyn iego Ceſo/ ktory był do Wol

21:

ſkow vciekł/

Ceſon złoſćiwy.

przyiecháli poſłowie Rzymſcy do niego/ záſtáli go orząc/ wzyęli

22:

go y wybráli Hetmánem.

Minucyus.

Poráżił ſyná y Minucyuſá wyzwolił od oblężenia/ dla

23:

cżego koroną był obdárzon wyzwoloną od Minucyuſá (bo ná ten cżás inákſzą

24:

koronę mieli od wyzwolenia z oblężenia/ inákſzą tryumfu/ inákſzą gdy zamku

25:

dobył álbo miáſtá.) Szoſtego dniá Dyktáturę ſpuśćił Senatowi/ á ſam ſzedł

26:

záſię do roley. Po dwudzyeſtu lat był záſię Dyktatorem/ kazał ściąć Spuryu=

27:

ſá Melliuſá/ ktory kroleſtwá żądał.

Spuryus.

Dom iego z gruntu zborzono/ y tho miey=

28:

ſce przezwano Equimelium.

29:

¶ Klaudyus brátá Hásdrubalá dał ściąć/

Klaudyus.

iż ſie nád iego wolą potykał z nie=

30:

przyiacielem/ potym głowę iego noſzono po woyſku wołáiąc/ iż żadne prá=

31:

wo nie folguie przyrodzonym:

32:

¶ Aulus poſtumius

Aulus Poſtumi=
us.

będąc Hetmánem cżynił z nieprzyiacielmi/ á gdy bitwá y

33:

ná tę y ná owę ſtronę wątpliwie ſtáłá/ kazał káżdemu w ſwoim woyſku vzdę s

34:

koniá zerwáć/ áby bez wſzelkiego záſtánawiánia ná nieprzyiaciele ſkocżyli/ á

35:

tym obycżáiem poráźił nieprzyiaciele.

36:

¶ Gdy też Rzymiánie z Weienty cżynili iáko z nieprzyiacielmi/ wzyął tę pra=

37:

cą ná ſię ieden dom Fábiow/

Fábiow dom.

ktorych było trzy ſtá/ wiele kroć Weienty porażá=

38:

li z Hetmánem ſwym Fábiuſem. Iednego cżáſu położyli ſie z namioty nád rze=

39:

ką Kremerá/

Kremerá rzeká.

Weientowie ná chytrość ſie vdáli/ przećiw im wołow pięknych

40:

kilko ſtąd puśćili wolno/ vcżyniwſzy zaſádkę. A gdy ſie Fábiuſowie wyrwáli

41:

ná łupieſtwo wołow/ ogárnęli ie y zbili do iednego/ okrom iednego ktory domá

42:

zoſtał/ á ten záſię dom ten wielki wzbudził.

43:

¶ Licynius Stolon zoſtał Ráycą napirwſzym z narodu proſtego/

Licynius.

to ieſt s Ple

44:

beuſzow. A gdy vſtáwił áby żadny Plebeuſz nie dzyerżał roley iedno ſto ſtáian/

45:

pozwan przed Pátrycyuſzy/ áby ſwym práwem był ſądzon/ gdyż ſam pięć ſet ſtá=

46:

ian roley miał. Odkłádał ná ſyny drugą rolą/ ále mu tho ni ſzło ku práwu.

47:

Przeto ten napirwey ſwym práwem był oſądzon/ gdy mu cżterzy dzyały roley

odięto.

48:

¶ Tyberyus Grákkus/ ten napirwey wſkocżył ná mury Kártágińſkie

49:

będąc przy Scypionie/

Grakkus.

y wiele rzecży zacnych cżynił w ſwoich młodych leciech

50:

dla cżego był wybran Trybunatem. Ale gdy nowy obycżay chciał wnieść mie=

51:

dzy poſpolſtwo/ áby były role pomierzáne w rowny dzyał/ rzućiło ſie poſpol=

52:

ſtwo nań/ zábili go y brácią iego.

53:

¶ Paulus Emilius Mácedonią zwoiował

Emilius.

poráźiwſzy ich krolá y poimawſzy

Perſeuſá

strona: 121

Wiek piąty.

Liſt 121.

Perſeuſá ze dwiemá ſynomá y dzyewką/ ktore przyniosł do Rzymá ze wſzemi

ſkárby/ ná znák tryumfu. ¶ M. L. Lukullus/

Lukullus.

ten poráźił Mitrydáteſá kro=

lá Pontſkiego. Ten też napirwey rodzay wiśni do Włoch przynioſł z Azyey.

¶ M. Kraſus diues/

Kráſus diues.

rzecżony był bogáty/ iż tego chciał áby żadny nie był bo=

gátym názwan/ ktoryby nie mogł woyſká cáłego ſwym nakłádem wychowáć do

roku. ¶ Sertoryus gdy vciekł przed Syllą do Hiſzpániey (bo trzymał ſtro=

nę Máryuſowę)

Sertoryus.

pobudził Hiſzpany przećiw Rzymiánom/ poráźili Metteluſá/

wſzákże przez zdradę zábit. ¶ Kornilius Koſſus poráźiwſzy Etruſki/

Koſſus.

ofiáro=

wał wielkie klenoty bogowi Iupiterowi. ¶ Longinus poráźił Gálliki álbo

10:

Fráncuzy nad rzeką Rodanem.

Longinus.
Máryus.
Syllá.
Iulius.
Pompeius.
Kato.

¶ Máryus poráźił Cymbry narod Niemie=

11:

cki. ¶ Syllá poráźił Máryuſá/ o cżym będzye niżey/ á od tych ſie ſzkodliwe

12:

walki pocżęły wnętrzne Rzymſkie. ¶ Iulius poráźił Pompeiuſá. ¶ Ka=

13:

tho Vtycki ſłyſząc wnętrzne walki Rzymſkie/ zábił ſie ſam będąc w Vty=

14:

ce mieſcie. ∴ ∴

15:

Rozdzyał trzydzyeſty y piąty/ o wnętrznych

16:

walkach Greckich.

17:

Ako ſwięte piſmo powieda/ iż káżde kroleſtwo w

18:

ſobie rodzyelone/ bywa ſpuſtoſzone. Tákież Grekowie/ kto=

19:

rych ini nie mogli zwalcżyć/ ſámi ſie zwalcżyli/ á to nawiętſzy

20:

dziw/ iż dla máłych przycżyn/ o ktorych nieco nápiſzę krotko=

21:

śći folguiąc. Koryntowie (do ktorych cżęſto Páweł s. piſał)

22:

Korcyrom byli nieprzyiaciele głowni/ Korcyrowie prośili o

23:

rátunk pánow Atheńſkich/ ktorzy to vcżynili rádzi dla ſwey nápotym przygody.

24:

Abowiem Korcyrowie wielkiey mocy byli ná morzu/ ſtąd rozumieli Atheńſcy

25:

gdy ſie s tymi zgadzáć będzyem/ łádno opánuiemi Grecyą.

¶ Rozerwánie
Grecyey.

Koryntowie záſię

26:

prośili Lácedemonow/ co theż ſnádnie vprośili/ á Lácedemonowie záſię do

27:

Perſow przyſtáli/ od ktorych mieli wielką pomoc przećiw Atheńſkim/ ále zdrá

28:

dliwą. A gdy ſie woyſká ſtocżyły/ poráźili Atheńſcy przez krolá Alcybiadá Lá

29:

cedemony álbo Spártany.

Alcybiádes.

Ale ſzcżęſcie s przygodámi w ludzyech cżęſto odmien

30:

ne bywáią/ Ahteńſcy wypędzili Acybiadá krolá s przywodu niektorych. Po=

31:

ráźił záſię Liſánder Atheniany/ kſiążę Lácedemońſkie v miáſtá Egoſpotámi/

Liſánder.
Egoſpotami.

32:

á w ten cżás wielkie cudá widzyeli/ ogień ná powietrzu przez Lxxv dni/ potym

33:

kámień wielki vpadł do miáſtá zwirzchu. Rychło potym oblężono Atheny/

34:

ták cięſzko iż iuż od głodu zdycháć pocżęli/ muſieli ſie náoſtátek poddáć. Tám

35:

rádzili Koryntowie y Thebani/ áby Atheny do gruntu zborzono y z ludźmi/ ták

36:

áby ná tym mieyſcu páſtwiſká były. Przećiw temu Lácedemonowie rádzili mo

37:

wiąc/ iż to pirwſzy klenot Grecyey Atheny á Lácedemon/ á ſnadźby s tego Me

38:

dy y Perſowie wielką pociechę mieli/ ktorzy ſą zdawná naſzy nieprzyiaciele.

39:

Náoſtátek ták vcżynili/ ludzi oboygá pogłowia y z dzyećmi wolno y s ſtatki pu

40:

ścili/á mury około miáſtá do gruntu potłukli. Boiąc ſie Lácedemonowie Al=

41:

cybiádeſá ktory był vciekł do Perſow/ piſali áby zábit był/ co Perſowie radzi

42:

vcżynili/ chocia go byli wdzyęcżnie przyięli. Potym s przemiennośći cżaſu/ wy=

43:

bráli byli Atheńſcy trzydzyeśći mężow co ſpráwowáli Rzecżpoſpolitą/ ktorzy

44:

ták okrutni byli/ iż ich z miáſtá wiele vciekało do tych miaſt/ Thebás y Argos/

45:

gdzye byli wdzyęcżnie przyięći od ſwych goſpodarzow/ chocia nád zapowiedź/

46:

miedzy ktorymi zbiegi był ieden mąż vdatny á mądry Traſybulus/

Tráſybulus.

zebrawſzy

47:

ſwe towárzyſze rozbiegłe s ćichą pomocą Thebanow/ wzyął miáſto Atheny/ y

48:

ty tám okrutniki ktorych było trzydzyeśći pobił/ miáſto dobrą ſpráwą opá=

49:

trzył/ wſzyſcy záſię przyſzli ktorzy ſie byli rozbiegli.

¶ Nápráwienie
Athen.
Konon.

Konon Atheńſki ktory był

50:

vciekł do Perſyey/ s pomocą Perſow poráźił Lácedemony. Lácedemonowie

X 3	s tego gnie=

strona: 121v

Kſięgi pirwſze

s tego gniewu oborzyli ſie ná Thebany/ iż przechowáli Atheńſkie/ tam też od

Thebanow poráżeni.

Thebani poráźili

Po tey walce z Lácedemony Thebanowie záſię zebráli

woyſko ná Focenſes/ ktore mieli w ſamſiectwie/ też ie poráźili. Filip záſię krol

Mácedońſki

Focenſes.
Filip krol.

poráźił Thebany y páńſtwo ich wzyął. A ták Grecya wſzytká dla

wnętrznych walk ſkáżoná. Kto chce ſzyrzey cżytáć około tego/ cżytay Xenofo=

ná Tucitidem/ Herodotum/ Iuſtinum etc.

Rozdzyał trzydzyeſty y ſzoſty/ o Mędrcoch.grafika

Edrcy dwoi byli/ Grec=

cy y Włoſcy. Tales Milezyus

10:

ten był v Grekow zá cżáſu Cy=

11:

ruſá wielkiego/ obierał ſię w

12:

náukach gwiazdárſkich á lekár

13:

ſkich. Ten Grekow náucżył na=

14:

pirwey wiedzyeć bieg ſłonecż=

15:

ny y mieſięcżny/ y záćmienie ich/ y rok rozmierzył

16:

ná 360 dni/ ácżkolwiek iuż mieli dwánaſcie mie=

17:

ſięcy w obycżáiu záchowáwáć/ á on ſie ſam tego

18:

w Egipcie náucżył. Ten też Tales/ ácżkolwiek

19:

był pogánin/ pokłádał być ludzkie duſze nie=

20:

śmiertelne. Drudzy byli Mędrcy Włoſcy/ kto=

21:

rych przodek Pitágorás/ ten ſie nie obierał ied=

22:

no w licżbie á rozmierzániu ſwiátá y w ſpiewá=

23:

niu. Sektá byłá iego ſproſna/ abowiem pokłádał ludzkie duſze poſpołu s ciá=

24:

łem vmieráć/ álbo w bydlęce ciáłá wchodzić/ ále mu to było zápowiedzyano

25:

powiedáć y iego vcżniom.

26:

Olon Mędrzec Grecki/ towárzyſz Taleſow/ od thego ie=

27:

ſzcże y dziś Rzymiánie práwá máią y vſtáwy. Ten Solon gdy był w A=

28:

thenach/ widząc błąd wielki przełożonych w vſtháwach/ ábowiem

29:

gdy vbogi cżyńſzu nie miał dáć/ thedy mu gárdło wzyęto/ tákież y o ine rowne

30:

rzecży. Tedy ten Solon w mieſcie ty niedoſtátki nápráwił/ thák iż ktory przez

31:

niedbáłość/ ták w mieſcie iáko we wśi cżyńſzu nie miał dáć/ kazano mu z miá=

32:

ſtá álbo ze wśi precż/ á ieſli przez ſzkodę/ folgowano mu w tym. A ták właſnie

33:

przezwano byo ſmokowe práwá pirwſze/ ktore piſano krwią á nie inkauſtem/

34:

to ieſt/ ktore mocą karzą á nie práwem.

35:

Sokrátes/ ten pod Artáxerxem Lōgimanem zginął w więzieniu.

36:

Aryſtoteles/ ten był lekárzem v Amintáſá krolá Mácedońſkiego.

37:

Ipokrás/ ten vzdrowił Perdykę krolá Macedońſkiego. Tych

38:

wſzythkich y inych wiele Mędrcow żywoty/ wyłożyłem po Polſku dawno/ y

39:

ſą drukowáne.

40:

Ikurgus Lácedemońſkie kſiążę/ wielki Mędrzec był/ then

41:

ſpuśćiwſzy ſynowcowi dobrowolnie páńſtwo/ ſzedł do Krety wyſpu/

42:

ktorą dziś zowiemy Kándyą. Szedł potym do Azyey/ tám ſie praw zná

43:

mienitych náucżył. A gdy ſie wroćił do oycżyzny s Spártany álbo Lácedemo=

44:

nu/ náucżył y vſtáwił miáſtá práwá ktorych przed tym nie mieli/ ſtąd vboſtwo

45:

było udręcżone. A gdy przyięli ty práwá/ przywiodł ie ku przyſiędze iż nie mie=

46:

li onych praw wzruſzáć/ áż záſię przydzye. Szedł potym do Delfu pytáć bogá

47:

Apoliná/ dobreli práwá á trwáłe vſtáwił w oycżyznie. Ktory odpowiedzyał/

48:

iż dobre y ſłuſzne. Odſzedſzy zábił ſie ſam/ áby ty práwá wiecżnie trwáły w Lá

49:

cedemonie według przyſięgi.

Pocżątek Frán=

strona: 122

Wiek piąty.

Liſt 122.

Pocżątek Fráncuzow.

Ykámbry álbo Fráncuzowie/ zowiem ie też Gálliki/

od miáſtá Sykámbryey/ ktore byli záłożyli napirwey w Azyey/

przyſzedſzy do Niemiec/ przyięli ie Niemcy wdzyęcżnie/ á to prze=

to/ że ich pomocy vżywali przećiw Rzymiánom/ á ſtąd ſie zbráći=

li y rzecżeni Germani/ iákoby rodzeni brácia. A thák tego cżáſu

kiedy Artáxerxes Mnenon krolował w Perſyey/ przyſzłá ná Rzym napirwſza

przygodá/ gdy ći Fráncuzowie z Germany przyciągnęli do Rzymá/ oblegli y

zápalili przedmieſcie. Kámillus ieden Trybun Rzymſki

Kámillus.

ktory był wygnan od

10:

miáſtá niewinnie/ zápominiawſzy krzywdy ſwey/ zebrał okolicżny lud vderzył

11:

ná nie/ y wyzwolił lud/ zamek/ y miáſto od nieprzyiácioł.

¶ Miłoſć prze=
ćiw oycżyznie.

Rzecżeni ſą też Gálli

12:

od Gállácyey/ iż gdy byli przywiedzyeni do Grecyey zá pieniądze walcżyć/ zá=

13:

łożyli miáſto Gállátę w Grecyey/ á od Gálláty Gálli wezwáni. Ták ſie náy=

14:

duie z niektorych hiſtoriy iż to było przed Bożym národzenim 400 lat.

15:

Monárchia trzecia Grecka.

16:

Oku od pocżątku ſwiátá według Hiſtorykow 4634/

17:

według Káryoná 3634. Gdy Perſkie kroleſtwo álbo Monárchia

18:

trwáłá lat 191/ to ieſt przed Bożym národzenim 320/ pocżęłá ſie

19:

Monárchia trzecia od Alexándrá wielkiego krolá Mácedońſkie=

20:

go/ ktorego ſłuſznie wielkim zowiemy/ bowiem máło álbo nigdy

21:

krolá rownego ſobie ná ſwiecie nie miał/ ták w ſpráwach Rycerſkich/ w oby=

22:

cżáioch/ y w miernośći. Rodzay iego od wielkich Hiſtorykow ieſt ſpiſány. Miał

23:

oycá Filipá krolá Mácedońſkiego/ á mátkę rzecżoną Olimpiádá. Tey nocy kto=

24:

rey ſie miał vrodzić/ ſniło ſie oycu iego iż ſwey żonie Olimpiádzye żywot był ſy=

25:

gnetem zápiecżętował/ ná ktorey piecżęći był wyrzázan Lew. Práktykarze to

26:

wykłádáli iż miáłá vrodzić mocnego cżłowieká. A byli oboie y Filip krol y żo=

27:

ná Olimpiádá z wyſokiego rodzáiu. Filip poſzedł z Herkuleſá Greká/ żoná z ro

28:

du Achilleſá theż Greká/ s ktorych ſie był ten známienáty á ſláchetny krol

29:

Alexánder vrodził.

30:

Rozdzyał trzydzyeſty y ſiodmy/ o rodzáiu Ale=

31:

xándrá wielkiego krolá Mácedońſkiego.

32:

¶ Herkules/ Hillus/ Kleodeus/ Aryſtomachus/ Temenus/ Perdykás/ Ar=

33:

geus/ Filipus/ Aeropus/ Alcetás/ Amintás/ Alexánder pirwſzy/ Amintás

34:

wtory/ Filip wtory/ á s tych Alexánder wielki poſzedł. Vrodził ſie Alexánder

35:

wielki po Troiáńſkiey walce około 800 lat/ ktorego rodzay Herodotus do=

36:

ſtátecżnie wypiſał.

Herodotus.

37:

Rodzay Olimpiády mátki Alexándrowey.

38:

¶ Achilles ktory był Greckim krolewicem/ Pirrus brát iego/ Moloſus krol

39:

Epiry/ od ktorego poſzedł Pauſoniás krol Epirow/ Tárymbás/ Alcetás/

40:

Neoptolomeus/ á ten było ociec iey.

Pauſoniás.

41:

Atá ſtworzenia ſwiátá 4845/ á od záłożenia Rzy

42:

mu 398/ cżáſu Artáxerſeſá krola Perſkiego/ vrodził ſie Ale=

43:

xánder wielki tym obycżáiem/ iáko niektorzy piſzą. Nektá=

44:

nábo krol Egipſki/

Nektánábo.

ktory też był miedzy Mędrce iednym poli=

45:

cżon/ gdyż náſládował vcżenia wielkiego/ zwłaſzcżá gwiazdár

46:

ſkich náuk álbo cżárnokſięſtwá. A gdy był wypędzon z Egiptu

X 4	od Artáxerſe=

strona: 122v

Kſięgi pirwſze

od Artáxerſeſá/ do Etyopiey ſzedł/ á gdy zá nim pogonia byłá/ záwárł ſie w tá

iemnym mieyſcu/ pokuſzał cżárow/ puśćił woſk ná ciepłą wodę ná miednicę/ v=

cżynił okręty y ludzye z woſku/ máiąc rozgę w ręku drzewá Hebeny/ kiedy kinął

rozgą ruſzáły ſie okręty woſkowe z ludźmi/ wzywáiąc ſwoich bogow ná pomoc

wierzchnich y niſkich. A gdy ſie ony okręty woſkowe przewroćiły z ludźmi ná

miednicy/ rozumiał ſwoie nieprzyiaciele potonąć ná morzu/ ieſli go ktorzy prze=

ſládowáli/ wſzákże gdy ſie nań zebráli Indowie/ Arábowie/ Párty/ y ini/ po=

rozumiał s ſwoich náuk/ iż ieſli nie vciecże będzye poiman od nieprzyiacioł/ dla

tego ogoliwſzy brodę/ głowę/ pobrawſzy co nadrozſze rzecży s ſobą/ puśćił ſie

10:

do Mácedoniey/ á tám ſie zá doktorá nośił w ſtole/ w náukach gwiazdárſkich/

11:

áż ſie zá známienitego Aſtronomá był oſławił. Dowiedzyáłá ſie o nim Olimpi=

12:

ádá krolowa Filipowá żoná/ ktory ná ten cżás ná walkach był/ poſłáłá poń/

13:

pytáłá go áby iey co powiedzyał o fortunie ſwoiey. On pilno ná nię pátrzył/

14:

ták długo áż ſie mu wkrádłá w ſerce. A gdy go ſpytáłá/ cżemu ná mię ták pil=

15:

no pátrzyſz. Powiedzyał iey/ rozmyſlam ſie ieſlić mam ſwoie miſterſtwo vká=

16:

záć/ ktorem od bogow wzyął w Egipcie. Vkazał iey tedy tablice Płánet zło=

17:

te/ wſłoniową kością przeſadzáne/

Płánety.

ná iedney był Iupiter ná kámieniu Iácyn=

18:

ktu/ná drugiey Słońce ná Krzyſztale/ Mieſiąc ná Dyámencie/ Mars ná A=

19:

mátyſcie/ Merkuryuſz ná Smárágdzye/ Wenus ná Száfirze/ Sáturnus na O=

20:

fnicie. Krolowa przymknęłá ſie bliżey/ dziwuiąc ſie onym rzecżam nigdy nie wi

21:

dánym/ pytáłá go ieſli krol Filip nie ma drugiey żony/ álbo nie poymieli nad

22:

nię iney. Powiedzyał iey/ nie boy ſie rozłącżenia do niego/ ko tákem wyrozu=

23:

miał/ iż maſz pocżąć ſyná z bogá/ ktory ſie twey krzywdy będzye mśćił nád káż=

24:

dym/ ieſliby co kto nád wolą twoię vcżynił. Rzekłá/ s ktorego bogá pocżnę?

25:

Rzekł/ z Hámoná Libiyſkiego/ przeto gotuy ſie iáko krolowa/ vyrzyſz we ſnie

26:

z bogiem weſele w poſtáwie Smokowey. A gdy záſnęłá/ vcżynił to ſwoią náu=

27:

ką iż ſie Smokiem vcżynił/ á przyſzedł do niey we ſnie y wzyął z nią złącżenie/

28:

ſkąd ſie Alexánder pocżął. Vcżynił też iż teyże nocy Filipowi zdáło mu ſie we

29:

ſnach/ iż iego żoná z bogiem Hámonem miáłá złącżenie. Filip krol gdy ſie wro=

30:

ćił/ záſtał żonę brzemienną/ vwierzył ſwemu widzeniu/ ále potym z gniewem

31:

ſie ná nię pobudzał wątpiąc. Bacżąc to Nektánábus/ gdy było nawięcey go=

32:

śći vcżynił ſie Smokiem/ przyſzedł gdzye wſzyſcy ſiedzyeli/ á gdy ſie wſzyſcy po=

33:

lękli/ krolowa (iáko byłá náucżoná) ſciągnęłá do niego rękę/ ktory powolny

34:

będąc położył na iey łonie głowę y pocáłował/ potym ſie w Orłá przemienił y

35:

wyleciał od nich/ dla cżego Filip vwierzył iż z bogá pocżęłá.

36:

¶ A gdy ſie vrodził Alexánder/ Nektánábus pátrzył ná gwiazdy/ było trzę=

37:

ſienie zyemie/ grzmienie/ błyſkánie/ y ine ſtráchy. Iuſtynus piſze/ iż tego dniá

38:

ſiedzyeli ná wirzchu domu dwá Orły/ známionuiąc Azyą y Europę iemu po=

39:

ſieść. Dał tedy imię Filip iemu Alexánder. A gdy mu było lat xij. byl towárzy=

40:

ſzem Filipowi wſzędzye ná walkach/ bo zbroie prágnął y lud widzyeć boiowny/

41:

y cżynił iáko ná Rycerzá wielkiego zależáło. Tego czáſu Filip poſłał do Delfu

42:

pytáć o potomſtwie ſwoim. Wzyął od Apoliná odpowiedź/ iż ten wſzytek ſwiát

43:

odzyerży/ ktory wſiędzye ná Bucefalá bez ſzkody. Był ten Bucefal przywie=

44:

dzyon z Indyey/ Bucefal.źwirzę mocne/ okrutne/ á ſtráſzliwe/ ná kſtałt koniá/ ták mu

45:

było morzem płynąć iáko po zyemi iść/ á ludzi iadł iáko Smok/ żadnemu nie

46:

vkrocony/ dla cżego chciał go Filip wypuśćić przecż álbo zábić. Alexánder gro

47:

mił ty ktorzy go nie vmieli okroćić/ ociec go Filip ſfukał/ iż on chce być mędr=

48:

ſzy w młodych leciech niż ći ktorzy máią nád nim dobre doſwiadcżenie. Przeto

49:

rzekł Alexándrowi/ ieſli tego nie dowiedzyeſz ábyś go okroćił/ winę przepá=

50:

dnieſz. Alexánder ſzedł do niego/ vzdę włożył/ obroćił go ku ſłońcu głową/ ro=

51:

zumieiąc to doniego iż gdy cień widzyał tedy rad záwichrzył/ przeto go łágo=

52:

dnie głaſkał/ grzywę cżoſał/ áż nań wſiadł/ y roſpuśćił/ y oſtrogámi bodł.

53:

Wſzyſcy wołáli dziwuiąc ſie/ ociec Filip od rádośći płákał/ ták iż gdy sſiadł

głowę iego

strona: 123

Wiek piąty.

Liſt 123.

grafika

głowę iego cáłował/ y rzekł: Iuż ſynu

Alexánder inſzego ſobi e kroleſtwá ná=

byway/ bo ćię Máced onia nie znośi.

Potym Filip nie ták krolową Olim=

piádę miłował iáko pirwey/ á w tym

odiechał walcżyć. Krolowa poſłáłá

po Náktánábá/ pytáiąc go co ma cży

nić. Nektánábus pátrzył ná ſwą ſphe

rę. Alexánder ſiedząc podle mácierze/

10:

prośił go áby go biegom niebieſkim ná

11:

ucżył iáko ſam vmiał. Y vcżynił tho

12:

Nektánábus. A gdy náwykł niecżego

13:

Alexánder od niego/ chcąc doſwiad=

14:

cżyć ieſli tráfi ſobie cżego drugie vcży/

15:

co ſie mu przydáć ma/ powábił go w

16:

nocy nád ieden przekop áby gwiazdy

17:

roſpowiedał. Pátrząc tedy Netkáná=

18:

bus wzgorę ná gwiázdy/ roſpowiedał

19:

mu/ Alexánder zepchnął go ná doł/

20:

złamał kárk ſpadſzy ná doł.

Nektánábus zá=
bit.

Pytał po=

21:

tym Nektánábus z dołu Alexándrá/ cżemu to nád nim vdzyáłał. Rzekł Ale=

22:

xánder/ chciałem doſwiadcżyć ieſli tho ſam wieſz co drugiemu powiedaſz/ á ty

23:

niewieſz co ſie ſtobą ſámym ma sſtáć ná zyemi przed ocżymá bliſko/ á coż ná nie=

24:

bie maſz wiedzyeć dáleko. Rzekł Nektánábus/ trudno ludzyom vchronić ſie

25:

boſkiey obietnice/ wſzákem dawno powiedał iż od ſyná rąk mam zginąć. Rzekł

26:

Alexánder/ ázáżem ia twoy ſyn? Wyznał ſie Nektánáb y powiedzyał mu ſwo=

27:

ię przygodę iáko z Egiptu wyſzedł/ y iáko przyſzedł ku krolowey/ dla cżego Ale=

28:

xánder wynioſł go s przykopu ná rámionach iuż vmárłego/ y pocżćiwie kazał

29:

pochowáć iáko ná krolá zależáło. Mácierzy wſzytko powiedzyał co od niego

30:

ſłyſzał/ ktora ſie bárzo dziwowáłá/ zámyſliwſzy ſie iż przez ták długi cżás by=

31:

łá okłamána od gościa.

32:

¶ Potym Metoná miáſto odſtąpiło od Filipá/

Metoná.

przećiw ktorym poſłał Filip

33:

Alexándrá/ ſkroćił ie y miáſto wzyął/ oycu zwycięſtwo przyniozł. Potym vyrzał

34:

poſły Perſkie brodáte/ ſpytał kto to ieſt. Powiedzyano mu iż s Perſyey przyie=

35:

cháli wybieráć poboru od zyemie y od wody. Dziwował ſie temu Alexánder/

36:

rzekł iednemu z nich: tyli od żywioły przedáią Perſowie/ ktore Bog wſzytkim

37:

ludzyem ná ſwiecie wolne dárem vſtáwił/ przeto poſłom roſkazał áby ſzli do

38:

domu/ á tego ſzaleńſtwá przeſtáli/ Boſkich dárow nie przedawáli/ ktorych wol

39:

no wſzytek ſwiát vżywa/ ieſli inácżey vcżyni/ pomśći nád nim Bog krzywdy ſwo

40:

iey przez mię. Krol Filip był Alexándrowi bárzo przychylny/ wſzákże ſie po=

41:

gniewáli przez przycżynę Attáluſá/ ktory iáwnie ná weſelu do wſzytkich rzecż

42:

vcżynił/ áby prośili bogow/ by dáli Filipowi właſnego dzyedzicá s Kleopátri/

43:

bo był inſzą żonę poiął Filip Kleopátrę ſieſtrzęnicę Attáluſowę.)

Attálus.
Kleopátrá.

Przeto A=

44:

lexánder popędził ſie ná Attáluſá/ mowiąc: O zły cżłowiecże iuż nas bękártem

45:

dzyáłaſz/ á w tym mu zálał ocży. Krol Filip ſie porwał z miecżem/ ále mu ſie

46:

vmknął Alexánder/ wyſzedł ſpokoiem/ wzyął máć Olimpiádę s ſobą/ iechał

47:

do Grecyey Epiru/

Epirus.

wſzákże potym ná prośbę vſtáwicżną przyiechał do Má=

48:

cedoniey. Potym rychło Filip vcżynił wielkie á známienite weſele/ gdy wyda=

49:

wał corę Kleopatrę zá Alexándrá/ ktorego był vcżynił kſiążęciem Greckim/

50:

ná ktorym rozmáite gry były.

Kleopátrá corá.

Tám Filip idąc miedzy dwiemá Alexándromá/

51:

to ieſt ſynem y zyęciem/ zábit od Pauzániego/

Pauzániás.

o to iż mu niechciał ſpráwiedli=

52:

wośći vcżynić z Attáluſem/ ktory go przypráwił ieſzcże chłopcem o ſromotę/

53:

to ieſt/ brzydliwy vcżynek przećiw przyrodzeniu/ o ktory gdy ſkárżył ieſzcże ſie

Filip po=

strona: 123v

Kſięgi pirwſze

¶ Filip pośmiewał/ dla cżego Alexánder nie tylko mátki/ ále y tego Pauzániego

żałuiąc/ życżył tego Filipowi. Drudzy piſzą/ iż Pauzániás zábił Filipá ná zmo=

wie z Olimpiádą áby ią poiął/ o cżym Alexánder nie wiedzyał/ przeto gdy z Or

miáńſkiey zyemie przyiechał/ chciał zábić Pauzániáſá/ ále go mátká záſtąpiłá.

Alexánder poimawſzy go żywo oycu ieſzcże żywemu poſłał/ dawſzy mu w prá=

wą rękę miecż/ áby ſie pomśćił nád ſwoim nieprzyiacielem/ dla cżego rzekł/

iuż niedbam gdym ſie pomśćił nád nieprzyiacielem/ weſoły vmieram. Przydał

też to/ pámiętam Alexándrze co bog twoy ociec powiedał/ iż miáłá vrodzić

nádemną pomśćicielá/ ieſli żonę iną poymę. A w tym ſie zgadza Plutárchus y

10:

Iuſtinus.

Plutárchus.
Iuſtinus.

A ták Filip vmárł cżáſu Arſeſá krolá Perſkiego/ trzeciego roku pá=

11:

nowánia iego. Miał Filip więcey ſynow nád Alexándrá/ to ieſt Arydeuſá/

12:

ktorego mu rodziłá Láryſſá/

Arydeus.
Láryſſá.

á ten po Alexándrze krolował/ y inych wiele/

13:

ktorzy od miecżá/ drudzy dobrowolnie pomárli. Piſze też Wáleryus/ iż bogo=

14:

wie przepowiedáli śmierć Filipowi od wozá/ dla cżego wozow ſie chronił/

15:

wſzákże v Pauzániego był woz ná miecżu ryty álbo ná poſzwie.

16:

¶ Po śmierci Filipowey były wielkie zámieſzánia zwłaſzcżá w woyſce/ gdzye

17:

rozmáity narod był/ wſzákże wſzyſcy byli pocieſzeni gdy Alexándrá vſłyſzeli oy=

18:

cowſkie mieyſce przyiąć/ ták iż od wſzytkich wdzyęcżnie był przyięt.. Napirwey

19:

oycu pogrzeb vcżynił známienity/ potym ná iego grobie kazał pośćináć wſzytki

20:

ktorzy byli przycżyną iego śmierći/ też y brátá z mácochy Karaná dał ściąć/ iż

21:

ſie krolem być nápierał/ y wiele inych vkroćił roſterkow. Potym ſie wezbrał

22:

przećiw Perſom/ á tę walkę ieſzcże był zácżął ociec Filip/ á w tym przyſzłá no=

23:

winá iż miáſtá Greckie przyſtáły do Perſow/ to ieſt/ Thebe/ Atheny/ Lácede=

24:

mon. Przećiw ktorym wypráwił ſie Alexánder/ Athenianie iáko pirwey gár=

25:

dzili iego młodoſcią/ ták ią potym wychwaláli/ żáłuiąc tego iż go kiedy ná ſię

26:

pobudzili/ przeprośili go/ przepuśćił im Alexánder. Ale Thebe mocą chcąc

27:

odpieráć/ vpádli y do gruntu ſkáżeni/ wſzákże wiele ich vciekło do Athen nád

28:

zapowiedź Alexándrowę/ dla cżego rozgniewał ſie Alexánder y chciał ie zbo=

29:

rzyć/ ále oni prośbámi vchodzili go/ á zbiegi z miáſtá wygnáli/ ktorzy ſzli do

30:

Perſyey. Potym Alexánder gotował ſie przećiw Perſom będąc w Koryntyey/

31:

gdzye był Dyogenes mędrzec/

Dyogenes.

ſtąpił do niego chcąc ſłyſzeć iego rozum/ záſtał

32:

go on á on w kádzi mieſzkał/ obracáiąc ſie y s kádzyą ku ſłońcu/ Alexándrá ſobie

33:

máło ważył. Pozdrowił go Alexánder/ á ſpytał ieſli mu cżego trzebá. Rzekł

34:

mu Dyogenes/ nie dáy mi nic ſwego á nie bierz mi mego/ cżego mi dáć nie mo=

35:

żeſz. Obacżył ſie Alexánder iż go od ſłońcá záſtąpił/ á gdy ſie wſzyſcy śmiali/

36:

ięli mowić iż to błazen tráfny. Rzekł Alexánder/ bych nie był Alexándrem/

37:

radbych był Dyogeneſem/ tákim mężem bogátym/ ktoremu dáć nie mogę ie=

38:

dno wzyąć. Zgotowawſzy Alexánder okręty/ z Grecyey przyciągnął do Azyey/

39:

tám dwánáſcie ołtarzow bogom zwycięſtwá záłożył. Mácedonią y ine krole=

40:

ſtwá w Europie przyiacielom rozdzyelił.

Azya máła.

Oſiadſzy máłą Azyą/ nie dał żadne=

41:

mu ſzkod cżynić. Piſze Iuſtinus iż miał w woyſce ludzi Mácedonow xv tyſiąc

42:

pieſzych/ ieznych ośḿ tyſiąc/ Tracow ſiedḿ tyſiąc/ lekkich ludzi dzyeſięć tyſiąc/

43:

wſzytkich piſzą Lxx tyſiąc/ ſiedḿ ſet/ y cżterzy ſtá mężow doſwiadcżonych/

44:

gdzye żadnego młodſzego nie było nád xxxx lat/ ktorzy ieſzcże v iego oycá w po=

45:

trzebach bywáli/ ták iż by ie kto widzyał rzekłby nie Rycerze ále miſtrze Rycer

46:

ſkich ſpraw wſzytko/ gdyż wſzytek ſpoſob walki wſzyſcy vmieli z doſwiadcżenim.

47:

Nie ſzykował żadny woyſká młody/ tylko komu ſześćdzyeſiąt lat było. Ieſli

48:

pod namioty ſpráwá byłá/ mnimałby być Senat ieden Rzecżypoſpolitey. Prze

49:

to żadny o vciekániu nie myſlił/ iedno álbo zoſtáć álbo wygráć/ s tey przycżyny

50:

o wſzytek ſwiát ſie pokuśił/ y ſnádnieby był tego dokazał/ by go przed cżáſem

51:

śmierć s ſwiátem nie rozłącżyłá.

52:

¶ Zgromádziwſzy lud ſwoy Alexánder/ ciągnął z nim ſpołu do Egiptu/ ále

53:

przed tym Dáryus krol Perſki piſał mu liſty w ty ſłowá:

Liſt od Dáryuſá.

Dáryus krol nád krol=

mi/ przyiaciel

strona: 124

Wiek piąty.

Liſt 124.

mi/ przyiaciel krewny bogom/ tobie Alexándrowi ſłudze náſzemu przykázuie=

my y powiedamy/ áby ſie wroćił do domu do pierśi mácierzyńſkich/ áby ſie ie=

ſzcże vcżył męſtwu/ dla cżegoć poſyłam miotłę/ piłę/ y złotych wácek: miotłę/

áby ſie vcżył á dał bić: poſyłamći też piłę/ áby igrał rádniey niż walcżył: wácek

ze złotemi/ áby miał ná ſtráwę do domu/ áby też wiedzyał iż gdyby zebrał wſzy

tek lud ſwoy s cudzemi pomocámi/ Perſow ty nie zwalcżyſz iakoś zamyſlił.

Ieſli inácżey vcżyniſz/ wiedz pewnie iż poſlę po cię tákie ktorzy cię zwiążą á bi=

cżmi vſieką/ y przed máieſtat náſz przywiodą. Y byli s tego liſtu drudzy záſmu=

ceni y wſtráſzeni/ ktorym Alexánder rzekł: Cżemuſcie ſercá ſtráſzliwego/ zaſz z

10:

liſtu nie rozumiecie iż ći Bárbáry ſtráſzą/ dáiąc znáć ná ſię wielką pychę/ kto=

11:

rey bogowie nikomu nie ćirpią/ á nie dáią doſwiadcżenia áni dowodu prawdzi

12:

wego ſłowom. Potym poſłom Perſkim dał liſty/ nápiſawſzy w ty ſłowá:

Liſt Alexándrow.

Ale=

13:

xánder krol nád krolmi/ krewny bogom/ Dáryuſowi pozdrowienie. Dziwuie=

14:

my ſie twoiey pyſze bez miáry/ ktorey y ſámi bogowie nie lubią/ obácż ſie iż lu=

15:

dzi poniżaſz á ſiebie podwyzſzaſz/ gdyż ſzcżęſcie nie ná iednym mieyſcu ſtoi. Wſka

16:

załeś ku mnie y oznaymiłeś dáiąc znáć v ſiebe wielkość złotá/ tym nam więt=

17:

ſzą chuć przydáiąc/ ábyſmy tám dla niego iecháli. Poſłáłeś też miotłę/ ábych

18:

cię nią ſkarał y poddáne twoie. Poſłałeś piłę/ dáiąc w ręce moie wſzytek okrąg

19:

ſwiátá/ wyznawam to od ciebie prziymowáć zá wdzyęcżne/ gdyż mię ſam tymi

20:

dáry dáruieſz. Przeććiwſzy to Daryus/ piſał do ſwoich poddánych zá gorę kto=

21:

rą zową Taurus w ty ſłowá: Dowiedzyeliſmy ſie iż ieden łotrzyk Alexánder i=

22:

mieniem/ ſyn Filipá Mácedońſkiego/ pocżynił nam ſzkodę ták w ludzyech iáko

23:

w mieſciech w Azyey/ y pobrał wiele/ nie máiąc lat ni godnośći w ſobie żadney/

24:

á ták poimawſzy go vſiecżcie ſámego/ á do nas poſłáć nie mieſzkaycie/ á iego

25:

towárzyſze potoṕcie w morzu cżyrwonym.

26:

¶ Zebrawſzy ſie Alexánder przećiw Dáryuſowi/ á Dáryus tákież ná polach

27:

Adráſtow/

Adráſty.

Perſow mienią być ſześć ſet tyſiąc/ ktore Alexánder nie ták mocą

28:

iáko ſpráwą Mácedonow poráźił/

Dárius poráżon

á tám Alexánder wielką ſławę odzyerżał y

29:

moc/ iż ſie mu żadne miáſtá áni żamki nie opieráły/ iedno dobrowolnie dawá=

30:

ły/ okrom Hálikárnáſu y Miletu ktore mocą wzyął.

Hálikárnás.
Milet.

Potym Gordyn wzyął/

31:

ktory leży miedzy Frygią máłą y wielką/ nie ták dla ſkárbow álbo chędogośći

32:

miáſtá/ ále iż tám ſłyſzał w kościele Iowiſzowym być woz/ ktorego kto iarzmo

33:

rozwiąże/ miał poſieść wſzytkę Azyą. A gdy ſie tego wozá dopytał/ poſiekł wę

34:

zły álbo páſy v niego. Potym przyſzłá mu nowiná iż ſie Dáryus powtore zbie=

35:

rał przećiw iemu/ dla cżego pośpieſzył ſie ná gorę Taurum/ przez rzekę Cydmę

36:

przepráwiwſzy ſie/ vmacżał ſie/ ſtąd go popádła febrá/ máiąc lekárzá Filipá/

Cydmá rzeká.
Filip lekarz.

37:

dał mu ſwe zdrowie opátrzyć/ gdzye mu tego broniono/ mieniąc iż krol Perſki

38:

tego lekarzá nápráwił ábyć trućinę zádał. Alexánder wolał ſie wątpliwey wie

39:

rze/ lekárzowey polećić/ niż niewątpliwą śmiercią vmrzeć. Wzyąwſzy tedy le=

40:

kárſtwo/ podał liſt lekárzowi áby cżedł co mu o iego zdrádzye piſano/ á gdy

41:

cżedł liſt lekarz/ pátrzał mu Alexánder pilno w ocży ieſli ſie nie zapłonie/ á gdy

42:

widzyał przeſpiecżnego á weſołey twarzy lekárzá/ był s tego pocieſzon/ dał

43:

mieyſce lekárzowi/ y był zdrow.

44:

¶ Dáryus tedy powtore máiąc ludu trzy ſtá tyſiąc pieſzych/ ieznych ſto tyſiąc/

45:

zwiodł bitwę z Alexándrem/ ácżkolwiek to ruſzyło Alexándrá gdyż nierowny

46:

pocżet ludzi miał przećiw wielkośći/ wſzákże w ſtałośći ſwey vpominał Tra=

47:

ki/ Mácedony/ Greki/ Illiryki/ áby ſwey ſławy ieſzcże tym więcey popráwili/

48:

powiedáiąc im koniec rychło tym pracam. Ktorzy wſzytko s chucią cżynili/ ná

49:

potkániu obá krolowie ránni byli/ trwáłá bitwá z obu ſtron długo podawá=

50:

iąc ſzcżęſcia y tey y owey ſtronie/ náoſtátek przemożeni Perſowie.

Poráżon Dáry=
us.

Poległo ich

51:

ná plácu ſześćdzyeſiąt tyſiąc/ poimánych dzyeſięć tyſiąc. Z Mácedonow było

52:

zábitych ſto y trzydzyeśći pieſzych/ ieznych półtorá ſtá. Nábráli doſyć złotá y

53:

inych ſkárbow z wielkim podziwieniem Alexándrowi pod namioty Perſkimi.

Wzyęli też tám

strona: 124v

Kſięgi pirwſze

Wzyęli też tám y krolową Perſką/ mátkę y ſioſtrę/ y dwie corze Dáryuſowe.

Do ktorych gdy przyſzedł Alexánder áby ie widzyał/ zlękły ſie á obłapiły ſpołu/

mnimáiąc áby iuż wnet miáły zginąć. Pocżął k nim Alexánder łaſkáwie mo=

wić/ nie iáko do więźniow ále iáko do przyiacioł/ pádły potym do nog iego pro

ſząc áby Dáryus pocżćiwie był pochowan iáko ná krolá zależy/

Miłoſć przećiw
więzniom.

mnimáiąc áby

zábit był. Powiedzyał im Alexánder iż ieſt żyw/ áby ſie nie ſmućiły. Widząc

Alexánder vrodą á obycżáie ich/ miał ie w wielkiey pocżćiwośći/ tak iż im nic

nie odmienił pirwſzey cżći y ważnośći. Piſzą/ iż gdy widzyał krolową ine pię=

knoſcią formy y vrodą przechodzić/ rzekł: Zony Perſkie ſą roſkoſz ocżom/

10:

á boleść ſercu.

11:

¶ Pobrawſzy Alexánder wielkie ſkárby y bogáctwá po poraſce Perſkiey/ cią=

12:

gnął do Syriey/ do ktore^o tám wiele krolow przyiecháło podáiąc mu w noc krole

13:

ſtwá s koronámi/ on záſię z niektorymi przyiacielſtwo wzyął/ niektore odmienił

14:

á ſwoim dawał. Miáſto Tyrſkie poſłáło mu też koronę ſwego kroleſtwá doſyć

15:

koſztowną/ ktorą ácż wzyął/ ále dał znáć przez ich poſły/ iż tam ſam chce náwie

16:

dzić.

Tyr miáſto s ſwo
ią kráiną.

Nie podobáło ſie to poſłom/ przeto obiáwili Tyryánom przećiw ſobie nie

17:

łáſkáwego Alexándrá. S tey przycżyny vdáli ſie ná to iákoby ſie mu bronili/ á=

18:

le dáremny ich vmyſł był/ bo ich dobył Alexánder/ y wygłádził wſzytki ktorzy

19:

byli przycżyną pobicia ſwych pánow.

Słudzy pány po
bili.

Abowiem dowiedzyał ſie tego Alexán=

20:

der/ iż przed tym mieſzcżánie álbo pánowie Tyru walcżąc s Perſy/ wyciągnęli

21:

ſie ták w mocy iáko w ſkárby/ ſłudzy ich niewolni zmowiwſzy ſie pobili pány

22:

ſwe y z dzyećmi ich/ pobráli ich dobrá/ zamki/ domy/ wſzytki máiętnośći/ żony

23:

ſpoymawſzy ich pány ſie zdyáłáli. A iáko piſze Iuſtinus/ gdy ſtárſzego nád

24:

ſobą wybieráli/ áby długie namowy ábo roznice nie były miedzy imi/ vſtawili iż

25:

ktory pirwey z nich vpátrzy ſłońce gdy będzye wſchodziło/ then będzye kſiążę=

26:

ciem. Był też ieden miedzy imi cnotliwy ſługá/ pána ſwego zátáił y s ſynem ie=

27:

go/ á záchował go od śmierći/ ktorego zwano Stráton.

Stráton.

Powiedzyał mu táie=

28:

mnie ſługá poſpolitą vchwałę ſług ná wybieránie kſiążęciá kto pirwey vyrzy

29:

wſchod ſłońcá. On Stráto náucżył go táiemnie áby ná zachod ſłońcá ſie obro=

30:

ćił/ á pátrzył ná wirzchu domow álbo gor/ chceli pirwey vyrzeć wſchod ſłońcá.

31:

Gdy cżás przyſzedł/ wſzyſcy ſie obroćili ná wſchod ſłońcá pátrzyć ocżymá/ iedno

32:

on ſam obroćił ſie ná zachod/ y vyrzał napirwey ná wirzchu domu wyſokiego

33:

ſłońce gdy miáło wſchodzić. Był pytan od wſzytkich kto go temu náucżył/ gdyż

34:

ſłudzy prośći ſą iáko gmurowie ná wyſokie rzecży. Przyiąwſzy od nich ſlub/ po=

35:

wiedzyał o ſwym pánie záchowáłym Strátonie. S tey przycżyny Strátoná wy

36:

bráli kſiążęciem/ przyiąwſzy od niego przyſięgę/ áby ták zacne przełożeńſtwo ku

37:

ſpráwie Rzecżypoſpolitey nie przychodziło ná niſkie/ grube/ á nicżemne ludzi

38:

ktorzyby ie ták prętko mogli ſtraćić iáko nábyli prętko. S tey przycżyny Ale=

39:

xánder wſzytki thákie pokrzyżował/ tylko Strátonow rod á potomſtwo

40:

iego záchował.

41:

¶ Ná ten cżás gdy Alexánder leżał około Tyru/ poſłał do Ieruzálem áby mu

42:

kſiążętá kápłáńſkie dáły pomoc y żywność y pobor zwykły/ ktory Dáryuſowi

43:

dawáli/ chcąli w pokoiu być. Dał odpowiedź Iadus Biſkup Zydowſki iż ſie

44:

im tego nie godzi vcżynić

Iádus Biſkup ży
dowſki.

nád przyſięgę ſwoię/ poki żyw Dáryus. Rozgniewał

45:

ſie Alexánder/ przeto po dobyciu Tyru ciągnął do Ieruzálem. Zydowie vdáli

46:

ſie ná modlitwę do Bogá z ofiárámi ſwemi z roſkazánia Biſkupá. Tedy przez

47:

obiáwienie Boſkie Iadus Biſkup roſkazał ſie vbráć y ſam ſiebie vbrał w ko=

48:

ścielne odzyenie/ wyſzedł przećiw Alexándrowi z wielkoſcią ludzi. Alexánder

49:

vyrzawſzy go sſiadł s koniá/ vcżynił mu pocżeſność cáłowawſzy ono mieyſce ná

50:

ſzácie/ gdzye było wyſzyto Tetrágrámmáton. Polękli ſię Hetmáni álbo kſiążę=

51:

tá ktorzy przy nim byli/ mnimáiąc áby ſie mu głowá káźiłá. Spytał go Pár=

52:

menio cżemu tę pocżćiwość cżynił Biſkupowi/

Páremenio.

niewolnikowi ſwemu przećiw

53:

wierze ſwoiey. Odpowiedzyał/ nie iemum ia cżynił pocżćiwość/ ále temu kto

remu on ſłu=

strona: 125

Wiek piąty.

Liſt 125.

remu on ſłuży w doſtoieńſtwie kapłańſkim/ bowiem ieſzcże w Macedoniey ſni=

ło mi ſie iżem w tákim odzyeniu bogá widzyał. A gdym go pytał będęli mogł

Azyą otrzymáć/ powiedzyał/ nie wątpi/ ia ciebie będę prowadził y s twoim

woyſkiem. Wſzedſzy Alexánder do miaſtá/ cżynił w kościele ofiárę/ iáko go Bi

ſkup náucżył/ y vkazáli mu kſięgi Danielá Proroká/ iáko go przed tym ſwiátu

obiáwił iż miał zetrzeć moc przyſznych Perſow/ s cżego był pocieſzon Alexán=

der/ roſkazał y piſał do ſwoich kráin/ áby wſzędzye Zydowie wolność mieli/ á

práwá ſwego vżywáli w pokoiu. Widząc Samárytowie iego łáſkę przećiw Zy=

dom/ mienili ſie też być Zydy/ ále gdy ſie dowiedzyał iż nie Zydzi/ niechciał im

10:

tego zwoleńſtwá dáć. Potym do kościołá Iowiſzá Hámoná Alexánder ſtą=

11:

pił/ żądáiąc wiedzyeć ſwoy narod/ ſpytał ieſli ſie do końcá pomśćił nád nieprzy

12:

iácielmi oycá ſwego zábitego. Wzyął odpowiedź/ iż twego oycá żadny nie zábi=

13:

ie áni vmrze/ ále krolá Filipá śmierći doſycieś ſie iuż pomśćił. Też mu o wiel=

14:

kiey fortunie ná walki powiedzyał/ ale niedługi żywot. Sługom iego dano od=

15:

powiedź/ áby Alexándrá nie zá krolá ále zá bogá chwalili/ a s they przycżyny

16:

wpadł był w pychę/ wſzákże ſie potym obacżył. A gdy był ſtrzałą ránion/ rzekł

17:

do ſwego przyiacielá iednego/ tá ráná ieſt cieleſna a nie boſka/ bo mię boli bár=

18:

zo áż śmierći rowna/ fáłſzywe mnimam być tych biegow powieśći.

19:

¶ Dáryus potym vciekſzy do Bábilonu/ prośił przez liſty Alexándrá áby dał

20:

więźnie ná okup/ cżęść mu kroleſtwá obiecuiąc vdzyelić/ y corę ſwoię w mał=

21:

żeńſki ſtan dáć. Alexánder niechciał iedno áby mu kroleſtwo puśćił/ á ſam oſo=

22:

bnym cżłowiekiem był. Dzyękował też Dáryus przez liſty Alexándrowi/ iż ſie

23:

miłośćiwie á łáſkáwie z więźniámi iego przyrodzonymi obchodził. Niewiedząc

24:

Alexánder co mu dáley myſlił Dáryus/ zdáło ſie mu áby go ſam náwiedził w po

25:

ſtáći poſelſkiey. A ták wzyąwſzy s ſobą Eumedá y páchołká/ iechał do niego/

Alexánder po=
ſlem.
Eumedus.

26:

Eumedus poſelſtwo ſpráwował od Alexándrá w ty ſłowá: Iż dziwuie ſie A=

27:

lexánder twoiey niedbáłośći á leniwośći/ iż ſie ku walce nie rychło gotuieſz iá=

28:

koś vmienił/ przeto chce wiedzyeć co chceſz dáley z nim pocżynáć. Wzyąwſzy go

29:

Dáryus zá rękę wiodł go zá ſtoł ná wiecżerzą/ tám zá ſtołem Alexánder s kto=

30:

rego kofliká złotego wypił/ ſchował go ſobie/ á gdy mu o to przymowiono/ po=

31:

wiedzyał iż táki ieſt obycżay v mego páná Alexándrá. Wierzył temu Dáryus.

32:

Po wieczerży poznawał Alexándrá ieden dworzánin/ ktory niegdy w Mácedo

33:

niey bywał v Filipá krolá. Bacżąc to Alexánder/ dopadſzy koniá vciekał/

Alexánder vcie=
kał.

Per

34:

ſowie go gonili áż do rzeki/ żałował tego Dáryus iż go vpuśćił. Przyiechał A=

35:

lexánder do ſwoich z wielką prácą/ bo miał trudność ná przepráwiániu przez

36:

rzekę rzecżoną Strángá.

Strángá rzeká.

37:

¶ Potym Dáryus zebrał woyſko wielkie przećiw Alexándrowi/ Alexánder tá=

38:

kież przećiw iemu/ ściągáli ſie ku rzece v ktorey ſie Alexánder bliſko położył.

39:

Dáryus przyciągnął nad rzekę/ przepráwiał ſie prze nię ná drugą ſtronę/ á

40:

gdy ſie przepráwił potkáli ſie/ z obu ſtron bitwá wielka byłá/ fortuná s pirwu

41:

iednáka gdzye widzyał Alexánder ſzkodę w ſwoich/ tám ſie ſam rzućił záſtáwu

42:

iąc ſie zá wſzytki. Náoſtátek Perſowie przemożeni/ Mácedonowie/ Traces/

43:

Grekowie bili/ Dáryus vciekáć niechciał chcąc zginąć przy ſwoich/ wſzákże

44:

od niektorych przypędzon ku vciekániu. Przepráwiwſzy ſie przez rzekę Cydmę/

45:

drudzy piſzą Eufráten/ porąbili moſt.

Eufráten.

Przyiechawſzy do domu Dáryus/ żáło=

46:

śćiw będąc s ſwoiey niefortuny/ piſał liſty Alexándrowi/ chcęcy mu dáć po rze

47:

kę wſzytko kroleſtwo/ obrawſzy ſobie Bábilon. Alexánder niechciał/ mowiąc:

48:

źle bywa gdzye dwá pánowie rządzą. Potym Dáryus prośił o pomoc Porruſá

49:

krolá Indiyſkiego przećiw Alexándrowi.

Porrus.

Dowiedzyał ſie tego Alexánder/ cią=

50:

gnął przećiw Dáryuſowi ſkokiem/ pirwey niż zá gory Káſpiyſkie zaydzye/ dobył

51:

Perſypolim głowy wſzytkiey Perſyey/

Perſypolim.

gdzye tam byly łupy wſzytkiego ſwiátá/

52:

ktorych nánośili Perſowie/ rozdał wſzytki ſwoim. W ten cżás przyſzło do Ale=

53:

xándrá ośḿ ſet Grekow/ ktore Dáryus wypuśćił z więzyenia poſlepiwſzy ie/ á

Y	drugim no=

strona: 125v

Kſięgi pirwſze.

drugim nozdrze poprowſzy. Kazał im Alexánder do Grecyey aby tam byli o=

patrzeni/ ále oni niechcieli dla ſwoiego oſzkárádzenia/ woleli przy nim gárdła

ſwoie położyć.

¶ Miał Dáryus ná ſwoim dworze dwu rycerzu Beſſá y Nábárzáná/

Beſſ.
Nábárzán.

ktorzy

chcąc ſie Alexándrowi tym záchowáć/ myſlili o iego gárdle. Przyrodzeni theż

Alexándrowi/ chcąc mieć pokoy od Alexándrá/ związáli Dáryuſá okowámi

złotymi w Pártyey/ dáli znáć Alexándrowi áby przyiechał do Dáryuſá. Nie

mieſzkał Alexánder przyiecháć/ á tám w máłym pocżcie iádąc/ miał ná ſię wiel

kie trudnośći y walki nierowne A gdy nád rzeką leżał/ s przygody bieżąc iego

10:

Rycerz/ nádiechał Dáryuſá ná ſankách leżącego w złotych okowach ránionego

11:

śmiertelnie/ powiedzyał Alexándrowi. Ktory nádeń przyſzedſzy/ żáłował go

12:

bárzo obłápiáiąc. Piſzą drudzy iż ieſzcże był do końcá nie vmárł/ przeto prośił

13:

Alexándrá áby mu pocżćiwy pogrzeb vcżynił iáko krolowi/ żonę y dzyeći iego

14:

chował iáko ſwe właſne. Przyrzekł mu to Alexánder vcżynić/ y doſyć temu cży

15:

nił. Przyſtáło wiele Rycerſtwá do Alexándrá od Dáryuſá. Chcąc ſie dowie=

16:

dzyeć Alexánder ieſli ktory z nich ieſt ktory ránił páná ſwego Dáryuſá bez lito=

17:

śći/ mowił iáwnie przed wſzytkimi ktory zábił Dáryuſá mego nieprzyiacielá o=

18:

zoẃ ſie/ ia go ſpráwiedliwie ná ſwym dworze nád wſzytki ſługi podwyzſzę/ ták

19:

iż ſię ſam tego nie nádzyeie. Będąc dobrey nádzyeie ozwáli ſie Beſs y Nábár=

20:

zán/ powiedzyeli wſzytek ſpoſob śmierći iego. Alexánder iáko rzekł nápełnił/

21:

kazał ſchylić dwoie drzewá/ do ktorych zá nogi przywiązawſzy Beſſá/ puſzcżono

22:

drzewá/ roſtárgnęły Beſſá/ drudzy piſzą iż ie pokrzyżowáć kazał. Gdy doſtał

23:

Alexánder Bábilonu po Dáryuſie/ práwym Monárchą zoſtał ná ſwiecie.

24:

¶ Potym Alexander w Sogdyániey y Báktryániey dwánaſcie miaſt záłożył/

25:

á ſwoim imieniem przezwał Alexándrye. A gdy iuż Alexánder żadnego páná

26:

przećiw ſobie nie miał/ wzyął obycżáie Perſkie/ iął ſie roſkoſzy/ pychy/ godowá=

27:

nia/ y okrucieńſtwá/ á nád to kazał ſie chwalić zá Bogá/ y wſzytkim przykazał

28:

pod gárdłem áby go chwalili iáko krewnego Bożego.

Zbytki Alexán=
drowe.

Káliſtenes ieden Mę=

29:

drzec iego nie tylko nie chciał tego vcżynić/ ale mu ieſzcże przymowił o to/ dla te

30:

go kazał mu obrzezáć gębę/ nos/ y vſzy/ y wſádzić do więzyenia.

Káliſtenes.

Lizymáchus v=

31:

żáłował ſie towárzyſzá ſwoiego áby ták nędznie oſzpácony długo nie żył/ zadał

32:

mu trućinę y vmárł w wiezyeniu. Alexánder dowiedzyał ſie tego ná Lizymá=

33:

chá/ kazał go wrzućić do Lwow/ á gdy go Lew chciał pożrzeć/ wetknął mu rę=

34:

kę w gębę/ dzyerżał zá ięzyk ták długo áż Lwá vmorzył.

Lizymách.

Bacżąc Alexánder ie=

35:

go męſtwo tákie/ puśćił go wolno y był nań łáſkaw. Zábił też Alexánder Pár=

36:

meniego iż go wyſtrzegał od zbytkow. Zábil też y Klituſá mężá ſtátecżnego ſłu=

37:

gę ſtárego ſtrzałą/ iż przekłádał oycá iego Filipá nádeń w miernośći.

Pármenius.
Klitus zábit.

Zábił też

38:

Philotá/ Amintá/ y mácochę ſwoię/

Philotus.
Amintás.

tákież Pauzániego y brácią Attáluſá y

39:

Eurylochá Mácedońſkie kſiążętá pobił.

40:

¶ Potym Alexánder ciągnął ná wſchod ſłońcá/ wzyął Hirkánią y przyległe

41:

kroleſtwá drugie. Tám k niemu przyiecháłá Táleſtrys krolowa Amázońſka/

Táleſtrys.

42:

proſząc áby od niego pocżęłá ſyná. Ktorey ſie Alexánder dziwował/ zwłaſzcżá

43:

pocżtowi iey y obycżáiom/ máiąc s ſobą pocżet trzy ſtá pánien we zbroi/ iáko

44:

ſtoi przy Amázoniech. Potym wzyął kráiny Andrágorás/ Tracás/ Ewerge=

45:

tás/ Pármás/ Párápámenos/ Hidáſpios/ y ine ktorzy pod gorámi Cáncaſſy

46:

mieſzkáli. A gdy przyſzedł do gor Káſpiyſkich/ iáko hiſtorya Szkoláſtyká piſze/

47:

żądáli Zydowie áby ie wyzwolił s kątow ciáſnych/ do ktorych prze wyſtępki by

48:

li záſłáni zá morze Káſpiyſkie.

Zydzi cżyrwoni.

Pytał przycżyny dla cżego thám byli záſłáni/ á

49:

gdy ſie dowiedzyał iż prze wyſtępki ktoremi Bogá rozgniewáli/ cżyniąc ſobie

50:

bogi z cielcow. Vdał ſie Alexánder do Páná Bogá ná modlitwę/ ieſli ie każe

51:

ſkáráć cży wolnymi vcżynić. Potym ſie dwie gorze ſpołu zeſzły/ zámknęły ie zá

52:

morzem iż ich tám áni Alexánder/ áni żadny nie mogł doiecháć/ áni ſámi wy=

53:

nidź mogą/ áż do ſwoiego cżáſu.

Potym Ale=

strona: 126

Wiek piąty.

Liſt 126.

¶ Potym Alexánder do Indyey wielkiey ciągnął z woyſkiem/ przećiw ktore=

mu Porrus poſłał liſty pyſznemi ſłowy piſáne áby ſie wroćił do Grecyey/

Porrus krol In=
diyſki.

áby

iey nie ſtráćił/ ktorąſmy niegdy trzymáli/ y ieſzcżebyſmy trzymali/ ále ſie nam

zdáłá niepożytecżna/ przetoſmy ią dobrowolnie puśćili. Alexándrá ty liſty nic

nie vſtráſzyły/ ciągnął do Indyey/ gdzye ſie mu tám dobrowolnie miáſtá y wy=

ſpy poddawáły. Krolowa Kleofidá pokoiá od niego nábyłá/

Kleofidá.

gdy ſyná od nie=

go pocżęłá/ ktoremu imię dáłá Alexánder. Przeſzedſzy wiele Indyey áż do Ká=

mieniá wielkiego/ Porrus krol przećiw iemu wyciągnął z wielkim ludem/ má=

iąc Wſłonie

Wſloniowie.

ná ktorych byly wieże drzewiáne/ ku noſzeniu potrzeb woiennych.

10:

Potkawſzy ſie/ zábit Bucefal pod Alexándrem/ á by go ſłudzy nie rátowáli/

11:

byłby Alexánder zábit od Porruſá. Potym ſie powabili ná rękę ſámi cżynić/

12:

máło go ſobie ważył Porrus iż był máłey vrody/ á on był ná pięć łokći wyſoki.

13:

Gdy ſie potkáli/ vſłyſzał grzmot w ſwoim woyſku Porrus/ obeźrzał ſie/ á w ten

14:

cżás go Alexánder ránił śmiertelnie/ drudzy piſzą iż poimał/ związał/ y wzyął

15:

do wiezyenia. Poráźiwſzy Porruſá Alexánder/ ieździł po Indyey dziwuiąc ſie

16:

ſkárbom wielkim/ ták od złotá iáko drogiego kámienia/ miáſtá y wyſpy pobie=

17:

ráiąc. Będąc ná wyſpie Bráchmáńſkiey/ gdzye tám były wielkie ſkárby/ á lu=

18:

dzye nágo chodzili/ chciał ſie dowiedzyeć ſpoſobu/ praw/ á rozumu ludzi poſpo

19:

litych/ vbrał ſie w proſte odzyenie/ ſzedł do miáſtá kupowáć żywnośći/ przyſtą

20:

pił przed práwo chcąc ſłyſzeć rzecży ich/ w ten cżás wyſłuchał ſpráwy dwu mę=

21:

żow/ gdy ſie ieden przećiw drugiemu żáłował mowiąc: Kupiłem v niego o=

22:

grod/ w ktorymem nálazł zákopány ſkarb/ á niechcę go wzyąć/ gdyżem ia tylko

23:

ogrod kupił ſam bez ſkárbu. Stroná druga mowiła żem ia ze wſzytkim prze=

24:

dał/ nie mam nic do ſkárbu. Rádá wyſłyſzawſzy ich rzecż/ wotowáli iedni by gi

25:

rozdzyelili nápoły. Drudzy chcieli áby ná Rzecżpoſpolitą był obrocon. Náo=

26:

ſtátek thák ſkazáli/ ſpytawſzy máiąli dzyeći/ ktorzy powiedzyeli iż ieden miał

27:

dzyewkę á drugi ſyná/ oddaycieſz tedy dzyeći ſwoie w małżeńſtwo/ á ten ſkarb

28:

im dacie ku żywnośći/ tákże vcżynili. Bacżąc Alexánder wielką ſpráwiedli=

29:

wość ich bez łákomſtwá/ obiáwil ſie im/ á niechał ich ſpokoiem/ porty wielkie

30:

y wolnośći im dárował/ áby ini ludzye do nich ná rozeznánie ieździli. Záłożył

31:

tám Alexánder ná pámiątkę dwie mieſcie/ Niceą y Bucefálią.

Nicea.
Bucefalia.

Potym Ale=

32:

xánder wzyął/ iáko piſze Iuſtynus/ Fáráfos/ Gángárydás/ Gefonás/ Sobos/

33:

y Sykámbry/ ktorym poráźił wielkość ludzi. A gdy w ich mieſcie obycżáie ſam

34:

przeglądał/ obacżyli go á chcieli poimáć/ bronił ſie wſzytkim ták długo áż go

35:

ſwoi rátowáli/ tám ránion ſtrzałą/

Alexánder rániō

ktora ráná ták go bárzo boláłá/ przeto mo

36:

wił/ wſzyſcy powiedáią bych był bogá Iowiſzá ſyn/ ále thá ráná ſámá vkázuie

37:

mię być cżłowieká śmiertelnego.

38:

¶ Potym Alexánder ciągnął do morzá wielkiego Oceaná/ tám vchwyćił zboy=

39:

cę morſkiego Dyomedeſá/

Dyomedes.

ſpytał go cżemu przekażaſz ludzkim ſtátkom ná mo=

40:

rzu? Odpowiedzyał/ iać iedno żywnośći ſzukam ná morzu/ áleś ty iuż wſzytek

41:

ſwiát krwią polał/ y ieſzcże morze chceſz pokrwáwić/ przeto ia iż w máłym okrę=

42:

tku ieżdzę łotrem mię zową/ á ty z wielkimi okręty ieździſz więc cię Ceſárzem zo

43:

wą/ rozeznay mnie y ſiebie? wzyął go s ſobą Alexánder. Piſzą w hiſtoryey Ale=

44:

xándrowey/ iż krolowa Kándáx ktora miáłá przyległość nád morzem wiel=

45:

kim/

Kándáx.

w ten cżás poſłáłá málárzá áby twarz álbo obraz Alexándrow potáiem=

46:

nie wykonterfował/ ſłyſząc o iego ſławie/ á poſłáłá mu w dáry kámienie dro=

47:

gie y źwirzętá tráfne. Przeto Alexánder chcąc widzyeć iey oſobę/ vcżynił ſie

48:

ſam poſłem/ iechał do niey od Alexándrá w poſtáwie Antygoná. A gdy przyie=

49:

chał do niey/ cżeſtowáłá go y vkázowáłá mu bogáctwá ſwoie mnimáiąc by po=

50:

ſeł. A gdy vyrzáłá obraz Alexándrow iemu podobny/ rzekłá: zda mi ſie żeś ty

51:

Alexánder. A gdy ſie przał/ vkazáłá mu obraz iego/ á iż nie miał przy ſobie mie=

52:

cżá ſwego/ przeto ſie fráſował. Rzekłá k niemu/ nie boy ſie/ ieſtemći wiernym

53:

przyiacielem/ pámiętáiąc ná twoie dobrodzyeſtwá ktoreś vcżynił ſynowi me=

Y 2

mu. Abo=

strona: 126v

Kſięgi pirwſze

mu. Abowiem przed tym máło vciekł ſie był do niego o pomoc przećiw kroli=

kowi iednemu ſyn iey/ ktory mu był wzyął żonę bárdzo cudną/ ktorego był Ale=

xánder zábił y żonę záſię wroćił iey ſynowi. Rzekłá mu też krolowa/ o Alexán=

der maſz zá to ábyś wſzytek ſwiát poſiadł/ á tyś oto ſam ieſt w ręku v białey

głowy. Drugi ſyn tey krolowey ktory miał Poꝛruſową corę zá máłżonkę/ chciał/

Alexándra poimáć/ ále tego krolowa broniłá.

¶ A gdy ſie wroćił Alexánder do Bábilonu/ przyiechał do niego Hámilkár

poſeł Kártágińſki/ wywiádowáć ſie iego mocy/ bo byly wſzytki kráiny wſtrá=

ſzone/ ták Włoſkie/ Hiſzpáńſkie/ iáko Afryká/ kiedy Tyr mocą wzyął. Ten Há=

10:

milkár vcżynił ſie zbiegiem z Afryki zmyſliwſzy ſobie rzecż/ s tey przycżyny mie=

11:

ſzkał ná dworze Alexándrowym áż do śmierći krolewſkiey/ piſząc potáiemnie

12:

Kártáginiánom ſpráwy Alexándrowe. Wſzákże po śmierći Alexándrowey

13:

gdy do Kártáginy przyiechał vmęcżyli go/ mieniąc áby ſie ná nie zmowił z Ale

14:

xándrem. Gdy miał iecháć do Bábilonu Alexánder/ bronił mu thego ieden

15:

wieſzcżek dla złey przygody/ dla cżego do Birſy iechał.

Birſá.

Tám Anáxárchus Mę=

16:

drzec radził mu áby wieſzcżkow nie ſłuchał/

Anáxárchus.

á iechał do Bábilonu/ y vcżynił

17:

ták. Był tedy w Bábilonie weſoł káżdy dzyeń vżywáiąc dobrze ták potraw/

18:

trunkow/ iáko y rozmáitych krotofil. Przyieżdżáli też tám do niego z rozmái=

19:

tych kráin poſłowie ſkárżąc ſie ná iego przełożone/ ktore Alexánder kazał bez li=

20:

tośći zábijáć przed ich ocżymá/ bądź to przyiaciel iego álbo záchowány. Tám

21:

też Alexánder poiął Roxanę zá małżonkę corę Dáryuſowę/

Roxaná.

á przednieyſzym pá

22:

nom z Mácedoniey rozdał dzyewki co naſláchetnieyſze. Wezwawſzy ſwoich Ry

23:

cerzow drugich/ zápłáćił ſłużbę káżdemu/ y do domu wolno puśćił ſtáre ſtra=

24:

pione Rycerze/ á ná ich mieſce inych młodſzych nábrał/ ktorzy ſie mu s thego

25:

wymawiáli/ powiedáiąc też ſwoie potrzeby do domu. Rozgniewał ſie Alexán=

26:

der/ zábił ich trzynaſcie ſam o to.

27:

¶ Rychło potym mátká Alexándrowá piſáłá ná Antypatrá/

Antypáter.

ktorego był A=

28:

lexánder w Mácedoniey przełożył/ iż iey wiele złego zádzyáławał/ dla tego A=

29:

lexánder poſłał poń. A gdy iechał do niego/ ſłyſząc co inym vrzędnikom podzyá

30:

łał/ boiąc ſie też tákowey káźni/ przypráwił krolowi trućinę/ ták mocną/ iż iey

31:

żadne nacżynie żelázne/ ſrebrne/ y złote zdzyerżeć nie mogło/ iedno ią w kopycie

32:

końſkim záchował/ á potym octem á źimną wodą nieco iey mocy odiął. Przyie=

33:

chawſzy do Alexándrá/ dał ſynowi Káſándrowi ktory picie krolowi podawał

34:

áby ią iáko krolowi zádał/

Káſánder.

ktory ták vcżynił zmowiwſzy ſie z lekárzem Teſſálem

35:

y iną brácią. Wzyąwſzy trućinę Alexánder/ omdlał iákoby go przeſtrzelił.

36:

Rozmáicie iego niemoc drudzy wykłádáli/ iedni s kęſá/ drudzy s trunkow zby=

37:

tnich/ drudzy s prace. Wynieſion tedy z zaſtola nápoły vmárły od boleśći/ áż

38:

wołał żelázá iákiego dobić ſie. Znáiąc śmierć ſwoię/ kazał ſie wynieść ná wy=

39:

ſokie mieyſce/ tám wſzytkim płácżącym około iego ſtoiącym rękę podawał cie

40:

ſząc ie/ ſam nie płácżąc áni żáłośćiw będąc/ poznał cżás y krotkość wieku

41:

przyść według wieſzcżkow obietnic. Náoſtátek ciáło ſwoie w kościele Iowi=

42:

ſzowym Hámoná pochowáć kazał. A gdy go pytano kogo każe ná ſwe mieyſce

43:

przełożyć po śmierći. Odpowiedzyał iż kto będzye tego mieyſcá godnieyſzy/ nie

44:

mianuiąc ſyná Herkuleſá áni brátá Arydeuſá. Szoſtego dniá niemocy ſwoiey

45:

dał był ſwoy ſygnet s pálcá Perdykáſowi/

Perdykás.

ktory wiele roſterkow y burzek v=

46:

śmierzył/ bo ácż nie głoſem áni mową/ ále znákiem miał porucżeńſthwo

47:

od niego ſámego.

48:

¶Vmárł tedy Alexánder w leciech żywotá ſwego xxxij/ mieſiąc ieden/ ktory

49:

dwánáſcie lat ſwiát karał żelázem á ogniem. Był płácz po wſzytkim ſwiecie żá=

50:

łuiąc wſzyſcy tákiego Monárchy/ zwłaſzcżá gdy ſie ze wſzytkimi łáſkáwie obcho

51:

dził/ ták s przyiacielmi iáko z nieprzyiacielmi/ dla cżego mieli go zá nieśmier=

52:

telnego. Matká Dáryuſowá ktorą chował nie iáko więźniá ále iáko właſną

53:

máć/ gdy vſłyſzáłá o iego śmierći/ od żáłośći chciáłá ſobie śmierć zádáć/ á gdy

iey tego bronio=

strona: 127

Wiek piąty.

Liſt 127.

niey tego broniono/ ſámá ſie vmorzyłá niechcąc pić áni ieść. Tylko ſámi Máce=

donowie byli rádzi s przodku iego śmierći/ gdyż ſie im były iuż ſprzykrzyły v=

ſtawicżne walki. Ale pothym gdy wielkie roznice powſtáły/ s płácżem go

żálowáli wſzyſcy.

¶ Dał Pan Bog tego krolá ná ſwiecie wſzem przed ocży/ áby ſie im przykłá=

dnie ſpráwowáli/ nic wiecżnego áni trwáłego áni vſtáwicżnego ná ſwiecie być

rozumieli/ ktorego Dániel Prorok przed tym náznácżył w ſwiętym piſmie w po

ſtáći Kozłowey/ á Dáriuſá Skopowey. Acżkolwiek wiele ich w ſwych báśniach

piſáło iákoby ſie nie miał ták vrodzić iáko iny cżłowiek/ co ieſt przećiw praw=

10:

dzie y rozumowi/ ponieważ był od Bogá ná to s tákowym ſzcżęſciem przed tym

11:

przeźrzány/ pyſzne karząc á dobre miłuiąc. Piſáli też o nim drudzy iákoby ſie

12:

wpuſzcżał w morze w śkláney ſkrzyni/ chcąc wiedzyeć morſką głębokość y dzi=

13:

wy/ álbo látáć s ptaki pod obłoki chcąc wiedzyeć dálekość do niebá/ álbo do

14:

drzewá ieździć co wſchodziło y záchodziło s ſłońcem/ to ſą wymyſlone rzecży o

15:

nim/ Grekowie to wymyſláli ktorzyby go byli rádzi wyſtáwili áż do niebá/

16:

ſwey ſławy żądáiąc iż ich Monárchą był.

17:

Rozdzyał kroleſtw po Alexándrowey śmierći.

18:

Lexándrowá żoná Roxaná/ corá krolá Perſkiego/ po

19:

śmierći mężá ſwego byłá brzemienna. A gdy inego dzyedzicá nie

20:

bylo/ wiele ich ná to przyzwaláło áby tego cżekali ieſli ſie ſyn vro=

21:

dzi áby był dzyedzicem/ á tego cżáſu kſiążętá Rzecżpoſpolitą

22:

ſpráwowáli/ ktorzy ſie im będą opiekáć. Przećiw temu byli dru=

23:

dzy zwłaſzcżá Perdykás/ ktory przyzwalał zdrádliwie ná Arydeuſá brátá Ale=

24:

xádrowego/

Perdykás.
Arydeus.

ná ktorego wiele ich z nim przyzwoliło/ gdzye y Perdykáſá iego

25:

ſprawcą nawyzſzym wybráli. Perdykás myſlił iákoby ſam Monárchią odzyer=

26:

żał/ vmyſlił poiąć ſioſtrę Alexándrowę Kleopátrę/

Kleopátrá.
Antypater.

áby ktemu miał lepſzy przy

27:

ſtęp. Antypater ktory ná ten cżás roſkázowáł w Mácedoniey/ obacżył zdrádę

28:

Perdyki weſele mu przekáźił/ dla czego woyſká ná ſię wielkie zebráli/ á s they

29:

przycżyny napirwſze roſterki miedzy kſiążęty po śmierći Alexándrowey vroſły.

30:

Potym przećiw Perdyce powſtáli Antypater/ Ptolemeus/ Antygonus/ s kto=

31:

rymi gdy walcżył/ zábit w Egipcie od właſnych Rycerzow dla iego ſpornośći.

Perdyká zábit.

32:

A ták kſiążętá przednieyſzy vmienili ſie po Alexándrze rodzyelić kroleſtwy/

33:

gdzye ktory był ſtároſtą zá Alexándrá/ tám miał być pánem. Selewkus krolem

34:

Syriyſkim/ Ptolemeus Egipſkim/ Antygonus w Azyey/ Káſánder w Máce=

35:

doniey y w Grecyey zoſtáli/ ktorzy potym dla Monárchiey Mácedońſkiey wiel=

36:

kie walki wiedli miedzy ſobą/ á zwłaſzcżá w Mácedoniey/ ábowiem był Káſán

37:

der ſláchetną Olimpiádę mátkę Alexandrowę zábił/

Káſánder okru=
tny.

ktora po ſobie táki przy=

38:

kład cnotliwy w ludzką pámięć zoſtáwiłá/ iż wſzyſcy Hiſtorykowie y Kroni=

39:

karze o niey piſzą: Rarum pudiciciæ exemplum, to ieſt/ przykład okazánia cno=

40:

ty niepoſpolity.

Przykład cnotli=
wey Olimpiády.

Abowiem gdyią miano ściąć/ ſzłá ná śmierć bez ſtráchu poło=

41:

żywſzy ręce ná rámionach v dwu pánien/ byłá tey pámięći/ iż lecąc do zyemie rę

42:

komá ſie zákrywáłá/ áby ktorey cżęśći ciáłá nágiego nie vkazáłá/ tákże theż y

43:

pánnom roſkazáłá cżynić/ bo zá wſtydem cnotá chodzi. Roxanę żonę Alexán=

44:

drowę kazał poimáć/

Roxaná poima=
ná.

náprawiwſzy też aby iey dzyecię było zábito/ ktore byłá

45:

po śmierći Alexándrowey vrodziłá/ to ieſt Alexándrá drugiego. Wſzákże Pan

46:

Bog/ ácż tego okrucieńſtwá nie nád ſámym pomśćił/ ále nád ſyny iego. A bo=

47:

wiem po śmierći Káſándrowey/ ſynowie iego Antypater y Alexánder walcżąc

48:

o Mácedońſkie kroleſtwo/ vciekl ſie ieden do Lizymáchá oycá ſwey żony o po=

49:

moc/ od ktorego zábit. Alexánder drugi ſyn vciekł ſie do Demetryuſá/ od kto=

50:

rego theż był zábit/

Demetryus.

á ſtąd kroleſtwo Mácedońſkie przyſzło ná Demetryu=

Y 3	ſą/ ktorego

strona: 127v

Kſięgi pirwſze

ſá/ ktorego rodzay trwał długo áż do Krolá Kozdráſá/ ktorego był Kon=

ſtántynus poimał. ∴ ∴ ∴

Kozdrás

Rozdzyał trzydzyeſty y oſmy/ o Aryſtoteleſie

y o inych Mędrcoch.grafika

Ryſtoteles cżłowiek wiel

kiego vcżenia/ Platoná Mędr=

cá vcżeń/ thego cżáſu był Mi=

ſtrzem Alexándrá wielkiego/ w

wielu rzecżach ſie iego rozumem

10:

ſpráwował Alexánder. Ten wie

11:

le kſiąg piſał o rzecżach przyro=

12:

dzonych ná ſwiecie. Piſał też y o duſzy przećiw pi=

13:

ſmu inych Mędrcow/ ktorzy ią ná ten cżás kładli

14:

śmiertelną być/ drudzy też nieśmiertelną/ ták iż

15:

ſie wſzyſcy nie zgadzáli miedzy ſobą.

O duſzy rozmái=
te mnimánie.

Krates The=

16:

banus powiedał iż nie máſz żadney duſze w cżło=

17:

wieku/ iedno thák ciáłá s przyrodzenia ciepłem

18:

przyrodzonym żywą.

Krates.

Hipárchus/ Leucypus po=

19:

wiedáli byc duſzę ciepłość przyrodżoną/

Hipárchus.
Leucypus.

po łáćinie ſpiritum feruidum, k temu

20:

też Stoicy przyſtawáli.

Stoicy.
Anáxágorás.
Dyogenes.
Warro.
Empedokles.

Anáxágorás/ Dyogenes/ Anaxymenes/ powiedáli du=

21:

ſzę być wiátr ktorym dychamy. Warro powiedał być duſzę wiátr w vſciech na

22:

pirwey vwrzáły/ ná płucach miárą ſpráwiony/ á s ſercá ſie w ine cżłonki roźle

23:

wáć. Drudzy z ogniá á z wiátru żyć. Empedokles powiedał być duſzę kreẃ

24:

ciepłą/ według Moiżeſzá/ przeto Zydowie ze krwią nie iadáią. Zeno/ Dyceár=

25:

chus/ powiedáli ią być ze cżterzech żywiołow.

Zeno.
Dyceárchus.

Niektorzy w mozgu/ drudzy w

26:

ſercu powiedáli ią być/ á wſzytko ciáło ſpráwowáć/ ná to przyſtawáią Kryzy=

27:

pus/ Archeláus. Heráklius Pontykus miánował ią świátłem/ wſzakże ktemu

28:

ciągną wſzyſcy/ iż duſzá ieſt nieiáka moc przyrodzona ku ruſzániu ciáłá.

Kryzypus.
Archelaus.
Pontykus.

Ary=

29:

ſtoteles widząc iż wſzyſcy rozno piſáli o niey/ nápiſał być duſzę Entelechia no=

30:

wym imieniem/

Aryſtoteles.
Entelechia.

ſcilicet, perfectionem corporis naturalis organici potentia vi=

31:

tam habentis, dantem illi principium intelligendi, ſentiendi, & mouendi, nie pi=

32:

ſząc o niey gruntownie/ iedno affekty. Zoroáſtes/ Tryzmegiſtus/ Hermes/ Or=

33:

feus/ Pitágorás/ Eumenius/ Plutárchus/ Porfiryus Locrus/ ći lepiey piſá=

34:

li/ ábowiem powiedáli być duſzę cáłą ſpráwowáć do ciał/

Zoroáſtes.
Tryzmegiſtus.
Hermes.
Plutárchus.
Mędrcy rozmáići.

od tego od ktorego

35:

ine rzecży wſzytki pochodzą/ ktore rzecży ſámemu Bogu należą/ áby oná iáko

36:

nie cieleſna/ ciáło grube ſpráwiáłá/ á nie ciáło one iáko ſubtylną rzecż/ od nie

37:

cieleſnego nie cieleſną rządzoną. Plato k nim ſie przychyláiąc/ powieda być du

38:

ſzę nieiáką bytność ſámá ſiebie ruſzáiąc/ rozumem ozdobioną. Cicero/ Sene=

39:

ká/ Laktáncyus/ co ieſt duſzá powiedáli iż niewiedzyeli.

Cicero.
Seneká.
Láktáncyus

Orygenes powiedał

40:

być przed świátem ſtworzone duchy/ á w ludzkie ciáłá sſtępowáć. Przeto y

Orygenes.

41:

Auguſtyn s. ma zá to/ iż w Adámá pirwſzego cżłowieká duſzá z niebá wſtąpi=

42:

łá. Drudzy mnimáli duſze od duſz ſie rodzić iáko ciáło do ciáłá. Według dzi=

43:

ſieyſzych Doktorow thedy duſzá poſpołu s ciáłem ſie rodzi. Mánichei odſzcże=

44:

pieńcy

Mánichei.

byli tego mnimánia/ iż iedná ieſt duſzá ktora ſwe cżęśći ciáłom rozda=

45:

wa. Y wiele inych ktorzy ią rozmáicie wykłádáią.

46:

Rozdzyał trzydzyeſty y dziewiąty/ o Kroloch

47:

Syriyſkich y Egipskich.

Kſiążę Selew=

strona: 128

Wiek piąty.

Liſt 128.

grafika

Siążę Selewkus vrodzilo ſie

w Mácedoniey/ ná ktorego cżłonku ro=

dzącymbyło známię ná kſtáłt kotwice/

á thákież było v iego potomkow áż do

trzeciego pokolenia. Ten zábił Demetry

uſá y ſyná Antygoná krole wielkiey Azy=

ey.

Demetrius zábit.
Antigonus zabit.

Bábilon mocą wzyął y ine miáſtá/

tenże y Lizymáchá kſiążę z Heleſpontu zabił. Potym też y

ſam zábit od Ptolomenſá Cerawná.

Lizymach zabit.

10:

¶ Stráſzliwe przykłády zápráwdę z vpádku tych krolow/ ktore ſam Bog ná to

11:

mieyſce pomázuie/ przywodząc nas ku themu przykłádu/ ábyſmy nie dufali w

12:

ſwoiey mocy y mądrośći/ iedno nań wſzytko przekłádáli. Po śmierći Selew=

13:

kowey Antyochus Soter krolował w Syryey/

Selewkus zábit.
Antyoch Soter.
Antyoch Theos.
Kálinikus.
Hierax.

ktory miał ſyná Antyochá The=

14:

os rzecżonego. Ten Antyochus miał żonę Láodycen/ s ktorą miał dwu ſynu

15:

Selewká Káliniká á Antyochá Hieráxá. Ptolomeus Filádelfus dał dzyewkę

16:

ſwoię Berenicen Antyochowi zá drugą żonę. Potym gdy vmárł Antyochus/

17:

námowiłá Láodycen Selewká ſyná ſwoiego/ áby poimał Berenicen mácochę

18:

ſwoię á kroleſtwo wzyął/ y vcżynił ták/ obległ mácochę/ ktora ſie mu pod ſlu=

19:

bowániem iego obycżáynego záchowánia dáłá/ wſzák potym przebacżył tego/

20:

dał zábić cnotliwą pánią Berenicen/ co v Dánielá w ſwiętym piſmie iáwnie

21:

ſtoi:

Berenices zábita.

Krolowa z Egiptu v Aſſyryanow iáwną krzywdę ćirpieć będzye/ cżego

22:

ſie pomśći krol Egipſki nád Aſſyryany. Gdzye potym brát iey Ptolomeus E=

23:

wergetes iechał do Syryey/

Daniel Prorok.
Ewergetes.

Selewká wygnał/ miaſt wiele pobrał. Chcąc ſie

24:

mśćić Selewkus/ vciekł ſie do brátá młodſzego Antyochá Hieráxá/ ktory go

25:

z nim ziednał/ á ſam páńſtwo bráterſkie wzyąć vmyſił s pomocą poſtronnych

26:

ludzi zá pieniądze nábytych/ ábowim byli w ten cżás Gálláte w Grecyey/ kto=

27:

re był przywiodł Brenno kſiążę z Niemiec/ ktore dziś zowiemy Gallos/

Galláte.
Brenno.

to ieſt

28:

Fráncuzy/ od Gállow Gálláte wezwáni/ do ktorych Páweł s. cżęſto piſał o

29:

wierze Krześćiáńſkiey/ á s tych pomocą zwyciężył Antyochus Selewká brátá/

30:

ktory też ſam Antyochus zwyciężon od Tátárſkich kſiążąt.

Selewkus porá=
żon od bratá.

Potym ſie vciekł

31:

Antyoch do Ptolomeuſá Ewergetá o pomoc przećiw Scytom/ ále Ptolome=

32:

us pámiętáiąc ná okrucieńſtwo ktore nád ſioſtrą iego Berenicen vdzyáłał/ zá=

33:

bił go/

Antyoch zábit.

á brát przed tym Selewkus ſzyię złamał. A ták mizernie ći dwá brácia

34:

zginęli/ á ſnadź dla niewinney krwie roźlania/ ktorey Pan Bog długo żadne=

35:

mu nie ćirpi.grafika

36:

Ntyochus wielki w Syryey krolował/

37:

ktory Ptolomeuſá Filopatrá krolá Egipſkie^o prze=

38:

ſládował. Krol Egipſki s tey przycżyny porucżył

39:

ſie Rzymiánom/ y ſyná im dał w opiekę/ ſtąd był vroſły

40:

wielkie walki miedzy Antyochem á Rzymiány/ á w ten

41:

cżás był vciekł Hánnibál po poraſce Kartágińſkiey do

42:

Antyochá/ w ktorego dufał Antyochus/ y w iego nadzye

43:

ię Rzymiánom hárdym był. Ale gdy mu moc Rzymiánie

44:

ſtárli/ muſiał ſie z nimi iednáć/ á ſyná Epifaná Antyochá w zakładzye dáć.

45:

Po śmierći Antyochá wielkiego/ ſyne iego Selewkus wſtąpił ná páńſtwo oyco=

46:

wſkie/ Antyochus Epifanes w ten cżás vciekł z Rzymá z więzyenia/

Antyochus Epi=
fanes.

wypędził

47:

brátá Selewká/ á ſam páńſtwo pod nim wzyął. Ten to potym Antyochus E=

48:

pifanes będąc chytrym á okrutnym/ wezbrał ſie do Ieruzalem/ ábowiem Zy=

49:

dzi ták niesforni byli/ iż nie dawáli kápłáńſtwá nawyzſzego potomkom ich/ ie=

50:

dno pánom wielkim/ zábiwſzy właſnego dzyedzicá. S tey przycżyny iechał An=

51:

tyochus/ iż był proſzon do Iazona áby go kápłanem vſtáwił/ ktory gdy przyie=

52:

chał/ wiele ludzi pobił y kościołow połupił w Ieruzálem. Potym iechał do

Y 4	Egiptu ná=

strona: 128v

Kſięgi pirwſze

Egiptu nádzyewáiąc ſie go doſtáć po opiece krolá młodego/ ále iż ſie iuż było

poddáło wiele miaſt krolowi młodemu/ przeto ſie go obawał y Rzymian/ o

cżym ſzyrzey Iozephus piſze.

Iozephus.

Gdy ſie powtory kroć do Ieruzálem Antyoch

wypráwił/ tám więtſze łupieſtwo vcżynił niż pirwey/ y poſzkárádzenie Sálo=

monowego kościołá/ ábowiem kazał z niego wymiotáć Boże przykazánie/ Bi=

blią y ine kſięgi popalić/ á ſłup ſwoy báłwochwálſki wſtáwić/ y Zydom przyka

zał áby gi zá Bogá chwalili. A ſtąd Dániel náznácżył w ſwiętym piſmie Anty=

kryſtá ſpoſobem Antyochowym przyść/ iż będzye przećiwna cżártowá moc mo=

cy Bogá nawyzſzego/ o ktorego okrucieńſtwie też Máchábeus piſze w Bibli=

10:

ey. Wſzákże iż Pan bog nie lubi áni ćirpi żadney okrutnośći/ zbytkow/ áni báł

11:

wochwálſtwá ná ſwiecie/ wzbudził Máchábeuſzá Zydá/ ktory zebrawſzy nie=

12:

wiele ludzi/ poráźił Antyochá po trzećim lecie iáko był ſłup do kościołá wſtá=

13:

wił/ kościoł ſwięty nápráwił wyrzućiwſzy cżártowſkie báłwány.

Máchábeus po=
ráźił Antiochá.

14:

¶ Dzyało ſie po śmierći Alexándrá wielkiego 148 látá/ á po wyzwoleniu Zy

15:

dowſkim z Bábiloniey lat 348/ á przed národzeniem Páná Kriſtuſá 152 lat/

16:

według Káryoná. Gdy ſie potrzecie wypráwił do Ieruzálem Antyoch/ E=

17:

pifanes rzecżony od ſzaleńſtwá/ bowiem gdy był pijan/ rozmiátał pieniądze po

18:

ludzyech/ chcąc ſie mśćić poraſzki ſwoiey nád Máchábeuſzem/ vmárł. Po iego

19:

śmierći brát Demetryus wzyął kroleſtwo/ zábiwſzy młodego Antyochá Eu=

20:

patrá ſynowcá ſwego/ vciekł ſie do Rzymian.

¶ Smyerć An=
tyochá.
Demetryus.

Alexánder kſiążę oborzył ſie ná

21:

Demetryuſá y zábił go/ záſię od ſyná Demetryuſowego zábit Alexánder. Miał

22:

też ſyná drugiego Demetryus Antyochá Gryfá/ ktory z Antyochem Cyrenem

23:

walcżył o kroleſtwo Syriyſkie/ gdzye ſie obá zábili.

¶ Iáwny znák
gnyewu Bożego
nád krolmi Sy=
riyſkimi.

Tákże y ſynowie ich tákież

24:

walcżyli o nie/ áż náoſtátek vciekł ſie ieden do Tygraná krolá Ormiáńſkiego/

25:

ktory zábiwſzy obudwu/ poſiadł kroleſtwo Syriyſkie/ áż Pompeius wielki

26:

Rzymſki ſámego Tygráneſá zábił y kroleſtwo oboie wzyął. A thu potomſtwo

27:

Selewkowo przyſzło w cudze ręce y s kroleſtwem.

28:

O Kroloch Egipskich.

29:

Tolomeus Lágiow ſyn/ ktorego piſzą być z bękár=

30:

tow/ bo od Filipá oycá Alexándrowego poſzedł. Ptolomeus Fi=

31:

ládelfus/ o tym wiele piſzą/ iż ſie kochał w náukach wſzelkich/ do

32:

ktorego przyieżdzáli z rozmáitych kráin vcżeni ludzye/ á ſtąd ſie z

33:

vcżonymi ludźmi Zydowſkimi poznał/ ktorzy go námowili iż Zy=grafika

34:

dowſką Biblią dał przełożyć ná Grecki y Láćińſki ięzyk

Biblia wyłożona

35:

ſiedḿdzyeſiąt wykłádácżom vcżonym. Gdy obacżył lud

36:

y ięzyk Zydowſki ná ſwiecie być naſtárſzy/ y od Bogá łá=

37:

ſkáwy/ kochał ſie w ich kſięgach/ thák w ſwiętym piſmie

38:

iáko w Hiſtoryach.

39:

¶ Ptolomeus Filopator/ then był zwyciężył Antyochá

40:

wielkiego/ ále ſie potym ſkáźił/ bo zábił krolową żonę ſwo

41:

ię/ dla miłośći iedney dzyewki.

42:

¶ Ptolo: Ewergetes/ ten ſie mśćił ſioſtry ſwey Bereni=

43:

cen nád Syriyſkim krolem/ iáko wyzſzey nápiſano.

44:

¶ Ptolomens Epifanes/ tego náieżdzał Antyoch wielki/ wſzákże mu potym

45:

dał dzyewkę zá żonę Antyochus.

46:

¶ Ptolomeus Ewergetes/ ten Demetryuſá poráżonego y wygnánego ná kro=

47:

leſtwo Syriyſkie záſię wſádził.

48:

¶ Ptolomeus Fiſko/ więcey beſtya niż cżłowiek rzecżony/ ábowiem ſioſtrę ſwo

49:

ię poiąwſzy zá żonę/ s ktorą gdy dzyecię miał/ kazał ie iey zieść/ potym s krole=

50:

ſtwá wypędzon. Wſzákże y drudzy po nim tákimże ſie okrucieńſtwem pętáli/

51:

ſzkodá áby o nich co piſano.

Ptolome=

strona: 129

Wiek piąty.

Liſt 129.

¶ Ptolomeus Alexánder. ¶ Ptolomeus Látyrus.

¶ Ptol: Auletes/ ktorego Gábinus Rzymiánin ná kroleſtwo wroćił.

¶ Ptolomeus Dyonizyus/ ten poráżonego Pompeiuſá zábił k woli Iuliuſowi/

wſzákże potym Iulius wygnał go z Egiptu á kroleſtwo dał ſieſtrze Kleopá=

trze/

Kleopátrá.

ktora ſie pothym zábiłá gdy vſłyſzáłá mężá zábitego być Antoniuſá od

Auguſtuſá/ o cżym będzye niżey/ á od they przyſzło Egipſkie kroleſtwo ná

Rzymiány. ∴ ∴ ∴

Rozdzyał cżterdzyeſty/ o walce Kártágiń=

skiey z Rzymiány.

10:

Akie przemiennośći á nieuſtáwicżnośći w Mo=

11:

nárchiach były/ Aſſyriyſkich/ Perſkich/ Greckich/ piſałem

12:

iuż. Teraz też krotko náznácżę Rzymſkie s Kártáginy przy=

13:

gody/ ktore ſie dzyały iuż po wielkim Alexándrze/ ábowiem

14:

Rzymiánie będąc roſtropni/ więcey ſpráwą dobrą/ ſtało=

15:

ſcią/ rozumem/ niż mocą bitew wygrawáli. Napirwey Hi=

16:

ſzpańſkie kroleſtwo/ potym Kártágińſkie wzyęli/ acżkolwiek zá wielkimi ſzko=

17:

dámi/ ſwemi. Przycżyná byłá walki Kártágińſkiey Scycylia/ ábowiem Hieron

18:

krol ich żądał pomocy Rzymian przećiw Kártágińſkim/

Sycylia.
Hieron.

ktorzy iuż niemá=

19:

łą cżęść dzyerżeli Sycyliey. A ták od záłożenia Rzymu látá 480 pirwſzą wy=

20:

práwę woienną przećiw Kártágińſkim vcżynili Rzymiánie/ ktora trwáłá mie=

21:

dzy imi lat xxij/ vtráćili Rzymiánie pirwſzą walkę/ ná ktorey ich krolik M.

22:

Attylius był poiman.

Attylius Regu=
lus.

Ten to był poſłan do Rzymian áby zań więźnie wypu=

23:

śćili/ iákom wyzſzey piſał o iego ſtałośći. Po tey poraſce chcieli Kártágińſcy

24:

wzyąć z Rzymiány przymierze/ ále tego v nich nie mogil odzyerżeć/ bo Rzymiá=

25:

nie zebrawſzy ſie znowu/ poráźili v wyſpu Eguzy Kártágińſkich ludzi pięćdzye

26:

ſiąt tyſiąc/ s ktorych dobrowolnie bez wykupienia drugie puśćili/ á to było te^o

27:

cżáſu po Alexándrze kiedy Ptolomeus Ewergetes krolował w Egipcie.

28:

¶ Látá od záłożenia Rzymu 536 wtora bitwá byłá Rzymian s Kártágiń=

29:

ſkimi/ nád ktorymi Hánnibál był przełożonym/

Hánnibál.

ná morzu ktore zową Puni=

30:

kum/ á to było dla Hiſzpániey/ ktorą był Hánnibál Rzymiániom wzyął. W tey

31:

bitwie byli ták bárzo Rzymiánie poráżeni/ iż nigdy gorzey/ y wiele bogáctwá

32:

ſtráćili/

Rzymiánie porá
żeni.

iednych klenotow á pierścieni nábráli Kártágińſcy piętnaſcie ſpądow/

33:

o cżym ſzyſzey piſze Tytus Liwius. Gdzye iuż byli Rzymiánie ták bárzo ſtrwo=

34:

żeni áż

Tytul Liwius.

chcieli do Grecyey vciekáć/ á gdy to obacżył ieden Rzymiánin Scypio

35:

młodſzy/ mowił k nim vpomináiąc ie:

Scypiowe vpo=
minánie.

Cżemuſcie ták płochych myſli? cżemu nie

36:

dufacie ſwoiey ſtałośći y ſpráwiedliwośći? cżemuſcie ták niedbáli ná oycżyznę

37:

á kewne ſwoie? zaſz niewiecie iż fortuná s cżáſem rádá ſie cżęſto odmienia/ po

38:

nieſzcżęſciu bywa ſzcżęſcie. Y vſtáwił to/ iż ktoryby od ſwych vciekać chciał/

39:

ſwym go miecżem ná mieyſcu zábić. Zebrał nátychmiaſt młodzyeńce ktore przy=

40:

wiodł ná przyſięgę/ iż ieden drugiego nie miał odſtępowáć do gárdłá ſwoiego/

41:

(trwáłá tá walká lat xvj.) gdzye potym ten to Scypio s ſwymi wiernymi to=

42:

wárzyſzmi poráźił Hánnibálá w Afryce/

Hánnibál porá=
żon.

iż muſieli Kártágińſcy pokoiá prośić

43:

v Rzymian. Rzymiánie niechcieli inácżey/ iedno áby im Hánnibala wydáli.

44:

Bacżąc to Hánnibál/ vciekł do Antyochá wielkiego Syriyſkiego/ y powiodł

45:

go áby przećiw Rzymiánom woyſko zebrał/ mieniąc że mu chcą wzyąć krole=

46:

ſtwo. Antyoch zebrał woyſko/ nád ktorym Hánnibálá vcżynił Hetmánem/ ále

47:

poráżon. Widząc iż źle Hánnibál/ vciekł do Pruſá krola Bityńſkiego/ y tákież

48:

go podwiodł przećiw Rzymiánom. Rzymiánie poráźiwſzy Pruſá/

Pruſá krol.

oblegli Hán

nibálá ná zam=

strona: 129v

Kſięgi pirwſze

nibala ná zamku. Widząc Hánnibál iż nie mogł vść ręku ich/ zadał ſobie iad/

tamże vmárł trućiną/

Smierć Hánni=
bálowá.

áby żywo w Rzymſkie ręce nie przyſzedł.

¶ Potym gdy iuż trzećią Kártágińſcy nieſzcżęſliwą walkę mieli/ byli záchowá

ni/ od Rzymian w pokoiu do cżáſu/ ale iż ſie byli náucżyli nieſpokoynie mieſzkáć/

mieli od nich ſąſiednie miáſtá Rzymſkie trudnośći doſyć/ ták iż cżęſte ſkargi ná

nie v Rzymian bywáły. Senat Rzymſki bacżąc to do nich/ długo tę rzecż roz=

bierał coby z nimi náoſtátek cżynić/ ieſli miaſto z gruntu ſkáźić/ cżyli ie ku poſłu

ſzeńſtwu Rzymſkiemu przywieść. Scypio Názyká wotował áby thego okru=

cieńſtwá ná ſię Rzymiánie nie dawáli znáć/

Scypio Názyká.
Wotowánie pra
wdziwe.

áby miáſto z gruntu mieli ſkáźić/

10:

bowiemby nie ſnádnie wſzytkiey Afryki doſtáli bez niego. Drudzy tákież nie rá=

11:

dzili mowiąc/ gdy to miáſto zágubiemy/ ná ktoreſmy záwżdy ſwe miecże oſtrzy=

12:

li á zbroię dzyáłali/ przydzye ná Rzym táki pokoy/ iż ſámi s ſobą walcżyć muśi=

13:

my. Kato przećiw tem rádził mowiąc/

Kato.

gdy nalepiey Kártáginowie obacżą

14:

Rzymiány beſpiecżne á leniwe/ nie zápomnią ſwoiey kaźni/ będą ſie iey chcieli

15:

mśćić/ bo ácżkolwiek máiętnośći pozbyli/ ále ſmyſłu á chytrośći nic/ á ták le=

16:

piey tho mieyſce do gruntu wywroćić á zniſzcżyć. Senat Rzymſki chcęcy ſie le=

17:

piey wywiedzyeć coby mieli cżynić/ poſłáli tám Katoná ſtárego y z inymi/ aby

18:

przeſzpiegowáli iáko ſie k Rzymiánom máią. A gdy ſie wywiedzyeli/ przyiechá=

19:

li do Rzymá/ nálázło ſie ták/ iż więcey ieſzcże vmienili cżynić przećiw Rzymiá=

20:

nom niż ſie nádzyewáli. Ktemu Kato przyniozł ná rozdze świeżych Fig wiel=

21:

kich/ ktore gdy vkazał przed Senatem/ pytáli go ſkąd ſą tak roſkoſzne á świeże

22:

Figi. Odpowiedzyał/ z nieprzyiacielſkiey zyemie/ ktore ták bliſko ſiebie mamy

23:

pogotowiu/ áż káżdy może od nich tákie Figi świeże przynieść. Rzimiánie vmie=

24:

nili do gruntu miáſto Kártago zborzyć ze wſzytkim ludem/ á páſtwiſká z niego

25:

vcżynić/ wypráwili woyſko do nich/

Scypio.

nád ktorym vſtáwili ſtárſzym Scypiá mło=

26:

dſzego Emiliuſowego ſyná. Potym gdy Scypio obległ miáſto/ cżwartego ro=

27:

ku ie wzyął/ ácżkolwiek drugim dopuśćił vciekáć/ wſzákże wielkie okrucień=

28:

ſtwo nád nimi vcżynił w mieſcie. Náoſtátek roſkazał Scypio miáſto zápálić/

29:

ktore ſzeſnaſcie dni gorzáło nie przeſtáiąc/

Kártago zburzo
no.

tám Scypio pátrzał płácżąc á mo=

30:

wił: Co dziś iednemu to potym drugiemu bywa/ ták cżáſy s fortuną ſie mienią/

31:

iż żadna rzecż w ſwoim bycie ná wieki nie trwa/ ſnádź też to kiedy przydzye ná

32:

Rzym. Co potym ktemu rychło przyſzło/ gdy gi Gottowie z Wándálity do

33:

gruntu zborzyli. Było to miáſto Kártago oko wſzytkiey Afryki/ s ktorego ſto

34:

tyſiąc ludzi ku potrzebie wychodzilo.

Stałoſć ludzi po
ſpolitych.

Ták ſtali byli/ iż gdy im w bitwie do łu=

35:

kow cięćiw nie doſtawáło/ dzyewki y niewiáſty wárgoćze vyrzynáły á cię=

36:

ćiwy kręćiły/ pierścienie złote ná kotwice dawáły/ bo wiele bitew przed tym

37:

ná morzu (ktore zową Medyterráneum álbo Punikum) miewáli. Stało tho

38:

miáſto Kártago od záłożenia Dydony álbo Eliſſe/ ktora ie byłá záłożyłá/

39:

lat ſiedḿ ſet.

40:

Rozdzyał cżterdzyeſty y pirwszy/ o Kroloch

41:

Numickich y o inych.

42:

Vgurtá ſyn nie z właſney żony Micypſow/ od ſy=

43:

ná Máſſeniſy krolá Numickiego/ tego cżáſu był kiedy y So=

44:

ter krolem Egipſkim/ bo tho oboie kroleſtwo w Afryce Nu=

45:

mickie y Egipſkie/ gdzye y Kártago byłá. Tego Iugurtę nád

46:

ine ſyny właſne ociec miłował/ y porucżył mu po ſobie krole=

47:

ſtwo ſpráwowáć/ bacżąc go być vrody kraſney y vdátney śi=

48:

ły. Ták był prętki iż rowno biegał s ſtrzałą z ręku álbo z łuku wypuſzcżoną/

49:

ále śiły s cnotą ſie nie zrownawáły/ bo trzech bráciey rodzonych zábił/ by mu

50:

w páńſtwie nie przekażáli/ dla cżego był pozwan przed Senat Rzymſki/ thám

przez dáry

strona: 130

Wiek piąty.

Liſt 130.

grafika

przez dary wyſzedł wolno/ przeto mowił: O by taki ku=

piec był/ łácno by Rzym kupił. Nie polepſzył ſie Iugur=

ta/ zabił y drugiego bráta ſtrycżnego. Rzymianie pozwá

li go przed ſię/ niechciał ſtánąć/ dla cżego poſłáli prze=

ćiw iemu z woyſkiem Albiná Ráycę Rzymſkiego/ ktore=

go chytroſcią y dary vchodził iż mu dał pokoy. Przedſię

Rzymiánom ſzkody chytroſciámi cżynił. Poſłali trzeći

raz Rzymiánie Máryuſá y Syllę z woyſkiem przećiw ie=

mu/ ći go poráźili/ y do Rzymá poimánego z wielkimi ſkárby przywiedli/ tám

10:

będąc w więzyeniu trzeći raz/ vmárł.

11:

Aſſeniſá Numicki krol ociec Micypſow/

Plutárchus piſze.

á dzyad Iugur=

12:

tow/ ten był poiął ſwoię miłoſnicę zá żonę/ ále iż nád wolą rad ſwoich

13:

to vcżynił/ przeto inácżey ſwych poddánych nie mogł vpokoić/ iedno

14:

przed nimi ſámey ſie iádem zábić kazał. Miał ſynow wſzytkich xxxxiiij. Ten też

15:

był wielkim nieprzyiacielem Rzymiánom/ ále potym tak dobrze z nimi był áż

16:

im w opiekę ſwe ſwyny po śmierći porucżył.grafika

17:

Itrydátes krol Pontſki/ ſyn Fárnáká

18:

krolá Pártſkiego/ ten ty wſzytki kráiny dzyerżał

19:

gdzye dziś Turek dzyerży nád morzem Pontſkim/

Roxolani.
Rus.

20:

to ieſt/ Trácyą/ Scytyą/ Grecyą/ Mácedonią/ Bity=

21:

nią/ Kápádocyą/ Frygią/ á s Koryolany walcżył náſzy=

22:

mi przodki/ ktorzy ná ten cżás mieſzkáli ná drugą ſtronę

23:

morzá Pontſkiego/ gdzye dziś nie máſz nic idno polá pu=

24:

ſte. Ten z Rzymiány xxxx lat bitwę wiodł/ y wielekroć

25:

porażał Rzymſkie Ráyce/

Fimbrya.
Murená.
Kottá.
Fábius.
Tryáryus.
Syllá.
Appius.
Iuſtynus.
Plinius.

to ieſt/ Fimbryą/ Muręnę/

26:

Kottám/ Fábium/ Tryáryum/ áż go ná oſtátku Syllá poráźił/ á ſtąd wpadł

27:

w roſpáćż y iádem ſie vmorzył. Ten vmiał dwádzyeſciá y dwá ięzyki/ á tákiey

28:

pámięći był/ iż káżdego Rotmiſtrzá pámiętał miánowáć imieniem ſwoim w

29:

woyſku/ o ktorym ſzyrzey piſzą/ Appius/ Iuſtynus/ Plinius/ y ini.

30:

Ymbrowie tego cżáſu/ látá od záłożenia Rzymá 652/ przy=

31:

ſzli z wielkimi ludźmi do Włoch y do Fráncyey/ poráźili Rzymiány/ gdzie

32:

zginął ſprawcá ich Cepio/

Cepio zábit.
Máryus porá=
źił Cymbry.

s cżego niemáły ſtrách Rzymiánom y Wło=

33:

ſkiey zyemi vcżynili. Przećiw ktorym wypráwił ſie Máryus mąż wielkiey zac=

34:

nośći Rzymſki/ poráźił ie ná głowę w Niemcech nád rzeką Rodanem/ s kſią=

35:

żęciem ich Teutolochem/ láta przed národzenim Páná Kryſtuſá Lxxxxix/

Teutolochus.

kto=

36:

rych ták wielki pocżet był trzy kroć ſto tyſiąc oboygá narodu. Miedzy ktorymi

37:

żony tákiey okrutnośći były/ iż gdy nie mogły po poraſce łaſki they v Máryuſa

38:

vprośić áby w klaſztorzech zá mniſzki ſłużebne mieſzkáły/ przed ocżymá nieprzy=

39:

iacielſkimi ſwe dzyeći pobiły/ áby w ręce nieprzyiacielſkie nie przyſzły/ a broniąc

40:

ſie do gárdłá ſie zbić dáły.

Męſtwo niewie
ſcie.

Ten narod był/ iáko piſze Strabo/ Niemiecki/

41:

Cymbry od Cimerium Bosforum rzecżeni/ ábowiem s tych kráin byli przyſzli/

42:

gdzye dziś Liwlánći Litwá aż do morzá Pontſkiego/ ktorym gdy ſie kray then

43:

nie podobał/ wezbráli ſie do Włoſkich krain.

44:

¶ Máryus ácżkolwiek był wiele dobrego vcżynił Rzecżypoſpolitey poſługámi

45:

ſwemi/ gdy okrutne Cymbry poráźił/ wſzákże nie mogł być przez tego/ aby chći

46:

wośći pánowánia z zazdroſcią nie miał. Abowiem gdy Rzymiánie Syllę mło=

47:

dzyeńcá wybráli zá páná/

Syllá.

poſłáli go z woyſkiem przećiw Mitrydáteſowi do A=

48:

zyey/ przećiw temu był Máyrus mowiąc/ iż on młodſzy będąc ma mnie roſkázo

49:

wáć ſtárſzemu/ to nieſłuſzna rzecż/ á tego mu pomagáli Trybuni.

Pocżątek wnętrz
nych walk Rzym
ſkich.

Potym w Rzy

50:

mie sſtáłá ſie wielka trwogá/ gdy zebrał Máryus woyſko ná Syllę/ ále Syllá

51:

iechał przedſię z woyſkiem do Azyey/ á Máryus w Rzymie woiował ty ktore

wiedzyał prze=

strona: 130v

Kſięgi pirwſze.

wiedzyał przećiw ſobie być. Potym Pompeius Raycá y z inymi poſłáli za Syl=

lą/ powiedáiąc okrucieńſtwo Máryuſow/ áby ſie wroćił z woyſkiem. Ktory

gdy ſie wroćił/ zábił Trybuná Máryuſowego y z inymi/ á Máryus vciekł do

Afryki.

Mitrydat zwy=
ciężon.

Potym dobry rząd w mieſcie poſtanowili. Syllá iechał przećiw Mi=

trydátowi/zwyciężył go/ y wſzytkę Grecyą wzyął. Potym Máryus przycią=

gnął z Afryki z woyſkiem/ vcżynił wielkie okrucieńſtwo w Rzymie/ ták iż wſzy

tki rádne pány pobił. Syllá vſłyſzáwſzy/ wrocił ſie z Azyey do Rzymá/ á w tym

cżáſie Máryus vmárł/ ále ſyn iego z woyſkiem przećiw Syllowi pogotowiu

był. Gdy to powiedzyano Syllowi/ rzekł:

Słowá Sylle.

Iuż ſie teraz boię tey fortuny mło=

10:

dego przećiw mnie ſtáremu/ iákom ia miał młody przećiw iego oycu ſtaremu/

11:

gdyż fortuná błędliwemi drogámi chodzi/ wſzákże dufáiąc Bogu pomśćił ſie

12:

okrucieńſtwá Rzymſkiego nad ſynem Máryuſowym/ y poſtánowił w dobrey

13:

ſpráwie Senat/ á zwirzchność odiął Trybunatom/ ktorzy roznice á roſterki w

14:

rádzye cżynili/ wſzákże ie záſię Pompeius potym vſtáwił ná ſwe złe/ ábowiem

15:

go ći byli z Iuliuſem Ceſárzem zwadzili.

16:

Atyliná zwáycá Rzymſki y rodzic/ vtráćiwſzy ſwoie do=

17:

bro ná zbytnich bieſiádach/ ſprzyſiągwſzy ſie s towárzyſtwem/ vmyſlił

18:

ſie tego mśćić nád Senatem/ iż go ná przełożeńſtwo iedno nie wybrá=

19:

li. Potym to zbuntowánie Fulwia iego miłoſnicá Senatowi obiáwiłá/

Fulwia.

á on o=

20:

bacżywſzy to vciekl/ y zebrał woyſko przećiw Senatowi/ poráżon ná mieyſcu

21:

gdzye zową Ager piſtoricum/ od Káiá Antoniego/ látá przed národzenim Pá

22:

ná Kryſtuſá ſześćdzyeſiątego.

23:

Rozdzyał cżterdzyeſty y wtory/ o wnętrznych wal=

24:

kách Rzymskich/ y o pirwſzym Ceſárzu.grafika

25:

Krutna á ſtráſzliwa ná

26:

ten cżás byłá w Rzymie ro=

27:

znicá miedzy Senatem/

Roznice Senatu
Rzymſkiego.

kto=

28:

rą wielką ſzkodę vcżyniłá rze

29:

cżypoſpolitey wſzythkyemu

30:

páńſtwu Rzymſkiemu/ tho

31:

ieſt/ miedzy Pompeiuſem Ráycą y Hetmá=

32:

nem Rzymſkim y krolem Hiſzpáńſkim/ á mie=

33:

dzy Iuliuſem drugim krolem Fráncuſkim y

34:

Illiryckim á Ratuſznym Rzymſkim/ á to o

35:

máłe przycżyny. Iulius żądał mieyſcá w rá=

36:

dzye w niebytnośći ſwoiey/ ná wybieránie rá=

37:

dy/ y wſzelkiego wotowánia/ niektorzy byli

38:

przećiw te^v/ iedno áby woyſká puśćił chciał=

39:

liby w mieſcie być. Trybuni thego pomágali

40:

Iuliuſowi/ dla cżego mu to iuż było obieca=

41:

no. A gdy cżás przyſzedł wybieránia rády/

42:

odmienili ſwoie obietnice Márcellus s Pom

43:

peiuſem y z drugimi/

Márcellus.
Pompeius.

y wygnáli Trybuny z

44:

miáſtá ktorzy ſtronę Iuliuſowę trzymáli/ kto

45:

rzy vciekli do Iuliuſá/ powiedzyeli mu tego

46:

przycżynę. Iulius żáłował ſie tego ná rádę/

47:

proſząc ich áby iedno záſię Trybuny przyięli. A gdy w rádzye ná to wotowáli/

48:

były wielkie roznice/ niektorzy chcieli áby był wypędzon Iulius s Trybuny/

49:

drudzy tego bronili. Márkus Cycero ieden z nich vcżony Ráycá

M. Cycero.

niepoſpolitey

wymowy/ ſłu=

strona: 131

Wiek piąty.

Liſt 131.

wymowy/ ſłuſzną rzecż podawał obiema ſtronomá/ tak iżby woyſka puśćili o=

bádwá/ á przeſtáli ná tym/ Pompeius áby mieſzkał w Hiſzpániey (iáko przed

tym chciał) á Iulius w radzye áby mieyſce miał/ ták w niebytnośći iáko przy=

tomnośći. Przyzwolił ná to Iulius ále Pompeius niechciał/ Iulius zebrawſzy

woyſko przyiechał do Rzymá/ polękſzy ſie wſzyſcy vciekli áż do Grecyey/ drudzy

s Pompeiusem. Iulius poſtánowiwſzy Rzecżpoſpolitą w Rzymie iechał do

Hiſzpániey/ wzyął ią pod Pompeiuſem. Wſzytki kráiny vſpokoiwſzy/ cią=

gnął zá Rzymiány do Trácyey/ obległ Pompeiuſá/ ále poráżon. Potym ſie o=

bá znowu zebráli/ Iulius wſzytkę Europę/ á Pompeius Azyą/ poráźił Iuli=

10:

us Pompeiuſá ná polach Teſſálickich/

Pompeius pora=
żon.

drudzy zową Fárſaliká álbo campi Fi=

11:

lipici w Grecyey/ gdzye tám wſzytká moc Rzymſka zoſtáłá/ ktora potym thák

12:

wielkiego ludu nigdy ſwego nie miáłá. Piſzą Hiſtorykowie/ iż tám z obu ſtron

13:

trzy kroć ſto tyſiąc ludzi ſámych poległo/ bo ná ten cżás ći dwá wſzytkiemu ſwiá

14:

tu roſkázowáli od Rzymian. Pompeius po poraſce vciekł do Egiptu/

Pompeius zábit.

gdzye

15:

tám zábit k woli Iuliuſowi od krolá Egipſkiego/ ktorego krolá Iulius zábił/

16:

á ſioſtrę iego Kleopátrę ná kroleſtwo wſadził. Też y Iubę krolá Maurow po=

17:

ráźił y zabił. Vyrzawſzy potym Rzymiánie ſzcżęſcie/ ſtałość/ y wymowę roſtro=

18:

pną Iuliuſowę/ wybráli go wſzyſcy zá Monárchę/ to ieſt Ceſarzá pirwſzego.

19:

Pocżyna ſie Monárchia cżwartá á oſtátecż=

20:

na páńſtwá Rzymskiego.

21:

D záłożenia Rzymá lat 706/ á przed národzenim Kri

22:

ſtuſá 48/ pocżęłá być Monárchia Rzymſka od Iuliuſa Ceſárza/

23:

ktory vſpokoiwſzy Rzecżpoſpolitą w Rzymie/ ciągnął do Hiſzpá=

24:

niey/ tám ſyná Pompeinſowego zábił/ dla pewnieyſzego pokoiu/

25:

poſtonowiwſzy też thám Rzecżpoſpolitą/ przyiechał do Rzymá/

26:

przyięt wdzyęcżnie/ gdzye po máłym cżáſu mieſiącá Márcá/ gdy cżedł kſięgi

27:

Xenofontowego o teſtámencie Cyruſowym/

Xenofontus.

á o nieśmiertelnośći duſze v Pla=

28:

toná/chwalił nádewſzytko krotki żywot. Tám ſie nań wyrwáli Brutus y Káſſy

29:

us mieſzcżánie Rzymſcy/ zádáli mu ran xxiij áż vmárł/ ábowiem też tho byli

30:

przyiaciele Pompeiuſowi/ ácżkolwiek mieli od Iuliuſá dobrodzyeyſtwo/ ná=

31:

dzyewáli ſie też przeto kroleſtwo rozdzyelić po śmierći iego/ ále ie to omyliło/

32:

bo ſie nád nimi Oktáwianus pomśćił tey okrutnośći. Miał lat Iulius Lxvj/

33:

był Ceſárzem pięć mieſięcy/ drudzy piſzą lat cżterzy mieſięcy ſiedḿ. Wiele rá=

34:

zow mowił gdy go przeſtrzegano od tych zdradzyec/ iać ſie śmierći z żadney przy

35:

cżyny nie boię/ iedno w iákim poſtánowieniu Rzecżypoſpolitey/ o to mi idzye.

36:

O iego żywocie doſtátecżniey wypiſuią Swetonius/ Plinius/ Tytus Liwius/

37:

iáko ſie miernie á roſtropnie pocżął był záchowywáć. Ten napirwey rozdzyelił

38:

rok ná mieſiące/ y przeſtępny rok wymyſlił/ áby ná ſwym mieyſcu ſwiętá ſtały/

39:

ábowiem miał wielkie vcżenie/ ták w biegu niebieſkim iáko y w inych piſmach/

40:

á wymowy tákiey był iż s Cyceronem porownał.

41:

Okáwianius Auguſtus.

42:

O śmierći Iuliuſowey wielkie roznice były w Rzy=

43:

mie około wybieránia Ceſarzá/ Márkus Cycero chcąc ſpokoyną

44:

radę vcżynić/

M. Cycero.

radził áby temu napirwey zábieżeli/ iákoby pokoy

45:

vcżynili miedzy Iuliuſowymi przyiacielmi á nieprzyiacielmi/ by

46:

co złego s tego nie vroſło/ á Káſſyus y Brutus áby ſie im ná ocży

47:

nie vkázowáli do roſpráwy. Albowiem niektorzy chcieli Antoniego á drudzy

Antonius.

Z	Oktáwiána/

strona: 131v

Kſięgi pirwſze

grafika

Oktáwianá/

Oktáwianus.

gdzye potym rzućili ſie Rycerze na Se=

nat/ zábili ich wiele miedzy imi/ miedzy ktorymi też zá=

bit M. Cycero.

Cycero zábit.

Náoſtátek wybran Oktáwianus ſyn

Oktáwiuſow/ ktory był ſieſtrzeniec Iuliuſá zábitego

od ſioſtry Iuliey/ á ieſzcże go był zá żywotá Iulius ná=

znácżył ná Ceſárſtwo/ ktorego wſzyſcy przywitáli pir=

wſzy raz Auguſtus/ to ieſt od wiezdzby/ ab auguran=

do/ ábowiem wiedzyał kiedy miał poráźic álbo ſtrá=

cić bitwę/ y mieſiąc od niego przezwano Auguſtus/

10:

to ieſt Sirpień/ iż go tego mieſiącá koronowano. Ce=

11:

ſarz záſię Iulius być rzecżony á Ceſárie/ ábowiem miał przedzyał włoſow ná

12:

głowie/ ktory był wdzyęcżny pátrzącym nań. Po wybrániu thego Ceſárzá ry=

13:

chło zebrał Antonius przećiw iemu woyſko s pomocą niektorych Rzymian/

14:

gdzye poráżon v Akcyum/

Antonius porá=
żon.

ták iż ſie ſam ſwym miecżem muſiał zabić. Tám też

15:

y Kleopátrá krolowa Egipſka/ ktorą bárzo miłował/ zadáłá ſobie trućinę

16:

przez węże/ ná iego grobie vmárłá.

Kleopátrá otruta

Złocżyńce ktorzy Iuliuſá zábili pomordo=

17:

wał. Miał theż bitwę ſtráconą z Niemcy dwá kroć v Lelianá y Wáryany/

18:

wſzakże potym Pan bog przezeń ſwiátu pokoy dał/

Pokoy wielki.

iż Rzymiánie obracáli mie=

19:

cże y włocżnie ſwoie w płużne żelázá według piſmá Prorockiego/ Rzym poſtá=

20:

nowił w dobrey opátrznośći y ſpráwie/ ábowiem wielkość zboża z Egiptu

21:

(gdzye Nylus wylewał)

Nylus.

miſternym goſpodárſtwem y ſpráwą/ dwie ſcie tyſiąc

22:

ſpądow do Rzymá káżdy rok przywodził/ á ſtąd go wezwáli ociec oycżyzny/ dlaPater patrie:

23:

cżego Rzymiánie chcieli go chwalić zá Bogá/ ále Sybillá Tyburtyna tego bro=

24:

niła/ o cżym będzye niżey przy Sybillach. Kościoł Ianuſa ktorego zá bogá wa=

25:

lecżnego mieli/

Ianus

á málowáli o dwu twarzach/ rozumieiąc iż wiedzyał przyſzłe

26:

rzecży y przeſzłe/ zámknął ná známię pokoiá/ ten to zwano kościoł pokoiá/ kto=

27:

ry vpadł gdy ſie Pan Kryſtus vrodził. Po wykonániu lat Lxxxvj/ w ktorych

28:

pánował Lvj/ vmárł w Nole ná tymże łożu gdzye y ociec iego Oktáwius.

Smyerć Augu=
ſtuſá.

29:

Orcya żoná Brutowá ktory zábił Iuliuſá/ á dziewká Ka

30:

tonowá ktory ſie ſam zábił w mieſcie Vtyce/ gdy ſłyſzáłá o zabiciu mę=

31:

żá ſwego/ chciáłá ſie też zábić/ á gdy nie miáłá cżym (bo od niey ode=

32:

brano było wſzytko bacżąc ią w roſpácży) dopadſzy węgla ogniſtego/ ięłá ie

33:

połykáć áż w ſobie wnątrze ſpaliłá/ y vmárłá.

Przykład miłoſći
prawdziwey.

34:

Widius Nazo Poetá známienity/ tego cżáſu był záſłan od

35:

Ceſarzá zá morze Pontſkie/ gdzye dziś kafá álbo przekop/ bo to pirwey

36:

Rzymiánie dzyerżeli/ y złocżyńce záſyłáli w ſtráceńce/ broniąc gránic

37:

od nieprzyiacioł/ przeto iż złożył troie kſięgi o nierządnych miłoſciách/ ſkąd ſie

38:

ludzye młodzi gorſzyli.

39:

¶ Wergilius/ Horácyus/ Macer/ Mánylius/ Tybulus/ Poetowie zacni

40:

tego cżáſu byli.

41:

¶Strabo/ Solinus/ Tytus Liwius/ Wáleryus Máximus/ Hiſtorykowie

42:

tego cżáſu byli.

43:

Anná Márya s pokolenia Ieſſe álbo Iſái/ tego cżáſu ſie

44:

vrodziłá w mieſcie Názáreth Iudá/ z oycá Ioáchymá á mátki An=

45:

ny/ ktorą obroćili ná ſłużbę Bożą/ iáko tho cżęſto ſłychamy ná kazá=

46:

niu/ lat Auguſtá Ceſárzá xviij pánowánia iego.

47:

Rozdzyał cżterdzyeſty y trzeći kſiąg pir=

48:

wſzych/ o Sybillach.

Sybillá rze=

strona: 132

Wiek piąty.

Liſt 132.

Ybillá rzecżoná ieſt tym ſłowem Greckim/ proro=

kini/ bo to nie ieſt właſne imię niewieſcie/ iedno od táiemno=

śći Bożey rzecżone ták. Sybillá álbo Theobulin wſzytko to ie

dno/ wykłáda ſie rádá álbo wola Boża/ á to ie ktemu ſpráwo

wáło/ iż miały chuć ſerdecżną ku Bogu/ á cżyſtość miłowáły/

chocia pogánki były/ ſtárzy ludzye zwáli ie mulieres Entheás

po Grecku/ to ieſt/ niewiáſty ktorych ſerce Bogá przyięło. A

było tákich niewiaſt pirwey wiele v pogan/ ktore też dawáły odpowiedzi/ nie=

ktore cżártowſką ſpráwą/ iáko było v Delfu/ niewiáſtá ná wirzchu iámy ſie=

10:

dzyáłá ludzyem odpowiedź dawáiąc. Niektore theż zá cżáſu Prorokow y mę=

11:

żow ſwiętych były náucżony poznáć Bogá prawdziwego/ ſkąd im Pan Bog da

12:

wał ducha prorockiego/ iż piſmá ſwięte po ſobie zoſtáwowáły o przyściu Kry=

13:

ſtuſá/ o pánnie Máryey/ o ſądnym dniu/ y o inych. Drudzy ſie ták domyſláią/

14:

że to ony miáły s Prorokow Zydowſkich cżytáiąc/ á chociaby y ták było/ przed=

15:

ſięby to było z Duchá ſwiętego á nie s cżártá. Drudzy też mowią/ żeby to bylo

16:

po Bożym národzeniu od Krześćian nápiſano/ á im przycżytano/ ále to nie mo

17:

że być/ ábowiem Márkus Warro wielkiego vcżenia cżłowiek pogáńſki/

M. Warro.

ktory

18:

był ná ſwiecie dobrze pirwey niż Pan Kryſtus przeſzedł/ ten ich wylicża dzye=

19:

ſięć v Láktáncyuſá/

Láktáncyus.

á piſze ták iż Rzymiánie poſłali do Grecyey/ do Zydow=

20:

ſkich/ Greckich/ y Láćińſkich miaſt/ męże zacne y vcżone/ Gábiniuſá/ Wálery=

21:

uſá/ y Oktálicyuſá/ iżby gdzyekolwiek naydą Sybilline kſięgi wſzytki przepiſá=

22:

li á do Rzymá przynieſli/

Kſięgi Sybilli=
ne.

tákże vcżynili. Potym Ceſarz vſtáwił áby do tych

23:

kſiąg nikt nie chodził/ tylko ći mężowie ktorych ná to było wybrano piętnaſcie/

24:

á pochowano ie było do iednego mieyſcá ſwiętego zá ieden ſkarb/ do złotey ár=

25:

máryey. Kazał był potym Ceſarz Oktáwian popalić wſzytki kſięgi wieſzcżkow

26:

okrom Sybillinych. Wergilius wielki Poetá/ Ceſárſki/

Wergilius.

vprośił był ledwo tho

27:

ſobie v Ceſárzá/ iż do tych kſiąg Sybillinych mogł chodzić/ támże nálazł v Sy=

28:

bille Kumee ty wirſze:

Kumea Sybilla

Iam noua progenies cœlo demittitur alto & cæt. Nápi=

29:

ſał to w Eglogi ſwoie/ iedno iż on temu nie rozumiał ná co to było proroctwo/

30:

przypiſał to Pollionowi s pochlebſtwá/

Pollio.

gdy ſie mu ſyn Solinus vrodził/ co nie

31:

mogło być/ bo było nicżemne y rychło vmárło/ ále to proroctwo ſciągáło ſie

32:

ná Kryſtuſowo przyśćie. Piſáli też o nich ine ludzye vcżeni przed Bożym ná=

33:

rodzenim ieſzcże/ iáko Ennius Poetá/ Heráklides/ Wáleryus Máximus/ prze=

34:

ćiw Kátylinie y inych wiele. Tu możem obácżyć iż tych rzecży pogánin nie mogł

35:

wymyſlić áni Zyd/ iedno to byłá wola Boża/ gdyż oni niewiedzyeli áni rozumie

36:

li co ſie miáło dzyać/ áż kiedy Rzymiánie sſtáli ſie Krześćiány/ thedy obacżyli

37:

wſzytkę prawdę w ſwoich kſięgach pełnić ſie/ toż ie miedzy lud iáwnie puśćili.

38:

Po Bożym národzeniu ich theż żadny nie mogł wymyſláć/ gdyż przed tym o

39:

nich zminki bywáły.

40:

O licżbie á wywodzye Sybil.

41:

Arkus Warro piſał w ſwoich kſięgach do Iuliuſá Ce=

42:

ſárzá dzyeſięć Sybil być od Bogá náznácżonych/ ktore ſą: Perſy=

43:

ká/ Libiká/ Delfiká/ Kumea/ Erytrea/ Sámia/ Europea/ He=

44:

leſpontyká/ Frygia/ Tyburtyná/ o ktorych będzye z oſobną nápiſa=

45:

no. Nálázły ſie k nim dwie z Hiſtorykow ktore ſie z drugimi zga=

46:

dzáią/ to ieſt/ Chimerya y Agrypá/ wſzákże z nich naſláchetnieyſza Erytrea/

47:

ktora iáwnie przyście y mękę Kryſtuſowę obiáwiłá/ y o ſądnym dniu wiele pi=

48:

ſáłá po Grecku wierſzámi.

49:

Pirwſza Sybillá Perſyká.

Z 2	Perſyka rze=

strona: 132v

Kſięgi pirwſze

Erſyká rzecżoná/ iż byłá rodem s Perſyey/ ktora byłá w

trzećim wieku ſwiátá/ według Mirándule/ przed Bożym národzenim

1248 lat. O niey piſał Nikánor Poetá Grecki/

Nikanor.

ktory wielkiego Ale=

xándrá dzieie piſał/ chodziałá w złotym odzyeniu świetlno/ wdzięcżney y cudney

perſony/ wieku młodego/ chędogość s cnotą záchowáiąc. Miedzy inemi pro=grafika

roctwy ták mowi: Ecce beſtia conculcaberis

& cæt. to ieſt/ Oto cżárcie będzieſz podeptan/

bo ſłowo niewidome będzye dotkniono. Ná

drugim mieyſcu ták mowi: Virgine matre natus

10:

& cæt. to ieſt/

11:

Przydzye ná ſwiát wielki Prorok/

12:

Z wyſokich kráin przez obłok.

13:

S pánny ſie cżyſtey národzi/

14:

A nas z Bogiem oycem zgodzi.

15:

Ná Ośle k miáſtu przyiedzye/

16:

S ciemnośći oyce wywiedzye.

17:

Vpádek ludzki nápráwi/

18:

Bo ſie zá wſzytki záſtáwi.

19:

Swięty to cżás przydzye ná nie/

20:

Ktore ná ſwiecie záſtánie.

21:

Pirwy im grzech nie záſzkodzi/

22:

Szkodę wierzącym nágrodzi.

23:

Sybillá Libiká.

24:

Rzeto zwaná Libiká/ iż byłá z Libiey z Afryki/ tegoż cżá=

25:

ſu kiedy y Perſyká/ ktorą miánuie Poetá Ewrypides.

Ewrypides.

Byłá wieku śre

26:

dniego/ chodziłá w wieńcu z zyelonego kwiecia/ w płaſzcżu białym po=

27:

cżćiwym/ záwżdy weſoła z dáru Boſkiego/ iż miał poſłáć tákiego/ ktory s cżár=

28:

towſkiey mocy lud wyiąć miał. Miedzy innemi proroctwy ták piſze: Ecce dies vegrafika

29:

niet, quo æternus tempore princeps & cætera.

30:

to ieſt/

31:

Oto przydzye dzyeń świátłośći/

32:

Roſpędzi wſzytki ciemnośći.

33:

Ktorego cżáſu wiecżny Pan/

34:

Dla wſzech błedu będzye poſłan.

35:

Nowy dar ſwiátu obiáwi/

36:

Sam ſie zá wſzytki záſtáwi.

37:

Niſko ſie ſwiátu vkorzy/

38:

Nieme vſtá im otworzy.

39:

Będzye chowan według ciáłá/

40:

A pánna go będzye miáłá.

41:

Swemi pierſiámi żywiłá/

42:

Táiemność Boſka ſpráwiłá.

43:

Ktorego kościoł záćmiony/

44:

Będzye przezeń nápráwiony.

A będzye

strona: 133

Wiek piąty.

Liſt 133.

A będzye trwał áż ná wieki/

To ma vznáć cżłowiek wſzelki.

Sybillá Delfiká.

D Delfu rzecżoná/ bo ſie w kościele Apolinowym v Del=

fu vrodziłá/ wſzakże nie tá ktora ludzyem dawáłá przez cżártá odpo=

wiedzi. Byłá w trzećim wieku ſwiátá ieſzcże przed Troiáńſką walką/grafika

ktora bitwę Troiáńſką pirwey doſtátecżnie obiá=

wiłá niż ſie sſtáłá/ y kroleſtwo Troiáńſkie być ſká

żone. O they też Kryzypus piſał w ſwoich kſię=

10:

gach/

Kryzypus.

gdzye piſze o Boſkich rzecżach. Będąc mło=

11:

da/ chodziłá w cżarnym odzyeniu myſląc/ obwią=

12:

zawſzy włoſy około głowy/ rog w ręku trzymáiąc.

13:

Piſzą ták drudzy/ iż gdy był Attreus do niey po=

14:

ſłał áby byłá iego

Attreus.

małżonką/ poſłał iey też kubek

15:

złoty w dáry/ wzgárdziłá ie^o małżeńſtwem. Mie=

16:

dzy inym piſániem iey/ też to piſáłá Grecką rze=

17:

cżą: Ex ſeruo naſcetur Deus & cæt. ipſum tuum

18:

cognoſce domiuum, to ieſt/

19:

O cżłowiecże poznay Páná ſwego/

20:

Przidzie prorok dla zbáwienia twego

21:

Ten wſzytek ſwiát náuką oświeći/

22:

Miey go káżdy ná dobrey pámięći.

23:

Boſką ſpráwą s pánny ſie národzi/

24:

Swoim wiernym ſwe ſercá ochłodzi.

25:

Sybillá Chimiká álbo Chimerya.

26:

O Ktorey Ennius Poetá Láćińſki piſał.

Ennius.

Byłá rodem ze

27:

Włoſkiey zyemie/ według niektorych/ w piątym wieku ſwiátá/ chodzi=

28:

łá w bárwie niebieſkiey/ to ieſt modrey/ włoſy roſpuściwſzy/ ták mo=grafika

29:

wi: In teneris annis facie pſignis honore etc. to ieſt/

30:

Będzye pánná w młodym lecie/

31:

Godná wielbienia ná ſwiecie.

32:

Z nas wſzech godność będzye miáłá/

33:

Krolá w ręku piáſtowáłá.

34:

Ktoremu przynioſą dáry/

35:

Trzey krolowie pełni wiáry.

36:

Chwáłę y cżeść iemu dáiąc/

37:

Przez Duchá ſwiętego znáiąc.

38:

Gdzye káżde ſtworzenie iego/

39:

Będzye ſie weſelić s tego.

40:

Sybillá Sámia.

41:

D wyſpu Samu thák rzecżoná. Tá nádáwniey byłá ná

42:

ſwiecie/ według niektorych/ w wtorym wieku ſwiátá/ to ieſt/ przed Bo

43:

żym národzenim około dwu tyſiącu lat/ zá cżáſu Tryzmegiſtá Filozofá

Z 3	vcżonego po=

strona: 133v

Kſięgi pirwſze

grafika

vcżonego pogańſkiego. Tá chodziłá vbrana cu=

dnie w ſubtylnym záwiciu/ miecż goły pod nogá=

mi máiąc/ ná znák iż ſiemiał ná ſwiecie rozmodz.

O tey to piſał Erátoſtenes Hiſtorik/ iż v niey ná=

lazł w Sámickich kſięgach wiele co ſie ſciągáło

ná wielkiego Alexándrá/ y ná ine Monárchie/

miedzy inemi proroctwy też to piſáłá: Ecce veni=

et diues, & naſcetur ex paupercula & c. to ieſt/

Oto przydzye ná ſwiát bogáty Pan/

10:

Národzi ſie z vbogiey dzyewki nam.

11:

Zwierzętá mu chwałę będą dawać/

12:

Niebo zyemiá z Anioły wyznawáć.

13:

Według piſem Zydowſkich Prorokow/

14:

Vkaże ſie wſzem w ciele z obłokow.

15:

Fortunni to w ten cżás ludzye będą/

16:

Ktorzy ná iego kazániu ſiędą.

17:

A cieleſnym okiem oglądáią/

18:

Dziwną ſpráwę Boſką w nim vznáią.

19:

Sybillá Kumea.

20:

Vmaná Sybillá álbo Demofile nieznáioma/ byłá w

21:

cżwartym wieku ſwiátá/ według niektorych/ przed Bożym narodze=

22:

nim 620 lat. Byłá ſtára/ w proſtym odzyeniu chodziłá/ grubey twa=

23:

rzy á ſrogiey. Tá byłá przyſzłá przed krolá Tárquiniuſá piątego/ przynioſłá

24:

dzyewięć kſiąg piſánych ná párgáminie/ proſząc go áby ie kupił. Spytał iey

25:

krol coby zá nie chciáłá: Rzekłá/ trzy ſtá wielkich złotych. Krol ſie rośmial.

26:

Oná vcżyniwſzy ogień przed iego ocżymá/ ſpaliła ich troie. Rzekłá záſię ku kro

27:

lowi: Krolu kuṕ thy drugie rádzę. Spytał zacż. Rzekłá/ zá trzy ſtá wielkich

28:

złotych. Krol ſie rośmiał/ iuż mnimał by ſzáláła/ oná drugie troie ſpaliłá.

29:

Rzekłá: Krolu kuṕ thy troie kſięgi/ będzyeć potym tego żal. Spytał iey zacż.grafika

30:

Przedſię rzekłá zá trzy ſtá złotych. Krol widząc

31:

iey ſtałość á roſtropność/ gdy oſtátnie chciáłá

32:

ſpalić dał iey trzy ſtá złotych á kſiegi wzyął. Po=

33:

tym gdy w nich ćciono o Boſkich rzecżach/ żało=

34:

wał krol iż wſzytkich nie kupił/ y ſchowano ie do

35:

mieyſcá ſwiętego. W tych to kſięgach Wergilius

36:

Poetá nálazł/ iż Bog miał poſłáć nowy rodzay

37:

ná ſwiat/ y nápiſał w Eglogach ſwoich:

Eglog. iiij.

Iam no=

38:

ua progenies & c. iákom wyzſzey nápiſał. Miedzy

39:

inemi proroctwy ták piſze: Iam mea certa manēt

40:

& vera nouiſima verba & c. to ieſt/

41:

Iuż me ſłowá oſtátecżne/

42:

Prawdziwe ſą będą wiecżne/

43:

Ktore krolá známionuią/

44:

Ná ſwiát go przyść obiecuią.

45:

Ktory w pokoiu będzye żył/

46:

Wſzytkemiu ſwiátu będzye mił.

Prziymie ná

strona: 134

Wiek piąty.

Liſt 134.

Prziymie ná ſię ludzkie ciáło/

Ták ſie Bogu podobáło.

Pánnę zá mátkę wybierze/

Bo ią pozna w práwey mierze.

Przeydzye nas żony godnoſcią/

Cnotą pokorą cudnoſcią.

Przeto zwabi Páná ſwego/

W żywot z niebá wyſokiego.

Sybillá Heleſpontyká.

10:

Ybillá Heleſpontyká/ ná Troiáńſkiey dzyedzinie vrodzo=

11:

na/ w mieſcie Gergicium. Byłá zá cżáſu Cyruſá krolá Perſkiego/ y pro

12:

roká Máláchiáſzá/ Aggeá/ y Zácháryaſzá/ przed Bożym národzenim

13:

lat 530. Byłá niewiáſtá ſtára/ gruba/ w proſtym odzyeniu kmiecym chodziłá/

14:

iákoby od ſwiátá wzgárdzona. O tey piſał Heráklides Pontykus. Miedzy ine=

15:

mi proroctwy to piſze: De excelfis cœlorum habitaculo proſpexit Deus hu=

16:

miles & caet. to ieſt/ grafika

17:

Weźrzał Pan Bog z wyſokośći/

18:

Ná ćiche ludzi w niſkośći.

19:

A ták wieku oſtátniego/

20:

Pośle ná ſwiát ſprawcę ſwego.

21:

Ten ſie z Zydowki národzi/

22:

Láſką wyſtępki nágrodzi.

23:

Ná drugim mieyſcu piſze: Dum meditor quon=

24:

dam vidi decorare puellam & c. to ieſt/

25:

Gdym też nieco rozmyſláłá/

26:

Pánnem w w wielkiey czći widzyáłá.

27:

Ktora godná dáru ſwego/

28:

S przeźrzenia Páná wiecżnego.

29:

Ták vważy ſwą ſługę Pan/

30:

Iż w iey żywot náwiedzi ſam.

31:

A ten rodzay známienity/

32:

W Boſkiey ſpráwie ták zákryty.

33:

Iż ſie to zá dziw okaże/

34:

Pánnę być w tákiey powadze.

35:

Sybillá Frygia.

36:

Frygiey gdzye byłá Troia/ byłá przed Bożym národze=

37:

nim lat 1248/ ſtára/ ſroga/ żáłoſna/ z nágiemi rámiony/ roſpuśćiwſzy

38:

włoſy/ twarz ſchyliwſzy pálcem vkázuie/ dáiąc ſie powoli/ ták mowi:

39:

Flagellabit Deus potentes terrræ & cæt. to ieſt/

40:

Pan Bog ná zyemi mocarze/

41:

Dla ich hárdośći pokarze.

42:

Ná drugim mieyſcu mowi: Et confirmabitur conſilium in cœ=

43:

lo & cætera. to ieſt/

Z 4

Rádá Bo=

strona: 134v

Kſięgi pirwſze

grafika

Rádá Boſka mocą ſpráwi/

Rod ſwoy ná zyemi obiáwi.

Ná drugim mieyſcu: Ipſa Deum vidi ſummum

punire volentem & cæt. to ieſt/

Widzyáłám s wſzech nawyzſzego/

Ná ſwiát bárzo gniewliwego.

Miał ludzi złośćiwe ſtrácić/

Záś ſie z nimi chce pobráćić.

Pośle do pánny Aniołá/

10:

Aby go z wiárą przyięłá.

11:

Ták ſie Bogu podobáło/

12:

Gdy on weźmie s pánny ciáło.

13:

Ma ie zá ſwe ofiarowáć/

14:

Vpádłe ludzi záchowáć.

15:

Sybillá Europea.

16:

A ſie w Europie vrodziłá przed Bożym národzenim lat

17:

133. Byłá wzroſtu cudnego/ płći rumiáney/ wdzyęcżney twarzy/ w zá=

18:

wiciu ſubtylnym/ w złotogłowie chodziłá/ piſze ták: Virginis ȩternumgrafika

19:

veniet de corpore verbum & cæt. to ieſt/

20:

Przydzye ná ſwiát ſłowo wiecżne/

21:

Wiernym ſwoim pożytecżne.

22:

Z niebá od Bogá poſłány/

23:

Przez żywot cnotliwey pánny.

24:

Przeydzye gory wielkie wáły/

25:

Pobędzye tu czás niemáły.

26:

Będzye w vboſtwie krolował/

27:

Bo ſie ſwoich vżáłował.

28:

Ták wierzę y wiedzyeć dawam/

29:

Bogá w ciele być wyznawam.

30:

Sybillá Tyburtyná.

31:

Apoſlednieyſza/ tá byłá z Włoch rodem/ iedno przed Bo=

32:

żym národzenim w Rzymie byłá lat xix/ zá Oktáwiáná Ceſárzá. O tey

33:

to Solinus piſze: Gdy Rzymiánie chcieli chwalić zá Bogá Ceſárzá O=

34:

ktáwianá/ iż zá niego wielki pokoy był po wſzytkim ſwiecie/ y drugi kościoł po=

35:

koyá iemu ku chwale chcieli zbudowáć/ wezwał do ſiebie Sybille Tyburtyny/

36:

powiedzyał iey tę rzecż/ ktora wzyęłá ſobie do trzeciego dniá ná odpowiedź/ á

37:

w onych trzech dniach pośćiłá/ modły cżyniłá/ proſząc Páná Bogá áby dáł v=

38:

znanie prawdziwe Ceſárzowi. A gdy przyſzedł trzeći dzyeń/ wiodłá Ceſárzá ná

39:

oſobne mieyſcá/ kazáłá mu weźrzeć w niebo/ gdzye tám vyrzał pánnę piáſtuiąc

40:

dzyeciątko/ rzekłá mu: Hæc ara eſt filii Dei. Ceſarz padł zdumiał ſie/ á gdy

wſtał/ zápowie=

strona: 135

Wiek piąty

Liſt 135.

wſtał/ zápáwiedzyał Rzymiánom áby tey rzecży dáli pokoy co vmyſlili. Pytáli

potym Rzymiánie Tyburtyny/ dlugoli kościoł pokoiá (ktory był Ianuſowi

bogowi zbudowan) będzye ſtał? Odpowiedzyáłá/ poki pánná nie porodzi. O=

ni potym rozumieli iż ná wieki/ y nápiſali ná kościele/ kościoł wiecżnego poko=grafika

iá. Ale potym vpadł gdy ſie Pan Kryſtus náro=

dził. Ná tym mieyſcu dziś w Rzymie/ ná ktorym

Oktáwian widzyał pánnę Máryą z dzyeciątkiem/

ſtoi kościoł ktory zową Maria cœli.

¶ Tę Sybillę piſzą chodzić w cżyrwonym odzye=

10:

niu/ á ſkorę Kozłową nosić ná plecach/ ſkrywſzy

11:

włoſy/ cżyniłá to ná przyście ſwiętego Ianá/ we=

12:

dług niektorych domyſłu. Miedzy inemi proro=

13:

ctwy też tho piſáłá: Verax ipſe Deus dedit mihi

14:

hæc numina fandi, Carmine quod potui ſanctam

15:

monſtrare puellam, to ieſt/

16:

Pan Bog prawdy dał mi tę wymowę/

17:

Zem przez ſwoię obiáwiłá głowę

18:

Pannę/ ktora w Bethleem porodzi/

19:

Pánieńſtwu iey nigdy nie záſzkodzi.

20:

O ſwięta to doſtoyna ſzczęſna máć/

21:

Ktora mu ſwoy pokarm będzie dawáć

22:

Sybillá Agrypá.grafika

23:

Yłá wieku średniego/ chodziła w cżyr=

24:

wonym odzyeniu/ rękę trzymáiąc ná pierſiach/ iá

25:

koby ſie zdumiáłá/ piſałá theż: Inuiſible ver=

26:

bum palpabitur, to ieſt/

27:

Tak ſie Bogu podobáło/

28:

By ſie ſłowo ciáłem sſtáło.

29:

Iáko cżłowiek vrodziło/

30:

A z grzeſzniki ſpołu było.

31:

Sybillá Erytrea álbo Erofile.

32:

Aſláchetnieyſza ze wſzytkich/ byłá zá cżáſu Gedeoná/ kiedy

33:

wybáwił lud Zydowſki z mocy Amálechitow. Tę to Apollodorus E=

34:

rytreus powiedał być ſwoię mieſzcżkę z miáſtá Erytrea. Piſáłá też wie

35:

le o Troiey iż miáłá być ſkáżoná/ y o inych Monárchiach. Chodziłá w mniſzym

36:

odzyeniu/ y welum ná głowie nośiłá. Byłá wieku średniego/ ſmutney twarzy/

37:

w ręku miecż goły miáłá/ á pod nogámi iábłko okrągłe z gwiazdámi ná kſtałt

38:

niebá/ ták mowi: In vltima ętate humiliabitur proles diuina, & pellari offcio

39:

educabitur & cæt. O tey to ſwięty Auguſtyn piſze w kſięgach De Ciutate Dei

40:

Cap xviij. iż o ſądnym dniu doſtátecżnie piſałá po Grecku thy wierſze/ ktore

41:

ſie s Proroki zgadzáią: Iudicii ſignum telus ſudore madeſcet/ E cœlo & cætera.

42:

adueniet & cætera. to ieſt/

43:

Známię ſądnego dniá będzye/

44:

Zyemiá ſie zápoći wſzędzye.

Ioel w iij. kápi.

45:

Bowiem przydzye Pan ſtworzenia/

Mátthe. w xxv.

46:

Ná ſwiát z niebá dla ſądzenia.

Zácháry. w xiiij.

Sądzić z vcżyn=

strona: 135v

Kſięgi pirwſze

Sądzić z vcżynkow káżdego/

Ezá. w xxxxviij.

Obiáwi moc páńſtwá ſwego.

Vyrzą go wſzyſcy ſwym okiem/

W Ziáwie. w j.
Ezáiaſz w xxxx.
Mátth. w xxiij.
Do Teſſál. w ij.

Zli/ dobrzy/ káżdy ſwym tokiem.

Z wielkimi zaſtępy ſwiętych/

K tey ſpráwie od Bogá wzyętych.

W máieſtacie ſwym vſiędzye/

Rozno duſze ſądzić będzye.

Mátthe. w xxv.

Puſzcżá báłwochwálſtwá wſzytki/

10:

Srebro złoto y ine zbytki.

Ezáiaſz w vj. ká.

11:

Aby wſzech vmárłych ciáło/

12:

W iáſnośći z grobu powſtáło.

Ian w v. kápitu.

13:

Sercá ſkryte táiemnoſcią/

14:

Otworzy ie Bog iáſnoſcią.

Do Korin. w iiij.

15:

Kto co czynił potáiemnie/

16:

Okaże ſie ná nim iáwnie.

Lukaſz we xij. ká.

17:

Tám będzye zębow ſkrzytánie/

18:

Ná mátkę ſwą nárzekánie.

Lukaſz w xiij. ká.

19:

Bieg niebieſki będzye ſtaći/

20:

Słońce ſwoię iáſność ſtráći.

Ioel w II. kápit.

21:

Zniży gory wznieſie dołu/

22:

Wyrowna to wſzytko ſpołu.

Ezáiaſz w xxxx.

23:

Zbędą pychy okrutnicy/

24:

Ktorzy złupili lud wſzyſcy.

Ezáiaſz w ij. káp.

25:

Zgore zyemiá wyſchnie wodá/

26:

Stánie żeglarzom pogodá.

Báruch w vj. ká.

27:

Spádnie ogień s ſiárką z niebá/

28:

Wycżyśći cżego nie trzebá.

Ezáiaſz w xxxiij.

29:

Trąbą wzbudzi plemię wſzelkie/

30:

Bedą w ludzyech ſtráchy wielkie.

Ezech. w xxxviij.

Ezáiaſz w XVII.Do Korin. w XV.

31:

Głębokość zyemie otworzy/

32:

Piekło przez przepáść wynorzy.

Ezáiaſz w V. káp.

33:

Stáną ná ſąd przełożeni/

34:

Wſzyſcy od Bogá ſtworzeni.

Do Rzy w xiiij

35:

Ták młody iáko y ſtáry/

Ioel w iiij. káp.

36:

Weźmie zapłátę ſwey miáry.

Lukaſz w vj. ká.

37:

Aktáncyus od Sybille o ſądnym dniu ták piſze. Gdy ma

38:

przyść ſkońcżenie ſwiátá/ będą w ludzyech wielkie ſtráchy/ ktore przed

39:

tym nigdy nie bywáły/ wſzytek rod złośći vkaże ſie w ludzyech. Sprá=

40:

wiedliwość/ wiárá/ pokoy prawdá/ wſtyd/ miłoſierdzye/ y ine cnoty poginą.

41:

Ieſli ktorzy dobrzy będą/ od złych vćiśnieni będą. Zadna litość nád dzyećmi y

42:

nád śirotkámi nie będzye. Lákomſtwá á pſoty ludzkie przewyzſzą miárę. Mę=

43:

ſtwo ich obroći ſie w żeńſkie pánowánie/ wnętrzne walki powſtáną/ ociec s ſy=

nem á ſyn

strona: 136

Wiek piąty.

Liſt 136.

grafika

nem á ſyn z oycem źle

ſie zachowáią. Sto=

lec ſtárſzych nie bę=

dzye w pocżćiwośći

áni w ſłuchániu zá=

chowan. Każdy ſwą

wiárę wymyſláć bę=

dzye/ dla zbytkow

ſthárſzych kościołá.

10:

Mądrzy á ſtátecżni

11:

ludzye w pośmiech

12:

ſie obrocą. Błaźni/

13:

ſzaleni/ pijánice/cżá

14:

rownice w powadze

15:

będą. Stárzy mło=

16:

dym/młodzi ſtárym

17:

będą ſie przećiwić.

18:

Słończe/ niebo/ y

19:

gwiazdy nád ſwoie

20:

przyrodzenie ſie oka

21:

żą. Głody/ mory/

22:

walki/ drżenie zye=

23:

mie/ záćmienia ſło=

24:

necżne y mieſiącá cżę

25:

ſte. Komety/ powo=

26:

dzi/ rozboie/ chrobá=

27:

ctwo pánowáć bę=

28:

dą. ∴ ∴ ∴

29:

¶ Potym ſie krole=

30:

ſtwá rozerwą/ oſię=

31:

dzye ſwiáth dzyeſięć

32:

mężow mocnych/ po

33:

wſtánie z nich ieden

34:

gorſzy á ſroſzſzy/ ktory Azyą y Afrykę oſiędzye/ y ine zyemie pod ſię podbije/ y ro=

35:

zerwie wiáry/ á ſwoy zakon y ſpráwę vſtáwi/ páńſtwo ſwe przemieni z iedney

36:

ſtrony ſwiátá do drugiey/ po nim ieſzcże gorſzy powſtánie/ ktory oſtátki pirwſze=

37:

go trápić będzye. W ten cżás będzye od Bogá wielkie wołánie/ wzdychánie/

38:

nárzekánie bez przeſtánia ludzi poſpolitych/ w vćiſku/ w ſtráchu/ á w mordo=

39:

wániu. Zadne odpocżynienie beſpiecżne álbo ſen w pokoiu nie będzye/ ták wſzy=

40:

tek ſwiát s kościołem ſpuſtoſzeie od ludzi. Potym fałſzywy prorok pſeudopro=

41:

phetá powſtánie/ ludzye ſwięte/ ſpráwiedliwe/

Mátth. w xxiiij.
Pſeudopropheta

Bogu poddáne przeſládowáć

42:

będzye mieſięcy xxxxij/ á każe ſie chwalić mieniąc ſie być Kryſtuſem/ y znáki bę=

43:

dzye cżynił/ á wiele ludzi k niemu przyſtánie/ pocżyni im káráktery ná cżele/ y

44:

będą ſie iego známieniem żegnáć/ á ktorzy nie będą chcieć/ będzye ie przeſládo=

45:

wał/ ták iż będą vciekáć w gory/ w puſtynie/ ktore gdy oblęże/ będą ku Bogu

46:

wołáć głoſy wielkimi wzdycháiąc á płácżąc: Pánie Pánie náſz zmiłuy ſie nád

47:

námi. Pan miłośćiwy vſłyſzy głoſy ich/ pośle do nich Anyołá s Słońcá/ kto=

48:

ry wſzytkę zyemię od okrucieńſtwá vpokoi/ ſłoży cięſzkie iárzmo z ludzi/ á o=

49:

chłodzi ſercá ich.

50:

¶ Potym Pan Bog sſtąpi w mocy ſwoiey/ á vprzedzi go wielka świátłość y

51:

moc niewymyſlona z wielkoſcią Anyołow/ y potłocży ony ktorzy od niego od=

52:

ſtąpią/ áż kreẃ pociecże rzekámi/ á kſiążę ich będzye chciáło vciec/ ále gi vłápią

53:

á zwiążą ogniſtemi łáńcuchy/

Zácháry. w xiiij.

y wrzucą ná ſwe mieyſce do piekłá/ áby ſwiát dá=

ley w pokoiu

strona: 136v

Kſięgi pirwſze

ley w pokoiu ſtał. A gdy iuż pokoy poſtánowi/ wielki ſąd zágáiony będzye o ży=

wych y zmárłych ludzyech ná zyemi/

¶ Sąd zágáiony
Boży.

á ſwym wiernym ktorzy będą żywi/ da w

moc wſzytko pogáńſtwo/ á vmárłe k ſwey łáſce przywiedzye/ á złym rzecże: idź=

cie ná wiecżne potępienie etc. Y będzye ſtało kroleſtwo ſpráwiedliwych tyſiąc

lat/ á w ten cżás będą złote cżáſy/ o ktorych dawno piſano.

Aurea ſecula.

Słońce/ mieſiąc/

gwiazdy/ iáſniey będą świećić/ zyemiá będzye krom prace káżdy pożytek dawá=

łá/ miod y mleko z zyemie popłyną/ źwirzętá okrucieńſtwá zápomnią/ Lew s

krowámi/ Wilk z owcámi ſpołu mieſzkáć będą/ gołębicá z iaſtrząbem ſpołu

látáć będzye/ wąż ſwego iadu pozbędzye/ żadne ſtworzenie żywe cudzą krwią

10:

żyć nie będzye. Po tyſiącu lat gdy ſie záſię cżárt podnieſie/ podburzy záſię ludzi

11:

pogáńſkie przećiw ſpráwiedliwym/ ták iż lud Boży przeſládowáć będą/ y z mie=

12:

ſzkania ſwego wypędzą ie/ ktorzy áż w zyemi przed nimi mieſzkáć będą. Potym

13:

Pan Bog ſpuśći ſiárkę z ogniem y wypali ludzi złośćiwe/ plugáwe/ y báłwo=

14:

chwálce. A ći ktorzy ſie w zyemi záchowáią/ vyurzą iáwną pomſtę nád nieprzy=

15:

iacielmi ſwemi/ ktore zyemiá otworzywſzy ſie pożrze. Potym Pan Bog przez o=

16:

gień ſwiát y ludzi odnowi/ ták iż zyemiá będzye iáko kryſztał przezrocżyſta/ á

17:

ludzye wezmą vwielbione ciáłá/ w ktorych mieſzkáć będą ná náznácżonym

18:

mieyſcu w łáſce Bogá wſzechmogącego.

19:

¶ Ty rzecży Láktáncyus dawny/ Doktor vcżony Krześćiáńſki piſał w ſwoiey

20:

oſtátniey kápitule/ wybieráiąc od Sybil y od żydowſkich Prorokow.

21:

Rozdzyał cżterdzyeſty y cżwarty/ o narodzye

22:

pánny Máryey.grafika

23:

Anná Má=

24:

rya wyſzłá ieſt

25:

s pokolenya

26:

Iudá/ z oycá

27:

Ioáchymá á

28:

mátki Anny/

29:

ktorą obroćili

30:

ku ſłużbie Bożey z drugimi pán

31:

námi/ gdy ſie nád ich nádzyeię

32:

vrodziłá. A iáko cudnoſcią y

33:

wdzyęcżnoſcią przechodziłá ine

34:

dzyewki/ ták y náuką/ cnotą/ y

35:

ſwiątobliwoſcią. Przeto miá=

36:

ſtu ſwoiemu ſwiętemu dom ku

37:

mieſzkániu ſynowi ſwemu w iey

38:

przybytku obrał. A gdy przy

39:

ſzłá ku xiij lat/ poſlubioná w

40:

małżeńſki ſtan Iozephowi ſtá=

41:

remu s tegoż narodu/ cżłowie=

42:

kowi dobremu á ſtátecżnemu.

43:

Wnet Anyoł Gábryel sſtąpił

44:

do niey do Názareth miáſtá w

45:

Zydoſtwie/ rzekł k niey: Bądź

46:

pozdrowioná łáſki pełná Pan

47:

ſtobą/ błogoſłáwionáś miedzy

48:

niewiáſtámi etc. A

Zwiáſthowány Pánſkie.

gdy s tych

49:

ſłow przelękniona byłá/ rzekł

50:

k niey: Nie boy ſie/ nálázłáś łá=

ſkę v Páná/

strona: 137

Wiek piąty.

Liſt 137.

kę v Páná/ oto pocżnieſz á porodziſz ſyná/ daſz mu imię Iezus/ będzye wielkim/

ſynem Bożym będzye wezwan. Odpowiedzyáłá ná to panná/ oto a ſłużebnicá

Páná mego/ sſtáń mi ſie według ſłowá twego. Nátychmiaſt roſá niebieſka w

iey żywot Boſką ſprawą wſtąpiłá/ á ſłowo sſtáło ſie ciáłem.

Słowo ciáłem
sſtáło ſie.

Po tey ſprawie

Boſkiey ſzłá do przyrodzoney ſwoiey Elżbiety prętko/ á thám iey ſłużyłá trzy

mieſiące áż porodziłá ſyná Ianá ſwiętego/ tám też onę modlitwę mowiłá ál=

bo ſpiewáłá: Wielbi duſzo moiá Paná Bogá etc.

Mágnifikát.

¶ A gdy ſie też sſtáłá brzemienna/ przyſzłá do domu. Iozeph bacżąc brzemien

ną/ chciał od niey precż iść táiemnie. A iáko ſwięty Máttheuſz piſze/ iż vkazał

10:

ſie mu przez ſen Anyoł/ rzekł mu aby iey nie opuſzcżáł/ abowiem pocżęłá y po=

11:

rodzi z Duchá ſwiętego. Był iey tym pilnieyſzy Iozeph. A gdy cżás przychodził

12:

porodzeniu/ wyſzło ſkazánie od Ceſarzá Auguſtuſá z Rzymá/ áby ſie wſzyſcy lu=

13:

dzye popiſowáli ná ſwiecie/

Wyrok Ceſárſki.

chcąc wiedzyeć wielkość ludzi pod ſwą mocą tá=

14:

kież cżyńſzu. Szedł też y Iozpeh s pánną Máryą z Názáreth do Bethleem

15:

miáſtá ſwego/ áby ſie też tam byli okazáli. Będąc tám/ przeſzedł cżás porodze=

16:

niu pánnie/ y porodziłá bez boleśći ſyná Páná Kryſtuſá/

Národzenie pán
ſkie.

gdzye głos Aneylſki

17:

ſpiewáiąc ſłyſzáłá: Gloria in excelſis Deo, to ieſt/ Bądź chwałá Bogu ná wy=

18:

ſokośći etc. A nie wyrozumiał iey był Iozeph áż porodziłá ſyná.

¶Anny ſwiętey mężowie/ Ioáchym/ s ktorych poſzłá Marya pirwſza od ktorey Iezus Kryſtus/ Kleofás/ iego corá Márya wtorá oddaná Alfeuſowi/ ſynowie iey Iákub mnieyſzy/ Symon Kánáneyſki/ Iudás/ Thádeus/ Bárſabás/ Sálome/ iego corá Márya trzecia oddána Zebedueuſzowi/ ſynowie ich Iakub więtſzy/ Ian Ewányeliſtá.

19:

Rozdzyał cżterdzyeſty y piąty kſiąg pirwſzych/

20:

o Ianie Krzćicielu.

21:

Atá dwunaſtego pánowánia Tyberyuſá Ceſárzá/

22:

był Ian poſłem przed Pánem każąc ná puſzcży Ewanyeli=

23:

um. to ieſt poſelſtwo dobre/ wſzelkim ludzyem/ roſpowiedá=

24:

iąc krzeſt ſwięty s pokutą ná odpuſzcżenie grzechow/ iáko ieſt

25:

piſano v Proroká Ezáiaſzá/ ktory mowi:

Máttheuſz w iij
rozdzyale.

Ia ieſtem głos wo=

26:

łáiącego ná puſzcży/ gotuycie drogę Pánu/ ſpráwiedliwe dziagrafika

27:

łaycie ścieſzki iego/ ábowim

28:

káżdy doł y gorá porowná=

29:

ią zyemią etc. Dla cżego wie

30:

le ich chodziło ná iego kazá=

31:

nie ná puſzcżą. Chodził w

32:

odzyeniu s ſierśći Wielbłą=

33:

dowey przepaſawſzy biodrá

34:

ſwoie ſkorą. Pokarm iego

35:

był z leśnych owocow. Scho

36:

dziło ſie wiele ludzi do nie=

37:

go około Iordaná z Iudee

38:

y Ierozolimu/ ktore krzćił

39:

w Iordanie rzece/ wyzna=

40:

waiące grzechy ſwoie. A gdy

41:

też przyſzli Hipokryte albo

A a	Licemierni=

strona: 137v

Kſięgi pirwſze

Licemiernicy/ rzekł im: Narodzye iaſzcżorcży kto was naucżył vchodzić przy=

ſzłemu gniewu? cżyńcie przeto pożytki godne pokutą etc. o cżym Matteuſz s.

piſze w iij. kápit.. Bacżąc to Herod Antypas iż ſie wielki lud k niemu obráca/

áby mu też w kroleſtwie kazánim ſwym nie przekażał (bo go karał/ iż opuśći=

wſzy żonę cnotliwą/ dobrą/ y nadobną Maryánnę/ mieſzkał z Herodyadą z żo=

ną brátá ſwego) kazał go poimáć á wſadzić do więzyenia.

Máryánná.
Herodyádá.

A gdy było ná ſwię=

to ſwego národzenia/ prośił gośći do ſiebie na cżeść/ wielkich y máłych z Gá=

lileey/ tákież przyrodzonych ſwoich. Ná tym weſelu dzyewká Herodyady z ro=

ſkazánia mátki ſwey będąc ſtroynie vbrána przed krolem cudnie táńcowáłá/

10:

s cżego był weſoł/ tám iey przed gośćmi przyſiągł żadney rzecży nie odmawiáć

11:

cżegoby v niego żądáłá. Ządáłá tedy głowy Ianá káznodzyeie/ ktory ná then

12:

cżás był w więzyeniu v niego/ z náuki mátki ſwey/ boiąc ſie áby z iego vpomi=

13:

nánia od krolá nie byłá opuſzcżoná. Herod ácż niechćiwie ale ſie mu zdałá wiel

14:

ka rzecż przyſięgę złámáć/ kazał wywieść Ianá ſwiętego więzyenia/ á ścią=

15:

wſzy go dárował głowę oney tanecżnicy/

Ian s. ſcięt.

ktora ią ná miſie mácierzy Herodyá=

16:

dzye podáłá/ potym ná więtſze wzgárdzenie mężá ſwiętego/ głowę zá dom kro=

17:

lewſki wrzućiłá. Słyſząc to zwolennicy iego/ przyſzli do Mácherunty/ ciáło ie=

18:

go wzyęli bez głowy/ przynieſli do Sebeſty álbo Sámáryey/ á tám ie pochowá=

19:

li.

Mácheruntá.
Sebeſtá.

Przy ktorym gdy ſie wielkie cudá potym okázowáły/ z zazdrośći pogáni ko=

20:

śći iego chcieli wyrzućić z grobu á zátráćić/ ále od Krześćian były pozbierány/

21:

ktore pocżćiwie chowáli/ á do Meree miáſtá/

Merea.

gdzye też ſwięty Mikołay był po=

22:

chowan/ przynieſiony. Potym látá 1090 cżáſu Gotfredá/ Genneſes przynie=

23:

ſli ie do ſwego miáſtá Genná/ gdy iecháli od Ieruzálem poráźiwſzy Sáráceny.

24:

Głowá ſwiętego Ianá byłá potym obiáwioná Márcellowi Opátowi w Feni=

25:

cyiey

Genná.
Márcellus.

y przynieſioná do Konſtántynopolá przez Theodozyuſá Ceſárzá/ potym

26:

do Rzymá/ ktorą dziś vkázuią w kościele ſwiętego Sylweſtrá w Rzymie.

27:

Iozephus piſze o Ianie ſwiętym tymi ſłowy:

Iozephus

Był Ian dobry cżłowiek/ ktory

28:

vcżył Zydy ſpráwiedliwośći/ nábożeńſtwá/ y miłośći przećiw bliźniemu przez

29:

krzeſt wodny/ nie tylko ku ocżyścieniu grzechow/ ále y ku záchowániu

30:

ciáłá y duſze w cżyſtośći/ y inym cnotam. A gdy ſie k niemu lud

31:

wielki obroćił/ boiąc ſie Herod áby iego kroleſtwo przez

32:

iego kazánie nie było wzruſzono/ dał go poimáć

33:

á potym ściąć w Mácheroncie.

34:

grafika

35:

¶ A tu ſie iuż dokończyły pirwſze Kſięgi Kroniki

36:

wſzytkiego ſwiátá.

37:

grafika

Kſięgi wto=

strona: 138

Liſt 138.

Kſięgi wtore Kroniki ſwiá=

tá wſzytkiego.

Wiek ſzoſty á oſtátecżny: od ná

rodzenia Páná Kryſtuſá áż do dniá ſądnego/ álbo

skońcżenia ſwiátá. Było lat ſtworzeniu ſwiátá do

národzenia Páná Kryſtuſá/ według Zydow 3952/

według Euzebiuſzá 5199/ według Aſtronomow

5328/ według Alfonſá 6984/ á we=

dług Káryoná lat 3944.

10:

Rozdzyał pirwſzy Kſiąg wthorych.

11:

An Kryſtus ſyn Bogá żywego/ odkupiciel

12:

náſz/ cżłowiek iáwny/ Bog w zaſłonie/ od Oycá po=

13:

chodząc/ aby zgłádził wyſtępek pirwſzego oycá náſze=

14:

go/ rácżył ſie národzić

Národzenie.

roku pánowánia Rzymſkiego

15:

Ceſárzá Oktáwiáná xlij. w mieście Bethleem Iu=

16:

dá s pánny cżyſtey Máriey/ nád przyrodzenie cżło=

17:

wiecże/ według proroctwá Izáiaſzá/ ktory piſał

18:

przed tym/ gdy niechciał Achas krol báłwochwálny

19:

żądáć znáku od Bogá: Oto pánná pocżnie á porodzi

20:

ſyná/ będzye imię iego Hemánuel/ to ieſt/ Pan zná=

21:

mi. Znáki iego ſwiętego národzenia doſyć iáwnie Ewányeliſtowie ſwięći wy=

22:

piſáli. Oſmego dniá był przynieſion do kościołá/ áby przez obrzázánie zakon

23:

wypełnił/ á thám mu dano imię Iezus Kryſtus/ przez obiáwienie Anyelſkie

24:

przed tym obiáwione. Trzeciegonaſtego dniá náwiedzáli go Krolowie

Obrzezánie.

s Sa=

25:

by z dáry ſwemi/ to ieſt/ káżdy z nich przynioſł/ Mirę/ Kádzidzło/ y Złoto/ y o=

26:

fiárowáli mu/ cżyniąć mu pocżćiwość á chwałę dáiąc/ iáko Pánu á ſtworzycie=

27:

lowi ſwoiemu. O tych Kroloch rozmáite mnimánie ieſt/

Krolowie.

zẃłaſzcżá tym ktorzy

28:

nie rozumieią tego ſłowá Magus/

Magus.

ktore ſie wykłáda z Greckiego y z Láćińſkie=

29:

go wieſzcżek álbo mądry. S tey przycżyny w Egipcie y w Perſyey krole zwano

30:

Magi/ iż muśił być krol ich gwiazdarz/ mądry/ y vcżony. Przeto piſmo ſwięte

31:

zowie ie Magi/ to ieſt wieſzcżkowie/ iż ſie wieżdzbą ſpráwowáli widząc gwia

32:

zdę nád ine iáſną/ po ktorey ſie ſpráwowáli y ziecháli ſpołu w drodze. Potym

33:

dzyeciątko to Páná Iezuſá Xxl dniá mátká do kościołá ofiárowáłá ku ocżyście=

34:

niu/

Ocżyscienie.

iáko był obycżay v Zydow/ iż ſie s párą gołębi położnicá káżda muſiáłá

35:

okázáć/ iákom wiele o tym piſał przy kſięgach Moiżeſzowych. Tám go wzyą=

36:

wſzy Symeon ſtáry ſpráwiedliwy ná ręce ſwe/ rzekł:

Symeon.

Teraz Pánie puść ſługę

37:

ſwoiego s pokoiem/ bowiem ocży moie widzyáły zbáwienie moie. W tyż ſło=

38:

wá y Anná Prorokini mowiła.

Anná prorokini.

39:

¶ Bacżąc Herod krol znáki ſwięte przez krole/ páſterze/ gwiazdy/ iż ſie iuż ten

40:

vrodził ktory odeymie laſkę krolewſką z żydoſtwá według proroctwá/ vmyſlił

41:

wſzytki dzyeći pobić/ ktore ſie kolwiek onego cżáſu kędy porodziły we wſzytkim

A a 2

żydoſtwie

strona: 138v

Kſięgi wtore

żydoſtwie/ y vcży=

nił ták. Przeto An

yoł Iozephá przez

ſen vpominał/ áby

vciekł do Egiptu

z mátką pánną y z

dzyeciątkiem/ y v=

cżynił thák. Mie=

ſzkał tám ſześć lat

10:

áż do śmierći He=

11:

rodowey. Pothym

12:

gdy vſłyſzał iż Ar=

13:

chealaus

Archelaus

pánuie ná

14:

oycowſkim kroleſt=

15:

wie/ wroćił ſie do

16:

Ieruzálem/ potym

17:

do Gálileey/ á tám

18:

w Názáreth miá=

19:

ſthecżku mieſzkał/

20:

przeto Názáráń=

21:

ſkim był wezwan.

Názáráńſki.

22:

A gdy było Pánu

23:

Kryſtuſowi dwá=

24:

náſcie lat/ ſzedł też

25:

z mátką do kościo=

26:

łá do Ieruzálem/

27:

iáko był obycżay ná

28:

dzyen ſwięty/ tám

29:

ſie w náuce piſmá

30:

ſwiętego nád wſzy=

31:

tki doktory okazał/

32:

dla cżego był v nich

33:

mian nie zá Bogá ale zá iednego wielkiego Proroká/ w ten cżás długo nie mo=

34:

gli go rodzicy náleść/ potym go náleźli z doktory gadáiąc w kościele/ y ſzedł z

35:

nimi do domu.

36:

¶ A gdy przyſzedł ku trzydzyeśći lat/ vkazał nową drogę ku ocżyśćieniu pir=

37:

wſzego grzechu przez wodny krzeſt/

Krzeſt pirwſzy.

gdy ſie kazał Ianowi ſwiętemu w Iordanie

38:

okrzćić. Tám głos był ſłyſzan z niebá: Toć ieſt ſyn moy miły w ktorym mi ſie ſpo

39:

dobáło/ tego ſłuchaycie/ y sſtąpił nań Duch ſwięty w oſobie gołębice.

Duch ſwięty.

Od te=

40:

goż Duchá był wiedzyon ná puſzcżą áby był kuſzon od cżártá/ gdzye pośćił xl

41:

dni y nocy/ potym iadł zwyciężywſzy pokuſy cżártowſkie. W Duchu ſwiętym

42:

przyſzedł do kościołá/ tám wyganiał przedáiące y kupuiące s kościołá Boże=

43:

go/ o cżym piſze Ian s. w rozdzyale viij. Tegoż roku wzyąwſzy s ſobą Apoſtoły

44:

y zwolenniki/ Piotrá/ Andrzeiá/ Iakubá/ Ianá/ Filipá/ y ine/ ſzedł z nimi ná

45:

gody proſzony do Symoná/ áby tám ſwoię moc Boſtwá zákrytą okazał/ prze=

46:

mienił z wody wino w Chanie Gálileyſkiey przy mátce y przy zwolennikoch.

Wino z wody.

47:

Potym wzyąwſzy zwolenniki ſwoie/ chodził każąc ludu poſpolitemu/ w Sámá=

48:

riey/ Gálileey/ Fenicyey/ cżyniąc ſwięte znáki/

Znáki.

trędy ocżyſciáiąc/ vmárłe krze=

49:

ſząc/ cżárty wyganiáiąc/ ſlepe y chrome vzdrawiáiąc/ wiátrom roſkázuiąc/ y

50:

wiele inych. Potym s tych przycżyn y z inych przeſzedł w nienawiść kápłanom

51:

żydowſkim/ zwłaſzczá gdy ciáło ſwoie w pokarm/ á kreẃ w picie ſwięte poda=

52:

wał/ ták będącym iáko potomkom roſkazał. Od iednego zwolenniká przedan

53:

y wydan/ poiman y oſkárżon iż ſwiętá nie cżćił/ krzeſt nád obrzeſkę przekładał/

Zdrádzenie.
Vmęcżenie.

mięſo wieprzo=

strona: 139

Wiek ſzoſty.

Liſt 139.

mięſo wieprzowe kazał ieść. Był káran bicżmi/ koroną ćirniową koronowan/

náoſtátek hániebnie ná krzyżu rościągnion. A gdy vmárł/ iákoż zá żywotá ták=

że y przy śmierći znáki cżynił/

Vmárł.

zyemiá ſie trzęſłá/ gory ſie padáły/ ſłońce ſie nad

przyrodzenie pod pełnią záćmiło/ vmárli wſtawáli/ y wiele inych. Setnik ſle=

py włocżnią iego bok otworzył/ y przeyrzał. S krzyżá zyęt/ y pochowan pocżći=

wie/

Pochowan.
Zmartwywſtał.
W niebo wſtąpił
Duchá ſwiętego
poſłał.

trzeciego dniá zmartwych wſtał/ iáko Ionás z wielorybu wyſzedł/ ſwoim

ſie pirwey vkázował. Wſtąpił potym do Bogá oycá/ á ſwoim zwolennikom

Duchá ſwiętego żeſłał iáko obiecał/ ktorzy każąc w tym to duchu/ rozmáite ię=

zyki mowili/ ludzi náwracáli w ſłowie y przykłádzye ná ſwiętą wiárę Krześći=

10:

áńſką/ po wſzytkich końcżynach ſwiátá/ o cżym piſmo s. ſzyrzey piſze.

11:

¶ Iozephus Zyd o Pánie Kryſtuſie piſał:

Iozephus.

Był cżaſu náſzego mąż ieden mądry

12:

Iezus/ ieſlim go ia godzyen miánowáć mężem/ bo wielkie rzecży á dziwne cży=

13:

nił/ á nawięcey ludzkie/ ktory ſluchał rad prawdziwych rzecży/ dla cżego wiele

14:

ich k ſobie przyciągnął ták z Zydow iáko s pogan/ Kryſtus to był. A gdy go Pi=

15:

łat k woli ſwoim ludzyom dał vmęcżyć/ przedſię go ſwoi nie opuśćili ktorzy go

16:

ſprzodku miłowáli/ tymże ſie napirwey okazał wſtawſzy z martwych trzeciego

17:

dniá żywy/ iáko Prorocy od Bogá nadchnieni przepowiedáli. Wiele ſie od nie=

18:

go Krześćian sſtáło/ y sſtáwać do tego cżáſu nie przeſtawa. O tym Iozephu=

19:

ſie będzye niżey.

20:

Rozdzyał wtory Kſiąg wtorych/ o zwolenni=

21:

koch Páná Kryſtuſowych.

22:

Iał Pan Kryſtus nád wybráne zwolenniki dru=

23:

gie náznácżone/ ktore Ieronim s. miánuie piſząc do Papieżá

24:

Dámáſá/ pirwſzy Mátyás/ ále potym miedzy wielkie zwolen=

25:

niki policżon był. Drugi byl Iozeph Bárſabás ſpráwiedliwy.

26:

iij Iozeph od Aromátyey/ ktory prośił ciáłá Páńſkiego v Pi=

27:

łatá. iiij Marek Ewánieliſtá/ krzeſny ſyn Piotrá s. v. Bárná=

28:

bás. vj Lukaſz Ewányeliſtá. vij Kleofás. viij Seneká mędrzec/ ktorego liſty

29:

ſą piſany do Páwłá s. ix Symon cżarny. x. Lucyus Cyreneńſki. xj Manáhen.

30:

xij Soſtenes. xiij Cephás. xiiij Thádeus/ ktory Abágáruſá vzdrowił. xv Her=

31:

más/ o ktorym też Páweł s. zmiąnkę cżyni piſząc do Rzymian. xvj Adrommi=

32:

kus. xvij Ioniás. xviij Ampliás. xix Vrbanus. xx Herodyon/ ty wſzytki Pá=

33:

weł s. pozdrawia. Azmeretus xxj. Iazon xxij. Szcżepan pirwſzy męcżennik

34:

xxiij. Filipus dyakon xxiiij. Prokorus xxxv. Nikánor xxvj. Thynon xxvij. Par=

35:

menás xxviij. Mikołay przychodzyeń xxix. Iudás xxx. Syllá/ ći dwá byli po=

36:

ſłáni s Páwłem do Antyochiey/ xxxj. Sylwanus xxxij. Symon Kleofaſow ſyn

37:

xxxiij. Náázon Cypryus xxxiiij. Agabus Prorok xxxv. Ignácyus biſkup xxxvj.

38:

Anániaſz ktory Páwłá s. okrzćił xxxvij. Ruffus xxxviij. Alexánder xxxix. Sy=

39:

mon Cyreneńſki ktory nioſł krzyż zá Pánem Kryſtuſem xl. Náthánael xlj. Ny=

40:

kodem y iego cżterzey brácia/ Symon/ Iudás/ Iákobus/ Symeon xlvj. Sy=

41:

mon Koryáceus xlvij. Bárnábás drugi ktory też był związan po ścięciu Pá=

42:

włá s. y do Rzymu przywiedzyon xlviij. Ian ktorego oycem zwáli xlix. Bár=

43:

nábás trzeći L. Stephan drugi y ſześć bráciey iego/ ktorzy s Piotrem ſzli do

44:

Iopen/ á ći byli s Cheryntem kácerzem ná zad odſtąpili od prawdziwego pi=

45:

ſmá/ y ći drudzy z nimi/ Helion/ Apelion/ Symeon/ Lewi/ Márkolás/ Kle=

46:

on/ Eumanes/ Kándarus/ Eleon/ Dymás/ Nárcyſus. O tych to mowi Ian

47:

Ewányeliſtá/ wyſzli od nas ále nie byli známi. Ná ich mieyſce ine wzyęto áby

48:

ſpełná byli licżbie/ iáko też wzyęto ná Iudáſzowo mieyſce Mácieiá/ Adepel=

49:

les Pinetus Ian ſpráwiedliwy/ Etachis Pompilius Aryſtobulus Stephanus

50:

Limpás/ Herodyon Ruffus Tytus Filomenon/ Aryſtárchus.

Aa 3

A ták po

strona: 139v

Kſięgi wtore.

¶ A ták po w niebo wſtąpieniu Páná Kryſtuſá/ wroćili ſie zwolennicy od go=

ry Oliwney do Ieruzálem/ trwáli w modlitwách ſpolnych áż do pocieſzenia du

chá ſwiętego/ s pánną Márią y z inemi niewiáſtámi. Obdárzeni będąc duchem

ſwiętym/ wſzytkim rzecżam wyrozumieli prawdziwie y piſmom Prorockim/ y

modlitwam ktore ku ſlużbie Bożey zależą/ y piſáli zezwoliwſzy ſie ſpołu/ ſłożyli

y záłożyli Kredo grunt náſzey wiáry Krześćiáńſkiey/ wybieráiąc ſłowá s Pro=

rockiego piſmá. Piotr napirwey iáko kſiążę Apoſtolſkie rzekł według Ieremi=

aſzá Proroká rozdzyel. ij. też v Iezáiaſzá xlv. Wierzę w Bogá iednego oycá/

ſtworzycielá niebá y zyemie. Andrzey od Abákuká przydał: Y w Iezu Kryſtá

10:

iedynego ſyná iego Páná náſzego. Ian theż przydał: Ktory ſie pocżął z Duchá

11:

ſwiętego/ národzon z Máryey dzyewice/ według ſłow Iezáiaſzowych. Iakub

12:

przydał: Pod Pońſkim Piłatem vmęcżon/ vmárł/ y pogrzebion. Thomaſz z O=

13:

zeaſzá Proroká wzyął ty ſłowá: Sſtąpił ná niſkośći/ trzeciego dniá z martwych

14:

wſtał. Iákub więtſzy przydał: Wſtąpił do niebá/ ſiedzi ná práwicy Bogá oy=

15:

cá wſzechmogącego. Filip przydał: Skąd przydzye ſądzić żywych y mártwych.

16:

Bártłomiey też przydał: Wierzę w Duchá ſwiętego. Máttheuſz: Y ſwięty zbor

17:

Krześćiáńſki. Symon/ Iudás/ y Mátyás oſtátek ſłożyli. Y wiele inych w ko=

18:

ściele Krześciáńſkim modlitw Páńſkich vſtáwili. A Iákubá Páná Kryſtuſá

19:

brátá przełożonym w Ieruzálem poſtánowili/ mężá ſwiętego/

Iákub Biſkup.

ktory chwałę

20:

Bożą káżdey godziny co dáley to ſzyrzey miedzy Krześćiáńſtwem z brácią ſwo=

21:

ią rozmnażał. Vſtáwił też ſiedḿ Dyakonow/ áby tym vſtáwicżniey obchody

22:

kościelne były/ to ieſt/ Szcżepaná/ Filipá/ Nikánorá/ Proroká/ Tymoná/

23:

Pármená/ Mikołáiá Antyoeceńſkiego/ ále ten rychło zmienił vmyſł gdy od pra=

24:

wdy odſtąpił. Przerzecżeni zwolennicy mieli też miedzy ſobą vſtáwy przykłá=

25:

dne á cnotliwe/ áby żadny w tym zborze nic właſnego nie miał/ ále co przed ich

26:

nogi kłádzyono nad żywność/ vbogim rozdawáli. Potym ſie wſzytkim ſwiátem

27:

rozdzyelili/ áby ludzi od błędow ku zbáwienney drodze kazánim ſwym y przykłá=

28:

dem náwracáli.

Rozeſcie Apo=
ſtolſkie.

Rozeſzli ſie tedy/ Thomaſz do Pártyey/ Máttheuſz do Etyo=

29:

piey/ to ieſt Murzyńſkiey zyemie/ Bártłomiey do blizſzey Indyey/ Andrzey do

30:

Sycyliey/ Ian po śmierći pánny Máryey do Azyey/ Piotr do Pontu/ Gállá=

31:

cyey/ Bityniey/ Kápádocyey/ y do Włoch.

32:

Rozdzyał trzeći/ o Herodzeych á Piłacie.

33:

Dy Ceſarz Iulius walcżył fortunnie w Egipcie/

34:

pomagał mu ktemu Antypater kſiążę Idumeńſkie/ zá to Iu=

35:

lius vſtáwił go nawyzſzym ſprawcą w żydoſtwie. Zydowie

36:

wſpárli ſie o to iż cudzozyemiec był/ á ktemu pogánin/ niechcie

37:

li go mieć zá Stároſtę/ ták długo áż go otruli. Herod ſyn iego

38:

vprośił ſobie v Ceſárzá Oktáwiáná pod nimi kroleſtwo/ áby

39:

ſie ſnádniey oycá pomśćił/ á to było po Alexádnrze wielkim lat 292/ tákże

40:

potym z niemáłym krwie roźlaniem Zydom roſkázował.

Herod wielki.

Po iego śmierći przy=

41:

ſzło ná iego ſyná Herodá Aſzkálonitę kroleſtwo Zydowſkie/

Aſzkálon.

á then niewinne

42:

dzyatki pobił ſzukáiąc Kryſtuſá/ potym cżyrwoną niemocą zginął. Wtory

43:

Herod był Antypás wielkiego Herodá ſyn/

Antypas.
Ian. vj.
Máryánnes cu-
dną.

ten ſwiętego Ianá dał ściąć iż go

44:

karał/ bo brátu Filipowi mieſzkał z żoną/ á ſwoię zábił imieniem Máryánnę/

45:

ktora tákiey cudnośći byłá/ iż iey ná ten cżás ſwiát rownia nie miał/ á dla tey

46:

przycżyny ią zábił/ áby iey żadny nie vznał. Tego to Herodá záſłał był do Lu=

47:

gdunu Ceſárz Káligułá y z miłoſnicą/ á ſtąd było rozerwáne kroleſtwo Zydo=

48:

wſkie na troię. Trzeći Herod był Agrypá/

Agrypá.
Iákub ſwięty.

ktory był záſię ſobie ſpełná kroleſt=

49:

wo zebrał/ ten ſwiętego Iákubá mnieyſzego dał ściąć/ á Piotrá ſwiętego wſa=

50:

dził. Archelaus ſyn Herodá wielkiego pánował też nád Zydy ix lat/ ále był wy=

51:

wołan y zádan do Pánnoniey álbo Brogoru/ to ieſt gdzye dziś Wiedeń.

O Piła=

strona: 140

Wiek ſzoſty.

Liſty 140.

O Piłacie.

Iłat był rodem z Gálliey/ tho ieſt s Fráncyey/ z miá=

ſtá Lugdunu/ chytry/ niećirpliwy/ przełożon ná ſpráwy od Ceſá=

rzá Tyberiuſá w Ieruzálem Zydom/ ná mieyſce Waleriuſá Grák=

kuſá/

Wáleryus
Grákkus.

ktorego przed tym byli Zydzi oſkárżyli do Ceſárzá/ iż nád wo

lą Ceſárſką biſkupſtwá rozdawał w Ieruzalem/ s tey przycżyny

precż odeſłan á Piłat vſtáwion/ ktory ſpráwował ſwoy vrząd dzieſięć lat/ chy=

trze krocąc roſterki Zydowſkie. A gdy ſie obacżył iż niewinnie Kryſtuſá oſądził

na śmierć/ widząc po nim ſwięte znáki/ przywiodł ná to Ceſárzá iż go kazał Zy=

10:

dom chwalić zá ſwiętego Proroká/ á do kościołá wnieść/ cżego Zydowie nie=

11:

chcieli vcżynić. A s tey przycżyny y z inych Zydowie ſzukáli nań przycżyny áby go

12:

oſkárżyli do Ceſárzá/ y piſáli nań iżby miał wzburzać lud poſpolity/ áby Ceſá=

13:

rzowi trybutu nie dawáli. Ceſarz wezwał go do Rzymá/ á w tym vmárł Tybe=

14:

ryus/ ále od Káliguły Ceſárzá wywołan y záſłan zá morze Pontſkie/ thu gdzye

15:

przekop álbo kafá/ wezwan Pontſki Piłat. Wſzákże dla iego roſtropnośći był

16:

wybran Hetmánem/ y wielkie poſługi cżynił páńſtwu Rzymſkiemu. Piſzą

17:

drudzy iż go záwżdy ſumnienie gryzło o niewinną kreẃ Kryſtuſowę/ przeto był

18:

ſobie cięſzką pokutę vſtáwił/ w ktorey trwał do śmierći/ ále Euzebius pi=

19:

ſze/ że ſie ſam zábił. ∴ ∴ ∴

20:

Rozdzyał cżwarty/ o Tyberyuſie Ceſárzu/

21:

y o inych Ceſárzoch.

22:

Látá zbáwienia náſzego 16.

23:

O Oktáwianie Ceſárzu wybran ieſt Klaudyus

24:

Tyberyus ná mieyſce iego trzeći Ceſarz Rzymſki/ ktory był pá=

25:

śirbem Auguſtuſá od Liniey żony ſyn/ ktorego był ieſzcże za

26:

żywotá ná to mieyſce náznácżył Auguſtus/ gdy mu dobre po=

27:

ſługi cżynił w ſpráwach Rycerſkich/ bo Sarmáty y Dálmáty

28:

ku Rzymſkiemu páńſtwu przyłącżył. A gdy mu po śmierci

29:

Auguſtuſowey Ceſárſtwo przynieſiono/ pod chytrą poſtáwą niechciał go przy=

30:

iąć/ áby ſie wywiedzyał iáką mu kto życżliwość vkaże/ y mśćił ſie nád tymi o=grafika

31:

krutnoſcią wielką/ ktorzy iego ſtrony nie trzymáli/ iedny

32:

wywołániem/ drugie ná gardle. Nie był bárzo zły áni

33:

dobry/ wſzákże z wielką powagą pánował. A do ſwych

34:

ſtároſt piſał w ty ſłowá/ áby naſladowáli przykłádu do=

35:

brych páſterzow/ ktorzy tylko ſtrzygą owce ná pożytek/ á

36:

nie golą ich áni łupią s ſkory. Pochlebſtwá wzgardzał

37:

álbo tytuły/ do dworu nie chodził iedno ſam/ tylko w

38:

mieſcie powiedał káżdemu ſwobodá mowienia/ y myſli

39:

dobre máią być. Vrzędnikow álbo Stároſt nigdy nie od=

40:

mieniał/ dowodząc tego przykłádem Liſzką ránioną/ ktora leżąc na ſłońcu nie

41:

oganiáłá much od rány. Przyſzli nád nię niektorzy żáłowali iey/ mnimáiąc áby

42:

dla mdłośći nie mogłá much ogániáć/ odegnáli muchy od rány. Do ktorych rze=

43:

kłá Liſzká/ źleſcie mi poſłużyli/ ábowiem ty muchy ktoreſcie odegnáli pełne by=

44:

ły á ſtały ſpokoiem/ głodne ná ich mieyſce przydą gorzey będą kąſáć. Temu

45:

to Tyberyuſowi ieden hutnik przynioſł napirwey śklenicę s pięknego śkłá/ dał

46:

go ściąć/ mowiąc: iż ni zacż złoto y ſrebro nie będzye dla tákich śklenic. Wiele

47:

krolow y kſiążąt k ſobie łágodnoſcią ſwoią przyciągał/ ktore potym ſadzał/ po=

Aa 4	bił/ á páńſtwá

strona: 140v

Kſięgi wtore

bił/ á páńſtwá pobrał/ Archelauſá s Kápádocyey y Azyniuſá/ á brátá ſwego

Druſá otruł.

Druſus.

Poſłał też był ná przodku pánowánia ſwego do Zydowſkich krá=

in Wáleryuſá Grákkuſá ná vrząd.

Wáleryus.

Ten doſtoieńſtwá kapłáńſkie przedawał/

Annaſzá Biſkupá zrzućił á Hizmáelá vſtáwił/ ále y tego wyrzućił/ a Eleázárá

Annaſzowego ſyná vſtáwił/ potym Symoná y Iozypá/ to ieſt Káiffaſzá vſtá=

wił. Był thám Wáleryus lat xj/ oſkárżon przyiechawſzy do Rzymá/ ná iego

mieyſce Piłat poſłan.

Piłat.

Przyiechawſzy Piłat do Ieruzálem/ wzyąwſzy s ſobą o=

braz Ceſárſki/ poſtáwił gi środ rynku/ kazał mu pocżćiwość cżynić. A gdy ſie o

to wſpárli Zydowie/ áby ich vſtaw w ſłużbie Bożey nie łámał/ kazal Rycerzom

10:

we zbroi być pogotowiu coby tákie ná gárdle karáli/ ktorzyby ſłucháć niechcie=

11:

li. Zydowie woleli gárdłá dawáć/ niż vſtáwy oycowſkie wzruſzyć. Widząc Pi=

12:

łat niedoſtátek wody w Ieruzálem/ pobrał ſkárby kościelne á wodę wiodł z dá

13:

leká do miáſtá/ s kościelnych pieniędzy nákłádáiąc. Wſpárli ſie o to Zydowie/

14:

dla cżego był wielki roſterk miedzy imi. S tey przycżyny Piłat Rycerzow ná=

15:

prziymował/ á wiele Zydow pobił. Poſłáli tedy Zydowie poſły do Tyberyuſá

16:

Ceſárzá/ żáłuiąc ſie ná Piłatá ſwoiego okrucieńſtwá/ przeto wody dáley

17:

nie wiedzyono.

18:

¶ Tego też cżáſu Abágárus krol miáſtá Edeſſá poſłał do Páná Kryſtuſá liſt

19:

ſwoy/

Abágárus.
Edeſſá miáſto.

proſząc áby go przyſzedł vzdrowił ná trąd/ obiecuiąc mu dáć to wſzytko

20:

cżegoby v niego żądał/ przydawſzy też to: iż ſłyſzę iż ſie Zydowie przećiw tobie

21:

zbieráią chcąc cię o gárdło przypráwić/ á tákći ſám będzye beſpiecżniey/ być w

22:

miáſtecżku máłym niżli w Ieruzálem. Ná to mu Pan Kryſtus odpiſał (ácż=

23:

kolwiek o tym nie gruntownie piſano) Błogoſłáwionyś iżeś vwierzył w mię

24:

á nie widzyałeś mię/ á też piſano: iż ći nie vwierzą ktorzy mię widzą/ á ći ktorzy

25:

nie widzą/ rychley vwierzą á będą żyć. O to coś piſał ábych cię przyſzedł vzdro=

26:

wił/ muſzę to wſzytko ſám wypełnić o com ieſt poſłan/ á potym poydę do thego

27:

ktory mię thu poſłał/ á gdy ſtąd poydę/ poſlę do ciebie iednego z zwolennikow

28:

ktory cię vzdrowi s twemi. Szedł potym do niego Tádeus/ á vzdrowił go od

29:

cieleſney choroby/ y iego wierzące.

30:

¶ Pod tym to Ceſárzem Pan Kryſtus śmierć racżył podiąć

Pan Kryſtus v=
márł.

w Ieruzálem od

31:

narodu żydowſkiego/ roku ośḿnaſtego pánowánia iego/ wieku/ iego ſwiętego

32:

żywotá trzydzyeſtego y trzeciego.

33:

¶ Tegoż roku Szcżepaná s. Zydowie vkámionowáli przed Ieruzálem/

Szcżepan s.

gdy im

34:

dowodził prawdziwym piſmem prorockim/ iż pomázáńcá Bożego prawdziwe^o

35:

niewinnie zábili. A to był napirwſzy męcżennik po Pánu Kryſtuſie/ y od niego

36:

napirwſze przeſládowánie Krześćiáńſtwá ſie pocżęło.

37:

¶ Gdy ſie ták przez Apoſtolſkie kazánie/ przez zmartwych wſtánie/ y przez ine

38:

znáki wielka ſłáwá o Pánu Kryſtuſie/ y o krześćiániech iego po wſzytkim ſwie=

39:

cie roſławiłá/ Piłat tedy ty rzecży piſał do Rzymá Ceſárzowi Tyberyuſowi/ o

40:

vmęcżeniu Páná Kryſtuſowym okrutnym/ o zmartwych wſtániu/ y o inych zná

41:

koch iego. Bo ten obycżay v Rzymian/ iż Stároſtowie powinni byli záwżdy

42:

Senatowi obiawiáć nowe rzecży/ ieſli ſie kędy w ktorych krainach dzyały/ zwła

43:

ſzcżá iż nowa wiárá prętko roſłá Krześćiáńſka. Tyberyus dał mieyſce v ſiebie

44:

powieśći Piłatowey s chucią/ przeto ſzedł do Senatu y powiedzyał im thę

45:

rzecż/ á rádził áby był Pan Kryſtus zá ſyná Bożego przyięt w kościele ich. Se=

46:

nat ná to niechciał przyſtáć/ rozgniewał ſie o to więcey iż iemu tey nowiny Pi=

47:

łat nie piſał/ gdyż oni Ceſárzá ſpráwowáli/ ieſzcże nád tho dzyerżąc ſie ſwoich

48:

praw o prziymowániu nowych bogow/ wywołáli nową wiárę Kryſtuſowę s

49:

kościołow/ ktore práwá ieſzcże y dziś trzymáią w Rzymie o prziymowániu no=

50:

wey wiáry. Przeto vſtáwili/ zwłaſzcżá ich przełożony Seianus/ áby Krześćiá=

51:

nie byli wypędzeni z Rzymá/ ieſliby ktorzy przyſzli. Tyberyus záſię tym śmier=

52:

cią groźił/ ktorzyby Krześćiány przeſládowáli álbo oſkarżáli/ przez ſwoy wy=

53:

rok/ y wiele ich potráćił y wywołał vkázuiąc ſwą ſrogość/ zwłaſzcżá nád Se=

54:

ianem y nád Pátrycyámi.

Będąc Ty=

strona: 141

Wiek ſzoſty.

Liſt 141.

¶ Będąc Tyberyus v Aſtury/ Iozephus piſze v Kápreás/ wpadł w niemoc/

wezwał k ſobie Rycerzow/ chcąc po ſobie náznácżyć iednego ze dwu potomkow

ná Ceſárſtwo Káiuſá álbo Tyberyuſá/ vciekł ſie do ſwoich bogow áby mu ob=

iáwili ktoregoby z nich wybráć godnieyſzego ná Ceſárſtwo. Dáli odpowiedź/

ktory napirwey przydzye do ciebie drugiego dniá. Więcey miłował wnucżká

od ſyná niż Káiuſá ſynowcá/ przeto dał znáć wnucżkowi Tyberyuſowi potáie=

mnie/ áby co narániey przyſzedł do niego. Ktory niechciał przyść áżby był pir=

wey iadł. Vprzedził go Káius/ y wybran zá Ceſárzá. Tyberyus potym przy=

ſzedł/ płákał ná ſwoię leniwość. Rzekł tedy Tyberyus Ceſarz Káiuſowi/ że cię

10:

ná ſwe mieyſce zoſtáwiam z obietnice boſkiey/ pátrzże áby był pożytecżen nie ſo

11:

bie tylko/ ále więcey Rzecżypoſpolitey/ á brátá Tyberyuſá nie zá nieprzyiacie=

12:

lá ále zá przyiacielá miał/ ine rzecży ſpráwuy rozumnie/ áby nie tylko ſłowem á=

13:

le y vcżynkiem y przykłádem drugim był. Vmárł wykonawſzy lat ná Ceſár=

14:

ſtwie xxiij/ wieku ſwego miał lat lxxviij.

15:

Látá od národzenia Páná Kryſtuſá 39.

16:

Aligułá cżwarty Ceſarz Rzymſki/ wezwány Káli=grafika

17:

gułá od vbránia woiennego/ álbo też iż no=

18:

śił perły v ſkorni. W woyſce ſie vrodził/ o

19:

ktorym nie ieſt godno áby co o nim piſano/

20:

dla iego ſproſnośći/ wſzákże áby ſie tego dru=

21:

dzy wiárowáli/ nieco o nim nápiſzę krotko. Ten ze trzemi

22:

ſioſtrámi niewſtydliwie ſie w vcżynkach przyrodzonych

23:

ſpráwował/ y z vmárłą ſię tego cżynić nie wſtydził/ cże=

24:

go zakon Boſki y ludzki broni. Gdy to iego bábá obiá=

25:

wiłá Senatom/ przeto odeſłał był ty ſioſtry precż. Był

26:

też odporny Senatowi Rzymſkiemu/ przeto mowił: by Senat Rzymſki miał ie=

27:

dno cżoło/ przećiwiłbych ſie mu. W Ieruzálem y indzyey kazał ſłup ſwoy w ko

28:

ściele Sálomonowym poſtáwić/ áby go chwalono.

Słup Káligulin

Cżego gdy Zydowie nie=

29:

chcieli vcżynić/ wiele ich o to pomordował. Swetonius piſze o iego śmierći/

Swetonius.

iż

30:

gdy w ogrodzye był weſoł/ tám od ſług właſnych był zábit z napráwy

31:

Senatu. Zábita theż iego żoná y corá/ á ná więtſze wzgárdzenie nie pogrzebli

32:

go/ áż ſioſtry ktore był odeſłał przyiechawſzy pogrzebły go/ gdzye thám były

33:

wielkie ſtráchy w onym domu ogrodnicżym/ áż muſiano ten dom ſpalić/ miał

34:

lat dwádzyeściá y trzy/ á pánował cżterzy. Po iego śmierći nálezyono wiele

35:

ſłoykow trućin/ ktore gdy do rzeki wmiotano/ wiele ſie ryb od nich potruło áż

36:

pływáły po wirzchu wody.

37:

¶ Widząc Rzymiánie okrutność Ceſárzow á ſkáżone obycżáie ich/ chcieli záſię

38:

Monárchią zátráćić/ ktora ſie od Iuliuſá pocżęłá/ á ná ſtáry obycżay záſię

39:

Dyktatorſki náſtępić/ áby záſię Mágiſtratus álbo Ráyce zupełną mocą ſwo=

40:

ią Rzecżpoſpolitą ſpráwowáli/ ále temu byli ná odpor wſzytko Rycerſtwo y

41:

lud poſpolity/ boiąc ſię łákomośći á ſpolnych buntow Senatorſkich przećiw

42:

vbogim. Przeto wybráli Klaudyuſá Tyberiuſá wuiá Káiuſowego zá Ceſárzá/

43:

mężá ćichego y łáſkáwego. Przyiechał tego cżáſu do Rzymá chytry Herod A=

44:

grypá/

Agrypá.

będąc nieprzyiacielem Rzymiánom dla zábicia Káiuſá (bo był nań łá

45:

ſkaw/ y przełożył go ná ſwoy urząd w Ieruzálem) chcąc roſterk vcżynić mie=

46:

dzy imi á Klaudyuſem/ ktory nád ich wolą wybran zá Ceſárzá/

Klaudyus Tybe=
ryus.

rádził im y

47:

chciał im tego pomagáć/ áby Klaudyus nie był Ceſárzem. Poſłáli go tedy z

48:

inymi do Klaudyuſá/ áby ſie ná ten ſtolec Ceſárſki nád ich wolą nie brał/ by s

49:

tego co złego miedzy Rzecżąpoſpolitą álbo wnętrzne walki nie vroſły. Szedł

50:

Herod á poſzeptał Klaudyuſowi áby Ceſárzem był/ gdyż mu wſzyſcy Rycer=

51:

ſtwo y lud poſpolity przyzwalamy. Tym więtſzą chuć miał ktemu Klaudyus/

przyzwolił te=

strona: 141v

Kſięgi wtore

przyzwolił tedy ná Ceſárſtwo. Zoſtawſzy Ceſárzem/ s przywodu Herodá dał

pośćináć ty ktorzy byli przycżyną śmierći Káiuſowey/ y ty wſzytki przyiął kto=

re był Káius wywołał/ á Troianom iáko oycżycom pobor odpuśćił.

Látá od národzenia Páná Kryſtuſá 43.

Laudyus Tyberyus piąty Ceſarz/ ſtriy Káligulin/

ktory ſie w Lugdunie vrodził/ ná Ceſárſtwo wybran w boiáźni

od Rycerzow. Abowiem gdy ſłyſzał iż Rzymiánie chcieli wyko=

rzenić Ceſárze dla zbytkow ich/ ſkrył ſie zá drzwi/ áż go ſłudzy wy=

wiedli ná koronowánie przezdzyęki. A od thego cżáſu elekcya ná

10:

Rycerze przyſzłá/ á Senat potwirdzał. Wzyął Brytánnią y wyſpy morſkie/ grafika

11:

ktore zową Orkádes/ ácżkolwiek s trudnoſcią. Vmiał

12:

Greckie y Láćińſkie/ ále był rozumu nieſtałego/ ſtąd go

13:

mátká Antonia zwáłá ludzki dziw. Miał trzy żony/ pir=

14:

wa Betyná/ druga Meſáliná/

Betyná.
Meſáliná.

tá byłá ták wielka gámra=

15:

tká iż przychodziłá Semiramis/ chodziłá potáiemnie do

16:

domu gościnnego/ przeto o niey Poetowie piſáli: Ter

17:

quinque viris laſſata nondum ſaciata receſſit &c. k temu

18:

też pánny y pánie ćwicżyłá. Trzecia Agrypiná/ ktora iuż

19:

miáłá ſyná Neroná s pirwſzym mężem/

Agrypiná.

dla ktorey był

20:

Meſálinę zábił/ s ktorą miał ſyná Brytánnikuſá/ á boiąc ſie Agrypiná by ten

21:

Brytánnikus od oycá nie był wybran ná Ceſárſtwo/ otrułá Ceſárzá w grzy=

22:

biech ktore rad iadał/

Brytánnikus.
Grzyby.

á zwał ie pokármy boſkiemy/ iż ſie to ſámy rodzą bez pra=

23:

cey. Po śmierći długo chowan bez pogrzebu táiemnie/ áby doroſł Nero iego

24:

páśirb. Pánował lat czternaſcie.

25:

Rozdzyał piąty Kſiąg wtorych.

26:

Atá od národzenia Páńſkiego xlv/ á po vmęcże=

27:

niu Páná Kryſtuſá xij/ rozeſzli ſie Apoſtołowie á zwolennicy

28:

po wſzytkich kráinach ſwiátá/ kázáć ſłowo Boże wſzelkiemu

29:

ſtworzeniu/ krzcżąc lud rozmáity w duchu á w wodzye. Dru=

30:

giego roku pánná Márya mátká Páná Iezuſá s ciáłem álbo

31:

s ſwiátem rácżyłá ſie rozłącżyć/ według niektorych Dokto=

32:

row mnimánia miáłá wieku ſwoiego lat lx.

33:

¶ Tegoż cżáſu wielebny Iákub Apoſtoł/

Iákub ſwięty.

brát rodzony Ianá Ewányeliſty/

34:

przyſzedł do Hiſzpániey. A gdy widzyał lud proſty/ ktorzy iego náuki poiąć nie

35:

mogli/ wroćił ſie do Ieruzálem/ każąc y vkázuiąc prawdziwą drogę náuki

36:

Páná Kryſtuſá w wierze ſwiętey Krześćiáńſkiey/ potwirdzáiąc náuki á ſłow

37:

ſwoich rozmáitemi cudy/ Doktory pogáńſkie zháńbiwſzy/ y náwiodł thám ná

38:

wiárę Krześćiáńſką Hermoieneſá y Filetá wieſzcżki. Ale Abiátár kápłan Zy=

39:

dowſki poruſzył lud poſpolity przećiw iemu/ poiman á przywiedzon przed He=

40:

rodá Agrypę/ iáko w dzyeiach Apoſtolſkich ſtoi piſano.

Aktá Apoſtolſkie

Poſłał krol Herod rę=

41:

ce áby vćiſnął niektore s kościołá/ dał tedy ściąć Iákubá s.

Iákub S. ſcięt.

Bacżąc iż ſie to

42:

podobáło drugim Zydom/ poimał też y Piotrá s. ále z zrządzenia Boſkiego An

43:

yoł go wywiodł z więzyenia w nocy/

Piotr s. wywie=
dzyon.

á roſkazał áby ſzedł ludzyom przepowie=

44:

dał ſłowo Boże. Okrutnośći Herodowey Bog długo ćirpieć niechciał takież

45:

báłwochwálſtwá/ ábowiem ná ſwięto w kościele vbrał ſie koſztownie w kro=

46:

lewſkie odzyenie/ y kazał ludzyom. Zydowie s pochlebſtwá mowili: Boży tho

47:

głos á nie cżłowiecży/ ſtąd mu chwałę y cżći boſkie wyrządzáli/ á on ſie w tym

48:

kochał. Weyrzał ná ſię/ vyrzał ptaká ktory mu wleciał ná głowę.

Bąk ptak.

Iozephus

49:

piſze/ przychyliwſzy ſie rzekł: áto ia bog wáſz vmieram. A powiedał mu tho

wieſzcżek kie=

strona: 142

Wiek ſzoſty.

Liſt 142.

wieſzcżek kiedy ieſzcże był w więzyeniu v Tyberyuſá pirwſzego/ iż ptak śmierć

iego miał známionowáć.

Herod zdechł.

Piątego tedy dniá sſtáłá ſie nád nim pomſtá Boża

iáwna/ iż robacy żywot iego bez przeſtánia gryźli áż do śmierći. Słyſząc Klau

dyus o Agrypy śmierći/ ſyná iego vſtáwił ná Zydowſkim kroleſtwie. Wſpárli

ſie o to Senaći Rzymſcy mowiąc/ iż nieſłuſzno młodemu ták wielkie kroleſtwo

ſpráwowáć/ gdyż ſámego ieſzcże trzebá komu ſpráwowáć. Przyſtał ná ich rá=

dę Klaudyus/ áby tylko ná powieciech roſkázował zá Iordanem iáko vrzę=

dnik/ á Kuſpiuſá poſłał zwirzchnieyſzym nádeń/

Kuſpius.

ktory w Syryey wſzyth=

kim roſkázował. ∴ ∴ ∴

10:

Rozdzyał ſzoſty/ o Pietrze ſwiętym Námiáſt=

11:

ku Páná Kryſtuſowym/ y o inych Apo=

12:

ſtolech á Zwolennikach.

13:

Gdy iuż roſłá Krześćiáńſka wiárá/ y przychodzi=

14:

łá w poſłuch wiele ludzyom. Cżárt będąc s tego zawiſny/ po=

15:

budził Symoná Sámariyſkiego cżárowniká áby ſzedł do Rzy

16:

ma/

Symon cżárno=
kſiężnik.

gdzye byłá głowá wſzytkiego ſwiátá/ s Sámáryey. A gdy

17:

przyſzedł/ cżynił wiele kuńſztow y dziwow cżártowſką mocą/

18:

y zwiodł wiele ludzi iż go zá bogá chwalili/ y ſłup mu ku chwa grafika

19:

le poſtáwili/ ále nie długo trwa

20:

boſtwo chytrze nábyte. Abo=

21:

wiem Piotr s. poſtánowiwſzy

22:

pirwey w Azyey kościoły ſwię=

23:

te/ zwłaſzcżá w Antyochiey bi=

24:

ſkupſtwo wielkie záłożywſzy/

25:

ná ktorym był ſiedḿ lat/ przy=

26:

ſzedł do Rzymu/ bo tám bacżył

27:

mieyſce ſłuſzne ku záłożeniu

28:

ſtolcá przełożeńſtwá ſwiętego

29:

ku chwale Bożey/ cżęſcią też á=

30:

by zháńbił náukę Symoná Sá

31:

máriyſkiego/ ktorego theż byli

32:

przed tym w Sámáryey z iego

33:

fáłeſzną náuką zháńbili a wy=

34:

pędzili zwolennicy/ gdy rozmá=

35:

ite cudá dzyáłał/ latał/ krześił

36:

vmárłe/ y ine rzecży tylko v=

37:

zdrowić nie mogł nikogo. A

38:

gdy widzyał Apoſtoły y zwo=

39:

lenniki ludzi vzdrawiáć przez

40:

kłádzyenie rąk/ zlękł ſie y dzi=

41:

wował ſie/ przynioſł im pienię=

42:

dzy/ złotá/ y ſrebrá/ proſząc á=

43:

by mu theż dáli tákiego duchá

44:

ſwiętego/ áby też tákie cudá

45:

dzyáłał á duchá ſwiętego ro=

46:

zdawał/ obiecuiąc ſie okrzćić

47:

ále obłudnie. Tedy mu Piotr s. rzekł: Pieniądze twoie niechay będą tobie ná

48:

potępienie/ ábowiem mnimałeś dáry Boſkie zá pieniądze kupowáć. A thu ſie

napirwey

strona: 142v

Kſięgi wtore

napirwey w nowym zakonie pocżęłá Symonia/ to ieſt ſwiętokupſtwo/prze=

to tákie zową Symoniacy.

¶ Przyſzedł tedy Piotr s. do Rzymá látá pánowánia Klaudyuſá iiij. A gdy

tám powiedał ſłowá y dáry Páńſkie/ oświećił wſzythek Rzym náuką ſwoią

przez ſłowo Páńſkie/ á Symonowá fáłeſzna náuká zemdláłá/ dla cżego prośili

Rzymiánie Márká vcżniá ſwiętego Piotra/ áby ty ſłowá piſał ktore Piotr s.

powiedał/ á ſpiſawſzy im rozdał ná náukę y pámięć/ y vcżynił ták. Piotr s. wi=

dząc lud ktemu przychylny/ zákłádawſzy kośćioły/ rozdał do nich piſmo ſwięte

ku cżytániu poſpolitemu cżłowieku. Ten też Márkus Egipcyánom napirwey

10:

ſłowo Boże powiedał.

Márek Ewán=
yeliſtá.

Miał Piotr s. żonę s ſobą y corkę Petronellę/ gdy do

11:

Rzymá przyſzedł. Zoná też byłá męcżennicą przy drugich/ ále corká iż byłá cu=

12:

dna/ nápierał ſie iey ieden pogánin. Piotr s. vprośił to v Bogá iż byłá febrą

13:

ſkarána/ á potym ią obiecał ná poſługę dáć gośćiom Krześćiáńſkim/ odſtąpi=

14:

łá od niey febrá/ y zeſzłá s ſwiátá pánną. A ták látá od národzenia Páńſkiego

15:

xlvj/ á Klaudyuſowego pánowánia iiij/ Piotr s. záłożył kościoł w Rzymie na

16:

pirwey Krześćiáńſki/ nád ktorym był przełożonym lat xxv/ według Ieroni=

17:

má s.

Stolec Papieſki
záłożon.

Trzymał przed tym ná wſchod ſłońcá kościoł Krześćiáńſki w Poncie/

18:

Gállácyey/ Kápádocyey/ Bityniey/ y Antyochiey/ ták iż rządził kościoł ſwię=

19:

ty Krześćiáńſki zá żywotá ſwoiego lat xxxiij. Od tego cżáſu w Rzymie pocżęli

20:

być Krześćiánie/ y w inych mieściech poſtronnych/ do ktorych po ſobie ſłał po=

21:

ſły ſwoie błogoſłáwione męże/ to ieſt/ Apollinárá do Ráwenny/ do Metys

22:

Klementá/ do Trewerym w Gálliey trzech mężow/ Wáleryuſá/ Eukáryuſá/

23:

y Máternuſá.

Ráwenná.
Metys.
Trewerym.

A gdy przez gory Alpes przeſzli/ vmárł ná drodze Máternus nie

24:

dáleko Argentyny/ polękli ſie towárzyſze iego/ pochowawſzy go wroćili ſie

25:

do Rzymá/ powiedzyeli co ſie ich towárzyſzowi sſtáło. A ták Piotr s. dał im

26:

páſterſką laſkę áby ſzli á tknęli go ią/ áby wſtał z martwych/ tákże vcżynili/ y

27:

ták ſie sſtáło/ był w grobie dni xxxiij/ tákże wiele lat rządził kościoł po Eu=

28:

káryuſie y Wáleryuſie w Trewerym y Agrypinie. Vkázuią ieſzcże y dziś tę la=

29:

ſkę w Trewerym y w Agrypinie rozdzyeloną. Aryentyná theż tego cżáſu ná

30:

Krześćiáńſką wiárę náwroconá/ gdzye y kościoł ſwiętego Piotrá więtſzego

31:

był záłożon ná ten cżás.

32:

¶ Neron ná ten cżás Krześćiány mordował rozmáitemi mękámi/ z namowy

33:

inych.

Neron okrutny.

Szedł k niemu Piotr s. áby vbłagał okrutniká/ á żeby przeſtał roźle=

34:

wáć krwie Krześćiáńſkiey. V pirwſzego kámieniá zetkał ſie z nim Pan Kry=

35:

ſtus/ Piotr mu pocżćiwość wyrządził á rzekł: Pánie gdzye idzyeſz? Rzekł Pan

36:

Kryſtus/ idę do Rzymá ábych był drugi raz vkrzyżowan. Ná tym mieyſcu po=

37:

tym káplicę zbudowano. Piotr obacżył iż to o śmierć idzye/ wroćił ſie/ vſta=

38:

wił po ſobie Klementá/ ktoremu ſtolec s kościołem porucżył/ mowiąc: Táko=

39:

wą moc tobie dawam ſpráwowáć kościoł Krześćiáńſki/ iáką mi dał Pan Kry

40:

ſtus. Potym od Neroná okrutnego śmierć podiął poſpołu y s Páwłem s. w

41:

Rzymie/ látá od národzenia Páńſkiego lxx. Ten to Piotr s. był rodzic z Gáli=

42:

leey z miáſtá Bethſáidá/ ſyn Ianow/ á Andrzeiow brát/ ktory też przed tym zá=

43:

przał ſie Páná Kryſtuſá s przygody/ iáko o thym ſzyrzey piſmo ſwięte po=

44:

wieda w Páſyach.

45:

Aweł ſwięty Zyd był z narodu Beniámin/ z miáſtecżká

46:

Giſzkalis/ ten też ieſt zá iednego Apoſtołá pocżytan wielkiego/ ácżkol=

47:

wiek ieſzcże nie był Krześćiáninem zá Páná Kryſtuſá. Ten był poſłan

48:

od oycá s Cylicyey do Ieruzálem ná náukę/ á porucżon mężowi vcżonemu Gá=

49:

málilowi/ od ktorego náucżon był piſmá w rozmáitych náukach/ thák iż był

50:

wielce vcżony. A w ten cżás gdy Szcżepaná s. kámionowano przed miáſtem/

51:

dzyerżał ſuknie/ y drugich ſtrzegł tych ktorzy ná Szcżepaná s. kámienim ćiſká=

52:

li Prośił Szcżepan s. Páná Bogá zá nim widząc młodzyeńcá godnego/ áby

go racżył

strona: 143

Wiek ſzoſty.

Liſt 143.

grafika

go racżył lepſzym rozumem o=

świećić/ y sſtáło ſie ták. Abo=

wiem gdy iuż Krześćiáńſką ſzko=

łá roſłá z wielką ſławą y rozſzy=

rzánim w Dámáſzku/ Biſkupo=

wie y kápłani Zydowſcy nie má=

iąc ná ten cżás vcżeńſzego y go=

dnieyſzego nádeń/ dawſzy mu li=

ſty z zupełną mocą/ poſłáli go do

10:

Dámáſzku/

Dámáſzek miá=
ſto.

áby zwyciężywſzy pi=

11:

ſmem Krześćiány pirwey/ ku

12:

śmierći przypráwiał. Iádąc te=

13:

dy do Dámáſzku/ oświećił go

14:

Pan Bog rozumem przez dobre

15:

poſelſtwo/ to ieſt Ewányelią/

16:

gdzye tho ſam powieda o ſobie:

17:

Nie wzyąłem ia Ewányeliey od

18:

cżłowieká/ ále z obiáwienia Pá=

19:

ná Kryſtuſowego. Thámże o=

20:

krzcżon w Dámáſzku od Aná=

21:

niaſzá zwolenniká iednego Páná

22:

Kryſtuſá. Máiąc tedy towárzy=

23:

ſtwo z Bárnábą zwolennikiem/

24:

s Piotrem/ Ianem/ Iákubem/

25:

chodzili po rozmáitych kráinach/

26:

każąc y náwracáiąc lud ſproſny

27:

ná krześćiáńſką wiárę/ ták przez

28:

piſánie iáko przez mowę/ przeto

29:

był wezwan Páweł Doktor y zwolennik pogáńſki.

30:

¶ Potym ſzedł do Hiſzpániey do miáſtá Narbony/ thám wiele ludzi ná krzeſt

31:

ſwięty náwroćił/ y vſtáwił tám vcżniá ſwego Páwłá biſkupem/ tákże też y w

32:

inych mieściech w Gálliey vdzyáłał. Potym záſię do Ieruzálem przyſzedł wto=

33:

rego roku pánowánia Neroná/ á tám był poiman od Stároſty Zydowſkiego

34:

Feſtuſá á poſłan do Rzymá/ bo Zydowie nie śmieli mordowáć áni ſadzáć ża=

35:

dnego Rzymiániná/ bo był iego ociec tym obycżáiem Rzymiánin: Ná ten cżás

36:

Rzymiánie chcąc wſzytkiemu ſwiátu roſkázowáć/ vſtáwili ták/ ktoreyby zyemie

37:

álbo miáſtá chcieli doſtáwáć przez moc álbo dobywáć/ ieſliby ſtárſzy onego

38:

miáſtá wyſzli przećiw im dáiąc ſie im ná łáſkę/ tedy ty ſtárſze bráli ſobie w to=

39:

wárzyſtwo do Rzymá iż też byli Rzymiány/ y w rádę niektore godnieyſze bie=

40:

rano. Gdy tedy Rzymiánie przećiw Tárentſkim z woyſkiem ciągnęli/ Páwłow

41:

ociec iáko ſthárſzy z rády y z drugimi zacznymi ludźmi wyſzli przećiw Rzy=

42:

miánom/ s tey przycżyny Páwłá s. ociec był Rzymiáninem. Będąc thedy w

43:

Rzymie Páweł s. pod ſtrażą dwie lecie/ tám z Zydy rozmáite rozmowy miał

44:

około piſmá ſwiętego/ thák iż ich wiele ná Krześćiáńſką wiárę náwiodł. Pu=

45:

ſzcżon potym przez Neroná y wolno chodził/ ludzyem rozmáitym każąc y piſząc

46:

przez liſty. Po rozmáitym przeſládowaniu ktore podeymował dla krześćiań=

47:

ſkiey wiáry/ przez ſtárſze był oſkárżon do Neroná/ iż wiele ludu ná ſwą wiárę s

48:

Piotrem s. náwiedli. Poimáni y posćináni od Neroná w Rzymie.

49:

¶ Ten to Páweł s. ktory piſał liſty vcżone á ták wymowne/ iż nigdy wymo=

50:

wnieyſzych ſwiát nie miał w piſániu ſwiętym/ ktore

Epiſtoły Páwłá
ſwiętego.

kośćioł Krześćiáńſki przy=

51:

iął y powiedał ludzyom ku náuce/ záwięzuiąc w ſobie ſtáry y nowy zakon grun=

52:

townie. Do Rzymian ieden po łáćinie. Do Koryntow Grekow dwá. Do Gá=

53:

látow ieden. Do Ephezyow ieden. Do Filipenſow ieden. Do Kolocenſow ie=

den. Do

strona: 143v

Kſięgi wtore

den. Do Teſſalicenſow dwá. Do Tymotheuſzá dwá. Do Tytuſá ieden. Do Fi=

lemoná ieden. A ktorą do Zydow piſze/ wątpliwa ieſt áby on piſał/ gdyż ſie ſło=

wá z inemi w wymowie nie zrownawáią.

Arek Ewányeliſtá/ ktoremu było właſne imię Ian/

Márek s.

z na=

rodu Lewi/ vcżeń ſwiętego Piotrá był. Piſał wiele piſmá ſwiętego z

vſt Piotrá ſwiętego/ ktorego widząc ſtałosć Piotr s. poſłał go do A=grafika

lexándryey miáſtá w Afryce/

Alexándrya.

gdzye tám obiawiał

Kryſtuſá. Był potym w Aquileiey/

Aquileia.

tám theż lud

náwroćił ná Krzesćiáńſką wiárę/ y piſał ſwiętą

10:

Ewányelią/ gdzye tám ieſzcże iego ręki piſmo nie

11:

dawno bylo/ potym ie do Wenecyey y s ciáłem

12:

przynieſiono. Okrzćiwſzy Ermágorá mieſzcżániná

13:

w Aquileiey/

Ermágorá.

wybrał go Piotr ſwięty Biſkupem

14:

Aquileieńſkim. Szedł potym Márek ſwięty do

15:

Alexándryey/ miał tám wielką wdzyęcżnosć v lu=

16:

du poſpolitego/ ták w piſaniu iáko w kazániu/ y

17:

wiele ludu náwroćił ná Krześćiáńſką wiárę. A

18:

ták był przykładny/ iż ſobie palec wtory vciął/ a=

19:

by nie był godzyen kápłanem być. Widząc pogáń=

20:

ſcy biſkupi iż ich kościoły przezeń niſzcżáły/ wrzu=

21:

ćili mu powroz na ſzyię/ tárgáli go thám y ſám áż vmarł/ pochowan do Krze=

22:

śćian/ á potym do Wenecyiey przez kupce przynieſion.

23:

Vkaſz Ewányeliſtá y zwolennik/ rodzáiem s Syryey z

24:

miáſtá Antyochiey/ vcżony w Láćińſkim y w Greckim ięzyku/ s Páw=

25:

łem s. chodził áż do końcá rosſiewáiąc ſłowo Boże wſzędzye/ o ktorym grafika

26:

Páweł s. cżyni zminkę w ij rozdzyale do Koryn=

27:

tow. Będąc theż z nim w towárzyſtwie/ wielkich

28:

trudnośći ſpołu vżywáli. A gdy iuż ſłyſzał y cży=

29:

tał dwu Ewányeliſtow/ to ieſt/ Márká s. po łá=

30:

ćinie/ á Máttheuſzá po żydowſku piſáć ſwięte pi=

31:

ſmo Ewányeliey/ on tez poduſzcżon Duchem s. w

32:

Acháie w Grecyey

Acháia.

piſał po Grecku s powieśći á

33:

náuki Páwłá s. y drugich Apoſtołow ſwiętą E=

34:

wányelią/ przez oſobliwe przykłády/ ktorą oświe

35:

ćił wſzytek wſchod ſłońcá. A iż ſam był Dokto=

36:

rem w lekárſtwie cieleſnym/ piſmo iego więtſzym

37:

lekárzem duſznym zoſtáło. Piſzą też niektorzy iż s

38:

pánną Márią cżęſte widzenie miewał/ ſłużył iey/

39:

y pocżćiwość wyrządzał/ od ktorey wiele ſłyſzał y

40:

náwykł tych rzecży ktore ſie około Páná Kryſtuſá y około iey tocżyły náprzo=

41:

dku/ zwłaſzcżá około Anyelſkiego zwiáſtowánia/ národzenia/ y inych rzecży.

42:

Przeto w piſmie ſwiętym ſwoim vkazał y nápiſał rodzay Páná Kryſtuſow od

43:

Dawidá krolá wynidź. Piſał też o pánnie Máryey tymi ſłowy: Zá dniow o=

44:

nych/ to ieſt zá Herodá krolá/ był kápłan imieniem Ioáchim etc. Piſze theż

45:

Dámáſcenus iż vmiał ſubtylnie wykonterfowáć cżłowiecże oblicże według

46:

málárſkich ſztuk/ s tey przycżyny lud poſpolity mnima być/ iż on obrázow wie=

47:

le pánny Máryey ſwą ręką/ pátrząc ná iey oblicże/ wykonterfował/ ktorych

48:

mienią być w Rzymie dwá/ w Lorecie drugi/ theż y v nas w Cżęſtochowey/

49:

ktorą mienią być z Ruśi/ á do Ruśi z Grecyey przyść. A chcociaby y ták było/

50:

tedy obraz iáko y drugi. Piſał też Lukaſz s. dzyeie Apoſtolſkie/ ktore przy ſwię

51:

tym piſmie ſtoią. Wypełniwſzy lat lxxiiij w ſtanie dzyewicżym s ſwiátem ſie

rozdzyelił

strona: 144

Wiek ſzoſty.

Liſt 144.

roźdzyelił w Gitániey/

Gitánia.

dniá xviij mieſiącá Pázdzyerniká/ ktorego kośći przy=

nieſiono do Konſtántynopolá cżáſu Konſtántego wielkiego.

Attheuſz Apoſtoł y Ewányeliſtá/ żyd z narodu Iudá/ y z

iáwnogrzeſznikow/ to ieſt ze cłá poboru/ wſtąpił ná ſtolec ſwięty po

wſtąpieniu Páná Kryſtuſowym w niebo. Zydom powiedał y piſał ſło grafika

wo Boże. Vmyſlił też y do pogan iść/ á kázáć o

wcielonym ſłowie. Szedł tedy do Etyopiey y do

Afryki/ y kazał. Piſał theż Ewányelią ſwiętą po

żydowſku/ ktorą zoſtáwił bráciey ſwoiey zwolen=

10:

nikom/ zwłaſzcżá Bárnábie gdy ſie z nim rosſta=

11:

wał w vpominku/ ktore ſie pocżynáią w ty ſłowá:

12:

Kſięgi narodu Páná Kryſtuſá syná Dawidowe=

13:

go od Abráámá/ do ktorego napirwey poſzedł I=

14:

záák/ od ktorego Iakob/ od ktorego Iudá etcet.

15:

W ktorych Ewányeliach náprzodku vkazał na=

16:

rod Páná Kryſtuſá/ we środku iego kazánie/ ná

17:

oſtátku iego vmęcżenie/ ktorą też y Bárnábás po

18:

ſwiecie kazał y náucżał/

Bárnábás.

chodząc po rozmáitych

19:

kráinach y miáſtach/ thák iż ná ktorego chorego

20:

położył ſwiętą Ewányelią/ był zdrow. Chodząc tedy po Murzyńſkiey zyemi/

21:

wiele ludu náwroćił y kościołow zákłádał ná Krześćiáńſką wiárę/ iáko Au=

22:

guſtyn s. piſze iż s cżarnych iáſne podzyáłał/ náucżáiąc ſłowá Bożego áż do grá

23:

nic ſwiátá. A gdy pánnę iednę Ephijenią Pánu Bogu ku cżći krztem ſwiętym

24:

oświęćił ze dwiemá ſty pánien/

Ephijenia.

przebit od ſługi krolewſkiego rohátyną przed

25:

ołtarzem. Przepuśćił ná krolá tego Pan Bog niemoc/ w ktorey ſie ſam zábił.

26:

Máttheuſz potym obiáwił poſpolitemu ludu przez widzenie/ áby wybráli ſo=

27:

bie zá krolá brátá krolá zeſzłego/ ktory tez był brátem Ephijeniey/ ktorego był

28:

okrzćił Máttheuſz s. tákże vcżynili. Krolował lat lxx z wielkim rozſzyrzániem

29:

ludzi Krześćiáńſkich/ ták iż wſzytká Etyopia byłá Krześćiáńſtwo/ wiele ko=

30:

ściołow záłożywſzy/ nád ktorymi był ieden kleſzcżeniec przełożonym/

Ewnuchus.

ktory bo=

31:

żą chwałę w kościele ſwiętym rozmnażał/ á tego kleſzcżeńcá był okrzćił Filip

32:

s. Támże potym wiele Biſkupow náwybierano Krześćiáńſkich y Arcybiſku=

33:

pow/ nád ktorymi ſtárſzym był iáko Pátryárchá Pop Ian/ o ktorym ieſzcże y

34:

dziś ſłychamy/

Pop Ian.

iż dzyerży namiáſtek iego wiárę Krześćiáńſką/ ácż po cżęśći

35:

zwáryowáną przez Máchometany.

36:

Aciey ſwięty Apoſtoł z narodu Iudá Bethlámit/ ktory

37:

ná Iudaſzowo mieyſce był poſadzon po niebo wſtąpieniu Páná Ie=

38:

zuſá/ podiął mękę krzyżową gdy w żydoſtwie ſłowo boże powiedał.

39:

Homaſz Apoſtoł ſwięty/ rzecżon był niedowiárek/ iż nie

40:

rychło vwierzył zmartwych wſtániu Páná Iezuſá/ chodził powiedáiąc

41:

ſłowo Boże/ Pártom/ Medom/ Perſom/ Hirkanom/ Brágmánom.

42:

Szedſzy też do Indyey máłey y wielkiey Migdonią krolową y inych wiele ná=

43:

wroćił ná Krześćiáńſką wiárę/ támże y Krześćiáńſkich kościołow wiele záło=

44:

żył/ ktore ieſzcże pocżęśći ſtoią do tego cżáſu. Piſze Chryzoſtom/ iż przyſzedł też

45:

do tych kráiow gdzye krolowie byli ktorzy Páná Iezuſá náwiedzáli/ pokrzćił ie.

46:

Potym od pogan był vpalon bláchámi żeláznymi/ y wrzucon w ogień włocż=

47:

niámi przebodzyony. Ciáło iego od Krześćiánow było przynieſiono do miá=

48:

ſtá Edeſſy.

Edeſſá.

49:

Ndrzey ſwięty Symoná Piotrá brát/ w Scytyey álbo w

50:

Tátárzech ſłowo Boże rosſiewał/ v Patrow Acháie miáſtá od Ráyce

51:

Egea poiman y wſádzon/ potym vkrzyżowan/ iáko y brát Piotr s. gło=

B b 2

wą ná doł o=

strona: 144v

Kſięgi wtore

wą ná doł obroćiwſzy. Maxyllá żoná tego Egeá

Maxyllá.

dáłá go pocżćiwie pochowáć

pomázawſzy drogimi maściámi. Ciáło iego potym zá Konſtántego wielkiego

przynieſiono do Konſtántynopolá poſpołu s ciáłem Lukaſzá s. Głowę ie^oPi=

us Papieſz wtory do Rzymá przynioſł/ á w kościele Piotrá s. położył.

Vdás Thádeus brát Symoná Kánáneyſkiego y Iákubá

mnieyſzego/ w Mezopotámiey Ewányelią ſwiętą rosſiewał. Abágá=

ruſá krolá vzdrowił/ támże od pogan vmęcżon.

Artłomiey w licżbie ſzoſty Apoſtoł/ z narodu krolow In=

diyſkich/ ſłyſząc o Pánie Iezuſie/ przyſzedł dobrowolnie do niego do Ie=

10:

ruzálem/ y sſtał ſie iego zwolennikiem. Przepowiedał ſłowo Boże w

11:

Likáoniey w Armeniey. A gdy do Albániey miáſtá przyſzedł/ ſłup cżártá A=

12:

ſtárdá sſtał ſie niemym/ gdy żadney odpowiedzi ludzyem pogáńſkim nie mogł

13:

dáć/ tám Polemoná krolá onego miáſtá/ krolową/ y ze dwánaſcie miáſt ludzi

14:

ná Krześćiáńſką wiárę okrzćił/

Polemon.

y cżártá onego związánego łáńcuchy ludzyem

15:

vkazał. Dla cżego kápłani onego cżártá podwiedli nań brátá Polemonowe=

16:

go okrutniká/ iż go dał bić/ męcżyć/ potym żywo odrzeć s ſkory. Potym od krze

17:

śćiánow pocżćiwie pochowan/ ále od pogánow w morze wrzucon y s ſkrzynią/

18:

o ktorym piſze Theodorus/ iż przypłynęło ciáło iego pod wyſep Lipparym/

Lipparym.

kto=

19:

re gdy wyięto/ poſłano do Benewentu/ á potym do Rzymá.

20:

Arya Mágdálená zwolennicá iedná Páná Kryſtuſowá

21:

byłá/ ktora w żydoſtwie wiele corek przechodziłá cudnoſcią. Daná by=

22:

łá w małżeńſki ſtan do miáſtecżká Mágdálá/ przez przycżynę mátki

23:

Lázárzowey ſioſtry. Ale rychło z weſela á z roſkoſzy/ tákież krotofilámi zwie=

24:

dzyona/ żádnie ſwoią cudnoſcią ſzáfuiąc/ vciekłá od mężá do Ieruzálem ná

25:

ſwą wolą/ przyrodzony wſtyd ſtráćiłá wydáiąc ſie ná obłudność ſwiecką/ kla=

26:

ſztor cżártowſki záłożyłá. Iednego cżáſu ſłucháiąc kazánia Páńá Kryſtuſowe=

27:

go/ ktory wielki ſtrách grzeſznikom w ten cżás opowiedał/ przyſzłá k ſobie/ płá

28:

káłá gorącym ſercem rzewniwie żáłuiąc zá ſwe wyſtępki. Przyſzłá tedy do Pá=

29:

ná Iezuſá vmyſlnie/ ktory ná then cżás był v Symoná w Gállileey w Chanie

30:

miáſtecżku/ pádłá do nog iego płácżąc á łzámi ie vmywáiąc/ włoſy vcieráłá y

31:

cáłowáłá/ ſłoiek drogiey maśći wylawſzy ná głowę iemu/ prośiłá odpuſzcże=

32:

nia grzechow. Rzekł iey Pan Kryſtus/ iáko Ewányelia s. powieda: O niewiá=

33:

ſto odpuſzcżone tobie grzechy/ wiárá twoiá zbáwioną cię vcżyniłá. Po w niebo

34:

wſtąpieniu dom dawſzy vbogim/ ſzłá ná puſzcżą/ y pokutowáłá tám mieſzkáiąc

35:

lat xxx/ nikomu nieznáioma vmárłá. Po śmierći ciáło iey przynieſiono do

36:

Márſyliey miáſtá ktore w Gállileey ieſt/ y pochowano ie pocżćiwie.

37:

¶ Tego cżáſu byli ći Poetowie/ Stácyus/ Lukanus/ Perſyus/ y Filozopho=

38:

wie: Stoikus/ Seneká/ y Dyonizyus Argiopágitá Aſtronom/ ktory gdy Pan

39:

Kryſtus racżył ná krzyżu vmieráć/ mowił: Albo Bog w náturze cżłowiecżey

40:

ćirpi/ álbo ſie wſzytek ſwiát ſkáźi/ bo nád przyrodzenie było záćmienie ſłonecżne

41:

pod pełnią/ gdyż iedno ná nowi Mieſiącá bywa.

42:

Látá od národzenia Páná Kryſtuſowego 57.

43:

Ero okrutny ſyn Domicyuſá Enobárbá á mátki A=

44:

grypiny/ zoſtał Ceſárzem w Rzymie przez przycżynę Klaudyuſá/

45:

ktorego corę miał Klaudyą. Zony iego były Oktáwia y Sábiná

46:

Popea/ ktore ſpoymował pobiwſzy im męże/ pánował lat xiij/

47:

mieſięcy viij. Piſze o nim Swetonius iż był do piąći lat mierny/

48:

vcżył ſie piſmá rozmáitego od Seneki/ á potym ná wſzytki złe rzecży/ niecnoty/

49:

brzydliwośći/ y okrucieńſtwá ſie vdał/ ták iż nie ieſt godno áby co o im dobre=

go piſano/

strona: 145

Wiek ſzoſty.

Liſt 145.

grafika

go piſano/ Káliguły wuiá ſwego obycżáiow po=

cżął náſládowáć/ y ieſzcże go w nich przechodził.

Wſzytkim dobrym nieprzyiacielem był/ połowicę

Senatu pobił/ w lubośći cieleſney przećiw przy=

rodzeniu y zakonowi ſie kochał/ ták iż mátce y ſio=

ſtrom właſnym w tym nie przepuśćił/ mátkę zá=

bił brátá/ żonę/ y ſioſtrę. Godował záwżdy od po

łudnia áż do połnocy. A kto náſládował iego oby

cżáiow/ ná ten był łáſkaw/ y vbogáćił go vrzędy.

10:

Ták vtrátnym był/ iż kazał ſieći dzyáłáć ze złotá/

11:

á ryby imi łowić/ á obierzwy z iedwabiu. Muły ko

12:

wał ſrebrnymi potkowániu. Vtráćiwſzy rzućił ſie

13:

do poſpolitego ſkárbu y do kościołow/ wſzákże na=

14:

więcey ná budowániu koſztownym w ktorym ſie

15:

kochał/ vtráćił. Stáre budowánie w ſzeſciorę zá=

16:

palił w nocy/ á ná ogień pátrzył z wieże ſwoiey/ we=

17:

ſeląc ſie á ſpiewáiąc/ y mowiąc: Odnoẃcie ſie przez ogień ſtáre páłace Rzym=

18:

ſkie/ á ták więtſzą połowicę miáſtá ſpalił/ gorzáło ſześć dni w ſześć nocy. A gdy

19:

przyſzedł lud poſpolity nárzekáć o táką zágubę á morderſtwo ogniowe/

Wtore przeſládo
wánie krzeſćiáńſ=
kie.

záprzał

20:

by to on kazał vcżynić/ ále zrządził fáłſzywe ſwiádki/ ktorzy tę winę wkłádáli

21:

ná Krześćiány/ dla cżego w ten cżás ták wiele Krześćiáńow dał popalić/ iż ie

22:

przez kilká dni y nocy miáſto iednych drew palono/ drugie zá krotofilę miedzy

23:

Lwy miotano. Piotrá y Páwłá s. ku śmierći przypráwił. Senekę zacnego y v=

24:

cżonego mężá Rzymiániná miſtrzá ſwego iádem zábić chciał/

Seneká.

ále niżli mu iad

25:

przynieſiono/ obrał śmierć táką/ dał ſobie żyły záciąć ſiedząc w ciepłey wodzie/

26:

y vſnął do śmierći. Zoná iego tákież ſobie kazáłá vcżynić/ ále przyiaciele iey

27:

rzućili ſie á rány záwiązáli/ wſzákże nie długo żywá byłá. Ten Seneká był przy=

28:

chylny Krześćiánom/ piſał do Páwłá s. liſty/ wychwaláiąc żywot ciáſny á cno

29:

ty przeſtrone krześćiáńſkie. Przeto ku Neronowi iáko vcżniowi ſrogo piſał y

30:

mowił/ áby przeſtał mordowáć ludzi krześćiáńſkich niewinnych okrutnoſcią

31:

ſwoią. S tey przycżyny y z inych Nero miał waśń ná Senekę. Nie mogli iuż

32:

dáley ćirpieć iego okrutnośći tákież obycżáiow ſkáżonych Rzymiánie/ zwła=

33:

ſzcżá gdy żadnemu práwu áni wiáry nie dzyerżał/ á wſzytkim był podeźrzány/

34:

był oſądzon od Senatu nieprzyiacielem oycżyzny/ dla tego był od wſzytkich o=

35:

puſzcżon/ y od właſnych ſług/ przeto vciekł w nocy tylko ſámocżwárt z miáſtá

36:

boſo zákrywſzy tylko głowę y twarz. A gdy vſłyſzał iż po nim pogonia idzye áby

37:

go żywo doſtano/ chciał ſie ſam zábić ále nie mogł/ bo mu ręce drżáły/ iął wo=

38:

łáć: áni ia przyiacielá áni nieprzyiacielá mam coby mi ſie pomogli zábić. Przy=

39:

padł ieden ze cżterzech ktory mu rękę poſtáwił drżącą áż ſie ſam zábił/ á thák

40:

zginął w okrutnośći iáki ſam był/ látá xxxj od ſwego národzenia/ á ná nim ſie

41:

dokońcżył zácny dom Auguſtuſow gdy ſzcżedł bez potomká. Ták byli rádzi z ie=

42:

go śmierći w Rzymie/ iż w tych cżapkach chodzili ktore znácżyły wielkie we=

43:

ſele po wſzytkim mieſcie.

44:

¶ Tego cżáſu w Ieruzálem/ tho ieſt/ od národzenia Kryſtuſá lxiij/ Iákub

45:

mnieyſzy brát Páná Kryſtuſá/

Iákub mnieyſzy.

ktory był Biſkupem nád Krześćiány w Ieru=

46:

zálem po odiechániu Feſtuſá do Rzymá/ poiman od Annaſzowego ſyná Bi=

47:

ſkupá Zydowſkiego/ po kámionowániu zrzucon s kościołá. A gdy ieſzcże ná zye=

48:

mi leżąc wznośił ręce do Bogá modląc ſie zá ſwoie przeſládowce/ kijem go

49:

dobili/ o to iż wyznawał Páná Kryſuſá ſyná Bożego. Wychwala go Ioze=

50:

phus iż był cżłowiek cnotliwy/ ciáſny żywot wiodąc/ winá nie pił/ mięſá nie

51:

iadł/ w łáźni nie bywał/ ſzáty iego s płotná/ máſcią ſie nie mázał/ y wiele inych

52:

niewcżáſnośći podeymował/ dla ktorego niewinney śmierći Pan Bog iá=

53:

wnie Zydy ſkarał.

Bb 3

Tego cżá=

strona: 145v

Kſięgi wtore

¶ Tego cżáſu byłá wielka Kometá/ y trzy ſłońcá widzyano/ co známionowáło

Zydowſki vpadek/ bo w ten cżás Zydow zginęło trzydzyeśći tyſięcy pod ſpraw=

cą ich Kumanem w roſterkoch.

Rozdzyał ſiodmy/ o wtorym Papieżu Rzym=

skim Linuſie/ y o inych.

Látá od národzenia Páńskiego 70.

Vſkan Linus po ſwiętym Pietrze w Rzymie ſto=

lec Papieſki wtory ſpráwował/

Linus.

ácżkolwiek był Piotr s. po ſo

bie Klementá vſtáwił/ ále obacżył Klemens iż tho nápotym

10:

będzye ſzkodliwa ſequellá/ áby Papieżowie po ſobie mieli po=

11:

tomki ná ſwe mieyſcá wybieráć á wyſtáwiáć/ przeto niechciał

12:

przyzwolić ná ſię/ ále Linuſá wybráli/ ná ktorym był lat xj. grafika

13:

Ten Linus piſał dzyeie Piotrá ſwiętego. Vſtá=

14:

wił áby káżda płeć żeńſka głowę záwijałá/ gdy do

15:

kościołá idzye. Był ták ſwiętego żywotá iż cżárty

16:

wypędzał z ludzi/ vmárłe krześił/ ludzi vzdrawiał.

17:

Potym oſądzon ná śmierć od Sáturniná Sena=

18:

tá Rzymſkiego/ ktorego był corę od cżártá wybá=

19:

wił y okrzćił/ dla Krześćiáńſkiey wiary. Pocho=

20:

wan w Atykanie podle Piotrá s.

21:

¶ Tego cżáſu Filo Zyd vcżony nád ine

Filo

był w Rzy

22:

mie/ ktory był Krześćiánom przychylny/ wychwa

23:

láiąc ich nabożeńſtwo y ſpráwę/ przeto wiele pi

24:

ſał kſiąg ku ozdobie krześćiáńſkiey wiáry.

25:

Látá 71/ Gálbá Sergius zac=

26:

nego domu ſtárego Senáckiego z Rzymá/ w Rycerſkich rzecżach ſpráwny/ po

27:

ſtolcu był wybran ná Rádzyectwo Hiſzpáńſkie/ potym ná Ceſárſtwo. Ktore

28:

gdy pocżął ſpráwowáć/ náuk náſládował/ walk á roſterkow ſtrzegł/ á zbytnie

29:

karał. Potym od Rycerzow vdawion v Iezyorá ktore zową Lacus Curcius s

30:

Pizonem młodzyeńcem ſláchetnym/

Lacus Curcius.

z napráwy Otthoná. Miał lat lxxiij.

31:

Pánował mieſięcy ſiedḿ.

32:

Ttho Sylwius był od Ricerzow wybran ná Ceſárſtwo/

33:

ácżkolwiek był zacnych rodzicow z miáſtá Ferentyno/ wſzákże był ſká=

34:

żoney młodośći. Potym od Witelliuſá v Płácencyey y v Bebryaku po=

35:

ráżon/ ſam ſie potym zábił. Miał lat xxxvij. Pánował mieſięcy trzy. Słudzy

36:

go ták żáłowáli iż ſie ich wiele pozábijáło.grafika

37:

A. Witellius/ ten od Rycerzow w woyſce

38:

w Niemcech ná Ceſárſtwo wybran/ á był wyćwi

39:

cżon w bitwach Tyberyuſowych. Miał to ſobie

40:

zá roſkoſz kiedy z zuwał Meſálinę żonę Tyberyuſowę/ cá=

41:

łował iey záwżdy trzewik s pochlebſtwá. Ták piſzą o iego

42:

okrutnośći/ iż gdy poráźił Sylwiuſá v Bebryaku/ cho=

43:

dził miedzy trupy woniáiąc śćirwu cżłowiecżego/ mo=

44:

wiąc: iż namilſza wonia ieſt nieprzyiacieſkiego śćirwu

45:

woniáć. Też tho mawiał/ zá kim ſie przycżyniáią/ ten ieſt godnieyſzy śmierći/

tákże śmiechem

strona: 146

Wiek ſzoſty.

Liſt 146.

tákże śmiechem ludzi przypráwował o śmierć. Bacżąc to Rycerze/ wybráli

Weſpezyaná zá Ceſárzá/ á Witellius chciał ſie iednáć/ ále prożno. A gdy ſie

ſkrył/ wyciągnęli go z iámy y záwádzili hakiem pod gárdło/ wlekli do rzeki Ty

bru pluſkáiąc nań błotem/ y wrzućili w rzekę. Zyl lat lvij/ pánował mieſięcy

ośḿ. Piſze o nim Swetonius/ iż ziadał ná wiecżerzy dwá tyſiącá ryb á pta=

kow ſiedḿ tyſięcy nád ine potráwy/ ácż iadł kilko raz przez dzyeń.

Látá od záłożenia Rzymu 825/ á od náro=

dzenia Páná Kryſtuſá 72.grafika

Eſpezyanus Fláwius pánował lat

10:

dzyewięć ná Ceſárſtwie z dobrą ſławą á go=

11:

dnoſcią/ mądry/ ſzcżodry/ dobrowolny/ ſprá

12:

wiedliwy/ vcżony/ krotofilny/ ktory iákmiarz

13:

wſzytkę vpádłą Rzecżpoſpolitą nápráwił/

14:

co iego przodkowie pokáźili. Opátrzył miáſto budowá=

15:

niem/ ktorego wielką cżęść ſpalił był Nero/ tákież y ży=

16:

wnoſcią. Ludzye godne/ vcżone/ lekárze/ y ine doktory

17:

poſtánowił/ tákież y vbogie/ ktore żywnoſcią opátrzył. Nad to y nieprzyiaciel=

18:

ſką corkę Witelliuſowę ták dobrze y pocżćiwie wydał zá mąż/ by tho miał

19:

ſwoiey właſney vcżynić.

20:

Rozdzyał oſmy/ o zborzeniu Ieruzálem/ y

21:

inych miaſt w Zydoſtwie.

22:

Atá wtorego pánowánia Weſpezyaná Rzym=

23:

ſkiego Ceſárzá/ Ieruzálem miáſto známienite głowá wſzyt=

24:

kiey Syryey/ ktore był záłożył Kánán álbo Salem/ to ieſt/

25:

Melchiſedech krol y kápłan/ iákom przed tym piſał/ ſkáżone

26:

było á zborzone do gruntu y ſpalone s kościołem ſwiętym/

27:

przez Tytuſá Weſpezyanowego ſyná/ z wielkim vdręcżeniem

28:

ludu poſpolitego/ iáko im przed tym Pan Kryſtus powiedał. Abowiem/ iáko

29:

piſze Iozephus/ pomázáli ſobie byli Zydowie ręce krwią niewinną Prorocką y

30:

Bożych wybráńcow/ zwłaſzcżá świeżo/ gdy Páná Kryſtuſá/ po nim Szcżepa=

31:

ná/ y obá Iákubá męże cnotliwe ſwiętych żywotow/ pomordowáli. Páwłá

32:

związawſzy poſłáli do Rzymá ná ſtrátę/ y inych wiele potráćili/ y drugie prze=

33:

ſládowáli. Ktorey okrutnośći Pan Bog długo ćirpieć im niechciał/ poſłał ná

34:

nie bicż ſrogi/ iż káżde przyrodzenie ludzkie zádrży ſłyſząc o ich pladze okrutney/

35:

ktora ná nie w ten cżás przyſzłá/ ták w oblężeniu iáko po wzyęciu miáſtá. Przy=

36:

cżyná tego byłá poſledniego zborzenia Ieruzálem: Po Albinuſie Stároſcie

37:

nád Iudą/ przełożon był Florus Geſius ieſzcże zá Neroná Ceſárzá/ á krolá Zy

38:

dowſkiego Agrypy.

Albius Florus.

Ten Florus był Gállik álbo Fráncuz/ wielki nieprżyiaciel

39:

Zydom/ gdy ſie z nimi źle á gwałtownie obchodził/ nie tylko ſam ále y ine po=

40:

gańſtwo wyrządzáło Zydom cięſzkośći. S tey przycżyny Zydowie ſłożyli mu dá=

41:

ry niemáłe/ áby ich bronił od pogańſtwá. A wzyąwſzy dáry niedbał nic/ przed=

42:

ſię Zydy przeſládowáli pogáni. S tey przycżyny wiele Zydow z Ieruzálem do

43:

inych kráin pouciekáło/ pobrawſzy kſięgi zakonu. Iecháli do niego do Sebáſty

44:

vpomináiąc go iáko przełożonego áby ich bronił/ ponieważ od nich wzyął dá=

45:

ry wielkie. Kazał ie poſádzáć mowiąc/ cżemu bierzecie kſięgi zakonu nád wolą

46:

Ceſárſką. Potym klątwy á nárzekánia vcżynili/ iáko obycżay mieli ná Ceſárzá

47:

y od niego przełożone. Ofiar ktore bywáły zá Ceſárzá nie prziymowáli/ vrádzi=

Bb 4	wſzy to mie=

strona: 146v

Kſięgi wtore

wſzy to miedzy ſobą/ iż ktory nie ieſt Zydem/ áby w kościele ofiáry iego nie były.

S tey przycżyny Eleázárus kápłan

Eleázár.

zrzućił Ceſarſką ofiárę z ołtarzá nád wolą

ſláchty/ ktora rádziłá áby obycżay po ſtáremu ſzedł/ bo nam nie rowno z Rzy=

miány walkę wieść. Nád to łotroſtwá wiele zebrawſzy/ rzućili ſie ná dwor A=

grypy krolá/ y ſpalili gi ze wſzytkim domoſtwem/ ktory im przed tym ſzyroką

rzecżą rozwodził/ áby nic nie pocżynáli przećiw woley Ceſárſkiey/ widząc żeſmy

v nich w ręku wſzyſcy/ ktorym ſie Egipt/ Indya/ wſchod ſłońcá y zachod nie

mogł obronić/ á coż wy ſiedząc iáko w gniaźdzye macie ſie bronić.

¶ Bacżąc Agrypá Herod nie vkroconą ich złość/ viechał precż. Rzućili ſie po

10:

tym ná dwor Ceſárſki rzecżony Máſádá/

Herod Agrypá.
Máſádá.

wybili wſzytki Rzymiány ktorzy thám

11:

byli/ tákież Annaſzá Biſkupá dom ſpalili/ ktorzy ie vpominali áby nie wznośili

12:

ręki przećiw Rzymiánom. Rzućili ſie też y ná Antonią gdzye był dwor Ceſár=

13:

ſki/ y zborzyli ią. Ná cżworę woyſko ſwe roźdzyelili/ ná iednym przełożyli Má=

14:

náimuſá/ á w drugim Biſkupá Eleázárá/ ktorzy dobywáli Rzymian/ á doby=

15:

wſzy mordowáli. Słyſząc to Stároſtowie Rzymſcy w miáſtecżkach inych w Sy

16:

ryey/ mordowali Zydy/ ták iż ich wiele zginęło ná then cżás. Ceſtyo Hetman

17:

Syriyſki miał woyſko dzyeſiąte w Syryey/

Ceſtyo.

iáko v Rzymian obycżay bywał/ iż

18:

w káżdey zyemi woyſká ſwe miewáli/ y miał też pomoc inſzych krolow/ y A=

19:

grypá Herod do niego przyiechał/ iecháli żydy káráć/ obegnáli miáſto Zábulon/

Zábulon.

20:

ále w nim ludzi nie było pouciekáli w gory/ dał Rycerzom łupy ktore w nim

21:

były/ á potym ie ſpalił y wſzytki zyemice ſplundrował Zydy morduiąc/ też y w

22:

Iopen tákież vcżynili/

Iopen.

potym do Ieruzálem ciągnął. Słyſząc o nim Zydowie/

23:

nie cżekáli áby miáſto obległ/ ále wyſzli przećiw iemu á potkáli ſie z nim/ porá=

24:

grafika

25:

źili go. Agrypá krol w gory viechał á Ceſtyo ná zamek. Potym Agrypá poſłał

26:

do Zydow s ſtárſzych poſły/ áby ſwemu złemu w cżas záſkocżyli/ poki więtſza

27:

nawáłność nie przydzye/ á przećiw Ceſtyowi wyſzli proſząc łáſki/ pokorę y ná=

28:

grodzenie vcżynili. Lotrowie poſły pobili. Drugi raz Ceſtyo zebrał ná nie/

29:

poráżon od łotroſtwá áż vciekł ná zamek Gábáo. Ziechał ſie w ten cżás Agry=

30:

pá z Neronem w Antyochiey/ á tám Nero Weſpezyaná wypráwił z wielkimi

31:

woyſki do Syryey.

Weſpezyan.
Iotopátá.

Oblegli miáſto Iotopátá/ ktore z wielką trudnoſcią wzyęli

32:

pod Zydy/ bo go Iozeph dobrze bronił. Potym Gállileą y Iudeą wzyął. Ná

33:

cżwarty rok po śmierći Neronowey poſłano po Weſpezyaná/ áby przyiechał ná

34:

Ceſárſtwo. Iechał tedy do Rzymá áby przyiął ſtolec Ceſárſki/ zoſtáwiwſzy ſy=

ná w Zydoſtwie

strona: 147

Wiek ſzoſty.

Liſt 147.

ná w Zydoſtwie Tytuſá/ ktorermu roſkazał do oſtátká zyemię Zydowſką woio=

wáć/ á potym Ieruzálem obledz.

¶ Obległ tedy Tytus Ieruzálem w mieſiącu Kwietniu/

Tytus.

gdy ſie Zydowie ſcho=

dzili ze wſzytkich kráin do kościołá Sálomonowego ná wielkęnoc/ przeto ſie

tám bylo ludzi wiele zeſzło/ ták iż piſzą być ná ten cżás w Ieruzálem dzyeſięć

kroć ſto tyſiąc ludzi. Pirwſzy raz Tytus wybrawſzy co godnieyſzych ludzi Ry=

cerſkich trochę/ przyſtąpił pod miáſto/ był odſiecżon od miáſtá/ bo nań s tyłu

Zydowie vderzyli/ gdy ſie pod ſáme mury przymknął/ chcąc obeźrzeć mieyſcá ku

ſzańcom godne/ wſzákże ſam vſzedł bez ſzkody. W mieſcie byli łotrowie dwá

10:

Hetmáni/ ktorzy wſzytek lud ſwą złą rádą záwiedli/ ktorym byłá wſzytká ſprá

11:

wá obrony porucżoná/ Symon y Ian. Przeto z ich przycżyny były wielkie ro=

12:

znice miedzy imi/ iáko piſze Iozephus/ iż roſtyrk wnętrzny miáſto wydał/ á Rzy

13:

miánie miáſto z roſtyrkiem wzyęli. Oblegſzy Tytus Ieruzálem/ dobywał go

14:

mocnie ſtrzelbą y drábinkámi. Było duſzno Zydom/ przeto Iozephus przez ro=

15:

kowánie (iáko był wymowny) wzyął do cżáſu v Tytuſá przedłużenie/ wſzákże

16:

ze wſzytkich ſtron oblężeni byli. Mieli zá złe Zydowie Iozephuſowi iż przymie=

17:

rze bierze/ gdyż od oblężeniá nie odſtąpili. Dla cżego Tytus tym ie więcey ści=

18:

ſkał y ſzturmem y głodem/ ták iż iuż w mieſcie był korzec ięcżmieniá zá ſto zło=

19:

tych cżyrwonych/ vbodzy iuż ſkory y pſy ſobie wárzyli/ y w śmieciach ſzukáli co=

20:

by iedli/ s cżego im przychodziły zgági/ wrácánia/ y ine niemocy/ dla cżego wie=

21:

le ich iuż potáiemnie vciekáło przez mury dáiąc ſie dobrowolnie/ drudzy przez

22:

woyſká nieprzyiacielſkie vchodzili obſzywáiąc ſie we pſie ſkory/ idąc ná ręku y

23:

nogach/ mnimáli nieprzyiaciele áby pies ſzedł. Piſze Iozephus ktory theż tám

24:

był w ten cżás/ iż ich vciekło do woyſká nieprzyiacielſkiego dwá tyſiącá táiem=

25:

nie/ ktorym Arábowie roſparáli brzuchy ſzukáiąc złotá álbo kámienia drogie=

26:

go/ bo ten głos o nich puſzcżono było/ iż nápołykawſzy złotá y drogich kámieni/

27:

vciekli z miáſtá. Tytus gdy ſie tego dowiedzyał/ zápowiedzyał pod gárdłem/

28:

áby żadny z iego woyſká tákiego nieludzkiego okrucieńſtwá nie cżynił nád nie=

29:

przyiacielem żádnym/ ále przedſię táiemnie to cżynili. Symon y Ian vcżynili

30:

ſzubienice w mieſcie ná ty ktorzyby chcieli vciekáć/ álbo przyzwolić ná poddá=

31:

nie. Ach ach w mieſcie boiaźń/ przed miáſtem więzyenie/ ze wſzythkich

32:

ſtron vćiſk wielki.

33:

¶ Tytus vcżynił około miáſtá ſzańc iáko grobla xl ſtáian wzdłuż/ zá ktoremi

34:

ſtáli s kuſzámi/ s procámi/ y z iną ſtrzelbą ſtrzeláiąc do miáſtá/ thák iż żadny z

35:

miáſtá nie mogł wynidź áni ná murze ſtać. Potym ięli zdycháć w mieſcie thák

36:

bárzo iż im iuż zyemie nie doſtawáło w mieſcie/ áż ie zá mury wymiátáli. A gdy

37:

iuż co dáley to bárzyey vćiſk ſie rozmagał/ to ieſt/ ſmrod/ mor/ niewola/ głod

38:

táki iż ociec ſynowi/ á ſyn oycu z ręku wydzyerał ſtráwę. Niewiáſtá tedy vbo=

39:

ga máiąc iedno dzyecię/ płácżąc nád nim rzekłá/ co lepſzego ze złego mam wy=

40:

bráć/ cży ſie ciebie mam náieść á odżywić ſie/ cżyli kiedy ia vmrę ciebie kto iny

41:

zábije á zie/ ále ſnadź lepiey iż ia ciebie ziem ktoram o tobie prácowáłá niż kto

42:

iny. Vwárzyłá álbo vpiekłá dzyecię ſwoię/ á iádłá záwárſzy ſie. Drudzy pocżu=

43:

li mięſo ono/ dobyli drzwi/ wydárli iey/ iedli. A gdy im powiedzyáłá iż dzyecię/

44:

brzydzili ſie á płákáli wołáiąc po vlicy/ áby ſie dáli ná łáſkę nieprzyiacielom

45:

niżli ſie ſámi mamy ieść przećiw zakonowi wyſtępuiąc. Dowiedzyał ſie thego

46:

Tytus/ zápłákał á weſtchnął/ podniozſzy ręce w niebo/ rzekł: Miły Pánie mni

47:

małem ábych ludzi obległ/ á ia iákieś źwirzętá okrutne co ſie ſámi iedzą/ prze=

48:

to ie zgłádzę by ták inych ſwym okrucieńſtwem nie záráźili. Przyłożył tedy tym

49:

więtſzey pilnośći/ kazał do muru drábiny przyſtáwiáć/ y mocnie ſtrzelbę puſz=

50:

cżáć/ opánowáli pirwſzy mur/ zá drugi mieſiąc wzyęli mocą wtory mur/ po=

51:

tym trzeći zá wielką trudnoſcią. Bronili ſie przedſię Zydowie na kośćiele Sá=

52:

lomonowym długo y ná Antoniey/ gdzye wiele ludzi/ zwłaſzcżá Zydow pobi=

53:

tych było. Dobywał go pięć mieſięcy od Kwietniá áż do Wrześniá. Wzyą=

wſzy Tytus

strona: 147v

Kſięgi wtore

wſzy Tytus Ieruzalem/ ſpalił wſzytko a zrownał z zyemią mury mieyſkie/

Ieruzálem wzię
to.

tá=

kież y kościołowi vdzyáłał/ okrom trzech wież napięknieyſzych ktore przy nim

ſtały/ ná pámiątkę iż Rzymiánie ták piękne páłace z miáſtem zborzyli. Zydow

przedał ſto tyſiąc w niewołą.

¶ Po wielkim zwycięſtwie Tytus w namieciech ſiadſzy ná ſwym ſtolcu/ dzyę=

kował Rycerſtwu ſwemu zá dobre poſługi/ y łupy miedzy ie rozdał/ tákież wię

źniow wiele. Dzyękował też Pánu Bogu zá zwycięſtwo/ y ofiárował wiele do=

bytká rozmáitego. Poſtánowiwſzy woyſko w Ieruzálem/ ktore tám obecnie by=

ło/ ciągnął do Cezáryey nábrawſzy więźniow/ miedzy ktorymi też był Symon

10:

y Ian Hetmáni/ á thám ſpráwował igrzyſko/ iako v nich obycżay był/ brátu

11:

ſwemu Domicyanuſowi/ ná ktorym wiele Zydow pomordowano miáſto iedney

12:

krotofile/ gdy ie miedzy Niedźwiedzye álbo Lwy miotano.

13:

¶ Ziechawſzy ſie Tytus w Cezáryey z oycem Weſpezyanem/ iecháli ſpołu do

14:

Rzymá/ á tám tryumfy ſpráwuiąc/ Symoná Hetmáná Ierozolimſkiego po ryn

15:

ku zá ſzyię w powrozye wodzono/ zádawáiąc mu rány okrutne áż do śmierći.

16:

Potym Weſpezyan zbudował kościoł pokoiá w Rzymie/ ktory był vpadł cżáſu

17:

národzenia Páná Kryſtuſá/ do ktorego co przednieyſze rzecży ſłożył z Ieruzá=

18:

lem/ wzyąwſzy tablice zakonu/ zaſłony/ nacżynia/ y inych wiele rzecży.

Zborzenie koſcio
łá ſwiętego.

A to by=

19:

ło ſzoſte á oſtátecżne zborzenie wielkie Ieruzálem. Pirwſze było przez krolá

20:

Bábilońſkiego Nábchodnozorá. Drugie od krolá Egipſkiego Azobiuſá. Trze=

21:

cie od Antyochá. Potym od Pompeiuſá. Potym od Herodá wielkiego. Szoſte

22:

od Tytuſa Weſpezyaná. Ale Dawid napirwey wzyął ie byl pod Iebuzeuſy.

23:

Stał kościoł Sálomonow od záłożenia iego przez Sálomoná do Tytuſowego

24:

zborzenia oſtátecżnego 1102. Acżkolwiek też był ſkáżon przez ine nieprzyiacie=

25:

le/ ále go záſię Zydowie podpieráli. Od tego cżáſu krolowie przeſtáli być Ie=

26:

rozolimſcy/ ktorzy byli od Máchábeow pocżąwſzy/ Aryſtobulus pirwſzy páno=

27:

wał rok. Alexánder wtory lat xxvij. Alexánder trzeći lat ix. Hirkanus cżwar=

28:

ty lat xxxiiij. Herod wielki piąty lat xxxiiij. Archelaus ſzoſty lat ix. Herod Te=

29:

trárchá ſiodmy lat xxiiij. Agrypá oſmy lat viij. Herod brát dzyewiąty lat iiij.

30:

Syn Agrypow dzyeſiąty/ á then był oſtátecżny/ ktorego Zydowie wygnáli z

31:

miáſtá/ y dwor mu ſpalili.

32:

Ozephus kápłan Zydowſki/ ſyn Mátátyaſzá kápłaná/ Hi=

33:

ſtoryk zacny ſtáry Zydowſki/ ktory ty wſzytki dzyeie w ſwoich ſtárych

34:

dzieiach wypiſał/ ktore ſie tocżyły w oblężenie Ieruzálem/ bo był wzięt

35:

w niewolą od Rzymian przed tym gdy Gállileą zwalcżyli/ gdzye w pocżćiwym

36:

więzyeniu był chowan/ ábowiem práktykował iáko ieden Prorok Ceſárzom

37:

Rzymſkim iż mieli dobyć Ieruzálem/ y sſtáło ſie wſzytko co powiedał. Były

38:

znáki vpádu Zydowſkiego/ komety/ y trzy ſłońcá widzyano/ y wiele inych. Prze=

39:

łożon był ná Senáctwo w Rzymie od Weſpezyaná/ á dárowan Fámilią Flá=

40:

wią/ ná ktorey piętnąſcie lat żył s tymi Ceſárzmi. Tám będąc ſpiſał k woli Ce

41:

ſárzom wſzytki walki Zydowſkie s Ceſarzmi/ dla cżego ſłup mu dáli poſtáwić.

42:

Spiſał drugich xx kſiąg o dawnośći Zydowſkiey/ pocżąwſzy od pocżątku ſwiá=

43:

tá áż do walek/ ktore mieli s Ceſárzmi Zydowie. Piſał theż przećiw Apianowi

44:

Grámmátykowi/ ktory Zydowſką wiárę háńbił/ y wiele inych kſiąg piſał/ kto=

45:

re Rufinus Aquileńſki ná łáćińſki ięzyk przełożył z żydowſkiego.

46:

Ytus Weſpezyanow ſyn z Domicylle mátki vrodzony/ pá=

47:

nował ná Ceſárſtwie Rzymſkim po śmierći oycowey lat ij/ mieſięcy ij/

48:

dni xx/ zwáli go roſkoſz ludzka/ ábowiem był krotofilny/ ſzcżodry/ lito=

49:

śćiwy/ bácżny/ vrodziwy/ świebodny/ roſtropny/ ták dobry iż ſie mu tráfiło ie=

50:

dnego dniá nic nie dáć żadnemu ſłudze/ nárzekał mowiąc: ſtrawiłem dzyeń pro

51:

żno żem żadne^o nie pocieſzył. Bo cżęſto mawiał/ nie ſłuſzno ſługi od páná przez

52:

podárzenia y pocieſzenia puſzcżáć. A gdy mu powiedzyano iż ſie nań groźi brát

Domicyanus

strona: 148

Wiek ſzosty

Liſt 148

Domicyanus o páńſtwo/ powiedzyał głoſem: wſzytko to nic/ iuż Bog przeźrzał

śmierć moię y iego żywot/ ktore da kiedy on chce káżdemu/ bo to iego dáry/ po=

tym vmárł. Piſzą drudzy iż go ſtruto. Przed śmiercią powiedał/ iż o iedenże

ſie vcżynek Bogá bał/ ále go nie obiáwił.

Letus Papież trzeći rodem z Rzymá/ ten ſtolec Papieſki grafika

z vpominánia Klementá przyiął/ ktory dobrze

iáko ná tákiego zależáło ſpráwował/ ná ktorym

był lat xi/ mieſiąc ieden. Podiął koronę męcżennicżą od

Domicyaná/ á w Atykanie v Piotrá s. pogrzebion. Ten

10:

ieſzcże s przykazánia Piotra s. pirwey kápłanow xxv o=

11:

święćił w mieſiącu Wrześniu. Ten też napirwey vſtá=

12:

wił tákie pozdrowienie/ Salutem & Apoſtolicam bene=

13:

dictionem, ná liſciech Papieſkich. Piſzą drudzy iż Linus

14:

á Kletus nie byli práwymi Papieżmi/ iedno namiáſtki

15:

ich. Tego cżáſu gorá Wezunius w Kámpániey/ od Neápolim nie dáleko/

16:

zápáliłá ſie/

Wezunius gorá

ná ktorey y przy ktorey wiele wśi z ludźmi y z dobytki pogorzáło/

17:

y drzewá owocow roſkoſznych/ oliwnego/ pomáráńcży/ y winnic/ do ktorey gdy

18:

Plinius hiſtoryk ná widzenie przyſtąpił/ ogień gi pożarł. Tym ludzyem kto=

19:

rym ſie ſzkodá sſtáłá/ Tytus pomagał y wolnośći dał.

Plinius zgorzał

20:

Látá Páńskiego 38.

21:

Omicyanus brát Tytuſow xvj Ceſarz/ pánował ná grafika

22:

ſtolcu Ceſárſkim lat xv/ mieſięcy vj/

23:

o ktorym piſze Orozyus iż więcey był

24:

podobien Neronowi álbo Káligule/

25:

niż oycu Weſpezyanowi álbo brátu

26:

Tytuſowi/ acz ſie ſprzodku dobrze okazał/ ále nie

27:

pod właſną oſobą álbo práwym ſercem/ iedno

28:

przyciągáiąc k ſobie lud zdrádliwie/ ktorych wiele

29:

dał pomordowáć y páńſtwá pobrał. Acżkolwiek

30:

Biblioteki dał pocżynić/ nápráwić/ y roſpiſáć/ á

31:

wſzákże ludzi vcżone precż wygnał/ zwłaſzcżá A=

32:

ſtronomy y Mátemátyki/ iż mu rychłą śmierć á

33:

złą powiedáli przyść. Pytał też Aſkletáryoná Má

34:

temátyká iaką śmiercią zeydzye/

Aſkletáryon.

powiedzyał iż go

35:

rychło pśi mieli zieść. Kazał go zábić á głęboko

36:

zágrześć/ áby fáłſzywą powieść iego vznał. Sſtá=

37:

ło ſie prętko iż go w nocy pśi wygrzebli á ziedli.

38:

Wiele dobrych ludzi ſlácheckich á zacnych domow pomordował/ á drugie precż

39:

wywołał/ y ty ktorzy byli z domu Dawidowego w Zydoſtwie. Złośći ine niewy

40:

myſlone płodził/ Krześćiány okrutnoſcią przeſládował/ Ianá s. Ewányeli=

41:

ſtę z Efezu kazał przywieść do Rzymá/ á w oleiu gorącym wárzyć. A gdy mu

42:

ty męki nie ſzkodziły/ záſłał go ná wyſep Páthmos.

Ian Ewánye=
liſtá.
Páthmos.

43:

¶ Pomęcżeni pod nim Nereus/ Achilles/ Domicyllá/ Nykomedes/ Kletus

44:

Papież/ y wiele inych. Piſze o nim Swetonius/ iż wiele dał pobudowáć w

45:

Rzymie vpádłych domow/ dał też zbudowáć kościoł ktory zwáli Pántheon/

46:

dziś zową kościoł ten Mária rotunda/

Pántheon.

też kościoł Minerwy/ Capitolium fo=

47:

rum tranſitorium/ y wiele inych pod ſwym tytułem tylko. Práwá iednák po=

48:

żytecżne wſzytkim vſtáwił/ igrzyſká błazeńſkie ktore bywáły z dawná/ zápowie=

49:

dzyał/ tákież męſzcżyzn wáłáſzyć. Wpadł był w táką pychę/ iż ſie kazał zá Bo=

50:

gá chwalić. Náoſtátek sſtał ſie nicżemnym á leniwym/ iż nic nie cżynił iedno

51:

muchy bił záwárſzy ſie ſam. Walki wielkie wiodł w Niemcech przez Hetmá=

ná ſwego/

strona: 148v

Kſięgi wtore

ná ſwego/ ktorych wygrawał/ przeto był zwan Germanicus. Tákież Dáki gdzie

dziś Wáłáſzy/ przywiodł ku páńſtwu Rzymſkiemu. Potym ſie nań zmowili

Pártenius y żoná Domicya/ zábili go w nocy ná łożu/ wieku lat xxxv.

¶ Tego cżáſu byli ći odſzcżepieńcy/ Cheryntus/ Ebion/ Nicoláus ieden z vcż=

niow Páná Kryſtuſowych/ ktory cudną żonę máiąc/ dał ią ná poſpolſtwo.

Lemens rodem z Rzymá wybran ná Papieſki ſtolec/ ten grafika

wiele ludzi ná Krześćiáńſką wiárę náwroćił/ y

wiele vſtaw kościelnych vſtáwił. Ten napirwey

mſzą vſtáwił/

Mſza pirwſza.

áby iey nie pomagał iedno Dyakon/ w kto=

10:

rey tylko pacierz ſpiewano ná ten cżás ieſzcże/ wſzákże pi=

11:

ſzą drudzy iż to ieſzcże był vſtáwił Piotr s. drudzy piſzą

12:

iż Iákub s. mnieyſzy. Ten też ſiedḿ piſárzow rozeſłał po

13:

ſwiecie/ áby ſpiſowáli żywoty ſwiętych męcżennikow.

14:

Potym oſkárżon od Tárkwiniuſá Biſkupá pogáńſkiego/

15:

od Tráiáná Ceſárzá wypędzon á záſłan ná ieden wyſep/

16:

gdzye tám nálazł wiele Krześcian wygnánych prágnące przez wody/ ktorym

17:

vprośił v Páná Bogá wodę cżyſtą s kámieniá wypuſzcżoną/ gdzye ſie wiele lu=

18:

dzi ná Krześćiáńſką wiárę okrzćiło/ á ſtąd oſkárżon do Tráiáná Ceſárzá/ ktory

19:

go dał vtopić przywiązawſzy kotwicę do niego w morzu. Był ná ſtolcu lat ie=

20:

dennaſcie/ mieſiąc ieden.

21:

Nákletus Papież/ ktorego drudzy nie piſzą być Papieżem/

22:

iedno elektem. Ten brody roſkazał kápłanom golić dla ſnádnieyſzego

23:

ſłużenia kielichá.

24:

Látá od národzenia Páná Kryſtuſá 99.

25:

Erwá Kokceus Nárnieńſki Ceſárzem zoſtał/ był mi=

26:

łoſierny ná vbogie/ ták iż ná koniec dla nich zubożał. Krześćiá=

27:

nom záſię dobrowoleńſtwo dał/ ktore byli przodkowie iego wy=

28:

gnáli/ y práwá okrutne przodkow ſwych pokáźił. Przez ſię nic nie

29:

ſpráwował/ tylko miał ná to wyſádzone ludzi/ bo był miłoſier=

30:

ny/ nie ſkwápliwy/ ná ſwoy ſie rozum nie ſádził/ zá żywotá ſwego náznácżył ná

31:

Ceſárſtwo Tráiánuſá/ ktory ná ten cżás od niego był w Niemcech ná poſłu=

32:

gach/ mowiąc: Trzebá Ceſárzá cnotliwego z obycżáiu á nie z rodzáiu. Wyko=

33:

nawſzy rok y mieſięcy dwá/ vmárł/ máiąc lat lxxj.

34:

Poty Rzymiánie Ceſárſtwá podawáli.grafika

35:

Ráiánus Vlpius Ceſarz od przodka ſwego vſtáwio=grafika

36:

ny/ ten napirwſzy był Ceſarz cudzozyemiec/

37:

bo był rodem z Hiſzpániey/ á inym Ceſárzom

38:

przy wybierániu ná przykład miánowány.

39:

Bo gdy ktorego Ceſárzá wybierano/ thedy

40:

mu to głoſem winſzowano przed poſpolitym cżłowie=

41:

kiem/ áby miał w ſobie ſpráwiedliwość Tráiánowę/

42:

ſzcżęſcie Oktáwianowe/ Nerwy błogoſłáwieńſtwo/ An=

43:

toniego miłoſierdzye álbo dobroć/ Adryanowę ſkrom=

44:

ność. A gdy vrzędniká ſadzał ná vrząd/ dał mu miecż w

45:

rękę mowiąc: Vżyway ſwego vrzędu ſpráwiedliwie/ dobre miłuy/ á nieprzyia=

46:

ciele moie kárz/ y mnie nie przepuſzcżay ieſli wykrocżę. Gdy był iego ſyn rosſłá=

47:

pał koniem dzyecię iedney mátki vbogiey iádąc ná woynę/ ſkoro przyſzłá ſkár=

48:

żyć przed Ceſárzá/ kazał ſie mu wroćić/ á dał go oney mácierzy ná mieyſce iey

dzyecięciá/

strona: 149

Wiek ſzoſty

Liſt 149

dzyecięciá/ áby iey ſłużył á żywił ią iako właſny iey ſyn álbo ſługa. Ten Wę=

gry/ Niemce/ Dálmáty/ y ine k nim przyległe kráiny ku páńſtwu Rzymſkiemu

przyciągnął. Ná Dunáiu moſt dał zmurowáć dla przebywánia do nas Sár=

mátow. Też ná wſchod ſłońcá áż do Indyey wſzytki kroleſtwá podbił/ ácżkol=

wiek wiele Krześćiánow pobił zá ſwego pánowánia/

Krzeſciány mor=
dował.

wſzákże tego był prze=

ſtał. Zá niego też Ian s. Ewánieliſtá był wrocon do Efezu z wyſpu Páthmos/

gdzye go byl wygnał Domicyan Ceſarz/ then gdy ſie gadał z iednym kacerzem

Ceryntem w

Ian Ewán=
yeliſtá=
Efez.
Pathmos
Cerynt kácerz.

łáźni gdzye było wiele ludzi/ ſwięty Ian wyſzedł precż á rzekł ku

wſzytkim áby vciekáli od tego bluźnienia/ ſkoro wyſzedł y drugich zá nim wiele

wyſzło/ vpadł ſklep/ zábił Ceryntá z iego towárzyſzmi. Ieſt znak gniewu Boże=

10:

go o bluźnienie/ áby káżdy nie brał nádáremno imieniá Bożego w vſtá ſwoie.

11:

Ten też Ceſarz ſwiętego Ignácyuſá vcżniá Ianá s. wrzućił miedzy Lwy.

Ignácius.

Ten

12:

to Ian s. ſkáźił kościoł báłwáńſki Dyany w Efezye ſwoim kazániem/ przećiw

13:

ktoremu pobudził lud poſpolity Aryſtodemus Biſkup pogáńſki/ dáli mu iad

14:

wypić ktory mu nic nie záſzkodził. Máło ná tym miał Aryſtodemus iż nie wie=

15:

rzył/ ále mu dał Ian s. płaſzcż ſwoy áby gi kładł ná vmárłe álbo chore/ od kto=

16:

rego płaſzcżá przycżyny/ bráli zdrowie y żywot. Widząc tho Aryſtodemus/ o=

17:

krzćił ſie w imię Oycá y Syná y Duchá s. A gdy był Ian s. w leciech xc/ kazał

18:

ſobie doł vkopáć/ máiąc śmierć od Bogá obiáwioną/ nie nálezyon potym w

19:

dole/ ciáłá iego żadny niewie gdzye ſie podzyáło.

20:

Wáryſtus Papież rodem z Grecyey/ od Zydá oycá z Beth

21:

lemá/ ten miedzy inemi vſtáwámi vſtáwił/ áby ſiedḿ Dyakonow było

22:

przy Biſkupie gdy każe álbo mſzą ma/ by w cżym nie pochybił. Też vſtá=

23:

wił áby małżeńſtwá były dáne iáwnie/ á nigdzyey iedno w kościele. Był lat ix/

24:

potym męcżennicżą koroną vmárł/ pochowan w Atykanie.

25:

Lexánder Papież rodem z Rzymá/ był dobrych obycżáiow

26:

y przykłádow. Ten vſtáwił áby tylko iedná mſza byłá ná dzyeń/ á opłá=

27:

tkiem práſnym ſłużono we mſzy/

Chleb práſny.

bo przed tym proſty chleb poświącano/

28:

iáko dziś v Ruśi v Grekow. Vſtáwił też kanon we mſzy/ y wodę s ſolą świę=

29:

ćić/ też wino z wodą ku poświęceniu krwie ſwiętey. Potym zábit od pogáń=

30:

ſtwá wykonawſzy lat dzyeſięć y mieſięcy ſiedḿ.

31:

Látá od národzenia Páńskiego 120.

32:

Dryanus Ceſarz od Tráiáná vſtáwiony/ był miło=grafika

33:

wnik pokoiá y poſpolitey rzecży/ then nákłá=

34:

dał ná náuki tym ktorzy ſie vcżyli/ y miał

35:

ſwą Librárią/ bo był vcżony w gwiazdár=

36:

ſkich náukach y w inych/ przeto był wezwan

37:

ociec oycżyzny. Zá iego cżáſu ozwał ſie był Meſyaſz/ ták iż

38:

było w Ieruzálem wielkie zátrwożenie/ wſzákże to on v=

39:

ſpokoił ſkarawſzy Meſyaſzá ich/ kościoł Sálomonow y

40:

miáſto Ieruzalem dał známienicie opráwić. Krześćiány

41:

ſpirwu przeſládował/ ále potym przeſtał gdy do niego

42:

Krześćiánie vcżone kſiąſzki piſáli/ á ſtąd był ná nie łáſkaw. Ten napirwey s Ce

43:

ſárzow pocżął brodę zápuſzcżáć. Potym cżyrwoną niemocą vmárł/ panował

44:

lat dwádzyeściá. Ten moſt ná Tybrze dał zbudowáć/ y zamek Caſtrum angeli

45:

w Rzymie. ∴ ∴ ∴

46:

Yſtus álbo Syxtus Papież rodem z Rzymá/ z oycá pá=

47:

ſterzá vrodzony. Ten vſtáwił áby ſie żadnego nacżynia kościelnego pro=

48:

ſty cżłowiek nie dotykał poświącánego/ á nawięcey biała głowá. Ten

Cc	też vſtáwił

strona: 149v

Kſięgi wtore

grafika

też vſtáwił w kościele ſpiewáć we mſzy Sanctus, ſanctus,

ſanctus Dominus Deus Sabaoth. Vſtáwił też áby Bi=

ſkupi ktorzy będą do Rzymá wezwáni/ záſię wroceni/ áby

nie byli od ſwych przyięći bez liſtow Papieſkich. Był ná

ſtolcu thym lat x. Podiął koronę męcżennnicżą pod

Adryanem. Tego cżáſu Aquilá Zyd vcżony/ ktory theż

Biblią wykłádał/ vmárł. Tego theż cżáſu Zophia ze

trzemi corámi/ Wiárą/ Nádzyeią/ y Láſką/ byłá vmę=

cżoná pod Adryanem w Rzymie o krześćiáńſką wiárę.

10:

Elesforus Papież z Grecyey/ ten vſtáwił poſt cżterdzie=

11:

śći dni.

Poſt wyelki.

Ten też vſtáwił ná Boże národzenie po trzy mſze miewáć ká=

12:

płanom. Theż vſtáwił ſpiewáć we mſzy Gloria in excelſis Deo &c. y

13:

wiele rzecży inych.

Gloria.

Po wykonániu lat iedennaſcie podiął koronę męcżennicżą

14:

od pogańſtwá Rzymſkiego. Tego cżáſu byli ći ludzye vcżeni/ Pápiás Biſkup

15:

Ierozolimſki/ Aryſtodes ktory piſał ſpráwę krześćiáńſką Adrianowi Ceſárzo=

16:

wi/ przeto był przeſtał mordowáć Krześćiánow. Iuſtynus s Paleſtyny/ piſał

17:

też Antoniuſowi zá Krześćiány.

18:

Látá od národzenia Páńskiego 140.

19:

Eſarz Antonius rzecżony Pius/ z rodzáiu Hiſzpa=

20:

now/ rad pokoy miłował á był miłoſierny/ cżęſtokrość mawiał A=

21:

dryanowi: pobożniey ieſt y pocżćiwiey iednego mieſzcżániná zácho

22:

wáć/ niż zábić tyſiąc nieprzyiacioł. A ſtąd więcey ſwoim dobrym

23:

záchowániem walcżył niżli mocą/ przeto był wezwan w Rzymie

24:

Ociec oycżyzny/ ktorego też miedzy ſwięte iednego być licżyli. Po wykonániu

25:

lat wieku ſwego lxxij/ á pánowánia xx/ ze dwiemá ſynomá Aureliem y Lucyu=

26:

ſem v Lorium vmárł/ dwánaſcie mil od Rzymá/ z wielkim záſmuceniem ludzi

27:

poſpolitych/ pochowan w Rzymie známienicie.

28:

Hignus Papież rodem z Grecyey/ dobrego żywotá y ſprá

29:

wy będąc/ vſtáwił áby s kościelney máteryey żadney rzecży nie budo=

30:

wano. Ná krzcie doſyć ieden kmotr á iedná kmotrá. Krewni pirwſze=

31:

go małżeńſtwá by ſie ná wtorym nie poymowáli/ y wiele inych rzecży vſtáwił.

32:

Po cżterzech lat vmęcżon.

33:

Látá od národzenia Páná Kryſtuſá 163.

34:

Arkus ſyn Antoniego/ wielkiego vcżenia Filozoph/ grafika

35:

był cnotliwy y dobry/ ktory k ſobie dobrowol

36:

nie przyiął bráthá Lucyuſá ná Ceſárſtwo/

37:

ták iż ſpołu obá nierozdzyelnie rządzili w do

38:

brey zgodzie á opátrznośći. Walcżyli z Niem

39:

cy ktorzy ná tym mieyſcu byli iáko dziś Cżechowie y Slę=

40:

żący. Woloieſá poráźili/ ktory był troie kroleſtwo wzyął

41:

w Azyey.

Welogizius.

A gdy nie miał cżym płáćić ſłużebnym/ zákłá=

42:

dał klenoty ná to mieyſce/ gdy przyſzedł ku pieniądzom/

43:

wykupował ſzáty/ klenoty/ ták ſwoie/ żenine/ iáko s ſkár=

44:

bu poſpolitego. Ktory też iáki klenot vráćił/ przyiął zá dobre. Wiele pomę=

45:

cżył Krześćiánow s przywodu odſzcżepieńcow. Rychło potym Lucius vmárł/

46:

á Márkus Ceſárſtwo ſpráwował w pokoiu lat xix.

Herodiánus.
Pyąte przeſlá=
dowánye krzeſci=
áńſkye.

O tym piſze Herodyanus

47:

ſzyroce. Zá niego też było piąte przeſládowánie krześćiáńſkie.

Tego cżaſu

strona: 150

Wiek ſzoſty.

Liſt 150

¶ Tego cżáſu Ptolomeus Alexándriyſki Gwiazdarz y Kozmograph w Ale=

xándriey známienity był/ ktory wſzytek ſwiát ná táblicę doſtátecżnie wypiſał.

Ius Papież rodem z Włoch/ będąc cżłowiekiem vcżo=grafika

nym/ vſtáwił klątwy o kościelne rzecży gwałto=

wnie bráne/ to ieſt/ o dzyeſięćiny/ o przeſládowá=

nie kápłáńſkie/ y o ine. Vſtáwił theż áby mniſzki nie po=

ſtrzygano áż w xxv leciech w klaſztorzech/ á nigdy iedno

we trzy Krole. Młodzyeńce áż we XXXIII lat święcono.

Wykonawſzy lat xij/ vmęcżon od Ceſárzá Márkuſá.

10:

¶ Tego cżáſu Polikárpus vcżeń Ianá s. Apoſtołá/ Bi=

11:

ſkup Smirneńſki/ ktory wiele ludu ná Krześćiáńſką wiá

12:

rę náwiodł/ od Márkuſá ogniową śmiercią vmęcżon.

13:

¶ Tego też cżáſu byli ći odſzcżepieńcy/ Cerdo ktory ſobie tylko ſámemu przy=

14:

właſzcżał duchá ſwiętego z niebá poſłánego/ á nie Apoſtołom. Iego vcżeń był

15:

Márcyon/ ktory kładł dwá bogi być/ iednego dobrego/ drugiego ſpráwiedli=

16:

wego. Wálentynus/ ten powiedał iż Pan Kryſtus nie wzyął nic ciáłá s pán=

17:

ny Már: iedno wſzedł w iey żywot iáko ſłońce przez śkło gotowy zupełny.

18:

¶ Tego też cżáſu byli ći ludzye vcżeni/ Miletus Biſkup Sárdyniyſki/ Theo=

19:

philus Antyoceńſki/ Apolinaris Hieropolińſki/ ten piſał przećiw Pryſce y Má

20:

xymilli fáłſzywym prorokiniom/ ktore był zwiodł Montanus. Aulus Geli=

21:

us Rzymiánin Grámmátyk y kráſomowcá wielki. Gállenus lekarz/ ktory w

22:

lekárſtwie wiele popiſał kſiąg/ ktorych y dziś lekárze ieſzcże vżywáią.

23:

Nicetus Papież rodem s Syryey z Dámáſzku/ ten vſtá=

24:

wił áby duchowni brody golili/ Biſkup áby od trzech biſkupow był świę

25:

con/ iáko Anákletus ná przodku vſtáwił/ y ine rzecży. Po dzyeſiąći lat

26:

vmęcżon od pogan/ pochowan ná cmyntarzu s. Kálixtego in via ſalaria.

27:

Látá od národzenia Páńskiego 183.

28:

Omodus Ceſarz/ ácżkolwiek był v dobrego oyczá

29:

Márkuſá wychowan y vcżon/ wſzák mu to nic płatno nie było/ v=

30:

dał ſie ná wſzytki niecnoty/ pijáńſtwá/ fryierſtwá/ okrucieńſtwá

31:

etc. Przy żenie miał CCC miłoſnic/ krom ſioſtr ktore háńbámi

32:

pomázał. Sioſtrę zábił s przywodu żony/ mowiąc że go miáłá

33:

ſtruć. Lázyebniká w łáźni wrzućił w piec/ iż go báńką ſpárzył. Wiele ludzi

34:

śmiechem pomordował/ ktorzy niechcieli Rzymu zwáć Komodyanám z iego

35:

roſkazania. A był táki ſzermierz iż rownia nie miał/ ták prętki iż Ieleniá pie=

36:

ſzki doganiał. Potym ſie nań miłoſnice zmowiły/ y vdawiły go Márcya y Nár

37:

cyſſá. Miał wieku ſwego lat xxxij/ pánował xij lat. grafika

38:

Oter Papież s Kámpániey/ ten vſtá=

39:

wił małżeńſtwo iedno przez kápłaná dawáć ná

40:

iáwnym mieyſcu/ przy ktorym vſtáwił dwie ſtáre

41:

żony ſtać/ áby nowey małżonki ſtrzegły á náucżáły ią by

42:

w cżym nie pochybiłá. Piſzą drudzy iżby zárázem przed

43:

kościołem złącżenie vſtáwił/ to ieſt nie ſłuſzno. Vſtáwił

44:

też áby kápłan nie miał mſzey/ gdzeyby ich przy namniey

45:

trzech nie było ſłucháiąc. Po wykonániu lat ix vmęcżon/

46:

pochowan in via Apia.

47:

¶ Tego cżáſu Felicitás álbo Szcżęſna páni iedná známienita Rzymſka s ſie=

48:

dmią ſynow/ ktorych imioná: Szcżęſny/ Iánuáryus/ Filip/ Syllá/ Alexender/

49:

Witalis/ Márcyalis/ męcżennicżą koronę podięli.

Cc 2

Tego też

strona: 150v

Kſięgi wtore

¶ Tego też cżáſu w Medyolanie pomęcżeni byli/ Fauſtynus Wietor y z żoná=

mi/ Wáleryanus Káius/ Márcellus Nowatus/ y wiele inych.

Leuterus Papież rodem z Grecyey/ z miáſtá Nykopolim/

ten vſtáwił áby ſie w práwie duchowni ſpráwiedliwie á opátrznie ſą=

dzili przez ſtrony áby żadne ſkazánie nie było/ tákież bez dowodu doſtá=

tecżnego. Ten okrzćił krolá Angliyſkiego Lucyuſá przez Dámianá á Fugácyuſá

z iego poddánymi/

Krol Angliyſki
okrzcżon

potym ſie ich wiele w Rzymie pokrzćiło. Po wykonaniu lat

xxj vmárł/ w Atykanie pochowan.

Látá od národzenia Páńskiego 195.

10:

Pertynáx Ceſarz/ ſtáry/ dobry/ á proſty/ przeźdzyęki wy

11:

brány/ pánował mieſięcy ſześć/ potym zábit z napráwy Iulianá/ kto=

12:

ry v Rycerzow kupił Ceſárſtwo.

13:

Iktor Papież rodem z Afryki/ ten vſtáwił ná Niceńſkim

14:

Koncylium/ áby wielkánoc nie inedy byłá święconá iedno w dzyeń

15:

niedzyelny ná ſchodzye Kwietniá/ bo przed tym święcono ią pod peł=

16:

nią tegoż mieſiącá rowno z Zydy/ áby byłá od Zydow rozność. Po dzyeſiąći le=

17:

ciech vmęcżon od Seweruſá Ceſárzá.

18:

Látá od národznia Páná Kryſtuſá 196.

19:

Ewerus Ceſarz/ ten zábił Iulianá ktory był ſiedḿ

20:

mieſięcy Ceſárzem/

Iulian zábit.

Rzecżpoſpolitą ſpráwował dobrze/ ták iż po

21:

śmierći iego mowili/ lepiey było áby ſie był nigdy nie rodził álbo

22:

nigdy nie vmierał. W Greckim y w Láćińſkim ięzyku był vcżo=

23:

ny/ iedno iż był śilny przeſládowcá Krześćiánow.

Szoſte przeſlá=
dowánie Krze=
ſćianow.

Pánował

24:

ośḿnaſcie lat.grafika

25:

Eferynus z Rzymá rodem Papież/ ten v=

26:

ſtáwił śkláne kielichy do kościołá kápłanom/ bo by=

27:

ły przed tym drzewiáne/ dla przezrocżyſtośći krwie

28:

ſwiętey. Też vſtáwił áby ludzye Krześćiáńſcy ná káżdą

29:

wielkąnoc prziymowáli ciáło Páńſkie y kreẃ/ ſpowiá=

30:

dawſzy ſie.

31:

¶ Tego cżáſu byli ći ludzye vcżeni/ ſwięte piſmo wykłá=

32:

dáiąc ſtárego zakonu/ Theodocyon Grek y Zyd/ wſzákże

33:

ſie potym odſzcżepił od Krześciáńſkiey wiáry. Syma=

34:

chus rodem Sámárytan Zyd/ ktory też po Theodocyuſie z Zydowſkiego ná Gre

35:

ckie wykłádał piſmo ſwięte ſtárego zakonu.

36:

¶ Leomedes ociec Orygeneſow o Krześćiáńſką wiárę vmęcżon w Alexándry=

37:

ey/ ktore^o ſyn Orygenes będąc ieſzcże dzyecięciem/ chciał z oycem ná śmierć iść/

38:

znáiąc ſie też być krześćiáninem/ ále od mácierze był hámowan.

39:

¶ Orygenes tego cżáſu był w Alexándriey Doktor vcżony Krześćiáńſki/

Orygenes.

wiel=

40:

kiego cżytánia y piſánia/ ktorego kſiąg wiele przyięto y wiele popalono w Krze

41:

śćiáńſtwie/ ták w Greckim iáko y w Láćińſkim ięzyku.

42:

¶ Tego też cżáſu byli ći Doktorowie vcżeni/ Rodion w Azyey/ Klemens Ale=

43:

xándriyſki/ Heráklitus Grek/ Máxim Gállus/ Tertulianus rodem z Afryki z

44:

miáſtá Kártago/ ten będąc krześćiáninem náſtąpił ná ſektę Montanow.

45:

¶ Tego też cżaſu Perpetua y Felicytás niewiáſty ſláchetne w Maurytániey/

46:

miedzy źwirzętá drapieżne wrzucone były dla krześćiáńſkiey wiáry.

Látá od ná=

strona: 151

Wiek ſzoſty.

Liſt 151.

Látá od národzenia Páná Kryſtuſá 214.

Ntonius Bázyanus Kárákállá Ceſarz/ ten brátá ſwegrafika

go Getę dał zábić/

Getá.

á mácochę ſwoię poiął.

A gdy prośił Pupieniuſá Ráyce iednego

známienitego

Pupienius Ráycá.

áby go wymowił w radzye o

zábitego brátá/ odpowiedzyał: Nie ták ſie

łácno s tego wymowiſz iákoś łácno zábił. Rozgniewał

ſie Antonius y zábił go/ mężá cnotliwego/ potym też ſam

zábit przez zmowę od Mákrynuſá. Piſzą drudzy iż w bi=

10:

twie zginął/ gdy s Párthy walcżył. Pánował iedno

11:

ſześć lat.

12:

Aliſtus Papież z Rzymá/ ten odiął kápłanom żony/

Zony kápłáńſkie.

też y

13:

rok roźdzyelił ná cżterzy ćzęśći/ co zową Suchedni.

Suchedni.

Potym od Ceſárzá

14:

Alexándrá zábit. Był ná ſtolcu Pápieſkim pięć lat.

15:

Látá od národzenia Páńskiego 220.

16:

Akrynius Ceſarz/ ktory był wſzelkich złośći pełen/ nie go=

17:

dzyen áby co o nim piſano/ iáko Kárákállę zábił/ ták też ſámego Heli=

18:

ogábálus Ceſarz zábił. Pánował ieden rok.

19:

Vrelius Wáryus/ rzecżony Heliogábálus/ to ieſt kápłan grafika

20:

Iowiſzow/ Ceſarz/ z bękártá wybran/ ſyn

21:

Kárákállin z miłoſnice Semiramis bárzo

22:

cudney/ ktora byłá przenáięłá Rycerze iżby miá=

23:

łá pirwſzy głos w Senacie. A gdy otrzymáłá/ ſie=

24:

dząc ná ſtolicy miedzy Senatem wotowáłá ná ſy=

25:

ná Ceſárſtwo. S tey przycżyny Wáryus ná gorze

26:

ktorą zową Quirinalis/ vcżynił ſień/ w ktorey

27:

białe głowy miáły ſwoy ſtolec Rádzyecki/ prze=

28:

zwał Senatulus/ o Rzecżypoſpolitey áby też rá=

29:

dziły/ nád ktoremi byłá ſtárſzą iego máć Semira=

30:

mis. Ten nád ine ſzkáráde á brzydliwe obycżáie w

31:

ſobie miał/ bez wſtydu przyrodzonego ſie zácho=

32:

wał. Práwá vſtáwił áby wolno káżdey białey

33:

głowie ofiárowáć ſwą młodość komu chce/ bądz

34:

mężátká álbo dzyewká. Bogi zwał ſwoie ſługi y

35:

komorniki. A gdy obacżył iż ſie nań zmowili Ry=

36:

cerze/ poiął mniſzkę boginiey Weſty/ vrzázał ſobie domowe noſzenie/ dlá kto=

37:

rego ſie był bogom y ludzyom obrzydził/ chciał do kościołá ná wiecżną ſłużbę

38:

Bożą/ ále wyciągnion z wychodu do ktorego był vciekł/ á zábit/ do Tybru

39:

wrzucony z mácierzą. Pánował cżterzy látá.

40:

Látá od národzenia Páná Kryſtuſá 225.

41:

Eſarz Alexánder mąż doświádcżony/ ták w rzecżach

42:

Rycerſkich iako w náukach. Ten vpádłą Rzecżpoſpolitą záſię ná=

43:

práwił. Vżywał rády Wulpianá Ráyce mężá roſtropnego/

Wulpianus.

ná

44:

ktorego ſie byli Rycerze rzućili z zawiśći/ chcieli go zábić. Ceſarz

45:

rzućił ſie padł ná nim/ záſtáwił ſwoie zdrowie zá iego/ mowiąc:

Cc 3

Prawdziwy

strona: 151v

grafika

Prawdziwy pan nie ma żáłowáć zdrowia ſwoie=

go zá ſługę wienego/ co mu mieli wſzyſcy zá do=

bre. Dla tego był przyiechał Orygenes z Alexán=

dryey

Orygenes.

náucżáć go Krześćiáńſkiey wiáry/ gdy Ká=

lixtá Papieżá zábił. Acżkolwiek nie był krzcżon/

ále pocżątki miał dobre/ y Mámmea iego mátká

byłá ſwięta Krześćiánka/

Mámmea.

pánował lat xiij.

¶ Tego cżáſu pod Alexándrem ći ſwięći pomę=

cżeni/ Agrypitus młodzyeńcżyk/ Kalepodyus

10:

kapkan/ Palmáchius Ráycá Rzymſki/ Márty=

11:

ná pánná/ Tyburcyus y Wáleryan Rzymiánie/

12:

Cecylia pánná Rzymſka/ Qwirycyus y z mátką

13:

ſwoią/ przeto iż niechcieli cżártom chwały áni o=

14:

fiáry wyrządzáć/ á Krześćiány ſie być wyzna=

15:

wáli. ∴ ∴ ∴

16:

Látá od národzenia Páńskiego 238.

17:

Rban Papież był żywotá ſwiętego/

18:

ten vſtáwił áby wſzytki dochody duchowne

19:

nie śćiągáły ſie ná iednę perſonę/ iedno ná

20:

ſpolną rzecż. Vſtáwił też iż pirwſze święce=

21:

nie Opát w klaſztorze może dáć klerykom/ y

22:

wiele rzecży dobrych vſtáwił. Náwroćił ná wiárę krze=

23:

śćiáńſką ludzi wiele/ potym męcżennicżą koroną ſzcżedł.

24:

Był ná ſtolcu ośḿ lat.

25:

Oncyanus Papież ſwiętego żywotá/ ktorego Ceſarz Má

26:

xymianus kazał zwięzáć á zánieść ná wyſep/ iż był powymiátał s ko=

27:

ściołow cżártowſkie báłwány/ támże ná wyſpie vmárł. Fábianus ie=

28:

go ciáło do Rzymá przynioſł/ y s pocżćiwoſcią pochował. Był lat pięć ná ſtol=

29:

cu Papieſkim

30:

Yryákus był wybran ná iego mieyſce/ ále po roku nád wo=

31:

lą wſzytkiego duchowieńſtwá iechał s pánnámi do Kolná pokrzćiwſzy

32:

ie/ ktorych bylo w licżbie iedennaſcie tyſiąc s ſwiętą Orſzulą y Kordulą/

S. Orſzulá.
S. Kordulá.

33:

ktore byly przyiecháły z Brytánniey y z Angliey do Rzymá dla okrzcżenia. Po=

34:

tym były pobite v Kolná od Attyle y s Cyryákiem/

Attyla.

przeto w licżbie nie idzye

35:

miedzy Papieże. ∴ ∴ ∴

36:

Látá od národzenia Páná Kryſtuſá 238.grafika

37:

Axyminus Ceſarz rodem s Trácy=

38:

ey/ ten z młodych lat páſł dobytek/ przeto ia=

39:

dał y pił dobrze. Piſzą o nim iż ziadał mięſá

40:

xl funtow ná dzyeń/ tákże y pił/ przeto był

41:

wielkiey vrody y śmiáłośći. Wybran ná Ce=

42:

ſárſtwo od Rycerzow nád wolą Senatu. Niemce/ Wło

43:

chy/ y ine kráiny áż do Fráncyey podmánił/ y wielkiey o=

44:

krutnośći nád nimi vżywał/ przeto Senat inſzych trzech

45:

Ceſárzow przećiw iemu wybrał/ ktorzy z nim wiele bitew zwodzili/ gdzye dwá

46:

zábići/ Pupienius y Albinus.

Pupienius.
Albinus.

Potym gdy Aquileią obległ/ zábit od Rycerzow

47:

y s ſynem. Pánował trzy látá. Piſzą/ iż gdy leżał v Aquileiey/ nie doſtáło było

obegnáńcom

strona: 152

Wiek ſzoſty.

obegnáńcom do łukow cięćiw/ bo ſie iuż były potárgáły/ niewiáſty y dzyewki

porzázały ſwe wárkocże/ á ná cięćiwy kręćiły. S they przycżyny kościoł Rzy=

miánie dáli poſtáwić Wenery łyſey/ ktorą żeńſki narod ſpráwuie.

Nterus Papież rodem z Grecyey/ ten vſtáwił iż z iednego

Biſkupſtwá ná drugie przemieć ſie może. Roſkazał był y rozeſłał pi=

ſárze po ſwiecie ſzukáć á wywiádowáć ſie o ciáłach ſwiętych męcżenni=

kow kryeśćiáńſkich/ potym też ſam vmęcżon od Máxymianá.

Látá od národzenia Páná Kryſtuſá 241.

Ordyanus Ceſarz trzeći s tych ktore pobił Máxymi=

10:

an/ był dobrey ſpráwy y śmiáłośći/ w náukach ſie y w vcżeniu ko=

11:

cháiąc/ á ſtąd Libráryą był w Rzymie záłożył wielką/ w ktorey

12:

było kſiąg popiſánych ſześćdzyeſiąt tyſiąc. Párty poráźił ktorzy

13:

ſie bráli ku Rzymowi ſłyſząc tám roſterki/ iádąc z zwycięſtwem/

14:

nápráwił nań Filip iż go potáiemnie zábito. Pánował vj lat.

15:

Abianus Papież rodem z Rzymá/ wybran przez gołębi=

16:

cę ná ſtolec Papieſki. Abowiem gdy było roſtárżenie około elekcyey/

17:

przyleciáłá gołębicá pádłá mu ná głowę/

Gołębicá.

znák ten podáłá áby był wy

18:

bran Papieżem/ y ták vcżynili. Ten vſtáwił cmyntarze około kościołow mie=

19:

wáć dla chowánia vmárłych ciał.

Cmyntarze.

Ten theż náwroćił Filipá Ceſárzá ná wiárę

20:

Krześćiáńſką. Ten też vſtáwił iż krzyżmo bywa odnowiono ná káżdą wielką=

21:

noc.

Krzyżmo.

Potym od Decyuſá vmęcżon. Był ná ſtolcu Papieſkim lat xiiij.

22:

Látá Páńskiego 247.

23:

Ilip Ceſarz pirwſzy Krześćiáńſki/ rodem z Arábiey grafika

24:

s proſtego narodu/ ktorego Fá=

25:

bian Papież náucżył wiáry krze=

26:

śćiáńſkiey/ y okrzćił go z żoną Se

27:

reną y s ſynem drugim Filipem.

28:

Do tego to Ceſárzá Orygenes piſał kſięgi v=

29:

cżone o Krześćiáńſkiey wierze z Afryki.

Serená.
Filip.
Orygenes.

Zá te

30:

go Ceſárzá wyſzły ſpełná tyſiąc lat Rzymo=

31:

wi od záłożenia. A ſtąd były rozmáite igry w

32:

Rzymie in campo Marcio/ bo then zwycżay

33:

mieli Rzymiánie/

Campus marci

gdy ktore^o národzenia dzień

34:

przyſzedł/ zwłaſzcżá známienitego/ tedy then

35:

dzyeń święćili/ á igry rozmáite ſpráwowáli/

Igry rozmáite.

36:

á tákież zá káżdym ſtem lat kiedy wyſzły Rzy=

37:

mowi dzyáłáli/ á zwáli tho Luperkália/

Luperkália.

38:

wilcżyce ktora byłá Romuluſá wychowáłá.

39:

To ſie w ten cżás nágo bijáli bicżmi z niedź=

40:

wiadki żeláznemi/ biegáiąc by ſzaleni po vli=

41:

cach. Ten Ceſarz zá żywotá náznácżył ſyná

42:

Filipá ná Ceſárſtwo/ ále przez zdrádę Decy=

43:

uſá Hetmáná oboie było zábitych/ ociec w

44:

Weronie á ſyn w Rzymie/ ále przed tym po=

45:

rucżyli byli ſkárby Papieżowi Fábianowi/

46:

dla ktorych ſkárbow Papieżá ſwiętego vmę=

47:

cżył Decyus. Też y ſwiętego Wáwrzyńcá v=

48:

męcżył z inymi ſwiętymi.

Wáwrzyniec.

Pánował ſiedḿ lat.

Cc 4

Kornelius

strona: 152v

Kſięgi wtore

Ornelius Papież rodem z Rzymá/ będąc vcżonym/ wie=

le piſał przećiw Nowácyanowi odſzcżepieńcy/ ktory powiedał być/ iż

po krzcie káżdy cżłowiek ktory w grzech vpádnie/ zbyć go do śmierći

nie może/

Nowácyanus od
ſzcżepieniec.

w ktorey ſekcie zwyciężon od Papieżá. Był lat po Fábianie trzy/ po=

tym od Decyuſá vmęcżon.

Látá od národzenia Páná Kryſtuſá 253.grafika

Ecyus Ceſarz s Pánnoniey/ to ieſt/

z Węgier rodem/ wybran ná Ceſárſtwo od

Rycerzow/ okrutnik wielki Krześćiáńſki.

Siodme przeſlá=
dowánie Krze=
ſcianſkie.

10:

Ten to dał pomęcżyć ſwięte ludzi o ſkárby

11:

Filipowe/ ſwiętego Fábianá/ Korneliá/

12:

Wáwrzyńcá/ Szcżepaná/ Lucyuſá/ Ipolitá/ ſwiętą A=

13:

gátę/ Apolonią/ y inych wiele/ ták ſam iáko y ſyn iego dru

14:

gi Decyus. Też ſwego páná Filipá y s ſynem dał zábić.

15:

Potym od Gottow zábit y s ſynem w bitwie nád morzem Pontſkim w Trácy=

16:

ey/ thák hániebnie iż ich w błocie nie możono náleść/ y tám zoſtáli.

Gotty.

Znák był

17:

nád nimi gniewu Bożego o niewinną kreẃ Krześćiáńſką. O tych Gociech bę=

18:

dzye niżey nápiſano.

19:

Vcyus Papież/ tego też vmęcżył Decyus/ vſtáwił áby

20:

przy Biſkupie káżdym byli dwá kápłani á trzey Dyakonowie/ coby dáli

21:

ſwiádectwo o żywocie á chowániu iego. Był trzy látá.

22:

Látá od národzenia Páńskiego 255.

23:

Allus Wibius był Ceſárzem dwie lecie s ſynem ſwo=

24:

im Woluzyanem/ ktore oboie zábił Emilianus z Meſſyey

Woluzyanus.

w Afry=

25:

ce/ gdy ſie z nimi potykał. Tego cżáſu był iáwny gniew Boſki po

26:

wſzytkim ſwiecie o roźlanie krwie Krześćiáńſkiey/ ábowiem nie

27:

było iednego miáſtá we Włoſzech y indzyey/ gdzyeby okru=

28:

tnie nie márło. ∴ ∴ ∴

29:

Látá od národzeniá Páná Kryſtuſá 257.grafika

30:

Aleryanus Ceſarz/ był ná páńſtwie

31:

lat vi. Widząc wielki iáwny gniew Boży

32:

być morowy/ przeſtał męcżyć Krześćiánow/

33:

y był ták ſpirwu dobry/ cnotliwy/ miłoſier=

34:

ny/ iż dom iego kościołem zwáli. Potym

35:

był zwiedzyon od iednego odſzcżepieńcá/ iż okrutnie prze=

36:

ſládował y męcżył Krześćiány.

Oſme przeſládo=
wánie Krześći=
ánſkie.

Iáwna ſie potym nád

37:

nim pomſtá Boſká vkazáłá/ gdy miał bitwę s krolem

38:

Perſkim Saporem/ poiman y porázon.

Sapor.

Był w tákim wzgárdzeniu/ iż po nim

39:

Sapor wſiadał ná koń iáko z łáwki/ w ktorey niewoli do śmierći był/ náoſtá=

40:

tek mu ocży wyłupiono. Syn iego Gállenus ktory ná oycowſkie mieyſce wſtą=

41:

pił/

Gállenius.

widząc to kazał wſzytki rzecży wrácáć kościołowi Krześćiáńſkiemu co był

42:

ociec pobrał/ y kośćiołá w pokoiu niecháć. Potym pogáni/ to ieſt Niemcy/

43:

przyciągnęli y wiele ſzkod Rzymſkiemu páńſtwu pocżynili/ dla cżego Gállenus

44:

puśćił Ceſárſtwo/ á ſam ná Medyolanie przeſtał/ gdzye też y thám gdy zbytni

45:

pocżął być/ od ſwych zábit y z brátem młodſzym Wáleryanem.

Ci ſą pod nimi

strona: 153

Wiek ſzoſty.

Liſt 153

¶ Ci ſą pod nimi pomęczeni/ Cypryanus/ Protus/ Iácyntus/ Poncyus/ Ne=

mezyus. Lucyllá/ Euienia/ pánny.

Męcżennicy.

Zcżepan Papież był ná ſtolcu trzy látá/ ten vſtáwił áby ie=

dno w kościele duchowni ſzat kościelnych vżywáli.

Száty koſcielne.

A gdy był wiele lu=

dzi náwroćił ná Krześćiáńſką wiárę/ we mſzą pochwycon od ołtarzá/

á ścięt od Decyuſá. grafika

Yxtus wtory Papież rodem z Grecyey/

then vſtáwił áby ná poświęconych ołtarzoch mſze

bywáły/ przyiął zá ſyny ſwoie dwu Lewitu/ Wá=

10:

wrzyńcá y Wincentego. Przyſzedſzy z Hiſzpániey do Rzy=

11:

má/ wybran ná ſtolec Papieſki/ oſkárżon od odſzcżepień=

12:

cow o Krześćiáńſką wiárę do Decyuſá/ ścięt s ſzeſcią Dy

13:

akonow. Gdy go ná śmierć wiedzyono/ wołał zá nim

14:

Wáwrzyniec płácżąc/ gdzye idzyeſz oycże przez ſyná/ ká=

15:

płanie przez ſługi? Ktory odpowiedzyał/ ia ciebie ſynu nie opuſzcżam/ ále ná

16:

więtſze męki zoſtáwiam dla wiáry Krześćiáńſkiey. Był ná ſtolcu Papieſkim

17:

dwie lecie y dzyewięć mieſięcy.

18:

Yonizyus był ná ſtolcu Papieſkim ſześć lat/ ten napirwſzy grafika

19:

zakonnik był Papieżem. Będąc cżłowiekiem v=

20:

cżonym/ bogoboynym/ roſtropnym/ roźdzyelił

21:

Biſkupie dyocezye/ Plebáńſkie fáry/ Klaſztory poſtáno=

22:

wił/ áby káżdy ná ſwym vrzędzye przeſtał. Vſtáwił był

23:

Koncylium álbo Synod w Antyochiey przećiw Páwło=

24:

wi Sámoſateńſkiemu Biſkupowi/

Sámoſátenſki ká
cerz.

ktory przećiw pánnie

25:

Máryey mowił/ tám pokonan á ſpalon Páweł.

26:

¶ Tego cżáſu Ipolit końmi roſtárgan dla Krześćiáń=

27:

ſkiey wiáry od Decyuſá. Konkordya niewiáſtá y Roma=

28:

nus Rycerz pośćináni.

29:

Elix Papież rodem z Rzymá/ był ná ſtolcu cżterzy látá y

30:

mieſięcy trzy. Ten vſtáwił áby mſza nigdzyey iedno w kościele bywa=

31:

łá/ á kościoły poświącáć kazał. A ieſliby gdzye było wątpienie dla da

32:

wnośći álbo s pogorzenia/ tedy może znowu poświęćić. Vſtáwił theż obchod

33:

ſwiętych męcżennikow/ potym vmęcżon od Gállenuſá.

34:

Látá od národzenia Páná Kryſtuſá 270.

35:

Laudyus wtory Fláwius rzecżony/ wybran ná Ce=

36:

ſárſtwo iednoſtáynie od Rycerzow y od Senatu. Ten záſię Rzecż=

37:

poſpolitą ktora byłá vpádłá pocżął w Rzymie nápráwiáć/ po=

38:

ráźiwſzy trzy ſtá tyſiąc Gottow. Niemce y ine nieprzyiaciele ode=

39:

gnał/ Egiptu záſię doſtał/ potym rychło wrzodem vmárł/ bo był

40:

wielkim morderzem Krześćiánow. Pod nim ſą pomęcżeni ſwięty Wálenty/

41:

Quirynus/ Szcżęſny kápłan/ Adyochus Máryus. Cyryllá/ Theoderá pán=

42:

ny/ y inych wiele.

43:

Vtycyanus Tuſkus Papież/ ten był vſtáwił áby nowe zbo

44:

ża y owoce káżdy rok byly ná ołtarzu święcony/ zwłaſzcżá iágody ták z

45:

drzew iáko z zyemie. Też o nim piſzą iż trzy ſtá męcżennikow krześćiáń=

46:

ſkich ſwą ręką pochował. Też vſtáwił áby káżdy męcżennik álbo kápłan w Dal

47:

máthyce był pochowan. Był ná ſtolcu Papieſkim ośḿ lath/ y dzyeſięć

48:

mieſięcy../../../.

Látá od

strona: 153v

Kſięgi wtore

Látá od národzenia Páńskiego 274.

Eſarz Aurelianus s proſtego rodu s kráin Węgier=

ſkich vrodzony/ ále w Rycerſkich rzecżách z młodośći wychowan.

Ten był walecżny/ okrutny/ chytry/ fortunny/ Gottow wiele po=

raźił/ Słowaki/ Sármáty/ Wáłáchy/ Bohemy/ Fráncuzy/ y

wiele inych ku páńſtwu Rzymſkiemu przywiodł. A ſam iedne=grafika

go cżáſu ſwoią ręką (iáko o nim piſzą)

cżterdzyeśći y ośḿ Illirykow/ to ieſt/

Słowakow zábił. Zenobią Krolową

10:

walecżną/ ktora pánowáłá ná wſchod

11:

Słońcá/ poráźił y poimał. Monitáry=

12:

ow zwádę w Rzymie vśmierzył. Ten też

13:

karał Rycerzá ſwoiego o gwałt niewie=

14:

śći/ tym obycżáiem:

Zenobia.

Kazał dwoie drze=

15:

wá ſchylić/ á v káżdego nogę vwięzáć y

16:

puśćić/ thám go roſtárgnęly. Cżterzy

17:

wozy zwycięſtwá do Rzymá przywiozł/

18:

ieden Odenatá mężá Zenobiey/ drugi

19:

miał od krolá Perſkiego/ trzeći od Ze=

20:

nobiey s pereł á ze złotá/ cżwarty od

21:

Gotſkiego Kſiążęciá/ w ktorym cżte=

22:

rzy Ielenie chodziły/ ktore potym Io=

23:

wiſzowi ofiárował. Był theż wielkim

24:

przeſládowczą Krzesćiáńſkich ludzi ludzi.

25:

Pothym od ſwoich zábit. Panował

26:

ſzesć lat.

27:

Enobia niewiáſtá ſláchetna/ wychowaná nad obycżay żeń=

28:

ſkiego narodu. Wyſzłá rodem s krolow Egipſkich Ptolomeuſow/ trzy=

29:

máłá miáſto w Aſſyryey Pálmirę. Piſzą o niey iż z młodych lat ſwoich grafika

30:

chcąc záchowáć cżyſtość ſwoię do śmierći/ w leſiech á

31:

puſtyniach mieſzkáłá/ chroniąc ſie z ludźmi obcowá=

32:

nia. Chodziłá w grubym odzyeniu łuk przypaſawſzy/

33:

ſtrzeláła źwirz rozmáity/ ktorym ſie żywiłá. Potym

34:

vchwyconá od Odenatá Pálmireńſkiego kſiążęciá/

35:

ktorą zá małżonkę poiął widząc iey vrodę niepoſpo=

36:

litą śiłę y moc. A gdy był poráżon y wzyęt w niewolą

37:

Odenát od Saporá krolá Perſkiego/ wzyęłá ná ſię

38:

zbroię Rycerſką/ y lud ktory mogłá zebráć/ vderzyłá

39:

ná Saporá/ poráźiłá go y wydarłá mu záſię Mezo=

40:

potámią/ ktorą był ſzyroko poſiadł/ á ſamego zagná=

41:

łá do Tezyfontu w gory. Wybáwiwſzy mężá z więzye=

42:

nia/ poſiadł wſzytek wſchod ſłońcá gdzye Rzymiánie

43:

roſkázowáli. Zábit potym Odenát od Rzymian ze

44:

dwiemá ſynomá. Oná záſię wzyąwſzy ſpráwę Rycer=

45:

ſką ná ſię/ odpieráłá Gállenuſowi y Klaudyuſowi

46:

Ceſárzom/ ktorey też nie mogli nic vcżynić áni Egi=

47:

pcżycy/ áni Arábowie/ Sáráceni/ álbo Ormiánie/ owſzem ſie iey wſzyſcy bali.

48:

Aurelianus gdy zoſtał Ceſárzem/ wſzytkę moc ſwoię obroćił przećiw iey/ áby

49:

tę ſromotę zgłádził z máieſtatu Rzymſkiego/ poráźił ią zá wielką trudnoſcią y

50:

s ſzkodą ſwoią/ przywiodł do Rzymá ná znák zwycięſtwá/ gdzye tám potym by

51:

łá wolno chowaná/ dawſzy iey miáſto Tyburtynę ku wychowániu.

Káius Pa=

strona: 154

Wiek ſzoſty.

Liſt 154

grafika

Aius Papież rodem Dálmátá/ to ieſt/ s

Słowańſkiey zyemie/ krewny Dyoklecyanowi Ce

ſárzowi/ ktory go potym vmęczył. Ten vſtáwił

áby duchownych vrząd ſwiecki nie ſądził. Był ná ſwym

ſtolcu lat iedennaſcie y mieſięcy cżterzy.

¶ Tego cżáſu Manes s Perſyey/ od ktorego Mánichei

rzecżeni/ odſzcżepieniec był. Ci to Mánichei kácerze/ po=

wiedáli w niebie być dwá Bogi iednákiey mocy/ iednego

10:

dobrego ktory ludzyem ná prośbę wſzytko k woli cżyni/ drugiego złego ktory

11:

przećiwne rzecży ſpráwuie.

12:

Látá od národzenia Páná Kryſtuſá 280.

13:

Hácytus Ceſarz/ ten iedno ſześć mieſięcy był/ vmárł fe=

14:

brą w Tárſu w ſtárośći. Brátá iego Floryaná Rycerze zábili/ ktory

15:

był wſtąpił ná iego mieyſce.

16:

Robus Ceſarz z miáſtá Syrmium/ poniewoli był ná Ce=

17:

ſárſtwo wzyęt. Cżłowiek był dobry y fortunny. Wydárł był Niem=

18:

com z mocy Fráncuzy/ Prokulá y Boneſá we Fráncyey poráźił. Potym

19:

iádąc przećiw Perſom walcżyć/ zábit od ſwych Rycerzow/ gdy to ſłyſzeli od

20:

niego mowiąc: iż ſpokoynemu nie trzebá Rycerzow. Pánował ſześć lat y cżte=

21:

rzy mieſiące.

22:

Látá od národzenia Páná Kryſtuſá 287.

23:

Arus Ceſarz pánował dwie lecie/ przyłącżywſzy do ſiebie

24:

dwu ſynu Káryná y Numeryaná. A gdy w Perſyey walcżył/ położył

25:

woyſko nád rzeką Tygrys/ tám gi grom zábił.

Kárinus.
Numerianus.

26:

¶ Tego cżáſu ći ludzye vcżeni byli/ Iulius/ Kápitolius/ Fláwius/ Eutropi=

27:

us/ Wopiſkus/ Trebellius/ Pollio/ Helius Spárcyanus/ Helius Lámpridus.

28:

Látá Páńskiego 289.

29:

Yoklecyanus Dálmátá Ceſarz/ rodzicow niewiádo=grafika

30:

mych/ był hárdy/ fortunny/ okrutny ná krze=

31:

śćiány/ kazał ſobie nogi cáłowáć vbrawſzy

32:

ſie w boty złote s perłámi. Wzyął był k ſo=

33:

bie w towárzyſtwo Máxymianuſá/ wezwał

34:

go Herkuleſem/ á ſam ſiebie Iowiſzem. Napirwey ſwą

35:

ręką zábił Aprá/ ktory był zábił dla Ceſárſtwa Nume=

36:

ryaná. Widząc iż nie mogł zdołáć nieprzyiacielom/ przy=

37:

iął k ſobie w towárzyſtwo Konſtáncyuſá y Gállácyuſá/

38:

ktorzy w Gálliey wiele Niemcow poráźili. Potym gdy

39:

Máxymianus Nárſeſá poráźił/ wielki tryumff vcżyniwſzy/ ſpuśćił Ceſárſtwo

Máximianus
Ceſárz.

40:

Máxymianowi ſynowi á ſam potym w Solonie dzyeſięć lat mieſzkał/ gdzye

41:

tám boiąc ſie Licyniuſá á Konſtántyná/ zábił ſie ſam. Ten był wielki przeſlá=

42:

dowcá kościołá Krześćiáńſkiego/ ták iż wſzędzye ná wſchod y ná zachod ſłońcá

43:

kazał kościoły ich popalić/ á ſam ſie kazał zá Bogá chwalić y Máxymianá.

44:

Pánował lat xx/ á krom Ceſárſtwá dzyeſięć lat.

45:

¶ Ci ſą pomęczeni pod Dyoklecyanem y Máxymianem/ Márcellus Papież/

46:

Márcellinus Papież/ Adauktus/ Alexender Rycerz/ Bonifácyus/ Kárpofo=

47:

rus/ Nikoſtratus/ Symphoryanus/ Symplicyus/ Kryſpinus y Kryſpianus/

Kryſtofor wiel=

strona: 154v

Kſięgi wtore

Kryſtofor wielki/ Kozmás/ Dáminaus/ Cyryákus. Agnieſzká/ Anáſtazya/

Bárbárá/ Dorotá/ Eulália/ Eufemia pánny. Felix biſkup Apuliyſki/ Felix

drugi y Fortunatus/ Ierzy Rycerz/ Gorgonius/ Gerwázyus/ Protázyus z Me

dyolanu/ Adryanus/ Erázmus/ Hillárya páni Afrozyná máć/ Iuliana/ Leo=

kádya pánny/ Lucyná/ Menná/ Rycerz Methodyus/ Márkus y Márcelli=

nus/ Maurycyus/ Pántháleon/ Gállus/ Ruffus/ Sábinus/ Sebeſtyanus/

With dzyeciątko/ y wiele inych.

Arcellinus Papież rodem z Rzymá/ tego był przepędził grafika

Dyoklecyan iż muſiał ofiárę cżynić báłwánom

10:

cżártowſkim/ y ine poſługi. A gdy ſie obacżył iż

11:

źle vcżynił/ ſłożył Syem w Kámpániey/ ná ktorym bylo

12:

biſkupow dwie ście/ żáłował ſie przed nimi ná ſię iż thák

13:

nieſtały był w wierze Krześćiáńſkiey/ proſząc áby nań

14:

kaźń conawiętſzą wydáli. A oni go s tego hámowáli/

15:

przypomináiąc Piotrá s. áby nád ſobą nie był okrutny/

16:

Pan Bog zá iego ſkruchą to racży odpuśćić. Gdzye mu

17:

też powiedzeyli/ iż nie ſłuſzno ábyſmy my ſwego ſtárſzego

18:

ſądzili. A ták ſie ſam oſądził iżby go ſłożono z iego ſtolcá/ á po śmierci ná miey=

19:

ſcu święconym nie leżał miedzy dobrymi. Potym ſzedł do Ceſárzá Dyoklecyaná

20:

łáiąc mu á przeklináiąc go/ iż go przymuśił dyabły s ſobą chwalić. A ſtąd go

21:

dał ściąć Dyoklecyan s Kárynem y z Antoniuſem/ y z inemi.

Kárinus.
Antonius ſcyet.

A gdy ciáło iego

22:

nie było pochowano przez xxxvj dni/ obiáwił Piotr s. Márcellowi áby był po=

23:

chowan na cmyntarzu v s. Pryſcylle/ był na ſtolcn Papieſkim lat ix.

24:

Arcellus Papież rodem z Rzymá/ był ná Papieſkim ſtol=

25:

cu pięć lat. Ten też miał wielkie przeſládowánie od Ceſarzá Máxymi=

26:

aná/ náoſtátek go vmorzył w więzyeniu.

27:

Látá od národzenia Páńskiego 309.

28:

Alleryus y Konſtáncyus Ceſárze obá Rzymſcy/ z wiel=

29:

ką pochwałą pánowáli po Dyoklecyanie/ w Azyey Gálleryus/ á Kon

30:

ſtáncyus w Niemcech/ w Gálliey/ y w Angliey. Tego to Konſtáncy=

31:

uſá byłá żoná ſwiętá Helená/ s ktorą miał ſyná Konſtántynuſá wielkiego/

32:

iáko o tym niżey będzye. ∴ ∴ ∴

33:

Swiętey Heleny żywot.

34:

Elená ſwięta byłá rodem z Angliey/ niewolnicá Kon

35:

ſtáncyuſá Ceſárzá/ ktory ná ten cżás panem w Angliey był/ bácżąc

36:

iey cnotliwe záchowánie/ poiął ią zá małżonkę ſobie/ s ktorą miał

37:

ſyná Konſtántego wielkiego/ ále ſie potym z nią rozwiodł dla iey

38:

ſtárośći/ á poiął páśierbicę Máxyminá Herkuleſá Theodorę/ á

39:

Helená ſámá ſwięty żywot wiodłá. A gdy byłá okrzcżoná od Sylweſtrá Papie=

40:

żá przez nápominánie Anyelſkie/ z dozwoleniem Papieſkim y Ceſárſkim iecháłá

41:

do Ieruzálem/ áby krzyż ná ktorym Kryſtus ćirpiał oglądáłá. Ale iż przez po=

42:

gáńſkie ludzi ná ten cżás to mieyſce było odmieniono/ bo ná tym mieyſcu byli

43:

vcżynili ſłup bogini Wenery/ przeſláduiąc Krześćiány/ áby modły cżynili We

44:

nery. Oná kazáłá ſtáre Zydy męcżyć/ áby powiedzyeli gdzye był zákopan krzyż

45:

Páná Kryſtuſow. Gdzye potym gdy gi wykopano wzyęłá s ſobą gwoźdzye y

46:

ſztukę drzewá krzyżá ſwiętego/ á oſtátek w Ieruzálem zoſtáwiłá/ ktore gwoź=

47:

dzye przynioſłá do ſyná do Konſtántynopolá. Konſtántynus Ceſarz miewał

ieden záwżdy

strona: 155

Wiek ſzoſty

Liſt 155

ieden záwżdy w ręku gdy ſie miał z nieprzyiacielem potykáć/ ktory teraz ieſt w

wielkiey powadze w Medyolanie. Drugi gwoźdź/ iáko piſze Ambroży s. wrzu=

con w morze Adryátyckie/ áby ſpokoyne bywáło. Trzeći gwoźdź zoſtał w Kon

ſtántynopolu. A od tego cżáſu Konſtántynus zákazał był wſzędzye thák v Zy=

dow iáko v pogan/ áby żadnego krzyżową śmiercią nie trácono. A then krzyż

ktory byłá w Ieruzálem ſwięta Helená zoſtáwiłá/ wzyął gi Kozdrás krol Per=

ſki/

Kozdrás.

gdy zá Ceſárzá Fokaſa Ieruzálem woiował/ ktorego był potym doſtał He=

ráklius Ceſarz zábiwſzy Kozdraſa/ iáko będzye niżey nápiſano.

Vzebius Papież rodem z Grecyey/ zá tego to ſwięta He=

10:

lená krzyż Kryſtoſow w Ieruzálem podnioſłá/ potym go Máxency=

11:

us dał vmęcżyć.

12:

Axencyus Ceſarz ſyn Máxymianá Herkuleſá/ then był

13:

przeſládowcá wielki Krześćiáńſki/ zábit od Konſtántyná wielkie^oná

14:

moście/ ktory zową Włoſzy Pons ſublicius/ albo Pons miluius

15:

ná rzece Tybrze. grafika

16:

Elcydes rodem Afer/ był ná ſtolcu Pa=

17:

pieſkim lat iiij. Vſtáwił áby w niedzyele álbo we

18:

cżwartki poſty nie bywáły/ á to przeto/ iż pogá=

19:

ni w ty dni ſwiętá ſwoie obchodzili/ by ſie w cżym náſze

20:

obchody kościelne z nimi ſpołu nie ſtacżały. Y był ten o=

21:

bycżay trzyman aż do Grzegorzá wtorego. Tego to Má=

22:

xymian Ceſarz zábił/ á od tego Papieżá iuż dáley przeſta=

23:

no męcżyć álbo zábijáć Papieżow/ y Krześćian mordo=

24:

wáć ták bárzo. Abowiem iuż było wiele miaſt y wśi ſpu=

25:

ſtoſzáło/ ludzi y dzyeći przebieráło ſie prze wielkie á nie ludzkie okrucieńſtwo

26:

Ceſárzow. Przeto był wyrok Ceſárſki/ zwłaſzcżá Dyoklecyaná y Máxencyuſa/

27:

áby dáley nie byli zábijáni Krześćiánie/ ále áby káżdemu oko práwe było wyię=

28:

to/ á lewy lyſt przepalono/ á robili wſzelkie roboty. Piſze Nauklerus w ſwoiey

29:

Kronice/ przecż Pan Bog dopuſzcżał ná Krześćiány tákie morderſtwá ná ten

30:

cżás: Powieda iż thy wſzytki iuż były zbytki miedzy imi iáko y dziś/ zwłaſzcżá

31:

miedzy duchownymi. Abowiem zábijánia/ łákomſtwá/ ſwary/ zazdrośći/ po=

32:

wſtawáły miedzy nimi/ á co gorſzego dworne gadánia o wiáry/ trzymáiąc dziś

33:

s tym iutro z inym odſzcżepieńcem/ ták iż y dobrzy przy złych muſieli ćirpieć.grafika

34:

Rryuſz odſzcżepieniec rodem z Arriey te=

35:

go cżáſu był/

Arryuſz odſzcże=
pieniec.

ktory iákmiarz wſzytkę Azyą ſwą náu

36:

ką błędliwą zwiodł/ ábowiem powiedał być Kry=

37:

ſtuſá/ áni Bogiem áni cżłowiekiem prawdziwym/ iedno

38:

z niſzcżego ciáło wzyąć/ á był w Alexándryey zacnym ká=

39:

płanem. Potym Alexánder Biſkup Niceńſki vprośił v

40:

Konſtántinuſá Ceſárzá/ iż go ná Syem przypędził do Ni

41:

ceny. Gdy przyiechał/ zwyciężon ieſt y wygnan precż/ ale

42:

po śmierći Konſtántego záſię przyzwan od Konſtáncyuſá/ áby ſie gadał przed

43:

nim z Alexándrem biſkupem. A gdy przyiechał/ popádłá go tháka niemoc iż

44:

wſzytki wnętrznośći z niego wypłynęły/ ták iż go było ná obie ſtronie przeźrzeć.

45:

Konſtáncyus pomowił áby był ſtrut/ przeto iego ſektą był záráżon/ y wiele

46:

inych. Po Alexándrowey śmierći/ Athánázyus Grek odpierał Arryanom/

47:

przeto go wygnał Konſtáncyus z Egiptu/

Athánazyus.

áż przyſzedł do Trewiru/ gdzye było

48:

wielkie zámieſzánie w Krześćiáńſkiey wierze od odſzcżepieńcow/ ſkąd wiele ich

49:

było co záſię ná pogáńſką wiárę náſtępowoli/ ábowiem inácżey kazáli Forty=

50:

niani/ inácżey Sábelliani/ inácżey Arryani. Ták ſie długo mieſzáli áż Máchu=

Dd	met naſtał

strona: 155v

Kſięgi wtore

met náſtał/ ktory trzecią drogę miedzy nie chytrzeyſzą wráźił/ s Sáraceny po=

ſpołu ſie zbráćił. Piſze Nauklerus/ iż ná tym theż Synodzye Niceńſkim ieden

proſty kápłan gadał ſie z iednym Arryaem Filozophem proſtemi ſłowy/ gdzie

wſzytkim Krześćiánom było ku ſtrachu náprzodku/ boiąc ſie by śmiechu iá=

kiego álbo zelżywośći Krześćiánom nie vcżynił. Napirwey rzekł ku themu

mędrcowi/ ſłuchay Filozophie mądrośći proſtego/ á mieyſce prawdzye day/

tym mędrſzy będzyeſz: Bog ieden ieſt nie máiąc pocżątku áni ſkońcżenia/ ale wie

cżny/ nalepſzy/ naſpráwiedliwſzy/ namocnieſzy/ namędrſzy/ namiłośćiwſzy/ na

ſroſzſzy y nałáſkáwſzy/ ktory mocą boſtwá ſwoiego ſłowem vcżyni co iego wola

10:

ieſt/ vcżynił y ſtworzył ieſt wſzytko y wypełnił/ á poświęceniem Duchá s. vmo=

11:

cnił/ to ſłowo ktore my ſynem zowiemy. A iż był dał przywiley cżártom wypę=

12:

dzonym z niebá ná káżdego ktoryby woley Bożey nie cżynił doſyć/ álbo przeći=

13:

wien był Bogu/ áby táki káżdy śmiercią wiecżną s cżárty vmárł á potępion

14:

był. Przeto vlitował ſie nád ſtworzeniem ſwoim Adámem y nád potomki ie=

15:

go/ ktorzy tenże wyſtępek vcżynili przećiw iemu o niepoſłuſzeńſtwo/ iáko y Lu=

16:

cyper/ chcąc cżártowſki przywiley ſkáźić ktory na cżłowieká pirworodnego

17:

grzeſzniká miał/ ſam s ſiebie ſpráwiedliwość vcżynił/ á człowiekowi miłoſier=

18:

dzye okazał/ gdy ſyná ſwego/ to ieſt/ ſłowo wcielone ná śmierć wydał/ áby on

19:

śmiercią ſwoią/ ktora przewyſzſzáłá śmierći wſzytkich ludzi/ ktorzy byli y ſą y

20:

ieſzcże będą/ wſzytkich śmierć záſtąpił/ áby dáley cżłowiek wiecżną śmiercią

21:

nie vmierał. Krotko mowiąc/ záſtąpił pan ſługę ſwoiego ná smierć idącego/

22:

ktorego ocżekawamy/ káżdego dniá zágáić ſąd wielki Boży/ á náſze wyſtępki ná

23:

nim rozeznawáć. Wierzyſz temu Filozophie? Zumiał ſie Filozoph/ áni żadnego

24:

ſłowá ná to nie mogł odpowiedzyeć/ ktory przed tym wiele mowił przećiw krze

25:

śćiánom/ tylko ćicho powiedzyał/ ták mi ſie zda. Rzekł tedy kápłan/ kiedy ták

26:

mowiſz Filozophie wſtáń á náſláduy mię. Mowił potym: Będę cię wyzna=

27:

wał Pánie/ ktoryś zákrył náuki ſwe od mędrcow/ á obiáwiłeś ie málucżkim.

28:

¶ Ná tymże też Seymie był Páfuncyus biſkup Egipſki/

Páfuncyus.

ktoremu byl dał Má

29:

xymian oko wyiąć y vd przepalić o Krześćiáńſką wiárę. Konſtántynus wielki

30:

cżęſto go w oko cáłował/ zowąc go Rzycerzem Bożym. Ná tym też Synodzye

31:

álbo Seymie byl Mikołay biſkup Mireńſki/ ktory dał w gębę Arryuſowi/ gdy

32:

powiedał Oycá Bogá nád ſynem być ſtárſzym/ przeto był z doſtoieńſtwá biſku=

33:

piego ſłożon do cżáſu/ przeto go Grekowie przez cżapki biſkupiey málowáli

34:

miedzy biſkupy. W tey też Nicenie ſłożon był Syem poſpolity duchowny zá

35:

Konſtántynuſá/ ná ktorym było wiele biſkupow/ chcąc doſtoyność więtſzą á

36:

zacność s ſwiątobliwoſcią vcżynić kápłáńſkiemu ſtanu/ potwirdzáiąc pirwſzą

37:

vſtáwę Papieżá Syrycyuſá/ ſpiſali Kanony/ áby żadny duchowny żony nie poy

38:

mował/ á ieſli ie ktorzy mieli/ áby z nimi nie legáli/ ktorzyby inácżey cżynili/ wi

39:

ná ná nie klątew miáłá być y zrzucenie z doſtoieńſtwá tego. Przećiw temu był

40:

od Grekow Páfuncyus/ rozwodząc im długą rzecżą iż s tego nic dobrego nie

41:

vroście/ iedno zábijánie/ cudzołoſtwo/ zwády/ przymowki/ y zelżenie/ więtſze du

42:

chownemu ſtanu/ choćby ktory nalepſzy wiodł żywot/ nie będzye bez obmowki

43:

ludzkiey/ mowiąc: ſláchetny ieſt ſtan máłżeńſki/ bo gi ſam Bog vſtáwił náde=

44:

wſzytki ine. Dali mieyſce niektorzy iego powieśći á drudzy nie/ s tey przycżyny

45:

było rozerwánie Grekow od Rzymſkiego kościołá napirwſze/ y ták trwáło/ áż

46:

ſie potym zá Papieżá Agátoná ziednocżyli w Konſtántynopolu tym obycżáiem:

47:

iż ná wſchod ſłońcá kápłanom wſzytkim było wolno żony mieć/ ále ná zachod

48:

nic/ to ieſt Niemcom/ Włochom/ Polakom/ Węgrom/ y inym.

49:

Rozdzyał dzyewiąty kſiąg wtorych.

50:

Látá od národzenia Páná Kryſtuſa 312.

51:

¶ Tu przeſzło Ceſárſtwo Rzymſkie do Konſtántynopolá.

Konſtántyn wiel=

strona: 156

Wiek ſzoſty.

Liſt 156

Onſtántyn wielki ſyn ſwiętey Heleny/ zwycięży=

wſzy ſwoie nieprzyiaciele y kośćiołá Krześćiáńſkiego/ Maxen

cyuſá/ Licyniuſá zyęciá/ tákież Máxyminuſá/ ktorzy z nim w

towárzyſtwie páńſtwá Rzymſkie dzyerżeli/

Licynius.
Máxymianus zá=
bit.

ſam w nich náo=

ſtátku zoſtał/ od Sylweſtrá Pápieżá okrzcżon/ kościoł ſwię=

ty y duchowne ozdobił/ nádał/ y opátrzył/ Sceptrum Ceſár=

ſkie takież y koronę oycu Papieżowi ſpuśćił/ s cżego ſie długo Papież Sylwe=

ſter wymawiał/ powiedáiąc ſłuſzne przycżyny/ by ſnadź namiáſtkowie iego po=grafika

tomni przez doſtátek páńſtwá w pychę á okru

10:

cieńſtwo nie vpádli/

¶ Winſzowánie
Papieſkie.

co to nie przyſtoi ſtolcu

11:

temu/ ná ktorym Piotr s. y ini będąc vbogi=

12:

mi/ ſtale do gardł ſwoich beſpiecżnie w duchu

13:

ſwiętym żyli. Też Kárdynáły obycżáiem tym

14:

iáko ſam chował pány rádne y ſługi ná ſwym

15:

dworze/ ku pocżćiwośći Papieſkiey wybrał y

16:

opátrzył/ ktorzy mu pocżćiwość wyrządzáli á

17:

przed nim ná koniech ieździli/ y ſam mu też tę

18:

pocżćiwość wyrządzał/ gdy Papież ná koń

19:

wſiádał/ koniá mu dzyerźał. A ták náoſtátek

20:

wſzytki Włoſkie kráiny y w inych zyemiach

21:

miáſtá y porty dał ná Papieſki ſtolec/ korony

22:

y ſwego mieyſcá poſtąpił mowiąc/ nie ſłuſzna

23:

rzecż ieſt áby ſwiecki pan miał pánowáć nád

24:

duchownym. Przenioſł ſtolec Ceſárſki z Rzy=

25:

má do Bizáncyum/

Bizáncyum.

gdzye tám kościoły y pá=

26:

łace rozmáicie zbudował y ozdobił/ á ná ſwe

27:

imię Konſtántynopole przemienił/ ktore był

28:

przed tym Pauzoniás Hetman wielkiego A=

29:

lexándrá záłożył

Pauzoniás.

nád morzem Pontſkim w

30:

Trácyey/ to Konſtántyn lepiey ochędożył y

31:

wyſtáwił/ á iákoby iny Rzym záłożył. Tám kazał Kryſtuſá chwalić y wyzna=

32:

wáć/ ſwięte piſmo przed nim zá iednę ſwiątość s kſięgámi záwżdy noſzono.

33:

Miał trzech ſynow z żoną Fauſtyną corką Herkuleſá okrutnego/ Konſtánte=

34:

go/ Konſtántá/ y Konſtáncyego/ á dwie corce Helenę y Konſtáncyą. Potym

35:

gdy ſie przećiw Perſom walcżyć gotował/ otrut ieſt/ pogrzebion w Konſtán=

36:

tynopolu w kościele Zofiey s. ktory on zbudował.

37:

¶ Lucyanus wielki odſzcżepieniec tego cżáſu był/ ktory ſie ze wſzytkich wiar

38:

náśmiewał co ich było ná ſwiecie/ á w káżdey mieſzkał áby ſie iey wywiedzyał/

39:

á ſkoro ſie wywiedzyał potym ſie z niey náśmiewał. Był też y Krześćiáninem

40:

ná krotki cżás/ dano mu imię ná krzcie Lucyus/ przeto potym mowił/ zmienili

41:

mi imię/ tákież chcieli y rozum. Stoikow drogi náſládował/ ktorzy pokłádáli

42:

ſwiát nigdy nie być ſtworzon/ iedno od wieká wiekow być/ tákież cżłowieká/ á

43:

duſze w niwecż obrocone być po śmierći cżłowiecżey/ á rzecży przypadaiące nie

44:

od Bogá ále s przygody ná cżáſy przychodzić káżdemu. Piſáli przećiw iemu

45:

Grekowie dowodząc mu tego/ iż ty dwá pocżątki dobre á złe/ ſą ſobie przeći=

46:

wne/ á iednákiey ważnośći być nie mogą/ przeto według twoiego zdánia nie

47:

miałby odpłáty dobry á zły pomſty zá ſwe vcżynki/ muśi być ieden kto zwirz=

48:

chni nád tymi pocżątki/ to ieſt Bog/ ktory rozeznawa wſzytki rzecży/ á cel vkłá=

49:

da káżdemu według záſłużenia. Piſał też y Aſtronomią ſwoię/ ále ią w po=

50:

śmiech obrocił plotkámi ſwemi.

51:

Ylweſter pirwſzy/ Papież ſwiętego żywotá/ ten to Kon=

52:

ſtántynuſá okrzćił/ y wiele inych ná krzesćiáńſką wiárę náwroćił. Też

Dd 2

rozmáite

strona: 156v

Kſięgi wtore

grafika

rozmáite ſpráwy kościelne miedzy duchownymi poſtáno=

wił/ dla pocżćiwośći duchownego ſtanu/ ktorą on inym/

y ini iemu wyrządzáli/ pod ktorym kościoł Krześćiáńſki

práwie ná ten cżás oświeżał. Ten też vſtáwił ludzi cho=

re mázáć ſwiętym oleiem/ y vbiory płocienne ſłużącym

we mſzy/ y wiele inych rzecży ku ich cżći á chwale Bo=

żey vſtáwił.

Arkus Papież był ſwięthego żywotá/

ten miedzy inemi vſtávámi vſtawił Kredo w ko

10:

ściele ſpiewáć. Zmurował w Rzymie dwá ko=

11:

ścioły/ w iednym z nich po śmierći ſwoiey pogrzebion/ kthory zową in via

12:

Ardentiná. /?/ /?/ /?/

13:

Uliuſz pirwſzy rodem z Rzymá/ był ná ſtolcu Papieſkim

14:

ſzeſnaſcie lat/ miał doſyć przeſládowánia od Arryanow/ pogromił thy

15:

ktorzy nád iego wolą cżynili Synod w Antyocenie około ſekty Arrya=

16:

now. Dla cżego Konſtáncyus Ceſarz chciał go wygnáć z Rzymá/ bo był zárá=

17:

żon Arráyńſką ſektą/ á gdy vmárł pochowan ná cmyntarzu Kalepodij.

18:

Látá od národzenia Páná Kry=

19:

ſtuſá 342.

20:

Onſtántynus ſyn Konſtántego wielkiego/ wthory grafika

21:

Konſtántynopolſki Ceſarz/ ſpołu ze dwiemá

22:

bráty pánował/ według oycowſkiey vſtáwy/

23:

bo ie był ociec zá żywotá roźdzyelił ták/ Kon

24:

ſtántynus w Hiſzpániey/ Fráncyey/ y Niem=

25:

cech. Konſtáncyus ná wſchod ſłońcá w Azyey. Konſtáns

26:

we Włoſzech y w Dalmácyey.

Konſtántyus.
Konſtáncyus.
Konſtáns.

Ale Konſtáncyus ná ſwym

27:

niechciał przeſtáć/ náiechał brátá Konſtánſa do Włoch/

28:

támże w Akwileiey zábit/ á thák ſam Konſtáns wſzytko

29:

páńſtwo ná zachod ſłońcá obdzyerżał.

¶ Mágnecyus
zdráycá.

Magnecyus kto=

30:

rego był Hetmánem w Auſzpurku poſtánowił y opátrzył/ zmowiwſzy ſie z nie=

31:

ktorymi zábili páná ſwego Konſtánſa/ á ſam ſie Ceſárzem Europſkim vdzyá=

32:

łał/ y zebrał woyſko przećiw Konſtáncyuſowi do Azyey/ ále Konſtáncyus wy=

33:

práwił przećiw iemu Gálluſá Nepocyaná brátá ſtrycżnego z woyſkiem/ ktory

34:

poráźił Mágnecyuſá.

Gállus Nepocy=
anus.

Widząc Mágnecyus ſkaránie Boſkie zá ſwoy wyſtępek/

35:

wpadł w roſpacż y obieśił ſie ſam. Ták były ná then cżás zemdlone Rzymſkie

36:

páńſtwá przez wnętrzne walki/ iż potym nie mogły w táką iedność przyść iáko

37:

pirwey były/ ábowiem wnet pogáni rzućili ſie ná nie widząc roſtárgnienie mie=

38:

dzy imi/ iáko Gottowie/ Wándálowie/ Heruli/ Longobárdy/ Hunni/ z wiel=

39:

kimi mocámi przychodzili/

Gotty.
Heruli.
Wándáli.

ktorzy trapili y niſzcżyli páńſtwá Rzymſkie. Kon=

40:

ſtáncyus ácżkolwiek był dobrym ſprawcą páńſtwá ſwego/ ále był záráżon ſe=

41:

ktą Arryuſzową y nieſprzał Krześćiánom/ ktory potym Apoplexyą vmárł.

42:

Pánowáli wſzyſcy trzey lat xxiiij/ mieſięcy pięć.

43:

¶ Láktáncyus doktor vcżony Krześćiáńſki Cyceronowey wymowy/ tego cżáſu

44:

był/

Láktáncyus.
Kryſpus zábit.
Fáuſtá niewſty=
dliwa.

vcżył ſieſtrzeńcá tych trzech bráciey Kryſpuſá/ ktorego ſieſtrzeńca dał

45:

Konſtántynus zábić s potwarzy ſwey żony Fauſty/ ábowiem go ſpotwarzáłá

46:

by ią miał poniewieláć gwałtem/ á on niechciał ná iey żądość niewſtydli=

47:

wą przyzwolić..?..?..?.

LIberyus Pa=

strona: 157

Wiek ſzoſty.

Liſt 157

grafika

Iberyus Papież rodem z Rzymá/ po

Iuliuſzu był ná ſtolcu Papieſkim ſzeſnaſcie lat.

Tego byli z Medyoláńſkiego Seymu Arryano=

wie wypędzili/ iż ſie im przećiwił/ á Felixá wybráli ná

iego mieyſce. Ale Felix kápłany Arryańſkie wypędził bę=

dąc Papieżem/ przeto záſię kápłani Arryáńſcy wyprośi=

li Liberyuſá v Ceſárzá/ áby záſię ná ſwym mieyſcu był/

ktory iuż trzy látá nie był Papieżem/ á Felixá zábili/ iż

obiáwił Ceſárzá Konſtáncyuſá odekrzćić ſie ná Arryáńſką ſektę.

10:

Vlianus Ceſarz/ rzecżony Apoſtátá/ od przemienienia grafika

11:

wiáry Krześćiáńſkiey/ trzeći Ceſarz Konſtánty=

12:

nopolſki/ ſtrycżny brát Konſtáncyuſow/ á rodzo=

13:

ny Gálluſá Nepocyaná/ wielki á chytry przeſládowcá

14:

kościołá Rzymſkiego/ bo był ſektą Arryuſzową záráżon/

15:

przeto potáiemnie oddalał od Krześćian páńſtwa y v=

16:

rzędy/ nie dáiąc tego ná ſię znáć/ áby ſtąd nie przychodzili

17:

ku iákiey zwirzchnośći/ páńſtwá y ſkárby od ich kościołá

18:

brał/ mowiąc dworſtwem/ iż ia to cżynię ábyſcie rychley

19:

byli zbáwieni/ ábowiem wáſzá Ewányelia powieda/ iż

20:

rychley Wielbłąd przeydzye przez vcho igielne/ niż bogáty będzye zbáwion. Też

21:

macie ná drugim mieyſcu: Błogoſłáwieni vbodzy/ ábowiem ich ieſt kroleſtwo

22:

niebieſkie etc. á był cżłowiek vcżony w rozmáitych náukach. Piſali przećiw ie=

23:

mu Cyryllus y Názánzenus ludzye Greccy vcżeni/ ále on tho ſobie obrácał w

24:

śmiech. Inarus Biſkup gdy widzyał Iulianá odſzcżepieńcá być/ á według ie=

25:

go woley świątościámi ſzáfowáć w Kálcedonie/ názwał go Apoſtotą. Iulia=

26:

nus mu odpowiedzyał/ ty ſlepy ieſteś/ áni cię twoy Bog Gálileyſki vzdrowi.

27:

Był Inarus chorych ocżu á chłopiec go wodził. Rzekł Inarus/ ia Pánu Bo=

28:

gu dzyękuię że mię racży ſlepym mieć/ ábych twey twarzy ſtráconey á od Bogá

29:

odwroconey nie widzyał. Gdy potym przyiechał do Cezáryey Iulianus Ceſarz/

30:

wyſzedł przećiw iemu Bázylius wielki/ Biſkup Kápadocyey/ ofiárował Ceſá=

31:

rzowi troie chlebá ięcżmiennego/ błogoſławiąc mu. Ceſarz záſię kazał mu dáć

32:

ſiáná mowiąc/ ięcżmieniem konie karmią iáko y ſiánem. Rzekł Bázylius/ gár=

33:

dziſz dárem Bożym ktory Pan Bog ludzyem dał ku żywnośći/ á ty gi przykłá=

34:

daſz do ſiáná bydlęcey potráwy/ wáruy ná potym abyć go doſtáło kiedy będzye

35:

trzebá. Rozgniewał ſię Iulianus y rzekł/ gdy ſie wrocę s ſwoimi oddamći thy

36:

pyſzne ſłowá/ ſpuſtoſzę twoie miáſtá iż więcey będzye ná nich ſiáná niż ludzi.

Cudo.

37:

Potym gdy przećiw Perſom iechał walcżyć/ iáko piſzą/ był ránion niewiedzyeć

38:

od kogo/ padſzy ná zyemię wznák/ nábrawſzy w rękę krwie ćiſkał w niebo mo=

39:

wiąc: Zwyciężyłeś Gálileyſki/ známionuiąc Kryſtuſá Pánem/ o ktorym przed

40:

tym nie dzyerżał iáko Arryan. A thu ná tym Iulianie przeſtał dom ſláchetny

41:

Konſtántyná wielkiego/ gdy przez płodu vmárł.

Koniecz domu
Konſtántego.

42:

¶ Tego cżáſu ſwięty Márćin opuśćiwſzy Rycerſki ſtan/ Krześćiáninem do=

43:

brym zoſtał. ¶ Tego też cżáſu Atánázyus wygnan/ y wiele inych.

44:

¶ Tego theż cżáſu było zebránie duchownych przećiw ſektom Sábellianom/

45:

Donátyſtom/ y inym.

46:

Látá od národzenia Páńskiego 368.

47:

Alentynianus Ceſarz rodem s Pánnoniey/ to ieſt z

48:

Węgier/ ſyn Grácyaná Funárá/ w Nicee wybrány ná Ceſárſt=

49:

wo/ brátá ſwego Wálenſá

Wálens.

vſtáwił towarzyſzem/ y dał mu páń=

Dd 3	ſtwo w Azy=

strona: 157v

Kſięgi wtore

grafika

ſtwo w Azyey/ á ſam ná zachod ſłońcá pánował. Był v

Iulianá Ceſárzá Hetmánem/ ále mu byl przeto wzyął

vrząd/ iżzábił kápłáná Arryáńſkiego/ gdy go przyniewa=

lał ku ſwoim świątościam/ wſzák to Pan Bog iemu ná=

grodził/ iż był ná mieyſcu páná ſwoiego/ bo nie odſtępo=

wał od wiáry ſwoiey Krześćiáńſkiey/ ná ktorym ſtolcu

będąc dobrze Rzecżpoſpolitą ſpráwował/ Niemieckie

kráiny y inſze pod ſwą moc przywiodł/ pánował lat xij.

Alens Ceſarz po brácie ſwym Wálentynianuſie páno=

10:

wał trzy látá/ był záráżon ſektą Arryáńſką. A gdy ſie z Gotty poty=

11:

kał v Konſtántynopolá/ poráżon y ſpalon w iednym miáſtecżku od

12:

Gottow/ wzyął ſłuſzny pogrzeb obycżáiem pogáńſkim ná iáki ſie byl obroćił.

13:

Zoná potym odkupiłá ſie pieniądzmi v nich. grafika

14:

Amázus Papież rodem Hiſzpan/ v tego

15:

był Ieronim s.

S. Ieronim.

piſárzem z młodych lat/ ktory

16:

wſzytkę Biblią przepiſał s przyzwoleniem Pa=

17:

pieſkim/ ácżkolwiek iuż byłá od ſiedḿdzyeſiąt mężow wy

18:

łożoná/ ále on ná wielu mieyſc popráwił. Ten Papież v=

19:

ſtáwił w kościele ſpiewáć zá káżdym Pſalmem Gloria

20:

patri etc. też y powſzednią ſpowiedź mowić w kościele/ y

21:

wiele inego ſpiewánia vſtáwił.

22:

¶ Tego cżáſu byli ći ſwięći Doktorowie/ Bázylius wielki/ Cyryllus/ Názánze=

23:

nus/ Ambroży/ Epiphánius/ Euzebius/ Apolinaris/ Ieronimus.

¶ Doktorowie
ſwięći.

24:

Látá Páńskiego 383.

25:

Rácyanus Ceſarz ſyn Wálentynianow/ widząc iż ze=grafika

26:

wſząd Rzecżpoſpolita byłá záwichrzona/ á

27:

zwłaſzcżá około obrony/ wzyął k ſobie zá to=

28:

wárzyſzá Theodozyuſá mężá ná wſzytko go=

29:

dnego/ y dał mu páńſtwo ná wſchod ſłońcá

30:

w Azyey y w Europie/ gdzye tám poráźił Gotty v Kon=

31:

ſtántynopolá/ y wypędził ie w Trácyey. Máxym Grácy=

32:

anow márſzałek/

Máxym.

dla chćiwośći Ceſárſtwá ná zmowie ob=

33:

legł Grácyáná/ gdzye tám od Abrogáſtá zábit zdrádli=

34:

wie.

Abrogáſt.

Pánował ſześć lat/ dobrze ſie záchowuiąc w Krze=

35:

śćiáńſkiey wierze. Poſłał był ſwiętemu Ambrożemu ſpowiedź ſwoiey wiáry/

36:

ieſliby w cżym nie pochybił. Theodozyus vſłyſzawſzy śmierć dobrodzyeiá ſwe=

37:

go/ bez wątpienia żadnego ciągnął do nich z woyſkiem/ ktorzy ſie iuż nań byli

38:

nágotowáli/ poráźił ie/ Máxymá zábił/ á Abrogáſt ſie ſam obieśił.

39:

Látá od národzenia Páńskiego 388.

40:

Heodozyus Ceſarz rodem z Hiſzpániey/ vſpokoiwſzy

41:

ſwe páńſtwo w Trácyey y w Azyey/ poſłał Stylliká mężá vdátne=

42:

go do Niemiec/ áby ſkroćił Sáſki á Fráncuzy/ ktorzy mu ieſzcże

43:

byli przećiwni/ cżego dowiodł Styllik. Potym ſpráwował páń=

44:

ſtwo ſwe w dobrey ſpráwie Krześćiáńſkiey/ w iednośći kościołá.

45:

Miał dwu ſynu z żony Eudoxy/ Arkádyuſá y Honoryuſá/ poſtánowiwſzy ná

46:

cżym ktory miał być/ vmárł w Medyolanie przy ſwiętym Ambrożym w leciech

47:

L/ á pánował xj/ ktorego s płácżem ſwięty Ambroży żáłował/ y piſał o nim

wiele cnotli=

strona: 158

Wiek ſzoſty.

Liſt 158

wiele cnotliwych przykłádow. Przenieſion z Medyolanu do Konſtántyno=

polá ná pogrzeb.

Yrycyus Papież rodem z Rzymá z oycá Tyburcego/ był grafika

ná ſtolcu Papieſkim xv lat/ mieſięcy ij. Ten vſtá=

wił áby duchowni z niewiáſtámi w iednym domu

nie mieſzkáli/ chybá s krewnymi.

Zony kápłanſkie.

Vſtáwił też áby nie był

bran ná kápłáńſki ſtan ktoryby miał wdowę żonę/ álbo

dwie żenie przed tym. Vſtáwił też áby nie krzcżono ludzi

iedno w ſobotę/

Krzeſt.

ále to przez inſze Papieże odmieniono. V=

10:

ſtáwił też áby Mánicheom odſzcżepieńcom nie dawano

11:

Bożego ciáłá/ chybá w oſtátni cżás. Kościołow y kápła

12:

now áby żadny nie święćił iedno Biſkup. W ſwe cżáſy v=

13:

márł po Konſtántynopolſkim ſynodze rychło/ pochowan v Pryſcylle s.

14:

Náſtázyus Papież rodem z Rzymá/ ten vſtáwił aby żadny

15:

nie był ná kápłáńſkie doſtoieńſtwo bran/ ktoryby nie miał ſpełną cżłon=

16:

kow ſwoich w ciele. Vſtáwił też áby ſtoiąc ſwięta Ewánielia byłá cżcio

17:

ná dla więtſzey pocżćiwośći we mſzy. Był ná ſtolcu trzy látá. Tego cżáſu ſwię

18:

ty Marcin był Biſkupem Tyroneńſkim/

S. Marćin.

wiele cud cżyniąc/ vmárłe krzeſząc/

19:

chore vzdrawiáiąc/ y inych wiele. Swięty Brykcy theż tego cżáſu był Bi=

20:

ſkupem Mertuleńſkim.

S. Brykcy.

21:

O Pelágiuſie Nowokrzcżeńcu.

22:

Elágiuſz mnich odſzcżepieniec tego cżáſu był wypę=

23:

dzon z Rzymá/ iechał do Angliey á Brytánniey/ á tám wiele ludzi

24:

pozárażał nauką ſwą. Abowiem powiedał iż ſie dzyeći nie rodzą

25:

w grzechu/ nie trzebá im krztu áż przydą k látom/ bo pirwey ma

26:

wierzyć toż ſie okrzćić/ według piſmá ſwiętego Auguſtyná. Po=

27:

wiedał też iż cżłowiek może być zbáwion z vcżynkow ſwych dobrych krom łáſki

28:

Bożey. Przećiw temu Auguſtyn s. ſzyroko piſał thák: Ieſliby cżłowiek miał

29:

być zbáwion kromia łáſki Páńſkiey/ tedyby Kryſtus prożno ćirpiał/ á teżby by=

30:

ło náſze zbáwienie wątpliwe kiedyby z vcżynkow miáło być/ ábowiem co cżło=

31:

wiek cżyni/ niewie ſam ieſli źle álbo dobrze/ mnima by dobrze áno będzye źle/ á

32:

tákby káżdy w zbáwieniu wątpił/ by nie cżuł nád ſobą miłoſierdzia boże^o ꝛc.

33:

Nnocencyus pirwſzy rodem z Albániey/ był po Anáſtázy=grafika

34:

uſie ná ſtolcu Papieſkim lat xv/ y mieſięcy ij. Bę=

35:

dąc ſwiętego żywotá/ vſtáwił áby kościoł iedno

36:

raz był poświęcony. Też vſtáwił ktoryby cżłowiek iáw=

37:

nie pokutował/ áby go nie święcono. Też ktoby święco=

38:

ną rzecż kupował álbo przedawał/ obá winni świętoku=

39:

pſtwá. Ten też vſtáwił áby ſobotę poſzcżono zá wigilią

40:

niedzyelną. Odſzcżepieńce z Rzymá wygnał Pelágiuſzá y

41:

Celeſtynuſá mnichy. Ceſárzá Arkádyuſá klął iż by wypę=

42:

dził Biſkupá Konſtántynopolſkiego Ianá złotouſtego k

43:

woli niewieſcie Eudoxyey. Ten to był Ian złotouſty/Ian złotouſty.ktory będąc wygnánym/

44:

piſał kſięgi kościelne/ w ten cżás mu cżárt káłámarz przewroćił/ nie miał cżym

45:

piſáć áż náplwal w káłámarz/ piſał ſlinámi iáko złotem/ to ieſt/ piſmo ſwięte

46:

cudnieyſze nád złoto. Po wypędzeniu iego były znáki gniewu Bożego w Kon=

47:

ſtántynopolu/ dla cżego krolowá prośiłá poſpolitego ludu áby go záſię przy=

48:

zwáli. Zá trudnoſcią to vcżynili/ bo ſie im s tego wymawiał/ wſzákże gdy ná

49:

ſwoy ſtolec przyſzedł Biſkupi/ niechciał tego błędu ćirpieć/ gdy widzyałáno w

Dd 4	kościele ſwię=

strona: 158v

Kſięgi wtore.

kościele ſwiętey Zofiey ſłup ſrebrny vbrano koſztownie/ á odzyano płaſzczem

Ceſárzowey w iey dzyeń národzenia/ około ktorego ſłupá Rycerſtwo rozmáite

gry ſpráwiáło ku cżći á chwale krolowey/ pogáńſkim obycżáiem. Ian złotou=

ſty iáko przełożony kościołá/ kazał Rycerſtwo wygnáć/ vbiory wymiotáć/ á

ſłup potłuc. Przeto rozgniewálá ſie Ceſárzowa/ záſię Synod kazáłá vcżynić/

ná ktorym nieſpráwiedliwie ſkazáli go wypędzić od kościołá Biſkupi Arryáń=

ſcy Achácyus y Seweryanus/ ktory potym ſzedł do Bityniey/ potym do Arme=

niey/ potym ná puſzcżą/ á thám vmárł. Były znáki w Konſtántynopolu iego

śmierći/ gdy ſie zyemiá trzęſłá/ grad wielki pádał/ grzmiáło ſtráſzliwie/ á Ce=

10:

ſárzowa Eudoxyná po nim trzeciego dniá vmárłá.

11:

Rozdzyał dzyeſiąty kſiąg wtorych/ o cżwartey

12:

Monárchiey zborzeniu/ to ieſt Rzymſkiey.

13:

Látá od národzenia Páńskiego 398.

14:

Rkádyus y Honoryus ſynowie Theodozyuſowi

15:

byli od oycá ſwego páńſtwy roźdzyeleni/ Arkádyus był Kon=

16:

ſtántynopolſkim Ceſárzem/ ná ktorym był trzynaſcie lat/ á

17:

brát iego Honoryus zachodne kroleſtwá dzyerżał/ ktory po

18:

śmierći bráterſkiey ſzeſnaſcie lat we wſzytkim pánował. Ociec

19:

dla ich młodości przydał im męże ſtátecżne/ ſpráwne/ á zwła

20:

ſzcżá w walecżnych rzecżach/ ktorzyby ie dobrze rządzili á imi ſie opiekáli. Ale

21:

porucżył wilkom owce/ Rufinowi Fráncuzowi/ á Styllikowi Wándálowi.

22:

Rufin pobudził Gotty przećiw Arkádyuſowi/

Rufin.
Styllikus.

nádzyewał ſie ſam tędy ku páń=

23:

ſtwu przydź/ ále go to zdrádziło/ bowiem go Stylliko Hetman vdátny Hono=

24:

ryuſow poráźił y zábił/ á przećiw thym Gottom Rufinowym przywiodł lud

25:

Wándálſki/ s ktorymi poráźił Rádágſtá kſiążę Gotſkie nie dáleko Florency=

26:

ey/ ze dwiemá tyſiąc ludzi.

Rádágáſt porá=
żon.

A Honoryus był w ten cżás w Rawennie. Potym

27:

drugie woyſko Gottow przyſzło s kſiążęciem ich Alárykiem do Włoch/ s kto=

28:

rymi ſie zmowił Honoryus/ áby z Włoch do Gálliey ciągnęli/ ábowiem thám

29:

woiowáli Niemcy Burgundiyſcy y Wándálowie/ chcąc áby ſie ſámi pogáni

30:

zbili/ bo iuż wątpił w zyemi Gállileyſkiey. A gdy ſię iuż gotował Alárykus

31:

krol Gotſki k woli Honoryuſowi do Gálliey/

Alárykus.

obległ go z woyſkiem Stylliko

32:

Hetman Honoryuſow/ ná dzyeń wielkonocny ſie potykáli/ poráżon Stylliko z

33:

Wándálmi od Aláryká. Słyſząc to Honoryus/ dał ściąć Stylliká iż ſie nań

34:

miotał/

Stylliko ſcięt.

bacżąc go powolnego przećiw Ceſárzowi/ rozumieiąc theż przez po=

35:

wieść niektorych ludzi/ iż nieiáką zdrádę pod nim chciał vcżynić w chćiwośći pá

36:

nowánia. A ták s tego gniewu Alárykus ciągnął do Rzymá/ obegnał gi. A iż

37:

nie był ktoby mu odpárł/ wzyął gi zá dwie lecie/

Rzym wzyęt od
Gottow pirwſzy
raz.

wſzákże iednák miłośćiwie ſie

38:

záchowáł/ y przykazał pod gárdłem/ ktoby vciekł do kościołá Krześćiáńſkie=

39:

go/ áby pokoy miał. A to było od národzenia Kryſtuſá 412 lat/ á od záłoże=

40:

nia Rzymu lat 1164. A tu ſie ſpełniło Romuluſowe widzenie/ ktory widzyał

41:

dwánaſcie Sępow przy zákłádániu Rzymu/ to známionowáło iż dwánaſcie ſet

42:

lat miał ſtać Rzym w pokoiu/ á to ſie wypełniło do Totylláſá Oſtrogotſkiego

43:

krolá/ o ktorym będzye niżey nápiſano. W ten cżas w Rzymie było wielkie ná=

44:

rzekánie ná oyce ſwięte od poſpolitych ludzi/ mowiąc: iż to bogowie ná nas pla

45:

gi przepuſzcżáią żeſmy ich odſtąpili/ á od inſzego ſie rzućili/ áż ich wiele odſtępo=

46:

wáło od krześćiáńſkiey wiáry do pogan/ dla vdręcżenia pogáńſkiego. Po śmier

47:

ći Aláryka wybran był zá krolá Gotſkiego Adolſus/

Adolfus.

ten wzyął ſioſtrę Hono=

48:

ryuſowę Plácydę zá żonę/ ktora to vprośiłá v niego iż ſie miłośćiwie záchował

przećiw Krze=

strona: 159

Wiek ſzoſty.

Liſt 159

przećiw Krześćiánom w Rzymie. Ciągnął do Hiſzpániey opuśćiwſzy Wło=

chy/ ábowiem tám Alrychus záiechał z ludem ſwym poſiadáiąc Hiſzpánią/

gdzye tám wiele narodu Gotſkiego poſiádło y oſtáło y ſą do dziſieyſzego cżáſu/

s ktorych narodu poſzło wiele zacnych ludzi/ thák Krolow/ Ceſárzow/ iáko y

inych ludzi/ s ktorych też narodu po mácierzy idzye dziſieyſzy Ceſarz Krześćiáń=

ſki Károlus piąty/ o ktorym będzye ná mieyſcu ſwym piſano.

O Bociech.

Z ſie thu wielekroć rázow miánuią Gottowie/

Wándálowie/ Longobárdy/ przeto o nich krotko wypiſuię co

10:

to był zá narod. Gotty według wypiſánia Ablániuſá ich przy

11:

rodzonego Hiſtoryká wyſzli s kráin morſkich połnocnych/

12:

gdzye dzis zową Gotlándya/ Gocya/ Szwecya/ y z inych im

13:

przyległych wyſpow morſkich/ ći ſzukáiąc lepſzey żywnośći zye=

14:

mie/ przyſzli w polá wielkie ku południu nád morze Pontſkie/ gdzye zową bia=

15:

łe iezyoro Hiſtorykowie/ Palus Meotis circa cimerium bosforum, gdzye thám

16:

będąc walcżyli s Konſtántynopolſkimi Ceſárzmi. Byli tám nie dáleko ich dru=

17:

dzy ludzye polni ktore zwano Alani/ á ći byli według niektorych Tátárowie/ á

18:

według niektorych náſzego ięzyká ludzye/ ći wzyąwſzy towárzyſtwo z Gotty/

19:

zmowili ſie ſzukáć lepſzey żywnośći zyemie/ zwłaſzcżá ná południe/ y ciągnęli do

20:

Węgier/ tám iuż byli Wándálowie przyſzli ále Gottom vſtąpili/ do Fráncyey

21:

ſzli przez gory Niemieckie y Włoſkie. Gotty pobywſzy nie długo w Węgrzech/

22:

gdy poſłyſzeli wielkie roznice we Włoſzech/ ruſzyli ſie do Włoch ze wſzytkimi

23:

mocámi/ rozdzyeliwſzy ſie ná troie. Tákże ktorzy ſzli do Włoch zwano ie Got=

24:

ty/ ktorzy do Hiſzpániey álbo Fráncyey zwano ie Oſtrogotty/ á ktorzy ná miey=

25:

ſcu zoſtáli zwano ie Gotty Alani.

Gotty.
Oſtrogotty.
Gotty Alani.

Ten tedy Alárykus miánowány po poraſzce

26:

ſwego towárzyſzá Rádágáſtá ciągnął do Włoch/ á napirwey wzyął Rzym/ iá

27:

kom piſał. Tákże potym z nienagłá Gottowie oſiadáli Włoſkie/ Fráncuſkie/ y

28:

Hiſzpáńſkie kráiny/ y więcey ich narodu we Włoſkich y Hiſzpáńſkich kráinach

29:

ieſt/ niżli práwych Włochow.

30:

O Wándáloch.

31:

Andálitowie ſą rzecżeni od rzeki Wiſły/ tym imie=

32:

niem/ ábowiem ſtárzy Hiſtorykowie Wiſłę piſáli Wándálus.

33:

O ktorych to Wándalitoch rozmáicie piſzą Hiſtorykowie. Tá=

34:

cytus piſze y Strábo/ że to był narod Niemiecki. Hiſzpáńſka

35:

Kroniká y Niemiecka powieda że to byli Słowacy/ ći ktorzy

36:

byli pod Niemcy. Poſiedli kráiny Pomorſkie/ Sáſkie/ Pru=

37:

ſkie/ y nád Wiſłą obá brzegi/ przyſzedſzy z Dálmácyey. Piſzą drudzy od rzeki

38:

Tánáis/ á to ku podobieńſtwu więcey/ bo tych Niemcow nie mogło ták wiele

39:

być w tych kráinach/ gdyż ich też było precż wiele wyſzło/ iáko Longobárdy kto

40:

rzy wyſzli z wielkoſcią ludu s Sáſkiey zyemie do Włoch.

Longobárdy.

Cymbrowie ktorych

41:

był niezlicżony pocżet. Też y Gotty zá Niemce piſzą. A ták by ie ſiał/ ieſzcżeby

42:

ich nie mogło ták wiele być. Przeto Wándálitowie byli ludzye náſzego ięzyká/

43:

gdy ſie im tu gdzyeſmy dziś/ mieyſce/ vrodzay/ y puſte kąty nie podobáły/ ruſzy=

44:

li ſie ze wſzytkimi mocámi gdzye cżuli lepſzą paſzą/ to ieſt do Węgier/ á potym

45:

do Włoch wezwáni przez Stylliká/ z Włoch do Hiſzpániey/ do Afryki przez

46:

morze Herkuleſowe przyſzli/ thám dwie ſcie lat byli w pokoiu y obfitośći

áż do Iuſtyni=

strona: 159v

Kſięgi wtore

áż do Iuſtynianá Ceſárzá/ ktory ie był ſtamtąd przez Hetmána ſwoiego Bel

liſáryuſá poráźił y wygnał. grafika

Ozymus Papież rodem z Grecyey/ then

był tego cżáſu niebeſpiecżnego w Rzymie/ kiedy ſie

walki dzyały/ wſzákże ſie ná ſwey ſpráwie nic nie o=

mylił. Był ná ſtolcu Papieſkim rok/ pochowan w Rzy=

mie v ſwiętego Wáwrzyńcá.

¶ Tego cżáſu Tálmut kſięgi Zydowſie ſpiſáli dwá ich

Rábieiowie/

Tálmut.

to ieſt/ ſtáry zakon wyłożyli z wykłady wy=

10:

myſlonemi/ á roźdzyelili ná dzyeſięciory kſięgi wielkie/

11:

widząc iż na Krześćiáńſką wiárę Zydow ſie wiele obracáło/ iż ſie nowy zakon

12:

s ſtárym wed ług Prorockich ſłow zgadza/ przeto v nich muśi pod gárdłem

13:

káżdy Tálmutowi wierzyć. Wykłádácże byli Rábiná y Rábáſá Zydowie vcże=

14:

ni á chytrzy/ więcey piſząc wykład ſłow z mnimánia iż z wiedzenia álbo

15:

prawdy. ∴ ∴ ∴

16:

Onifácyus pirwſzy/ ſyn Iokundá kápłaná/ był Papieżem

17:

w Rzymie/ k niemu drugiemu wybráli Grekowie w Konſtántynopolu

18:

Euláliuſá/ ſtąd było zámieſzánie wielkie miedzy duchownymi.

Dwá Papieże.

Gdy ſie

19:

Ceſarz dowiedzyał Honoryus/ ktory ná ten cżás był w Medyolanie/ obu kazał

20:

wypędzić/ potyw ſiodmego mieſiącá przywrocon Bonifácyus/ á ſam ieden był

21:

ná ſtolcu Papieſkim trzy láthá y mieſięcy cżterzy. Pogrzebion w Rzymie v

22:

ſwiętey Szcżęſney. grafika

23:

Eleſtynus Papież rodem z Rzymá/ páno

24:

wał ośḿ lat/ ten vſtáwił w kościele Pſalmy ſpie=

25:

wáć y mowić Introity/ Grádały/ Ofertorya we

26:

mſzy. Też áby duchowni wiedzyeli kánones. Zá tego wiel=

27:

ki Synod był w Efezu s przyzwoleniem Ceſárſkim/ gdzie

28:

było dwie ſcie Biſkupow/ á thám Neſtoryanow ſektá

Neſtoryani.

29:

potępioná.

30:

¶ Swięty Ieronim Kárdynałem w Rzymie był/ rodem

31:

z Hiſtryey miáſtá Strydonu/ ięzyká Wloſkiego y Sło=

32:

wieńſkiego bowiem Hiſtrya ácżkolwiek we Włoſkich kráinach leży/ ále lud

33:

Słowieńſki/ to ieſt Dálmáte/ przeto Ieronim s. piſał Dálmatom Słowień=

34:

ſkim ięzykiem ſpiewánie ſwięte/ ktorego nie rozumieli Láćinnicy áni Grekowie

35:

roznemi literámi. Oycu iego imię było Euzebius/ Gottowie to miáſto Stry=

36:

dom zborzyli. Piſał wiele kſiąg wielebny Ieronim w ſwiętym piſmie/ y prze=

37:

ćiw odſzcżepieńcom/ bo był cżłowiek wymowny y vcżony/ rozmáite ięzyki vmie=

38:

iąc/ Grecki/ Láćińſki/ y Zydowſki. Mieſzkał náoſtátek w Bethleem Iudá y

39:

tám vmárł/ żył ná ſwiecie xcj álbo xcviij lat.

40:

Látá Páńskiego 427.

41:

Heodozyus mnieyſzy ſyn Arkádyuſow Ceſarz/ páno=

42:

wał w Konſtántynopolu lat xlv/ wzyął k ſobie zá towárzyſzá Wá

43:

lentynianá brátá/ od ciotki Plácydy/ po śmierći ſtryiá ſwego Ho

44:

noryuſá/ ktorego gdy poſłał ná páńſtwá Włoſkie ná zachod ſłoń=

45:

cá/ zábit od Drazylle z nápráwy Máxyminá Rymiániná/ áby

46:

ſam pánował Máxym. Bacżąc to Eudoxyná żoná Wálentynianowá/ ſzukáłá

47:

pomocy przećiw Máxymowi/ ábowiem/ ſie bałá o dzyedzice/ ktorzy ieſzcże byli

48:

máli/ by nie odpádli od páńſtwá ſwego. S tey przycżyny poſłáłá do Genſyry=

49:

ká krolá Wándálſkiego do Afryki/ proſząc o pomoc przećiw ſwemu nieprzyia=

cielowi. Gen=

strona: 160

Wiek ſzoſty.

Liſt 160

grafika

cielowi. Genſyryk z woyſkiem przyiechał/ vcżynił

tákie okrucieńſtwo w Rzymie y ſzkodę/

Genſyrykus
Zborzenie wto=
re Rzymu.

iż nigdy

więtſze nie bywáły/ wzyąwſzy krolową y ze dwie=

má dzyewkomá/ ſpaliwſzy Rzym wroćił ſie do A=

fryki. Ták to ná ty przychodzi ktorzy ludzi godnych

nie ważą/ á v nieprzyiacioł pomocy ſzukáią. Eki=

us Hetman Wálentynianow w Rycerſkich rze=

cżach biegły y vdátny/ był ścięt od Wálentynianá

Ceſárzá

Ekius ſpráwny
ſcięt.

s tey przycżyny/ iż ſie nádzyewał pod nim

10:

páńſtwo Włoſkie wzyąć przez oſkárżenie nieprzy=

11:

iacioł iego. Tego tho Ekiuſá rádą y ſpráwą on

12:

wielki okrutnik Attylá poráżon / krol Węgierſki/

13:

ktoremu wſzytká Europá nie mogłá odeprzeć/ iá=

14:

ko będzye ná mieyſcu ſwym nápiſano. A gdy pytał

15:

Wálentynian Rycerzow ſwych/ ſłuſznąli zapłátę

16:

wzyął Ekius/ oni zmilcżeli. Pytał drugi raz/ po=

17:

wiedzyał ieden/ iż trudno ſie ty iuż Ceſárzu maſz obronić nieprzyiacielom ſwo=

18:

im bez niego. On k ſobie przyſzedſzy/ vciął lewą rękę práwą/ żáłuiąc ſie thego

19:

ſam e ſię iż dał zábić mężá ſobie potrzebnego. S tey przycżyny od Drázylle y

20:

Máxymá zábit ſam. Potym były wielkie roznice we Włoſzech po śmierći Wá

21:

lentynianowey/ ábowiem wiele ich chciáło być pány/

Roznice w Rzy=
mie.

ták iż przez dwádzyeśćiá

22:

lat dzyeſięć miáłá Ceſárzow Włoſka zyemiá/ ktorzy ſie ſámi miedzy ſobą wybi=

23:

li. Ná oſtátku był Auguſtulus/ ktorego wypędził Otokarus Gotſki krol. A

24:

ták thu iuż zwierzchność Gottow przyſzłá ná Włoſką zyemie áż do Iuſty=

25:

nianá

Auguſtylus.
Otokarus.

Ceſarza.

26:

¶ Tego to Walentynianá żoná Eudoxyá przynioſłá do Rzymá łáńcuch/ w

27:

ktorym Piotr s. ſiedzyał w więzyeniu/ z Ieruzálem. Pod tym też Theodozyu=

28:

ſem ſiedḿ brátow ſpiących ocućiło álbo ożyło/ ktorzy byli zá Decyuſá Ceſárzá

29:

w iáſkini zámknieni/ ná znák á potępę tych kácerzow/ ktorzy ná then cżás nie

30:

wierzyli o zmartwych wſtániu.

31:

Arcyanus Ceſarz Konſtántynopolſki po śmierći Theo=grafika

32:

dozyuſowey pánował z Wálentynianem ſpołu

33:

ſiedḿ lat/ tym obycżáiem: Pulcherya ſioſtrá

34:

Theodozyuſá wezwáłá go k ſobie táiemnie/ wiedząc go

35:

być mężá ſkromnego á nabożnego Krześćiániná/ rzekłá

36:

mu: wieſz iż bliſkość mam na wſchodne páńſtwá po brá=

37:

cie ſwoim/ przyſięż mi ná Boże ciáło záchowáć mię w

38:

dzyewicżym ſtanie iákom Bogu poſlubiłá do śmierći.

39:

záchowáć/ wezmę cię zá mężá ſobie á zá Ceſárzá poddá=

40:

nym. Vcżynił ták iáko mu roſkazáłá wſzytko/ pánował

41:

ná wſchod ſłońcá á Wálentynian ná zachod. Po śmierći Wálentynianá dwie

42:

lecie Ceſárſki ſtolec ſpráwował/ á z Wálentynianem lat v.

43:

¶ Tego cżáſu Attylá okrutnik wſzytki kráiny zachodne woiował/ o ktorym

44:

ſzyrzey ſtoi w Kronice Węgierſkiey. grafika

45:

Yxtus Papież tego imieniá trzeći/ był ná

46:

ſtolcu po Celeſtynuſie ośḿ lat. Tego to był oſkár

47:

żył ieden kápłan Báſſus/

Báſſus.

żeby miał być cudzoło=

48:

żnikiem/ ſtąd go chcieli precż wygnáć. On potym vdzyá=

49:

łał Synod ná lviij Biſkupow/ y wywiodł ſie przez ſwiá=

50:

dki. A ták Báſſá ſkazano wypędzić z zyemie precż dla po

51:

twarzy/ ktory potym vmárł trzeciego dniá/ á ſam go Pa=

52:

pież pochował ſwemi rękomá s płácżem á z żáłoſcią/

mieniąc ſie

strona: 160

Kſięgi wtore

mieniąc ſie być przycżyną śmierći iego. Wiele dobrego then Papież kościo=

łom w Rzymie vcżynił.

O wielebnym Auguſtynie.

Ielebny Auguſtyn rodem s Kártáginy/ był z dobrych

rodzicow/ zwłaſzcżá mátki Krześćiáńſkiey Moniki vrodzony/

Moniká.

młodych lat ieſzcże w náukach wyzwolonych vcżony/ ták iż go zá

wielkiego mędrcá kraſomowcę miano wſzędzye/ wſzákże z nawo=

du pogan wpadł był w błąd/ to ieſt/ w ſektę Mánicheow/

Mánichei.

ktorzy

kłádli dwie rzecży przednieyſze s pocżątká/ to ieſt/ Bogá ſprawcę rzecży widzą=

10:

cych/ á cżártá niewidzących. Mienili też Kryſtuſá z wiátru ciáło wzyąć/ á w

11:

tym błędzye był Auguſtyn ix lat. Mátká iego Moniká byłá s tego żáłosćiwa/

12:

iż Iezuſá opuśćił w ktorym ſie v pierśi mátecżnych chował. A gdy ſie pilnie

13:

ſtáráłá iákoby go z błędu wywiodłá/ prośiłá Biſkupá dobrego áby go z błędu

14:

iego wywiodł/ á modlił ſie zá nim do Páná Bogá. Ktory rzekł/ ieſzcżeć nádęty

15:

nową ſektą/ áleć cżás przydzie iżeć ſie s cżytánia obacży. A gdy vſtáwicżnie płá

16:

káłá/ rzekł iey Biſkup/ idź ſpokoiem/ nie podobna rzecż áby Pan Bog twoich

17:

złez nie wyſłuchał. Cżytał Auguſtyn w Kártáginie náuki ktore zową Retory=

18:

ká długo/ á potym táiemnie przed mátką wſiadł ná wodę y iechał do Rzymá.

19:

Po máłym cżáſie ná prośbę Medyoláńſkich/ poſłan był do Medyolánu/ áby

20:

tám cżytał Retorykę/ to ieſt/ náukę ozdobney rzecży. Ná ten cżás w Medyo=

21:

lanie był Biſkupem Ambroży s. Moniká mátká iego iecháłá zá nim do Medy=

22:

olanu. Tám będąc Auguſtyn/ ſłuchał kazánia Ambrożego Biſkupá/ na kto=

23:

rym kazániu dowodnie zháńbił á w niwecż obroćił ſektę Mánicheow/ thák iż

24:

ſie s ſercá Auguſtynowi pocżęłá wybijáć. Przyſzedł do Symplicyaná vcżone=

25:

go zakonniká/ ktory był potym Biſkupem Medyoláńſkim po Ambrożym s. ten

26:

go náwiodł áby ſie okrzćił ná Krześćiáńſką wiárę/ rozwodząc mu też iáko ſwię

27:

ty Antoni proſty puſtelnik był oświecony á wſzem oznáymiony w cudach w wie

28:

rze Krześćiáńſkiey. Rzekł Auguſtyn po łáćinie: Quid patimur ſurgunt indocti

29:

& rapiunt cœlmu &c. to ieſt/ co ćirpimy powſtáią prośći á nieucżeni do niebá

30:

ſiegáią/ á my z náſzymi náukámi lećimy w przepáśći. Szedſzy tedy oſobno mo=

31:

dlił ſie ku Pánu Bogu s płácżem/ mowiąc: Pánie day mi rozum/ cżyſtość/ y

32:

wſtrzymawánie od złośći/ iáko ſam o ſobie piſał iż ſłyſzał głos młodzyeńcżyká

33:

wołáiąc/ weźmi á cżytay/ wyrozumiałem nic inego być od Bogá roſkazano/ ie=

34:

dno ábych wzyął kſięgi piſmá ſwiętego á cżytał/ y cżytałem/ á gdym cżytał pir=

35:

wſzy rozdzyał/ obroćiły ſie moie ocży ku Bogu nie ku opilſtwu/ álbo obżárſt=

36:

wu/ álbo inym roſkoſzam/ ále ku oblecżeniu Páná Kryſtuſá. Potym ná dzyeń

37:

wielkonocny był okrzcżon od Biſkupá wielebnego Ambrożego w leciech xxx/

Auguſtyn okrz=
cżon.

38:

s ſynem Theodátem y s przyiacielem Alipiem. A gdy rzekł Ambroży Te deum

39:

laudamus/

Te deum lauda=
mus.

Auguſtyn odpowiedzyał/ te dominum confitemur/ tákże do końcá

40:

tę himnę álbo to ſpiewánie ſłożyli. Potym do Afryki ſzedł/ á tám Auguſtyn s.

41:

gadał ſie z odſzcżepieńcy/ zwłaſzcżá s Fortunatem kápłanem Mánicheow/

Fortunat.

tá=

42:

kież s Fauſtem y z Donátyſtámi/ ktore zwyciężył piſmem ſwiętym/ dla cżego

43:

odſzcżepieńcy puśćili głos/ iż kto zábije Auguſtyná/ będzye prożen grzechu á

44:

odpuſt oſięże. Boiąc ſie tego Wáleryus by mu cżego nie wyrządzili pod nim/

Wálerius biſkup.

45:

prośił Biſkupá Kártágińſkiego áby go ná iego mieyſce wſádził w Hipponie

46:

mieście. A ták Auguſtin był przypędzon áby był Biſkupem Hipponeńſkim/ ácż

47:

ſie ſłuſznie wymawiał s tego Kanony álbo vſtáwámi ktore ſą piſáne/ iż żadny

48:

biſkup zá żywotá drugiego biſkupá nie ma ná iego mieyſce wſtępowáć. A gdy

49:

ſie s tego nie mogł wymowić/ piſał o ſobie ſpowiedź/ iż iáko Krześćiáninem zo=

50:

ſtał/ żadnym grzechem więtſzym Páná Bogá nie obráźił iáko tym/ iż niegod=

51:

nym będąc/ ná ſwą opiekę duſze biorę cudze. Będąc biſkupem ſwięty żywot

wiodł/ nie

strona: 161

Wiek ſzoſty.

Lit 161

wiodł/ nie kocháiąc ſie w żadnych krotofilach dwornośći álbo roſkoſzach/ ále

bez przeſtánia piſał kſięgi wſzemu Krześćiáńſtwu pożytecżne/ ktorych wiele

było/ iáko drudzy chcą/ iż ich było około ſześći ſet/ wſzákże ich wiele zgorzáło

gdy Wándálowie Hippon ſpalili/ tám będąc w oblężeniu prośił Páná Bogá

áby w pogáńſkie ręce przychodził. Vprośił to v Bogá iż vmárł pirwey ni=

żli Wándálowie dobyli miáſtá. Był ná biſkupſtwie lat xlv/ wieku miał lxxvj.

¶ Tego cżáſu Orozyus hiſtorye piſáł. ¶ Tego też cżáſu Ruffinus Aquileńſki

Biſkup był/ ludzye vcżeni.

Eo Tuſkus Papież/ ten był lat po Syxtuſie xxj. Ten vſtá=grafika

10:

wił we mſzy Orate pro me fratres et ſorores etc.

11:

y ná końcu Deo gratias. Piſzą o tym Leonie iż ſo=

12:

bie rękę dał vciąć/ gdy mu ią niewiáſtá cáłowáłá z nabo

13:

żeńſtwá w wielkąnoc przyſtępuiąc ku ſtołu Bożemu/ bo

14:

miał ſtąd wielkie pokuſy. Piſzą też iż tę rękę záſię mu pán

15:

ná Márya wroćiłá. Gdy też piſał liſt do odſzcżepieńcow

16:

Neſtoryaná y Eutychianá/ położył gi ná grobie Piotra

17:

s. proſząc áby popráwił gdzyeby źle nápiſał. Odpiſał s.

18:

Piotr w ty ſłowá/ iż dobrze ſtoi wſzędzye/ iedno wiedz iá

19:

ko ręce kłádzyeſz ná kogo/ to ieſt/ iáko odpuſty ſzáfuieſz. Ten też nie był ſtráſzli=

20:

wy przećiw Attyli okrutnikowi gdy we Włoſzech woiowáł/ wynidź z inimi ká=

21:

płany/ á mowić Attyli śmiele áby przeſtał ludzi Bożych mordowáć. Attylá

22:

odciągnął z boiáźnią/ bo widzyał (iáko piſzą) Anyołá Bożego ſtoiąc nád nim

23:

z gołym miecżem/ á grożąc Attyli/ áby dał pokoy kápłanom Bożym. Ten tho

24:

Papież zákazał ſpiewáć poście Alleluia.

Alleluia.

Vſtáwił theż áby żadna mniſzká nie

25:

miáłá poświęconego welum/ áżby cżterdzeyśći lat w cżyſtośći żyłá. Ten też w

26:

Rzymie vſtáwił ſtroże v grobow s. Piotrá y Páwłá/ á zową ie komorniki ſwię

27:

tych/ był też vcżony y wiele kſiąg popiſał.

28:

Látá od národzenia Páná Kryſtuſá 460.

29:

Eo pirwſzy Grek Ceſarz Konſtántynopolſki/ ktory

30:

wnet ſyná ſwego tegoż imienia vſtáwił Ceſárzem/ ten miał Het=

31:

máná Bázylikuſá w Rycerſkich rzecżach biegłego/

Bázylikus.

ktorego ſprá=

32:

wą był poráżon Genſyryk Wándálſki v Pupiloná. Poráźił też y

33:

Aſperá/ ktory myſlił o gárdle Leonowym.

Aſper.

Pod thym Ceſárzem

34:

Theodemir krol Oſtrogocki woiował Węgry/ Illiryk/ Miſyą/ y ine kráiny/

35:

ále z nim Leo miał przymierze/ á w tym vmárł/ pánował lat xvj.

36:

Iláryus Papież rodem s Sárdoniey/ po Leonie był vi/ grafika

37:

mieſięcy trzy. Ten ácżkolwiek w wielkich niebeſpie

38:

cżnoſciach y walkach w Rzymie był/ wſzákże ſwego

39:

vrzędu nie opuſzcżáł/ ták iż ni w cżym nie pochybił. Ten

40:

vſtáwił áby kápłanow ſłuchano gdy ie święcą/ ieſli co v=

41:

mieią. Vſtáwił też áby żadny Biſkup álbo Papież po ſo=

42:

bie żadnych potomkow ná ſwe mieyſcá nie wybieráli. Bę

43:

dąc vcżonym záłożył dwie Bibliotece/ y ſpráwił z doſtá=

44:

tkiem wielkość kſiąg.

45:

Ymplicyus Tyburtynus Papież był Hiláryuſie xv lat/

46:

był dobry/ cnotliwy/ á proſty/ wiele kościołow w Rzymie pobudował

47:

y nádał/ gdzye ieſzcże tego dziś ſą znáki. Vſtáwił áby ná kápłáńſtwo ża=

48:

dny nie był poniewoli wybieran/ po śmierći iego v ſwięthego Piotrá po=

49:

chowan. ∴ ∴ ∴

Ee	Látá od na=

strona: 161v

Kſięgi wtore

Látá od národzenia Páná Kryſtuſá 476.

Eno Ceſarz Konſtántynopolſki/ ieſzcże zá żywotá od grafika

Leoná wybrany/ ále Weryná świekrá iego

Bázyliká mężá opátrznego byłá wybráłá zá

Ceſárzá/ ktory

Weryná.
Bázylikus.

był wielki báłwochwálcá/

przeto lud poſpolity niechciał ćirpieć tego/

poſłáli po tego Zenoná/ ktory gdy przyiechał/ wygnał y

świekrę y Bázyliká ze wſzytką rodziną. Zá niego potym

Odoácer Oſtrogocki krol z wielkoſcią ludu Thucylingo=

10:

rum y Herulow (byli też s połnocnych kráin) do Rzymá

11:

przyciągnął woiuiąc/ przećiw ktoremu Zeno poſłał The

12:

odoryká krolá Gotſkiego/

Odoacer.
Heruli.
Oſtrogot.
Theodorykus.

bo mu iuż dufáli/ poráźił Oreſtá oycá Odeácerowe=

13:

go/ á ſámego obległ ná Ráwennie mieſcie/ gdzye go ná to przypędził iżby z nim

14:

przyiął ſpolne towárzyſtwo. A gdy to vcżynił Odoácer/ zábił go Theodoryk/ á

15:

ſam był w pokoiu we Włoſkich zyemiach. Pod tym theż Zenonem woiowáli

16:

Bulgárowie Trácyą przyſzedſzy ſpol od iezyorá Bicen/

Bulgárowie wo
iowáli.

á to byli ludzye náſze=

17:

go ięzyká Słowáńſkiego. Zwoiowawſzy Illirykum/ Boſnę/ Miſyą/ Serwią/

18:

Dálmácyą/ ſámi też tám oſiedli/ gdzye y dziś ieſzcże ſą pocżęśći/ iedno ich wiel=

19:

ka cżęść pod Tureckim roſkázowaniem/ o ktorych będzye ſzyrzey przy Polſkiey

20:

Kronice/ Kanſtántynopole ſpalili Zeno od żáłośći vmárł/ á tám ná ten cżas

21:

zgorzáło kſiąg Greckich ſto tyſiąc co naznámienitſzych.

22:

Elix Papież rodem z Rzymá/ then wzyąwſzy moc od

23:

Konſtántynopolſkich/ záklął Biſkupá Konſtántynopolſkiego Achaey

24:

uſá/ iż przyiął do ſiebie Piotrá Eutychianá odſzcżepieńcá wielkie^o.

Achácyus.
Eutichianus.

25:

Elázyus rodem Affer/ był ná Papieſkim ſtolcu lat cżte=grafika

26:

rzy. Ten wſzytki odſzcżepieńce z Rzymá wywo=

27:

łał/ y kſięgi ich popalił. Ten vſtáwił w koście=

28:

le ſpiewáć himny/ prozy/ grádały/ trákty/ Alleluia/ y ine

29:

ſpiewánie/ według ſwiętego Ambrożego. Piſał pięciory

30:

kſięgi przećiw Sábellianom/ Eutychianom/ y inym od=

31:

ſzcżepieńcom doſyć vcżenie/ á wyrzućił wiele kſiąg od ko=

32:

ściołá/ ktore był piſány pokątnie/ nie pewnego áni ſwiá

33:

domego ſkłádánia/ kościoł zowie ápokryfe to ieſt/ záſło=

34:

nione od ludzi/ bo ſie ná nich wiele ludzi omyláło.

35:

Látá od národzenia Páńskiego 492.

36:

Náſtázyus Ceſarz Konſtántynopolſki/ ktory thylko ná

37:

wſchod ſłońcá pánował/ tego to grom zábił/ á ſnádź dla tego iż ſie dał

38:

zwieść ná wiárę Eutichińſką biſkup: Konſtántinopolſkie Achácyuſowi. grafika

39:

Náſtázyus wtory Papież rodem z Rzy=

40:

má/ ten ſpirwu był dobrym Krześćiáninem/ po=

41:

tym ſie dał zwieść Achácyuſowi biſkupowi/ ktore=

42:

go záſię przyiął wypędzonego y rozgrzeſzył/ á ſtąd był opu

43:

ſzcżon od poſpolitego duchowieńſtwá/ tákże z dopuſzcże=

44:

nia Bożego gdy ná wychodzye był/ wypádły z niego wſzy=

45:

tki wnętrznośći. Spráwował ſtolec Papieſki rok ieden y

46:

mieſięcy dzyeſięć.

Ormizda Pa=

strona: 162

Wiek ſzoſty.

Liſt 162

Rmizdá Papież rodem s Kámpániey/ ten vſtáwił áby ſlu

by małżeńſkie byly iáwne á nie pokątnie dawáne. Ten był poſłał do A=

náſtázyuſá Ceſárzá Konſtántynopolſkie^o/ áby przeſtał od wiáry Euty=

ciyſkiey/ ktory poſły pofukawſzy powiedzyał/ niechać ia Papieżom roſkázuię á

nie oni mnie. Spráwował ſtolec Papieſki lat viij.

Ymáchus Papież rodem Sárdus/ ten z wielkim kłopotem grafika

był ná Papieſtwo wybran/ ábowiem theż było

drugiego wybrano Laurentego/

Laurencyus Pa=
pież.

w pánny Mary=

ey kościele. A gdy thá rzecż przyſzłá przed Theodoryká

10:

Gotá kſiążęcia Rzymſkiego/ vſtáwił Symáchá. Symá=

11:

chus nie mśćił ſie nád Laurentym/ ále go vſtáwił biſku=

12:

pem Niceryńſkim. Potym náleźli Symáchowi winę/

13:

poſłáli záſię po Laurentego/ przyzwał theż Theodoryk

14:

Piotrá z Ráwenny niegdy biſkupá Altyńſkiego/ ktory o=

15:

budwu wyrzućił y Laurentego y Symáchá/ á ſam ſie

16:

Papieżem vdzyáłał. Vdzyáłano Syem ná xxiiij biſkupow/ przed ktorymi ſie

17:

Symách ocżyśćił y był przyięt/ á owi wypędzeni. Spráwował ſtolec Papie=

18:

ſki piętnaſcie lat y ſześć mieſięcy.

19:

¶ Tego cżáſu był ſwięty Remigius/ ktory krolá Fráncuſkiego Klodoweuſá

20:

z wielkoſcią ludzi okrzćił y dziwy cżynił. O tym Klodoweuſie piſze Nanklerus/

21:

iż gdy otrzymał zwycięſtwo nád Wizgoty/ poſłał koniá ſwiętemu Marćinowi

22:

do Turoná ná ofiárę/ á gdy go záś chciał odkupić ſtem złotych/ nie możono go

23:

z mieyſcá ruſzyć/ kazał Klodoweus dwie ſcie złotych położyć/ tedy koń z miey=

24:

ſcá poſtąpił. Rzekł krol weſoły/ dobry ieſt ſwięty Marćin ku pomocy/ ále

25:

ſkąpy ná frymárku.

26:

¶ Tego też cżáſu byli ći ludzye vcżeni/ Fulgencyus/ Hegezypus/ Symáchus/

27:

Boecyus/ Seweryunus/ Iuſtynus etc.

28:

Látá od národzenia Páńskiego 520.grafika

29:

Vſtynus Ceſarz cżłowiek ſtáry/ od

30:

Anaſtázyuſá vſtáwion/ ten był dobry obroń=

31:

cá y miłownik kościołá Rzymſkiego/ Arrya=

32:

ny y Eutychiany s Konſtántynopolá wypę=

33:

dził. Dowiedzyawſzy ſie Theodoryk Rzymſki

34:

krol/ ktory był thą ſektą záráżon/ poſłał do niego Ianá

35:

Papieżá/ áby záſię wroćił wygnáne kápłany/ ábowiem

36:

ia theż Rzymſkie wyżonę. Iuſtynus wdzyęcżnie przyiął

37:

Papieżá/ á dla mordowánia Krześćian vcżynił wſzytko o co Papież żądał. A=

38:

le iż był dárowan á cżęſtowan od Ceſárzá/ rozgniewał ſie o to Theodoryk/ ſko=

39:

ro przyiechał wypędził go precż/ gdzye potym był w Ráwennie pod ſtrażą y z

40:

inymi Krześćiány/ tám głodem vmorzon.

41:

An Papież rodem Tuſkus/ ten tho ieździł do Ceſárzá od

42:

Theodoryká/ iákom wyſzſzey nápiſał. Ten vſtáwił w prawie/ iż gdy kto

43:

kogo o co pozywa/ pirwey ma wroćić onę rzecż/ toż o nię prawem cży=

44:

nić. Był ná ſtolcu Papieſkim dwie lecie/ mieſięcy ośḿ.

45:

Elix cżwarty rodem Sámius/ po Ianie był Papieżem

46:

lat cżterzy/ mieſięcy dwá. Ten vſtáwił ſwiętym oleiem ludzi chore má=

47:

záć. Ten też klął Konſtántynopolſkiego biſkupá o ſektę Arryáńſką.

48:

¶ Tego cżáſu Amelſuitá corká Theodoryká

Amelſuitá.

krolá Rzymſkiego Oſtrogotá/

49:

wdową będąc/ dla iey cnotliwego záchowánia ták w wierze iáko w ſpráwach/

Ee 2	s ſynem ſwo=

strona: 162v

Kſięgi wtore

grafika

s ſynem ſwoim Attálárykiem rządziłá páńſtwo Rzym=

ſkie/

Attálárykus.

wiele złych rzecży oycowſkich nápráwiłá. Boecyo=

wym y Symáchowym dzyeciom záſię páńſtwá wroćiłá/ y

ine krzywdy oycowſkie nágrodziłá. Po śmierći ſyná ſwe=

go Attáláryká/ vſtáwiłá ná iego mieyſce Theodatá

Theodatus.

przy

iacielá ſwego/ ktory dobrze vmiał Grecki y Láćińſki ię=

zyk. Platoná nawięcey náſládował/ w inſzych rzecżach

był nieuſtáwicżny. Niemce precż wypędził y poráźił/

ktorzy chcieli woiowáć Włoſkie zyemie/ ſam ſie potym v=

10:

dał ná okrucieńſtwo y ná łákomſtwo. Gdy go s tego hámowáłá Amelſuitá/

11:

vdawił ią. Potym Iuſtynianius żáłował Amelſuity s płácżem/ y pomśćił ſie

12:

tego nád złocżyńcy/ á ſámi Gottowie Witygiuſá wybráli zá krolá/

Witigius krol.

ktory they

13:

przerzecżoney Amelſuity dzyewkę poiął.

14:

Látá od národzenia Páńskiego 528.

15:

Vſtynianus wielki Konſtántynopolſki Ceſarz/ ſie=

16:

ſtrzeniec ſtárego Iuſtyná przerzecżonego/ pánował lat trzydzye=

17:

śći y ośḿ/ ktorego ieſzcże dziś praw vżywamy/ tego był Pan Bog

18:

obdárzył dwiemá Hetmány ſpráwnymi/ przez ktore vpádłá rzecż

19:

poſpolita Krześćiáńſka y rozerwána záſię byłá nápráwiona y zie=

20:

dnocżoná/

Belliſáryus.
Nárſes.
Totyllá.

to ieſt Belliſáryuſá/ ktory Perſy poráźił á Syryey dobył/ Gilime=

21:

rá Wándálſkiego krolá poráźił y do Konſtántynopolá przywiodł. Nárſeſá też grafika

22:

ktory przywiodſzy z Niemiec Longobárdy ſobie ná po

23:

moc/ poráźił Gotſkiego krolá Totyllę v Bryxelle á

24:

Plácencyey/ y iego potomká Teiáſá oſtátecżnie krole

25:

z Gottow Rzymſkie.

Teiás.
Longobárdy.

Po tey poraſzce ięli Longobár=

26:

dowie moc we Włoſzech bráć á poſiadáć zyemie ich/

27:

áż do Károluſá wielkiego/ bliſko trzech ſet lat/ ktory

28:

ich moc potym ſtárł/ iż do thego cżáſu żadney mocy

29:

przed Włochy nie máią. A ſtąd dziś zową cżęść Wło

30:

ſkiey zyemie Lombárdyą/ ktorą ſobie byli obráli/ iá=

31:

ko Medyolan/ Bryxyllá/ Plácencya/ Weroná/ Kre=

32:

moná/ y wiele inych miaſt w nalepſzych kráinach. Gotty ácż byli poráżeni y wy

33:

gnáni z Rzymá/ wſzákże ich tám wiele zoſtáło/ ták we Włoſzech Fráncyey/ iá=

34:

ko w Hiſzpániey/ y wiele narodu ich zwłoſzáło/ s ktorego rodu ieſt y ten dziſiey=

35:

ſzy Ceſarz Károlus piąty po mátce/ ktora poſzłá s krolow Hiſzpáńſkich.

36:

¶ Po rozmáitey przemiennośći cżáſow/ przyſzedł táki cżás ná Belliſáryuſá iż

37:

inym był ſzeżęſliwy á ſobie nieſzcżęſliwy/ ábowiem zá ſwemi cnotliwemi poſłu=

38:

gámi złą zapłátę wzyął/

Zła zapłátá zá
dobre poſlugi.

bo przez przywod niektorych dał mu Ceſarz ocży wy=

39:

iąć/ ták iż muſiał żebráć á w nędzy być do śmierći. Nárſes ſłyſząc to/ niechciał

40:

do Konſtántynopolá przyiecháć/ by mu tákież ſłużby nie zápłácono/ ále zoſtał

41:

we Włoſzech v Neápolitáńſkich/ dla cżego iuż Iuſtynianowá ſpráwá co dá=

42:

ley to ſłábſza byłá/ ták iż Longobárdowie będąc cudzozyemcy/ ſzerzyli ſie á ro=

43:

zmagáli bárzo po wſzey Włoſkiey zyemi/ y ná zachod ſłońcá. Ták to przychodzi

44:

ná ty ktorzy máłą winę biorą przed ſię/ á wielkiey nie bacżą od ſłużebnikow

45:

ſtárych.

Cżterzey mężo=
wie zacni.

Mogł byl Wálentynian Ekiuſowi cnotliwemu przepuśćić/ Iuſtyni=

46:

an Belliſáryá záchowáć/ Nárſeſá ſzánowáć/ Honoryus Stylliká vważyć/ zá

47:

ich wielkimi poſługámi/ ſnádźby był káżdy z nich lepiey w ſwym páńſtwie ſtał/

48:

y Rzecżpoſpolitą w cáłośći ſpráwował.

49:

O zborzeniu Rzymu.

Rzym wzyęt

strona: 163

Wiek ſzoſty.

Liſt 163

Zym wzyęt ieſt cżterzy kroć rázow we 139 lat. Na=

pirwey od Aláryká Gotſkiego krolá pod Honoryuſem Ceſarzem.

Wtory kroć od Genſyryká Wándálſkiego pod Marcyanem. Trze

ći raz od Tottyláſá Oſtrogockiego/ á to było naokrutnieyſze/ ábo=

wiem gdy z nim niechciał wzyąć przymierza Iuſtynian/ s thego

gniewu Rzym zápalił y mury potłukł/ y wyiechał precż. Belliſáryus przyſze=

dſzy z Grecyey/ przywiodł mieſzcżány záſię do Rzymá ktorzy ſie byli rozbiegli/

prętko miáſto opráwili y obronę poſtánowili. Słyſząc Totyllás iż Rzym záſię

opráwiono/ wroćił ſie do Rzymá s Kálábryey/ wzyąwſzy tám kilko miaſt/ ob=

10:

legł drugi raz Rzym/ przez niektorych zdradę wzyął gi prętko/ záchował wſzy=

11:

tki w cáłośći y w miłoſierdziu/ zwłaſzcżá ktorzy ſie do kościołow vciekáli. Wie

12:

le Hiſtorykowie piſzą o iego Krześćiáńſkim záchowániu/ chocia był pogánin.

13:

Potym w Sycyliey Syrákuzę miáſto wzyął/ y wiele inych. W ten cżás też Sło

14:

wacy do Trácyey wielką mocą wciągnęli/ á ći ſerce ſkáźili Iuſtynianowi/ prze

15:

to Nárſes muſiał Longobárdy przywieść z Niemiec do Włoch ku pomocy

16:

Ceſárzowi przećiw Gottom. Słyſząc to Totyllás/ ciągnął przećiw im/ porá=

17:

żon v Bryxylle od Longobárdow kſiążęciá Alboiná/ á od Nárſeſá dwá kroć

18:

rázow y ſyn iego Teiás/ á tám zábit Totyllás. Potym Nárſes Rzym wzyął pod

19:

Gotty/ á opráwił znowu dobrze/ y był pod Iuſtynianową mocą. Piſzą o tym

20:

Totylláſie Oſtrogockim/ iż gdy pirwſzy raz do Rzymá ciągnął/ ſłyſząc o pro=

21:

roctwach mężá ſwiętego Benedyktá w klaſztorze/ poſłał do niego miáſto ſiebie

22:

ſługę iednego vbrawſzy go w ſwe ſzáty krolewſkie/ áby mu powiedział co go ma

23:

zá fortuná potkáć. A gdy przyſzli do klaſztorá/ rzekł Benedykt/ złoż ſzáty cudze

24:

á twarz zmyſloną/ tedy powieſz cżegoć trzebá. Padł ná nos odmiennik proſząc

25:

odpuſzcżenia. Gdy to powiedzyano Totylláſowi/ ſzedł ſam do niego prośić o

26:

przyſzłe rzecży áby powiedzyał. Rzekł Benedykt/ wiele złego cżyniſz y cżyniłeś

27:

doſyć/ przeto długo ná ſwiecie nie będzyeſz/ Rzym weźmieſz/ áleś nie godzyeń

28:

thego mieyſcá długo trzymáć/ pobywſzy lat dzyewięć od miecżá vmrzeſz/ boś

29:

miecżem woiował. Od tego cżáſu Totyllás nie był ták okrutny ku roźlewá=

30:

niu krwie ludzkiey.

31:

Onifácyus wtory Papież/ przy tego wybierániu sſtał ſie

32:

ſwar miedzy duchownymi/ ábowiem wiele ich chciáło wybráć Dyáſzko=

33:

rá/

Dyáſzkorus.

wſzákże námowiwſzy ſie wybráli Bonifácyuſá/ ktory vſtáwił áby ża=

34:

dny ſwiecki vrząd nie ſądził duchownych etc. Był ná tym ſtolcu dwie lecie.

35:

An wtory Papież rodem z Rzymá/ był ná thym ſtolcu

36:

dwie lecie y cżterzy mieſiące/ ten wygnał Antymá biſkupá o ſektę Ar=

37:

ryáńſką s Konſtántynopolá.

Antymus.

38:

Gápitus Papież rodem z Rzymá/ był rok Papieżem. Ten

39:

piąty Synod wielki vcżynił w Konſtántynopolu/ ná ktorym Iuſtynia=

40:

ná Ceſárzá odwroćił od ſekty Arryáńſkiey.

41:

Ylweryus Papież rodem s Kámpániey/ ſyn Ormizdy bi=grafika

42:

ſkupá/ był rok ieden y mieſięcy pięć. Tego to mu=

43:

ſieli kſięża wybráć Papieżem z roſkazánia Theo=

44:

datá krolá Gotſkiego/ ſkąd oſkárżon do Ceſárzá Iuſty=

45:

nianá przez Wigiliá Dyakoná Rzymſkiego/

Wigilius.

iżby chciał

46:

záſię Gottom Rzym podáć. Poſłał Iuſtynian Belliſá=

47:

ryá áby go wypędził. Sylweryus wſtąpił w klaſztor/

48:

wſzákże go y ſtámtąd wypędzono y záſłano do Pontu/

49:

thu gdzye przekop álbo kafá/ y támże theż ná tym

50:

mieyſcu vmárł.

Ee 3	Wigilius Pa=

strona: 163v

Kſięgi wtore

Igilius Papież rodem z Rzymá/ był ná ſtolcu Papieſkim

lat xvij. Tego to Ceſárzowa Teodorá kazáłá przywieść do Konſtán=

tynopolá á rozmáicie bić/ iż niechciał przyiąć Antymá odſzcżepieńcá

do ſwego kościołá.

Antymus odſzcże
pieniec.

A gdy go obacżyłá w tym twárdego á ſtałego/ kazałá mu

ná ſię powroz wdzyać á po zyemi włocżyć áż vmárł. Snadź to był Bogu prze=

winił/ iż ná drugiego to śidło kładł.

Elágius był Papieżem lat dwánaſcie y dni dzyewiętna=

ſcie/ ten był przy wielkich trwogach á niebeſpiecżnoſciach w Rzymie

cżáſu Oſtrogotow/ wſzákże go żadny ſtrách ie ruſzył táki/ áby odſtą=

10:

pić miał od ſwego vrzędu. Był też oſkárżon od duchownych/ áby on był przy=

11:

cżyńcą Wigilowey trudnośći/ tedy położył pálec ná Boże ciáło y przyſiągł iż

12:

tego nie był winien.

Przyſięgá Pa=
pieſka.

Vſtáwił wiele rzecży kościelnych ták w práwie/ kano=

13:

niech/ iáko y w inych rzecżach.

14:

An trzeći rodu známienitego Rzymſkiego/ był Papieżem grafika

15:

lat xiij. Ten Nárſeſá Hetmáná Iuſtinianowego/

16:

ktory był niechciał przyiecháć do Ceſárzowey do

17:

Konſtántynopolá/ námowił iż przyiechał do Rzymá z

18:

Nápuliey/ y vprośił mu rádzyectwo. Ten theż/ ácżkol=

19:

wiek s trudnoſcią/ náwroćił Ormiány ná Kreściáńſką

20:

wiárę.

Dziwy ná niebie

Zá tego też Papieżá widano wielkie cudá na nie=

21:

bie/ ták iż ſie ſámy komety tłukły/ tákież gwiazdy. Znáki

22:

ná ludzi sſtępowáły tákie/ gi chciał zetrzeć thedy ie=

23:

ſzcże więtſzy był. Tyber rzeká byłá wylałá/ áż w mieſcie

24:

Rzymie wodá byłá/ á to známionowáło vpadek Rzymſkiego kościołá y z ludź=

25:

mi/ co ſie potym rychło sſtáło przez Máchumetá.

Znáki naſtánia
Máchumetá.

26:

Látá od národzenia Páná Kryſtuſá 566.

27:

Vſtynus wtory/ Konſtántynopolſki Ceſarz/ ſieſtrze=

28:

niec Iuſtynianow/ był ná páńſtwie dzyeſięć lat/ wyrodził ſie był

29:

od obycżáiow y fortuny Iuſtynianá wielkiego/ bowiem był łáko=

30:

my/ okrutny/ y odſzcżepieniec/ á s tego oſzálał/ dla cżego iego żoná

31:

Zofia páńſtwo ſpráwowáłá iáko niewiáſtá/ bo nierządnie/ ábo=

32:

wiem Longobárdowie widząc złą ſpráwę niewieſcią w Ceſárſtwie/ oderwáli

33:

páńſtwo Włoſkie od niego.

34:

Látá od národzenia Kryſtuſá 765.

35:

Yberyus tego imieniá wtory/ Ceſarz Konſtántyno=

36:

polſki/ był náznácżon ieſzcże od Iuſtyná ná Ceſárſtwo/ bo go był

37:

ſobie wzyął zá ſyná. Ten był doſtał wiele ſkárbow Nárſeſowych

38:

w Rzymie po śmierći iego/ bo dobrze mieſzkał s Papieżem Be=

39:

nedyktem/ y dobrym Krześćiáninem był. Perſy poráźił/ y práco=

40:

wał ſie áby záſię Włochy wyzwolił ood Longobárdow. Pánował lat vij.

41:

Enedykt rodem z Rzymá/ był Papieżem cżterzy látá y ie=

42:

den mieſiąc. Ten Włoſkie zyemie głodu obronił/

Głod we Wło=
ſzech.

á zwłaſzcżá Rzym/ á=

43:

bowiem poſpołu s Ceſárzem Tyberuſem náwieźli zboża doſyć z Egi=

44:

ptu/ ktorym wiele ludzi záchowáli od śmierći/ bo ná ten cżás wielki głod był

45:

we Włoſkich zyemiach.

46:

Látá od národzenia Páná Kryſtuſá 584.

Maurycyus

strona: 164

Wiek ſzoſty.

Liſt 164

grafika

Aurycyus Ceſarz rodem s Kápá=

docyey/ zyęć Tyberyuſow/ pánował lat xx/

miewał wielkie zwycięſtwá v Perſow y v

Węgrow/ y Ormiány ſkroćił/ ſwięte^o Grze=

gorzá Papieżá w Rzymie przeſládował/ ſkąd

miał kościoł Rzymſki wielkie przeſládowánie/ áż (przez

dopuſzcżenie Boſkie) ſłyſzan był głos w nocy od Anyołá

środ rynku Konſtántynopolſkiego z miecżem ſtoiącego/

obiawiáiąc rychłą śmierć Ceſárſką/ żony/ y dzieći iego/ toż mu ſie też y ſáme=

10:

mu ſniło. A od tego cżáſu pocżął dobrze s Papieżem nákłádáć/ wſzákże potym

11:

Fokás iego Hetman przez zmowę z drugimi zábił go z żoną z dzyećmi.

Fokás.

12:

Elágius wtory rodem z Rzymá/ był Papieżem dzyeſięć

13:

lat/ á iż nád wolą Ceſárſką był wybran ná ſtolec Papieſki/ bał ſie Ce=

14:

ſárzá/ przeto k niemu poſłał s. Grzegorzá Opátá/ áby go vbłagał. Tám

15:

Grzegorz s. gadał ſie przed nim z Eutychianem odſzcżepieńcem/ y zwyciężył go

16:

piſmem s.

Eutychian.

gdzye y kſięgi iego popalono/ poty w Rzymie morem vmárłgrafika

17:

Rzegorz Papież będąc mnichem/ wy=

18:

bran ná ſtolec Papieſki/ s cżego ſie długo wy=

19:

mawiał/ ále nie mogł. Rządził ten kościoł krze

20:

ściáńſki nád ine dobrze z Boſkiego przeźrzenia/ ábowiem

21:

był cżłowiek vcżony/ nabożny/ miłośćiwy/ ták iż go ie=

22:

ſzcże zá żywotá ſwiętym zwáli. Ten ſie napirwey iął piſáć

23:

ſługą ſług Bożych.

Seruus feruorū
Dei.
Teſtámenty.
Dni wſtępne.

Ten vſtáwił teſtámenty/ to ieſt/ o=

24:

ſtátecżne wole ſwoie w chorobach. Ten też przydał cżte=

25:

rzy dni wſtępne poſtu wielkiego/ to ieſt/ śrzodę/ cżwartek/ piątek/ ſobotę. V=

26:

ſtáwił theż we mſzy ſpiewánia wſzelákie/ kirye eleyzon/ ofertorzyą/ komunią/

Spiewánia ko=
ſcielne.

27:

pſalmy/ y wiele inego ſpiewánia. Piſzą też iż Tráiáná Ceſárzá/ ktory ieſzcże był

28:

pogáninem/ s piekłá wybáwił przez ſwoie modlitwy. Wſzákże ten ſwięty cżło=

29:

wiek nie mogł być przez ſwego przeſládowánia/ zwłáſzcżá od wielkich ludzi/ od

30:

Ceſárzá y potomká ſwego/ iákom ná ſwych mieyſcach piſał. Spráwował ſtolec

31:

Papieſki lat trzynaſcie y mieſięcy ſześć.

32:

Látá od národzenia Páná Kryſtuſá 604.

33:

Okás Ceſarz Konſtántynopolſki/ pánował lat ośḿ/

34:

pod ktorym byłá vpádłá Rzecżpoſpolita y s páńſtwem bárzo/ á=

35:

bowiem do niego odſtąpili Gálli/ Hiſzpani/ Niemcy/ Longo=

36:

bárdowie/ á nád to Kozdrás krol Perſki wielką cżęść pobrał ná

37:

wſchod ſłońcá/ gdzye y Ieruzálem wzyął/ á tám ſwiętego kzyżá

38:

doſtał/ ktory s ſobą precż wynioſł. Bacżąc to pánowie rádni/ poſłáli po Herá

39:

kliuſá/ ktory gdy przyiechał Fokaſá poimáł/ vciąwſzy mu ręce y nogi/ w morze

40:

wrzućił/

Fokás zábit.

ſłuſzną zapłátę wzyął zá ſwoy vcżynek kthory vcżynił nád Mau=

41:

rycyuſem. ∴ ∴ ∴grafika

42:

Abinianus był Papieżem rok y mieſięcy

43:

pięć/ po śmierći Grzegorzá s. Ten vſtáwił w ko=

44:

ściele lámpy gorzeć/

Lámpy.

y ná godziny dzwonić. Był

45:

przećiwien vſtáwam Grzegorzá s. ták iż z gniewem tego

46:

vżywał gdy kto iego cnotliwe á miłośćiwe vcżynki wſpo=

47:

minał/ mowiąc iż to był zdraycá á ſkáścá kościelny. Abo=

48:

wiem gdy był głod wielki w Rzymie/ Grzegorz cokol=

49:

wiek było ſkárbow v niego y w kościele/ wſzytki poſłał do

Ee 4

Egiptu zá

strona: 164v

Kſięgi wtore

Egiptu zá zboże/ á co przywiezyono wſzytko miedzy vbogie rozdał/ chcęcy ie

przez zły cżás záchowáć. Dzyatki ktore z Angliey y z inąd przedawáć w niewo=

lą przywożono/ odkupował á do ſzkoły dawał vcżyć/ á zwał ie Anyelicy/ co

miał mowić Anglicy.

Gregoryanki.

A ſtąd w iego dzyeń dawáią dzyatki do ſzkoły. Tego mu

zayrzał Sábinianus wſzytkiego/ y dał iego kſięgi palić/ gdzye tego drudzy bro=

nili/ niechciał przeſtáć. Vkazał ſie mu ſwięty Grzegorz przez ſen (iáko piſzą)

vpomináiąc go áby thego przeſtał/ niechciał. Drugi raz/ niechciał. Trzeći raz

mu rzekł/ iż mam ſtobą dziś ſąd przed Bogiem o to/ á zátym Sábinianus v=

márł/ ciáło iego iáko tákiego/ wynieſiono przed Rzym pochowáć do moſtu/

10:

gdzye zową ad pontem Miluium/ y wrzucono w rzekę Tyber.

11:

Onifácyus trzeći był Papieżem mieſięcy dzyewięć/ ten ſie

12:

ſwárzył s Pátryárchą Konſtántynopolſkim o zwirzchność doſtoieńſt=

13:

wá/ ktorą zá roſkazániem Fokáſowym obdzyerżał Bonifácyus.

14:

Onifacyns cżwarty był Papieżem dzyewięć lat y ośḿ

15:

mieſięcy/ ten w Rzymie s kościołá pogáńſkiego ktory zwano Pántheon

16:

wyrzućił obrázy báłwáńſkie/ á záłożył kościoł Marie rotunde.

Pántheon.
Maria rotunda

Ten też

17:

dał ſwoię oycżyznę ná klaſztor/ mnichy vſtáwił y opátrzył żywnoſcią.

18:

Látá od národzenia Páńskiego 612.

19:

Eráklius byl Ceſarzem lat dwádzyeściá y dzyewięć grafika

20:

po Fokáſie/ ten záſię dobył Syryey/ E=

21:

giptu/ Grekow/ poráźiwſzy Perſkiego

22:

krolá Kozdráſá/

Kozdrás.

á ſyná iego s ktorym

23:

ſie bił ſam á ſam v moſtu poimawſzy/ o=

24:

krzćił y obiecał páńſtwo wroćic/ ieſli oycá przemo=

25:

gą. Przywolił ſyn Kozdráſow Syrochius/

Syrochius.

iechał z

26:

Herákliuſem do Perſyey/ oblegli oycá Kozdráſá y z

27:

brátem ná tey wieży/ ná ktorey był przypráwił mi=

28:

ſternym dzyáłem niebo/ gwiazdy/ Płánety z drogie^o

29:

kámienia y ze złotá/ ná ktorey tho wieży ſiedzyał

30:

cżyniąc ſie Bogiem oycem/ ſyná wedle ſiebie má=

31:

iąc/ y ſwięty krzyż ktory był w Ieruzálem wzyął/ y ka

32:

zał ſie wſzytkim chwalić zá Bogá oycá w troycy iedy=

33:

nego. Dobywſzy go Heráklius s Syrochiuſem/ zábili

34:

go y brátá iego/ krzyż ſwięty y ſkárby wielkie tám po=

35:

brawſzy/ wroćił ſie do Syryey/ zoſtáwiwſzy ná tym

36:

páńſtwie Syrochiuſá iáko mu był obiecał. A gdy ſie przybliżał do Ieruzálem/

37:

fortká ktorą Páná Kryſtuſá wiedzyono ná śmierć/ tá ſie mu ſámá otworzyłá/

38:

á on boſemi nogámi ſzedł tą fortką krzyż ſwięty nioſąc ná ſwe mieyſce/ ſkąd gi

39:

było wzyęto/ z wielkim nabożeńſtwem ludu poſpolitego/ ále dla lepſzey beſpie

40:

cżnośći przynioſł gi s ſobą do Konſtántynopolá/ á potym do Rzymá poſłał.

41:

Eus dedit/ to ieſt/ Bog dał/ był Papieżem lat cżterzy/

42:

ſwiętego żywotá będąc/ vſtáwił áby ſie kmotrowſkie dzyeći nie poymo=

43:

wáły. Vzdrowił ſwoim pocáłowániem iednego trędowátego. Pocho

44:

wan po śmierći w káplicy v ſwiętego Piotrá w Rzymie.

45:

Rozdział iedennaſty/ o żywocie Máchumetowym.

46:

Látá od národzenia Páńskiego 630.

Był Máchu=

strona: 165

Wiek ſzoſty.

Liſt 165

Był Máchumet ná ſwiecie Herákliuſowego pánowá=

nia látá piętnaſtego.

Achumet był z oycá Arábá pogániná/ á z mátki I=

zmáelſkiey Agáreny Zydowki vrodzony. A gdy był ſwar mie=

dzy oycem á mácierzą/ w iákąby wiárę miał być obrocon/ pro=

śiłá mátká iednego Zydá chytrego/ áby mogł oyca k themu

przywieść/ iákoby to dzyećię było obrzázano ná Zydowſką wiá

rę. Zyd vcżynił ták/ ziednał mu żydowkę mámkę/ s ktorą ſie

zmowił iż miáłá s krzykiem á s ſtráchem oycu y má=

10:

cierzy przebieżawſzy od dzyecięciá powiedáć/ iákoby

11:

Anyoł iáſny przybieżał y wyiął ſerce z dzyecięciá/

12:

wyrzázował mieyſcá cżarne z niego y płokał w wi=

13:

nie/ y ważył z inemi ſercy/ áno ſámo przeważáło ná

14:

ſto inych ſerc/ y záſię włożył y záſzył/ á iam od ſtrá=

15:

chu nie śmiáłá nic rzec. A gdy tho ták powiedáłá/

16:

zdumieli ſie ociec y máć/ poſłáli po tego Zydá/ kto=

17:

rego ná ten cżás mieli zá wielkiego wieſzcżká wſzyſcy

18:

w Arábiey/ y prośili go áby im to wyłożył co to tá

19:

mámká widzyáłá około dzyecięciá. Zyd iáko chytry

20:

wyſłyſzawſzy rzecż powiedzyał: Wiedzcie pewnie o

21:

tym że to prawdá co tá mámká powieda/ iż Bog

22:

przeźrzał y zważył oſobno tego cżłowieká/ y názná=

23:

cżył go ſobie ná ſercu iego/ áby w nim pokuſy żadne nie pánowáły/ chce też tego

24:

po nim/ áby był náznácżon y ná cżłonku przez obrzázánie od rodzicow/ áby był

25:

znácżny miedzy wſzytkimi narody. A gdy był obrzázan z namowy thego Zydá/

26:

náwykł od oycá pogáńſkiey wiáry/ á od mátki Zydowſkiey/ iż był tym vcżeńſzy.

27:

Po śmierći obu rodzicow/ poiman był s przygody y przedan kupcowi iednemu

28:

bogátemu Izmáelſkiemu/ ktorego zwano Abdemonáple/

Abdemonáple.

bacżąc młodzyeńcá

29:

ku wſzytkiemu dowćipnego/ porucżył mu wiele ſpraw kupieckich/ s ktoremi

30:

ſie dobrze obierał. Po śmierci onego kupcá poiął iego żonę/ s ktorą doſtał páń

31:

ſtwá wielkiego. Przyſzedł do niego mnich Sergius/

Sergius.

ktory był wypędzon s Kon

32:

ſtántynopolá dla ſekty Arryáńſkiey y Neſtoryáńſkiey/ y náucżył Máchumetá

33:

ich wiáry. A gdy doſzedł lat ośḿnaſcie/ dufáiąc ſwoim náukam/ á ktemu ſie

34:

mu ná wſzytkim fortunnie wodziło/ iął kázáć á náuczáć Aráby/ Agáreny/ Per

35:

ſy/ y ine ludzi ná wiárę ſwoię/ zmyſliwſzy ſobie iednę wiárę ze trzech wiar/ to

36:

ieſt/ s ſtárego y nowego zakonu y s pogańſkiey/ nieco mowiąc iż Kryſtus był

37:

przyſzedł dokońcżyć zakonu Abrámowego á ia Kryſtuſowego/ bo ná then cżás

38:

było wielkie zámieſzánie około wiáry miedzy Krześćiány przez odſzcżepieńce/

39:

ktorych było wiele w Grecyey y Afryce. A thák łácno tym k ſobie ludzi mogł

40:

pzywieść/ gdy ſie ſámi náſzy rozerwáli.

41:

¶ Náwrácał tedy rozmáity lud wzyąwſzy s ſtárego zakonu pięć kſiąg Moiże=

42:

ſzowych/ obrzezánie/ ſobotę święćić/ świniny nie iadáć/ mieſiąc cáły w rok po=

43:

śćić/ nie iadáć áż ſłońce zaydzye/ zową Turcy Báieran/ y wiele inych ártyku=

44:

łow od Zydow pobrał. S Krześćiáńſkiey wiáry według iego miſtrzá Sergiu=

45:

ſá wzyął wodny krzeſt ku ocżyścieniu grzechow/ bo go był Sergius okrzćił pro

46:

ſtą wodą/ tákże y dziś Turcy po iákichkolwiek grzechach wodą ſobie omywáią

47:

łono/ koláná/ głowę/ y ine cżłonki/ mnimáiąc áby tym grzechow zbyli. Też to s

48:

Krześćiáńſkiey wiáry wzyął/ iż powiedał być Kryſtyſá s cżyſtey pánny náro=

49:

dzonego bez náſienia ludzkiego/ mowiąc też iż ieſt od Bogá poſłány do Zydow/

50:

ktorego obiecował przed tym przez Proroki poſłáć/ y poſłał. Ale głupi ludzye

51:

Krześćiáńie iż go cżynią rownym Bogu. A Zydowie iż go chcieli zábić cżłowie

52:

ká tákiego/ ktorego nie mogli zábić/ bo to wiedzyał do nich/ á ták włożywſzy

oſobę ſwoię

strona: 165v

Kſięgi wtore

oſobę ſwoię ná Iudaſzá ſam ſie opuśćił/ mgłą zniknął precż/ á Zydowie Iuda=

ſzá vmęcżyli á nie Iezuſá. A ták ſwą zmyſlną náuką wiele ludzi zwiodł ná ſwo=

ię wiárę/ zwłaſzcżá Aráby/ Agáreny/ Perſy/ Arryany/ y inych wiele/ ktorzy z

dálekich kráin k niemn przyiezdzáli. A od tego cżáſu nie dał ſie zwáć Agáreny/

bo Agár nie byłá włáſna żoná Abramowá/ s ktorey oni z Izmáelem poſzli/ ie=

dno Sáráceny/ bo Sará właſna żoná byłá Abrámowá/ iákom wyzſzey piſał

przy Abrámie. A cżytał o tym w ſtárym zakonie/ iż Bog obiecał dáć błogoſłá

wieńſtwo potomkom Abrámowym/ przeto ſie oni tego błogoſłáwieńſtwá dziś

nádzyewáią. S pogáńſkiey theż wiáry wzyął/ iż pádáią o zyemię kiedy ſłońce

10:

wſchodzi. ∴ ∴ ∴

11:

¶ A gdy obacżył iż iuż wiele łotroſtwá po ſobie miał zebránego/

Alkoran.

cżynił w iá=

12:

zdy do poſtronnych kroleſtw/ zwłaſzcżá ktorzy iego ſekty nie ſłucháli/ pobierał

13:

wiele Wielbłądow ná ktorych nośił wſzytki potrzeby woienne/ ták iż iuż nicże=

14:

go nie pátrzyli iedno żołdu á łupu. Heráklius Ceſarz vżywał ich pomocy prze=

15:

ćiw Perſom/ ále gdy mu Bog dał zwycięſtwo/ wypowiedzyał im żołd. Oni po=

16:

ruſzeni gniewem zbieráli ſie ná páńſtwá y dzyerżáwy Rzymſkie/ Aráby námo=

17:

wili iżby więcey Rzymiánom poboru nie dawáli. Oni to rádzi vcżynili. Krol

18:

Rzymſki poſłał ku Arábom z woyſkiem Hetmáná ſwego. Arábowie y Sáráce=

19:

ni wybrawſzy Máchumetá zá Hetmáná/ poráźili Rzymiány raz po raz trzy kroć

20:

rázow/ ſkąd Máchumet wielką ſławę obdzyerżał/ y zá krolá od Arábow y Sá=

21:

rácenow wybran. Potym náieżdzał Grecyą/ ále go tám Heráklius odpłoſzył/

22:

wſzákże potym zmocniwſzy ſie s Sáráceny/ wſzytkę Arábią/ Syryą/ Egipt/

23:

Hiſzpánią/ Gállią oſiadáli/ y długi cżás trzymáli. Po śmierći Máchumeto=

24:

wey cżekáli go długo áby zmartwych wſtał iáko obiecał/ ále gdy ſie záśmier=

25:

dzyał/ záwieśili go do tego kościołá ktory był zbudowal potomkom Abrámo=

26:

wym w Arábiey w mieſcie Mechá. Miał wiele lat xxxiiij/ krolował ſześć lat.

27:

Potomkom ſwoim vſtáwił ty vſtáwy miedzy inemi/ áby żony s ſwego pokole=

28:

nia poymowáli áż do cżwártey. Miłoſnic kupnych co chcą mogą mieć przy żo=

29:

nach/ y przedáć może záſię s ktorą płodu nie ma. O wiárę áby ſie ni ſkim nie ga=

30:

dáli/ tylko ręką o nię cżynili. Winá nie pili tylko s potráwámi go vżywáli/ ná

31:

źimno áby iadáli/ ná zyemi áby ſiadáli/ kreẃ Gaurſką áby nawięcey roźlewáli/

32:

á to ich nawiętſzy odpuſt kto iey nawięcey roźleie/ y wiele inych vſtaw vſtawił/

33:

ktore s tymi wſzytkimi ku walce zależą. A tho im nádewſzytko powiedzyał/ iż

34:

gdy ná was nawiętſzy/ pokoy przydzye/ w ten cżás vpádniecie/ á s tey przycżyny

35:

Turcy dziś niechcą ſpokoiem być. Ieſt piſano w Alkoranie w kſięgach Turec=

36:

kich wiele dziwow śmieſznych/ ktore ná ten cżás opuſzcżam folguiąc krotkośći/

37:

tylko to co on ſwą chytroſcią przewiodł/ nápuſzcżał w zdroie niektore miodu y

38:

vſyćił ie/ á w drugie mleká/ od ktorego zbiełáłá wodá/ przywodząc ludzi do te=

39:

go mieyſcá á mowiąc/ iżem ia was przywiodł do zyemie obiecáney według Pro

40:

rockiego piſmá/ s ktorey pociecże miod y mleko. Też był gołębicę zucżył z vchá

41:

zobáć/ kiedy kazał ludzyem/ przyleciáłá pádłá mu ná rámieniu y zobáłá z vchá.

42:

Lud proſty mnimał by tho był ſwięty duch/ tákże tymi y inemi kuńſzty ludzi

43:

zbłaźnił iż go mieli zá ſwiętego.

44:

¶ Po Máchumecie náſtał Kálifá krol Sárácyeńſki/ ále iż nie był tey ſpráwy/

45:

vſtáwili Akali/ po nim był Homar/

Kálifá.
Akali.
Homár.

ten Syryą y Perſyą wzyął/ potym drudzy

46:

ſzli porząd áż ſie s Turki zeſzli/ iáko będzye niżey nápiſano przy kroloch Tu=

47:

reckich/ s ktorych byl pirwſzy Othomanus Tátárzyn/ gdy ſie będzye piſáć

48:

1300 látá.

49:

Rozdzyał dwánaſty kſiąg wtorych.

50:

Onifácyus piąty był Pápieżem pięć lat/ ten vſtáwił iż gdy

51:

by cżłowiek po złym vcżynku vciekł do kościołá/

Złocżyńcá wolen

nie wydáwáć go. Te=

52:

go cżáſu Gáweł s. gorne Niemce

S. Gáweł.

ná krześciáńſką wiárę náwroćił.

Honoryus ro=

strona: 166

Wiek ſzoſty.

Liſt 166

Onoryus rodem s Kámpániey był Papieżem dwánaſcie

lat/ then w Rzymie kościoł Piotrá s. przykrył blachami miedzyánemi/

ziąwſzy s kościołá Romuluſowego. Ten też heretyká Pátryárchę Kon=

ſtántynopolſkiego/ ktory był Herákliuſá zwiodł/ wygnał.

Ewerynus Rzymiánin był Papieżem rok/ dobrego á ſwię=

tego żywotá/ ten wiele dobrego Rzecżypoſpolitey vdzyáłał.

An cżwarty Słowak był Papieżem rok y dzyewięć mie=

ſięcy/ ten był miłoſierny ná ludzi/ bo ich wiele z więzyenia wykupo=

wał pieniądzmi kościelnemi.

10:

Heodorus rodem z Ieruzálem był Papieżem ſześć lat y

11:

mieſięcy pięć/ then był wygnał Sergiuſá y Cyruſá odſzcżepieńce s

12:

Konſtántynopolá.

Sergius.
Cyrus.

13:

Látá od národzenia Páná Kryſtuſá 641.

14:

Onſtántynus trzeći ſyn Herákliuſow/ był iedno cżterzy

15:

mieſiące Ceſárzem/ bo go mácochá Mártyná ſtrułá/

Mártyná Ceſá=
rzowa.

áby ſyn iey He=

16:

ráklion był ná iego mieyſcu.

17:

Látá Páńskiego 289.

18:

Eráklion y Mártyná mátká iego byli ná Ceſárſkim miey=

19:

ſcu dwie lecie/ ále pánowie Konſtántynopolſcy poimawſzy obudwu/ ſá=

20:

mey ięzyk vrznęli á ſámemu nos/ wypędzili precż y s Piruſem Pátryár=

21:

chą/ ktory ie był ná to námowił iż Konſtántego otruli.

22:

Látá od národzenia Páná Kryſtuſá 643.

23:

Onſtáns o Heráklionie ſtryiu ſwym był Ceſárzem xxvij

24:

lat w Konſtántynopolu/ ten był łákomy/ okrutny/ y odſzcżepieniec/ y

25:

ku wſzytkim złym rzecżam gotowy. Gdy mu woyſko poráźili Longo=

26:

bárdowie/ rozgniewał ſie ná Włochy y iechał ku Rzymu/ zborzył miáſto Lu=

27:

ceryą/

Lucerya.

do Rzymá przyiechawſzy złupił kościoły/ ołtarze miedzyáne y mármu=

28:

rowe pokáźił/ więcey vcżynił ſzkody zá ſiedḿ dni/ niż pogáni zá dwie ſcie lat/

29:

potym w Syrákuzanie w łáźni od ſwych zábit. grafika

30:

Artynus był Papieżem ſześć lat/ ktory

31:

poſłał poſły do Konſtántynopolá/ áby náma=

32:

wiáli Páwłá Pátryárchę áby przeſtał ſekty Ar

33:

ryáńſkiey. Ale on z roſkazánia Konſtánſá poſły wygnał

34:

miedzy ſkáły ná wyſpy morſkie. Przeto Mártynus Pa=

35:

pież vcżynił Synod wielki ná pułtorá ſtá biſkupow/ ná

36:

ktorym ſekty były potępione/ Sergiuſowá/ Piruſowá/

37:

Páwłá Pátryárchy. Przeto Ceſarz rozgniewawſzy ſie/

38:

Olimpiuſá komorniká ſwego Papieżem Rzymſkim wybrał/ áby Mánicheow

39:

ſektę we Włoſzech powiedał/ á Marćiná Papieżá do Ceſárzá poſłał. Ale O=

40:

limpius niechciał ſie przećiwić/ ziednał ſie s Papieżem/ gdzye tám rychło v=

41:

márł. Potym Konſtáns poſłał Theodorá/ ktory przyiechawſzy do Rzymá/

42:

wrzućił łáńcuch ná Papieżá/ związał go y przynioſł do Konſtántynopolá/ y

43:

záſłan od Ceſárzá ná wyſep Korſon/ gdzye też tám był Klimunt Papież pirwey

44:

záſłan/ támże vmárł/ w Rzymie długo niewiedzyeli/ cáły rok byli bez Papieżá.

45:

¶ Tego cżáſu Sáráceni wzyęli Egipt/ Alexándryą/ y wyſep Rodys.

Evgenius ro=

strona: 166

Kſięgi wtore

Vgenius rodem z Rzymá był Papieżem trzy látá po Mar

ćinie/ ten był ćichy/ pokorny/ nabożny/ káżdemu vlegał/ ták iż od wſzy=

tkich był miłowan. Vſtáwił to miedzy inemi vſtáwami/ áby kſięża przy

kościelech w domkoch ſwych mieſzkáli/ á miedzy ſwieckim ludem bez potrzeby

nie bywáli. Vſtáwił też áby mnichom s klaſztorá wolno wynidź kędy y kiedy

chcą/ á ine odzyenie duchowne ná ſię włożyć.

Itellianus s kráin Włoſkich/ był Papieżem cżternaſcie

lat/ był cżłowiekiem nabożnym y przykłádnym/ ten vſtáwił w koście=

le ſpiewánie z orgány.

Orgány.

Ten też był poſłał Theodorá mnichá do Angli=

10:

ey ná biſkupſtwo/ ktory tám wiele ludzi náwroćił ná Krześćiáńſką wiárę.

11:

Deo datus był Papieżem cżterzy látá y mieſięcy dwá/ ten

12:

będąc ſwiętego żywotá/ vmyſlił ſobie oſobny żywot wieść w nabożeńſt=

13:

wie/ przeto klaſztor záłożył w Rzymie in monte Cellio/ w ktorym mie=

14:

ſzkał y żywotá dokonał/ gdzye tám wielkie cudá y dziwy widał y ludzyom po=

15:

wiedał y doſwiadſzał.

16:

Látá od národzenia Páńskiego 670.grafika

17:

Onſtántynus cżwarthy Konſtán=

18:

ſow ſyn/ rzecżony Pogon od brody/

Pogon.

był lat

19:

ſiedḿnaſcie Ceſárzem Konſtántynopolſkim

20:

po zábitym Meſencyuſie/

Meſencyus.

ktory był iego oy=

21:

cá zábił w łáźni/ á ſam ſie Ceſárzem był v=

22:

dzyáłał. Ten był Krześciáninem dobrym/ y wiele kościo=

23:

łow nápráwiał ktore był ociec Konſtáns pokáźił. Siedḿ

24:

lat walkę wiodł s Sáráceny/ ktorych poráźił trzy ſtá ty=

25:

ſięcy/ á od tego cżáſu pocżęły ich mocy mdleć/ ták iż muſieli z nim wzyąć przy=

26:

mierze y dań dawáć. Przyiechawſzy do Konſtántynopolá/ prośił Papieżá A=

27:

gátoná áby Koncylium vdzyáłał dla ziednocżenia Grekow z Láćinniki/ iáko

28:

máło niżey o tym będzye.

29:

Onus był Papieżem rok y dwá mieſiącá/ będąc dobrego

30:

żywotá kościoły budował/ ludzi wſpomagał/ żywnoſcią opatrzał/ bo

31:

zá niego był wielki głod we Włoſzech z wielkich powodzi.

32:

Gáton Sykulus był Papieżem dwie lecie y ſześć mieſięcy/ grafika

33:

będąc mnichem wzyęt ná Papieſtwo/ ták był ſá=

34:

ſkáwy/ iż nigdy od ſiebie ſmutnego cżłowieká nie

35:

opuſzcżał. Ten to był Synod wielki w Konſtántynopo=

36:

lu vdzyáłał z dozwoleniem Ceſárſkim/ áby ziednocżyli ko

37:

ścioły Greckie z Láćińſkiemi/ ná ktorym dopuſzcżono

38:

Greckim kápłanom żony mieć/ y pod dwiemá oſobomá

39:

ciáło Páńſkie bráć z namowy Páfuncyuſá ich poſłá/

Páfuncyus.

kto

40:

ry przed tym rozwodził ná ſeymie Niceńſkim iż s thego

41:

nie miáło nic dobrego vrość/ ále Włoſkim nic. Tám też

42:

potępili ſektę Monotellitow y biſkupá Antyoceńſkiego Mácháryuſá

Monotellity.
Mácháryus.

s ſtolcá

43:

zrzucono y wygnáno z iego pomocniki iáko odſzcżepieńce/ gdzye thám Ian bi=

44:

ſkup Porthueńſki pirwſzą mſzą ſpiewał po łáćinie v ſwiętey Zofiey w kościele

45:

przed Ceſárzem. Vmárł potym morem/ bo był wielki mor w Rzymie tego cżáſu

46:

po záćmieniu ſłońcá y po powodzi.

47:

Eo wtory Papieżem był ſwiętego żywotá/ ktory ſpiſał

48:

wiele kſiąg potrzebnych kościołowi ku nabożeńſtwu. Ten vſtawił dzye=

49:

ći krzićić káżdey godziny kiedy iedno trzebá/ bo pirwey iedno w ſoboty

50:

krzcżono.

Benedykt

strona: 167

Wiek ſzoſty.

Liſt 167

Enedykt był Papieżem rok/ ſwiętych przykłádow/ dla nie

go kazał Ceſarz áby przez przyzwolenia Ceſárſkiego Papieżá wybiera=

no/ y ſtał ten obycżay długo.

An piąty/ ten zdrowia dobrego nie miał/ przeto iedno był

Papieżem dzyeſięć mieſięcy.

Onon rodem s Trácyey/ cżłowiek ſtáry będąc/ iedno był Pa=

pieżem nie ſpełná rok.

Ergius był Papieżem lat cżternaſcie/ rodem z Antyoce=

ny/ przy iego wybierániu było wielkie zámieſzánie/ ábowiem iedni chcie

10:

li Theodorá/ drudzy Páſzkáliſá Archidyakoná/ zá ktorym był Ceſarz

11:

Iuſtynianus/ dla cżego rozgniewał ſię Ceſarz/ kazał Sergiuſá zwięzáć á przy=

12:

wieść do Konſtántynopolá Zácháryaſzowi ſwemu poſłowi/ gdzyeby był zábit

13:

Zácháryaſz/ by go był ſam Sergius nie obronił od ſwoich dworzan. Między

14:

inemi vſtáwámi vſtáwił w kościele ſpiewáć we mſzy trzy kroć Agnus Dei/

Angus Dei.

15:

przed ſchowániem ciáłá Páńſkie^o Przez iego ſpráwę Sáſki náwrocono ná krze

16:

śćiáńſką wiárę/

Sáſkowye zrući=
li wyárę.

wſzákże ią potym wzgárdzili á od Károluſá wielkiego

17:

Vſtynus/ drudzy zową Iuſtynianus ſyn Konſtántow/ grafika

18:

był Ceſárzem Greckim ſzeſnaſcie lat ále nieuſtá=

19:

wicżnie/ ábowiem ſkoro pocżął być okrutny á nie

20:

uſtáwicżny y mieſzcżánom nieſprzyiáźliwy/ pobudzili nań

21:

Leoncyá iż go wypędził roſprowſzy mu nozdrze/ był po

22:

nim ná ſtolcu Ceſárſkim trzy látá Leoncyus.

¶ Leoncius Ce=
ſarz.

Potym Ty=

23:

beryus Abſymarus od woyſká

Abſymarus.

był wybrány ná Ceſárſt=

24:

wo/ przyiechawſzy do Konſtántynopolá poimał Leon=

25:

cyá/ tákież mu roſproł nozdrze iáko on drugiemu vdzyá=

26:

łał/ y wſádził do więzyenia. Iuſtynian żądał pomocy v

27:

Kákánuſá Bulgárſkiego krolá/ y iego dzyewkę poiął. Krol

¶ Kákánus krol
Bulgárſki.

Bulgárſki wſá=

28:

dził go záś ná Ceſárſtwo/ zábiwſzy Leoncyá y Abſymárá. Piſzą ták o okrutno=

29:

śći tego Iuſtynianá/ iż ilekroć noſem rozrzázánym ſapnął/ káżdy raz dał ściąć

30:

przyiacielá Leoncyowego. Potym poſłał do Pontu ſyná/ gdzye tám był poſłan

31:

Filip Bárdánes áby go tám zábił/

Bárdánes.

bowiem rozumiał iż ſie ich wiele zgadzáło

32:

wybráć go zá Ceſárzá. Ale ſie w tym Filip oſtrzegł/ zábił ſyná iego y potem Iu

33:

ſtynianá ſámego/ á ſam Ceſárzem zoſtał. A w tych walkach Sáráceni wzyęli

34:

Afrykę/

Sáráceni.
Afriká wzyętá.

Libią/ y Gránate.

35:

An ſzoſty był Papieżem trzy látá y mieſięcy trzy/ cżłowiek

36:

miłoſierny y dobrego żywotá/ ábowiem wiele więźniow z niewoley wy=

37:

kupował/ kościoły budował/ y inych rzecży dobrych wiele nápráwiał.

38:

Ozymus ten iedno dwánaſcie dni był Papieżem/ ábowiem

39:

miał pedogrę w ktorey nie mogł chodzić áni ieść/ á wſzákże ſie ni ná cżym

40:

nie omylił.

41:

An ſiodmy był Papieżem dwie lecie y ſiedḿ mieſięcy/ do=

42:

brego żywotá/ kościołow vpádłych w Rzymie wiele znápráwiał/ ná=

43:

dał y ochędożył.

44:

Onſtántynus rodem Syrus był Papieżem ſiedḿ lat/ v=

45:

cżonym y wymownym w Greckim y Láćińſkim ięzyku. Zá niego był w

46:

Rzymie wielki głod trzy látá/ ále on będąc miłoſiernym/ vbogie ludzi

47:

zákłádał żywnoſcią/ ták iż go wſzyſcy mnimáli być z niebá poſłánego. Ten to

48:

dla przyiáźni á záchowánia náwiedzyał Iuſtynianá Ceſárzá do Konſtántyno=

Ff	polá/ gdzye

strona: 167v

Kſięgi wtore

grafika

polá/ gdzye Ceſarz wyiechawſzy przećiw iemu/ cáłował

mu nogi.

Całowánie nog
Papieſkich.

Námawiał Ceſárzá by okrutnośći przeſtał/

ále go w tym nie ſłuchał/ poſłał przedſię ná zábicie Fili

pá/ gdzye był wypędzon do Pontu/ iákom wyzſzey piſał.

Zá tego też Papieżá dwá krolikowie przyiechali z Nie=

miec do Rzymá dla nabożeńſtwá/ támże ſie pokrzćili/

opuśćiwſzy páńſtwá/ do klaſztorá wſtąpili dla oſobli=

wego żywotá wiedzyenia w nábożeńſtwie/ y thámże

też pomárli.

10:

Látá od národzenia Páná Kryſtuſá 713.grafika

11:

Ilipik rzecżony Bárdanes/ był Ce=

12:

ſarzem ieden rok y ſześć mieſięcy/ cżłowiek

13:

ná ſpráwy godny/ ále był odſzcżepieńcem

14:

wiáry Krześćiáńſkiey. Cyrá Konſtántyno=

15:

polſkiego Pátryárchę zaſłał do Pontu/ iż s

16:

Papieżem dobrze nákłádał/ á ná iego mieyſce Ianá O=

17:

pátá Herezyárchę wſádził/

Cyrus.
Ian Opát.

á poſłał do Rzymá áby go

18:

wſzyſcy poſłuſzni byli y iego ſektę trzymáli. Papież Kon=

19:

ſtánty nie tylko áby go miał ſłucháć/ ále y klątwę nań dał y ná Ceſárzá/ á obrá

20:

zy ktore byli wyrzućili/ kazał záſię vſtáwić do kościołow/

Obrázy poſthá=
wiony.

potym rychło od A=

21:

náſtázyuſá Hetmáná ſwego wyrzucon dawſzy mu ocży wyłupić.

22:

Náſtazyus był Ceſárzem rok y trzy mieſiące/ ten poſłał do

23:

Papieżá chcąc bronić Rzymſkiego kościołá od kácerzow/ y roſkazał áby

24:

byli poſłuſzni wſzyſcy duchowni ſynodu ſzoſtego Konſtántynopolſkiego.

25:

A gdy do Alexándryey z woyſkiem iechał przećiw Sárácenom/ nie podobał ſie

26:

Rycerzom/ zrzućili go s páńſtwá á Teodozyuſá wybráli.

Theodozyus.

Bacżąc to Anáſtá=

27:

zyus/ do klaſztorá wſtąpił/ y tám żywotá dokonał.

28:

Látá od národzenia Páńskiego 717.

29:

Heodozyus był Ceſárzem rok/ ktory gdy obacżył iż go Leo

30:

Armeńſki chciał náiecháć á páńſtwo mu wzyąć/ ſpuśćił mu ie dobro=

31:

wolnie/ á ſam do klaſztorá wſtąpił.

32:

Eo trzeći był Ceſárzem Konſtántynopolſkim lat xxiiij y s

33:

ſynem Konſtántynem/ ten s poduſzcżenia Herezyárchy Konſtántyno=

34:

polſkiego kazał wymiátáć wſzytki obrázy s kościołow y popalić/

Obrázy palono.

mo=

35:

wiąc iż to báłwochwálſtwo wielkie/ ktorego Bog zákázował záwżdy. Pod tym

36:

Ceſárzem Sáráceni oblegli Konſtántynopole y leżeli v niego ośḿ lat/ thák że

37:

iuż w nim wſzyſcy wątpili/ áż go Bulgárowie/ ludzye náſzego ięzyká Słowień=

38:

ſkiego/ rátowáli.

Bulgárowie rá=
towáli.

Poráźiwſzy Sáráceny/ okręty im miſternie popalili ná wo=

39:

dzye. Tego też Ceſárzá Grzegorz Papież záklął o wyrzucánie obrázow/ w kto=

40:

rey áż do śmierći trwał.

41:

Rzegorz wtory był Papieżem ſzeſnaſcie lat y dzywięć

42:

mieſięcy vcżonym/ ták iż káżdemu kácerzowi śmiele piſmem odpie=

43:

rał/ ten nápráwił wiele murow około Rzymá vpádłych. Iego theż

44:

ſpráwą Niemcy náwroceni ná Krześćiáńſką wiárę.

Niemcy náwro=
ceni.

Ceſárzá klął o palenie o=

45:

brázow. Wiele kościołow w Rzymie znápráwiał y pobudował/ y wiele v=

46:

ſtaw przykłádnych vſtáwił.

47:

¶ Thego cżáſu ći ludzye vcżeni byli/ Márcellus/ Benedykt/ y Egidy=

48:

us Mnich. ∴ ∴ ∴

Grzegorz trzeći

strona: 168

Wiek ſzoſty.

Liſt 168

Rzegorz trzeći był Papieżem dzyefięć lath y mieſięcy grafika

ośḿ/ ſwiętego żywotá/ vcżony w Greckim y w

Láćińſkim ięzyku/ ták miłośćiwy/ iż nigdy od

ſiebie cżłowieká iáłmużny żądáiącego dármo nie puśćił/

kościoły w Rzymie iedny z gruntu drugie vpádłe wy=

ſtáwiał/ y inych rzecży dobrych wiele poſtánowił.

¶ Tego cżáſu Gotty y Wezgoty/ ktorzy byli w Hiſzpáni

ey y Gálliey iuż bliſko trzech ſet lat/ do gruntu od Sárá=

cenow poráżeni/ á Sáráceny Fráncuzowie z Lombár=

10:

dy/ ktorych było około trzy kroć ſto tyſiąc/ poráźili.

11:

Látá od národzenia Páná Kryſtuſá 520.

12:

Onſtántynus piąty Leonow ſyn/ rzecżony Koproni=

13:

us po Grecku od plugáwośći/ bo był náplugáwił w wodę gdy go

14:

krzcżono/ ábowiem v Grekow y v Ruśi wſzytko dzyecię macżáią

15:

w wodzye gdy ie krzcżą/ był Ceſárzem trzydzyeśći y trzy látá. Ten

16:

iákoż ſie z młodu okazał plugáwym/ tákże y ná ſtárość ſmrodem

17:

był/ bowiem był báłwochwálcá/ cżárownik/ łákomy/ fryiowny/ okrutny/ tak

18:

iż wiele ſwiętych ludzi pobił.

19:

Eo cżwarty/ ſyn Koproniow/ był Ceſárzem trzy látá/ then

20:

też máło vſzedł obycżáiow oycowſkich.

21:

Acháryaſz rodem z Grecyey był Papieżem dzyeſięć lat/ do=

22:

brych przykłádow/ ábowiem ſwoią ćichoſcią wiele kſiążąt we Włoſzech

23:

y w Grecyey vſpokoił/ ktorzy s ſobą źle byli. Przełożył wiele kſiąg ſwię=

24:

tego Grzegorzá ná Grecki ięzyk/ y ſwych też wiele popiſał.

25:

Tephan wtory rodem z Rzymá/ był Papieżem pięć lat/ grafika

26:

hego Rzymiánie práwie ná rámionach nieſli ku

27:

wybierániu/ dla iego cnotliwych przykłádow.

28:

Ten byl iechał do Gálliey ſwą oſobą żądáć o pomoc Pi=

29:

piná kſiążęciá Fráncuſkiego náprzećiw Aifulſowi Lon=

30:

gobárſkiemu/

Pipinus.

ábowiem był wiele pobrał włośći Rzym=

31:

ſkiey Papieżowi/ y vmyſlił więcey bráć. Pipinus vcżynił

32:

mu tę pocżćiwość iż ſyná ſwego Kárłá wielkiego poſłał

Károlus.

33:

przećiw iemu áż do ſethnego kámieniá/ á ſam v trze=

34:

ciego ſtánął. A gdy ſie ziecháli/ sſiadł Pipinus/ iął pod

35:

Papieżem koń/ y wiodł ſwymi rękomá áż przyſzli do páłacu. Papież Stephan

36:

gdy obacżył iż mu tę pocżćiwość wyrządził/ pomázał go ná kroleſtwo Fráncu=

37:

ſkie/ do ktorego przeſzłá koroná Ceſárſka/ iáko będzye niżey v Kárłá wielkie^o.

38:

Onſtántynus wtory był Papieżem rok/ ále wyrzucon po

39:

tym/ bowiem nie z godnośći ále ná złość był wybran od Ceſárzá Kon=

40:

ſtántyná Papieżem s chłopá proſtego/ tákże potym w klaſztorze iáko

41:

w wiecżney ciemnośći vmárł ſlepo.

42:

Tephan trzeći był Papieżem trzy látá po wyrzuconym

43:

Konſtántynie/ vcżony/ ſpráwny/ bogoboyny/ kazał záſię obrázy do ko=

44:

ściołow ſtáwiáć ktore było wyrzucono/ y ine rzecży.

45:

Dryan był Papieżem lat trzynaſcie/ ten też nie był pole=

46:

dnieyſzy od inych dobrych ludzi/ ábowiem był przykłádny/ vcżony/ ſtały/

47:

cnotliwy/ żáłował ſie przed Kárłem wielkim ná Dezyderyuſá krolá Lon

48:

gobárſkiego/ iż kościołowi Rzymſkiemu wiele gwałtem pobrał. Kárzeł wielki

Ff 2	Dezyderyuſa

strona: 168v

Kſięgi wtore

Dezyderyuſá poráźił y s páńſtwá wyrzućił/ á ſam to kroleſtwo rządził. Od te=

go cżáſu Longobárdowie przeſtáli rządzić we Włoſzech.

Látá od národzenia Páná Kryſtuſá 694.grafika

Onſtántynus ſzoſty/ Leoná przerze

cżonego ſyn/ z żony ſláchetney/ dobrey/ cno=

tliwey Irene/

Irene cnotliwa.

s ktorą pánował weſpołek

dzyſięć lat ná Ceſárſtwie. Byłá tá niewiá=

ſtá z Grecyey z Athen miáſtá/ roſtropna

nád obycżay niewieśći. Przeto gdy ią ſyn wyrzućił od

10:

ſiebie/ záſię po nię poſłáli Konſtántynopolſcy/ y páńſt=

11:

wo iey w moc podáli/ bacżąc Konſtántyná iey ſyná ſká=

12:

żonych obycżáiow/ ktoremu wyięli ocży y wſádzili go do więzyenia/ y byłá záſię

13:

ná páńſtwie ośḿnaſcie lat. A gdy vſłyſzáłá o wielkiey ſławie y bogoboynośći

14:

Kárłá wielkiego/ poſłáłá k niemu poſły chcąc mu ſpusćić koronę y ſtolec Ce=

15:

ſárſki/ á ná rownieyſzym przeſtáć. Kárzeł opátrzył ią iuż był poczćiwą dzyerżá=

16:

wą/ to ieſt/ Neápolitáńſkim páńſtwem/ ále ią potem Niceforus záſłał precż/

17:

iáko o tym będzye niżey.

18:

Eo trzeći rodem z Rzymá/ był Papieżem dwádzyeściá

19:

lat y pięć mieſięcy/ cżłowiek vcżony y káznodzyeiá dobry/ był mierny/

20:

pokorny/ ćichy/ trzeźwi/ cżyſty/ obrońcá vbogich śirot y wdow/ thák iż

21:

go też mogł miedzy ſwięte włożyć. Ten Kárła wielkiego Fráncuſkiego krolá ko

22:

ronował Ceſárſką koroną z wielkim tryumfem/ pocżćiwoſcią/ y rádoſcią wſzy=

23:

tkiego ludu Włoſkiego/ támże też y ſyná iego Pipinuſá koronował ná Rzym=

24:

ſkie kroleſtwo

25:

Látá od národzenia Páńskiego 796.

26:

Iceforus Ceſárzem Konſtántynopolſkim był dzye=

27:

więć lat po Irenie Ceſárzowey/ ná ktorą rozgniewawſzy ſie iż w

28:

ine rzecży ręce chciáłá podáć koronę y ſtolec Ceſárſki Konſtánty=

29:

nopolſki/ záſłał ią ná wyſep rzecżony Lezbo/

Lezbo.

gdzye thám vmárłá.

30:

Potym boiąc ſie Kárłá wielkiego/ przymierze z nim wzyął/ á Sá

31:

rácenom poſtąpił káżdy rok dáwáć trzy ſtá tyſiąc złotych. Z Bulgáry zwiodł

32:

bitwę niefortunnie/ od ktorych ze wſzytkim woyſkiem poráżon y zábit.

Bulgárowie po=
rázili.

33:

Ichał Kuropłat był Ceſárzem dwie lecie/ wyrzućiwſzy

34:

Skaurá ſyná Niceforowego/

Skaurus wy=
rzucon.

then poráźił máło Bulgárow/ ále po=

35:

tym gorzey od nich poráżon v Andrynopolá/ gdzye ledwo vciekł/ po=

36:

tym wſtąpił w klaſztor.

37:

¶ Tu opuſzcżę ine Ceſárze Konſtántynopolſkie/ ktorzy byli od roźdzyelenia Ce=

38:

ſárſtwá/ ábowiem nie máſz co o nich godnego piſáć/ byli mdli á máło godni

39:

wielkich rzecży ſpráwowáć niektorzy/ ták iż wſzytká ſławá przeſzłá od nich do

40:

Ceſárzow Włoſkich álbo Niemieckich/ s ktorych był pirwſzy Kárzeł wielki

41:

z narodu Fráncuſkich krolow/ wſzákże imieniem ſwym káżdego z nich będę kro=

42:

tko miánował/ ktorzy byli w Konſtántynopolu áż do wzyęcia Konſtántyno=

43:

polá przez Turki.

44:

Leo Ormiáńſki/ ten zábił Chruná Bulgárſkie kſiążę/ ſam theż

45:

zábit od Traulá.

46:

Michał Traulus/ ten Leoná zábił.

47:

Theofilus/ ten popalił obrázy w kościelech/ y Lázárzá málárzá

niepoſpolite=

strona: 169

Wiek ſzoſty

Liſt 169

niepoſpolitego dał zábić ktory ie málował/ poráżon od Sárácenow/ oſzála=

wſzy vmárł.

Theodorá/ tá też gárdziłá obrázy/ wypędzoná od ſyná/ y do

klaſztorá wſtąpiłá.

Michał Theofilow/ ten s Papieżem dobrze był/ ále potym zá=

bit od Bázylego.

Bázyli Mácedońſki/ tego zábił Ieleń rogámi. grafika

Eo Bázyli/ then był vcżony Filozoph/

Sáráceny porażał wielekroć ſwoią opátrzno=

10:

ſcią/ táką ſtraż vſtáwił w ſwoim mieyſce Kon=

11:

ſtántynopolim/ iż gdyby kogo ná vlicy záſtano ſkoro zá=

12:

mierzkło/ miał być wſádzon vkarány/ chcąc doſwiadſzyć

13:

prawdziwych ſtrożow/ vbral ſie w proſte odzyenie y ſzedł

14:

w nocy vlicą. A gdy go ſtroże vchwyćili/ pytáli go gdzye

15:

idzye/ powiedzyał do gośćinnych niewiaſt. A gdy go chcie

16:

li ná ławce bić iż przeſtąpił Ceſárſki dekret á w nocy chodzi/ odkupił ſie im dzie

17:

ſiącią złotych. Ná drugą ſtraż tráfił/ odkupił ſie im xx złotych. A gdy ná trze

18:

cią tráfił/ nie mogł ſie wykupić/ ále vbity wſadzon. Ná świtániu ſtárſzy s ſtro

19:

żow przyſzedł k niemu/ vpominał go áby ſie w cżás wypráwił/ poki nie będzye

20:

iáwnie oſławion á karan według vſtáwy Ceſárſkiey. Spytał go Ceſarz znali

21:

Ceſárzá Leoná. Powiedzyał iż nie znał/ bo go nie cżęſto widam. S trudnoſcią

22:

go námowił iż go táiemnie doprowádził w zamek/ powiedáiąc żem ia Ceſarz/

23:

á ſtroż długo nie wierzył/ áż mu rzekł dáć ná zamku dwá funty złotá. Gdy go

24:

przyprowadził/ poſłał po ſtroże y pytał ich ieſli iákiego łotrá w nocy vchwyćili.

25:

Záprzeli pirwſzy y drudzy/ trzeci wyználi/ ále powiedáli iż przez niepilność ſtro

26:

żá kłodnego vciekł. Ceſarz ty dárował ktorzy go vbili y wſádzili/ á ty kazał po=

27:

śćináć co go zá pieniądze wolno puſzcżáli/ temu też dał co obiecał co go przy=

28:

prowadził ná zamek.

29:

Alexender był nicżemny/ leniwy/ vmárł gdy mu krwie z noſá

30:

płynącey nie możono záſtánowić.

31:

Konſtántynus/ ten był dobry y vcżony/ był ná páńſtwie cżter=

32:

dzyeści lat.

33:

Romanus Lekápenus/ ten był wypędzon dla zbytku ſyná.

34:

Roman Leonow/ ten był zbytni w miłośći/ ſioſtry y mátkę wy=

35:

pędził/ przeto trućiną vmárł.

36:

Niceforus Fokás/ ten był ſzcżęſliwy na walki/ ále ſie domowey

37:

nie mogł vſtrzedz/ bo przez żonę otrut.

38:

Zymiſces/ ten z Bulgáry walczył/ ále też trućiną zginął.

39:

Bázylius/ ten nieprzyiacielom ocży połupił.

40:

Konſtántynus brát Bázylego.

41:

Romanus Agiropilus/ tego żoná vtopiłá.

42:

Michał Páflago/ ten opuchliną vmárł.

43:

Michał Káláfátes/ then dał ocży wyiąć ſtryiowi dla chći=

44:

wośći pánowánia.

45:

Zoe y Theodorá ſioſtry/ zdáło ſie pánom Greckim wybráć ná

46:

páńſtwo białe głowy/ á ták dwie ſieſtrze wybráli byli.

47:

Konſtántynus Monomachus nic dobrego nie cżynił.

48:

Theodorá Ceſárſtwo rządziłá dwie lecie áni źle áni dobrze/ iáko

49:

biała głowá.

Ff 3	Michał Sá=

strona: 169v

Kſięgi wtore

Michał Sánior/ ten nie był roku áż go wypędzono.

Izácyus Kámneus/ ten dobrze ſpráwował y fortunnie/ wſzák=

że wſtąpił do klaſztorá.

Konſtántynus Dukás/ then ſpuśćił zá żywotá ſwoiego ſce=

ptrum żenie y ſynom.

Eudocya/ tá muſiáłá przeźdzyęki zá mąż zá Dyoieneſá.

Romanꝯ Dioienes/ ten odpierał dobrze Turkom/ potym oſlnął.

Michał Konſtánty/ pod tym był głod wielki/ zámknąwſzy ſie s

ſynem y z żoną/ vmárł.

10:

Niceforus Botoniátes/ tego przypędzili Komnenowie iż mu=

11:

ſiał położyć ſceptrum/ á do klaſztorá wſtąpił.

12:

Olexy Komnenus/ ten był wielki nieprzyiaciel Rzymowi.

13:

Ian/ ten poráźił Turki y Perſy/ potym ná łowie záſtrzelon w

14:

pálec/ y vmárł.

15:

Mánuel/ ten wſtąpił w klaſztor nápłodziwſzy rozlicżnych złośći.

16:

Olexy/ opiekáiąc ſie ſynem Mánuelowym zábił go/ á ſam zdrá=

17:

dliwie vcżynił ſie Ceſárzem.

18:

Andromikus Kámnenus był poiman od Izácyuſá/ ktory mu

19:

ocży wyłupił.

20:

Izácyus Anielus/ ten był wdzyęcżnie przyiął Ceſárzá Fryde=

21:

ryká Bárbároſę/ gdy iechał Ieruzálem dobywáć pod Sáráceny/ potym mu

22:

brát ocży wyiął y ſceptrum wzyął.

23:

Olexy ktory brátá oſlepił/ ſam też precż wypędzon.

24:

Olexy młody Izácyow/ ten od Murzypilá zábit.

25:

¶ Bacżąc Láćinnicy y Niemcy iż nierząd á morderſtwo miedzy Konſtán=

26:

tynopolſkimi Ceſárzmi/ vbieżeli im miáſto Konſtántynopole/ ſceptrum y ko=

27:

ronę wzyęli. ∴ ∴ ∴

28:

Rozdzyał trzynaſty kſiąg wtorych.

29:

Alduinus Flánderſki pirwſzy Láćinnik w Konſtántynopo=

30:

lu pánowal/ ále nie był ſpełná roku/ vmárł.

31:

Henrykus iego brát/ then dobrze ſpráwował/ dzyewkę dzye=

32:

dzicżkę po ſobie zoſtáwił.

33:

Piotr Anſyodorſki po żenie wzyął ſceptrum Ceſárſkie.

34:

Robertus po oycowey śmierći vmárł w Rzymie.

35:

Rozdzyał cżternaſty kſiąg wtorych.

36:

¶ Tu záſię Grekowie doſtáli ſtolcá y ſceptrum Konſtántyno=

37:

polſkiego pod Láćinniki.

38:

Ichał Páleologus był okrutny/ przeto go lud poſpolity nie

39:

dał chowáć po śmierći.

40:

Andromikus. ∴ ∴ ∴

41:

Andromikus drugi febrą vmárł.

42:

Ian Kátákuſenus/ pod tym Turcy napirwey do Trácyey przy=

43:

ſzli/ w klaſztorze żywotá dokonał.

44:

Ian Páleologus zábiwſzy ſyná Ianowe^o/ ſam Ceſárzem zoſtał.

Mánuel zoſtá=

strona: 170

Wiek ſzoſty.

Liſt 170

Mánuel zoſtáwiwſzy ſiedḿ ſynow/ vmárł.

Ian ſtárſzy ſyn Mánuelow/ then náwiedzał Papieżá Euge=

niuſá do Rzymá.

Konſtántynus oſtátni/ pod ktorym Turek Máchumet wzyął

Konſtántynopole y Ceſárſtwo Greckie.

Rodzyał piętnaſty kſiąg wtorych.

Látá od národzenia Páná Kryſtuſá 801.

Arolus wielki ſyn Pipiná krolá Fráncuſkiego/ ná

Ceſárſtwo Rzymſkie w dzyeń Bożego národzenia w Rzymie

10:

od Papieżá Leoná trzeciego z rádoſcią poſpolitego ludu był

11:

koronowan/ od ktorego ſie pocżęło roźdzyelenie Ceſárſtwá

12:

Konſtántynopolſkiego z Włoſkim/ ktore był przenioſł Kon=

13:

ſtántyn wielki do Grekow z Rzymá przed piącią ſet lat bez

14:

máłá. Acżkolwiek byli nierowni Włoſcy álbo Niemieccy (to wſzytko iedno)grafika

15:

Ceſárzowie Greckim Ceſárzom w páńſtwach/ wſzákże

16:

ſprawą dobrą á rządem zwycżáynym przechodzili ie/ zwła

17:

ſzcżá ten Károlus rzecżony wielki/ od wielkich á známie=

18:

nitych vcżynkow/ ktore były zacne/ ták w Rycerſkich rze=

19:

cżach iáko y w inych/ ábowiem był wyiął ſtolec Papieſki

20:

iuż vpádły y ſkáżony w páńſtwach z mocy Longobár=

21:

dow/ poimawſzy ich krolá Dezyderyuſá. Niemce y Sáſki

22:

ktorzy ná ten cżás byli

Dezyderyus.

pogáni/ zwoiowawſzy/ ku Krze=

23:

śćiáńſkiey wierze przypędził/ tákże y náſzym przodkom v=

24:

cżynił/ ktorzy z nimi w ſąſiectwie byli. Sáráceny z Ieruzálem y z Hiſzpániey

25:

wygnał á Krześćiány oſádził. Węgry przećiwne ſobie ſkroćił/ y ſkárby wielkie

26:

od nich wynioſł/ tákież y ine nieprzyiaciele Krześćiáńſkie. Poſtánowiwſzy po=

27:

koy y dobry rząd ná záchod ſłońcá/ iechał do oycżyzny ſwey do Gálliey/ vdał ſie

28:

ná náukę/ ták iż w Greckim y Láćińſkim ięzyku był dobrze vcżony/ cżytał na=

29:

więcey ſtáry y nowy zakon/ y Auguſtyná s. kſięgi. Miał dwie żenie/ iednę De=

30:

zyderuſowę corę/ s ktorą nic nie miał. Drugą z rodu Swewow/ s tą miał ty

31:

ſyny/ był Károlus/ Pipinius/ Ludowikus pius/ y trzy dzyewki. Náznácżywſzy

32:

ſyná Ludwigá ná ſwe mieyſce/ vmárł w Akwiſgranie mieſiącá Lutego má=

33:

iąc wieku lat lxxij/ pánował lat xv/ pochowan w kościele pánny Máryey/ kto=

34:

ry on koſztownie w Akwiſgranie zbudował. Od iego cżáſu krolom Fráncuſkim

35:

piſzą Chriſtianiſsimi do tego cżáſu.

36:

Látá od národzenia Páńskiego 816. grafika

37:

Vdwig rzecżony Pius/ wtory Ce=

38:

ſarz Niemiecki/ pánował lat xxv/ ktory też

39:

w ſpráwach Bożey chwały y w inych nie v=

40:

ſzedł oycá/ s Konſtántynopolſkim Ceſárzem

41:

chował pokoy iáko ociec pocżął. Syná ſwe=

42:

go Lotárgiuſá w towárzyſtwo ná Ceſárſtwo wybrał/ kto

43:

remu páńſtwo we Włoſzech náznácżył. Potym z Euge=

44:

niuſem Papieżem w Akwiſgranie Syem położyli/ áby

45:

duchowny ſtan w dobrey ſpráwie poſtánowili/ gdzye tám s poduſzcżenia nie=

46:

ktorych duchownych Lotárgius poimał oycá Ludwigá y wſádził do więzyenia/

47:

boiąc ſie áby młodſzemu ſynowi imo ſtárſzego/ ktory był od iney mácierze/ Mo

Ff 4	nárchiey nie

strona: 170v

Kſięgi wtore

nárchiey nie ſpuśćił/ wſzákże przez przywod inych pánow puśćił oycá/ ziednał

ſie z nim y iechał záſię do Włoch. Ludwig ociec iż był miłościwy/ przeto Pius

rzecżony/ odpuśćił mu wſzytko iáko ſynowi. Potym vmárł w Moguncyey ná=

znácżywſzy Lotárgiuſá ná ſwoie mieyſce.

Lotárgius.

Tephan cżwarty był Papieżem trzy látá/ then Ludwi=

gá Piuſá ná Ceſárſtwo koronował/ ſpráwował ſtolec ſwoy dobrze w

boiáźni Bożey.

Aſchalis był Papieżem ſiedḿ lat y mieſięcy trzy/ ten lu=

dzi z więzyenia wiele wykupował/ miedzy inemi vſtáwámi vſtáwił/ á=

10:

by żadny ſwiecki duchownego imiena nie dzyerżał. Ten też Lotárgiu=

11:

ſá ná Włoſkie kroleſtwo pomázał.

12:

Vgenius wtory rodem z Rzymá/ był Papieżem cżterzy lá

13:

tá. Zá iego cżáſu był ſwar o wybieránie Papieżá/ ábowim drudzy chcie

14:

li mieć Zezyná/ ále wiedząc tego być dobrego żywotá y ſpráwy dobrey/

15:

przeſtáli ná nim/ ktory gdy był głod we Włoſzech/ wiele ludzi záchował ſwą

16:

ſpráwą y nákłádem od śmierći/ zwłaſzcżá vbogie. Potym go niektorzy oſlepi=

17:

li/ nádzyewáiąc ſie ná iego mieyſce ſieść.

18:

O Bulgárzech.

19:

Vlgárya álbo Wolgárya wielka/ s ktorey my i=

20:

dzyem Słowacy/ byłá miedzy Azyą y Europą ná obudwu

21:

brzegach rzeki Thánáis/ ktorą zowiemy Wolgá/ przyległá ku

22:

Moſkwi. S ktorey Bulgáryey ruſzywſzy ſie lud ze wſzytkim

23:

narodem oboygá pogłowia/ ſzukáiąc lepſzey żywnośći zyemie

24:

(drudzy piſzą żeby ie Tátárowie wyćiſnęli) przyſzli nád mo=

25:

rze ktore zowiemy Pontus Euxinus/ przećiw Trácyey do białego iezyorá/ kto=

26:

re zowiemy Palus Meotis álbo Bicen/ gdzye dziś Kremſcy Tátárowie/ Mau=

27:

kopſcy álbo Kierkielſcy/ áż do rzeki Niepru. Pobywſzy w tych polach cżás nie=

28:

máły/ ſłyſząc o niezgodzye pánow Krześćiáńſkich/ zwłaſzcżá Ceſárzow Kon=

29:

ſtántynopolſkich/ ruſzyli ſie s ſwych mieyſc cżáſu Iuſtynianá wielkiego Ceſá=

30:

rzá s kſiążęciem ſwym Derbalem/ iedni wodą drudzy zyemią/ przyſzli do Dá=

31:

cyey gdzye dziś Wołoſzy/ potym ſie przepráwiwſzy przez Dunay przyſzli do Trá

32:

cyey/ rzućili ſie ná páńſtwá Greckie ſąſiednie/ poſiedli Miſyą máłą y wielką/

33:

ktore przezwáli oycżyſtym mieyſcem Bulgáryą/ ktorą ták zowiemy áż do tego

34:

cżáſu. Poſiedli też cżęść Trácyey pod Ceſárzmi Greckimi/ Zenoná Ceſárzá po=

35:

ráźili/ Konſtántynopole ſpalili/ Niceforá poráźili y zábili/ Leoná rátowáli od

36:

Sárácenow/ Micháłá Kuropłatá poráźili v Adrynopolá/ Boſnę opánowá=

37:

li/ przez Węgry dáleko ſzli do Dálmácyey/ Illiryku/ áż do Iſtryey/ záłożyli miá

38:

ſto Iſtrynopolim/ gdzye tám zábili Agilmundá krolá Longobárdſkiego/ ktory

39:

ie chciał ſtámtąd wygnáć/ w ktorych zyemiach ieſzcże y dziś ſą. Papież Miko=

40:

łay pirwſzy piſał do nich obycżáiem przyiacielſkim áby krzeſt ſwięty pzyięli/ ná

41:

co rádzi przyzwolili. Poſłał do nich poſły ſwoie ktorzy ie pokrzćili/ á Fortynia=

42:

ny odſzcżepieńce kápłany od nich precż wygnáli/ ktorzy ie iuż byli zwiedli ná

43:

ſwą wiárę. Przyiąwſzy ſwięty krzeſt/ vſłyſzeli Sáráceny woiuiąc po wſzytkich

44:

Włoſkich y Fráncuſkich zyemiach/ ktorzy iuż byli oſiedli gorę Gárganum w A=

45:

puliey/

Gárganus mōs.

ták iż im żaden odeprzeć nie mogł/ dobrowolnie ſie przećiw im wezbrá=

46:

li/ poráźili ie do gruntu/ y okręty im miſternie popalili. Po tey poſłudze Krze=

47:

śćiáńſkiey byli od wſzytkich miłowáni. Náoſtátek kſiążę ich wſtąpiło w zakon

48:

miedzy gorámi do puſtelnikow/ ſynowi ſpuśćiwſzy mieyſce. Ktory ſyn gdy był

ſektą Fortynia=

strona: 171

Wiek ſzoſty.

Liſt 171

ſektą Fortynianow Konſántynopolſkich záráżon/ ociec wyſzedſzy s klaſztorá

poimał go/ y ocży mu dał wyłupić zrzućiwſzy go s páńſtwá/ á ſyná młodſzego

ná iego mieyſce wſádził/ ſam przedſię w klaſztorze żywotá dokonał/ wſzákże po

śmierći iego zwiedli ie Grekowie ná ſektę Fortynianow/ á iákoſmy ſie z nimi

roźdzyelili/ będzye o tym przy Kronice Polſkiey.

Alentynus Papież rodem z Rzymá/ wychowániec Pá=

ſzkalá y Eugeniá Papieżow/ dla ſwego dobrego záchowánia/ od wſzy=

tkich był ná ſtolec Papieſki wybran/ ná ktorym iedno cżterdześći dni

był/ pochowan w kościele ſwiętego Piotrá.

10:

Rzegorz cżwarty Papież rodem z Rzymá/ był na ſtolcu

11:

Papieſkim lat xvj/ ktory ſpráwował dobrze/ cnotliwie/ iáko ná ſwię=

12:

tego mężá zależáło. Ten przenioſł kośći ſwiętych w Rzymie do kościo=

13:

łá s. Piotrá/ Tyburcyuſá s. y Seſtyaná. Ten też vſtáwił mieſiącá Liſtopa=

14:

dá ſwięćić ſwięto wſzech ſwiętych/

Wſze ſwięte.

zá prośbą Ludowiká Ceſárzá.

15:

Ergius wtory Papież rodem z Rzymá/ tego pirwey zwa

16:

no Os porci/ to ieſt świni pyſk/ á dla ſzkárádośći imieniá tego/ przemie=

17:

niono mu imię pirwſze/ á Sergius ine dano/ á od tego cżáſu káżdemu

18:

imię odmienią Papieżowi przy wybierániu. Był wychowániec przeſzłych Pa=

19:

pieżow/ przeto ſie od nich nic nie odſtrzelił w ſpráwie poſpolitey rzecży. Ten też

20:

gniew vśmierzył przećiw ſobie bráciey Ceſárzow. Pánował dwie lecie y trzy

21:

mieſiące/ pochowan v ſwiętego Piotrá. grafika

22:

Eo cżwarty będąc mnichem zoſtał Pa=

23:

pieżem/ ten był tákiey ſwiątośći/ iż Smoká kto=

24:

ry wiele ludzi párą zárażał/ ſwoią modlitwą zá=

25:

bił/ dla thego vſtáwił ſwięćić oktawy w niebo wzyęcia

26:

pánny Máryey/ iż tego cżáſu cżártu tego wygnał z Rzy=

27:

má. Káſtrum Anyeli zmurował/ wiele kościołow y mu

28:

row w Rzymie ten Papież popráwił y zbudował/ kośći

29:

ſwiętych do kościołow sprzenaſzał/ Sáráceny ktorzy w

30:

okręciech do Włoch ná gubienie zyemie przyiecháli/ ſwoią modlitwą poráźił/

31:

gdy ludzi vpámiętawał mowiąc. Boże ktoryś Piotrowi nie dał zginąć od ná=

32:

wáłnośći morſkiey etc. Nátychmiaſt Sáráceni potonęli/ á ſwiętego Piotrá

33:

namiáſtkowie nic. A od tego cżáſu Wátykan przezwáli Leoninem/ gdzye ſie

34:

Papieżowie poſpolicie kłádą/ ábowiem s tych łupow Sáráceńſkich murem gi

35:

obtocżył/ gdzye pirwey ledá nieprzyiaciel dochodził. Wiele inych rzecży dobrych

36:

Rzymowi ten Papież vdzyáłał/ był ná ſtolcu ośḿ lat y trzy mieſiące/ pocho=

37:

wan w kościele ſwiętego Piotrá.

38:

Látá od národzenia Páńskiego 841.grafika

39:

Otárgius ſyn Lodwigow thrzeći

40:

Gálliyſki álbo Fráncuſki Ceſarz/ pánował

41:

lat xv/ ná ktorym przeſtáłá rządnaá ſzcżę=

42:

ſliwa ſpráwá Kárłá wielkiego. Abowiem

43:

miał dwá bráty/ Ludwigá Niemieckiego á

44:

Kárłá łyſego/ s ktorymi bitwę w Gálliey zwiodł o roz=

45:

dzyał/ ták áż nigdy w tych kráinach wnętrzną walką wię

46:

cey ludzi nie zginęło. Od tego cżáſu Fráncuzowie nigdy

47:

nie mogli tákiey mocy być iáko pirwey byli. Ná tych bitwach vtrácił Lotár=

48:

gius bárzo/ áż przez Papieża Sergiuſá y kſiążętá było ſtanie miedzy nimi wzię

49:

to/ w ktorym ſie iednáli á roźdzyelili/ ták iż Ludwig wzyął s Kárłem łyſym

wſzytki krái=

strona: 171v

Kſięgi wtore

wſzytki kráiny Niemieckie y Fráncuſkie/ á Lotárgius Włoſkie z Gállią/ Nár

boną/ y s tą ktorą dziś zowiem od niego Lotáryngia. A od tego cżáſu rozerwá=

łá ſie Gállia od Germániey/ ktorzy pirwey w iednośći. Potym Lotárgi=

us porucżywſzy ſynowie Lodwigowi páńſtwo ſwoie/ ſam wſtąpił do klaſzto=

rá w ſtárośći. ¶ Thego cżáſu były wielkie komety widzyáne/ známionuiąc

wnętrzne walki.

Látá od národzenia Páná Kryſtuſá 856.

Odwig wtory ſyn Lotárgiow pánował lat dwádzieściá/

ten Sáráceny z Włoch wypędził y ine nieprzyiaciele. Vpokoiwſzy kro=

10:

leſtwo Włoſkie/ vmárł w Medyolanie y tamże pochowan.

11:

An oſmy Papież niewiáſtą będąc/ ſpráwowáłá dwie lecie grafika

12:

y pięć mieſięcy ſtolec Papieſki. Tá byłá z Angliey

13:

z iednym vcżonym doktorem wyſzłá do Grecyey

14:

ná náukę (drudzy piſzą z Moguncyey) w ſzáciech męſzcży=

15:

żnich nośił ią ten doktor. Potym gdy przyſzli do Rzymá

16:

z Grecyey/ máło ich było w Rzymie ktoryby z nią w náu=

17:

ce zrownał/ thák w ſwiętym piſmie iáko y w inych náu=

18:

kach. Ten iey miłoſnik był wybran zá Kárdynáłá dla ie=

19:

go oſobliwey náuki/ ktory potym rychło vmárł/ á thego

20:

Ianá ná iego mieyſce wſádzili/ rozumieiąc go być nie po=

21:

ſlednieyſzey náuki/ áż gdy Papieſtwo wákowáło/ wſzyſcy iednoſtáynemi głoſy ná

22:

nię wotowáli áby byłá Papieżem/ bo miáłá rzecż gotową ná káżdą ſpráwę.

23:

Iednego cżáſu gdy ſzłá w proceſyey/ á gdy było ná tym mieyſcu gdzye zową mie=

24:

dzy Kolizeum á miedzy ſwiętym Klimuntem/

Kolizeus.

ziętá boleſcią/ pádłá y vrodziłá

25:

dzyecię martw (bo przed cżáſem) bez żadney mámki/ omdláłá y vmárłá ná

26:

tym mieyſcu/ á to dzyecię miáłá z iednym ſłużebnikiem ſwoim/ támże potym bez

27:

żadney cżći pochowaná y z dzyecięciem ná tym mieyſcu z wielkim podziwieniem

28:

y ſtráchem poſpolitych ludzi/ widząc dziw oſobliwy od Bogá ná kościoł ſwięty

29:

przepuſzcżony/ Pan Bog tho przepuſzcża przed niewdzyęcżność ſwiętych ludzi

30:

dobrych á cnotliwych/ ktorzy w máłey powadze bywáią/ y dáwa im tákie prze=

31:

łożone/iż ſnadź inákſzych niegodni bywáią/ iáko piſmo ſwięte mowi: Et effemi=

32:

nati dominabuntur vobis. O tegoż cżáſu przy wybierániu Papieżá máca Ar=

33:

chidyakon przez ſtołek dzyuráwy/ mali Papież Reliquie domowe.

34:

Enedykt Papież z Rzymá rodem/ od wſzech iednoſtáynie

35:

wybran ná to mieyſce/ ktory ſie ſobie nie zdał być godnym/ wymawiá=

36:

iąc ſie z niego. Ale wſzyſcy bez przeſtánia wołáli fiat fiat/ nie mogł ſie

37:

wymowić. Ten doſyć woley ludzkiey vcżynił/ ták iż żadnemu ſie ſwoią ſpráwą

38:

cnotliwą nie ſprzykrzył. Pánował dwie lecie y pięć mieſięcy.

39:

Ikołay Papież Rzymiánin był wybran ná ſtolec Papie=

40:

ſki/ przed ktorym był vciekł chroniąc ſie ſwieckiey cżći do iedney iáſki=

41:

nie/ s ktorey go potym wywiedli á pomázáli ná to doſtoieńſtwo. Ten grafika

42:

ſwymi rękomá kładł do grobu Benedyktá Papieżá/ v=

43:

bogie w ſzpitaloch náwiedzał/ żywił/ y ſłużył. Słyſząc o

44:

iego ſwiętey ſpráwie Ceſarz Konſtántynopolſki Michał/

45:

ſam go náwiedził do Rzymá y dáry wielkie przynioſł.

46:

Kościołow wiele y ſzpitalow záłóżył y nádał/ vſaw do

47:

brych wiele vſtáwił s przyzwoleniem Lodwigá Ceſárzá.

48:

Miedzy drugiemi vſtáwámi też tá/ áby kápłani cudzo=

49:

łożni álbo niecżyśći nie śmieli mſzey ſłużyć. Weſela álbo

50:

ſluby álbo iáwnie bywáły/ krzeſt żadny/ ták Rzymſkim o=

bycżáiem iáko

strona: 172

Wiek ſzoſty.

Liſt 172

bycżáiem iáko Greckim/ áby nie był odnawian/ y wiele inych vſtaw vcżynił.

Po śmierći ſwoiey nie dał ſie kłáść w kościele miedzy inemi/ ále przed kościo=

łem/ mieniąc ſie być niegodnym.

Dryanus Papież cnotliwych obycżáiow będąc/ przeźdzyę=

ki ná ten ſtolec wzyęt s przyzwoleniem Ceſárzá Lodwigá. Ten był miło=

wnik vbogich/ ták śirot iáko wdow. Ten Kárka łyſego ná Ceſárſtwo

pomázał/ był ná ſtolcu pięć lat y dzyewięć mieſięcy.

An dzyewiąty był Papieżem dzyeſięć lat/ ten ſie o to ſtá=

rał iákoby záſię podawánie Ceſárſtwá przeſzło z Niemiec do Fráncy=

10:

ey/ y chciał był pomázáć Kárłá łyſego w Rzymie ná Ceſárſtwo/ ále po=

11:

iman od niektorych Rzymian Niemieckich. Potym vciekł z więzyenia do Frán

12:

cyey do Lodwigá Bálbuſá/

Bálbus.

gdzye tám był rok/ gdzye też tám pomázał ná kro=

13:

leſtwo Lodwigá. Potym do Rzymá wezwan od Kárłá Ceſárzá/ y był ſpoko=

14:

iem. Ten vſtáwił áby duchownym nie był kto głowę zábije/ álbo tego przycży=

15:

ną będzye/

Mężoboyce nie
ſwięćić.

wiele inſzych rzecży popiſał y vſtáwił.

16:

Látá od národzenia Páná Kryſtuſá 876. grafika

17:

Arolus rzecżony łyſy/ zá pomocą Ia

18:

ná Papieżá ná Ceſárſtwo koronowan/ prze=

19:

ćiw ſie iemu wzburzyli ſynowie Lodwigá

20:

Niemieckiego/ ábowiem ſie obawáli áby

21:

nie przeſzło podawánie tego máieſtatu záſię

22:

do Fráncuzow. Przećiw ktorym Károlus łysy zebrał

23:

woyſko/ á gdy ſie potkáli v Andernaká/ poráźili Kárłá

24:

Ceſárzá/ ktorego gdy gonili dwá ſynowie Lodwigowi/

25:

Ceſarz vmárł. Ale ſie w inſzych hiſtoryach náyduie że nie było żadne potkánie/

26:

bo ſtrut był Károlus z náięcia ſtrony Niemieckiey. Po iego śmierći ſtárał ſie

27:

Ian Papież iákoby Lodwigá ſyná Kárłowego miał ná ſtolcu Ceſárſkim/ kto=

28:

rego iuż był ná to pomázał w Gálliey/ ále też rychło vmárł. Potym Rzymiá=

29:

nie s Papieżem poſłáli do Niemiec proſząc o pomoc przećiw Sárácenom/ kto=

30:

rzy iuż byli około Rzymu wiele pobráli. Poſłáli Niemcy Kárłá/ ktorego zwa=

31:

no Kráſſus ſyná Lodwigá Niemieckiego/ ktory gdy poráźił Sáráceny s po=

32:

mocą Papieſką/ tám był przyięt ná ſtolec Ceſárſki/ á ták záſię przyſzedł ten má=

33:

ieſtat do Niemiec.

34:

Látá od národzenia Páńskiego 881.

35:

Arolus álbo Kárzeł/ rzecżony Kráſſus álbo Groſſus/ to

36:

ieſt/ tłuſty álbo miąſzſzy/ ná Ceſárſtwo koronowan/ był ná tym ſtolcu

37:

lat dzyewięć. Zá iego cżáſu Normándy cżynili wielką ſzkodę we Frán=

38:

cyey/ dla cżego był proſzon y zá krolá przyięt od Fráncuzow/ iż ie wyzwolił od

39:

nieprzyiacioł/ tám gdy poráźił Normándy pokrzćili ſie.

Normándy.

Potym będąc ſpráco=

40:

wany ná Moráwſkiey woynie/ ſprzykrzyło ſie mu/ ſpuśćił Ceſárſtwo ſynowco=

41:

wi Arnolfowi/ wymowiwſzy ſobie żywność do śmierći. W drugich hiſtoryach

42:

ſtoi/ iż był zrzucon dla mdłośći iego.

43:

Látá od národzenia Páná Kryſtuſá 891.

44:

Rnolf Károlomanow ſyn/ kſiążę Báworſkie/ Fráncuſkie/

45:

Niemiecki krol y Fráncuſki/ ten przez Formozá Papieżá do Rzymá we=

46:

zwan/ á gdy przyiechał/ wzyął mocą Rzym pod Gwidonem Spoletáń=

ſkim kſiążęciem/

strona: 172v

Kſięgi wtore.

ſkim kſiążęciem/ tám go Formoz Papież ná Ceſárſtwo pomázał. Moráwce/

Nortmány/ Wáłáchy z Gálliey wypędził/ y podbił pod ſwą moc. S tego ſzczę

ſcia vdał ſie potym ná roſkoſzne życie y ná prożnowánie/ ſkąd mu przyſzłá táka

chorobá iż go nie mogli wſzam odiąć/

Wſzy s choroby.

pánował lat xij.

Artynus Papież s Fráncyey pyſzny á nie vmowny/ o kto=

rym nie máſz co piſáć/ bo też iedno rok był ná ſtolcu.

Dryanus trzeći/ Papież/ ten vſtáwił áby żadny Ceſarz nie

wdawał ſie/ áni práwá żadnego ná to miał/ áby Papieżá podawał/ álbo

ná to iáki głos záchował/ był ná ſtolcu rok y trzy mieſiące.

10:

Tephan piąty/ był ná ſtolcu Papieſkim ſześć lat y dziewięć

11:

dni/ ten miał przeſládowánia od nieprzyiacioł od Duńcżykow/ Nort=

12:

mánow/ y od Węgrow/ ták iż Gállią przechodzili ná wſzytki ſtrony.

13:

Ortmándya/ ieſt cżęść zyemie Fráncuſkiey/ ktorzy też ſą

14:

przychodniowie z Duńſkiego kroleſtwá/ tego cżáſu ſie pokrćili gdy ie po

15:

ráźił Károlus Kráſſus/ á ſtąd ſą poſłuſzni krolowi Fráncuſkiemu.

16:

Ormoz Papież/ chytry á nieſpokoyny/ był ná ſtolcu pięć

17:

lat y ſześć mieſięcy. Ten gdy był Portueńſkim Biſkupem/ bał ſie Ia=

18:

ná dzyewiąte^o Papieżá o to/ iż był przycżyną iego więzyenia od Niem=

19:

cow/ gdzye vſtąpił do Fráncyey/ y przez nápominánie niechciał przyiechác ná

20:

Biſkupſtwo. Ale Mártynus Papież potym go s tego wyzwolił/ y ná ſwe Bi=

21:

ſkupſtwo wroćił/ y w krotkim cżáſie ná ſtolec Papieſki wybran/ iáko potym

22:

okrucieńſtwo nád nim Sergius Papież vdzyałał po śmierći iego/ niżey nápi=

23:

ſzę przy Sergiuſie.

24:

Onifácyus ſzoſty/ Papież/ rodem Tuſkus/ ktory ná ſtolcu

25:

ſwoim iedno piętnaſcie dni był.

26:

Tephan ſzoſty/ Papież/ rodem z Rzymá/ ktory z gniewu

27:

niebácżnego wſzytki vſtáwy (chocia dobre) Formozá Papieżá pokáźił/

28:

y kápłány ktore święćił znowu muſiano święćić/ był rok ná tym ſtol=

29:

cu y trzy mieſiące.

30:

Omanus Papież/ ten theż iedno trzy mieſiące był ná Papie=

31:

ſkim mieyſcu/ á dni dwádzyeściá y ieden.

32:

Theodorus wtory/ ten też iedno xx dni był Papieżem.

33:

An dzyeſiąty/ ten był dwie lecie Papieżem/ záſię Formo=

34:

zowy vſtáwy przyiął przećiw woley wſzytkich/ dla tego był w Ráwen=

35:

nie Synod vſtáwił/ áby Stephánowe ſkazánia pokażono/ ktore cżynił

36:

przećiw vſtáwam Formozowym.

37:

Enedyktus cżwarty rodem z Rzymá/ był ná ſtolcu Pa=

38:

pieſkim trzy látá/ nie náyduie ſie o nim nic piſáć/ ábowiem tráfił ná ty

39:

cżáſy/ w ktorych y dobrzy muſieli przy złych złymi być.

40:

Eo piąty był ná ſtolcu Papieſkim cżterdzyeśći dni tylko/

41:

ábowiem był poiman á do więzyenia wſádzon od ſwoiego ſłużebniká

42:

Kryſtofá kápłaná dla chćiwośći pánowánia/ w ktorym więzyeniu od

43:

troſki vmárł.

44:

Ryſtow był Papieżem ſiedḿ mieſięcy/ á co on ſwemu pá=

45:

nu vcżynił/ toż iemu vcżyniono/ ábowiem obacżono iego niecnotę zdrá

46:

dliwą/ zrzucono go s ſtolcá/ y wſtąpił do klaſztorá. Potym Sergius

47:

kazał go wzyąć s klaſztorá á do więzyenia dáć/ gdzye thám mizernie doko=

48:

nał żywotá ſwego.

49:

Ergius trzeći był Papieżem ſiedḿ lat y trzy mieſiące/ ten

50:

tho był gniew á okrutność dawną w ſercu ſwoim przećiw Formozowi

Papieżowi

strona: 173

Wiek ſzoſty.

Liſt 173

grafika

Papieżowi záchował/ ábowiem gdy byli obá ná ſtolec

Papieſki rázem wybráni/ wypędzon był Sergius od przy

iacioł Formozowych áż do Fráncuz. A gdy przez Formo=

zá Arnolf był pomázan ná Ceſárſtwo/ miał dobrą ſwo=

bodę Formoz ná wſzytki ſtrony. Sergius gdy był Papie=

żem/ dopiro ſie nád vmárłym Formozem pomśćił/ ka=

zał go z grobu wykopáć á ściąć/

¶ Formoz ſciet
po ſmierći.

y hakiem do rzeki Tybru

wlec/ vbrawſzy go w chłopie odzyenie y dwá pálcá vcią=

wſzy/ przycżytáiąc mu zdradzyectwo/ iż Niemce Ceſárze

10:

do Włoch przywiodł/ dla tego nie godzyen miedzy Papieżmi leżeć.

11:

¶ Kto chce obácżyć wielkie á nieznośne okrucieńſtwá tych ktorzyby thákowe

12:

rzecży ſámi powinni miárkowáć á hámowáć/ záprawdę ſtráſzliwe á nie ſłychá=

13:

ne rzecży w tym kościele ſwiętym zdawná ſie tocżą/ trzebá ſie obawáć/ áby to

14:

wſzem nam złym ſie kiedy nie odpłáćiło.

15:

Látá od národzenia Páńskiego 903.grafika

16:

Vdowikus trzeći Arnolfow ſyn o=

17:

ſtátecżny/ z narodu Kárłá wielkiego/ ktory

18:

nie był od Papieżá pomázan/ iż był z Nie=

19:

mieckiego podawánia/ bo ná ten cżás Pa=

20:

pieżowie bárzo s ſwego ſtolcá wylewáli/ zá=

21:

pomniawſzy ſłow Bożych y zakonu ſwego/ wdawáli ſie w

22:

niepotrzebne rzecży/ ſkąd Rzecżpoſpolita wzyęłá wielką

23:

ſzkodę y vpadek niemáły/ ábowiem podwiedli Berengá=

24:

ryuſá kſiązę Forliwiyſkiego z rodu Longobárdow/ ktory zebrał wielkość ludzi/

25:

poráźił Ludwigá/ poimał/ oſlepił/ y wſádził gi s ſynem iego. Widząc Węgrzy

26:

wielki roſterk miedzy imi/ ſzli wielką mocą paląc/ biorąc/ bijąc/ gubiąc/ do

27:

kráin Włoſkich/ Fráncuſkich/ y Báworſkich/ ſkąd wielką korzyść ſrebrá y zło=

28:

tá wynieſli. Záſtáwił ſie przećiw im Berengáryus/ w ktorych ácż máłą pom=

29:

ſtę vcżynił/ ále ſobie ſławę więtſzą/ dla cżego Włoſzy s Papieżem wybráli go

30:

zá Ceſarzá.

31:

Látá do národzenia Páná Kryſtuſá 912.

32:

Erengárius Lombárdus od Włochow ná Ceſárſtwo wy

33:

bran/ ktory też nie mogł ſpokoiem być/ ábowiem drugiego Włoſzy wy=

34:

bráli Gwidoná Spolitáńſkie kſiążę. Przećiw ktoremu Berengárius ze=

35:

brawſzy ſie poráźił go/ pothym záſię ſyn Gwidonow poráźił Berengáryu=

36:

ſá/ y zábił.

37:

Onrad Niemiecki Ceſarz oſmy/ krol Fráncuſki/ ſynowiec

38:

trzeciego Ludwigá/ s ſtrony Niemieckiey wybran ná Ceſárſtwo/ kto=

39:

rego zá Ceſárzá Włoſzy nie mieli/ iż nie był od Papieżá koronowan/

40:

ácżkolwiek wiele ich chciało Ceſárzem mieć Othoná Sáſkie kſiążę/ ále ſam O=

41:

tho niechciał/ mowiąc: Boże tego nie day ábych ia ſláchetny rod Kárlá wiel=

42:

kiego ſwiátu od Bogá zeſłánego miał poſieść. Tákże Konrádá wybráli/ kto=

43:

rego Otho ſwym nakłádem y rozumem ſpráwował/ ábowim Węgry y ine nie=

44:

przyiaciele poráźił/ ktorzy gubili á náieźdzáli Włoſkie zyemie.

45:

Erengáryus wtory/ Włoſki Ceſarz wybran od Wło=

46:

chow/ tego potym poráźił Rudolfus Burgundiyſki krol/ przeto iż Wę

47:

gry podwodził ná gubiene cudzych zyeḿ.

48:

Hugo Arelátenſis Grábiá Włoſki Ceſarz/ był lat dzyeſięć.

Lotárgius

strona: 173v

Kſięgi wtore

Otárgius Hugonow ſyn Włoſki Ceſarz/ przećiw Otho=

nowi Sáſkiemu kſiążęciu/ ktory do Włoch mocą ciągnął/ woyſko ze=

brał/ gdzye z obu ſtron wielka poraſzká była/ ktorego żoná ſláchetna y

mądra byłá Adáliundá/

Adáliundá.

ktorą potym Otho Ceſarz pirwſzy poiął zá żonę.

Erengáryus trzeći/ po Lotárgiuſie Włoſkim Ceſárzem

wybran iuż oſtátecżnym/ był s ſynem Woyciechem ná tym páńſtwie ie=

dennaſcie lat. Ten Henryka Báworſkiego wypędził z Włoch/ ále iż wiel

kimi dániámi ludzye obciążał/ przeto Adáliundá żoná Lotárgiowá zá nie ſie o

to záſtáwiłá/ dla tego ią dał do więzyenia. Widząc poſpolity cżłowiek iego

10:

nieſpráwiedliwość/ poſłáli do Othoná krolá Niemieckiego áby przyiechał ná

11:

ſtolec Ceſárſki/ ktory to potym vcżynił/ á Adáliundę zá żonę wzyął.

12:

Látá od národzenia Páńskiego 920.grafika

13:

Enrykus rzecżony Auceps álbo pta

14:

ſznik/ Sáſkie kſiążę/ był wybran zá Ceſárzá

15:

w Niemcech/ ácżkolwiek go Papież nie po=

16:

mázał/ ále od inſzych był wdzięcżnie przyięt/

17:

ábowiem Węgry ktorzy wielkie ſzkody cży=

18:

nili we Włoſzech y Fráncyey vśmierzył. Záſtáwił ſie prze=

19:

ćiw niemu Arnoldus Báworſkie kſiążę/ chcąc z nim cży=

20:

nić o Ceſárſtwo. Ktoremu powiedzyał ſtátecżnemi ſło=

21:

wy od Sálomoná/ máiąc z nim o to oſobną rozmowę: Per me reges dominan=

22:

tur, przez mię krolowie kroluią etc. A ták ieſli to tobie Bog obiecał dáć/ iać

23:

wnet tobie chcę vſtąpić á ſłużyć iáko pánu powinowátemu. Gdzye vmiękcżył

24:

ſerce Arnoldowo ſtátecżną ſwoią rozmową/ iż z nieprzyiacioł byli przyiaciel=

25:

mi. Pánował ſzcżęſliwie do końcá lat xviij/ vmárł y pochowan w oycżyznie.

26:

Náſtázyus trzeći rodem z Rzymá/ był Papieżem dwie le=

27:

cie/ po tych okrutnych Papieżoch będąc/ niechciał náſládowáć ich wſze=

28:

tecżnośći/ y owſzem miárkował ich przeſzłe niecnoty.

29:

Ando Papież będąc oſobliwy/ nie maſz o nim co złego y do=

30:

brego piſáć/ á też iedno był ſześć mieſięcy. grafika

31:

An iedennaſty/ ſyn Papieżá Sergiuſá

32:

trzeciego/ był Papieżem trzynaſcie mieſięcy. Ten

33:

z Alberykiem Márſzałkiem Etruriyſkim Sárá=

34:

ceny poráźił.

¶ Alberykus E=
trurye Márſałek

A gdy ſobie ſámemu tę ſławę Papież przy=

35:

piſował/ s poſwaru ich wypędził z Rzymá Alberyká. Ro

36:

zgniewał ſie Alberykus/ pobudził Węgry przećiw Wło=

37:

chom/ gdzye s kſiążęciem ſwym Toxys vcżynili więtſzą

38:

ſzkodę niżli kiedy Sáráceni. Widząc Włoſzy ſwoy wiel=

39:

ki vpadek przez dwu niezgodę/ zebrawſzy ſie poimáli Al=

40:

beryká v miáſtá Ortám y wbili go ná pal/ á Ianá Papieża Gwidonowi ſłu=

41:

dzy zábili ſłuſznie.

42:

Eo ſzoſty Papież Rzymiánin/ ten był ná tym iákoby był

43:

niedoſtátki ſtolcá Papieſkiego nápráwił/ Sáráceny y ine nieprzyiacio=

44:

ły wygnał/ ále ſzoſtego mieſiącá vmárł.

45:

Tephan ſiodmy był ná ſtolcu Papieſkim dwie lecie/ mieſiac/

46:

y dwánaſcie dni/ ten bogoboynie ſie zá cżáſu ſwego obchodził.

Ian dwána=

strona: 174

Wiek ſzoſty.

Liſt 174

An dwánaſty/ Papież/ cżłowiek oſobliwego żywotá/ ten

wſzytko płákał/ iż wnętrzne walki wſzędzye w Krześćiáńſtwie ná then

cżás były/ był iiij látá ná Papieſkim ſtolcu y x mieſięcy/ potym vmárł.

Eo ſiodmy był Papieżem trzy látá y ſześć mieſięcy/ nic ſław=

nego po ſobie nie zoſtáwił.

Tephan oſmy/ Papież/ rodem z Niemiec/ przeto poſpolity

cżłowiek rzućili ſie nań y vſiekli go/ vtłukli/ ledwo ſie od śmieći wro=

ćił/ iż potym nigdzyey nie śmiał ſie vkázáć/ był Papieżem trzy látá y

cżterzy mieſiące.

10:

Artynus trzeći/ był Papieżem trzy látá y ſześć mieſięcy/

11:

cżłowiek pokorny/ od wſzytkich vmiłowány/ ktory opuśćiwſzy pirwſze

12:

roſterki/ wſzytek ſie ná ſłużbę Bożą vdał/ kościoły budował/ vbogie

13:

nádawał/ y inych rzecży dobrych wiele dzyáłał/ pochowan z drugimi w koście=

14:

le ſwiętego Piotrá.

15:

Gápitus wtory/ Papież/ był ná ſtolcu ſwym dzyewięć lat

16:

y ſiedḿ mieſięcy/ ten Othoná przećiw Berengáryuſowi z Niemiec przy=

17:

wiodł z drugimi do Włoch.grafika

18:

An trzynaſty/ Papież/ rodem z Lom=

19:

bárdyey krolewſki ſyn/ był cżterzy látá Papieżem

20:

y dzyeſięć mieſięcy. Ten ieſzcże s ſwoiey młodośći

21:

nie był wychowan iedno w roſpuſtnoſciach nieczyſtych á

22:

w myſliſtwie. Widząc Kárdynałowie iego zbytki á nie=

23:

godność/ poſłáli do Othoná Niemieckiego krolá/ áby

24:

lud Rzymſki wyzwolił od tego niegodnego Papieżá. Ba

25:

cżąc to Ian Papież/ poimał dwu Kárdynału/ iednemu

26:

nos vrznął á drugiemu rękę dał vciąć. Otho gdy przyiechał do Rzymá/ od Ia=

27:

ná Papieżá pocżćiwie przyięt/ y od niego koronowan/ gdzye wezwawſzy wiele

28:

Biſkupow/ Synod/ to ieſt/ Syem ná duchowne vcżynił/ ná ktorym nálezyono

29:

Ianá Papieżá tego ſtolcá niegodnego być dla iego ſproſnych á niewſtydliwych

30:

obycżáiow/ iáko drugiego Sárdánápalá. Obacżywſzy to Papież/ vciekł w go=

31:

ry/ gdzye tám przez kilko cżáſow będąc/ nie mogły ſie w nim niewſtydliwe kuſy

32:

zátáić/ chłop go zábił rohátyną od żony.

33:

Enedyktus piąty/ był ná ſtolcu Papieſkim dwá mieſiącá y

34:

pięć dni/ ábowiem Otho Ceſarz niechciał mieć iedno Leoná/ y Rzymiá

35:

ny ktemu przypędził gwałtem áby Leoná wybráli/ á Benedyktá záſłał

36:

do Niemiec/ gdzye vmárł w Háyſzpurku.

37:

Eo oſmy/ Papież/ przez Ceſarzá Othoná wybrány/ ná

38:

ktorego mieyſce wybráli byli Rzymiánie Benedyktá/ ále Ceſarz rozgnie

39:

wawſzy ſie/ Benedyktá poimał á Leoná wſádził ná ſtolec Papieſki/ ná

40:

złość Rzymiánom/ oddalił podawánie ſtolcá Papieſkiego od Rzymian do Ce=

41:

ſárza y do iego potomkow/ tenże Othoná Ceſárſką koroną koronował.

42:

Látá od národzenia Páná Kryſtuſá 938.

43:

¶ Tu iuż ſtolec álbo Máieſtat Ceſárſki przeſtąpił do Fránkow álbo Gállow/

44:

też y od Włochow álbo Longobárdow do Kſiążąt Niemieckich/ ktory trwał

45:

od Kárłá wielkiego áż do cżáſu Othoná pirwſzego przez ſto lat/

46:

mało co więcey.

47:

Tho wielki pirwſzy/ Henrykow ſyn Kſiążęciá Sá=

48:

ſkiego/ z żony Máchtyldy/ iednoſtáynie ná Ceſárſtwo Rzymſkie od

49:

wſzech ſzcżęſliwie wybran/ ktory pirwſzy ſam Niemcom podawá=

Gg 2	nie ſtolcá

strona: 174v

Kſięgi wtore

grafika

nie ſtolcá Ceſárſkiego przenioſł/ ácżkolwiek z

wielką trudnoſcią/ ábowiem Ebreárdus y

Giſelbertus Lotáryńſkie kſiążętá z narodu

Fráncuſtich krolow potomkow/ zebráli wiel

ki lud przećiw iemu/ á dla więtſzey mocy wzyę

li k ſobie iego brátá ſtárſzego Henryká/ obie=

cuiąc mu ten máieſtat Ceſárſki. Szło tho o

przenieſienie máieſtatu Ceſárſkiego/ ábowim

iuż rozumieli Fránkowie y Włoſzy/ iż ſie ni=

10:

gdy do nich z Niemiec nie miał wroćić. Trwá

11:

łá tá walká z nimi ſześć lat/ náoſtátek v An=

12:

dernaku Ebreárdus zábit/ á Giſelbertus w

13:

Renie rzece vciekáiąc vtonął. Ieſzcże tym ſo

14:

bie Otho pokoiá nie mogł vcżynić/ ábowiem

15:

z bratem Henrykiem (przy ktorym był Bi=

16:

ſkup Mogutyneńſki) cżynił/ áż mu brát Hen

17:

ryk muſiał cżołem bić y łáſki prośić/ tákże y

18:

Biſkup. Drugą trudność miał s ſynem Lu=

19:

dolfem o mácierzyſte/ ábowim był Otho po=

20:

iął drugą żonę z domu Burgundiyſkich kſią=

21:

żąt/ przećiw ktorey był ſyn Ludolfus. Ociec

22:

bacżąc przećiwność iego/ obległ go ná Rá=

23:

tyzbonie/ gdzye muſiał páść przed oycem ſzu=

24:

káiąc łáſki/ ktorą nálazł/ y pokoy miedzy imi

25:

był vtwirdzony. Wiele ten pan trudnośći nád ine miewał/ á wſzędzie mu Pan

26:

Bog pomagał. Kſiążę Boleſłáwá Cżeſkiego co zábił s. Wacłáwá brátá ſwe=

27:

go ták ſkroćił/ iż muſiał v niego w kuchni poſługowáć.

Baleſław okru=
tny.

Tákież Hugoná Páry=

28:

ſkiego. Węgry ktorzy Niemieckie kráiny woiowáli poráźił y potárł. Też Ser=

29:

by z Niemiec wypędził nád morze/

¶ Serbowie wy
pędzeni z Nie=
miec.

ktore zowiemy Wándy álbo Wándali przy

30:

Sáſkiey zyemi. Berengáryuſá s ſynem Woyciechem wypędził z Włoch dla ich

31:

okrucieńſtwá. Vpokoiwſzy w ſwym páńſtwie wſzytki kráiny/ ſyná ſwoiego O=

32:

thoná wtorego/ ktorego z żony Adáliundy miał/ ná ſwe mieyſce poſtánowił.

33:

Będąc iuż wieku ſtárego vmárł w Wiedniu/ pochowan w Máydeburku w ko

34:

ściele ſwiętego Marćiná ktory on zbudował/ był ná kſięſtwie Sáſkim ośḿna=

35:

ſcie lat/ á ná Ceſárſtwie dwánaſcie lat.

36:

An cżternaſty rodem z Włoch/ był Papieżem ſześć lat y

37:

dwá mieſiącá. Tego gdy Rzymiánie przeſládowáli/ dozwolili Grábi s

38:

Kámpániey áby go poimał/ ále gdy był zábit ten Grábiá Iofredus/

39:

Papież z wiezyenia vciekł do Othoná. Otho Ceſarz iáko miłownik kościelny/

40:

poimał wſzytki Rzymiány ktorzy byli tego przycżyną/ niektore powieśił/ á dru=

41:

gie do Niemiec do więzyenia rozeſłał.

42:

Enedyktus ſzoſty/ był Papieżem rok y ſześć mieſięcy/ ten

43:

był poiman od mieſzcżániná Rzymſkiego Cyrycyuſá/ gdzye vmárł w wię

44:

zyeniu w nędzy po śmierći Othoná.

45:

Látá od národzenia Páńskiego 974.

46:

Tho wtory Ceſarz pánował po oycu lat dzyeſięć/

47:

przećiw ktoremu Henryk kſiążę Báworſkie powſtáło o ſtolec Ce=

48:

ſárſki/ ále ná tym ſtrácił. Też y Fráncuzowie s krolem Lotárgiu=

49:

ſem powſtáli/ ktore ſkroćił y ku przyſiędze przypędził dzyerżeć po=

50:

koy wiecżny. Ale gdy z Greki cżynił o ty kráiny ktore przległy ku

Sycyliey/ Ká=

strona: 175

Wiek ſzoſty.

Liſt 175

grafika

Sycyliey/ Kálábrya y Apulia/ porażon od nich ná gło=

wę/ áż ſam w bacie ledwa vciekł/ przewoźnicy go nie zna

li/ poimáli go y ſzácowáli áż ſie muſiał wykupić. Sycy=

liyſcy gdy ſie o im dowiedzyeli/ s pocżćiwoſcią go do

Rzymá poſłáli/ á nád żeglarzmi ſie tego łotroſtwá pom=

śćili. Tám będąc mśćił ſie nád niektoremi co z bitwy

vciekáli. Oni vchodząc iego ſrogośći otruli go/ tám ſcho

wan przed kościołem s. Piotrá/ gdzie zową Párádizum.

Onus wtory rodem z Rzymá/ był Papieżem rok y ſześć

10:

mieſięcy. Ten ſie miernie obchodził/ żadnemu ſie nie ſprzykrzył zá ten

11:

cżás/ á dobrocią vchodził trudnośći.

12:

Onifácyus ſiodmy był Papieżem ſześć mieſięcy y dwána=

13:

ſcie dni/ ten iákoż dzyurą wſzedł ná ten ſtolec/ tákże też pocżynał/ y ſzko

14:

dá mu było tego imieniá/ lepiey było Malifácyntus. Abowiem gdy o=

15:

bacżył iż k niemu wſzyſcy nie mieli chući dla iego łotrowſkich obycżáiow/ vciekł

16:

do Konſtántynopolá pobrawſzy wielkie ſkárby s kościołá Piotrá s. Vtráći=

17:

wſzy to/ przyſzedł záſię zá pomocą złych ludzi/ dał wyłupić iednemu Kárdyna=

18:

łowi ocży/ co mu był ná odpor. Potym rychło hániebnie zábit niewiedzyeć

19:

od kogo.

20:

Enedyktus ſiodmy rodem z Rzymá/ był Papieżem ośḿ

21:

lat y pięć mieſięcy. Ten cżáſu Othoná trzeciego był wiele roſterkow w

22:

mieſcie vśmierzył á záhámował/ Synod vſtáwił/ ná ktorym záſię Bi=

23:

ſkupá Arnolfá od Gibertá Fráncuſkiego wypędzonego przyzwał/ Nikromán=

24:

tá heretyká potępiwſzy ná śmierć ſkazał.

25:

An piętnaſty był Papieżem mieſięcy ośḿ/ potym od Rzy=

26:

mian poiman/ ná Káſtrum Anieli wſádzon y vmárł.

27:

An ſzeſnaſty był Papieżem cżtery mieſiące/ ten pocżął ko=

28:

ścielne dobrá przyiacielom rozdawáć krewnym/ powſtali nań poſpoli=

29:

ty człowiek/ á ták go trućiną zábili.

30:

An ſiedmnaſty był ná ſtolcu Papieſkim dzyeſięć lat y ſześć

31:

mieſięcy/ then był cżłowiek vcżony/ á w Rycerſkich rzecżach biegły/

32:

wſzákże nie był bez trudnośći/ ábowiem Kreſcencyus ktory ſie dzyáłał

33:

krolem Rzymſkim/

Kreſcencius.

poimał go y poſłał do Etruryey. Obacżywſzy Kreſcency=

34:

us iż źle vdzyáłał/ poſłał poń iego przyiaciele proſząc áby przyiechał/ ktorzy go

35:

s pocżćiwoſcią przyprowádzili/ á Kreſcencyus go przeprośił/ iecháłáſtá obá

36:

przećiw Othonowi Ceſárzowi.

37:

Látá od národzenia Páńskiego 984.

38:

Tho trzeći/ rzecżony Mirabilia mundi/ to ieſt/ dziw grafika

39:

ſwiátá/ iż ták rad mowił. Będąc młody po

40:

oycowey śmierći/ był dan w opiekę Henry=

41:

kowi Báworſkiemu kſiążęciu/ ktory iego

42:

páńſtwá pocżął przywłaſzcżáć ſobie/ ábo=

43:

wiem korzyśćił w Ceſárſtwie. Rzymiánie też niektorzy y

44:

Kreſcentyná Ráycę Rzymſkiego chcieli wybráć/ áby tym

45:

obycżáiem záſię przyſzedł ſtolec Ceſárſtwá do Włoch.

46:

Obacżywſzy to Niemcy/ wzyęli go od Henryká s przy=

47:

zwoleniem Benedyktá Papieżá/ Ceſárzem vcżynili/ po=

48:

tym ſkroćił Fráncuzy y Kreſcencyuſá obieśił/

Kreſcencius O=
bieſzon

ktory ſie cżynił krolem Rzym=

49:

ſkim/ y Papieżá inſzego Greká Ianá przećiw Ceſárſkiemu Gregoryuſowi vcży=

Gg 3	nił/ ktorego

strona: 175v

Kſięgi wtore

nił/ ktorego on ſam obrał z domu kſiążąt Sáſkich krewnego ſwego. A s they

przycżyny Włochowie nań powſtáli/ iż on beſpiecżnie w Rzymie nie mogł mie=

ſzkáć/ wyiechał do Niemiec/ wſzákże nie mogł Włoſkiey chytrośći vść/ ábo=

wiem żoná Kreſcencyuſowá przenáięłá iż go otruto. Przed tym niżli vmárł/

chcąc zábieżeć temu iákoby elekcye/

Elekcie.

to ieſt/ wybieránia Ceſárſtwá Rzymſkiego

były w ſwey mocy á ſtałośći bez wſzelákich trudnośći/ iáko przed tym bywáły/

vcżynił Syem ná gránicach Włoſkich/ ták ná duchowne iáko ná ſwieckie pány/

áby ten máieſtat Ceſárſki iednoſtáynie był podawan od náznácżonych perſon/

nie według krewnośći/ áni żadnym práwem ták przyrodzonym iáko nabytym/

10:

ále ktoryby ſie im godny być zdał z domu kſiążąt rzeſze Niemieckiey. Abowim

11:

to dobrze rozumiał/ iż Fránkowie tákież Włoſzy o tym myſlili/ iákoby ie záſię

12:

do ſiebie przenieſli. ∴ ∴ ∴

13:

Ktorzy Ceſárzá wybieráią.

14:

Apirwey Elektorowie/ to ieſt/ wybráńcy ná wybieránie Ceſárſtwá ſą po=

15:

ſtanowieni z duchownych oſob trzey Arcybiſkupowie/ Mogutyńſki/ Koleń

16:

ſki álbo Agrypińſki/ á Trewerſki.

Elektorowie/ to
ieſt/ Kerfierſto=
wie Ceſárſtwá.

K nim ſą záſię przydáni cżterzey Krfierſto=

17:

wie ſwieckie oſoby: Napirwey krol Cżeſki Podcżáſzy álbo Szynk (ná ten cżás

18:

ieſzcże nie był krolem krol Cżeſki) Woiewodá Ryńſki Podſtoli/ Márgrábiá z

19:

Brándeburku Komornik/ Sáſkie kſiążę Miecżnik.

20:

¶ Ieſt wypiſánie około tego ſzyroce w Niemieckich hiſtoryach/ przecż ine mo

21:

cnieyſze kſiążętá ná to nie ſą wybráne/ iáko Báworſkie/ Szwabſkie/ Duńſkie/

22:

y inych wiele opuśćili známienitſzych/ ia to ná ten cżás opuſzcżę/ tylko krotko

23:

powiedam/ iż ći ná then cżás powolnieyſzy Ceſárzowi byli/ á ſnadź y krewni.

24:

Ten to Ceſarz Otho trzeći ieździł do Gniezná náwiedzáć grob s. Woyciechá.

Otho trzeći ná=
wiedzał s. Woy=
ciechá grob.

25:

Rzegorz piąty rodem s Sáſkiey zyemie/ Brunno przed grafika

26:

tym rzecżony/ był Papieżem dwie lecie y pięć

27:

mieſięcy. Tego to Ceſarz Otho iáko krewnego

28:

ná ten ſtolec dał/ przećiw ktoremu Kreſcencyus Rzym=

29:

ſki powſtał/ rozmáicie go przeſládował/ ták iż vciekł zá=

30:

ſię do Niemiec/ á ná iego mieyſce wſádził Ianá Biſku=

31:

pá s Plácencyey pieniężnego á chytrego. A gdy rozumie=

32:

li iż Otho Ceſarz miał przyiecháć/ záwárli ſie ná páła=

33:

cu Hádryaná niegdy Ceſárzá (dziś gi zową Kreſcency=

34:

ow) Ale Ceſárz dobywſzy ich/ Kreſcentyná obieśił/ Ia

35:

ná Papieżá ściął/ ktory iedno był dzyeſięć mieſięcy Papieżem/ á Grzegorzá zá=

36:

ſię ná ſwoy ſtolec wſádził. Ten to Grzegorz dał práwo s ſwego ſtolcá ná poda

37:

wánie Ceſárſtwá Krfierſtom Niemieckim.

38:

Ylweſter wtory/ Papież/ cżárnokſiężnik/ then będąc mni=grafika

39:

chem wyſzedł s klaſztorá/ vcżył ſie w Hiſzpániey/

40:

gdzye ſie sſtał vcżonym Doktorem/ był pedágo=

41:

giem Othonowym y Robertá krolá Fráncuſkiego/ ći mu

42:

dáli biſkupſtwo w Ráwennacie/ áż Papieżem zoſtał s

43:

cżártowſkiey náuki. Będąc Papieżem/ pytał cżártá dłu

44:

goli będzie Papieżem. Powiedzyał/ ſkoro mſzą odecżcieſz

45:

w Ieruzálem. Po cżterzech leciech cżćił mſzą v ſwiętego

46:

krzyżá gdzye zową Ieruzálem/ ſkoro po mſzy wpadł w

47:

niemoc/ obacżył śmierć ſwoię/ wezwał k ſobie Kárdyna

48:

łow/ ſpowiedał ſie im/ iż on co cżynił/ wſzytko s cżártowſkiey náuki/ y obiecał

49:

ſie im w towárzyſtwo po śmierći/ roſkázał Kárdynałom/ áby ſkoro vmrze/ ie=

50:

go ciáło w kęſy zrąbáli á włożyli ná woz/ á gdzye z nim poydzye ſam woz áby zá

51:

nim ſzli/ á gdzye ſtánie áby go tám pochowáli. Tákże vcżynili/ y byli pilni tego

áż woz przy=

strona: 176

Wiek ſzoſty.

Liſt 176

áż woz przyſzedł z iego ciáłem sſiekánym do Látheraná kościołá/ gdzye ſwięći

mężowie leżą. Ieſt znák Boſki/ iż nie máſz thák wielkiego grzechu ná ſwiecie/

ktorego Pan Bog nie odpuśći/ gdy ſie mu kto z niego winien dawa.

An dzyewiętnaſty był Papieżem pięć mieſięcy/ dla iego

krotkośći nie máſz o nim co piſáć. Vſtáwił zaduſzny dzyeń obchodzić

názáiutrz po wſzech ſwiętych. Thego cżáſu Komety były wielkie ná

głod á ná mor.

An dwudzyeſty był Papieżem cżterzy látá y cżterzy mieſią=

ce/ ná pokoy á ná leniſtwo ſie vdał/ dla cżego nie máſz o nim co piſać.

10:

Ergius cżwarty rodem z Rzymá/ był Papieżem dwie le=

11:

cie y ſześć mieſięcy/ ſwiętego żywotá v ludzi/ wdzyęcżny y mierny/ ku

12:

Bogu wſzytek ſwoy vmyſł obroćił/ ták vpádłe rzecży záſię znapráwiał/

13:

krole y kſiążętá niezgodne poiednał/ s ktorymi Sáráceny s Sycyliey wygnał/

14:

vbogie ludzi zbożym zákłádał/ bo był tego cżáſu bárzo wielki głod. Gdy v=

15:

márł/ lud poſpolity płákał go iáko oycá/ w kościele ſwiętego Piotrá vcżći=

16:

wie pochowan.

17:

Látá od národzenia Páná Kryſtuſá 1003.

18:

Enrykus wtory/ rzecżony Klaudus/ trzećinaſty Ce=

19:

ſarz Niemiecki/ ten napirwſzy od Krfierſtow ieſt wybran ná Ce

20:

ſárſtwo Rzymſkie/ z domu Báworſkich kſiążąt/ á koronowan w

21:

Rzymie od Benedyktá Papieżá. Pánował lat xxij/ ſmyſlny y ſzcżę

22:

ſliwy/ ták w Rycerſkich rzecżach iáko y w inych ſpráwach/ Sárá=

23:

ceny z Włoch wypędził/ Węgry ku Krześćiáńſkiey wierze przywiodł/ á ſwięte=

24:

mu Stephánowi krolowi ich ſioſtrę dał zá małżonkę. Biſkupſtwo Bámbor=

25:

ſkie záłożył y nádał/ gdzye po śmierći kazał ſie ſchowáć. Bitwę theż zwiodł s

26:

Polſkim krolem Boleſłá:chabrym/ poráźił go Boleſław áż vciekł/ á wżdy Cze

27:

chowie nápiſáli w Kroniki ſwoie/ áby w then cżás krol Polſki był poiman od

28:

Niemcow/ przez nieopátrzność ich/ muſieli go wykupowáć/ cżego żadni ini nie

29:

piſáli. A iáko piſzą/ żeby nád iego grobem cudá były/ ábowiem znák ſwiąto=

30:

bliwośći iego był/ iż z żoną Symágundą

Symágundá.

w dzyewicżym ſtanie mieſzkał zá ży=

31:

wotá ſwoiego. grafika

32:

Enedyktus oſmy był Papieżem dwie lecie y dwá mieſią=

33:

cá/ ktory zá Henryká był ſpokoiem/ ále potym od

34:

poſpolſtwá wypędzon dla ie^o łákomſtwá/ wſzák=

35:

że potym przez zgodę przywrocon/ rychło potym vmárł/

36:

o ktorym piſzą iż ſie vkazał iednmu Biſkupowi ná cżár

37:

nym koniu ieżdząc/ ktory go ſpytał cżemu ták po śmier=

38:

ći ieździ/ odpowiedzyał: ieſtem o łákomſtwo potępion/

39:

á ták cię proſzę idź á wyymi ná tym mieyſcu moie ſkarby

40:

á rozday przebog vbogim/ á ſnadź ſie ieſzcże Pan Bog

41:

nádemną zmiłuie/ ktory ſzedł á powiedał to.

42:

Látá od národzenia Páńskiego 1025.

43:

Onrádus Fránkus wybran ná Ceſárſtwo/ á od Ianá

44:

Papieżá pomázan/ był ná Ceſárſtwie xv lat/ ſkroćił Erneſta kſią=

45:

żę Szwabſkie ktory ſie m przećiwił/ kroleſtwo Areláteńſkie záſię

46:

ku Ceſárſtwu przywiodł/ Longobárdy zwłaſzcżá/ Wenety podbił

47:

pod ſwe poſłuſzeńſtwo/ Węgry tákże y Dálmáty/ z Rzymiány wiel

Gg 4

kie walki

strona: 176v

Kſięgi wtore

kie walki wiodł o podawánie ſtolcá Papieſkiego. Od tego cżáſu napirwey ná=

znácżono Kárdynały/ ktorzyby mieli wybieráć Papieżá.

¶ Kárdinałow
naznácżenie ná
wibyeránie Pa=
pieżá.

An dwudzyeſty pirwſzy był dziewięć lat Papieżem/ ſyn to

był Grzegorzá Portueńſkiego Biſkupá/ nie był ieſzcże duchownym/

przeto ſie nań Rzymiánie burzyli/ ále był w dobrey obronie v Konrá=

da Ceſárzá/ wſzákże potym był dobrego á chwálebnego żywotá.

Enedyktus dzyewiąty rodem Tuſkus/ był ná Pápieſtwie

dzyeſięć lat/ ále gdy go Rzymiánie obacżyli łákomego á nieucżonego y

niegodnego ná ten ſtolec/ wyrzućili go precż/ á ná iego mieyſce Ianá

10:

Sábińſkiego Biſkupá/ ktoremu imię dáli Sylweſter/ wybráli.

Silweſter Pa=
pież podrzucom.

A gdy ten był

11:

xlix dni/ też go wypędzili zá iego złym záchowániem/ á Benedyktowi záſię dáli.

12:

Benedykt widząc iż záſię ku pirwſzey niechući przychodzi/ przedał ſtolec Pa=

13:

pieſki Ianowi Archidyakonowi ſwiętego Ianá ad portam latinam/ ktoremu

14:

imię odmieniono á wezwano Grzegorz.

15:

Rzegorz ſzoſty był ná ſtolcu Papieſkim/ ná ktorym ſie=

16:

dzyał dwie lecie y trzy mieſiące. A gdy go obacżóno być odſzcżepień=

17:

cem/ zrzucono go też. A thák Ceſarż Henryk vcżyniwſzy Synod/ od

18:

wſzytkich trzech kazał oddalić then ſtolec Papieſki/ á Klimuntowi wtoremu

19:

Bárbierſkiemu biſkupowi roſkazał ie dáć/

Clemens Papá.

ná ktorym ſie pocżął dobrze ſprá=

20:

wowáć/ ále nie był żyw iedno dzyewięć mieſięcy. Piſzą żeby gi przeto ſtruto

21:

iż był Niemiec.

22:

Amázus wtory z Báwor rodem/ wiechał gwałtownie

23:

ná ſtolec bez elekcyey/ theż iedno dwádzyeściá y trzy dni ná nim

24:

był/ áż vmárł przez trućinę. grafika

25:

Eo dzyewiąty z Niemiec był ná Papie=

26:

ſtwie trzy látá y dwá mieſiące/ s Ceſárſkiego dá=

27:

nia/ ktory gdy iechał przez miáſto rzecżone We=

28:

zuncyum w Rzymie w Papieſkim odzyeniu/ záſtápili mu

29:

Opát s Kluniaku á Hildebrándus mnich s Seny/ rzekli

30:

mu: Cżemu łotrze śmieſz ieździć w Papieſkim odzyeniu/

31:

gdyś nie od tych wybran ktorzy wybieráią tákie. Ktory

32:

sſiadł s koniá á pielgrzymſkie odzyenie ná ſię włożył ſło=

33:

żywſzy Papieſkie/ ſzedł do Kárdynáłow iżby mu odpu=

34:

śćili tę winę mowiąc/ że to vcżynił s ſwey nieopátrznośći/ á prośił ich áby ry=

35:

chło dáli komu inemu/ áby przez moy błąd á grzech kościoł Boży puſto bez

36:

ſprawce ſwego nie ſtał. Oni bacżąc iego powolność/ wymowę/ náukę/ y ro=

37:

zum/ dáli mu wnet ſámi ten ſtolec Papieſki/ dáli mu też imię Leo dzyewiąty/ á

38:

pirwey go zwano Báwonus.

Báwonus.

Ná ktorym ſie ſpráwował cnotliwie iáko ná mę=

39:

żá ſwiętego zależáło/ y kſiąg wiele popiſał przećiw kácerzom.

40:

Iktor wtory z Niemiec/ był Papieżem dwie lecie y mie=

41:

ſięcy trzy y dni cżternaſcie. Ten z wolą wſzytkich wybrán ná ten ſto=

42:

lec/ ktory wnet vcżynił Syem álbo Synod we Florencyey/ gdzye wſzy=

43:

tki heretyki álbo ty ktorzy wyſtępowáli s ſwey miáry karał/ y ich doſtoieńſtwá

44:

oddalał/ támże też potym vmárł.

45:

Látá Páńskiego 1040.

46:

Enrykus trzeći/ rzecżony Niger/ to ieſt cżárny/ od

47:

Elektorow wybrány/ ktory był ná ſtolcu Ceſárſkim xvij lat/ ini

48:

piſzą xlviij. Tego pomázał Papież Nykolaus wtory ná Ceſárſtwo/

á dla tego

strona: 177

Wiek ſzoſty.

Liſt 177

grafika

á dla tego iego dobrodzyeyſtwá/ powściągał ſie zá żywo=

tá iego ná ſtolec Papieſki miotáć/ áż po śmierći iego vży=

wáli z nim Papieżowie wielkich trudnośći/ zwłaſzcżá A=

lexánder/ Gregorius/ ktorego klęli/ á on tym gorſzy był

ná nie/ Papieżá Grzegorzá obległ/ áż w grobie Ceſárzá

Adryaná vleżał/ á to wſzytko o podawánie ſtolca Papie=

ſkiego cżynił/

Roſterki o poda=
wánie ſtolcá Pa
pieſkiego.

ábowiem dawał Klementá odſzcżepieńcá

Ceſarz ná Papieſtwo/ ktorego oni niechcieli przyiąć. Bę=

dąc ták wielkim nieprzyiacielem duchownym/ vchodziłá go Ceſárzowa Agnie=

10:

ſzká/ iż ſwoy gniew vmiárkował przećiw im/ y s Papieżem go ziednáłá v Mán=

11:

tue miáſtá/ gdzye Ceſarz zá pokutę trzy dni boſymi nogámi ſtał ná ledzye/ á Pa

12:

pież go od klątwy rozgrzeſzył/ wſzákże nie mogł przeſtáć ſwoiego okrucieńſtwá

13:

thák z duchownymi iáko s ſwieckimi. Náoſtátek s ſynem młodſzym bitwę zá=

14:

cżął/ ktory go poráźił/ á s tey poraſzki wpadł w roſpácż/ w ktorey vmárł/ po=

15:

grzebion w Spirze. Tego Niemcy w ſwe kroniki nie piſáli.

16:

Tefánus dzyewiąty Káſyneńſki Opát/ był ná Papieſtwie

17:

cżterzy mieſiące/ dla krotkośći wieku iego nie máſz o nim co piſáć/ tylko

18:

prácował ſie iákoby kościoł Medyoláńſki (ktory iuż był ná dwie ście

19:

lat odſtąpił od Rzymá) záſię ku poſłuſzeńſtwu Rzymſkiemu przywiodł.

20:

Enedyktus dzyeſiąty rodem s Kámpániey był Papie=

21:

żem ośḿ mieſięcy/ ále iż nierządnie wſzedł ná ten ſtolec iedno przez dá=

22:

ry/ przetho go z niego zrzućili/ iż záſię ſzedł do Welitrow gdzye był

23:

Biſkupem.

24:

Ykolaus wtory rodem s Sábándyey/ Gerárdus przed

25:

tym rzecżony/ tego w Senie wybráli Kárdynałowie y Biſkupi Papie=

26:

żem/ ná ktorym był trzy látá. Ten vcżynił Synod/ ná ktorym vſtáwił/

27:

áby żadny láik ták Ceſarz iáko ini ſwieccy nie mieli żadnego głoſu podawáć Pa

28:

pieżá. Ná tym też Synodzye potępił ſektę Berengáryowę/ gdzye ſie tám záſię

29:

Berengáryus ná dobrą drogę náwroćił.

30:

Lexender wtory rodem z Medyolanu/ był Papieżem dwie grafika

31:

lecie y ſześć mieſięcy/ ten miał trudnośći doſyć/ á=

32:

bowiem powſtáli z Lombárdyey biſkupowie prze=

33:

ćiw iemu mowiąc/ iż nie ma z inąd być Papież iedno z

34:

biſkupſtw Lombárdſkich (bo Alexender był biſkupem

35:

Loceńſkim) ná co też mieli Ceſárzá po ſobie. Y wybráli

36:

inego Papieżá Kádoluſá/ ktory zebrał woyſko przećiw

37:

Alexendrowi/ potráćili wielki lud miedzy ſobą/ áż zá po

38:

mocą kſiążąt Othoná Medyoláńſkie^o á Gotfredá Nor=

39:

tmáńſkiego Kádolus zwyciężon.

Kádolus papież
podrzucony.

Ten to Alexender Hen

40:

ryká Ceſárzá o gwałty kościelne klął/ iákom pirwey piſał. Vſtáwił wiele praw

41:

potrzebnych kościołowi Rzymſkiemu/ vſtáwił theż áby klęty nie miał mocy

42:

drugiego kląć. Kápłan cudzołożny álbo wyſtępny święćić áni mſzey mieć nie

43:

może/ á ći coby go ſłucháli/ w tákim grzechu ſą iáko y on/ ieſli co nań wiedzą/

44:

y wiele inych rzecży vſtáwił.

45:

Rzegorz ſiodmy/ Papież/ mnich/ przed tym Hildebrá=

46:

dus wezwány/ Etruſkus/ z miáſtá Seny rodem/ był lat ná tym ſtolcu

47:

dwánaſcie y mieſiąc ieden/ był vcżony/ roſtropny/ á niećirpliwy/ prze=

48:

ćiw odſzcżepieńcom á gwałtownikom kościelnym bárzo ſie záſtáwiał. Ceſárzá

49:

Henryká vpominał áby ſie nie dał przez dáry zwodzić/ á kościelnych przełożo=

50:

nych niegodnych zá pieniądze nie vſtáwiał. Gilbertus Arcybiſkup Ráwenátſki

podwiodł nań

strona: 177v

Kſięgi wtore

grafika

podwiodł nań Cyncyuſá ſyná Hetmáná Rzymſkiego/ á=

by go poimał á Ceſárzowi przynioſł.

Cincius Rzim=
ſki.

Cyncyus vpátrzy=

wſzy cżás w nocy Bożego národzenia gdy miał mſzą/ rzu=

ćił ſie nań y wzyął go y wſádził do iedney wieże. Rzymiá

nie obacżywſzy/ rzućili ſie s poſpolitym ludem ná dwor

Cyncyuſá/ zborzyli z gruntu wieżę/ dobyli biſkupá/ á Cyn

cyus vciekł do Niemiec do Ceſárzá Henryká. Papież

Grzegorz potym dał klątwę ná Ceſárzá/ Gilbertá/ y

Cyncyuſá/ o zgwałcenie kościołá/ ktore potym Máchtyl=

10:

dys Grábina niewiáſtá roſtropna ziednáłá/ á ná iey prośbę papież odpuśćił y

11:

rozgrzeſzył wſzytki. Ten to Grzegorz vſtáwił w Niemcech iż żon kápłáni nie

12:

máią.

Bezżeńſtwo vſtá
wił.

Ten też vſtáwił w ſoboty mięſá nie iadáć/ y wiele inych rzecży vſtáwił.

13:

Náoſtátek Ceſarz Henryk złamał pokoy/ iechał do Rzymá/ obległ Papieżá/

14:

ktory gdy vciekł/ w Sáleryum vmárł/ ná iego mieyſce Gilbertá vſtáwił/ ále

15:

go Rzymiánie niechcieli przyiąć/ ſkąd byly potym miedzy nimi wielkie roſter=

16:

ki á walki.

17:

Iktor trzeći był Papieżem rok y cżterzy mieſiące/ ktory

18:

wnet przećiw Gilbertowi podrzuconemu Papieżowi powſtał/ dla

19:

cżego ná ſię Henryká Ceſárzá pobudził/ tákże go otruto w piciu s ſtro

20:

ny Henryká Ceſárzá. grafika

21:

Rban wtory/ Odo przed tym rzecżo=

22:

ny/ Opát s Kluniaku/ był ná Papieſkim ſtolcu

23:

trzynaſcie lat y cżterzy mieſiące/ ktory y przykłá=

24:

dem/ náukę/ y vſtáwą/ wſzytek kościoł Krześćiáńſki o=

25:

świećił. Vſtáwił Synod ná biſkupy/ ná ktorym potwir=

26:

dził klątwy Grzegorzá Papieżá przećiw Gilbertowi y

27:

Henrykowi o podawánie niegodnym tego ſtolcá. Drugi

28:

Synod vſtáwił/ ná ktorym poſtánowił wypráwę do Ie=

29:

ruzálem przećiw Sárácenom/

¶ Wypráwá do
Yeruzálem.

ku ktorey wiele krolow y kſiążąt námowił/ iż ſie

30:

zebráło prętko trzydzyeśći tyſięcy ludzi/ miedzy ktorymi z iego ſtrony było krzy=

31:

żakow xxx tyſiąc. Vſtáwił też áby záſię Lewite álbo Dyakoni mieli żony/ vſtá=

32:

wił też áby żadny duchowny nie był święcon/ ktory nie ma właſnego Tytułu/

33:

y wiele inych rzecży dobrych vſtáwił. grafika

34:

Aſchalis wtory z Włoch rodem/ był Pa

35:

pieżem xviij lat y pięć mieſięcy/ ten będąc mni=

36:

chem/ przeźdzyęki wybran ná ſtolec Papieſki.

37:

Chcąc pokoy kościołowi vcżynić/ zebrał woyſko przećiw

38:

Gilbertowi podrzuconemu Papieżowi/ ktory Gilber=

39:

tus s przeſtráchu vmárł. Potym vcżyniwſzy ſynod/ przy=

40:

wiodł gwałtem záſię miáſtá ku Rzymſkiemu poſłuſzeń=

41:

ſtwu w Emiliey/ ktore ſą: Plácencya/ Pármá/ Muty=

42:

ná/ Bononia/ ábowiem ſie były obroćiły do Arcybiſku=

43:

pá Ráwenátſkiego. Potym poiman od Henryká cżwartego Ceſárzá y s Kárdy

44:

nały/ iż niechciał święćić biſkupow odſzcżepieńcow według iego woley/ gdzye

45:

go niechciał puśćić áż ie muſiał poświęćić/ y ſámego Ceſárzá znowu pomázał.

46:

A gdy Ceſarz viechał/ vcżynił Syem álbo Synod v Láteranu/ gdzye záſię od=

47:

wołał wſzytki ſwe ordynácyie/ ktore przeźdzyęki Ceſárzowi k woli muſiał cży=

48:

nić/ vmárł w Rzymie/ pogrzebion w kościele Konſtáncyaná.

49:

O niewieście roskoſzney.

Roku

strona: 178

Wiek ſzoſty.

Liſt 178

Oku 1060/ Dominik xxxiiij Kſiążę Weneckie/

Domnik kſiążę
Weneckie.

miał zá

małżonkę ſioſtrę Niceforá Ceſárzá Greckiego/ ták bárzo cudną

y ták roſkoſzną/ iż to zá ieden dziw Hiſtorykowie piſzą. Abowiem

ták byłá chędoga y thák roſkoſzna/ iż nigdy ſie proſtą wodą nie v=

mywáłá/ iedno iey muſieli z roſy wodę zbieráć/ ktorą ſie w ſubtyl=

nie vdzyáłáney łáźni myłá/ rozmáitych zyoł w nię nákładſzy dla roſkoſzney wo=

niey. Potráwy iey bywáły w drobne kęſy sſiekáne/ ktorych żadny áni ſámá rę=

kę gołą nie dotykali/ iedno miáłá złote cewki ktoremi potráwy tákież picie sſá=

łá. Tákież łożnicá iey byłá/ iż Sálomoná ſámego w tym przewyſzſzáłá/ ktory z

10:

Libáńſkich Cedrow roſkoſzy miewał. Náoſtátek z Bożego dopuſzcżenia thák

11:

śmierdzyáłá/ nie tylko ſámá/ ále y iey gmáchy/ y ſzáty/ y gdzye ſie obroćilá/ iż ża=

12:

dny ſługá nie mogł przy niey wytrwáć/ w tym ſmrodzye vmárłá.

13:

Rozdzyał ſzeſnaſty/ o dobyciu Ieruzálem.

14:

Dy náſtáli ſłábi á máło godni Ceſárzowie Grec=

15:

cy álbo Konſtántynopolſcy po Herákliuſie w Konſtántyno=

16:

polu/ zwłaſzcżá po rozerwániu Grekow od Włoch/ ſtráćili

17:

zyemię Zydowſką z miáſtem Ieruzálem przez niedbáłość ſwo=

18:

ię/

¶ Dobyćie Ie=
ruzálem.

do Sárácenow/ wſzákże Sáráceni grob Páńſki w cáłośći

19:

chowáli dla pielgrzymow/ ále więcey dla ſwoiego pożytku. A

20:

ták látá 1099/ cżáſu Ceſárzá Henryká cżwartego/ á Vrbáná wtorego Papie=

21:

żá/ zebráło ſie wiele kſiążąt z Niemiec/ z Włoch/ s Fráncyey/ y z inąd z wielkim

22:

ludem przećiw Sárácenom/ ktorzy ſie w Syryey ná ten cżás zmocnili/ Ieruzá=

23:

lem s przyległemi páńſtwy opánowáli. Miedzy ktorymi był nawyſzſzym Het=

24:

mánem Gottifredus Lotáringiyſkie kſiążę/ potym Hugo krolá Fráncuſkiego

25:

brát/ Ráymundus/ Robertowie dwá/ ieden Flándeyſki Grábiá/ drugi z Nor

26:

mándyey/ Othus Medyoláńſkie kſiążę/ Boemundus krolá Apulſkiego brát/ á

27:

Genuenſes/ ktorzy mieli s ſobą xl Tryremos/ to ieſt/ okrętow średnich ku po=

28:

mocy. Witalis Micháel kſiążę Weneckie też ſyná ſwego wodą ku pomocy po=

29:

ſłał/ też biſkupow y krzyżakow było wiele/ nád ktorymi był porucżnikiem od

30:

Papieżá Adámárus biſkup w Rycerſkich rzecżach biegły/ ktorzy iednoſtáyną

31:

chucią ſzli do Ieruzálem/ iedni wodą drudzy zyemią/ ze wſzytkich kráin Euro=

32:

py/ ták iż to zá ieden dziw było ſkąd ſie ták wielki lud prętko zebrał/ ktorych by=

33:

ło trzy ſtá tyſiąc policżonych/ okrom tych co ich káżdey godziny przybywáło. A

34:

gdy mocnie á ſtale obegnáli Ieruzálem/ zwiedli bitwę s Sáráceny/ ktorey zá

35:

Bożą pomocą wygráli/ y Kálifuſá zábili krolá Sáráceńſkiego/

Kálifus.

ktory ná then

36:

cżás był mocny w Syryey y w Aſyryey/ Ieruzálem zá trzećim ſzturmem wzyęli

37:

bez żadney ſzkody zá ſpráwą Gottifredową/

Ieruzálem do=
byto.

ktore byli przed piącią ſet lat Sá=

38:

ráceni wzyęli/ tám wielką rádoſcią á nábożeńſtwem pocżćiwie grob Páná Kry

39:

ſtuſá ozdobili á ochędożyli/ y pocżćiwość wyrządzáli iáko ſie godziło thákiemu

40:

mieyſcu. Tákież kościoł Sálomonow ktory byli Sáráceni ku ſproſnemu mie=

41:

ſzkániu obroćili. Też Antyochia tego roku wzyętá pod Ormiány od Boeundá

42:

ſyná Robertowego kſiążęciá Apuliyſkiego/ ábowiem tám wiele Krześćiánow

43:

było/ ktorzy mu ktemu pomogli. Tám w tym mieſcie náſzy doſtáli (bo tám pir=

44:

wey s. Piotr miáł ſtolec niżli w Rzymie) włocżnie/ ktorą był Rycerz otworzył

45:

bok Pánu Kryſtuſowi ná krzyżu/ ktorą włocżnię przed woyſkiem nieſli gdy ſie

46:

s Korboną Ormiáńſkim krolem mieli potykáć/ tám mu ſto tyſiąc ludu poráźi=

47:

li. Po tey wielebney poraſzce wſzyſcy iednoſtáynemi głoſy wołáli/ áby był Got=

48:

tifredus krolem Ierozolimſkim wybran/ gdzye to vcżynili/ ále ſie on s tego dłu=

49:

go wymáwiał/ mowiąc ſie być niegodnym ná tym mieyſcu krolowáć/ wſzákże

50:

cżyniąc wſzytkim k woli/ powiedzyał: poſługę y tytuł kroleſtwá wezmę/ ále ko=

rony nie we=

strona: 178v

Kſięgi wtore

rony nie wezmę/ ábowiem náſz odkupiciel thu ćirniową nośił/ á iabych miał

(proch iego będąc) złotą nośić/ Boże tego nie day.

Ottifredus pirwſzy krol Ierozolimſki/ dobywſzy Ieru=grafika

zálem iákom nápiſał/ ciągnął przećiw Klimun=

towi kſiążęciu Bábilońſkiemu/ ktorego poráźił

y zábił ſámego v Aſzkálonu miáſtá/ ktorego theż dobył/

gdzye tám ſkárbow ták wiele nábrał/ iż ledwa ich było

ták wiele we wſzytkiey Europie. Támże wzyął Iopen y

Romulany miáſtá/ v Dámáſzku Sáráceny poráźił/ á An

10:

tyochiey/ Mezopotámiey/ y Syryey wſzythkiey dobył.

11:

Wielkiego ſzcżęſcia z brácią ſwoią ten ſwięty krol od Bo

12:

gá vżywał/ wroćiwſzy ſie do Ieruzálem z wielką korzy=

13:

ſcią/ poſtánowił poſpolitą rzecż dobrze/ rozumiał żywot ſwoy być krotki z wiel=

14:

kich prac w trudnych kráinach/ náznácżył po ſobie ná ſwe mieyſce brátá Bál=

15:

duiná/ ſam wnet zięt febrą okrutną s prac/ vmárł/ támże w Ieruzálem s płá=

16:

cżem wielkim poſpolitego ludu pogrzebion/ był tám rok y dwánaſcie dni ná

17:

Ierozolimſkim kroleſtwie.

18:

Alduinus wtory Ierozolimſki Gottifredow brát/ był

19:

lat ośḿnaſcie ná kroleſtwie. Zá niego zebráli ſie Sáráceni ze wſzytkiey

20:

Azyey Ieruzálem záſię doſtáwáć/ przećiw ktorym Bálduinus ſie we=

21:

zbrał/ ále ſie mu ſzcżęſcie bráterſkie zmieniło/ poráżon/ ledwo ſam vciekł do Ie

22:

ruzálem. Boemundus poiman/ Burgundiyſkie kſiążętá pobići/ ále Boemun=

23:

dá Tánkretus wnuk wykupił. Potym zebrawſzy ſie znowu zá pomocą Iánu=

24:

enſow/ ktorzy wodney ſpráwie dobrze rozumieli/ wzyęli pod Sáráceny miáſtá

25:

známienite/

Yánuenſes mie=
ſzcżánie.

Akon/ Trypolim/ Cezáreám/ Gibelet/ ktore Máchometyſte dzyer

26:

żeli/ támże obruſá doſtáli/ ná ktorym Pan Kryſtus z Apoſtoły ſwoiemi wie=

27:

cżerzał/ koſztownie opráwnego.

28:

Alduinus wtory/ trzeći krol Ierozolimſki/ był krolem trzy

29:

naſcie lat. Ten poimał Gazym Turká/ Hetmáná máłey Azyey/ ktory

30:

byl poiechał dobywáć Ieruzálem. Też y Sędziaká z Dámáſzku poráźił/

31:

ále przyſzedł nań z mocą Báláách krol Pártorum/ to ieſt Tátarſki/ ogarnął go

32:

y poimał z iego pány/ potym ſie wykupił y wrocon do Ieruzálem/ záſię Rzecż=

33:

poſpolitą vpádłą nápráwił/ z Dámáſzku woiewodę poráźił/ tákież Aſzkáloni=

34:

táńſkiego krolá/ ktory przeſládował Krześćiány/ vmárł bez płodu/ iedno ie=

35:

dnę dzyewkę miał.

36:

Vlko cżwarty krol Ierozolimſki/ zyęć Bálduinow/ Grá=

37:

biá Andágáwen. Ten máiąc dwu ſynu w Rycerſkich rzecżach chutkie

38:

y biegłe/ ſtale Krześćiáńſkiey rzecży bronił á Turkom mocno odpie=

39:

rał/ ktorych wiele porażał in agro Perſico/ przeto ſie go Turcy bali/ poki był

40:

żyw/ żaden ſie oń nie śmiał pokuśić. Potym bieżąc zá Záiącem padł z nim koń/

41:

á s tego ſtłucżenia vmárł/ pánował iedennaſcie lat.

42:

Alduinus trzeći/ piąty krol Ierozolimſki/ po Fulku oycu

43:

ſwym ná kroleſtwo wſtąpił/ dobrze á fortunnie ſpráwował Rzecżpo=

44:

ſpolitą. Ták był ſkory á ſercá śmiáłego/ áż Turkow doieżdzał y porażał

45:

v Hierekontynos. Ten theż zá wypráwą Konrádową Aſzkáloná dobył y Ga=

46:

zám/ ktore opráwił á Rycerzom zeſzłym dał. Z Dámáſzku Hetmáná álbo Sę=

47:

dzyaká wielekroć pod ſáme mury mieyſkie gonił. Krolował lat xxiiij/ ná ſwo=

48:

ie mieyſce wſádził brátá Almeryká.

49:

Lmerykus ſzoſty krol Ierozolimſki/ brát Bálduinow/ ſta=

50:

ły á doſkonáłego ſercá mąż. Egiptowie gdy mu niechcieli płáćić trybu=

51:

tu vſtáwionego/ krol Ierozolimſki iechał ſwą mocą do Egiptu/ áby ich

zwoleńſtwo ſkro=

strona: 179

Wiek ſzoſty.

Liſt 179

grafika

zwoleńſtwo ſkroćił. Słyſząc to Egipcżycy/ wnet groble

roſkopáli y puśćili gwałtownie rzeki Nyluſowe/ y odno=

gi wſzytki wywárli ku kroleſtwu Zydowſkiemu. Krol wi=

dząc wody gwałtowne/ muſiał ſie wroćić ku domu z woy

ſkiem ſwym áby nie pływał. Tegoż cżáſu Nárádyn kſią=

żę Dámáſzku/ chcąc Egipt pod ſwą moc podbić/ Syrá=

cyná Hetmáná ſwego z wielkim ludem poſłał do Egiptu.

Słyſząc to Sultan Egiptá/ poſłał do Almeryká krolá

o pomoc/ obiecuiąc mu trybut wielki poſtąpić/ y wiecż=

10:

ne przymierze trzymáć. Syrácyn z woyſkiem Tureckim do Egiptu przyiechał/

11:

y Sultaná ktory przećiwko iemu iechał ná głowę poráźił/ y ſámego zábił/ po

12:

ktorego śmierći Swar Sultan zá krolá Egipſkiego wybran/ ktory dla boiáźni

13:

Syrácyná s krolem Almerykiem vgodę vdzyáłał. Tegoż cżáſu Nárádyn od

14:

Krześćiánow v miáſtá Trypolim poráżon. Chcąc ſie pomśćić ſzkod y lekkośći

15:

ſwych Nárádyn/ Krześćiáńſki zamek v Antyochiey obległ y dobył/ z wielkim

16:

Krześćiáńſkiey krwie roźlaniem. Słyſząc to Almeryk iż Nárádyn chciał opá=

17:

nowáć kroleſtwo Egipſkie/ iechał do Egiptu ná pomoc Sultanowi/ ktoremu

18:

Sultan dał cżterzy ſtá tyſięcy złotych we złocie/ áby nie odieżdzał z Egiptu áż=

19:

by przod álbo Syrácyná poráźił álbo z Egiptu wygnał. Stocżyli bitwę mie=

20:

dzy ſobą/ Almeryk Syrácynowe woyſko poráźił y roſproſzył. Ceſarz Konſtán=

21:

tynopolſki widząc kroleſtwo Egipſkie być w ſłábych rękach/ obawáiąc ſie áby

22:

nie przyſzło w nieprzyiacielſkie ręce/ nápráwił Almeryká krolá/ áby on złama=

23:

wſzy przymierze ktore miał s Sultanem/ Egipt pod ſwą moc podbił/ co tho

24:

wżdy było przećiwko ſumnieniu y vgodam. Almeryk w iechawſzy do Egiptu/

Federis violatio
multorum malo=
rum cauſa.

25:

obległ Peluzyum. Sultan gdy to vſłyſzał/ o pomoc poſłał do Nárádyná. Rad

26:

to vdzyáłał Nárádyn/ y wypráwił Syrácyná z wielkim woyſkiem do Egiptu.

27:

Almeryk dobywſzy Peluzym/ Alkáir obegnał. Sultan tego miáſtá obietni=

28:

cámi wielkiego trybutu Almeryká zádzierżał/ nie iżeby co dał/ tylko pomocy od

29:

Turkow ocżekawał/ dał wżdy ſto tyſięcy złotych/ toż Almeryk od Alkáiru od=

30:

iechał/ á ſłyſząc też iż Syrácyn z wielkim ludem ciągnie do Egiptu/ wroćił ſie

31:

do ſwego kroleſtwá. Syrácyn widząc pogodę ná ſwoie myſli/ Sultaná zábił/ y

32:

inego poſtánowił v Kálify ku wielkiey ſzkodzye Krześćiáńſkiey/ iednák nie dłu=

33:

go żyw był Syrácyn. Sáládyn ná to mieyſce wſtąpił/ mąż rozumu niepoſpoli=

34:

tego/ ktory do Kálify páná ſwego wſzedſzy zábił go/ y iego wſzytek narod wy=

35:

śćinał/ áby był y Sultanem y Kálifą. Widząc Krześćiáńſkie kſiążętá ſwe rze=

36:

cży/ bárzo złe/ Ceſárzowi Konſtántynpolſkiemu odpowiedzyeli. Ceſarz dał po=

37:

moc Almerykowi láta od Kryſtuſá 1171/ y oblegli Dámiátę/ ále potym odſtą=

38:

pili roku drugiego. Sáládyn oddawáiąc to Krześćiánom/ zebrawſzy lud nie=

39:

máły/ w kroleſtwo Ierozolimſkie wciągnął/ á wſzákoż ſzkodzić nie mogł.

40:

¶ Látá Bożego 1175/ Nárádyn wielki Krześćiánow przeſládowcá y nie=

41:

przyiaciel vmárł/ zoſtawiwſzy ſyná młodego/ vmárł theż potym y Alme=

42:

ryk/ krol Ierozolimſki.

43:

Alduin cżwarty/ ſiodmy krol Ierozolimſki/ po śmierći Al grafika

44:

meryká krolá Ierozolimſkiego á Nárádyná kſią=

45:

żęciá Dámáſzku/ Dámáſcenowie wezwáli Sálá=

46:

dyná Alkáirſkiego ku opiekániu dzyecięciá/ ktory opáno=

47:

wawſzy kroleſtwo Dámáſceńſkie/ Krześćiány wſzytkiby

48:

był wykorzenił/ by był nie wzyęt zá krolá Bálduinus ſyn

49:

Almerykow/ ále iż chory był/ przeto Ráymundus Grá=

50:

biá Trypolitáńſki opiekę przyiął/ y był Gubernatorem

51:

kroleſtwá Ierozolimſkiego. Sáládyn s Krześćiány cżę=

52:

ſte walki wiodł. Potym poſiadſzy wſzytkę Mezopotámią/

Hh	wroćiwſzy ſie

strona: 179v

Kſięgi wtore.

wroćiwſzy ſie do Celeſyryey/ wzyął ſláchetne á mocne miáſto Alápią.

Alápia.

Báldui=

nus widząc ſwe cięſzkie choroby/ vdzyáłał Gubernatorem kroleſtwá zyęciá ſwe

go Gwidoná/ potym ſwego ſieſtrzeńcá ná kroleſtwo koronował. Zony żadney

nie miał/ bo był bárzo trędowáty/ ále dwie ſieſtrze miał/ ktorą z nich Sybillę

dał Gwilelmowi Márſzałkowi Montyferaty/ s ktorym miáłá ſyná Bálduiná

piątego/ á drugą Ráymundowi Trypolitáńſkiemu. Ten Gwilelm będąc ná=

znácżonym krolem od Báldniná ſzurzego/ vmárł. Sybillá ſzłá zá drugiego mę=

żá Gwidoná Luzygnáńſkiego/ ktoremu Gwidonowi zyęciowi/ á Ráymundo=

wi Trypolitáńſkiemu drugiemu zyęciowi polecił Bálduin trędowáty ſwoiego

10:

ſieſtrzeńcá máłego/ tym obycżáiem/ áby ſie im opiekáli do lat/ á ſkoro doro=

11:

ście/ áby mu koronę ſpuśćili.

12:

Strácenie miáſtá Ieruzálem.

13:

Ybillin mąż Gwido/ odbił opiekę dzyecięciá Báldui=

14:

ná piątego Ráymunduſowi ſwakowi/ ktore dzyecię rychło potym

15:

vmárło. Sybillá mátká iego (iáko chytra) táiłá tego rok/ áż ſo=

16:

bie zwiodłá á zhołdowáłá przednie pány Krześciáńſkie/ iżby dáli

17:

głoſy ſwoie ná kroleſtwo Ierozolimſkie iey mężowi Gwidonowi/

18:

co vcżynili drudzy. Ráymund dowiedzyawſzy ſie tego/ był przećiwien Gwido=

19:

nowi/ á dla lepſzey obrony vciekł ſie do Zołdaná. Zołdan obiecał mu pomagáć.

20:

A gdy ſie nalepiey obádwá wyciągnęli/ wſkazał do obudwu áby ſie przezeń ie=

21:

dnáli/ á gdy ich iechał iednáć do Ieruzálem/ tám záſádził wielkie vffy Sárá=

22:

cenow/ ktorzy poimáli Gwidoná y miſtrzá zakonu Templáryow/ to ieſt/ Bo=

23:

żogrobſkich Rycerzow. A gdy obległ Ieruzálem/ przyſzłá tá niewolá ná nie/

24:

iż ſię muſieli poddáć/ wſzákże tym obycżáiem/ áby Gwidoná z miſtrzem puśćił.

25:

Vcżynił ták/ á tym obycżáiem z wielką żáłoſcią Krześćian wzyął miáſto Ie=

26:

ruzálem pod Krześćiány záſię/ ktorego Gottifredus z inymi Krześćiány był s

27:

trudnoſcią doſtał. Było w ręku Krześćiáńſkich lat lxxxviij/ áż do thego cżáſu

28:

1189/ zá Ceſárzá Fredryká Bárbároſy/ ktory był rychło przyiechał z wielkim

29:

ludem z drugimi kſiążęty rátowáć Krześćiánow/ á dobyć záſię Ieruzálem pod

30:

Sáládynem/ ále gdy był w Armeniey gorącem ſtrapion/ wiechał w rzekę s ko=

31:

niem/ vtonął.

Bárbároſá vto=
nął.

A tám go ſyn Frederyk pogrzebł w Tyrze. Myſlił w then cżás

32:

Sáládyn Krześćiánom záſię Ieruzálem puśćić/ ále widząc krole Rykárdá á

33:

Filipá być s ſobą niezgodliwe/ Ieruzálem przedſię trzymał á Krześćiány gár=

34:

dził. Filip precż ziechał. Tąż niezgodą y nienawiſcią y ini cżelnieyſzy ſámi mie=

35:

dzy ſobą cżynili/ Gwido krolem Cypriyſkim/ á Rychárdus krolem Ierozo=

36:

limſkim zoſtáli.

37:

¶ Látá od Páná Kryſtuſá 1193/ krol Angielſki poiman w Rákuſkiey zyemi/

38:

Ceſarz Henrykus ſzoſty krolá iętego kazał do ſiebie przywieść/ y przywiezyon

39:

y potym puſzcżon.

40:

¶ Tegoż cżáſu Gwido krol Cypriyſki vmárł/ kroleſtwo Emeryk brát iego

41:

wzyął. Vmárł też y Sáládyn kſiążę mocne/ śmiałe/ y forkunne/ ſynowie iego

42:

roźdzyelili páńſtwá/ Sáphádyn/ Syryą/ Merlin/ kroleſtwo Egipſkie wzyęli.

43:

Nowa wypráwá Krześćiánow do s. zyemie.

44:

O śmierći Sáládyná zebrawſzy ſie rzeſza Krześći=

45:

áńſka/ przyiecháli do ſwiętey zyemie złamawſzy przymierze ktore

46:

był vdzyáłał Rychárdus/ włośći niektorych dobyli. Ale vſłyſza=

47:

wſzy śmierć Ceſárzá Krześćiáńſkiego/ nic nie ſpráwiwſzy/ z wiel=

48:

ką ſzkodą Krześćiánow ktorzy tám mieſzkáli/ wroćili ſie do domu. Potym ro=

ku 1215/

strona: 180

Wiek ſzoſty.

Liſt 180

ku 1215/ w Rzymie vſtáwiono Koncylium o dobyciu zyemie ſwiętey. Puśćił

Papież krzyż po wſzytkich zyemiach Krześćiáńſkich/ áby były proceſye y modli=

twy etc. y zebrał ſie lud wielki/ Ceſarz/ kſiążętá/ y lud poſpolity. Iedno ſie woy

ſko do Syryey obroćiło/ drugie do Egiptu á Alexándryey. Látá od Kryſtu=

ſa 1220/ sſtáko ſie przymierze miedzy Sáráceny á Krześćiány. Látá od

Kryſtuſá 1248/ Fráncuzowie s krolem Ludowikiem do Egiptu przyiecha=

wſzy/ Dámiátę wzyęli/ á niefortunnie walki wiedli przećiwko Sultanowi.

Krol wpadł w ręce nieprzyiacielſkie/ muſiał Dámiátę puśćić/ potym Krze=

śćiánow oſtatek w Syryey wygłádzono. Látá 1336/ Sultan Bábilońſki

10:

polećił grob Páná Kryſtuſá w Ieruzálem mnichom Fráńćiſzkanom/ ktorych

11:

ośḿ mieſzkáło przy nim.

12:

Ołdan Egipſki y Ierozolimſki krol/ poráźiwſzy Emánuelá

13:

Ceſárzá Konſtántynopolſkiego/ wpadł w pychę/ ták iż ſie licżył być pá=

14:

nem wſzytkiey Azyey/ roſkazał po śmierći ſwoiey przed ſobą nieść ná drze=

15:

wcu ſztukę ſukná cżarnego/ á woźnemu wołáć mowiąc: Oto then pan wielki

16:

ktory chciał mieć wſzytek ſwiát/ nie doſtáło mu ſie nic/ iedno then kęs ſu=

17:

kná cżárnego.

18:

Rozdzyał ſiedmnaſty kſiąg wtorych.

19:

Látá od národzenia Páná Kryſtuſá 1057.

20:

Enrykus cżwarty ieſzcże będąc w piąći leciech/ od

21:

oycá Henryká trzeciego wybran ná Ceſárſtwo/ pánował lat

22:

pięćdzyeſiąt. Od tego pocżęło Ceſárſtwo niſzcżeć dla wnętrz=

23:

nych walk/ ták iż k ſwey pirwſzey powadze nie mogło przydź

24:

ſnádź áż do tego cżáſu/ ábowiem we złym chowániu był v Bi=

25:

ſkupá Kolońſkiego/ ktory go był od mácierze dobrey á cnotli=

26:

wey Agnieſzki wzyął milcżkiem. A gdy ku ſtanu ſwoiemu przyſzedł/ zniewolił grafika

27:

Niemieckie kráiny y poráźił Sáſki/ ktorzy ſie nań mocą

28:

wielką zebráli z drugiemi kſiążęty o wolność. Potym

29:

przyciągnął do Włoch/ tám kościoły popalił y wybrał/

30:

Papieżá y s Kárdynały poimał/ ktore potym puśćił/ y

31:

koronę Ceſárſką od Papieżá przeźdzyęki wzyął. Po iego

32:

wyiechániu záſię Papież wſzytko odmienił inácżey/ y pod=

33:

wiodł niektore Biſkupy y kſiążętá w Niemcech/ iż inego

34:

Ceſárzá Rodolfá Szwabſkie kſiążę wybráli/ ktorego Pa

35:

pież koronował. Gdy to obacżył Henrykus Ceſarz/ ze=

36:

brał ſie nań s Cżechy/ poráźił Rodolfá y rękę mu vciął/ o ktorą rękę nárzekał

37:

ná Biſkupy iż go ktemu przywiedli. Chcąc vpokoić Włoſkie kráiny/ odſtąpił

38:

záſię Papieſkiego podawánia/ ktore iego przodkowie trzymáli. Potym z namo

39:

wy niektorych oycá poimał/

Ocyec poiman
od ſyná.

y w więzyeniu go vmorzył. Tego to Henryká krol

40:

Polſki Boleſław ná pśim polu y Cżechy poráźił/ cżego Niemcy nie piſáli.

41:

Látá 1107.

42:

¶ Piſzą drudzy iż też miał ſyná Henryká piątego/

Henryk piąty.

ktory oycowſkich obycżáiow

43:

náſládował/ s Papieżem ſie draźnił około podawánia Papieſtwá y Inweſty=

44:

tur wybieránia/ ták długo áż też muſiał puśćić Papieżowi w ręce podawánie

45:

y Annaty/ náoſtátek co ociec iego vdzyáłał nád ſwoim oycem/ to theż ſyn nád

46:

nim/ ábowiem vciekł przed ſynem ná Leodyn/ á tám w oblężeniu vmárł. Pięć

47:

lat bez pogrzebu leżał/ bo był od Papieżá w klątwie o zgwałcenie kościołow.

48:

Potym rozgrzeſzon y w Spirze pochowan/ ná ktorego grobie thák napis ſtoi:

¶ Epitáphium
Henryká iiij.

49:

Syn tu/ ociec tu/ dzyad tu prádzyad tu leżą poſpołu.

Hh 2	Gelázyus wto=

strona: 180v

Kſięgi wtore

Elázyus wtory/ Káietan rodem/ był ná Papieſtwie rok

y pięć mieſięcy/ w dobrych obycżáioch wychowány/ ktorego Cyncyus

poimał y potłocżył/ iż nád iego wolą wybran/ ále Rzymiánie záſtá=

wili ſie zań iż go muſiał puśćić. Potym gdy vſłyſzał Henryká Ceſarzá do Rzy=

má ciągnąć/ vciekł do Fráncuz/ to ieſt do Gálliey/ á tám od Opátá Kluniác=

kiego s pocżćiwoſcią przyięt/ gdzye potym rychło vmárł/ y támże pochowan.

¶ Tego cżáſu we Włoſzech świnia ſie vrodziłá s cżłowiecżą twarzą.

¶ Tego też cżáſu źimá byłá wielka/ s ktorey potym był wielki głod.

¶ Tegoż cżáſu kámień ogniſty ſpadł/ ták áż żelázo przepalał/ przed kościelne=

10:

mi drzwiámi w Bryzgonie.

11:

¶ Tego cżáſu klaſztor Przemoſtrátow vſtáwion.

12:

¶ Látá 1101/ Portugálſkie kroleſtwo thego cżáſu pocżęło być/ gdy Sárá=

13:

ceni poráźili.

14:

Aliſtus wtory Wineńſki Arcybiſkup/ wybran od wſzech

15:

ná Papieſtwo/ ktory niechciał być Papieżem áż zá dozwoleniem wſzy=

16:

tkich/ á był krewnym kſiążętom Fráncuſkim y niektorym Niemieckim/

17:

Gwido rzecżony przed tym. Był cżłowiek oſobliwey náuki y rozumu/ przeto

18:

był ſobie zhołdował wſzytki pány/ krole/ y kſiążętá/ iż przyſięgáli ſtolcá Papie

19:

ſkiego bronić od káżdego przeſládowánia. Genuenſes y wiele inych wyprawił

20:

do Ieruzálem rátowáć Krześcian/ kiedy Bálduiná Párty byli poimáli. Po=

21:

ſtánowiwſzy dobrze Rzecżpoſpolitą vmárł/ v Láteranu pochowan/ ſpráwo=

22:

wał ſtolec Papieſki pięć lat y dzyeſięć mieſięcy.

23:

Onoryus wtory rodem Imolenſis/ ácżkolwiek z narodu

24:

niewiádomego/ wſzákże ſpráwował ſtolec Papieſki dobrze á bogoboynie/

25:

náwybierawſzy Kárdynałow godnych/ był ná ſtolcu lat v y mieſięcy v.

26:

Eápolitáńſkie álbo Apuliyſkie kroleſtwo tego cżáſu pocżę

27:

ło być/ ktore pirwey pod tytułem Syciliyſkiego kroleſtwá bylo/

Sycilia.

áż gdy

28:

Robertus Gwiſkárdus Sáráceny y Greki z niego wypędził/ ktorzy go

29:

wiełką cżęść byli rozdrapáli/ toż ie rozſzyrzył/ á Kámpánią głowę záłożył/ dziś

30:

ſiedḿ cżęśći álbo powiátow ma w ſobie/ Sámnią/ Apulią/ Lukánią/ Sálen=

31:

tynę/ Gálábryą/ Brucyą/ Kámpánią.

32:

Nnocencyus wtory/ ktory ſkoro ná ſtolec Papieſki wſtą=grafika

33:

piwſzy/ zebrał woyſko przećiw Rogieryuſowi A=

34:

puliyſkiemu kſiążęciu/ ále ná tym ſtráćił/ ábo=

35:

wiem poráżon y poiman s Kárdynały/ y záſię z miłoſier=

36:

dzya wypuſzcżon/ pocżćiwie doprowádzon ze wſzytkimi

37:

do Rzymá/ gdzye tám nálazł Piotrá podrzuconego Pa=

38:

pieżá. Vcżynił ſynod we Fráncyey/ ná ktorym był s

39:

Biernat/ tám Petruſá náleźli winnego/ ktorego z Rzy=

40:

má wypędzili precż. Ten Papież vſtáwił pod klątwą/ á=

41:

by świecki nie bił święconego żaká s przywodu dyabel=

42:

ſkiego.

Si quis ſuaden=
te Diabulo etc.

Też vſtáwił/ áby żadny biſkup potomká ná ſwoie mieyſce nie vſtáwiał.

43:

Wiele inych rzecży vſtáwił/ vmárł y pochowan w Láteranie/ ſpráwował ſto=

44:

lec dzyewiętnaſcie lat y ośḿ mieſięcy.

45:

Látá od národzenia Páná Kryſtuſá 1127.

46:

Otárgius Sáſkie kſiążę/ od Elektorow wybrány/

47:

á od Innocencyuſá Papieżá ná Ceſárſtwo koronowan/ pánował

48:

lat trzynaſcie. Ten Cżechy ſkaráł/ Rogieryuſá z Włoch wypędził/

49:

Innocencyuſá ná Papieſtwo po wtore wſádził/ y práwá známie=

nite w Niem=

strona: 181

Wiek ſzoſty.

Liſt 181

grafika

nite w Niemcech przez Werneruſá vcżonego á dowći=

pnego mężá vſtáwił.

Wernerus.

Acżkolwiek był wſzem dobrym opá

trzycielem/ á wżdy nie mogł być ná ſwym ſtolcu ſpoko=

iem/ ábowiem Konrádus kſiążę y z inemi kſiążęty pow=

ſtał przećiw iemu/ mieniąc ſie mieć bliſkość ku Ceſárſt=

wu/ y iuż w Lombárdyey wiele miaſt pobrał/ w Medy=

olanie/ gdzye y żelázną koroną ná Ceſárſtwo kronowan.

Bacżąc tho Lotárgius/ ciągnął przećiw iemu/ wzyął

Spirę/ Vlmę/ Norbergę/ á Konrad vciekł do Włoch/

10:

gdzye pobacżył iż mu nie mogł odeprzeć/ prośił ſwiętego Biernatá/ ktory był

11:

Opátem w iednym klaſztorze/ ten ie ziednał tym obycżáiem/ iż Konrad poſtą=

12:

pił ſtolcá Lotárgiuſowi/ ktory potym w Weronie vmárł.

13:

Onrad Szwabſkie y Báworſkie kſiążę/ od Krfierſtow

14:

ná Ceſárſtwo wybran/ ktory niżli ieſzcże od Papieżá był koronowan/

15:

wypráwił ſie z Lodwigiem krolem Fráncuſkim przećiw Sárácenom

16:

do Ieruzálem/ ábowiem ſie byli zmocnili s Turki przećiw Bálduinowi piąte=

17:

mu krolowi Ierozolimſkiemu. A gdy do Konſtántynopolá przyciągli/ Emá=

18:

nuel Ceſarz Grecki námieſzał w mąkę wielkich trućin/ ktorą potruł wiele lu=

19:

dzi Krześćiáńſkich.

Emánuel Kon=
ſthántynopolſki
zdráycá ſwoich.

A gdy przyciągli do Syryey/ oblegli Dámáſzek/ tám przez

20:

wody wielkie prágnienie ćirpieli/ áż muſieli s ſzkodą precż vſtępić/ przyiecha=

21:

wſzy do Niemiec vmárł w Lorchenie.

22:

Eleſtynus wtory był Papieżem pięć mieſięcy/ ábowiem

23:

w then cżás wielki mor był/ przeto powietrzem vmárł y pochowan

24:

w Láteranie.

25:

Vcyus wtory rodem z Bononiey/ then był Kárdynałem

26:

tytułu ſwiętego krzyżá/ potym był ná ſtolcu Papieſkim dwá mieſiącá/

27:

też powietrzem vmárł.

28:

Vgenius trzeći Pizanus/ ktory był pod ſwiętym Bierna=

29:

tem mnichem/ był ná ſtolcu Papieſkim ośḿ lat/ ſiedḿ mieſięcy/ y dwá=

30:

dzyeściá dni. Acżkolwiek nad wolą Rzymian był wybran/ wſzákże go

31:

potym przyięli. Ten ziechał był z Rzymá do Fráncyey/ tám dał krzyż krolowi

32:

Fráncuſkiemu ná krzyżaki przećiw Sárácenom/ potym chodząc nád rzeką Ty=

33:

brem omdlał/ rychło vmárł/ ſchowan v ſwiętego Piotrá.

34:

¶ Tego cżáſu Genuenſes ná wodzye bitwę zwiedli s Sáráceny/ gdzie ich dwá=

35:

dzyeśćiá tyſiąc poráźili/ korzyśći wielkiey doſtáli.

36:

Náſtázyus cżwarty rodem z Rzymá/ był ná ſtolcu Papie=

37:

ſkim dwie lecie y cżterzy mieſiące. Ten był miłoſierny nád vbogiemi/ á=

38:

bowiem gdy głod był wielki we Włoſzech/ dawał vbogim ludzyom ży=

39:

wnośći doſyć/ kościoły budował drugie opráwiał/ kielichy/ ornaty/ y ine rze=

40:

cży pokupił do kościołow. Potym gdy vmárł/ w kościele v Láteraná vcż=

41:

ćiwie pochowan. grafika

42:

Dryanus cżwarty/ rodem z Angliey/ ten

43:

będąc mnichem/ poſłan był do Norwegiey od A=

44:

náſtázyuſá Papieżá/ áby na Krześćiáńſką wiárę

45:

ludzi náwiodł. A gdy zoſtał Papieżem/ prośili go Rzy=

46:

miánie áby im dopuśćił zwirzchnośći nád miáſtem/ ábo=

47:

wiem on tám był pobudował v s. Kryſtyny oſobno za=

48:

mek/ oni zową Káſtellá/ gdzye tám ſam napirwey pocżął

49:

mieſzkáć. A gdy nie dopuśćił/ rzućili ſie Ráyce Rzymſcy

50:

ná Kárdynały ktorzy odradzáli/ y męcżyli ie/ co potym

Hh 3	Ceſarz Fry=

strona: 181v

Kſięgi wtore

Ceſarz Frydrych vpokoił/ gdy od Papieżá Adryaná był koronowan/ gdzye po=

tym Adryan Papież klął wielkimi klątwámi Rzymiány y Gwilelmá Neápo=

litáńſkiego krolá/ iż kościołowi Rzymſkiemu miáſtá pobrał. Klął też y Fry=

drychá Ceſárzá chocia go koronował/ ábowiem trzymał ſtronę Gwilelmá Ne

ápolitáńſkiego/ o co ſie Fryderyk nań rozgniewał y cżynił z nim o to/ ſkąd był

poruſzył wielkie walki we Włoſzech. Ten Adryan przed śmiercią ſwoią nápi=

ſał/ iż Papieſki ſtolec nie ná ſwiętego Piotrá mieyſcu záſádzon ále ná Romu=

luſowym/ktory Rzym napirwey bráterſką krwią oblał/ vmárł w Agrygnanie/

ciáło iego do Rzymá przywiezyono/ był Papieżem iiij látá y x mieſięcy.

10:

¶ Sektá Wáldeńſka iednego mieſzcżániná z Lugdunu tego cżáſu byłá/ ktorzy

11:

opuśćiwſzy ſwoie dobre chodzili iáko

Wáldenſka ſektá.

łotrowie/ kápłanow y przełożonych zá nic

12:

ſobie nie mieli/ mienili ſie być ná Apoſtolſkim mieyſcu/ á gdi im co mowiono/ od

13:

powiedáli ták: Lepiey bogá ſłucháć niż ludzi/ potym ie klęto y wypędzono.

14:

Látá od národzenia Páńskiego 1152.

15:

Rederyk rzecżony Bárbároſá od brody liſowátey/

16:

brát Kondrádow/ kſiążę Szwabſkie/ ná Ceſárſtwo od Elektorow

17:

wybran/ á od Adryaná Papieżá kronowán/ pánował lat xxxvij

18:

z wielką cżcią/ powagą/ y fortuną. Gdy bacżył miáſtá Włoſkie

19:

przećiwne ſobie/ ciągnął do Włoch/ dobył miáſtá Dertony/ y dał

Dertoná.

20:

Rycerzom ná złup. Po śmierći Adryaná/ wybran ieſt Alexender/ ktorego Fre

21:

deryk z Rzymá wygnał/ á Oktáwianá wſádził ná iego mieyſce/ pobrawſzy wſzy=grafika

22:

tki páńſtwá Papieſkie/ Alexender vciekł do We=

23:

necyey/ zá ktorym poſłał Frederyk ſyná Othoná

24:

przećiw Wenetom/ ktorego Weneći poimáli ná

25:

morzu. Nie mogł inácżey Frederyk ſyná z więzye=

26:

nia wybáwić/ ále iechał do Wenecyey Papieżá

27:

przepraſzáć á prośić o rozgrzeſzenie (bo go Papież

28:

klął.) Tám w Wenecyey przed kościołem s. Már

29:

ká Ceſarz cżyniąc pokorę padł przed drzwiámi/ á

30:

Papież po nim deptał ſpiewáiąc z duchownymi:

31:

Super Aſpidem & Baſiliſcum ambulabis &c. Po

32:

tey pokorze ieſt rozgrzeſzon y ſyn wypuſzcżon y zgo=

33:

dá vcżynioná miedzy nimi/ ále nie trwáłá/ ábo=

34:

wiem záſię Papież podwiodł nań kſiążętá Wło=

35:

ſkie/ áby mu poſłuſzni nie byli/ zwłaſzcżá Gwál=

36:

wágnuſá kſiążę Medyoláńſkie z inemi miáſty/

Gwálwágnus.

prze

37:

ćiw ktorym zebrał ſie Frydrych s Cżechy/ obległ

38:

Gwálwágnuſá ná Medyolanie/ ktorego dobył/ miáſto zborzył do gruntu á

39:

Kſiążę poimał/ chował go pod ſtołem iáko pſá kilko lat/ áż iednego cżáſu w

40:

Niemcech będąc vpátrzył ſwoy cżás y vciekł z więzyenia. Przyięły go z rádo=

41:

ſcią miáſtá Włoſkie/ záſię Medyolan nápráwiwſzy Ceſárzowi ſie ſprzećiwił.

42:

Ceſarz powtore zebrał ſie do Medyolanu/ tám poráżon ledwa ſam vciekł/ po=

43:

tym ſie s Papieżem ziednał/ á byli w práwym przyiacielſtwie rádząc około po=

44:

ſpolitey obrony/ ábowiem tego cżáſu Zołdan był wzyął Ieruzálem.

45:

¶ Ceſarz látá 1189 wypráwił ſie do Ieruzálem y z inymi krolmi y kſiążęty/

Wypráwá do Ie=
ruzálem.

46:

tám będąc wiele miaſt pobráli pod Sáráceny. Zołdan Alkáirſki był w ſtráchu

47:

tak iż dwádzyeściá miaſt ſam popalił áby ich Krześciánie nie doſtáli/ á ſam

48:

vciekł do Egiptu oſádziwſzy Ieruzálem. Ale ſnadź to Pan Bog inácżey chciał

49:

mieć prze náſzę niegodność. Ceſarz wzyąwſzy Armeńſkie kráiny/ tam z wielkie^o

50:

gorącá wiechał w byſtrą rzeką ná koniu/ porwáłá go wodá/ vtonął z żáłoſcią

Bárbároſá vto=
nął.

51:

á z nárżekánim wſzytkich/ ſkąd precż wſzyſcy odiecháli wſzytko opuśćiwſzy.

Alexender trze=

strona: 182

Wiek ſzoſty.

Liſt 182

Lexender trzeći rodem s Seny/ od xxij Kárdynałow wy=

brány/ był ná ſtolcu ſwym lat xxj/ ná ktorego koronácyey wielki był ro=

ſterk/ ábowiem trzey Kárdynałowie drugiego byli obráli/

Rozerwánie Pa
pyeżow.

to ieſt Wi=

ktorá/ po śmierći Wiktorowey záſię Páſchalem y Kálixtá/ ták iż ſie vciekli/

Alexender do kſiążąt Włoſkich y do Filipá Fráncuſkiego krolá/ á Kálixty do

Ceſárzá. Ceſarz rozgniewawſzy ſie ná Alexendrá/ wygnał go z Rzymá/ iákom

piſał przy Ceſárzu Frydrychu. Po ziednániu Alexendrá s Ceſárzem Frydry=

chem/ wygnał wſzytki podrzucone Papieże zákląwſzy ie etc.

Vcyus trzeći rodem Lukanus/ był Papieżem cżterzy látá

10:

y dwá mieſiącá. Ten ſie z Rzymiány powádził o zwirzchność mieyſką/

11:

dla cżego Senat Rzymſki rzućili ſie ná iego pomocniki/ ocży im połupi=

12:

li y drugie powieśili/ á Papież vciekł do Werony/ tám vcżyniwſzy ſynod záklął

13:

Rzymiány/

Kárdinały wie=
ſzono.

á w tym vmárł.

14:

Rban trzeći rodem z Medyolanu/ był Papieżem rok y ie=

15:

dennaſcie mieſięcy. Ten był podwiodł wiele ludu Krześćiáńſkiego do

16:

Ieruzálem rátowáć Krześćian. Ale gdy vſłyſzał o wzyęciu Ieruzálem

17:

á o vtonieniu Ceſárzá/ vmárł od żáłośći w Ferarzu/ támże pogrzebion.

18:

Rzegorz oſmy rodem z Benewentanu/ był Papieżem lvij

19:

dni. Ten ſie o to pilnie ſtárał/ áby lud Krześćiáńſki do Ieruzálem wy

20:

práwił/ á ſam był viechał do Pizanu/ gdzye tám ziednał Pizany z Ge=

21:

nueńſkimi/

Pizani.
Genuenſcy.

ludzi ná wodach biegłe á walecżne/ tym obycżáiem/ áby z obu ſtron

22:

co nawięcey okrętow mogli do Ieruzálem wypráwić/ á w tym vmárł/ tám=

23:

że pogrzebion.

24:

Limunt trzeći był Papieżem dwie lecie y ſzeſnaſcie dni/

25:

też ſie ſtárał o wypráwę do Ieruzálem przećiw Turkom y Sárácenom/

26:

ále go domá záſzłá wálká z Tánkredem Apuliyſkim kſiążęciem/ á ták

27:

domá kościoły pobudował/ drugich z opráwiał. Klaſztor v s. Wáwrzyńcá

28:

przed miáſtem zbudował/ vmárł w Rzymie/ w Láteranie pochowan.

29:

Eleſtynus trzeći był Papieżem ſześć lat y mieſięcy ſiedḿ/

30:

ten Henryká ſzoſtego koronował ná Ceſárſtwo/ y on mu mniſzkę Kon=

31:

ſtáncyą dał corę krolá Sycyliyſkiego zá małżonkę. Ten ſie theż ſtárał do

32:

śmierći o wypráwie do Ieruzálem/ ácżkolwiek też walek wnętrznych miał do=

33:

ſyć/ pochowan w Rzymie v ſwiętego Piotrá w kościele.

34:

Látá od národzenia Páńskiego 1190.grafika

35:

Enrykus ſzoſty/ po śmierći oycá

36:

ſwego Frederyká ná Ceſárſtwo od Elekto=

37:

row wybran/ á od Celeſtyná Papieżá koro=

38:

nowan/ ktory poiął zá żonę s klaſztorá dzye=

39:

wkę Gwilelmowę krolá Sycyliyſkiego/ po

40:

ktorey wzyął miáſtá Syrákuzę y Kátánią/ okrom co mu

41:

ſámá pánná dárowáłá dwie ście koni z vbiory krolewſki=

42:

mi. Ceſarz też Papieżowi dał co zową agrum eſculanum/

Ager Eſculanus.

43:

ktorą wnet Rzymiánie rozdrapáli miedzy ſię. Tánkredá

44:

Apuliyſkie kſiążę/ ktory Papieſkie dobrá pobierał/ poráźił y zábił s ſynem/

Tánkredus po=
ráżon.

45:

dwie dzyewce z wieże zmiotał y biſkupy s pány. Potym biorąc ſie do Ieruzálem

46:

vmárł w Pánormie/

Pánormia.

przed tym polećiwſzy Papieżowi ſyná Frederyká w ſie=

47:

dmi leciech/ y brátá Filipá.

48:

¶ Tego cżáſu Liwláńci krzeſt ſwięty przyięli.

Liwlańći.

Hh 4

Tego te

strona: 182v

Kſięgi wtore

¶ Tego też cżáſu Cyprus wyſep krolewſki tytuł wzyął od Anglikow/

¶ Cypria krole=
ſtwo.

ktorzy

gi oſiedli dla dobycia Ieruzálem/ támże y Rycerze/ ktore zowiemy Bożogrob=

ſkimi/ záłożeni z białemi krzyżyki. grafika

Nnocencyus trzeći był Papieżem ośḿ=

naſcie lat y cżterzy mieſiące/ ten z młodych lat w

Páryżu ſie vcżył/ ſkąd wielkie vcżenie miał/ ták

iż kſiąg rozmáitych wiele popiſał. Ten w Rzymie mieſcie

Leoninie ſzpital ſwiętego duchá záłożył dzyećinny/

¶ Szpital dzye=
ćinny.

ábo=

wiem widzyał gdy rybitwi łowili ryby/ wiele dzyeći z rze

10:

ki wyciągnęli/ ktore vbogie niewiáſty topiły nie máiąc

11:

ich cżym żywić. Ten też dał w Rzymie do káżdego kościo

12:

łá po ſztuce ſrebrá ná kielichy. Prácował ſie o wyprá=

13:

wieniu do Ieruzálem przećiw Sárácenom/ iechał do Peruzyum/

Peryzyum.

áby záſię po=

14:

iednał Pizany z Genueńſkimi/ támże vmárł y pochowan.

15:

Látá od národzena Páná Kryſtuſá 1198.grafika

16:

Ilip Bárbároſow ſyn Szwabſkie

17:

kſiążę/ wybran od Elektorow ná Ceſárſtwo

18:

tym obycżáiem: Będąc opiekunem Filip ſy=

19:

nowcá ſwego Frederyká ſyná Henryká ſzoſte=

20:

go/ prośił Elektorow áby był wybran po

21:

oycu ſwym ná Ceſárſtwo. Papież miał niechuć ku Fili=

22:

powi y ku ſynowcu iego/ piſał do Elektorow á zwłaſzcżá

23:

do duchownych/ áby wybráli Othę z Brunſzwiká. A ták

24:

iedná ſtroná/ to ieſt/ kſiążę Báworſkie y Sáſkie y krol Cże

25:

ſki obráli Filipá ſámego/ pomagał tego krol Fráncuſki/ á Othę z Brunſzwiká

26:

obráli

¶ Otho z Brun=
ſzwyku elekt.

k woli Papieżowi duchowni Elektorowie/ pomagał tego krol Angiel=

27:

ſki. Bacżąc to Filip/ ciągnął do Niemiec/ pobrał miáſtá Arientorat/ Spirę/

28:

Kolno/ y biſkupy k ſobie mocą przyciągnął/ z Othonem kilko bitew zwiodł wy

29:

gránych/ áż Otho vciekł do Angliey. Papież Innocencyus záklął Filipá y thy

30:

ktorzy iego ſtronę dzyerżeli/ wſzákże bacżąc iż ſie mu ſzcżęſliwie wodzi/ ziednał

31:

ſie z nim/ y byli s ſobą dobrze. Po wykonániu dzyeſięć lat Filip będąc w Bám

32:

berku/ zmył go bárwierz/ po zmyciu ſiedzyał ſobie ná pokoiu/ vpátrzył cżás O=

33:

tho z Witelſpachu Woiewodá Turyngińſki/ zábił go miecżem y vciekł/

Filip zábit.

wſzák=

34:

że potym ſwoię zapłátę wzyął.

35:

Látá od národzenia Páńskiego 1209.

36:

Thá cżwarty Brunſzwickie kſiążę/ wybran ná Ceſárgrafika

37:

ſtwo od Elektorow/ gdy przyiechał do Rzy

38:

má/ od Innocencyuſá koronowan/ miáſtá

39:

pobrał ktore był Papież od Ceſárſtwá od=

40:

iął/ przeto ſie Papież rozgniewawſzy dał

41:

nań klątwę/ y piſał do Elektorow áby inſzego Ceſárzá

42:

wybráli/ to ieſt/ Frederyká Henrykowego/ ktorym ſie Fi

43:

lip opiekał. Othá potym rychło ſtocżył bitwę s Papie=

44:

żem/ poráźił go Papież zá pomocą Filipá Fráncuſkiego

45:

krolá. Záſię podrugie Othá zebrał ſie przećiw Fráncu=

46:

ſkiemu krolowi/ poráźił go krol Fráncuſki v Belgiki/ y ſámego zábił.

¶ Othá poráżon
y zábit.

Był ná

47:

Ceſárſtwie lat cżterzy/ ále bez tytułu/ ábowiem s tey waśni zyemie Włoſkie

48:

áni go piſáli w Kroniki miedzy Ceſárze/ áni mu tytułu Ceſárſkiego piſáli/ á

49:

tákież Filipowi. ∴ ∴ ∴

Látá od náro=

strona: 183

Wiek ſzoſty.

Liſt 183

Látá od národzenia Páná Kryſtuſá 1213.

Ryderyk Henryká Bárbároſy ſyn/ z domu Szwab=

ſkich kſiążąt/ Sycyliyſki krol/ wybran od Elektorow ná Ceſárſt=

wo/ á od Honoryuſá Papieżá koronowan. Ten vmiał rozmáite

ięzyki/ to ieſt/ Grecki/ Láćińſki/ Niemiecki/ Włoſki/ y Sáráceń=

ſki/ s ktorego náukę gwiázdárſką ná Lácińſki ięzyk przełożył/

Náuká gwiáz=
dárſka.

y ku grafika

inym rzecżam godny á fortunny był/ iednoć do oycow

wielebnych nie miał fortuny/ ábowiem go Papież

klął trzynaſcie lat/ od ktorey klątwy wyzwolił go

10:

gdy do Ieruzálem przećiw Sárácenom ieździł/ k wo

11:

li krolowi Ierozolimſkiemu/ ktorego dzyewkę Io=

12:

pen zá małżonkę wzyął/ á od tey y dziś krolowie Sy

13:

cyliyſcy krolmi Ierozolimſkimi ſie licżą. Bacżąc nie=

14:

chuć Papieżá przećiw ſobie/ obległ go w Rzymie/

15:

ále zá pomocą Fráncuſkiego krolá obronion/ tylko

16:

wiele duchownych potopił co ieździli w poſelſtwie do

17:

Fráncyey/ y Ráwennę miáſto wzyął. Záłożył theż

18:

miáſto we Włoſzech y przezwał je Wiktorya/

Wiktoria Miá=
ſto.

tám

19:

gdy mu nie doſtáło pieniędzy/ nákráiano s ſkor okrą

20:

gło pieniędzy/

Pieniądze z rze=
myeniá.

á wyćiſkano ná nich znáki krolewſkie/

21:

ktore dawał zá roboty y zá ſłużby/ á roſkazał áby ie

22:

pilnie chowáli/ á gdy ſie zdobędę ná pieniądze/ dam

23:

káżdemu ile mi vkaże ſkorzánych tyle ſrebrnych/ tákże vdzyáłał. Papież potym

24:

poſłał do Elektorow áby inſzego Ceſárzá wybráli/ á then w tym cżáſu od ſyná

25:

bękártá otrut w Sycyliey/ ktorego był nád Tárentyny ſtároſtą vdzyáłał. Nie

26:

byli oycowie ſwięci weſeli áż vſłyſzeli o śmierći Frederykowey/ ktory był ná

27:

Ceſárſtwie lat xxxij.

28:

¶ Ci ſą Ceſárzowie ktorzy od Papieżow byli w klątwie.

29:

Henrykus cżwarty Fráncuz.

30:

Henrykus piąty Fráncuz.

31:

Fryderyk pirwſzy Szwab.

32:

Filip ſyn iego.

33:

Otho Brunſzwicki.

34:

Fryderyk wtory Henrykow ſyn.

35:

Konrad Frydrychow ſyn.

36:

¶ Przypuſzcżam to ná ludzki rosſądek/ ieſli też tho dobrze cżynił ſwięty ociec

37:

Papież/ nie máiąc bácżnośći ná ſtan przednich pánow Krześćiáńſkich/ wiążáć

38:

ie tymi klątwámi/ álbo deptáć nogámi ná zyemi (iáko cżynił Alexánder Bár=

39:

bároſie) ktore ſam Bog przełożył/ y w vcżćiwośći mieć kazał. Acżkolwiek to

40:

był w dobry obycżay Konſtántyn wielki vcżynił/ iż Włoſkie páńſtwá ſpuśćił

41:

ſtolcowi Piotrá s. áleć ſnadź (bych kogo nie obráźił) by byli ná rownieyſzym

42:

zoſtáli/ nie byłoby było nigdy ſporow żadnych pánow Krześćiáńſkich z ducho=

43:

wnymi/ bo zá doſtátkiem pychá y niezgodá idzye/ á nie tylkoby przedni pánowie

44:

duchowni wylatáli s ſwoiey miáry/ ále y po nich drudzy ſkromnieyſzyby byli. A

45:

ſtąd tego cżáſu obacżyli ſpor á pychę duchownych przełożonych s. Dominik y s.

46:

Fráńćiſzek rodem z Aſſyzymu/

¶ Swięti Do=
minik.
Swięti Fránći=
ſzek.

opuśćili bogáte zakony á záłożyli vbogie/ y miá=

47:

nowáli/ ſie fratres mendicantium/ do ktorych náwiedli z rozmáitych kráin brá=

48:

ciey vbogiey wpráwiáć ie w kazánia/ áby złośći á wyſtępki iáwnie ludzyom

49:

wſzytkim opowiedáli/ tak wielkimi iáko máłym/ wyſtrzegáiąc ie z nich.

Predicatorum.

Ale iáko

50:

mowią/ ktora rzecż poſpolicieie nie ma powagi/ tákież dziś w máłey powadze

51:

ći braćiſzkowie iż ſie ich wiele nácżyniło/ á zwłaſzcżá tych ktorzy nie dla Bogá

áni kazánia/

strona: 183v

Kſięgi wtore

áni kazánia/ ále dla lekkiey żywnośći bez prace w klaſztory wſtępuią/ dáleko ſie

od ſwych pirwſzych odſtrzeliwſzy/ ná wſzytki ſie zbytki ſámi dziś vdáli.

Onoryus trzeći rodem Rzymiánin/ był Papieżem dzyeſięć

lat y ſiedḿ mieſięcy. Był cżłowiek vcżony/ kſiąg wiele popiſał/ ten Fre=

deryká Ceſárzá koronował á potym go klął. Ten też Ceſárzá Konſtánty=

nopolſkiego Piotrá Alryſyodoreńſkiego ná Ceſárſtwo koronował/ ábowiem

iuż bylo przeſzło od Grekow do Fráncuſkich krolow Ceſárſtwo. Ten też zako=

ny Dominikow y Fráńćiſzkow potwirdził/ wiele rzecży w Rzymie dobrych

vdzyáłał.

10:

Rzegorz dzyewiąty był Papieżem cżternaſcie lat/ ten też

11:

ná Ceſárzá Frederyká pirwſzego klątwy potwirdził/ iż niechciał iecháć

12:

do Bożego grobu przećiw Sárácenom/ ſkąd rozgniewał ſie Ceſarz/

13:

wiele ludzi potráćił y popalił oblegſzy Rzym/ y ná morzu wiele potráćił ducho=

14:

wnych. Ten też Elżbietę Węgierſką krolewnę zá ſwiętą podnioſł. Wenety z

15:

Genueńſkimi ziednał/ ktori potym máiąc trudnośći doſyć s Ceſárzem/ vmárł.

16:

Eleſtynus cżwarty rodem z Medyolanu/ był Papieżem

17:

ośḿnaſcie dni/ będąc cżłowiekiem mądrym y vcżonym/ powiedzyał:

18:

Trudniey być miernemu w ſzcżęſliwych rzecżach niżli w przećiwnych. Ten

19:

był vchodził ſwoim rozumem zuchwáłego Frederyká iż ciągnął przećiw Mau

20:

rom/ á w tym Papież zámárł á Ceſarz ſie wroćił.

21:

Nnocencyus cżwarty rodem Iánuenſis/ był Papieżem ie

22:

dennaſcie lat y ſześć mieſięcy. Ten w Lugdunie vcżynił ſynod/ ná kto=

23:

rym Frederyká s Ceſárſtwá zrzućił. Ceſarz rozgniewawſzy ſie/ wiele

24:

miaſt y wśi popalił y pobrał. Nauki z Bononiey do Padwy przenioſł. Ten s.

25:

Stániſłáwá w Krákowie kánonizował/

Swięti Stáni=
ſlaw kánonizo=
wan.

y Edymundá Kántuáreyſkiego Bi=

26:

ſkupá/ y inych wiele. Potym do Sycyliey od krolá wezwan/ á thám vmárł

27:

y pogrzebion.

28:

Lexender cżwarty rodem Kámpanus/ był Papieżem ſześć

29:

lat y mieſięcy ſześć. Ten podnioſł ſwiętą Klarę vcżennicę ſwiętego Fráń

30:

ćiſzká z Aſſyzyey.

Swięta Klará
mniſzká.

A gdy iechał do Witerbium iednáć Genueńſkich z We

31:

nety/ tám vmárł y pochowan. grafika

32:

Rban cżwarty rodem z Gálliey/ był Pa

33:

pieżem trzy látá y mieſiąc. Ten ácżkolwiek s pro=

34:

ſtego narodu był/ ále cnotliwych obycżáiow/ prze

35:

to mowił cżęſto: Sláchetny mąż nie ná rodzye bywa po=

36:

znan/ ále ná vcżynkach. Ten vſtáwił święćić dni Boże=

37:

go ciáłá s proceſyámi z wielkimi odpuſty s piſmá Toma=

38:

ſzá Aquinatá/

¶ Dni Bożego
cyáłá.

ktory to przywiodł piſmem ſtárego zako=

39:

nu. Potym po przeſládowaniu wielkim vmárł/ pocho=

40:

wan v s. Wáwrzyńcá przed Rzymem.

41:

Lemens cżwarty był Papieżem trzy látá y dziewięć mie=

42:

ſięcy/ Gwido przed tym rzecżony/ ten był Ráycą/ miał żonę y dzyeći we

43:

Fráncyey/ potym był Nárbońſkim biſkupem/ potym Kárdynałem/ á

44:

zá iego ſwiętą ſpráwą wybran był ná ſtolec Papieſki. Ten wiele roſterkow v=

45:

iął/ ták miedzy miáſty iáko miedzy kſiążęty. Ten też ſwiętą Iádwigę Sląſką

46:

kſiężnę dał podnieść.

Swięta Iádwi=
gá podnieſioná.

Wiele rzecży ſwiętych w ſwym żywocie dzyáłał/ vmárł

47:

w Witerbium y pochowan.

48:

¶ Tego cżáſu byli/ Tomaſz z Aquinatu/ Bonáwenturá/ Woyciech wielki/

49:

Háymo/ Gwilelmus Páryſki biſkup/ ludzye známienicie vcżeni.

Grzegorz dzye=

strona: 184

Wiek ſzoſty.

Liſt 184

Rzegorz dzyeſiąty był Papieżem cżtery látá y dwá miegrafika

ſiącá/ Theobáldus przed tym rzecżony/ ná iego

elekcyey był długo ſpor/ ábowiem po ták ſwię=

tym pirwſzym Papieżu/ zdáło ſie im iż nie mieli tráfić ná

tákiego/ wſzákże to Bogu záſłużyli/ iż im nie podleyſze=

go dał/ ktory był miłownik poſpolitey rzecży/ y ſłużbę

Bożą rozmnażał/ zbytki y kłopoty cudze kroćił á záſtá=

nawiał. Páleologá Konſtántynopolſkiego Ceſárzá s ko=

ściołem Rzymſkim był ziednocżył. Rodolfá koronowáć

10:

ná Ceſárſtwo przyzwolił/ vmárł w Arecyum y támże po=

11:

chowan/ przy iego grobie wielkie známioná ſwięte bywáły.

12:

Látá od národzenia Páná Kryſtuſá 1250.

13:

Onrad cżwarty ſyn Frederykow wybran był od E=

14:

lektorow zá żywotá iego oycá/ ále Papież niechciał mu dać koro=

15:

ny/ y tákież go klął iáko oycá/ y pobudził nań Henryká Lándgra=

16:

fá/ ktory go poráźił v Fránkfortu. Widząc Konrad iż ieſt opu=

17:

ſzcżony od Papieżá y kſiążąt Niemieckich/ vciekł záſię ná ſwoie

18:

kroleſtwo Neápolitáńſkie. A tu koniec Ceſárſtwá domu kſiążąt Szwabſkich.

¶ Konyec domu
Szwabſkiego

19:

Látá od národzenia Páńskiego 1254.

20:

Wilelmus Holonderſkie kſiążę ná Ceſárſtwo wybran/ grafika

21:

ále go Papież nie przyiął/ tego po roku Fu=

22:

ſowie s Fryſkiey zyemie zábili. Potym wy=

23:

bran Alfonſus Hiſzpáńſki krol/

Alfonſus Ceſarz.

w Rycer=

24:

ſkich rzecżach (á oſobliwie w gwiázdárſkich

25:

náukach) thák ná wodzye iáko ná zyemi był biegły. Ale

26:

gdy obacżył niezgodę Elektorow s Papieżem/ niechciał

27:

być Ceſárzem/ ábowiem w ten cżás było wielkie zámieſzá

28:

nie około wybieránia Ceſárzá/ nawięcey od duchownych/

29:

ták iż tho zá ieden dziw ieſt. Papież Klimunt cżwarty

30:

mąż ſwiętego żywotá będąc/ z iego roſkazánia álbo porády ścięto Ceſárſkiego

31:

ſyná Konrádowego/ ábowiem po Konrádzye oycu ſwoim chciał iecháć ná kro

32:

leſtwo Neápolitáńſkie/ ná ktore Papież Klimunt kazał wiecháć Kárłowi

33:

Fráncuſkiemu krolowi/ od ktorego poráżon Konrádus y ścięt s roſkazá=

34:

nia Papieſkiego.

35:

Látá od národzenia Páná Kryſtuſa 1273.

36:

Vdolfus Grábiá Alſácyey y Hábiſpurgińſki/ wybran grafika

37:

ſeſt od wſzech Elektorow iednoſtáynym gło

38:

ſem ná Ceſárſtwo/ ná ktorym był lat xix. A

39:

gdy ſie ziecháli s Papieżem v Luzany/ thám

40:

po wykonániu ſwych vrzędowych rzecży/ rá=

41:

dzili około tego iákoby dobrze Rzecżpoſpolitą poſtáno=

42:

wili/ y ná tym ſtánęło iż Rudolfus miał kſiążętá niekto=

43:

re mocą przywieść/ áby byli poſłuſzni ſtolcu Ceſárſkie=

44:

mu/ zá pomocą y dozwoleniem Papieżá Grzegorzá. Ce=

45:

ſarz ná drugi rok Báworſkie kſiążę przyciągnął ktemu/

46:

ále Otokará krolá Cżeſkiego nie mogł/ przećiw ktoremu zebrał woyſko/ porá=

47:

źił go y zábił v Wiedniá/ Auſtryą/ to ieſt Rákuſy pod nim wzyął/ ſyná iego

Wacłáwá

strona: 184v

Kſięgi wtore

Wacłáwá w opiekę wzyął/ ná Cżeſkie kroleſtwo koronował/ ktoremu dzyew=

kę ſwoię zá małżonkę dał. Od thego cżáſu Rákuſki dom ná Ceſárſtwo do dzi=

ſieyſzego dnia idzye.

Látá od národzenia Páná Kryſtuſá 1292.

Dolfus Grábiá z Náſáw wybran ieſt od Elektorow

ná Ceſárſtwo/ ále ieſzcże od Papieżá nie był koronowan. Bacżąc

potym Krfierſtowie iż cżłowiek był vbogi/ kte^v páńſtwu ná wſzy

tkim máło godny/ wybráli Woyciechá ſyná Rudolfowego/ prze=

ćiw ktoremu zebrał ſie Adolfus/ poráżon v Wormácyey y zábit.

10:

Nnocencyus piąty był Papieżem pięć mieſięcy y ſiedḿ

11:

dni/ ten był vcżony w ſwiętym piſmie y w inych náukach/ ſtárał ſie o to

12:

iákoby był poiednał miáſtá ktore s ſobą walcżyły/ to ieſt/ Genuenſes s

13:

Wenety/ Florentyny s Seneńſkimi/ y ine rzecży ku pokoiu chciał przywieść/ á

14:

w tym vmárł/ pochowan w Rzymie v ſwiętego Piotrá.

15:

Dryanus piąty był Papieżem iedno cżterdzyeśći dni/ był cżło

16:

wiek vcżony y mądry.

17:

An xxj rodem s Portugáliey/ przed tym go zwáli Piotr

18:

lekarz/ był Papieżem ośḿ mieſięcy. Był cżłowiek doſyć vcżony á nie=

19:

ſpráwny/ będąc w Witerbium w iednym páłacu/ vpadł nań do y

20:

zábił go ze wſzytkimi.

21:

Ikołay trzeći był Papieżem trzy látá y ośḿ mieſięcy/ cżło

22:

wiek będąc vcżony/ poważny/ mądry/ wiele kościołow vpádłych w

23:

Rzymie znápráwiał. Ten też w Rzymie źwierzyniec wyſokiemi mury

24:

obtocżył/ przyiaciele ná wyſokie vrzędy wpráwił/ dom Vrſynow podnioſł/ y

25:

wiele inego dobrodzyeſtwá drugim cżynił/

Dom Vrſynow.

vmárł Apoplexyą/ pochowan v

26:

ſwiętego Piotrá w kościele.

27:

Artynus cżwarty Turoneńſki/ był Papieżem cżterzy lá=

28:

tá y ieden mieſiąc. Był cżłowiek vcżony/ nabożny/ y poważny. Krolá

29:

Sycyliyſkiego zrzuconego s ſwoiego ſtolcá záſię wſádził ná kroleſtwo.

30:

Páleologá Konſtántynopolſkiego Ceſárzá klął/ iż vſtaw nie dzyerżał ſynodu

31:

Lugduńſkiego. Arágońſkiego krolá też/ y porty pobrał kroleſtwu Sycyliy=

32:

ſkiemu/ vmárł w Peruzynie.

33:

Onorius cżwarty był Papieżem dwie lecie y ieden mieſiąc/

34:

będąc cżłowiek vcżony y ſpráwny. Ten páłace pobudował ná gorze/ kto=

35:

rą záwąmons Auentinus/ tám rad ſiadał. Zebrał ſie był przećiw Gwi=

36:

donowi Feltreńſkiemu/ ktorego poráźił/ y záſię mu páńſtwá odebrał ktore był

37:

Rzymſkiemu kościołowi pobrał/ vmárł potym/ á w kościele ſwiętego Pio=

38:

trá pochowan.

39:

Ikołay cżwarty rodem Epicenus/ Ieronim przed tym

40:

rzecżony/ był Papieżem cżterzy látá. Stolec Papieſki dobrze ſpráwo=

41:

wał/ ábowiem był cżłowiek vcżony y ku wſzytkiemu godny/ był ná

42:

tym iákoby mogł Ieruzálem wyzwolić z mocy Tureckiey/ ále gdy Rzymiánie

43:

pocżęli ſámi s ſobą wnętrzne walki ſtroić/ od żáłośći vmárł/ pogrzebion gdzye

44:

zową ſanctam Mariam maiorem.

45:

Eleſtynus piąty/ przed tym Petrus rzecżony. Ten piſmá

46:

żadnego nie vmiał/ wſzákże był s przyrodzenia ſwiętego puſtelnicżego ży=

47:

wotá/ nie był Papieżem iedno pieć mieſięcy. Abowiem Benedyktus A=

nágninus chy=

strona: 185

Wiek ſzoſty.

Liſt 185

grafika

nágninus chytry (bacżąc cżłowieká proſtego á zwłaſzcżá

bez piſmá) vpátrzywſzy ſwoy cżás/

Chytre przeło=
żenſtwo.

kazał ſie zákráść chło

pcu pod łoże iego gdzye legał Papież/ á w nocy wołáć:

ieſli Celeſtyne nie ſpuśćiſz Papieſtwá Benedyktowi/ zbá

wion nie będzyeſz/ boś go nie godzyen. Chłopiec ták vcży

nił iáko mu roſkazano. Piſzą drudzy iż rurą przytknąwſzy

do vchá mowił. Názáiutrz Papież ſzedł do Kárdyna=

łow/ ſpuśćił Papieſtwo á żywot puſtelnicży chciał przy=

iąć/ ále go rzecżony Benedykt poimał y w więzyeniu vmo

10:

rzył/ boiąc ſie by go ieſzcże nie námowił kto ná Papieſtwo.

11:

Onifácyus oſmy/ Anágninus Benedyktus przed tym rze=

12:

cżony/ był Papieżem ośḿ lat y dzyewięć mieſięcy. Ten to zdrádził Ce=

13:

leſtyná w nocy/ iákom piſał. Nic inego zá ſwego vrzędu nie vcżynił/

14:

iedno vſtáwił ſwięćić ſwiętá cżterzech Ewányeliſtow/ y cżterzech doktorow/

Swięći Ewán=
yeliſtowie.

15:

Grzegorzá/ Auguſtyná/ Ieronimá/ Ambrożego. Potym w więzyeniu vmorzon

16:

od Filipá krolá Fráncuſkiego/ ktory go poimał w oycżyznie Anágnine o klą=

17:

twę iż go klął/ á kroleſtwo chciał podáć Albertowi Ceſárzowi/ pochowan w

18:

Rzymie/ co on nád drugim vcżynił/ tą miárką mu odmierzono.

19:

Látá od národzenia Páńskiego 1298.

20:

Oyciech ſyn Rudolfow/ pirwſzy Ceſarz Niemiecki/ z

21:

domu Rákuſkiego/ był wybran od Elektorow ná Ceſárſtwo. Bo=

22:

nifácyus Papież przewrotny niechciał go zárázem pomázáć ná to/

23:

áż gdy miał cżynić s krolem Fráncuſkim Filipem/ dla tego nie tyl=

24:

ko koronę ále y kroleſtwo Fráncuſkie podawał/ wſzákże Filip dał

25:

ſwoię dzyewkę zá Ceſárzá/ á ſtąd weſzli w krewność/ Adulfuſá poráźił y zábił/

26:

ſámego theż Woyciechá zábił ſynowiec gdy ſie przez Ren rzekę wiozł/ był Ceſá=

27:

rzem ná pánowániu lat dzyeſięć.

28:

Sektá Adámitow nieſláchetna w Medyolanie.

29:

Ego cżáſu ſektá Adámitow byłá/ Bogu y ludzyom

30:

brzydliwa/ ábowiem s piſmá wzyęli kilko ſłowek od Moiżeſzá/

31:

gdzye Bog roſkazał: Rośćcie á mnoſzcie ſie/ y obroćili ſwięte ſło=

32:

wá w brzydliwe vcżynki. Gdy ſie ſchodzili w nocy ták mężowie iá=

33:

ko niewiáſty álbo dzyewki ná iedno mieyſce do ich przełożonego/

34:

ktory vbrawſzy ſie w kápłáńſkie odzyenie/ po wykonániu inſzych modlitw/ świe

35:

ce pogáśiwſzy záwołał: Mnoſzcie ſie/ cżyńcie to co wam Bog vſtáwił.

Adámitowi.

Tám ká

36:

żdy podle ktorey klęcżał popadł ią/ á ktore ſie dzyecię w ten cżás pocżęło/ mo=

37:

wili że z duchá ſwiętego/ á ták ſkoro ſie vrodziło/ przynieſiono ie ná ono mieyſce

38:

gdzye ſie ſchodzili/ á tám kápłani ich ogień nákładſzy ſpalili ie/ á popioł miáſto

39:

świątośći nośili/ á náſypawſzy go w wino/ nowotnym kápłáńcom dawáli pić/

40:

tákież tym ktorzy ná ich ſektę przyſtawáli.

41:

Enedykt iedennaſty rodem s Terwizá/ był ná ſtolcu Pa=

42:

pieſkim mieſięcy dzyewięć. Ten odſądził kápłáńſtwá wſzytkich ktorzy

43:

byli przycżyną śmierći nieboſzcżyká Celeſtyná/ y Kárdynały przywro=

44:

ćił ktore był wygnał okrutny Bonifácyus. Krolá Fráncuſkiego rozgrzeſzył y

45:

wſzytko nágrodził co mu był iego przodek Benedykt vdzyáłał/ á gdy nalepiey

46:

pocżął być rządnym/ vmárł w Peruzynie/ pogrzebion w klaſztorze w ktorym

47:

pirwey był/ Káznodzyey mnieyſzych.

Rozdzyał

strona: 185v

Kſięgi wtore

Rozdzyał oſmnaſty kſiąg wtorych.

Látá od národzenia Pańskiego 1303.

Przenieſienie ſtolcá Papieſkiego z Rzymá do Fráncy=

ey miáſtá Awinium.

Limunt piąty rodem s Fráncyey/ Bernárdus grafika

przed tym rzecżony/ z namowy

krolá Fráncuſkie^o Filipá y Kár

łá iego brátá/ y Ianá kſiążęciá

Brytáńſkiego/ ná Papieſki ſto=

10:

lec wybran w Lugdunie we

11:

Fráncyey/ gdzye tám przyiecháli Kárdynali s

12:

przerzecżonymi krolmi/ y z inymi/ ták iż ná ſto ty=

13:

ſiąc ludu piſzą tám ná then cżás być. Trwał tám

14:

dwor álbo ſtolec Papieſki we Fráncyey przez

15:

lxxiiij látá/ z wielką ſzkodą Krześćian y Rzy=

16:

mian/ ábowiem w Rzymie nikt nie był iedno Ian

17:

á Iákub Kolumnowie/ ktorzy ſpráwowáli rzecż

18:

poſpolitą z wielką ſzkodą/ cżyniąc ſobie więtſzy

19:

pożytek niż rzecży poſpolitey/ kościoły/ mury/ o=

20:

koło miáſtá wſzytko poupadáło/ więtſza cżęść

21:

Kárdynałow było Fráncuzow/ ktorzy przy nim w Lugdunie á potym w Awi=

22:

nium mieſzkáli. Po wykonániu ośḿ lat vmárł/ pochowan w oycżyznie ſwo=

23:

iey w Wáſzkoniey.

24:

¶ Tego cżáſu Bożogrobſcy Rycerze oſiedli wyſep Rodys y opráwili/

Rodys.

s ktore=

25:

go wiele ſzkody Turkom y Sárácenom Ierozolimſkim cżynili.

26:

¶ Tego theż cżáſu Turcy z Othomonem przyſzli do Europy/ iáko ná ſwo=

27:

im mieyſcu ſtoi.

28:

Látá od národzenia Páńskiego 1309.grafika

29:

Enrykus ſiodmy kſiażę Lucembur=

30:

ſkie/ wybran od Elektorow y od Papieżá

31:

Klementá koronowan/ przez lat ſześć. Na=

32:

pirwey wygnal Ianá Grábię z Wirtem=

33:

bergu o niepoſłuſzeńſtwo/ dzyewkę ie^o wziął

34:

á dał zá ſyná Ianá/ ktorego Cżechowie wzyęli zá krolá.

35:

Potym ſie wezbrał do Włoch/ tám był ſtráchem wſzyt=

36:

kim miáſtam iż mu ſie wſzędzye dobrowolnie podawáli.

37:

A gdy Florencyą obległ/ o to iż ſie Robertowi krolowi poddáli á nie iemu/ w

38:

onym oblężeniu otruł go mnich zakonu Dominikow w Bożym ciele gdy ie prziy

39:

mował od niego/

Mnich otruł Ce
ſárzá.

á to s przenáięcia Florentſkich.

40:

Látá od národzenia Páná Kryſtuſá 1314.

41:

Odwig Báworcżyk/ od niektorych w Akwiſgranie

42:

był wybran ná Ceſárſtwo/ przećiw iemu drudzy Elektorowie/ to

43:

ieſt/ Biſkup Koleńſki/ Woiewodá Reńſki/ Sáſkie kſiążę/ wybráli

44:

Frederyká kſiążę Rákuſkie/ wſzákże ácżkolwiek mu był nie ro=

45:

wien w páńſtwie/ poráźił go Lodwig v rzeki Necháru/ tám ich z

obu ſtron wie=

strona: 186

Wiek ſzoſty.

Liſt 186

obu ſtron wiele poginęło. Drugi raz zebráli ſie ná ſię/ gdzye też poráżon Lupol=

dus brát Frederykow

Lupoldus.

y ſam Frederyk poiman/ á był w więzyeniu dwie lecie/

potym puſzcżon tym obycżáiem/ áż przyrzekł Ceſárſtwo puśćić. Potym Ian xxij

záklął go iż nád iego wolą był koronowan ná Ceſárſtwo. Nie mogł go w tym

vżyć Lodwig áby go rozgrzeſzył. Papież Klimunt kazał Elektorow inſzego Ce

ſárzá wybráć Kárłá Cżeſkiego krolá. Przećiw ktoremu zebrał ſie Lodwig/ ále

poráżon od Kárłá/ á w tym zámárł Lodwig. Pánował ná Ceſárſtwie trzy=

dzyeśći y trzy látá. grafika

An xxij Portueńſki Biſkup/ Kánclerz

10:

krolá Fráńcuſkiego/ przed tym Iákub rzecżony/

11:

rodem Fráncuz/ po długim ſwarze około wybie=

12:

ránia/ od xxiij Kárdynałow wybran w Lugdunie w kla

13:

ſztorze Dominikow ná Papieſtwo/ tym obycżáiem: Gdy

14:

były roznice miedzy Kárdynały dwie lecie około wybie=

15:

ránia/ było w ten cżás Guaſkow (bo to dom wielki á za=

16:

cny we Włoſzech) wiele miedzy Kárdynały/ ktorzy chcie

17:

li áby z nich ieden był Papieżem/ drudzy temu byli ná odpor/ náoſtátku dáli to

18:

ná wolą ſámemu iednemu Biſkupowi Iákubowi w moc/ iáko mądremu á v=

19:

cżonemu/ kogo on chce miedzy imi wybráć/ y wybrał ſie ſam. A gdy mu tę zupeł

20:

ną moc dáli ná to/ iuż nie mogli ináczey vcżynić/ ná ktorym był xix lat y iij mie=

21:

ſiące. Iechał do Awinium/ tám wybrał dwu Kárdynału Kolumnę á Vrſy=

22:

ná. Podnioſł też tám reliquie Tomaſzá Aqwinatá mnichá zakonu Dominikow.

23:

Drugiego Tomaſzá Erfodeńſkiego biſkupá. Ceſárzá Lodwigá záklął y s tym

24:

Papieżem Piotrem Korbáryeńſkiego klaſztorá/ ktorego był Lodwig wybrał.

25:

Ceſárz Lodwig ápellował od iego klątwy od Papieżá źle ſpráwionego do Pa

26:

pieżá dobrze ſpráwionego. Powiedał ten Papież y piſał/ iż duſze ktore teraz

27:

mrą/ Bożego oblicża nie vźrzą áż po ſądnym dniu. Przeto po nim Benedykt to

28:

pokáźił y zá odſzcżepieńſtwo vłożył. Gdy go też pytano kto od prawdy nadáley

29:

bywa/ powiedzyał iż zdánie ludu poſpolitego: bowiem co oni chwalą/ toby ſłu

30:

ſzniey gánić: co myſlą/ prożno y nicżemnie: co mowią/ to fáłſz: co gánią/ to do=

31:

bre: co chwalą/ to złe: co podnoſzą/ to bez cżći. Vmárł potym w Awinionie/

32:

po ktorym táki ſkarb nálezyono/ iż nigdy po żadnym Papieżu więcey.

Skarb po Pa=
pieżu.

Ten zá=

33:

łożył klaſztor Bożogrobſkich Rycerzow w Portugálſkiey Hiſzpániey y nádał/

34:

odiąwſzy dochody od klaſztorá Templarow.

35:

¶ Tego cżáſu byli Bonáwenturá/

Bonáwenturá.

Nicolaus de Lirá/ Sygibertus/ ludzye v=

36:

cżeni/ y ſwięty Roch z Nárbony.

Swięty Roch.

37:

Enedykt dwánáſty ktory był ná ſtolcu Papieſkim ſiedḿ

38:

lat y trzy mieſiące/ był cżłowiek vcżony/ mądry/ y dobrego żywotá/ v=

39:

pomináiąc wſzytki áby ſie dobrze/ ſtale/ á pilnie ſpráwiáli ná ſwoich v=

40:

rzędzyech. Ten chciał Lodwigá rozgrzeſzyć od klątwy/ ále mu krol Fráncuſki

41:

nie dał. A gdy mu mowiono/ groźić Ceſarz/ odpowiedzyał ták: Ceſarz dopiro

42:

groźi á my iuż dawno ſie pomścili. Po śmierći ſwoiey wiele ſkárbow ko=

43:

ściołom zoſtáwił.

44:

Lemens ſzoſty rodem Lemonicenſis mnich/ przed tym rze

45:

cżony Piotr/ był Papieżem dzyeſięć lat y dzyeſięć mieſięcy. Był cżło=

46:

wiek vcżony á bogáty/ kupił Awinium miáſto známienite v Fráncu=

47:

zow/ ktore tym obycżáiem ná Pápieſtwo przyſzło. Stárał ſie o to iákoby był

48:

poſtánowił Rzecżpoſpolitą dobrze/ ták we Włoſzech iáko y we Fráncyey/ ále

49:

to trudno miał vdzyáłáć/ gdyż miedzy Ceſárzmi ſam waśni cżynił/ ábowiem

50:

był przećiwny Lodwigowi Ceſárzowi/ ták iż kazał inego Ceſárzá wybráć. W

51:

Rzymie też porucżył ſpráwę iednemu ſzalonemu piſárzowi/ Nykolaus rzecżo=

Ii 2

ny/ ktory

strona: 186v

Kſięgi wtore

ny/ ktory ſie Trybunem licżył być/ Ceſárze przed ſię pozwał/ áby przed nim ſwe

krzywdy powiedáli/ ktory potym poiman á w więzyeniu zgnoion.

¶ Tego cżáſu przyſzli Maurowie s Sáráceny/

Maury.
Sáráceni.

cżynili wielkie ſzkody w Niem=

cech y we Włoſzech. Przećiw ktorym chciał wypráwić Papież ziednawſzy thy

krole/ Edwárdá Angielſkiego á Filipá Fráncuſkiego/ w tym vmárł/ pocho=

wan w Awinionie.

Nnocencyus ſzoſty rodem Limonicenſis/ był ná ſtolcu Pagrafika

pieſkim dzyeſięć lat. Był cżłowiek poważny/ v=

cżony/ mądry/ bácżny/ żywotá dobrego/ kościel=

10:

ne páńſtwá nie proſtym ale co vcżonym dawał. Poſtáno

11:

wił to miedzy duchownymi/ áby káżdy w ſwym beneficy=

12:

um mieſzkał. Ná Rzymiániech to przewiodł/ iż im chu=

13:

dego cżłowieká napirwey przełożył ná zwirzchni vrząd/

14:

Ráymuda z rodu krolow Ierozolimſkich/ á tym oby=

15:

cżáiem vśmierzył nieſnaſki ktore były w Rzymie. Mie=

16:

dzy Wenety á Genueńſkimi pokoy vdzyáłał. Tákież mie

17:

dzy Pizany á Florentyny.

Wenety.
Genuenſes.
Pizani.
Florentyni.

Stárał ſie też iákoby był Maurom y inym nieprzy=

18:

iacielom odpárł/ ále zamieſzki ktore go potykály ty mu przekażáły/ á w tym

19:

vmárł/ pochowan w klaſztorze Kártuſkim przed Awinionem.

20:

Látá od národzenia Páná Kryſtuſá 1350.

21:

Zwarty Károlus/ ſyn Ianá Cżeſkiego krolá/ był ná Cegrafika

22:

ſárſkim ſtolcu lat xxxj. Przećiw ktoremu

23:

był wybran Gunterus Schwartzburgeń=

24:

ſki/ ále potym rychło trućiną vmárł. Byli

25:

też przećiw iemu wybráni Edwárd krol

26:

Angliyſki y Fryderyk Grábiá Myſzeńſki/ ále ći dwá wy=

27:

mowili ſie s tego mowiąc: Wolimy s Cżechy przyiáźni v=

28:

żywáć niż walki. Potym iechał do Włoch/ á thám mu

29:

pocżćiwość Rzymiánie vcżynili/ gdy k niemu z miáſtá

30:

wyſzli/ on theż s koniá przećiw im sſiadł á pieſzki ſzedł.

31:

Miáſto przyiął w ſwą obronę/ thám go Oſtyeńſki Kárdynał koronował ná

32:

mieyſcu Papieſkim będąc. Tám theż Kárzeł Mikołáiá piſárzá co ſie dzyáłał

33:

Trybunem Rzymſkim kazał zwięzáć/

Mikołay Kárzeł
poiman.

á do Awinium Papieżowi poſłał. Ine

34:

nieſnaſki vśmierzył w Rzymie. Po wyiechániu z Rzymá do Niemiec/ obległ

35:

ná Wirtemburku Eboreárdá Grábię/ y Vlmę obległ/ ále przez Biſkupá Ar=

36:

gentyneńſkiego y Spireńſkiego przyſzli ku zgodzye. Ten Kárzeł poſtánowienie

37:

vcżynił miedzy Ceſárzem á Papieżem/ gdzye liſt ná to ieſt/ zową Aurea bula/

38:

ſkąd then Ceſarz miáł ſławę dobrą od potomnych ludzi. Cżechom w Pradze

39:

Kollegium záłożył/ y inych rzecży wiele dobrych poſtánowił/ zá żywotá ſwego

40:

ieſzcże ſyná Wacłáwá wybrał ná Ceſárſtwo.

41:

Rban piąty rodem z Lemony/ mnich ſwiętego Benedy=

42:

ktá/ przed tym Gwilelmus rzecżony/ był Papieżem ośḿ lat y pięć mie=

43:

ſięcy. Cżłowiek żywotá ſwiętego/ vcżenia wielkiego. Poſłał był Egi=

44:

dyuſá do Rzymá/ ktory tám rząd á pokoy poſtánowił od niego/ á ſam piątego

45:

roku do Rzymá przyiechał/ kościoły vpádłe zopráwiał/ ine rzecży ſpoſobiwſzy

46:

záſię ſie do Fráncyey náwroćił/ tám w Máſſyliey vmárł. Do tego to Papieżá

47:

ſwięta Brygidá Szwecka kſiężná przyiecháłá/

Szwecya.

áby iey potwirdził regułę kto=

48:

rą oná wynalázłá byłá.

49:

Rozdzyał dzyewiętnaſty kſiąg wtorych.

Látá od ná=

strona: 187

Wiek ſzoſty.

Liſt 187

Látá od národzena Páná Kryſtuſá 1376.

Przenieſienie ſtolcá Papieſkiego s Fráncyey do Rzymá.

Rzegorz iedennaſty rodem Leonicenſic/ Armen=grafika

tow ſynowiec/ Piotr przed tym rzecżo

ny/ od Vrbáná ná ſtolec Papieſki ná=

znácżon/ ná ktorym był ośḿ lat. Ten

bacżąc wielki vpadek Rzecżypoſpoli=

tey we Włoſzech/ zwłaſzcżá w Rzymie

przez Papieſką niedbáłość/ ábowiem vrzędnikom iego

10:

wſzyſcy nie ſprzyiáli/ ſtąd wnętrzne roſterki były/ thák

11:

iżby był Rzym rychło vpadł/ á lud w grube chłopſtwo=

12:

by ſie przemienił. Grzegorz Papież zmyſliwſzy ſobie dro

13:

gę indzyey/ puśćił ſie wodą z Awinium/ gdzye był ſtolec Papieſki przez lxx lat.

14:

Przyiechał do Genui ze wſzytkim máieſtatem Papieſkim/ potym do Cernetu/

15:

potym zyemią do Rzymá/ gdzye z wielką chucią á rádoſcią przyięt/ pocżął zá=

16:

ſię kościoły y Rzecżpoſpolitą vpádłe nápráwiáć/ z nieprzyiacielmi ſie poie=

17:

dnał/ okrom Florentow ktore klął/ á w klątwie będąc przeźdzyęki kápłánom

18:

kazáli przed ſobą mſze ſłużyć/ y ine ſwiątośći dawáć/ ſkąd potym Papież zebrał

19:

ſie mocą ná nie/ wiodł z nimi walkę kilko lat áż vmárł/ pochowan w kościele

20:

P: Máriey gdzye zową via nouá. To ieſt zá ieden dziw nápiſano/ iż tey godziny

21:

gdy vmárł zgorzał páłac Papieſki w Awinium/ gdzie mieſzkáli Papieżowie.

22:

Látá od národzenia Páńskiego 1376.

23:

Rban ſzoſty rodem Neápolitan/ był wybran od Włografika

24:

chow zá Papieżá/ ktory ſtolec Papieſki w

25:

Rzymie dzyerżał lat iedennaſcie y mieſięcy

26:

ośḿ. Przećiw iemu Fráncuzowie wybráli

27:

Klementá ſiodmego drugie^o Papieżá/ kto=

28:

ry mieſzkał w Awinium/ ſkąd było wielkie zámieſzánie

29:

miedzy Krześćiány/ ábowiem ow owego klął/ á ow záſię

30:

tego. Węgrzy/ Włoſzy/ Niemcy/ pomagáli Vrbáno=

31:

wi/ á Fráncuzowie y Hiſzpanowie Klementowi/ było te

32:

go błędu przez xxxix lat. Ten Vrban dał piąći Kárdy=

33:

nałow vtopić gdy iecháli do Awinium/ bo życżyli więcey Klementowi niż ie=

34:

mu. Był cżłowiek okrutny y nieumowny/ przeto mu ich wiele nie ſprzyiáło. Ba

35:

cżąc ten błąd w kroleſtwach przełożeni kościelni/ odſtąpili od poſłuſzeńſtwá

36:

Rzymſkiego/

Wielkie odſzcże=
pieńſtwo.

iáko Cżechowie/ ábowiem tego cżáſu był v nich Hus Ian/ Roki=

37:

cian/ Ieronim/ ktorzy kazáli przećiw Papieſkim przykłádom/ vſtáwam/ y od=

38:

puſtom/ dla cżego wiele ludzi poginęło/ zwłaſzcżá w Cżechach/

Hus Ian.
Rokician.
Ieronim.

około wiáry/ w Węgrzech á we Fráncyey o Neápolitáńſkie kroleſtwo.

39:

Látá od národzenia Páńskiego 1378.

40:

Acław ſyn Kárłá Cżeſkiego krolá y Ceſárzá/ ná Ce=

41:

ſárſtwo od Elektorow wybran/ ktory niedbále/ leniwo/ á bez ſmy

42:

ſło páńſtwo ſwoie ſpráwował/ dla cżego Robertus Woiewodá

43:

Ryńſki á kſiążę Báworſkie pobudzili Elektory áby inſzego Ceſá=

44:

rzá wybráli/ ktorzy wybráli ſámego Robertá álbo Rupertá/ á

45:

Wacłáwá Ceſárzá potym brát rodzony Zygmunt poimał/ y chował w więzye=

46:

niu w Wiedniu áż do śmierći/ ktory był ná Ceſárſtwie zá oycá Kárłá ośḿ lat/

Ii 3	á po oycowey

strona: 187v

Kſięgi wtore

á po oycowey śmierći dwádzyeściá y dwie lecie. Zá thego Ceſárzá Ian Hus

powſtał káznodzyeiá Cżeſki.

Hus Ian.

Látá od národzenia Páńskiego 1400.

Vpertus álbo Robertus po Wacłáwie ſłożonym byl

wybran ná Ceſárſtwo od Elektorow/ ná ktorym był dzyeſięć lat.

Tego to Ceſárzá Florentynowie pobudzili przećiw Gáleácyuſo=

wi Medyolańſkiemu kſiążęciu/ ále poráżon od Gáleácyuſá/ iż Ce

ſarz záſię muſiał do Niemiec.

Onifácyus dzyewiąty z Neápolitáńſkich krolow/ przed grafika

10:

tym Tomácellus wezwány. Ten w młodych le=

11:

ciech był wybrány ná ſtolec Papieſki/ to ieſt/ we

12:

xxxiiij leciech/ cżego obycżay nie bywa ták młodemu ná

13:

tákim ſtolcu być/ wſzákże iego młodość przemienioná by

14:

łá w ſtárość/ doſyć roſtropnie poſtánowienie cżynił/ cho=

15:

cia piſmá nie wiele vmiał. Wyrwał napirwey Rzymiá=

16:

nom zwirzchność/ poſtánowił s ſwey ſtrony Stároſty/

17:

Hetmány/ y ine vrzędniki/ ktorzy wſzytkim miáſtem wła

18:

dáli/ ták áby iuż więcey burzká mieyſka ná duchowne nie

19:

wyrywáłá ſie. Ten też napirwey wymyſlił Annaty/ to ieſt/ połowicę dochodow

20:

z beneficyum gdy ie kto prziymuie po vmárłym biſkupie/ á Sakry nie wydawáć

21:

áżby zápłáconá byłá Annatá.

Annaty.

Przećiw temu był też iny Papież wybran w Awi

22:

nium Piotr Luná/ rzecżony Benedyktus xij/

¶ Benedykt xij.
Papież podrzu=
cony.

ná ktorym był lat xxj/ áż do ſyno=

23:

du w Konſtáncyey. Tákże ći dwá Popieżowie ná ſię klątwy ſłáli. Po wykoná=

24:

niu iiij lat y mieſięcy ix vmárł/ pochowan v ſwiętego Piotrá/ przyiaciele ſwo=

25:

ie známienicie vbogáćiwſzy.

26:

Nnocencyus ſiodmy rodem s Sulmonu/ był Papieżem

27:

dwie lecie/ ſtáry/ doſwiádſzony/ ále okrutny/ ábowiem gdy go Rzymiá=

28:

nie vpomináli áby odſzcżepieńſtwo s kościołow wygáśił/ on poimawſzy

29:

niektore Rzymiány/ iedny z gory zmiotał/ drugie do ſwego ſynowcá Ludwigá

30:

krolá Apulieńſkiego ná ſtrácenie ſłał/ dla cżego Rzymiánie rzućili ſie nań áż v=

31:

ciekł do Witerbium/ wſzákże potym piſáli poń Rzymiánie by przyiechał/ kto=

32:

ry ták vcżynił. Wſzedſzy z nimi w zgodę/ wybrał Kárdynałow kilko/ á Ludwi=

33:

gowi ſpráwę mieyſką porucżył/ vmárł/ pochowan w Rzymie.

34:

Rzegorz dwánaſty rodem z Wenecyey/ Kornáryus

35:

przed tym rzecżony/

Kornárius.

Kardynał ſwiętego Márká/ był Papieżem dwie

36:

lecie y ſiedḿ mieſięcy. Acżkolwiek był poważny y doſkonáłego rozu=

37:

mu/ wſzákże ná ſynodzye Pizys ieſt ſłożon s Papieſtwá. Tákież Benediktus kto=

38:

ry był drugim Papieżem w Awinium/ ábowiem iuż dáley pánowie Krześći=

39:

áńſcy tego rozerwánia ćirpieć niechcieli. Grzegorz ná to pozwolił ieſli Bene=

40:

dykt tákież vcżyni/ także obu ſłożono/ á dano Alexendrowi piątemu.

¶ Trzey Papie=
żowie.

Potym

41:

Grzegorz dobrowolnie iechał ná ſynod do Konſtáncyey/ á thám dobrowolnie

42:

ſpuśćił ſwoy ſtolec/ opátrzon inſzym doſtoieńſtwem y páńſtwem.

43:

Lexender piąty rodem Kretenſis/ ná Pizáńſkim ſynodzye

44:

ná ſtolec Papieſki wybran/ ſłożywſzy dwu Papieżu/ iáko wyſzſzey ſtoi/ ná

45:

ktorym był ośḿ mieſięcy. Cżłowiek vcżony/ poważny/ roſtropny/ dobrey

46:

myſli/ ná vbogie miłoſierny/ ná vcżone łáſkáwy/ ná harde śmiáły/ álbowiem

47:

Ládziſłáwá krolá Węgierſkiego/ kthory Rzym obległ y páńſtwá Rzym=

48:

ſkie woiował/ wygnał s kroleſtwá y klął/ s przyzwoleniem inych/ ná ſyno=

49:

dzye ſłożył. ∴ ∴ ∴

Ian xxiij ro=

strona: 188

Wiek ſzoſty.

Liſt 188

An xxiij rodem z Apuliey/ w práwiech bárzo biegły/ ná grafika

ſtolec Papieſki wſzedł więcey chytroſcią niżli go=

dnoſcią/ ábowim gdy był poſłem iednym do Bo

noniey ná wybieránie Papieżá/ miał s ſobą wielki po=

cżet ludzi pomocnych/ powiedzyał Kárdynałom/ áby tá

kiego wybieráli Papieżá coby ſie mu podobał. A gdy ſie

nie mogli zgodzić/ dáli mu płaſzcż Papieſki s tą mocą/

ná ktorego gi wdzyeieſz/ tego prziymiemy zá Papieżá. On

wzyąwſzy płaſzcż wdzyał gi ná ſię á rzekł/ mnie Bog

10:

przeyrzał ábych był Papieżem/ ięłá wołáć iego ſtroná:

11:

fiat fiat/ Deo gratias/ drudzy ſie dziwowáli/ drudzy przyzwolili. Był Papie=

12:

żem przez cżterzy látá/ áż do ſynodu w Konſtáncyey/ ná ktorym ſynodzye trzech

13:

ich ſłożono/ o ktorych niżey przy Ceſárzu Zygmuncie nápiſzę.

14:

Látá od národzenia Pańskiego 1410. grafika

15:

Ygmunt ſyn Kárłá cżwartego/ brát

16:

Wacłáwá Ceſárzá/ ná Ceſárſtwo wybran/

17:

kroleſtwo Węgierſkie miał po żenie Máry=

18:

ey/ ktora byłá Lodwigowá dzyewká. Cże=

19:

ſkie kroleſtwo bliſkoſcią dzyerżał y Márgrá

20:

bſtwo Brándeburſkie/ ktory gdy dobrze s chucią á rádo

21:

ſcią poſpolitego ludu Rzecżpoſpolitą ſpráwował/ miał

22:

bácżność ná kościoł Krześciáńſki/ ktory ná ten cżás w

23:

wielkim błędzye á rozerwániu był/ ábowiem trzey Papieżowie w ten cżás by=

24:

li/ powodem inſzych krolow y biſkupow. Vcżynił ſyem wielki ná duchowne w

25:

Konſtáncyey/ ktory trwał cżterzy látá. Ná ktorym ſynodzye ſam Ceſarz oblo=

26:

kſzy ſie w kápłańſkie odzyenie/ ſpiewał Ewányelium: Exijt edictum á Ceſare

27:

Auguſto etc.

¶ Ceſarz ſpyewał
Ewányelium.

potym w rádzye zámknęli áby tych trzech Papieżow s ſtolcá ſło=

28:

żono/ ktorzy byli/ ieden przez moc/ drugi przez vpor/ trzeći przez chytrość ná to

29:

mieyſce wybrány/ to ieſt/ Ianá/ Grzegorzá/ Benedyktá/ á cżwartemu Mar=

30:

ćinowi dano. Tám też ná tym ſynodzye Ianá Huſá Cżeſkiego káznodzyeię ſpa=

31:

lono/ á Ieronimá iego vcżniá po nim w rok/ dla ktorego Zyſzká z inſzymi Cże=

32:

chy iął kościoły łupić y duchowne woiowáć.

Hus Ian.
Zyſzká.

Ná ktorego ſie był Ceſarz Zy=

33:

gmunt y z drugimi kſiążęty zebrał/ ále mu nie mogł nic vcżynić/ o cżym ſtoi ſzy=

34:

rzey w Cżeſkiey Kronice. Ten Zygmunt był vrodzony od Elżbiety krolewny

35:

Polſkiey/ żony trzeciey Kárłá cżwártego Ceſárzá. Był cżłowiek vcżony/ vro=

36:

dziwy/ ięzykow wiele vmiał/ ále ná walkę niefortunny/ bitwę s Turki ſtráćił/

37:

potym vmárł w ſtárośći/ pochowan ná Práſkim zamku. Syná nie miał żadne=

38:

go iedno dzyewkę/ s ktorą wzyął koronę Węgierſką Albrecht Rákuſki. Był ná

39:

Ceſárſtwie Zygmunt lat dwádzyeściá y ſiedḿ.

40:

Arćin piąty w Konſtáncyey ná ſtolec Papieſki wybran

41:

dzyeń s. Marćiná miedzy xxxij Kárdynáły/ rodem z Rzymá/ z domu

42:

Kolumnow/ był ná nim lat cżternaſcie y trzy mieſiące/ vcżony/ nabo=

43:

żny/ ſpráwny. Zá iego cżáſu kościoł ktory był rozerwány/ záſię ku iednośći przy

44:

ſzedł. Rzym vpádły záſię znápráwiał/ rządy/ obrony/ y ine ſpráwy záſię dobre

45:

vſtáwił/ ſkąd był názwan oycem oycżyzny. Vmárł w Rzymie w leciech wieku

46:

ſwoiego lxiiij/ pochowan w kościele ktory zową Konſtáncya w grobie mo=

47:

ſiądzowym. ∴ ∴

48:

Vgenius cżwarty rodem z Wenecyey/ będąc Kárdyna=

49:

łem wybran ná ſtolec Papieſki/ ná ktorym był lat piętnaſcie. Ten ſie

50:

kochał w walkach/ á ſtąd zodmieniał ſprawce mieyſkie w Rzymie/ áby

Ii 4

Rzymiánie

strona: 188v

Kſięgi wtore

grafika

áby Rzymiánie mocy żadney nád miáſtem nie mieli/ przeto

Rzymiánie rzućili ſie nań iż muſiał vciec w kápicy mni=

ſzey z Rzymá do Florencyey. Tám gdy był/ Rzymiánie ie

go wnuká Fráńćiſzká Stároſtę poimáli/ Káſtrum An=

yeli dobyli/ ſkárby pobráli/ Kápitolium oſádzili mocno/

Papieżá inego w Bázyliey ná ſynodze wybráli/ ná ktory

ſynod Eugenius pozwány niechciał przyiecháć/ ále zie=

dnawſzy krolá Fráncuſkiego Kárłá s Filipem Burgun=

diyſkim/ pobudził Delfiná ſyná Kárłowego ná Bazyli=

10:

eńſkie. Ktory gdy ciągnął do Bázyliey z wielkim ludem/ wſzyſcy vciekli s ſyno=

11:

du. Przywiedzyon záſię Eugenius do Rzymá przez krolá Fráncuſkiego/ gdzye

12:

ſie mierniey potym obchodził z Rzymiány. Tám w Rzymie Zygmunta Ceſarza

13:

koronował/ á Ianá Páleologá Ceſárzá Konſtántynopolſkiego ku iednośći ko

14:

ściołá Rzymſkiego przywiodł z iego Pátryárchą/ ſyem we Florencyey vcżyni=

15:

wſzy. A od tego cżáſu napirwey pocżęli Ceſárzowie z zachodu ſłońcá cáłowáć

16:

w koláná Papieżá dla koronácyey/

Oſculá pedum
napirwſze.

á wſchodni/ to ieſt Konſtántynopolſki/ iż ſie

17:

mu w Rzymie dopuśćił vcżyć po Láćinie. Ten to Papież rozgrzeſzył był Włá=

18:

dziſłáwá Polſkiego y Węgierſkiego krolá przez Kárdynáłá Iulianá od przy=

19:

ſięgi przećiw Turkom/ s tey przycżyny zábit v Wárny.

20:

Látá od národzenia Páná Kryſtuſá 1438.

21:

Lbrecht wtory z domu Rákuſkich kſiążąt/ zyęć Ceſá=

22:

rzá Zygmuntá/ zoſtawſzy po żenie krolem Węgierſkimy y Cżeſkim/

23:

ná Ceſárſtwo Rzymſkie od Elektorow wybran/ ná ktorym byl ie=

24:

dno dwie lecie. Ten był poſłał Margrábię Brándeburſkiego ná

25:

Tabory/ ále im nic nie mogł vcżynić/ bo mieli pomoc od Pola=

26:

kow/ ktore był Iágiełło poſłał do ich Taboru/ ſkąd potym Márgrábia ziednał

27:

Iágiełłá krolá z Albrechtem we Wrocłáwiu. Miał też wypráwę Albrecht

28:

przećiw Trukom/ ktorzy byli Deſzpotowi oblegli Smederow/ ále ſie wroćił iż

29:

ludu wielkiego nie miał. Rychło potym vmárł zoſtáwiwſzy żonę brzemienną/

30:

ktora po iego śmierći vrodziłá ſyná Ládziſłáwá/ dla ktorego młodych lat

31:

Węgrowie byli wybráli Włádziſłáwá krolá Polſkiego Iágiełłá ſobie zá kro=

32:

lá/ ktory potym zginął v Wárny od Turkow.

33:

Látá od národzenia Páná Kryſtuſá 1440.

34:

Ryderykus trzeći kſiążę Rákuſkie ná Ceſárſtwo wy=grafika

35:

bran/ ná ktorym był lat liij/ w Rzymie od

36:

Mikołáiá Papieżá y z żoną Leonorą koro=

37:

nowan. Then miał wielkie ſkárby iż pokoy

38:

miłował/ wſzákże go mieć nie mogł/ ábo=

39:

wiem Máthyaſz krol Węgierſki walcżył nań/ y wygnał

40:

go z Wiedniá przywłaſzcżáiąc Rákuſy do Węgier iáko

41:

pirwey były. Ten theż Ceſarz trzymał ſtronę zá máłym

42:

Włádziſłáwem przećiw Włádyſłáwowi krolowi Pol=

43:

ſkiemu y Węgierſkiemu/ gdzyeby był miał pomágáć ie=

44:

mu przećiw Turkom iáko pan zwichni Krześćiáńſki/ tu ſie ieſzcże iego śmier

45:

ći rádował. Po wykonaniu lat lxxx/ vmárł w Lucij zoſtáwiwſzy ſyná Máxy=

46:

milianá/ pogrzebion w Wiedniu. Tego Fryderyká bylá vrodziłá kſiężná Má=

47:

zowecka Cymbárká.

48:

¶ Tego cżáſu Konſtántynopole wzyęli Turcy/

Konſtántinopole
wzyęli.

iáko ſzyrzey przy Tureckich

49:

Kroloch ſtoi. ∴ ∴ ∴ ∴

Tego cżáſu

strona: 189

Wiek ſzoſty.

Liſt 189

¶ Tego cżáſu Impres wynálezyon w Moguncyey przez Fauſtá.

Impres nálezyono.

¶ Tego cżáſu też powiedáią ſtrzelbę ruſznicżną w Niemcech wynálezyono/ ále

ia temu nie wierzę/ ábowiem dawniey ſłyſzeć w hiſtoryach o tey ſtrzelbie niż te=

raz/ Niemcy to ſobie tym ſławę cżynią.

Ikołay piąty Genuenſis/ Thomás przed tym rzecżony/ grafika

ſyn bárwirſki/ był wybran iednego roku ná Bi=

ſkupi/ potym ná Kárdynálſki/ potym ná Papie

ſki ſtolec/ przeto ſie káżdy iego fortunie dziwował/ á co

ieſzcże więcey/ iż y ći co go nie ználi/ miłowáli/ dla cże^o Fe

10:

lix Papież ktory byl w Gálliey wybran/ dobrowolnie w

11:

ręce iego ſpuśćił mu przez poſłá ſwoy ſtolec/ á on zá to

12:

vcżynił go Kárdynałem ex latere zyemie Niemieckiey y

13:

do Sábáwdyey/ ſkąd wſzyſcy rádość y pocieſzenie mieli/

14:

z iednośći pánow duchownych y ſwieckich/ miłował y

15:

nádawał ludzye vcżone/ bo ſam táki był. W Rzymie wiele kościołow pobudo

16:

wał y nádał/ murow mieyſkich popráwiał/ vbogie opátrzył. A gdy vſłyſzał o

17:

wzyęciu Konſtántynopolim/ vmárł od żáłośći/ był ná ſtolcu ośḿ lat.

18:

Látá od národzenia Páná Kryſtuſá 1455.

19:

Alixty trzeći rodem z Hiſzpániey/ iednoſtáynym gło=grafika

20:

ſem od wſzytki wybrány ná ſtolec Papie=

21:

ſki/ ná ktorym był trzy látá. Cżłowiek wiel=

22:

kiey rády y rozumu/ vcżony we wſzytkich

23:

práwiech. Then pobudził Krześćiáńſtwo

24:

przećiw Turkowi/ y ſam dał vcżynić trzynaſcie okrę=

25:

tow/ ktore nápełnił ludźmi y ſpiżą/ nád ktorymi ſtár=

26:

ſzym przełożył Lodwigá Akwileńſkiego Pátryárchę/

27:

ktory przez trzy látá wielkie ſzkody Turkom dzyáłał/ o=

28:

cżekawáiąc ku pomocy Alfonſá krolá Fráncuſkiego/ y

29:

Lodwigá Burgundiyſkiego kſiążęciá/ ále im roſkoſz domowa thego nie dopu=

30:

śćiłá/ przeto ſie nie mogli wypráwić. Ten też poruſzył Huſſákáſáná Perſkiego

31:

y Ormiáńſkiego krolá przez dáry/

Huſſákáſan.

ktory dwá kroć rázow známienicie Turki po=

32:

ráźił. Ten też modlitwę vſtáwił do Bogá pzećiw pogánom/ ktorą ſpiewáią:

33:

Contere Domine fortitudinem inimicorum &c. Vſtáwił też ſpiewáć w koście

34:

le: Da pacem Domine &c. á w południe dzwonić ná pacierze/ wiele rzecży do=

35:

brych zá krotki cżás vſtáwił.

Contere domine.
Da pacem domi=
ne.

36:

Ius wtory rodem s Seny/ Eneás Sylwius przed tym

37:

rzecżony/ był Papieżem pięć lat y mieſięcy iedennaſcie/ ácżkolwiek kro

38:

tki cżás miał/ ále rozum á ſpráwę wielką/ bo był cżłowiek vcżóny y hi=

39:

ſtoryk wielki. Ten też pobudził wſzytki krole y pány Krześćiáńſkie (poiedna=

40:

wſzy niektore) przećiw Turkowi/ ále iego krotki wiek tę rzecż rozwiodł/ ábo=

41:

wiem ciągnąc przećiw Turkowi z wielkim ludem wodną wypráwą/ w Anko=

42:

nie morem vmárł/ drudzy ſie dla moru roziecháli. Miał wieku ſwego lat lxiiij/

43:

przynieſion do Rzymá y ſchowan w kościele ſwiętego Piotrá. Ten napirwey

44:

vſtáwił áby ápellácya dáley nie ſzłá od Papieżá. W Rzymie záłożył Rotam

45:

cauſarum. Chciał też vſtáwić áby pod dwiemá oſobomá prośći ludzye prziy=

46:

mowáli Páńſkie ciáło/ iáko náprzodku było/ y żony kápłanom przywroćić/ ále

47:

go w tym prętka śmierć záſzłá.

48:

Aweł wtory rodem z Wenecyey/ ſieſtrzeniec Eugeniuſá/

49:

ná ſtolec Papieſki wybran/ ná ktorym był ſześć lat y dzyeſięć mieſięcy/

50:

ktory chciał był walecżny/ ále ná tych walkách nie wygrawał. Kárdy=

nały/ piſárze/

strona: 189v

Kſięgi wtore

nały/ piſárze/ y ine vrzędniki/ ktore iego przodkowie vſtáwili/ zodmieniał. Przy=

iáźni v Ceſárzá y v kſiążąt Niemieckich nie miał/ vmárł w Rzymie Apoplexyą

będąc tego dniá weſoł. grafika

Yxtus álbo Xyſtus cżwarty rodem Li=

gur/ Fráńćiſzek przed tym rzecżony/ Miniſter za=

konu mnieyſzego/ ná ſtolec Papieſki wybran/ ná

ktorym był trzynaſcie lat/ cżłowiek vcżony/ rozumu

wielkiego/ ktory wiele kſiąg popiſał/ byl też y miłoſier=

ny/ ábowiem ſyny Ceſárzá Páleologá wygnáne s Kon=

10:

ſtántynopolá/ ſwym nakładem doſtátecżnie chował/ tá=

11:

kież krolową Boſeńſką wſpomagał/ y ine ktorzy od Tur=

12:

kow byli przemożeni. Miáſto Rzym y kościoły opráwił/ moſt ktory zową Syx=

13:

ti pons zbudował. Szpital s. Ducha zbudował w Atykanie/

Szpital s. duchá

zbytne álbo zu=

14:

chwáłe kroliki wypędził á dobrymi oſádził. Wenety klął iż iego zyęciá Herku=

15:

leſá obegnáli á z iego dobrá złupili/ xxxij Kárdynałow zá ſwego żywotá poſá=

16:

dził. Swiętá ty ſwięćić vſtáwił ktorych przed tym nie ſwięcono/

Swiętá vſtáwił.

Pocżęcie y O=

17:

fiárowánie panny Máryey/ s. Anny/ s. Iozephá/ s. Fráńćiſzká/ y s. Serafi=

18:

ná/ potym vmárł/ w nowey káplicy w Atykanie pochowan.

19:

Nnocencyus oſmy rodem Genuenſis/ Báptyſtá przed tym

20:

rzecżony/ s Kárdynáſtwá ſwiętey Cecyliey ná ſtolec Papieſki wybran/

21:

ná ktorym był ośḿ lat/ áczkolwiek był vbogi w ſkárby/ ále w cnotę y w

22:

ſpráwy bogáty/ ábowiem dla ſwoiey ludzkośći á opátrznośći/ przyciągnął k ſo

23:

bie wiele dobrych rzecży. Náprzodku dwie lecie ſie mu przećiwne ſzcżęſcie ſtá=

24:

wiło/ á to prze walki ktore wiedli Vrſynowie s Kolumny/ ktorzy wſzytek Rzym

25:

walkámi wzburzyli. Przećiw Ferdynándowi Apulſkiemu krolowi woyſko ze=

26:

brał/ przeto iż Akwileyſkiemu miáſtu wiele gwałtow y krzywd dzyáłał/ s kto=

27:

rym ſie ziednał y ku przyſiędze przywiodł/ iż nie miał nigdy ná Rzymſkie páńſt=

28:

wá ręki podnośić. Bucáliná poráźił ktory łupił Papieſkie poddáne/ náoſtatek

29:

vciekł do Turká/ á Papież mu imienie pobrał. Miał ſyná Fráńćiſzká á corę

30:

Teodorynę przed tym niżli był ná ſtolcu Papieſkim z miłoſnicą/ ktore opátrzył

31:

wielkimi ſkárby s przyzwoleniem Kárdynałow. Ten dopuśćił Norweyſkiemu

32:

kroleſtwu mſzą mieć bez winá/ gdyż tám winá nie máſz. Potym gdy vmárł/ v

33:

ſwiętego Piotrá pochowan.

34:

Lexender ſzoſty/ Kálixtá Papieżá ſynowiec/ ná ſtolec Pa=

35:

pieſki od wſzytkich ieſt wybran/ ná ktorym był dzyeſięc lat y ośḿ mieſię=

36:

cy. Ten był vrody niepoſpolitey/ ktoremu był Lodwig krol Fráncuſki

37:

pobrał páńſtwá Rzymſkie y Rzym bez obrony żadney/ przeto muſiał ſie vciec

38:

do krolá Hiſzpáńſkiego y do Wenetow/ á w tym Lodwig krol vmárł/ w oycá

39:

Papieżá rádość wſtąpiłá/ poſłał ſyná ſwego Wálentyná dobywáć miaſt kto=

40:

re był krol pobrał/ ktorych gdy zdobywał/ ná kſięſtwo go Vrbinátſkie przeło=

41:

żył/ złożywſzy pirwſze kroliki álbo vrzędniki/ ktorych iego przodkowie ná páń=

42:

ſtwiech Papieſkich nádzyáłáli/ ochędożność miáſtá Leoniny zamku y kościo=

43:

łom w Rzymie vdzyáłał.

44:

Látá od národzenia Pańskiego 1494.

45:

Axymilian zá oycá Frederyká ieſzcże wybran ná ſtolec

46:

Ceſárſki we Fránkforcie/ ná ktorym ſzcżęſliwie żył zá oycá ośḿ

47:

lat/ á po oycu xxv. Zá máłżonkę wzyął Máryą dzyewkę Kárłá

48:

Burgundiyſkiego kſiążęciá iedyną/ po ktorey wielkie páńſtwo o=

49:

trzymał/ s ktorą miał ſyná Filipá Hiſzpáńſkiego krolá po żenie/

Filip Krol Hi=
ſzpáńſki.

ábowiem Fi=

strona: 190

Wiek ſzoſty.

Liſt 190

grafika

ábowiem Filip miał żonę Ioánnę iedyną corę krolá Hi=

ſzpáńſkiego/ á po mátce Burgundiyſkie kſięſtwo wzyął.

Miał potym ten Ceſarz drugą żonę Blánkám Máryą

corę Gálleácyuſá kſiążęciá Medyoláńſkiego bárzo cu=

dną/ ále z nią żadnego potomká nie miał. Miał rozmái=

te trudnośći ten Ceſarz/ s ktorych ſwą ſtátecżnoſcią wy=

chodził. Był poiman od Brugińſkich mieſzcżan we Flán

dryey z nawodu krolá Fráncuſkiego/ wſzákże potym pu=

ſzcżon/ gdy ociec Frederyk zebrał woyſko przećiw im.

10:

Walcżył też z Wenety/ ná cżym bárzo Weneći vtráćili/ álbowiem w ten cżás ty

11:

miáſtá ſtráćili/ Weronę/ Padwę/ Terwiſz/ y inych wiele. Przy Weneciach ſtał

12:

krol Fráńcuſki pirwey/ potym ſie zá ſzcżęſciem Ceſárſkim obroćił/ tákież y Iu=

13:

lius Papież. Rákuſy wziął/ ktore był ie^o oycu Mátyaſz krol Węgierſki wziął.

14:

Látá od národzenia Páná Kryſtuſá 1506.

15:

Ilip krol Hiſzpáńſki vmárł wieku ſwego máiąc lat

16:

xxviij/ zoſtáwiwſzy po ſobie ſyny/ Kárłá dziſieyſzego Ceſárzá/ á

17:

Ferdynándá krolá Rzymſkiego/ y trzy dzyewki/ Izábellę ktora by

18:

łá daná Kryſtyernowi Duńſkiemu krolowi.

Filip vmárł.

Drugą Márya/ thá

19:

byłá daná krolowi Węgierſkiemu Lodwigowi. Trzecia byłá Le=

20:

onorá zá krolem Fráncuſkim. Po śmierći ſyná ſwego Filipá Máxymilian był

21:

żyw lat xiij/ á vmárł látá 1519/ rychło przyiechawſzy s Preſzporku/ gdzye ſie

22:

byli ziecháli z náſzym krolem Zygmuntem y krolem Węgierſkim Włádziſłáwē.

23:

Pius Papież rodem s Seny/ nie był żyw ſpełná roku.

24:

Vlius wtory Papież rodem Sawon/ tego krol Fráncu=

25:

ſki Lodwig był poráźił. Tę bitwę chciał był Ceſarz Máxymilian roz=

26:

wieść/ gdy poſłał biſkupá Sálcpurſkiego do Iuliuſzá o przedłużenie/

27:

áby ie poiednał. Papież Iulius dufáiąc ludu ſwoiemu ktory miał od krolow

28:

Hiſzpáńſkiego y Angielſkiego y z Włoch/ niechciał bitwy rozwieść. Tákże w

29:

dzyeń wielkonocny v Ráwenny látá 1512 poráżon do gruntu. Piſzą iż ták wie

30:

le ludzi z obu ſtron ſtráćili/ iáko dwádzyeściá tyſięcy. Po ſzkodzye Iulius pro=

31:

śił Ceſárzá o zgodę/ áby więcey Lodwig ſzkody we Włoſzech nei dzyáłał. Ce=

32:

ſarz nań pobudził krolá Angielſkiego/ á s tym Lodwig walcżąc dał Włoſkiey

33:

zyemi pokoy/ wytrwawſzy lat ſześć vmárł/ zoſtáwił po ſobie wielkie ſkárby cho

34:

cia walcżył y budował.

35:

Eo dzyeſiąty Papież Rzymſki/ pánował w Rzymie nád

36:

duchownymi cżterzy látá/ zá ktorego Marćin Luter mnich zakonu Au

37:

guſtynow káznodzyeiá powſtał/ kazał y piſał przećiw Papieſkim odpu=

38:

ſtom/ o ktorych ſzyrzey ná przodku v Szleydaná ſtoi/ gdzye y látá náznácżone ſą

39:

ktorego ſie co roku dzyało.

40:

Adryanus ſzoſty z miáſtá Tráiektum Papież rodem z Niemiec/

41:

o ktorym też ſzyrzey przy Szleydanie ſtoi.

42:

Klimunt ſiodmy Papież Rzymſki wybran ná to przełożeńſtwo

43:

látá 1524/ vmárł 1534/ o ktorym też ſzyrzey v Szleydaná ſtoi.

44:

Páweł trzeći Fernezyus rzecżony/ cżłowiek będąc ſtáry/ wy=

45:

bran ná ſtolec Papieſki/ o ktorym ſzyrzey ſtoi v Szleydaná.

46:

Iulius trzeći Montanus Márya przed tym rzecżony/ ktorego

47:

Elekcya ſtoi ſzyroko nápiſaná v Szleydaná/ zoſtał Papieżem.

Károlus pią=

strona: 190v

Kſięgi wtore

grafika

Arolus piąty ktory teraz ſzcżęſliwie

pánuie/ ſyn Filipow á wnuk Máxymilianow

Hiſzpáńſki krol á Rákuſkie y Burgundiyſkie

kſiążę/ od Elektorow (ktore Krfierſty zowiemy) ná

ſtolec Ceſárſki w niebytnośći iego wybran/ do ktorego

Woiewodá Reńſki s tym poſelſtwem iechał/ potym w

Akwiſgranie koronowan/ á w Bononiey od Papieżá

Klementá potwirdzon y pomázan 1530.

Erdynándus krol Cżeſki y Węgierſki á Rákuſkie kſią=

10:

żę/ ná kroleſtwo Rzymſkie koronowan w Kolnie Agrypinie 1530.

11:

Ten krol wielkich trudnośći y walek vżywał z drugim krolem Węgiergrafika

12:

ſkim Ianem Woiewodą Siedmigrockim o

13:

koronę Węgierſką/ z wielką ſzkodą Krześći=

14:

áńſką/ ábowiem ſtąd práwie do nas Turkom

15:

drogę okazáli/ tę rzecż ná rosſądek przypu=

16:

ſzcżam káżdemu/ co tho wſzytkim Krześćiá=

17:

nom przynioſło/ bo też krol Ian był oſobno

18:

od Węgrow koronowan. Náoſtátek krol

19:

Ian poráżon od Ferdynándá/ ziechał do Pol

20:

ſki ná Tarnow/ tám był dzyewięć mieſięcy żą

21:

dáiąc od krolá Zygmuntá pomocy iáko od

22:

powinowátego/ ále mu iey dla tákiegoż po=

23:

winowáctwá odmowiono. Poſłał krol Zy=

24:

gmunt poſłá ſwego Kryſztofá s Szydłowcá

25:

do Prági do krolá Rzymſkiego/ ſtánowiąc

26:

miedzy nimi pokoy do cżáſu/ áby ie mogł zie=

27:

dnáć/ ále obá byli ná to twárdzi/ nie mogł

28:

ich ktemu przywieść. Krol Ian rzewniwy będąc vciekł ſie do Turká/ poſłał

29:

Iároſzá Laſkiego Sirádzkiego Woiewodę do niego pomocy żądáiąc. Turcy

30:

drugi raz z wielkoſcią ludzi ciągnęli ku Wiedniu látá 1531. Ale gdy vſłyſzeli

31:

o zebránym ludu przećiw ſobie/ wroćili ſie/ pocżynili ſzkody w Rákuſiech/ w

32:

Styryey y indzyey/ wſzákże potráćili ludu niemáło w Korytáńſkich gorach.

33:

Látá 1531/ było wielkie trzęſienie zyemie w Por=

34:

tugáliey/ ták iż w Liſſybonie piętnaſcie ſet domow vpadło y kościoły/ á po=

35:

tym był wielki mor.

36:

¶ Tegoż roku Soliman Turek ná wyſpie Morea pobrał miáſtá Wenetom.

37:

¶ Tegoż roku vmárłá Ludowiká mátká krolá Fráncuſkiego.

38:

¶ Tegoż roku wyrzuconá byłá ná brzeg wielka rybá w Holándryey/ ktorą zo=

39:

wą Bálená/ ná dłuż ſześćdzyeſiąt ſtop/ ná ſzerz trzydzyeśći.

40:

¶ Tegoż roku Kometá ſtałá długo/ á náſzy Wołochy poráźili/ o cżym ſzyrzey

41:

będzye przy Kronice Polſkiey.

42:

Látá 1532/ Ceſarz Kárzeł przyiechawſzy z Bel=

43:

giki/ vcżynił ſyem w Rátyzbonie z brátem ſwoim/ rádząc o poſtanowienie ko=

44:

ściołá áby był w dobrym rządzye/ tákież o obronę przećiw Turkowi.

45:

¶ Tegoż roku Soliman z wielkoſcią ludzi przyciągnął do Rákus mieſiącá

46:

Sirpniá/ obegnał miáſtecżko Gyns/ leżał około niego dni dwádzyeściá/ żądá=

47:

iąc tylko tego áby był iemu wydan Mikołay Iuriſchityus Hetman miáſtá.

48:

Potym z roſkazánia Ceſárſkiego ſzło przećiw iemu wielkość ludu poſpolitego

49:

y Rycerſkiego z dobrey woley/ rádniey niż go domá cżekáć. Słyſząc o wielkim

50:

zebrániu ludu/ ſzedł ná zad/ bo nigdy więtſze zebránie nań w Niemcech nie by=

51:

wáło przed tym.

Tegoż roku

strona: 191

Wiek ſzoſty.

Liſt 191

¶ Tegoż roku Kryſtyernus przez liſty przywabion do ſwego kroleſtwá Nor=

weyſkiego od Duńcżykow/ ktory gdy przyſzedł ná gleycie ich z Belgiki/ poiman

od Duńcżykow á wſádzon do wieże ná wiecżne więzyenie.

Kriſtiernus poi=
man.

Láta 1535/ Solimánnus wielkie woysko wyprá=

wił przećiw Perſom/ ná ktorey bárzo vtráćił/ iż nie tylko poráżon/ ale y ſámi

zdycháli od nędze/ á co gorſzego iż ie niewiáſty Perſkie żony poráźiły/ gdy iuż

mężowie dla máłego pocżtu ſwego ſprácowáni byli.

¶ Tegoż roku Ceſarz Kárzeł piąty wypráwił ſie z woyſkiem ná wodzye do A=

fryki z Hiſzpániey przez morze ktore zowyemy Gáditanum álbo Mediterrane=

10:

um/ wzyął zamek Goletę y Thunis miáſtá w Afryce/

Goletá.
Tunis.

y Bárbároſę poráźił zá

11:

pomocą Krześćiáńſką/ ktorzy byli w niewoli v Turkow w Thunis. Potym do

12:

Włoch ſzcżęſliwie przyiechał. ¶ Tegoż roku Szwáncárowie ſłużąc Frán

13:

cuſkiemu krolowi/ wzyęli Gebenne miáſto y Sábándyą chcieli obegnáć.

14:

Látá 1536/ Ceſarz Kárzeł będąc w Rzymie ná

15:

wielki cżwartek/ ſpráwował wielką wiecżerzą Páńſką/ ná ktorey xij vbogim

16:

ſam nogi vmywał/ nákarmił/ y dárował/ z wielkim podziwieniem ludu poſpo=

17:

litego. ¶ Tegoż roku krol Fráncuſki obległ Sábándyą/

Sábándia.

á kſiążę do Ceſárzá

18:

vciekło. ¶ Tegoż też roku vmárł vcżony Doktor w wſzelkim piſmie Erá=

19:

zmus Roterodanus w Bázyliey/

Erázmus.

ktorego kſięgi zoſtáły piſáne w rozmáitych

20:

náukach/ ludzyom Krześćiáńſkim pożytecżne. ¶ Tegoż roku Delfin ſyn kro

21:

lá Fráncuſkiego Fráńćiſzká ſtárſzy vmárł/

Delfin.

iáko drudzy mnimáią iż trućiną iá=

22:

du. A ſioſtrá iego Mágdálená daná w małżeńſtwo Szockiemu krolewicowi

23:

Iákubowi. ¶ Tegoż roku wciągnął do Fráncyey Henrych Grábiá Náſá=

24:

wieńſki/

Náſáwius.

y ſzkodę wielką vcżynił. Perony dobywał/ ále nic nie vcżynił. Ná dru

25:

gi rok záſię krol Fráncuſki do Artezyey/

Artezia.

wielką ſzkodę vcżynił. Tákże mu záſię

26:

Márya kſiężná Belgarum wiele vcżyniłá/ nie przepuſzcżáiąc wdowam áni śi=

27:

rotom áni poſpolitemu cżłowieku.

Mária.

A gdy obległá Terrewánę/ Papież miedzy

28:

imi roziął ku zgodzye/ tym obycżáiem odciągłá.

29:

Látá 1537/ Nowimágenſes odſtąpili od kſiążęciá

30:

Geldryńſkiego Kárłá/ ktory iuż w leciech zeſzły był. S tey przycżyny then Ká=

31:

rzeł kſięſtwo Geldriyſkie w máńſtwo Frańcuſkiego poddał/

Geldris.

y wybráli zá kſiążę.

32:

Gwilelmá kſiążę Kliweńſkie. ¶ Tegoż też roku w dzyeń s. Lucyey grzmiáło

33:

okrutnie źimie nád obycżay/ y był potym wielki vrodzay zboża ná láto. ¶ Te

34:

goż roku krol Ferdynánd zebrał lud zbroyny przećiw Turkom Cżechow á Niem

35:

cow/ nád ktorymi przełożył Kocyándrá Niemcá Hetmánem. Leżąc Kocyán=

36:

der w zyemi Boſeńſkiey s taborem ſwoim/ oblegli ie Turcy w koło iż im żywno=

37:

śći nie mogły przebyć niſkąd. Bacżąc to Kocyánder/ viechał z woyſká milcż=

38:

kiem s trochą ludzi/ przeto był podeźrzánym v wſzech y v krolá. Turcy nie ſta=

39:

cżáiąc bitwy/ pobráli Niemc z woyſkiem/ porzázawſzy im noſy y gęby/ ciągnę=

40:

li do Konſtántynopolá. Kocyánder bacżąc niełáſkę v páná y v wſzech/ chciał

41:

do Turká przyſtáć. Towárzyſz iego Zryńſki bacżąc to/ zábił go táiemnie w ro=

42:

zmawiániu towárzyſzkim będąc z nim ná iednym zamku.

43:

Látá 1538/ Roziął Papież Páweł miedzy Ceſá

44:

rzem á miedzy krolem Fráncuſkim w nadzyeię zgody wiecżney do dzyeſiąći lat/

45:

á w tym cżáſu s ſpołecżney vmowy ziecháli ſie do martwey wody Ceſarz y krol s

46:

krolową Leonorą/ á tám byli kilko dni weſeli z rádoſcią w okazáłey przyiáźni.

¶ Zgodá krolá
s Ceſárzem.
Mare mortuū.

47:

Potym ſie w teyże przyiáźni roziecháli/ Ceſarz wodą do Hiſzpániey á krol do

48:

Fráncyey. ¶ Tegoż roku krol Fráncuſki Fráńćiſzek ziechał ſie s krolową Má

49:

ryą v Kámeraku/ gdzye tám byłá známienicie od niego cżeſtowaná y dárowa=

Kk	ná/ á ſpołu

strona: 191v

Kſięgi wtore

ná/ á ſpołu iecháli do Auguſty Weromándorum miáſtá/ Quintyni zową dziś/

á tám xvj dni mieſzkáłá/ potym iną drogą do Hánnonu iecháłá. A ták tego ro=

ku były trzy ziázdy niepoſpolite: Pirwſzy w Nicee Papieżá s Ceſárzem á s kro=

lem Fráncuſkim. Wtory v wod martwych iákom piſał. Trzeći v Kámeraku

krolá Frańćiſzká s krolową Węgierſką Máryą/ ták iż było teſzno ſłużebnych

bez pieniędzy. ¶ Tegoż roku Bárbároſá Numicki Sędzyak popadł wielką

ſzkodę przez potop ná brzegu Ambrácyey/

Bárbároſá.

ták iż o dwádzieściá tyſiąc ludzi ſtrá

ćił. ¶ Tegoż też roku wielkie zwycięſtwo Portugálcżycy otrzymáli w Indy=

ey/ y wielkie ſkárby przywieźli/ wſzákże z niemáłą ſwych vtrátą.

10:

Látá 1539/ Byłá miłość nieodmienna przedſię

11:

Ceſárzá s krolem Fráncuſkim z zazdroſcią niektorych. A gdy poſłyſzał Ceſarz

12:

nieco przećiwieńſtwá we Flándryey będąc w Hiſzpániey/ dopuśćił mu krol

13:

przez ſwą zyemię ciągnąć z Galliey Belgiki/ wſzákże pirwey Ceſarz przed ſobą

14:

poſłał páná rádne^o de Grántuellá/ ſam potym z Hiſzpániey wyiechał do Frán

15:

cuſkiey zyemie/ przećiw ktoremu ſyn krolá Fráncuſkiego Aureliáńſkie kſiążę

16:

wyiechał y cżekał v miáſtá s. Sebeſtyaná. Delfin záſię drugi ſyn ná gránice

17:

gdzye kościoł s. Ianá s pány zyemie Fráncuſkiey/ s ktorymi ſpołu iechał do

18:

Bagony/ á tám z wielką cżcią był przyięt. Potym iechał do Burdegale/ po=

19:

tym do Piktáwiey s ſyny krolewſkimi/ áż przyiecháli do miáſtecżká Lochiás/

Lochiás.

20:

gdzye krol Fráńćiſzek cżekał Ceſárzá y s krolową Leonorą/ á tám był známie=

21:

nicie przyięt od krolá. A ták tego roku ſpolu byli áni ſie rozieżdzáli. ¶ Tegoż

22:

roku pirwſzego dniá Máiá Ceſárzowa Izábellá vmárłá/ wypuśćiwſzy pirwey

23:

ſyná ná ſwiát/ ktoremu imię dano Filip/ á przed tym dwie corze. ¶ Tegoż

24:

roku byłá wielka obfitość winá w Niemcech. ¶ Tegoż roku Solimánnus

25:

Turek wypráwił Bárbároſę Hetmáná wodnego przećiw miáſtecżku Kaſtel=

26:

lánowum wodą/

Káſtellánonum.

ktore byli Hiſzpani y Włoſzy mocno oſiedli. Szturmuiąc v=

27:

ſtáwicżnie/ ſtráćił ſzeſnaſcie tyſięcy ludzi. Náoſtátek zdrayce Dálmáte vciekli

28:

z niego do Turek/ mieyſce ſłábe vkazáli/ gdzye mur Turcy potłukli y z zyemią

29:

zrownáli/ á ták miáſtecżko wzyęli Turcy/ Krześćiány do iednego poſiekli.

30:

Roku 1541/ Ceſarz Kárzeł piąty wypráwił ſie do

31:

Afryki z woyſkiem nawodnym s tey przycżyny: Potop Ceſárſki.Słyſząc iż Ferdynand brát s kro

32:

lá Ianowym ſynem cżynią o koronę Węgierſką/ ſłyſząc też iż Turcy z wielką mo

33:

cą ciągną do Węgier rátowáć Budzyniá/ ktory byli ludzye Ferdynándowi ob=

34:

legli. Widząc wielkie roźlanie krwie Krześćiáńſkiey co daley to bárzyey/ vmy=

35:

ſlił lud wielki wywieść z Hiſzpániey przećiw Turkom/ ktory trudno wywieść

36:

poki nie zámknie drogi Maurom álbo Numidom do Hiſzpániey przez wąſkie

37:

morze z Afryki/ ábowiem wnet s tyłu wtárgnąwſzy do Hiſzpániey/ wielką ſzko

38:

dę im záwżdy vcżynią Maurowie. Dał tedy nábudowáć okrętow doſtátek/ kto=

39:

re zową Triremi/ w Gánue y Neápoli/ ná ktore ſpiże y ludzi nábrał z Nie=

40:

miec/ z Włoch/ z Hiſzpániey y s Sycyliey/ tákież ſtrzylby/ koni/ y inych doſtá=

41:

tkow. Sam też oſobnych okrętow miał ſwoich xxxvj/ s ktorymi ſie puśćił s por

42:

tu Weneris do Korſyki wyſpu/

Korſiká wyſep.

iuż ku źimie przychodziło. Przeto wielki wiátr

43:

powſtawſzy okręty mu roſproſzył/ ſtrách wielki przyſzedł ná nie/ rozbiegli ſie ro

44:

zno. Potym ſie przywiozł do miáſtecżká Bonifácyum/ á tám dwá dni cżekał o=

45:

krętow drugich. Potym do wyſpu Báleares. Potym do Mahon portu/ wſzę=

46:

dzye mieli przećiwny wiátr.

Bonifácium.
Báleares.
Machon.

Przyiechał Ceſarz do Argiery/ ktore miáſto nád

47:

morzem w Afryce/

Argierá.

tám kotfice ſpuśćiwſzy bliſko Argiery/ wyſtąpili ná zyemię/

48:

Numide wyciekáli przećiw im z łuki/ ále ſie im bronili. Przyſzłá ná nie táka

49:

niefortuná/ to ieſt wiátr á deſzcż/ iż ſie im kotfice s powrozy tárgáły v okrętow/

50:

vtonęło im okrętow ná połtorá ſtá ze ſpiżą/ z dzyáły/ s końmi/ y z ludźmi/ kto=

51:

rzy ieſzcże w nich zoſtáli byli/ ſámi ták pomokli y znędzeni byli ode dzdzow/ áż y

ogniá nie mo=

strona: 192

Wiek ſzoſty.

Liſt 192

ogniá nie mogli wzniećić/ áni mieyſcá ſuchego mogli mieć ku leżeniu álbo ſie=

dzeniu/ tylko do paſá brodzili. Numide ná nie ſciekáli káżdey godziny z miáſtá.

Był pocżet Rycerſkich ludzi pieſzych xxiiij tyſiąc/ krom ieznych/ nie mieli co

ieść áż s Ceſárſkiego okrętu konie muſieli iádáć. Widząc ſwoię niefortunę á

przećiwność wiátru/ puśćił ſie záſię do Hiſzpániey Ceſarz w ſwoich więtſzych

okręciech/ zoſtáwiſzy ná brzegu drugie Rycerſtwo z okręty/ áby lud Afrycki

álbo Turki ná ſobie hámowáli. Po viechániu Ceſárſkim przyſzli Maurowie s

Turki/ znędzony lud Ceſárſki zábráli y pobili/ Ceſarz też zá wielką trudnoſcią

przypłynął do Włoch. Fráncuzowie byli temu rádzi/ máiąc zá tho iż go Bog

10:

ſkarał dla zábicia Fregozá poſłá. ¶ Tego roku w Kolnie vrodziłá niewiá=

11:

ſtá cżterzech ſynow/ s ktorych ieden vmárł á trzey żywi/ á to więtſzy dziw iż ni=

12:

gdy iednego/ iedno dwoie álbo troie álbo cżworo záwżdy vrodziłá s tym=

13:

że mężem. ∴ ∴ ∴

14:

Látá 1542/ w Niemcech w mieście Wiſenhauſen

15:

vrodziło ſie dzyecię o dwu głowach.

Dziw.

¶ Tegoż też roku w kſięſtwie Witer=

16:

berſkim vrodziły ſie bliźniętá/ ktore ſie do ſiebie zroſły brzuchy/ nogi y głowy o=

17:

ſobno były. ¶ Thegoż roku wielkość ſzáráńcżey byłá/

Száráńcża.

nie tylko w Wáłá

18:

ſzech álbo w Podolu gdzye tho nie nowiná/ ále w Niemcech/ we Włoſzech/ w

19:

Polſzce wielkiey/ gdzye ich drudzy nigdy nie widáli. Niemcy piſáli o nich iż ná

20:

ſkrzydlech miáły piſmo Greckie. ¶ Tegoż roku Páweł Papież przez poſly do

21:

Ceſárzá poſławſzy/ złożyli wielkie zebránie duchownych w Trydencie/ zową

22:

Koncilium. ¶ Tegoż roku kſiążę Brunſzwickie s kſięſtwá ſwego wyiechał do

23:

Hiſzpániey do Ceſárzá Kárłá/ ſnadź nie dufał kſiążętom drugim. ¶ Tegoż

24:

roku było trzęſienie zyemie we Włoſzech y w Sycyliey/ ták iż ſie ná ſto miaſt

25:

obáliło z mury y z zamki.

26:

Látá 1542/ Iáko byłá wielka przyiaźń miedzy

27:

krolem Fráncuſkim nie dawno/ ták záſię nieprzyiaźń wielka przyſzłá. Przycżyná

28:

tego był Gwilelm kſiążę Geldriyſkie/ Iuliáckie/ Kliweńſkie/ ktory nową wiá=

29:

rę wymyſlał/ biſkupy łupił/ y mowił przećiw ſtolcu Papieſkiemu/ á bunty ſtro

30:

ił przećiw Ceſárzowi z drugimi/ dopieráiąc ſie ná nim bliſkoſcią kſięſtwá Brá=

31:

bánckiego/ ktore ieſt máńſtwo Ceſárſkie/ przyſtał do krolá Fráńcuſkiego/

32:

proſząc áby go bronił.

33:

¶ Tegoż roku Mártyn Roſennius rodem Geldrus/

Roſennius.

Stároſtá álbo Hetman

34:

krolá Fráncuſkiego/ vpátrzywſzy cżás/ gdy ſie z Niemiec lud Rycerſki wyprá=

35:

wił do Węgier przećiw Turkom/ á Ceſarz był w Hiſzpániey/ wtárgnął do Brá

36:

báncyey/ pobrał y popalił miáſtecżká niektore/ Andorf álbo Antwerpią wziął

37:

by był/ by im był ku pomocy nie przyiechał Vrániſkie kſiążę/ wzyąłby był y Lo

38:

wánium/

Andorf.
Vránia.
Lowánia.

by ſtudenć inie obronili z inąd. Nábrawſzy ſie/ wroćił ſie do Fráncy=

39:

ey. Rychło potym tegoż roku krol Fráncuſki wtárgnął do kſięſtwá Luxem=

40:

burſkiego/ woiował miecżem y ogniem/ pobrał miáſtecżká Dnillę/ Arlun/ I=

41:

wodyum/ y głowę tego kſięſtwá Luxemburg/ wroćił ſie do Fráncyey.

42:

¶ Tegoż roku záſię lud Ceſárſki pobráli miáſtá przerzecżone pod nimi/ wypę=

43:

dziwſzy Galliki/ okrom miáſtá Iwodyum. Ale áby Ceſarz s ſiebie nie dał przy=

44:

cżyny pobudzenia walki s krolem/ zebráli ſie Brábántowie przećiw kſiążęciu

45:

Iuliáceńſkiemu Gwilelmowi/ ktory tego był przycżyną/ wtárgnęli mu w kſię=

46:

ſtwo s kſiążęciem Aurázyey/ áby mu ſzkodę ſwoię y Luxemburſką oddáli/ wie=

47:

le korzyśći nábráli y miaſt zdobywáli/ Durę (ktora ieſt głowá tego kſięſtwá)

48:

Iuliak/ Zytárdę/ Suſteryą/ Hinzberg/ y ine zamki y miáſtecżká/ y ſwymi oſá=

49:

dzili. Zebrał ſie przećiw im Gwilelm z ludem wielkim/ ktory miał z Geldryey/

50:

Kliwiey/ Márkany/ y z inąd/ muſieli mu vſtąpić Brábántowie/ okrom tych

51:

co byli ná Durze/ Hinzbergu/ y Suſteryey. A iż ſpiże álbo żywnośći nie mieli/

Kk 2	przeto chcąc

strona: 192v

Kſięgi wtore

przeto chcąc ie rátowáć Brábántowie ſpiżą/ poſłáli rzeką wozy żywnośći z nie

máłym ludem/ obacżył ie Gwilelm/ vderzył ná nie/ ále iż w nocy/ przeto z obu

ſtron iednáką ſzkodę mieli. Potym oblegli Durę/ wzyęli ią ná zmowie ná dzyeń

Bożego národzenia. Chcąc też Brábántowie dodáć żywnośći ná Hinzberg/

zebráli ſie á ſzli przy niey/ poráźił ie Gwilelm. S tey fortuny Iuliáceni zgár=

dzyeli/ woiowáli kſięſtwo Luxemburſkie. Zebráli ſie potym Brábáńći/ mocnie

ſzli przy ſpiżach ktore wiezyono ná Hinzberg. Przećiw ktorym wyrwał ſie Gwi

lelm/ poráżon ná głowę od nich áż vciekł. Potym záſię Roſennius woiował

miáſtecżká w páńſtwie Tráiekteńſkim/ gdzye Amfordyą wzyął y ine miáſtá.

10:

Słyſząc ty rzecży Ceſarz/ ciągnął z Hiſzpániey do Niemiec/ Durę záſię wzyął

11:

pod Gwilelmem/ Iuliakum/ Ruremundá/ Weloná miáſtá poddáły ſie Ceſá=

rzowi.

12:

¶ Látá 1543/ Kolońſki Arcybiſkup y drudzy przuiechawſzy do Ce=

13:

ſárzá/ poſtánowili miedzy imi pokoy tym obycżáiem/ áby kſiążę Gwilelm byl

14:

mánem Ceſárſkim álbo krolá Rzymſkiego/ á ſpołecżnośći odſtąpił ktorą zacho

15:

wał s krolem Fráncuſkim/ s kſiążęciem Holſackim/ ktory ſie miánuie krolem

16:

Duńſkim/ tákież s Szweckim krolem/ áni z żadnym inym buntow ſtroić przećiw

17:

Ceſárſkiemu máieſtatowi/ áby też puśćił kſięſtwo Geldriyſkie y Grábſtwo

18:

Zutfáńſkie ze wſzitkyemi przyległośćiámi bez żadnego podeyrzenia wręce Ceſár=

19:

ſkie/ áby theż wroćił co komu gwałtem wzyął/ thákież myáſtá Ceſárſkie ktore

20:

ku Brábánckiemu kſięſtwu zależą Amerzford y Ráwenſtein ktore gwałtem

21:

wzyął/ á tego wſzitkiego przyſięgą ná Boże ciáło popráwił. Ceſarz mu też przy=

22:

ſiągł wroćić kſięſtwo Iuliáceńſkie/ Kliweńſkie/ okrom Zytárdi y Hinzbergu/

23:

ktore może wroćić cżáſu ſwego ieſli powolność po nim pozna/ ná tim obie ſtronie

24:

przeſtáły/ dzyáło ſie pod namioti Ceſárſkimi v Wenlonu látá 1543. Ktorego

25:

cżáſu krwáwy deſzcż ſzedł wkráinie Monáſterieńſkiey.

26:

¶ Tegoż roku Bárbároſá s przycżiny Fráncuſkiego krolá przypłynął w okrę=

27:

ćiech s Sykámbriey do Włoch/

Bárbároſá.

poſiadſzy brzeg álbo port Ville france/ obległ

28:

Nicią miáſto w Sábándiey nád morzem. Przećiw ktoremu Andreás Doria

29:

Hetman Ceſárſki

Nicia.
Andreas Doria.

z ludem Włochy z Hiſzpany y z inąd wodą płynął. Ale niżli

30:

nádyechał dobył Niciey/ ſpalił/ złupił/ pobrawſzy wielkoſc ludzi tákież ſkár=

31:

bow wroćił ſie bez ſzkodi. Piſzą iż w ten cżás wzyęli ludu Krześćiáńſkiego tám

32:

y indzyey około pięćdzyeſiąt tiſiąc/ okrom pánien s klaſztorow vrodziwych/

33:

ktore Ceſárzowi Tureckiemu poſłáli w dáry. Wſzákże Gárſius Neápolitáń=

34:

ſkiego krolá ſyn odbił im cżterzy okręty obłądzone od wiátru pełne ſkárbow

35:

y ludzi krześćiáńſkich.

Gárſius.

¶ Tegoż roku po ziednániu Ceſárzá Iuliceńſkim kſią=

36:

żęciem/ Ceſarz wypráwił kſiążę Vraniey w więzowáć ſie w kſięſtwo Geldriyſkie/

37:

ktory ſam wnet do Brábáncyey ciągnął dobywáć Lándrezu

Lándres.

miáſtá ktore mu

38:

krol Fráncuſki wzyął/ máiąc też s ſobą pomoc od krolá Angielſkie^o/ dowiedział

39:

ſie o nim krol Fráncuſki ciągnął z woyſkiem przećiw iemu/ ále obacżywſzy moc

40:

Ceſárſką/ nie dodzierżał polá/ cze^o potym żáłował Ceſarz y wſzytko Ricerſtwo/

41:

potym do Kámiráku y Lupembergu ciągnął/ ktore miáſtá pod nim był wzyął

42:

krol Fráncuſki/ gdy dobywał miaſt w Iuliáceńſkim kſięſtwie k woli Gwilel=

43:

mowi. ¶ Tegoż roku powſtał Nowy Prorok we Fryzyey/ imieniem Georgi=

44:

us Dawid/ ktory ſie cżynił wnukiem Bożym. Służyli mu pśi/ kotki/ ptacy/ mo

45:

wiąc z im iákim ięzykiem chciał/ powiedał iż bez niego teraz niebo puſte/ á przy

46:

ſzedł dla tego áby ſyny kroleſtwá niebieſkie^o nas pocżynił/ y wiele inych błędow.

47:

A gdy go chcieli o to káráć/ obacżyli go być nie zupełne^oſmyſłu/ przeto záchowan

w błazeńſtwie.

48:

¶ Látá 1544/ Ceſarz z Brábáncyey wyiechał ná ſyem do

49:

Spiry/ ná ktorym podał trzy ártykuły kſiążętom rzeſze y inym: Napirwey áby

50:

rádzili o obronie przećiw Turkom y pomocnikom ie^o. Wtory ártykuł o poſtáno

51:

wieniu wiáry krześćiáńſkiey iednoſtáynym. Trzeći áby ſpráwiedliwe ſądy były

52:

bez nakłádow zbytecżnych/ gdyż vbodzy dla nakłádu wielkie^oſwych ſpráwiedli=

53:

wośći muſzą odſtępowáć. ¶ Tegoż też roku cżworo záćmienie

54:

było troie w Mieſiącu/ á iedno w Słońcu.

strona: 193

Kſięgi trzecie Kroniki ſwiátá

Ianá Szleydaná/ o ſtánowieniu kośćiołá Krze=

śćiáńskiego y Rzecżypoſpolitey/ zá cżáſu Ceſárzá

Kárłá piątego z domu Rákuskiego/ ták w Niem=

cech/ Fráncyey/ Angliey/ w Węgrzech/ iáko

y we Włoſzech/ krotſzym wypiſánim.

Roźdzyelenie pirwſze.

Eo dzyeſiąty Papież Rzymſki z domu z domu kſią

żąt Medyceńſkich s Florencyey/ rozeſłał liſty po wſzy=

10:

tkich kroleſtwach Krześćiáńſkich ná odpuſzcżenie

11:

grzechow wſzytkich/

Od puſty.

obiecuiąc każdemu przez to wie=

12:

cżne zbáwienie/ ktorzy ſie k nim vcieką z ofiárą pie=

13:

niężną. Poſłał też k tey rzecży poborce s ſkrzyniami

14:

do káżdey zyemie z oſobná/ zwłaſzcżá do Niemiec/

15:

ktorzy tego pilnie doglądáli á liſty ludzyem vkázowá=

16:

li/ ná ktorych było wypiſánie/ by kto nawiętſzy grzech

17:

miał/ będzye mu przez to odpuſzcżon etc. Był ná ten

18:

cżás w Witembergu mieście (ktore leży nád rzeką Elb w Niemcech) Mar=

19:

ćin Luter Doktor w piſmie ſwiętym/ káznodzyeiá zakonu Auguſtynow/

Luter.

ktory

20:

gdy widzyał lud poſpolity iż ſie k tym odpuſtom obroćił/ á do ſkrzyń wiele pie=

21:

niędzy nákłádli opuśćiwſzy ſłowo Boże/ vpominał ie ná kazániu áby ſobie le=

22:

piey pocżynáli/ á ná ty kramy nie nákłádáli/ mogąc to ná co potrzebnieyſzego

23:

obroćić. Dzyáło ſie od národzenia Páná Kryſtuſá látá 1517.

Látá 1517.

24:

¶ Aby tę rzecż z więtſzym pożytkiem vcżynił/ piſał do Arcybiſkupá Mogutyń=

25:

ſkiego (ktory też był Mágdeburſkim biſkupem á ná nim wiele zależáło) iáko ći

26:

káznodzyeie Rzymſcy ludzi zwodzą/ ſłowy y liſty potwirdzáią/ poſłał też y temy

Temá.

27:

(to ieſt záłożenie rzecży ná dowod) poſpołu z liſty/ ktorych było w licżbie 95.

28:

Ná to mu Arcybiſkup nic nie odpiſał. Potym rychło Ian Tecellius mnich Do

29:

minikow s Fránkfortu/

Tecellius.

ine temy Luterowym przećiwne rozſławił. A gdy miało

30:

przyść ku gadániu w Witēberku/ iáko ſobie rzekli/ nie był nikt od Tecelliuſá ku

31:

odpowiedzi. Temy Luterowe wſzyſcy z rádośćiámi cżytáli/ ktore potym Luter

32:

ſzyrzey z dowodem roſpiſał/ á poſłał napirwey Ieronimowi biſkupowi Brán

33:

deburſkiemu/ w ktorego biſkupſtwie był. Poſłał też y Ianowi Stupicyuſowi/

34:

proſząc áby to Papieżowi poſłáli/ y ſam też Luter piſał do Leoná Papieża/ iá

35:

ko ći poſłowie iego zwodzą ludzi ſwym kazániem/ przećiw prawdzye y ſłowu

36:

Bożemu cżyniąc/ łakomſtwo okázuiąc ná ſzlák Papieſki. Proſząc też/ áby ieſli

37:

by co o nim nieſłuſznego powiedáli/ áby im wiáry nie dawał.

Ekkius.

38:

¶ Potym Ian Ekkius Dotor piſmá s. piſał y wydał ná iáwność wielkie rze

39:

cży przećiw Luterowym temom/ odpiſał mu Luter iż ty piſzeſz nie według pi

40:

ſmá s. iedno ſny á żakowſkie gadánie nicżemne. Po Ekkiuſie oborzył ſie nań

41:

mnich Sylwester kácermiſtrz Papieſkiego dworu/

Silueſter.

y piſał przećiw iemu temy

42:

ſwoie/ mowiąc: ieſli mi ty wywiedze/ nápiſzę mu ieſzcże twárdſze. Luter mu

43:

odpiſał/ iż ty twoie kſiąſzki ſą od cżártá nádzyewáne matáctwem wiecżnym y

44:

potwarzą wielką/ z bluźnieniem przećiw ſynu Bożemu. Ieſli Papież y Kárdy

45:

nałowie ná ty twoie piſánia przyzwaláią/ bez wątpienia Rzym ieſt ſtolec An

46:

tykryſtá. Piſał też drugi mnich Iákub Hogoſtrát przećiw iemu/

Hogoſtratus.

podwodząc nań Papieża/

Kk 3	nań Papie=

strona: 193v

Kſięgi trzecie

nań Papieża/ Luter iego piſánie w śmiech obroćił piſániem ſwoim/ iż nic

nie vmie. ∴ ∴ ∴

¶ Máxymilianus Ceſarz złożył Syem wielki w Auſzpurku/

Látá 1518.

ná ktory też Leo

Papież poſłał ſwego poſłá Thomę Káietáná Kárdynałá/ ná ktorym ſeymie

byli wſzyſcy Elektorowie/ to ieſt Krfierſtowie/ rádzili około obrony przećiw

Turkom/ bo w ten cżás wzyęli Syryą/ Egipt/ poráźiwſzy Zołdaná.

Tegoż cżáſu Papież wzyął ná Kárdynálſtwo

Márgrábie Kár
dinałem.

Woyciechá Arcybiſkupá Mo=

gutyńſkiego/ z domu Márgrábiow Brándenburſkich/ w nádzyeię áby kościoł

Rzymſki miał lepſzą obronę w Niemcech.

10:

¶ Máxymilian Ceſarz gdy ſie dowiedzyał o Luterowym piſániu/ piſał do Le=

11:

oná Papieżá/ áby w cżás temu zábieżał/ by ſie tho dáley nie rozmagáło/ bo w

12:

tym ſzkodliwe mieſzkánie. Sylweſter ktoregom pirwey miánował/ podwiodł

13:

Papieżá ná Luterá/ s tey przycżyny pozwał go Papież do Rzymá pod winą ie=

14:

ſliby nie ſtánął/ ktemu dał liſty do Niemiec do poſłá ſwego Káietaná/ áby k

15:

niemu Luterá przywiedzyono do Auſzpurku/

Luter Pozwan.
Káietan Legat.

prośiwſzy ktemu pomocy v Ceſá=

16:

rzá y kſiążąt/ á gdy będzye przywiedzyon/ áby o nim oſádził ſtraż/ iákoby po=

17:

tym był do Rzymá przywiedzyon/ á ieſliby ſie vznał á łáſki prośił á odmienił grafika

18:

ſwoie piſánie/ tedy mo

19:

że być záſię prziwrocon

20:

kośćiołowi. Tegoż też

21:

dniá piſał Frydrycho=

22:

wi Sáſkie^v kſiążęciu/

23:

ktory też ná then cżás

24:

był w Auſzpurku/ áby

25:

ſie nie wyradzał od

26:

przodkow ſwych/ kto=

27:

rzy byli zdawná ſław=

28:

ni y Krześćiánie do=

29:

brzy/ á bronił kośćio=

30:

łá od tych ktorzy gi po

31:

niżáią/ á o nim źle dzier

32:

żą. Piſáł też do Gábri

33:

elá Wenetá ſtárſzego

34:

zakonu Auguſtynow/

35:

áby ſie ſtárał ták przez

36:

liſty iáko przez poſły v=

37:

cżone/ iákoby Luter

38:

ktory nowe rzecży ku=

39:

ie w Niemcech/ ſwo=

40:

ich błędow przeſthał

41:

rozſiewáć/ á odwołał

42:

ie tám mocą ktorą mu

43:

vrząd da.

44:

¶ Gdy Luter obacżył

45:

iż go do Rzymá poz=

46:

wano/ ſtárał ſie o tym

47:

iákoby gdzye w Niem

48:

czech odpowiedał ná

49:

mieyſcu beſpiecżnieyſzym niż w Rzymie przed vcżonymi ſędzyámi/ á gdy tego nie

50:

mogł odzyerżeć/ Kollegium Witemberſkie poſłali do Papieżá liſty/

Collegium Wi=
temberſkie.

dáiąc o

51:

Luterze tákie ſwiádectwo/ iż ſie on záchowuie według Bogá/ y według náuki

52:

piſmá ſwiętego Krześćiáńſkiego kośćiołá:

Miltycyus.

Przy tych liſciech dáli też drugie li=

53:

ſty do Károluſá Miltycyuſá Niemcá/ ktory był w komorze v Leoná Papieżá/

proſząc áby

strona: 194

Iáná Szleydaná

Liſt 194

proſząc áby to wyzwolił v Papieżá/ by ſłożył w Niemcech mieyſce Lutero=

wi/ á Komiſarze vcżone ná to wyſádził/ ku odpowiádániu y wyſłuchániu gdzie

kolwiek z vrzędu ſwego/ przed ktorymi Luter będzie wykłádał piſánie ſwoie/

kthemu też Fridrych kſiążę Sáſkie piſal do Káietaná Poſłá Papieſkiego

ktory był ná ten cżás w Auſzpurku proſząc o przycżynę do Papieżá/ áby Lute=

rowi ſłożył mieyſce ku odpowiádániu w Auſzpurku mieyſcu przeſpiecżnym/ po=

wiadáiąc wiele trudnośći dla ktorych on do Rzymá iść niemoże. A gdy thá

rzecż przyſzłá ktemu/ wezwał Káietan do ſiebie Luterá/ rzekł mu/ nie dla te=

gom ia Luterze tu ciebie do ſiebie wezwał ábych ſie ſtobą gádáć miał/ ále ábych

10:

ty przećiwnośći vpokoił y ty burzſki ktorycheś náśiał/ á przyiáćielſkimi obycżá=

11:

iem to poiednał/ przytym dał mu dwie rzecży ktemu chceli mieć łáſkę Papieſką y

12:

inych duchownych á wpokoiu być w przeſpiecżnym/ iedná áby ſwe błędy odwo=

13:

łał co piſał/ drugą áby wiecey niepiſał. Luter powiedział iż ſie kte^vniezna/ áby

14:

co obłędliwego piſał/ á ieſlim piſał niechay mi to vkażą. Káietan niewdawá=

15:

iąc ſie ſnim w gadánie vpominał go áby odwołał co przećiw Papieſkim odpu=

16:

ſtom piſał grożąc mu winámi ktore nań Papież záłożył z vrzędu ſwego/ A

17:

gdy żadnym obycżáiem niechćiał/ kazał mu zocżu precż áby ſnim więcey niega=

18:

dał. Po onym s fukániu Káietan nápráwił Ianá Stupiciuſá/

Luter s fukan.
Stupicius.

áby ſnim przyiá

19:

ćielſkie náłożył á przywiodł go ná to áby dobrowolnie odwołał ſwoie piſánie/

20:

pokuſzał ſie o to Stupicius/ ále niemogł tego vprośić v Luterá żadnym oby=

21:

cżáiem/ Potym trzeći dzień piſał Luter Káietanowi liſt przyiáćielſkim obyczá=

22:

iem/ iż on ieſli co piſáł tedy zdowodem piſmá ſwiętego piſáł. A gdy mu ná tho

23:

Káietan nic nieodpiſał ſporády przyiáćielſkiey (zwłaſzcżá gdy groźił káietan)

24:

zoſtáwiwſzy iákąkolwiek Apellácią (ktorą v drzwi záwieſzono) iechał precż Lu

25:

ter/ ná ktorey áppeláciey ſtáło iż mu przeſpráwie cżyniono.

¶ Apelacya Lu=
terowá.

Sędziow godnych

26:

niewyſádzono/ ſłucháć go niechćiano iedno fukano/ Apelluie tedy od nieucżone=

27:

go Papieżá do lepiey vcżone^o papieżá. Apellował też potym ná Concilium/ Po

28:

tym Káietan piſał Frydrychowi Száſkiemu kſiążęciu/ áby Luterá do Rym á

29:

poſłał ábo go z źiemie dał wywołáć/ Potym mu Frydrych odpiſał wty ſłowá/

30:

dziwuiąc ſie tey ſpráwie iż chćiał poniewolić Luterá/ áby odwołał ſwe piſánie

31:

gdyż nietylko w iego dzierżáwie/ ále y w inych ieſt doſyć vcżonych ludzi cnotli=

32:

wich/ ktorzy iego náuki niegánią/ á ći ktorzy ſie przećiw iemu záſtáwili nie dla

33:

cżego inego to cżynią iedno dla łákomſtwá á ſwego pożytku/ ieſli będzie okazan

34:

iego błąd/ iáko ten ktory ſzuka rády ſwemu ſumnieniu/ vcżyniłbych ſnim poſtę=

35:

pek vrzędny/ iákiby ná mnie zalezał z dobrey woley/ krom vpominániá cżyiego/

36:

á co żądaſz ábych Luterá poſłał do Rzymá/ ábo z gránic wypędzył/ to mi ſie

37:

niezda być drożnie/ ábowiem ieſzcże iego błąd nie ieſt vkazan drugie iż bych thim

38:

poſtępkiem vcżynił żelzenie Kollegium witemberſkiemu. Káiethanowe li=

39:

ſti fridrich poſłał luterowi/ ná ktore liſti luter odpiſzał kſiążęciu Fridrychowi

40:

żądáiąć nic więczey iedno/ áby mu vkazano wcżym błądzę.

Liſt do Káietá.
Liſt Luterow.

A to co żąda Káietan

41:

ábych był ſtąd wypędzon/ ábo do Rzymá ná ſſąd poſłan/ nie odmawiam tego á=

42:

bych niemiał ſtąd wynidź/ gdyſz widzę dobrze iż tu niemogę być przeſpiecżen ná=

43:

żadnym mieyſcu wtych nieprzyiacielſkich wſádziech ktorzy przećiw mnie zły v=

44:

myſł wzięli/ á ieſzcże by mi to ciężey było gdy kto dla mnie przyſzedł ku ſzkodzie.

45:

Ták niech ſie iuż niefráſuią poydęć ia ſtąd gdzye mnie pan bog obroći/ potym

46:

kſiążęćiu dzyękuię y pána bogá chcę prośić záń do śmyerći zá chutliwe prze=

47:

ćiw ſobie okazánie/ raduiąc ſie ſtego iż to nań pan bog ſwoy krzyż kłádzie álbo

48:

brzemię dla imienia Kryſtuſtowego. Potym Koleium Witemberſkie piſáli do

49:

Frydrychá Kſiążęciá proſząc áby przeſtrzegał tego by cżego papieżnici gorſzego

50:

nieuſtáwili ná luterá/ ácż oſamym Papieżu dobrze rozumyeią ále iego pochleb=

51:

nicy/ by gwałtem niepoſtępowáli ná ſlák Kanonow/ ſttrzegł tego pilnie Fry=

52:

drych/ áby ſie gwałtem zluterem nieobchodzono chocia ieſcże był iego kazánia

53:

nigdy nie nieſłuchał áni iego kſiąg cżytał.

Potym

strona: 194v

Kſięgi trzecie

¶ Potym Leo papież obawyáiąc ſie iákyego odſtąpienya ludźi od odpuſtow

rzymſkich/ vſtáwił y obiáwił nowym wyrokiem y inne odpuſty/

Odpuſty nowe.

powyadáiąc iż

Papyeż ieſt namiáſteks. Piotrá/ wikáryi Kryſtuſow/ máiąc moc takie dáry od

bogá rozdáwác/ ktore ſą pożytecżne nietylko żywym ludzyem ále y vmárłym w

cżyścu będącym. A ták tę náukę máią wſzyſcy wiedzyeć ktorzy niechcą być od

łącżeni od towarzyſtwá koſcielnego/ potym ten dekret poſłał ſwemu legatowi

Káyetanowi áby wſzytkym obiáwił/ ktory Káyetan przyſadziwſzy ktemu

ſwyádki obiáwił w Lincżu nád Dunáyem/

Linc miáſto.

y dał Imprymowáć y rozeſłal wſzę=

dzye Biſkupom/ Opátom/ Práłatom/ y inym duchownym vſtáwiwſzy winę áby

10:

ye ludzyem bez omyeſzkánia obiáwili á zálećili nabożnie/ á ták dzyerżeć przy=

11:

kazáli. ∴ ∴ ∴

12:

Tegoż roku Leo papyeż poſłał do Niemiec przez poſłá ſwego Károluſá Mitti

13:

ciuſá Frydrychowi Sáſkiemu kſiążęciu w dáry złotą rożą/

Roza żłotá.

ktora bywa nákáż=

14:

dy rok w rzymie od Papyeżá poſwyęcona/ ktorą zá wyelki dar może dáć Papyeż

15:

komu chce/ zwłaſzcżá Krolom álbo Kſiążętom/ dał też liſty do rády iego/ áby

16:

Kſiążę vpomináli áby ſie od przodkow ſwych niewyradzał/ á tę wiárę trzymał

17:

w ktorey iego przodkowye zeſzli s ſwiátá. Aby luterá cżártowſkiego ſyná vkroćił

18:

áby wyęcey niewylatał/ oddał Milticius rożą y poſelſtwo powiedzyał Luter gdy

19:

ſie tego dowiedzyał/ piſał liſty do Papyeżá leoná doſyć powolne z vkłádnoſcią

20:

proſząc/

¶ Luter piſze Pa
pieżowi głatko.

áby iego przećiwnikom wiáry niedawał á roſkazał im milcżenie/ iáko

21:

by go więcey piſaniem nieprzeſládowáli/ ſam też obiecował więcey o odpuſciech

22:

niepiſáć áni ich wſpomináć/ á kościoł krześćijáńſki w Rzymie takiey mocy y do=

23:

ſtoynośći wyznawąm być/ y ludzyom powyádáć będę ták iż po Kryſtuſie żadne=

24:

go innego nádeń niemáſz myedzy ludzkyemi rzecżámi/ áby go też wtym nikt nie=

25:

náſládował iż popędliwie ná Stolec Papieſki piſał/ bo to vcżynił z rozdra=

26:

żnienia przećiwnikow ſwoich

27:

¶ Máximilian Ceſarz vmárł tego roku dniá 12 Stycżniá w Rákuſiech/ s tey

28:

przycżyny Krfierſtowie (ktorzy Ceſárza wybyeraią)

¶ Smierć Má=
ximlianowá.

Ziecháli ſie do fránkfor=

29:

tu z obeſłánia Arcybiſkupá Mogutyńſkiego/ iáko ieſt obycżay zabyegáli o tho

30:

páńſtwo dwá pilnie károlus ſyn Philipow krol Hiſpáńſki á Fráńćiſzek krol

31:

Fráncuſki/ ktory przed tym zwalcżywſzy Szwáncáry Kſięſtwá medyolánſkiego

32:

doſtał/ Károluſowi poſłowie przyecháli do Mogunciey ktora leży pięć mil od

33:

Fránkfortu/

Poſlowie O ce=
ſárſtwo.

á Francuſkiego krolá też poſłowie przyiecháli do Konfluencyey

34:

myáſtá Biſkupá Trewireńſkiego/ káżdego ſnich zálecáli poſłowye Krfierſtom

35:

w záchowániu w obycżáyoch/ w przeległoſciach/ Krol Fráncuſki otrzymawſzy

36:

Inſubryą pod ſworcią Máxymilianem zyednał ſie Swáncári y prośił ich áby ie

37:

go rzecż forytowáli v Ellektorow to ieſt Krfierſtow/ bo też ná nich wiele zale=

38:

ży gdy ſą skráin niemieckich/ powinni potpieráć Ellektory głoſſy ſwemi gdy ſie

39:

Ellektorowye niezgodzą. A gdy poſeł Fráncuſki odyechał od tych Szwancza=

40:

row/ poſłáli wnet do Ellectorow cżego v nich krol Fráncuſki żądał powyedzie=

41:

li przez poſły/ vpomináyąc ye áby oni nic niedbáli ná cżyie przycżyny á obráli Ce=

42:

ſárzá myędzy ſobą Kſiążę coby był znarodu Niemieckiego w przyległośći nam

43:

ktoremu wſzytcy będzyem powolni/ piſáli też Papieżowi (rozumieyąc to onim

44:

iżby życżył tego Krolowi Fráncuſkiemu) ktory ma práwo potwyerdzáć Ce=

45:

ſarzá/ proſząc go áby to przełożeńſtwo ná czudzozyemce nie przychodziło/ ktory/

46:

im odpiſał w ty ſłowá:

Papież piſze.

Słyſzę iż ſie ná to Przełożeńſtwo ieden byerze ktoremu

47:

ſie to niegodź gdyſz ieſt Krolem Neápolitáńſkiem/ ábowiem to kroleſtwo

48:

ieſt dáne z dobrodzyeyſtwá Papieſkiego/ sktorego winien płáćić trybut Papie=

49:

żom káżdy rok 40. tyſiąc Koron według dawnych Praw ktore ſie ſtáły ieſzcże

50:

zá Papieżá Klementá 4. przed nim yeſzcże zá Vrbaná 4. Ktorzy tak byli po=

51:

ſtánowili iż ktoby był Krolem Sycylyſkim álbo Neápolitáńſkim ći ſą Hoł=

52:

downicy Papieſcy ktorzy niemáią być nigdy Ceſárzmi dla iákiego ſprzećiwyenia

53:

Stolcu Papieſkiemu/ á to ſie rozumiáło ná Kárłá z domu Rákuſkiego/ ktory

iuż przed tym

strona: 195

Ianá Szleydaná

Liſt 195

iuż przed tym thy kroleſtwá dzierżał.

Gdy ſie tedy ziecháli Ellektorowie do Fránkfortu iáko ieſt obycżay ná wybierá=

nie Ceſárzá/ napierwey wotował Arcybiſkup Mogutińſki/

Wotá Ellekto=
row.

długą rzecż vcżyniw

ſzy ná Kárłá zdomu Rákuſkiego/ rozwáżáyąc y na tę ná owę ſtronę możność/

záchowánie/ przyległość/ y iednego yęzyká ſnimi być. Rykárdus záſię Arcybiſkup

Trewireńſki wotował ná Krolá Fráncuſkiego/ tákież iego możność przekłáda=

yąc/ y przyległość z niemcy/ mowyąc yeſli będzye Károlus Ceſárzem bez pochyby

będzye chciał Medyolanu dobywáć pod Fráncuſkim krolem/ będą myędzy imi

długie walki/ á wtym ich kłopoćie Turcy poſiędą Węgierſką zyemię. Frydrych

10:

też Sáſkie Kſiążę wotował ná Kárłá/ przekłádáyąc to ſzeroką rzecżą/ iż ieſt

11:

ſnámi w przyległośći/ iednego ięzyká/ mocnieyſzego nádeń myędzy námi niemáſz/

12:

bo ma kilko Kroleſtw/ może nam záwżdy y rzecży poſpolitey być pożytecżny y nie

13:

przyiacielowi ſie odiąć/ á wſzákże ieſliby náto przyſło/ viśći my go práwy ſobie

14:

pierwey mocnymi iákobyſmy w Niemcech/ wtych wolnosćiach w ktorycheſmy

15:

zdawná byli/ w cáłośći zoſtáli. Drudzy Ellektorowie wotowáli ná ſame^oFry=

16:

drychá Sáſkie Kſiążę/ ále niedał náto rzec żadne^v/ y tych Dárow ktore

17:

mu był poſłał Kárzeł niechćiał wziąć y ſługom zákazał bráć/ Ná oſtátek wſzyt

18:

cy przeſtáli ná iego wotum iż Kárłá wybráli. Trzeciego dniá poſłáli kniemu

19:

kondycyie álbo Arytukuły ieſli ye chce przyiąć pierwey niſli ſie co ſtánie/ przy=

20:

zwolił ná wſzytko. Krol Fráncuſki Fráńćiſzek gdy ſie dowyedzyał iż go nadzye=

21:

iá chybiłá/ záłośćią tego vżywał/ wolał bybył tego ktoremu znioh życżyć niż

22:

Kárłowi/ bo iuż przed tym byli ná ſię záiuſzeni/ o Sworćiego ktorego poimały

23:

Inſubryią wzyął Krol Fráńćiſzek. Tego cżáſu Erázmus z Roterdanu cżło=

24:

wiek vcżony w greckim y łaćinſkiem ięzyku/

Eráſmus.

piſał Kſkążęćiu Sáſkiemu zále=

25:

cáiąc Luterowe Piſánie/ iż to cżyni nie ſpochwały iákiey/ nie złákomſtwá (bo

26:

niedba oſwiát) áni z hárdośći áni w żadnych zbytkoch podeyrzány/ tylko ſie ná=

27:

to vdał áby Ewángelię wypollerował/ tákież y ine ſwięte piſmo/ á ludzyem ye

28:

obiáwiał/ wtyſz ſłowá piſał do Kámpegiuſzá y do Mogutińſkiego Arcybiſku=

29:

pá/ bo mu piſáli pytáyąc go iáko ſie mu Luterowá Náuká podoba á z mnichow

30:

ſie ſmiał/ y z Zophiſtryią nárabiáli przećiw iemu/ gdyż Kryſtus proſtimi ſłowy

31:

mowił. Piſał też y Luterowi przyiacielſkim obycżáiem/ áby przymowek prze=

32:

ſtał przećiw Stolcu Rzymſkiemu/ á thym poſtępkiem ſzedł y kázał iáko Apo=

33:

ſtołowie cżynili/ ktorzy nikogo prezdzyęki nie przypądzáli ná ſwoie Kazánie

34:

chodzić/ tylko kto chce zdobrey woley.

35:

Papież iáko Luter żądał áby miał mieyſce w Niemcech ku Gadániu poſłał

36:

kniemu Ekkiuſzá do Niemiec/ A ták ſobie dáli mieyſce w Lipſku ku Gadá=

37:

niu w Myſzeńſkiey ziemi/ miał ſobą Luter Philipá Melánktoná cżłowieká

38:

vcżonego/

Ekkius Doktor.
Luter.

Potkáli ſie napierwey rzecżą o Przełożeńſtwie Papieſkim/ ktore

39:

powiádał być Ekkius Bożym práwem być vſtáwione/ á gdy Luter był prze=

40:

ćiw temu powiádał go być cżechem/ gdyſz Huſſowę náukę wſzytkę przepowiá=

41:

dał ludzyem/

Hus.

Luter mu ná to krotko powiedzyał/ iż ſie ia niechcę ſtobą oto gá=

42:

dáć/ gdyſz to ſą rzecży máło potrzebne/ á nienawiſtne Stolcu Papieſkiemu/

43:

wolę to opusćić ná ten cżáſz á ſtobą co potrzebniey ſzego mowić/ y żal mi tego

44:

żeś mie przywiodł/ bom ia mniemał że by miał mieć sobą łudźy ony ktorzy mie

45:

niewinnie oſocżyli Papieżowi/ áby tu byli ſłucháli/ ieſtli ią wcżym wykrocżył

46:

á uználi ſpráwiedliwie moie powieśći. Ekkius powiedział iżeś ty ieſt powo=

47:

dem tey rzecży/ boś Themę záłożył/ iż ſtolec Pápieſki niebył w tákiey powadze

48:

przed Sylueſtrem Papieżem/ á Peláyuſzá Papieżá powiádałeś wiele piſmá

49:

ná ſwą ſtronę zopákowáć. Cwartegonaſtego dniá záſię Ekkius miał gadánie

50:

s Károloſtádyuſzem przyktorym był Luter y Zwinglius/

Károloſtádius.

po długich ſwarzech

51:

wſtąpił w rzecż Luter y dowodźił Piſmem iż thy rzecży ktore powiádał Ekki=

52:

us/ nieſą gruntowne to ieſt niewedług Piſmá Swiętego/ iedno ſpochlebſtwá

53:

Papieżowi nápiſáne/ folguiąc łáſce Papieſkiey więcey niż piſmu ſwiętemu.

Tegoż

strona: 195v

Kſięgi trzecie

Tegoż też cżáſzu Vlrikus Zwinglius kazał w Swáncżárſkiey ziemi w Myeſcie

Tygurym/ po máłym cżáſu pryiechał też tám Sámſon mnich Fránćiſkanow

Zwinglius.
Samſon.

z odpuſty y s ſkrzyniámi/ przeciw ktoremu powſtał Zwinglius/ powiádáiąc go

być ſzyderzem ludzkiem ná kazániu.

Rozdzyelenie wtore

Iltycius Niemiec ktorego przed tym ſłał z złotą ro=

Miltycyus.

żą do Frydrychá kſiążęćiá Sáſkiego/ bacżąc iż co dzyeń to bár

ziey mnożyłá ſie Luterowi nieprzyiáśń v Papieżá/ y iego ſtro

ny/ á nawięcey z gadánia/ ktore miał w Lipſku z Ekkiuſzem/ á

10:

ten go przywiodł wſzytkim w nienawiść/ bo ſie tám Luter oka=

11:

zał dobrze/ pokuſzał ſie o to Milticius iáko byto mogł zgodźić

12:

á Luterá w łáſkę Papieſką zálećić/ przywiodł niektore vcżone

13:

mnichy zakonu Auguſtinow/ áby mu to rozwodźili/ iáko iego rzecż w trudno=

14:

śći/ nieprzeſpiecżnośći/ y w zátrwożeniu wielkim w krześćiáńſtwie záwieſzona

15:

ieſt/ áby ſie nieznał ku piſániu ſwemu niektoremu/ cżego luter niechćiał vcżynić/

16:

ále tę drogę nalezli áby piſał Papieżowi omawiáiąc ſwoię niewynność/ Także

17:

piſał Luter wty ſłowá myedzy ynymi rzecżámi/

Luter piſze Pa=
pieżowi.

ácżem ſie był odezwáł ná Kō=

18:

cilium od niego/ wſzákże w tych cżáſiech páná bogá záwżdy zań proſzę záiego

19:

zdrowie/

Látá 1520.

y żáłuię tego żem go ſwoim piſánim popędliwym rozgniewał/ ſprzy=

20:

cżyny przeſládowiec ſwoich/ wſzák żem ia záwżdy o iego oſobie dobrze dzyerzał/

21:

co ſie to może okázáć ſpiſánia mego/ á iż iádę ná fáłſzywe piſmá/ to cżynię przykłá

22:

dem Kryſtuſowym y Apoſtołow/ ále to mieyſcá nie ma v iego pochlebnikow/

23:

cżekam cżáſu iż to pan Kryſtus iáſniey ludzyem oznaymi/ á iżbych miał odſtąpić

24:

piſmá prawdźiwego tego nieucżynię. Rzym ten nieinácżey rozumyem iedno iáko

25:

Bábilon álbo Sodomá/

Rzym czo ieſt.

ſámey oſoby Papieſkiey wto niewkłádáiąc/ y z żáłoſcią

26:

tego vżywąm iż tám mieſka/ nieinácżey iáko báránek między vilki gdzye ſie wſzyt

27:

ki złośći ſwiátá ſciągáią/ cżego niegodzyen Rzym áby tám mieſkał/ á czom kol=

28:

wiek przećiwnego piſáł ku Stolcu Papieſkiemu/ to ſie nie ná ſámego oſobę

29:

ſciąga/ iedno ná Rzym ktorego ia rozumiem ná dobre nie náwrocę/ tylko dla nie

30:

ktorych dobrych ludźi ktorych tám ieſt dosić/ co temu dobrze rozumieią y zá do=

31:

bre to odemnie przyimuią. Gdym tedy był vpominan od Milticiuſá y od inych

32:

ſwoich ſtárſzych/ ábych do niego ſpokorą piſał/ co ia rad vcżynię/ tylko áby mie

33:

nieprzeſládowáli przećiwnicy/ áby mie też nieprzyniewalano odwoływáć piſá=

34:

nia mego/ áni go wykłádáć przed innym/ iedno ná Koncilium/ gdy to otrzy=

35:

mąm/ chcę być pod poſłuſeńſtwem y práwem iego záwżdy. Poſłał też Luter

36:

wten cżás kſięgi o wolnośći krześćijáńſkiey wykłádu ſwego.

37:

¶ Friderikus Kſiążę Sáſkye tego roku w padł w Chorobę/ Luter go cieſzył

38:

ſłowem bożym káżdey godźiny/ y nápiſał mu kſiążki pełne pozdrowienia/

39:

názwáli ie Pogrecku Teſſárádecádes.

40:

Doktorowie z Lowánium y z Auſzpurku vcżynili dekret przećiw kſięgom Lute=

41:

rowym/ ſkázuiąc ye ná ſpalenie iako niekrześćiáńſkie/ Luter potym odpiſał im

42:

ná to/ y dowodząc Piſmem iż to zle rozumyeli/ á przećiw prawdzye cżynią/ vcży=

43:

nili to ſpodobieżenia Kárdynałá Adryaná. Bacżąc Luter iż powſtáią przećiw

44:

iemu/ vćiekł ſie do Ceſárzá Kárłá nowo wybránego/ y piſał do niego áby go

45:

bronił (niemáiąc ſie ku inemu komu vćiec) od przeſládowiec/ ktorym ſie o=

46:

przykrzył o prawdę bożą/ ktorą iawnie káżdemu powiádam/ áż ſie iáwnie káż=

47:

demu poſtáwię/ á vznáć dam w cżymbych wykrocżył/ piſał też wteyże rzecży/

48:

Woyćiechowi Kárdynałowi Arcybiſkupowi Mogutińſkiemu/ ktory mu od=

49:

piſał/ iż ſie mu to podoba/ iż nieuporem chcę poſtępowáć/ ále ſie dáć ná inne

50:

ludźi vcżone/ ktorzyć iáwnie vkażą twoie wykrocenie/ też piſał w ty ſłowá

51:

do Biſkupá Meſeburſkiego.

Frydrych

strona: 196

Ianá Szleydaná

Liſt 196

Frydrych Kſiążę Sáſkie miał ſpráwę w Rzymie ná ten cżás ktorą mu ſpráwo=

wał Válenti Dythleb/ ten wſkazał kniemu iż iego ſpráwá wſzytkim niewdźięcż=

na dla przechowánia Luterá/ ktory niemiernie á vpornie przećiw Kośćiołowi

y Papieżowi Rzymſkiemu/ tákież Kárdinałom z nienawiśći piſanim ſwym

cżęſtokroć wykraca. Ná to odpiſał Frydrych iż to w vmyſle iego nigdy nie=

było áni ieſt/ áby on kiedy luterowi pomagał tych błędow álbo go bronił wtym

co on náucża álbo piſze. Po tákiem piſániu Papież piſał Kſiążęciu przyáciel=

ſkim obycżáiem/ dziękuiąc mu że niechce te^o błędu dopomágáć Luterowi ſtrá=

conemu ſynowi/ áni iego Náuki náſládowáć/ ktorego ia vpor/ pychę/ y ſza=

10:

leńſtwo w rychle vkrocę iż ſie muśi vznáć/ ták áby ſie drudzy od niego nieká=

11:

źili/ gdiż niechciał dbáć ná moie pirwſze vpominánie. ¶ Wezwawſzy Papież

12:

do ſiebie wſzytkich Kárdinałow y wſzego Senatu Rzymſkiego z vcżonymi ludź=

13:

mi/ vcżynili dekret ktory zową Bułá przećiw Luterowi/

Bułá.

ktorego przepis poſłá

14:

li Kſiążęćiu Frydry: áby widźiał iákie ſzcżodre błędy Cżártowſki ſługá Luter

15:

rosſiewa/ á ſwoy vmyſł ten ieſt áby go pirwey vpominał áby pozoſtał ſwey py=

16:

chy/ vporu/ á przeſtáł błędu rosſiewáć/ ieſli tego nieprzeſtánie/ áby był opá=

17:

trzon. Roſkazał też ſwemu Duchowieńſtwu áby ſie ſtrzegli kſiąg iego pod winá=

18:

mi. Obacżywſzy to luter otworzył powtore pirwſzą Apellácią/ przez ktorą ápe=

19:

lował od Papieżá ná Koncilium/ teras powiedział/ gdyż ták Papież ieſt w ſwo=

20:

im okrućieńſtwie á niemiłoſierdźiu iż przećiw mnie wydał ſkazánie nieſłu=

21:

ſznie niezwyciężywſzy mie pierwey práwem/ áni mie pozwał áni ſłuchał áni prá=

22:

wem przekonał/ Apelluię od tey krzywdy ná Koncilium/ ſpiſał też ktemu Lu=

23:

ter ſwoię náukę iż ieſt prawdziwa/ godna/ pożytecżna wſzem krześćiánom/ kto=

24:

rą Papież potępił/ á ieſzcże przed tym niż wydał Apellácią nápiſał kſiąſzki o=

25:

zniewoleniu Bábiloniey.

26:

¶ Tegoż roku Ceſarz Kárzeł piąty obeſłał Ellektory ſwoie áby ſie ziecháli do

27:

Aquiſgranu ná Koronowánie iego dniá ſzoſtego mieſiąćá páśdierniká/ gdzye

28:

tám był koronowan według obycżáiu/ potym iechał do Kolná ágripiny/ tam

29:

będąc ſłożył Syiem wálni w Vormáciey ná dzyeń. 6. mieſiącá Stycżniá/ wten

30:

cżás Papież v pominął Frydrychá przez Ieronimá Alleándrá o Luterá podaw

31:

ſzy mu dwie rzecży/ Pierwſza áby iego kſięgi popalić przykazał/ á ſáme^o śćiąć/ ál

32:

bo Papieżowi pod ſtrażą poſłáć. Kſiążę Frydrych iż wielka rzecż byłá/ wziął

33:

ſobie przedłużenie ná rozmyſł/ potym dał táką odpowiedź przez ſwoie poſły/ iż

34:

mu to przyſzły tákie rzecży nád domniemánie iego/ nie zdami ſie tákim poſtęp=

35:

kiem iść/ iákim mie Papież vpomina o Luterá/ ále áby rádniey Papież wyſadził

36:

ná to kilko ludźi vcżonych prawdźiwych coby nikomu niefolgowáli rzecż wſzyt=

37:

kę przyiaćielſkim obycżáiem przeyrzawſzy/ Luterá przeſtrzegli dowiodſzy mu

38:

prawdźiwym piſmem wſzytkiego wyſtępku iego á kſiąg iego niepalono pierwey

39:

niż go piſmem ſwyętym oblicżnie zwyciężą/ tedy tym obycżáiem muſiałby Lu=

40:

ter winien być/ á kſięgi ſwe w niwecż obroćić. ¶ Potym Papież Leo wezwaw=

41:

ſzy do śiebie ſwey rády/ vrádzili między ſobą według ſwego práwá Papieſkie=

42:

go/ to ieſt według dekretałow/ Luterſkie kſięgi popálić y popalili iáwnie/

Luterſkie kſiegi
palono.

Luter

43:

gdy ſie tego dowiedźiáł/ palił tákież Papieſkie dekretały doſtawſzy ich środ

44:

Witembergu/ wezwawſzy ktemu wſzego duchowieńſtwá/ tákież Kolleiatow/

45:

wydał potym kſiążki/ precż dla cże^o palił dekretá Papieſkie. Kátárinus Włoch

46:

wydał kſiąſzki przećiw Luterowi/ o doſtoyeńſtwie Papieſkim/ chcąc rátowáć

47:

mnichá Silueſtrá. Luter dopiſał przećiw temu znácżąc mieyſcá v Dánielá

48:

Proroká okrucieńſtwo Papieſkie yáwnie náznácżone być/ á gdzye Prorok o

49:

Antykryśćie znácży ná Papieżá to być powiádał rozumieć. Potym temu Ká=

50:

tárynuſowi dano Biſkupſtwo Koſſentyńſkie.

51:

Roźdzyelenie Trzecie

Frydrych

strona: 196v

Kſięgi trzecie

Lata 1520.

Rydrych Kſiążę Sáſkie iádąc s Ceſárzem do

Wormáciey ná Syem/ vprośił to v Ceſarzá Kárłá áby ſąm

ſłuchał ná tym Seymie Luterowey Nauki/ dawſzy mu gleyt

doſtátecżny/ piſány áby przyiał do Wormáciey zá xxi dni/ á=

niebał ſie żadnego przez práwiá.

¶ Tegoż roku w Rzymie (iáko ieſt obycżáy ták dziáłáć káż=

dy rok) Papież w wielki cżwartek złorzecżył wſzytkim/ łotrom

Złodzyeiom/ rozboicom Morſkim/ odſzcżepieńcom/ między ktore też y Luterá

włożył z iego náſládowcy/ zową to Bułá Wiecżerzey Páńſkiey/ potym Luter

10:

doſtawſzy Kopiey roſpiſáł ią ſzerzei Niemieckim ięzykiem/ iż to ieſt przećiw

11:

Piſmu Swyętemu/ ktore zákázuie potępiáć y złorzecżyć komu.

12:

¶ Gdy iechał Luter do Wormácyey ná Syiem/ prowádźił go poſeł Ceſárſki/

13:

áby iákiego gwałtu niemiał/ á gdy był bliſko Wormácyey/ wyieżdzáło ich wie=

14:

le przećiw iemu/ ſtráſząc go/ á powiádáiąc/ iż iego kſięgi palono/ áby ſie też y=

15:

ſám ſtrzegł/ niedbáiąc nic ná gleyt/ gdyſz i tákież przedtym Huſſowi Ianowi

16:

wzruſzono/ ále on tego nic niedbał powyádáiąc/ iż mie to cżárt ſtráſzy/ ále nie

17:

ludzie dobrzy/ bo cżárt dobrze rozumie/ iż nátym mieyſcu będzye wyznawaná

18:

boża prawdá odemnie/ á iego chwałá będzye potępioná/ przeto bychciał prze=

19:

káźić. ¶ Przyiął tedy do Wormácyey dniá xvj Kwyetnia/ potym trzećiego

20:

dniá wezwan Ceſárzá y Kſiążęćiá/ gdy byłá oſádá rády Ceſárſkiey/ vcży=

21:

nił kniemu rzecż Ekkius w ty ſłowá/

¶ Luter do Wor
máciey przyie=
chał.

Dwie ſą przycżyny Luterze/ przecż cie tu

22:

Ceſarz z Kſiążęty przed ſię wezwáli/ á mnie roſkazáli ábych śćiebie wyrozu=

23:

miał/ Napirwey ieſli ſie ktym kſięgom znaſz/ ktore według napiſu twego od cie

24:

bie wyſły. Drugie/ ieſli to twyerdziſz co wnich piſano á zoſtaważ przytym/ cżyli

25:

ye chceż od wołáć/ álbo cżęść iáką. Był przy Luterze ieden cżłowiek Schurfiꝯ/

26:

ten roſkazał áby napiſy v Kſiąg cżytano/ gdy to vcżyniono/ przyznał ſie Luter

27:

knim/ ále co ſie tycże/ ábych teras nánię miał odpowiádáć/ wielka rzecż ieſt/ po=

28:

trzebá ná to długiego rozmyſłu/ by ſię co ku vpadku nierzekło/ prośił przedłu=

29:

żęnia/ wſzytcy tedy iednoſtáynym głoſem dáli mu przez ieden dzyeń przedłużę=

30:

nia/ áby ſtánął názáiutrz/ rzecż ſłowy á niepiſániem wypráwił/ wiele ich było/

31:

co źlie o Luterze dzyerżeli/ gdyż to był przedłużęnie wziął. Názáiutrz gdyſie

32:

ſtáwił przed Senatem/ rzekł Ekkius/ Luterze w cżoráś niechćiał odpowiá=

33:

dáć/ á teras co mowiż/ rzekł Luter/ Kſięgi ktore ſą odemnie ſpiſáne/ nieſą ie=

34:

dnákiey rzecży/ ábowiem ſą niektore ſnich/ co tylko vcżą przez wiarę Piſmá

35:

Swiętego/ ktorym ſámi moi przećiwnicy dawáią iáſne ſwiádectwo/ ktorych

36:

mi ſie niegodzi záprzeć/ álbo od przyſiąc/ ſambych ſie ták ob winił/ drugie ſą

37:

ktorymi náukę y vſtáwę Rzymſkich Papieżow karzę/ iż ią rżecż poſpolitą

38:

krześćiáńſką bárzo vćiſnęli/ ázakto niebacży/ iáko nędznie ludzkie ſumnienia

39:

Práwy álbo dekrety ich zniewolone ſą/ ieſlibych ich też odſtąpił/ iuż bych o=

40:

krucieńſtwo Rzymſkie potwierdził/ też by to ſkrzywdą káżdy rozumiał być/

41:

gdyby to przez moc Ceſárſką/ tákież kſiążęcą było odemnie vcżyniono. Trzeći

42:

ſpiſek Moich kſiąg ieſt ná ty z oſobná ktorzy bronią złośći Rzymſkich iáwnych/

43:

á potwarzy nánię wſzędzie kłádą/ ácż kolwiek piſałem przećiw im ſpopędliwo=

44:

śći. wyęcey niż było potrzebá/ wſzák że y tych niwcżem niechcę od ſtępowáć/

45:

Potym Ekkius rzekł/ Nie krzecży od powiádaż/ nie twoiá rzecż ieſt ſtrofowáć

46:

ty rzecży álbo przywodzić ku wątpyeniu/ ktora ſą z dawná ſkońcżone á poſtáno=

47:

wione mocą Synodu/ ále proſto powiedz/ ieſli przy ſwym piſániu wſzytkim zo=

48:

ſtaważ. Luter powiedzyał/ gdyż to odemnie krotko chcećie wyedzyeć/ ia ſwey

49:

żadney rzecży nieodſtąpyę wpyſániu/ áż pierwey będę Piſmem Swyętym zwy=

50:

ciężon od ludzi dobrych vcżonych/ ábych myał ſumnyęnie ſwoie ránić kwoli Pa=

51:

pieżowi/ álbo zebrániu iego ná Koncilium/ nieucżynię tego/ áni im wiáry da=

52:

wąm áni ich moci przymuię/ álbowiem wiele ſie im przydawáło obłędzyć/ y ſá=

53:

mi ſie myędzy ſobą niezgadzáią. Ekkius powiedzyał/ ychciał tego dowieść iż

Koncilium

strona: 197

Ianá Szleydaná

Liſt 197

Koncilium nigdy niemoże zbłędzić/ Luter powiedzyał y chciał tego dowieść/

gdzye nie raz Koncilium zbłądziło/ Ekkius odpierał/ potym ſie rozeſzli. Trze=

cziego dniá Ceſarz poſłał liſt Senatowi ſiedzącemu/ wyznawáiąc ſtárſze ſwo=

ie przotki záwżdy w krześćiáńſkiey wyerze być/ y pod poſłuſzeńſtwem Stolcá

Papieſkiego/ y ia ſnimi/ gdyż Luter teras ten Stolec poniża/ á twárdo w ſwey

náuce ſtoi/ dam go wywołáć precż z Niemiec y ſtowarzyſtwem iego/ á tym po=

tym naydę lekárſtwo/ ktorzy go náſláduyą/ áby to zápalenie v gaſło/ á iáko tu

ná moie przyrzecżenie w cáłośći przyiechał/ tymże go obycżáiem odſyłam we=

zdrowiu do domu/ długo ten liſt kſiążętá rozbieráli/ myędzy ſobą byli drudzi

10:

co rádzili áby mu ták vcżyniono iáko Huſſowi w Konſtánciey/ drudzy byli

11:

przećiw temu/ zwłaſzcá Woiewoda Reńſki Ludwig mowiąc/ iż by to było ku

12:

zelżywośći wſzytkiemu narodowi Niemieckiemu/ ktory zwykł káżdemu wiá=

13:

rę trzymáć/ zwłaſzcá temu/ ná ktorego ieſzcże nic złego dowodnie nieprzewie=

14:

dziono. Po kilku dni wezwał go k ſobie Arcybiſkup Trewireńſki/ gdzye też byli

15:

y Kſiążętá y inni Biſkupi/ przywyedzion od kapłaná Biſtupiego/ y poſłá Ce=

16:

ſárſkiego/ tám go námawyał Weus rádny pan Bádeńſki imyeniem Kſią=

17:

żęcym/ áby pámiętał ná ty duſze ktore záwiodł y potráćił ſwą náuką/ á ſwoy

18:

vpor zmyenił/ á opuśćił ſwego piſánia niektore rzecży/ chceli vść Ceſárſkiego

19:

ſrogiego dekretu/ ktoryć iuż náznácżono przećiw tobie/ iż iuż nie będzyeż miał

20:

mieyſcá w Niemcech nigdziey/ Luter powyedzyał/ wolęć ia żywot cięſki wieść/

21:

niżłi odſtępić ſłowa bożego/ lepiey w Bożym poſłuſzeńſtwie być/ niżłi w luc=

22:

kiem. Námawiał go tez Weus/ áby ſwe piſánie ná roſądek Ceſárzowi z Kſią=

23:

żęty dał/ Luter rzekł/ cżemu nic/ niechcę ſie ia kryć ſpiſmem ſwoim Máieſta=

24:

tu Ceſárſkiego/ áni kſiążęcego vrzędu/ tym obycżáiem/ áby tám cudzych przy=

25:

cżytow nie było/ tylko/ áby było wodzē ſámo ſłowo páńſkie/ ktore odemnie iáw=

26:

nie cżyni/ á ieſli mie ſámo nie ſkarze/ vmyſłu ſwego niezmienię. A ták was pro=

27:

ſzę dla bogá/ nie przyniewalaycie mie wzruſzáć ſumnienia mego/ Tám mu rze=

28:

kło Kſiążę Brándeburſkie/ owa nie przeſtánieſz áż cie Piſmem Swyętym zwy=

29:

ciężą/ rzekł Luter/ ták zgołá/ ktemu iáſnym bacżenim/ Potym Biſkup Tre=

30:

wireńſki námawiał go ſam przywodząc mu Gámálielá nápámięć Swyętego

31:

Piſmá/ áby odſtąpieł piſmá ſwego/ niechciał tego vcżynić.

Stałoſć luter=
ſka.

Przyſzedł potym

32:

Ekkius mowił mu wty ſłowa z roſkazánia Biſkupiego/ Luterze/ gdyżeś wz=

33:

gárdził vpominánia Ceſárſkie/ Kſiążęce/ y Biſkupie/ vcżyni ſtobą potym Ce=

34:

ſarz co ná iego vrząd żależy/ á kazał ći powiedzyeć/ áby ſtąd co rychley vieżdzał/

35:

á nátoć dawa dni 21 odpuſzcżenia/ á toć też roſkazał/ ábyś yádąc do domu nie=

36:

poruſzał nikogo/ áni kazáł/ áni ięzykiem/ áni piſmem. Wyiechał tedy Luter

37:

z Wormácyey dniá 26 Kwyetniá/ prowadzon od tegoż poſłá Ceſárſkiego/ co y

38:

pierwey/ Piſał z drogi do Ceſárzá/ do Kſiążąt/ y do wſzego Senatu Ceſárſkie=

39:

go/ iż chce záwżdy przyiecháć/ gdzye/ á kiedy ſie im będzye zdáło/ ſpráwę ſwoię

40:

powiádáć przed ſędzyámi prawdziwymi boiącym ſie bogá../../../.

41:

¶ Tegoż cżáſzu Doktorowie Páriyſcy Luterowym Kſięgom przygániáli/ y zá

42:

odſzcżepieńſkie oſądzili/ wybieráiąc cżęśći ſtych ktore był nápiſał o Znyewo=

43:

leniu Bábilońſkim/ od piſał im náto Melánkton/ y ſam Luter ſmieiąc ſie z ich

44:

roſądku/ ći to Doktorowie Páriyſcy cżynią pirwſze mieyſce ſwoim náukom

45:

we wſzey Europie../../../.

Doktorowie pá=
ryſzcżi.

46:

¶ Leo Papież wſzedł w przyiasń do Szwáncárow/ á to dla tego/ áby mu byli

47:

ku potrzebie kiedy będzye potrzebá/ zá iego pieniądze/ tym że obycżáiem też y

48:

Krol Fráncuſki ſnimi náłożył/ Zwinglius ktory ná ten cżás Káznodzieią był

49:

v nich rozwodził im to/

Zwinglius ucżi.

áby tego poniecháli zołnierſtwá/ zwłaſzcá Skrześćiáni

50:

bo to ſzkárády pożytek á nie zbożny/ prywodząc im ku pámięci wiele nie pożytku

51:

ſtego/ á ci ktorzy ſie robotą ſwoią/ ták około roley/ iáko kupiectwa/ álbo rze=

52:

myoſłem obchodzili/ zacnie á pobożnie wſzytko cżynili ále im to prożno mowił/

53:

bo ſie im iuż byli obiecáli ku potrzebie być/ bo ſtárſze vchodzono dáry tylko miáſto

Tygurym

strona: 197v

Kſięgi trzecie

Tygurym ſłucháło rády Zwingliowey niechćieli zá pieniądze walcżyć/ y ſprzyſię=

gli ſie żadne^vpá^v ku tákowey potrzebie niebyć. ¶ Te^o cżáſu vrodził ſie Krolowi

Fráncuſkiemu ſyn/ dano mu imię Károlus/ ktorego panowie s Sżwáncárſkiey

źiemi przez poſły krzćili../../../.

¶ Thych Helwetow ktore zowiemy Szwáncáry

O ſzwáncárzech.

ieſt trzynaſcie wśy to ieſt miaſt

dobrych/ wielgich/ w ktorych obecnie mieſzkáią/ zową Miáſtá ich Tygurym/

Berná/ Lucerná/ Vráná/ Swyten/ Vnterwáld/ Tugyaná/ Gláreaná/ Bá=

zylia/ Solodur/ Fryburg/ Szcháfuzya/ Appertená/ ći ſą ſprzyſiężni ſobie y ie=

dnákiego práwá vżywáią/ y rzecż poſpolitą ſámi ſpráwią/ ſtych wſzytkich/ na=

10:

pierwey ſie byli ſprzyſięgli/ Vráni/ Switenſes/ Hunterwáldy/ wyrzućiwſzy

11:

ſláchtę/ wolnośći doſtáli/ było to látá 1315/ Potym/ Lucernates/ Tugiani/

12:

Tyguryani/ od tych Berno/ ná oſtátku Bázyliani/ knim ſie drudzy przyłącżili

13:

w towárzyſtwo ále nie iednákich praw vżiwáyą/ Retty/ Leoponcy/ Seduni/

14:

Werágry/ Sángálli/ Moluſiáni/ Rotuilenſes/ Bywáło Szwáncárow ku po=

15:

trzebie ſzecżdzyeſiąt thyſiąc kiedy zgodni byli.././../.

16:

¶ Ceſarż Kárzeł ná ten cżás będąc w lećiech 21 dáł wywołáć iáwnym dekre=

17:

tem Luterá/

Luter wiwołan.

ále ich máło było co ná ten dekret przyzwaláli/ gdyż tylko kwoli

18:

Papieżnikom vcżynion był/ były tego znáki bo ſtey prycżyny/ Papież odſtąpiw=

19:

ſzy krolá Fráncuſkiego przychylył ſie ku Ceſárzowi. Po wywołániu Luterá/ po=

20:

lećił go Kſiążę Sáſkie niektorey ſláchćie/ áby go odwiedli ná mieyſce táiemne

21:

przeſpiecżne/ od ludzkie^o poſpolitowánia dáleko/ iáko nápuſzcżą/ będąc tám/

22:

niemogł zátáić iáko ſzydło worze/ piſał wiele kſiążek/ y liſtow do przyiáćioł/

23:

piſáł też/ o Nicżemnośći mſzey/ ktore/ ſwey bráciey Auguſtinom mnichom

24:

przypiſał/ piſał też do oycá Ianá Luterá/ przećiw Látomowi doktorowi Lo=

25:

wáńſkiego Kollegium. ¶ Tegoż cżáſu krol Angielſki/ piſał przećiw Lutero=

26:

wym kſiąſzkom/ o zniewoleniu Bábilońſkim/

Henricus oſmy.

gdy ſie tego dowiedział Luter/

27:

odpiſał mu ná to ſrodze/ iż nic v niego krol waży/ áni kſiążę áni purpurát/ áni

28:

żadne doſtoieńſtwá ſwieckie/ káżdemu prawdę niezwykłáną powyádám.

29:

¶ Tego cżáſu zácżęłá ſie nieprzyiaśń między krolem Fráncuſkim/ á Ceſárzem

30:

Kárłem piątym/ o niektore właſnośći/ áż przyſzło do zbroie/ napierwey ná

31:

gránicách Hiſzpańſkch/ Potym v Belgyki/ Trzymáli/ w ten cżás Fráncuzo=

32:

wie/ Pármę/ y Plácentią/ Miáſtá Papieſkie/ y o drugie ſie kuſili/ ſtey przycży

33:

ny zyednocżił ſie Papież s Ceſárzem/ áby bronił Koſciołá Rzymſkiego/ á Plá=

34:

cenciey/ y Pármy pod krolem doſtáli. Gdy tedy ſwe mocy ſpołu złącżyli/ wy=

35:

dárli Fráncuzom záſię Pármę/ y Plácencyą/ y Medyolan wźięli/ y wypędzi=

36:

li z Inſubriey/

¶ Sforciá przy=
wrocon do inſu
briey.

ktorą byli wźięli gwałtem s Forcyemu/ á trzymáli ią ſześć lat/

37:

y dáli záſię s Forcyemu/ ktory ſie był vćiekł do Papieżá o pomoc/ Woyſká ſprá=

38:

wowáli/ Proſper/ Kolumná/ á Ferdynánd/ Dáwálus/ Piſzkárius ¶ Potym

39:

rychło Leo Papież vmárł á ſnadź trućiną zádáną był wieku 47 lat.

¶ Leo papież v=
márł.

¶ Tego

40:

też cżáſu/ Solimmánus/ Nowi Ceſarz Turecki/ Byálogrod wźiął Gránicż=

41:

ny/ w Węgrzech/ ktory leży/ nád Dunáiem/ y Sawem rzekámi.

42:

¶ Gdy był Ceſarz w Niemcech/

Látá 1522.

á w Belgium/ wielkie powſtáły w Hyſzpáni=

43:

ey roſtyrki/ áby w cżas złemu zábieżał/ poſtánowiwſzy pirwey urząd Senátu/

44:

ktorzy by ſpráwy/ ná iego mieyſcu będąc ſpráwowáli/ w niebytnośći iego/

45:

puſcieł ſie wodą do Hiſzpániey/ gdy záſię z Hiſzpániey iechał do domu/ Ná=

46:

wiedził krolá Angielſkiego/ á áby zniego miał/ mocnego towárzyſzá/ przećiw

47:

krolowi Fráncuſkiemu/ obiecał mu dáwáć káżdy rok/ Sto trzydzyeśći y trzy

48:

thyſięcy złotych cżerwonych bo mu też ták dawał pierwey Fráncuſki krol z vgody

49:

y ie^o śieſtrze Máryey dawał pomoc/ áby záſię ſwego páńſtwá doſtáłá/ co byłá

50:

ſtraćiłá wewłoſzech. Hugo Biſkup s Konſtāciey/ oſkárzył przed Senátē Zwin

51:

gliuſzá/ iż Nową Náukę rośiewa/ á kſiężey/ żony każe mieć/ w Tygurym y in=

Látá 1522.

52:

dziey/ bo tám Biſkupſtwo tego Biſkupá ieſt. Zwingliꝯ potym/ przed Senatē ſie

53:

ſpráwował/ y nie náleźion być winnien/ Potym przyłącżyło ſie ich wiele/ do

Zwingliuſzá/

strona: 198

Iáná Szleydaná

Liſt 198

[Zwin]gliuſza/ prośili wſzytcy Biſkupá przez liſty/ áby nic przećiw náuce/ s. Ewange=

liey nie ſądzył/ á nie dopuſzcżał kápłanom w ſzkárádym żywocie mieſzkać/ ále

im dopuśćił/ s. Máłżeńſtwá/ w ten że ſpoſob Zwinglius piſał do wſzech w

Szwáncárſkiey ziemi. :/: :/: :/.

¶ Luter będąc ná puſzcży kilko mieſięcy/

Luter ſpuſzcżey
przyſzedł

wrocił ſie do Witembergu/ á iż był

nie przyzwan od Kſiążęciá Fryderyká/ prośił áby to w dobre obroćił/ powiá=

dáiąc iż to nie bez przycżyny vcżynił/ gdyż przez iego niebytność/ wielkie zá=

wichrzenie/ działo ſie w Kościele Witemberſkim. Abowiem Károleſtádyus/

w niebytnośći iego/ rozne Náuki rozśiewał/ áspopędem wielkim obrázy Ssko

10:

ściołá wymiátał/

Károloſtádius o
brázi wimiátał
zkościołá.

ſtey przycżyny do niego piſáli/ áby przyſzedł/ á poſtánowie=

11:

nie vcżynił/ A ták Luter przyſzedſzy karał Károloſtádyuſzá ſtego/ iż ták gwał=

12:

townie poſtępuie wtych rzecżach mowiąc/ iż by pierwey ludzyem ná kazániu

13:

ty obrázy/ álbo ſłupy z ſercá á zmyſli/ przez Piſmo Swięte wygnáć/

¶ Obrázy iáko
odiąć.

powiá=

14:

daiąc/ iż ſámą wiárą vmiłowáni bywamy od bogá/ ná Obrázyech nic nie zale=

15:

ży/ á gdy to obacżą/ dádzą im ſtać ſpokoiem/ áż ſámy vpádną/ nie bronię ia te=

16:

go/ áby były wyrzuceni/ ále to ma być od ſtárſzych pocżęto/ á nie od poſpolſtwá/

17:

dla zámieſzánia poſpolitego ludu. ¶ Tego cżáſu/ zácżynáła ſie nowa Sektá

18:

niektorych w Niemcech/ ktorzy powiádali/ iż z bogiem cżęſto gadáli/ y roſka=

19:

zánie od niego miewáli/ áby wybili złe ludzi/ á nowy ſwiát vſtáwili/ ná kto=

20:

rym by tylko dobrzy á niewynni ludzye byli/ á ták táyemnie ſie z chodzyli á lu=

21:

dzi ná ſwą drogę proſte náwodzili/ tám zwłaſzcżá wtym kráiu/ nád rzeką Sa=

22:

lą w Sáſkiey Ziemi/ á ktey wierze przyſtawał Károloſtádius/ bo to był zniego

23:

Luter wyrozumiał/ gdy też ták chćiał witembergu nawrácáć/ ále go od te=

24:

go odwiodł/ potym ſzedł do ſwoich/ ktory to lud/ Thomás Myncarz/ w ziemi

25:

Turyńſkiey/ po nieiákim roſterku z ſtárſzymi ſwymi/ ná tę Sektę przywiodł iá=

26:

ko otym będzye niżey. Luter gdy miał też ſpráwę tę/ iż Cżechowie znamowy nie

27:

ktorych pánow ná Seymie ſwym/ miely przyiąć poſłuſzeńſtwo Papieſkie/

Cżechowie chćieli
przyſtáć ná rzim=
ſką wiárę.

28:

przyſtáć do koſciołá Rzymſkiego mowiąc/ iż náſzym walkom nigdy koniec nie=

29:

będzye/ poki z Rzymiány dzyerzeć wiáry niebędzyem/ vpominał ie Luter przez

30:

liſt/ áby tego niecyznili/ chcąc zmáłego błędu wynidź/ by niewpádli więtſzy/

31:

ktorego doſyć pod Papieżem/ á gdzye więcey rozmáitych Sekt/ iedno tám/ mo=

32:

że kożdy doznáć po mnichu/ zwłaſzcżá Fráńćiſzkow/ iáko ſie dáleko od kościołá

33:

krześćiáńſkiego od dzyelili/ tákież Kártuzy y inni. ¶ Tego cżáſu miał

34:

Syem w Norembergu Ceſarz że wſzytkim Senatem ná ktory Krol Ludwig

35:

y wſzytcy Pánowie Węgierſcy poſłáli proſząc o pomoc/ przećiw Turkom.

36:

drian papież Nowy rodem zniemiec miáſtá Tráiektum w

37:

Holándriey/

Adrianus.

poſłał ſwego poſłá/ do Frydrychá Kſiążęćiá/ áby rádził do=

38:

brze/ iáko to winien vcżynić/ według przodkow ſwoich/ o Kościele Krze

39:

śćiáńſkim/ y o rzecży poſpolitey/ tákież o pokoiu domowym. FerdinādusKſią

40:

żę Rákuſkie/ ſrodze przykazał/ áby był Exequowā Dekret przećiw Luterowi

41:

vcżyniony/ y przećiw tym ktorzy Papieżá nie ſą poſłuſzni/ áni za ie^opráwy po=

42:

ſtępuią. Ian Reuchlin tego roku vmárł/ cżłowiek ſtáry/ vcżony w żydowſkim

43:

Greckim/ łáćińſkim ięzyku/ piſał Eráſmus Rotterodan o nim/ przycżytáią mu

44:

nieſmiertelność/ dla ie^o náuki. ¶ Ná oſtátku Liſtopadu Papież Adryan/ ro=

45:

ſpiſał liſty do Niemieckich kráin/ zwłáſzcżá/ do Norymbergu ná Syem/ przez

46:

ktore żáłuie te^o/ iż ſie wſzytko złe okázuie wtych kráinach/ gdzye ſie on rodził/

47:

á tego nawięcey/ iż rozumie wiele tákiey ſláchty być/ ktorzy dzyerżą ſtronę Lu=

48:

terowę/ ſtey przycżyny/ wiele ſie doſtoieńſtwá vmnieyſzyło duchownym/ iż má=

49:

łey powadze ſą w Niemieckich kráiow/ y dochody ich we żłey nádzyei/ prośił

50:

tedy/ áby odłożywſzy wſzelkie nienawiśći przyiáćielſkymi vmyſły/ ſttáráli ſie

51:

o to iákoby themu zápáleniu wcżás zábieżeli/ ſpilnoſcią á v gáśili ie/ piſał też

52:

do inych z oſobná/ z właſzcżá do Arygientineńſkiego Senatu proſząc/ áby kſięgi

Ll 2

Luterowe

strona: 198v

Kſięgi trzećie

Luterowe popalono/ ktore nie dawno drukowane były/ á nie puſzcżáli ich

ná iáwność. ∴ ∴ ∴

O ádrianie pa=
pieżu

¶ Adryan Papież był narodu proſtego z Niemiec z Miáſtá Traiectun z grá=

nic Holanderſkich/ ktore zową Vtryká/ vcżył ſie w Lowánium/ á gdy był zá=

lecon w Náuce Máxymilinanowi Ceſárzowi/ przełożył go ná vcżenie wnuká

ſwego Kárłá/ potym był poſłan w legáciey do Ferdynándá krolá Hiſzpáńſkie=

go/ tám od niego doſtał Biſkupſtwá Dertuſzeńſkiego/ po śmierći krolá tego

Hyſzpáńſkiego/ wſzytko ſpádło práwem przyrodzonym/ ná Kárłá wnuká po

czorce. Był w ten cżás roſtyrk w Rzymie miedzy Kárdinały á Papieżem Leo=

10:

nem/ ktorego ſie byli ſprzyſięgli zábić/ on potym niektore wypędził/ nie ktore

11:

do wiecżnego więźienia dał/ á inych wybrał xxxi/ drugie dla obrony/ drugie

12:

dla pieniędzy/ było to roku 1517 między thy nowe Kárdynały był też wy=

13:

bran tento Adryanus/ poſmierći dziáda ſwego Károlus/ przyiechał do Hiſzpá=

14:

niey iáko dziedzic/ ná kroleſtwo po Ferdynándzie krolu Hiſzpáńſkim/ po=

15:

ſmierći też Máxymilianowey/ drugiego dziádá po oycu wybran ná Ceſár=

16:

ſtwo Rzymſkie/ do Niemiec wyzwány/ przełożył Adryaná ná wſzytkim ſwo=

17:

im páńſtwie w niebytnośći ſwoiey/ w Hiſzpániey gdzye potym był záwichrze=

18:

nie po Hiſzpáńſkiey ziemi. Leo Papież gdy vmarł/ były wyelkie roznice o Pa=

19:

pieſki Stolec/ między Iuliuſem Medyces/ á między Allexendrem Fárneſyu=

20:

ſem w Rzymie/ widząc to zámieſzánie wyelkie drudzy Kárdynali/ dáli Pa=

21:

pieſtwo Adryanowi nieznáiomemu w niebytnośći iego/ ktoremu gdy przez po=

22:

ſłá było obiáwiono/ vpátrzywſzy dobry cżás/ iechał z Hiſzpániey do Rzymá

23:

nie żegnawſzy Ceſárzá/ ktory był iechał z Belgium do Hiſzpániey/ dla poſtá=

24:

nowyenia roſtyrkow/ wſzákże potym piſał Ceſárzowi/ precż ſie kwápił. Przy=

25:

iechał tego cżáſu do Rzymá/ oſtatnich dniow Sierpniá/ gdy Turcy oblegli

26:

Rodys/ á Siodmego mieſiącá wźięli dniá xxiiij grudniá.

27:

¶ Tego latá roznioſłá ſie Sektá Zwingliuſzowá/

Látá 1523

powſzem Krześćiáńſtwie/

28:

ktorą wiele ich było co ią gánili/ á zá odſzcżepieńſką mieli/ zwłaſzcżá Do=

29:

minikowie káżąc przećiwko iey/

¶ Zwinglius ka
zał.

on też záſię powiádał/ iż ſie zgádzał z ſłowem

30:

páńſkim/ y chce tego dowieść. A ták Senat Tyguryńſki roſkazał wſzemu du=

31:

chowieńſtwu po ſwych kráinach/ áby ſie z iecháli do Tygury m/ ná dzyeń xxix

32:

Stycżniá/ porownáwáć thy roznice w Swiętym Piſmie. Biſkupá też s Kon=

33:

ſtáncyey prośili/ iáko Dyoceſáná/ áby przyiechał/ álbo kogo poſłał ku ſłuchá=

34:

niu ſtron przećiwnych ſobie/ á rozeznánie ſłuſzne w ſámym ſzcżyrym piſmie

35:

Swiętym vcżynił. Zwinglius iuż nágotował/ Queſty álbo themá 67 wſzyt=

36:

kim ku ſłuchániu tákież gadániu. Był v Biſkupá cżłowyek vcżony Ián Fa=

37:

bry Stápulenſis/ ten rádzył/ áby to gadánie nie było w Tygurym/ iáko ná oſo=

38:

bnym mieyſcu/ ále ná Seymie poſpolitym/ ktory miał być rychło/ gdzye wſzy=

39:

ſcy vſłyſzą/ Zwinglius vpominał áby nie odwłacżano/ gdy to niedoſzło/ Senat

40:

roſkażał duchowieńſtwu/ áby opuśćili wſzytki vſtáwy ludzkie/ tylko ſzcżerego

41:

ſłowá páńſkiego áby ſie dzyerżeli/ á powiádáli ye.

42:

Rozdzyelenie Cżwarte.

43:

Dryan Papyeż/ poſłał ſwego Legatá do Niemiec

44:

ná Syem dawſzy mu náukę táką/ áby náprzod Kſiążętom

45:

przypomniał/ á rozwiodł/ iáko on tego záwychrzenia Lutro=

46:

wego z żáłoſcią vżywa/ w Piſmie Swiętym/ ku ſzkodzie du=

47:

ſzom y ludziom/ thym ktorych mi ieſt zwierzono od Kryſtuſá

48:

wiedząc to iż ten narod Niemiecki/ nie był ták nigdy nieuſtá=

49:

wicżny w ſwey wierze/ iáko teras/ gdyż łácno mogą Luterá iáko tego/ kthory

50:

wzgárdzył boże y ludzkie práwá zwyćiężyć/ Bliſko tego ieſt/ ieſli tego nieucży=

51:

nią iż wpádną w błąd wielki iáko Cżechowie/ á będą wyrodki od ſwoich

przodkow

strona: 199

Ianá Szleydaná

Liſt 199

przodkow. Ná nich to zależy Papieſki Ceſárſki Dekret bacżyć/ á Exekucyą

ſpilnoſcią cżynić/ krzywdy bożey ſie pomśćić/ á ludu ſwego ſromoty/ á ten mor

ſzkodliwy oddalić/ Nie trzebá inácżey rozumieć/ iedno iż to bog karze koſcioł

ſwoy/ dla wyſtępku ſwego ludu/ á náwięcey tych ktorzy ſą przełożeni w nim/

obiecuię pilność w tym vcżynić w krotkim cżáſu/ iż rzecż poſpolita Rzymſka/

ktora ſnadź ktemu dáłá pierwſzą przycżynę/ iż nápierwey będzie karaná/ thák

iż iáko napierwey dáłá przycżynę ſzkodzie/ ták da lekárſtwo y zdrowiu pocżą=

thek/ wſzákże tego wrzodu záſtárzáłego zárázem vlecżyć nie może/ bowiem

gwałtowne przemiennośći rzecży poſpolitey pełne ſzkod bywáią. Tho piſánie

10:

potym Luter wyłożył ná Niemiecky ięzyk glozuiąc ſzeroko/ iż ſam Papież wy=

11:

znawa złośći Rzymſkie/ á wżdy broni o nich powyádáć/ wykłádał też to znie=

12:

nagłá poſtępowáć/ to ieſt/ áby káżdy krok miał kilko wiekow Kſiążętá wyſłu=

13:

chawſzy poſłá/ żáłowáli ſie przed nim wſzelkim obycżáiem ná Papieże/ iż oni

14:

wiele kroć vgodę łamáli/ ktorą ſnimi kiedy miewáli/ ſtey przycżyny/ gdy ſie te=

15:

go dowiedział od Legatá/ wſkazał przez tegoż Legatá/ áby to powiedzyał/ iż

16:

co ſie ſtáło przez iego przodki/ toć nie ziego przycżyny/ iednák mu ſie then zwy=

17:

cżay Rzymſki táki ieſzcże gdy był ná ſtronie niepodobał/ ythen umyſł był przy

18:

nim/ chociaby żadny o to nie prośił odmienić á popráwić tych wſzytkich rze=

19:

cży. Roſkazał theż poſłowi/ áby żądał od kſiążąt od powiedźi/ ábowyem prze=

20:

to do nich piſał áby wyrozumiał ktorymby obycżáiem thę Sektę morową Lu=

21:

terowę mogli zágłádzić/ á potym co bych miał pocżynáć w cżás ſpráwy. Kſią=

22:

żętá y Senat wſzytek dáli odpowiedź wten ſpoſob/ dzyękuiąc mu zá to/ iż chce

23:

pilnośći przyłożyć o poſtánowienie dobre rzecży poſpolitey/ tákież o zyednocże=

24:

nie krolow/ o nakład ná wyprawę przećiw Turkom/ ále co ſie żáłuie iż nie cży=

25:

nimi Exekucyey przećiw Luterowi według Dekretu Ceſárſkiego/ nie bez przy=

26:

cżyny to cżynimi/ ábowyem wyele tych ieſth/ ták duchownych iáko ſwieckich/

27:

ktorzy ſie ſkárżą ná Rzymſkye błędy w wierze krześćiáńſkiey/ wyznáwáią iż ſie

28:

wiele náucżyli z Luterowego kazánia/ tákież spiſmá/ áſtąd gdybyſmy mu co

29:

przećiwnego vcżynili/ bez pochyby thákby cżłowiek poſpolity otim rozumiał

30:

iż przełożeni vćiſnąwſzy prawdę/ zágáśiwſzy iáſne piſmo Ewángeliey ſwiętey/

31:

iáwnych złośći á nieznośnych ktorych dáley ćierpieć nie możem/ bronią/ mo=

32:

głoby co gorſzego ſtego ná potym vrość/ á co obiecał lepſze poſtanowienie w

33:

Rzymie vcżynić/ zá to mu będzyem dziękowáć/ zwłaſzcżá gdy nie tylko ſłowy/

34:

ále y vcżynkiem tego popráwić/ tákyeż/ áby miał wzgląd ná zyemię Niemiec=

35:

ką/ ktora ieſt vćiśniona walkámi/ podatkámi wyelkimi/ ták iż ſtrudnoſćią má

36:

ią dáć pomoc Węgrom ſąmſiádom przećiw Turkom/ prośimy tedy/ áby An=

37:

náty álbo inne dochody/

Annati iáko má=
ią idź.

ktore Biſkupi v nas ná Papieżá wybieráią by dá=

38:

ny do Ceſárſkiego ſkárbu poſpolitego ná obronę/ ábowiem táką byłá vmowá

39:

przeſłych lat s Papieżem náſzych/ iż tym obycżáiem poſtępuyemy thy podatki

40:

do Rzymá pokiſmy w pokoiu/ á gdy nam będzye potrzebá poſpolitey obrony/

41:

ten dochod ma być ná poſpolitą rzecż obrocon/ to yeſli ſie s ſtánie/ tedy w Niem

42:

cech poiedna wyele obráżenia/ ták iżby ſobie ſpolnie wſzyſcy przećiw mocy

43:

Tureckiey y cudzoźiemcom pomagáli. Co też ſzuka rády w tych przemienno=

44:

ſciach/ gdyżby nietylko z Luterową náuką cżynić/ ále o inſze wyętſze y cięſzſze

45:

błędy/ ktore dla zwycżáiow ſtárych wyelką moc w zięły/ á ludzkimi ſądy y oby=

46:

cżáymi ſkáżonemi máią wymowkę iáko to ſám zna/ á thák náſze zdánie ieſt

47:

widzenie/ iż to inácżey poſtánowiono być niemoże/ iedno przez dobrowolne

48:

ſwięte prawdziwe á łáſkáwe koncylium.

49:

¶ Tego też cżáſzu w Duńſkim Kroleſtwye było wielkie zámieſzánie tym oby=

50:

cżáyem/

Hiſtoria duńſkie
go kroleſtwá.

Kryſtyernus tym imieniem pierwſzy Duńſki krol Norweyſki y Swiec=

51:

ki/ ten miał dwu ſynu Ianá y Frydrychá/ po ſmierći oycá wybran był Ian ná

52:

iego mieyſce/ ten walcżył z Szwedy o niepoſłuſzność/ wſzakże ſie ták ná podobień

53:

ſtwo zyednáli. Ten Ian miał ſyná drugyege Kryſtyerná/ ktory w ſześći leciech

Ll 3	był wybran

strona: 199v

Kſięgi trzecie

był wybran na kroleſtwo ieſzcże zá oycá/ á po ſmireći oycowey we xxvi lat był

potwierdzon látá 1514 mieyſcá oycowſkiego doſtał znowu/ Szwedowie

ſprzećiwili ſie mu/ á Stenoná Sturá/ nád ſobą przełożyli.

Sturá.

Kryſtyernus wiodł

ſnimi walkę/ poráźił y zábił Sturáktorego gdy schowano w grobie/ kazał gi

wykopáć y ſpalić/ było to látá 1520. Potym powſtał Guſtáwus Eryxonius

Slácheckiego rodu/ ktorego podwyedli Lubcżánie ná krolá y pomagáli mu

przećiw krolowi/ zwiodł ſnim krol Kryſtyernus bitwę/ ále niefortunnie kilko

rázow ten guſtaw pierwey powiádał/ iż cżynił od Sinow Stennoná/ á gdy ſie

mu po ſzcżęſciło/ odzyerżał ſam kroleſtwo/ á dla lepſzey pewnoſci/ poiął czor=

10:

kę Stennonowę/

¶ Kryſtiernus
porázon y wypę=
dzon.
Lubek.

widząc Kryſtyernus ſwoyę niefortunę iż poráżon do gruntu

11:

záchowánie złe miał v wſzytkich poddánych dla łupieſtwá/ y iego Striy właſny

12:

y Lubcżánie przećiw iemu zebráli ſie y wygnáli go/ boiąc ſie by o gárdło nie

13:

przyſzedł/ vciekł z żoną Izábellą ſioſtrą właſną Kárłá Ceſárzá piątego y

14:

z diećmi do Selandyey Ceſárſkiey ziemie/

Silándia.
¶ Friderik krol
duńſki.

vcżyniwſzy Duńcżykowie Syem wy=

15:

bráli Stryiá iego Fryderyká ſtárego/ ktory był Holſáckim kſiążęciem zá kro=

16:

lá ſpomocą Lubcżánow/ potym piſáli do Ceſárzá y Kſiążąt y do inych/ iż to

17:

nie bezprzycżyny vcżynili/ iego nieznośne á okrutne vcżynki thy go wygnáły/

18:

Kryſtyernus też doſtawſzy cżłowyeká vcżonego Kornerliuſa Scepera/ przez

19:

ktorego też ſwoię niewinność opiſał iáwnie/ á łotrowſki vczynek poddánych/

20:

proſząc o pomoc wſzytkich iáko pánow krześćiáńſkych/ ále iż wten cżás Ceſarz

21:

miał co cżynić s Fráncuſkim krolem/ przeto mu niemogł być ku pomocy/ miał

22:

Kryſtyernus troie dzieći Syná y dwye dziewce/ Syná Ceſarz wziął do ſiebie

23:

iáko ſieſtrzeńcá. :?: :?: :?: :?:

24:

¶ Poſeł Papieſki ſkárżył tego cżáſu ná ſługi Koſcielne/ zwłáſzcżá ná káz=

25:

nodzyeie Norymberſkie/ iż Luterowę przyięli wiárę/ prośił tedy áby poſádzá=

26:

ni byli/ Kſiążętá mu odpowiedzieli/ iż fáłſzywie oſkárżeni wiemy dobrze iż nic

27:

nowego niewymyſláyą/ y vććiwye ſie záchowáyą wſzemu ludu/ ieſli co ſnimi

28:

pocżniećie gwałtownie będą tey nádzieie/ iż im przez moc prawdziwą drogę

29:

zágradzacie/ mogłoby ſtego iákie poruſzenie ſzkodliwe być/ á ták dáycie tey

30:

rzecży być w pokoiu/ áż tákie wybierzemy ktorzy ſie będą tego lepiey wywiádo=

31:

wáć/ á co będzye ſłuſzno to vcżynią. Sámo też duchowyeńſtwo piſáło przez

32:

Legátá wymawiáiąc ſie á proſząc/ áby im Abuſus álbo zły zwycżay koſciołá

33:

odiął/ ktory żadney mocy niema/ ták v bogá iáko v ludzi/ piſáli też krzywdy

34:

ſwoie ktore mieli od przełożonych ſwoich/ ktore y ná ſeymie poſpolitym prze=

35:

kłádáli w Wormácyey proſząc Ceſárzá/ áby ſwey mocy do tego przyłożył.

36:

¶ Byli tego cżáſu poimáni dwá mniſzy zakonu Auguſtynow o Luterſką wiárę

37:

y ſpaleni w Bruxelli Ian y Endrych ktorzy ná ſmierć przeſpiecżnie ſzli/

Mniſzy ſpaleni.

dzyęku

38:

iąc Panu bogu/ iż to dla ie^o imienia ná ſobie brzemię nieſli. Piſałem trochę wy

39:

ſzey iáko był Luter odpiſał Krolowi Angielſkiemu/

¶ Krol ángielſki
przećiw lutero=
wi.

Stey przycżyny záſię krol

40:

piſał do kſiążąt Sáſkych Henryká y brátá iego Ianá y do ich Stryiá Ierzyká

41:

żáłuiąc tego/ iáko wiele złego im y wſzey Niemieckyey ziemi/ ten Luter ſwą

42:

náuką nádzyáłał y wyęcey nádzyáła á nie trzebá ſobie tego lekce ważyć/ ba=

43:

cżąc ktemu rowno iż ten vpadek dzieſieyſzy krześćiáńſkie/ tákieſz ſie ſtał przez

44:

iednego álbo dwu ſtráconych/ dla niedbáłośći ná on cżás náſzych/ ſkąd dziś

45:

wielka moc Turecka vroſłá/ theż y Czechy przypomina ná przykład w ſamſie=

46:

ſtwie/ áby w cżás temu złemu zábieżeli poki ſie bárdziey nierozmoże/ vpomi=

47:

na ie theż/ áby nowego Teſtámentu Niemieckym ięzykiem nie dáli Drukowáć/

48:

bo iuż znamy tego rzemieſniká/ ktory dobre piſmo złym wykłádem przewroći á

49:

ſkáźi. Ná to Ierzyk przyiacielſkie odpiſał/ dáiąc mu znáć iż on Luterowey ná=

50:

uki nie náſláduye/ y od ſiebie ią dáleko odpędził iáko ſzkodliwą á wſzytkim nie=

51:

przyiacielem ieſt tákowym.

Syem norem=
berſki.

Ná Symie Norymberſkim Kſiążętá radzili o po=

52:

ſtánowieniu w mocy pokoiá y vſtánowieniu praw y o winách ná thy ktorzy

53:

praw Ceſárſkich nie ſą poſłuſzni/ też o obronie przećiw Turkowi. Poſłáli theż

mieſzcżánie

strona: 200

Ianá Szleydaná

Liſt 200

mieſzcżánie do Ceſárzá do Hiſzpániey ſwoie poſły z nyektorych miaſt Ceſárſkich/

przećiw ktorym było wyſzło ſkazánie ná Seymie/ Ceſarz poſły łáſkáwie przyiął

á powiádał iż Papież ſłał do niego ná ſkargę przez liſti iáko nie ſą poſłuſzni

ſtárſzych koſciołá/ á Luterowey Sekti náſláduią/ zwłaſzcżá ty miáſtá/ Argen=

torád/ Norymbergá/ Auſzpurk/ cżekam od nich co lepſzego á tego przemilcżeć

niechce áby byli poſłuſzni y mnie y Papieżá/ oni ſie tego ſpráwyáli obiecáli do=

ſyć cżynić roſkazániu iego á záchowáć ſie według przodkow ſwoich.

¶ Adryan Papież vmárł/ był ná Stolcu dwye lecie Papieſkim.

¶ Vmárł ádrian
papież.

Klemens ſiodmy z domu Fłorantſkiego medices rzecżoni wybrā.

Clemens ſiodmy.

10:

¶ Tegoż cżáſzu w Swáncżárſkiey ziemi nie wſzytkim ſie podobáłá náuka Pi=

11:

ſmá Swiętego Zwingliuſzowá tylko ſamym Tygurynom/ dla cżego Syem v

12:

cżynili w Bernie/ bo Zwinglius roſkazał/ áby obrázy s Koſciołow wyrzucono/

13:

Mſzą wzgárdzono/ Kſięża by ſie ożeniáli/ wiecżerzą Páńſką proſtą rozumieć.

Obráźi.
Mſza.

14:

Agdy było ná Seymie/ trzy dni było gadánie około tych Artykułow/

Zony kápłáńſkie.
Vielka wiecerza.

Senat

15:

chroniąc ſie vpadku iákiego/ poſłáli po Biſkupá Konſtáncyey/ od ktorego ná=

16:

ten cżás nikt nie był/ proſząc áby ſwoy wyrok vcżynił w tych wątpliwoſciach.

17:

Biſkup vcżynił Spiſek wſzytko według ſtárego zwycżáiu trzymáć. W Argen=

18:

toracie y około Kápłani ſie ożeniáli/ dla cżego też były wielkie roznice miedzy

19:

imi gdy byli oſárżeni/ powyádáli przed Biſkupem żeſmy nic przećiw przyka=

20:

zániu Bożemu niewykrocżili/ gdyż wſzytkim iednáko vſtáwione ieſt małżeń=

21:

ſtwo/ Senat miał trudność o to od Biſkupá y od Papieżá y od Cáſárzá.

Látá 1524.
Kámpánius.

22:

¶ Był ná ten cżás Syem wálny Ceſárſki w Norymbergu/ ná ktory też Pa=

23:

pież Klimunt poſłał ſwego poſłá Kárdynałá Kámpeiuſá/ gdzye też dał li=

24:

ſti do Frydrychá Kſiążęciá Sáſkiego bárdzo przyiacielſkie Mieſiącá Stycżniá

25:

ráduiąc ſie themu iż ſam Frydrych będzye ná tym Seymie/ ſkąd mu dobrą ná=

26:

dzyeię iż co dobre^o poſtánowią/ coby ſzło ku zdrowiu rzecży poſpolitey/ prośi też

27:

áby temu Legatowi pryiazliwy vmyſł okazał/ od ktore^o ſzerzey w ſzytko v ſłyſzy

28:

¶ Drugi Syem mieli Szwáncárowye w Lucernie dniá xxvi mieſiącá Stycż=

29:

niá ná ktorym było vſtáwiono/

¶ Syem wlu=
cernie.

áby nic Luterſkiego w koſcielech nienaucżono

30:

nád ſtáry zwycżay Koſcioła/ áby gdy noſzą Swiątoſci Swiętych nie było ko=

31:

mu w poſmiech/ ktore Biſkup Artykuły dał áby były dzyerżany/ a ktorzy by

32:

byli temu ná odpor/ Senátowi máią być obiáwieni/ ktorzy tego máią ſtrzedz.

33:

¶ Gdy Kámpeius Kárdinał y Legat przyiechał do Norymbergu/ tedy iuż

34:

był precż wyiechał Kſiążę Frydrych/ poſłał zá nim liſty y ſwoie y Papieſkie/ żá=

35:

łuiąc tego iż ſie ſnim oblicżnie nie widzyał/ ábowiem miałem ſnim wiele mo=

36:

wić imieniem Papieſkim/ coby ſtrudnoſcią przyſzło przez poſłá ſpráwić/ przed

37:

Senatem powiádał iż miał do nich dwye potrzebie/ Iedná o poſtánowyenie

38:

wiáry/ Druga o woynę s Turki. Napierwey dzywuiąc ſie tákim mężom zác=

39:

nym cierpieć miedzy ſobą tákie odmyennośći w náuce Piſmá Swyętego w

40:

ktorey przodkowye ich porodzili ſie wychowáni y zeſzli sſwyátá/ dla niektorych

41:

trochę porády wywrotow á ſwego mnimánia/ á nie rozważąc ſobą gdzye cią=

42:

gnie to powonienie/ á iáki koniec będzye mieć. Záprawdę ieſli temu w cżás nie

43:

zábieżą/ nic ſtąd dobrego nie docżekamy tylko wzruſzenie poſpolſtwá przećiw

44:

pánom ſwoim. Co ſie tycże Turkow/ iá nie odmawiam zgromádzić pieniędzy

45:

co może być á dáć ná poſpolitą obronę. Kſiążętá dáli dopowiedź co ma być ſzko=

46:

dliwego co ma przynieść tho odmienienie náuki Luterowey/ rozumiemy do=

47:

brze/ Dáliſmy odpowiedź y náukę tak rok przeſły Legatowi pierwſzemu iáko

48:

temu zábieżeć mamy/ to ieſt przez Koncylium práwdziwe/ co też od Papieżá

49:

chcieli mieć przez liſti oznaymili tymże Legatem/ o Turcech ták iáko mowił

50:

álbo wſkazał dobrą rzecż powiedział/ á ſámi ſie też ſtáráć będą ſpilnoſcią/ oko=

51:

ło obrony poſpolitey y właſney y czudzey.

52:

¶ W Swáncżárſkiey zyemi znowu było zámieſzánie o wiárę gdyż drugie wśi

Ll 4

poſłały

strona: 200v

Kſięgi trzecie

połſáli do Tyguryan żałuiąc ſie iż pierwey był pokoy dobry wyerze krześćiáń=

ſkiey poky byli nie náſtáli ći Apoſtołowie nowi zwłaſzcżá Zwinglius á Leo Iu=

dá/

¶ Zwinglius leo
iuda.

bo widzimy dobrze iákye zawichrzenie w koſciele káżdy dzień co dáley to go

rzey/ lepieyći nam te^v złemu wcżás zabieżeć á wtey wierze trwáć w ktorey przod

kowie náſzy byli y zeſzli z ſwiátá/ iuż mſzą w zgardzili/ Swięte opuśćili/ potwa=

rzáiąc ołtárze obrázy połamáli/ ſpiewánie koſcielne porzućili/ ni poſtu ni ſwię=

tá máiąc/ cżyniąć co ſie im podoba/ áni żadney chwały ku ćći bogu w koſciele

cżynią/ Stany Kápłáńſkie zakonnicże tákeyż zakonicżek bogu poſlubione/ od

ſwego powinowáctwá oderwáne ſą/ á żony ſpoymowáli/ prośili tedy áby tego

10:

poniechali á według przodkow ſwoich żyli w chwale bożey/ á ieſliby w cżym

11:

iákie obciążenie mieli od duchownych/ ábo iáki ábuſus w koſciele rozumieli być

12:

będziem wſzytcy oto Papieżá prośić/ áby to nam było odięto/ bez wątpienia

13:

to vcżyni/ ábowiem y to ſie nam ſámym nie podoba/ pomożem wam w thym/

14:

á rozmowimy ſie około tego/ iáko bybyło lepſze á iednoſtáyne poſtánowienie

15:

w koſciele náſzym krześćiáńſkim. Ná to Senat Tyguryńſki odpiſał dniá 21 mar

16:

cá/

Tigurium odpiſał

iż ich kápłani iuż to pięć lat v nich vcżą ſłowá páńſkiego/ takież nam ná=

17:

pierwotku niemiło było/ iż ſie nam nowa rzecż zdáłá/ iżeſmy tego nigdy nie ſły=

18:

cháli przed tym/ ále gdy iuż wten cel vgodzili/ á ktemu końcu przyſzli/ iż Kriſtu

19:

ſá vkazáli być ołtarz y wſpomożenie y zdrowie náſze/ ktory zá złośći ludzkie ży=

20:

wot ſwoy ofiárował z okwitym krwie wylaniem/ ſam ieden v bogá iednacżem

21:

będąc/ niemożem ták dobrego zdrowego poſelſtwá/ ku ktoremu náſze ſerce go=

22:

re odſtępić/ teraz tá náuká iáſna obudzona ieſt w vmyſlech ludzkich/ iż iuż wſzy=

23:

ſcy v nas w mieſcie ſámi Swyęte Piſmo w Bibliey cżytáią/ z dobrym á pilnym

24:

rozeznánim/ trudno ią teraz Rzymſcy kſięża nam máią wywrácáć inácżey ni=

25:

żli ieſt dla ſwego pożytku iáko zwykli cżynić/ gdyż v wſzytkich w ręku ieſt/ doſy=

26:

cieſmy vpomináli Biſkupy y Doktory tákyeż y drudzy przez poſły ſwoie/ do tey

27:

doby żadnego poſtánowienia nie vcżynili/ á co ſie tycże iż nam chcą pomoc do

28:

Papieżá/ áby nam dobre poſtánowyenie vcżynił á ſwego łákomſtwá/ pychy/

29:

okrucieńſtwá przeſtał/ to radzi od ich ſłyſzymy/ ále tego inácżey niebędzyem

30:

moc lepiey przywyeść áż gdy wſzyſcy prziymiemy ſłowo páńſkie/ ábowiem ieſli

31:

przydzye ná Rzymſkye práwá álbo roſkazánia/ niemáż cżego cżekáć/ tylko ſámym

32:

przepowyádánim ſłowá páńſkiego/ ich mocy nieznośne zwątlimy. ¶ Biſkup

33:

Konſtáncyey Tyguryanom odpiſał po Seymie kſiąſzkámi iáko mu przed tym

34:

piſaly wywodząc im obrázy przecż máią być w koſciele/

Obrázi.

ktorego cżáſu náſtáły/

35:

á nierownáć ich żydowſkim báłwánom bo (powyáda) żydowye álbo pogáni

36:

zupełnie ie chwalili y nádzyeię w nych mieli/ thu inácżey ſie rozumyeią/ tylko

37:

ná piſmo proſtych/ ludzi á ná przykłád y ſkruſzone ſercá/ á ták nie máſz drogi y

38:

piſmá/ przecżby niemyeły być w koſciele krześćiáńſkym obrázy/ tylko ich żydom

39:

bog zákázował/ iż im wſtykę moc dawáli/ Co ſie thycże mſzey/ dowodził im

40:

piſmem ſtárych Doktorow ſwyętych iáko Báziliuſzem/ ktorego mſza ieſt piſá=

41:

na/ y od inych Mężow ſwyętych ná Koncilium vſtáwyona. Tyguryani pier=

42:

wey niżli Biſkupowi odpiſáli wewſzytkych ſwoich dzyerżawách obrázy popa=

43:

lili/

Obráźi palono.

ołtarze y ine rzecży Skoſciołow wyrzućili. ¶ Gdy Syem był w Spyrze

44:

poſłał tám Ceſarz poſłá Ianá Hánnártá żáłuiąc ſie/

Syiem wſpierze

iż iego Dekretow nie=

45:

dzyerzą Wormáckiego/ y roſkazał áby gi nápotym dzyerżano ſpilnoſcią/ Kſią=

46:

żęta od piſáli/ iż ile będą moc będą ſie według iego ſpráwowáć. Papież tedy

47:

roſkazał z wolą Ceſarzką/ áby ſie zyecháli ná Syem znowu do Spiry ná dzyeń

48:

xi Liſtopadá/ ná ktory też był przyiechał Kámpegius Kárdynał Legat Pa=

49:

pieſki/ przed tym to Legátem Biſkup Argentyńſki przez liſt y przez Murme=

50:

ruſá Fránćiſkaná oſkárżył Senat powyádáiąc/ iż ſobie inne kápłany wybrá=

51:

li nád wolą moię żenáte/ ktorzy niechcą mnie poſłuſzni być áni przed mię ſtá=

52:

wáć w nádzyeię Senatu/ á ták prośił rády od Legatá iáko by ie mogł o to káráć.

53:

Gdy poſłowie rzecży poſpolitey przyiecháli ná Syem/ miedzy inemi rzecżámi/

ſzli też do

strona: 201

Ianá Szleydaná

Liſt 201

ſzli też do Legatá/ ſpráwuiąc Senat iż żadney krzywdy nie cżyni Biſkupowi áni

duchowieńſtwu/

Poſłowie omá=
wiáią ſenat

bo ieſli by też Senat dopuśćił co gwałtem pocżynáć Biſku=

powi thym żonátym kápłanom/ ktorzy ſie do práwá odzywáią bez wątpienia/

byłoby wielkie zámieſzánie poſpolſtwá/ powiádał też w Argentoraćie więtſzą

połowicę kápłánow/ ták ſproſnie á nie vććiwie żyć zniewiáſtámi/ gorzey niż

chłopi kárcżemni/ ſkąd zły przykład á pogorſzenie z ſiebie dáią/ żadney kaźniey

nád ſobą máiąc/ A ták każdy obácż/ ieſliby to ſłuſzna rzecż byłá/ gdyby Se=

nat tym ktorzy zbytki płodzą/ Biſkup im dopuśćił ſwey woley á thy karał kto=

rzy ſie záchowáią vććiwie przykłádnie według ſłowá páńſkiego z żonámi wła=

10:

ſnymi pod poſłuſzeńſtwem Senatu/ ále on powiádał/ iż tu żadnego práwá áni

11:

obmowki nietrzebá bo ſie ſámi oſądzili gdy nád vſtáwę poſpolitą poożeniáli ſie/

12:

prośił áby byli precż wygnáni od kośćiołá á wywołáni źiemie/ oni powiedzie=

13:

li/ iż ten ieſt obycżay Biſkupow Niemieckich/ gdy pieniądze wezmą dopu=

14:

ſzcżą kápłanom wſzelkich zbytkow mowiąc/ wſzák zá to cżáſu ſwego będzye licż=

15:

bę cżynił bogu/ nieſłuſzno im żony mieć/ bo więtſzy grzech kápłanom mieć żony

16:

niż miłoſnić kilko domá żywić/ gdyż tey nádzieie ſą iż to dobrze cżynią/ ále żonę

17:

poiąć wie iż grzech/ á cżyni to/ tedy wyęcey grzeſzy/ nie wſzytcy mogą mieć tá=

18:

kiey ćierpliwośći/ iáko był s. Ian Ewángeliſtá.

19:

¶ Tegoż roku Arcybiſkupi y Legat Kámpegius tákież poſłowie wſzytkich

20:

Biſkupow Niemieckich/ ziecháli ſie do Rátyzbony poſtánawiáć á vcżynić zie=

21:

dnocżenie w kośćiele Swiętym/

Syem duchow=
nych w rátizbo=
nie

tám że też znamowy Kámpegiuſzá dekret v=

22:

cżynili ná kápłany áby ſie ſłuſznie miernie w powśćiągliwośći ćiáłá obchodzili

23:

pod winámi/ to ieſt zá ſwięte rzecży pieniędzy nie brali/ w rowne ſwiętá robot

24:

nie bronili/ nie kupcżyli/ w kárcżmach nie bywáli/ ſzáty według ſtanow nośili/

25:

á ſzkortow ſie wyſtrzegáli/ á poſtáremu wſzytko ſzło/ tám też dekret vcżynili

26:

áby Luterſkiey náuki żadny nie náſládował áni do Witembergu ná náukę ie=

27:

źdzyli żacy/ á ktorzyby tám byli/ trzećiego mieſiącá áby ſtámtąd wyſli á indziey

28:

ſie vcżyli gdzye by iádu Luterowego niebyło/ ktorzi by inácżey vcżynili/ pobrać

29:

tákim Beneficia ſwieckim Státek á imienie wſzák że te^o dekretu Ceſarz s Skſią

30:

żęty ná ſwym Seymie w Norymbergu nie przyimowáli/ przeto ſobie iny vcży=

31:

nili duchowni w Rátyzbonie. ∴ ∴ ∴ ∴

32:

¶Gdy vpominał Kámpegius Legat Ceſárzá y Kſiążętá y wſzytek Senat

33:

w Norymbergu ná Seymie/ áby dekret Ceſarſki był Exequowan/ ktory ſie

34:

ſtał wormáciey zá Papieżá Leoná przećiw Lutrowi áby ći byli karáni kto=

35:

rzy Luterowey náuki náſláduią/ też áby byłá bożá chwałá w kośćiele poſtá=

36:

remu/ Luter gdy ſie tego dowiedział/ nárzekał ſpłácżem żáluiąc vpatku źie=

37:

mie Niemieckiey/

Luter ná rzekał
żáłoſćią.

piſząc żem ia wiele kroć vpominał y dowodził piſmem ſwię=

38:

tym ty ludzi/ á niechćieli tego bácżyć/ á dáli ſie zwieść Papieſkim pochlebcom/

39:

iż ich wielkich błędow bronią/ á ták zá tę wielką niewdzięcżność ich vpor á

40:

niedbáłość ná ſłowo boże/ przydzye ná nie cżáſzu ſwego wielka plagá/ á ſroga

41:

náwáłność..?. :?: :/:/: :?:

42:

¶ Tego też cżáſu Papież poſłał krolowi Angelſkiemu rożą złotą zá wielki dar

43:

ná známię przyiácielſtwá/ iáko ieſt obycżay poſwięconą.

Złota Roża.

44:

¶ Tego też cżáſu Eráſmus Roterodanus wypuśćił kſiąſzki o zwoleńſtwie do=

45:

browolnym/ przećiw temu Luter piſał/ o niewolſtwie dobrowolnym. Thych

46:

że dni Antonius Lotáryńſkie Kſiążę/ zákazał v ſiebie Luteriey á kſięgi przed

47:

ſobą iego położyć pod winą. ¶ Tegoż roku Hendrych Zuthfáńſki vmęcżon okrut

48:

nie o Luterſkie kazánie ná gránicy Niemieckiey/ zową Dyetmáry.

49:

¶ Tegoż roku Ceſarz chcąc ſie tym záchowáć Papieżowi (bo miał cżynić s

50:

Krolem Fráncuſkym) piſał do Kſiążąt Niemieckich/ żáłuiąc ſie ná nie/ iż ſo=⟩

51:

bie oſobne Seymy vſtáwuią á nie cżynią doſyć Dekretowi Wormáckiemu prze=

52:

ćiw Luteranom/ iákoby nieſłuſznie był vcżynion. A ták roſkazał/ áby był ten

53:

Dekret wſzędzie Exequowan pod winámi opiſánymi bez odwłoki/ gdyż to ieſt

ná woi

strona: 201v

Kſięgi trzecie

ná woley náſzey Papieżá á Ceſarzá/ iáko przełożeńſzych Seymy a Dekretá vſtá=

wiáć..??..??..??..??.

¶ Tegoż roku ná wioſnę Károlus Borbońſkie Kſiążę Hetman Fráncuſki/

odſtąpił Fráncuſkiego Krolv/

Borbonius zmie
nił.

á przyſtał do Ceſárzá/ obegnał Máſylią/ ále

prożno/ bo krol prętko z ludem przyciągał/ przez Inſubyą iádąc wiele pobrał

y Mediolan/ wziął Pápią obegnał ku źimie/ Mieſiącá Liſtopadá w Sżwab=

ſkiey ziemi/ powſtáli chłopi przećiw pánom ſwoim dla obciążenia płátow/

o cżym będzye niżey.?/??/? :?:

Chłopſtwo pow
ſtáło.
Látá 1525

¶ Gdy ſie náuká Luterowá ná wſzytki ſtrony rozmagáłá w Niemcech Du=

10:

chowieńſtwo tedy boiąc ſie áby niewzięli ſzkody przez to ná dochodziech vcie=

11:

kli ſie ná ſkárgę do ſtárſzych ná vrzędzie. Tákież w Argentorácie poſpolſtwo

12:

żáłowáło ſie ná Senat/ iż ich Praw y wolnośći wzruſzyli y obycżáie dawne/ tá=

13:

kież ſłużby kościelne odmienili náſádziwſzy kápłanow żonátych/ ktorzy obrázy

14:

s kościołow wyrzucili/ Páńſką wiecżerzą pod dwiemá oſobomá dáią/ mſzey

15:

nie ſpiewáią w Sżwáńcżárſkiey też ziemi ſie tráfiło w Turyngiey ku ktorey Ty=

16:

gurom zależy/ iż z vrzędu Biſkupiego ich kápłaná poimano w nocy/ á gdy ká=

17:

płan wołał ná rátunk/ pochwyćili ſie wſzyſcy do zbroy odbiligo/ á gdy vrząd

18:

Tygurzány oto winował/ obeſłáli ſwoie ſprzyſiężne ſąmſiády/ powiádáli cię=

19:

ſzkość ſwoię/ iż ſie gwałt ná ich dziedzinie ſtał od vrzędu Turyńſkiego/ á ſtey nie

20:

nawiśći/ Papież nam to każe wyrzędzáć/ żeſmy niechćieli krolowi Fráncuſkie=

21:

mu być ku potrzebie zá iego pieniądze/ gdyż to ieſt przećiw bogu/ blizniego

22:

ſwego bić/ á on mi iáko żyw nic złego nie vcżynił/ tákieſz zá máły kęs pieniędzy

23:

zdrowie ſwoie przedáwáć/ álbo cżyię kreẃ rozlać/ gdyż piſmo mowi/ ieſlić kto

24:

da policżek/ ná ſtaẃ mu drugiego/ á ták my chcąc náſládować prawdzyego pi

25:

ſmá ſwiętego/ zwaśniliſmy ná ſię ſtárſze/ z właſzcża Papieżá/ żeſmy mu ſie z brze

26:

mieniá nieznośnego wyłomili á z błędu wielkiego/ lepiey ieſt ſłucháć bogá niż

27:

cżłowieká..?..?..?..?.

28:

¶ Tegoż roku były wielkie walki w Inſubryey między Ceſárzem Kárłem á

29:

Fráncuſkim krolem Gálilei/ iákom przed tym námienił/ gdy obegnał Pápią

30:

przez źimę tám leżano/ náoſtátku Lutego zwiedli bitwę ſpołu/ ná Papiey ſie

31:

bronił Antonius Lewá z ludem Niemieckim y z Hiſzpáńſkim/ Krol Fráncuſki

32:

miał lud wielki/ przeto ſłábey nádzyeie byli o ſobie ludzye Ceſárſcy/ ále myſlili

33:

niezwodząc ſnim bitwy/ woyſká przewieść przez Inſubryą do Neápolim obro=

34:

nić iey/ potym potwierdzeni rzecżą ktorą knim vcżynił Ferdynándus Dáwalus

35:

Piſzkárius potkáli ſie s Fráncuzy mocnie w niebytnośći Ceſárſkiey/ poráźili

36:

Fráncuzy y ſámego krolá poimáli/

Fráncuſki Krol
poiman.

wielkie zwycięſtwo y korzyść otrzymáli/ Ká=

37:

rolus Lánoius Belgá Hetmánem był/ á gdy miał krolá nieść Ceſárzowi do

38:

Hiſzpániey/ puśćił głoſy drogę podał ſprzodku do Neápolim/ á potym obro=

39:

ćił ſie do Hiſzpániey do Ceſárzá dla iákiey przygody/ tráfiłá ſie tá bitwá tego

40:

dniá ktorego ſie Ceſarz vrodził/ to ieſt dniá xxiiij Lutego. Papież Klemens/

41:

ktory był ſtroną krolá Fráncuſkiego táiemnie/ życżył ſłowy ſzcżęſćia Ceſárzowi

42:

iego ſpráwcom dał wiele pieniedzy zápłácić ſłużebnym.

43:

¶ Tego cżáſu chłopoſtwo co dzyeń to więcey rozmagáło ſie/ ktore był Senat

44:

Ceſárſki namowámy przed tym przez poſły máło vſkromnił/ ále iáko tego roku

45:

iedni przez ſzwabſką ziemię ſzli/ á drudzy inſzą ſtroną niemiec nád Dunáiem

46:

wielkim woyſkiem leżeli ſprzyſiągſzy ſie duchowne woiuiąc/ dwie rzecży ktemu

47:

powiádáiąc iż máią ſpráwiedliwość/ przodkiem bronić wiáry krześćiáńſkiey/

48:

ktorą zniewolona ieſt/ ſámi też áby ſie z niewoley wybili w ktorey byli w ſwych

49:

przełożonych/ Słáli do nich ich przełożeni/ áby powiedzyeli krzywdy ſwoie/ chcą

50:

im to nágrodzić/ á potym ſie znimi łáſkáwiey obchodzić/ ále ná to niedáli ſłowá

51:

rzec/ ná káżdy dzyeń przybywáło do nich wiele ludzi/ á ożeniáli ſie á gody ſtro=

52:

ili/ á puśćili głos/ ieſli im dwánaśćie ártykułow poſtąpią pánowie/ tedy ſie ie=

53:

dnáć będzyem. ¶ Był tego cżáſu ſtrách wielki gdy zewſzech kráiow chłopſtwo

do nich

strona: 202

Ianá Szleydaná

Liſt 202

donich ciągnęło burząc kośćioły/ zábijáiąc pány/ męcząc Biſkupy kápłany

powiádáiąc/ ma być wolność krześćiáńſka powſzem ſwiećie/ ku ktorey inácżey

przyść niemożem áż okrutniki wybijem/ v ktorycheſmy w niewoli byli/ pobráli

á poſiedli wiele miaſt/ zamkow/ y wśi pod cżarnem láſem y wſzabſkiey źiemi/

ſkąd pocżątek wzięli/ rozdźielilywſzy ſie ná trzy woyſká ſzli potych kráinach przez

Bryzgoią Alſácią/ przez Kſięſtwá Wirtemberſkie/ Fránkonią/ Bádeńſkie/

Márchyią/ Woiewoctwo Rinſkie áż do Sáſkiego. przed ktorymi nie mogł

być przeſpiecżny żaden Pan/ Zyemiáni/ Biſkup/ Kápłan/ Mnich/ Mniſzki/

áż ſie zebráli nánie Kſiążętá Szwabſkie/ ácż náten cżas mieli co cżynić

10:

s Kſiążęćiem. Wirtemberſkim ktory był nánie Szwáncáry przywiodł dawſzy

11:

ſobie wiárę zmowiwſzy ſie z Biſkupy ciągnęli nánie ku Vlmie (ktore miáſto

12:

w Szwabſkiey źiemi) rozięli miedzy imi niektore miáſtá/ chcąc to porownáć

13:

wielkie zámieſzánie/ ále niemogli/ iedno ſie ku walce bráli/ przyiecháli do nich

14:

poſłowie od Senatu Ceſarſkiego/ Piſtorius y Sturnius roſkázuiąc im/ áby

15:

tego przeſtáli/ á wcżym by krzywdę mieli powiedzieli/ Hetmáni chłopſcy po=

16:

wiedzieli/ trzebáby náto przedłużenia cżáſu/ myſmy dla tego przyiecháli/ áby=

17:

ſmy wyrozumieli vmyſł ſtrony przećiwney gdy potym nic ku zgodzie nieſzło/ trze

18:

ćiego dniá Hetmáni chłopſcy wyſzli s vlmy do woyſká. Truceſius Gierzyk Kſią=

19:

żę Szwabſkie z drugimi ciągnęli zánimi/ do Lipeny bliſko Dunáiá dwie mili od

20:

Vlmy miáſtecżko vderzył nánię/ rozgromił ie poráźił y potopił drugie/ Miá=

21:

ſtecżko wźiął/ ná drugich mieyſcách/ też od drugich poráżeni byli/ náydowáło

22:

ſie iż ná ten cżás pobito tych chłopow około piąći dzieſiąt tyſiąc/ okrom thych

23:

ktore vchodzono iednánim..?. :?: :?:

24:

¶ Tego cżáſu w Mieśćie Tygurym w źiemi Szwáncżárſkiey/ Mſza opuſzcżo=

25:

ná w kośćiele/ á náiey mieyſce wielką wiecżerzą páńſką vſtáwiono/ ine rzecży

26:

według ſtárego zwycżáiá ſzły/ zwłáſzcżá ććienie Prorockie/ modlitwy ſpiewá=

27:

nia/ ktore ſie s Ewángelią y ſproroki zgadzáia/ ſzkortá zápowiedzieli kápła=

28:

nom/ á małżeńſtwá przypowiedzieli ná co ſędzie wyſádzili/ ktorzy tego máią

29:

doględáć..?..?..?..?.

30:

Rozdzyelenie Piąte

31:

Ozterku tego ktory ſie dzyał w Niemcech (iákom

32:

przed tym piſał) nikt inſzy nie był przycżyną więtſzą/ iedno ká

33:

znodzieie nie vmiętni/ ktorzy ſie ná ſwoie mnimánie ſádzą/

34:

miedzy ktorymi był ieden Tomás Myncarz/ ktory opuśćiw=

35:

ſzy Ewángelią/ nową ſwoię náukę rośiewał/ ieſt Miáſtecż

36:

ko ná gránici Thuryngiey Alſtet Sáſkiego Ellektorá támże

37:

ten Myncarz na pyrwey kazał y náucżał/

Mycżarz ká=
znodzieiá.
Alſtet.

nietylko przećiw Papieżowi/ ále y prze

38:

ćiw Luterowi/ ieſzcże więcey gánił Luterſką náukę niż Papieſką. ná Papieżá

39:

powiadał/ iż názbyt wielkimi brzemiony obowiązał ludzkie duſze/ Luterá po=

40:

wiádał rozwięzowáć iego zwiąſki á ſwey woley dopuſzcżáiąc ná złość Papie=

41:

żowi/ tego nie powiádáiąc co z Duchá ieſt/ powiádał też ná kazániu/ iż mu bog

42:

obiáwił przez ſen wolą ſwoię/ á w tym pokłádał grunt náuki ſowiey/ á cżiy

43:

ſen dobrze wyłozył/ tego ná kazániu wychwalal/ ábowiem to powiádał z obiá=

44:

wienia boſkiego być z Bibliey. A gdy ták wiele ich ku ſobie przywiodł powoli ie

45:

ktemu przywodzył co vmyſlił. W tymże Miáſtecżku pocżął ich imioná popi=

46:

ſowáć/ ktorzy potym vcżynili ſpolną przyſięgę/ iż mu obiecáli pomágáć wſzyt=

47:

kiego/ to ieſt áby wybili złośćiwe ludzi/ á nowe przełożone dobre vſtáwić/ ábo

48:

wiem mu to ták bog roſkázał powiádał. A gdy go ſtamtąd Kſiążę Sáſkie wyrzu

49:

ćiło/ przyſzedł do Norymbergu/ tám też kilo mieſięcy pobiwſzy wypędzon ſzedł

50:

do Mulhuzyá/ tám kazał y zwiodł wiele chłobſtwá/ á gdy mu Senat zá złe

51:

miał/ przywiodł ná to poſpolſtwo/ iż iną rádę wybrano/ dobrá ludzkie powiá=

dáł być

strona: 202v

Kſięgi trzecie.

dáł być wſzem ſpolne/ y w doſtoieńſtwach wſzytcy iedney powagi być máią/ y

wolni wewſzem/ á poſpołu wſzytkiego vżywáć/ ſtey przycżyny lud poſpoliti od

ſtąpił od robot/ á inym bráli ktorzy wiele mieli/ chociá nád wolą ich to cżynili/

á gdy było te^o kilko mieſięcy/ zebráło ſie ich ná 40 tyſięcy dla łupu y ſwey woley

wiele ſláchty y duchowieńſtwá poráziwſzy pobili/ tákie z zamkow miáſtecżek

wiele wybráli y popalili/ w Klaſztorze s. Fránćiſzká ze dzwonow dzyał nálali ku

walce ſie gotuiąc/ á ták ſam też Myncarz roſpiſał liſty po kráinach Mánsfel=

deńſkich do tych co kruſzec kopáią/ áby w ſkok ná kſiążętá ſie rzućili powiádá=

iąc/ iż im ku pomocy ciągnie wiele ludzi przez Fránknoią.

10:

¶ Tegoż cżáſu Frydrych Kſiążę Sáſkie vmárło/

Fridrich vmárł.

ná iego mieyſce brát Ian w=

11:

ſtąpił/ bo niemiał żadnych dzieći. Kſiążętá Niemieckie ſąmśiedni to ieſt Kſią=

12:

żę Sáſkie Ian ſtryi ie^o Ierzyk/ Philip/ Lántgrawheſki/ Henrzych Brunſwyc=

13:

ki zebráli ſie ná ty chłopy/ popiſawſzy ieznich pułtorá tyſiącá/ pieſzych więcey

14:

ciągnęli knim/ ktorzy leżeli obozem niedáleko Fráncuzyey ná gorze w trudnym

15:

mieyſcu/ ále ſpráwę złą á niezwycżáyną obronę mieli/ dla tego Kſiążętá żáłu=

16:

iąc ich/ poſłáli knim poſły/ áby ſwe^o ſzaleńſtwá przeſtáli/ á ſtarſze ſwoie wydá=

17:

li/ á ſámi w żáłośći do domu ſzli. Myncarz bacżąc iż to o nię idzye/ vcżynił rzecż

18:

do wſzytkich mowiąc/

Myncżarz rzec
vcżynił.

Widzićie moi towárzyſze náſze okrutniki/ złe ſerce mieć

19:

przećiw nam/ nic wam niemogą vcżynić/ Kondycie wam dáli niegodne w po=

20:

ſmiech ſobie nas obrácáiąc/ áby was zwlekli ze zbroie/ iuż możecie obácżić/ żem

21:

ia wam prawdę obiáwił/ nie ſwoią mocą/ ále zroſkazánie boſkie^o/ ále moiá rzecz

22:

ieſt was wyſtrzedz á vpomionąć/ á wáſzá rzecż ſłucháć mnie/ nieopuſzcżaymyſz

23:

te^o mieyſcá/ ná ktorym nas bog poſádził/ poydąć nam rzecży ſzcżęſzliwie wſzytki

24:

vznácie to ſámi od bogá/ iż nieprzyiaciele porázim/ bo im to obiecał/ á iegoć ſło=

25:

wo nigdy nieidzie ná zad/ niech was ći nieſtráſzą/ á mocno ſie tym okrutnikom

26:

oprzycie/ kule ty ktore poydą od nieprzyiacioł ná nas/ będę w ſzátę chwytał/ wei

27:

rzycie wzgorę áno nam bog dobry znák vkazał thęcę známionuiąc nam zwycię=

28:

ſtwo odzyerżeć/

Thęcżá.

bo ten znák ná ſwoich chorągwyach mamy/ bądźćież tedy mo=

29:

cni á ſtali/ á pánu bogu dzyękuymy/ że nam dał w moc thy okrutniki/ ktore w i=

30:

mię iego pobijem. Gdy dokońcżył rzecży/ drżeli od ſtráchu widząc ſwoy vpadek

31:

wielki/ gdyż ſpráwiec áni ćwicżenia żadne^o niemieli kte^v/ wſzytko płocho wſzákże

32:

zwiodł ie rzecżą łotrowſką zwłaſzcżá thęcżą/ ktora ná ten cżás pod obłoki byłá.

33:

Był poſłan knim młodzyeniec ieden ſláchecki w poſelſtwie/ ktorego Myncarz

34:

zábił nád obycżay y záchowánie wſzech ludzi na ſwiecie/ ſtey przycżyny kſiążę=

35:

tá więcey poruſzeni byli przećiw im/ kazáli chorągwie wyłożyć ku potykániu/

36:

zwłaſzcżá Philip Heſki vpominał/ áby żadnego nie żywili obiechawſzy ie w koło/

37:

wyrozumiał ich mieyſce y ſpráwę/ puśćili ná nię ſtrzelbę gęſtą/ oni chłopi zá=

38:

pomnieli ſie/ áni ſie bronili/ áni vciekáli/ áni łáſki ſzukáli ſtali iáko ná celu/ til=

39:

ko o Swietym Duchu ſpiewáli/ ſnadź chcieli áby bog od nich walcżył/ iáko Myn

40:

carz obiecował/ potym ſie Kſiążętá rzućili do oBozu/ oni pocżęli vciekáć do

41:

Fráncuzyey drudzy/ á pięć tyſięcy zábitych międzi oſmią tyſiąc/ potym Frán=

42:

cuzyą obegnáli/ tám trzy ſtá było poimánych ktorzy pośćináni. Myncarz do

43:

miáſtá vciekł chciał ſie zátáić/ ále i náleziono przez liſt ktory był w kálecie v

44:

łożá/ á gdy ſie przał iż nie on ieſt Myncárzem męcżono go/ á gdy wołał ná mę=

45:

kach/ rzekło mu Kſiążę Ierzyk/ ty teras ieden nárzekaż/ á coż ich kilko tyſięcy

46:

ná cię nárzeka/ ktoreś niewinnie o gárdło przypráwił/ rzekł potym ſmieiąc ſie/

47:

iż tak chcieli ſámi/ potym wiedzion do Helderūku/ tāzmiáſtecż. towárzyſtwo ſwe

48:

wyznawał/ á wiáry ſwey nie umiał powiedzieć gdy onię pytano kſiążę Brūc

49:

wickie vpominał go áby ſie ſwych grzechow takież błędow káiał ktore iáwnie

50:

wyznawał/ on też vpominał Kſiążętá áby ſie ſpoddánymi łáſkáwie obchodzili/

51:

gdyż też lud boży ieſt iáko y oni/ potym miecżem przebit/ głowę iego ná drzew=

52:

ce wetkniono środ polá poſtáwiono.

Mincżarz zábit.

Luter ſłyſząc to záburzenie chłopſkie/ wy=

53:

dał kſiążki miedzy lud poſpoliti vpomináiąc ie/ áby/ od tych roſtyrkow odſtąpi=

li w ty

strona: 203

Ianá Szleydaná

Liſt 203

li w ty ſłowá/ acż kolwiek ſie ſtych wáſzych Burzek okaże iáki ſtrách y ſzkodá

duchownym Rrymſkiego kośćiolá/ wſzák że (bądźćie tey nádzieie) że tákiego

ieſzcże niemáż z ludzi ktory by ich terás páńſtwá przeſzedł/ álbo ie zgruntu wy=

wroćił/ ábowiem dáleko od tey inákſza/ wiśi nádnimi pomſtá y vdręcżenie kto=

rą s. Páweł po Dánielu Proroku obiáwił/ iż okrućieńſtwo ich nieżadną mo=

Luter przećiw
chłopſtwu.

cą ludzką/ ále przyśćiem Kryſtuſá zbáwićielá w duchu bożym vpádnie/ dla cże=

go powiádam wam/ nieto moia rádá ieſt/ ábyśćie ſie wy z Rzrymſkiemi kápła=

ny gwałtownie obchodzili/ ále wáſzy ſtárſzy znamowy wáſzey/ áby ie kte^vprzy=

ćiągnęli przez łáſkáwy dowod Piſmá s./ áby w ſwey zátwárdziáłośći potwier

10:

dzenia áni ſmiáłośći niemieli A co ſie tycże tego proſtego zebránego ludu pi=

11:

ſmá nieumiáłego/ ſrodze máią być vpomináni/ áby nád wolą ſwych przełożo=

12:

nych nic niepocżynáli burzliwie/ bo w tákich burzkach żadnego bacżenia nie=

13:

máſz/ zginie dobry przy złym nie winny przy winnym ćierpieć muśi/ trudno

14:

ſie vmowić by miał naſpráwiedliwſzą.

15:

¶ Drugie chłopſtwo w Szwabſkiey źiemi/ ktorem przed tym miánował wi=

16:

chrzyło/ drugie też y w Sáſkiey źiemi/ ále ſobie ći lepiey á mierniey pocżęli/

17:

bowiem ſpiſek vcżynili porządny miedzy ſobą oco krzywdę mieli/ podáli ij ſwo=

18:

im przełożonym/ proſząc áby ſie według iego ſnimi záchowáli/ á ieſli w cżym

19:

zmiáry wykrocżyli/ iuż dáley niechcą wyſtępowáć. Pierwſzy Artykuł był od nich

20:

piſáńy/ áby oni ſobie kapłany wybieráli ku powiádániu ſłowá bożego/ nie=

21:

przycżyniáiąc ludzkich vſtaw. Drugi Artykuł/ niedáwáć ſnopem dzieſięciny

22:

iedno gołym zbożym.

Artykuły chłop=
ſkie.

Drugi áby niebyli miáſto ſług iedno wolnymi nieodma=

23:

wiáiąc poſłuſzeńſtwá y podatku ſłuſznego przełożonym. Drugie áby im niezá=

24:

powiádano Láſsow/ łowiſk/ wod/ powiádáiąc iż nás ták bárzo w tym znie=

25:

wolono/ iż y ze zboża źwierzá nie ſmiemy zegnáć/ ktory pſuie zboże. Drugie łąki/

26:

Role/ ſtátki biorą nam kiedy chcą/ tákież gdy ktory z nas vmrze goſpodarz/ te=

27:

dy żoná z dziećmi muśi ſtátek ſwoy okupowáć v przełożonych y wiele inych rze=

28:

cży nápiſáli/ żądáiąc iákiey w tym odelgi á ná Luterá ſie w tych rzecżach zdáli/

29:

áby wyrok miedzy imi vcżynił. Luter przećiw ich żądániu w thę notę odpiſał

30:

gromiąc ie/ iż tę poſobie vkazuią pokrytość/ obchodząc ſie fałſzywie z Ewán=

31:

gelią/ á iey tytułem ſpráwowáć ſie mienią/ bośćie piſáli do towárzyſtwá áby

32:

k wam przyſzli/ á pomogli ſie wybić gwałtownie ſpoſłuſzeńſtwá przełożonych/

33:

á gdzie by niechćieli tedy im groźićie co ieſt przećiw piſmu ſwiętemu/ ktore mo=

34:

wi/ gdy ćie kto vderzy w oblicże/ náſtaw mu drugiey ſtrony. Záſię piſmo mowi/

35:

bądźćie poſłuſzni ſtárſzym wáſzym/ też dayćie co ieſt Ceſárſkie Ceſárzowi/ á co

36:

Boże Bogu/ ábo też bráć komu cżyie co ieſt/ ábo też ręce ſwe krwią ludzką má=

37:

záć/ ták iż wſzędzie przećiw piſmu ſwiętemu idziećie. Kſiążętá y źiemiánye z oſo=

38:

bná też vpominał/ áby tey náwáłnośći morſkiey ſkromnie á zrozumem zábiegá=

39:

li/ krocąc ich płochoć bacżenim ſwoim widząc bliſko zle ſiebie/ vpomináiąc

40:

obie ſtronie áby zbroy przeſtáli/ á temu záburzeniu koniec vcżynili. Przełożo=

41:

nym dowodzył Hyſtoryámi iáko záwżdy okrutnicy ku złemu końcu przychodzi=

42:

li/ poddánym też rozwáżał z Rzymſkich Hiſtoriy iákie bywáło mizerne á nieſzcżę=

43:

ſliwie ześćie tych ktorzy przećiw przełożonym ſwoim/ ręce zbroyne podnośili/

44:

á tego nawięcey żáłował/ iż obie ſtronie wezłey nádziei v bogá zbáwienia álbo

45:

ſumnieniá/ iednę ſtronę/ to ieſt Kſiążętá/ to cżynić rozumiał/ áby ſwoię moc

46:

okazáli/ á okrutnośćią vtwierdzili. Poddáne áby te^o do kazáli záburzenim ná co

47:

ſie vdáli wſzytkich tych duſze v pádłe być powyádał/ ktorzy ná tey walce poginą

48:

przekłádał też to wſzytkim Niemcom z żáłośćią te^o vżywáiąc/ iż tymi wnętrz=

49:

nymi walkámi wiecżnie poginą mowiąc/ łácnoć zbroię wźiąć/ ále ią trudno zło

50:

żyć/ vpominał ie też prośbámi nápiſawſzy kſiążki/ áby wyſádzili ludzi dobre

51:

bogoboyne z obu ſtron/ ktorzy by to záburzenie vſkromili/ przełożeni áby praw

52:

nieco vſtąpili ktore máią cięſzkie ná poddáne ſwoie/ poddáni też áby vſtąpili

53:

ſwego vporu/ á przeſtáli nátym co iednácże naydą z obu ſtron. Gdy ty rzecży

Luter

strona: 203v

Kſięgi trzecie

Luter iednał/ á wtym cżáſu chłopſtwo zebráne ſzło przez Fránkonią y przez ine

kráiny/ cżyniąc wielkie ſzkody/ nietylko papieſkim kápłanom/ ále y ſzláchćie/ y

pánom/ biorąc/ paląc. Bacżąc to Luter/ podburzył pány ywſzytki przełożone

nápiſawſzy kſiążki/ áby zbroie wźieli ná ty złe ludzi/ mężoboyce niewinnych ludzi

ktorzy wiáry niedzierżą ſwym przełożonym/ ſtátki y ine dobrá ludzkie gwał=

tem biorą pod zákryćim fáłſzywym dobrych krześćian nád co iuż nikt nic gor=

ſzego wymyſlić niemoże. Ty kſiążki Luterowe niektorzy gánili iż ſrogie/ ále on

to rozwodzył ſzeroce/ iż złego nietrzebá cierpieć ná źiemi/ gdy ſie ty rzecży dzia=

ły w Niemcech. Turcy też cżynili ſzkody w krześćiáńſtwie.

10:

¶ Gdy potym ono chłopſtwo potłucżono iáko Luter rádził/ Károloſtádius

11:

boiąc ſie by go co złego niepodkáło

Károloſtádius.

(bo miedzy imi był) prośił Luterá/ choćia

12:

przedtym przećiw iemu piſał/ áby piſał kſiążki wymawiáiąc go/ iż on ſtymy

13:

chłopy niedzierżał/ Luter to vcżynił/ miał náto bacżenie/ iż ſie kniemu w tych

14:

trudnośćiach vćiekł niechćiał go w nádzyei omylić. ¶ Tego cżáſu Luter żonę

15:

poiął támże mniſzkę z klaſztorá/ á tą przycżyną więcey náſię podburzył ſwoie

16:

przećiwniki. :?: :?: :?:

17:

¶ Tego cżáſu Luter ſwoim towárzyſtwem/

Luter.
Vlrikus Zwyn=
glius.
Ekkolápádius.
Károloſtádius.
Luterus.
Per Synodo=
chen.
Zwynglius ſub
tropo.
Romani tranſub
ſtancialiter.

niezgadzał ſie z Zwingliuſzem o wiá

18:

rę krześćiáńſką we wſzytkim/ zwłaſzcżá o Wieczerzy Páńſkiey/ Luter powiá=

19:

dał/ iż ma być wyerzono y dzierżano/ według proſtych ſłow piſmá ſwiętego/ bez

20:

żadnego wykłádu/ Hoc eſt corpus meum/ iż ſie w tym záwięzuie pradziwe ćiáło

21:

páńſkie pod oſobą chlebá/ tákież kreẃ iego prawdziwá pod oſobą winá/ ktore

22:

nam Pan Kryſtꝯ dał zá ieden vpominek álbo áſło/ ábyſmy ſie krześćiánie ználi

23:

przeznię gdzyebyſmy te^o nieużywáli/ niepewnaby rzecż byłá náſzá/ gdzye áktorzy

24:

krześćiánie ſą/ á kto ich wodzem ieſt/ álbo gdzye á iáki pożytek Ewángeliey ſwię

25:

tey bywa. Zwinglius przećiw temu był ták wykłádáiąc/ Hoc eſt corpus meum

26:

to známionuie ćiáło moie/ áták ſie to pod figurą (tropus po grecku) rozumie

27:

to ieſt inſzą rzecż znamionowáć niżli to co wiedziż/ powiádał też iż tákich figur

28:

doſyć w ſtárym zakonie bog przez Moiżeſzá obiáwił/ ktore ſie ná Kryſtuſá wſzyt=

29:

ki ſciągáły/ Ekkolámpádius ſie zgadzał z Zwyngliuſzem/ Károloſtádius tro=

30:

chę odmienił mowiąc/ tu śiedzi ćiáło moie wſzakżeſie ſámi wſzyſcy wtym zgo=

31:

dzili/ iż má być duchownie przyimowano y wyerzono páńſkie ćiáło y kreẃ. Byli

32:

też ludzie vcżeni od Biſkupá Konſtáncyeyſkiego/ ktore Szleydan opuśćił/ kto=

33:

rzy wſzyćkim odpieráli y wykłádáli/ Hoc eſt corpus meum/ to ieſt ciáło moie

34:

prawdziwe zupełne pod oſobą chlebá/ ktore wnet popoſwiącániu z chlebá pro=

35:

ſtego przemieniaſie w ćiáło/ tákież wino w kreẃ/ w iákim był ſwą oſobą Kry=

36:

ſtus/ niechćieli temu wiáry dáć mowiąc/ raz vmáł/ raz wſtąpił w niebo/ nie=

37:

maż go tu ćieleſnie ieno duchownie. Krol Fráncuſki Fránćiſzek będąc w więźie=

38:

niu w Hiſzpániey/ iákom przed tym piſał mátká iego Aloizya rzecż poſpolitą

39:

ſpráwowáłá/ gdzye też piſáłá Papieżowi/ áby duchowieńſtwo we Fráncyey o=

40:

pátrzył/ bo iuż byli wygnáli Iakubá Fábrá Stápuleńſkiego/ ktory z Rzymſkim

41:

kośćiołem dzyerżał/ Stey przycżyny Papież y Krol z Hiſzpániey do Perlámen=

42:

tu Paryſkiego piſáli/

Perláment.

áby ſie lepiey obchodzili z ludźmi vcżonymi/ zwłaſzcżá ſtym

43:

ktory ma ſławę dobrą y powieść o ſwey náuce.

44:

¶ Tegoż roku ſtáło ſie inſze poſtánowienie przełożeńſtwá Pruſkiey źiemie/

1525.
O Pruſiech.

gdy

45:

Woyćiech z Brándeburgu miſtrz zákonu Pánny Máryey z Niemiec (iáko oni

46:

zową) zrzućiwſzy vbior zakonny/ żonę poiął Dorotyą krolá Duńſkiego śioſtrę/

47:

ſtey przycżyny poruſzył náſię wſzytek vrząd Senatu Ceſárſkiego/ przeto ná iego

48:

mieyſce wybráli Wálteruſá Krombergá/ ktory by ſtáre mieyſce Pruſkich Mi=

49:

ſtrzow ſpráwował/ ocżym będzye ſzerzey w roźdzyeleniu xx.

50:

Roźdzyelenie Szoſte

Słyſząc

strona: 204

Ianá Szleydaná

Liſt 204

Łyſząc Luter dobrą powieść/ ſławę y záchowánie

o krolu Angielſkim rádował ſie ſtego/ przeto kniemu piſał

pokornie proſząc/ áby mu zá złe niemiał/ iż go przedtym nieiák

popędliwym piſánim ſwym ku gniewu poruſzył znawodu nie=

ktorych/ máiąc o nim tę nádzieię/ áby mu to ſwym rozumem

przeyrzał pámiętáiąc ná to/ iż ieſt cżłowiek śmiertelny/ á nie=

przyiáźni nie śmiertelna od potwarzec áby vſzy záſłonił/ á ku prawdziwemu

vznániu vmyſł ſwoy przyłożył/ wtęż notę piſał y do Ierzyká Kſiążęćiá Sáſkie=

go. Krol Angielſki niebył kontent ſpiſánia łáſkáwego Luterowego/ odpiſał

10:

mu ſrodze/ przypiſuiąc mu nieuſtáwicżność y lekkość w náuce/ iż niewie ſam

11:

cżego pierwey bronić ma/ ieſli ſam ſiebie cżyli Ewángeliey Swiętey. Ierzyk mu

12:

też nie cudnie odpiſał/ á ták Luter żałośćią tego vżywał/ iż ſie omylił ná tych

13:

o ktorych miał dobrą nádzieię ſłowu prawdźiwemu mieyſce dáć/ zwłaſzcżá ná

14:

thym krolu/ ná Ierzyku Kſiążęćiu/ ná Káietanie Legáćie/ ná Erázmuſie Ro=

15:

terodanie/ á nawięcey ſtego/ iż ie ſwoim przyiaćielſkim piſánim ieſzcże więcey

16:

ziątrzył/ á z ie^o piſánia okrutnieyſzymi ſie ſtali/ mowił tedy/ ſzaleniē vcżynił żem

17:

ná dworzech kſiążęcych miłośierdzia ſzukał żem tám Kryſtuſá ſzukał/ gdzie cżárt

18:

przodek odzierżał/ iáko gdy by kto Swiętego Ianá miedzy vbráne w páwłokę

19:

obłocżył. :??: :??: :??:

Látá 1526. Syem w ſpyr.

20:

¶ Gdy był w Hiſzpániey w więźieniu krol Fráncuſki (iákom przed tym piſał)

Poſłowie o zgo=
dę Krolá z Ceſá=
rzem.

21:

y iego śioſtrá Márgaretá w dowá/ poſłáni byli poſłowie o wyzwoleniu ich do

22:

Hiſzpániey/ ále nic nie z iednáli/ Aloizya mátká krolewſka rzecż poſpolitą ſprá=

23:

wowáłá w kroleſtwie/ ktora z Krolem Henrykiem Brytáńſkim álbo Angiel=

24:

ſkim záchowánie wźięłá/ y poſtánowienie tákie vcżynili/ áby moc Turecká á

25:

náuká Luterſka ktora niemniey ſzkodliwa iedno iáko Turcy przez ſpolne zebránie

26:

byli wypędzeni z krześćiáńſtwá/ Krol Fráncuſki gdy obacżył iż iednánia poſło=

27:

wie nie poſtánowili/ z żáłośćią tego vżywał/ ták bárzo áż wpadł w niemoc/

28:

Ceſarz to bacżąc rozważáiąc y nátę y ná owę ſtronę/ iáko by tu wielką ſzkodę

29:

popadł przez iego śmierć w wieźeniu/ poćieſzył go w więżeniu przyiaćielſką ro=

30:

zmową/ y kazał mu być dobrey nádzieie/ był potym lepſze^o zdrowia. A ták cżwar=

31:

tego dniá Stycżniá w Mieśćie Mádrycium/

Látá 1526

o wſzyćkich rzecżach było poſtá=

32:

nowienie ziednánia przyiaćielſkiego/ miedzy inym poſtánowieniem tedy też to

33:

było/ áby nieprzyiáciele wiary krześćiáńſkiey/ á Luterowá Sektá byli wyko=

34:

rzenieni w tym iednániu śioſtrá Ceſárſka Lewnorá wdowá byłá poſlubiona

35:

w małżeńſki ſtan Krolowi Fráncuſkiemu/ poktorey Ceſarz obiecał poſagu

36:

dwieśćie tyſięcy złotych cżerwonych/ y niektore mieyſcá ſpuśćić krolowi w Hed

37:

wiſkim kráiu/ o ktore miedzy ſobą záchodzili/ gdy ſie z Hiſzpániey rozieżdźáli.

38:

Krol Fráncuſki dał w zakłádzie dwu ſynow małych Fráńćiſká y Henrychá Ce=

39:

ſárzowi. do cżaſu/ gdzie ieſliby cżego krol niewypełnił/ tedy ſie ma záſię ſtáwić

40:

Ceſárzowi. Potym był Syem Niemieckich Kſiążąt w Spyrze

Syem w ſpyrze.

ná ktory Ce=

41:

ſarz poſłał ná ſwe mieyſce krolá Ferdynándá dawſzy mu propoſicie ſpiſáne kto=

42:

ry s Biſkupy drugimi námawiał wſzytek Senat/ áby poſtánowienie tákie vcży=

43:

nili iákoby wiárá krześćiáńſka według ſtárego zwycżaiu byłá trzymána/ á ſámi

44:

też kſiążętá áby cżynili doſyć Wormáckiego Seymu dekretowi y Exequucyey á=

45:

bowiem oni oſobnymi ſwymi namowámi wiele błędu y ſwey woley przez niekár

46:

ność miedzy poſpolitym ludem náśiali. Mieſcżanie z miaſt z gornych Niemcow/

47:

poſłáli ſwe poſły ná ten Syem proſząc áby tá Exequucia Wormáckie^o Seymu

48:

ná Konciliū byłá odłożona ktore^o gdy niemożem doydź przeniedbáłość zwierz=

49:

chnich pánow/ áby to kōciliū dozwolili mieć w Niemieckich źiemiach v nich/ żá=

50:

łowáły ſie też miáſtá przed kſiążęty ná mnicy/ iż ſą náprzekázie ludziom vbogim

51:

ábowim oni chytrośćiámi ſwymy ludzi ná ſpowiedziach zwodzą/ ktorzy dla ich

52:

namowy imo ſwe powinowáte do kościołow dobrá ſwoie odkázuią/ tákież ine

Mm 2	duchowieńſtwo

strona: 204v

Księgi trzecie

duchowieńſtwo w nádzieię wolnośći ktore máią/ vrzędowi ſwemu niecżynią

doyſyć w zbytkách leżą/ kárnośći nád ſobą niemáiąc/ tákież ſwiętá niezwycżay=

ne kazą ſwiećić/ ſkąd ieſt vbogim rzemieſnikom trudna pożywność/ á ták áby

nam było zwoleńſtwo záchowáć ſie w ſłużbie bożey wedłud náſzego bacżenia/

áż do poſtánowienia ſłuſznego ná Koncilium.

¶ Tego roku Turek z wielką mocą ćiągnął do Węgier/ Krol Ludwig vćiekł

ſie do Senatu Ceſárſkiego o pomoc/ przećiw iemu poſławſzy poſły do Spyry ná

Syem wálny/ ále niżli ſie Syem roziáchał/ ná oſtátku Sierpniá Ludwig po=

ráżon y zábit v morzá.

¶ Ludwig Krol poráżon y zábit.

z Włoch też przybiegł poſeł do Ceſárzá/ iż ſie nań zmowili

10:

Papież Klimunt Krol Fráncuſki/ ktory niedawno był wyſzedł z wieźieniá y

11:

Weneći. ¶ Z onych artykułow ktore Ceſarz ná Syem był do Spyry poſłał/

12:

nic ſie nieſtáło przez niezgodę Papieſkich ſtron/

Záburzenie pá=
now krzesćiáń=
ſkich.

bácżąc to Ferdynánd/ vſtáwili

13:

wielkie Koncilium/ to ieſt/ duchowne zebránie do roku w Niemcech/ ábo gdzie

14:

by ſie ieſzcże rozmowili. ¶ Tegoż roku ná wioſnę Ceſarz wſtąpił w małżeń=

15:

ſki ſtan/ z Izábellą czorką Emánuelá Krolá Luſitáńſkiego.

Ceſarz ſie ożenił.

¶ Tego też

16:

cżáſzu Szwáncárowie w mieśćie Bádenie/ zwiedli Doktory w piſmie ſwiętym

17:

z obu ſtron/ áby ich ſłucháli/

Gadánie dokto=
row w Bádenie.

á wyſłuchawſzy wypolárowáne piſmo przyięli/ ná

18:

tym gadániu byli z ſtrony Rzymſkiey/ Ekkius/ Faber/ Iákobus/ Murnerzus/

19:

Biſkupi też ſwoie poſły ktemu poſłáli/ przećiw im odpieráli Ekolámpádius/

20:

Károloſtádius/ y drudzy. Zwynglius niebył/ ále piſánim ſwoim oznáimił/ błę=

21:

dliwy poſtępek w gadániu Ekkkiuſow. Tegoż cżáſu ná oſtátku Lipcá Biſkup

22:

Konſtancieńſki Ianá Hugliná dał ſpalić zá odſzcżepieńca/

Ian huglin ſpa=
lon.

yż odſtąpił Rzym=

23:

ſkiey wiáry w Merſzbrgu. :/:/: :/:/: :/:/:

24:

¶ Po ſmierći nędzney Krolá Ludwiká/ Ferdynánd Kſiążę Rákuſkie/ mienił

25:

ſie mieć bliſkoć ná kroleſtwo Węgierſkie/ Iánus tákież Woiewodá Siedmi=

26:

grocki/ ſtey przycżyny były wielkie miedzy imi roznice/ ſtąd y rozlanie krwie krze=

27:

śćiáńſkiey/ gdy Turcy (do ktorych ſie był Ianuż vćiekł) wtárgnąwſzy do Rá=

28:

kus z obu ſtron Dunáiá wielkie okrućieńſtwo vcżynili/ y wſzyćki około Wiednia

29:

kráiny ſplundrowáli/ Krolá Ianá potym Mánem ſwoim vcżynił/ Ceſarz Tu=

30:

recki wſádziwſzy go ná kroleſtwo Węgierſkie/ Budzyń mu podawſzy.

Turek ſzkodę cży=
nił.

31:

¶ Bacżąc Niemieckie Kſiążętá/

Látá 1527.

ktorzy ná ten cżás byli w Eſtinge roſterk y

32:

bliſki ſtego vpadek wſzego krześćiáńſtwá/ poſłáli ſwe poſły do Hiſzpániey pro=

33:

ſząc/ áby Ceſarz przyiáchał do Niemiec/ á złożyli Syem wálny w Rátyzbonie

34:

dla obrony/ przećiw mocy Tureckiey. ¶ Tegoż roku mieſiącá Lutego/ Ian

35:

Frydrych Kſiążę Sáſkie poiął żonę/ corkę Kleweńſkie^oKſiążęćiá Sybillę/

Sibilá żoná kr
firſtowá.

zá

36:

ktorego iuż byłá zmowiona Ceſárſka Sioſtrá Kátárzyná/ ále ſie potym odmie=

37:

niło/ gdy rzekł poſeł Ceſárki Hanardh/ niema być wiárá odſcżepieńcowi trzy=

38:

mána/ podobno ſie to ná práwo Konſtáncyńſkie ſciągáło/ iáko Sáxo Hiſto=

39:

ryk piſał.?/??/??/?

40:

¶ Kárzeł Kſiążę Borbońſkie/

Borbonius.

ktory był odſtąpił krolá Fráncuſkiego przeſzłe=

41:

go roku przyſtał do Ceſárzá/ ktorego przełożył nád woyſkiem ſwoim/ ten gdy

42:

z Neápolim ćiągnął z ludem Rzym obległ/ ktory trzećiego dniá w źiął y wy=

43:

łupił ſzoſte^o dniá Máiá.

¶ Rzym wźięto
y złupiono.

Papież Klimunt z Kárdynały y z innemi Pány ledwo

44:

vćiekli ná zamek Adryanow (zową Cáſtrum Angeli) Gdy tám byli obegnáni

45:

ſiodmego mieſiącá odſtąpili z roſkazánia Ceſárſkie^o/ ále tám zábit z zamku z ha

46:

kownice Borbonius Kſiążę/

Borbonius zá=
bit.

iákie tám okrucieńſtwo/ łupieſtwo/ morderſtwo

47:

nielithośćiwe cżynili Hiſzpáni z Niemcy/ wyſłowić to trudno álbo piſáć. Ceſarz

48:

gdy ſie tego dowiedział/ wymawiał ſie iż tego nieroſkázował/ á nád wolą iego

49:

ſie to działo/ á wten cżás Tryumphy ſtroiono/ gdy ſie mu ſyn filip vrodził/

Syn Ceſázrowi
ſie vrodził.

50:

net ich poprzeſtano z roſkazánia iego/ náten Syem do Rátyzbony iákom miá=

51:

nował/ żadny ſwą głową nieprzyiáchał z Senatu/ tylko poſły z wymowkámi

52:

poſłáli/ przeto też nic z zniego niebyło.

53:

¶ Tegoż roku ozwáłá ſie nowa druga wiárá miedzy chłopſtwem/ ktorą zowie

my nowokrzcżeń=

strona: 205

Ianá Szleydaná

Liſt 205

my nowokrzcżeńcow/

Nowokrzcżeńci

ktorzy máłych dzyeći krzćić niedadzą/ tak żeſie mu znowu

krzćili/ ći też ſwego dobrá vżywáią ſpołu/ piſał przećiw im Luter y Zwinglius

ále náto niedbáli/ tylko co ſie ktoremu przez ſen vkazáło wierzyli/ zowąc to ob=

iáwienie Boſkie przez ángiołá/ iáko w ſtárym zakonie bywáło Prorokom/ trá=

fiło ſie w Sángálu Miáſtecżku w Szwáncżárſkiey źiemi/ iż brát włáſne^vvciął

ſzyię przed oycem y máćierzą/ powiádáiąc iż to miał obiáwienie od bogá/ wſzák

że y rádá mieyſka dała poimáć y śćiąć/ iáko on brátu vcżynił/ choćia nád wolą

rodzicow/ iáko ſie potym zbieráli y co cżynili w Niemcech będzye o tym niżey.

¶ Tegoż cżáſu Senat Argentińſki vſtáwił/ áby od te^o cżáſu niechowano zmár=

10:

łych ludzi w mieście/ y dla tego kilko plácow ogrodzono ná przedmieśćiu.

11:

¶ Krol Fráncuſki gdy ſie dowiedział/ iż Papież obegnał Rzym z mowiwſzy

12:

ſie z Angelſkim Krolem poſłáli ſwe woyſká/ áby go z niewoley wyzwolono/ ále

13:

iuż byli odſtąpili ludzie Ceſarſcy/ á Borboniuſzowe wſzyćki dobrá pobrano ob=

14:

dárzeniá álbo ápáraty kazał wyrzućić w Luteciey/ áby iego pámięć namniey=

15:

ſza niezoſtáłá/ iáko niegodnego ćći y ſłáwy/ leſe máieſtatis. ¶ Tego cżáſu też

16:

ſpalon w Báworſkiey źiemi Lenarth Ceſarz rzecżony o wymyſloną wiárę. Piſa=

17:

łem wyſzey o gadániu w Bádenie Doktorow w piſmie ſwiętym.

Berniánie dokto
ri przywiedli.

Bernyánie tá=

18:

kież vcżynili/ oznaymiwſzy Biſkupom y inym Doktorom/ áby donich ná dzień

19:

náznácżony przyiecháli ná wypráwę prawdzywego piſmá ſwiętego/ ágdzie by

20:

niebyli odpádną od dochodow/ popiſáli tedy ſwoie duchowieńſtwo/ zwłáſzcżá

21:

przełożone w kośćiele/ doktory ći byli/ Fránćiſkus/ Kolbus/ Bertoldus/ Hále

22:

rus/ ktorzy dzieſięć themá ku dowodu podáli y przynich/ ſtáli/ oznaymili też dru=

23:

gim miáſtom by przyiecháli á ſłucháli ále niechcieli/ á ony odwodzili/ áby teras

24:

tego niechali. Berniánie gdy żadny nieprzyiechał ná cżás náznámionowány/

25:

przyzwolili ná ártykuły/ ná ktore ſie zgodzili wſzyſcy doktorowie ich/ zwłaſzcżá

26:

Zwinglius/ Ekolámpádius/ Bucerus/ Kápito/ Blaurerus/ y drudzy/ pocżął

27:

ſie był przećiw im záſtáwiáć Konradus Tregerus mnich Auguſtinow/

Látá 1528.

ále gdy

28:

zinąd ſzukał obrony niż ſpiſmá ſwiętego niedáli mu mowić dáley/ á nietylko w

29:

Bernie ále y w drugich miáſtecżkách to vcżynili opuśćiwſzy mſzą obrázy wy=

30:

rzućiwſzy ſłowo páńſkie/ to ieſt Ewángelią przyięli wſzytkie ludzkie vſtáwy

31:

odrzućiwſzy/ Kánonici w Konſtánciey byli w milcżeniu/ poki im nie zápowie=

32:

dziano ſwey woley/ to ieſt cudzołoſtwá/ opilſtwá/ ſchodow nierządnych y inych

33:

zbytkow. powiádał tám ſłowo boże Ambroży Blaurerus ktory był mnichem/

Bláurerus.

34:

á potym z Luterſkiego cżytánia poiął żonę/ ágdy był káznodzieią/ przywiodł náto

35:

mieſzcżány/ iż wyrzućili obrázy y mſzey przeſtáli. Gdy iuż iną wiárę Berniánie

36:

przyięli/ wypowiedzieli krolowi Fráncuſkiemu zołd przez nápominánie kázno=

37:

dziey/ chcąc przeſtáć ná pirwſzym máłym pláćie iáko y Tygurinowie/ á nápiſá=

38:

li to ná ſłupie złotymi literámi/ ktorego cżáſu Rzymſkiego błędu przeſtáli dla

39:

wiecżney pámięći/ w Genewie zową Alobroges tákież vcżynili iáko y Berniánie.

40:

¶ Gdy krol Fráncuſki z krolem Angielſkim przyiáźńi ſpolną wźięli/ iákom

41:

przed tym náznácżył/ poſłáli obá poſły do Ceſárzá o pozwolenie niektorych rze=

42:

cży/ á gdy im tego Ceſarz niepozwolił/ obiáwili mu woynę przez poſły/ ktore oni

43:

zową Heráldy.

Heráldi nocātur
faciales uel pa=
tres patrati.
Krol Ian z Fer=
dinándem cżini.

á Krol Fráncuſki oſobnego ſkoſztowánia żądał z Ceſárzem ſam

44:

á ſam cżynić/ y żądał cżáſu y mieyſcá od niego wiedzieć ktey ſpráwie/ niezáwo=

45:

dząc wiele ludzi miedzy ſobą. ¶ Ferdynándus krol tego cżáſu s Krolem Ia=

46:

nem Siedmigrockim Woiewodą o kroleſtwo Węgierſkie záſzli miedzy ſobą/

47:

vſtáwicżnie walcżąc wiele ludzi potráćili/ á gdy go Ferdinánd przemogł/ Krol

48:

Ian żáłował ſie ná Ferdynándá przez poſły y liſty przed Senatem Ceſárſkim

49:

y przed Ceſárzem/ iż ſie mu gwáłtem á nád wolą wſzyćkich pánow Węgierſkich

50:

w Kroleſtwo Węgierſkie w biją/ proſząc áby go od tego odwodzili. Ferdynán=

51:

dus też powiádał/ iż był Ceſarz Máxymilian iego dziad z Krolem Władziſłá=

52:

wem y Pány Węgierſkimi látá 1491 ták vſálili y poſtánowili miedzy ſobą/

53:

iż ieſliby bez płodu ſzcżedł Włádziſław Krol Węgierſki/ miáłá przydź Koroná

Mm 3

Węgierſka

strona: 205v

Kſięgi trzećie

Węgierſka ná Máximilianá álbo iego potomſtwo/ nád to ieſzcże Krol Włá=

dziſław dał mu corkę ſwoię Annę/ ná ktorą ſłuſznie powiádał przydź krole=

ſtwo Węgierſkie dziedzicżnie. ¶ Tegoż też cżáſu/ niektory rádny pan ſláchec=

kiego rodzáiu/ Otto Páccius oſtrzegał Lánthgráfá Philipá y Ianá Krfier=

ſtá Sáſkiego powiádaiąc/

¶ Otho páccius
zwádził Senat.

iż ſie nánie mocnie zbieráią krol Ferdynánd/ Báwor

ſkie Kſiążętá z Biſkupy przednieyſzymi o Luterſką wiárę/ Lánthgraw był po=

gotowiu z ludźmi ſwymi tákieſz drugie Kſiążętá gdzie to było ſpodziwienim

wſzyćkich ná co ſie vdáli/ rozmáite domnimánie máiąc/ po tym ſie w to włożyli

Woiewodá Ryńſki/ y Trewyrſki Biſkup Rykárdus porownáli to/ Ceſarz ſło=

10:

żył Syem w Spyrze dla obrony przećiw Turkom y poſtánowienia wiáry/

Syem w ſpyrze

wy=

11:

mawiáiąc ſie iż tám ſam niemoże być dla inych trudności. ¶ Lautrechus Het

12:

mán krolá Fráncuſkiego po wźięćiu przeſzłego roku Papiey/ y Allexándriey/

13:

w Bononiey źimował ná wioſnę obegnał Neápolim/ potym Mieſiącá Lipcá

14:

przyſzedł nánie mor táki/ ledwo ſie ich połowicę wroćiło do domu/ y ſam Lau=

15:

trech vmárł. ¶ Gdy Berniánie y Tygurinowie w Szwáncárſkiey źiemi/ iá=

16:

kom pierwey piſał/ mſzą y obrázy z kośćiołá wyrzućili. Tákieſz Argentinánie

17:

vcżynili ſtey przycżyny/

¶ Argentino=
wie mſzą odrzu=
ćili.

ſtał ſie poſwarek Luterſkich y Papieſkich kápłanow o

18:

mſzą y o ine rzecży/ Senat mieſcki wezwał k ſobie vcżone ludzi z zobu ſtron/ áby

19:

dowodzili co zápożytek mſzey ábo też nie pożytek/ tákież obrázow y drugich rze=

20:

cży/ á gdy niechćieli Papieſcy/ roſkazał im Senat milcżenie w kośćiele/ á Lu=

21:

terom roſkazano ſłowo boże powiádáć/ Biſkup ich vpominał rádę/ áby dopu=

22:

śćili kośćielnym ſługom chwałę bożą wieść poſtáre^v mowiąc/ iż to nie ich rzecż

23:

tákie rzecży vznáwáć/ Senat mieſcki záſię prośił przez liſty y poſły/ áby ſłowo

24:

páńſkie prawdziwie było powiádano ludziem w kośćiele á błędow przeſtano/

25:

Biſkup widząc iż zgodá trudna/ prośił Ceſárſkiego Senatu ktory w ten cżás

26:

był w Spyrze/ áby ſie w to włożyli á nowych vſtaw Argentynowie nie cżynili w

27:

kośćiele. Piſał tedy do nich Senat Ceſárſki/ áby poſtáremu było wſzytko/ áż do=

28:

przyiáchánia Ceſárſkiego/ ktory Koncilyum z Papieżem położy/ á tám ty błę=

29:

dy wſzytki zwłaſcżá około wiáry muſzą záginąć/ ábowiem wam ſámym niego=

30:

dzi ſie tego pſowáć/ co wſzytko krześćiáńſtwo poſtánowiło/ Senat mieſcki ná=

31:

thym przeſtał/ ále gdy dwie lecie wyſzly temu/ żadnego poſtánowienia w wie=

32:

rze niebyło/ zebrawſzy ſie poſpoltwo prośili Senatu mieſckie^oáby zákazano by

33:

ło mſzey y obrázow w kośćiele iáko báłwochwálſtwá/ Senat im to rozwodził

34:

ná obie ſtronie/ iż byſmy tym rozgniewáli Ceſárzá/ y wiele inych zwierzchnich

35:

pánow/ ſciąga ſie to bliſko roźdiału żywotow náſzych/ á ták im dał ieſzcże ná ro=

36:

zmyſlną rádę/ po drugie przyſzli mowiąc/ lepiey bogá ſłucháć niż ludzi/ wyrzu=

37:

ćili tedy znowu obrázy z mſzą z kośćiołá powiedziawſzy Biſkupowi/ iż poki nam

38:

niedowiedziećie co zá pożytek mſzey w kośćiele/ álbo obrázow poty ich nieprzyi=

39:

miemy/ byſmy przeſto báłwochwáſtwem pomázáni nie byli/ ták że powſzytkiey

40:

dzierżáwie ſwoiey roſkazáli dzierżeć/ Biſkup ich tego z żáłością vżywał. Tá=

41:

kieſz miáſto Bázylea vcżyniło/

Bázyilea przyię=
łá Ewángelią.

iż wybrawſzy mężow náto 260 ktorzy te^odoglą=

42:

dáli zroſkazánia Senatu/ wyrzućili obrázy zewſzytkich kośćiołow/ dáli vbogim

43:

ku paleniu ſobie miáſto drew/ ále iż ſie niemogli zgodzić/ káżdy ſie ſnich ćiſnął

44:

do więtſzych/ przeto Senat kazał ie ná gromády roſkłáść á popalić/ dziáło ſie

45:

to weśrziodę popielcową wſtępną/ tákież mſzą zápowiedzieli miewáć w ko=

46:

śćielech.?.??:??:? /:/

47:

Syem w Spyrze ſłożył Ceſarz/

Syem wſpyrze.

iákom przedtym náznáczył/ ná ktory gdy ſie

48:

ziácháli Kſiążętá/ tákieſz poſłowie z miaſt/ nápirwey rádzili o poſtánowieniu

49:

wiáry/ Papieſcy duchowni chćieli/ áby byli od dzieleni Kſiążętá od miaſt dla

50:

iákiey zgody/ zwłaſzcżá Kſiążę Sáſkie/ ktore było ſobą wźięło Melánktoná/

51:

bo o páńſkiey wiecżerzy ieſzcże miedzy imi nieiáka rozność byłá/ przeto byli tey

52:

nádzieie/ iż ſie ná ich wſzytko miáło ſtáć/ ále prożno/ bo ty dwie mieśćie namo=

53:

znieyſze Berno á Tygurym ziednocżenie w wierze mieli/ inne miáſtá nie ták mo=

żne ktore

strona: [206]

Ianá Szleydaná

Liſt 209

żne ktore oni zową wśiámi Lucernates/ Vrani/ Switenſes/ Vnterwáldy/

Thugiáni/ z Ferdynándem Krolem dzierżeli.

Pięć wsi ſzwán=
cżárſkich.

Dekret wſpyrze vdziáłany.

Argentyná miáſto/ poſłáli też

ſwego poſłá Dánielá Miegiá ná Syem do Spyry/

¶ Argentińſkie
posły ruſzono.

ktorego zrády precż wygna=

no/ á to dla tego/ iż oni niecżekáiąc Seymu iáko im roſkazono było ná Seymie/

áby ſie niezkwápiáli obrázow z kośćiołow wymiátáć/ vcżynili to nád wolą ná=

ſzą iż wyrzućili/ takież y mſzey przeſtáli nie cżekáiąc poſpolitey vchwáły/ bacżąc

drugie miáſtá/ poczęli ſie w poſłuſzeńſtwie obycżáynie záchowáć według roſka=

zánia/ po długiey rozmowie około boſkiey chwáły/ táki wyrok vcżyniono/ áby ſie

według Wormáckiego Dekretu Ceſárſkiego záchowáli/ iákoby Bogu y Ceſá=

10:

rzowi licżbę dáli z vcżynkow ſwych/ ále go źlie vżywáią drudzy/ bo nowych náuk

11:

náſlád iego doſić nácżynili y wiar. Wyſzedł tedy iny Dekret od Senatu táki/

Dekret wſpyrze
vdziałany.

12:

iż ktorzy kolwiek Dekret Ceſárſki pierwſzy trzymáli do tego cżáſu/ áby trzymáli

13:

do Koncilium/ á ktorzy ſie od mienili w náuce/ áby záś poſtáremu trzymáli/ ie=

14:

ſliby to mogło być bez wzruſzenia poſpolſtwá/ ále gdzie by w tym widzieli iákie

15:

zaburzenie poſpolitego cżłowieká/ niechać ták będą w pokoiu/ nic nowego nie=

16:

wymyſláiąc/ áni Rzymſkim kápłanom przekazáiąc/ mſze obrázy áby były w ko=

17:

ściele áż do Koncilium/ oktore ſie rzekł Ceſarz poſtáráć rychło/ áby też w po=

18:

koiu byli/ nierpzymawiáiąc ieden drugiemu/ áni ieden drugiego poddanych prziy

19:

mowáć ná ſwoię wiarę y obronę/ kto by inácżey vcżynił będzie wywołan. Nie=

20:

przyięli tego Dekretu Kſiążętá/ zwłaſzcżá Sáſki/ Brándeburſki/ Lneburſki/

21:

Lantgráw/ Heſki/ á dáli náſpiſku przecż go nieprzyięli/ á tego ſie dzierżeli/

22:

ktory był przed tym vcżynion/ iż miał káżdy dzierżeć wiárę iáko/ chćiał áż do

23:

Koncilium wielkiego/ á w tey rzecży przyſtáli do Kſiążąt miáſtá przednieyſze/

Wiwod thowá
rziſtwá oſwiád=
cżonego.

24:

Norymberg/ Vlmá/ Konſtanciá/ Rutelingá/ Winſlemium/ Memingá/ Lin=

25:

dáwiá/ Kámpodunum/ Hailbrnum/ Izua/ Wizemburg/ Nerlingá/ Sán=

26:

gállum/ á tu ſie pocżęło thowárzyſtwo oſwiácżone Luterow ktore zowiemy

27:

proteſtántes/ iż ſie przed Senatem oſwiádcżyli Ewángeliey nieodſtępowáć/ á

28:

nie iedno w Niemcech/ ále y po inych kráinach. Ferdinándus Krol wyſzedł był

29:

z rády niżli ſie oſwiadcżáli/ potym oni proteſtántes położyli ápelácią ſpiſáną/

30:

iż nieprzyimuią żadne^o Dekretu áni vchwały ktorą ſie ſtáłá w Spyrze/ á odzywá

31:

iąc ſie do Ceſárzá y náwielki Syem przyſzli do narodu niemieckie^o/ y dowſzytkich

32:

niepodeyrzánych Sędźiow/ y ſpołu poſelſtwo y poſły do Ceſarzá vrádzili poſłáć.

33:

¶ Potym rychło Szwáncárowie ſámi náſię walkę wznieſli/ to ieſt Tygurzánie

34:

á Berniánie nápięć wśi/ iákom nie dawno miánował/ gdy ſie w wierze rozdwoi=

35:

li á przyſtáli beli thy pięć wśi do krolá Ferdynándá/ przeto im krol poſłał ná

36:

pomoc ludźi aż do rzeki Renu. Potym niektore miáſtá zwłaſzcżá Argentiná/

37:

rozięli miedzy imi/ á potym poiednáli z vłożenim winy/ áby iedni drugich nie=

38:

háńbili/ á o wiáry náſię ręki niewznośili.

39:

¶ Krol Fráncuſki vżáłował ſie ſwych Synow/ ktore miał w zakłádzie w Hi=

40:

ſzpániey/ bacżąc też niefortunę ſwoię/ ktora go podkáłá Wewłoſzech ná walce/

41:

iż mu Hetman Lántrech vmárł woyſko vtráćił. Andrzey Aurya z Genue wiel=

42:

ki ſprawcá ná wodzie w Rycerſkich rzecżach/

¶ Ziednocżenie
krolá z Ceſárzem
Andrzey Auria.

odſtawſzy od niego przyſtał do

43:

Ceſárzá/ przywroćiwſzy wolność oycżyznie/ vdał ſie ná zgodę z Ceſárzem/ á ták

44:

w Kámeraku Mieśćie w powiećie Belgiki/ vcżynili ſpolną zgodę zrádośćią

45:

poſpolitego ludu mieśiącá Sierpniá/ gdzie pierwſze vmowy niektore były dru=

46:

gie odmienione/ Ceſarz krolowi puśćił Burgundią/ ieſli Syná będzie miał

47:

z śioſtrą Ceſárſką/ Krol też dał Ceſárzowi dwieśćie tyſięcy złotych cżerwonych

48:

odkupuiąc ſyny.

Vizwoleni ſino=
wie krolewcy.

Tám też potwierdźili Dekret przećiw Luterianom/ ktory ſie

49:

był ſtał przed trzemi láty. /:/ /:/ /:/

50:

¶ Tegoż roku Soliman Ceſarz Turecki mieśiącá Wrześniá obległ wiedeń

51:

ná prośbę krolá Ianá Siedmigrockiego Woiewody/

Látá 1529
Turcy Wiedniá
dobywáli.

przez ſpráwę Ieronimá

52:

Laſkiego Polaká mężá wielkiey roſtropnośći/ tám wielką mocą ziedney ſtrony

53:

dobywał y kopał podmury/ chcąc prochy záſádzić/ ále mocny odpor mieli z Wie=

Mm 4	dniá z miáſtá

strona: [206]v

Kſięgi trzecie

dniá zmiáſtá/ ná ktorym był nawyſzym ſprawcą Philip Woiewoda Rińſki/

gdzie zá bożą pomocą obronili ſie wielkiemu gwałtowi/ potym náprzodku Pá=

źdierniká odſtąpili nábrawſzy ludu w Rakuśiech y indziey około/ á Krola Ia=

ná ná Budzyniu/ námieyſce krolewſkie poſádził. ¶ Tegoż roku był wielki mor

w Niemcech/ ták iż kto ſie rozniemogł od godziny do godziny żyw niebył/ ieſli

potem álbo wrácánim onego iádu niezbył. ¶ Tegoż też cżáſu w Kolnie ſpa=

lono ludzi vcżone o wiárę/ iż inácey trzymáli o páńſkiey wiecżerzy/ niſz kośćioł

Rzymſki vſtáwił/ ći beli/ Petrus/ Eliſtedius/ Adolfus/ Clarebáchus. Luter

z Zwingliuſem gdy ſie gadáli o páńſkiey wielkiey wiecżerzy/

Luter z zwingli
uſem.

iákom pierwey na=

10:

znácżył/ á gdy tych roznic bylo przez trzy látá z żáłośćią tego wſzyſcy vżywáli/ iż

11:

ſie ná iedno zgodzić niemogli/ Lantgráw tedy Heſki zdrugimi/ przez nápomi=

12:

nánie też Szwáncárow/ złożyli im cżás y dzień/ ku dowodu w powieśćách ich.

13:

náuki w Márpurku/ przyzwawſzy ktemu ludźi vcżonych w piſmie ſwiętym z obu

14:

ſtron/ áby przyiáćielſkie miedzy ſobą znáydowáli/ iákoby wątpliwi niebyli w na

15:

uce piſmá ſwiętego/

Doktorowie pi=
ſmá ſwiętego.

zwłaſzcżá o Páńſkiey Wiecżerzy. z Sáſkiey źiemie przyiá=

16:

cháli ná dzień położony/ Luter/ Melánkton/ Ionás/ od Szwáncárow byli

17:

Ekolampádius/ Zwinglius/ Bucerus/ Oziánder/ y drugich wiele/ ále ſam

18:

tylko Luter z Zwingliuſem rozmowy cżynili około wiecżerzy páńſkiey/ iákom

19:

przedtym piſał/ Luter s ſwoimi powiádał być ćiáło boże prawdzywe duchow=

20:

nie pod oſobą chlebá według wiáry y ſłow/ iáko ſłowá ſobie brzmią Hoc eſt

21:

corpus meum/ Zwinglius y iego towárzyſze przećiw temu powiádáiąc/ iż to

22:

pod figruą ma być rozumiano ſercem á nieuſty/ bo to powiádał nie ná on chleb

23:

Kryſtus rozumiał co iadł/ iedno náſwe ćiáło vkázował ktore miáło vćierpieć.

24:

A wten cżás mor pánował w Niemcech/ przeto ſie precż poſpieſzyli/ Lántgráw

25:

ten wyrok miedzy imi vcżynił w ty ſłowá/ gdyż ſie wewſzyćkim ſpołu wſzyſcy zga=

26:

dzaćie/ iedno o tey Wiecżerzey Páńſkiey nic/ przeſtańćieſz więcey gadánia á

27:

hánbienia ieden drugiego. A prośmy Páná Bogá wſzyſcy/ iż nám racży rozum

28:

náſz oſwiećić/ á tę náukę dáć/ ábyſmy wzgodzie ſwiętey ieſzcże ten ieden Arty=

29:

kuł z Duchá Swiętego mogli rozeznáć/ á wtym ſie roziecháli. W Smákáldiey

30:

Syem położono z vpominánia Kſiążąt/

Siem wſmácál=
diey.

Erázmus Roterodanus wyſzedł z Ba

31:

zyliey do Fryburgu miáſtecżká Ferdynándowego/

Eráſmus.

dla podeyrzenia Luterſkiey

32:

wiáry/ y nápiſał kſiążki przećiw tym ktorzy ſie miánuią fałſzywie Ewángeliki/

33:

iż powiáda ieſzcżem niewidział żadnego znich by ſie ktory polepſzył/ iedno káżdy

34:

pogorſzył. ¶ Gdy Ceſarz przyiecháł do Bononiey/ przyiecháł kniemu Frán=

35:

ćiſzek z Forcyá z przycżińcámi od Papieżá/ proſząc áby był przywrocon záſię ná

36:

kſięſtwo Medyoláńſkie/ vcżynił to Ceſarz wźiąwſzy od niego 900 000 złotych

37:

cżerwonych/ ádla lepſzey pewnośći oſtáwił ſobie Ceſarz zamek y Komum áż do

38:

zupełney zapłáty. :/: :/: :/:

39:

Roźdzyelenie Siodme

40:

Roteſtantes to ieſt thowárzyſtwo oſwiádcżone/

41:

ktore Apellowáło do Ceſárzá w Spyrze ná Syemie/ iákom

42:

wyſzey piſał/ ty poſły wybráło/ Ianá Ehyngerá/ Allexego

43:

Fáwentrutá/ Micháłá Kádená z Norymbergu/ ktorzy przy=

44:

iecháwſzy do Ceſárzá do Plácenciey dnia 12 mieſiącá Wrze=

45:

ſniá wſzytkę ſprawę porząd powiedzieli/ ktora ſie tocżyłá w

46:

Spyrze ná Seymie/ iż pirwſzy Dekret opuśćiwſzy/ nowy vcżynili w Spyrze ná

47:

Seymie/ ktory teras był/ ſkąd by wiele złego przeſto ſie mogło w niemcech ſtać

48:

ieſliby miał przyięt być/ A ták Sáſkie Kſiążę Lántgráw y ine Kſiążętá tákieſz

49:

miaſt wiele niechćieli go przyiąć/ á przed Máieſtat Ceſarſki ápelowáli proſząc

50:

áby zázłe niemiał/ iedno potrzebie folgował/ á oni to obiecáli vcżynić poki nie=

51:

będzie Koncilium/ iż ſie ták w bożey chwale/ iák w káżdym ſłuſznym poſłu=

ſzeńſtwie zácho=

strona: 207

Ianá Szleydaná

Liſt 207

ſzeńſtwie záchowáć chcą/ Ceſarz potym dał im odpowieć piſáńą iáko prośili/

iż on wie wſzytko co ſie tám działo niżli oni przyiácháli/ á przeto ten Dekret ieſt

ſłuſznie vcżynion/ áby potym nic nowego niewymyſláli/ áby też żadney nowey

wierze mieyſcá niebyło nápotym/ áby też pokoy y zgodá po wſzyćkim Ceſárſtwie

vſtáwiona byłá/ przeto Kſiążę Sáſkie y wſzytcy towárzyſze iego mieli náto

przyzwolić/ o ktorych też to idzie zbáwienie duſzne/ y przeſpiecżne ſumnienie

iáko y moie/ bo tákieſz niemniey żądam Koncilium/ iedno iáko y oni dla rzecży

poſpolitey/ á iż obycżay ten záchowan bywa/ ná co wietſza cżęść przyzwala rády

Ceſárſkiey to má być dzierżano/ á mnieyſzey ſtronie tego niegodzi ſie kaźić. A ták

10:

dawſzy liſty Ceſarz do Kſiążąt y do inych/ áby ten Dekret trzymáli/ roſkazał

11:

áby mu niwcżym przećiwni niebyli/ w tey wierze wktorey mu ſą obowiązáni y

12:

Máieſtatowi Ceſárſkiemu/ by ich co gorſzego potym/ náprzykład drugim nie=

13:

potkáło. Poſłowie to bacżąc/ poſłáli piſáną ápellácią Ceſárzowi przez Alle=

14:

xándrá Schwáſia/ przydawſzy kniey ſwiátki iáko ieſt obycżay/ tegoż dniá po po=

15:

łudniu tenże Allexánder przyſzedł do nich záſię/ roſkazał im od Ceſárzá/ áby

16:

nigdziey z domu nieśmieli wychodzić áż im Ceſarz roſkaże/

Ceſarz ſie gnie=
wał ná posły.

áni też nic nikomu

17:

piſáć/ áni poſłá ſłáć máią pod gárdłem y ſtátki ſwoimi. Michał Kádenus nie=

18:

był w ten cżás przy nich/ przeto gdy ſie dowiedział/ poſłał ſkokiem poſłá do No=

19:

rymbergu oznaymiwſzy Senatowi wſzytkę rzecż. Ná oſtátku Páźdźierniká przy=

20:

iácháli zá Ceſárzem do Pármy z roſkazánia Ceſárſkiego/ tám im od Ceſárzá po=

21:

wiedział Gránwellanus w ty ſłowá/ ácżkolwiek Ceſárz nie wdzyęcżnie od was

22:

przymuie they Apelláciey/ wſzákże wam dwiemá roſkazał ſpokoiem iácháć do

23:

domow/ tylko Kádenus Michał áby zoſtał/ pod gárdłem ieſli inácżey vcżyni/

24:

tá byłá tego przycżyną/ iż mu kazał zoſtáć/ przywioſł był Ceſárzowi kſiążki od

25:

Láuthgráfá/

Kſiążki od lánt=
gráfa.

o náuce prawdziwey wiáry krześćiáńſkiey/ gdy Ceſárz ku mſzy

26:

ſzedł/ w ten cżás mu ie podał/ Ceſarz wźiąwſzy ie podał Biſkupowi Hiſzpano=

27:

wi iednemu/ áby mu ſpráwę dał o nich/ ten proſto tráfył náto mieyſce/ gdzie

28:

Kryſtus vpominał Apoſtoły/ áby zwierzchnośći żadney nie żądáli/ bo to nieza=

29:

leży ná was/ gdyż tylko ſámi pogáńſcy Krolowie prágną tákiey mocy/ á ták on

30:

Biſkup ná prętce cżytáiąc/ niemogł dobrze wyrozumieć/ zgołá powiedział Ce=

31:

ſárzowi/ iż w tych kſiążkách zákázuie brać miecżá z wierzchniemu Panu Krze=

32:

śćiáńſkiemu przećiw káżdemu/ tylko ſámym Pogánom tego dopuſzcżá/ gdy

33:

ſwoię rzecż omawiał Kádenus/ iż on iáko poſeł kſiążki przynioſł niewiedząc

34:

co w nich ieſt/ wyrozumiał z Gráwellaná ze ſzkodą ſwoią tego vżywáć/ á ták

35:

milcżkiem dopadſzy koniá/ puśćił ſie ſkokiem do Ferarzá/ potym do Weneciey/

36:

potym do domu. Gdy przedtym Senat Norēberſki liſty przyiął od Kádenuſá

37:

Splácenciey/ iákom wyſzey piſał oznáymił to kſiążętom y miáſtom/ y inym ſwo=

38:

iey rothy towárzyſzyom/ vcżynili ſwoy Syem w Smákáldiey/ tám nic inego/ ie=

39:

dno około chwáły Bożey rozmawiáli/ ieſlibi ſie w cżym niezgadzáli pilnie ſie

40:

tego wywiádowáli/ á gdy miáſtá niewſzytkich Artykułow Kſiążęcych przyimo=

41:

wáły/ niebyło ſpolnego przymierza ták że ſie ſtym roziácháli. Kto chce ſnámi thę

42:

náukę trzymáć ſpołu przyiedź do Norymbergu nádrugi rok ná ſzoſty dzień

43:

Stycżnia/ tám ſpolne przymierze ſnámi weźmie w wierze. Argentinowie dla

44:

obrony przyięli ſpolne przymierze w wierze z Tyguryány/ z Berniány/ y z Bázy=

45:

liány/ bo też ſobie ſą bliſko.

Látá 1530

¶ Ceſárz przyiáchawſzy do Bononiey Syem zło=

46:

żył w Auguśćie poſławſzy liſty do Niemiec ná dzyeń 8. Kwietniá/ dla poſtá=

47:

nowienia wiáry á obrony przećiw Turkom. Potym dniá 24 Lutego był po=

48:

mázan á potwyerdzon od Papieżá Klementá zwieką Pompą/ támże w Bono=

49:

niey/ gdzye też tám przyśięgał był obrońcą záwżdy Stolcá Papieſkiego. A gdy

50:

Ceſarz iáchał do Auſzpurku/ to ieſt do Anguſty ná Syem miánowány/

Ceſarz od Papie
żá potwierdzon.

Aſzpur

51:

cánie popiſáli ludźi wezbroię 800 ktorzy by miáſtá ſtrzegli/ Ceſarz gdy ſie do=

52:

wiedział/ tym ludźiem kazał precż/ á ſwymi oſádził miáſto/ á bronę ſobie ie=

53:

dnę kazał podáć w moc przed tym kilko dni niż przyiáchał. Vlmenſes álbo Vl=

miánie w

strona: 207v

Kſięgi trzecie

miánie wyieżdżáli przećiw Ceſarzowi/ ledwy ie kſobie przypuśćił/ áto dlatego/

iż ſie oſwiádcżáli być z Luteryany/ przeto im powiedział/ áby tego odſtąpili á

Ceſárzá poſłyſzni byli/ do Auſzpurku ná pierwey ná Syem przyiáchał Sáſkie

Kſiążę z Sinem ſwoim/ przyiácháli też y Doktorowie/ Melánkton/ Iſlebius/

Agrikolá/ Iuſtus Ionás/ Ieorgius/ Spálátinus. etc. ¶ Tego też cżáſu El=

leonorá przyiácháłá z Hiſzpániey do Fránciey z Synmi Krolewſkimi/ Fránći=

ſzkiem á Endrychem/ ktorzy byli w więźieniu w Hiſzpániey cźtery látá ná miey=

ſcu oycowſkim. ¶ Tego też cżáſu Papież poſłał poſłá ſwego Páwłá piotrá

Wergeriuſá do Ferdynándá Krolá/ áby tego ſtrzegli iáko by Koncilium nie=

10:

ſkłádáli w Niemcech/ á ná wſzytkiey przekázie byli Luteryanom/ obiecali tho

11:

wſzytko vcżynić/ poſłał też Papież ſwoie Doktory ná ten Syem/ ktore Ferdy=

12:

nand Krol wdźyęcżnie przyiął y dárował Ianá Fabrá/ Ekkiuſá/ Kokleuſá/

13:

Nauzeą/ áby ſobie dobrze pocżynáli przećiw Luterom/ á ták Ceſarz przyiácháł

14:

ná ten Syem do Auguſty álbo Auſzpurku w wigilią Bożego ćiáłá/

¶ Syem wielki
wauſpurku:

gdy tám

15:

do kośćiołá ſzedł ná mſzą/ ktorą miáł Biſkup Mogutyńſki/ były wſzytcy Kſią=

16:

żętá przynim o krom Sáſkiego/ y Lántgráwá/ y Luneburſkich/ y Brándebur=

17:

ſkich Kſiążąt/ wzkazał potym knim Ceſarz/ áby przynim byli w kośćiele/ á ſwo=

18:

im Káznodzieiom zákazáli kázáć/ oni potym wzkazáli/ iż ná ták wielkim ziáchá=

19:

niu niemożemy tego nikomu zábronić/ áby kto niemiał ſwego zdánia powiá=

20:

dáć/ na Seymie poſpolitym przed vznánim rzecży/ gdyż tá vchwáłá zdawná ieſt

21:

dzierząná od wſzytkich/ po wtorym dniu ſtał ſie wyrok/ áby zobu ſtron było

22:

milcżenie miedzy káznodzieymi áż do rozeznánia lepſzego w ſwiętym piſmie

23:

wſzák że Ceſarz miał tákie káznodzieie vſtáwić/ ktorzy by z obu ſtron bez potwa=

24:

rzy cżyiey zgodliwie powiádáli/ było to przez woźnego wołano pod winą/ po=

25:

tym dniá 20 Cżerwcá Ceſarz ſzedł do mſzey/ roſkazał Sáſkiemu Kſiążęćiu/ á

26:

by ſzedł przed nim z miecżem/ iáko ieſt obycżay/ do kośćiołá tákież Bránde=

27:

burſkiemu/ oni ſpytáli ſwych doktorow możeli tho być bez báłwochwálſtwá/

28:

powiedzieli iż może/ nie iáko ná mſzą/ ále na poſługę Bogu y ſwe^ozwierzchnie=

29:

go páná/ z kośćiołá po thym ſzli do dworu/ tám Woiewodá Ryńſki napierwey

30:

omawiał Ceſárzá/ yż prze trudnośći inne nie mogł Seymu dawno złożyć/ po=

31:

tym też ſzeroce powiádał prze ktore potrzeby Siem złożon ieſt ná ten cżás/ yż ie=

32:

ſzcże zadnego odporu áni pomocy dano przećiw Turkom/ á thák ſie nam teras

33:

trzebá ſtáráć iákoby záwżdy był doſtátek pieniędzy poſpolitey rzecży w ſkárbie/

34:

yżby nie tylko ſie zá nie bronić/ ále y ná nieprzyiećielá ćiągnąć mocnie/ áni też

35:

ſtráconych rzecży záſię doſtáwáć ále też ie^o pobráć. Co ſie thycże Boży chwały

36:

gdyśćie niemogli nic bezemnie poſtánowić/ theras káżdy ſwoie zdánie powiá=

37:

day przed oblicżnośćią wſzego Conſeſu/ to ieſt wſſyſtkiego ſenatu ſiedzącego/

38:

á krotko ſie wypráwićie/ áby thym łácnieyſze wyrozumienie wſſem było ſkoń=

39:

cżenie prętſze/ Kſiążętá żmowiwſſy ſie powiedzieli áby pierwey Religio to ieſt

40:

Boża chwáłá pocżętá byłá ſpráwowaná á poſtánowioná/ potym Cámpegius

41:

Legat Papieſki vcżynił rzecż przed wſſytkim ſenatem Ceſárſkim po łáćinie pro=

42:

ſząc á napomináiąc/ áby w wierze ſwiętey záchowáli ſie według wyroku Ceſár=

43:

ſkiego/ zálecáiąc Ceſárzá w obycżáie cnotliwe/ łáſkáwe/ godne/ ſpráwiedliwe/

44:

powolne máiąc záchowánie ku káżdemu dobremu dobre/ ia też imieniem Pa=

45:

pieſkim poſtáram ſie o tho/ áby iedná wiárá od wſſyſtkich Krześćijan wyzna=

46:

waná byłá/ á z tymi pothym ziednoczonymi vmyſły/ wypráwiem ſie wſſythcy

47:

przećiw okrutnemu/ nieſytego krwie ludzkiey Turkowi/ przyſtąpili też Ráku=

48:

ſzánie powiádáiąc o ſwey nędzy/ ſzkodzie y mordowániu/ ktorą ná ten cżás wźię=

49:

li od Turkow/ proſſąc od wſſytkich iákiego wſpomożenia. Potym kſiążę Sá=

50:

ſkie/ kſiążę Brándeburſkie/ y kſiążętá Luneburgſkie/ proſili áby ich wyznánie

51:

wiáry ktorą dáli na ſpiſku/ słuchane było. Ceſarz kazał od ich wźiąć wyzná=

52:

nie wiáry ná ſpiſku/ á potym ſchowáć. Ale oni bez odwłoći vpomináli/ áby by=

53:

ło przed wſzemi cżytane/ mowiąc iż to rzecż ieſt wielka idzie o náſze zbáwienie/

duſzne

strona: 208

Ianá Szleydaná

208

duſzne by kto potym inácżey te^o nieodmienił niżli tu ſtoi/ Ceſarz kazał áby trzećie

go dniá knie^v do domu przyſzli/ á ſpiſek ſobą weźmie/ ále oni tym pilniey proſili/

áby zárázem ſłuchano/ mowiąc yż inne ludzi podleyſſych ſtanow y o rownieyſſe

rzecży ſłucha/ á coż tey wielkiey rzecży od wielkich oſob niema ſłucháć/ wierzem

yż inácżey wáſz máieſtat Ceſárſki tego nieucżyni nád wolą náſſę/ gdy tego iná=

cżey niechćiał vcżynić/ proſſą áby záſię ſpiſek wrocono/ áż będzie cżytáno tákże

vcżyniono/ drugiego dniá cżytano ſpiſek wyznáney wiáry gdzie Ceſarz ſłyſſał/

Wyznánie Wiá=
ry cżytano.

ktory dáli Ceſárzowi y łáćińſkim y Niemieckim ięzykiem/ á ieſliby ſie rzecż thu

dokońcżyć niemogłá/ nieodmawiamy Koncilium kthore nam dawno obiecano

10:

złożyć w Niemieckich kráinách. Papież przed tym w Bononiey z Ceſárzem tę

11:

rádę cżynili/ áby to poſtánowienie w wierze mogło być bez Koncilium/ by też

12:

y mocą przyćiągnąć. On ſpiſek wyznánia wiáry Sáſkow/ podał Ceſarz drugim

13:

Kſiążętom ktorzy ij podáli ſwoim doktorom/ ći byli Faber/ Ekkius/ ći też po

14:

wiádáli być niektore ártykuły w nim wierze krześćiáńſkiey przećiwne/ potym

15:

theż thy miáſtá/ Argentiná/ Konſtáncia/ Memingá/ Lindáwá/ podáli ſwoy

16:

ſpiſek wyznánie wiáry Ceſárzowi/ ktory ſie niezgadzał z Lutery álbo z Sáſki/

17:

zwłaſſcżá o wiecżerzy páńſkiey. Ceſarz po długich namowách z Legatem Pa=

18:

pieſkim vcżynił decret ná ſpiſek Sáſkow álbo Luterow/ mieſiącá Sierpniá/

19:

ktory wſſem Kſiążętom roſkazał trzymáć pod winámi wielkiemi/ to ieſt pod wy

20:

wołánim z Ceſárſtwá ktorzyby mu przećiwni byli/ ále od kſiążąt vmiárkowan

21:

á vlżon był/ á thák trzećiego dniá Sierpniá/ wezwawſſy Ceſarz wſſtyek ſenat/

22:

kazał przed nim cżyść ſpiſek wyznánia wiáry Sáſkow/ ktorego doktorowie Pa

23:

pieſcy popráwiáli niegdzie przyięli á drugdzie odmienili/ á gdy odcżytano Sá=

24:

ſkie kſiążę y towárzyſſe iego żądáli exemplárzá tego/ gdyż niegdzie przyięto á nie

25:

gdzie wzgárdzono w ich wyznániu wiáry/ wthorego dniá im powiedziano/ dá=

26:

dzą wam Exemplarz/ ále tym obycżáiem/ ábyśćiego imprymowáć nie dawá=

27:

li áni go roſławiáli/ bo niechcemy więcey thych roznic á ſwárzenia około wiáry

28:

mieć/ oni tego práwá áż vſtáwy przyiąć niechćieli. Lanthgraw trzećiego dniá

29:

iáchał precż nád wolą Ceſárſką. dla cżego Ceſarz nie wdzięcżnie tho prziymo=

30:

wał ſtey przycżyny náſádził ſtraż v bron/ áby nikt táiemnie z rády nieuieżdżał.

31:

Omawiáli Lántgráfá kſiążętá/ y dla choroby żony ſwey/ muſiał iácháć/ wſzák

32:

zoſtáwił ná ſwe mieyſce poſłá. Mowili potym kſiążętá Ceſárzowi/ yż tho nád

33:

obycżay cżyni brony oſádził żołnierzmi/ powiedział yż ia tho cżynię dla iákich

34:

zwad/ zwłaſſcżá dla Hiſzpanow by ſie z Niemcy niepowádzili. ¶ Tego theż

35:

cżáſu oblegli Florencyą ludzie Papieſcy y Ceſárſcy/ á tho dla thego yż gdy był

36:

Borbonius/ z Ceſárſkim ludem/ obległ Papieżá ná Cáſtrū Angeli w Rzymie:

Dom Mediceń=
ſki.

37:

w ten cżás Florentynowie wypędzili z miáſtá kſiążę ſwoie z domu Medyceń=

38:

ſkich/ ktore ſie potym do Ceſárzá y Papieżá vćiekło/ Ceſarz mu dał zá małżon=

39:

kę corkę ſwoię Márgáretę bękárthkę/ á thák po roku od oblężenia/ podali ſie

40:

Florentynowie/ ktorych rády niektore Papież Klimunt dał pośćináć/ potym

41:

Ceſarz vſtáwił im záſię kſiążę Medyceńſkie źięćiá ſwego/ kthory potym Medy=

42:

ces wielkim nákłádem zamek zbudował/ przez ktory iuż wolność od tego cżáſu

43:

Florentynowie ſtráćili.

44:

¶ Gdy w Auſzpurku ná Seymie niemogli ſie zgodzić około wiáry/ rozmáite=

45:

mi namowámi/ wybráli tedy z obu ſtron po ſiedmi mężow/ áby ći ſpolną rozmo

46:

wą przyſzli k ſobie w iedność/ á ieſliby o máłą rzecż ſzło/ tedy oſtátek przez wy=

47:

rok ſenatu miáło iść/ A ták o inne rzecży ſie zgadzáli/ tylko o ty nic. O mſzách/

48:

o żonách kápłáńſkich/ o ſpełná wiecżerzy páńſkiey/ o ſlubie mniſzym/ o zwierz

49:

chnośći biſkupiey/ ſtrony Papieſkiey niechćieli nic opuśćić/ przeto nic nie ſzło

50:

ku zgodzie/ znowu vſtáwili po trzy perſony z káżdey ſtrony/ Melánkton ſámo

51:

trzeć/ tákieſz Ekkius/ ále Melánktonowi roſkazano było/ áby nic nieopuſzcżał

52:

z ſwoich ártykułow/ á ták tedy nic ſie nie ſtáło. Widząc to tedy Ceſarz/ nápo=

53:

minał kſiążę Sáſkie/ przez Woiewodę Ryńſkiego/ przez Naſowſkiego/ przez

Ierzyká

strona: 208v

Kſięgi trzećie

Ierzyká Trucezyuſá/ Tákież Ierzyká Brandeburſkiego/ przez Biſkupá Mo=

gutyńſkiego y przez inſze/ áby odſtápili od ſekty Luterſkiey/ Sáſkiego chćiał od

nich oddzielić ále niemogł/ przeto mu też niechćiał dáć potwierdzenia ná páń=

ſtwo iego/ iáko ieſt obycżay gdy proſił iżby był poſłuſzen Rzymſkiego kośćiołá.

A ták po trzećim dniu/ wezwawſſy Ceſarz wſſytkich do ſiebie domu/ vcży=

nił rzecż ſzeroką przećiw Luteryanom/

Ceſarz nápomi=
na Luteryany.

áby to oni bácżyli iáko ieſt ſzkodliwa ro

zność od ludzi ſie odrywáć/ takież od ſwoich ſtárſſych/ zwłaſſcżá thym kthorzy

będąc w máłym pocżćie/ chcą więcey wiedzieć y rozumieć niż wſſytcy/ máiąc

záto yż ſie w tym obacżą/ á ſwego vporu przeſtáną/ co ſie tycże Koncylium/ o kto

10:

re proſzą/ y o to ſie poſtara/ iedno prze inne trudnośći muſiemy cżáſu cżekáć/

11:

y gdzieby miáło być was w tym nieupoſledzę/ iedno proſſę á vpominam/ ábyś=

12:

ćie do tego cżáſu byli w iednośći kośćiołá/ á nowych wiar ſobie nie vſtháwiáli

13:

niżli Koncylium będzie. Luterowi towárzyſze/ rozmowiwſſy z ſobą dáli táką

14:

odpowiedź/

Odpowieć Lu=
terow.

yż my żadnych wiar nie vſtawiámy nowych/ tylko ſtárą ktorą Kry

15:

ſtus z Apoſtoły vſtáwił/ áni też od kośćiołá Krześćiáńſkiego/ nieodſthępuie=

16:

my/ owſſem ſie go ze wſzego vmyſłu dzierżemy/ y dzierżeć chcemy/ Co ſie tycże

17:

Koncilium że ie chce złożyć/ zá to bárzo dziękuiemy/ y proſimy áby rychley było

18:

w Niemieckich kráiow/ ná ktorymby dobrzy/ cnotliwi/ bogoboyni/ ſędziowie

19:

ſiedzieli/ á co nam każe/ Rzymſką wiárę odrzuconą záſię przyiąć/ tego niemo=

20:

żem bez złe^o ſumnienia vcżynić/ przywodził im Truceſius pożytek mſzey w koś=

21:

ciele/ ále niechćieli ná to przyzwolić. Wyſádził tedy Ceſarz ty oſoby/ kthorzyby

22:

formę decretu cżynili/ Mogutińſkiego/ Sálcburſkiego/ Argentinſkiego/ Spi

23:

renſkiego biſkupy. Iurek Saſki/ Gwilem Báworſki/ Hendrych Brunſzwicki

24:

kſiążętá/

Skazánie Ceſár=
ſkie.

gdy chćiáł Sáſkie kſiążę do domu iácháć/ powćiągnął go Ceſarz ie=

25:

ſzcże do cżwartego dnia/gdy tedy formę decretu vcżynili/ Ceſarz wezwał wſzyt=

26:

kich do ſwego domu/ tám przed wſſytkim ſenatem kazał cżytáć ſpráwę kthora

27:

ſie przed nimi tocżyłá około wiáry/ iáko Sáſkie kſiążę z ſwymi thowárzyſſmi/

28:

położył przed nimi ſpiſek wyznánia wiáry/ ktore potym doktorowie przeyźrza=

29:

wſſy niektore ártykuły/ náleźli być błędliwe/ á nie według piſmá ſwiętego ſpi=

30:

ſane y trzymáne od nich/ drugie też godne przyięćia/ wſzákże my áby nas káżdy

31:

rozumiał nieſkwápiáć ſie ná żadną rzecż/ dáliſmy im ná rozmyſł do 15. dni/ ie=

32:

ſli tę wiárę chcą przyiąć/ ktorą my Papież y wſſyſtko inne krześćiáńſtwo trzy=

33:

ma w kośćiele s. krześćiáńſkim. Też chcemy áby w pokoiu byli wſſytcy po wſſy=

34:

ſtkim Ceſárſtwie. Też áby Sáſkowie y ich towárzyſſe nic nowego niepiſáli/ áni

35:

imprymowáć dawáli po ſwoich dzierżáwách/ áni też áby nikogo ná wiárę ſwo=

36:

ie nienáwracáli/ álbo trzymáć przypądzáli. Na tho Sáſkowie przez Pontaná

37:

odpowiedzieli/ Nieznamy ieſſcże tego poſobie/ áby náſze wyznánie wiáry kto

38:

miał ſtrofowáć/ á piſmem ſwiętym przekonáć/ y owſzem to znamy/ że ieſt we=

39:

dług piſmá ſwiętego vcżynione y ſpiſáne/ tho co przećiwnego nam piſáli wáſſy

40:

doktorowie/ odpiſáliſmy ná krotce ná to iáko mogli/ ktorey odpowiedzi ſpiſek

41:

wſzemu ſenatowi dawamy/ y podał Apologią Pontanus Ceſárzowi kthorą od

42:

niego Fridrych Woiewodá wźiął/ ále ná kiwnienie Ceſárſkie/ záſię ią wroćił.

43:

Trzećiego dniá Ceſarz dał odpowiedź Sáſkom przez Kſiążę Brándeburſkie/ yż

44:

ták bárzo ſwoię wiárę wychwaláią/ ktora nie tylko piſmem ſwiętym z háńbio=

45:

ná ieſt/ ále y przez wſzytkie Koncylia/ (to ieſt zebránim duchowieńſtwá) ktore

46:

kiedy przed tym bywáły/ ieſt potępioná á ſkáżoná/ á ieſzcże tho nam dziwniey/

47:

yż ſwoie ſtárſze ktorzy zmárli w náſſey wierze/ tą ſwoią nową wiárą odſzcżepień

48:

ce cżynićie/ mieniąc ie być w piekle/ co ieſt przećiw Bogu y rozumowi/ á wżdy

49:

ſie obácżyć niechcećie/ á tho cośćie dáli ná ſpiſku odpowiedź/ álbo Apologią/

50:

wſzákezmy powiedzieli/ że iuż ſwámi około wiáry więcey ſwarow niechcem mieć

51:

áni dopuſſcżamy nikomu/ więtſza cżęść zámyka roznice/ gdyż też tho nam thák

52:

wiele tego nienależy áni ſie godzi/ á ták ktoby tego dekretu nieprziymował/ zá

53:

krotką porádą będzie karan ſłuſſną winą/ táki káżdy iáko to ná nas zależy/ ná

gárdle

strona: 209

Ianá Szleydaná

Liſt 209

gárdle y máiętnośćiach/ gdzie na to ſwoię moc wſſytkę chcemy obroćić z innymi

kſiążęty/ áby to od nas wſſytkich wiedzieli/ ábowiem wiele złego przez ich ká=

znodzieie ſtáło ſie/ zwłaſſcżá miedy poſpolitym ludem kmiecego narodu/ ták

yż wiele ludzi poginęło/ y dobrych y złych przez ich nowe rzecży wſtrzęſione. Kla

ſztori tákież z mnichi áby byli przywrocone/ gdzie kolwiek ſpuſtoſzone álbo wy=

bráne ſą/ tákież y ſzwieckie kápłany záſię ná ſwych mieyſcách będą winni poſtá=

wić. Oni pothym odpowiedzieli/ gdyż áni Kopiey dekretu/ áni przedłużenia

cżáſu ná rozmyſł ná ty wſſytki rzecży vproſić niemożem/ niemáſz iuż nic oco=

byzmy mieli więcey proſić/ przeto ſie pánu Bogu y z ſwemi rzecżámi polecamy/

10:

w ktorym pierwſzą nádzieię zbáwienia kłádziemy/ potym proſili áby mogli do

11:

domu iecháć/ y odiecháli zoſtáwiwſſy ſwoie poſły ná ſwych mieyſcách. Niżli

12:

odiecháli/ poſłáli do nich Biſkupi Trewirſki/ Mogutyńſki/ y Woiewodá Riń=

13:

ſki/ wymawiáiąc ſie z tego/ yż oni ná to nierádzili/ áby komu gárdłá álbo má=

14:

iętnośći miano bráć dla nieprzyięćia dekretu/ áleć powiádáli/ tá radá wyſzłá

15:

od Márgrábicá Brándeburſkie^o Krfirſtá/ á ták niechay nam zá złe niemáią/

16:

Sáſkie Kſiążę pryięło zá dobre. ¶ Thego czáſu Tyber rzeká w Rzymie nád

17:

miárę y obycżay wylałá/

Tyber wylał.

ſtráchem ludzi wielkim/ gdzie wiele ſzkod podziáłáłá/

18:

ále ieſzcże więtſzy ſtrách y ſzkodę morze vcżyniło w Holándryey/ gdy groble wo=

19:

dá przerwáłá á wſſytko pokáźiłá/ y z ſobą pobráłá. Potym 13. dniá Páździer=

20:

niká/ wezwano też mieſſcżan álbo poſłow od miáſt do Ceſárſkiego dworu/ gdzie

21:

im tám cżytano dekret/ á gdy chćieli mieć przepis dekretu niechćiano go im dáć:

22:

tylko cżytano im y kilko rázow/ inni y przyięli/ ále z Auſzpurku/ z Vlmy/ z Fránk

23:

fortu/ z Hale/ poſłowie żądáli odwłoki ná rozmiſlenie/ wthorego dniá/ we=

24:

zwał Ceſarz do ſiebie Argentyńſkich y towárzyſſow ich/ kazał przed nimi cży=

25:

táć przy ſenaćie zgánienie ich náuki w wierze/ zwłaſſcżá około wiecżerży páńſkiey

26:

przez Ekkiuſá y Fabrá przećiw im piſáne/

Argentinowie
álbo Strazbur=
cżánie.

áták byli nápomináni/ áby záſię ku

27:

pierwſzey wierze przyſtáli/ gdzieby tego nieućżynili/ Ceſarz ſwámi będzie iná=

28:

cżey pocżynał/ ná ktorego to vrząd zależy káráć tákowe/ oni tego nie prziymo=

29:

wáli/ á żądáli przepiſu zgánienia náuki ich/ ále im niedano/ przeto proſili/ áby

30:

im ſłożono Koncilium/ ná ktorymby ludzie vcżoni bogoboyni ſiedzieli/ á praw

31:

dziwy rozſądek tym rzecżam dáli. Potym Faber y Ekkius proſili o opátrzenie

32:

krolow á kſiążąt y vcżyniono ták/ Fabrowi dano biſkubſtwo Wiedeńſkie/ Ek=

33:

kiuſowi we Włoſzech/ á tu przyſzło ná ſłowo Erázmuſá Roterodaná/ kthory

34:

ſmiechem rad mawiał/ yż Luter vbogie niektore vbogáći. Potym Sáſkowie y

35:

Thowárzyſzow poſłowie/ proſili Ceſárza/ áby pokoy v łożył po wſzem Ceſár=

36:

ſtwie/ áby káżdy w ſwoiey wierze/ w pokoiu był przeſpiecżny/ powiedział Ce=

37:

ſarz: przetom ia dekret ſwoim poſłuſznym w wierze vcżynił/ áby w pokoiu byli/

38:

ále gdzie by od was przeſládowáni w cżym byli/ chcemy ich bronić/ y cżynić to

39:

według práwá/ iáko ná náſz vrząd zależy. Gdy tedy niemogli nic otrzymác Lu=

40:

terowie/ piſáli do ſwych wſzytkie rzecży co ſie działo/ proſili też/ áby tych kſią=

41:

żąt ktorzy z ich ſtrony ſą/ imion w dekrećie nie piſano/ Dáli theż znáć yż gdy Ce=

42:

ſarz pokoiá żadne^o ſnimi niepoſtánowił/ oni też żadney pomocy niedádzą przećiw

43:

Turkowi. Piąte^o dniá cżytano iáwnie przed wſzemi dekret/ Ceſarz roſkazał/ á=

44:

by nie ćierpiano tych kápłanow/ ktorzy o wiecżerzy páńſkiey inácżey rozumieią

45:

niżli kośćioł Rzymſki vcży. Kápłani ktorzy ſie po ożeniáli/ áby im iuż theraz

46:

beneficia pobrano á innym dano. ¶ Thego cżáſu gdy ten Syem trwał/ był

47:

Luter w Koburgu ná gránicy Fránkoniey z roſkazánia kſiążęce^o/ áby tā będąc

48:

bliſko Auguſty/ mogł ie rátowáć w piſániu gdy by te^o potrzebá byłá/ piſał tedy

49:

kſięgi do Biſkupow y inych pánow/ y wydał miedzy lud poſpolity o tym Seimie.

Melánkton ſmu
ćien.

50:

Ná tym Seymie/ Philip Melankton był żáłośćią vtrapiony/ áż ſie mu śmier=

51:

ći rownáło/ nie dla ſiebie/ iedno dla zámieſzaniá poſpolitey rzecży/ Luter

52:

go tám cżęſtym piſanim poćieſzał/ y vpominał w ty ſłowá/ yż nie o ludzką rzecż

53:

idzie/ ále o Bożą ſpráwę y chwałę/

Luter potwier=
dza Melánkto=
ná.

przetho niemaſz ſie ſmućić áni fráſowáć w

ſobie

strona: 209v

Kſięgi trzećie

ſobie/ ále nań wkłádáć káżdą rzecż/ cżemu thy myſl ſwoię trapiſz/ gdy Kry=

ſtus zá ćię vtrapion ieſt? Zaż Cżart ieſt mocnieyſzy nádeń? Zaż on nas opuśći

w małych rzecżách gdy nam więtſze dał? Cżemu ſie ſwiátá álbo cżárthá boimy

od Kryſthuſa zwalcżonego/ gdy złey rzecży bronimy? Cżemu vmyſłu złego nie

zmienim/ ieſli dobry á ſpráwiedliwy? Cżemu Kryſtuſowym nie mamy wierzyć

obietnicom/ bądź tego pewien/ yż náſze rzecży Pan Bog przedſię wźiął y ſtrze=

że ich/ krom náſzey prace y rády/ áż do tego cżaſu y ku dobremu końcu ná oſtá=

tek przywiedzie. Mnieć ſie nic niepodoba tá ſpráwá ná tym Seymie około ſwię

tego piſmá/ áni być może dobrze poſtánowioná/ áżby Papież ſwoie páńſthwá

10:

ná inſzą ſtronę obroćił/ á możność ſwiecką ſtráćił. Lántgraw widząc ty nie=

11:

zgody/ wźiął przymierze do ſześći lat/ z Tygurzány/ Bázyliyſkiemi/ Argentiń=

12:

ſkiemi/ áby ſobie ſpołu pomagáli/ ieſliby im gwałtem przekażano ſłowo Boże

13:

prziymowáć. ¶ Tegoż cżaſu Ceſarz obeſłał Kſiążę Saſkie przez Mogutiń=

14:

ſkiego Arcybiſkupá/ iáko ieſt obycżay/ áby przyiechał ná wybieránie Krolá

15:

Rzymſkiego do Kolná/ Saſkie Kſiążę Kfierſt/ poſławſzy ſyná do Kolná/

16:

obeſłał inne kſiążętá miáſtá y inne thowárzyſtwo/ áby ſie ziecháli ná Syem do

17:

Smákáldiey/ tám będąc piſáli Ceſárzowi liſt przez ſwoie poſły w thy ſłowá/

18:

dziwuiąc ſie te^v/ yż on to cżyni nád práwo y obycżay/ przećiw obowiązániu ſwe

19:

mu przyſięgą/ y przećiw priwileiowi Kárłá cżwartego/ krolá wybieráć Rzym=

20:

ſkiego będąc ſam ieſzcże żyw/ gdzie to ieſt przećiw práwu wolnośći Ceſárſkiego

21:

ſtolca/ ieſzcże iáko ſłyſzymy/ bráthá rodzonego Ferdynándá/ chce mieć krolem

22:

nowym/ niechay to obacży ieſli ſie tho godzi/ y iemu y nam dwu pánu mieć nád

23:

ſobą/ przećiw obietnicy y vſtáwie y wierze ſwey/ ktorą ieſt obowiązan. Ceſarz

24:

im odpowiedz táką dał powiádáiąc tę przycżynę/ yż on nie iednemu krole=

25:

ſthwu roſkázuie/ nie może záwżdy w Niemcech być oſsobą/ zwłaſzcżá theraz w

26:

thym záwichrzeniu rzecży poſpolitey/ trzebá tu iednemu być coby thy roznice/

27:

ktorych záwżdy doſyć/ iednocżył á vſpokoił/ zwłáſzcżá ty záburzenia chłopſkie/

28:

kthore ſie cżęſto okázuią/ takież o thy roznośći w wierze Krześćiáńſkiey/ theż

29:

dla odpárćia mocy Tureckiey/ wiele też nierządnych rzecży w Ceſárſtwie/ kto=

30:

re potrzebuią lepſzego poſtánowienia/ y poſłuſzeńſtwá.

Látá 1531

Pothym kſiążęthá po

31:

długiey rozmowie ſpolney/ proſili Ceſárzá/ áby Niemieckiey źiemie nieopu=

32:

ſzcżał/ ále áby w niey mięſzkał/ iáko w domu właſnym/ á gdy Ceſárzá niemogli

33:

ninacż przywieść vcżyniwſzy rádę miedzy ſobą/ dáli znáć/ yż Ferdynándá niech=

34:

cą mieć krolem Rzymſkim/ zwłaſzcżá Sáſkie Kſiążę/ dowodząc thego przycży=

35:

námi/ yż ſie to niegodzi/ przez ſyná ſie oświadcżáiąc.

36:

Rozdzielenie Oſme.

Smákaldikowie.

37:

A tymże ſeymie w Smákáldyey wyſzey miánowá

38:

nym/ podobáło ſie też Luteryanom/ oznaymić przez liſty wſzy

39:

ſtkę rzecż ktora ſie tocżyłá ná Seymie w Kolnie/ krolowi Frán

40:

cuſkiemu y Angielſkiemu/ iáko ſtroná przećiwna wzgárdziłá

41:

Ewángelią ſwiętą/ á ku Báłwáńſtwu Rzymſkiemu przynie=

42:

wala wſzytki. Potym Krfierſt Sáſki/ obeſłał ſwoię ſtronę/

43:

áby ſie ziecháli znowu do Smákáldyey kſiężycá Márcá ku popiſu/ chcąc ſie bro=

44:

nić káżdemu nieprzyiáćielowi. Duńſkiego Krolá Fryderyká też vpomináli/ á=

45:

by ſnimi przyiął w towárzyſtwie Ewángelią ſwiętą/ on odpiſał/ yż ia miłuię

46:

náukę ſwięthą/ ále mam v ſiebie w kroleſtwie mocne Biſkupy/ thák w bogác=

47:

twie iáko w przyiaćiele álbo w cżeladź/ muſiał bych ſnimi trudnośći o tho vży=

48:

wáć/ ále co ſie tycże z innymi ktorzy ſą w Ceſárſtwie/ z tymi rad wezmę to przy=

49:

mierze wiáry Krześćiáńſkiey. Niżli tedy weſzli w to przymierze/ álbo ziedno=

50:

cżenie towárzyſkie/ vcżynili rádę/ y wyſadzili ná to męże vcżone y rádne/ ktorym

51:

by to obycżáiem miáło być/ iákoby ſtronie przećiwney odpieráć/ Luter im nie=

rádził

strona: 210

Ianá Szleydaná

Liſt 210

rádził ręki wznoſić przećiw ſtárſzym ſwoim/ dowodząc im piſmem ſwięthym v

Moiżeſzá y innym/ y nápiſał o thym kſiążki/ oni przećiwko temu záſię mowili/

yż práwo káżde może pánu odeprzeć/ Luter ná tho niezwalał y rozradzał/ oni

powiádáli ták/ yż Ewángelia praw żadnych ſwieckich nie káźi áni tráći/ ow=

ſzem każe ich vżywáć/ á tu nie tylko práwo álbo potrzebá/ ále y ſumnienie náſze

zbroie nam podawa/ mogły ſie thák ná nas nieopátrzone ktho wyrwáć/ álbo

Ceſarz/ álbo kto inny/ ná iego ſlák/ á ták lepiey tho ziednocżenie nam vcżynić.

¶ Gdy ieſzcże byli w Smákáldiey przynieśiono liſty od Ceſárzá powiádáiąc/

iż ze wſzytkich ſtron wieśći przyſzły/ iáko Turcy wielką mocą ćiągną do Nie=

10:

miec/ áby dáli pomoc álbo ſámi byli gotowi odeprzeć/ oni od piſáli/ iż gdyż po=

11:

koiá domowego v Ceſárzá niemogli v prośić/ może káżdy rozumieć/ iż w thym

12:

wątpieniu nieſą przeſpiecżni. Z iednę ſtronę wywołánia z źiemie ćierpią/ z dru=

13:

gą ſtronę grośby ſwoie/ iáko nieprzyiaćielſkie/ nie mogą tego vcżynić/ iáko by

14:

ſie ſámi pochromili. Vlmiánie prośili Argentynow/ áby im poſłáli vcżone lu=

15:

dzi ku poſtánowieniu rządu kośćielnego/ poſłáli tedy Buceruſá ktory wźiął ná

16:

ukę od Ekolámpádiuſá y Ambrożego Blaurerá.

17:

¶ Thego cżáſu przyiecháłá Máryá Krolowa Węgierſka Ceſárſka ſioſtrá do

18:

Ceſárzá do Belgiki/

Maria Krolo=
wa.

tám ią Ceſarz przełożył ná mieyſce ćiotki ſwey Márgáre=

19:

ty/ ná tych Páńſtwách ktore przyſłuſzáią do Belgium Gálliſkiey. Ná ten cżás

20:

też Papież miał záśćie z Kſiążęćiem Ferárſkim Alfonſem o Mutynę y Regią/

21:

y dáli ſie w Kompromis ná wyrok Ceſárſki/ Ceſarz potym vcżynił wyrok ſtrony

22:

Alfonſá. ¶ Ziecháli ſie potym do Fránkfortu Kſiążętá y poſłowie od miaſt/

Zyazd do Fránk
fortu.

23:

rádząc ieſli ma być Ferdynánd krolem Rzymſkim/ poſłowie od miaſth powie=

24:

dzieli/ yż to ſą prożne namowy nic tho nam nieprzynieſie/ iedno nieprzyiaźń pá=

25:

now zwierzchnich/ wſzák poki Ceſarz żyw/ żadnemu on ſwego mieyſcá nie da/

26:

w niebytnośći ſwoiey może go v nas w Niemcech ná ſwe mieyſce vſtáwić/ cży=

27:

niłliby/ nam iákie przepráwie álbo gwałt zwłaſzcża w wierze/ będziem ſie bro=

28:

nić. Co ſie tycże Szwáncárow áby towárzyſtwo przyięli z Luteryany/ ná tho

29:

Sáſkie Kſiążę powiedziáło przez poſły/ gdyż ſie ſnámi zgodzić niemogą o wie

30:

cżerzą páńſką/ niewiem by ſie nam godziło ſnimi ziednocżenie mieć/ ácżkolwiek

31:

wiemy dobrze ich moc y obronę/ ále náto pátrzyć nie trzebá/ tylko piſmá ſwię=

32:

tego ſłucháć. ¶ Wigándus Biſkup Bāberſki żáłował ſie przed kſiążęty ná

33:

Ierzyka Brándeburſkiego/ yż nową wiárę vſtáwił/ kośćioły pokáźił/ kápła=

34:

ny odmienił/ dochody iego y kośćielne pobrał/ gdy był ná tho dzień złożon/ w

35:

Norlindze wyſzło ſkazánie zá Biſkupem/ á ſtroná ápellowáłá ná Koncilium.

36:

¶ Ceſarz chcąc vpokoić wſzythkie roznice około wiáry/ złożył Syem wálny w

37:

Spirze/ ále gdy cżęſte poſelſtwá przychadzáły z Rákus/ z Węgier/ iáko Tur=

38:

cy mocą ćiągną ku Wiedniu/ złożyli then Syem w Rátyzbonie bliżey Rákus.

39:

¶ Tygurynowie y Berniánie z nowu zácżęli walkę z piąćią wśi/ ktorym wſiá=

40:

nom zámknęli drogę yż knim żywność przychodzić niemogłá/ bacżąc wſiánie

41:

ſwoy vćiſk/ zebráli ſie przećiw Tygurzánom.

Spolne walki
Szwáncżárow.

Tygurynowie też przećiw im/ po=

42:

ſtáwili tyſiąc ludzi ná gránicy/ ktorym roſkazáli/ áby wcżás do miáſtá dawáli

43:

znáć kiedyby lud przećiw im przyćiągnął/ wſiánie thák prętko ná nie przyſko=

44:

cżyli/ yż niemogli thák rychło pomocy niſkąd mieć/ poráźili lud Tygurzánom/

45:

miedzy ktorymi też był zábit Zwynglius Káznodzieiá ich/ bo thák v Szwáncá=

46:

row obycżay/ yż muśi v nich ſthárſzy kośćiołá ná walkę iść/ áby ludziem ſercá

47:

dobre ſwym kazánim cżynił/ nád ciáłem iego zábithym/ wielkie okrućieńſtwo

48:

cżynili/ było mu lat 44.

Zwynglius zá=
bit.

Luterá ſtárſzy cżtermi laty. ¶ Tego cżáſu Kome=

49:

tá wielka długo ſtáłá gdy náſzy Wołochy poráźili/

¶ Kometá.

Aloizya máthká Krolá

50:

Fráncuſkiego vmárłá. Berniánie záſię z Vnderwálenſkimi walcżyli/ gdy ſie

51:

dowiedzieli o Tygurynoch/ dodawáli im dobrey myſli chcąc im pomagáć/ ta=

52:

kież drugie miáſtá/ przećiw piąći wſiánom/ ktorym Tugium wźięli. Potym

53:

ſie wſiánie zebráli/ poráźili ie/ przycżynili ſie inne miáſtá y Kſiążętá ktemu yż

Nn 2	ie poiednáli/

strona: 210v

Kſięgi trzećie

ie poiednáli/ tym obycżáiem/ yż Tygurzánie/ y Berniánie/ y Bázyliánie/ mie

li odſtępić ziednocżenia z Lántgráfem y z Argentyńſkimi/ á piąći wſiánie Fer

dynándá. ¶ Tego też cżáſu vmárł Ekolampádius z żáłośći Zwingliuſá bo

ſobie byli wielkiemi przyiaćielmi/ miał lath 49.

Ekolámpádius
vmárł.

Ceſarz ná przodku mieſiąćá

Stycżniá wyiechał z Belgiki do Rátyzbony/

Látá 1532

áby thám Syem położył/ á gdy

przyiął do Moguncyey/ przycżyniáli ſie o to/ Arcybiſkup Mogutyńſki/ Wo=

iewoddá Ryńſki z drugimi/ ále pokoy álbo do cżáſu vgodę poſtánowili miedzy

kſiężą Niemiecką o wſzytkie rzecży/ á thák z dozwoleniem Ceſárſkim/ obeſłáli

Kſiażętá áby ſie ziecháli do Szwynfurtu (Miáſtecżko nád Menem rzeką)

Zyiazd w Swyn
furćie.

10:

tám rádzili o poſtanowienie rzecży poſpolitey/ ták około wiáry krześćiáńſkiey/

11:

iáko też około obrony/ Tám oni iednacże ſpiſek Ceſárſkiego dekretu vkazáli Lu

12:

teryanom/ ktory ſie ſtał w Auſzpurku/ proſząc y nápomináiąc zwłaſzcżá oko=

13:

ło wiáry/ áby nic nowego niewymyſláli/ Nieucżyli/ nieoſłáwiáli przez gráni=

14:

ce/ iedno áby w tym byli ſpokoyni/ iáko kto dzierży áż do Koncilium wielkie=

15:

go/ ták iákoby też z Zwingliany álbo z Nowokrzcżeńcy żadnego ſkłádu niemie=

16:

li/ áby ná okkaſią wiáry innych cżyich poddánych do ſiebie nienámowili/ álbo

17:

w ſwoię obronę nie wźięli/ áby żadnym ludziem przez gránice niekazáli/ áby

18:

też niepotwarzáli nikogo/ áni w wierze cżyiey vrágáli/ ſłużbie kośćielney thá=

19:

kież dochodom żadnym nie przekażáli/ pomoc przećiw mocy Tureckiey dáli/ de=

20:

krety Ceſárſkie ktore ſą vcżynione o poſpolitą rzecż/ mocnie dzierżeli/ áby theż

21:

poſłuſzni byli Ceſárzá/ y krolá Rzymſkiego/ á ieſli iáką ſmowę przećiw im álbo

22:

kośćiołowi Rzymſkiemu maią/ áby ią zágubili/ to ieſli vcżynićie/ łáſkę Ceſár=

23:

ſką záſię naydziećie. Stroná Luterſka to ieſt Sáſkie Kſiążę/ Lántgraw ſwe=

24:

mi towárzyſzmi/ ſzeroce rzecż ſwoię przełożyli/ ták około wiáry iáko y o wybrá=

25:

nie Ferdynándá ná Rzymſkie kroleſtwo/ przećiw práwam ich/ iednacże im też

26:

przekładáli potrzebę dziſieyſzego cżáſu/ áby też tákie rzecży do Ceſárzá ſpieſzniey

27:

poſłáć mogli/ gdy niemogli kſobie w zgodliwą iedność przychodzić/ inny Siem

28:

złożyli ſobie w Norymbergu/ mieſiącá Cżerwcá áby ſie ziecháli/

Syem w No=
rymbergu.

Tám też nie=

29:

mogli nic gruntownie poſtánowić/ wſzákże gdy przyſzłá gwałtowna potrzebá

30:

(Bo Turek woiował w Rákuſiech) rzekli wſzytcy pomoc dáć/ Ceſarz też wy=

31:

rok vcżynił we wſzytkich źiemiách Niemieckich/ áby w tym cżáſu był káżdy ſpo=

32:

koiem v ſiebie ták w wierze iáko w práwie/ takież innych rzecży áby było záwie=

33:

ſzenie áż do poſtánowienia rzecży poſpolitey/ thakież do Koncilium/ o kthore

34:

rzekł ſię Ceſarz poſtháráć yż ſie rychło pocżnie. gdzieby Papież niechćiał go

35:

nam złożyć/ będziem potym ſámi rádzić/ tak iákoby tho więcey zámieſzánie w

36:

kośćiele krześćiáńſkim niebyło/ zá tym powiedzenim towárzyſtwo/ ktorych było

37:

ſiedmi kſiążąt á miaſt 24. powolność wſzytkę Ceſárzowi powiedzieli y pomoc

38:

przećiw Turkom/ tę formule iednacże ſpiſáli/ ktorą ludziem iáwnie opowiá=

39:

dano. ¶ Też było w Auſzpurku vchwalono/ áby Senat ſądowny był lepiey

40:

poſtánowion. Tákże w Spirze vcżyniono poſtánowienie/ yż niektore práwá

41:

vcżynione ná Sędzie/ nie ktore ná Woyty/ nie ktore ná ty co ſie práwuią/ gdy to

42:

Ceſárzowi vkazano/ podobáło ſie mu to/ iedno trochę popráwił.

43:

¶ Tegoż roku Kriſtiernus Duńſki Krol ták dźieſięć lath wypędzony/ ſpráwił

44:

ſobie okręty dobywáć mocą ſwego kroleſtwá/ ále poiman ná morzu od Lub=

45:

cżan/ y dan do więźienia/ á ſyn też tego/ ktore^o Ceſarz Vy wychował/ tego cżá

46:

ſu vmárł. ¶ Pruſkie Kſiążę Woyciech Brandeburſki/ od Senatu Ceſárſkiey

47:

Rády wywołan/ ná vpominánie Wálteruſá Krombergá.

Pruſkie Kſiążę
wywołan.

Zygmunt pothym

48:

Krol Polſki dowodził ná Seymię tego przez poſły ſwoie/ yż Pruſy ſą pod iego

49:

mocą/ zdawná w wierze y w poſłuſzeńſtwie kroleſtwá Polſkiego/ proſił thedy

50:

ſenatu/ áby to wywołánie było odwołano záſię á wniwecż obrocono/ ále ná

51:

tym Seymie nic innego pilniey nierádzili/ iedno o obronie przećiw Turkom/

52:

tákże tę rzecż zámilcżeli ná ten cżás/ bo co godziná to inny poſeł bywał z nowi=

53:

námi/ yż Turcy nád Dunáiem biorą/ á do Rákus y do Styriey w gory ćiągną.

Thego

strona: [211]

Ianá Szleydaná

Liſt 301

¶ Tego też cżáſu Sáſkie Kſiążę Kfierſt vmárł/

Sáſki vmárł.

ná iego mieyſce wſtąpił ſyn

iego Ian Frydrych. Gdy tedy Soliman przyćiągnął do Biłágrodu/ oblegli

Turcy Lincz ktory leży wyſſſſzey Wiedniá/ ále mocną obronę miał/ od Miko=

łáiá Iurixá/ potym Turcy poſłáli Turkow 15. tyſięcy/ nád kthorimi przeło=

żyli Koſaná woiowáć á bráć kráiny około Lincżá y Wiedniá/ áż w gory Styr=

ſkie/ ktorzy okrucieńſtwo wielkie cżynili nád ludźmi/ wypráwiono przećiwko

im ſłużebne ludzi ktorzy ie záſkocżywſzy w gorách/ poráźili. Ceſarz Krześćiáń=

ſki ktory ná ten cżás był w Linczu/ vmyſlił z rádámi ſwemi/ áby cżekał ze wſzy

ſtkim woyſkiem v Wiedniá nieprzyiaćielá/ tákże vcżynili/ Gdy ſie tego Turcy

10:

dowiedzieli/ ruſzyli ſie ná zad/ y poſzli precż/ nic ſławnego nieucżyniwſzy/ Gdy

11:

przedtym Ceſarz ſłał do Krolá Fráncuſkiego o pomoc/ iáko ieſt powinien prze=

12:

ćiw Turkowi/ powiedział ták/ wſzák Ceſarz powiáda/ yż Niemcy ſą ták mo=

13:

cni/ nietrzebá im pomocy/ odeprą ſami Turkom záwżdy. Krol też Angiełſki

14:

wymowkę vcżynił thák y owák/ yż mu nie wcżás dano znáć/ Szwánczárowie

15:

też ácz byli obeſłani od Ceſárzá o pomoc/ wſzákże ſie nieruſzyli/ gdy źimá nád=

16:

chadzáłá/ roſpuśćił Ceſarz woyſko/ á ſam ſie ruſzył od Wiedniá do Włoch/ po

17:

tym z Mántue miáſtá piſáł do Niemieckich Kſiążąt/ yż Ferdynándá bráthá

18:

przełożył ná ſwe mieyſce/ á ſam do Pápieżá iedzie/ poſtánawiáć mieyſce gdzie=

19:

by miáło być Koncilium/ iáko w Rátyzbonie ieſt vchwalono/ gdy ſie tedy Ceſárz

20:

z Papieżem ziácháli w Bononij tám weſzli w táiemną rádę y w towárzyſtwo/

21:

gdzie á iákoby miáło być Koncilium/ pothym Ceſarz puśćił ſie do Hiſzpániey/

22:

rychło potym Papież poſłał poſłá ſwego do kſiążęćiá Sáſkiego/ Hugoná Bi=

23:

ſkupá Reginſkiego/

Látá 1533

przy ktorym theż Ceſárſki poſeł był/ ſthym poſelſtwem yż

24:

Papież radby miał Koncilium iáko żądaćie wſzythcy/ ále gdzieby miáło być/

25:

á ktorym obycżáiem/ w tym ſie nam trzebá rozmowić/ mam ná to ſpiſek náuki

26:

od Papyeżá/ áby było wolne poſpolite/ thákie iákie oycowie náſzy zwykli mieć/

27:

też ktorzy będą ná Koncilium wyſádzeni/ áby ſie záchowáli według dekretow

28:

Papieſkich/ gdzie ieſliby tego niebyło/ thedy prożną pracą podeymiemy/ coſie

29:

tycże mieyſcá/ zda ſie Papieżowi w Plácenciey/ álbo w Bononij/ ábo w Mán

30:

tue Ceſarſkim mieśćie bliſko Niemiec/

Papież záchodzi
ná Koncilium.

potym poſle Papieſkim/ przyſtąpił też

31:

poſeł Ceſarſki proſząc/ áby temu poſłowi we wſzytkim wiárę dał/ takież łáſká=

32:

wą odpowiedź. Sáſkie Kſiążę/ wźiáwſzy ſobie przedłużenie cżáſu odpowie=

33:

dzi/ tak odpowiedziáł/ yż Papież takież Ceſarz przeſzłey źimy/ przez ſwo=

34:

ie liſty/ ktore piſáli z Bononiey vpewnili kſiążętá o przyſzłym Koncilium y po=

35:

ſelſtwie/ áták złożyliſmy cżás ná dzień 24. Cżerwcá/ áby ſie towárzyſze ziácháli

36:

do Smákaldyey/ á o wſzytkich rzecżách namowy cżynili/ áták proſim áby máło

37:

ćierpliwość mieli w tym przedłużeniu odpowiedzi. Gdy pothym towárzyſze ſie

38:

ziácháli do Smákaldyey/ odpowiedź przez liſty dáli na oſthátku Cżerwcá/ yż

39:

ná Ceſárſkim Seymie vchwalono było/ áby wſzytkim ludziem ábo Niemieckiey

40:

źiemi/ Koncilium bylo wolne y Krześćiáńſkie/

O Koncilium.

ktoremuby żadna moc álbo ſka

41:

zánie nieprzekażáły/ z właſzcżá Papieſkie dekretá/ ábo żákowſkie opinie/ ále á=

42:

by według piſmá ſwiętego w tey wſzytkiey ſpráwie rozeznánie było/ ábowiem

43:

ieſliby cżyiá moc więcey miáłá ważyć niżli ſwięte piſmo/ álbo ſpráwiedliwe v=

44:

znánie/ bez chyby proznoby przećiw Papieżowi pracą y ſpráwę thę podymo=

45:

wáć/ co ieſt wſzytkim iáwno/ iáko ſie przed tym drugie Koncilia dokońcżyły/

46:

ácż kolwiek Papież o wolnym Koncilium mowi/ ále tám nád wolą iego niech=

47:

cą dopuſzcżáć mowić/ wyſtępkow żadnych złośći áni błędow niedopuſzcżą wy=

48:

kłádáć/ á ktoby chćiał/ pomyſlą o iego złym/ proſili tedy áby Ceſarz obacżył

49:

yż o wielką rzecż idzie/ ktora w ſobie wſzytko krześćiáńſtwo záwiera/ á pilno=

50:

śći przyłożył/ áby to rządnie ſzło bo to ná iego vrzędzie zależy/ widząc yż Papież

51:

przećiw prawdzie idzie/ á opátrzyć ſie w tym trzebá nam/ áby ſám niebył y á=

52:

ktorem y ſędzią poſpołu/ Papież też ſwoim poſłom roſkażał/ áby nic nieuſtępo=

53:

wáli iedno iáko im roſkazano ieſt/ á ná formułę ſpiſano/ by też dobrze y Fer=

Nn 4

dynand

strona: [211]v

Kſięgi trzecie

dynánd chćiał/ nie ſłucháyćiego w tym.

Rozdzielenie Dziewiąte.

Erzyk Sáſkie Kſiążę á ná Lipſku pán/ iákom wy=

ſzey miánował/ yż był Luterowi wielkim nieprzyiáćielem y

náuce ie^o/ ták iáwnie iáko oſobno/ gdy tedy miedzy ſwemi pod=

dánemi w Lipſku/ obacżył Luterowę náukę prziymowáć/ ro=

ſkazał áby wſzytcy według ſtáre^o zwycżáiá páńſkie ćiáło prziy

mowáli ſpowiádawſzy ſie ná Wielką noc/ vſtháwił theż ná

wſzytkie poddáne áſło ábo známię/ áby poznał kthorzyby inácżey dzierżeli niżli

10:

kośćioł Rzymſki. Náſzło ſie tákich >0. w Lipſku/

Lipſko.

ktorzy pod dwiemá oſobo=

11:

má prziymowáli/ piſali przed thym Luterowi radząc ſie go w thym/ co cżynić

12:

máią/ odpiſał im/ byśćie mieli zá to gárdłá dáć/ tedyć lepiey cáłą páńſką wie=

13:

cżerzą prziymowáć niż połowicę/ y thák vcżynili/ gdy ie thedy pozwano przed

14:

Kſiążę/ wźięli ſobie do dwu mieſiącu ná odpowiedź/ gdy cżás przyſze ſtale

15:

trwáli w ſwoiey ſpráwie/ dla thego ie wypędzono/ ze wſzytkiey dzierżáwy iego.

16:

Luter piſał Ierzykowi Lipſkiemu/ żeś ty cżártowſki ápoſtoł á nie Boży. Zá=

17:

łował ſie thego Ierzyk nań/ przed ſtryiem Krfierſtem Sáſkim Kſiążęćiem z

18:

groźbámi/ wielkim żalem mowiąc/ yż nam poddane trwoży odwodzi/ niezo=

19:

ſtániem potym przy żadnym/ Sáſkie Kſiążę potym Luterowi roſkazáło/ áby

20:

go iednánim vchodził/ gdzie tego nieucżyniſz/ zapłátę ſwą weźmieſz zá to. Po=

21:

tym Luter piſał Ierzykowi kſiążki ocyżyśćiáiąc ſie/ yż ia nie dla tego ludzi wio=

22:

dę/ áby w cżym panom ſwym przećiwni byli/ ále áby lepiey gárdłá dáli/ álbo

23:

wywołánie przyięli/ niżliby ſłowo Boże opuśćić mieli/ tuć niemáſz nic ku prze=

24:

ćiwieńſtwu/ przydał też do tych kſiążek liſt/ poćieſzáiąc ty mieſzcżány Lipſkie/

25:

yż ſie dáli dla prawdy Bożey wygnáć. ¶ Po roziáchániu Ceſárzá z Papie=

26:

żem w Bononiey iákom przed thym piſał. Krol Fráncuſki poſłał do Papieżá

27:

proſząc/ áby ſie ziácháli do Máſyliey/

Máſilia.

iáchał thám Papież przez morze Ligu=

28:

ſtyczkie/ thám Krol Fráncuſki wielką przyiaźń wźiął z Papieżem/ ktorą vtwier

29:

dzili krewnośćią przyrodzoną/ tho ieſt/ Hendrykus ſyn krolá Fráncuſkiego/

30:

młodzieniec w 15. lat/ wſtąpił w małżeńſki ſtan z wnucżką Papieſką Káthá=

31:

rzyną/ z domu Kſiążąt Florenckich/ ktore zową Medyces/ mieſzkał thám Pa=

32:

pież mieſiąc cáły/ tám też wybrał cżterzech Kárdynałow/ ktore rozumiał być

33:

w nawiętſzey łáſce v krolá Fráncuſkiego/ áby ſie tym więcey záchował krolowi.

34:

¶ Thu káżdy może obácżyć/ k cże^v ſie tákie małżeńſtwo ſciąga nierowne/ kto=

35:

remu ſie wiele ludzi dziwowáło/ y ſam Papież niedowierzał/ áż vyirzał pokłá=

36:

dziny. Potym też po kilku mieſięcy/ Lánthgraff Heſki/ przyiáchał do Krolá

37:

Fráncuſkiego/

¶ Lantgráf do
Krolá fráncuſkie
go iáchał.

proſząc o pomoc Wirtemberſkiemu kſiażęćiu/ khtorego byli

38:

wygnáły Szwabſkie kſiążętá z páńſtwá precż/ Ferdynánd to potym páńſtwo

39:

odzierżał. A ták Lángraw imieniem Vlriká Wirtemberſkiego kſiążęćiá/ zá=

40:

ſtáwił inne imienie ktore zową Mompelicartum ná potrzebę thę/ gdzieby do

41:

trzech lat niewykupiono/ iuż miał wecżność vtráćić/ potym było iednánie/ iá=

42:

ko będzie niżey.

43:

¶ Tego też cżáſu w Angliey/

Látá 1534
O ángliey.

tho ieſt w Britániey/ było zámieſzánie rzecży

44:

poſpolitey thym obycżáiem/ Henryk ſiodmy Krol Angielſki/ miał dwu ſynu

45:

Arturá y Henriká/ Arturus wźiął zá małżonkę krola Hiſzpáńſkiego Ferdy=

46:

nándá corkę Katárzynę/ potym vmárł bez potomká żadnego. Oćiec áby they

47:

przyiáźni nie łącżył od krolow Hiſzpáńſkich/ kazał thę Káthárzynę drugiemu

48:

ſynowi Henrykowi poiąć/ z dozwoleniem Papieſkim po śmierći oycá/ Hen=

49:

rykus oſmy/ wezwawſzy do ſiebie/ Biſkupow y Doktorow w piſmie ſwięthym

50:

pytał ich/ ſłuſznali rzecż ieſt mnie mięſzkáć w małżeńſtwie tym z iątrwią wła=

51:

ſną/ á iuż od dawnego cżáſu miał wſrzymánie od niey. Biſkupi y thák y owák

przekładáli

strona: 212

Ianá Szleydaná

Liſt 212

przekładáli tę rzecż/ á ták z roſkazánia krolewſkiego mowili ſnią, oſobno/ yz to

ſą nieſłuſzne rzecży/ z brátową mięſzkáć w małżeńſtwie/ Papież też ná tho liſty

dał/ oná powiádáłá/ yż nie w cżás thy liſty Papieſkie cżytáćie/ gdym ſnim iuż

przez długi cżás mieſzkáłá/ proſił tedy Krol Papieżá o rozwod (niemiáłá też

ſnim żadnego dziećięćiá/ tylko iednę dziewkę Márią/) Papież thę rzecż poru=

cżył dwiemá Kárdynałomá Kámpegiuſowi/ á Eboráceńſkiemu/ Krol miał

miedzy fraucymerem Annę Bolenią ktorą rad widział y chćiał zá małżonkę

wźiąć. Tę tedy Eboráceńſki/ piſał táiemnie do Papieżá/ áby bronił rozwo=

du/ powiádáiąc/ yż tá ktorą chce poiąć/ záráżoná ieſt ſektą Luterową/ á te=

10:

raznieyſza ieſt poſłuſzna kośćiołá Rzymſkiego/ gdy ſie tego Krol dowiedział/

11:

od poſłá ſwego ktory w Rzymie był/ rozgniewał ſie ná Eboráceńſkiego Biſku=

12:

pá/ ktory też był y Kánclerzem v niego/ á tho tám ieſt nawyſſſzy vrząd/ miał

13:

ktemu troie biſkupſtwo/ pobrał mu ty wſzytkie doſtoieńſtwa/ tylko go przy ie=

14:

dnym podleyſzym zoſtáwił/ á potym dał ſie ſłyſzeć yż pogrozy cżynił/ Krol po=

15:

ſlał poń/ áby w máłym pocżćie kniemu przyiał/ gdy tedy niemogło być inácżey/

16:

iáchał będąc w wielkim ſmutku ná drodze/ wpadł w niemoc vmárł. Papież

17:

gdy ſie tego dowiedział/ piſał áby Kámpegius przyiáchał/ boiąc ſie by ſie mu

18:

tákież nie przydáło/ wźiął przedſię tę ſpráwę/ á krolá vpominał y proźbámi y

19:

groźbámi/ áby tey żony Boleniey poniechał/ á z pierwſzą mieſzkał. Krol tego

20:

niedbał nic/ rozwiodł ſie z pierwſzą/ á z Anną mieſzkał/ á gdy ſkazánie Papie=

21:

ſkie przećiw ſobie obacżył rozgniewał ſie ná Papieżá/ wypowiedział zwierz=

22:

chność Papieſką we wſzem ſwoim kroleſtwie/ pod gárdłem y trybut wſzythek

23:

(to ieſt dochod) ktory tám poborcá Papieſki záwżdy wybierał/ zápowiedział

24:

dáwáć/ á to wſzytko cżynił z przyzwolenim ſenatu ktorzy ſiadáią w rádzie/ zo=

25:

wą párláment. Ten trybut Papieſki tym obycżáiem wſzedł do Angliey/

¶ Parláment w
ángly.

Inás

26:

Krol Britáńſki lata 1240.

Inás Krol án=
gielſki.

máiąc tho ſobie zá wielkie nabożeńſtwo/ vſtáwił

27:

ten dochod/ áby ſzedł Papieżowi do Rzymá káżdy rok/ z káżdego domu ſrebr=

28:

ny pieniądz/ przezwáli to potym Swiętopietrze/ ktory tento Henryk zágubił.

29:

¶ Tego też cżáſu mniſzy ſwiętego Fráńćiſzká w Aureliey we Fráncyey/ wiel=

30:

kie ſzyderſtwo po ſobie vkazáli/

¶ Mniſzy ſzy=
derze.

gdy vmárłá Rathuſznego żoná/ proſiłá przed

31:

thym mężá ſwego/ áby iey koſzthownego pogrzebu niecżynił/ áni theż żadnych

32:

mſzy náymował/ áni żadnego nakłádu niecżynił tylko áby po proſtu byłá ſcho=

33:

waná v ſwiętego Fránćiſzká w Klaſztorze/ tákże vcżynił/ bacżąc tho mniſzy yż

34:

nád nádzieię ſie im ſtháło/ náucżyli iednego nowotnego mnichá co miał cżynić

35:

wlawſzy ná ſklep kośćielny/ gdy będzie Exorciſmy drugi mnich dziáłał w ko=

36:

śćiele/ á gdy kthemu przyſzło/ tłukł tám nad ſklepem á powiádał/ iżem duch

37:

potępiony Ratuſzney/ roſkázuiąc áby iey ćiáło było z kośćiołá wyrzucono/ bo

38:

poki go niewyrzućićie/ poty pokoiá mieć przedemną niebędziećie/ pothym go

39:

pytał Exerciſtá cżemu potępioná ieſt/ powiedziáłá: dla Luterſkiey wiáry/ y

40:

dla niemiłoſierdzia przećiw bráciey/ Mniſzy thedy ſzli do vrzędu mieſckiego

41:

proſząc/ áby tá niewiáſtá byłá indziey pochowaná/ áby też to było áktikowano

42:

y Officiałá/ niechćieli ſie ná to ſkwápić mieſzcżánie/ ále ſzli do Officiałá pro=

43:

ſząc/ áby ſie tego dobrze wywiedzieli/ ktorym obycżaiem then duch przekaża w

44:

kośćiele/ mniſzy też wynieſli z kośćiołá Boże ciáło/ y wſzytki ápáraty kośćiel=

45:

ne á ná innym mieyſcu cżynili poſługi kośćielne/ potym Officiał y mieſzcżánie

46:

ſzli wſzytcy/ chcąc ſłyſzeć duchá przy Exorcyśćie/ á kazáli otworzyć ná ſklep/

47:

chcąc widzieć co ſie y tám y ná dole dzieie/ ále mniſzy tego bronili áni chćieli ná

48:

tho przyzwolić/ mowiąc/ źle ieſth tákiego duchá draźnić/ będzie nam więcey

49:

przekáżał/ obacżono mniſzą chytrość/ kthemu on Ratuſzny wywiedział ſię od

50:

thego mnichá nowotnego iáko go náucżyli mowić/ y tłuc w deſkę nád ſklepem/

51:

gdy to ná nich przewiedziano/ poimáni y popaleni/ poſpolićie też w ten cżás to

52:

bywáło miedzy proſtym ludem/ yż vkázowáły ſie przez ſen duſzycżki przyiácie=

53:

low zmárłych/ vpomináiąc ie/ áby zá ich duſze cżynili/ iáłmużny dawáli/ Tri=

Nn 4

cezymy

strona: 212v

Kſięgi trzećie

cezymy naymomáli/ áby rychley z Cżyſcu wyſzły/ ſtey przycżyny o cżyſcu być po=

wiádáią. Potym to znienagłá zginęło/ gdy Luterowa náuká w piſmie ſwiętym

moc wźięłá miedzy krześćiáńſtwem. ¶ Lanthgráw gdy z Krolem Fráncu=

ſkim przyiaźń wźiął iákom przed tym piſał/ przyiął ſłużebne/ wypędził ludzie

ſłużebne Ferdynándowe z Wirtemberſkiego kſięſtwá/ y wiodł w poſeſsyą Vl=

ryká Kſiążę Wirtemberſkie/ yż go poddáni poſłuſzni byli/ Ferdynánd gdy ſie

tego mśćić chćiał/ poiednáł to Ierzyk Sáſkie Kſiążę tym obycżáiem/ áby Vl

rykus Wirtemberſkie Kſiążę y iego ſynowie/ wyznawáli záwżdy być Krolá

Ferdynándá ſwoim dobrodzieiem poki żywi/ gdzieby potomká męſkiego v nich

10:

nieſtáło/ tedy tho Kſięſtwo ná Ferdynándá álbo ná iego potomki ma przyść

11:

z mocy y dobrodzieyſtwá Ceſarſkiego. Vlrikus y Lántgráw niemáią żadnych

12:

buntow ſtroić przećiw Ferdynándowi/ á máią go wyznáwáć Krolem być Rzym

13:

ſkim máią też iácháć do Krolá/ Lántgráw y Vlrikus przeprośić go/ álbo ſámi

14:

álbo przez poſły ſwoie/ Ferdynánd ma ſię przycżynić do Ceſárzá zá nimi/ áby

15:

ich przewinienie odpuśćił.

16:

¶ Thego theż cżáſu Fránćiſkus Sforcya/

Sforcia.

poiął zá małżonkę Kryſtynę corkę

17:

Kriſtyernuſá wypędzonego z kroleſtwá Duńſkie^o/ Ceſárſką ſieſtrzenicę. ¶ Te=

18:

go cżáſu Papież Klemens ſiodmy vmárł/

¶ Klemens Pa=
pież vmárł:

ná iego mieyſce wſtąpił Páweł trze=

19:

ći z domu Fárnezyow/ ktory potym rychło wybrał dwu ſwoich wucżkow ná

20:

Kárdynálſtwo Alexándrá y Aſkániuſá á Alexándrá ſpłodził/ ſyn Papieſki Pe=

21:

trus Aloizius bękárt/ á Aſkániuſá vrodziłá iego corká Konſtáncia też bękár=

22:

tká. Ten to Páweł Papież/

Paulus Papież

wyzwawſzy z Niemiec Wergeriuſá/ rádzili iákoby

23:

Koncilium przekáźili/ ále widząc wielkie zá myeſzánie/ yż bez niego niemoże

24:

być/ poſłał Wergeriuſá záſię do Niemiec/ y do wſzytkich kſiążąt/ áby wielkie

25:

Koncilium złożyli w Mántue/

Mántua.

áby ſie też wywiedział od Luterianow/ co zá

26:

Artykuły podádzą/ ábych potym tákie práwá/ kondicie/ y vſtáwy ſpiſał y dał

27:

im/ iżby nieprzyiácháli/ roſkazał też Wergeriuſowi/ aby Kſiążęthá pod=

28:

wiodł ná krolá Angliſkiego/ áby go wypędzili/ á iego dobrá ſobie rozdzielili/

29:

áby też obacżył kthorymby obycżáiem Luter y Melánkton odſtąpili ſwey náu=

30:

ki. ¶ Thego theż cżáſu we Fránciey w Lutecyey ná krolewſkim dworze/

Látá 1535

31:

indziey Páſkwilluſy ſpiſáne Luterſkiey náuki w nocy do wrot ſprzybijano/ dla

32:

tego wielkim okrućieńſtwem popalono wiele ludzi/ ktore być rozumiano thego

33:

przycżyną/ á drugim ięzyki z przerzázowano/ gdy przyiáchał Krol do Luteci=

34:

ey/ áby nabożeńſtwu ſwemu doſyć vcżynił/ kazał Luteryanow przed ſobą ſze=

35:

śći ſpalić. Gdy go głos ten doſzedł yż go Niemcy máią zá okrutniká/ ktemu

36:

yż z Turki nákłáda/ wymawiał ſie im przez liſty/ iż ia nie ieſt żadny Tyran/ ále

37:

niechce ćierpieć tych kthorzy ku ſkáźie kroleſtwá ludzi zwodzą/ pod poſtháćią

38:

nabożeńſtwá.

39:

¶ Tegoż roku Ceſarz puśćił ſie z Bárchioná wodą do Afriki z ludem niemá=

40:

łym/ tám Thunis y zamek goletę mocą wźiął/

¶ Tunis Ceſarz
dobył.

y mocnie ſwymi oſádził/ prze=

41:

łożył nád támtą kráiną Muleáſá krolem/

Muleáſá Krol.

ktorego był ſtámtąd Turecki Le=

42:

gat Bárbároſá wyrzućił/ á ſám Bárbároſá ledwo vćiekł/ niepilnośćią náſzych

43:

przyſzedł do Hipony/ pothym do Argiery/ ſtámtąd do Konſtántynopolá ſie w

44:

okręćiech wypráwił. ¶ Thegoż cżáſu Krol Angielſki/ dał pośćináć Ianá

45:

Fryſerá Biſkupá Rofeńſkiego/

Fiſerus.

Moruſá Kánclerzá ludzi vcżone y bogáte/ yż

46:

to od krolá niewdzięcżnie przyimowáli/ co Papieſką moc ſobie przywłaſzcżył/

47:

bo on wſzytki ſpráwy ktore ná Pápieżá należáły/ ták ſwieckie iáko duchow=

48:

ne náſię brał y ſpráwował/ áni żadnych ápeláciy do Rzymá nie dopuſzcżał gár

49:

dłem kárał/ ty ktorzy by ſie tego ważyli. Tego Rofeńſkiego Biſkupá Papież

50:

był vcżynił Kárdynałem/ gdy iuż w więźieniu ſiedział v Krolá/ y to mu bár=

51:

zo záwádziło. ¶ Tegoż cżáſu Fránćiſzek s Sforcia Kſiążę Medioláńſkie v

52:

márł/

Fránćiſzek Sfor
cia vmárł.

żadnego potomká po ſobie nie zoſtawiwſzy/ ſtey przycżyny wſzcżęły ſie

53:

walki o Medyolan/ iáko będzie niżey. ¶ Tego cżáſu Kſiążę Sáſkie Kr=

fierſt do

strona: 213

Iána Szleydaná

Liſt 213

fierſt do Krolá Ferdynándá iechał do Rákus/ ſpráwiwſzy tám ſwoie rzecży

iádąc ná zad ziechał ſie w Pradze s Papieſkim Legatem Wergeriuſem/ tám

mu Legat powiedział/ iż Papieżowi/ Ceſarzowi/ też Krolowi Rzymſkie^v po=

doba ſie/ áby Koncilium było w Mántue we Włoſzech/ ábowiem do Nie=

miec nie przeſpiecżno iecháć nikomu/ gdyż tám ieſt wiele ludu roſpuſnego ro=

zmáitich wiár/ ſąm Nowokrzczeńcy/ Sákrámentarze/ Luterowie/ Huſſo=

wie/ ktorzy poſtronnym duchownym nic dobrego nie myſlą/ á też Papież nie=

opuśći práwá ſwego/ co zdawná ieſt vſtáwiono y potwyerdzono. A wten cżás

był Syem w Smákáldyey Luterianow/ gdy to poſelſtwo przyſzło donich Pa=

10:

pieſkie/ od piſáli przez liſty/ napirwey żáłuiąc ſie ná ſędzie nieſpráwiedliwe du=

11:

chowne/ iż co zle to zádobre przyimuią/ áco dobrze to gánią/ iáwne złośći po=

12:

twierdzáiąc/ dla ktorych muśi kośćioł krześćiáńſki być rozerwány/ áták ieſli

13:

kiedy było potrzebá Koncilium/ teras potrzebá/ áco w Mántue Mieśćie ná=

14:

leźli Koncilium/ mamy záto iż Ceſarz nie odſtąpi przodkow ſwych Ceſarſkich

15:

y ſwoich Dekretow/ á obacży iákie chytrośći á zaſkoki przećiw nám y piſmu

16:

ſwiętemu Papieſcy ſtroią/ ábowiem gdzie nieprzyiaćiel ſądzy komu cżego do=

17:

brego nieżycży/ iuż tám nie może być wolne Koncilium/ ná ktore máią być wy=

18:

bieráni zewſzego narodu ludzie godni od Krolow/ Kſiążąt/ Pánow/ ktorzy

19:

według ſłowá Boże^o/ roznyce vznáwáć máią/ á koniec im vłożyć/ ábowiem to

20:

niegdy bywáło/ iż Biſkup od poſpolitych ludzi Papieżowi od Ceſárzá y od ko=

21:

śćiołá byli vznáni w błędzie/ my też niezamieſzkamy żadney rzecży vcżynić dla

22:

poſpolitey zgody/ nie odſtępuiąc ſłowá bożego. Krol też Fráncuſki ktory vmy=

23:

ſlił walcżyć we Włoſzech/ poſłał poſłá ſwe^o Gwilelmá ná ten Syem do Smá

24:

káldiey dniá 19 Grudniá Mieſiącá/

Poſeł Krola
Fráncuſkiego.

ktory to poſeł vcżynił rzecż do wſzytkich.

25:

Napirwey wymawiał Krola z ie^o okrutnośći co potráćił wiele ludzi dla ſłowá

26:

bożego/ powiádáiąc: daleko więtſzy vnich pocżynał ſie błąd w wierze krześći=

27:

áńſkiey niż w Niemcech/ gdzie by był tego zániechał/ wźięłá by byłá Koroná

28:

wielki vpadek ſtego/ powiádział też poſeł/ iż to ieſt Krolewſkie zdanie (áto

29:

wſzytko Papieżowi kwoli) ábyśćie ſámi ziecháli ſie gdzie ná złożone mieyſce/

30:

nie cżekáiąc złożonego Koncilium/ á ſámi miedzy ſobą wźiąwſzy ludzi vcżone

31:

wiárę iednoſtáyną poſtánowili zgodliwemi głoſy żadnych przełożonych ktemu

32:

niebiorąc/ áni też nic nowego ku ſkáźie poſpolitey rzecży nie wymyſláiąc/ gdzie

33:

ieſli to vcżynićie/ mnie ſobą wſzędzie mieć będziećie/ á chcećieli ktemu do mego

34:

Kroleſtwá/

Zabiegi. Krolá
Fráncuſkiego.

do ktorego ſie wam miáſtá podobáć będzie przyiecháć/ chcećieli

35:

też ia kwáſzey rádzie przyſádzę kilko ludzi vcżonych/ co wam wtey rzecży po=

36:

mogą rádzić/ á vſtępić tym drogi/ ktorzy lepſzą á prawdziwą drogę ták w pi=

37:

ſmie s. iáko w rzecży poſpolitey vkażą/ y przypuſzcżą to ná wáſzę wolą á roſſą=

38:

dek. :/: :/: :/:

39:

Luteriani záſię táką od powiećkrolo. dáli/ ſłyſzeliſmy przedtym rozmáite powie

40:

śći otych ludziech od Krolá potráconych/

Odpowieć Lute
ryanow.

wſzákże gdy to Krol powiáda/ iż ku

41:

ſkáźie á záburzeniu poſpolitey rzecży vcżyli/ niechcemy Krolewſkich vſtaw ſtro=

42:

fowáć álbo gánić/ co ſie tycże Koncilium/ mieliſmy od nieboſzcżyká Klemen=

43:

tá Papieżá niemáło Kondicy około iego powiedziánych/

Roznosći o Kon
cilium.

ále bacżym dobrze/

44:

iż oni znośić niemogą wolnego/ iáko by ſłuſznie miáło być. Ten też ninieyſzy Pa=

45:

pież Páweł trzeći ácż obiecuie ále niechce/ iedno ſwoim wzorem á obycżáiem

46:

poſtępowáć/ á też niechce go mieć/ iedno zá gránicámi Ceſárſkimi/ z ktorey rze=

47:

cży káżdy może obácżyć chytrość á ſzyderſtwo/ y pod poſtaćią Konciliū/ náukę

48:

prawdziwą chcą zágubić/ á co też Krol przypomina ziechać ſie vcżonym ludziē

49:

niecżekáiąc Konciliū/

Koncilium.

á poſtánowienie iednoſtáine miedzy ſobą vcżynić/ potrze=

50:

buie tá rzecż dobre^o rozmyſłu. Potym Krolewſki poſeł mowił z oſobná s Pon=

51:

tanē/ z Melántonem/ z Lántgráwiany/ y z Iákubē Sturmiem o wiele náukách

52:

ktore Krol mniema być godne/ ktore y Doktorowie Fráncuſkie^o Kroleſtwá

53:

przymuią zwłaſzcżá w Lutecyey miedzy ktoremi też powiádał Krolá przymo=

wáć ſpiſek

strona: 213v

Kſięgi trzecie

wáć ſpiſek Melanktonow/ ktore zową Loci communes Teologici/

Loci communes
Philipi.

y Papieżá

też powiádał być/

Papież:
Cżysćiec.
Mſza.
Mniſzy.

niebyć pirwſzego Práwem Bożym ále luckim/ iáko Philip

powiáda/ co ſie tycże Cżyſcowego ogniá/ ſą to luckie powieśći wymyſlone/ ſtąd

vroſłá mſzá/ y Anniwerſarze poruczeńſtwá do kośćiołow y ktemu podobne do=

chody/ by im mſzą odiął/ tedy y wſzytkę moc tákież doſtoiność/ iáko by im zá=

ćiął wſzytki żyły żywotne. Co ſie tycże mniſzych ſlubow/ ma tę nádzyeię Krol/

iż to v prośi v Papieżá/ áby młodych ludzi nie prziymowano do klaſztorow/ áby

też wolno wynidź ſniego kiedy chce á ożenić ſie. Tákież wiecżerzą Páńſką by

ſpełná brano/

Wiecżerza wiel
ga.

mowił s Papieżem oto Krol pirwſzym y ſthym będzye mowił y

10:

ma tę nádzieię iż to wymoże. Tenże poſeł námawiał ye kte^v od Krolá/ áby pir=

11:

wey niż ſie zyiádą ſami/ poſłáli do Fráncyey kilko ludzi vcżonych/ co by ſie z go=

12:

dzili ná iednę rzecż/ á iá knim dwu tákich poważnych vcżonych przyſádzę/ ktorzy

13:

przepoleruią piſmo s. z błędow/ tákyż ſie wſzytká prawdá ná wierzch okaże/ vpo

14:

minał ie też tenże poſeł/ áby z krolē towárzyſtwo potwierdzone wźięli/ á tá na=

15:

więtſza przycżyná byłá te^o poſelſtwá/ ále gdy oni powiedzieli/ iż ſie im te^o niego=

16:

dzi vcżynić nád wolą Ceſárſką iechał precż nic niepoſtánowiwſzy/ iedno ſie dał

17:

ſłyſzeć oſobno mowić/ yż by tho potym drogo kupili/ by mogło być co ich thu

18:

potykáło.

19:

¶ Foxus poſeł krolá Angielſkiego/

Krolá Angiel=
ſkiego poſeł.

prżyiechał też do Luterianow/ tego cżá=

20:

ſu do Smákáldyey z thym poſelſtwem/ yż iuż wykorzenił błąd wſzyćiek z ſwego

21:

kroleſtwá/ takież wſzytki ſzyderſtwá Pápieſkie/ á prawdziwą náukę vſtáwił/

22:

áby było powiádano ſłowo Boże ludu poſpolithemu/ iáko oni náucżáią/

23:

á towárzyſtwo ſnimi według náuki piſmá ſwiętego chce przyiąć/ nielituiąc ku

24:

ich potrzebie żadnego nakłádu ſwego/ y prace ſwey cżynić/ dla miłośći ſłowá

25:

Bożego y rzecży náſzey poſpolitey/ dziękowáli potym luteriani przez poſłá the=

26:

goż krolowi Angielſkiemu/ yż ták ma k nim ſwoy vmyſł z chućiámi obrocony/ o=

27:

biecuiąc theż wſzytkę pilność/ nakład y pracą záwżdy cżynić/ áby prawdziwe

28:

ſłowo Boże záwżdy ſwoy bieg miáło nie wątpiąc w tym/ yż to ſam Bog będzie

29:

ſpráwował/ ácżkolwiek ieſt wiele nieprzyiaćioł tych/ co nam w tym chcą prze=

30:

każáć/ ále my krolo: powolność ſwoię wſzytcy ofiáruiemy. ¶ Sáſkie Kſiążę gdy

31:

od Ferdynándá przyiechał do Smákáldyey 12. dniá Grudniá/ wźięli do dzieſięći

32:

lat potwierdzone towárzyſtwo/ ktoremu iuż cżás rychło przychodził/ á v ſtá=

33:

wili káżdego w ich wierze zgodnego/ w towárżyſtwo ſwoie pryiąć/ ktorzy iedno

34:

chcą tę náukę ktora w Auſzpurku powiedzianá ieſt pryiąć/ á w tym byy Kſią=

35:

żętá Pomorſkie/ Wirtemberſkie/ Báwárſkie/ Miáſtá Auſzpurg/ Fránkfurt/

36:

Kámpodon/ Hámburg/ Hánobria. Náſowſki Grábiá/ ácżkolwiek Lánt=

37:

gráw cżynił z nim o páńſtwo niekthore/ wſzákże gdzieby przyſzło znimi cżynić/

38:

obligował ſie ſnimi być/ zwłaſzcżá o Ewángyelią świętą. ¶ Tego też cżáſu

39:

záſię Auſzpurcżánie przyięli Ewángelią/ proſząc Luterá/ áby im dał ká=

40:

znodzieię dobrego/ ktory im poſłał Vrbaná Regiusá.

Vrban Regius.

41:

Rozdział Dzieſiąty.

42:

Onáſterz miáſto napierwſze w Weſtfáliey Biſku=

43:

pie/ ktore byli Nowokrzcżeńcy oſiedli tym obycżáiem/ po ſtrá

44:

ceniu Myńcarzá (iákom piſał w piątym rozdziale) zátáiłá ſie

45:

byłá ieſzcże iego ſektá miedzy ludźmi w Niemcech/ z kthorych

46:

ieden chytry á vcżony był Bernat Rotman/

Bernát Rot=
mon.

ktory przyſzedſzy

47:

do Monáſtherzá/ kazał w kośćiołku ſwięthego Mauricego

48:

przed miáſtem/ látá 1532. táił w ſobie ſpierwu naukę Nowokrzcżeńcow/ ále

49:

kazał według náuki Luterowey/ dla cżego wiele ludu poſpolitego przygárnął

50:

y ſtey przycżyny/ wźiął go ſenat mieſcki do Monáſterzá ná ſtolec káznodzieyſki/

51:

Rzymſcy kápłani wygnáli go z wielkiego kościołá/ mieſzcżánie kazáli mu ná

ſmyntarzu

strona: 214

Ianá Szleydaná

Liſt 214

ſmyntarzu kázáć/ áby Rzymſkie kápłany ſtámtąd wygnáli/ poſłał do Háſyey

po towárzyſze drugie/ á ták przyſzli z Márpurku dwá/ ſpyſáli thedy przećiw

Rzymſkim kápłanom 30. árthykułow/ by im ná nie odpowiádáli/ á gdy byli

ktemu wezwani od ſenatu/ áby odpowiádáli ná ty ártykuły/ w kthorych ſie o=

kázuie wáſzá náuká błędliwa/ nic nieumieli powiedzieć/ tylko iáko nam roſka=

zano á vſtáwiono thák muſimy cżynić/ niemamy cżymbyſmy ſie innym bronili/

ſenat im powiedział/ iákoż nas maćie vcżyć/ gdyż ſámi nic nieumiećie/ zábronili

im kazáć/ á onym gośćinnym dopuſzcżono/ ſzli thedy kápłani Rzymſcy po Bi=

ſkupá y powiedzieli ty wſzytki rzecży iemu/ Biſkup ze wſzech ſtron miáſtá oſá=

10:

dził/ áby do nich żadnych żywnośći niedopuśćił/ Mieſzcżánie pothym w wigi=

11:

lią Bożego Národzenia/ w nocy potáiemnie ſzli bliſko do miáſtecżká/ gdzie ſie

12:

tám byli zebráli kápłani Rzymſcy ná Cerimonie/ oſkocżywſzy pobráli ie/ y przy

13:

wiedli do miáſtá/ pytał ich pothym ſenat co myſlą/ ieſli chcą przekáżáć praw=

14:

dziwemu piſmu ſwiętemu ku powiádániu/ oni rzekli poſtáramy ſie/ yż tę náukę

15:

ſámi będziemy wyznáwáć/ ktorá ſie teraz v wás otworzyłá/ ſtey przycżyny byli

16:

zſobą dobrze. ¶ Rychło potym przywędrował ieden Holánder do nich imie

17:

niem Ian z Leydanu Nowokrzcżeniec/

Ián Leidan No
wokrzcżeniec.

then obycżáiem thowárzyſkim/ miał z

18:

káznodzieymi onymi rozmowę/ y pytał ich/ dobrzeli tho cżynićie/ yż máłe dzieći

19:

krzćićie kthore ieſzcże rozumu niemáią/ oni rzekli: dobrze/ pocżął ſie ſmiać y

20:

przygániáć/ iął tedy kázáć á náucżáć ná wiárę Nowokrzcżeńſką potháiemnie/

21:

ná oſtátek w nocy ſie zchadzáli ná niektore mieyſcá/ Gdy to ſenat obacżył/ wy=

22:

pędził ie precż/ gdy wyſzli z miáſthá/ záſię drugą broną rychło przyſzli powiá=

23:

dáiąc iáwnie/ yż to od Bogá roſkazánie máią/ áby nigdziey niechodzili/ bacżąc

24:

to mieſzcżánie/ dziwowáli ſie temu/ zwiedli knim inne káznodzieie/ áby piſmem

25:

dowodzili ſwych ſłow/ oni tym gárdzili/ przeto byli wzgárdzeni od ludzi/ tám

26:

ſie Rotman odkrył w ſwoiey wierze/ gdy powiádał yż dzieći nie máią być krz=

27:

cżone/ ále áby to zſiebie omyli/ niektorzy z nich wołáli po mieśćie głoſem/ czyń

28:

ćie pokutę á krzćićie ſie z nowu/ ieſli inácżey vcżynićie/ gniew Boży was pobije/

29:

ták yż ich wiele ná ſwą wiárę náwiedli/ y z okolicżnych miáſtecżek y ze wśi náſzło

30:

ſie ich wiele/ ktory ie krzćił/ tákież wołał/ cżyńćie pokutę á krzćićie ſie/ by was

31:

gniew Boży nieporáźił/ á w tym zámieſzániu/ ſtrwożyli ſie wſzyſcy Nowokrz=

32:

cżeńcy/ ktorych iuż było wiele/ rzućili ſie gwałtem ná ty ktorzy ſie krzćić niech=

33:

ćieli/ y pozábijáli drugie iáko pogány/ potym do dworu weſzli/ pobrali ſtrzelbę

34:

lud pobili/ áż drudzy ná przeſpiecżne mieyſcá vćiekli y bronili ſie/ pothym byłá

35:

ſpolná zgodá/ áby káżdy dzierżał wiárę iáko ktho chce. Potym ten Rotman á

36:

Bernat z Kniperdolingá/

Bernát Kniper=
dolw.

potáiemnie poſłáli po więcey ſwoich do okolicznych

37:

mieyſc/ áby niebiorąc zſobą nic przyſzli do nich/ thákże vcżynili. Mieſzcżánie

38:

Monaſterſcy zwłaſzcżá bogátſzy/ folgowáli im dla wiele przycżyn. Bacżąc to

39:

Nowokrzcżeńcy/ yż ich moc przewyſza/ wybráli ſobie inną rádę/ zwłaſzcżá

40:

Bernatá s Kniperdolingá/ potym pod miáſtem kośćioł ſwiętego Mauricego

41:

ſpalili/ y inne kośćioły wyłupili/ wołáiąc cżyńćie pokutę/ á krzćićie ſie álbo

42:

wnet z miáſtá wychodźćie/ nielutośćiwi/

Knyperdoling.
Raica.

gárdłá wáſze potráćićie/ rzućiwſzy

43:

ſie do zbroie/ ktorzy niebyli z ich wiáry/ wygnáli ie precż z miáſtá z żonámi y zdzie

44:

ćmi/ potym ich prorok (ták ſie ozywał) Matheus Ioannes roſkazał pod gár=

45:

dłem/ áby káżdy cżego ktory doſtał ná mieyſce iedno znoſili/ áby tho było ſpol=

46:

ne/ ták od złotá/ ſrebrá/ ſzát/ iáko innych rzecży/ tákże vcżynili/ kthoby co zá=

47:

chował táiemnie oſobno ſobie. Były dwie dziewce od tego prorokinie co powie=

48:

dziáły/ też ten prorok roſkazał/ áby żadnych kſiąg niemieli/ tylko ſamę Bibli=

49:

ą/ tho mu zniebá obiáwiono było/ inne kſięgi áby popalili iáwnie/ pothym on

50:

Kniperdoling prorokował/ áby ná rádę nieſadzano bogátych/ iedno vbogie á

51:

nędzne/ bowiem piſmo ieſth/ Złożył mocárze z ſtholcow/ á podnioſł pokorne/

52:

ſmiał ſie ieden kowal z tych prorokow/ wnet go Mátheus przebił oſzcżepem/ á

53:

powiedział yż go Bog zábił/ z cżego inni ſtrách wźięli niemáły. Pothym Ian

z Leydaná

strona: 214v

Kſięgi trzećie

z Leydaná miedzy imi nachytrſzy á namożnieyſzy/ złożył Kinperdolingá z rá=

dzieſtwá/

Kinperdoling
kát.

dał mu w rękę miecż y vcżynił go Kátem/ áby tym lepiey iego pro=

roctwo potwierdził/ yż ſłożył moczarze z vrzędu/ á dał im ná niżſze mieyſce/ to

ieſt kátoſtwo ktore ná niżſze mieyſce ieſt. Biſkup onego miáſtá/ pokuſzał ſie/ á=

by ich mocą dobył ále niemogł/ przeto ſiedḿ zaſad vcżynił/ áby do nich niſkąd

żywność nieſzłá/ lud poſpolithy w mieśćie radził ſię Leydaná co cżynić maią/

vdał ſie ná trzy dni ſpokoiem być/ áby mu Bog obiáwił przez ſen/ iáko ſie

má ſpráwowáć/ gdy ocućił niemowił nic/ iedno kazał ſobie dáć pápieru á ká=

łámarzá/ nápiſał dwanáśćie mężow ktorzy máią rzecż poſpolitą ſpráwowáć/

10:

iáko było w Zydoſtwie/ powiádáiąc yż tho Boża wola ieſt. Vſtáwił theż/ áby

11:

mąż niebył obowiązan iedną żoną/ ále ich może mieć co chce/ przykłádem pá=

12:

tryárchow/ poiął ſam wnet trzy żony/ drudzy takież cżynili. Potym ozwał ſie no

13:

wy prorok złotnik ieden/ ktory powiádał/ yż mu ieſt od Bogá obiáwiono/ áby

14:

Leydan wybran był Krolem álbo Ceſárzem wſzytkiego ſwiátá/ áby krole zło=

15:

ſliwe á pyſzne thego ſwiátá pobił/ á poſpolſtwu przepuśćił pokornemu á ſprá=

16:

wiedliwemu/ á ſtolec Dawidow áby oſiadł/ áż oćiec od niego będzie ij chćiał

17:

wźiąć/ zniewoliwſzy nielutośćiwe/ będą litośćiwi pánowáć ná thym ſwiećie.

18:

Poklęknął tedy Leydan/ w znioſł ręce weſtchnął á rzekł/ dawnoć to ieſt mnie

19:

obiáwiono bráćia męzowie/ álem thego niechćiał obiáwić/ áż pan Bog przez

20:

innego obiáwił dla lepſzey wiáry/ thákże go Krolem vcżynili

Leidan Krolem.

wſzego ſwiátá/

21:

y Biſkupem/ ſłożywſzy 12. mężow/ wybrał też ſobie ktemu rádne pany/ korony

22:

dwie/ láncuch/ poſzwę ná miecż z złotá ſámego dał ſobie pocżynić/ thakież y

23:

ſceptrum/ vſtáwił też przy ſobie dwoie pácholąt co przy nim ieździli/ iedno po

24:

práwey ſtronie Koronę y Biblią noſiło/ po drugiey ſtronie miecż dobythy/ w

25:

tym też obegnániu/ ſpiſáli ſobie kſięgi/ ktore przęzwáli Reſtitucionum/ w kto

26:

rych miedzy innymi rzecżámi piſáli też/

Liber reſtitucio=
num.

yż tákie kroleſtwo Kryſtuſowi przed ſą

27:

dnym dniē przydzie ná lutośćiwe ludzi/ wygładziwſzy nielutośćiwe/ też nápiſá

28:

li ácż żadne^o ápoſtołowie niemieli roſkazánia poſiádáć przełożeńſthwá w prá=

29:

wiech/ wſzákże dziſieyſzy kápłani/ mogą wźiąć práwo miecżowe/ przez kthore

30:

mogą mocą vſtáwić nową poſpolitą rzecż/ też nieprziymowáć żadnego do ko=

31:

śćiołá/ ktoryby niebył práwy krześćiáńin/ też żadny zbáwion niebędzie/ kto=

32:

ryby ſwego dobrá miedzy poſpolſtwo niepołożył/ Luterá też y Papieżá nápi=

33:

ſáli fáłſzywe proroki/ ále Luterá ieſzcże gorſzego być. To ich piſánie Melan=

34:

kton/ Iuſtus/ Menius/ Regius Vrbanus gánili/ y piſáli przećiwko im. Po=

35:

tym nowy prorok zátrąbił/ áby ſie wſzytcy do zboru zeſzli we zbroi/ odganiać

36:

nieprzyiáćielá/ tám przyſzedſzy/ náleźli wiecżerzą zgotowaną ſiedli około iey/

37:

á Krol y krolowe ſłużyli y zſwą cżeládzią/ po wiećżerzy/ wźiąwſzy chleb on krol

38:

dawał káżdemu mowiąc/ weśćie á iedzcie śmierć páńſką obiaẃćie/

Wiecżernici.

Krolowa

39:

też wźiąwſzy kielich dawáłá pić káżdemu mowiąc/ piyćie z tego wſzytcy śmierć

40:

páńſką obiaẃćie/ potym tenże prorok wyſtąpiwſzy/ ſpytał ich chcąli ſłucháć ſło

41:

wá Bożego/ gdy przyzwolili powiedział/ yż wola Boża ieſt/ ábyſmy poſłáli ná

42:

wſzytki cżterzy ſwiátá cżęśći ſtąd/ mężow vcżonych 28. coby ſłowo páńſkie lu=

43:

dziem zwiedzionym powiádáli/ iáko tu dziś powiádáią/ y byli miánowáni tácy

44:

cżekáli też ludu wielkiego kſobie przyść Fryzyey/ Holándryey/ ktorzy gdyby

45:

przyſzli/ mieli Krole pobić wſzythkie o nieſpráwiedliwość/ á ſámi pánowáć.

46:

¶ Iuż byli śćiſnieni bárzo głodem/ ták yż chćieli krolá związawſzy wydáć Bi=

47:

ſkupowi/ bacżąc to Krol/ wybrał dwánaśćie tych ktorym więcey dufał/ kto=

48:

rym rozdał cżęśći miáſtá ſpráwowáć/ przyrzekáiąc wſzytkim/ yż ná Wielkę noc

49:

będą wolni od oblężenia/ á tym ſprawcom obiecał kroleſtwá rozdáć/ gdy ſam

50:

będzie Monárchą wſzego ſwiátá/ gdy tedy iuż drudzy márli od głodu/ rzekłá

51:

iedná krolowa/ niewiem ieſli tho ieſt Boża wola/ áby ludzie márli od głodu/

52:

dał ią iáwnie śćiąć/ drugie ſie polękły muſiáły folgowáć/ Krol ćieſzył poſpol=

53:

ſtwo/ táńcował y drugim kazał/ cżyniąc im dobrą myſl. A gdy przyſzłá wiel=

ka noc/

strona: 215

Ianá Szleydaná

Liſt 215

ka noc/ wyzwolenia żadnego niebacżą/ áby iáką wymowkę nálazł/ zmyſlił ſo=

bie niemoc przez ſześć dni/ potym w rynek wyiechał ná ſlepey oſlicy/ powiádał

przed poſpolſtwem/ yż oćiec niebieſki nań wſzytkie grzechy ich włożył/ prze=

tośćie iuż wſzytcy prożni á cżyśći od wſzytkich grzechow/ á nátym iuż przeſtáń=

ćie com powiádał/ yż ná wielkę noc będziećie od oblężenia wolni/ tho ieſth od

grzechow. Ták iuż byli przyſzli ku oſtátniemu celu/ áż vćiekáli drudzy z miáſtá/

pocżął ie Biſkup tráćić máiąc zá to/ że to z ich przycżyny pocżęło ſie było/ ále

potym przeſtał gdy dwá niektorzy vćiekli z miáſtá powiedzieli Biſkupowi/ ieſli

ich chce rády ſłucháć/ zá dzień weźmie miáſto/ dał im wiárę y mieyſce/ gdy było

10:

wnocy/ przekopáli ſie przez wáł gdzie rozumieli ſłába obroná byłá/ tám ſtro=

11:

że ſpiące pobili/ náleźli fortę otworzoną/ rzućili ſie hurmem pięć ſeth mężow

12:

Biſkupich (ktore zowiemy Fenrychy) ſproporci/ drudzy theż zá nimi rychło

13:

przyſkocżyli ná rátunk/ potkáli ſie ſnimi mocnie trwáłá bitwá długo/

Bitwá ſpolna.

ále podo=

14:

bno mężnieyſzy káżdy bywa ná chlebie niżli ná ſoli) áż Nowokrzcżeńcy pocżęli

15:

ſie w iámy kryć/ przez mury vćiekáć/ poiman Krol Leydan y Kniperdoling/

Krol poiman.

Bernat Kotman wolał być zábit/ niż ſie dáć poimáć. Biſkup dał ſwemu ry=

16:

cerſtwu połowicę łupu wſzytkiego okrom dział/ przepuśćił drugim Biſkup/

17:

tylko przednieyſze wodzono ná śmierć do kſiążąt/ áby ſwą wiárę powiádáli s=

18:

ktorymi gdy ſie gadáli vcżeni ludzie przed Lántgráfem/ dziwowáli ſię ich błę=

19:

dowi/ gdy ie przywiedziono do Telgetu/ pytał Biſkup krolá kto mu thę moc

20:

dał być y krolem y kápłanem/ rzekł Krol: á tobie kto dał moc być Biſkupem/

21:

rzekł Biſkup: poſpolity cżłowiek z vrzędem/ rzekł krol: á mnie bog. Potym ná

22:

mawiano ie áby odſtąpili tych błędow dowodząc im piſmem ſwiętym. Krol o=

23:

bacżył ſwoy grzech y káiał ſie go/ proſząc páná Kryſtuſá iáko iednácża/ áby go

24:

zyednał z Bogiem oycem dła męki iego/ ále ini dwá zwłaſzcżá Kniperdoling

25:

Niechćieli ich ſłucháć nauki/ vcżyniono tedy ich práwo/ tárgano ie kleſzcżá=

26:

mi roſpalonymi/ miecżmi pothym przebiwſzy/ vcżyniono ná tho Klatkę żelá=

27:

zną w ktorą dwu ſnich włożono odeſpoć/ á Krolá ná nie zwierzchu y záwieſzo=

28:

no ná wieży ná wiecżną pámięć.

Látá 1536
¶ Krol zginął.

¶ Thegoż roku Káthárzyná/

29:

z ktorą ſie był rozwiodł Krol Angielſki vmárłá. ¶ Tegoż cżáſu Sábáu=

30:

dyey Kſiążę walcżył z mieſzcżány z Genewy/

Sábáudyey
Kſiążę.

Fráncuſkie^o krolá miał ku pomocy

31:

kſiążę Sábáudyey/ Biſkupá ich dla odſtąpienia wiáry Rzymſkiey/ ále rátowáli

32:

ich Berniánie y drudzy Szwáncárowie iáko bráciey ſprzyſiężney/ przetho im

33:

odpárli/ y wielką cżęść Sábaudyey wźięli/ nietylko mieſzcżánie z Genewy ſnim

34:

walcżyli/ ale y ſam Krol Fráncuſki vmyſlił znim/ choćia z Wuiem we Wło=

35:

ſzech walcżyć/ dla niektorego páńſtwá/ zwłaſzcżá po śmierći Fránćiſzká Sfor

36:

ciego/ miáło to Kſiążę Sábaudyſkie/ małżonkę corkę Emánuelá Krolá Luzy=

37:

táńſkiego márią/ á Ceſarz iey ſioſtrę Izábellę/ przeto ſie do nich vćiekł gdy nie

38:

mogł krolowi wydzierżeć/

Walki we Wło=
ſzech.

Krol tedy Fráncuſki ſtey przycżyny y z innych/ y ſnadź

39:

z porády Pápieſkiey/ vmyſlił z woyſkiem wielkim ćiągnąc do Inſubryey/ áby

40:

doſtał Medyoláńſkiego kſięſtwá/ gdy ſie tego Ceſarz dowiedział/ przyiechał

41:

do Rzymá z Neápolim ná przodku mieſiącá Kwietniá/ tám ná iego żądánie/

42:

ſenat wſzytek vśiadł/ gdzie thám było z rozmáitych kroleſtw y kráin/ wiele po=

43:

ſłow y kſiążąth przed kthoremi Ceſarz vcżynił żáłobę ſzerokimi ſłowy/ ná krolá

44:

Fráncuſkiego/

Záłobá Ceſárſka.

iáko on niebacżąc dobrodzieyſtwá niezdzierżał mu ſłowá/ iáko

45:

też dawną niechuć ma kniemu/ ták yż mu teraz przekáźił dobrą ſpráwę/ ktora

46:

była potrzebna wſzemu krześćiáńſtwu/ ná oſtátek they żáłoby powiedział/ yż

47:

lepiey áby ſemną ſam cżynił z oſobná ſwą ręką/ niżliby ich wiele dla nas dwu

48:

miáło poginąć niewinnie/ Pierwey ieſzcże niż ſie był Ceſarz ruſzył z Neápo=

49:

lim/ wźięli ſnim Weneći ziednocżenie przećiw Turkowi.

¶ Duellum.

¶ Wergerius le=

50:

gath Papieſki przyiechawſzy z Niemiec/ powiedział Papieżowi poſelſtwo/ yż

51:

Luteriani niechcą mieć Koncilium inákſzego/ iedno wolne á w Ceſárſtwie álbo

52:

ná gránicy/ iáko im Ceſarz obiecał/ z Luterem y z innymi iego niemoże być iná=

Oo	cżey pocży

strona: 215v

Kſięgi trzećie

cżey pocżynano iedno gwałthem. Ierzyk Kſiążę Sáſkie z Lipſká rádził/ áby

Ceſarz z Papieżem mocą Luteriany karáli zebrawſzy ſie ná nie. Co ſie thycże

Angielſkiego krolá iákom piſał wyſzey/ ſłał do Luterianow do Smákaldyey/

chcęcy ſnimi ziednocżenie bráterſkie przyiąć/ poſłáli kniemu w tych rzecżách po=

ſły ſwoie/ ieſliby miánowáne ártykuły poſtąpił/ tedy wſzytko miał odzierżeć/

ále niżli przyiecháli kniemu/ vſłyſzeli yż dał śćiąć ſwoię żonę Annę Bolenia/

dla ktorey ſie z drugą rozwiodł/ przeto nieieździli do niego.

¶ Ierzyk Kſiążę Sáſkie pan w Lipſku/ iáko zdawná był Luerowi głownym

nieprzyiácielem/ tákże co dáley to bárziey/ ſtey przycżyny z brátem Krfirzſtem

10:

barzo záſzedł/ poiednali ie inne kſiążęthá tym obycżáiem/ áby káżdy z ich pod=

11:

danych ſwego práwá vżywał iáko zdawná/ bo ſpolne imienie wſzędzie mieli/

12:

przeto ktoryby chćiał przećiw kthoremu woiowáć/ thedyby ſie ſam woiował/

13:

ále potym ziednániu/ Ierzyk dzieſięćin niechćiał dáwáć/ iáko zdawná ſzły ká=

14:

płanom luterſkim/ przeto niebyłá miedzy imi prawdziwa przyiáźń.

15:

¶ Gdy ſie Krol Fráncuſki z Ceſárzem ná ſię poruſzyli mocámi wſzytkimi/ Pá

16:

weł Papież vłożył Koncilium w Mántue/ podpiſáli ſie ná liśćie Kárdyna=

17:

łow 26. zebrawſzy mocy wſzytki Ceſarz ſwoie ze wſzech ſtron/ ſzedł przez pośrzo=

18:

dek Włoch z woyſkiem do Fránciey/ Krol Fráncuſki bacżąc yż niemogł zeń

19:

mocy mieć/ położył ſie v Awinionu miedzy rzekámi Rodanu á Druēcyą/ á kę=

20:

dy Ceſarz ćiągnąć miał/

Ceſárz przywie=
dzion ná Hak.

kazał żywnośći wſzytki popalić/ ſtey przycżyny/ przy

21:

wiodł Ceſárza ku wiełkiey trudnośći/ ábowiem prze niedoſthátek żywnośći/

22:

wiele ludu głodem odeſzło y niemocámi/ Antonius Lewá nawyſſſzy Hethman

23:

vmárł/ przeto muśiał lud roſpuśćić/ Lutecia álbo Paryż były bárzo w ſtrá=

24:

chu/ ále gdy vſłyſzeli o roſpuſzcżeniu woyſká byli temu radzi. ¶ Tego cżáſu

25:

vmárł Fránćiſzek krolewic ſtárſzy Fráncuſki 18. lat/ ták iáko ſie domniwawáli

26:

przez trućinę/ ſthey przycżyny był w podeyrzeniu/ Włoch ieden Sebeſthyan

27:

Monkukulan/ roſthargan końmi okrutnie w Lugdunie/ piſał pothym Krol

28:

Fráncuſki do kſiążąt Niemieckich/ ſkárżąc ſie á wkłádáiąc ten vcżynek ná An=

29:

toniego Lewe/ á Ferrándá Gonzágá Ceſarſkie hetmany. ¶ Thego też cżáſu

30:

Erázmus Roterodanus vmárł máiąc lath około 70. w Bázyliey pochowan.

Erázmus vmárł.

31:

¶ Páweł Papież wydał kſiążki iáwnie/ chcąc błąd wykorzenić s kośćiołow/

32:

pirwey niżli będzie Koncilium/ á napierwey od ſwego/ w Rzymie rzekł po=

33:

cżąć/ áby thym ſnádniey drudzy ták vcżynili/ k tey rzecży wybrał Kárdynały

34:

nie ktore/ áby tego pilnie doyrzeli.

Papież ſie pole=
pſzył.

35:

¶ Ceſarz Mieſiącá Páździerniká z Genne/ puśćił ſie do Hiſzpániey/ á Krol

36:

Fráncuſki do Luteciey/

Látá 1537

tám do niego przyiechał Krol Schocki Iakub piąty

Krol Schocki.

37:

kthoremu dał corkę ſwoię ſtárſzą Mágdálenę zá małżonkę. Záłował ſie theż

38:

Krol Francuſki ná Ceſárzá/ iż iego bliſkość trzymał zá życżliwośćią przodkow

39:

iego/ ſtáráiąc ſie oto/ iáko by ich záſię doſtał/ to ieſt Flándriey y Artezyey.

40:

Szwáncżárowie poſłáli do Krolá Fráncuſkiego poſły ſwoie proſząc zátimi/

41:

ktorzy byli w więźięniu v nie^o o wiárę Wáldeńſką/ prośili też o przycżynę kte=

42:

mu Krolowey Nawáry śioſtry iego do Krolá/ ktora to rádá vcżyniłá/ on ácż

43:

obiecał/ ále potym temu doſić nie vcżynił. Przyiechał też tego cżáſu do niego

44:

od Pápieżá poſeł/ Polus Regináldus/ Angielcżyk/ pobudzáiąc go przećiw

45:

Krolowi Angielſkiemu. Poſłał też papież Krolowi Schockiemu poſwiącá=

46:

ny miecż ſpoſzwą złotą miſternie opráwiony/ pobudzáiąc go też przećiw Kro=

47:

lowi Angielſkiemu/ tákie oni miecże poſwiącáią w nocy po wigiliy Bożego

48:

Národzenia/ niżli ná iutrznię zádzwonią/ á nádáry Krolom obrácáią/ iáko y

49:

złotą Rożą/ Bog wie ieſli to ſwięty miecż będzie/

Swięty miecż.

co y nie nápogány ále ná ſwo=

50:

ię obrácáią..?..?..?.

51:

Roźdzyelenie Iedenaſte

Gdy zaſię

strona: 216

Iáná Szleydaná

Liſt 216

Dy zaſię Auſzpurcánie wiárę odmienili/ rozgnie=

wáli ſie Rzymſcy kápłani/ wyſzli precż z Miáſtá/ żáłuiąc ſie

przed ſwym Biſkupem ná Senat mieſcki/ iż ćierpią od nich

ſzkody y przeſládowánia. Senat potym piſał do Ceſárzá y

Krolá Ferdynándá ſpráwuiąc ſie tego/ powiádáiąc/ iż od

nich krzywdy żadney nie mieli. Ceſarz potym poſłał Helduſá

do Niemiec ná Syem do Smákáldiey/ vpomináiąc Kſiążętá y inne/ áby ſie

záchowáli w pokoiu/ według dekretu Wormáckiego/ nic nowego niewymyſlá=

iąc áż do Koncilium/ á poſłuſzni byli Senatu Ceſárſkiego/ á ſpołecżnośći kto=

10:

re w Norymberku cżynili odſtąpili/ zwłaſzcżá z Auſzpurcány. Poſłał potym

11:

Papież poſłá do Niemiec o Koncilium Biſkupá Aqueńſkiego/ nápirwey do

12:

Sáſkiego kſiążęćiá/ od kłádaiąc nádálſzy cżás Koncilium/ ſthey przycżyny/ iż

13:

Frydych Kſiążę Mántue/ gdzie miáło być Konciliū w thy walki/ á nie prze

14:

ſpiecżnośći oſádził Miáſto mocnie/ niechcąc knie^v náten cżás nikogo przypu=

15:

śćić/ przeto ſnim Kſiąże Sáſkie Lántgraw/ Luter/ y inni do ktorych ieździł

16:

żadney ſpráwy mieć niechćieli/ wymawiáiąc ſie ieden trudnośćią/ drugi nie=

17:

mocą poſłowi. Potym rychło Krol Angielſki imieniem ſwym y ſwoiey rády/

18:

kſiążki wydał przećiw Papieżowi/

Krol Angielſki
przećiw Papie=
żowi.

yż on żadney mocy niema Koncilium ſkłá=

19:

dáć ná ten cżás/ poki Ceſarz z krolem Fráncuſkim w pokoiu niebędą/ á zwłaſz=

20:

cżá w Mántue gdzie tāniekáżde^v przeſpiecżno áni pożytecżno iecháć/ á też ia y

21:

inni żądamy Koncilium wolnego/ nie Papieſkiego/ iedno poſpolitego/ ábo=

22:

wiem to ich właſność/ yż oni dla ſwego pożytku Kryſtuſá y prawdę ná thych

23:

Konciliách zniewáláią/ niewięcey nam ſłużą áni mocy máią wotá Papieſkie/

24:

álbo Kárdynálſkie/ thakież wyroki/ iáko innych Biſkupow. Mocą Ceſárſką y

25:

krolow Koncylia máią być ſkłádáne/ zwłaſzcżá tego cżáſu/ ktorego wſzytko

26:

krześćiáńſtwo ſkárży ná Papieżá y ná iego náſládowce/ yż oni więcey błędow

27:

náſláduią/ niż prawdziwego piſmá ſwięthego/ á niegodzi mu ſie być ſámemu

28:

ſwey rzecży ſędzią/ áni też żaden przeſpiecżnie może nań ſkárżyć/ gdy bacży iego

29:

moc y roſkázowánie ná Koncilium/ gdyby niebyło wolne á poſpolite Koncili=

30:

um. ¶ Papież ted dla tych przymowek y dla innych/ ktorych wiele miał o thy

31:

ſwoie wnucżki młode Kárdynały/ kthore wybrał nád wolą y innych w mło=

32:

dych lećiech/ iákom wyſzey piſał/ chcąc ſie z wierzchu vſpráwiedliwić/ álbo

33:

okázáć/ wybrał ſobie ludzi vcżone ktorzyby go bronili piſánim/ thák ná Kon=

34:

cilium iáko w Rzymie/ napierwey Káſprá Kontárená/ Regináldá Poluſá/

35:

Ianá. Bellágiuſá/ Frydrychá Fregozá/ Sádoletá/ Aleándrá/ Bembuſá/ po

36:

Erázmuſá chćiał poſłác/ ále iuż był vmárł. ¶ Tego roku Ferdynándow lud

37:

był poráżon od Turkow/ nád ktorym był Kociáńdrá przełożył/ iákom o thym

38:

ná innym mieyſcu piſał. :?: :?: :?:

¶ Kocyander.

39:

¶ Krol Angielſki poiął trzećią żonę/ po ſćięćiu Boleniey/ Semerę ktora mu

40:

porodziłá ſyná Edwárduſá/

Edwárdus ſie v=
rodził.

Papież tego cżáſu ſtárał ſie o to áby vpokoił wſzyt

41:

ki pány krześćiáńſkie/ á obroćił ie ná krolá Angielſkiego/ ktoremu był wielkim

42:

nieprzyiaćielem/ takież y ná wſzytkie inne Luteryany.

43:

Rozdzielenie Dwánaſte.

44:

Oncilium záłożone w Mántue/ było dáley odło=

45:

żono iákom wyſzey piſał/ áby wżdy Papież iáką nádzieią lu=

46:

dzi ćieſzył/ áby ſie też w cżym okazał/ roſkazał wſzemu ducho=

47:

wieńſtwu/ y ná to niektore wybrał/ ktorzyby tego doglądá=

48:

li/ coby kośćielne niedoſtátki oglądáli/ á bez wſzego pochlep=

49:

ſtwá iemu powiedzieli álbo vkazáli/ chcąc to ſłuſznie záſie ná=

50:

práwić/ áby w tym wolnieyſzy byli/ odpuśćił im przyſięgę ktorą mieli cżynić iá=

Oo 2

ko tego

strona: 216v

Kſięgi trzećie

ko tego ſpráwiedliwie mieli doyrzeć/ áby też to ćicho ſpráwowáli roſkazał/ oni

ná to wybráni/ oglądawſzy nic innego nieſpráwili/ iedno piſánim ſwym wyſtá=

wili Pápieżá áż do niebá/ yż ieſt naucżony/ pilny/ ſpráwiedliwy/ cżuyny/ y opá=

trzny/ opuśćiwſzy błędy ktore ſie tám dzieią/ to ieſt/ iako ſą wſzytki rzecży prze=

dáyne v nich/ o kápłaniech niegodnych ktorym vrzędy dáią/ o frymárcżeniu be

neficiámi y záwieſzániu ná nich penſy. O Kárdynalech ktorzy zá dwory Kro=

lewſkimi ieżdżą/ áby vłowił Biſkupſtwo/ o Biſkupiech co niemięſzkáią przy

ſwych kośćielech/ o kápłaniech niecżyſtych/ ktorzy przy kośćiele ſwiętego Pio=

trá mieſzkáią/ o nierządnych niewiáſtách/ ktore ná mulech przez miáſto ieſzdżą/

10:

przy ktorych ſłudzy Kárdynálſcy chodzą ſłużąc im/ á ták ten rząd roſkazány tyl

11:

ko ſłowy był wypełnion/ ále vcżynkiem nic. ¶ Koncilium kthore miáło być w

12:

Mántue mieſiącá Liſtopádá/ Papież ie odłożył do Máiá/ w mieśćie Wincen

13:

cyey/

Koncilium vin=
cencie.

ktore miáſto ieſt Wenetow. Chciał Papież/ áby thá opráwá kośćielna

14:

byłá táiemna/ ktorą wſzytcy obacżyli/ á gdy do Niemiec to przyſzło/ piſał Lu

15:

ter ná to po Niemiecku/ á Ian Sturmius po łáćinie odpowiádá/ ktemu má=

16:

lowánie było przećiw themu. Kárdynali ſtoiąc około Papieżá ſiedzącego ná

17:

ſwym máieſtaćie/ omiatáią liśiemi ogony proch około iego zwierzchu y ſpod=

18:

ku.

Látá 1538
Ochędożenie ko=
sciołá.

Był miedzy Kárdynáły Mikołay Arcybiſkup Kápuáńſki/ then rádził/ áby

19:

niepozwálali żadnego Artykułu Luterowego/ boby ſie Niemcy ſtego chwali=

20:

li mowiąc/ yż tho z ich náuki wyſzło/ natym wſzytcy przeſtáli/ wſzákże ten Kár

21:

dynał wydał kſiążki ktore przyſzły do Niemiec/ ſmieiąc ſie y ſthych y z owych/

22:

otym drudzy ták rozumieli/ yż ſie theż chćiał okázáć w náuce. ¶ Thegoż roku

23:

Krol Fráncuſki/ przełożył na vrząd Hetmáńſki/ ktory vrząd tám zá nawyſſſzy

24:

máią/ nád ieznym ludem być ſtárſzym/ oni zową Konneſtabliū/ Anne Mommo

25:

ráńciego. Wákował ten vrząd od Borboniuſá/ áż do tego cżáſu przez 15. lat.

26:

¶ Brácia z iednocżeni ktorzy przyięli Ewángelią/ ziecháli ſie do Brunſzwiku

27:

Márcá mieſiącá/ rádzić około ſwych rzecży/ thám przyięli krolá Angielſkiego

28:

miedzy ſię/

Krol Angielſki
Ewángelik

y dáli mu káznodzieię Ianá Pomeraná/ áby thám ſłowo páńſkie

29:

powiádał/ Ian też Brándeburſkie Kſiążę otho proſiło/ áby go theż przyięli/

30:

takież Woyćiech Pruſkie Kſiążę/ ále go niechćieli przyiąć prze thę przycżynę/

31:

yż był od Senatu Ceſárſkiego wywołan/ wſzákże mu przyiáźń brátſką y dobrą

32:

wolą okazáli/ y okázowáć záwżdy obiecáli. Ná then Syem iádącym Kſią=

33:

żęćiu Sáſkiemu/ y Lántgrafowi/ Henrykus Brunſzwickie Kſiążę niechćiało

34:

dáć gleytu y ich towárzyſzom/ á przez iego páńſtwo mieli iecháć/ y zbierał ſie ná

35:

nie. Był w towárzyſtwie Kſiążęćiá Sáſkiego Mauricz ſyn Henrykuſá/

¶ Mauryc.

á ſyno=

36:

wiec Ierzyká Kſiążąt Sáſkich/ á pánow Lipſká/ ktory miał lat iuż 17. kto=

37:

rego był do ſiebie wźiął Kſiążę Sáſkie Krfierſt/ iáko przyrodzonego/ z właſz=

38:

cżá gdy był iego oćiec z ich ſekty. :?: :?:

39:

¶ Tegoż roku Papież Páweł trzeći/ ſtárał ſie oto/ iákoby Ceſárzá poiednał

40:

z Krolem Fráncuſkim/ dał ktemu mieyſce w Liguriey w mieśćie Nicee/ á gdy

41:

temu niemogł doſyć vcżynić/ roziął miedzy imi do 10. lath/ áby byli w pokoiu/

42:

Ceſarz tam niebył/ ále ſie ziechał z Krolem w mieśćie Aquás mortuás zową/

43:

gdzie Rodan wpáda w morze/ tám ſie ſobie bárzo zálecáli. Na tym zieździe w

44:

Nycee Krol Fráncuſki Papieżá cáłował w práwą nogę/ á gdy drugie vpomi=

45:

nał Konneſtáblius/ niechćieli: iáko Kryſztow Wirtemberſki/ Gwilem Grá

46:

biá Furſtemberſki/ Niemcy/ y Legat krolá Angielſkiego/ gdy záſię Papież ie=

47:

chał do Rzymá z Nicee/ cżynili Rzymianie wielkie tryumffy/ y kſiążki chwál=

48:

ne piſáli/ yż miedzy tymi Monárchi pokoy Papież vłożył/ ále then pokoy nie=

49:

długo trwał. :?: :?: :?: :?:

50:

¶ Thegoż roku Kolegium záłożono w Argentorácie/

Kolegium Ar=
gentoráckie.

zá przycżyną Iákubá

51:

Sturmiuſa ſtárſzego z rády/ ktore bárzo prętko vroſło/ gdzie z Fránciey bárzo

52:

wiele ludźy przyſzło/ dla náucżenia piſmá ſwiętego/ ktorym napierwey ku ná=

53:

uce vſtáwion był Ian Kálwinus cżłowiek vcżony/ pothym Piotr Brullius.

Kalwinus.
¶ Brullius.

Tegoż

strona: 217

Ianá Szleydaná

Liſt 217

¶ Tegoż cżáſu był w Angliey otworzon z grobu koſztownego Tomas Kántu=

áryenſis/ (ktorego ieſzcże y dziś mniſzy ſwięcą) ták yż iego ſkrzyniá byłá ſrebr=

ná grob złotem á perłámi opráwiony. Krol tho wſzythko kazał zebráć á reli=

kwie ſpalić.

Kosći ſpalono s.
Thomy.

Ioáchimus Kſiążę Brándeburſkie/

Ioáchim Brán
deburſki.

ácż przyiął Ewángelią Wi=

temberſkiey náuki/ wſzakże ziednocżenia z drugiemi niechćiał/ bo dzierżał ſtronę

Ceſárſką/ Papieſką/ y krolá Ferdynandá/ á do Sáſkiego Kurfierſtá/ poſłał

opowiádáiąc mu/ yż Turcy ćiągną do Niemieckich kráin. Tego roku theż o=

zwáłá ſie ſektá Antynomow/

Sektá Antino=
mow.

przećiw ktorym Luter odpiſał.

¶ Heldus poſeł Ceſárſki kthoregom pierwey miánował/ gdy go Ceſarz ſłał do

10:

Niemiec do kſiążąt ziednocżonych w Ewángeliey/ gdy nie według iego woley

11:

od kſiążąt odpowiedź wźiął/ oſkárżył ie przed Ceſárzem/ Ferdynándem/ y przed

12:

innymi/ ktorzy ſą z ſtrony Papieſkiey thego przycżyną/ był nawięcey Henrykus

13:

Kſiążę Brunſzwickie/ ktory nátym wſzyćiek był/ áby Ceſarz z Papieżem zwie=

14:

dli bitwę z Luteriany/ á w they rzecży piſał do Arcibiſkupá Mogutyńſkiego/

15:

ále mu poſłá poimał Lántgráw/ y wywiedział ſie z liſtow co kowáli przećiw

16:

im/

Látá 1539

żáłował ſie tego Lántgráw/ y opowiedział wſzytkhkę rzecż Krfier=

17:

ſty/ y Ferdynándem/ y przed innymi ná Brunſzwickie Kſiążę/ iáko on wichrzy

18:

miedzy imi á ſzuka przycżyny walki/ takież Brunſzwicki ná Lántgráffá/ y ná in

19:

ne Luteryany/ áż ktemu przyſzło/ yż oſobie piſáli ſromotne kſiążki.

20:

¶ Mieſiącá Lutego był Syem Ceſárſki we Frankforćie/ gdzie tám po długich

21:

rozmowách roznych/ tákie poſtánowienie vcżynili. Ceſarz áby mogł mieć roz=

22:

mowę doktorow o wierze krześćiáńſkiey/ dał Auſzpurcżanom mieſięcy 15. prze

23:

dłużenia/ y wyrok vcżynił/ áby im nikt nieprzekażał przez then cżás w ich wie=

24:

rze. Poſtánowienie pokoiá w Norymbergu vcżynią/ y wyrok Rátyzbońſki/

25:

áby były mocnie trzymany. Ieſliby ſie do cżáſu zámierzonego nieſkońcżyło po=

26:

ſtánowienie wiáry/ tedy ma być w pokoiu dzierżano/ áż do Seymu Ceſárſkie=

27:

go bliſko przyſzłego/ á ieſli też rychley będzie Syem niż przedłużenie dano/ te=

28:

dy máią być przedſię w tym poſtánowieniu áż do drugiego Seymu. Co ſie tycże

29:

ſpraw ſądownych/ ktore ſie tocżyły miedzy Papieſkimi Kápłany á miedzy Lu=

30:

tery/ záwieſzamy to do Seymu głownego/ á ieſliby co pocżęli w tym cżáſu/ á=

31:

by to nizacż było/ takież y wywołánie Medeńſkich/ ná ktorych byli Rzymſcy

32:

kápłani przewiedli práwo o kośćielne dochody.

Myndeni

Theż z dozwoleniem Ceſárſkim

33:

vſtáwiony dzień będzie/ ktorego ſie máią z iecháć do Norymbergu Mieſiącá

34:

Sierpniá/ ludzie dobrzy/ nie ſwarliwy/ pokoy miłuiący/ Bogá ſie boiący/ thák

35:

z ſtrony Papieſkiey/ iáko z Luterſkiey/ ktorzy máią wybráć ludzi vcżone/ ſtátecż

36:

ne/

Ziechánie o po=
ſtánowienie wiá
ry.

przyiáźliwe/ Bogá ſie boiące pod rownią. Knim też drugie przyſádziwſzy/

37:

ácż nie Doktory/ ále ktorzy by roſſądek piſma ſwiętego powiedzieć á rozwieść

38:

vmieli/ á ku pokoiowi y ziednocżeniu obie ſtornie przywodzili.

39:

¶ Ná oſthátku kſiężycá Kwietwniá/ vmárł Ierzyk Kſiążę Sáſkie Luterow

40:

nieprzyiáciel/ w lećiech ſtárych/

Ierzyk Sáſek v=
márł.

ſyná żadnego niemiał/ iuż mu były przedthym

41:

dwá vmárli/ á ták zá żywotá ieſzcże/ vcżynił po ſobie dziedzicá brátá Henryká

42:

y ſyny iego Maurycego/ y Auguſtuſá tym obycżáiem/ áby Luterſkiey náuki nie=

43:

ſłucháli/ á z Rzymſkim kośćiołem dzierżeli/ á gdzieby inácżey vcżynili/ thedy

44:

páńſtwo ſwe dáwa w moc Ceſárſką y Ferdynandowę/ áby ie trzymáli ták dłu=

45:

go/ áż ktoryby potomek iego nabliżſzy był Rzymſkiey wiáry/ temu ie záſię dáć/

46:

ták wyznawał przed pány y ludem poſpolitym/ á gdy chćiał przyſięgi od brátá

47:

y ſynowcow/ yż thego teſtámentu niemieli wzruſzyć/ oni boiąc ſie iákiey walki

48:

miedzy przyrodzonemi/ proſili go áby im mało przedłużył cżáſu/ áżby ich poſeł

49:

od brátá Krfierſtá przyiął/ ktorego o rádę proſili/ áby im w tym dopomogł/

50:

ſłuſznoli thę przyſięgę vczynią/ powiádáiąc mu też o wielkim zebrániu bráthá

51:

ſwego/ tak wzkárbiech/ iáko winich rzecżach. Odpiſał im wty ſłowá/ to wáſze

52:

poſelſtwo kumnie nie inácżey ſie ma/ iedno iáko w ſwiętim piſmie ſtoi. Gdy

53:

cżart Kryſtuſowi obiecował ſkarby ſwiátá wſzytkiego/ iedno áby padł przed

Oo 3

nogámi

strona: 217v

Kſięgi trzećie

nogámi iego/ á dał mu chwałę/ á zaż mnie zá tákiego maćie/ ábych iá dla wiel=

kich ſkárbow práwdziwego ſłowá Páńſkiego miał odſtępić/ á gdyż ſam nie=

odſtąpię/ tedy y drugim nie rádzę/ wiele was wáſze cżekánie omyla.

¶ Potym poſeł od iechał niewźiąwſzy pewnego poſelſtwá/ á niżli donich przi=

iechał/ tym Ierzyk vmárł. Henryk brát wwiązáł ſie w Lipſko Drezdę y ine

páńſtwá. Krfierſt brát był nátym/ áby mu tego pomagał/ bo był tey nádzye

ie/ iż miał trudność mieć do Rzymſkich/ gdyż nád wolą nieboſzcżyká Lutero=

wey ſekty. Henrykus ponim dziedzicem zoſtał/ y wnet po Luterá poſłał/ áby

W Lipſku ſłowo Boże powiádał.

Luter w Lipſku
kazał.

Brunſzwickie Kſiążę/ Arcybiſkup Mogu=

10:

tyńſki/ y ini z ſtrony Papieſkiey z żáłośćią tego vżywáli/ iż ſie Teſtámentowi

11:

nieboſzcżykowemu doſyć nie ſtáło/ á odthąd ſie wnętrzne walki pocżną w

12:

Niemcech. ://: ://: :?:

13:

¶ Tego cżáſu byłá Kometá Máiá/ y vmárłá Ceſárzowa Rzymſká Izábellá/

14:

ktorey Krol Fráncuſki ſpráwował żáłobny obchod w Lutecyey.

Ceſárzowa vmár
łá.

¶ Co ſie ty=

15:

cże Koncilium/ kthore był Papież założył w Vicenciey/ ná Wielkę noc gdy

16:

cżas przyſzedł roſpiſał liſthi/ iż niemoże być náthen cżás prze nie kthore trudno

17:

śći/ ale kiedy ſie mnie y Kárdynałom będzie zdáło/ tedy liſti wſzytki obwie=

18:

śćimy/ áto wſzytko cżynił/ áby ſniego nic nie było. ¶ Krol Angielſki Henry=

19:

kus/ wydał kſiążki przećiw Papieżowi/ iáko łudzy ludźmi tym Koncilium/

20:

iáko też záćiemnia Bożą chwałę/ á plugáwą wiárę rozmnaża/ ták iż więcey

21:

wierzą w śiwey kápicy mniſzey/ niż ſłowu Bożemu/ bowiem (piſał). Niedáw

22:

nego cżáſu Kſiążę Mántue Fránćiſkus/ kazał ſie pochowáć po ſmierći w mni=

23:

ſzey kápicy v Swiętego Fránćiſká/ iáko oni zową Klaſztorá Seráphickiego/

24:

máiąc záto/ áby ſtego był vſpráwiedliwion. Też tákież vcżynił Woyćiech

25:

Kſiążę Kárporum w Luteciey/ y Kryſtow Longolius/ Belgá/ á coż z vbo=

26:

ſzych ſtanow bárzo wiele tákich/ nie máſz ták cżárta głupiego/ co by ſie kápice

27:

bał/ áby go y śnią niewźiął. Wſzákże ten Krol Angielſki/ prętko zmienił ſwoy

28:

vmyſł y wiárę/ ſpiſał Artikuły y dekretá/ y roſkazał/ áby byli pod gárdłem

29:

trzymany/ máło nie wſzytki rowne Papieſkim. Náwiedzion od ſwoich Biſku=

30:

pow/ cżęśćią też dla żony/ ktorą miał wolą poiąć/ Annę ſioſtrę Kliueńſkiego

31:

kſiążęćiá bárzo cudną/ y poiął/ ále ſnią niedługo był.

Látá 1540

Ceſarz iádąc z Hiſzpá=

32:

niey do Niemiec/ ná proźbę krolá Fráncuſkiego/ iechał przez Fráncyą/ á gdy

33:

był ná ćći v Krolá w Lutecyey/ żadnego rodzáiu weſela thám nieopuſzcżono/

Ceſarz s Krolem
weſeli.

34:

co iedno mogł ludzki narod wymyſlić/ było wſzytko/ ále táka ſkwárná bywa ry=

35:

chło ná świat wyrzuconá. Tám też donich przyiechał Papieſki poſeł Kárdy=

36:

nał Fárnezyus. Poſłáli thedy wſzytcy známienithe poſły do Wenetow/ áby ſie

37:

ziednocżyli wſzytcy przećiw Turkowi przyiaćielſkim obycżáiem.

Vmysł dobry ále
nie dokońcżony.

Weneći przy=

38:

ięli poſły wdzięcżnie/ ále w odpowiedzi wątpliwi byli (thák iáko ſie ich wiele

39:

domyſláło) bo ſnadź Fráncuſkiego Krolá poſeł poſzeptał w vcho drugim/ áby

40:

ſwey rzecży dobrze ſtrzegli/ bo to o was idzie. Zamknęli thedy Weneći w ſwey

41:

rádzie/ áby s Turkiem wiecżny pokoy mieli/ á poſthąpili mu dwie mieśćie/ y

42:

z Porty Epidaurum y Nauplią. A w tey rzecży poſłá kniemu poſłáli Aloizyu=

43:

ſá Báduária/ ktoremu roſkazáli/ áby inne rzecży pierwey ſprawował/ á miaſt

44:

niewſpominał/ máiąc zá to/ yż to bez miaſt dánia/ vcżynią ſnámi wiecżny po=

45:

koy/ gdzieby inácżey niemogło być/ tedy mu náoſtátek miáſtá poſtąpiem. Po=

46:

ſeł gdy do Turek przyiechał poſelſtwo ſpráwował przyiaćielſkim obycżáiem/

47:

á gdy miaſth nie wſpominał/ rzekł mu Báſzá/ nie wſzytkiego poſelſtwá ſprá=

48:

wuieſz o co ćie poſłano/ boś tu miaſt niewſpominał/ o ktore tu rzecż idzie/ zá=

49:

płonął ſie/ obácżył zdrádę/ poſtąpił miáſtá ácż nierad/ przyiechawſzy do We

50:

necyey/ powiedział to wſzytko/ yż tám oni to poſelſtwo thák dobrze wiedzieli/ iá=

51:

ko ia/ ſzukáli zdrayce miedzy ſobą/ przez znáki nieiákie/ obacżyli nie kthore być

52:

winne/ pośćinali ie/ z ktorych ieden vćiekł do dworá krolá Fráncuſkiego/ We

53:

neći zánim poſláli by go wydano/ niechćieli Francuzowie wydáć go/ áż gdy

dziáłá

strona: 218

Ianá Szleydaná.

Liſt 218

dziáłá zatocżono dobywáć go/ tedy go wydáli/ á táki byli Fráncuzowie w thym

podeyrzeniu. :?: :?: :?: :?:

¶ Thego theż cżásu poſwárzyli ſie poſłowie Ceſárſcy dwá/ Heldus y Gránwe=

lan/ Helduſá wſzytcy nienawidzieli/ yż był názbyt popędliwy á niemoderował

poſelſtwá/ zwłaſzcżá od Niemcow/ ná khtore podwodził cżęſtokroć Ceſárzá/

wiedział też Krol Fráncuſki od nie^o/ co ſie działo w Smákáldyey ná Seymie/

Granwellanowi Niemcy dziękowáli/ yż ſie mierniey w poſelſtwie obchodził/

kazano tedy Helduſowi precż od dworá/ y wiodł żywot oſobny.

Rozdział Trzynaſty.

10:

Andáwum miáſto wielkie bogáthe/ kthore przed

11:

tymcżę ſtokroć z pány ſwemi walcżyło/ tákże y teraz chćiáło/

12:

gdy niechćieli być Ceſárzá poſłuſzni/ ziechał tám Ceſarz á dał

13:

pośćináć thy/ kthorzy byli roſtyrkow przycżyną. Ceſarz záſię

14:

Syem złożył w Spirze tego roku mieſiącá Kwietná/ á ieſli=

15:

by mor przekáźił/ tedy gdzie Ferdynánd Krol położy/ áby ſie

16:

tám ziechali ku poſtánowieniu thych roznic/ ſkthorych nic dobrego niemoże v=

17:

rość. ¶ Poſeł Papieſki Fárnezyus Kárdynał/

Fárnezyus Kár=
dinał.

ktoregom przed tym miáno=

18:

wał/yuż był do Luteciey przyiechał do Ceſárzá/ ten ſtámtąd iechał z Ceſárzē

19:

do Belgium/ Ceſárzowi było niemiło/ yż w wielkich rzecżách ták młodą oſo=

20:

bę Papież poſłał (bo ledwo miał 20. lat) o Turku á o poſthánowienie Bożey

21:

chwały poſelſtwo miał. Gdy tedy rzecż przed Ceſárzem y Krolem Ferdynán=

22:

dem ſpráwował/ żáłował ſie ná Luteryány/ iż ludzi przywodzą ku błędu/ ták

23:

iż niewiedzieć kto ſnich gorzey wiárę trzyma/ ieſli Turek cżyli Lutrowie. Bo

24:

Turek tylko ćiáło zábijá/ ále Luteryani y ćiáło y duſzę/ potym Kalwinus ſze=

25:

roce to roſpiſał/ y dał drukowáć poſelſtwo glupiego poſłá.

¶ Kálwinus

26:

¶ Tego cżáſu Kſiążę Kliwenſkie álbo Geldryey przyiecháło do Ceſárza pro

27:

ſząc/

Kſiążę Kliweń=
ſkie.

áby mu wroćił niektore miáſtá pobráne/ ále niemogł nic otrzymáć/ vćiekł

28:

ſie do krolá Fráncuſkiego porády ſzukáiąc/ ábowiem iuż Krol obacżył Medy=

29:

olaná niedoſtáć z dobrą wolą/ przeto zły vmyſł obroćił ná Ceſárzá/ ácż kolwiek

30:

náſię tego niedał iáwnie znáć/ á ták ſtym kſiążęćiem wźiął przyiaźń y ſpolność/

31:

áby pewnieyſza byłá/ vtwierdził to máłżeńſtwē/ gdy mu dał ſieſtrzenicę ſwo=

32:

ię od krolowey/ Náwárſkiego kroleſthwá w iedennaśćie lat/ bárzo bogáthą

33:

y głádką. :?: :?: :?: :?:

34:

¶ Papież w ten cżás walcżył z Peruſyny o pobor/ ktorego mu niechćieli dáć/

35:

wźiął thedy miáſtho Peroſę pod ſwą moc/ wyrzućiwſzy Aſkániuſá Kolumnę.

Papież walcżył.
Aſkánius Ko=
lumná.

36:

Syem záſię złożon ieſt w Hágánoe ná kthory theż Krol Fráncuſki poſłał poſłá

37:

ſwego z nawodu Ceſárſkiego/

Syem w Hágá=
noe.

bo ieſzcże ná ſie táili złey myſli/ tám poſeł krolá

38:

Fráncuſkiego/ żáłował ſie przed wſzytkimi ná ty/ ktorzy błędy Luterſkie rozśie=

39:

wáią lud záwodząc/ ſkąd ſie obawiáć trzebá wielkie^o zámieſzánia miedzy ludem

40:

poſpolitym/ y vcżynił edykt ſrogi ná tákie wſzytki. ¶ Tego też cżáſu Krol An=

41:

gielſki dał śćiąć Tomaſzá Kromelá/ ktorego był przełożył ná wielkie páńſtwo/

42:

z máłego rządu/ Też wzgárdził żoną Anną Kliweńſkiego kſiążęćiá ſioſtrą/ á

43:

inną wźiął Háwárdę ſynowicę kſiążęćiá Norfolſtkiego/ ná proźbę thedy they

44:

Háwárdy/

Hánárdá żona
Krolá Angiel=
ſkiego.

dał śćiąć Kromelá/ ktory mu był ziednał Annę Kliweńſką/ áby

45:

záſię Krolá nienámowił ku Annie/ á onáby byłá wzgárdzoná. ¶ Henrikus

46:

Brunſzwickie Kſiążę/ oſkárżył przed Ceſárzem Krfierſtá Sáſkiego y inne ie=

47:

go pobrátyny.

48:

¶ Dniá 25. Cżerwcá mieſiącá pocżął ſie Syem w Hágánoe/ ná ktory przyie=

49:

cháli ći doktorowie z ſtrony Luterſkiey/ Iuſtus Menius/ Piſtoryus/ Vrba=

50:

nus Regius/ Bucerus/ Brencius/ Blaurerus/ Ozyánder/ Schnefius y in=

51:

nych wiele.

Doktorowie pi=
ſmá ſwiętego.

Melánkton ſie rozniemogł ná drodze/ káżdy ſnich w ſwoiey goſpo=

Oo 4

dzie

strona: 218v

Kſięgi trzećie.

dzie naucżał piſmá ſwiętego/ chćiał im tego zábronić Krol Ferdynánd ále nie=

mogł/ gdyż to nie ná iáwnym mieyſcu cżynili ále ná ſtronie/ gdy tedy poſłowie

od kſiążąt proſili Krolá/ y tych ktorzy ná ſądzie ſiedzieli/ áby piſmo ſwięte ktore

ćiemnośći ogarnęły/ bylo wypolerowano/ á gdy było z obu ſtron wiele rozney

mowy/ Sędziowie álbo iednacże powiedzieli/ yż mamy roſkazánie od Ceſárzá

y Krolá/ tákież Papieżá/ ábyſmy inákſzego dekretu álbo wyroku niecżynili/

iedno iáki był przed tym w Auſzpurku vcżynion/ Bacżąc tho Ferdynánd Krol

yż ku zgodzie przyść niemogli/ zwłaſzcżá bez Lántgráfá/ y innych Kſiążąth z

ſtrony Luterſkiey/ thylko poſłowie ich. Złożył im inſzy dzień w Rátyzbonie ná

10:

dzień 20. Páździerniká mieſiącá/

Syem w Rátyzbonie.

áby tám przyiecháli pod rownią ludzie vcże=

11:

ni/ á obacżyli ſłuſznyli ſie dekret ſtał/ álbo wyrok w Auſzpurku/ á w tym cżá

12:

ſu áby ẃ pokoiu byli bez wſzelkich roſtyrkow.

13:

¶ Tego cżáſu Krol Ian Siedmigrocki Wáydá vmárł/

Krol Ian vmárł.

zoſtáwiwſzy po ſobie

14:

ſyná iednego. Tego też cżáſu wielkie ſzkody przez ogień cżyniono Luteriánom/

Ogień pánował

15:

ták yż wiele miaſt y wśi popalono/ zwłaſzcżá w Sáſkiey źiemi/ y po gránicách.

16:

Był w tym podeyrzeniu Henrykus Brunſzwicki. ¶ Tego też cżáſu w Angliey

17:

palono kilko ludzi vcżonych o Ewángelią/ y ći co gánili rozwod Krolewſki z Ká

18:

tárzyną Krolową pierwſzą/ byli paleni. Potym Ceſarz poſłał ſwego Legatá

19:

ná ten Syem do Wormácyey/ ále gdy tám nalepiey pocżęli mowić/ poſłał zá=

20:

ſię Ceſarz/ áby to odłożyli do przyſzłego Seymu/ kthory położył w Rátyzbonie.

21:

¶ Thego też cżáſu/

Látá 1541

Philip Schábotus od Krolá Fráncuſkiego ćći odſądon/

22:

był w podeirzeniu v Krolá/ gdy ſtráćił bitwę w Sábáudyey. ¶ Tego theż

23:

roku/ Mauryc ſyn Henryká Sáſkiego Kſiążęćiá/ poiął żonę Agnethę corkę

24:

Lántgráfowę. :?: :?: :?: :?:

Mauryc żonę po
iął.

25:

¶ Tego cżáſu Henrykus Kſiążę Brunſzwickie/ wydał kſiążki nieuććiwe prze=

26:

ćiw Krfierſtowi Sáſkiemu/ miánuiąc go w nich Odſzcżepieńcem/ Káinem/

27:

dziwem morſkim/ Ezopem etc. niemáiąc áni vrody/ áni rozumu. Przećiw te=

28:

mu odpiſał Luter zá Kſiążęćiem Ięzykiem Niemieckim/ yż ſam ktemu podo=

29:

bnieyſzy ieſt/ niż ten kogo tym háńbi. Lánthgráw z innymi Kſiążęthy oſkárżyli

30:

go przed Ceſárzem w Rátyzbonie o thy y o inne rzecży/ zwłaſzcżá o pożogi gdyż

31:

złocżyńcy ná mękách wyznawáli/ od iego ſłużebnikow przenáymowáne być/

32:

ktemu Gwilelm brát iego rodzony/ żáłował ſie theż nań/ yż go chował w wię=

33:

źieniu kilko lath. ¶ Gdy ſie thedy ziechály ná Syem do Rátyzbony/ záłożono

34:

Syem imieniem y mocą Ceárſką/ iáko ieſt obycżay. Ządał tedy Ceſarz Luter=

35:

ſkich Kſiążąt/ áby to miał ná mocy wybieráć Sędzie/ ták z ich ſtrony/ iáko y

36:

z Papieſkiey/ otrzymał to/ ktorzyby wſzytki roznice przyiaćielſkim obycżáiem/

37:

porownáli á vpokoili/ á iemu wierzyli/ yż on niechce nic cżynić coby niebyło ku

38:

rozmnożeniu á záchowániu wſzelkiego rządu dobrego/ zdrowia y wſzech máię=

39:

tnośći w oycżyźnie/ wybrał tedy doktory piſmá ſwiętego/ Iuliſá Flugia/ Ek=

40:

kiuſá/ Ianá Groperá/ Philipá Melánktoná/ Marćiná Bucerá/ Ianá Piſ=

41:

toryná/ kthorym mocnie roſkazał/ áby niebacżyłá żadna ſthroná ná záchowá=

42:

nie żadnego cżłowieká/ tylko Bogá ſámego/ ktorego ſámego/ prawdziwą dro

43:

gę náuki piſmá ſwiętego/

Doktorowie po=
ſądzeni.

wſzemu krześćiáńſtwu áby vkazáli/ przydał też knim

44:

drugich ſześć/ ktorzyby ich rzecży przyſłucháli á podpieráli/ ty ktorzyby praw=

45:

dziwſze piſmo powiádáli. Przyſádzył też knim Woiewodę Ryńſkiego Krfir=

46:

ſtá á Gránwellaná/ kthorzyby ich rzecży przyſłucháli/ á świádki byli. A gdy

47:

tám wſzytcy byli w ſpolnym rozmawiániu/ vkazał im Gránwellanus kſięgi od

48:

niektorych ludzi vcżonych ſpiſáne/ á Ceſárzowi podáne/ dáiąc o nich świádec=

49:

two/ yż w nich niemáſz nic obłędliwego/ á godne przyięćia/ á ták powiedział

50:

yż to wolá Ceſárſka ieſt/ ábyśćie ie przeyrzeli/ á obacżyli coby ſie w nich komu

51:

niepodobáło/ álbo podobáło/ w thych kſięgách głownieyſze árthykuły ſpiſane

52:

były.

53:

¶ Piſáli Kſiążętá Luterſkie do Krolá Fráncuſkiego przycżynne liſty/ proſząc

zá więźniámi

strona: 219

Ianá Szleydaná

Liſt 219

zá więźniámi kthroe w okrutnym więźieniu dzierżano/ o wiárę Wáldeńſką/

ktorey ſie tam chwyćili byli Meryndolánie/ ále to ná inſzy cżás odłożył. Ami=

raliuſá Schábotá Krol Fráncuſki záſię ku ćći przywroćił y máiętnośći/ ná

przycżynę niektorych.

Rozdział Czternaſty.

A tym Seymie w Rátyzbonie iákom wyſzey pi=

ſał/ Ekkius kthorego był Ceſarz wyſádził/ wichrzył/ thák yż

ony kſięgi gánił y thowárzyſze ſwoie/ rychło pothym febrá go

ruſzyłá/ przeto zdrugimi nie bywał w rádzie/ wſzákże do nie=

10:

go chodzili towárzyſze ná rozmowę/ w onych tedy kſięgach po=

11:

dánych/ byly niektore ártykuły przyięte/ á o niektore ſie nie=

12:

mogli zgodzić/ to ieſt o mocy kośćielney/ o prziymowániu wiecżerzy Páńſkiey/

13:

o licżbie grzechow/ o doſyć vcżynieniu zá grzech/ o rządzie ſług kośćielnych/ o

14:

wzwywánie ſwiętych/ o mſzy/ o bezżeńſtwie kápłáńſkim. Wrocone záſię były kſię

15:

gi Ceſárzowi popráwiáne/ niegdzie od wſzytkich przyięthe/ niegdzie nic. Ce=

16:

ſarz pochwalił ich pilność y náukę/ máiąc im zá dobre/ yż tę pilność dla rzecży

17:

poſpolitey podięli/ vpomináiąc ie/ áby ieſzcże do oſtátká thę pilność vcżynili/

18:

będzieli thego kiedy potrzebá/ á iednoſtáyny rząd w kośćiele ku Bożey chwale

19:

poſtánowili. A thák dnia oſmego Cżerwcá mieſiącá/ Ceſarz przed Senatem

20:

Kſiążąt powiádał/ vpomináiąc ie iáką pilność cżynili doktorowie około po=

21:

ſtánowienia kośćiołá/ ktore Artykuły przyięli á ktorych nic/ áby Kſiążętá o=

22:

ſtátek rozbieráli/ á vkazáli tę dobrą drogę/ iákoby ziednocżenie wiáry Krześći

23:

áńſtwo miáło/ máiąc ná to bacżenie/ iákie ieſt cżáſu tego zámieſzánie á vćiśnie

24:

nie rzecży poſpolitey/ ták w kośćielnych iáko w świeckich ſpráwách/ áby wſzem

25:

rzecżam ktoreby ſkázę miáły vcżynić w rzecży poſpolitey/ wcżás zgodliwą rádą

26:

ſwoią zábieżeli. Ale yż w Senaćie byłá więtſza połowicá Biſkupow/ przetho

27:

onych ártykułow przyięte od doktorow y z onymi kſięgámi/ Senath nieprzyiął.

28:

Kſiążętá niektore vpomináły Ceſárzá/ dawſzy mu ſwoie Arthykuły ná ſpiſku/

29:

áby iáko Woyt á obrońcá kośćiołá káżdą rzecż z Papieſkim poſłem poſtháno=

30:

wił. Ceſárz ſie oto ſtárał/ zwłaſzcżá o poſtánowienie kośćiołá. Bacżąc the ro=

31:

znice Legat Papieſki Kontárenus powiedział/

Konátarenus Le=
gat Papieſki.

áby drugie rzecży były záwie=

32:

ſzone od Papieżá/ ktory to ná Koncilium/ álbo ktorym innym obycżáiem z ſwo=

33:

imi roſſtrzygnie á poſtánowi/ ták yż to będzie rzecży poſpolitey/ zwłaſzcżá Nie=

34:

mieckim kráiom pożytecżno. Potym áby ſie też okazał w tym rządzie poſthá=

35:

wieniu/ wewzawſzy do ſwego dworu Biſkupow/ roſkazał im/ áby ſwe kápłany

36:

vpomináli/ coby ſie miernie/ poććiwie záchowáli/ złym przykłádem dla obmo=

37:

wek mieyſcá niedawáli/ pijańſtwá/ nierządnych niewiaſth/ thego ſie chronili

38:

ſámi áby w Biſkubſtwach mieſzkáli/ ábo godne po ſobie mieli/ á tego nawię=

39:

cey ſtrzegli/ áby ich ten błąd niezárażał/ ktory Niemieckie Kſiążętá niekthore

40:

záráźił/ á otym ſie poſtárámy/ áby żacżkowie ſthudenći byli w Kollegiách do=

41:

brze vcżeni/ iákobyſmy Luterianom náprzod nic niedáli/ bo oni thymi pilnemi

42:

náukámi wiele Kápłanow/ Studentuw y innych ludzi zwiedli/ ták yż káżdey

43:

godziny do nich iádą Studenći ná náukę/ zwłaſzcżá źiemiáńſkich domow y z in=

44:

nych/ ktorzy z nawodu ich ſnimi ſektę prziymuią. Proteſtántes álbo Luterya=

45:

ni/ przeććiwſzy ten ſpiſek Legathá Papieſkiego Kontárená/ odpiſáli przećiw

46:

temu/ mieniąc ná tym krzywdę mieć/ zwłaſzcżá od niego cżłowieká vcżonego/

47:

o ktorym mieli tę nádzieię záwżdy/ áby co godnieyſzego ſłyſzeli od niego. Nie=

48:

ktore Kſiążętá Ceſárzowi mowiły/ áby to záwieſił do Koncilium. Kſiążęthá

49:

záſię z ſtrony Luterſkiey/ áby iuż ſpiſáne ártykuły przyięte od doktorow/ ná to

50:

wyſádzone kazał obiáwić á dzierżeć/ oſtátek ná Koncilium odłożyć. Ale dru=

51:

gie Kſiążętá iáko Báworſkie/ Brunſzwickie z Biſkupy/ ktorych więtſza cżęść

powiedzieli

strona: 219v

Kſięgi trzećie

powiedzieli Ceſárzowi/ yż nietrzebá nam odmiány w wierze/ ktora nam zdaw=

ná ieſt przez ſwięte męże poſtánowioná/ y do tego cżáſu od wſzytkich trzymaná.

Ceſarz wyſłuchawſzy wſzytkich wotá/ rozwiodł im rzecż długą/ ſprzodku po=

cżąwſzy/ powtarzał ich rzecży być ſobie przećiwne/ ktore tak ná prętce ſkońcżo=

ne być niemogą/ chocia iuż nieiedny ziazdy około tych rzecży poſtánowienia by=

wáły/ zwłaſzcżá piſmá ſwiętego/ á yż ze wſzech ſtron nieprzyiaćiel Turek Krze=

śćiáńſtwo woiuie/ odkłádamy ty rzecży ná Koncilium/ v pomináiąc Lutery=

any/ áby ſie w pokoiu záchowewáli/ á wiar niepokuſzáli/ iedno iáko doktoro=

wie piſmá ſwięte^o poſtánowili/ vpominał też Biſkup y pány świeckie/ áby ſzu

10:

káli tey drogi/ iákoby kośćioł Krześćiáńſki był w lepſzym rządzie poſtánowion

11:

niżli ieſt. :?: :?: :?: :?:

12:

¶ Gdy ten Syem był w Rátyzbonie/ Krol Fráńcuſki poſłał poſły do Turek/

13:

Fregozá z Genue/ Rynkoná Hiſzpaná/ á gdy Pádem rzeką iecháli do Wene

14:

cyey/ pobito ie mieſiącá Lipcá/ ſnadź zroſkazánia Ceſárſkiego/ tá przycżyná też

15:

pobudziłá ku walce niemáło Krolá z Ceſárzem.

Poſłowie pobi=
ći.

Potym rychło Ierzyk Ráku=

16:

ſki Biſkup Wálentyńſki/ ſyn Máximilianá Ceſárzá nie zwłaſney żony iechał

17:

z Hiſzpániey do Belgium/ poiman był od Krolá Fráncuſkiego w Lugdunie/

18:

y od więźienia wſadzon/ zá poſły pobite.

Biſkup poiman.

¶ Tych też cżáſow/ Antoni Lotár=

19:

gińſkie Kſiążę wſtąpił w małżeńſki ſtan/ z Kryſtyną wdową/ corką Kryſty=

20:

erná Krolá Duńſkiego/ ktory był w więźieniu s ſieſtrzenicą Ceſárſką/ niewdzię

21:

cżnie to prziymował Krol Fráncuſki/ yż ſie ná tę ſtronę obroćił.

22:

¶ Ná ten cżás Ferdynánd Krol Budzyń obegnał/ o cżym ſtoi przy Kroni=

23:

ce Węgierſkiey. :?: :?: :?:

24:

¶ Tego cżáſu Ceſárſki potop był iádąc do Afryki/ o cżym ſzerzey ſtoi folio 191.

25:

¶ Po tych niefortunách/ ktore ná ten cżás ná krześćiáńſki lud Pan Bog prze=

26:

puſzcżáć racżył/ Krol Ferdynándus miał Syem w Cżechách/ dla rzecży po=

27:

ſpolitey opátrzenia/ tám też Rákuſzánie y drudzy podáli kſiążki Krolowi/ ná

28:

kthorych żáłobliwie wypiſáli vćiſki y zámieſzánie rzecży poſpolithey/ y właſne v

29:

nich á to ſnadź przeto/ yż ſłowo Páńſkie zniewolone ieſt/ yż go przeſpiecżnie ká=

30:

znodzieie náſzy niemogą powiádáć/ prze zapowiedź przełożonych.

Rákuſzánie pro=
ſzą Ewángeliey.

Athák áby

31:

gniew Boży był vſkromion/ proſili áby im było wolno Ewángeliey ſwięthey

32:

ludzi náucżáć/ piſząc yż inácżey ten bicż ſrogi niemoże być vſpokoion/ Ná tho

33:

Ferdynándus odpowiedział/ napierwey żáluiąc tych vćiſkow/ od nieprzyiaćie=

34:

lá/ ktore Pan Bog ná lud ſwoy przepuſzcża/ powiedział też/ yż ia nigdy niebył

35:

przećiw temu/ áby ſłowo Páńſkie niebylo przepowiádano káżdemu/ według

36:

Apoſtolſkiey vſtháwy y wykłádácżow/ ktore kośćioł krześćiáńſki przyiął/ po=

37:

twierdził y trzyma/ od wiele ſet lat. A ták ieſliby w cżym wątpili/ tedy áby má

38:

ło pocżekáli Konciliū/ ktore być muſi rychło wſzytkie^o krześćiáńſtwá/ ábo ied=

39:

nák ſámey Niemieckiey źiemie/ á do te^o cżáſu/ áby nic nieodmieniáli/ iedno po

40:

ſtáremu dzierżeli/ á oycow ſwych w tym ktorzy w tey wierze pomárli/ náſládo=

41:

wáli Rátyzbońſkiego Dekretu nie niebacżąc. ¶ Potym rychło Biſkup No=

42:

rymberſki vmárł ná iego mieyſce wźięt Iulius Pflugius.

Pflugius Biſkup
Norymberſki.

Krfierſth Sáſki

43:

niechćiał go tam mieć/ przywlaſzcżáiąc ſobie podawánie/ wybrał tedy ná iego

44:

mieyſce Mikołáiá Amſtorfiuſá Doktorá Witemberſkiego.

Amſtorfius Bi=
ſkup Norym.

45:

¶ Mieſiącá Stycżniá/ Ceſarz złożyl Syem w Spirze przez Ferdynándá Kro

46:

lá/

Láta 1542

ktory ná tym Seymie rozwodził długą rzecżą/ wſzytkiey rzeſzy Niemieckiey

47:

o zmocnieniu Tureckim/ ktory ſie bierze do Pánnoniey/ tákież Rákus ná wio=

48:

ſnę/ gdzie nietylko tym kráinam ſzkodę vcżyni/ ále y do pośrzodku Niemiec

49:

trzebá ſie obawiáć/ by nieprzyſzedł ſzkod cżynić/ á ták rozważywſzy im/ vpomi=

50:

nał ie/ zwłaſzcżá Rákuſzány/ Węgry/ Cżechy/ y pogránicżne Niemce/ coby chćie

51:

li poſtępić ku obronie tákiey. ¶ Bucerus doktor Luterſki przyięth wdzięcż=

52:

nie od Biſkupá Kolońſkiego/ z zálecenia Groperá.

53:

¶ Krol Angielſki thego cżáſu żonę ſwoię Káthárzynę/ Hádwárdę dał śćiąć

Krol Angielſki
żonę śćiął.

mieniąc

strona: 220

Ianá Szleydaná

mieniąc yż ią niepráwą dziewką poiął/ á then ná kogo przycżynę mienił/ vćiekł

do Hiberniey/ wſzákże był przed tym przyzwan od Krolowey y śćięth po niey/

Krol Angielſki żo
nę sćiął.

y wiele innych pośćinał/ ktorzy niechćieli zá cżáſu powiedzieć/ álbo theż ſnadź

ſámi winni. Poiął potym ſzoſtą żonę Kátárzynę Párrę.

Szoſtá żoná kro=
lá Angielſkiego.

¶ Ná ten Syem do Spiry poſłał też Krol Fráncuſki poſłá ſwego Fránćiſzká

Oliueriuſá Kánclerzá/ vpomináiąc Kſiążętá Niemieckie/ áby przećiw Tur=

kowi walki niezwnośili dla wiele przycżyn.

Krol Fráncuſki
nie rádził wal=
cżyć s Turkiem.

Papież też ſwego poſłá támże po=

ſłał/ Moroná Biſkupá Mutyneńſkiego/ poſtępuiąc pięć tyſięcy ludu pieſzego

wypráwić przećiw Turkowi/ ieſli ſam Ceſarz poiedzie/ gdzieby niebyło ſáme=

10:

go/ tedy tego połowicę/ co ſie tycży Koncilium/ ieſt wola Papieſka/ áby było

11:

w Mántue/ álbo w Ferarzu/ álbo w Bononiey/ álbo w Plácencji/ A ieſliby

12:

ſie komu w thych mieściech niepodobáło/ thedy w Trydenćie ná gránicy Nie=

13:

mieckiey/ tám wſzytcy inni przyięli/ y podziękowáli Papieſkiemu poſłowi/ o=

14:

krom Luteryanow/ ktorzy záto mieli/ áby ſie tam według woley Papieſkiey/

15:

takież dekretałow iego miáło wſzytko ſpráwiáć. Poſłowie Krolá Fáncuſkiego

16:

bacżąc yż ſie im kwoli nieſtáło/ á niewdzięcżnymi gośćmi byli w Spirze v ludu

17:

Ceſárſkiego/ iecháli przecż niecżekáiąc dokońcżenia Seymu/ potym Krol ich

18:

ſwoimi ſłowy wſkazáwſzy/ podnioſł walkę ná Ceſárzá mieſiącá Lipcá/

Krol Fráncuſki
przećiw Ceſárzo.

roſka=

19:

zał ſwoim/ áby wodą y źiemią ktorym kolwiek obycżáiem/ pobieráli ſzkody cży=

20:

nili w Kráinách Ceſárſkich/ Longewállus thedy y Koſſemus wthárghnęli do

21:

Brábáncyey/ wielki ſtrách y ſzkodę ludziom nieopátrznym vcżynili/

Brabáncyą wo=
iowano.

gdzie máło

22:

yż Antorffaálbo Lowánium niewźięli/ bo prochow y innych doſtátkow nie=

23:

mieli ku dobywániu/ idąc tedy názad/ wielkie ſzkody cżynili/ pothym ſie zeſzli

24:

poſpołu z woyſkiem Kárłá Krolewſkiego ſyná/ ktory był też poſłan woiowáć

25:

kráiny Lucemburſkie w Burgudnji/ miał k pomocy cżterzy ſtá ludu ieznego

26:

od Krolá Duńſkiego/ kthorzy tedy wźięli thy miáſtá/ Dánwiller/ Writonę/

27:

Iweum/ y Lucemburg pierwſze miáſto/ Krol z drugiey ſtrony woiował/ y

28:

obegnał Párpiryan/ ktory leży pod gorámi Pireneyſkiemi/

Párpiryam obe=
gnano.

też woiowáli dru=

29:

dzy kráiny kthore zową Pedemoncium/ thák yż ná pięćioro rozeſłał Ceſárzowi

30:

ſzkody cżynić/ á w tym poſłał do Turká Polinuſá/ áby mu do Fránciey wodą

31:

poſłał ludzi zá iego pieniądze/ Turek ſie mu ná ten cżás wymowił/ yż go w tym

32:

nierychło obwieśćił/ ále áż przez rok obiecał.

33:

¶ W tych też cżáſiech Krol Fráncuſki roſkazał ſrodze w ſwoim kroleſtwie/ á=

34:

by náuká Luterſka thákież Kálwinowá/ niebyłá prziymowaná od żadnego/

35:

áni kſięgi ich áby niebyły imprymowáne.

36:

¶ Száráńcża też tego roku przylećiáłá do Niemiec/

Száráńcża.

z wielkim ich podziwie=

37:

niem ktorey przed tym niewidáli. :?: :?: :?:

38:

¶ Brunſzwickie Kſiążę Henrykus/

Henrykus Brun
ſzwicki.

walcżąc z Sáſkim Kſiążęćiem y z Lánt=

39:

gráfem takież z drugimi/ poráżon od nich/ pobráli mu tedy kráiny y zamek Wol

40:

febtel/ niedáleko Brunſzfiku/ w kthorym nadzieię wſzytkę pokłádał wźięli/

41:

tám liſty rozmáitego piſánia náleźli/ przećiw ſobie co im myſlił/ nápiſáli po=

42:

tym tey ſpráwy kſiążki kſiążętá/ yż ſie to zá iego pocżątkiem wſzytko działo.

43:

¶ Tegoż roku drugi Syem był złożon w Norymbergu/ mieſiącá Lipcá/ gdzie

44:

prośił Ferdynánd kſiążąt/ áby pomagáli ſąſiádom ſwoim Węgrom/ y Ráku=

45:

ſzánom od Turká/ vſtáwił też winę ná thy/ ktorzyby niedzierżeli dekretu Spi=

46:

reńſkiego/ ná thym Seymie nie było Kſiążąt tylko/ Wálterus Pruſki Miſtrz

47:

námieniony/ á Biſkupi á namiáſtek Ceſarſki.

48:

¶ O Koncilium Papież roſpiſał liſty/ ktore poſłał do Ceſárzá do Hiſzpáni=

49:

ey/ zkłádáiąc ye w Trydenćie/ Ceſarz mu ná tho odpiſuiąc/ náprzodku chwali

50:

iego pracą/ yż ią dla rzecży poſpolitey krześćiáńſki podeymuie/ ále go w thym

51:

niechwali/ yż powiádał być powolnieyſzego w tey ſpráwie Krolá Fráncuſkie=

52:

go niż mnie/ ktorym nigdy/ iáko on wie/ od ſwego vrzędu nieodſtępował/ ie=

53:

ſliby tedy chćiał rzecży poſpolitey vpádłey dopomoc/ miałby go z vrzędu ſwego

powiádáć

strona: 220v

Kſięgi trzećie

powiádáć być nieprzyiaćielem rzecży poſpolitey Krześćiáńſkiey/ gdyż on ieſth

pocżątkiem wſzelkich walek/ vćiſkow y záwichrzenia/ ktory Turká ku zágubie

Krześćiáńſkiej wyzywa/ ktory chce ná wſzytkim przewodzić/ áby ſwey hárdośći

doſyć vcżynił/ Gdyż tedy ná Papieżu zależy opátrzność wſzytkiego Krześćiáń=

ſtwá/ niemiałby mu ćierpieć tákich rzecży niekrześćiáńſkich/ ále go oba obiáwić

nieprzyiacielem wſzytkiemu Krześćiáńſtwu/ áby więcey tákowego zámieſzánia

niecżynił/ w ktorey rzecży ieſli vcżyni co ná iego vrząd zależy/ ia theż co ná moy

vrząd zależy rzecży poſpolitey nieopuſzcżę.

¶ Thegoż roku rzeſza Niemiecka z Kſiążęty/ vchwaliłá dáć pomoc Krolowi

10:

Ferdynándowi przećiw Turkom do Węgier/ wybrawſzy nawyſzſzym ſpráwcą

11:

Ioáchimá Krfierſtá z Brándeburká.

Ioáchim Már=
gráw Hetmánē
do Węgier.

Papież też był poſłał trzy tyſiące lu=

12:

du pieſzego/ áby żadney poſługi wſzytcy nieucżynili/ ábowiem gdy oblegli Peſt

13:

nad Dunáiem przećiw Budzyniowi/ ięli mrzeć/ potym ſie ruſzyli precż.

14:

¶ Thego też cżáſu napierwey pocżęłá być roznicá miedzy Sáſkim Kſiążęciem

15:

Kurfierſtē/ á miedzy Maurycym ſynowcē od Strycżne^o brátá/

Máuryc s Kur=
fierſtem.

o gránice y miá=

16:

ſtecżko też z przycżyny Pflugiuſa ktorego z Biſkupſtwá zrzućił Krfierſt/ gdzie

17:

iuż byli náſię woyſká zebráli/ ále Lántgráw miedzy imi do cżáſu tę rzecż roziął/

18:

potym tá rzecż wiele złego pocżyniłá w Niemcech/ bo thego Maurycego rádá/

19:

nieboſzcżyká iego Dziadá Ierzyká/ záſię namowámi ſwemi odwroćiła od Luter

20:

ſkich Kſiążąt. :?: :?: :?:

21:

¶ Pothym Papież złożył Koncilium w Trydenćie ná gránicy Niemieckiey/

22:

mieſiącá Liſtopádá/

Koncilium w
Trydenćie słożo=
no.

gdzie tám roſkázuie przyiecháć/ tym ktorzy kniemu przy=

23:

ſłuſzáią z práwá Pátryárchom/ Arcybiſkupom/ Biſkupom/ Opáthom/ y in=

24:

nym/ ktorym wolno będzie káżdemu ſnich ſwoie zdánie powiádáć.

25:

Rozdział Piętnaſty.

26:

Dy iuż z obu ſtron były wielkie woyſká zgromá=

27:

dzone/ Papież Páweł poſłał poſły ſwoie Kardynały/ ſtána=

28:

wiáć pokoy miedzy imi/ do Ceſárzá/ Micháłá Luzytaná/ á do

29:

Krolá Sádoletá/ proſząc áby ty ſwoie krzywdy właſne odło=

30:

żyli ná rzecż poſpolitą/ á ná ſpokoiną rádę to wznieśli/ Ceſarz

31:

wſkazał przez tegoż poſłá iáko y pierwey/ yż trudno ſie ſtákim

32:

vgadzáć/ ktory żadnego przymierza áni wiáry chowa/ ktora rzecż inácżey być

33:

niemoże lepiey poſthánowioná/ áż go być obiáwiſz ſobie/ y wſzytkiemu krze=

34:

śćiáńſtwu nieprzyiacielem/ iáko ten ná ktorym wſzytká opátrzność táka zale=

35:

ży/ Poſłał theż Papież ná Koncilium do Trydenthu/ Kárdynałá Moroná

36:

Poluſa. :?: :?: :?: :?:

37:

¶ Tego cżáſu Angielſki Krol poráźił Schoty/ rychło potym Krol Schotcki/

38:

ſieſtrzeniec Krolá Angielſkiego vmárł/ Synowie theż iego przed tym dwá v=

39:

márli/ opieká przyſzłá corek ná Arráńſkiego Grábie Iákubá Hámálthá brá=

40:

tá od rodzoney ſioſtry nieboſzcżyká Krolá/ też y ná Kárdynałá Andreaná przy

41:

iaćielá wielkiego Krolá Fráncuſkiego/ ſthey przycżyny Krol Fráncuſki poſłał

42:

Schotom dział/ prochow/ y inney ſtrzelby takież pieniędzy ku obronie.

43:

¶ Piſałem wyſzey máło o Maurycym/ ktory nád wolą oycowſką odſthąpił od

44:

Luteryanow/ zwłaſzcżá Stryiá Sáſkiego Krfierſtá/ gdy był oto vpominan

45:

powiedział że ia niechcę być w więźieniu oycowſkim/ áni mię też w tym on mogł

46:

mocnie obligowáć/ gdyż to idzie nieledá ocż. ¶ Po porażce Henrykuſá Brun

47:

ſzwickiego Kſiążęćiá/ iákom wyżſzey piſał/ pozwał przed Senat Ceárſki Kr

48:

fierſtá Sáſkiego/ Lántgráffá y inne towárzyſze/ ktorzy ſámi niechćieli ſtánąć/

49:

ále poſłáli poſły ſwoie powiádáiąc/ yż my vrzędu poſłuſzni ſzłuſznego/ ále gdy ij

50:

widzimy rozny w ſpráwach y w wierze/ niemamy go zá práwy vrząd/ poki nie

51:

będzie wnim opráwy á ſłuſznego poſtánowienia/ iákozmy dawno proſili.

Przyiechał

strona: 221

Ianá Szleydaná.

Liſt 221

Przyiechał Krol Ferdynánd ze dwiemá ſynomá ná Syem do Norembergu/

gdzie też był y Grāwelanus od Ceſárzá poſeł z drugimi/

Látá 1543

tám proſił Ferdynánd

wſzytkich Kſiążąt/ takież y miaſt/ áby cżuli o nieprzyiaćielu wielkim Turku/ o

ktorym mi cżęſte wieśći przynoſzą poſłowie/ yż ná ten rok z wielkośćią ludu ma

do Węgier przyćiągnąć/ gdzie to być niemoże/ áby to niebyło z wielką ſzkodą/ y

vćiſkiem wſzego krześćiáńſtwá/ zwłaſzcżá Niemieckich kráin/ Kſiążętá zwłaſz

cżá z ſtrony Luterſkiey odpowiedź dali Ferdynándowi/ yż ſie ſtego wſzytcy nie=

wymawiaią/ by iedno pierwey wnętrzne nieſnaſki były vſkromiony/ dla cżego

prośili/ áby Senat ſądu Ceſárſkiego był opráwion á odnowion/ gdyż ij bacżymy

10:

wſzędzie ſobie być przećiwnym/ Ale Ferdynánd powiedział zdrugimi/ yż my te

11:

go niemożem vcżynić/ tákie ludzi wielkie vcżone/ á w práwie biegłe/ od wiel=

12:

kich oſob wybráne/ ábyſmy ie mieli z vrzędow ich złożyć bez iáwney przycżyny/

13:

bronić też práwá niemożem Kſiążęćiu Brunſzwickiemu/ ktoregośćie z imie=

14:

nia wygnáli/ áby niemiał dáley poſtępowáć.

15:

¶ Gdy ſie Ceſarz zebrał ná Kſiążę Kliweńſkie/ Kſiążętá Niemieckie proſi=

16:

ły przez poſły Grāwellaná/ áby docżeſne przymierze Kliweńſkiemu Kſiążęćiu

17:

dał/ co to ledwo vproſili/ y tho tym obycżáiem/ ieſli ſie Ceſárzowi thák podo=

18:

báć będzie/ á Sytárd zamek y miáſtho áby było w mocy Ceſárſkiey/ co będzie

19:

chćiał ſnim cżynić to mu będzie wolno/ ále w tym cżáſu byłá bitwá v tegoż zam

20:

ku y poſzcżęśćiło ſie Kliweńſkiemu Kſiążęćiu zá pomocą Krolá Fráncuſkiego/

21:

przeto Kſiążę Kliweńſkie wzgárdził tym przymierzem.

22:

¶ Thegoż roku Arcybiſkup Koleńſki/

Biſkup Koleńſki
Ewángelik.

vcżynił Syem oſobny ná duchowne w

23:

Bonnye miáſtecżku pięć mil od Kolná/ thám ſnimi rádził/ áby kośćioł iego

24:

Biſkupſtwá miał dobre káznodzieie/ lud poſpolity proſił o Bucerá/ ále kápła

25:

ni ſtárſzy ná to nieprzyzwaláli. Poſłał tedy Arcybiſkup do Witembergu pro=

26:

ſząc/ áby Philip Melánkton przyiechał/ á ſpiſáli z Buceruſem ártykuły na=

27:

potrzebnieyſze kośćiołowi Krześćiáńſkiemu/ gdy thák vcżynili/ wſpárli ſie o

28:

tho duchowni Rzymſcy/ zwłaſzcżá Groperus cżłowiek vcżony/ y kſiążki nápi=

29:

ſał háńbiąc Luteryany/ ktore tym záwiązał/ yżbych wolał być pod Turkiem

30:

niż pod ſpráwą ich/ tám ná Bucerá powſtáli Doktorowie Koleńſcy/ kthore

31:

Philip kſiąſzkámi ſwemi miárą okracał/ Arcybiſkupá proſili/ áby nic nowego

32:

do kośćiołá nie wnoſił nád ſtáry obycżay/ powiedział/ vcżynię to ieſli mito pier

33:

wey okażećie w cżym Bucerus álbo Philip wyſtępuią/ ták w náuce iáko w przy

34:

kłádzie/ álbo żywotá wiedzieniu. ¶ Mauryc Kſiążę Sáſkie trzy Kollegia

35:

ku náuce żakom założył/

Mauryc rządny

w Myſnie w Merſeburgu á w Porćie/ dochody z tych

36:

mieyſc przywłaſzcżył/ ná ktorych pierwey mniſzy mieſzkáli. Kollegium też Lip

37:

ſkie lepiey opátrzyl/ żebrakom zábronił biegáć/ ále ſzpytale ktemu nádał.

38:

¶ Ceſarz wyieżdżáiąc z Hiſzpániey/ vſtháwił ſyná Philipá Krolem/ dawſzy

39:

mu zá małżonkę corkę Ianá Krolá Luzytáńſkiego Máryą. ¶ Tego też roku

40:

Krol Polſki Zygmunt Auguſtus wſtąpił w małżeńſki ſtan/ z Elżbietę corką

41:

Ferdynándá Krolá Rzymſkiego. Henrykus Kſiążę Brunſzwickie iechawſzy

42:

do Ceſárzá do Kremony/ oſkárżył bárzo luteryany/

Kſiążę Brūſwic=
kie oſkárżyło Lu
tery.

iákoby ſie oni przećiw Ce=

43:

ſárzowi buntowáli/ z tey przycżyny vcżynili Syem w Smálkaldyey/ tám rádzi=

44:

li poſły poſłáć do Ceſárzá/ y imieniu Brunſzwickiego kſiążęćiá/ też o przyięćie

45:

w towárzyſtwo Krolá Szweckiego/ Biſkupá Bipontyńſkiego/ takież Moná=

46:

ſterſkiego/ y Mauryciuſá. ¶ Potym też Ceſarz przyiął towárzyſtwo z Krolem

47:

Angielſkim przećiw Krolowi Fráncuſkiemu/

Ceſarz z Angiel=
ſkim Krolem w
towárzyſtwie.

kthory Schotom pomoc dáwał/

48:

ſthey przycżyny Papież rozgniewał ſie ná Ceſárzá/ bo wielkim nieprzyiáćielem

49:

był Krolowi Angielſkiemu/ przyſtał thedy Papież ku krolowi Fráncuſkiemu.

Roznice Kro=
low.

50:

¶ Przyiechał tedy do Spiry Ceſarz ná Syem ná oſthátku mieſiącá Lipcá/ do

51:

kthorego Kſiążęthá Luterſkie poſłáli poſły ſwoie ſthymi Artykuły/ ieſli im

52:

przyrzecżenie vcżyni przeſpiecżne/ ieſli też łáwicá ſądowna będzie opráwioná

53:

przez odmienienie pierwſzych/ ieſli pobory nielitośćiwe będą vmnieyſzone/ te= dy niebę

strona: 221v

Kſięgi trzećie

dy niebędziem ſie wymáwiáć ſpoſług/ y potrzeb rzecży poſpolitey/ á co ſie tycże

Kſiążęćiá Brunſzwickiego/ Niechay tho ſądzą mądrzy ſędziowie/ á obacżą

iżeſmy go ſpráwiedliwie wygnáli/ gdyż ſam był pocżątkiem walki przećiw nam.

Ceſarz im ná ty ártykuły powiedział/ niemáią nic przecżby byli nieprzeſpiecż=

ni/ doſyć im powiedziano/ pokoy od nas w tákich rozmowach dawnych dekre=

ty/ Sędziow niemożem z ſwych mieyſc ruſzyć/ otę rzecż poki niebędzie ná nię in=

ſza inkwizycia/ á ieſli w cżym wykrocżą/ będą karáni. Poborow niemoże być

moderowánie/ áż zá dozwoleniem wſzytkich rad/ Kſiążęćiu Brunſzwickiemu

ieſli niewroćićie máiętnośći iego/ naydzie ten obycżay/ iáko wroćić muſićie. Po

10:

tym z Moguncyey piſał Ceſarz liſty do rády Koleńſkiego miáſtá/ áby kazáć nie

11:

dáli Bucerowi tákież drugim Ewángelikom/ Papież też piſał támże do Ká=

12:

nonikow/ dźiękuiąc ich ſtáłośći/ yż ſie niedadzą Luterom ná ſtronę vwodzić/ á

13:

yż ie^v káżdą rzecż od nich opowiádái a/ á cżáſu ſwego gdy od nas będzie pozwan

14:

Arcybiſkup waſz/ weźmie zá ſwe błędy zápłátę ſwą.

Turki przywiodł
Krol Francuſki
do ſiebie.

¶ Krol Francuſki Ceſárzo=

15:

wi miáſto Lándreſum wźiął y oſádził. Bárbároſe też przywiodł z Tureckim

16:

okręty do Tolonu Fráncuſkiego portu/ miedzy Máſilią á Niceą. Pothym po=

17:

ſłał Krol do nich lud ſwoy/ ćiągnęli ſpołu do Nicee/ wźiąwſzy port/ y miáſto/

18:

zamek oblegli. Drugie woyſko Tureckie źiemią ćiągnęło do Węgier mieſiącá

19:

Sierpniá/ pięćikośćioły Strygom álbo Oſtrom/ Biáłłogrod krolewſki wźięli.

20:

¶ Ceſarz Kſiążęćiu Kliweńſkiemu wtargnął w źiemię/ obległ miáſto Dure/

21:

poſławſzy do nich áby ſie poddáli/ gdzieby tego nieucżynili/ będą ná gárdłách

22:

káráni.

Durá oblężoná.

Oni odpowiedzieli/ yż iuż Ceſárzá w morzu ryby iedzą/ niemaſz ſie go

23:

precż obawáć/ (mnimáli by był vtonął v Argery) tey powieśći przycżyną by=

24:

li Fráncuzowie/ áby ſie ſthale bronili Kliweńſkiego poddáni/ z Kſiążęćiem

25:

ſwym. Pothym Ceſarz Hiſzpany przypuśćił ku ſzturmu/ ácż ich wiele zbitho/

26:

wſzákże nieprzeſtáli ſzturmowáć áż wźięli Dure/ ktorą wybráli y zápalili/ po=

27:

tym Kuremunde/ potym Iuliácum w Geldryey wźięli/ áż do Welonu przycią

28:

gnęli/ tám kniemu przyſzło Kſiążę Kliweńſkie/ z Kſiążęćiem Brunſzwickim/

29:

y z poſły Arcybiſkupá Koleńſkiego proſząc o łáſkę/ Ceſarz wſtał/ á porucżył thę

30:

rzecż Gránwellanowi y Kſiążęćiu Auráickiemu/ ktorzy ſnim poſtánowili áby

31:

był poſłuſzen Ceſárzá we wſzytkim/ takież kośćiołá Rzymſkiego/ ktoremu ieſli

32:

co wźiął wroćił záſię/ á Krolá Fráncuſkiego odſtąpił. ¶ Tegoż czáſu Krol

33:

Angielſki ziechawſzy ſie z ludem Ceſárſkim/ oblegli záſię Landreſum.

Lándrez oblężo=
no.

Poſłał

34:

też Ceſarz poſłá ſwego Bozetá do Metym/

Metym.

áby luterſtwá przeſtáli/ á Ewán=

35:

geliki Káznodzieie wypędzili/ gdzieby thego nieucżynili/ gárdłem im zágroźił/

36:

y ták muſieli vdziáłáć. :?: :?: :?:

37:

¶ Były też tego roku roznice w Kroleſtwie Schockim miedzy ſzláchtą/ á prze

38:

łożonymi/ Poſtánowił był Henrykus Krol Angielſki z ſzláchtą Schocką (gdy

39:

ie miał v ſiebie w więźieniu/ á pothym wolno puśćił) Yż iego ſyn Edwár=

40:

dus miał wźiąć zá małżonkę corkę Krolá Schockiego iedyną/ ále gdy themu

41:

byli ná odpor/ Kárdynał kthory ſtronę trzymał Fráncuſkiego Krolá z drugi=

42:

mi/ Szláchtá Kárdynałá poimáłá/ á Krolewnę oblegli chcąc ią ku ſlubu mo

43:

cą z Edwárduſem przywieść/ Krol Fráncuſki dowiedziawſzy ſie tego/ poſłał

44:

ábyśćie tego przeſtáli/ bo máłżeńſtwá máią być wolne/ Szláchtá też druga kro=

45:

lewny ieſzcże máłey żáłowáłá/ á ták ſie odmieniło ono ſtadło. Znowu ſie zácżę=

46:

łá walká miedzy Schoty/ á Angliki/ Duńcżycy theż z Ceſárzem walkę zácżyná=

47:

li dla Kryſtyerna w więźieniu od Duńcżykow dzierżáne^o/ ktory też proſił o po

48:

moc Luteryanow/ á oni mu odpowiedzili: yż thego niemożem vcżynić/ gdyż

49:

ſie nie o wiárę walká tocży/ ále o świeckie rzecży.

50:

¶ Kliweńſkie Kſiążę/ wźiąwſzy od Ceſárzá gleytowne liſty/ poſłał poſły do

51:

Krolá Fráncuſkiego wypowiádáiąc mu przymierze/ á o żonę proſząc/ áby mu

52:

ią poſłano. Krol Fráncuſki wſkazał/ yż mu żony niedádzą/ iáko temu kthory

53:

ſwego ſthanu y rodzáiu ſłowá y wiáry zápomniał/ á w niewolą ſie wdał mnie

iuż przy=

strona: 222

Ianá Szleydaná.

iuż przyiaćielá niema. ¶ Ceſarz poſtánowiwſzy wſzytki rzecży ſwoiey ſpráwy

w Gieldryey/ ćiągnął z wielkim ludem do Lándreſu/ obegnał ij/ ále gdy żyw=

nośći Fráncuzowie dodáli obegnáńcom/ Krol theż z wielkim ludem ćiągnął

przećiw iemu/ vſtąpił Ceſarz nocą precż/ oni oſtátnie woyſko pogonili/ zbili

ich niemáło. Thám Mauryc dobrze ſobie pocżynał/ przetho był wláſce v Ce

ſárzá. ¶ Potym Ceſarz złożył Syem w Spirze/

Syem w Spi=
rze.

Luteryani theż ſwoy Syem

złożyli w Fránkforćie/ gdzie też o ſwoich rzecżach rádzili/ poſłáli thedy do Ce=

ſárzá poſły ſwoie/

Látá 1544

ieſli ſwą głową będzie ná Seymie/ tedy też oni będą ná przy=

rzecżenie/ Ceſarz im roſkazał/ yż ſam chce być/ á liſth przyrzecżony zá pokoy po=

10:

ſłał. ¶ Tego też roku było Słonecżne Eklipſis bárzo wielkie/ y troie w Mie

11:

ſiącu/ ſpodziwienim wielkim/ y ſtráchem gdyż ſie tego nieprzygadzáło ſwiátu/

12:

iákoż zá Kárłá wielkiego dáley niż ſieḿ ſet lat. Nátym tedy Seymie/ Ceſarz

13:

vpominał rzeſzą Niemiecką/ áby o thy dwie rzecży rádzili nawięcey/ iáko by

14:

wiecżna obroná byłá od Turká/ á poſthánowienie wiáry y rządzenie kośćiołá/

15:

Krol Fráncuſki ktory rozumiał náſię być Ceſárzá gniewliwego/ poſłał ná thęn

16:

Syem poſły ſwoie/ Fránćiſzká Oliueryuſá/ Ianá Bellagiuſá/ ktorzy gdy przy

17:

iecháli do Nanceiey miáſtá Lotárińſkiego kráiu/ poſłáli do Ceſárzá o gleyto=

18:

wny liſt poſłá ſwego/ ktore^o Ceſarz sfukał ſrogimi ſłowy/ y z Niemieckich krá

19:

in/ kazał co prędzey vieżdżáć/ Kurfierſtowie y inne Kſiążętá z roſkazánia Ce=

20:

ſarſkiego/ piſáli do Szwáncárſkich miaſt/ áby nieżołdowáli krolowi Fráncu=

21:

ſkiemu/ á ieſli kthorzy iuż bráli pieniądze/ thedy áby wroćili/ ábo wypowie=

22:

dzieli poſługi ſwoie/ iáko temu/ ktory zápomniawſzy tytuł ſwego Krześćiań=

23:

ſkiego z Turki ſie pobráćił/ y wźiął ie ſobie ná pomoc przećiw krześćiánom.

24:

¶ Tám też Lántgráw Sáſkie Kſiążę y ich towárzyſze/ żáłowáli ſie ná Henry=

25:

ká Brunſzwickiego/ iáko on zápomniawſzy ſłowá ſwego y roſkazánia Ceſárſkie=

26:

go/ cżynił im ſzkody/ takież ſwym poddánym/ y wiele innych rzecży/ im nie zno=

27:

śnych wyrządza/ dla cżego ſłuſznieſmy go poráźili y wypędzili/ vkazáli też liſty

28:

iego/ ktore ná iego zamku pierwſzym náleźli/ iáko piſał do Báworſkich Kſią=

29:

żąt/ Biſkupow y innych/ przywodząc nas ku trudnośći y w domnimánie ludz=

30:

kie/ iákobyſmy my mieli wichrzyć rzecżą poſpolithą/ á co ſie cżyni Krześćiáni=

31:

nem Rzymſkiego kośćiołá/ tu ſie wnet okaże/ iáko ſię on Bogá boij á ludzi wſty

32:

da: Thymi cżáſy przy małżonce chował dziewkę ná ſwą ſtronę/ o kthorey gdy ſie

33:

żoná dowiedziáłá/ nárzekáłá nań/ on kazał ſie vcżynić chorą oney dziewce/ y

34:

puśćił głos yż vmárłá/ poſławſzy ią ná inny zamek/ á obraz ryty ná iey mieyſce

35:

położono/ vbrano y w ſkrzynię włożono/ kapłani ſpiewáli exekwie/ y inne Ce=

36:

rymonie cżynili/ iáko w Rzymſkich kośćielech bywa/ pochowano obraz rythy

37:

miáſto cżłowieká/ z wielkimi nabożeńſtwy/ żoná potym gdy ſie thego dowie=

38:

dziáłá/ obiáwiłá to wſzytkim przyiaćielom. Kſiążę Brunſzwickie niebył w ten

39:

cżás/ ále inny wymawiał go z roſkazánia Ceſárſkiego/ yż mu w tym Luteryani

40:

krzywdę dziáłáią. ¶ Tego roku trzeći dzień po Wielkiey nocy Fráncuſki Krol

41:

poráźił lud Ceſárſki v miáſtá Kárygnanu.

Lud Ceſárſki po=
ráżono.

¶ Kſiążę Sábaudiey Károlus

42:

ſkárzyło ſpłácem przed Senathem Ceſárſkim/ ná Krolá Fráncuſkiego/ iż on

43:

nád inne krzywdy pierwſze/ ktorych od niego záwżdy doſyć miał/ przywiodł

44:

Turki/

Turki przywie=
dziono ná Kſią=
żę Sábaudiey.

nád ktorymi był przełożonym Bárbárofá/ nád vmowę wźięli miáſtho

45:

Niceą wybrawſzy/ y zburzyli wiele ludzi pobrawſzy w niewolą/ prośił tedy/ áby

46:

mu byli ku pomocy rozumieiąc/ iż ſie záſię wrocą zamku dobywáć/ á on ſam le=

47:

dwo ſwą żywność miał/ powiádał: á coż kogo chowáć. ¶ Thego też cżáſu

48:

Krol Angielſki wypráwiwſzy okręty/ wźiął Port Kroleſtwu Skockie^v/ rze=

49:

cżony Letá/

Letá w Skociey.

po Edymburgu pierwſze miáſto w Skocyey/ á gdy zamku niemo=

50:

gli dobyć/ zápalili y. Nátym że też Seymie/ Ceſarz wybrał zá Miſtrzá Pru=

51:

ſkiego Wolfgángá ſłużebniká ſwego.

Wolfgángus
Miſtrz Pruſki
nárzecżony.

Tám też poſłowie z Węgier przyiecháli

52:

ná Syem/ powiedáiąc ſwoie vtrapienie/ nędzę y zniewolenie od nieprzyiácielá

53:

wielkiego Turká/ proſząc o pomoc/ gdzie ieſli tego nieucżynićie/ tedy nam to

Pp 2

przydzie

strona: 222v

Kſięgi trzećie

przydzie vcżynić/ iáko tym co w roſpácż przychodzą/ iuż nam będzie záiednáko

być w niewoli/ iákoſmy dziś ná poſmiech drugim przyſzli/ ktorzy ſą teras w po=

koiu zá námi iáko zá murem/ mogęcy nas rátowáć á niechcą. ¶ Kſiążę Sá=

ſkie iuż ná tym Seymie/ Krolá Ferdynándá wyznawał być Krolē Rzymſkim/

cżego pierwey vcżynić niechćiał. Ceſarz też potwierdzieł vmowę/ ktorą miedzy

ſobą vcżynili Kſiążę Sáſkie z Kſiążęćiem Kliweńſkim o potomſtwo/ kto=

rey też przed tym niechćiał vcżynić/ ieſli by Kſiążę Kliweńſkie bez płodu mę=

ſkiego zeſzło ſwiátá/

Z v mowy.
Z gody.

tedy ná Sáſkie Kſiążę iáko ná śieſtrzeńcá ma potomſtwo

przydź y ná iego ſyny okrom corek/ y to wkłádáiąc/ ieſli ſie wierze krześćiáńſkiey

10:

z gárdzáć będą/ áby tym więtſza przyiaźń byłá/ ſmowili też w małżēſtwoFerdy

11:

nándowę corkę Eleonorę/ zá ſyná Kſiążęćiá Sáſkiego/ tym obycżáiem/ ieſli

12:

ku wierze Rzymſkiey przyſtánie/ á iáko by też otym Lántgráw niewiedział dla

13:

nawodu inego/ áni towárzyſze iego.

Z godliwe ro=
zmowy do cżáſu.

¶ Krol też Duńſki odſtąpił krolá Frán=

14:

cuſkiego/ gdy go obacżył s Turki towárzyſtwo wźiąć/ á przyſtał do Ceſárzá.

Krol Duńſki
przyſtał do Ceſá=
rzá.

15:

Syem przerzecżono w Spirze/ zámknęli tym obycżáiem/ iż Rzeſza Niemiecka

16:

poſtąpiłá Ceſárzowi y Ferdynándowi pieniedzy dáć/ co ludzi wychowa ieznych

17:

4 tyſiace/ á pieſzych 24 tyſięcy/ przećiw Fráncuſkiemu krolowi/ ktory s Stur=

18:

kidzierzy ſtych pieniędzy máią ich vdzielić do Węgier/ dla obrony gránic/ co

19:

ſie im będzie doſyć widziáło/ á ná głowną obronę od Turkow máią pobor po=

20:

głowny ſkłádáć według ſzácunkow dobr ludu poſpolitego/ co ſie tycże wiáry

21:

iż ſie ná ten cżas dla inich ſpraw nie mogłá do końcżyć/

Zgodá Niem=
cow s Ceſárzem
do cżáſu.

odłożyli ná inſzy cżas

22:

á w tym z obu ſtron mieli ſpiſki dáć ſwoie ſtátecżnie/ á ná Syem potym álbo ná

23:

Koncilium vkázáć/ á zyednocżenie vcżynić/ ná ten cżás/ áby byli w pokoiu/ ie=

24:

den drugiemu nie vrągáiąc/ w tym roſtárgnieniu wiar/ iáko ktory dzierży/ áż

25:

do vznánia prawdziwego. Niepodobał ſie ten dekret poſłom y ſtronie Papie=

26:

ſkim/ przeto nań nie przyzwaláli/ mowiąc: że to nie należy Swieckiego ſtanu lu

27:

dziem poſtánáwiáć kośćioł krześćiáńſki/ iedno Papieżowi/ ále wſzytcy nánię

28:

krzyknęli fiát fiát. Co ſie tycże Brunſzwickiego Kſiążęćiá/ dáli to w moc Ceſá=

29:

rzowi/ áby on tym páńſtwem rządził/ áż ſie w práwie roſpráwią álbo zgodzą/ á

30:

Ceſarz áby to imienie ſpráwowáć polećieł Woiewodzie Rińſkie^v/ álbo Kr=

31:

fierſtowi Brándenburſkiemu/ Miáſtá Niemieckie długo ſie opieráli pomoc

32:

dáwáć przećiw krolowi Fráncuſkiemu/ bo tám kupiey doſyć mieli/ ále ná oſta=

33:

tek muśieli według drugich poſtępowáć. Chćial tedy Ceſarz przełożyć nad woi

34:

ſkiem ſwoim Lántgráfá/ ále ſie mu wymawiał nie vmiętnośćią/ Ceſarz mu po

35:

wiedział/ gdy ſobie vmieſz/ y mnie poſłużyć możeſz/ będzieſzli chćiał.

36:

¶ Potym Seymie Ceſarz wyiechał Spiry do Metym/ iego woiſká/ śćiągáły

37:

ſie do Lotáryngiey ná gránice Fráncuſkiey źiemie/ ná oſtátku Máiá/ wźiął

38:

Lucemburg przez poddánie. Byli ktey poſłudze Ceſárzowi/ Mauryc Kſiążę

39:

Sáſkie/ Woyćiech Brándeburſki z inymi Rotmiſtrzmi ieznemi/ nád pieſzymi

40:

bylie Gwilelm Furſtemberſki/ Sebeſtian Schertelin y inni. Potym Lineum w=

41:

źięto/ trzy mile od Bárty. Potym Sauderiſimum oblegli/ ktore^o mocnie bronił

42:

Lánde/ ten co Lándreſu mocno bronił od Anglow y Ceſárzá. A wtē cżás vmár

43:

ło Kſiążę Lotárińſkie nie ták dla lat/

Kſiążę Lotáryń=
ſkie vmárło.

iáko dla kłopotu wnętrznych walek ná ie^o

44:

mieyſce/ wſtąpił Frāćiſzek/ ktory Ceſárſką śieſtrzenicę miał zá małżonkę. A wtē

45:

cżás Krol Angielſki z wielkim ludem przyćiągnął wodą do Káletum/ obegnał

46:

Moſtrellum.

Ceſarz Miáſtá
Fráncuſkie^o Kro
lá pobrał.

Potym Bolonią Morſką wziął mocą Miáſto nád Morzem/

47:

ktorey iego przodkowie nigdy nie mogli doſtáć/ choć ſie oto pokuſzáli. Ceſarz też

48:

Sauderiſiū wźiął/ gdy był zábit Láudeus oknem z dziáłá. Tám też zábit z Ha=

49:

kownice Renatus Kſiążę Auriáckie/ ktorego Ceſárz bárzo żáłował.

Bolonia wźyętá

Potym

50:

ćiągnął przez Kámpánią imo Kátálan do Márrony/ á tám woyſko położył//

51:

gdzie tám nád rzeką były Woyſká Fráncuzow cżekáiąc Szwáncárow/ ále gdy

52:

ich ieszcże niebyło od ćiągnęli precż. Potym Ceſarz ruſzył woyſko/ pzyćiągli do

53:

Káſtroterreum ná tą że rzeką od Luteciey dwá dni máłe chodu/ tám przyie=

cháli kniemu

strona: 223

Ianá Szleydaná

Liſt 224

cháli kniemu poſłowie Fráncuſcy/ proſząc o przymierze álbo o wiecżną zgodę/

Ceſarz rzękł wſzytko vcżynić pod ſłuſzną vmową/ ále przetſię ćiągnął ku Pá=

ryżowi/ gdzie iuż z Luteciey co zacnieyſzy lud vćiekł/ niedbáiąc ſrogiego roſkazá=

nia Krolewſkiego/ thylko lud vbogi zoſtał/ áthák Krol Fráncuſki boiąc ſie by

Lutecią miáſto ták nazacnieyſze niebyło zburzono y ſpuſtoſzono/ vcżynił z Ceſá=

rzem vgodę/

Vgodá Ceſárzá
s Frācuſkim kro=
lem.

pothym Ceſarz roſpuśćił woyſká/ wroćił ſie z Szweſyey do domu

nád nádzieię wſzytkich/ ábowiem thák tho rozumieli/ yżby był Ceſarz chćiał zá

trzy mieſiące wźiąłby był wſzytko Kroleſtwo Francuſkie/ bez ſzkody ſwoiey/ co

ták byli ſtrwożeni wſzytcy w Gallij/ ábo by był Krol muſiał ołdowáć á poſłu=

10:

ſzen być/ bo miał ná ſię wielkich trzech nieprzyiaćieli/ Ceſárza/ Ceſárſtwo/ y Kro

11:

lá Angielſkiego.

12:

Rozdzielenie Szeſnaſte.

13:

Thy wálki Papież posłał do Ceſárzá karząc go z

14:

tego yż dekretá w Spirze o wiárę nie według iego woley fero=

15:

wał/ przypomináiąc mu Heli Kápłaná/ iáko Bog od niego

16:

niewdzięcżnie prziymował tho/ yż názbyt był ſynom miłośći=

17:

wy/ też go karał/ yż z Heretyki towárzyſtwo przyiął/ choćia

18:

do cżáſu/ mieniąc yż on thego w mocy niemiał/ iedno wikárij

19:

Kryſtuſow/ przywodząc mu ná pámięć Greki/ y Ceſárze kthore Bog karał iá=

20:

wnie/ yż ſobie Papieżá lekce ważyli/ á poſłuſzni być niechćieli/ wiele ſie ich do=

21:

mniwáło że to piſał z poduſzcżenia Fráncuſkiego Krolá/ ktory z Papieżem

22:

záwżdy w káżde walki dobrze bywał/ theż y Ceſarz w thych przygodach rad ſie

23:

mu dobrze záchowa/ obá ſie kniemu ná ten cżás vćiekáią ná ſkárgę/ przetho z

24:

obiemá bywa/ iákoby pośrzodkiem/ obiema theż k woli ná ten cżás Kárdyna=

25:

łow náwybierał/ rozeſłał też liſty przypowiádáiąc Konciliū w Trydenćie/ kto

26:

re dla walek do tego cżáſu być niemogło/ á ták ná przyſzły rok mieſiącá Márcá

27:

złożono ieſth/ Był ſtego poćieſzon/ yż ſie do cżáſu ziednáli/ Krol Fráncuſki z

28:

Ceſárzem/ przeto ná liśćiech nápiſał Pápież. Letare Ieruzálem etć.

29:

¶ Byłá też tego cżáſu roznicá w Kolnie/ miedzy Hermanem Arcybiſkupem/

30:

á miedzy Rzymſkiemi Kápłany y Kollegium/ ábowiem iákom wyſzſzey piſał/

31:

Arcybiſkup przywiodł do kośćiołá Luterſkie káznodzieie/ ktorzy ſie Rzymſkim

32:

niepodobáli/ dla tego vpomináli go/ áby Koncilium cżekał/ á nic nowego do

33:

kośćiołá nie wnośił do tego cżáſu/ áby też nowe káznodzieie wypędził/ gdzie ie=

34:

ſli tgo nieucżyniſz/ tedy ćie ſtárſzemu vrzędowi opowiemy/ iáko tego kthory ſie

35:

Wormáckim dekretom przećiwi/ Arcybiſkupá tho nic nieruſzyło/ powiedział

36:

im/ yż mnie nic do oſob Luterá álbo Bucerá/ ále tylko Ewángelią kthorą oni

37:

powiádáią chcę ludziom obiáwiáć/ kthora ſie z ſwiętym piſmem zgadza/ mo=

38:

glić oni ſądzić Luterowę oſobę ſámego w Wormácyey/ ále piſmá ſwiętego kto

39:

re oni powiádał y powiádą: nic/ cżegom ia niewiedział/ aż gdym iego kſiążęk do=

40:

ſtał wydrukowánych obacżyłem ie^opiſánia być prawdziwe/ według piſmá ſwię

41:

tego. Wydał potym Arcybiſkup kſiążki o tym ná iáwność/ ſthey przycżyny o=

42:

ſkárżyli go duchowni do Papieżá y Ceſárzá.. ¶ Po zgodzie Ceſárzá z Krolem

43:

Fráncuſkim/ poſłáli też do Krolá Angielſkiego/ áby wroćił miáſto Bolonią/

44:

ále niechćiał tego vcżynić/ mowiąc: żem ia to vcżynił Ceſárzowi kwoli á nakłá=

45:

dum nielitował/ wierzę że mi w tym pomagáć będzie/ iáko tho winiem vcżynić.

46:

Támże też przy zgodzie w Szweſyey w Fráncuſkiey źiemi/ bylo vmowiono wiá=

47:

rę/ według ſtárego zwycżáiu záchowáć. Złożył był tego cżáſu Ceſarz Syem w

48:

Wormácyey/ dla poſthánowienia wiáry/ ále dla ſwey choroby nierychło nań

49:

przyiechał/ Ferdynánd od niego powiedział/ yż ſą tego wiele przycżyn prze kto

50:

re teraz niemoże nic być poſtánowiono/ bo ſie ſkroćił cżás/ á Turcy iádą mocą

51:

do Węgier/ á ták zdáłoby mi ſie to odłożyć na Koncilium/ byłtemu ná odpor

Pp 3	Arcybiſkup

strona: 223v

Kſięgi trzećie

Arcybiſkup Koleńſki/ ále ini przywolili. ¶ Tego cżáſu do Tornaku kázno=

dzieiá Luterſki przyſzedł z Argentoratu/ rzecżony Petrus Brullius Fráncuz/

á tám kazał/ vrząd gdy ſie dowiedział kazał go ſzukáć á poimáć/ ſpuśćili go tá=

iemnie z muru thowárzyſze/

Petrus Brulius
ſpalon.

tám ieden zá nim poyrzał ná doł wywálił nań ká=

mień z okná złąmał mu nogę/ gdy nárzekał ná ſwe nieſzcżęśćie/ ſtroże vſłyſzaw=

ſzy poimáli go y dowiedli przed vrząd/ gdy go ná ogień wieźiono/ vpomnáli go

áby ſwą náukę odwołał: niechćiał/ y ieſzcże ſwoie vpominał áby ſie zwodzić á=

ni ſtráſzyć niedáli/ ſpalon potym. ¶ W źiemi też Fráncuſkiey wiele ludzi zmor

dowano/ ktorzy byli ſekty Wáldeńſkiey/

¶ Mordowáni
Wáldenſes.

ták dzieći/ żon/ iáko innego ludu/ zá=

10:

chowáło ſie ich było wiele w ſkáłach/ wyſzli pothym/ á gdy ſwoie widzieli po=

11:

mordowáne/ opowiedzieli ſie z nich wiáry być/ przeto ie theż pomęcżono/ przy=

12:

cżyniáli ſie zá nimi Szwáncárowie/ ále nic ná to Krol niechćiał vcżynić/ á to

13:

wſzytko z pobudzenia Papieſkiego.

14:

¶ Potym Ceſarz przyiechał do Wormácyey/

Syem Wormá=
ciey.

poſeł też Papieſki zá nim/ Fár=

15:

nezyus Kárdynał/ ktory pobudzał Ceſárzá y Krolá Fráncuſkiego ná Luterya=

16:

ny/ z they przycżyny Ceſarz poſłał do innych Krolow/ zwłaſzcża do Polſkiego/

17:

áby ſwoie poſły poſłáli ná Koncilium do Trydentu/ przez ktoreby tho Konci=

18:

lium było vmocnione/ ochędożone/ iáſne/ wolne/ á coby było ná nim poſtáno=

19:

wiono ku ćći ku chwale Bożey/ áby to wſzytcy mocnie trzymáli/ á ieſliby (iáko

20:

to Ceſarz rozumie po nich być) w cżym Luteryani niepoſłuſzni byli/ iákoż nieſą

21:

áni Ceſárſkich dekretow/ áni Papieſkich vſtaw/ áni żadnego poſtánowienia w

22:

rzecży poſpolitey trzymáią/ tedy iáko ná tákie ktorzy ſtárſzych niepoſłuſzni bywa

23:

ią/ wſzytkim ſie poruſzyć. Krol Polſki powiedział/

Krol Polſki dał
od powiedź

yż ia wſzytko vcżynię co bę=

24:

dzie pożytecżno rzecży poſpolitey y ku vſpokoieniu kośćiołá/ chcę wſzędy przy

25:

Ceſarzu mocnie ſtáć/ iáko przy powinowátym.

26:

¶ Papież tedy ktory prágnął walki z Luteryany/ ácż na Koncilium poſłał po

27:

ſły/ wſzákże lud gotował táiemnie ná Luteryany/ to ieſt pieſzych 12. tyſięcy/

28:

ieznych pięć ſet/ á gdy mu to rozwodzono/ yż potym ieſzcże nic/ poki ſie Konci=

29:

lium niedokońcży/ tedy lud ná ten cżás kazał roſpuśćić/ á Rotmiſtrzom przy=

30:

powiedział ſłużbę ná drugi rok/ y wſzytkim z iurgieltem. Thámże w Wormá=

31:

cyey Mnich Fránćiſzkan Włoch/ każąc w Swiątki ná kazániu/ odſtąpiwſzy

32:

od rzecży/ wołał ná woynę ná Lutheryany/ mowiąc:

Mnich wołał ná
Woynę.

Theraz iuż cżás Ceſarzu

33:

y wſzytcy pánowie przy nim będący/ ábyśćie ſwemu vrzędowi doſyć cżynili/ coś

34:

ćie mieli dawno vcżynić/ ćiebie Bog vſtáwił obrońcę kośćiołá/ áby z pośrzod

35:

ká iego wypeł iádowity lud/ bo im nieſłuſzno pátrzyć ná ſłońce/ á tych duſz ktore

36:

záwiedli ná potępienie/ będzie ich Bog ſtwoich ręku pátrzył/ ieſli temu niezá=

37:

bieżyſz/ mieli mu to drudzy zá złe/ zwłaſzcżá Grāwellanus. Luter ná ten cżás

38:

kſiążki wydáł przećiw Papieżowi/ mieniąc go być Antykryſtem. ¶ Ceſarz ná

39:

tym Seymie przez Granwelláná y Nátáwia/ vpominał kſiążęthá Luterſkie/

40:

o Koncilium w Trydenćie/ też o obronę przećiw Turkowi/ oni przyrzecżenia

41:

pierwey zá pokoy żądáli/ áby niebyli dekretem Konciliyſkim ſądzeni/ ábo pro=

42:

żni byli thego Koncilium/ rádá theż Ceſárſthwá áby byłá odmienioná/ the=

43:

dy obroná od nas będzie poſthąpioná przećiw Thurkowi. Odpowiedziano

44:

im/ yż Ceſarz niemoże żadnego wolnym od Koncilium vcżynić/ gdyżeſmy wſzyt

45:

cy poddani temu/ oni powiedzieli y dowodzili/ że to Koncilium nie ieſt ſłuſzne/

46:

ániſmy ná nie przyzwaláli. Grynianus theż poſeł krolá Fráncuſkiego vpomina

47:

Luteryany/ áby Koncilium przyięli/ á co by tám było poſtánowiono/ áby to

48:

mocno trzymáli. A w tym cżáſu Fárnezyus ſkokiem do Rzymá iechał do Pa=

49:

pieżá/ niebyło to bez podeyrzenia Luteryanom. ¶ Tego cżáſu przyiechał do

50:

Ceſarzá z nowiną poſeł z Hiſzpániey/ yż ſie mu wnucżek vrodził od ſyna Phili=

51:

pá/ dáno iemu imię Károlus. Ceſarz widząc yż Luteryani niechcą złożyć obro

52:

ny przećiw Turkowi/ áżby im pozwolono ty dwie rzecży/ pány rádne odmienić/

53:

á Koncilium inſzym obycżáiem złożyć/ poſłał tedy do Turká o docżeśne przy=

mierze

strona: 224

Ianá Szleydaná

Liſt 224

mierze. Ná Arcybiſkupá Koleńſkiego/ iáko ſie żáłowali duchowni y apelowali

do Papieżá y Ceſarzá/ Ceſarz go tedy pozwał przed ſię/

Arcybiſkup Ko=
leńſki pozwan

áby ſtanął we 30. dni/

gdzieby był z dworem ná ten cżás/ pozwał go też Papież do Rzymá w 60. dni/

poſłał tedy poſłá zá Ceſarzem/ ácż był tego niepowinien cżynić/ bo Elektoro=

wie tho ieſt Kurfierſtowie máią to zwoleńſtwo/ yż niewinien indziey/ iedno w

Ceſárſtwie ſtáwáć przed Ceſárzem/ tám ſie przez poſłá omawiał/ Koniec Sey

mu w Wormácyey vcżyniono mieſiącá Sierpnia/ á inny złożono w Rátyzbo=

nie mieſiącá Stycżniá/ áby thám roznice wſzytki były vſkromiony/ zwłaſzcżá

o wiárę/ wyſádziwſzy po cżterzech ludzi vcżonych z obu ſtron/ ázaby zá łáſką bo

10:

żą iedność Krześćiáńſką wynaleźli według piſmá święthego/ ácż ná tho Pa=

11:

pieſcy poſłowie niechćieli przyzwolić/ theż rádę odmienić ná then cżás odłożył.

12:

¶ Ná tym Seymie też rzecż ſie dokońcżyłá Henryká Brunſzwickiego ktore=

13:

mu byli pobráli imienie Luteryani/ dáli ie tedy Ceſarzowi w moc/ roſkazał Ce

14:

ſarz Henrykowi/ áby ſie więcey walką nieobchodził ále práwem/ ále on przed=

15:

ſię niechćiał być ſpokoiem/ vćiekł ſie do Krolá Fráncuſkiego/ wźiąwſzy od nie=

16:

go pieniędzy/ kuſił ſie dobywáć ſwego. Angielſki Krol z Fráncuſkim w then

17:

cżás walkę miedzy ſobą wiedli o Bolonią/

Angielſki Krol s
Fráncuſkim cży=
nił.

budował thám bliſko iey drugi za=

18:

mek Krol Fráncuſki/ áby tám żywność niedodawano/ żáłowáli tego Lute=

19:

ryani/ przeto ſwoie poſly poſłáli do nich zwłaſzcżá do krolá Angielſkiego/ áza=

20:

by ie mogli zgodzić/ tám ie Krol Angielſki wyſtrzegał/ yż nánie woyſká zbiera=

21:

ią/ od Papieżá/ od Ceſárzá/ y Krolá Fráncuſkiego/ áby ſie oſtrożnie mieli/

22:

Henrykus Kſiążę Brunſzwickie/ kuſił ſie dobywać zámku ſwego Wolfebute=

23:

lá/ oſkocżon ze wſzech ſtron od Lántgráfá y innych/ muśiał łáſki proſić/ y dął

24:

ſie ſam w więźienie z ſtárſzym ſynem/ gdy tho Ceſárzowi powiádali/ żądali áby

25:

był wywołan iáko gwałtownik poſpolitego pokoiá/ á ktory też dekretu Ceſár=

26:

ſkiego nieſłucha/ y ná thy ktorzy mu thego pomagáli. Ceſarz odpiſał/ gdy iuż

27:

przyſzło ktemu yż vpadł/ á w więźieniu ieſth/ niezda ſie nam/ áby nań dekret

28:

był ferowány ku wywołániu/ iáko ná gwałtowniká pokoiá poſpolitego/ mam

29:

thę o nim nadzieię/ yż ſie więcey nie będzie niſkim gwałtem obchodził/ áni przez

30:

ſię/ áni przez kogo innego/ á ták vpominam was á by był obycżáiem kſiążęcym

31:

chowan/ á przyiáćielſkim vććiwie iáko ná thákie ſthany zależy bez wſzelkiego

32:

v ćiſku/ á rzecż tę ná rozeznánie ludzkie w łożyć.

33:

¶ Tego też cżáſu Krol Angielſki przez ich poſły/ oſtrzegał Luteriany/ áby ſie

34:

mieli oſtrożnie/ bo ſie nánię wſzytcy zbieraią. ¶ Mieſiącá Stycżniá złożyli Sy

35:

em Luteryanowie we Fránkforćie/ tám rádzili o Koncilium w Trydenćie/

Látá 1546

też

36:

o nakłády/ ktore vcżynili walcżąc z Kſiążęćiem Brunſzwickiem/ Arcybiſkup

37:

też Koleńſki żáłował ſie ná Ceſárzá/ iż go pozywáią bez przycżyny.

38:

¶ Tego też cżaſu Woiewodá Ryńſki/ vſtáwił Luterſką wiárę w Helderberku

39:

W ten cżás też przyſzłá Luterianom druga nowiná/ iż Papież y Ceſarz z bie=

40:

ráią/ ſie nánię mocą potáiemnie/ ſtey przycżyny Lántgráw piſał liſty do Grán=

41:

wellaná/ ábygo ſpráwił w tey rzecży/ Gránwellan od piſał/ iż Ceſarz żadnych

42:

ſmow oto niema s Papieżem/ áni ludzy żadnych ſłużebnych przymuie/ nie wiem

43:

kto to tákie rzecży o Ceſárzu nie pewne roznośi. Do Ceſárzá też przyſzły wieśći

44:

ktory ná ten cżás był w Geldriey/ iáko by ſie nań Luteriáni wſzyſcy ſprzyſiągſzy

45:

ſie zbieráli. A ták oley ná ogień nie ktorzy láli áby bárziey gorzáło.

Oley ná ogień la
li áby więcey go
rzáło.

46:

¶ Piſałem máło wyſzey/ iáko Ceſarz kazał ſie Doktorom piſmá ſwiętego z obu

47:

ſtron z iecháć do Rátyzbony/ áby tám około iednoſtáyney wiáry co poſtánowili

48:

zwłáſzcżá co potrzebnieyſze Artykuły dla ludu poſpolitego/ zwłaſzcżá/ áby cży=

49:

tano wyznánie wiáry/ ktore ſie ſtáło w Auſzpurku ná Seymie/ opuśćiwſzy thy

50:

trzy pierwſze Artykuły ná ten cżás/

Artikuły wiáry
wielkie.

to ieſt o s. Troycy/ o wćieleniu ſłowá Páń=

51:

ſkie^o/ á o pierworodnem grzechu/ oni Doktorowie co by byli poſtánowili á ná=

52:

piſáli z obu ſtron/miano to schowáć w ſkrzynkę á zámknąć/ á nie vkázowáć ni

53:

komu pierwey/ iedno Ceſárzowi á rádzie iego/ ále ſie niemogli z godzić/ Piotr

Pp 4

Málwend

strona: 224v

Kſięgi trzećie

Malwenda mowił przećiw Bucerowi/ ktory powiádał być cżłowieká dármo

v ſpráwiedliwionego przez Kryſtuſá/ krom náſzych vcżynkow/ owi przećiw te=

mu/ á gdy przyſtáwowie Ceſarſtwá powiedzieli/ iż ſie nám nie godzi inácżey

przymowáć/ iedno iáko nam od Ceſarzá roſkazano. Takież od Luteryanow po=

wiedzieli drudzy/ á w tym ſie roziecháli/ zwłaſzcża Bucerus z drugimi/ ſłali zá=

nimi Ceſárſcy przyſtáwowie/ áby nie odieżdżali/ áż by cżekali odpiſu Ceſárſkie=

go/ ále ſie niechćieli wroćić.

¶ Poſłowie Luteriánow/ zwłaſzcżá od Woiewody Ryńſkiego/ od Krfierſtá

Brándeburſkiego y od inich/ przyiecháli do Ceſárzá przycżyniáiąc ſie zá Biſku=

10:

pem Koleńſkim á proſząc/ áby go niechał w thym poſtánowieniu wiáry/ áż do

11:

ſłuſznego Koncilium/ Ceſarz im odpowiedział/ iż ſie ia rad wam wewſzem zá=

12:

chowuię/ wtey rzecży inácżey poſtępić nie mogę/ iedno muſzę przyłożyć pilnośći

13:

iákoby poſpolity cżłowiek/ zwłaſzcżá ſtan duchowny więcey nań nie ſkárżył/

14:

wſzákże ieſli przeſtánie tego/ á poſłuſzeńſtwo od nas prziymie/ niebędzie nań

15:

więcey przycżyny ſkárgi.

16:

¶ Koncilium w Trydenćie pocżęło ſie dniá śiodmego Stycżniá/ náktore ſie

17:

z iecháło nie máło Biſkupow/ poſłowie też Papieſcy przyiecháli/ Mária Mon

18:

tanus/ Márcellus Ceruinus/ Regináldus Polus

Mária Monta=
nus.

Kárdinałowie/ ktorzy ná=

19:

pierwey rzecż v cżynili/ dla trzech rzecży Koncilium Papież złożył/

Koncilium.

iedná/ áby

20:

odſzcżepieńſtwá byly wykorzeniony/ drugie/ áby kośćiołowi pierwſzá náuka

21:

byłá przywrocona/ potym áby był pokoy wewſzem krześćiáńſtwie záchowan/

22:

powiadáiąc też/ iż to zámieſzánie niprzecż ſie nie dzieie/ iedno przez zbytki du=

23:

chownych/ bo niemáſz/ ktoryby ſie dobrze w ſwym vrzędzie záchował/ ták w má

24:

łych iako wielkich ſtániech/ ácż kolwiek drudzy nieſą przycżyną odſzcżepieńſtwá

25:

ále iż tego ćierpią przyſobie drugim/ iż roley nie orzą/ naśieniá nie śieią/ kąko=

26:

lu niepelą/ w tey że winie oſtawáią dla niedbáłośći ſwey. Potym cżytano de=

27:

kret Papieſki/ ktorym vpomina wſzytki krześćiány/ áby ſie lepſzyli/ Bogá ſie

28:

bali/ cżęſto ſie ſpowiádáli/ pokutowali/ pośćili/ do Kośćiołá chodzili/ Swię=

29:

tych o przycżyny prośili/ y Swiętá ććili v ſtáwione. etc.

30:

¶ Tegoż roku mieſiącá Stycżniá/ Luter Marćin w padł w niemoc/ w tey

31:

chorobie wezwan był od Kſiążąt Mánsfeldyńſkich/ pod ktorych poddánośćią

32:

vrodzon był w Miáſtecżku Iſleben rzecżonym/ ná iednanie/ on ácżkolwiek

33:

w tákich ſpráwách nie bywał/ wſzákże iechał do nich/

Luter wpadł w
chorobę

y kazanie knim w kośćie=

34:

le vcżynił/ iáko dobrze bráciey w iednośći mieſzkáć/ y poiednali ſie bráćia

35:

Mánsfeldyńſcy przez iego nawod/ przyiąwſzy Pańſką wiecżerzą/ pocżął napier

36:

ſzy ſtękáć o połnocy/ byli przyniem trzey ſynowie/ Ian/ Marćin/ Paweł/ y ſłu=

37:

żebnikow kilko/ powiedział o ſwoim rychłym ſkońcżeniu ſwiátá/ kázáł ſie im v

38:

ſpokoić/ á ſam tę modlitwę po niemiecku głoſem mowił/ Oycże moy Niebieſki

39:

Boże/ y Oycże Páná náſzego Iezu Kryſtá/ Boże wſzelkiego poćieſzenia/ dzię=

40:

kuię tobie/ iżeś Syná ſwego Páná Kryſtuſá mnie obiáwił/ ktoremum wie=

41:

rzył/ ktoregom wyznawał/ ktoregom miłował/ ktoregom wielbił/ ktorego

42:

Rzymſki Papież s ſwoimi náſládowcy przeſladował/ y potwarzał/

Luterowá Mo=
dlitwá.

proſzę ćie

43:

moy Pánie Iezu Kryſte/ przymi duſzyckę moię/ ieſli poydę ſtego ſwiátá/ ácż

44:

kolwiek tu muſzę ćiáło na źiemi położyć/ ále pewnie wiem/ iż ſtobą będę mie=

45:

ſzkał ná wieki/ ani mie ſtwoich ręku żadny niewyrwie/ potey modlitwie trzy rá=

46:

zy mowił: w ręce twoie Pánie polecam duchá moie^o/ zatym ſkonáł ćicho iáko zá=

47:

ſnął/ bez żadnego w boleśći nárzekánia A ták vmárł w oycżyźnie/

Luter vmárł

ktorey przed

48:

tym niewidział zá długi cżás dniá 18 mieſiącá Stycżniá z żáłośćią poſpolite=

49:

go ludu. Chćieli potym aby w Mánsfeldzie był pochowan/ ále ná roſkazánie

50:

Krfierſtá Sáſkiego/ przywieźli go do Witembergu á tám pochowan/ miał

51:

lat 63. przed tym niżli ſkonał/ prośił wſzyćkich przyiaćioł/ áby Páná Bogá

52:

prośili/ áby im záchował náukę Ewángeliey/ ábowiem Papież w Trydenćie

53:

ſwoimi pomocniki/ okrutnie ſie przećiw iey náſádzili Tento Luter onim piſzą

był wymowny

strona: 225

Ianá Szleydaná

Liſt 225

w niemieckim ięzyku/ ták yż nigdy Niemcy niewierzyli przed tym/ áby im ktho

mogł właſnie piſmá z łáćińſkiego ięzyká wyłożyć/ á on wyłożył z wielką ochędo=

żnośćią ſłow/ y z wypolerowánim Niemieckiego ięzyká/ wypiſuią theż o iego

ſtałośći á ſmiáłośći/ yż to po nim bacżyli záwżdy gdy ná Syem ſtawał/ ſtrá=

ſzyli go ogniem/ powiádał: niemáſz tákich mąk ná ſwiećie wymyſlonych/ ktore

bych cżuł dla Ewángeliey ſwiętey/ tylko żáłował yż vkłádnie ná przodku Pa=

pieżowi piſáł/ wymawiáiąc ſie iáko go niewinnie oſkárżono/ yż ieſzcże ná then

cżás piſmá ſwięthego co dzień tho ſie chćiał lepiey vcżyć/ áby ſie thym mocniey

wſzytkim przeſládowcom záſtánowił.

10:

Rozdzielenie Siedmnaſte.

11:

O Rátyzobony ná Syem gdy iechał Ceſarz/ Lánt

12:

gráfá vpomináli Nawius y Granwellanus/ áby Ceſárzowi

13:

záiechał ná drogę á mowił ſnim oblicżnie o thy rzecży/ ktho=

14:

rych ſie nań domnimawáią/ także Lántgráw wźiąwſzy liſty

15:

od Ceſárzá przyrzecżenia/ przyiechawſzy do Spiry/ przyſtąpił

16:

ku Ceſárzowi thám oſobną ſnim miał rozmowę/ przez ſwego

17:

Kánclerzá/ powiádáiąc wiele przycżyn być przyiechánia ſwego ku Ceſárzowi/

18:

zwłaſzcżá tá/ yżby miał mieć iáką nielubość z nawodu Papieſkiego przećiw to=

19:

warzyſzom wiáry/ ktorą w Auſzpurku wyznawáli. Też z Krolem Fráncuſkim

20:

wźiąć ſpolną vgodę/ áby iemu przećiw im pomagał/ z Turkiem też bráć przy=

21:

mierze/ áby ſnádniey ſwoy miecż przećiw nam obroćił/ á dla thego co rychley

22:

powiádáią Papieżá Koncilium dokońcżyć/ áby/ cokolwiek nánim vſtháwi/

23:

to przez moc wſzytkim kazał dzierżeć. Ceſarz ma ná to odpowiedział przez Na=

24:

wiuſá/ ácżkolwiek wiele ſzłyſzę rzecży przećiwko cżyniąc/ ále im wiáry nieda=

25:

wam/

Odpowiedź Ce=
ſárſka.

á zwłaſzcżá gdym twoy liſt ſłyſzał ktoryś piſał ná Winſory/ Co ſie tycże

26:

Fráncuſkiego Krolá/ z ktorymem do cżáſu przyiął przymierze/ thych ludzi ieſt

27:

obycżay/ yż ku ſwey chwale rádzi niepewne nowiny puſzcżáią/ z Turkiem pry=

28:

iąłem/ przymierze do cżáſu/ dla poſtánowienia Niemieckich kráin/ ábyſmy mo

29:

gli w tych cżáſiech obronę przećiw im mocną poſtánowić. Też ábyſmy w thych

30:

cżáſiech wiárę kośćiołá krześćiańſkiego mogli ziednocżyć/ á ſthym Lántgráw

31:

łáſkáwie od Ceſárzá odiechał/ Ceſarz ſie puśćił do Rátyzbony/ pothym poſło=

32:

wie od oſwiadcżonych Ewángelikow ziecháli ſie do wormácyey/ gdzie tám ſprá

33:

wieni przez liſt Lántgráfow/ yż go Ceſarz łáſkáwie odpráwił/ roziecháli ſie z

34:

Wormácyey á do Rátyzbony ſie bráli áby tám iákie poſthánowienei wźięli ná

35:

tym ziezdzie: Ráwezburgenſes wźięli towárzyſtwo z Ewángeliki. ¶ Dniá oſme

36:

go Kwiethniá/ trzeći raz było poſádzenie oycow w Trydenćie ná Koncilium/

37:

gdzie tám wſzytki kſięgi Stárego y Nowego zakonu przecżytano/ y roſkazano

38:

áby wedle ſthárego wykłádu Biblia byłá rozumianá y dzierżaná/ á żadny áby

39:

iey nieśmiał ná ſwoy rozum wykłádáć/ zákazano theż ſrodze Impreſorom áby

40:

nic nie imprymowáli w świętym piśmie/ áżby pierwey vkázáli Biſkupowi ábo

41:

iego namiáſtkowi. :?: :?: :?:

42:

¶ Duchowieſthwo y Kollegium Koleńſkie poſthępowáli w práwie Ducho=

43:

wnym/ przećiw ſwemu Arcybiſkupowi w Rrzymie/ o wiárę Luterſką/

Duchowiēſtwo
Koleńſkie prze=
ćiw Arcybiſku=
powi.

y iákom

44:

przed tym piſał/ Papież tedy wielkie klątwy nań wydał/ kápłáńſtwo y doſto=

45:

ieńſtwo thákież y dochod mu odiął ſwoim ſkazánim/ Bułę nań Extendowaw=

46:

ſzy ktorą był Leo Papieſz ná Luterá y ná ie^o náſládowce wydał/ poddánym też

47:

iego kośćiołá/ wſzythkim roſkazał áby go poſłuſzni niebyli/ od przyſięgi ie roz=

48:

grzeſzywſzy/ kthorą mu cżynili ku poſłuſzeńſtwu/ wiecżne milcżenie y nakład

49:

ſtronom zápłáćić roſkazał przez ſwoy wyrok/ Lowáńſkie Kollegium/ theż y

50:

Biſkup Vtryceńſki knim przyłącżeni byli/ thá ſenthencia byłá wydrukowáná

51:

w Rzymie. :?: :?: :?: :?:

Ceſar

strona: 225v

Kſięgi trzećie

¶ Ceſarz gdy przyiechał do Rátyzbony/ niewdzięcżnie prziymował odiechá=

nia doktorow piſmá ſwiętego/ przeto poſłał liſty do Niemiec/ áby y kſiążętá

przyiecháli/ przyiecháli thylko poſłowie od Ewángelikow/ przy kthorych byli

Woiewodowie/ poſłowie też z miaſth Kolná/ Monáſtherzá/ Norymbergá/

Rátyzbony/ Norlingi/ przyſtąpiwſzy ku Ceſárzowi/ żáłowáli ſie napierwey o

zábićie Dyázyuſá (ktorego bráth Alfonſus Rzymſki Ráyca dał zábić w Neo=

burgu dla luterſkiey wiáry) proſząc

Dyázyus od brátá zábit.

Ceſárzá áby złocżyńcá wźiął ſwą zapłátę.

Ceſarz ná inſzy cżás thę rzecż odłożył/ takież Ferdynánd. Pothym Ceſarz we=

zwawſzy kſobie vrzędnikow wſzytkich/ powiedział przycżynę ziechánia/ áby z

10:

ſwego vrzędu roznice porownał w Niemcech/ thák w wierze/ iáko y w inſzych

11:

rzeczách/ á poſpolitą rzecż dobrze poſtánowił/ áby też ſąd Senatu Ceſárſkiego

12:

był przywrocon á poſtánowion/ cżego bárzo ieſt potrzebá/ á ktorzy ná to máią

13:

práwo/ áby Aſseſsory ktemu godne wybieráli. Ktey rádzie przyſłuſzáią Kr=

14:

fierſtowie/ ále ná ten cżás poſłowie Biſkupow Mogutyńſkiego/ y Trewireń=

15:

ſkiego/ odſtąpili od Koleńſkich/ od Sáſkich/ Brándeburſkich Woiewod/ á

16:

do Papieſkich ſie przyłącżyli/ á przyzwolili co w Trydenćie bylo poſthánowio=

17:

no/ y Ceſárzá proſili/ áby thak wſzythkim roſkazał dzierżeć. Pothym poſłowie

18:

Ewángelikow/ przyſtąpiwſzy proſili Ceſárzá/ áby mocny pokoy w Niemcech

19:

vcżynił/ y ſpráwiedliwe prawo poſtánowił/ á Koncilium w Niemcech to ieſt

20:

w Ceſárſtwie/ wolne káżdemu w rozmowie ku poſthánowieniu wiáry s. ſłożyć

21:

dopuśćił. ¶ Po tych rozmowách/ támże roſławiło ſie/ iákoby Ceſarz/

22:

Papież/ y Krol Ferdynánd/ mieli ſie zbieráć z wielkim ludem ná Ewángeli=

23:

ki/ máiąc ſtąd mnimánie/ iż Ceſarz wźiął przymierze z krolem Fráńcuſkim/

24:

y z Turkiem. Poſłał też Ceſarz prętko Kárdynałá Trydeńſkiego do Papieżá/

25:

áby lud gotował według ſmowy/ ſam też Ceſarz dawał pieniądze ná lud ſłu=

26:

żebny/ á roſkazał ſwoim Hetmanom/ Bureńſkiemu/ Wolfgángowi miſtrzo=

27:

wi Pruſkiemu nárzecżonemu/ áby co náwięcey mogli ludu wywieść zá pienią=

28:

dze/ ták pieſzego iáko ieznego/ przyſtáli też do Ceſárzá/ Woyćiech y Ian kſią=

29:

żętá z Brándeburgu/ ácżkolwiek byli pierwey z Ewángeliki/ ále ſie thym wy=

30:

mawiáli/ iż Ceſarz niecżyni o wiárę/ iedno o niepoſłuſzeńſthwo/ gdy obacżyli

31:

Ewángelikowie iż to iuż niedármo/ przyiecháli do Ceſárza pytháiąc go/ co za

32:

lud po wſzytkich Niemcech zbroyny/ á ná kogo ij Ceſarz obroćić chce/ powie=

33:

dział iżbych chćiał poſtánowić pokoy w Niemcech mocny/ á porownáć rozni=

34:

ce/ ktorzy będą poſłuſzni/ będą łáſkaw ná nie/ á ktorzy mi będą przećiwni/ bę=

35:

dę ie karał z vrzędu ſwego/ o niepoſłuſzeńſtwo/ pothym Gránwellanus y Na=

36:

wius mowili z poſły Ewángelikow oſobno/ iż Ceſarz thylko ná niepoſłuſzne á

37:

wyſtępne ludzi zbiera lud ſłużebny/ ktorzy Ceſárſki Máieſtat obráźili/

Krimen Leſe
Máieſtatis

Kſią=

38:

żąt niektorych y Biſkupow dobrá pobráli/ thakież y miáſtom/ á thak áby oni

39:

Ceſárzowi wiárę y poſłuſzeńſtwo záchowáli/ á przećiwnikom Ceſarſkim pomo=

40:

cy niedawali/ chcąli/ áby nánie Ceſarz żadney przycżyny niemiał. W thyż ſło=

41:

wá piſał Ceſarz do drugich miaſt/ y do kſiążęćiá Wirtemberſkiego.

42:

¶ Tegoż cżáſu ná Trydeńſkim Seymie duchownym vrádzono/ áby v Kánoni=

43:

kow y w Klaſztorzech cżytano w ſwiętym piſmie Lekcye/ á nieledá kto/ áż kto=

44:

rego by náuki świádom był Biſkup/ álbo Opát/ takież kazáć w Niedzielę nie

45:

wolno/ iedno ktorym ći ſtárſzy dopuſzcżą/ á pilnowáli tego/ by ludzi ná dobre

46:

przywodzili/ á ſtrzegli byſie odſzcżepieńſtwá nie mnożyły/ á ieſliby thácy byli

47:

winą vſtáwioną tákie káráć. Támże też poſtánowiono o pierworodnym grze=

48:

chu/ iż bywa wzgłádzon ná krzćie/

O Grzechu pir=
worodnym.

tylko chćiwość zoſtawa ku grzechu/ ácżkol=

49:

wiek też to Páweł s. zowie grzechem/ ále nie ieſt przez ſię grzech/ thylko ſkłon=

50:

ność ku grzechu/ wymawiáiąc ſtego dekretu Pánnę Maryą.

51:

❡Poſłowie tedy Ewángelikow widząc iż ſie wſzytkie rzecży ich ku walce sćią=

52:

gáią/ rozieżdżáli ſie táiemnie do domu ieden zá drugim.

53:

¶ Mieſiącá Cżerwcá/ Ceſarz poſłał do Szwáncárow zálecáiąc ſie im/ y po=

wiádáiąc

strona: 226

Ianá Szleydaná

Liſt 226

wiadaiąc iáko ſie ſtárał o to pilnie/ áby dobry rząd/ pokoy/ ſprawiedliwość/

rzecż poſpolitą dobrą w Niemcech poſtánowił/ ále Kſiążęta niekthore/ pod

pokrywką s. Ewángeliey/ wiele roſthyrkow cżynią/ práwá nieſłucháią/ kár=

nośći nád ſobą niechcą mieć/ áni ſie boią/ ſtárſzym grożą/ zbroię gotuią/ ná=

tym ſą áby ie vćiſnęli/ á wnętrzne walki zácżęli/ ſthey przycżyny do zbroiem ſie

rzućił/ ábych z vrzędu ſwego y mieyſcá temu złemu zábieżał/ á od rzecży poſpo=

lithey odpędzył. :?: :?: :?: :?:

¶ Gdy tedy miáſtá gornych Niemcow y Kſiążę Wirtemberſkie vſłyſzeli Ce=

ſárſką odpowiedź/ dáli znáć Kſiążętom Sáſkiey źiemie/ y Lantgrafowi/ ſámi

10:

też gotowáli zbroie y ludzi/ co nawięcey mogli wywodzili ku walce/ iedny pie=

11:

ſze/ drugie iezne piſáli/ ná dwoię rozdzielili woyſká/ iedno kſiążęćiá Vlrykuſá/

12:

w ktorym było 24. proporcow álbo chorągwi pieſzych/ miedzy khtorymi było

13:

ſzláchty wiele. Drugie woyſko biło od miaſt/ kthore Kſiążętá przywodzili ku

14:

przyſiędze/ (iáko ieſt obycżay) áby byli poſłuſzni nád ſobą przełożonego/ tho

15:

ieſt Scherteliná/ takież nád drugim woyſkiem/ vcżynili Wirtemberſkiego kſią

16:

żęćiá/ ktoremu przełożyli Hedeká. Smálkáldyey poſłowie/ gdy też przyiecháli

17:

z Rátyzbony zebrawſzy ludzi/ iecháli do Vlmy ná Syem/ á tám 21. dniá Cżerw

18:

cá/ piſáli do Wenethow żáłuiąc ſie ná Papieżá/ iż ſie ſnimi chce gwałthownie

19:

obchodzić o wiárę krześćiáńſką/ proſząc/ áby iego ludu niedáli przez ſwe kráiny

20:

ćiągnąć/ pámiętáiąc co zá ſzkody oni y drudzy przeſzłych lat we Włoſzech wźię

21:

li od tákich ludzi/ theż piſáli do Recyey y Tyrolle/ áby im przez gory bronili

22:

ćiągnąć/ dla ſzkod ſwoich/ obiecuiąc im ktemu pomoc/ proſili theż Norym=

23:

bercżánow o pomoc/ ále ſie im ſtego wymawiáli mowiac: iż ſámi máią co cży=

24:

nić broniąc ſwych gránic. ¶ Tego też cżáſu Krol Fráncu=

25:

ſki z krolem Angielſkim wźięli przyiácielſką vgodę/ y Bolonią mu wroćił do cżá

26:

ſu/ poki mu ſummy nieda/ á iż ſie vrodziłá ná then cżás Henrykowi krolewico=

27:

wi Fráncuſkiemu corká Izábellá/ dla pewnieyſzego przyiaćielſtwá krzćił ią krol

28:

Angielſki. W ten cżás też zábit Andreanus Szchocki Kárdynał ná ſwoim zam

29:

ku/ od iednego ſláchćicá/ kthoremu był bráthá ſpalił dla Luterowey ſekthy.

30:

Papież piſał do Szwáncárow o pomoc przećiw luteryanom. Tegoż też roku/

31:

poſłowie kſiążąt gornych Niemcow/ przyiecháli do Bádeny miáſtá ná Syem

32:

Szwáncárow/ proſząc ich/ áby przez ſwoie kráiny niedopuśćili ćiągnąć ich nie=

33:

przyiáćielō/ á pomoc im dáli/ ieſliby tego byłá potrzebá/ ktorzy im táką odpo=

34:

wiedz dáli/ iż ſie im niegodzi thego vcżynić/ gdyż oni wiecżny pokoy máią z do=

35:

mem kſiążąth Rákuſkich y Burgundyſkim/ z ktorych kráin do nich winá y zbo=

36:

ża y inne żywnośći przychodzą/ á theż nie wſzyſcyſmy iedney wiáry/ ſą miáſtá ná=

37:

ſze niektore/ ktorzy Krolowi Ferdynándowi y Ceſárzowi pomoc dádzą ná iego

38:

potrzebę/ gdyż poſłuſzeńſtwo Rzymſkiego kośćiołá dzierżą. ¶ Thego też cżáſu

39:

mieſzcżánie z Brunſzwiku/ z Goſzláryey/ z Hildeſsemiey/ z roſkazániá kſiążąth

40:

Sáſkich ſłukli zamek/ kthory zową Wolfebthel/ Kſiążęćiu Brunſzwickie=

41:

mu Henrykuſowi. Bacżąc Woiewodá Reńſki Krfierſth thákie zámie=

42:

ſzánie ze wſzytkich ſthron/ zwłaſzcżá iż Ceſarz lud gothuie/ poſłał kniemu do

43:

Rátyzbony/ proſząc/ áby mu obiáwił nákogo lud zbiera/ á co zá przycżyná/

44:

á mogł liby ſie w to wdáć zá proźbą ſwoią/ áby to záburzenie roziął/ iákoby ſie

45:

mogło w lepſze obroćić. Ceſarz mu powiedział/ iż go nie ieſt táyno/ że on z vrzę=

46:

du ſwego muſi kárać niepoſłuſzne y drapieżne/ kthorzy Bogá áni przełożonych

47:

nieſłucháią Poſłał z tym poſelſtwem Woiewodá do kſiążąt/ Sáſkiego/ Wir=

48:

temberſkiego/ y do Lántgráffá/ rozwodząc im thę rzecż ſzerokimi ſłowy/

Rádá Woiewo=
dy Ryńſkiego.

iáko

49:

tho wſzytkim kráinam Niemieckim nic dobrego nieprzynieſie/ gdy poſtronny

50:

nieprzyiaćiel do nich wćiągnie/ kthorzy folgowáć żadnemu nieumieią/ płácż

51:

wiecżny ná ſię zoſtáwią od poſpolitego ludu/ á ták rádzę vchodzić Ceſárzá po=

52:

ſelſtwem miernym/ przez thy ná kthorych ſie nieomylićie/ á zbroie ná Ceſárzá

53:

niepodnoſić. Kſiążątá ná to niedbáli/ piſáli do ſiebie/ áby lud był pogotowiu/

á ludziom

strona: 226v

Kſięgi trzećie

á ludziom chytrym niedáli ſie vwodzić/ poſłáli też y do Ceſárzá/ iż on dla Pa=

pieżá Anthykryſta Rzymſkiego/ y dla niezbożnego Koncilium Trydeńſkiego/

zbroie przećiwko im ná ſię bierze/ áby ſłowo Páńſkie to ieſt/ Ewángelią zágubił:

á wolność náſzę vćiſnął/ wydáli też kſiążki wydrożone/ iáko Ceſarz nie dla po=

ſłuſzeńſthwá iáko powiáda pod pokrywką/ ále dla wiáry ręce ſwe podnośi ná

Niemieckie kráiny. Piſáli też thegoż dnia do Ianá Márgrábie z Brándebur=

gu/ áby nie był z Ceſárzem przećiwko im/ gdyż ſnimi przyiął Ewángelią/ ieſli

by inácżey vcżynił/ obiawią go wſzem ludziom/ iż tho cżyni przećiw ſwemu wy=

roku y vrzędowi. Náto im powiedział/ iż ia z Ceſárzem będę/ gdyż im on przy=

10:

rzekł przećiw s. wierze nie być/ iedno o niepoſłuſzeńſtwo niektore karáć/ rze=

11:

kłem ia ſwámi dzierżeć Ewángelią ſwiętą w Smálkáldyey/ według wyznánia

12:

wiáry Auſzpurſkiey/ niemáią przecż przećiwko mnie mowić. Oni gdy vſłyſzeli

13:

o Auſzpurſkim wyznawániu wiáry/ oſłáwili go kſiążkámi/ áby ſnim niebyli ry=

14:

cerſcy ludzie/ iáko ſtákim ktory wiáry niechowa.

15:

¶ Acżkolwiek byłá thá wola Ceſárſka/ áby náiechał Smálkáldyki/ tho ieſth

16:

Ewángeliki/ pierwey niżby ſie nágotowáli/ ále też oni byli pogotowiu/ zwłaſz=

17:

cżá Lántgráw z ludźmi/ niżli wyiechał z gránic/ poſał ſyná w 16. lath do Ar=

18:

gentoratu ná mieyſce pewne/ Burenſis Hethman Ceſárſki w nadolnych Niem

19:

cech był też pogotowiu z ludem ſwoim/ Papieſkiego ludu ſie też ſpodziewáli co

20:

dzień/ ktory ſzedł przez gory Alpes do Niemiec/ Roſkazáli tedy Ewángeliko=

21:

wie/ kthorzy ſie byli ziecháli do Vlmy/ Schertelinowi Hethmanowi/ áby ćią=

22:

gnął z woyſkiem w gory/

Schertelinꝯ ćią=
gnął w gory.

á zamknął w gorách ten lud Rzymſki/ iákoby im ná

23:

pomoc nic nieprzychodziło/ áni żywność. Ciągnął tam Schertelinus

24:

z ludem/ á w tym ćiągnieniu wźiął miáſtecżko Biſkupowi Auſzpurſkiemu rze=

25:

cżone Fieſsá nád rzeką Lechum/ pothym zamek Ereberg ná wielkiey gorze.

Ereburg ná go=
rze.

26:

Chćiał dáley ćiagnąć do Enipontu Krolá Ferdynándá miáſtá/ áby thák záhá=

27:

mował dwie drodze ludu Papieſkiemu/ kthorymi może przyiecháć z Włoch

28:

do Niemiec przez gory Alpes/ áby im żywność nieſzłá/ áni lud przybywał z ża=

29:

dney ſtrony. Byłá też iego wola zámknąć Ceſárzá (ktory ná ten cżás był w Bá

30:

worſkiey źiemi) ludem ſwym/ iákoby też niſkąd niemiał pomocy. Ale w thym

31:

poruſzeniu/ Krol Ferdynánd roſkazał ludu poſpolithemu w Tyrolſkim Gráb=

32:

ſtwie zbroynie do Eniponthu ćiągnąć/ nád kthorymi przełożył Káſztelatá

33:

Fránćiſzká Trydeńſkiego Stároſtę/ ktorzy przebywánia w gorách wolne vcży=

34:

nili/ muſiał záſię Schertelin do ſwych/ ktorzy nád Dunáiē leżeli/ ácż był oſádził

35:

Fieſse y Ereberg/ ále to záſię pobrano. ¶ Pothym Ceſarz przyiechał do Rá=

36:

tyzbony/ á ieſzcże do niego żadne vffy nieprzyćiągły/ tylko miał przy ſobie oko

37:

ło trzech tyſięcy Hiſzpánow/ Niemcow pięć tyſiąc pieſzych/ ieznych śiedḿ ſet.

38:

¶ Thegoż roku Ceſarz mieſiącá Lipcá/ dał wywołáć Sáſkie Kſiążę y Lánt=

39:

gráfá iáwnymi liſty/ iáko niepoſłuſzne/ niedowiárki/ roſthyrki ſtroiące/ Ce=

40:

ſárſki máieſtat obrażáiące/ etć.

Lántgráw y Sá
ſki Krfieſt wy=
wołan.

y pomocniki ich/ á w dobrá ich roſkazał Mau

41:

rycyuſowi/ takież Auguſtuſowi brátu iáko przyrodzonym ich/ áby ſie w wią=

42:

záli/ Sláchtę też rozwiązał od przyſiąg/ ktorymi byli obwiązáni od kſiążąt.

43:

¶ Tego cżáſu dwie corce Krol Ferdynánd dawał w małżeńſki ſtan iednę kſią=

44:

żęćiu Báworſkiemu Woyćiechowi Annę/ drugą Gwilelmowi Kliweńſkiemu

45:

kſiążęćiu Máryą/ bo iuż niemiał żadney nádzieie w Nawárſkiey Krolewnie/

46:

ktorą mu obiecał krol Fráncuſki/ iakom przed tym piſał/ weſele było w

47:

Rátyzbonie w tym záwichrzeniu. Ná then cżás było też położono Koncilium

48:

w Trydenćie/ ále do roku/ potym było przełożone prze wiele przycżyn.

49:

¶ Siodmego dniá mieſiącá Sierpniá/ zápalił grom wieżę w miáſtecżku Me

50:

chlinie (ktore ieſt Ceſárſkie w Brábáncyey/ bárzo piękne) w ktorey był proch/

51:

tám ſie wiele ſzkody ſtáło/ ták w ludziech iáko w budowániu.

52:

¶ Ná przodku mieſiącá Sierpniá/ śćiágnęły ſie woyſká kſiążąth nád Du=

53:

nay. Ceſarz też ruſzył ſie z Rátyzbony ku Lándyſzhutu (miáſtecżko Báwár=

Laudishut.

ſkiego

strona: 227

Ianá Szleydaná

Liſt 227

ſkiego kſiążęćiá) á tám ſie obozem położył/ poſłáli tedy Ewángelikowie knie=

mu odpowiedni liſt/ iż niechcą być iemu poddáni/ iáko byli obowiązáni/ prze

wiele przycżyn/

Odpowiedź od Ewángelikow.

iż mu ſie też chcą bronić thakież poddánych ſwych/ á ſłuſznym

práwem nań ręce ſwe podnoſzą/ ktorego dopuſzca Bog y przyrodzenie etc. Ten

liſt poſłáli przez nie ktore^o młodźieńcá/ y przez Trembácżá/ iáko ieſt obycżay/

Ceſarz ſie rozgniewał/ liſtu niewźiął/ roſkazał im pod gárdłē/ áby y záſię ſwo=

im donieſli/ á potym/ áby powiedzieli káżdemu/ iż ktorymi táki liſt przynieſie/

miáſto złotego łáncuchá powroz nań każę włożyć/ á poſłał im też liſty wywo=

łánia/ áby im oddáli/ Smálkáldycy álbo Ewángelikowie/ rádzyli oto/ iákoby

10:

Ceſárzá ná iecháli do Lándyshutu/ ále drudzy przećiw temu byli mowiąc/ iż

11:

tám złe przebywánie/ y ćiáſna drogá miedzy ieźiory/ ták iź muśi po iednym ko=

12:

niu iecháć ieden zá drugim. Potym też chćieli obegnáć Rátyzbonę/ gdzie Ce=

13:

ſarz ſtrzelbę ſwoię y inne rzecży zoſtáwił/ á ieſliby Ceſarz chćiał rátowáć/ ſná=

14:

dnie bitwę zwiedzić o na wyſzſzą rzecż. Ruſzyli ſie tedy/ ále znienagłá/ by ſie le=

15:

piey w ſpráwie obácżyli. A wtym cżáſu lud Papieſki przyćiągnął do Landis=

16:

hutu gdzie był Ceſarz/

Lud Papieſki
przyćiągnął.

kthorych było w licżbie pieſzych 10000 ieznych 500/ ná=

17:

dnymi przełożył Pápież Oktáwiuſá Fárnezyuſá/ y Allexándrá Kárdynałá/

18:

ktory mowił: iż będziem pływáć wekrwi Luterſkiey. Też przyćiągnęli Włoſzy

19:

z Inſubriey Ceſárſcy/ ktorych było 6000/ Bureńſki był z drugim ludem v Bel

20:

gi. Ruſzył ſie Ceſarz do Rátyzbony/ Luteryani máiąc záto/ áby Ceſarz miał

21:

ćiągnąć do Myſzná y Sáſkiey źiemie/ nápráwili moſt ná drugą ſtronę Dunáiá

22:

y przepráwili ſie. Przyſzedł im záſię poſeł álbo ſzpieg/ iż Ceſarz ćiągnie do In=

23:

golſtádium z Rátyzbony. Ruſzyli ſie záſię zá Dunay/ áby obronili Nuburgu/

24:

ktory trzy mile lezy od Ingolſtádium/ wyſzſzey tákież y Donáwerdy/ by mu po=

25:

tym ſnádnie przyſzło Wirtemberſką włość woiowáć. Lántgráw potym w má=

26:

łym poććie iechał/ áby oglądał położenie Ceſárſkie v Ingolſtadu/ á Hiſzpany

27:

ná hárc wywabił. Zniedomniemánia tráfił ná Rycerſtwo Kſiążęćiá Sulmoń=

28:

ſkiego vderzyli ná ſię/ było zábitych kilko z obu ſtron/ y ránnych niemáło/ poi=

29:

mánych też cżęść. Rozgniewał ſie Sáſkie Kſiążę ná Lántgráfá/ iż płocho ſo=

30:

bie pocżyna bez inſzych rad/ ieſli to drugieraz vcżyniſz/ iá od iádę precż powie=

31:

dział. Pothym przepráwiwſzy ſie Kſiążęthá przez rzekę/ położyli ſie bliſko Ce=

32:

ſárzá z dziáły. ://: ://: ://:

33:

Roźdzyelenie Oſmnaſte

34:

Aximilian Bureńſki Ceſárſki Hetman/ ktory miał

35:

ludzy ieznych 4000 pieſzych 10000 okrom włochow/ ktorzy by=

36:

li ná pomoc ſzli krolowi Angielſkie^v przećiw Fráncuſkiemu á

37:

potym knie^v przyſzli. Ruſzył ſie z Belgiki ku Mogūciey/ chcąc

38:

ſie przpráwić przez rzekę Ren/ ále mu Kſiążęcy ludzie broni

39:

li. Kſiążętá poſádziwſzy ſie pod Ceſárzá/ ſtrzeláli z dział ná Ta

40:

bor ie^o/ gdzieſie był okopał v Ingolſtádium/ tám Lántfráw rádził vderzyć ná

41:

Ceſárzá/ ále te^o drudzy bronili/ Ceſarz ná ten cżás wytrwał ich ſtrzelániu/ ágdy

42:

przyſzłá noc/ opátrzył ſie lepiey/ y okopánie głębſze dał vcżynić/ ſerce lepſze miał

43:

cżynił wſzem dobrą potuchę/ y vpominał/ áby ſtali byli/ mowiąc: tę ſwámi po

44:

deymę fortunę co y wy/ ácż to było ſpodziwieniem wſzytkim/ y nie omylił ſie ná

45:

tym/ bo iuż od tego cżáſu bárzo ſie mu ſzcżęśćiło/ Lántgrafá by byli ſłucháli/

46:

mieli práwie Ceſárzá wten cżás w ręku/ y pocżtem ludzy przechodzyligo. W ten

47:

cżás też Luteryani roſpiſali kſiążki/ mieniąc być Papieżá Antykryſtem/ y przy

48:

cżyną wálki/ ktory przeſzłych lat łotry náymował/ áby ſzoſtą źiemię palili/ y wo

49:

dy záráżáli trućinámi/ áby ſie ludzie truli/ á ták/ áby ſie o tákich złocżyncach

50:

wywiádowáli wſzyſcy/ á ſtrzegli ſie/ bo w Turyngiey teras takiego Włochá

51:

poimano/ ktory ná mękach wyznał/ iż Papież tákich nas wiele náto náiął/ áby

Qq	co od żelázá

strona: 227v

Kſięgi trzećie

co od żelázá zbędzie/ trućiną oſtátek z głádzić. Gdy tedy opuśćili walkę v In=

golſtádium/ Kſiążętá ruſzyli ſie ſtámtąd/ áby przez Ren niedopuſcili prze=

práwy Bureńſkiemu/ rozradzáli to drudzy mowiąc/ iż nam indziey nie trzebá

ſzukáć nie przyiáćielá/ gdyż go przed ocżymá mamy. Położyli ſie v Wendyngi á

poſłáli ſzpiegi/ gdzie ſie Bureńſki obráca/ Ceſárz to wiedział/ przeto poſłał

przećiw iemu/ áby ſie wroćił. Ktory potym z Norymbergu ćiągnął do Ráty=

zbony/ potym do Ingolſtádium do Ceſárzá w cáłośći. ¶ Ceſarz ſie tedy ru=

ſzył zokopánia do Ingolſtádium do Nuburgu/ wźiął ij/ Mieſzcżánom od pu=

śćił gdy przyſięgáli wiárę záchowáć/ pothym oſádziwſzy Nuburg/ ćiągnął

10:

do Márxemu/ Kſiążętá też gdzie pierwey leżeli z woyſkiem/ poſłáli do Krolá

11:

Fráncuſkiego y Angielſkiego o pomoc/ ále ſie im ſtego wymowili/ tylko Krol

12:

Fráncuſki ziednał im pieniędzy v Piotrá Stroże Florentyńſkiego/ tho ieſth/

13:

trzech ſet Tyſiąc koron/ ktory tho obiecał vcżynić ieſli pierwſzy dług Krol zá=

14:

płáći/ á gdy Krol zápłáćił/ ſkłámał pothym kſiążęty Stroż/ niepożycżył nic.

15:

Potym Ceſarz z Márkſemu chćiał do Donáwery/

Wernizá rzeká.

ále thám mieyſcá ku położe=

16:

niu ſłuſznego niemiał/ vdał ſie ná práwo ku Monhemu/ nád ktorym mieli wſzę

17:

dzie ſpiegi/ gdy ſie przepráwił przez rzekę Wernizę/ ruſzyli ſie przećiw iemu E=

18:

wángelikowie/ y położyli ſie od niego tylko w pulmilu ku nocy/ ktore rzeká E=

19:

grá dzieliłá/ názáiutrz był chmurny dzień. Pierwſze woyſko wiodł Sáſkie Kſią

20:

żę/ weśrzednie Lántgráw/ oſtáthnie Iurgá Málſpurſki y Ryffeberg/ Sáſki

21:

z ſwoim woyſkiem przymknął ſie ku Ceſárzowi/ gdzie tam potroſze ná hárc wy

22:

ieſzdżáli/ wſzákże bitwy żadney niezwiedli/ bo przez rzekę Egrę od ſiebie byli/

23:

tylko trzećiego dniá dwá vffy z obu ſtron wyiechawſzy ná ſie vderzyły gdzie tám

24:

zábit Philip ſyn Brunſzwickie^o kſiążęćiá. Tedy Ceſárz poſłał Fárnezyuſá doby

25:

wáć Donáwerdy/ dawſzy mu ludu pieſzego niemáło/ y ſtrzelby/ poddáli ſie mie=

26:

ſzcżánie zárázem á ſłużebni vćiekli z miáſtecżká. Albanus Ceſárſki hetman po=

27:

ſłał też do Lántgráfá mowiąc/ cże^v ty gory oſiadaſz/ cżemu nieſiędzieſz ná row=

28:

nią poigramy zſobą/ odpowiedział: iżem cżekał pięć dni v Ingolſtadu/ tu też

29:

v Norlingi dzień/ á niechćiałeś wyiecháć ná krothofilę/ theraz cżáſu niemáſz.

30:

¶ Gdy ſie ty rzecży tocżyły w Szwábſkiey źiemi/ w Sáſkiey też źiemi było drugie

31:

zámieſzánie/ iáko był roſkazał Ceſarz Mauryce^v/ áby poſiadł kſięſtwo Sáſkie

32:

pod Krfierſtem Ianem Fryderykiem/ takież pod Lántgráfem/ á ták Mau=

33:

ryc ieſzcże z Rátyzbony od Ceſárzá wiechawſzy obeſłał ſwoie pány rádne co ma

34:

ſtym cżynić/ Krfierſt mu Stryiec/ Lángráw Szwágier/ ktemu iedney wiáry/

35:

y ſlubili zſobą być przećiw káżdemu/ ktoby ich wierze przekażał/ pánowie rádni

36:

ták mu radzili/ áby z Ceſárzá wyrozumiał/ ieſli nam wiáry nie wzruſzy winni=

37:

ſmy go ſłucháć/ Gdzieby inácżey było/ śiedź ſobie ſpokoiem w ſwey kráinie bro

38:

niąc ſie káżdemu ktoby iáki gwał chćiał cżynić á myć kte^v pomożemy/ gdydru=

39:

gi raz Mauryc był vpominan od Ceſárzá y Ferdynándá/ áby ſie w wiązał wdzie=

40:

rżáwy Krfierſtá Sáſkie^o y Lántgráfá/ drugi ras rády vżywał ſwoich y Bran

41:

deburſkiego Krfierſtá/ ktorzy piſáli Sáſkie^v kſiążęćiu/ áby dał z dobrą wolą

42:

w wiązánie w ſwoie kráiny wedłu woli Ceſárſkiey biorąc tho przed ſię iáko ná

43:

tym będzie bárzo ſzkodował/ gdy poſtronny nieprzyáćiel głodny wnidzie do nich

44:

iákie ſzkody/ iákie gwáłty/ morderſtwo pocżynią/ á iuż ſą pogotowiu kthore

45:

wywiodł Krol Ferdynánd z Węgier y z Cżech/ pozno tego będziez żáłował/ á

46:

gdy to w moiey mocy będzie tego złego będzież prożen/ ácż do cżáſu porownánia

47:

z Ceſárzem/ thedyć tho záſię puſzcżę pryiaćielſkim obycżáiem/ inſzey drogi lep=

48:

ſzey niewiem/ ktoraby twe dobre mogłá opátrzyć/ piſał też w ty ſłowá y Lánt=

49:

gráfowi/ oni mu nic ná to nieodpowiedzieli/ Tylko ſyn Sáſkiego kſiążęćiá/ v=

50:

pominał Maurycego áby ſwemu powinowáctwu doſyć cżynił/ przyſtał do

51:

nich á bronił ſie ſnimi Ceſárzowi/ odpowiedział im/ gdy Ceſarz przyrzekł im wiá

52:

rę ſwiętą záchowáć w całośći/ winienem mu poſłuſzeńſtwo záchowáć/ iáko pá=

53:

nu zwierzchnemu. Piſáli pothym przećiw ſobie iáwnie/ áż przyſzło do zbroie/

pothym

strona: 228

Ianá Szleydaná.

Liſt 228

potym Cżechowie ácż nichćiwie y Węgrzy wtárgnęli Sáſkie^vKrfierſtowi do

pogránicżney kráiny Wetlándyey/

Wetlándya woio
wano.

y cżynili ſzkodę/ ogniem/ miecżem/ y dra=

pieſthwem/ wſzakże ſie rychło Cżechowie wroćili gdyż poniewoli ſzli/ bo máią

záchowánie dobre z domem kſiążąt Sáſkich z dawná.

¶ Smálkáldycy to ieſt Ewángelikowie/ máiąc zá to iż Ceſarz ćiągnie ku Vl=

mie/ ruſzyli ſie po nim trzećiego dniá przyćiągli pod Gienge miáſthecżko/ nád

tąż rzeką Egrą/ przez ktorą też od Ceſárzá byli/ tám Sáſkie Kſiążę vyrzáło Ce

ſárzá ná ich ſtronie/ rzeki: oględuiąc mieyſce ku położenie woyſká z Hetmánem

Albánuſem/ dał znáć tedy Kſiążę Lántgráfowi/ áby co rychley bywał/ á gdy

10:

leniwo w tym pocżynáli/ Ceſarz vſtąpił/ muſiał ſie potym ruſzyć ná ſtáre miey=

11:

ſce bliſko Lángingi/ bo wielką nędzę ná ſie mieli ze dżdżow vſtáwicżnych przez

12:

mory y głody/

Ceſárzá chćieli po
imáć.

ták iż Fárneyus záſię do Włoch iechał z drugimi Włochy. Wy=

13:

dáli tego cżáſu kſiążki przećiw Maurycemu Sáſkowie/ mieniąc go być nieprzy

14:

iáćielem oycżyzny/ y zmiennikiem. On też drugie wydał/ okázuiąc niewinność

15:

ſwą. ¶ Tego też cżáſu w Meldzie/ w Fráncuſkiey źiemi ludzi o luterſtwo nie=

16:

ktore palono/ drugie bito/ drugie wypądzano precż. Arcybiſkupowi też Ko=

17:

leńſkiemu wźięto/ á dano Adolfuſowi. Ale Arcybiſkup ápellował ná Koncili=

18:

um/ iáko od niegodnego ſędziego/ mieniąc go odſzcżepieńcem/ Antykryſtem/

19:

y báłwochwalcą. :?: :?: :?:

20:

¶ Mieſiącá Liſtopádá/ Ewángelikowie będąc w woyſce v Giengi y z poſły

21:

ſwymi/ bacżąc iż ſie ſłużebni dlá niedoſtátku rozieżdżáią/ káżdy dzień woyſká

22:

vbywa/ rádzili co máią cżynić/ zwłaſzcżá gdy ſie iuż ku źimie śćiągáło/ álbo ru

23:

ſzyć ſie do domow/ álbo przymierze do cżáſu wźiąć/ álbo bitwę zwieść/ zwła=

24:

ſzcżá gdy nam pomocy áni rátunku drudzy niedáią/ ktorzy winni ſnámi iedná=

25:

ką fortunę ćierpieć/ roziecháli ſie precż nic nieucżyniwſzy/ á ná 12. dzień Sty=

26:

cżniá mieſiącá/ ziecháć ſie z nowu do Fránkfortu rzekli/ áták nieſzcżeſliwe ich

27:

roziechánie było/ dla wiele przycżyn/ á nawięcey dla tey/ iż Krfierſt Sáſki

28:

á Lántgráw iednákiey mocy byli/ przeto ſie też niezáwżdy ſłucháli/ opuſzcżáli

29:

wiele ſpráw ſobie pożytecżnych/ Sáſki Krfierſth gdy thák w ſkárby z vbożał/

30:

przez thy walki/ obległ Gemunde w źiemi Szwabſkiey/ muſieli mu dáć ſummę

31:

niemáłą/ tákież vcżynił Fránkfortowi/ iż mu dáć muſieli dziewięć tyſiąc cżer=

32:

wonych złotych/ Arcybiſkupá Moguntyńſkiego ſzácował/ takież Fuldeńſkiego

33:

Opátá ná ſummy pewne. :?: :?: :?:

34:

¶ Bacżąc Ceſarz wſzytkę ſpráwę ich niedobrą/ kthemu przyſzło mu poſelſtwo

35:

dobre z Sáſkiey źiemie/ ruſzył ſie też do Rotemburgu/ poſłał Bureńſkiego z woy

36:

ſkiem/ áby obległ Fránkfurt/ dawſzy liſty do kſiążęćiá Wirtemberſkiego/ wy

37:

kłádáiąc mu to/ iáko ieſt obráźił máieſthat Ceſárſki odmiennośćią ſwą/ iż on

38:

z kſiążęty wywołánymi był przećiw iemu/ pánu ſwemu krolowi Rzymſkiemu

39:

wiáry niezáchował. Piſał też y do poddánych iego/ áby go poſłuſzni nie byli/ á

40:

od przyſięgi ie rozwiązał kthorą ie byl vćiſnął/ gdy tho Ceſarz piſał/ iuż były

41:

woyſká w Wirtemberſkiey kráinie z Albánuſem Hethmanem/ Vlrykus Wir=

42:

temberſkie Kſiążę vćiekł ná zamek Thuele/ piſał do Ceſárzá doſyć vniżenie/ á=

43:

by mu odpuśćił przewinienie wymawiáiąc ſie/ iż to nie zſwey chući vcżynił/ ie=

44:

dno znamowy niektorych. Ceſarz mu odpiſał/ ácżeś ku mnie piſał wymawiá=

45:

iąc ſie/ ále ná tych twoich wymowkách niedoſyć mam/ bo nie ſą godne ku vcżyn

46:

ku twemu/ iákoby ij wymowili v mnie y podpárli. Wſzákże pothym ná drugi

47:

rok przez przycżynę Woiewody Ryńſkiego ziednał ſie z Ceſárzem/ przedthym

48:

Bureńſki woiował kráiny Lántgráfowe nád Fránkfortem/ á gdy niemogł nic

49:

vcżynić Fránkfortowi/ odćiągnął precż. Pothym zánim ſámi Fránkforćiány

50:

poſłáli/ co im każe cżynić powolnie ſie dawáią/ przepuśćił wſzemu poſpolſtwu.

51:

Przed tym Vlmá á w ten cżás Memingi/ Bibráći/ Ráwenſzpurgi/ Kám=

52:

podunenſes. Iſnenſes/ miáſtá poddáły ſie Ceſárzowi przez poſły ſwoie.

Miáſtá poddá=
ły ſię Ceſárzowi.

Látá 1547

53:

¶ Tego roku było záburzenie wielkie w Mieſcie Genue nad morzem ná dom

Qq 2

Andre=

strona: 228v

Kſięgi trzećie

Andreaſa Auria Ceſárſkiego hetmáná vodne^o/ á to przez Fliſzkaná/ gdzie zabit

ieſt przyrodzony tego Andrzeiá Ioánninus Auria dobry cnotliwy cżłowiek/

ten Fliſzkan by był nieućiekł ná morze ſwoimi pomocniki/ dał by był gárdło/

Aloizyus Fárnezyus Kſiążę z Placenciey thego był náwárzył.

¶ Kſiążę Sáſkie zebráło ſie z ludem ná Maurycyuſá/ pobrał mu w Turyngi=

ey y w Myſzeńſkiey źiemi/ nie tylko ſwoie/ ále y iego właſne miáſtá/ y miátecż=

ká/ y wśi. Lipſko obległ/ ále ſie dobrze bronili mieſzcżánie/ muſiał vſtępić/ Fer=

dynánd Krol roſkazał Cżechom y Węgrom/ áby Maurycego rátowáli/ ale Cże

chowie niechćieli/ wymawiáiąc ſie/ iż oni záwżdy byli w przyiaćielſtwie z kſią=

10:

żęty Sáſkiemi. :?: :?: :?:

11:

¶ Ewángelikowie po roziechániu ſwym/ poſłáli do krolá Fráncuſkiego o po=

12:

moc/ tákież do Angielſkiego/ wymowił ſie im ſtego Krol Fráncuſki przymie=

13:

rzem/ á Krol Angielſki w then cżás vmárł/

Henrikus Krol
Angielſki vmárł.

á ſyná Edwárduſá w dziewiąći

14:

lat ná ſwe mieyſce náznácżył/ dwie corce ſwoie/ Máryą y Zábellę od dwu żon/

15:

kniemu przyſadziwſzy/ Ale pierwey niż vmárł/ Tomáſá Norfolckiego Kſiążę

16:

wielkiey mocy/ kazał wſádzić/ y ſyná iego śćiąć/ iż wiele mowili przećiw krolo=

17:

wi w chorobie iego po śmierći krolewſkiey/ wielkie zámieſzánie bylo w kośćie=

18:

le w Angliey/ ácż poſłuſzeńſtwo Papieżowi byli wypowiedzieli/ wſzákże iego v=

19:

ſtháwy y ſpiewánia trzymáli/ vſtháwił ſynowi Edwárduſowi niżli vmárł 16.

20:

opiekunow/ miedzy kthoremi był theż iednym Grábiá Herfordſki Wuy thego

21:

dzięćięćiá. :?: :?: :?:

22:

¶ Ceſarz roſkazał niektorym/ áby woiowáli kráginy gránicżne Sáſkiego kſią=

23:

żęćiá/ áby Lántgrafowi álbo Sáſkiemu kſiążęćiu pomocy nie dáli. Niżli tedy

24:

przyſzedł do Sáſkiey źiemie Olbrychth Brándeburſki Mágrábia/ dał mu

25:

miáſtecżko Mauryc Rochlic/ ktorego vżywáła wdowá ſioſtrá Lántgráfowá/

26:

Ierzyká kſiążęćiá Saſkiego niegdy będącego ſynową. Bacżąc to Ioánnes Fry

27:

drych Krfierſt Sáſki/ ktory ná ten cżás był w Aldemburgu/ we trzech milach

28:

poſłał thám Luneburſkie kſiążę/ y Wolrátá Mánſzfelſkie z woyſkiem y pie=

29:

ſzych nieco nocą/ ſam theż zá nimi miał z drugim ludem ćiągnąć/ wźięli Ro=

30:

chlicyą pod Olbrychtem/ y ſámego poimáło Luneburſkie Kſiążę/ y przywiodł

31:

do Sáſkiego Kfierſtá.

Olbrycht poimā

32:

Rozdzielenie Dziewiętnaste.

33:

Rzećiego dniá Márcá/ ſiodmy kroć oycowie du=

34:

chowni ſiedzieli ná Koncilium w Trydenćie/

Látá 1547

á tám poſtáno=

35:

wili/ áby ſiedḿ świątośći były dzierżány w kośćiele/ thákież

36:

inne Cerymonie/ kthore kośćioł Rzymſki vſtháwił y dzierży/

37:

kthoby inácżey mowił álbo cżynił/ áby był poháńbion/

38:

potym cżynili dekrety o beneficiách kośćielnych/ áby Biſkupi

39:

y inni przełożeni/ byli iáwnie vſtáwiáni coby byli wieku ſtałego/ w obycżáiech

Dekretá Seymu Trydeńſkiego.

40:

y w náuce doświadcżeni/ by też żadny Biſkup niemiał więcey biſkupſtw thylko

41:

iedno/ á ktorzyby ich więcey mieli niżli iedno/ áby ie puśćił innemu wybraw=

42:

ſzy ſobie z nich iedno ktore chce Drugie/ áby do roku puśćił/ takież y inni Bene=

43:

ficyaći. Kurátores ánimárum iáko plebani/ áby ſwą perſoną w kośćielech by=

44:

wáli/ á ſwych mieyſc nikim niezáſadzáli/ chybá w przygodzie iákiey do cżáſu/

45:

á powiedzieli przycżynę przed ſtárſzym/ precż ná ten cżás niemogł być. Biſku=

46:

pom theż roſkazano dekretem/ áby kápłáńſkie zbytki bacżyli á o nię karáli/ iá=

47:

koby też lud poſpolity był opátrzon/ iákoby ſie w ſumnieniu ſwym dobrze ſprá

48:

wowáli/ drugie rzecży odłożyli ná 21. dzień Kwietnia. ¶ Tehgo czáſu Krol

49:

Ferdynánd/ Mauryc/ y Auguſtus brát iego/ ziecháli ſie do Prycyey miáſthá/

50:

kthore leży ná gránicy Cżeſkiey/ z woyſki niemáłemi. Niemiło tho było Cże=

51:

chom/ przeto poſłáli do Ferdynándá proſząc/ áby ſtąd odćiągnęli/ w thy cżáſy

nieprze=

strona: 229

Ianá Szleydaná

Liſt 229

nieprzeſpiecżne/ do nich z oſobná piſáli/ áby odćiągnęli ſthąd/ by nam ná co

inſzego nie przyſzło. Krol im powiedział/ iż niemáſz nic cżegoby ſie mieli o=

bawáć. :?: :?: :?:

¶ Fráńćiſzek Krol Fráncuſki tego cżáſu vmárł/ pánował lat 32. w Rámbo=

lećie od Lutecyey dzień chodu/ oſtátniego dniá Márca.

Krol Fráncuſki
vmárł.

Ná iego mieyſce wſtą

pił ſyn iego Henrykus w lećech 28. Ten wiele rzecży odmienił nad wolą oycow=

ſką Kōneſtabliuſá Mommorácya záſię przywroćił ná ſwe mieyſce (o ktorym

wyſzſzey nápiſano) y vrząd/ y był nań łáſkaw/ y ná thy wſzytki/ ná ktore ſie oćiec

gniewał. A thy inne ná ktore oćiec był láſkaw/ złożył z vrzędow/ y drugie dał

10:

do więźienia/ ludzi vcżonych w ktorych ſie oćiec kochał/ nienawidział. Przed

11:

tym niżli vmárł Fránćiſzek/ poſłał był Krfierſtowi y Lántgráfowi ſto tyſiąc

12:

cżerwonych złotych ná pomoc/ ále tho po iego śmierći niewſzythko przyſzło do

13:

roku. :?: :?: :?:

14:

¶ Drugi raz ſiedli oycowie w Trydenćie ná Koncilium/ áby iuż zupełne po=

15:

ſtánowienie vcżynili w kośćiele/ ále to niedoſzło/ roziecháli ſie prętko dla mo=

16:

ru/ Włoſcy doktorewie do Bononiey/ kthorego ieſzcże znákow wielkich nieby=

17:

ło/ niemiło to było Ceſarzowi/ przeto roſkazał ſwoim Biſkupom/ áby przedſię

18:

ſiedzieli ná ſwych mieyſcách/ tákże radzili iedni w Bononiey/ drudzy w Tryden

19:

ćie/ á ze wſzytkiego niebyło nic. ¶ Prażánie proſili Ceſarzá y Krolá Ferdy=

20:

nádná/ áby dał pokoy Saſkiemu kſiążęćiu/ a dał to ná vznawánie innym/ bo

21:

oni máiąc ſtym domem záchowanie zdawná przyiaćielſkie/ zwłaſzcżá iedney wiá

22:

ry/ będąc/ niemogą być przećiwko im/ y ieſzczeby winni mu pomagáć.

23:

¶ Ceſarz dniá 13. Kwietniá/ ruſzył ſie od Egry z woyſkiem/ zá kthorym theż

24:

Ferdynánd Krol ćiągnął/ máiąc ludu zbroynego ſześć ſet/ Huſsárow tyſiąc/

25:

pieſzych proporcow 10.

Ceſarz przećiw
Krfierſtowi.

Był też y Mauryc ſnimi/ y z bráthem ſwym Auguſtu=

26:

ſem máiąc ludu ták wiele iáko Krol/ ćiągnęli wſzyſcy ſpołu ku Myſznu ná káż=

27:

dy dzień gdzie był Sáſkie Kſiążę. Obacżył to Ian Fryderyk Krfierſth/ wyie=

28:

chał ſtamtąd/ y moſt ſpalił bliſko Mulbergu/ położył ſie nád rzeką Elbem.

29:

Ceſarz obawáiąc ſie/ áby nieuiechał ná Witemberg/ gdzie miał dobrą obro=

30:

nę/ poſpieſzał zá nim/ przyćiągnął dniá 24. Kwietniá/ ná drugą ſtronę rzeki

31:

Elb. Krfierſth oſádził brzeg ſtrzelbą/ broniąc mu przepráwy przez rzekę/

32:

álbo też budowánia moſthu ná łodziach (iáko to miał Ceſarz pogothowiu) á

33:

gdy przyćiągnął Ceſarz nad brzeg/ wſkocżyło Hiſzpanow thyſiąc w rzekę po

34:

rámioná/ odbijali od brzegu/ áby tym rychley moſth cżynić mogli. Sáſkowie

35:

potym miotáli ogień/ chcąc ſpálić moſt/ Krfierſt wyſłuchawſzy kazánia/ pu=

36:

śćił dziáłá ku Witembergu/ á ſam zánimi znienagłá ćiągnął/ bacżył tho Ce=

37:

ſarz/ przeto co rychley pośpieſzał zá nim/ nálaſłſzy brod przez rzekę/ lekki lud

38:

to ieſt Huſárze Fedweres przepráwiwſzy ſie/ ſzli prętko/ y puśćili ſie po Kr=

39:

fierśćie ktorego pośćigli pod laſem rzecżonym Locháná/ trzy mile za rzeką El=

40:

bem/

Locháná Láſſ.

tám ſie podkáli pierwey niż Ceſarz z zbroiſtym ludem nádiechał. poraźi=

41:

li Krfierſthow lud/ y ſámego ránili przez lewą twarz/ miał Krfierſt ludu

42:

niemáło/ ále w tákiey prętkośći / niemogli ſie ſpołu ſtocżyć/ byli iedni pod Wi

43:

tembergiem.

Krfierſt porá=
żon y poiman.

Gwilelm Thunſern ná ſtronie był z ludem/ niewiedząc co ſie dzie

44:

ie. Drugie kſiążętá ktore były winny dáć pomoc/ nie dáli. A ták to ná ſámym

45:

Ianie zoſtáło/ ktorego poimánego przywiedziono przed Hetmaná Albánuſá/

46:

Albánus go ſtáwił przed Ceſárzem/ tám napierwey rzekł Ceſárzowi: Otoć ſie

47:

ſtáwiā poimány miłośćiwy Ceſárzu/ vłoż mi ſtraż/ iáko ná kſiążęcy ſtan zależy

48:

proſzę/ Ceſarz rzekł: Therazemći Ceſarzem/ tho ieſth/ niechćiałeś mie pier=

49:

wey mieć zá Ceſárzá/ iákoś záſłużył ták ſię ſtobą będę obchodził. Ferdynándus

50:

Krol then go nieiák ſrodzey gromił ſłowy w thy ſłowá/ iżeś mie chćiał wyniſz=

51:

cżyć/ y z domem y z dziećmi moimi/ cżegoć Bog nigdy niedał. Tego cżáſu znáki

52:

widzieli w ſłońcu ſmutne/ niethylko w Niemcech/ ále y w poſtronnych Kro=

53:

leſtwách :?: :?: :?: :?:

Qq 3

Potym

strona: 229v

Kſięgi trzećie

¶ Pothym Ceſarz z woyſkiem przyćiągnął pod Witemberg/ dniá 4. Maiá/

trzećiego dniá oſádził práwo o Krfierśćie/ tám ſkazan ná śmierć przez miecż/

Krfierſt oſadzō

iáko ten ktory ná ſwego zwierzchniego páná rękę zbroyną wznieśie. Krfierſtá

tho nic nieruſzyło/ mowiąc: iż ſie on będzie ſemną inácżey obchodził/ iáko pan

Krześćiáńſki/ wſzákże ieſli ſie práwie ná to vdał/ niechmi zá pewne powie/ że

dō ſwoy/ żonę y dzieći w máiętnośćiách ſwoich poſtánowię. A w tym przyiechał

Krfierſt z Brādeburgu/ vſpokoił Ceſárſki gniew/ proſząc zá nim/ chcąc wſzyt=

ko vcżynić co Ceſarz wyrzecże/ ſpiſano tedy ártykuły ná ktore miał Krfierſt

przyzwolić/ á tym obycżáiem dekret śmierći Ceſarz záś odmienił/ tylko te^o árty

10:

kułu nieprzyiął o wierze/ iż co Papież y Ceſarz y oycowie ſiedzący ná Konci=

11:

lium vradzą/ áby to trzymał. Pierwey niżli ſie do działo/ obeſłał Ceſarz vrzę=

12:

dniki álbo ſprawce Ceſarſtwá/ áby ſie ziecháli do Vlmy ná Syem/ chcąc tám po=

13:

koy poſtánowić/ á o poſpolitą rzecż rádzić. Witembercżánie/ ácż widzieli pá=

14:

ná poimánego/ wżdy niechćieli miáſtá otworzyć Ceſárzowi áżby ich pan kazał/

15:

bo ſie obawali żołnierzow/ by im tákich ſzkod niecżynili/ iáko widzieli z miáſta

16:

po wſiách cżynić/ zwłaſzcżá Hiſzpáni á Węgrzy/ roſkazał im Krfierſt áby miá

17:

ſto Ceſarzowi podáli/ y od przyſięgi/ ktorą ie był obowiązał zá wierne bronie=

18:

nie dobrowolne vcżynił. Potym żoná Sáſkiego kſiążęćiá Sybilá z Kliweń=

19:

ſkich kſiążąth/ wyſzłá z zamku z ſynem y z bráthem Ianá Krfierſtá/ przyſzłá

20:

przed Ceſárzá padlá przed nim proſząc zá mężem/ áby ſie ſnim miłośćiwie iáko

21:

pan krześćiáńſki obchodził. Ceſarz ią z wielką ććią przyiął y potwierdził/ pu=

22:

śćił tedy Krfierſtá wolno do miáſtá/ áby tám był do 8. dniá/ żonę/ dzieći/

23:

brátá poſtánowił do cżáſu. A w then cżás też Erykuſa Brunſzwickie Kſiążę

24:

poráźili Hámburcżánie/ kthorzy byli ku pomocy Bremenſkim przećiw iemu/

25:

tám muſiał Erykꝯ w rzekę ſkákáć y z ludem/ dziáłá y wſzytki áppáraty woienne

26:

mu pobráli/ ſam do Ceſárzá viechał. Gdy Ceſarz był w Witembergu/ Mau=

27:

ryc y Krfierſt z Brándeburgu proſili Ceſárzá/ áby Lántgráfá przyiął w łá=

28:

ſkę/ á odpuśćił wyſtępek iego/ chcąc tho wſzytko vcżynić iáko go winnego nay=

29:

dą/ Ceſárz chćiał/ áby ták kniemu przyſzedł bez Kondycyey/ zámki ſtrzelbę á=

30:

by Ceſárzowi podał/ niemogłá tá rzecż tym obycżáiem ſkońcżenia wźiąć.

31:

¶ Ceſarz Maurycemu podał Witemberg/ ktory wnet ſwymi ludźmi oſádził/

32:

á Ceſárſki lud wyćiągnął/ Mieſzcżánie przyſięgáli Ceſárzowi zá wierność/ Ce=

33:

ſarz im theż rzekł prawá dawnego niełámáć/ Mieſzcżánie napierwey proſili

34:

Maurycego/ áby Kollegium záſię nápráwił/ bo ſie byli rozbiegli żacy w thy

35:

burzki/ rzekł to vcżynić.

Kollegium Wi=
temberſkie

Pothym Ceſarz poſtánowiwſzy ſwe rzecży w Witem=

36:

bergu/ ruſzył ſie ſtamtąd do Hále/ kthora leży nád rzeką Salá w Sáſkiey źie=

37:

mi. Potym chćiał do Háſsyey/ ieſliby temu wcżás Lántgráw niezábieżał ále

38:

bacżąc Lántgráw ſwoie złe/ dał ſie ná rádę Maurycego y Krfierſtá z Brán=

39:

deburgu/ ktorzy ſnim ſzli zá przyrzecżenim przed Ceſárzá/ dniá 8. Cżerwcá po=

40:

wiedziawſzy mu pierwey ártykuły kondycyey ktore miał przyiąć/ potym inákſze

41:

poſłał Ceſarz przez Kryſztofá Kárlebicá/ áby ie podpiſał/ niepodobáło ſie tho

42:

Lántgráfowi/ iż ſtáło wnich wykłádáć ártykuły Ceſárzowi/ á ſzło to o przyzwo

43:

lenie Trydeńſkiego Koncilium poſtánowienia/ podpiſał tedy tym obycżáiem/

44:

Ia Lántgráw chcę być poſłuſzen poſtánowienia wiáry KonciliūTrydeńſkie=

45:

go/ ktore ieſli będzie ſłuſzne/ litośćiwe/ wolne/ gdzieby nie tylko cżłonki ſámy

46:

ale y głowá były opráwione. Szedł tedy Lántgráw miedzy Maurycym á Kr

47:

fierſtem z Brándeburgu/ przed Ceſárzá w Hali/ poklęnął przed Ceſárzem/

48:

Gunterodus Kánclerz cżytháiąc Kondycie/ proſił zá nim Ceſárzá/ áby mu tę

49:

winę odpuśćił. Ceſarz po długim rozmyſlániu/ powiedział mu przez Iurká

50:

Seldá/ w thy ſłowá: Acżkolwiek wielkie przewinienie vcżynił/ y karánie więt

51:

ſze záſłużył/ iáko rzecż iáwną ieſt y ſam nieprzy tego/ wſzákże my z ſiebie ſámi te=

52:

go wiele krześćiáńſkim obycżáiem imo ſie puſzcżamy/ zwłaſzcżá zá przycżyną

53:

kſiążąt náſzych/ A ták wywołánia z źiemie/ y więźienia wiecżnego ktore záſłu=

żył będzie

strona: 230

Ianá Szleydaná

Liſt 230

żył będzie prożen/ áni też będzie oddalon od ſwych dobr/ ieſli przerzecżone ár=

tykuły zachowa/ á będzie znał dobrodzieyſtwo náſze ná potym/ Lántgraw ták

długo klęcżał/ áż wſtał bez roſkazánia/ dziękował Ceſárzowi mnimał by temu

koniec był/ Poięli go potym do Albánuſá Hethmaná Ceſárſkiego/ ná wiecże=

rżą/ po wiecżerzy powiedziano mu/ ábyś tu nocował/ á ſtraż nád nim poſthá=

wiono/ był ſtego ſmućien bárzo/ proſił áby mogł mowić z Ceſárzem o tho/ nie=

mogło być powiedziano mu/ ſzli pothym názaiutrz do Ceſárzá/ Maurycyus

y Brándeburſki proſząc/ á powiádáiąc/ iż to nań włożono cżego niebyło ná

vmowie/ Ceſarz odpowiedział: Nie iżby niemiał być w więźieniu/ ále nie wie

10:

cżne więźienie będzie miał/ iedno do łáſki náſzey/ tákeſmy my rozumieli. Lánt=

11:

gráw áby rychley prożen był więźienia/ podał Ceſárzowi ſtrzelbę/ Samki po=

12:

tłukł/ pieniędzy nábywał co nawięcey. Piſzą iż w ten cżás Ceſarz pięć ſet dział

13:

pobrał kſiążętom y miáſtom/ z ktorych niektore do Medyolanu do Hiſzpániey/

14:

do Neápolim rozeſłał/ Sthąd miał Ceſarz ćiągnąć ná Mágdeburcżany/ ále

15:

Henrykus Fráncuſki Krol zbierał lud w Niemcech/ thym ſie powćiągnął/

16:

ruſzył ſie z Hale do gornich Niemiec/ Ferdynand Krol vſłyſzawſzy/ iż ſie Ce=

17:

ſárzowi dobrze wodziło/ rozeſłał liſthy po Cżeſkim kroleſthwie/ áby byli ná

18:

Syem do Prági/

Cżechowie ſkro=
ceni.

thám ná zamku pocżął ná nie fołdrowáć/ iż oni przepádli wi

19:

nę á obráźili ſtolec Krolewſkiego máieſtátu/ ſwoim niepoſłuſzeńſtwem/ y po=

20:

ſadzał niektore/ ále zá przycżyną ſyná/ y Auguſtuſá brátá Maurycego/ odpu=

21:

śćił im tho/ wſzákże muſieli przyiąć ártykuły ktore ná nie włożono/

Krimē Leza e Ma
ieſtatis.

zwłaſzcżá

22:

gdy cżuli Ceſárzá bilſko w Bámberku. :?: :?: :?:

23:

¶ W Neápolim ná then cżás był roſthyrk miedzy poſpolſtwem o wiárę/ gdy

24:

Hiſzpan Petrus Toletan ſprawcá ich wywiádował ſie/ iáko ktory wiárę trzy=

25:

mał. Oto y o inne rzecży/ wzburzyli ſie mieſzcżánie przećiw Hiſzpanom/ niech=

26:

cąc ich mieć nád ſobą iáko okrutnikow/ vderzyli ná nie/ ále wiele naprzod mie

27:

li Hiſzpani/ iż zamek y inne mieyſcá obronne trzymáli/ przeto mieſzcżány iedny

28:

poſzácowáli ná odkup/ drugie z miáſtá wygnáli. Ceſarz tymi cżáſy złożył Syem

29:

w Auſzpurku/ dniá trzećiego Lipcá mieſiącá/ Maurycyus wſzytki dokhtory

30:

Witemberſkiego Kollegium łáſkáwie przyiął do Lipſká y opátrzył.

31:

¶ Ná tym Seymie Ceſarz w Auſzpurku/

Syem w Auſzpur
ku.

vſtáwił pobor ná wſzythki w Nie=

32:

mieckich kráinách/ ták ná ſzláchtę iáko ná mieſzcżány ná luterſkie/ iáko ná Pa=

33:

pieſkie/ mowiąc: iż ia dla wáſzey rzecży poſpolitey/ wielki nakład podiął y pra=

34:

cą/ tám mu złożono (iáko ieſt obrachowano) ſzeſnaśćie ſet tyſięcy złotych cżer

35:

wonych/ oſobno też Krolowi Ferdynándowi/ Smalkáldykowie muſieli odkłá=

36:

dáć/ Auſzpurcżánie y Vlmiánie/ y Kſiążę Wirtemberſkie/ iż nád przyrzecżenie

37:

ſwoie przećiw iemu był z luteryany/ Szwáncáry theż Ceſarz vpominał/ áby z

38:

Ceſárzem bywáli w iednośći/ kthorzy mu odpowiedzieli: iż my z domem Raku=

39:

ſkim záwżdy byli w iednośći/ y chcemy być do końcá/ tákoweyże theż cżekamy

40:

y od Ceſárzá. Ceſárz gdy przyiechał do Auſzpurku/ wźiął zſobą Ianá Frydry=

41:

chá poimánego/ á Lántgráfá zoſtháwił w Donáwerdzie/ pod ſtrażą Hiſzpa=

42:

now/ gdzie mu wiele ſmiechowiſká wyrządzáli/ w ten cżás też Gerárdus Wel

43:

thuichus przyiechał z poſelſtwá z Thurek/ y przynioſł zá pięć lath przymierze.

44:

Ceſarz w Auſzpurku roſkazáł/ áby zaſię po Rzymſku Boża chwałá byłá w ko=

45:

śćielech/ á ták kápłani Rzymſcy znowu poświącáli kośćioły/ ołtarze po lute=

46:

ryaniech/ á gdy ludzie niechćieli iść do kośćiołá/ náymowáli ie zá pieniądze.

47:

¶ Tego też cżáſu Petrus Aloizyus ſyn Páwłá Papieżá zábit w Plácencyey/ y

48:

zrzucon z muru o niecnotliwe vcżynki/ potym Gonzagá Hetman Ceſárſki In=

49:

ſubryey/ w wiązał ſie ná Ceſárzá w miáſto Placencią.

50:

¶ Tego też cżáſu Anglikowie poráźili Schoty/ przez Somerſotá Wuiá Kro=

51:

lewſkiego/

Somerſetus.

przycżyná tego byłá/ iż corki Krolewſkiey z kroleſtwem Schockim

52:

Edwárduſowi Krolowicowi Angielſkiemu iáko byłá zmowá/ niechćieli dáć.

53:

Ná tym też Seymie w Auſzpurku/ były roznice około ziechánia ná Koncili=

Qq 4

um/ mo=

strona: 230v

Kſięgi trzećie

um mowili niektorzy/ áby tám było wolne mowienie káżdemu/ Biſkupy wol=

ne od przyſiąg vcżynić/ Papież aby żadney mocy niemiał/ poki niebędzie ſkoń=

cżenie/ aby theż bylo wolno káżdemu mowić/ przyiecháć/ y odiecháć pod piſá=

nim/ pyzyrzecżenim Papieżá y Ceſárzá/ iedni chćieli w Trydeńcie/ drudzy w

Niemcech/ wſzákże ná oſthátku k woli Ceſárzowi przyzwolili w Trydenćie/ z

they przycżyny Ceſarz poſłał do Papieżá Kárdynałá Trydęńſkiego/ áby żłożył

Koncilium w Trydencie/ themu był Papież ná odpor y Kárdynali/ mowiąc:

radnieybyſmy gardłá dáli/ niżliby świeccy ludzie mieli mieyſcá wybieráć ku

ſpráwie duchowney/ Ceſarz ieſt ſyn kośćielny/ ále nie pan álbo Miſtrz/ ále my

10:

ieſteſmy głową kośćielną. Chćieli Włoſzy/ aby było Konciliū we Włoſzech/

11:

po długich ſwarzech około mieyſcá/ Koncilium przyſzło do Trydentu/ dano

12:

tho wſzytko ná wolą Ceſárſką/ ktory potym roſkazał doktorom/ áby ſpiſek vcży

13:

nili wiáry/ ſpiſali thedy kſięgi Interym ći doktorowie/

Interym Kſięgi.

Iulius Pflugius Bi=

14:

ſkup Numburſki/ Michał Sydońſki/ Ian Iſlebius Agrykola/ kthory przed

15:

tym w Witembergu był/ wſzákże cżęſtokroć ty kſięgi v ſiebie táiemnie odmie=

16:

niáli/ przepiſowáli/ folguiąc áby ſie Ceſárzowi podobáły/ Ioáchimus Brán=

17:

deburſki Krfierſt/ ktory ſie ſtárał o ziednocżenie pilno y z drugiemi/ chćiał przy

18:

wieść ná to Buceruſá káznodzieię/ áby podpiſał ty kſięgi/ rozumieiąc thák/ iż

19:

by ie drudzy luteryani zánim ſnádnie podpiſali/ Bucerus cżytáiąc kſięgi/ ná=

20:

lazł tám wſzytko po Rzymſku ſpráwiáć/

Bucerus.

niechćiał ich podpiſać/ obiecowali

21:

mu Biſkupſtwo/ niechćiał: náoſtátek vćiekł. Mieſiącá Liſtopádá/ Kryſty=

22:

ná żoná Lántgrafowá y z ſyny/ takież zdrugiemi przyiaćioły/ pracowáła ſie o

23:

to/ iákoby mężá mogłá z więźienia wybáwić/ przetho proſiłá wſzytkich Kſią=

24:

żąt Niemieckich/ áby mowili z Ceſárzem o tho/ iż nád práwo y nad przyrzecże=

25:

nie więźienie ćierpi/ gdyż z dobrey woley ſtánął zá przyrzecżenim wolnośći/ nád

26:

práwo tedy to ćierpi/ z krzywdą wielką/ gdzie ieſli będzie dáley w thym/ ſzko=

27:

dzić to zdrowiu iego będzie. :?: :?: :?:

28:

Rozdzielenie Dwudzieſte.

29:

Aznácżyłem wyżſzey iáko Woyćiech Pruſkie kſią

30:

żę/ dał ſie pod moc Krolowi Polſkiemu/ á zakon ſwoy odmie

31:

nił/ przećiw rzecży Pruſkiey poſpolitey/ y od rad z Ceſarſtwá

32:

wywołan/ Iáko też Krol Polſki vpominał Ceſárzá y Senat

33:

proſząc/ áby z Woyćiechá kſiążęćiá znieſli to wywołánie/ kto

34:

re z krzywdą ćierpi/ gdyż on ieſt pod mocą y obroną kroleſtwá

35:

Polſkiego/ gdy thedy Woyćiech Pruſki niemogł thego otrzymáć v Ceſarzá/ y

36:

Senatu Ceſarſkiego/ áż do tego cżáſu/ obawáiąc ſie Ceſárzá w they fortunie

37:

iego/ ktora ſie mu z Kſiążęty Niemieckiemi thocżyłá. Poſłał Krol Polſki ná

38:

ten Syem do Auſzpurku/ Stániſłáwá Laſkiego Woiewodę Siráckiego/ w

39:

they rzecży/ kthory ſpiſaną rzecż podał Ceſárzowi/ przed Senatem wſzytkim/

40:

mieſiącá Stycżniá w thy ſłowá.

Stanisław La=
ſki posłem.

Pewna rzecż ieſth zdawná Pruſy/ ieſzcże od

41:

thego cżáſu/ kiedy krzeſt z wiárą przyięli/ y walką y vgodą/

Látá 1548

należeć ku krole=

42:

ſtwu Polſkiemu/ áż do tego cżáſu/ á tho ſtey przycżyny/ iż ná on cżás krolowie

43:

Polſcy z Mázowieckiemi kſiążęty/ w ten obycżáy/ y tym práwem byli poſthą=

44:

pili dobrey Cżęśći Pruſkiey źiemie/ zakonowi temu/ kthory zową Niemiecki/

45:

pánny Máryey/ áby ich poſług vżywáli/ przećiw nieprzyiaćielō Krześćiáńſkiey

46:

wiáry/ ále oni złomiwſzy ſwoie práwá y vgody/ obroćili miecż nie ná pogány/

47:

ále ná ſwe przełożone pány/ gdzie potym cżęſtokroć ſnimi walcżyli/ y vgody cży

48:

nili/ ktoreby thu długo było powiádáć/ wſzákże co ſie zá naſzey pámięći tocży=

49:

ło krotko powiádam. Káźimierz Krol Polſki/ Zygmunthá dziſieyſzego oćiec/

50:

poráźiwſzy ie/ y przymuſił ku iednániu pod vmową/ miedzy innymi rzecżámi/

51:

pod przyſięgámi poddáli ſie ná tho/ Krolá Polſkiego/ ták thego iáko potom=

nego/

strona: 231

Ianá Szleydaná.

Liſt 231

nego/ wyznáwać za pana/ wſzakże potym/ gdy inni Miſtrzowie thego zakonu

náſtawáli/ łąmáli thy práwá Krolom Polſkim/ poſtronnym ſie dáiąc w obro

nę/ iáko vcżynił Woyćiech Brandeburſki/ będący ktemu Sieſtrzeńcem Kro=

lewſkim/ miał krolowi pod przyſięgą poſłuſzeńſtwo záchowáć/ inácżey to vcży

nił. Przeto Krol Polſki Zygmunt/ nie z ſwey przycżyny ále z muſzenia zbroyną

rękę nań podnioſł/ á gdy Krol Polſki miał zawżdy zeń moczy/ takież z iego po=

mocniki/ przymuſił go żądać y proſić vgody/ ktora mu daná ieſt thym obycżá=

iem/ ná przycżynę niekthorych pánow pod przyſięgą. Iż miał Krolá Polſliego

wyznáwáć zá páná y dobrodzieiá ſwego/ á thym obycżáiem ninieyſzych cżáſow/

10:

Pruſy przyſzły ku kroleſtwu Polſkiemu/ á iż w tym pierwey odmiáná bywáłá/

11:

to ſie dziáło przewrotnośćią miſtrzow/ tego zakonu/ ktorzy iż rodzáiem Niem

12:

cy ſą/ ſtaráli ſie o tho záwżdy/ áby pod Niemiecką zwierzchnośćią byli/ á ſtąd

13:

tá nienawiść przyſzła miedzy Polaki á Niemce/ y ſtey przycżyny ieſt oſadzon y

14:

wywołan z Ceſárſthwá Woyćiech Kſiążę Pruſkie od was/ ále co tho za pra=

15:

wo máią ći co go oſądziwſzy wywołáli/ gdyż mu Krol Pan iego niedał ſtawać

16:

ná pozew/ tedy on nic niewinien/ ná Kroláby tho wkładáć ále nie nań. Pro=

17:

ſi tedy Krol ábyśćie to z ie^o poddánego złożyli/ iáko z niewinnego/ bo to ſkazá=

18:

y wywołánie nie według práwá/ ſłuſznego y ſpráwiedliwośći vcżynione/ á

19:

áby kto niēnimiał áby to krol Poſlki z iákiey chćiwośći álbo pychy cżynił Pruſką

20:

źiemię ſobie przywłaſzcżáć bez práwá/ iawna rzecz ieſt/ iż on kroleſtw álbo kſię

21:

ſtwá/ kthore ſie mu dobrowolnie w moc dawáły/ niechćiał prziymowáć/ iáko

22:

tedy tu ma być w tákim podeyrzeniu/ ále gdyż Pruſy w iego mocy ſą/ niegodzi

23:

ſie mu tego inácżey cżynić/ wiedział to wáſz dziad Máximilian Ceſarz/ kthorą

24:

krzywdę od tego zákonu miał/ takież Fryderyk Prádziad wáſz. Przeto ná onym

25:

ſławnym ziechániu v Wiedniá/ przyrzekł zá ſię y zá pothomki ſnimi niebyć

26:

przećiw Krolowi Polſkiemu/ á vcżynił to Ceſarz Máximilian nie nowym przy

27:

kłádem/ ále przodkow ſwoich náſládował/ bo też y Zygmūt Ceſarz/ z Krolem

28:

Włádziſłáwem dziádem páná mego/ ziechawſzy ſie ſpołu/ rzekli ſobie pomoc

29:

dáwáć ná káżdego nieprzyiaćielá/ thakież Káźimierz Krol Polſki z Ceſárzem

30:

Fryderykiem wáſzym Prádziádem/ miedzy ſobą poſtánowili byli/ gdy ſie zma=

31:

wiáli ná drapieżnego krolá Węgierſkiego Mátyaſzá/ á ná Pruſkiego Miſtrzá/

32:

tráfiło ſie ná then cżás/ iż Krol Káźimierz niemogł być ku pomocy Ceſárzowi

33:

Frydrychowi/ dla Pruſkiey walki/ ále pieniądze poſłał ná ſłużebny lud/ we=

34:

dług vmowy. Iáwna tedy rzecż ieſt/ iż then zakon záwżdy był nieprzyiaćielem

35:

Rákuſkiemu domowi/ ktory z Polſkimi krolmi záwżdy był/ y powinowáctwem

36:

krewnośći/ y dobrym záchowánim złącżony/ dla cżego Krol pan moy proſi/

37:

ábyśćie to v ſiebie dobrze rozważyli/ á nań dobre bacżenie mieli. Ieſli ktorzy ſą

38:

tácy co mnimáią thy zakonniki tho z powinowáctwá cżynić/ ſpokoiem nie być/

39:

á Krześćian od Pogan záwżdy bronić/ iuż thákich w Pruſiech nietrzebá/ bo

40:

ze wſzech ſtron lud Krześćiáńſki oſiadł/ ſłuſzniey by im do Ieruzálem ſkąd ſą

41:

wezwáni/ bo tám pogánin mieyſcá ſwięte oſiadł/ takież do Konſtántynopola

42:

álbo y indziey/ áby záſię tych kráin od nieprzyiaćielá dobyli/ álbo oſtátká bro=

43:

nili. A ieſli ſie theż więcey we wnętrznych walkách kocháią/ pátrz że káżdy go=

44:

dnili ſą/ áby ták byli wezwáni iáko ſie miánuią/ Bożogrobſkimi rycerzmi Nie

45:

bez przycżyny wygnáni ſą z Cżech/ tylko ſámá Polſká od nich nawiętſzą krzyw=

46:

dę ćierpiałá/ gdy miecż ſwoy ná ſwe pány obracáli/ Tátáry lud Pogáńſki okru

47:

tny ná nie przywodzili y Lithwę/ á tho dziáło ſie zá Miſtrzá ich Micháłá Ko=

48:

chmeſterá. Ząda tedy Krol Polſki/ áby wżdy kiedy był koniec thym roſtyrkom

49:

v ſiebie bo ieſliby ktho chćiał aby gwałthownie pocżynáć z Woyćiechem Pru=

50:

ſkim Kſiążęćiem nie może Krol omieſzkáć krzywdy poddánego ſwego/ gdyż

51:

mu ieſth y Wuiem y dobrodzieiem/ bo przychodzą do Krolá páná mego iákieś

52:

pogroſki z Niemiec/ co Krol z niewinnośćią ćierpi/ gdyż on ieſt Pan miłuiący

53:

pokoy/ á záchowánie przyiaćielſkie chce mieć/ ſkáżdym pánem Krześćiáńſkim

wiecżne/

strona: 231v

Kſięgi trzećie

wiecżne/ kthoby ſie też z nim chćiał gwałthownie obchodzić/ ácż nierad ále zá

potrzebą chce ſie káżdemu nieprzyiaćielowi ſwemu bronić/ thakież poddánych

ſwych/ ále on więcey żądá przyiáźni od wſzytkich kſiążąth rzeſze Niemieckiey/

zwłaſzcżá od ćiebie namocnieyſzy Ceſárzu y Krolu Ferdynándzie wiecżney.

¶ Przedtym wiele kroć was proſił przez liſty y poſły/ ábyśćie dekret wywołá=

nia złożyli/ z Woyćiechá Kſiążęćiá Pruſkiego/ ácż ſię ieſzcże nic ieſthało dla

niecżáſu/ wſzákże niewątpi iż to teraz vcżynićie/ iákośćie tho obiecowáli vcży=

nić przez liſty ſwe Krolowi pánu memu. :?: :?:

¶ Mam ieſzcże drugie roſkazánie od krolá páná ſwego/ co ſie thycże Gdańſká/

10:

y Elbingá/ thy miáſtá ſą właſne Krolá Polſkiego/ á wżdy ie tu ná Syem Ce=

11:

ſárſki pozywáią/ przeto Kro prośi/ áby to ná potym niebywáło/ gdyż nikt in=

12:

ny ná nie práwá y mocy niema/ iedno Krol pan moy/ áby thedy práwá ſwego

13:

vżywáli. :?: :?: :?: :?:

14:

¶ Ceſarz wyrozumiawſzy cżego poſeł żądał/ włożył tho ná Senat/ kthory ná

15:

ſpráwách ſiedział/ a Wolfgángowi Pruſkiemu miſtrzowi nárzecżonemu/ rzecż

16:

polećił y nánkę dał/ kthory mowił przed wſzytkimi/ ſwym ięzykiem dnia 23.

17:

mieſiącá Stycżniá w thy ſłowá/ nátym tá ſpráwá wſzytká zależy/ ieſli Pruſka

18:

źiemiá ieſt Krolá Polſkiego/ álbo Ceſárſką/ kiedy ia to ná koniec vkażę/ łácne

19:

będzie rozeznánie/ thák ſię rzecż ma namocnieyſzy Ceſárzu y Krolu Rzymſki/ y

20:

zacne kſiążętá/ Ná on cżas przed 400. lat. gdy byłá poſpolita wypráwá prze=

21:

ćiw Pogánom Sárácenom/ ktorzy mordowáli Krześćiáńſki lud w Azyey/ y w

22:

Afryce okrutnie/ vſtáwion był ten zakon rycerſki (o ktory tu rzecż idzie) ktory

23:

Ceſárze nádáli hoynie/ y Papieżowie potwierdzáli/ cżynili przez cżás niemáły

24:

z pogány ći zakonni rycerze/ ćięſzkie walki wiodąc/ ále gdy byli przemożeni od

25:

wielkośći pogan/ rozproſzyli ſie ná rozmáite mieyſcá. Ná ten cżás też Konrad

26:

Mázowieckie Kſiążę był vćiśnion do Pogan pierwſzych Pruſow/ gdy ſie im

27:

dáley oprzeć niemogł/ vćiekł ſie napierwey do Papieżá/ proſząc dla Bogá o

28:

pomoc/ (iáko to winien vcżynić) wypráwił ſobie tedy tytho rycerze zakonne/

29:

ktorym obiecał dáć thy mieyſcá/ ſkthorych pogány wypędzą/ zwłaſzcżá Cheł=

30:

mieńſką źiemię/ áby im lepſzą chuć ieſzcże vcżynił/ obiecał wſzytki kráiny dáć

31:

po wypędzeniu ich/ thę Donácyą Ceſarz Frydrych wthory potwierdził/ á na=

32:

pierwey Miſtrzowi Hermánowi z Sálce/ ktory ná ten cżas ſtárſzym był tę ſprá

33:

wę polećił/ ktory ſie wypráwił przećiw Pruſom pogánom/ Látá 1226. á ták

34:

thyn moy zakon za pomocą Ceſárzow/ Pápieżow/ y kſiążąt rzeſze Niemieckiey

35:

przez 53. lat walcżąc/ thy kráiny Pruſkie pod Pogány poſiadł/ y Krześćiány

36:

przywiedli/ Biſkupy vſtáwili/ Kollegium náuk záłożyli/ zamki/ miáſtá po=

37:

murowáli/ y ochędożyli ku oſobliwemu mięſzkániu y obronie Ceſárſkiey/ kſią=

38:

żąt/ y wſzytkiey ſláchty Niemieckiey rzeſze/ á ták cżęść tych kráin w mocy ná=

39:

ſzey byłá áż do látá 1450. druga cżęść áż do Woyćiechá z Brándeburgu.

40:

Gdy potym Lithwá złącżywſzy ſie z Tátáry/ cżynili ſzkody Polakō y Mazoſzá=

41:

nom/ náſzy rycerze zakonni/ pámiętháiąc ná co ſą vſtháwieni/ wźiąwſzy ná ſię

42:

zbroie/ Litwę z Tártáry wygnáli/ y ſzkodę oddáli wthárgnąwſzy do Litew=

43:

ſkich gránic/ á ták byli moij bráćia w dobrym záchowániu z polaki/ y miłoś=

44:

ći przez ten cżás/ áż Kſiążę niektore Litewſkie Polacy wybráli zá Krolá/ kto=

45:

remu imię dáli Włádziſław/ then pámiętáiąc co mu náſzy cżynili w Lithwie/

46:

chcąc ſie pomśćić/ pocżynił nam wielkie ſzkody/ wſzákże mu náſzy odpárli y o=

47:

debráli/ niedobrzy koniec wźiął/ áż potym poſłał do Konſtáncyey ná Koncili=

48:

um/ żáłowáć ſie ná náſze rycerze. Tám ſkazano/ áby záſię wrocono tę cżęść źie=

49:

mię Pruſkiey Krolowi Polſkiemu/ kthorą mocą wźięli. Niepomogło to wro=

50:

cenie Krolowi y dobrodzieyſthwo náſze/ odnowił woynę/ náſze dzierżáwy po=

51:

wiádał należeć ku Polſce/ áczkolwiek nas pothym dwá Krolowie (Cżeſki y

52:

Węgierſki) zgodzili/ wſzákże ráná záſię odſurowiáłá. Przyſzłá tá rzecż potym

53:

przed Ceſárzá Zygmuntá/ ktory pochwalił vgodę dwu krolow przerzecżonych/

áni ſie

strona: 232

Ianá Szleydaná

Liſt 232

áni ſie tym vpokoił Krol Polſki/ podnioſł miecż ná náſzę bráćią. Potym po 24.

lat/ byłá znowu vgodá w Toruniu z Krolem Włádziſłáwem/ tám Krol Pol=

ſki wźiąwſzy ſummę odſtąpił wſzytkich praw/ y niemiał ſie licżyć pánem y dzie=

dzicem Pruſkich kráin/ y ſwoie potomki obligował/ áby przyſięgáli miſtrzo=

wi thę vgodę dzierżeć/ thakież Biſkupi y inni vrzędnicy ná każde dzieſięć lath/

ktemu to przydano/ ieſliby Krol Polſki chćiał miecż podnieść ná Pruſkiego

miſtrzá/ áby go w tym poddáni nieſłucháli/ ále áby w pokoiu wiecżnym byli z

obu ſtron. Tá vgodá byłá ná liśćie párgáminowym nápiſaná/ przy ktorym by=

ło piecżęći z obu ſtron około 200. wſzákże nietrwáłá iedno 14. lath. Bowiem

10:

pothym láthá 1450. Zprzyſięgli ſie mieſzcżánie y poſpolity cżłowiek w Pru=

11:

ſiech/ przećiw miſtrzowi náſzego zakonu/ gdzie odſtąpiło miaſt od niego około

12:

ſiedḿdzieſiąth y zamkow iednego dniá/ á przyſtháli do Káźimirzá krolá Pol=

13:

ſkiego/ znáſzą wielką ſzkodą/ bo wegnał Miſtrzá w ćiáſny kąth/ Ludowiká

14:

Erlingá/ iż ſie muſiał iednáć boiąc ſie o oſtátek/ ná ktore iednánie nie było przy

15:

zwolenia áni potwierdzenia od Papieżá/ Ceſárzá/ áni od Kſiążąth rzeſze Nie=

16:

mieckiey/ ktora vgodá tym obycżáiem byłá/ iż káżdy nowy Pruſki Miſtrz/ ma

17:

ſzoſtego mieſiącá przyſtępić przed Krolá Polſkiego/ á przez przyſięgę ma go wy=

18:

znáwáć zá páná/ y pomoc dáwáć przećiw káżdemu nieprzyiaćielowi iego/ áby

19:

też do zakonu ſwe^o prziymowáli Polaki iáko y Niemce/ y vrzędy im takież da=

20:

wáli/ á ieſliby iákich kráin pod kim zdobywáli/ áby ony kráiny pod poſłuſzeń=

21:

ſtwem krolá Polſkiego byli/ á ták tá vgodá nie tylko ſámemu zakonowi náſze=

22:

mu ſzkodziłá/ ále y poſpołu Papieżom/ Ceſarzom/ y kſiążętom rzeſze Niemiec

23:

kiey ku ſromoćie/ dla cżego tey vgody potym nieprziymowáli potomni miſtrzo

24:

wie zakonni/ iáko nieſłuſzney zwłaſzcżá Frydrych Sáſki. Woyćiech z Bránde=

25:

burgu/ kthory potym záwżdy ſiadał ná ſwym mieyſcu ná Seymiech Ceſárſkich

26:

miedzy kſiążęty/ iáko inne Kſiążę Ceſárſtwá/ Stąd ſie tedy náyduie/ iż Krol

27:

Polſki niema żadnego práwá w Pruſiech/ áni ſie też godziło Woyćiechowi mi=

28:

ſtrzowi wdawáć pod iego moc. A co poſeł powiáda/ iż moy zakon nie dzierżał

29:

vgody/ w tym nam krzywdę dziáła mogłbych thego dowieść liſty/ iże ij Krol

30:

Polſki ſam niedzierżał. Mianuie też pierwſze Ceſárze niektore/ iż złe zachowá=

31:

nie mieli z moimi zakonniki pierwſzymi/ dáleko ſie inácżey rzecż miáłá/ bowiem

32:

Ceſarz Zygmunt nietilko znáſzey ſtrony był/ ále y pomoc dawał. Frydrych też

33:

Ceſarz thy ktorzy od náſzego zakonu odſtąpili/ iákom wyſzſzey miánował/

34:

dał wywołáć. Iſtey przycżyny ſłożył był Syem w Norymbergu/ ná ktorym

35:

pomoc vſtáwiono znáſzey ſtrony przećiw tákim ſprzyſięgácżom. Máximilian

36:

Ceſárz tákież będąc znáſzey ſtrony/ wielekroć piſał do Zygmuntá Krolá Pol=

37:

ſkiego/ áby nieprzyniewalał przyſięgáć Pruſkich Miſtrzow. Powiáda też poſeł

38:

nágrawáiąc nas/ cżemu záſię Ieruzálem/ y ynych kráin od pogan wźiętych nie

39:

dobędziemy/ nieieſtē ták proſty/ ábych mu tak wiele niepowiedział/ ále dla te^o

40:

wielkiego Konſeſsu/ to ieſt oſádzenia/ wſtrzymam ſie/ tylko go ſpytam/ cżemu

41:

też Krol Polſki zniedobywa kráin tych/ ktore niedawno Moſkiewſki pobrał/

42:

ták wielgie iáko Pruſſy. Albo wtey ſwey fortunie/ cżemu ſie Tátárom nieoprze

43:

áby mu ták cżęſto ſzkod niecżynili około gránic/ thymby rzecż/ iż ći przymierza

44:

łamią Powiáda też: poſełiż náſze wypędzono s Cżech/ to ſie działo nie z ych przy=

45:

cżyny/ ále Walkámi wnętrznymi o Huſſowę ſektę. Gdy Zyſzká walcżąc/ nie=

46:

przepuſzcał żadnemu kośćiołowi/ brał mordowáł/ gdzie cżego mogło doſtáć.

47:

Ktemu ſie znam/ iż moij bráćia Zakonnicy walcżyli przez długi cżás s Krolmi

48:

Polſkimi/ ále bráćia moij nigdy z ſiebie przycżyny ktemu niedáli/ iedno zámu=

49:

ſzenim ſie bronili. Co ſie tycże Státáry przymierza náſzych/ ktemu ſie nie znam/

50:

ſam to rozum ſkázuie/ komu ſą przylegleyſzy Krol ich Polſki vżywa zá pieniądze

51:

bo mu ſą przylegleyſzy. Co też ná oſtátku powiedział o Elbiąg y Gdańſko/ áby

52:

były Krolá Polſkiego wlaſne/ á tego nicżym niedowodzi/ ſą thy Miáſtá náſze=

53:

mu zakonowi poddáne w Ceſárſthwie Niemieckim/ iedno przewrotnośćią

ſwoią poddáli

strona: 232v

Kſięgi trzećie

ſwoią poddáli ſie Krolowi/ iákom wyſſey dotknął ſwowolnie/ y cżego iáſny do=

wod. Gdyż tedy ták ieſt Namocnieyſzy Ceſárzu Krolu Ferdynándzie/ y wiel=

cy Kſiążętá/ proſzę: áby to wywołánie Woyćiechá z Brándeburgu niegdy Mi=

ſtrzá Pruſkiego/ wźięło ſwoie exekucyą. Poſeł Krolá Polſkiego/ ácż tu odpor=

ny ſpiſek vkazał/ ále niedowiodł. Rozbieráli potym thę rzecż długo/ ći ktorzy

náthym śiedzieli/ y potwierdzili pyrwſzy dekret wywołánia/ y wmocy y zoſtá=

wili/ ále Exekucyą widząc rzecż trudną ná Ceſárzá włożyli/.

¶ Dniá 24 mieſiącá Luthego/ ktorego ſie Ceſarz vrodzył/ dał Ceſarz Mau=

rycemu vrząd ieden śiedmi/ ktory zowiemy Krfierſtwo ku wybierániu Ceſá=

10:

rzá/ tym obycżáiem w rynku z budowano Máieſtat z drzewá/ ná ktory powzcho

11:

dzie wſtępowano/ napirwey nań Ceſarz wſzedł/ ázánim drudzy Krfierſtowie.

Obycżay wybie=
ránia Krfier=
ſtow.

12:

Potym ſniego ſcedſzy do bliſzſzego domu/ odmienieł ſie winne ſzáty/ takież Kr=

13:

fierſtowie vcżynili. Potym wſzedſzy z domu/ wſzedł ná Máieſtat śiadł ná Stol

14:

cu ktemu przypráwionym/ śiedli też y Krfierſtowie ná ſwych mieyſcach ſtełu

15:

Ceſárzá/ Trębácżō przypráwiono mieyſce wyſzſzey. Potym przyiechał Mauryc

16:

ku Máieſtatowi zwielkośćią Pánow nákoniech/ przed ktorym też Trębácże by

17:

li. Szli tedy od Maurycego ku Ceſárzowi ći Kſiążętá/ Henryk Brunſzwicki/ y

18:

Wolfgan brát Woiewody Ryńſkiego/ Woyćiech Báworſki/ prośili Ceſarzá

19:

od Maurycego o ten vrząd. Ceſarz rozmowiwſzy ſie z onymi Ellektormi/ kazał

20:

powiedzieć Arcybiſkupowi Mogutyńſkiemu/ iż to rad vcżyni/ tylko: áby ſam

21:

przyſzedł/ á prośił. Szedł tedy Mauryc ſam/ przed ktorym nieśiono dzieſięć

22:

chorągwi tákże wiele Herbow kráin/ poklęknął przed Ceſárzem/ proſząc oten

23:

vrząd. Pothym Arcybiſkup Mogutyńſki przynioſł kſięgi przecżed mu ſpoſob

24:

przyśięgi/ y przyśięgał zá przepowiádánim Arcybiſkupá. Potym mu Ceſarz w

25:

rękę miecż dał miáſto poſeſsiey/ Mauryc dzyękował obiecuiąc/ wſzelkie po=

26:

ſłuſzeńſtwo rzecży poſpolitey záchowáć. Ony potym chorągwie/ ktore Mauryc

27:

wźiął od Ceſárza/ zrucono nádoł miedzy poſpolity lud/ iáko ieſt obycżay. Dał

28:

też był przedtym Ceſarz Maurycemu cżęść kráin Kſięſthwá Sáſkiego pod

29:

Witembergiem będąc/ okrom tego/ co był żenie y ſynom náznácżył. Pátrzył

30:

náty ſprawy Ian Frydrych w Auſzpurku/ bo tám náten cżás był/ gdy Mau=

31:

ryce^v Krfierſtwo dawano. Tych cżáſow też Muleaſſes Krol s Tunis z Affry

32:

ki/ ktore^o tám był Ceſarz przełożył wypędziwſzy Bárbaroſſe przed 13 lat przy=

33:

iechał do Ceſárzá y ſynem młodſzym/ wypędzony y oſlepiony nędzny od ſyná

34:

ſtárſzego. :\\: :?: :?:

35:

¶ Kſięgi Interym/ ktore ſpiſáli Papieſcy Doktorowie (iákom przedtym pi=

36:

ſał) cżęſtokroć byli odmieniáni/

Kſięgi Interim.

ktore Bucerowi vkazono nieiák przepolero=

37:

wáne/ gdy ie ſobie podawáli ná oglądánie/ á iż wnich było Iákmiarz wſzytko

38:

ku Papieſkiey ſtronie/ wſzákże były niektore ártykuły luterſkie/ przeto ie poſła=

39:

no ná oſtátek Papieżowi przeyrzeć/ ieſli ſie mu ták podobáć będzie. Papież po=

40:

tym przez Kárdynałá s Fondratá Ceſárzowi powiedział/ iż kápłánowi ktory

41:

ſwiątośći rozdawa/ nieſłuſzna rzecż żonę mieć/ tákież ćiáło Páńſkie bráć pod

42:

dwiemá oſobomá/ ludziem ſwieckim zdawná Koncilium zákazáło/ cżego nie=

43:

może rozgrzeſzyć żadny okrom Papieżá á Koncilium. Stárey wiáry ludzy tymi

44:

náukámi nieobowięzowáć/ wſzákże/ ieſli ktorzy Luteryani chcą od rzecży po=

45:

cżętey przeſtáć/ niemáią być odrzuceni od krześćiáńſtwá/ to ieſt/ choćiaby ſwym

46:

obycżáiem Bożą Cwałę wiedli áż do Koncilium/ Pſałterz áby był ſpiewan

47:

wkośćiele wſzędzie ná pámiątkę Pátronow. Práwo kośćielne/ áby było rychło

48:

wrocone/ bowiem kośćioły połupiono/ áni wtym trzebá práwá vżywáć/ iedno

49:

zgołá vznáć zmocy Krolewſkiey. Aták Ceſarz mieſiącá Máiá/ wezwał wſzyt=

50:

kich rad/ powiedział im rzecżą ſzeroką/ iáko ſie ſtárał pilnie o rzecż poſpolithą

51:

rzeſzy Niemieckiey/ tákież o ziednocżenie kośćiołá krześćiáńſkiego. Kſięgi In=

52:

terym kazał potym wſzytkiem głoſem cżytáć. Potym Arcybiſkup Mogutyńſki/

53:

kthory ma przodek przed Ellektormi/ tho ieſt Krfierſty/ powſtał niecżekáiąc

á probáciey

strona: 233

Ianá Szleydaná

Liſt 233

áprobácyey inſzych/ dziękował Ceſárzowi ſthákiey pilnośći y powolnośći od

wſzytkich/ máiąc záto/ áby to wſzyſcy przyięli. Y kazał thy kſięgi Ceſarz wydru=

kowáć połáćinie y po Niemiecku. Potym Ian z Brándeburgu brát Ioáchy

má Krfierſtá/ przyſtąpił przed Ceſárzá przy Krolu Ferdynándzye/ prośił Ce=

ſárzá zá odpuſzcżenie wolnego mowienia/ thám powiedział: iż ia przeto ku káż=

dey pothrzebie ſtobą bywam/ żeśmi przyrzekł nieprzekáżáć wiáry prawdzywey

krześćiáńſkiey. A ták ſie ia teraz opowiádam/ iż ia tych kſiąg kwoli Papieżowi

vcżynionych nie przymuię. Ceſárz mu powiedzyał: iż gdy iuż wſzythek Senath

przyiął/ y thyś winien przyiąć/ áni ſie ich godzy odſtępować. On rzekł: iż ich nie=

10:

wſzyſcy przyięli/ ktho má dobre ſumnienie nieprzyiął ich. Ceſarz kazał záwołáć

11:

Wolfgángá Bipontiná Pruſkiego Miſtrzá/ pythał go: przyiąłli dekret kſiąg

12:

Interym/ powiedział: iż w ktorey wierze vrodzyłem ſie y wychowan/ wthey

13:

chcę vmrzeć. Ale Ian Mágrábiá prośił Ceſárzá/ áby go złą wiárą álbo Sum

14:

nieniem nieobowięzował/ wſzák wſzythki inne rzecży podeymę/ okrom náruſze

15:

nia ſumnienia/ bo nie ledá oco idzye.

16:

¶ Dano potym ty kſięgi przeglądáć Brencyuſowi (ktory był w Háli Kázno=

17:

dzieią)

¶ Brencius.

ále ſie mu niepodobáły/ y piſał przećiw im/ przetho był wezłey nádzyei.

18:

Gdy go Papież roſkazał poimáć/ Szwabſka źiemiá y Kſiążę Wirtemberſkie/

19:

przyięli dekret Ceſárſki/ dla cżego wſzyſcy Doktorowie Káznodzyeie ſthych kráin

20:

wyſzli precż/ gdzye ktory mogł Ozyánder z niekthorymi do Pruſkiego Kſiążęćiá

21:

przywędrował.

22:

¶ Roſkazano thedy dekretem Ceſárſkim po wſzytkiem krześćiánſtwie/ áby thy

23:

kſięgi Intherym przyięli w kościelech pod winámi. Roſkazono theż y Ianowi

24:

Frydrychowi (ktory był w więźieniu) Sáſkiemu Kſiążęćiu/ áby też wedle dekre

25:

tu Ceſárſkie^o wiárę trzymał/ niechćiał nátho zezwolić mowiąc: wſzák Ceſarz

26:

ná przodku liſty roſpiſował po wſzytkiey Germániey/ iż on o wiárę niecżyni áni

27:

chce cżynić/ poki Koncilium wolne káżdemu nie będzie/ tylko o poſłuſzeńſtwo.

28:

A thák niechay mie iuż iedną winą karze/ á od ſłowá Páńſkiego nie oddala/ bo

29:

bych inácżey vcżynił/ winien bych był Sumnieniu ſwemu. Gdy ſie thy rzecży

30:

w Niemcech tocżyły/ w Angliey też mſzą wywołano/ áby nigdziey w kośćielech

31:

niebyłá/ Krolewſkim dekrethem. Wſpárł ſie otho Biſkup Wintońſki Stefan/

32:

przeto był w ſlubie pod ſtrażą od krolá. Nieprziymował dekrethu krolewſkiego

33:

dla iego młodych lat. Potym puſzcżon mnimáiąc áby zmienił vmyſł/ ále gdy ka=

34:

zał przećiw Krolewſkim dekretom wſádzon záſię.

35:

¶ Tego cżáſu Máximilian Ferdynándow ſyn/ wźiął zá małżonkę corkę Ceſár=

36:

ſką Márią śioſtrę ſtryecżną. A co ſie tycże poborow/ ktorych Ceſarz żądał ná

37:

potrzebę/ ácż ſie tho ćięſko zdáło Kſiążętom/ wſzák że poſtąpili pobor/ tákież

38:

Krolowi Ferdynándowi ku poſpolithey obronie/ proſząc Ceſárzá ſpołu/ áby

39:

Woyſkom roſkazał wyćiągnąć ſtámthego kráiu/ kthorzy wielkie ſzkody cżynią

40:

wźiemi/ thák we wśiach iáko w mieśćiech. Ale im Ceſárz powiedział wielkie

41:

przycżyny przecż lud ſłużebny ná ten cżás muśiał chowáć/ á o cżynieniu ſzkod nie

42:

wiedział. Prośili też Ceſárzá/ áby ſąd porządny práwá vſtáwił á ſędzye kniemu

43:

godne przydał.

44:

Roźdzyelenie Dwudzieſte y Pierwſze

45:

Státniego dniá mieśiącá Cżerwcá bylo po Sey=

46:

mie w Auſpurku/ ná ktorym zámkneli/ áby Konciliū w Try=

47:

denćie mieli/ ácż temu był ná odpor Papież/ bo wiele mowił

48:

przed Mendozą poſłem Ceſárſkim w Rzymie/

Mendozá.

iż nie má nikt

49:

mieyſcá wydáwáć kthemu/ iedno ia Skárdynały/ bo náthym

50:

byli/ áby Koncilium było w Rzymie álbo w Bononiey. Ceſarz

51:

niechćiał indzyey/ iedno gdzie ſie pocżęło/ áby ſie tám dokonáło. Y náto náma=

Rr	wiał Kſiążę=

strona: 233v

Kſięgi trzećie

wiał kſiążęthá przyrzekáiąc káżdemu zá wſzelką wolność/ thák w mowieniu

iáko w odyechániu przeſpiecżność/ przyrzekał też/ iż tám niemiáło być nic in=

nego poſtánowiono/ iedno według náuki piſmá ſwiętego. Roſkazał też Ceſarz

áby do tego cżáſu trzymáli ſie dekretu nowo vcżynionego w Auſzpurku/ zwłaſz

cżá w wierze/ ále ſie niewſzytkim podobał/ bo piſáli drudzy przećiw iemu nád

roſkazanie Ceſárſkie. Thylko ſámi Wenetowie/ dáli wołáć w ſwoim páńſtwie/

ieſli kto iákie kſięgi przećiw wierze ma/ áby ie przynioſł do vrzędu/ kthoby iná=

cżey vcżynił/ będzie karan/ bo tám ſą záwżdy Papieſcy ſtroże ktore zową/ In=

kwizytores/ ktorzy thego ſtrzegą/ áby kto inákſzey wiáry niewyznawał/ iedno

10:

iáko w Rzymie/ ále ſie to cżęſto tráfowáło od nich/ iż też drugie potwarzáli/

11:

przeto Senat Wenecki knim przyſádził ſwoie przyſiężniki/ áby byłá pewniey=

12:

ſza Inkwizycya.

13:

¶ Poſłał też Ceſarz do Norymbercżánow/ áby nowy dekret przyięli o wierze/

14:

poſłał też y do Sáſkiego kſiążęćiá/ y do iego ſynow/ ále tego niechćieli vcżynić/

15:

Brema/ Máydeburg w Sáſkiey źiem/ i Kōſtáncya bliſko Szwáncárow/ ći ſie

16:

ieſzcże byli z Ceſárzem nieziednáli/ przetho poſłáli do Ceſárzá proſząc/ áby ie w

17:

łáſkę przyiął/ Ceſarz ná nie ćięſzkie kondycye włożył/ zẃłaſzcżá nowy dekret w

18:

wierze/ przeto nieprzyzwolili. Potym Ceſarz poſłał Hiſzpanow trzy tyſiące do

19:

Konſtáncyey/ ktorzy nocą ćiągnęli/ ná ſwitániu pod miáſto przyſtąpili/ pár=

20:

kan w wále rozrzućili/ brony dobeli w kazánie mieſzcżánie obáczywſzy/ rzući=

21:

li ſie do zbroie/ bili ie ſnimi/ á gdy im niemogli wytrzymáć/ vſtąpili ná moſth

22:

ktory ná rzece Renie/ tám ſie ſnimi bili długo/ ále z murow ſtrzeláiąc/ wiele

23:

Hiſzpanow pobili/muſieli názad vſtępić/ pobrawſzy ćiáłá pobitych zápalili

24:

pierwſze miáſto ſnimi/ Ceſarz ſtego gniewu/ dał ie wywołáć iáko niepoſłuſzne/

25:

Bacżąc mieſzcżánie z Konſtáncyey ze wſzech ſtron vćiſk/ zwłaſzcżá Ceſárzá ni=

26:

łáſkáwego ná ſię/ poddáli ſie Rákuſkiemu domowi wiecżnie/ y przyiął ie Krol

27:

Ferdynand w ſwą obronę.

28:

¶ Potym Ceſarz ruſzył ſie z Auſzpurku do Vlmy/ á tám wiárę odmienił/ y rá=

29:

dę/ á Márćiná Frechtá dał wſádzić/ iż nowego dekretu niepzyiął. Tego cżáſu

30:

Ceſarz/ Sáſkie Kſiążę y Lántgráfá poſłał do więźienia. Tego też cżáſu było

31:

wielkie záburzenie w Akwitániey/ ktora ieſt pod mocą krolá Fráncuſkiego/ w

32:

tey Akwitániey/ miáſto wielkie Burdegálá nád morzem/ niegdy będące kro=

33:

low Angielſkich/ ći to Burdegálcżycy/ zábili ſwego vrzędniká o pobory/

Burdegale okru=
ćieńſtwo.

tám

34:

poſłał Krol Fráncuſki ſwego Hetmáná Konneſtábliuſá/ y Aumálá/ y 31. pro=

35:

porcow/ ći wielkie męki á nie zwymyſlone mieſzcżánom cżynili. Piſałem wyżſzey

36:

iáko Gálli to ieſt Fráncuzowie dawáli pomoc Schothom przećiw Anglikom.

37:

Tego cżáſu záſię wźięli do Fráncyey dziedzicżkę Schocką/ áby kiedy niebyłá zá

38:

krolem Angielſkim.

Anglia.

Thego theż cżáſu wielkie zámieſzánie było w Angliey prze

39:

młode látá krolewicá/ ktorym ſie opiekał iego Wuy Edwárdus Somerſetus

40:

miał też ten Somerſet drugiego brátá Amiráliuſá/ ktory był w podeyrzeniu v

41:

niego/ iákoby ſie ná kroleſtwo brał/ á krolá pod ſwą moc przywieść/ kthorego

42:

potym dał poimáć y śćiąć/ 20. dniá Márcá.

Brát Brátá dał
śćiąć.
Látá 1549

43:

¶ W Afryce też tego cżáſu/ krolik Zeryw/ z łotrá pan bywſzy/ wygnał drugie

44:

go krolá z ſąſiectwa Ekſáná/ kthory przyiechał do Ceſárzá do Auſzpurku/ żá=

45:

łuiąc/ ſie ſwey niefortuny/ proſił też o pomoc. Máydeburcżánie byli wywołá=

46:

ni iákom wyſſſzey dotknał/ teraz też iż niechćieli dekretu Auſzpurſkiego przy=

47:

iąć/ dał ie Krol ná łup/ iż kto im co może wźiąć to iego/ y kſiążętá vpominał/

48:

áby ie bráli á trapili w ſąſiectwie. Po thy káznodzieie ktorzy z Niemiec wyſzli

49:

dla Rzymſkiey wiáry/ zwłaſzczá Bucerá/ Páwłá Fágiuſá/ poſłał Thomás

50:

Krámmerus Biſkup Kántuáryeńſki/ támże poſzli Ewángelią powiádáć.

Bucerus Fágiꝯ
ſzli do Angliey.

Też

51:

Lubcżánie/ Hámburcżánie/ Luneburcżánie/ piſáli przećiw dekretowi Auſz=

52:

purſkiemu o wierze vcżynionemu/

Przećiw Adya=
phoryſtom.

á nawięcey ći Epinus/ Anſtorfius/ Flá=

53:

cius Illirykus/ piſáli theż przećiw Witemberſkiemu Kollegium y Lipſkie=

mu iż

strona: 234

Ianá Szleydaná

Liſt 234

mu/ iż ſie dali vwieść á przyzwolić ná niekthore árthykuły Papieſkie/ kwoli

Ceſárzowi/ álbo Biſkupom/ ktore ſie z ſwięthym piſmem nie zgadzáią. odpiſał

im potym Melánkton doſyć ſzeroce náto/ zwłaſzcżá przećiw Flácyuſowi Illiry=

kowi/ iż on będąc iego wychowániec dobrodzieyſtwo iego/ y inſzych Doktorow

Kollegium Withemberſkiego znáiąc/ podnioſł nánie y wydał vśćipliwy á po=

twarny ſpiſek.

¶ Papież poſłał do Niemiec trzech Biſkupow z Indultem/ áby námawiáli

Luteryany kápłany ná Rzymſką wiárę/ obiecuiąc im grzechow odpuſzcżenie

wſzytkich/ co przez ten cżás w błędzie leżeli/ ále niekthorych ná tho niemogli

10:

przywieść/ mowiąc: lepiey ieſt Bogá ſłucháć niż ludzi/ ktożby ſnas ták był ſza=

11:

lony/ ktoryby miał żonę/ dzieći opuśćić/ ktore ſam Pan Bog vmiłował/ y nam

12:

toż roſkazał/ á ku niecnotliwey niewieśćie przyſtáć/ álbo ćiáło y kreẃ Páńſkie

13:

nie według roſkazánia iego bráć/ tákież do świętych ſie vćiekáć/ ſtworzenia ſo=

14:

bie rownego/ niedufáiąc miłośierdziu Páná ſwego/ ktory powiedział: Ocokol=

15:

wiek Oycá mego proſić będziećie w imię moie/ wſzytko wam da/ coż mamy te=

16:

dy cżynić y świętego Piotra w Rzymie? álbo Iákubá w Kompoſthelli/ gdy

17:

ſam Pan w ſercu v káżdego cżłowieká będzie/ by iedno ktho ſwą chuć knie^v obro

18:

ćił/ gdyż ták ieſt y ſámi to znaćie/ nic nam tedy po Indulćiech Papieſkich. ¶ W Angliey znowu były roſtyrki/ zburzyło ſie poſpolſtwo ná ſláchtę y Pány/

19:

iż im odięli wolność w leſiech y w rolách/ dlacżego przyſzło do zbroie.

¶ Anglya.

Pánowie

20:

y ſzláchtá zebrawſzy ſie z roſkazánia krolewſkiego/ poraźili y pomordowali ich

21:

wiele. Bacżąc to Krol Fráncuſki/ poſłał ku Boloniey/ ktorą był przed thym

22:

ſtrácił/ wybrał miaſtecżká y wśi miedzy Kaletum á Bolonią/ y Boloniey má=

23:

ło niewźięli. Anglikowie powſtáli o tę rzecż przećiw Somerſetowi/ ktory był

24:

Gubernatorem/ iż nieopátrzył zamkow zá cżáſu/ wſádzili go do więźienia/ w

25:

Lundzie gdzie ná then cżás Krol był/ wſzákże potym puſzcżon kwoli krolowi/

26:

Ná ten cżás też Ceſarz iechawſzy z ſynem do Belgium/ przywiodł ná tho Flan=

27:

drią/ Hánnonią/ y Attrebátes/ iż przyſięgáli ſynowi iego poſłuſzeńſtwo zá=

28:

chowáć. :?: :?: :?:

29:

¶ Tegoż roku ieſt 1549. dniá 10. Liſtopádá/ Páweł trzeći Papież vmárł/

30:

á przed tym trzeći dzień/ zágaśił podatki kthore był z krzywdą ludzką vſtáwił.

31:

Po iego ſmierći álbo trochę zá żywothá/ wyſżły kſiążki onim pod tytułem Bár=

32:

nárdyná Ochinuſá/ ná kthorych wypiſano iego nieſłycháne złośći/ iáko Máć

33:

zábił/ Synowce potruł dla imienia/ przez śioſtrę Iulią Alexándrowę Nało=

34:

żnicę/ ná Kárdynálſtwo przyſzedł wpſotliwich vcżynkach Káligułę álbo Ne=

35:

roná przewyſzſzał/ gdy y ſwoiey corce Konſtāciey nieprzepuśćił/ y prze tę przy=

36:

cżynę iey mężá Boſſiuſá z Forćiego otruł/ też y Laurę Fárnezyą ſynowicę iego

37:

kniemu przykładáli/ á gdy tho obacżył iey mąż Nikoláus Querceus/ ránił go

38:

deką/ gdzie ieſzcże bliznę znać było etc. Y wiele inych złych rzecży onim piſano/

39:

ktore tu opuſzcżā/ tak że wiele o iego ſynie Pietrze Aloizyuſie piſali. Pogrzeb

40:

iego był dziewięć dni ſpráwowan/ dla ziechánia Kárdynałow/ ktorych ná ten

41:

cżás bylo 54 ágdy ſie ziecháli/ po pogrzebie iáko ieſt obycżay/ zámknęli ſie w pá

42:

łacoch ná gorze/ gdzie zową Wátikanem przy kościele ſwiętego Piotrá/ támże

43:

w thym zámknieniu mieſzkáią przez ten cżás/ łoznice ſobie pocżyniwſzy s ſukná

44:

fiołkowey máśći álbo źieloney/ támże y kilko ſłużebnikow káżdy ma przy ſobie/

45:

iest też 12 ſług Hauſknechtow/ ktore oni zową Skopary/ co páłace chędożą. Ná

46:

then cżás około wybieránia Papieżá byłá ná troię rozność. Iedná ſtroná byłá

47:

Ceſárſka/ ktora chćiáłá mieć Poluſá/ Moroná/ s Fonratá. Druga ſtroná Kro=

48:

lá Fráncuſkiego kthora chćiáłá mieć/ Sáluiatá/ Rudolfá/ Teátiná. Trzećia

49:

ſtroná byłá Fárneſſiow/ ći też chcieli mieć ktorego ku ſwemu domowi przychyl=

50:

nego/ ácżkolwiek tho tám oni w zámknieniu potáiemnie ſpráwowáli/ wſzákże

51:

wiedział Ceſarz y Krol Fráncuſki co ſie miedzy imi działo/ gdy ſie niemogli zgo

52:

dzić ná iednego wſzytcy/ (bo to rzadko biwá álbo nigdy.) Tedy tym obycżáiem

Rr 2

ſwoie

strona: 234v

Kſięgi trzećie

ſwoie wotá álbo głoſy dawáią (oni zową ſufrágiá) ále pierwey niż tho bywá/

cżytáią przed nimi práwá álbo przywileie iáko ſie záchowuie/ y przyſięgáć bę=

dą/ áby ná tákiego głoſy ſwe dawáli/ coby był godny/ rzecży poſpolitey pożyte=

cżny/ práwá y vſtawy trzymał/ ieſli ſie mu tráfi być Papieżem. Theż niżli ſie

thám zámkną/ oſádzą miáſto ludem zbroynym/ nad kthorymi przełożą zacne

mieſzcżány przyſiężne/ bo w ten cżás poki Papieżá niewybiorą/ Willani to ieſt

chłopi ze wśi/ zebrawſzy ſie ich kilko dzieſiąth thyſiąc/ biorą gwałtem w Rzy=

mie/ y zábijáią kędy cżego może doſtáć/ bo ich w then cżás nikt niemoże ſkáráć/

gdy thedy wothá máią dáwáć. Napierwey Kápitulny ſługá będzie dzwonił ná

10:

trzy godziny w onym zámknieniu ná mſzą do káplice/ po mſzy poſtháwią przed

11:

Ołtarzem ſtoł kthroy przykryią ſuknem/ ná ſthole będzie kielich y dzwonek ſre=

12:

brny/ náſtáwiáią też łáwek około niego/ będą też noſić pulpit od iednego Kár

13:

dynałá do drugiego/ ná kthorym pulpićie kártá/ ná kthorey nápiſano wſzytki

14:

Kárdynały/ nápiſze thedy káżdy Kárdynal ná ſwey kártce thylko imię onego

15:

Kárdynałá/ ktorego chce mieć Papieżem/ y zámknie ią/ poydą wſzytcy ſnimi

16:

ieden zá drugim vkłoni ſie káżdy przed ołtarzem modlitwę vcżyniwſzy/ włoży

17:

każdy ſwoię kártkę w kielich/ gdy thák wſzythcy vcżynią/ ſiędzie záſię káżdy ná

18:

ſwym mieyſcu/ okrom ſześći/ ktorzy ſiędą ná onych ławkách około ſtołá/ gdzie

19:

kielich ſtoi ſkártkámi/ miedzy tą ſześćią Kárdynałow/ ſą niekthorzy Biſkupi/

20:

Kápłani/ Diakoni/ co kártki będą oględowáć/ Biſkup weźmie kártkę z kieli=

21:

chá/ poda ią Dyakonowi/ Diakon cżyta głoſem/ kthory Kárdynał ná kártce

22:

ſtoi/ náznácżą go/ ále niebędzie tám imię onego co kártkę włoży/ tylko onego

23:

kogoby chćiał mieć Papieżem/ takież drugą kartę weźmie z kielichá Biſkup/ po

24:

da Dyakonowi/ ktory głoſem powie kto ná niey ſtoi/ licżą potym głoſy z onych

25:

kártek/ ktory ich będzie więcey miał/ tego wybiorą Papieżem/ na ten cżás był

26:

wybran Montanꝯ Maria/ ktory był przełożonym od Papieżá Páwłá ná Try=

27:

deńſkim y w Bononiey Koncilium/ then był záwżdy przychylen ſtronie Krolá

28:

Fráncuſkiego/ y domu Fárnezyow.

Iubileus.

Páweł nieboſzcżyk Papież rádował ſie ſte=

29:

go máiąc záto iż miał docżekáć Miłośćiwe^o látá/ áby złotą Fortę otwarzał/ ále

30:

nie docżekał/ vmárł przed thym ná kilko niedziel/ ále iż był zá żywotá liſty roze=

31:

ſłał o nim dla pielgrzymow/ ktorych iuż było ná ten cżas w Rzymie doſyć/ dla

32:

odpuſtu gdy wybierano Papieżá/ rychło tedy po Elekcyey ten Montanꝯ (kto=

33:

remu nowe imię dáli Iulius trzeći) tę Fortę otwarzał złotą/ tym obycżáiem.

Złotá Fortá.

34:

Napierwey Młotem złotym vderzy w tę złotą Fortę/ ktorą potym rzemieſnicy

35:

do końcá odbiją/ bo zámurowána bywa/ ludzie ſie poćiſną gwałtownie y zbie=

36:

ráią rum co páda máiąc to ſobie zá świątość á błogoſłáwieńſtwo/ ktory tám

37:

ná ten cżás będzie/ ten młot złoty potym dáruie kogo chce Papież zá známie=

38:

nity dar/ y cżapkę Kárdynálſką/ á ná ten cżas dał młot Kárdynałowi Auſz=

39:

purſkiemu Biſkupowi/ áby im Luteryany potłukł/ prętko go też oſławili the=

40:

go Papieżá ſthey przycżyny/ iż był łáſkaw ná Innocencyuſá Hiſzpaná/ ktorego

41:

wneth ná Kárdynálſtwo wſadzil/ piſali o nim Páſzkwiluſy/ á Iowe Gánime=

42:

dem foueri/ licet deformem. :?: :?:

43:

¶ Tho Miłośćiwe látho/ vſtáwił był napierwey Bonifácius 8. láthá 1295.

44:

wźiąwſzy od Moizeſzá przykład. Potym Klemens ſzoſty/ ná 50. lat. Pothym

45:

Sixtus 4. tylko ná 25. lath/ tákże ſie dziś záchowuie/ iż bywa w 25 lath.

Látá 1550

46:

¶ Argentynowie álbo Stráżburcżánie zgodziwſzy ſie z ſwoim Biſkupem/ do=

47:

puśćili Mſzey w mieście w kośćielech niektorych/ gdzie iey thám iuż niebyło/

48:

przez lat iedno á dwádzieśćia/ ku ktorey młodzieńcy chodzili/ nic dla nabożeń=

49:

ſtwá/ ále dziwowáć ſie/ iż iey nigdy niewidáli/ y záwadzili ſie z kſiężą/ był wiel=

50:

ki grzmot w kośćiele/ kſięża ſie záwárli w zákryſtyey. Potym wyſzli z miáſtá żá=

51:

łuiąc ſie ná mieſzcżány/ ktorzy záſię trudność mieli o tho przed Ceſarzem.

52:

Rozdzielenie Dwudzieſte wtore.

Thego

strona: 235

Ianá Szleydaná

Liſt 235

Ego cżáſu Fráncuſki Krol z Angielſkim poiedná=

li ſie przez poſły tym obycżáiem/ iż Anglikowie wroćili Bo=

lonią/ ktorą iuż ſześć lat trzymáli/ Krolowi Fráncuſkiemu

z podziwienim wſzythkich ludzi/ á Krol Fráncuſki ſummę

mu odłożył. Mágdeburcżycy iákoż ſą od Ceſárzá wywołá=

ni/ y ná łup káżdemu wolno wydáni/ (iákom to pierwey ná=

znácżył)/ ſpiſek ſwoy wydáli powiádáiąc ſwoię niewinność/ proſząc ſamſie=

dnich kráin o pomoc. Ceſarz ná oſtáthku mieſiącá Máiá s ſynem ſwoim z Bru=

xelle do Auſzpurku/ ruſzył ſie ná Syem/ wźiąwſzy ſobą Sáſkie Kſiążę poimá=

10:

ne/ á Lántgráfá zoſtáwił w Mechlinie.

Syem záſię w
Auſzpurku.

Náthym Seymie powtarzał Ceſarz/

11:

áby pirwſzy dekret trzymáli/ á niepoſłuſzni byli karáni/ á ná Koncilium kthore

12:

będzie káżdemu wolne/ áby ſie gothowáli. Thám Mauryc kazał przez poſły po=

13:

wiedzieć/ ieſli będzie ſłuſzne/ wolne/ godne Konciliūprziymiem ie/ to ieſt/ áby

14:

ſam był Papież nánim/ áby nie był przełożon nád wſzythkich wotá iego dekret

15:

áby theż Biſkupy wolne vcżynił od przyſiąg dla wolnego mowienia/ áby thák/

16:

wolno mowić vbogim iako bogátim/ to ieſt/ ták Plebanom/ Wikáriom/ Ká=

17:

nonikom/ iáko Papieżowi/ Kárdynałom/ Arcybiſkupom/ Biſkupom/ Infu=

18:

łatom/ Opátom/ y innym przełożonym. Brunſzwyckie Kſiążę Hendrych tego

19:

cżásu ſwe mieſzcżány obległ ná Brunſzwiku/ y ſzkodę pocżynił około/ ták ogniē

20:

iáko miecżem.

Brunſzwig ob=
lężon.

Roſkazał tedy Ceſarz/ áby przeſthał woiowáć/ á przed nim obie

21:

ſtronie ſtánęły ku dekretowi.

22:

¶ Thego też cżaſu mieſiącá Wrześniá Krolik Sycyliyſki/ od Ceſárzá krześći=

23:

áńſkiego/ obległ miáſto Lepthim w Afryce/ kthore trzymał Drágutus zboycá

24:

morſki/ gdy miáſtá dobyto/ vćiekł do Konſtántinopolá/ ſtey przycżyny.

Látá 1550
Leptim Miáſto.

Turek

25:

náten cżás nádwoie woyſko zbierał/ ná Krolá Ferdynándá/ y ná Ceſárzá ná te=

26:

go wodą/ ná tego źiemią.

27:

¶ Tegoż roku Mauryc obległ Mágdeburg mieſiącá Liſtopadá/

Mágdeburg ob=
lężon

tám w nocy

28:

vbieżał nowe miáſtho (bo Mágdeburg ma trzy miáſtá ſpołu) Pothym ſámi

29:

Mágdeburcżánie drugie miáſto zápalili/ kthore zową Sudeburg/ przyiąwſzy

30:

do ſiebie mieſzcżány. Poſłał potym Maurycius Hedekuſá/ ktory był záchowáły

31:

Mágdebrucżánom donich/ áby ſnimi mowił/ by ſie pſowáć niedáli á v Ceſárzá

32:

łáſki ſzukáli. Vcżynili tedy táką vgodę/ iż lud ſłużebny zewſzycżkim z miá

33:

ſtá wyſzedł/ rádá z miáſtá miáła wynidź przećiw Maurycemu cżynić przyſięgę

34:

Ceſárzowi

Mágdeburg po=
koy wziął.

poſłuſzeńſtwo y Maurycemu záchowáć/ gdy to vcżynili/ puśćili do

35:

miáſtá Maurycego ſpocżti ludzi nie máłymi/ ále ſie to potym nálázło/ iż Mau

36:

ryc wolał ná ſwą ſtronę mieſzcżány obroćić/ niż ná Ceſárſką/ bo inſzy vmyſł był

37:

weń wſtąpił o Lántgráfá/ ktorego proźbámi y przyczynámi nie mogł zwięźię=

38:

nia wybáwić/ ále przez przypędzenie v myſlił/ á iuż miał zmowę s Krolem Frán

39:

cuſkim w tey rzecży. Synowie Lántgráfowi ſtáráli ſie o to/ iáko by oycá wybá=

40:

wili z więzienia/ przez rozmáite przycżyny. Ale Ceſarz powiedział: iż tego żadne=

41:

mu nie vcyni kwoli. Myſlił thedy Lánthgráff/ iáko by mogł vćiec z Mechli=

42:

niey/ zwierzył ſie tego Bredeſtenowi y Romelyowi/

Mauryc zmienił
vmysł.

ktorzy mu dobre konie wſzę

43:

dzie ná drodze rozłożyli/ ále ieden cżeládnik (podobno był ſobie podpił) z dru=

44:

gim chćiał ſie zákłádáć/ iż náſz pā będzie iutro domá/ ſtroże to vſłyſzawſzy boiąc

45:

ſie by co na nie nieprzyſzło gorſzego/ dáli ſtarſzym wiedzenie/ poimano onę cże=

46:

lać/ wyználi ná mękach co ſie miáło dziać/ pośćinano ty ktorzy thego chćieli

47:

być przycżyną. Potym ſámego do ćieśnieyſzego więzienia dano.

48:

¶ Tego cżáſu Máximilian Krolá Ferdnándow ſyna ſzwágier Ceſárſki/ Krol

49:

Cżeſki nárzecżony/ przyiechał z Hiſzpániey do Auſzpurku od oycá Ferdynándá

50:

wezwány/ bo Ceſarz rozumieiąc o ſwoiey chorobie/ ná tym był/ áby zá żywothá

51:

ſwego ſpuśćił Ceſárſthwo z Rákuſkiego domu themu/ ku komu byli pryzchylni

52:

á chutliwi Rzeſzánie. Rozumiał też kthemu być godnego Máximiliana źięćiá

Rr 3	y pożytecżnego

strona: 235v

Kſięgi trzećie

y pożytecżnego rzeſzy Niemieckiey/ gdyż on ieſt obicżáiow y záchowania dobrych

ięzykom rozmáithym rozumie kráiny rozmáithe dzyerży/ kthemu ich przyro=

dzony ſąmſiath. Ferdynánd krol mowił: áby w thym przedłużenie niebyło dla

wiele przycżyn.

¶ Stefan Wyntońſki Biſkup był poiman w Angliey/ y wſádzon dla Luterſkiey

wiáry/ á gdy vmyſłu niechćiał od mienić/ wźięto mu Biſkupſtwo.

Látá 1551

¶ Ozyánder Andrzey tego cżáſu theż do Pruſkiego Kſiążęćia przyſthał/ y ná

ſwe mnimánie go obroćił/

Ozyánder.

tho ieſt/ iż cżłowiek nie zwiary áni zucżynkuw bywa

vſpráwiedliwion/ ále Kryſtuſową ſpráwiedliwośćią/ ktora w nas przebywa.

10:

Powiádał też w tey wierze być Luterá nieboſzcżyka/ ále mu ná to odpiſowáli

11:

wiele ludzy vcżonych/ iż to zle mowił ná Luterá.

12:

¶ Fárnezyus Oktáwius thego cżáſu przyſtał do krola Fráncuſkiego przećiw

13:

Ceſárzowi/ dla zábićia oycá Aloizyuſá/ á o Párme miáſto też to ſzło/ ſtey przy=

14:

cżyny woynę przećiw Ceſárzowi podnioſł Krol Fráncuſki. Fárnezyus był po=

15:

zwan od Papieżá do Rzymá/ ále nie ſthánął/ ſthey przycżyny Papież opowie=

16:

dział woynę przećiw Fráncuſkiemu Krolowi. A tak Gonzagá Hetman Inſu=

17:

briey Ceſárſki Pármę obległ/ á Papież Mirándule miáſtho/ cżyniąc w okoli=

18:

cach ſzkody/ bo Kſiążętá Mirándule/ ktorzy ſą pod Mańſtwem Papieſkim/

19:

ná then cżás przyſtáli do Fráncuſkiego Krolá Henrykuſá. Poſłał potym krol

20:

Fráncuſki do Papieżá wymáwiáiąc mu ſie ſthego/ iż on ſpożythku żadnego

21:

tego niecżyni/ tylko o krzywdy nie winnych ludzy cżyni. Ceſarz theż dla tey przy=

22:

cżyny ná inſzy cżas Koncilium w Trydeńcie ſłożył.

23:

¶ Dniá 26 mieſiącá Sierpniá/ Dokthorowie z Auſzpurku byli pozwáni przed

24:

Biſkupá Attrebáteńſkiego o Luterſką wiarę/ á gdy niechćieli vmyſłu zmienić/

25:

wygnano ie s Ceſárſtwá y záwiązano ſlubem przyſięgi/ áby idąc nie kazali niko=

26:

mu piſmá ſwiętego/ áni powiádali oco wygnáni/ ani tego komu piſali/ ták przy=

27:

iaćielom iáko obcym. Szli potym drudzy do Szwáncárow/ drudzy do Prus/ á

28:

Sáſkie Kſiążę ktore było więźięniu/ ſłał im pieniądze ná ſtráwę.

29:

¶ W then cżás Krol Fráncuſki Ceſárzowi ſzkodę cżynił w Táurynie y w Bel=

30:

gyce nád nádzyeię Ceſárſką/ á ſtąd tę śmiáłość wźiął/ gdy ſie dowiedzyał iż mu

31:

Thurcy ćiągną ná pomoc/ á z Maurycym z miennikiem miał porozumienie/ á

32:

Ceſárzá rozumiał być chorego y krotkiego żywotá.

33:

¶ Tegoż cżáſu Turcy ſie kuſili o Melite zamek ná wyſpie Morſkiey/

Melitá.

ále pro=

34:

żno/ wſzákże Thripolim wźięli w Afryce/ przez przycżynę Krolá Fráncuſkiego

35:

iáko Ceſarz powiadał.

36:

¶ Thegoż roku przyſzedł cżás ſłożonemu Koncilium mieſiącá Wrześniá/ ná

37:

ktory ſie ziecháło do Trydentu Byſkupow doſyć Włoſkych/ Hiſzpánſkich/ Nie

38:

mieckich/ námieyſcu Papieſkim był Kárdynał Kreſcencius/ przy ktorym byli

39:

Biſkupi Sypontyńſki/ Werońſki/ y drudzy wyſłuchawſzy mſzey/ śiedli ná ſwych

40:

mieyſcách oycowie/ iáko ſie záchowuie. A w then cżás od Krola Fráncuſkiego

41:

przyiechał poſeł mnich Belloſánus z liſty/ ná kthorych napiſanie było na Syem

42:

Trydeńſki/ wźięli tho przed ſię Hiſzpáni Włoſzy/ cżemu nie ná piſano ná Kon=

43:

cilium niechćieli go ſłucháć/ áż by Mándat vkazał/ ktory powiedział: iż tham

44:

w liśćiech ieſt/ gdy otworzyćie liſty naydziećie y tā. Poſeł tedy Papieſki w ſzedł

45:

ſnim y zdrugimi do Zákryſthiey otworzyli liſthy/ náleźli Mándat gdzie piſano

46:

áby mu wiárę wewſzythkiem dano/ co imieniem iego powie. Powiedział thedy

47:

Legat w Konſeſie/ iż nie wezły obycżay napis vcżyniono ná Syem/ powiadał

48:

on mnich od krolá ſpiſánego Regeſtru doległośći od Ceſárzá y Papieża długą

49:

rzecżą. Oycowie po rozmowie powiedzieli mu: iż mu żadney teras od powiedzy

50:

iſtey nie dadzą/ áż gdy ná drugim oſádzeniu oycow ná thym Koncilium. Ieſli

51:

krol będzie chćiał wyznáć Konciliū á nie konwentum. Potym rozdano Temy

52:

doktorom ná dowod wcżym ktho wątpił/ áná drugim poſádzeniu mieli rżecży

53:

wątpliwe rozbieráć około piſmá ſwiętego.

Potym

strona: 236

Ianá Szleydaná

Liſt 236

¶ Potym Krol Fráncuſki rozgniewawſzy ſie ná Papieżá/ zá powiedział pow=

ſzytkiem Kroleſthwie/ áby żadnych pieniędzy álbo ſkárbow do Rzymá nieno=

ſzono.

¶ Wyſzedł potym z dworu Ceſárſkiego ſpiſek przećiw Krolowi Fráncuſkiemu

iáko mu przekażą/

Ceſarz piſał prze
ćiw Fráncuſkie=
mu Krolowi.

gdy rzecż poſpolitą dobrą chce poſtánowić krześćiáńſką/ iá=

ko Turcy w źięli Trypolim/ przez zdrádę iego poſłá Aremonciuſá/ iáko Thurki

ná nas podwodzy/ iáko ſpráwiedliwie Papież miał przycżyny ná Oktáwiuſá iż

obległ Mirándule/ y on Párme/ y zábito bękártá Piotrá Aloizuſá iego oycá

dla iego nieſláchetnego á brzydliwego záchowánia y okrucieńſtwá nád poddá=

10:

nymi cżego Boże y ludzkie práwo broni.

11:

¶ Krol Fráncuſki drugi ſpiſek wypuśćił przećiw Ceſárſkiemu/ wymawiáiąc

12:

ſobwinienia od Ceſárzá/

Krol Fráncuſki
wymawia ſie.

y Turek wźiął Trypolim nieziego przycżyny/ ále iż miał

13:

Ceſarz Turkowi wroćić Afrykę y niewroćił. Krol Ferdynánd miał też wroćić

14:

zamek Czołnek/ kthory ieſt nágránicy Węgierſkiey á niewroćił/ y ieſzcże y oprá=

15:

wia. Trybuthu mu nie dawa/ iáko poſtąpił z Węgierſkiey źiemie/ iáko theż w

16:

Siedmigrockiey źiemi nowe rzecży ſtroi/ ſtey przyczyny Turek nánie woynę pod=

17:

nioſł/ á nie zmey przycżyny iáko Ceſarz powieda: iáko też zá żywotá Páwłá Pa=

18:

pieżá miał iego ſyná nieboſzcżyká Aloizyuſá ná Mágrábſthwo potwierdzić/

19:

Synowi Oktáwiuſowi corkę dáć/ y brátá iego Alexándrá Biſkupſthwy opá=

20:

trzyć/ iáko Gonzagá nie winnie dał zábić Piotrá Aloizyuſá ſyná Papieſkiego

21:

ná záprzą/ á ſmowili ná mieſzcżány/ y thá rzecz Papieżá Pawłá vmorzyłá/

22:

gdzie mu ieſzcże temu to Oktawiuſowi miał pomágać tu o ie^o złym ſtał/ vćiekł

23:

ſie domnie w ſwoich krzywdach/ iam ná thym ieſth/ iż niewinnym ludziem rád

24:

pomagam.

25:

Roździelenie Dwudzieſte y Trzećie

26:

Dy dzień przyſzedł xi mieſiącá Páździerniká/ ſiedli

27:

záſię oycowie w Trydenćie ná Konciliū/

Koncilium.

tám rozbieráli rzecż

28:

o Páńſkim ćiele/

Látá 1551

iáko ſie przemienia s chlebá w ćiáło/ iáko ma

29:

być ććiono chwalono/ iáko go vżywáć/ iáko ie też chowáć/ y do

30:

chorych ſnym chodzyć/ máiąc tę nadzyeię gdy ſie zyádą Ewán=

31:

gelikowie/ iż ten dowod ſnimi przyimą/ iáko to oni dowodzili

32:

piſmem/ przeto im dáli gleytowny liſt/ áby wolno przyſzli y odeſzli y mowili/ co

33:

ſie im podobáć będzie. Ná drugim oſádzeniu rozbieráli theż drugie ártykuły/

34:

zwłaſzcżá o mſzy/ iż też ieſt zá iednę Swiątość kośćielną/ o ſpowiedzy o pokućie

35:

y chorych oleiu co zową poſlednie pomázánie/ iż ty rzecży pożytecżne ſą zbáwie=

36:

niu/ á od Kryſtuſá vſtháwione zwłaſzcżá pokuthá/ kthora po krćie cżłowieká

37:

w grzechy wpádáiącego rozgrzeſza. Siadáli pothym wielekroć oycowie ná tym

38:

Koncilium w Trydenćie/ ále nic poſthánowionego niebyło/ przez wiele przy=

39:

cżyn/ Iedná/ iż niechćiano dáć Ewángelikom tákich liſtow/ dla wolnośći iá=

40:

kich oni chćieli/ pámiętháiąc co Huſsowi vcżyniono w Konſtáncyey/ ná przy=

41:

rzecżenie proſte Ceſárſkie/ Drugie/ iż ſámego Papieżá niebyło iedno poſeł/ Ce=

42:

ſarz też miał trudność/ bo ſie nań w ten cżás zbieráli Mauric z krolem Frán=

43:

cuſkim/ y rychło pothym Mauryc z ſwoimi obległ Auſzpurk trzećiego dniá y

44:

wźiął/ rádę odmienił/ Kſiążętá Vlmę theż oblegli/ okupu wielkiego żądáli/

45:

Fráncuſki Krol Metym miáſto Ceſárſkie známienite obległ/

Przećiw Ceſá=
rzowi wſzyſcy

ſzkody wiele po=

46:

cżynił/ Mauryc potym iechał do Lince do krolá Ferdynándá o zgodę/ bo tho

47:

ſzło o Lántgráfá áby był wypuſzcżon/ woyſká cżekáły Maurycego.

48:

¶ Roziecháli ſie z Konciliū Trydeńſkiego wſzytcy/ tylko legát Papieſki Kreſcē

49:

cius zoſtał/bo wpadł w chorobę táką/ w ktorey ſie mu w nocy vkazał pies wiel

50:

ki cżarny/

Widzenie Kre=
ſcentá

ktore^v ogień z gęby pałał/ vſzy do źiemie zwieſił/ zlękł ſie Legat/ wo=

51:

łał áby záświecono/ ágdy záświecono áby te^o ſzpetnego pſá wygnano/ ále go ſłu

Rr 4

dzy iego

strona: 236v

Kſięgi trzećie

iego niemogli widzieć/ on powiadał iż ieſt/ co rychley go wyżeńćie/ z onego my=

ſlenia codaley tho bárziey chorował/ áż vmárł/ wołáiąc wyżeńćie pſá.

Roźdzyelenie Dwudzieſte y Cżwarte

Dy ſie znowu kſiążętá ná Ceſárzá zwaſnili/ zwłaſz

Látá 1552

cżá Mauryc Wirtemberſki oto/ Woiewodá y ſynowie Lánt=

gráfowi/ o Lántgráfá ktorego Ceſarz w więźieniu miał/ vpo

minał ie Ceſarz/ áby to zapalenie zágáſili/ á ſwych kráin pſo=

wáć niedopuśćili/ chcąc vcżynić co będzie ſłuſznego/ bo w ten

cżás krolá Fráncuſkiego woyſká dobywſzy Methym/ ſzli przez

10:

Lotáringiám ku Argentoratu/ tám od mieſzczan żądali żywnośći/ poſłali im

11:

nieco/ ále ſobie te^o zá nic nie ważył Koneſtábulus. Potym Argentorat opátrził

12:

ſie iákoby ſie bronili/ ruſzyli ſie potym/ ſzli do Hágenohi/ potym po Wyſzembur

13:

gu/ á tám kſiążętá poſłáli do niego/ áby w Niemcech ſzkod niecżynił/ ponie=

14:

waż dla rzecży poſpolitey Niemieckiey powiáda walkę podnioſł/ Thákże theż

15:

Roſsennius Ceſárſki Hethman woiował Kámpánią ná gránicy Franciey ſze=

16:

roko y długo/ Mauryc przyiechawſzy do krolá Ferdynándá z Lince/ ruſzyli ſie

17:

pod gory Alpes/ potym w gory/ wźięli zamek Ereburg/ v ktorego też pierwey

18:

byli tám/ Knechći máło Maurycego niezábili/ iż im oſobney zapłáty niedano

19:

co dobyli zamku/ Ceſarz vſłyſzawſzy iż Ereburg wźięli/ wyieſzdżał z Enipon=

20:

tu do Willaku/ ktory leży w Kárniey nád rzeką Dráwem/ y z Ferdynándem

21:

ktory był przyiecháł/ áby pokoy miedzy imi vcżynił/ Był ieſzcże ná ten cżás przy

22:

Ceſárzu Kſiążę Sáſkie/ choćia go był przed thym dobrowolnie wypuśćił/ ále

23:

áby nierzekł nieprzyiaćiel iż dla niego puſzcżon/ przeto zá Ceſárzem dobrowolnie

24:

ieździł.

Sáſki zwięzię=
nia puſzcżon.

Gdy do Enipontu Mauryc przyiechał z towárzyſtwem/ cokolwiek tám

25:

nálazł Ceſárſkiego/ á Kárdynałá Auſzpurſkiego wſzytko pobrał/ á co Ferdynán

26:

dowego dał pokoy. :?: :?: :?:

27:

¶ Ołbrycht też máło przed tym/ ſzkody wielkie kſiężey cżynił/ zwłaſzcżá Wolf

28:

gángowi Pruſkiemu miſtrzowi/ ktory ſie muſiał wykupić/ ćiągnął potym ná

29:

Norymbercżany máiąc o dwá tyſiącá ludzi/ gdy mu niechćieli thego dáć cżego

30:

on chćiał/ cżynił im wielkie ſzkody/ zamek Lichtenaw y miáſthecżko wybrał y

31:

ſpalił/ Norymberg obległ/ wielkie ſzkody pocżynił/

Olbrycht cżynił
ſzkodę.

thák iż ná dwie śćie wśi y

32:

miáſtecżek popalił/ w okolicy tákże y Biſkupowi Wirciburſkiemu y Bámber=

33:

ſkiemu/ ſámi ſie ſummámi odkupowáli/ zboża ná polu laſy palił/ źiemiánom

34:

ktorzy ſnim niechćieli być odpowiádał. Ziednano go pothym z Norymbercżány

35:

tym obycżáiem/ iż mu mieli dáć ſummę dwieśćie tyſiąc cżerwonych złothych/

36:

y ſześć dział/ y inne ſtátki/ on im też miał wroćić co pobrał/ á ták odćiągnął od

37:

oblężenia. :?: :?: :?: :?:

38:

¶ Krol Fráncuſki wyćiągnąwſzy z Niemiec/ cżynił ſzkodę w Lucemburſkim

39:

kráiu/ iáko Roſsen w Kámpániey/ potym do Atrebáteńſkich ćiągnął/ Ewán

40:

gelikowie cżekáli Maurycego v Eyſtetu ktory leży ná gránicy Báworſkiey źie=

41:

mie/ á gdy Mauryc przyiechał/ ruſzyli ſie do Roteburgu ktory leży nád rzeką

42:

Duberą w Fránkoniey. Olbrycht z Brándeburgu/ bacżąc iż ku zgodzie Mau=

43:

ryc ćiągnie/ niepodobáło ſie mu to/ odćiągnał od Vlmy/ ćiągnął ná ſwą ſzko=

44:

dę ná Arcibiſkupá Mogutyńſkiego/ áby ná nim co wymogł/ thám mu cżynił

45:

wielką ſzkodę/ przez miecż y ogień nád rzeką Men/ y oſzácował wiele chćiał od

46:

niego/ á gdy niemogli o ſummę zgodzić/ Arcybiſkup przecż wyiechał/ dziá=

47:

łá w rzekę pomiotáć kazał. Ciągnął potym Mauryc ná drugie Biſkupy y kápła

48:

ny/ zwłaſzcżá we Fránkoniey/ wſzędzie przed nim vćiekáli/ ábo ſie w ſzáty od=

49:

mieniály. Pothym obległ Fránkfurt/ á ku Maurycemu niecudnie mowił/ iż

50:

zgodę vcżynił ſnimi. Mizerna á vtrapioná była ná ten cżás rzecż poſpolita w

51:

Niemcech/ przez nádętość á vpor kſiążąthek Niemieckich/ ktorych tám wiele

ieſth/

strona: 237

Ianá Szleydaná.

Liſt 237

ieſt/ gdzieby iey nigdy pogánſki nieprzyiáćiel thák bárzo nieſkáźił/ iáko ſie oni

ſámi ſkáźili/ niemáiąc przodkiem bacżenia ná mieyſcá obycżyſte/ w kthorych ſie

porodzili/ y wychowáli z oycow/ z Dziádow/ z Prádziádow/ niezlicżone ſzko=

dy y morderſtwá vbogim ludziem poſpolitym/ y ſwoim przyiácielom pocżynili/

niebacżąc też dobrodzieyſtwá Ceſárzá przełożonego ſwego/ ktory ſie pilnie ſtá=

rał záwżdy o ich dobre/ o poſtánowienie rzecży poſpolitey/ ták w wierze iáko w

obronie od głownego nieprzyiácielá/ ſámiſz mu wſzędzie przekáżáli/ podwo=

dząc náń nieprzyiaćielá iego krolá Fráncuſkiego/ ktory nátym był/ áby Turki

przywiodſzy wſzythkę Germánią pokáźił. Mauryc znáiąc wielkie dobrodziey=

10:

ſtwo iego/ co mu wyrządził? piſałem o thym/ Olbrycht Wircemburſki/ Oto

11:

Woiewodá y drudzy dla wſzetecżnośći Lántgráfá/ ktory rzecży poſpolitey nie=

12:

był nigdy pożytecżny/ iáko wielkie ſobie ſzkody o okrućieńſtwá pocżynili/ vbo=

13:

gim ludziom (nie Ceſárzowi) może káżdy bácżyć/ á też iáwnie prętko wſzythki

14:

ſkarał Pan Bog/ dla płácżu vbogich ludzi/ Mauryc w młodym wieku mar=

15:

nie zginął od Olbrychthá/ Olbrycht ſie ſam z rozpácżu zábił/ Fráncuſki Krol

16:

od poddánego w gonitwie zábith/ Lántgráfá powietrze záráźiło/ Krfierſth

17:

Sáſki y z żoną też rychło vmárł. :?: :?:

18:

¶ Krol Ferdynánd widząc záburzenie ze wſzech ſtron/ bacżąc też Máurycego

19:

pilne ſtáránie dla wypuſzcżenia Lántgráfá. Poſłał do nich Kánclerzá Cżeſkie=

20:

go Płáwenſkiego Márgrábię/ kthory ziechawſzy ſie z Maurycym/ rozwodził

21:

mu tę rzecż/ w iákiey nieprzeſpiecżnośći ſynowie Lántgráfowi oycá zoſtáwią/

22:

ktory ieſt w ręku Ceſárſkich/ w iákiey też thy będzieſz Maurycy/ gdy Krfierſt

23:

Sáſki pierwſzy wolno wynidzie/ ktory ſie o tho poſtára/ iákoby záſię ſwe do=

24:

ſtoieńſtwo y imienie tobie mocą wydárł/ á pomágáć mu thego my Cżechowie

25:

będziemy/ gdyż mamy z ſobą dawną ſprzyſięgłość/ rozwodził mu też iáko ſobie

26:

w źiemi więcey niż Ceſárzowi ſzkody pocżynili/ y wiele złego nápłodzili/ przy=

27:

zwalał na wſzytko Mauryc by iedno Lántgráw był wypuſzcżon. Tedy tym oby

28:

cżáiem byl wypuſzcżon/ áby thy Kondycye álbo árthykuły przyiął/ kthoremu

29:

były ieſzcże w Háli ná przodku powiedziano/ wſzákże niektore v Ceſárzá odpro

30:

ſzono/ wypuſzcżon przed tym Sáſkie Kſiążę/ ále ná ten cżás iuż do domu iechał.

31:

Puſzcżon też Lántgráw pod vmową y rękoieńſtwem/ ktory iuż pięć lat był w

32:

więźieniu y z Krfierſtem Sáſkim. :?: :?:

33:

¶ Ceſarz záſię Metym (ktore lezy ná gránicy Fráncuſkiey) miáſto obległ dniá

34:

22 Páździerniká/ ále był dobrze opátrzon od Gálikow/ przetho muſieli odćią=

35:

gnąć gdy źimná záſzły. Thám Olbrycht Márgrábic chcąc záſię do Ceſárzá w

36:

łáſkę przyść/ dobrze ſobie pocżynał/ potkał ſie z Aumáliuſem Fráncuſkim Ro

37:

tmiſthrzem poráźił go/ y ſámego rániwſzy poimał/

Olbrycht Anmá
liuſa poimał.

wźiął pothym zań 60. thy=

38:

ſiąc złotych cżerwonych/ Ceſárſkie też woyſko ſzkody cżyniło Fráncuſkiemu kro

39:

lowi we Fráncyey/ y zamek Hezdynum wźięli. Piſał pothym Krol Fráncuſki

40:

do kſiążąt áby ſnim byli/ pámiętháiąc ná tho/ iż on dla wolnośći ich nakłádu

41:

ſwego nieżáłował/ bo mu nie kmyſli było tho ziednánie kſiążąth z Ceſarzem.

42:

Wolrath Mánsfeldyńſki/ Kſiążę Brunſzwickie Henrykuſá wygnáło/ iechał

43:

tedy żáłowáć ſie nań do Ceſárzá/ gdy był pod Metym proſząc o pomoc.

44:

¶ Potym poſłowie Krfierſtá Sáſkiego á Maurycego/ ziechawſzy ſie chćieli

45:

poiednáć Kſiążę Sáſkie z Maurycym/ ále niemogli/ bo ſie záſię Kſiążę Sá=

46:

ſkie Krfierſtem piſał/ y piecżętował ſie dwiemá miecżmi/ bo tho ieſt piecżęć

47:

Krfierſtka. :?: :?: :?:

48:

¶ Olbrycht Márgrábic znowu cżynił ſzkody Norymbercżánom y Biſkupom/

49:

y miáſto Bámberge wźiął/ Mauryc tedy máiąc go w podeyrzeniu v ſiebie/ y v

50:

innych/ ziednał ſie z Brunſzwickim/ obiecał mu pomágáć przećiw Olbrych=

51:

towi takież Norymbercżánom. :?: :?:

52:

Rozdzielenei dwudzieſte Piąte.

Ceſarz

strona: 237v

Kſięgi trzećie

Eſarz chcąc vſpokoić kráiny Niemieckie/ złożył

im Syem w mieſiącu Sierpniu/

Látá 1553

á w tym cżáſu obległ Ter=

rowenne w Kroleſtwie Fráncuſkim/ kthorey dobył y ſpalił/

Terowenne do=byto.

poimawſzy tam Konneſtábliowego ſyná. Byli poſłowie kro=

lá Angielſkiego y Papieſcy/ áby ie poiednáli/ ále niemogli te=

mu nic vcżynić. Wiodł theż woynę Ceſarz w Hetruryey przez

podkrolego Neápolitáńſkiego/ ſtárał ſie o tho Ceſarz/ iákoby doſthał Seny.

¶ Gdy Olbrycht walcżył á ſzkody cżynił we Fránkoniey/

Walki w Pede=
moncium.

poſłał tám Mauryc

woyſká z drugiemi kſiążęty/ Olbrycht oſádziwſzy Schwinfurt y inne zamki wy=

10:

ieżdżał do Sáſkiey źiemie/ máiąc z ſobą więźniow doſyć/ nábrawſzy theż oku=

11:

pu niemáło od drugich miaſt. Ciągnęły zá nim Brunſzwickie kſiążęta/ y Mau

12:

ryc áż do Oſterodu. Tám mieſiącá Lipcá poſłáli do niego liſthy/ opowiádaiąc

13:

mu woynę pewną iáko ieſt obycżay/ poſławſzy młodzieńcá iednego z liſty/ był

14:

też od Ferdynándá krolá/ Płáweńſki Kánclerz Cżeſki z Maurycym/ przecżed=

15:

ſzy liſty Olbrycht/ rádził ſie ſwoich/ chcąli fortuny pokuſić/ przyzwolili wſzytcy

16:

mądrzy iáko y pan/ kazał tedy Olbrycht do ſiebie onemu młodzieńcowi/ mo=

17:

wił o Maurycym nie cudnie/ iż twoie kſiążę trzy rázy wiárę zmieniło/ y cżwar=

18:

ty raz teráz zmienił/ niechay przyiedzie/ dowiemy ſie kto z nas komu będzie wi=

19:

nien/ wyrzekſzy tho dał poſłowi kilko złotych iáko ieſt obycżay. Agdy byli nie=

20:

dáleko od ſiebie/ Olbrycht ná drugą ſtronę rzeki Wyſurgi ſie przepráwił/ dniá

21:

thedy 9. mieſiącá Lipcá zćiągnęły ſie obie ſtronie/ okrutnie vderzyły w ſię/ y

22:

długo z ſobą cżynili/ na oſtátku Maurycego ieźni/ poráźili wſzytek pocżet Ol=

23:

brychtow/ ále Olbrycht przytárſzy do ſámego Maurycego z ruſznicżką/ hárto=

24:

wáną kulką przebił Maurycego przez zbroię/

Mauryc zábit.

áż názáiutrz vmarł/ vćiekł po=

25:

tym do Hánobryey/ poległo ludzi z obu ſtron w ten cżás więcey niż cżterzy ty=

26:

ſiące/ o krom rannych y więźniow/ tám też zábići dwá ſynowie Brunſzwickie=

27:

go kſiążęćiá/ Károlus y Philip/ iuż ſie tez był wyćiągnął Olbrychth/ iż dáley

28:

mocy niemiał.

Olbrycht porá=
żon.

Był potym y z źiemie wywołan od rády Ceſárſkiey/ y dan ná wol=

29:

ne łupy káżdemu/ ſtey przycżyny zebráli ſie nań Norymbercżánie/ y Brunſzwic

30:

kie Kſiążę Henrykus/ theż y Biſkupi poráźili go do oſtátká/ y imienie iego po=

31:

ſiedli/ ná oſtátek ſie ſam zábił. Mieli thowárzyſtwo z ſobą y záchowanie dobre/

32:

Mauryc z Olbrychtem/ poki ná Ceſarſkiey poſłudze byli obá/ to ieſt/ ná Smál

33:

káldyckiey/ ná Fráncuſkiey/ ná Máydeburſkiey/ á ná tey cżwartey/ kthorą ná

34:

Ceſárzá podnieſli/ ſzczęśćie ſie im zmieniło przez ludzi poſpolitych płácż/ kto=

35:

rego doſyć przez wnętrzne walki. :?: :?:

36:

¶ Ceſarz gdy Hezdyn wźiął pod Fráncuſkim/ thám zábith Orácius Fárnezyus

37:

Krolá Fráncuſkiego źięć/ poimáni theż byli zacni Fráncuzowie Máreſzkálus

38:

Márchianus y drudzy. :?: :?: :?:

39:

¶ Po śmierći Maurycego Ian Frydrych Sáſkie Kſiążę/ poſłał do Ceſárzá

40:

proſząc o ſtáry ſwoy vrząd/ tudzieſz y o imienie/ ktore był poſiadł Mauryc ſyno=

41:

wiec/ poſłał też w tey rzecży poſły do krolá Ferdynándá/ y krolá Duńſkie^o o przy

42:

cżynę. Auguſtus záſię Maurycego brát/ takież Ceſárzá proſił/ miał też zá ſo=

43:

bą przycżyńcę/ áby iego dzieći Ceſarz nieoddálał bliſkich vrzędow y dzierżaw.

44:

¶ Rychło potym Sybilá rodzicżká z kſiążąt Kliweńſkich/ żoná Ianá Frydry=

45:

chá Sáſkiego kſiążęćiá vmárłá/

Látá 1554

ktora záwżdy otho Páná Bogá proſiłá/ áby

46:

iey Pan Bog niedał vmieráć/ iedno przy małżonku ſwym/ vproſiłá to ſnádnie/

47:

á gdy ią miano chowáć/ powiedziało Kſiążę: áby máło pocżekano áż też będzie

48:

gotow/ vmárł po niey iedennaſtego dniá/ oboie w wielkiey nádziei Páńſkiey/

49:

z żáłośćią poſpolitego ludu/ bo przed tym niż vmárł/ wezwawſzy do ſiebie ſy=

50:

now takież poddánych przełożonych proſił/ áby ſie ták záchowáli/ iákoby ludzie

51:

vbodzy vćiſnienia we wſzytkich rzecżách niemieli/ zgodził ſie theż był z Augu=

52:

ſtuſtem ſynowcem. Po śmierći Edwárduſá ſzoſtego krolá Angielſkiego (ktory

vmarł

strona: 238

Ianá Szleydaná.

Liſt 238

vmárł łońſkiego roku młodzieniec w ſześćinaśćie lećiech) było w Angliey zá=

mieſzánie rzecży poſpolitey o wybieránie krolá/

Edwárdus v=
márł.
Látá 1554

Edwárdus nieboſzcżyk máiąc

zákrwáwione ſerce przećiw ſioſtrom/ Máryey y Elżbiećie/ náznácżył był zá ży=

wotha ná ſwe mieyſce z dozwolenim rad/ Ioánnę ſieſtrzenicę ſwoię/ z nawodu

Nortumbriuſá/ bo zá iego ſynem byłá/ áby thák przyſzło kroleſthwo ná iego

dom. Márya thedy boiąc ſie/ vćiekłá do Norfolcyey miáſtá Frámingi/ pro=

ſząc o pomoc/ á zá krolewnę ſie noſząc/ zebrał ſie ná nię Nortumbrius chćiał ią

poimáć/ lud poſpolithy záſtáwił ſie zá nią/ á gdy widzieli iż ze wſzythkich ſtron

kniey idą poſpolići ludzie/ wybráli ią zá dziedzicżkę nád wolą niektorych prze=

10:

dnieyſzych pánow/ pothym y Nortumbryuſá poimáli/ á Ioánnę pod ſtrażą

11:

mieli/ rozmáite rzecży á winy wynáydowáli ná Nortumbryuſá/ iákoby był ſkaź

12:

cá poſpolithey rzecży/ iżby theż z iego przycżyny Krol vmárł/ wſádzono go do

13:

więzienia/ przyiecháłá Márya do Lundu przednieyſzego miáſtá/ y ná zamku ro

14:

ſkázowáłá (oni zową wieżá) kazáłá zwypuſzcżáć zwięźienia Kſiążę Norfolc=

15:

kie/ kthore iuż ſiedḿ lat było w więźieniu/ też Wintońſkiego/ Dunelſkiego/

16:

Tonſtalſkiego/ Biſkupy/ ktorzy o Rzymſką wiárę ſiedzieli/ iż iey niechćieli prze

17:

ſtáć. Potym dniá 22. mieſiącá Sierpniá/ śćięto Nortumbryuſá/ y drugie przy

18:

nim/ á Dokthory/ Káznodzieie luterſkie/ wypędzono precż z kroleſtwá/

Ewāgeliki z An
gliey wypędzono

gdzie

19:

też y náſz Kſiądz Laſki wyſzedł z Angliey do Duńſkiego kroleſtwá/ ále y ſtám=

20:

tąd wyſzedł do Fryzyey/ potym do Szwáncárſkiey źiemie. Mieſiącá thedy Pá=

21:

ździerniká był Syem w Lońdzie w Angliey/ á thám Máryą náznácżyli zá dzie

22:

dzicżkę kroleſtwá/ kthora odmieniłá wſzyſtkie vſtháwy oycowſkie/ y bráckie w

23:

wierze/ á przykazáłá pod gárdłem/ áby wſzytko po Rzymſku było dzierżano/ y

24:

rozwod ktory był vcżynił iey oćiec Henrykus/ z Kátárzyną iey mátką/ zá wła=

25:

ſny kazáłá mieć/ iáko był Papież ſkazał. Byli ná tym niektorzy/ áby zá małżon=

26:

ká wźięłá Philipá Ceſárſkiego ſyná/ ále Wiátus/ Suffolcyus/ z drugimi byli

27:

przećiw temu nárzekáiąc/ iuż cudzoźiemcy nas w niewoli będą chowáć/ ktho=

28:

rzyſmy záwżdy byli w wolnośćiách ſwoich. Potym w Londzie gdy ſie ich nawię=

29:

cey ziecháło/ w Londzie vcżyniłá rzecż ſámá do wſzytkich rad ſwoich żáłuiąc

30:

ſie ná Wiáthuſá y Suffolcyego/ iáko ma przeſládowánie od nich/ niechcąc też

31:

nic bez ich rad cżynić/ zwłaſzcżá około małżeńſtwá. Wołał pothym woźny ná

32:

Wiátuſá/ iż ieſt zdraycá oycżyzny/ też ná Suffolcyuſá/ iż obráźił ſtolec Kro=

33:

lewſki/ takież ná drugie/ ſprzyſięgli ſie tedy przećiwko iey/ áby iey doſtáli/ má

34:

iąc thę nádzieię o mieſzcżániech Lundſkich/ áby knim przyſtáli. Krolewná po=

35:

tym kazáłá moſt porębáć ná rzece Támeſis/ áby nikth do miáſtá niemogł przy=

36:

ćiągnąć/ oni tylko przedmieśćie oſiedli/ máiąc tę nádzieię/ áby knim mieſzcżánie

37:

przyſzli/ ále było woyſko ktore thego broniło. Vſtáwiłá Krolewná zá ſprawcę

38:

ſwego Penbrucká/ á zá Hethmaná/ Huntyngtoná. Potym oni zprzyſięgli/ po

39:

kilko dni przepráwili ſie ná inſzym mieyſcu przez rzekę/ chćieli inſzą ſthroną do

40:

miáſtá. Huntyng wyrwał ſie przećiw im/ poimał Suffolcyuſá. Penbruck záſię

41:

ná inſzym mieyſcu Wiátuſá y z iego towárzyſzmi/ potym y drugich wiele poima

42:

no w Londzie/ y Weſtymonſterze/ ktorzy przećiw Krolewnie byli. A thák te=

43:

goż roku mieſiącá Lutego dniá 12. ſyn Nortumbryuſow Gwilfordus/ y z żo=

44:

ną Ioánną byli pośćinani/

Gwilfordꝯ sćięt
Ioānna sćiętha.

z żáłośćią wiele ludzi/ bo Ioánná nic niewinná by

45:

łá/ tylko iż nieodmawiáłá kroleſtwá/ iáko iey był Edwárdus náznácżył/ gdy

46:

ſzłá ná śmierć/ vwiłá ſobie głowę prześćierádłem/ wielkość pánien za nią ſzło

47:

y drugie ią wiodły/ rzecż ná mieyſcu długą vcżyniłá/ iako ieſt śwát obłudny/

48:

kocháiąc ſie w rozmáitych przemiennośćiách cżáſow/ modlitwę ku Pánu Bo=

49:

gu ſámemu vcżyniłá/ proſząc miłoſierdzia á odpuſzcżenia grzechow/ dla męki

50:

Páná Kryſthá/ byłá tho białagłowá vcżona y dobrze wychowáná w piſmie

51:

ſwietym. Potym Suffolcius śćęt dniá 21. thegoż mieſiącá/ Wiátus mieſiącá

52:

Kwietniá śćięt/

Sufolius sćięt.
Wiátus sćięt.

á ſioſtrá Máryey Elżbietá pod ſtrażą byłá/ potym theż pięć

53:

Dokthorow Káznodzieiow ná śmierć oſądzono/

Mária okrutna.

Hopperuſá/ Brátforthá/

Laurenciuſá

strona: 238v

Kſięgi trzećie

Laurenciuſá Sánderá/ Rolándá Tállerá/ Rogieryuſá/ iż niechćieli Papie=

ſkiey wiáry wyznáwáć/

Doktory popa=
lono.

drugich wiele poućiekáło.

¶ Vſtáwiłá tákie práwá kośćielne/

Látá 1555

áby żadny Biſkup niechował kápłanow

żonátych/ á kthoryby żonę miał/ áby ią porzućił/ álbo precż wyſzedł z źiemie/

kſiąg żadnych Luterſkich áby niebyło/ żadnego kápłáná/ áni miſtrzá ſzkolnego

nieprziymowáć/ ktoryby był podeyrzány w Luterſkiey náuce/ Papieſkie vſtá=

wy wſzytki záchowáć. :?: :?: :?:

¶ Mieſiącá Lipcá/ Philip ſyn Ceſárzá Kárłá piątego przyiechał z Hiſzpáni=

ey wodą do Angliey. Pothym cżwartego dniá do Wintoniey miáſthá gdzie go

10:

krolewná cżekáłá/ przyiechał tám/ wyſzło przećiw iemu wielkość pánow z Bi

11:

ſkupem Wintońſkim/ z Philipem też było zacnych ludzi doſyć/ zwłaſzcżá Kſią

12:

żę Albanus przyſzedł ku krolewnie/ łáſkáwie zſobą mowili y długo/ ſlub im zło

13:

żono ná dzień ſwiętego Iákubá Hiſzpáńſkiego pátroná/ (tám ieden błazen trá

14:

fny mowił: vćiekay Philipie da ćie śćiąć krolewná iáko y drugie/ boć ma thę

15:

moc od Papieżá.) Był też ná ten cżás poſeł Ceſárſki/ ktory zdáwał kroleſtwo

16:

Neápolitáńſkie/ od oycá Philipowi dla pewnieyſzego ſlubu/ potym ſtámtąd

17:

wyiecháli do Lundu przednieyſzego miáſtá/ á tám im Wintońſki Biſkup ſlub

18:

dał/ weſele było okazáłe ze wſzytkiemi krotofilámi. Ná dzień tedy 12. mieſiącá

19:

Liſtopádá złożyli Syem w Angliey wálny/ ná ktory też przyiechał Polus Kár

20:

dynał/ ktorego był wygnał Henrykus Krol dla Papieſkiey wiáry. Ten Polus

21:

cżynił długą rzecż przed poſpolitym ludem/ iáko Pan Bog rácżył weyrzeć ná to

22:

kroleſtwo vtrapione/ iż im dał tákiego páná/ kthory będzie w wierze ſwięthey

23:

ſtały/ y pożytecżny rzecży poſpolitey/ przywrocon był záſię ná ſwoię oycżyznę y

24:

Biſkupſtwo od krolá/ on też vkazawſzy pierwey liſt Papieſki/ gdzie mu tę moc

25:

dał/ rozgrzeſzył wſzytki od tego ſie byli ſtali Heretyki/ to ieſt odſzcżepieńcy.

26:

¶ Tego roku ná oſtátku Lutego/ Woyćiech Pruſkie Kſiążę ſwoię corkę dał

27:

w Małżeńſki ſtan/ Ianowi Woyćiechowi Megelburſkiemu kſiążęćiu.

28:

¶ Páweł cżwarty z domu Káráfow wybran ná ſtolec Papieſki/ látá 1555.

29:

ten niechćiał áby go kto miłował/ iedno áby ſie go wſzytcy bali/ przetho iedny

30:

śćinał/ drugie ſadzał/ drugie przeſládował/ ták ſwieckie iáko duchowne/ zwła

31:

ſzcżá Kárdynały/ Kolumne/ Antoniego/ Pompeiuſá y inne/ Moroná Pu=

32:

teuſá Kárdynałá do więźienia wſádził/ Luteryany rozmáićie trapił/ Legaty

33:

cżęſtokroć ſłał do polſki/ proſząc á vpomináiąc krolá/ áby ſie ſtrzegł Luteryá=

34:

now/ á moc ſwą ná nie obroćił/ vmárł látá 1559. mieſiącá Sierpniá/ dniá

35:

18. po iego śmierći rzućił ſie lud poſpolity/ chcąc ćiáło iego powrozem wlec po

36:

vlicach do Tybru rzeki/ iáko niegodnego leżeć miedzy ſwiętemi/ ále zátáili iego

37:

ćiáło Kárdynali/ y bez pompy pochowáli/ potym ſie rzućili ná iego Inſygnia/

38:

to ieſt Herby/ y ná ſłup ktory koſztował 10. tyſiąc zlotych cżerwonych/ (ktory

39:

on ſam ſobie ná pámiątkę dał vcżynić) aby żadney pámiąthki po nim niebyło/

40:

głowę y z koroną zerwáli z onego ſłupa Papieſką/ wlekły ią dzieći po mieśćie/

41:

ku háńbie iego ſpiewáiąc/ y wrzućili w Tyber rzekę z moſtu/ Káráfom pobráli

42:

konie/ piſárzowi Inkwizytorſkiemu/ máiętność pobráli/ Táráſy połąmáli/ w

43:

ktorych było więźniow pełno/ y wiele rzecży chćieli pocżynić iego przyiáćielom

44:

Káráfom/ by byli drudzy Kárdynałowie/ zwłaſzcżá Polus niehámowáli/ przy

45:

cżyná iego śmierći byłá z fráſunku/ gdy vſłyſzał żonę ſwego ſynowcá Duka de

46:

Pálliáno/ z miáry ſwey wyſtępić/ á wſtyd małżeńſki ſtráćić.

47:

¶ Látá 1559. Kárzeł piąty Ceſarz Krześćiáńſki vmárł ieſt/ w klaſtorze w

48:

Hiſzpániey/ ktory on był nádał koſztownie/ ſpuśćiwſzy zá żywothá Ceſárſtwo/

49:

bráthu Ferdynándowi Krolowi Rzymſkiemu/ z przyzwoleniem Ellektorow

50:

Niemieckich. :?: :?: :?:

51:

¶ Krol theż Fráncuſki w gonitwie domowey zábit/ drzewo mu tráfiło podle

52:

oká/ ſzcżego miał wielki bol/ trzećiego dniá vmárł. Pan Bog racży káráć tá=

53:

kie kthorzy krwie przelali wiele ná świećie vbogich ludzi/ dla niepotrzebnych

walek

strona: 239

Ianá Szleydaná

Liſt 239

walek. Krolowa rzecż poſpolithą ſpráwuie/ áż dorośćie ſyn młody Delfinſkie

Kſiążę. :?: :?: :?: :?:

¶ Tegoż roku to ieſt 1559. Pius cżwarty Medychin przed tym Ian Angiol

rzecżony/ nie z tey fámiliey ktorą theż zową Medyces/ z domu Florentyſkich/

ále ieſt z nowey fámiliey z Medyolanu z proſthego narodu/ z oycá álbo ieſzcże z

dziádá lekárzá/ ktory był poſpolitych ludzi chorych lekárzem/ brát iego ſłużył

v Fránćiſzká Sforcyego kſiążęćiá Medyolánſkiego/ pod ktorym zamek odzier

żał Mus rzecżony/ dla ktorego pocżął być zacnieyſzym v przyiaćioł/ ſłużał żoł=

nierſką/ gdy ſie mu poſzcżeśćiło zoſtał Márgrábią/ zebrał wielkie pieniądze/

10:

zwłaſzcżá w ten cżás/ gdy był Hethmánem od Florentſkich/ przećiw Henryko=

11:

wi Fráncuſkiemu krolowi/ tám wielką korzyść otrzymał/ gdy bitwy wygrał/

12:

dla tego Márgrábie dał mu ſtolec Kárdynálſki Papież. Rychło potym vmárł

13:

brát iego Márgrábiá/ ſkárby wſzytki ktorych miał wiele/ ſpádły ná Kárdyna=

14:

łá brátá/ potym y Arcybiſkupſtwo Medyolāſkie odzierżał/ nád práwo pierwſze

15:

Ferárſkie^o Kárdynałá/ gdy ſie práwowáli przed Papieżem o nie/ Papież Ká=

16:

ráfá chćiał áby go żadny ſnich niedzierżał/ á w tym vmárł/ thákże ſie przy nim

17:

zoſtáło wſzytko/ około Ellekcyey Papieżá byłá roznicá/ bo tám ſie miedzy Kár

18:

dynały co ſtronę trzymáią Ceſárſką/ drudzy co Fráncuſkiego Krolá/ ále wſzytki

19:

zhołdowáłá Angielſka pekunia/ iż Angioł ná gorę wſtąpił/ y zoſtał Papieżem

20:

ktory teraz ieſt. Ten to Papież wybrał ná Kárdynálſtwo Stániſłáwá Hozyu

21:

ſá Wármieńſkie^o Biſkupá w Pruſiech Polaká/ ktory był poſłan w poſelſtwie

22:

od Krolá Polſkiego do niego/ kthorego theż vżywał w poſelſtwie do Ceſárzá

23:

Ferdynándá. :?: :?: :?:

24:

¶ Látá 1560. Philip Krol Hiſzpáńſki y Angielſki od Turkow poráżon/ ná

25:

morzu Medyteráńſkim/ to ieſt miedzy Hiſzpánią/ á Afryką gdzie ludu y dział

26:

wielkich poginęło wiele. :?: :?: :?:

27:

¶ Látá 1561. przyćiągnęło wielkość okrętow Turkow dobywáć Rycerzow

28:

Rodyáńſkich/ to ieſt Bozogropſkich ná wyſpie Melićie ná morzu Sykulſkim.

29:

Przećiw ktorym poſłał Philip/ y Papież Pius cżwarthy ludu niemáło/ áby

30:

obleżeńcow rátowáli/ tákże wie Pan Bog co ſie teraz dzieie.

31:

¶ Tym tho Rycerzom ktore byli Turcy wygnáli z Rodis/ dał był Ceſarz wy=

32:

ſep Melite/ zową Włoſzy Meltá/ gdzie ſie tám opráwili w obronę/ iż

33:

tám mogą być przeſpiecżni/ iáko na Rodys y ieſzcże lepiey/ lecż moc

34:

á cżęſte trapienie/ ſkáźi by nalepſze mieyſce álbo budo=

35:

wánie/ á ludzi ſprácuie.

36:

grafika

Kſięgi

strona: 239v

Kſięgi cżwarte Kroniki ſwiá=

tá wſzytkiego o Turcżech y o

Skánderbegu.

Atá od národzenia Páńſkiego 1259. Cżá=

ſu Albrechthá Ceſárzá z domu Rákuſkiego/ przyſzli

Turcy do Europy thym obycżáiem. Gdy Perſowie

z Sáráceny walcżyli/ proſili Perſowie Tháthárow

o pomoc iáko przyrodzonych/ kthorzy gdy przyſzli do

Aziey z zamorza Káſpiyſkiego/ od gor kthore zową

10:

Caucaſsy/ ſpodobáło ſie im thám mieſzkánie/ weſzli

11:

w zakon Sáráceńſki/ y przyięli ſnimi wiárę ktorą im

12:

był dał Máchomet y vſtáwił. A ták trwáli pod ſprá

13:

wą Sáráceńſką áż do látá 1300.

14:

¶ Gdy Othomanus

Othomanus.

proſtego narodu człowiek był dla niekthorego wyſtępku

15:

precż wygnan z namiotow Tátárſkich/ zebrawſzy łotroſtwá wiele iął zbijáć ná grafika

16:

morzu/ nietylko Krześćiánom ále y ſwoim ſzkody cżynił/

17:

ták áż ſobie wiele miaſty krain podmánił w wielkiey Azy

18:

ey. Oni pierwſzy Turcy vſłyſzawſzy o iego fortunie/ przy=

19:

ſtáli kniemu niektorzy/ ábowiem theż ſámi z ſobą mieli

20:

roſtherki á kłopoty/ będąc pod cudzą ſpráwą/ wybráli

21:

ſobie zá krolá Othomaná/ kthory widząc iż kniemu wielki

22:

lud przyſtawa/ przyiął ſnimi wiárę Sáráceńſką od Má

23:

chometá vſtáwioną/ áby thym więcey k ſobie ludzi przy=

24:

ćiągnął. A ták gdy poſiadáli Trácią wezwáni ſą od Trá

25:

kow Trucy/ przeſadziwſzy dwie ſłowce tedy Turcy.

26:

¶ Drudzy piſzą iż od Teukrow zową ie Turki/ ábowiem Teukrowie byli w Tro

27:

iey tego cżáſu gdy z Greki walcżyli. Ale przećiw temu Silwius piſze powiádá=

28:

iąc/ iż Teukry byli Włoſzy z Krety wyſpu/ á ći Rzym napierwey záſádzili z po=

29:

tomki páná ſwego Eneaſzá/ ktorzy byli z Troiey vćiekli. Ale iáko kolwiek ieſt/

30:

tedy ſą Turcy práwi Tátárowie y ieden ięzyk máią/ tákże y Perſowie/ Medy/

31:

Párty/ Amozones/ Węgrzy/ ſtego narodu poſzli. Látá 1328.

32:

¶ Po wykonániu lath (Othomanus) xxviij. vmárł/ wybran ſyn iego Orká=

33:

nes ná Kroleſtwo Thureckie/ kthory napierwey do Europy drogę przenálazł

34:

woiowáć. :?: :?: :?: :?:

35:

Orchánes Othomanus wtory Krol Turecki.grafika

36:

Rchánes wtory Krol Turecki/ ſyn

37:

Otomanow/ pychą á ſmiáłośćią oycu row=

38:

ny/ około morzá Ponckiego y Bityniey páń=

39:

ſtwá ſwoie rozſzerzáć pocżął. Then dziwną

40:

ſwą fortuną naprzod Miſyą/ Likáonią/ Frygią/ Kárią/

41:

kroleſtwo ku Heleſpontowi áż do brzegow morzá Euxiń

42:

ſkiego rośćiągnął. Vcżyniłá tho Grekom niezgodá/ iż

43:

moc á páńſtwo Othomáńſkie roſło/ á im od Othománá

44:

Pruſyá álbo Bitynia wźiętá/ z Grekow nieſzcżeſney niezgody/ Otoman ná po=

45:

moc wezwan do Europy przyiechał. Po xxij. roku iego pánowania zá żywothá

46:

ſyná ſwego Amurátá ná ſtolec páńſtwá ſwego podnioſł/ ktory páńſtwo oycow=

47:

ſkie dáleko rozſzerzył/ iedno iż z Tátháry bitwy zwodząc od nich ná głowę po=

48:

ráżon/ lud walecżny potráćił. :?: :?:

Amurátes

strona: 240

O Turcech.

Liſt 240

Amurates Otomanus trzeći Krol Turecki.

Murates Orchanow ſyn trzeći Krol Turecki/ od mę

ſtwá y obycżáiow oycowſkich nie odſtrzelił ſie/ rozum dowćipne=

go. Cżáſu iego dwá Ceſárze byli Konſtántynopolſcy/ ktorzy ſobie

o páńſtwo ocży łupili. Ieden ktory ſie obawiał poráżenia/ Amu=

rátá ſobie ná pomoc zámawiał/ podawáiąc mu włość Kálliopolá/ ná co go

ſnádnie przywabił z Azyey/ á też niepotrzebował ták wielkiego proſzenia/ kto=grafika

ry pałał áby wſzytkę Grecyą pożárł. Ten ktory Amurá=

tá wiodł do Grecyey wcżás go przez Heleſpont ze wſzyt=

10:

kim woyſkiem przeprowádził tym obycżáiem/ áby on po

11:

dokonániu walki záſię ſpokoiem przez morze przewieźio=

12:

ny iechał do źiemie ſwey/ Tym też obycżáiem Turcy z Azy

13:

ey do Trácyey przyiecháli/ Amurátes przyiechawſzy/ nie

14:

co obiecał/ ále coby mu było pożytecżniey tho ſobie ná v=

15:

myſle rozważał. Chronił ſie bitwy ſtocżenia/ odkłádáiąc

16:

to ná inſzy cżás/ máiąc thę nadzieię przewlecżenim wálki

17:

á niezgodámi wielkiemi ſámi Grekowie gdyby ſie zwalcżyli/ on by ná nię ſprá=

18:

cowáne á ludzką pomoc opuſzcżone vderzył/ co y vdziáłał iáko był vmyſlił

19:

zdrádą pogáńſką/ woyſko ná Greki roſpuśćił pod pokrywką karząc ty ktorzy

20:

od Ceſárſthwá Konſthánthynopolſkiego odſthąpili. Wſiadſzy w nawy Ge=

21:

nueńſkie Heleſpont áż do Abidu przeiechał opánowawſzy Kalliopolim w Cher

22:

ſoneſsu inne Greckie miáſtá obycżáiem nieprzyiaćielſkim borzył y poſiádał. To

23:

ſie działo látá od Kryſtuſá 1363. Iuż ſie iáwnie ſadził poſieść páńſtwo Grec

24:

kie/ y wielką cżęść Trácyey pod ſwą moc iuż był podbił/ wnet iechawſzy Mi=

25:

ſią mocą wźiął/ pothym Boſsy y Trybálty zgromił. Wiechawſzy do źiemie

26:

Serbſkiey y Bulgárſkiey/ iuż máiąc w ſwey mocy Adryánopolim/ Krześći=

27:

áńſkie woyſko ktore przećiwko niemu ſzło poráźił. Wiechawſzy do wyżſzey Mi=

28:

ſiey z Lázárzem Serbſkim Deſpotem bitwę ſtocżył/ tám drzewcem przekłothy

29:

żywot z śmierćią zamienił. Pánował lat xxiij. Zoſtali ſie Krzeſćiánie przy zwy

30:

ćięſtwie ále bárzo krwáwym/ bo y Lazarz Deſpot Serbſki zoſtał ná plácu z ry=

31:

cerſtwem co naczelnieyſzym.

32:

¶ Amurátes zmárſzy dwu ſynu zoſtáwił godnych ná kroleſtwo/ Solimaná á

33:

Báiázetá. Soliman w Azyey ſzeroko pánował/ then z Báiázetem z Azyey do

34:

Europy przyiechawſzy bitwę zwiodł/ y w niey zginął/ ná Báiázethá páńſtwo

35:

wſzytko przypádło. :?: :?: :?:

36:

Báiazáteus Otomanus cżwarty Krol Turecki.

37:

Aiázeth Amuratow ſyn á brát Solimanow ná krole=

38:

ſtwo podnieſion. Oſtrego był rozumu á ná káżdą rzecż chćiwy á

39:

ſmiáły/ mocą á chytrośćią ſwą rozſzerzył gránice páńſtwá ſwe=

40:

go/ około Trácyey prácuiąc wſzytkę/ okrom Konſtántynopolá á

41:

Pery walkámi borzył. Potym ná oſtátek do Greckiey źiemie woyſko obroćił/

42:

Teſsálią/ Mácedonią/ Phocydę/ y Atykę prętko poſiadł. Serbſką/ Boſeń=

43:

ſką/ Bulgárſką/ źiemię vſtáwicżnemu walkámi borzył/ mſzcżąc ſie śmierći oy=

44:

cá ſwego/ Kſiążę Bulgárſkie zábił/ drugie pod ſwą moc podbił/ drugie áby

45:

mu trybut dawáli/ w pokoiu zoſtáwił. Około Konſtánthynopolá przedmieś=

46:

cie/ polá/ winnice/ ogrody roſkoſzne popalił/ thák długo około miáſtá leżąc/

47:

iż Ceſárz Konſtántynopolſki muſiał viecháć do Włoch/ do Fráncyey żebrząc

48:

pomocy Krześćiáńſkiey/ miáſto głodem wielkim śćiſnione chćiáło ſie okrutni=

49:

kowi poddáć/ bo ośḿ lat około miáſtá leżał/ y łatwie by go iuż był doſtał/ by

Ss 2

ſie był

strona: 240v

Kſięgi Cżwarte

ſie był nieobawał Węgrow á Fráncuzow/ kthorzy byli ná pomoc Grekom ie=

cháli/ przećiwko ktorym iechał y Krześćiáńſkie woyſko v Nykopolim poráźił/

tám Kſiążę Burgundiyſkie zoſtáło/ Zygmunt Ceſarz ledwy viechał/ y wroćił

ſie záſię okrutnik do Konſtántynopolim z nadzieią dobyćia łatwieyſzego/ y le=

żał dwie lećie około niego/ y iużby ie był wźiął/ bo iuż ná śmiertelney pośćieli

leżáło/ by był Támerlan Ceſarz wielki á mocny Tátárſki gwałtownym ſwym

przyiechánim do Azyey onego od Konſtántynopolim nie odwiodł/ bo muſiał

przećiwko niemu iechać mocą ſwą/ támże ná gránicách Gálácyey á Bityniey

vffy zſzykowawſzy bitwę zſobą zwiedli. Báiázeth od Tamerlaná ná głowę po=

10:

ráżon y żywo poiman/ złotymi łáncuchy ſkowány/ w klatce po wſzytkiey Azyey

11:

wożon/

Támerlan.

ná znak zwyćięſtwá/ bo tám Turkow zoſtáło było ná plácu dwie ście

12:

tyſięcy. Stáło ſie tho od Kryſtuſowego národzenia 1397. Piſzą iż woyſko Tá=

13:

merlánowe miało ludu wſzytkiego iáko dwánáśćie ſet tyſięcy. Wypuſzcżon był

14:

potym Báiázet y ták w tey lekkośći rychło vmárł. Támerlan naprzod w Par=

15:

tyey krolował/ wnetki Scityą pod ſię podbił/ theż Hibery/ Albany/ Perſy/

16:

Medy/ Mezopotany/ Armeny. Przeiechawſzy Eufrátem rzekę z ſześćią ſet ty=

17:

ſiąc pieſzych á ieznych z cżterdzieśćią tyſiąc/ mnieyſzą Azyą opánował. W ten

18:

cżás pocżąwſzy od Wolchi áż do Nilu Tátárowie z ſwym Thámerlanem páń=

19:

ſtwo ſwe byli rozſzerzyli. Smirnę/ Anthyochią/ Sebáſten/ Tripolim/ y inne

20:

mocne y bogáte miáſtá pobráli.

21:

¶ Poráźił też Támerlan Sultaná krolá Egipſkiego/ wźiął Dámáſzek y ſpa=

22:

lił/ Kaffę w Przekopſkim wyſpie. Támerlan był cżłowiek okrutny/ á práwie

23:

iáko mowił Boży gniew/ kthory wſzytkę niemal Azyą vſkromiwſzy/ pogładzi=

24:

wſzy niektore okrutniki/ kroleſtwa y źiemie/ ſkárby/ lud/ plon wielki zagarną=

25:

wſzy/ z woyſkiem ſwoim wroćił ſie do ſwey źiemie y miáſto wielkie záłożył/ wię=

26:

źniami oſádził/ y łupy ozdobił. Kroleſtwo vmieráiąc dwiemá ſynom zoſthá=

27:

wił/ z ktorych niezgody pánſtwá/ kroleſtwá przez oycá nábyte roſproſzyły ſie/ y

28:

páńſtwo Partow zágáſło. Ku Báiázetu záſię prziydę/ ten gdy vmárł/ oſthá=

29:

wił kroleſtwo cżterzem ſynom/ ktorych ſą ty imioná Kálápin/ Moiżeſz/ Má=

30:

chomet/ y Muſtáphá. :?: :?: :?:

31:

Kálápin piąty Krol v Turkow y Moiżeſz brát

32:

iego/ ná ktore páńſtwá Tureckie przyſzli.grafika

33:

Alápin Báizetow ſyn miedzy cżterz

34:

mi bráty ſtárſzy/ oycowſkie otrzymał krole=

35:

ſtwo/ przećiwko kthoremu Zygmunt Krol

36:

Węgierſki z wielkim woyſkiem Dunay prze=

37:

iechał/ ále niefortunnie bitwę ſnim zwiodł

38:

bo poráżon/ miał lud wielki iedno nieſpráwny/ byli Hiſz

39:

pani/ Fráncuzowie/ Angli/ Niemcy/ Kſiążę Burgun=

40:

diyſkie to poimano y ná wykup dano/ Zygmunt Krol do

41:

Konſtántynopolá morzem ziechał/ ſtámtąd potáiemnie do Rodis/ potym do

42:

Dálmáciey y Kroáciey przywieźion xviij mieſiącá/ tám wytrwał niżli do kro=

43:

leſthwá przyiechał. Kálápin też vmárł/ potym /Orchanes ſyn iego młodziuchny

44:

ná ſtholec podnieſion/ ále rychło od Moiżeſzá ſthryiá ſwego zágłádzon/ y ſam

45:

potym rychło vmárł/ á brátu Máchometowi kroleſtwo z ręku podał.

46:

Rkanes wtory/ ſyn Kálapinow młodzieńcżyk zoſtáł kro=

47:

lem Tureckim/ ktoremu wnet Moiżeſz ſtriy páńſtwo y z zdrowim wy=

48:

dárł/ ktory też niemáiąc ſynow/ po ſobie vſtáwił Máchometá bráthá

49:

ſyná Amurátá pierwego ná ſwym mieyſcu.

Máchomet

strona: 241

O Turcech.

Liſt 241

Máchomet tym imieniem pierwſzy/ ále w rzę=

dzie ſzoſty Krol Turecki.

Achomet po ześćiu bráćiey/ kroleſtwo przez krwie ro

źlánia othrzymał/ ktore ſpráwował y rządził rozumnie y ono roz=

ſzerzył. Wáłáchi walkámi cżęſtemi vſpokoił/ y trybuty ćięſzkie im

vſtáwił. Gránice Tureckie áż do morzá kthore zową Ionium ná=

znácżył. W źiemi Boſeńſkiey krolá poſtánowił/ kthorego pothym prze iego zu=

chwálſtwo ieden Grek zábił. Vmárł pothym Máchomet/ panował 17. lath/

roku od národzenia Kryſtuſá 1422. Then poſtánowił krolewſki ſtolec w An=

10:

drynopolu. :?: :?: :?:

11:

Amurátes wthory/ ále w rzędzie śiodmy Ceſarz

12:

Turecki.

13:

Murat Krol Turecki/ ktory był w Azyey/ gdy vsły=

14:

ſzał o oycowey śmierći/ iechał do Tracyey/ ále mu Ceſarz Kon=

15:

ſtántynopolſki bronił páńſtwá/ chcąc Muſtáfę Báizetowe^o ſyná

16:

ná iego mieyſce wſadzić/ wſzákże poráźił Muſtáfę y zábił. Ten to

17:

Amurat wźiął Grekom Teſsálonikę miaſtho znamienite/ Ehto=

18:

lią/ Serby y Dalmáty náieżdżał/ ále Georgius Deſpot Ráckie álbo Serbſkie

19:

Kſiążę chcąc od niego pokoy mieć/ wſzedł ſnim w krewność/ dał mu dziewkęgrafika

20:

ſwoię zá żonę/ ácżkolwiek miał innych doſyć. Niepomo=

21:

gło to Amuratowi/ obległ mu zamek Smederow/

Smederow za=
mek.

kto=

22:

rego dobył/ ſyná iego wźiął z ſkárby wielkiemi/ á ſam De

23:

ſpot vćiekł z żoną do Węgier proſząc o pomoc. Ná then

24:

cżás Ian z Huniadá był opiekunem Węgierſkiey źiemie/

25:

kthory zebrawſzy lud wielki odiął wilkowi owce á

26:

ſam ie poiadł/ wypłoſzywſzy Turki ſam zamki y miáſthá

27:

pobrał/ á niewroćił z dobrą wolą/ áż gdy byli Turcy v

28:

Wárny poráźili Krolá Polſkiego y Węgierſkiego Włá=

29:

dziſłáwa /w ten cżas był Ian z Huniadá vćiekł do Deſpotá na zamek. Pamię=

30:

tał dobrze Deſpot pierwſzą krzywdę/ poimał Huniadá a nie puśćił/ áż mu zam

31:

ki iego wroćił. (ku pierwſzemu rzecż) Amurat máiąc ſzurzego w więźieniu/

32:

proſiłá żoná zá brátem o łáſkę (bo ſłyſzáłá iż mu ocży kazał wyzżeć) áby mu te=

33:

go nie cżynił/ mowiąc: wſzák go maſz w ręku/ możeſz ſnim cżynić co chceſz. On

34:

potym poſłał áby mu dano pokoy/ ále nie wcżas. A gdy ſie záś zgodził Deſpot

35:

z Huniadem/ zebráli ſie przećiw Amurátowi z krolem nowym Włádziſłáwem

36:

ktorego gdy poráźili wroćili Báyſzę zá ſlepego ſyná Deſpotowego. Potym nie=

37:

ſzcżeſliwie ſniem bitwę Włádziſław zwiodł do przymierzu/ v Wárny tám zgi=

38:

nął z wielkośćią Polakow y innego ludu poſpolitego/ iákom o tym ſzerzey przy

39:

kronice Węgierſkiey piſał. :?: :?:

40:

grafika

Ss 3	O Skander=

strona: 241v

Kſięgi cżwarte

O Skánderbegu Mácedonie

Albáńskim książęćiu.

grafika

Głupi Grekowie/ á niebácżni ná potom=

ne cżáſy/ wiele piſząc o ſwych rozumiech/ y męſtwie z

dawná nád inne ludźi/ ná oſthátek nagłupſzymi ſie

okázáli ná świećie/ á tho przeto/ gdy był Támerlan

Táthárſki Carz poráźił Báizetá Thureckiego krolá

ná gránicách Ormiáńſkich/ iákom wyzſzey piſał/ y

10:

iuż był práwie zginął ná ten cżás wſzyćiek narod O=

11:

thomanow/ by byli iego ſyny młode do oſtátku wy=

12:

głádzili/ po śmierći ich oycá/ ále ie chowáli ná ſwe

13:

złe miedzy ſobą/ iáko opiekunowie ſwoich nieprzyia=

14:

ćioł/ y pomagáli im iednemu ieden á drudzy drugiemu/ áż ſie z nich ieden ná

15:

plácu zoſtał/ z ktorych potomſtwá wyſzedł ten okrutny Amurat/ po Turecku

16:

Murza bek/ ku ſzkodzie y vpadku ſwemu y wſzemu Krześćiáńſtwu/ bo ten na=

17:

pierwey przynioſł ſtrách/ iáki przed tym niebywał w Kreśćiáńſtwie/ rozćią=

18:

gáiąc ſobie pánſtwá/ ták w Azyey iáko w Greciey/ w Mácedoniey/ we Wło=

19:

ſzech. Náieſzdżał też do Epiru to ieſt Albániey/ ktora kráiná ieſt cżęść Máce=

dońſkiego

strona: 242

O Skánderbegu.

Liſt 242

dońſkiego kroleſtwá/ wedle Słowieńſkich kráin Illirykow/ Bulgárow/ Dál=

mátow/ bliſko też morzá Adriátyckiego/ ná ktorym Wenecya leży. W thym

kſięſtwie Albáńſkim álbo Epirockim było ná ten cżás krześćiáńſkie Kſiążę/

Ian Káſtryotus z narodu krolow Mácedońſkich/ żonę miał imieniem Woi=

ſáwę Słowieńſkiego narodu z kſiążąt Bulgárſkich/ z ktorą miał trzech ſynow/

y corek takież/ gdy ſie iuż był wyćiągnął walcżąc vſtáwicżnie z Turki/ muſiał

vcżynić vgodę z Amurátem/ tym obycżáiem/ áby mu dawał dań/ á w zákłá=

dzie trzy ſyny ſwoie dał/ ktorym były ty imioná Stániſi/ Geor/ Konſtánthy/

nápłákawſzy ſie ich oćiec Ian Káſtryot/ y nácáłowawſzy poſłał ie do Adryno=

10:

polá/ thym obycżáiem iáko vmowá byłá/ áby ich nie turcżono. Ale to zmienił

11:

okrutnik/ ſkoro mu ie przywieźiono/ dał ie obrzázáć ná Turecką wiárę z wiel=

12:

kim weſelim/ y dáry iáko v nich ieſt obycżay/ y nowe imiona vłożył. Georowi

13:

dáno imię Skánderbeg/ to ieſt Alexánder wielki/ álbo Alexánder pan/ wi=

14:

dząc iego ſłuſzne ſtánowienie w tych lećiech/ bo mu iedno było 9. lat/ á miał

15:

ná plecách známię iáko miecż ſpodziwienim wſzytkich ludzi/ opatrzeni byli do=

16:

chody dobremi/ y dano ie vcżyć Arábſkiego piſmá/ thák iż vmieli thy ięzyki

17:

Arábſki/ Turecki/ Grecki/ Słowieńſki/ Włoſki/ chowano ie w dobrym ćwi=

18:

cżeniu/ zwłaſzcżá w rycerſkich rzecżách/ okazał ſie ten Geor albo Iurek/ go=

19:

dnieyſzy być nád inne/ przeto przełożon ná vrząd/ y był Sędziákiem gdy miał

20:

lat 18. poſłan był do Azyey z woyſkiem/ thám ſie okazał w wielkiey fortunie

21:

z ſwey ſpráwy/ przyiechał do Adrynopolá/ był wdźięcżnie przyięt od Amurá=

22:

tá. Ná ten cżás Tátárzyn ieden chłop hruby z zazdrośći powabił go ná rękę

23:

w ćiáſne mieyſce nágo ſie bić/ rzekł Skánderbeg przed Amurátem: ácżkolwiek

24:

to ná beſtyie zależy nágo bez zákryćia cżynić przed ludźmi/ wſzákże tho vcżynię

25:

ná twe roſkazánie/ gdy ſie podkáli w ćiáſnym mieyſcu/ ták iż ſie ieden od dru=

26:

giego niemogł dáleko odchylić/ godźił mu Tátárzyn ſztych vcżynić w brzuch/

27:

bacżył to Skanderbeg dobrze/ przeto ſie ſchylił iáko łuk ſtrzegąc żywotá/ gdy

28:

ták ná ſię cżuháli/ vpátrzył ſwoy cżás Skánderbeg/ prętko vchwyćił ſwoią le=

29:

grafika

Ss 4

lewą ręką

strona: 242v

Kſięgi cżwarte

wą ręką iego rękę práwą/ przećiął mu plecy ſzablą/ áż ſie y krtaniowi doſta=

ło/ gdy ieſzcże blekotał/ vćiął mu głowę y przynioſł przed Amurátá/ wźiął dá=

ry ácż ich nieżądał. Potym Amurat iechał ſwą głową do Bityniey/ dobywáć

miáſtá Burſá/ bo to głowá wſzytkiey Bityniey/ przyſzli przed Amurátá dwá

Perſowie wielcy mężowie/ żądáiąc od niego żołdu/ á ktore ma nalepſze męże/

áby ſnimi cżynił po iednemu/ iáką ſobie wybiorą broń/ tym obycżáiem zabije=

li iednego znáiu dwu/ áby zárázem z drugim cżynił/ niechćiał ſie ná tho obráć

nikt/ rzekł Amurat: cżego cżekaſz ſynu moy/ cżás iuż thę ſromotę odegnáć od

tych vręgácżow náſzych/ ácż tego drudzy niechwalili/ ná ſprácowanego mężá

10:

álbo ránnego/ puſzcżáć mężá ſwieżego/ wielki to gwałt/ wſzákże ſie tego wa=

11:

żył Skánderbeg/ pocáłowawſzy nogi ſwemu Krolowi/ iáko v nich obycżay/

12:

kazał ſobie dáć koniá y zbroie/ wiedzion náprzeſtrone pole gdźie wielkość ludzi

13:

pátrzyło/ vłożywſzy miedzy ſobą záchowánie według obycżáiu ſwego/ potkał

14:

ſie z pierwſzym/ ktorego zwáno Zámpſá/ ze wſzego ſkoku iáko ieſt obycżay Per

15:

ſom z rohátynámi/ Zámpſá mu godził do głowy/ ále w tarcż trafił złąmała ſie

16:

mu rohátyná/ gdy przyſzło do ſzable ránion Zámpſá/ y zábiłby go był Skánder

17:

beg/ leć przypadſzy drugi towárzyſz Perſá ktorego zwano Iáiá/ ráthował go

18:

nád vmowę. Bacżąc Skánderbeg zdrádę ich tym był oſtrożnieyſzy/ trafił Iá=

19:

iá rohátyną w gárdło áż ſpadł ſkoniá/ Zámpſie ránnemu przećiął plecy ſzablą/

Zámpſá Perſá.
Iáiá Perſá.

20:

áż káżda ſtroná byłá oſobno/ zwyćięſtwo nierowne otrzymał/ wiedzion przed

21:

Amuratá z rádośćią/ dwoie tám dáry odzierżał. Potym gdy Nykomedyey do=

22:

bywał/ tám Skánderbeg ná mury napierwey wſkocżył/ znák to ieſt proporzec

23:

zwyćięſtwá wywieſił y dobył. Bacżąc Amurat iego ſpráwę dobrą/ vżywał go

24:

w wielgich poſługách wſzędzie/ zwłaſzcżá przećiw Grekom/ Słowakom/ Wę

25:

grom/ forthunnie/ ácż to on v ſiebie zákrywał/ áby miał Krześćiánom folgo=

26:

wáć/ áleć miał tho bacżenie/ iż niechćiał ſie im dáć poráźić/ áni ich też mordo=

27:

wał/ tylko zwierzchni boy vkázował. :?: :?:

28:

¶ Potym rychło Ian Káſtryot oćiec Skánderbegow vmárł/ Amurat okru=

29:

tnik wnet tám poſłał woyſká ſwoie/ áby tám poſiadł wſzytko iego kſięſtwo/ co

30:

vcżynił nád vmowę. Skánderbeg tego żáłował ſam w ſobie/ wſzákże tego nie=

31:

dał po ſobie znáć dla wiele przycżyn/ ále brácia iego proſili krolá/ áby ie przy=

32:

wroćił ná oycżyznę/ iáko był z oycem ich zmowił/ okrutnik tego zámilcżał/ ſtey

33:

przycżyny przypráwił im z iádu trućinę/ y potruł ie á pomowił iż ſami pomár=

34:

li/ y rzekomo ich żáłował/ mowiąc łáſkáwie ku Skánderbegowi/ przodkiem

35:

żáłuiąc iego bráćiey ktorzy pomárli w młodych lećiech/ ſámego też obiecał do=

36:

brze opátrzyć y oycżyznę wroćić/ by iedno cżáſu cżekał. Bacżąc iego zdrádę

37:

Skánderbeg/ odpowiedział mu roſtropnemi ſłowy/ mowiąc: Nieumárł mnie

38:

oćiec/ nie vmárli mnie bráćiá/ áni żadny przyiáćiel pokiś thy náſwiećie/ żywą

39:

mi w Pánie Bodze/ á w tobie pánie moim nawyſſſzy krolu/ ſłuſznieyſzym ia w

40:

ſwym wieku miecż dzierżeć w práwicy ſwey/ niż Sceptrum/ przeto Amurate

41:

pánie moy/ day nam nieprzyiaćielá ſwego pod kthorym kroleſtwá mocą dobę=

42:

dziem/ milſze mi to będzie ktorego mocą doſtánę/ niżli to ktore mi dárem daſz/

43:

był weſoł ſthego okrutnik/ y kochał ſie w tym. Ale Skánderbeg bał ſie káżdey

44:

godziny trućiny táiemney/ przeto go vchadzał cudną rozmową/ y wſzytkim ſie

45:

łáſkáwie ſtáwił/ wſzákże to nic niepomogło okrutnemu Amurátowi/ myſlił o

46:

iego śmierći znawodu innych/ ktorzy go oſkárżyli/ iákoby ſie brał ná oycżyznę/

47:

á z Gáury to ieſt z Krześćiány miáł porozumienie/ chcąc thego doświádcżyć/

48:

ſłał go przećiw Deſpotowi z woyſkiem do Miſyey/ y Serbiey wſzędzie Ierzyká

49:

Deſpotá/ ácż nie zchućią/ poráźił/ á do Andrynopolá przyieżdżał po porażce/

50:

wiele kſiążąth Słowáńſkich piſáli do niego/ áby oycżyzny dobywał chcąc mu

51:

pomágáć/ niegadał oto z żadnym iedno cżáſu ſwego pátrzył mowiąc ſam ſobie/

52:

Szalony to káżdy/ gdy ſie o wielką rzecż pokuſza á ktemu doſtátku niema.

53:

¶ Ierzy Deſpoth widząc ſie wielekroć poráżonego/ vćiekł ſie do Włádziſłá=

wá kro=

strona: 243

O Skánderbegu.

Liſt 243

wá krolá Węgierſkiego y Polſkiego/ o pomoc przećiw Amuratow/ o cżym ſze=

rzey w Kronice Węgierſkiey ſtoi. Krol Włádziſław znawodu Huniadá y Pa=

pieża Eugeniuſá/ wypráwił woyſko wielkie przećiw Amuratowi/ áby Deſpo=

thá záſię ná ſwe mieyſce wſadzono. Gdy ſie thego Amurat dowiedział/ poſłał

dwie woyſká przećiw im/ iedno do Serbiey/ w kthorym było ludu 80. thyſiąc z

Kálibáſzą/

Kálibáſzá.

z drugim Skánderbegá do Węgier/ gdzie było ludzi 50. thyſiąc/

á ſam zánimi z Iancżáry y z inſzym ludem. Krześćiáńſkiego woyſká thylko było

36. tyſięcy z Iánkolą Huniádem/ ktory iuż był przed tym Turki kilkoraz po=

ráźiłá ſnádź ná ſmowie Skánderbegiem. Kalibáſzá położył ſie nád rzeką Mo=

10:

ráwą. Huniád poſłał ſzpiegi Deſpotowe y ſwoie/ áby woyſká Tureckie y poło=

11:

żenie ich oglądáli zwłaſzcżá Kálibáſzę/ gdy ſie wywiedział/ ſkokiem zſobą

12:

wźiął 10. tyſiąc ludzi co przednieyſzych/ á drugim kazał zá ſobą powoli ćiągnąć/

13:

przepráwił ſie táiemnie przez rzekę Moráwę/ vderzył wielkim pędem ná Ká=

14:

libáſzę/ kthory z onego przeſtráchu vſthąpił ſie nád zad trochę/ á gdy obacżył

15:

lud máły Huniádow podkał ſie ſnim/ á Skánderbegowi roſkazał co rychley ku

16:

ſobie przyćięgáć. Gdy drugi lud przyćiągnął Huniádowi/ ſkáźił ſerce Kálibá=

17:

ſzy/ Skánderbeg theż przyćiągnał z nienagłá ku drugim Turkom/ wywiádu=

18:

iąc ſie/ kthora ſie ſtroná pochila. Węgrow przybywáło y ſerce mieli dobre/

19:

Kálibáſzá ſle á ſle do Skánderbegá áby ſie potykał/ ále Skánderbeg gotho=

20:

wał ſie niegothuiąc/ á poſłał do Huniádá tháiemnie/ áby ſwey rzecży niemie=

21:

ſzkał/ tym ſilniey Węgrzy y Polacy woiowáli/ bacżąc ſkáżone ſerce v Turkow/

22:

pocżęli Turcy ná zad vćiekáć/ Węgrzy thym mocniey ſnimi cżynili/ áż przyſzło

23:

grafika

24:

Turkom ná vćiekáną/ poráźili ná then cżás wielkość Turkow máłym ludem

25:

Krześćiánie. Skánderbegow cżás iuż przyſzedł/ przetho poimawſzy piſárzá

26:

Báſzowego (kthory vchá pobitych popiſował) wſádził go/ y kazał mu liſt pi=

27:

ſáć do Sędziaká Albáńſkiego/ kthory był ná oycżyznie Skánderbegowey ná

28:

Kroiey/ imieniem Amuráthá krolá Tureckiego/ áby dał w wiązánie themu

Skánderbe=

strona: 243v

Kſięgi cżwarte

Skánderbegowi/ we wſzythki dzierżáwy Albánſkie/ á ſam áby v mnie bywał/

znáki krolewſkie ná liśćie nápiſawſzy/ podał Skánderbegowi/ zátym go zábił y

wſzytki Turki ktorzy byli przy nim y przy piſárzu/ y co ich iedno zoſtáło/ chło=

pi ie też bili po wſiách w Bulgáryey/ w Miſyey/ Serbiey/ y po leſie/ w thych

Słowáńſkich źiemiách/ bo ſą nieprzyiaćielmi Turkom/ tylko przy ſobie zoſtá=

wił Ameſę ſieſtrzeńcá ze trzemi ſthy Słowákow/ ziecháło ſie do Skánderbegá

wiele zácnych ludzi Słowákow mężow wielkich/ z ktorymi do Albániey oycży=

zny ſwey ćiágnął przez Słowieńſkie źiemie/ będąc v Dybry ná gránicy Bulgár

ſkiey/ obiáwił niektorym przyiáćielom vmyſł ſwoy/ rzekli mu thego do gárdłá

10:

ſwego pomágáć/ áby tedy ſwey rzecży nie omieſzkał/ ćiągnął zetrzemi ſthy lu=

11:

dzi pod zamek Kroią/

¶ Kroie.

rozſádziwſzy kilko ſet przyiaćioł po leſiech y gorách w tá=

12:

iemnych mieyſcách/ poſłał ſwego śieſtrzeńcá Ameſę przodkiem/

Ameſá.

ktory podobien

13:

Turkowi/ ták mową iáko vrodą y ſzáty/ ná zamek w kielkodzieſiąt koni/ ktory

14:

pocáłowawſzy Sędziaká iáko ieſt obycżay v nich/ dał mu liſty od Skánderbe=

15:

gá opowiádáiąc iego przyiazd/ z wielkim doſthátkiem/ gdy tedy Skánderbeg

16:

przyiechał/ puſzcżon dobrowolnie zá liſty krolewſkimi byli weſeli. Stároſthá

17:

álbo Sędziak zálecał ſie mu/ iáko tákiemu ktory tego godzien/ zamek y ſthátki

18:

zamkowe oddał mu/ gdy tho obacżyli obywátele oney źiemie/ ziecháło ſie ich

19:

wiele do Skanderbegá z radośćią wielką/ iż go Pan Bog ſwą oycżyznę przy

20:

wroćił. Potym Skánderbek vpátrzywſzy ſwoy cżas/ poſłał po ony ludzi co ie

21:

był ná leſie záſádził/ ktorzy gdy przyſzli/ vderzyli na Turki y zbili ie iż żaden nie=

22:

vſzedł/ y záſádził ná drogách wſzędzie/ áby żadny niemogł przydź znowiną thą

23:

do Andrynopolá.

Turki mordowa
no.

Cżłowiek thedy poſpolity vcżynili w źiemi wielki grzmot wo=

24:

łáiąc/ biyćie biyćie złe ludzie Pogáńſkie okrutniki naſze/ á nieżywćie żadnego

25:

dla wolnośći náſzey/ wolność wolność/ wołáli przewyżſza/

Libertas wołali.

pobili Thurki y

26:

dzieći y żony ich/ tylko ći zá ktorymi Skánderbeg proſił zoſtáli/ ktorzy też tam

27:

chćieli zoſtáć zoſtáli. Otrzymawſzy Skánderbeg Kroią miáſtho/ y zamek y o=

28:

kolicżne kráiny/ záſádzył dwá tyſiącá wybornych mężow w ćiáſnych mieyſcách

29:

ná przebywániu/ áby bronili Turkom przyśćia do Albániey. Turcy kthorych

30:

ieſzcże było doſyć w kſięſtwie Albánſkim/ chćieli ſie bronić ná ſwych mieyſcách/

31:

ále ie pobito. :?: :?: :?:

32:

¶ Gdy ſie tedy do Skánderbegá wiele ludu z Epiru álbo Albániey náiechá=

33:

ło/ przywituiąc á miánuiąc go/ wyzwoleńcē z niewoley oycżyzny. Vcżynił knim

34:

rzecż ſzeroką w thy ſłowá: Ieſth wam wſzem rzecż wiádoma/ naſláchetnieyſzy

35:

rycerze/ iáko był moy oćiec zniewolon od tego okrutniká Amuratá/ á mnie był

36:

w niewolą dał/ chcąc pokoy mieć od niego/ iákiem poſługi cżynił okrutnikowi

37:

iáſne/ náto nic niedbał/ bráthy mi iádem pobił/ mnie thakież chćiał vcżynić/

38:

oycżyznę mi poſiadł/ á mnie płácż zoſtáwił/ was zniewolić chćiał/ długom tego

39:

w ſobie táił/ gdy iuż thego teraz cżás przyſzedł niemieſzkána nam/ długom ro=

40:

zmyſlał tę rzecż/ krotkiego iey dokonánia trzebá poki tyran niezwie/ mamy ſzcże

41:

śćie towárzyſzá/ ktore nam náſze przedſię wźięćie dobrze powiedzie/ gdyż nam

42:

o wielką rzecż idzie/ o wolność/ o gárdłá/ o dzieći/ o ſtáthki/ mamy przycżynę

43:

ſłuſzną gdyż o ſwe właſne/ á nie o cudze mieyſcá cżynić będziem/ bierzćie náſię

44:

zbroie dochodźmy właſnośći/ wſzędzie naydziem ſwoie/ ſnádnieć to nam domá

45:

prziydzie/ iż zá Bożą pomocą doydziem ſwego. Oblegli tedy Petrellę miáſto y

46:

zamek

Petrellá.

poddáli ſie dobrowolnie/ puśćił ſniego dobrowolnie Sthároſthę dáro=

47:

wawſzy go y inne/ á zoſtáli ktorzy chćieli/ takież Petrálbie vcżynił/

Petráalbá.

y Steluſo=

48:

wi zamkom.

Stelus.

Steluſá gdy niechćiał Stároſtá podáć/ związáli go y dáli Skán=

49:

derbegowi/ potym okrćić dał Ameſę poturcżonego y wiele innych/ przybył m

50:

też w towárzyſtwo Moizeż Zyd krcżony/

Moizeż przyſtał

ná kthorym wielkie ſpráwy záleżáły.

51:

Potym obległ Swátygrad zamek ná wyſokiey ſkále/

Swátigrad ob=
legł.

ktory chćieli drudzy Tur=

52:

cy poddáć/ ále im to ieden rozwiodł/ iż lepiey poććiwie vmrzeć niż bez ćći żyć.

53:

¶ Amurat gdy ſie dowiedział iż Kálibáſzá poráżon od Węgrow/ był ſthego.

żáłośćiw/

strona: 244

O Skánderbegu.

Liſt 244

żáłośćiw/ poſłał do krolá Węgierſkiego proſząc o przymierze do 10. lat/ wrá=

cáiąc Miſią to ieſt Serbią Deſpotowi/ otrzymał tho v Węgrow/ ále ieſzcże

był żáłośćiwſzy ſtego co mu Skánderbeg wyrządził/ myſlił tám wſzytki mocy

ſwoie obroćić/ ále iż źimá záchodziłá/ przeto ná ten cżás muſiał być ſpokoiem.

Ná pocżątku tedy Wioſny Skánderbeg ćiągnął pod Swátygrad dobywáć go

ále iż dział pote^v niemiał/ przeto rozeſławſzy lud w zagony/ puſtoſzyli kráiny Tu

reckie około Swátygrádá/ lud poſpolity przyſzli do Skánderbegá proſząc áby

przeſthał káźić zboża/ gdyż to nie Turkom cżynićie/

¶ Mokrea.

ále nam chudzinie/ przeſtał

od tego/ rozćiągał ſobie páńſtwo ktore iego oćiec trzymał około mokrey gory/

10:

áż do Bulgáryey/ Dybrá álbo Dobrá/

Dybrá álbo Do=
brá.

máła y wielga/ kthore był Turek iego

11:

oycu wydárł/ poddáli ſie Skánderbegowi/ takież Mokrea/ choćia niebyłá ie=

12:

go oycá/ y wiele innych mieyſc pod Turki pobrał.

13:

¶ Rozumiał dobrze Skánderbeg moc y gotowość przećiw ſobie Turecką prze

14:

to vcżynił Syem w Lyſsym (ieſt to miáſto Wenetow w Illiryku)

Lyſſe.

tám

15:

proſił kſiążąt ſąſiednich o pomoc przećiw Turkom/ ktorzy też ſnimi cżynili przed tym

16:

wielekroć/ ci thám byli ná Seymie kſiążętá. Ariámnit Thopia Golim kſiążę

17:

Mácedońſkie/ Andrzey Thopia/ Gerzyk Streż/ Ian Boik/ Cżernowiec Ste=

18:

fan z Illiryku y innych wiele/ ktorzy wſzytcy obiecáli mu być ku potrzebie álbo

19:

poſłáć/ Ale pierwey knim rzecż vcżynił w ty ſłowá.

20:

¶ Mnimam/ Kſiążętá wielcy ludzi/ y wſzytko Rycerſtwo/ że to v ſiebie wiel=

21:

ce ważyćie/

Rzecż Skánder=
begowá.

iáko ieſt niewierność okrutnego Amuráthá zniewoliłá wiele krze=

22:

śćiáńſtwa/ y ná tym ieſt (co Bog vchoway) áby nam w tym kráiu przebywá=

23:

iącym thákież/ iáko iuż był oycu memu vcżynił/ nád obycżay cżłowiecżeńſki/

24:

co Grekom/ Boſnom/ Miſnom/ Bulgárom/ Wenetom/ y wiele innym/ ták

25:

w Azyey/ iáko w Europie pocżynił/ nie mocą ábo ſzáblą/ ábo iákim rycerſkim

26:

obycżáiem/ iedno zdrádą przewrotnośćią/ obiecowánim dárow/ przyſięgámi/

27:

y innemi fáłſzywemi á chytremi kuſy. Mam też zá tho że tho nietáiemną v was z

28:

iákiey zacnośći poſzedł álbo vroſł Othoman/ ná ktore ludzi zá náſzych przodkow

29:

niebył ſproſnieyſzy lud náſwiećie/ ledwo ie zaſługi co podleyſze prziymowano.

30:

Pátrzćieſz/ ſzcżego vroſli? powiem? z rozboiu tylko á drapieſtwá/ przeto ie z oy=

31:

cżyſtych mieyſc wygnano/ á nawięcey tám tego cżynili gdzie ludzie ſpokoyne cżu

32:

li/ ábych wam miał łotrowſkie páraty powiádáć ná nie kthorychem świádom/

33:

cżáſuby mi niedoſtáło/ y ſnadź ſromotá ſtákimi cżynić o wolność/ kthorzy nie

34:

męſtwem iedno z niefortuny ludzkiey/ cudze kráiny poſiedli? Wſzákże gdy kte=

35:

mu przyſzło/ mamy náukę iednę od niego przykłádną/ to ieſt ábyſmy ſie cudzą

36:

przygodą ſtrzegli/ á iemu wiáry niwcżym niedawáli/ gdy ſie ich ná nim wiele

37:

omyliło/ ále máłoby mnie wam o tym trzebá powiádáć/ gdyż to ſámi ocżywi=

38:

śćie widzićie. A ieſliby mi tu ktho z was ták chćał powiedzieć/ wiele Othoman

39:

mocą pobrał kroleſtw/ kráin/ ludzi porażał bes licżby/ thák w Azyey iáko w

40:

Grecyey rycerſkim obycżáiem/ y tu ſie nam tego trzebá obawáć/ bo zeń mocy

41:

niemamy/ áni pocżtow iego ludu wytrzymamy/ znam tho iż ma pocżty wielkie/

42:

ktorych my ták mieć niemożem/ y ludzi wiele pomordował/ ále to máły dziw v

43:

mnie/ gdyż oni wſzytek vmyſł ſwoy y zwycżay ná ſzáble ſwoie włożyli/ y ná tym

44:

zależy ich duſzne zbáwienie/ takież dobre mienie/ ále coż tho ieſt/ mamy nádeń

45:

wiele/ to ieſt ſpráwiedliwość/ wiele ia ná vmyſle mam/ ále niechcą nic niepe=

46:

wnego powiedzieć/ gdyż ſą rzecży przyſzłe tháiemne ludziem. Ale co ſie thycże

47:

ludzkiego ſmyſłu y rady/ prętkie wam vkaże wſzythkich rzecży lekárſtwo/ gdyż

48:

ták żadney rzecży trudney niemáſz/ ktorey by niemogłá wypráwić ludzka rádá/

49:

ſmyſlneć ieſt á dowćipne ludzkie przyrodzenie (ktho ſie cżuie) ku ſwoiey obro=

50:

nie/ zwłaſzcżá kto ſobie roſtropnie pocżnie/ bo mu loſem ſzcżęśćie prziydzie/ lecż

51:

nam iedná rzecż przekaża/ to ieſt gnuſność á niezwycżay/ á ſthąd niećwicżenie

52:

prychodzi/ bo káżda rzecż trudna ſie y niepodobna zda/ ktorey cżłowiek zwy=

53:

cżáiá cżęſtego niema/ to iedno mamy mieć ná bacżeniu/ izaſz ſámo mieyſce y po

łożenie

strona: 244v

Kſięgi cżwarte

łożenie kráin Mácedońſkich/ nas według ich przyrodzonego położenia/ prze=

ćiw káżdego nieprzyiáćielá nawałnośćią przeſpiecżnych niecżyni/ zaſz też zam=

kow y miaſth wcżás żywnośćią/ ſtrzelbą/ zbroią/ y wſzytkim doſtátkiem nie=

możem opátrzyć/ co theż mnimaćie o mnie z porucżonym woyſkiem od was/ á=

bych ſie miał záwrzeć przed nieprzyiaćielem w murzech/ álbo ſie ſkryć do láſá/

álbo z iákiey gory przeſpiecżnie pátrzyć ná nieprzyiaćiele/ á oni lud niewinny

wiążą/ morduią/ zboża pſuią/ wśi puſtoſzą. Niewytrwał bych záprawdę tá=

kiey ſwoiey gnuſnośći/ będę záwżdy przed oblicżnośćią nieprzyiaćielá naſze^o z

Rycerſtwē ſwym/ choćia mie pocżtem przeſięże/ ále ſpráwiedliwośćią nic/ ábych

10:

dobrze iego mocy wſtępnym boiem przełomić nie mogł/ tedy zá Bożą pomocą

11:

zá świadomośćią mieyſc/ y kráin położenia/ thák go długo trapić będę/ wednie

12:

y wnocy s ſwoim Rycerſthwem/ áż muśi vieżdżáć z źiemie z ſzkodą y zlekośćią

13:

ſwoią/ chybá/ iż by tu chćiał mieſzkáć/ á tu ſie ſtárzeć/ co nie może być/ bo muśi

14:

cżęſthokroć ku potrzebie bywáć ſwą głową. A ták iuż iuż złączaymy moc z mo=

15:

cą nie cżekáiąc długo/ odłoż mi długie rády/ kthore cżekáć nie mogą woienney

16:

potrzeby/ cżekaymy nieprzyiaćielá gotowo/ by nás ſpiących niezáſtał/ gdyć nas

17:

obacży gotowe/ będzieć mu żal ſwego vporu.

18:

¶ Was też vpominam moi mili poddáni rycerſtwo ſláchetne/ ábyśćie nieprze

19:

kładáli ſromotnego pokoiá nád ſpráwę woienną o wolność cżyniąc/ coć Pan

20:

Bog przepuśći ná was thoć y námię/ iednákiey fortuny ſwámi chcę vżywáć/

21:

iákośćiemi pocżęli być wierni/ á ſpráwiedliwie ſie záſtáwiáć o wolność/ ktora

22:

ieſt nádewſzytki ſkárby ná świećie/ thák dokońcá trwayćie/ bez pochyby Pan

23:

Bog náſz ſnámi będzie/ gdy kniemu ſwoię chuć obroćićie/ proſzę tędy/ ábyśćie

24:

mi poſłuſzeńſtwo wierne záchowáli/ ná ktorym wſzytko zależy gdzie trzebá rá=

25:

dzili/ gdzie trzebá/ ręką cżynili do oſtátniey godziny/ niechay was lud iego wiel

26:

ki nieſtráſzy/ bo my ſnim mamy cżynić o ſwoie á nie on ſnámi/ gdy tho wyrzekł/

27:

záwołáli wſzytcy Sthań ſie ſthań ſie/ áby był Skánderbeg náſzym wodzem ku

28:

wſzelkiey potrzebie przećiw nieprzyiaćielowi Krześćiáńſkiey wiáry.

29:

¶ Ariámnites Xſiążę Mácedońſkie

Ariámnites.

napierwey powſtał/ dał zárázem trybut

30:

dobry Skándebergowi ku tey potrzebie/ takież drudzy vcżynili.

31:

¶ Po máłym cżáſu przyſzłá wieść z ſtráchem wielkim iż Kálibáſzá z wielkim

32:

ludem ćiągnie do Epiru/ ſtrwożyło ſie poſpolſtwo iáko to bywa zá nowotku/

33:

pocżęli vćiekáć y z dobytki do miaſt. Bacżąc to Skánderbeg/ vpominał ie/ áby

34:

ſobie ſercá niekáźili/ boć to ná wyrodki zależy ktorych ſerce boiaźń trapi/ wſzák

35:

ieſli zwyćiężymy wſzytko ſie nam dobre powiedzie/ ieſli theż będziem zwyćięże=

36:

ni/ koniec nędzy weźmiem/ przebrawſzy lud co godnieyſzy ku podkániu ośḿ ty=

37:

ſiąc ieznych á ſiedḿ pieſzych/ położył ſie nád Dybrą/ bliſko woyſká nieprzyia=

38:

ćielſkiego/ wywiedziawſzy ſie położenia ich/ ná troię woyſko rozdzielił/ záſá=

39:

dził w táiemnym mieyſcu trzy tyſiące ludzi/ nád kthoremi przełożył Amezę/ á

40:

roſkazał im/ áby ſie nieruſzáli áżby znáki widzieli/ to ieſt gdy ſprácowáne á rán

41:

ne z obu ſtron vyrzą/ áby ſie w then cżás wyráźili ná nieprzyiaćielſkie woyſko o=

42:

krzyk vczyniwſzy/ ná drugim mieyſcu tákże vcżynił.

43:

¶ Gdy ſie iuż nieprzyiaćiel przybliżał/ kazał Skánderbeg ognie pogáſić á mil

44:

cżenie vcżynić w nocy/ gdy tho obacżył Kálibáſzá rad był temu/ máiąc zátho

45:

áby ſie bali. Skánderbeg vffy ſzykował thym obycżáiem/ pierwſzy vff ieznych

46:

rośćiągnął ſzeroko ná cżele y zákrzywił ij iákoby niewod gdy w wodzie idzie/

47:

miedzy iezne ſzykował ſtrzelce pieſze/ ták iż mogli y ná tę y ná ową ſtronę prze=

48:

chodzić. Práwy rog trzymał Moiżeſz Stároſtá Dibrſki/ Lewy rog ſpráwo=

49:

wał Tánuzyus ſieſtrzeniec Skánderbegow/

Szykowánie.

Skánderbeg dzierżał śrzodek z

50:

rycerſtwem doświadcżonym Kroieńſkim/ bo ná tym wſzytko zależy/ bo go ći

51:

napilnieyſzy byli/ Vránákontes oſtátni vff trzymał/

Vránákontes.

tenże ſpráwował y pośi=

52:

lecżne vffy/ náucżył też pieſze gdy z láſá vffy poydą iáko ſie im mieli roſthępić/

53:

Aydynus

¶ Adyn.

pieſze ſpráwował/ ktore ták ćiáſno ſzykowano iákoby ſie ieznym prze=

łomić

strona: 245

O Skánderbegu.

Liſt 245

łomić niedáli ze wſzech ſtron/ chcąc ſie Skánderbeg lepiey wywiedzieć ſpráwy

ich/ wyſłał pierwey hárcowniki ktorzy ſnimi po iednemu cżynili/ áby w thym

cżáſu znáki obacżył/ to ieſt proporce/ chorágwie nieprzyiaćielſkie/ y ſwoie iá=

ko od ſiebie ſtoią/ przebacżywſzy to/ niedał ſie ſwoim z mieyſcá ruſzáć áby im nie

przyiaćieł ſzyku niezmylił/ ábo ná hak nieprzywiodł. Kálibáſzá gdy obacżył

máły lud Skánderbegow/ iął ſię znich ſmiać/ iż ſie thák názbyt ſmiáłymi cży=

nią/ lekko ie ſobie kłádąc/ porwał ſie nánie rázem nieporządnie/ ſpárli ie zá

rázem Krześćiánie/ muſieli ná zad do woyſká. Skánderbeg tho widząc niedał

ich gonić dla iákiey zaſátki/ ále kazał im w ſwey ſpráwie ſtáć mocno. Kálibáſzá

10:

krzyknął ná ſwe áby ſie rychley potykáli ſthą trochą ludzi poki nieućieką wſtę=

11:

grafika

12:

pnym boiem/ podkáły ſie tedy duże przednie vffy y wielkie z obu ſtron/ był kołat

13:

wielki/ lud ſie máły ſprácował Skanderbegow od wielkośći/ ále niezámieſzkał

14:

wywieść z weyśrzodká ſwiezych mężow Skánderbeg/ ſercá im dodáiąc á ná

15:

pewną kazáć/ bili ſie dobrze fortuná y nátę y ná owę ſthronę ſie ſkłániáłá. Tur

16:

cy wielkośćią/ náſzy męſtwem przechodzili/ áż przyſkocżyły vffy poſilecżne z lá=

17:

ſá ktore wielkim pędem vderzyły ná nieprzyiaćielſkie woyſko/ vcżyniwſzy cżoło

18:

wielkie/ ſkáźili wnet Turkom ſerce náſzym nápráwili/ pocżęli Turcy pierzcháć

19:

náſzy ie gonić bijąc/ imuiąc/ łupem ſie niebáwiąc/ áż ich máło vćiekło. Potym

20:

ſie tám rzućili gdzie woyſko leżáło/ wielkie korzyśći pobráli/ ktore miedzy lud

21:

poſpolity rozdał Skánderbeg/ ſtrzelbę zbroie tylko wymowił. Potym Skánder

22:

beg kazał ſie do ſiebie rycerſtwu ziecháć/ vcżynił do nich rzecż ſzeroką/ dzięku=

23:

iąc przodkiem Pánu Bogu z thego zwyćięſtwá potym rycerſtwu wſzytkiemu.

24:

Piſał też do kſiążąt ſamſiednich dziękuiąc zá pomoc.

25:

¶ Rychło pothym Włádziſław Krol Węgierſki y Polſki wypowiedział Tur=

26:

kom przymierze/ áto vcżynił znamowy Papieſkiey. Piſał thedy do Skánderbe=

27:

gá Krol Węgierſki proſząc go o pomoc/ według powinowáctwá Krześćiáń=

28:

ſkiego/ chcęcy nań wſzytkę ſpráwę przełożyć przećiw Murzábekowi/ Skán=

derbeg

strona: 245v

Kſięgi cżwarte

derbeg obiecał to vcżynić/ przetho złożył Syem w Epirze/ ná kthorym proſił

kſiążąth ſąſiednich zwłaſzcżá Słowáńſkich od krolá o pomoc/ ácż niekthorzy

niechćieli mowiąc: iż mam ſámi ſnim co cżynić w źiemi/ ále drudzy przyzwoli=

li. Obiecáli tedy poſłáć 15. tyſiąc ludzi z Skánderbegiem do Węgier ná pomoc

krolowi ná cżás náznámionowány. Amurat widząc iż ſie náń zmowili pánowie

w ſąſiectwie/ niedufał Grekom áni Słowakom bliſko ſiebie poddánym/ tha=

kież Mácedonom álbo Włochom/ ále poſłał do Azyey po ludzi/ ſkąd mu ich

przyſzło ſtotyſiąc morzem/ ktorym mieli drogę zámknąć ná wodzie. Papież/

Neápolitáńſki Krol/ Wenetowie/ Rodyani/ Ceſarz Konſtántynopolſki/ y

10:

inni krześćiáńſcy krolowie/ ále ſie to zmieniło prze łákomſtwo náſzych/ iż przy=

11:

iecháli w cáłośći do Adrynopolá/ gdy dáli cłá po złothemu cżerwonemu od

12:

głowy ná kilku mieyſcách. Gdy iuż byli gotowi Węgrzy/ Amurat ieſzcże go=

13:

towſzy/ oſiadł polá v Wárny w Bulgáryey. Gdy miáło przydź ku pothykániu/

14:

obacżył lud wielki Ian Huniád v Turkow/ ktorego było pułtorá kroć ſto ty=

15:

ſiąc/ ktorego ſie nienádziewáli według obietnic Papieſkich. Ian Huniád kto

16:

ry wſzytko ſpráwował z Iulianem Kárdynałem/ kazał ſie potykáć choćia nie=

17:

rowno/ zdáło ſie im ſromotá vſtępić. Potykáli ſie tedy ále z wielką ſzkodą Krze

18:

śćiáńſką/ gdzie Krol zábit Włádziſław z wielkim ludem ſwoich prze złą ſprá=

19:

wę ich/ Skánderbeg niemogł ták być prętkoku tey potrzebie z ſwoim ludem/

20:

prze trudnośći ktore mu cżynił Deſpot w źiemi/ bo przez Serbią y Boſnę przy=

21:

ſzło mu ćiągnąć. A gdy vſłyſzał iż Węgry poráżono y krolá zábito/ z żáłośćią

22:

tego y z płácżem vżywał thák iż trzy dni nieiadł áni pił/ áni ſkim gadał lituiąc

23:

te^o. Nárzekał potym ná Deſpotá Iurká Serbſkiego/ iż ten był wſzemu złemu

24:

pocżątkiem/ zwłaſzcżá gdy Ianá z Huniádá poimał/ áby mu wroćił zamki/

25:

mśćił ſie tego Skánderbeg nád Deſpotem/ lud ktory ſie był z woyſká Węgier=

26:

ſkiego rozbieżał/ niektorzy przyſzli do Albániey/ thy Skánderbeg chował ży=

27:

wił/ dárował/ gleytował/ ktoregoſz kolwiek byli narodu.

28:

¶ O tym Deſpoćie piſze Márinus Scżodreńſki/

¶ Deſpot.

iż był áni Turek áni Krześći=

29:

áńin/ corkę iego miał Amurat choćia inſze żony miał/ ocży pothym dał Swie=

30:

krowi wyiąć o zamek Smederow. Gdy go Kápiſtran vpominał áby Krześći=

31:

áńſką wiárę przyiął/ rzekł: Wolałbych ſie dáć obieſić niż Krześćiáninem być/

32:

był potym z Turki przećiw Skánderbegowi.

33:

¶ Amurat Krol Turecki po zwyćięſtwie ktore otrzymał nád Węgry podnioſł

34:

ſie w pychę/ znawodu ſwoich vmyſlił wſzytki mocy ſwoie obroćić do Albániey

35:

przećiw Skánderbegowi. á miaſt y zamkow pod nim zdobywáć zwlaſzcżá Kro

36:

iey gdzie głowá wſzytkiey Albániey/ rozumieiąc tho iżby tám niemogł być bez

37:

ſzkody/ chćiał Skánderbergá chytrym piſánim pierwey vſidlić/ piſał kniemu tá

38:

ki liſt. Amurat Othoman Ceſarz Turecki ná wſchod y ná zachod ſłońcá pánu=

39:

iący Skánderbegowi wychowáńcowi niewdzięcżnemu żadnego zdrowia etć.

40:

Niemogę thák wiele piſáć iákoś mi wiele przewinił/ coś vcżynił w Węgrzech

41:

przy Baſzy/ co w Epirze/ co oycu mey żony Deſpotowi/ dał bych ći ia tobie był

42:

oycżyznę twoię byśmi był onię co mowił y ieſzcże więcey ktemu/ coś ieſzcże gor=

43:

ſzego przewinił Bogá iedynego opuśćiwſzy y Máchomethá proroká iego/ á

44:

przyiąłeś obłędliwą wiárę Gaurſką/ bacżyłeś dobrodzieyſthwo moie/ á miał

45:

by był więtſze by był inácżey pocżynał/ á iżeś to trochę nád moim vrzędnikiem

46:

zwyćięſtwá otrzymał/ thoć ſie działo moim folgowánim chcąc áby ſie vpámię=

47:

tał/ bom ćie niedał dokońcá trapić/ przetom lud máły przećiw thobie poſłał/

48:

máiąc o tobie tę nádzieię iż prziydzieſz kſobie. Aták nieprzeſtánieſzli tego pomy

49:

ſlęć o thobie inácżey/ á przychyliſzli ſie ku mnie/ będzieſz miał pierwſzą łáſkę y

50:

ſwoię oycżyznę w pokoiu/ y pomoc przećiw káżdemu niprzyiaćielowi twemu y

51:

memu/ ſzerzey ći powie drugie rzecży ten moy poſeł Vrádyn/ A zátym bądź do=

52:

bry ieſli maſz rozum. Dan z Adrynopolá mieſiącá Lipcá od národzenia Iezu=

53:

ſá 1444. Rozeſłał potym Skánderbeg ten liſth przepiſawſzy kſiążętom krze=

śćiáńſkim

strona: 246

O Skánderbegu.

Liſt 246

śćiáńſkim kthory ſobie dziwnie rozważáli/ ſámi Weneći poználi iż tho pod po=

krywką piſał. A ták Skánderbeg odpiſał mu w thy ſłowá:

Liſt Skánderbe
gow.

Rycerz Kryſtoſo=

wey wiáry Iurek Káſtryotus Kſiążę Albáńſkie Amuráthowi Othomanowi

kſiążęćiu Tureckiemu etć. Wykłádaſz mię ná liśćie ſwym Amurate rozmáićie/

iákobych ia z wychowánia twego vroſł/ á ná oſtátku miałem ſobie źle pocżąć/

ia ćierpliwośćią ſwoią y mienośćią zwyćiężę/ folguiąc ſthárośći twoiey/

przeto y liſty y poſłá ná then cżás od ćiebie wdzięcżnie prziymuię/ gdyż mi wię=

cey ſmiechu przynioſły niz gniewu/ wkłádaſz ná mię náprzodku liſtu niewdzię=

cżność z vrąganim/ y zmienienie wiáry z przewrotnośćią/ náoſthátku mię kſo=

10:

bie przyćiągaſz głádkiemi ſłowy/ iáko Mágnes żelázo/ ábych iáko zapámiętáły

11:

duſze ſwoiey obłędliwą wiárę przyiął/ odſtąpiwſzy tey/ ktorey thy nie prawdą

12:

ále mocą broniſz. Obácż ſie co cżyniż Othomanie/ co zá znaki thwego proroká

13:

Máchometá/ co zá piſmo grunthowne wáſzey wiáry/ á iż wierzyſz w iednego

14:

Bogá/ toć káżdy cżłowiek wie ná świećie/ iż Bog ieden ieſt y thák wierzy/ ále

15:

iáko kniemu przyść á przez kogo/ nátym wſzytko zależy/ gdyżeſmy ſámi modle=

16:

nia iego niegodni prze grubość á grzechy náſze ćieleſne/ thylko przez ſámego

17:

Krytuſá iednacżá á ſprawcę náſzego/ mamy do Bogá przyſtęp mieć/ ále głu=

18:

chemu prozno co powiádać gdy nieſłyſzy. Co mi też wykładaſz com nád thobą

19:

vcżynił/ żáłość ſwoię trudno kto ma vmiárkowáć/ ſpráwiedliwiem iá Otho=

20:

mane ná ćię ręce ſwoie podnioſł zá niewolą ſwoią/ bo nieſzło o máłą rzecż. Przod

21:

kiem o duſzę/ ktorąźmi był podał w cżártowſkie ręce. Potym o oycżyznę ktho=

22:

rąś mi wydarł bráćią pobiwſzy/ tholi mi zá przewrotność pocżytaſz/ iżem oy=

23:

cżyznę ſwoię vtrapioną pod tobą wźiął/ iużem dáley tákiey krzywdy znośić nie

24:

mogł/ wolność wolność toć nadewſzytki ſkárby Othomanie/ ktorą ty ze wſzey

25:

mocy ſwey káżdemu bierzeſz/ tylko ſam chceſz w niey zoſtáć ná ſwiećie/ przetho

26:

proſzę Othomanie/ opuść iuż ſrogie pogroſki ná pothym/ á z zwyćięſthwá ſie

27:

Węgierſkiego niechwal/ á mnie tych rzecży nieprzypominay/ ktorymi mię nigdy

28:

ná ſwą ſtronę nienáwiedzieſz/ mać káżdy ſwoy duch kthorym ſwą fortunę ſprá=

29:

wuie/ ktorym ſie ia theż ſpráwowáć będę według Boſkiey woli/ nieżądáiąc

30:

v nieprzyiaćielá rády/ pomocy/ pokoiá/ iedno zwyćięſtwá. Dan z Namiotow

31:

ná Epirze Látá 1444. :?: :?:

32:

¶ Amurat Othoman przecżetſzy liſt dziwował ſie iego ſercu ſmiáłemu/ má

33:

iąc zá to áby mu porażká Węgierſka ſerce ſkáźiłá/ wſzakże áby złey myſli nieo=

34:

kázał ſwoim rzekł: muſzcżąc podgárdłek. Ządaſz Skánderbegu złoſliwey

35:

śmierći/ cudney ſławy/ Damy damy y ſámi przy grobie będziemy/ áby ćie w

36:

piekle było znáć miedzy proſtymi. Wypráwił thedy Amurat iedno woyſko do

37:

Węgier/ á drugie do Albaniey z Feryzyuſem wielkim mężem/ ktorego poráźił

38:

Skánderbek nad wáłem rzecżonym Mokrzeſz/ ktory miał ludzi 20. tyſiąc/ áż

39:

ſam ledwo vćiekł/ takież y Muſtáfę kthory zá nim ćiągnął w thákimże pocżćie

40:

ludzi vcżynił. Nábráli Albani korzyśći doſyć/ więźniow bárzo wiele/ zá ktore

41:

okupu nábrał Skánderbeg.

Ferizyus porá=
żon.

Rádził pothym Muſtáfá Amuratowi/ áby walki

42:

niezácżynał z Skánderbegiem do ſłuſznego cżáſu.

Muſtafá porá=
żon.

43:

¶ Tego cżáſu Lech Zácháryaſz Kſiążę ſłowiáńſkie z Illiryku/ zábit od ſynow=

44:

cá Dukáiná dla puśćizny (bo niemiał pothomká)

Zácharyas zábit

wielki przyiaćiel Skánder=

45:

begow y pomocnik/ z ktorym był ſpiſek táki vcżynił/ ieſliby kthory z nich zcżedł

46:

z ſwiátá bez potomſtwá/ tedy ná drugiego ſnich ſpada ktory żyw zoſtánie/ od=

47:

daláiąc od bliżſzych przyiaćioł. Po śmierći tego zácháryaſzá/ Boſsá mátká ie=

48:

go vćiekłá ſie do Wenetow ktorym zápiſáłá ty miáſtá w Illiryku/ Sczodrą/

49:

Dáynam/ Bálezyą/ Drynaſth/ y wiele innych podleyſzych miaſt y zamkow. Z

50:

they przycżyny Skánderbeg wźiął ná ſię zbroię przećiw Wenetom/

Skánderbeg
Weneti poráżił.

poráźił ie

51:

trzykroć nád rzeką Drynem/ áż vćiekł Dániel Kſiążę Weneckie/ pothym thy

52:

miáſthá pobrał Skánderbeg miánowáne. Słyſząc Amurat trudność Skán=

53:

derbegowę z Wenety/ poſłał záſię Muſtáfę y Káráguzę z woyſkiem do Albá=

Tt 2

niey/

strona: 246v

Kſięgi cżwarte.

niey Skánderbeg to ſłyſząc/ wyćiągnął z Słowieńſkich kráin do Albániey o=

ſádziwſzy Bálezyą. Gdy ſie woyſká zobu ſtron śćiągnęły/ powabili ſie ná rękę

dwa/ z ſtrony Skánderbegowey Paweł Dukáin/ á Kárágus z ſtrony Turec=

kiey/ gdy ſie drzewcy podkáli/ tráfił Páweł Káráguzá w práwe oko/ ktorego

niemogłá tarcż záſłonić dla pátrzenia/ áż ſpadł ſkoniá/ potym mu ſzyię vćiął/

Kárágus zábit.

wielkie ſkárby z niego ziął/ bo ten tám obycżay chowáią/ co ná nim y podnim

będzie wſzytko iego/ ſzácowano to zá 50. tyſiąc cżerwonych złothych co ná nim

było. Potym woyſká ktore ſtały po gotowiu vderzyli wſię/ ále iż Turcy mieli

grafika

10:

ſkáżone ſerce prze zábićie Hethmańſkie/ przetho byli poráżeni ná głowę/

Turcy poráżeni.

gdzie

11:

Muſtáfá poiman ze wſzemi purpuraty/ zábitych policżyli 15. tyſięcy/ więźniow

12:

około trzech tyſiąc/ ſtátkow/ ſtrzelby bárzo wiele nábráli.

Muſtáfá poimā

13:

¶ Po they ſzcżeſliwey ſpráwie/ wezbrał ſie záſię Skánderbeg do Illiryku do

14:

ſwego miáſtá Bálezyey/ ktorą Weneći álbo ich poddáni ſkáźili do gruntu/ żá=

15:

łował tego Skánderbeg przeto mowił: Niebácżny lud Krześćiáńſki ſámi ſwo

16:

iey krwie prágną. Rychło/ potym Weneći dáli mu te miáſtá/ Báleſią/ y Dai=

17:

nam y iurgielt z drugich poſtąpili/ y Hethmánem wybrali nád Illirykiem y

18:

Dálmácyą/ bacżąc iego forthunę według ſpráwy dobrey. Po porażce Thurec=

19:

kiey/ odkupiono Muſtáfę dwiemádzieſty tyſiąc cżerwonych złothych/ thakże y

20:

drugie możnieyſze. :?: :?:

21:

¶ Amurat po ſtráceniu bitwie w Albániey/ był bárzo gniewien ná Skánder=

22:

begá y vmyſlił wſzytki mocy ſwoie obroćić do Epiru/ przetho poſłał do Azyey

23:

po lud Nátoliſki/ ktorego przyſzło w krotkim cżaſu ſto tyſiąc/ zebrał go theż z

24:

bliżſzych kráiow 50. tyſiąc/ z ktorym ludem ćiągnął ſwoią oſobą do Albániey/

25:

niżli ſie ruſzył vcżynił rzecż do rycerſtwá táką v Adrynopolá: Y pokiż będziem

26:

ćierpieć temu łotrzykowi tego kthory Bogá náſzego y mnie zdrádził/ cżás iuż

27:

przyſzedł/ áby ſwoię zapłátę wźiął zá ſwe vcżynki/ ktory nam dla náſzey niedbá=

28:

łośći á lekko kłádzienia wiele złego podziáłał/ ták iż wſtyd niedopuſzcża thych

29:

rzecży iáwnie wykłádáć/ zażeſmy bogátſzych pánow/ więtſzych krolow/ kſiążąt

30:

nieſkaráli/ á ich vpor przełomili/ áſzbyſmy tego wſzetecżniká niemieli ſkáráć/

31:

ktoregom wychował ná ſwą trudność/ ty zamki pobráć kthore podemną ſwo=

32:

wolnie poſiadł/ gdy to wyrzekł ſzeroką rzecżą/ rádzili niektorzy/ áby pierwey

33:

przechodniowie ſzli w máłym pocżćie á przeyrzeli y przewiedzieli/ kthorymby

34:

obycżáiem á kędy lud wielki miał ſie położyć/ gdyż thám z wielkim ludem tru=

dny prze=

strona: 247

O Skánderbegu.

Liſt 247

dny przechod/ drudzy byli przećiw temu mowiąc: iż to iuż przeglądánie nas nie=

raz omyliło/ iáko ſie w máłym pocżćie tám okaże/ oſkocżą ie wkoło/ trudno

ma vydź/ á ták Boże vchoway by náſz pocżątek iáką kleſkę miał pierwey wziąć

á nieprzyiaćielá poćieſzyć/ lepiey ſie wſzytkim ruſzyć/ po ſobie bliſko woyſká ro=

złożywſzy/ áby iedni drugich rátowáli gdzieby thego potrzebá byłá. Báſzowie

ná oſthátek thák zámknęli/ áby trzećia cżęść woyſká przodkiem ćiągnęli/ zamki

co potrzebnieyſze oblegli/ tákże vcżynili/ ſzło przodkiem Turkow 50. thyſiąc/

położyli ſie pod Swatym grádem w Albániey/ zánimi też niedáleko Amurat

Othoman z wielkim woyſkiem ćiągnął rozdzieliwſzy ie ná woyſká rozno/ iáko

10:

v nich ieſt obycżay/ iedni byli co z ſwoich vrzędow winni to vcżynić kiedy każą/

11:

drudzy z dobrey woli/ áby ſie w męſthwie okazał á dárowan był/ drudzy áby

12:

ſwey ćći popráwili/ drudzy zá pieniądze/ záſię drudzy ſą kthore zową Azápi/

13:

Iáncżárowie/ Oglácy/ Spáchi/ álbo Pretoryani ći nabliżey Ceſarzá bywáią/

14:

á ná tych wſzytká obroná zależy żywoth Othomanow/ kthorych iuż dziś bywa

15:

pięćdzieſiąt tyſiąc/ ná tē cżás było trzydzieśći tyſiąc/ ále przednieyſzy ſą dwá Bá

16:

ſzowie oni zową Belerbekowie/ ieden Nátholiſki z Azyey/ drugi Romániſki w

17:

Grecyey. Przyſzedł wielki ſtrách do Epiru/ zwłaſzcżá gdy ták wielkiego ludu

18:

náſię nigdy niemieli/ Skánderbegá to nic nieruſzyło/ iż o wielkim ludu ſłyſzał/

19:

ćieſzył ſwoie mowiąc: záwżdy lud wielgi od máłego vtrapion bywa/ bo my ma=

20:

my kogo bić/ á oni niemáią/ bo nas trochá á onych wiele/ ſzło mu ná pomoc lu

21:

dzi niemáło od ſąſiednich kſiążąt/ ták iż mogł mieć wſzytkiego ludu godnego ku

22:

bitwie o piętnaśćie tyſiąc/ do ktorych rzecż vcżynił ſzeroką ták wymowną iáko

23:

ieden Cicero ktorą tu opuſzcżam folguiąc krotkośći/ tylko to ná oſthátku po=

24:

wiedział: ieſliby táki ktory był miedzy wámi/ ktoremu by boiáźń ſerce trapiłá

25:

viedź precż z woyſká á ſthoy ná ſtronie gdzieby ćie nieprzyiaćiel niedoſtał/ bo ia

26:

muſzę ludem brákowáć/ iáko niegdy czynił Iedeon cżyniąc z Amálechithy/

27:

wſzákże niebył tám żadny náleźion/ kthoryby ſwoy vmyſł zmienił pátrząc ná o=

28:

chotę iego. Niemogł zárázem Skánderbeg wiedzieć pocżtu wſzytkiego Turec=

29:

kiego/ tylko tych co oblegli Swátograd/ przeto záſádził ſwe woyſko w táiem=

30:

nym mieyſcu/ kazał ſie ćicho ſpráwowáć bez ogniow/ áby ich cżęść wywiodł ku

31:

bitwie á nie wſzytki/ bo wiedział o wielkich ludziech ná zad/ tedy ták vcżynił/

32:

vbrał młodzieńcow mężow dobrych cżterdzieśći w chłopie odzienie/ ktoer ná=

33:

vcżył iáko ſie mieli ſpráwowáć po chłopſku/ y mowić/ kiedy ich będą pytáć/ iż

34:

ſtráwę wiozą ná zamek do Kroiey/ thákże vcżynili/ nábráli worow ná konie

35:

ſiedłſkie/ nieſli ſpiżę do Kroiey/ bliſko woyſká Tureckiego ſzli/ ktore gdy ſtroże

36:

Tureczcy obacżyli/ powiedzieli o nich: ruſzyło ſie Turkow pięćdzieſiąt do nich

37:

pocżęli im ſpiżę odeymowáć/ á ſámy chćieli więzáć/ oni ſie im bronili/ pobili y

38:

poránili Turki ledwo ich kilko vćiekło/ przyſkocżyło ich więcey bili ſie ſniemi

39:

oni chłopi iż ie poráźili/ tylko ich máło do woyſká Tureckiego vſzło/ bo oni chło

40:

pi vſkákowáli im zrázow zá konie y wory/ iáko zá śćiánę/ przetho im przyſzło

41:

ſnádnie roháthynámi Turki iezne bić/ gdy Turkom dano znáć do woyſká iż ſie

42:

chłopi duże bronią/ y zábili iednego ſpráwcę z Azyey zacnego Tureckiego/ po=

43:

ſłał Hetman Turecki/ boiąc ſie iakiey zaſadki/ cżterzy tyſiące ludzi aby ie przy

44:

wiedziono ze wſzytkim/ oni chłopi niżli woyſko pzyſzło Thureckie/ vćiągáli ku

45:

ſwoim w gory/ Turcy po nich/ gdy przyſzli pod gorę gdzie były woyſká Skán=

46:

derbegowe oſkocżyli Turki i zbili ie iż ich máło vbiegło/ znáki to ieſt chorągwie

47:

rycerſkie pobráli/ gdy ſie te^o Turcy dowiedzieli/ zámknęli ſie wkoło mocno iáko

48:

obozem/ boiąc ſie ludu wielkiego. Pothym Amurat niefolguiąc ſwey ſhtárośći

49:

przyćiągnął z wielkim ludem pod Swátygrad/ áby vſtráſzył oblężone/ ſzyko=

50:

wał woyſká pod zamkiem iáko mieli ku ſzturmu iść/ byli weſeli trzy dni y kroto

51:

file rozmáite cżyniono. Potym poſłał do Stároſty Swátográckiego wiecżor á=

52:

by podał zdobrą wolą zamek chceli dobry dar otrzymáć/ y ći wſzytcy co thám

53:

znim ſą/ y przy ſwoich ſtátkach zoſtáć y wolno odeść y zoſtáć kto będzie chćiał/ á

Tt 3

ieſli

strona: K247v

Kſięgi cżwarte

ieſli tego nieucżyni/ wezmą ij mocą/ á męki im takie będą zádáwáć iákich ni=

gdy nieſłycháli. Piotr Perlat Staroſtá Swátográdſki rzekł do thych poſłow

z muru roſmiawſzy ſie:

¶ Perlat.

dobryśćie ſobie cżas obrali tákiey ſpráwie w nocy/ áby

o tym nietylko moi rycerze/ ále y dzień o tym niewiedział/ á thák wám rádzę/

ábyśćie corychley od morow odeſzli poki was rycerſtwo moie nieobacży. Obe=

gnáńcy niektorzy chćieli ie pobić maiąc za ſzpiegi/ ále tego Stároſtá bronił/

mowiąc: Iż tę vſtáwę trzyma wſzytek narod ludzki ná świećie/ áby poſeł káżdy

miał wolne przyśćie y odeſzćie. :?: :?:

¶ Rozgniewał ſie Amurat iż z iego poſłow śmiech vcżyniono/ poſłał po wto=

10:

re we dnie ſtákimże poſelſtwem. Sthároſtá im odpowiedział: Niemiałem ia

11:

ieſzcże nigdy tákiey makuły ná ſobie kthoraby memu ſumnieniu y ćći ſzkodziłá

12:

moiey/ ktorą teraz wáſz pan ná mię chce włożyć/ od cżego mię Pan Bog zácho=

13:

wá: ále oto lepiey (folguiąc ſwey ſtárośći) niechay odćiągnie ná zad do Adry=

14:

nopolá/ áby w tey nieprzeſpiecżnośći á niewcżeſnośći w gorącośći prochu powie

15:

trzu nie był/ ludu Boże^o nietrapił/ chceli ieſzcże ná świećie przedłużenie żywo

16:

tá mieć. Gdy to powiedziano Amuratowi/ tárgał ſobie wąs/ roſkazał ſwoim

17:

Purpuratom/ áby rádzili iákoby bez ſzkody dobyć tey łotrowſkiey iáſkinie.

18:

¶ Bacżąc Skánderbeg iż ſie ná to vdał Amurat dobywáć zamkow/ vpomi=

19:

nał ſwoie Stároſty zwłaſzcżá ná Kroiey/ aby ſie ſtale bronili przyrzekáiąc im

20:

zá dobry rátunek. Amurath zſzykowawſzy przodkiem lud proſty/ áby pothym

21:

ná ſprácowány lud przypuśćił świeże ludzi mężne/ przypuśćił ku ſzturmu pod

22:

zamek/ kthory ná wyſokiey ſkale był/ odbili ie Obleżeńcy bez wielkiey prace.

23:

Przypuſzcżono drugiego dniá záłożywſzy dziáłá ná inney ſtronie z ktorych dziurę

24:

vcżyniono w murze/ odbili ie prętko y dziurę zápráwili w nocy/ dał Amurath

25:

wołáć po woyſce/ kto pierwey proporcem wſkocży ná mury ſto tyſiąc áſpr we=

26:

źmie/ drugiemu połowicę tego/ trzećiemu tegoż połowicę. A ták ruſzyli ſie ku

27:

ſzturmu/ Azápi/ Oglácy/ Iancżárowie/ y inni wielcy mężowie Tureczcy. Azá=

28:

pi obleżeńce odſtrzelawáli/ Iancżárowie po drábinkách zá tharcżám ná mury

29:

grafika

leźli/

strona: 248

O Skánderbegu.

Liſt 248

leźli/ tákież z drugiey ſtrony drudzy cżynili. Obleżeńcy dobrze ſie bronili/ ręce

im ku muru ku drabinkam przyćináli/ z kuſz/ z ruſznic ſthrzelali/ kámienie ná

nie wálili/ ognie/ ſmołę roſpuſzcżoną ná nie miotáli y rozmáićie ie trapili/ ták

iż muſieli vſtępić z wielką ſwą ſzkodą.

Szturm ná
Swátygrad.

Ferybáſzá máiąc záto áby iuż byli ſpráco

wáni/ przypuśćił z nowu trzy tyſiące ludzi z drábinkámi/ wźiął wielką ſzkodę

w ludziech/ tak iż muſieli z gory vćiekáć ná doł do woyſká/ á Obegnáńcy ie go=

nili bijąc. Amurat to bacżąc odpocżynąwſzy ſobie/ roſkazał wſzytkim rázem ku

ſzturmu iść/ nieważąc ſobie nic ludzi pobitych/ iedno kiedy by doſyć vcżynił ſwe=

mu vporowi/ máiąc zá to gdy ſie Obleżeńcy ſprácuią ná wielkim ludu/ rychley

10:

ſie poddadzą. Skanderbeg máiąc pogotowiu dzieſięć tyſiąc ludu wybornego/

11:

Moizeſzá też záſadził w táiemnym mieyſcu z piąćią tyſiąc/ cżekał cżáſu gdy ſie

12:

woyſko Tureckie z ſwego mieyſcá poruſzy/ miał też porozumienie z Stároſtą/

13:

gdy okrzyk vcżyni ſtyłu woyſká Tureckiego á podka ſie ſnimi/ áby też oni z przod

14:

ku takież vcżynili/ máiąc zamek ná bacżeniu. Gdy tedy Turcy turmem ſzli ku

15:

ſzturmu/ Skánderbeg w then cżás z táiemnych mieyſc nád nádzieię Turecką/

16:

przyćiągnął zgotową ſpráwą vcżynił wielki okrzyk/ vderzył Turkom w thył/

17:

gdzie woyſko było Ceſárſkie. Turkow ácż było wiele/ ále thák prętko niemogli

18:

ſie ſpráwić/ ći co v ſzturmu byli wroćili ſie od murow do woyſká. Obleżeńcy po

19:

nich/ tákże owi z przodku á owi ſtyłu bili ſie z Turki/ choćia nierowno/ ále tho

20:

mieli náſzy náprzod iż ſie Turcy pomieſzáli bez ſpráwy byli ná prętce. Skánder=

21:

bek gdy obacżył ſprácowáne ludzi ſwoie/ dał im znak áby vſtąpili názad gdzie

22:

Moizeſz leżał zdrugim ludem pieſzym y ieznym/ Turcy ich gonić niechćieli bo=

23:

iąc ſie iákiey zaſadzki. Mieſzcżánie y grodzánie ktorzy w oblężeniu byli wiele rze

24:

cży doſtáli Tureckich pod mury/ kthorych ie było záwárło dwánaście ſeth ná

25:

zámku y miáſtecżku/ zábitych pod mury nalicżyli trzy tyſiące/ Amurath trwał

26:

niemáły cżás w pokoiu/ rádząc co cżynić. Skánderbeg aby mu oprzykrzył thę

27:

woynę/ zebrał ſie z nowu vderzył w nocy po kſiężycu na Tureckie woyſká/ gdzie

28:

ich wiele pobił bez ſwey ſzkody niżli ſie ſpráwili/ á gdy ſie ſpráwili vſtąpił/ po=

29:

grafika

Tt 4

legło też

strona: 248v

Kſięgi Cżwarte

legło też w ten cżás Turkow dwa tyſiąca ránnych tyle dwoie/ z Krześćián zá=

bitych cżterdzieśći y dwa/ rannych takież. Amurath fráſował ſie ſam w ſobie iż

ták około máłey rzecży wiele ludzi potraćił áby (powiedział) nieprzyiaćielo=

wi niedał poćiechi/ kazał ſie znowu ku ſztumu gotowáć/ á áby mu Skánder=

bek nieprzekażał wyſadził Ferybáſzę nań ſpiąćiąnaśćie tyſiąc ludzi/ áby ſie ſnim

podkał gdy poydą ku ſzturmu. Skánderbeg gdy ſie thego dowiedział/ iż nań

wyſadzono męża wielkiego/ był temu rad y był pogotowiu/ gdy ſie ku ſobie śćią

gáli/ poſłał kniemu Ferybaſzá/ chceli ſam ſnim cżynić rycerſkim obycżáiem.

Skánderbeg wſkazał iż bárzo rad chce/ choćia mu to drudzy rozwodzili mowiąc

10:

iż więcey należy Hetmanom wodzom ſpráwá niż męſtwo. Skanderbeg powie=

11:

dział: Alexánder wielki pan świátá będąc/ cżynił ſam s Poruſem Krolem In

12:

diyſkim/ thákież Pirrus z Pántakiem/ Rzymſcy panowie thakież/ Horácyus

13:

Koruinus/ Marcellus/ Torkwátus/ cżynili ſámi o rzecż poſpolitą/ mnie też

14:

cżemu tego maćie bronić/ gdyżem ſie nie ſobie tylko vrodził/ ale y wam/ winie=

15:

nem to dla rzecży poſpolitey vcżynić/ zwłaſzcżá gdy mię kthemu wáſz y moy nie=

16:

przyiaćiel ćiągnie/ ſtáłbych ſie mu w tym y wam leniwy/ wyrzekſzy tho poſłał

17:

do Ferdybáſze ieſli gothow. Ferybáſzá wyiechał w pole/ gdzie ſobie mieyſce dáli.

18:

Skánderbeg też przećiw iemu/ podkáli ſie drzewcy/ trafił go Skanderbeg nád

19:

tarcż w cżoło/ áż ſpadł z koniá y zdechł/ łupem ſie niebawił choćia były ná nim

20:

koſztowne zapony/ bo Turcy ku takiey potrzebie wſzytkę máiętność ná ſię wy=

21:

łoży/ rzućił ſie do ſwoich áby ſie rychley potkáli niżli ſpawcę inſzego wybiorą.

22:

Turcy pochwyćili zábitego Ferybáſzę/ á pomieſzali ſie y ſpráwie ſwey/ podkał

23:

ſie ſnimi Skánderbeg ſnadnie ie poráźił/ poległo ich ná placu ſiedḿ thyſięcy/

24:

ránnych więźniow barzo wiele było/ w then cżas ich theż wiele od Turkow do

25:

Krześćiáńſkiego woyſká vćiekło/ zwłaſzcżá/ Grekow/ Słowakow/ y innych.

26:

¶ Gdy ſie Turkom nieſzcżeśćiło/ weſzli w radę taiemną/ naleźli chytrſzą dro=

27:

gę tho ieſt gdzie mocą niemogą tedy zá pieniądze przewiodą/ ruſzyli ſie do Dy=

28:

bry niedáleko do inſzego zamku y miáſtecżká/ ktore też leżą ná wyſokiey ſkale/ ná

29:

ktorym niebyło wody/ iedno ſtudnia do kthorey wodę dżdżową puſzcżano ryn=

30:

námi z dáchow/ gdy ten zamek y miáſtecżko oblegli y dziurę z dział wybili/ po=

31:

ſłáli do Stároſty tegoż Perłatá obiecuiąc dáry wielkie áby im zamek podał zá

32:

dobrymi dáry/ obiecuiąc káżdego zoſobná dárowáć. Perłath poſły odpráwił

33:

iáko pierwey/ ále ieden zdrayca w nocy potáiemnie ſzedł do woyſká Tureckiego

34:

vcżynił ſnimi ſmowę dáć im znáć gdy máią á kędy przypuśćić ku ſzturmu. Tur=

35:

cy go inácżey náucżyli/ aby wrzućił śćierw iáki w ſtudnię/ tákże zdrayca vcży=

36:

nił/ zárzázał pſá y kotkę wrzućił w ſtudnię w nocy/ bez ktorey ſie niemogli obyć/

37:

á gdy obacżyli zlękli ſie rozumieiąc być zdraycę między ſobą/ weſzli w rádę/ rá=

38:

dzili drudzy áby ſie poddáli poki go bárzo nieziątrzymy/ gdyż żadney wody do=

39:

brey mieć niemożem áni bez zdrayce być miedzy ſobą. Bacżąc to Stároſtá Per

40:

łat (ich ięzykiem Protoſengiel/ to ieſt Opát) iż ſie ná złą rzecż ſkłániáią/ vcży=

41:

nił knim rzecż táką. :?: :?: :?:

42:

¶ Y co zá ſlepothá wáſze ſercá oſiádłá rycerſtwo ſláchetne/ że thak prze małą

43:

przycżinę ſámi ſiebie y mieſce oycżyſte vtráćić chcećie/ Skánderbegá cnotliwe=

44:

go páná záſmućić á Thurká chytrego nieprzyiaćielá iáko wężá w zanádrá wſá=

45:

dzić/ máiąc ſnadź zá tho áby on kiedy komu wiárę ſtrzymał/ ktory ſzuka wednie

46:

y wnocy tego fortelu/ iákoby ſwoy iad ná głowę wáſzę wylał/ á z was wolnych

47:

niewolniki pocżynił/ pátrzćie dobrze iákobyſmy mogli przez thy vffy zbroiſthe

48:

przeſpiecżnie iść/ álbo komu weyźrzeć w ocży mogli/ áby dobrze Amurat nam

49:

wiárę ſtrzymał/ ále iego ſyn Máchomet okrutnik/ thakież iego rycerze drapie=

50:

żni nigdyby iey nam nieſtrzymáli/ pámiętáiąc cozmy im pod Swáthym grá=

51:

dem pocżynili/ iż ieſzcże drugim rány niezáżyły/ drugim źiemie niedoſtawáło ná

52:

pogrzeb/ wierzćie mi że zá thy ſwe duſze z nas offiárę pocżynią/ pozne będą żá=

53:

łoby náſze gdy będziem mowić: Błogoſłáwieni oni ktorzy zoſtáli ná ſwych miey=

ſcách poć=

strona: 249

O Skánderbegu.

Liſt 249

ſcách poććiwie broniąc ſie nieprzyiaćielowi/ Niemáſz niemáſz przycżyny przecż

byśćie ſwemu złemu á niecnotliwemu zámyſleniu doſyć cżynić mieli/ á ieſli nie=

wierzyćie/ oto ia napierwey wam kredęnc vcżynię/ ieſli to o tę wodę idzie przy=

nieśćie mi iey. A gdy przynieſiono zámąćiwſzy ią pił napierwey y rzekł: Iákom

żyw ſmácżnieyſzey wody niepił/ zwłaſzcżá ná thákim mieyſcu gdzie ſie trunek

poſpołu ze łzámi mieſza/ ále oto koſztuyćie á doświadcżyćie/ pili niektorzy onę

wodę/ ale drudzy niechćieli mowiąc: ácż wody probuiemy/ ále zdrayce ſprobo=

wáć niemożem/ nigdziey mu nieuydziemy. Przećiw themu Perłat mowił: Iż

mamy zdraycę w ręku/ gdy będzie wiára miedzy námi ſtáłá/ ſnádnie ſie zdray=

10:

cá okaże. Weſzli w rádę/ więtſza połowicá ich wotowáli/ áby miáſtho podali

11:

Dybrę Turkom.

Dybrę Turcy w
źięli.

Perłat proſił rozwodząc im/ áby ſwoy vmyſł zmienili/ niech=

12:

ćieli tego inácżey mieć mowiąc: gdyſz ták cżęſtho do nas ſle Amurat przyrzeká=

13:

iąc nam vmowę zdzierżeć/ podaymy mu wcżás poki ſie nieroziątrzy. Podáli te=

14:

dy miáſto Dybrę y zamek Swáthygrad Thurkowi mieſzczánie y wſzytko rycer=

15:

ſtwo/ dano wolne mieſzkánie kto chćiał ná przedmieśćiu/ tylko w mieśćie nic/

16:

Turki wſzytko oſádzono. Piſze then Hiſtoryk Márinus przycżynę drugą wydá=

17:

nia zamku y miáſtá/ iż thám nie ieden narod był/ áni iedney wiáry ludzie/ byli

18:

Słowacy Greckiey wiáry/ byli Albani/ Włoſzy Rzymſkiey/ iedni ſie dru=

19:

gich ſtrzegli/ iedni chćieli mieć nád drugie/ thákie rzecży niećierpią ſpołecżno=

20:

śći/ puśćił Amurath wolno Krześćiáńy wźiąwſzy zamek y miáſto. Syn iego

21:

Máchomet zgrytał ná nie zębámi niechćiáł ich żywić/ ále mu tho oćiec Amu=

22:

rat rozwiodł/ iż y nieprzyiaćielowi ma być ſłowo trzymano.

23:

¶ Skánderbeg/ kthory lud zbierał áby Othomaná z Albániey wypędził/ gdy

24:

ſie tego dowiedział był ſmućien/ przyſzli przedeń Dybrzánie y Swáthogrodzá=

25:

nie z Perlatem ſwoim/ włożywſzy páſy ná ſzyie ſwoie bez cżapek pádli przed nim/

26:

Hethman Perłat ie omawiał iż ći niekrzywi/ Perłatowá też byłá iáſna poſłu=

27:

gá/ tylko w thym był winien iż dopuſzcżał ledá komu z nieprzyiáćielmi roko=

28:

wáć/ bo to ná ſtárſze zależy/ á nie ná poſpolity lud/ wiedząc iż Turcy dáry vło=

29:

wią obietnicámi prętko zdziáłáią. Potym dárował Perłatá y odpráwił poć=

30:

ćiwie/ drugim też przepuśćił. :?: :?:

31:

¶ Oſadziwſzy zamek y miaſtho Amurat ruſzył ſie do Adrynopolá/ Skánder=

32:

bek ponim ſtyłu wſzędzie trapiąc go ze wſzech ſtron/ thák we dnie iáko y wnocy

33:

z ćiáſnych kątow/ z przodku ćiągnął Báſzá Natoliſki/ z thyłu Komániſki/ á

34:

weśrzodku Ceſarz/ máiąc w káżdym woyſce po pięćdzieſiąth thyſiąc ludu/ ále

35:

ich tám zoſtało trzydzieśći tyſiąc/ okrom więźniow y rannych/ y tych co w ćią=

36:

gnieniu mordował/ więźnie potym dawał ná okup/ zá kthore zebrał niemáło

37:

pieniędzy/ po wyćiągnieniu Turkow z Albániey/ cżynił ſzkody Turkom Skán

38:

derbeg/ zebrawſzy ludu ośmnaśćie tyſiąc pokuſił ſie dobywáć záſię Swátygrá

39:

da/ y dobywał mocnie ták iż iuż był Moizeſz z proporcem ná murze/ lecż ſtrzel=

40:

by niemieli tákiey iáko Turcy mieli/ odbili ie Trucy ze ſzkodą náſzych. Amurat

41:

gdy ſie tego dowiedział/ kazał głos puśćić iż ćiągnie z wielkim ludem do Epi=

42:

ru/ y ćiągnąłby był lecż źimá záchodziłá kthemu ſtárego wieku był. A gdy było

43:

ná wioſnę zebrał ſie z nowu do Epiru/ wźiąwſzy zſobą ſyná Máchomethá nád

44:

ſię okrutnieyſze^o y ćwicżnieyſze^o poſłał pierwey ſzpiegi álbo Mártáláuſy ktorzy

45:

ludzi biorą ku wiwiedzeniu co ſie w źiemi dzieie. Sebáliás Hetmā ćiągnął przod

46:

kiem do Albániey máiąc zſobą ludu cżterdzieśći tyſiąc/ położył ſie pod miáſtē

47:

Kroią/ ktore ieſt głową Albániey/

Sebáliás.
Kroie.

ále byłá opátrzoná dobrze przez Skánder=

48:

begá/ ná ktorey przełożył Vránákōtá wielkiey ſpráwy cżłowieká iuż niemłode^o

49:

wieku/

Vránákontes.

dawſzy mu ná cáły rok żywnośći ná ludzi pułtorá tyſiącá wybránego.

50:

Sebaliás wywabiał ku bithwie mieſzcżany/ ále ſie oni ſkromnie záchowáli.

51:

Skánderbeg máiąc ludzi około dzieſięć thyſiąc wybránego/ chćiał ſie onie po=

52:

kuſić lecż ſie ſtyłu obawiał Amuratá z wielkim ludem/ á też w dobrey ſpráwie

53:

byli niełącżyli ſie od woyſká/ á thák zátáił ſwoy lud ná przeſpiecżnym mieyſcu.

A gdy

strona: 249v

Kſięgi cżwarte

A gdy Amurat przyciągnął z ſynem Machomethem/ wielki ſtrách okázowali

wſzythkiey Albániey/ położyli ſie w koło Kroiey/ leżeli ná dwie mili ze wſzech

ſtron/ ſtroiąc tryumfy rozmáithe ſtráchy cżyniąc mieſzcżánom. Trzećiego dniá

poſłał poſły do ſtárſzego miáſta ſtym poſelſtwem/ áby mu podał miáſtho á dar

otrzymał dwieśćie tyſiąc aſpr/ y mieyſce miedzy przełożonymi/ á drugim oſo=

bne dáry/ y wolność przyśćia y odeśćia. Vránákontes niedał poſłom do miáſtá

wchodzić/ tylko przed fortą ie odpráwował/ kthora iednáſz byłá w mieśćie/

poſpolity cżłowiek rzekł Hethmanowi áby ſnimi żadney rozmowy niemiał/ tyl=

ko áby powiedział: iż ſłowy niebędziem mowić/ iedno żelázem brzękáć. A tak

10:

Amurat kazał nálać wielkich dział ktore z obu ſtron miaſtá przytocżono/ y po=

11:

tłucżono ſnich do połowice murow/ z drugich ſtron bronili gory przyſthępu.

12:

Turcy byli dobrey nádzieie ráduiąc ſie łupowi/ przypuśćili tedy Turcy ku ſztur

13:

mu proſty lud Krześćiáńſki nieważąc ich ſobie nizacż/ wołáli niebożęthá áby

14:

im folgowano boć poniewoli idziem/ Obleżeńcy kazáli im pádáć kiedy ſtrzelbę

15:

puſzcżá. Máchomet biegał by ſzalony/ wołał obiecuiąc ſto tyſiąc áſpr kto pier

16:

grafika

17:

wey na mury wſkocży z proporcem. Gdy iuż widział Vránakontes ze wſzytkich

18:

ſtron moc nieprzyiaćielſką/ vcżynił rzecż do wſzego rycerſtwá ktorzy byli rozmá

19:

ithego narodu/ Włoſzy/ Niemcy/ Słowacy/ Albani/ Mácedonowie/ w thy

20:

ſłowá: Nic niedbayćie rycerſtwo ſláchetne ná tho/ iż Othoman trochę muru

21:

obálił około nas/ áleć ſercá náſzego mam zá tho nieobáli/ toć ieſt namocnieyſze

22:

miáſto/ gdzie zgodliwą myſlą wſzytcy ſobie pomogą/ nieroſpacżnym vmyſłem/

23:

dla wolnośći/ ſławy/ pożytku/ miłości ieden ku drugiemu/ boć tho ná beſtye

24:

zależy á nie ná ludzi záwierać ſie przed wilkiem w owcżárni/ cobyſmy zá ſławy

25:

doſtáli by nas mury miáły bronić/ á niemy murow/ ſłuſznieyći będzie y poćći=

26:

wiey gdy ſie ſámi ſiebie bronić będziem y murow/ boć nam miáſto z mury/ á nie

27:

miáſtu nas/ Skánderbeg polećił/ boć cnotá mocna/ ktora ieſt w trudnośćiách

28:

wychowáná/ ſnádnie przywyknie nieprzeſpiecżnośćiąm/ ktory żeglarz nieprzy=

wykł

strona: 250

O Skánderbegu

Liſt 250

wykł morzu nieſpokoynemu/ niemá zwycżáiu dobrego. A thák ręká náſzá nie=

chay broni ogolonych murow/ od nieprzyiaćielá/ zá ſłábe mury/ ſtawmy mo=

cnie ćiáłá ſwoie. Vcżynił też Othoman rzecż do ſwoich/ ſlubuiąc im/ ieſli zgi=

ną/ zá duſzne zbáwienie/ ieſli będą żywi opátrzenie mieć będąli ſobie dobrze po

cżynáć. Ie^o ſyn Máchomet z oſobná vpominał/ y obiecował takież káżdemu tá

kie^v dáry dáć zoſobná. Gdy pierwſzy lud proſty przypuſzcżáli iákom piſał/ przy

puſzcżono potym Iáncżáry/ Azápi/ Eglany/ Pretoryany/ ktore Obegnáńcy

odbili y zbili ich wiele pod mury/ drugiraz y trzeći raz ſzturmy cżynili z drábin=

kámi niektorzy/

Rzecż Amuratá

drudzy ſtrzelbą odſtrzelawáli/ áby przeſpiecżniey mogli po drá

10:

binkách leść/ á gdy ták iedni po drugich ſzthurmowáli/ Skánderbeg vpátrzy=

11:

wſzy ſwoy cżás/ vderzył ná zadnie Tureckie namiothy/ pobił tám ludzi kthore

12:

tám mogł náleść y wiele im rzecży odebrał/ ták iż muſieli do woyſká przednie=

13:

go vćiekáć zſzkodą ſwoią wielką.

14:

¶ Gdy to obacżył Othoman/ wyſádził przećiw iemu Seremetá Hetmaná ze

15:

cżterzmi tyſiący ludzi/ kniemu ſie przyłącżył Máchomet zſwoimi Iáncżáry nád

16:

wolą oycowſką/ áby w ten cżás cżynili z Skánderbegiem/ gdy będą ſzthurmo=

17:

wáć ku miáſtu. Skánderbeg niewiedząc o Máchomećie z wielkim ludem/ pod

18:

kał ſie z Seremetem niemáiąc iedno pięć tyſiąc ludzi/ oſkocżono ij w koło/ gdy

19:

miáł koń ſprácowány y ſam ſie ſprácował/ był tám we złey thoni/ bo niedbał

20:

Machomet niocż inſzego kiedyby go żywo doſtał/ dárli ſie Turcy do niego/ ále

21:

go duże bronili ſwoi áż mu koniá inſzego dodano vſzedł im obronną ręką y vie=

22:

chał w gory zſwoimi/ niechćiano go gonić dla iákiey zaſadki

Skánderbeg wpadł w mátnią.

Woyſko iego kto=

23:

re był w táiemnym mieyſcu záſádził/ niewiedziáło gdzie ſie obrácał przetho ich

24:

było teſzno/ áż gdy vyrzeli byli poćieſzeni/ dziwowáli ſie mu potym iego ry=

25:

cerſtwo iż ták ná ten cżás ſobie źle pocżął bez rozmyſłu płocho/ cżego przed tym

26:

niecżynił/ tylko dzieſięć oſob ná then cżás vtráćił. Záłował pothym Mácho=

27:

met iż Skánderbegá vpuśćili/ przedłużyli dobywánia miáſthá do kilká dni/

28:

boiąc ſie ſtyłu porażki iákiey. Mieſzcżánie też zápráwili dziury w tym cżáſu iá=

29:

ko mogli co Turcy wybili. Z nowu Turcy przypuśćili ku ſzturmu proſthy lud

30:

pierwey/ áby ſie ná nich ſprácowáli obegnáńcy/ á ktorzy niechćieli/ okrućień=

31:

ſtwo nád nimi cżynił Máchomet/ bo tám ná tákie więtſza okrutność od páná

32:

ſwego niż od nieprzyiaćielá/ odbili od murow nieprzyiaćiele/ y wyráźiło ſie ich

33:

ſześćiedzſiąt we zbroi z miáſtá/ poſiekli pobili Turki/ kthore pod mury náleźli/

34:

y korzyśći wiele nábráli/ á tym Turkom bárzo ſerce ſkáźili. Amurat Othoman

35:

widząc ſwoich wiele zbithych pod mury y ná ſtronách kazał vſtąpić/ á do kilká

36:

dni niecháć w pokoiu/ ále Máchometh iáko pies wśćiekły kazał wſzythkim bez

37:

przeſtánia ku ſzturmu iść á dobywáć co naſilniey/ máiąc iuż zá mdłe obleżeń=

38:

ce/ ále iáko ſobie ſzalenie pocżął ták mu ſie też ſtało/ zbito thák wiele ludzi áż

39:

leżeli pod mury iáko brogi ſiáná/ Amurat kazał odſtępić od miáſtá ále pozno.

40:

Skánderbegowi noc byłá weſołá gdy vſłyſzał iż ośḿ tyſiąc Turkow pod mury

41:

zoſtáło. Máchomet z furyą ná to ſie chćiał vdáć áby pierwey Skánderbegá do=

42:

ſtáli żywo ábo zábite^o/ potymby ſnádnie Albánią wźięli. Szpiegowie y więźnio

43:

wie ktorzy z Tureckiego woyſká przyſzli do Skánderbegowe^o/ wſzytkę m ſprá=

44:

wę dáli o Turcech/ á ták w wnocy o wtorey godzinie w noc przebrawſzy co godniey

45:

ſze/ vderzył ná cżęść Tureckich namiothow/ ſzkodę im wielką pocżynił/ ogniá

46:

námiotał/ ludzi pobił/ popalił niamoty y wiele ſtátkow pogorzáło/ á bylo w

47:

ten cżás bárzo gorąco/ przeto ſie byli ſzeroko y dłu^o rozłożyli dla zaduchu. Tur

48:

cy byli ſtrwożeni niewiedząc co cżynić/ cáłą noc nieſpáli ſtoiąc pogotowiu/ ſtey

49:

przycżyny/ śrzodek woyſká (zową Pretorya álbo wálny vff) śćiſniono y oſádzo

50:

no ſtrzelbą ze wſzech ſtron máiąc o thym ſpráwę/ iż káżdey nocy niebędą mieć

51:

pokoiá przed nim. :?: :?: :?: :?:

52:

¶ Poſłał tedy Othoman Sebáliáſá z ſzeſnaśćią tyſięcy ludu ſzukáć á ſzpiego=

53:

wáć Skánderbegá po ſtronách áby go przywiodł ná hak iákokolwiek rozłoży=

wſzy ludu

strona: 250v

Kſięgi cżwarte

wſzy ludu więcey poſtronách/ mowiąc: Poki on wolen poty my miáſtá niedo=

będziem/ ále niedoiechał tám gdzie był Skánderbeg. Skánderbeg ſpráwion

był iż żywnośći idzie do woyſká Tureckiego doſyć z Mácedoniey/ záſthąpił im y

odebrał ią/ takież y Wenetom chćiał vcżynić/ ále mu rozrádzono iż byli zſobą

dobrze/ bo Turcy drogo ſpiżę płáćili przeto im z dáleká ſzłá. Widząc Amurat

ſtałość á męſthwo mieſzcżan Kroieńſkich/ vmyſlił iną drogą nánie iść/ tho ieſt

kopáć pod zamek á prochy záſádzić w ſkále potáiemnie. Gdy tho vcżynili/ mieſz=

cżánie tego niemogli rychło obácżyć bo przeſtáli ſzturmowáć/ tylko ſie przewi=

iáli pod mury. W nocy tedy ćicho wyráźiło ſie ich kilko ſet z miáſtá/ pobili ſtraż

10:

y pokáźili ony napráwy y vćiekli záſię do miáſthá/ y nákłádli w koło murow ná

11:

ſkále miednic/ dzwonow/ ſpiże/ moſiądzu/ áby tam źwiąkáło kiedy będą ko=

12:

páć/ áby przez ono brząkánie wiedzieli w ktorym mieyſcu kopáią/ coby ſie też prze

13:

ćiw im kopáli. Skāderbeg odważył ſobie áby ſie z Turki potykał/ zebrawſzy lud

14:

ktore^o miał około piętnaśćie tyſiąc rozłożył ij ná troię/ ieden vff polećił Moize=

15:

ſzowi/ drugi Tánuzyuſowi ſam trzeći ſpráwował/ namioty iedno tyſiącēpieſzych

16:

ludzi oſádził/ vłożywſzy miedzy ſobą znáki wołánia miáſto áſłá/ áby ſie ználi po

17:

głoſie vderzyli ze trzech ſtrō ná woyſko Tureckie wnocy/ wołáiąc/ ſwoi/ ſwoi/ po

18:

turecku obawáiąc ſie ſtrzelby ochyláli weśrzednie położenie namiotow/ wielkie

19:

grafika

20:

tym obycżáiem vcżynili zámieſzánie w Tureckim woyſku/ áż ſie ſámi bili niewie=

21:

dząc ſkim co cżynić. Nieprzyſzło tak ſnádnie Skāderbegowiprzyść ná lud goły

22:

iáko Moizeſzowi/ y Tánuzyuſowi/ bo tráfił na Wielbłądy/ potym viecháli bez

23:

ſzkody. Gdy ſie Turcy ſpráwili ná ſwe mieyſcá. Vkazał ſie we dnie Turkō Skán

24:

derbeg/ Turcy kniemu ćiągnęli chcęcy ſnim bitwę zwieść/ á gdy vyrzeli Moi=

25:

zeſzá Turcy ćiągnąc ku Skánderbegowi z niemáłym ludem/ obroćili ſie ku woy

26:

ſce/ náſzy ie gonili bijąc ná milę/ iuż thák było woyſko Thureckie vwichrzone/

27:

vtrapione/ iż dáley niewiedzieli co cżynić/ ruſzyć ſie z mieyſcá nieśmieli/ cżęśćią

28:

dla wſtydu/ cżęśćią by ich w ćiągneniu nietrapił ze wſzech ſtron. A thák vmy=

29:

ſlił ieſzcże z dáry ſie pokuſił chytrze do Stároſty/ ktoremu poſłał dáry známie=

30:

nite/ nie w ten obycżay áby podał miáſto/ ále dla iego ſtałośći á męſtwá. Gdy

31:

mu ie przynieſiono pod miáſto do forty/ rzekł Vránákontes: iać dáry wezmę nie

32:

w ten obycżay ábych ie miał oddáć/ bo niemam cżym/ ále w then obycżay/ áby

33:

to vcżynił Othoman dla nas cżego my będziem chćieć. Pytáli go powtore po=

34:

ſłowie cżego ponim chcą/ powiedział Stároſthá: áby odćiągnął Amurat poki

go śmierć

strona: 251

O Skánderbegu.

Liſt 251

go śmierć niezaydzie/ bo iuż chorował. Słyſząc to Amurat z gniewu wpadł w

niemoc ćięſzką/ mowiąc: Iuż to námię przyſzedł bicż Boży/ żem ſobie máłego

nieprzyiaćielá zá máło ważył/ ktoregom chćiał bicżem bić/ ále mi ſie niedał.

Widząc Báſzowie weſzli w rádę/ náleźli miedzy ſobą trzy drogi z ktorych iednę

wybráć mieli/ álbo głodem wymorzyć obleżeńce/ álbo Skánderbegá do końcá

ſzukáć/ á záwrzeć go w gorách/ álbo trybut od niego wźiąć/ á odiecháć/ prze=

ſtáli wſzytcy ná tribućie/ ále go Skánderbeg niechćiał dáć/ ieſzcże ſpráwiwſzy

ſie trapił Turki w woyſce y w ćiągnieniu/ iż ſie ich ledwo połowicá wroćiła do

Adrynopolá. Amurat widząc śmierć ſwoię bliſką/ wezwał do ſiebie rády ſwey

10:

y ſyná/ vpominał poddáne áby iego ſyná poſłuſzni byli/ vpominał też ſyná/ áby

11:

ſobie nielekce wáżył ledá nieprzyiaćielá karząc ſie teraz moią przygodą/ ktorym

12:

Azyą/ Grecyą/ Włoſkie miáſthá twárde/ Węgry/ Serby/ Bulgáry żołdo=

13:

wał/ miaſt zamkow bez licżby wziął/ iákmiarz wſzytkiego ſwiatá pánem będąc/

14:

przyſzedłem oto ná łotrzyká wychowáńcá ſwego/ iż z iego przycżyny duſzę teraz

15:

wypuśćić muſzę/ gdzie bych iuż był do tego cżáſu Konſtántynopole wźiął y Wę

16:

gry/ by beł nie ten łotrzyk/ ktorego mię ieſzcże był ſtrách gdy był pácholęćiem.

17:

Będzieſz ty nań miał lepſze ſzcżeśćie y ſpráwiedliwość niżli ia/ á nieprzyſtáy go

18:

do końcá. Potym zámknął rzecż/ był żyw do teyże godziny/ vmárł pod Kroią

19:

w namiećiech/

Amurat vmárł.

á ták z żáłośćią y ſmutkiem Máchomet odſtąpił od oblężenia/

20:

ćiáło iego iáko ieſt v nich obycżay máśćiámi námázano/ y wieźiono do Bityni=

21:

ey do Azyey ná pogrzeb/ piſze Woláteranus żeby żywo przywieźion do Adryno=

22:

polá á tám vmárł/ ále Márynus co tho piſał z oycowſkiey pámięći pewnieyſzy

23:

ieſt. Po iego śmierći Iáncżárowie/ Zydy/ Greki/ Krześćiány łupili y inſze bo

24:

ſie ták v nich záchowuie. Potym Skánderbeg wſzedł do Kroiey gdzie go z rádo=

25:

śćią cżekáli/ były tám rozmáite weſela/ płácże/ obłápiánia/ dziękowánia/ dá

26:

rowánia/ z tey ſtałey obrony/ żony/ dziatki/ kthore ſie były rozbiegły nád mor=

27:

ſkie miáſtá/ záſię z rádośćią przybiegły. Potym Vránákonteſowi/ wſzytcy dáli

28:

kſięſtwo Mácedońſkie zá ták dobrą poſługę.

29:

Látá od národzenia Kryſtuſá 1450.

30:

Achomet wtory/ oſmy Krol Turecki/ kthory opáno=

31:

wawſzy wſzytkę Trácyą obległ Konſtántynopole wodą y źiemią/

32:

wieże drzewiáne nád miáſtem zdziáławſzy ktore przewiſſſzáły mu

33:

ry ze wſzytkich ſie ſtron záſádził/ groble/ ſzańce/ moſty podziáłáł/

34:

od Pery álbo Gálláty/ áby im ku pomocy nie byli. Woźny wołał po woyſkách/

35:

ieſli im Bog da dopomoc miáſto wźiąć wſzytkie ſkárby rycerzom rozda. Ceſarz grafika

36:

Konſtántyn Páleologus ácż miał ludu doſyć y pieniędzy

37:

ále niezwykłego á boiáźliwego/ poſłał do Láćinnikow/

38:

to ieſt do Rzymſkich pánow/ proſząc prze Bog o rátunk:

39:

Oni thego máło ważyli/ ieſzcże ſnadź drudzy rádzi byli.

40:

Gdy żadney pomocy mieć niemogli/ roſpacżáli bárzo

41:

wzdycháiąc ku Pánu Bogu/ Boże vmęcżenia po mieśćie

42:

noſząc miáſto chorągwi/ ludzi iáko mogło być ſzykowá=

43:

li. Gdy ſie Turcy ſpráwili/ napierwey vſtháwili pośćić

44:

cáły dzień áż do nocy/ potym w nocy ziadſzy po troſze/ że=

45:

gnáli ſie ſwym obycżáiem obłápiáiąc ieden drugiego/ iákoby ſie iuż nie mieli

46:

widzieć. Názáiutrz przypuśćili kſzturmu/ odbito ie prętko/ drugiego dniá cá=

47:

ły dzień ſzthurmowáli áż do nocy/ żadney ſzkody im nieucżynili/ gdzie Turkow

48:

wiele zbito. Odpocżywáli Turcy kilko dni/ áż gdy záſię wieże drzewiáne przy=

49:

thocżyli pod miaſto/ z ktorych wielką ſzkodę cżynili w ludziech/ bo ná ten cżás

50:

ieſzcże wielgiey ſtrzelby niebylo w mieśćiech/ ránion Theophil Grek/ y Ian

51:

Słowak Dálmátá/ ná ktorych wſzytká obroná zależáłá. Pocżęli iuż Greko=

wie przy=

strona: 251v

Kſięgi cżwarte

wie przygrodek od morzá puſzcżáć/ á do miáſtá ſie ćiſnęli bronić/ tám w fortce

Ceſarz vgniećion y vmarł. Lud poſpolity/ iáko rzemieſnicy/ niewiáſty/ wlazſzy

ná mury mieyſkie bronili kámieńmi do kilká dni. Thurcy obacżywſzy iż obroná

mdleie á ſłábieie/ tym mocniey dobywáli/ áż gdy głoſem niewiáſty ięły nárze=

káć/ płákáć/ Turcy z drábinkámi rzućili ſie/ przez mury ze wſzytkich ſtron leźli

do miáſtá/ lud od máłych do wielkich poſiekli/

Konſtantinopo=lim wźiętho.

kośćioły połupili/ świąthośći

nieuććili/ y wiele rzecży przećiw Bogu cżynili/ ktore wſtyd y grzech broni piſáć

ábo mowić. W ſześćidzieſiąt dni od oblężenia miáſto wźięli Turcy látá 1452.

mieſiącá Sierpniá/ by byli ty ſkárby ná ſłużebny lud wydáli ktore w źiemię po=

10:

chowáli/ mogliby ſie byli obronić Turkom. Po tey fortunney ſpráwie Mácho=

11:

met thák był z hárdział/ áż iuż był vmienił wſzytkę Europę wźiąć zá rok/ ále

12:

tho Pan Bog inácżey odmienił/ bo wźiął ſzpátnie w cżapkę gdy dobywał Bi=

13:

łágrodu w Węgrzech/ gdzie wźiął wielką ſzkodę ná ludziech/ y ſam ránion od

14:

Krzyzakow ktorzy byli z Kápiſtranem w Węgrzech. Ten theż Máchomet Hi=

15:

drunt we Włoſzech wźiął Trápezunt.

16:

Stym theż Máchometem Skánderbeg wiele cży=

17:

nił broniąc ſwoiey wolnośći w Albániey/ bo ſłał do niego trybuth kthorego

18:

mu niechćiał dáć. Przeto Máchometh poſłał do Epiru przodkiem ſwego He=

19:

thmáná Amezę ze trzemidzieſty tyſiąc ludzi/ przyiąwſzy przymierze z Perſy/ á=

20:

by Skánderbegá trapili.

Ameza poráżon.

O kthorym gdy ſie dowiedział Skánderbeg/ záiechał

21:

mu w gory gdzie był Skánderbeg záłożył miáſtecżko nowe ná ſzlaku nieprzyia=

22:

ćielſkim/ ná gorze Modrzyſz/ ſkąd dawano znáć ſtrzelánim z dziáłá kiedy nie=

23:

przyiaćiel ćiągnął/ záſádziwſzy lud w tháiemnym mieyſcu w dolinách pod go=

24:

rą/ nád nádzieię ich/ przypárł ie w ćiáſne kąthy/ ták iż muſieli zſiádáć z koni á

25:

pieſzki ſie bronić. Skánderbeg pieſzy lud knim wyſádził/ ktory Turki iáko pta=

26:

ki ſtrzelał/ drudzy takież z tyłu ie záſzli zbili ie do końcá/ drugich wiele poimá=

27:

li/ ktore Máchomet wykupił wielkiemi pieniądzmi. Debreas Hethman drugi

28:

grafika

Turecki

strona: 252

O Skánderbegu.

Liſt 252

Turecki ktory ćiągnął zá Amezą we trzydzieśći tyſiąc ludzi/ niechćiał w gory

wniść ále w rowni cżekał. Skánderbeg woyſko ſwe ná troię rozłożył/ podkał

ſie ſnim/ trwáłá bitwá rowna długo/ powabił ná rękę Debreás Skánderbe=

gá ſam ſnim cżynić/ bárzo rad to vcżynił. Gdy ſie podkáli Debreás drzewcem/

Skánderbeg roháthyną/ vderzyli wſię/ vgodził go Skánderbeg pod tarcż áż

ſpadł z koniá. Thurcy go pochwyćili máiąc zátho áby ieſzcże był żyw/ á gdy

zdechł/ pocżęli ſie mieſzáć/ náſzy wnie/ poráźili ie do Końcá máło ich vćiekło/

wielką korzyść otrzymáli Albani w ten cżás.

¶ Gdy ſie ták poſzcżeśćiło Skánderbegowi/ ná przodku pánowánia Mácho=

10:

metá posłał do Apuliey do krolá Alfonſá Ferdynándá z kthorym miał wielkie

11:

záchowánie/ áby mu poſłał ludzi dobywáć Biłágrodá pod Turki/ piſząc knie=

12:

mu iż Włoſzy ſą dobrzy mężowie ná dobywánie zamkow. Odpiſał mu Krol Ne

13:

ápolitáńſki/ iż Włoſzy lepiey vmieią z niewiáſthámi niż z zamki/ y poſłał mu

14:

trzy tyſiące ludzi ku potrzebie/ y pieniędzy co będzie potrzebá rzekł poſłáć. Ob=

15:

legł tedy Biłagrod Skánderbeg y pocżął dobywáć mocnie. Obegnáńcy máiąc

16:

tę nádzieię/ iż ich rátuią/ wźięli pryzmierze do mieſiącá tym obycżáiem/ ieſliby

17:

im w tym cżáſu rátunku niedano/ mieli podáć Biłagrod/ przyzwolił Skán=

18:

derbeg á w tym ſobie źle pocżął/ bo Máchomet ſkoro ſie tego dowiedział nieo=

19:

mieſzkał poſłáć ná rátung obegnáńcom Sebáliaſzá Hethmaná z wielkim lu=

20:

dem/ ktorzy ſtraż vbiegli Skánderbegowę y bez wieśći/ záſzli w tył Skánder=

21:

begowi pod zamek/ ná zamek też potáiemnie wſzedł poſeł Turecki powiádáiąc

22:

o ludu wielkim Tureckim/ á ták obleżeńcy z przodku/ Sebaliás ſtyłu vderzyli

23:

ná woyſko Skánderbegowo poráźili mu pięć thyſiąc niepoſpolitych rycerzow/

24:

áż ſam ledwo vćiekł/

Sánderbeg po=
rażon.

ktorych bárzo żáłował zwłaſzcżá Muſácyuſá kthory był

25:

nád Włochy porucżnikiem/ od żáłośći rozkrwáwił ſobie ſpodnią wárgę/ bo

26:

ták miał obycżay Skánderbeg wſzákże zebrawſzy ſie/ z nowu trapił Turki y wie

27:

le ich pobił/ zábił tám ſwą ręką Sędziaká ná podkániu kthorego zwano Ba=

28:

rách/ noc bitwę rozwiodłá.

Bárách zábit.

Sebáliás ſtroił tryumff z onego zwyćięſtwá/ po=

29:

ſławſzy z nowiną do Máchometá/ iáko ieſt v nich obycżay/ cżyniąc nád pobi=

30:

tymi ludźmi krześćiáńſkiemi okrucieńſtwo/ bo im głowy łupili/ głowámi ta=

31:

cżáli iáko kulámi. Moizeſz ktory wiele poſług cżynić Skánderbegowi był w po

32:

deyrzeniu they porażki/ bo vćiekł do Thurkow.

Moizeſz zmienił

Skánderbeg poſłał okup zá

33:

więźnie do Thurkow/ niechćieli okupu wźiąć/ á połupili ie żywo/ náſuwſzy

34:

plew w ſkorę záſię ie obłocżono. Potym Máchomet wypráwił Moizeſzá z nie=

35:

máłym ludem do Epiru iáko świádomego/ obiecuiąc mu wielkie dáry ieſli

36:

Skánderbegá doſtánie/ kthorego Skánderbeg poráźił áż ledwo ſam vćiekł. Z

37:

they przycżyny był w podeyrzeniu v Máchomethá záſię/ y był w nienawiśći v

38:

wſzytkich. Bacżąc to Moizeſz vpátrzywſzy ſwoy cżas iechał do Epiru/ náprá=

39:

wił niektore o przycżynę do Skánderbegá/ przed ktorego nogámi padł włoży=

40:

wſzy ſobie pás ná ſzyię proſił o łáſkę/

Moizeſz ſzukał
łáſki

vcżyniwſzy obmowę/ przyiął go Skánder=

41:

beg w łáſkę záſię/ y był mu bárzo rad. Rychło theż potym Turcy vchodzili dáry

42:

y obietnicámi Amezę ſieſtrzeńcá Skánderbegowego/ ktory ſie theż mienił mieć

43:

bliſkość ná kſięſtwo Albáńſkie/ y przyſtał do Turkow. Z they przycżyny Báſzá

44:

ćiągnął z wielkim ludem do Epiru/ áby thám Amezę wſádzil ná kſięſtwo Al=

45:

báńſkie/ kthory iuż był poturcżony/ mowę y obycżáie miał Tureckie.

Amezá ſie zbła=
źnił.

Vſłyſza=

46:

wſzy tho okolicżne kſiążęthá/ ſzli ná pomoc Skánderbegowi/ poráźili Báſzę iż

47:

ſam ledwo vćiekł/ á Amezę poimano/ ktorego poſłał do Apuliey do krolá Al=

48:

fonſá ná wiecżne więźienie/

Báſzá poráżón.
Amezá poiman.

zoſtáło tám Turkow ná plácu dwádzieśćiá thyſiąc

49:

okrom więźniow y ránnych/ kthorych náſłał krolom krześćiáńſkim ná wſzytki

50:

ſtrony. Ocżym piſze ſzerzey Woláteranus y Márynus/ w tey bitwie też Moizeſz

51:

popráwił ſwey ćći záſię/ y wźiął ſwe ſtároſtwo ná niżſzey Dybrze.

52:

¶ Poſłał potym Máchomet do Skánderbegá o przymierze do dwu lat/ ktho=

53:

rego mu był niechćiał dáć/ rozumieiąc iż w tym cżáſu Konſtántynopolá miał

Vv 2

dobywáć

strona: 252v

Kſięgi Cżwarte

grafika

dobywáć/ ále ná prośbę krola Alfonſá muſiał wźiąć/ po ktorego przyſłał okręty

áby co z nacżelnieyſzym ludem ſwoim przypłynął do Apuliey/ bo ná then cżás

krolá Neápolitáńſkiego Fráncuzowie Picenaći y drudzy oblegli y pobráli mu

wiele porthow/ iż ſie niemogł przed nimi wychylić.

Skánderbeg ie=
chał do Apuliey

Iechał thedy do Apuliey z

piąćią thyſiąc rycerſtwá ſwego y z konnymi ſwymi/ tám trzykroć rázow raz po

raz poráźił nieprzyiaćiele krolewſkie/ iż muſieli żądáć pzymierza. Dał mu záto

Krol thy miáſtá w Apuliey Montem Gárganum/ Benewentum/ Sympon=

tum/ Bár/ ze wſzemi dochody/ okrom ſrebrá/ złothá/ zbroie/ y innych ápára=

10:

tow ktorych iemu doyſć nádał y káżdego ſnich z oſobná dárował/ ten to Krol

11:

Alfonſus był dźiad po mátce krolowey náſzey Bony.

12:

¶ W tym cżáſu przymierza/ Máchomet Turecki Ceſarz wiele ſobie kroleſtw

13:

przywłaſzcżył w Azyey/ w Grecyey/ y we Włoſzech/ y Konſtántynopole wźiął/

14:

z ktorey fortuny bárzo zhárdział/ y vmyſlił Skánderbergá doſtáć álbo go do koń

15:

cá dognáć/ gdy go ſobie bacżył być ná przekáźie. A thák poſłał przećiw iemu

16:

przodkiem Synę Hethmaná we dwádzieśćiá thyſiąc ludzi/ zánim Aſsembegá

17:

drugiego Hethmaná we trzydzieśći tyſiąc poſłał/ áby go dokonáli. Skánder=

18:

beg oſtrzeżon od przyiaćioł/ przyiął około ośmi tyſiąc ludzi/ záiechał Synie ná

19:

przebywánie ciáſne wnocy ná gorę rzecżóną Mokrą/ zátáił ſie thám nád iego

20:

nádzieię/ poráźił Synę/ áż ſam ledwo vćiekł/ poimánych miał wiele Skánder=

21:

beg kthore dał ná okup/ á pieniądze rycerſtwu rozdał.

Siná poráżon.

Tákież vcżynił Aſsam=

22:

begowi ná gorze Okrydá/ nád ktorym miłoſierdzie vcżynił tym obycżáiem gdy

23:

go zámknął wnocy ná teyże gorze z woyſkiem/ niemogli ná żadną ſtronę wynidź/

24:

z iednę ſtronę ſkáły/ z drugą lud záſádził z ſtrzelbą/ gdzie Turcy niemogli ſprá=

25:

wy dobrey mieć/ vderzył ná nie poraźił ich wiele/ y ſámego ránił Aſsámbegá

26:

ſtrzáłą w práwe ramię. Bacżąc Aſsámbeg iż niemogł vść/ porádził ſobie do=

27:

brze/ gdy pocżęło świtáć wołał ná Skánderbegá tymi ſłowy:

Aſámbeg porá=
żon.

O Skánderbe=

28:

gu gdzieś ieſt/ poſłuchay máło ná kogo ćiągnieſz/ á ná kogoś ſwoy miecż nágo=

29:

tował/ wiem y rozumiem że maſz ſpráwiedliwość/ przetoć Bog fortunę dáie/

ále tho

strona: 253

O Skánderbegu.

Liſt 253

ále tho to iedno pámiętay odemnie/ iż niezáwżdy dobrze zwyćiężáć dáć ſie theż

zwyćieżyć ná cżás/ lepiey vrośćieſz zwyćiężony/ niż zwyćięſcá/ będzie to ſtwoią

pochwałą gdy to miłoſierdzie nádemną okażeſz/ puśćiſz mię wolno ſtą trochą

ludzi/ niżliby wielkie woyſko poráźił/ á ták day ſie dziś proźbam moim zwyćię=

żyć. Skánderbeg obroćił ſie do ſwoich/ rzekł knim: Nic oſtrſzego iáko niefor=

thuná/ nic potrzebie nienależy iedno roſtropność/ iáko weſele/ iáko wybornie

wiádomie mowiemy/ będąc zwyćiężeni proźbámi/ cżegobyſmy nigdy niewie=

dzieli záwżdy zwyćięſzcámi będąc. A ták wźiąwſzy Aſsámbegá zá rękę rzekł mu:

Bądź dobrey myſli zwyćiężyłeś mię dziś/ roſkażał tedy ſwoim áby go ná pokoy

10:

doprowádzono á rány iego opátrzono z doſthátkiem. Trzećie woyſko Tureckie

11:

ćiągnęło zá nimi niewiedząc co ſie pierwſzym ſtáło/ ktore ſpráwował Luſem=

12:

beg. Nietáyno to było Skánderbegowi/ przeto záſtąpiwſzy mu z ludem ſwym

13:

poráźił go áż ſam ledwo vćiekł.

Luzembeg porá=
żon.

Pothym Kárázábeg Natoliſki álbo Azyátycki

14:

Báſzá cżłowiek letni záſłużony ieſzcże Amurathowi thowárzyſz niegdy będący

15:

Skánderbegow/ wyzwolił ſobie v Ceſárzá áby ćiągnął do Epiru á pomśćił

16:

ſie tego nád Skánderbegiem/ co pocżynił Ceſárſkim ludziem/ dał mu to ná wolą

17:

Ceſarz/ y poſłał ſnim pięćdzieſiąt tyſiąc ludzi do Epiru. Skánderbeg gdy tho

18:

vſłyſzał/ iáko on był tráfny w mowie/ rzekł: Więcey mię iego lath ſtrách niżli

19:

męſtwá/ álbo wielkośći ludzi/ bo doświadcżenie ſiłá może/ cżego młodzi nie=

20:

máią/ wſzákże gdym ſie go z młodych lat niebał/ náſtárość też niebędę. Zebrał

21:

tedy Skánderbeg lud więtſzy niż kiedy inedy/ wiedząc go być ſpráwnego w ry=

22:

cerſkich rzecżách/ poſłał thedy Kárázábeg cżtery thyſiące ludzi przodkiem do

23:

Mácedoniey áby ſie kniemu śćiągáli/ ktorym záſtąpił Skánderbeg poráźił ie.

24:

Potym ſam Kárázábeg z woyſkiem przyćiągnął ná mieyſce ktore zową Linad/

25:

poſłał do Skánderbegá áby ſie ſnim potykał obycżáiem rycerſkim á nie złodziey

26:

ſkim ſkątá. Skánderbeg mu wſkazał iżby ſłuſzniey leżał miedzy bábámi w ſzpy=

27:

talu iáko chory/ niżli w woyſce. Nágothował ſie Skánderbeg ſnim podkáć/

28:

ále w ten cżás trzy dni deſzcż ſzedł nieprzeſtáiąc/ wſzędzie woyſko Thureckie o=

29:

płynęło wodą/ vieżdżáli ná gory/ á potym nocą do domu.

30:

¶ Widząc Máchomet iż Skánderbegá zbroią niezwyćięży/

Karázábeg v=
ćiekł.

wymyſlił nań in=

31:

ſzą drogę/ áby go thák chytro poráźił/ poſłał kniemu poſły z dobrymi dáry/

32:

przywodząc mu ná pámięć iáko z młodych lat byli z ſobą w towárzyſtwie y w zá=

33:

chowániu wielkim v oycá Amuratá/ tákże y teraz moiey przyiáźni nieodmiátay

34:

niebędzieſz nátym ſzkodował/ ieſli to dla mnie vcżyniſz/ to ieſt áby mi ludzi pu=

35:

śćił wolno przez Albánią do Weneckich dzierżaw/ áby theż kupcy náſzy wolno

36:

ieździli z towáry/ ták do twego moi/ iáko twoi do me^o páńſtwá/ á ná pewne przy

37:

iáćielſtwo áby mi ſwego ſyná Ianá dał w opiekę y ná ćwicżenie/ gdzieś ſie theż

38:

thy ćwicżył/ ſam theż do nas kiedy chces możeſz wolno pzyiecháć/ zá naſzym li=

39:

ſtownym przyrzecżenim/ á ſzáble ſwoie obrocę wſzędzie przećiw twemu nieprzy=

40:

iaćielowi. Dan z Konſtántynopolá od Kryſtá 1461. Odpiſał mu záſię w thy

41:

ſłowá. Ierzyk Skánderbeg Káſtryotus rycerz Kryſtuſow Kſiążę Albáńſkie/

42:

Máchometowi Carzowi Tureckiemu S. D. Piſzeſz mi Máchomećie przypo=

43:

mináiąc z młodych lat towárzyſtwo náſze záchowáłe/ kthore ieſli weźmie odno=

44:

wienie/ będzie trwáłe iáko przyrodzone/ theż o przepuſzcżenie do Weneckiego

45:

páńſtwá/ cżego ia niemogę pozwolić gdyż ſnimi mam przyiaćielſtwo ſprzyſię=

46:

głe/ też o kupiecką wolność/ to może być vcżyniono/ co ſie tycże ſyná Ianá/ te=

47:

go iednego mamy/ kthorego broni oycowſka miłość/ zwłáſzcżá w młodych le=

48:

ćiech/ od pierſi máćierzyńſkich w obce ręce dáć komu/ ábych też przyiechał prze

49:

ſpiecżnie do ćiebie/ y toby mogło być bych miał pewne poſtánowienie domá ry=

50:

cerſtwá/ kthorzy oni niezwykli być ſpokoiem/ áni chcą iáko báby proznowáć/

51:

áby z pokoiá w gnuſność á leniſtwo ſzkodliwe nie wpádli. Dan z Namiotow ná

52:

Epirze. Gdy to przecżedł Máchomet odpiſał mu znowu przez Muſtáfę y przy

53:

mierza liſt poſłał/ ktory rádzie okazał Skándeberg/ ieſli ij máią przyiąć. Zezwo=

Vv 3

lili ſie

strona: 253v

Kſięgi cżwarte

lili ſie wſzythcy być ſnim wpokoiu do cżáſu/ áby ſie ludzie vtrapieni walkámi

vſtháwicżnemi záſię wſpomogli/ był pokoy miedzy imi przez niemáły cżás/

wſzákże Turcy po gránicy vcżynili ſzkodę w tym przymierzu Skánderbegowym

poddánym.

Przymierze s=
Turki.

Gdy to opowiedziano Máchometowi od Skánderbegá/ kazał zá=

ſię wſzytko wroćić y popłáćić/ ále y połowice tey ſzkody nienágrodzono. Potym

Turcy ćiągnęli mocámi do Peloponezu páńſtwá Weneckiego w Grecyey/ gdzie

wiele pobráli Wenetom y ſzkody pocżynili/

Poſeł Wenecki.

ſtey przycżyny poſeł Wenecki Gá=

bryel Tryniſan/ w poſelſtwie iechał do Skánderbegá od Wenetow/ proſząc

áby z Turkiem przymierza niedzierżał. Gdyſz ie Turek ſam złąmał przodkiem/

10:

przyrzekáiąc że ſnim będą Weneći záwżdy w káżdey potrzebie nielituiąc nakłá=

11:

du y ludu ſwego do oſtátniego cżáſu/ rádził ſie ná to Skánderbeg rad ſwoich/

12:

ktorzy mu rádzyli áby dzierżał ſłowo/ thak Pogáninowi iáko Krześćiánom/

13:

przypomináiąc Włádziſłáwá krolá Węgierſkiego co ſie mu oto ſtáł. Iechał

14:

tedy on poſeł Wenecki z roſkazania Wenetow/

Angelus Arcy=
biſkup.

do Angeluſá Páwłá Arcybiſku

15:

pá Dyráchieńſkiego ktory był záchowáły y powinowáty Skánderbegowi/ pro=

16:

ſząc go od Wenetow áby námowił Skāderbegá/ podnieść zbroie przećiw okru

17:

tnemu Máchometowi/ vcżynił to Arcybiſkup y iechał do Skánderbegá ſtha=

18:

kim poſelſtwem/ do ktorego táką rzecż vcżynił.

19:

¶ Błogoſławione kroleſtwo ktoremu Pán Bog da ſprawcę dobrego/ Plato

20:

powiáda Skánderbegu/ co theż teraz możem rzec Albáńſkiemu kſięſtwu/ nád

21:

kthorym ćie Pan Bog przełożył/ áby ie wſwey ſpráwie dobrey do końcá cho=

22:

wał/ á bronił go od okrutnośći pogáńſkiey/ teraz wiedz pewnie Skánderbe=

23:

gu/ iż ćie tym przymierzem vłowił Máchomet/ bo ćie inácżey pożyć niemogł/

24:

iedno thák ſwą chytrą pogáńſką rzecżą/ ábowiem gdy twoie ſąſiády okolicżne

25:

pobierze/ ná oſtátku ſie ná ćię rzući/ á prziydzie mu ſnádnie/ gdy ćie w mátnią

26:

wżenie/ łácno iemu náleść ledá ocż zrucenie przymierza iáko zwykł cżynić/ karz

27:

ſie cudzą przygodą/ co vcżynił Rácom/ co Deſpothom/ Illirykom/ Bulgá=

28:

rom/ Trápezuntowi/ álbo Konſtántynopolu/ nie mocą thylko chytrośćią/ y

29:

thobieć to ſámemu vcżynili niedawno iego okruthnicy nád wiárę ſwoię/ y wie=

30:

rzyſz ſnadź iego chytrym obietnicam? iego zdradliwym ſłowam/ záchować wiá

31:

rę? záchowa? komu ią kiedy záchował? ktho kiedy chytrość tego okrutniká wy=

32:

rozumiał/ ktorego złośći źle táić/ áby ſie drudzy od tákich wſtrzymawáli/ iá=

33:

koſmy cnotę winni wychwaláć/ ták złość potępiáć/ ſpráwiedliwie tedy okru=

34:

tnicy/ złoſliwi Bogu przećiwni máią być pohańbieni ſłowy y vcżynki/ kto iná

35:

cżey cżyni/ przyzwála ſnimi: Otomanow narod wieſz iako á ſkąd powſthał/ z

36:

łotrow á Morſkich rozboycow/ przetho byli z ſwey źiemie wygnáni/ w Azyey

37:

zdrádliwie cudze páńſtwa poſiadáli/ przez niezgodę pánow/ potym y inni po=

38:

tomkowie ich tychże obycżáiow náſládowáli/ iáko Amurátes ktoregoś świá=

39:

dom/ iáko cudze kroleſtwá przez zdrádę poſiadł/ twoie bráty potruł/ áż przy=

40:

ſzło ná tego Máchometá ze wſzech naokrutnieyſzego/ ktory brátá właſnego vda

41:

wił/ kſiążętá pobił Boſeńſkie/ drugie w więźieniu pomorzył/ drugie oſlepił/

42:

Konſtántynopole w przymierzu wźiął. Ale cobych miał o wſzytkich powiádáć

43:

cżáſuby niedoſtháło/ co ći okrutnicy ná świećie ludziom ſpokoynym pocżynili/

44:

cżegoś dobrze świadom/ áták iuż niewierz temu okrutnikowi á wſtrzymay ſie

45:

od iego przyiáźni/ przymierze ktoreć złąmał záwżdy zá niepewne miey/ day ſo=

46:

bie rádzić day day/ áby ćie chytrośćią nieokápthurał/ boć nic innego niemyſli

47:

ten okrutnik/ iedno iákoby Krześćiány wykorzenił/ z pośrzodká o kthoreś

48:

ſie ty záwżdy záſtáwiał/ bo ćie Bog ná to wyſádził iákoś ſam nieraz powiádał/

49:

álbo niewieſz iáko ſie wſzythcy Krześćiánie zmowili/ y ſam nawyſzſſy Biſkup

50:

Eneas Siluius ciągnie ná thego okrutniká/ kthorego zá Bożą pomocą chcą

51:

wygnáć z Grecyey y ze wſzey Europy. Y dał táki wyrok/ ktho ku tey potrzebie

52:

będzie/ wſzytkich grechow odpuſzcżenie weźmie. Niewątpi/ niewąthpi/ niw=

53:

cżym/ otho Papież/ otho Weneći twoi ćiągną wodą y źiemią przećiw iemu

ſtobą/

strona: 254

O Skánderbegu.

Liſt 254

ſtobą/ oto Fráncuzowie/ Hiſzpani/ Polacy/ Cżechowie/ Włoſzy/ Niemcy/

Węgrzy/ y wſzythko Krześćiáńſtwo. A gdy napierwey Papież przyćiągnie do

Dyráchium/ ćiebie ná kroleſtwo Albáńſkie przełoży y potwierdzi/ y naprzed=

nieyſzym wodzem przełoży przećiw themu okrutnikowi Máchomethowi. Po=

budz thedy mocy ſwoie y vmyſł/ obeſli Kſiążęthá y rycerſtwo thwoie ze wſzech

ſtron/ á ćięgni ze wſzemi krześćiány ku potrzebie tey z woyſkiem ſwoim/ przetoć

mię Weneći y Papieſz Siluius poſłáli ktobie/ áby ſwoie woyſká z ich złącżył/

obiecuią tobie Weneći kthey potrzebie dáć wſzytek doſtátek/ ſrebrá/ złothá/

zbroie/ vnich nigdy nieprzebierzeſz/ bo wiedz pewnie ſkoro tho vſłyſzy okrutnik

10:

zębránie/ vćiec mu do Azyey/ ſnádnie ſie nam pracá opłáći. Tho theż pewnie

11:

wiedz/ żeć poſły drugie poſle do ćiebie/ áby ćie vchodził znowu/ obiecuiąc to=

12:

bie wiele áby ſnim przymierze trzymał/ ále odwroć vmyſł ſwoy/ od iego złoſli=

13:

wego przyrodzenia/ zámkni vſzy od iego łudzenia wſzákoś świádom iego prze=

14:

wrotnośći. :?: :?: :?:

15:

¶ Skánderbeg po tákiey rzecży obeſłał ſamſiednie kſiążętá y rádę ſwoię co ſtym

16:

máią cżynić/ gdy ſie ziecháli nátym zoſtháli/ iżby ćiągnęli z drugimi krześćiány

17:

ná Turki/ zwłaſzcżá z nawyſzſſym Biſkupem ktory iuż był w Ankonie z wielko=

18:

śćią Krześćian/ ácż byli drudzy temu ná odpor/ przywodząc krolá Węgier=

19:

ſkiego ná przykład/ wſzákże więtſza cżęść rády zámyka.

20:

¶ Wćiągnęli tedy rácy álbo kozacy Skánderbegowi w kráiny Tureckie/ przod

21:

kiem ſkąd wiele dobytká wygnáli y ſthádo świerzep ſámego Ceſárzá wygnáli/

22:

ſzkody pocżynili ták w Mácedoniey iáko w Grecyey. Máchomet gdy ſie thego

23:

dowiedział/ piſał z nowu do Skánderbegá wthy ſłowá:

Liſt Máchometow.

Máchometh Amire

24:

Sultan/ wſchodu y zachodu ſłońcá pan/ Skánderbegowi Albáńſkiemu kſią=

25:

żęćiu przyiaćielowi ſwemu S. D. Byłem záwżdy ſwiádom twoiey wiáry Skán

26:

derbegu/ iżeś ią chował/ przeto ſie dziwuię żeś teraz inácżey vcżynił/ gdyś nád

27:

wiárę y obycżay ſzkodę mi vcżynił w źiemiách náſzych/ obycżáiem rozboycow/

28:

ále ſie themu niedziwuię/ bo tho nie z ſiebie maſz iedno z Wenetow/ ktorzy zá=

29:

wżdy byli y ſą moimi nieprzyiaćielmi/ ále to mnie máła ſzkodá/ gdyż pánuię od

30:

wſchodu do zachodu ſłońcá/ więcey mi thego żal iż moię przyiaźń ná ſtronę od=

31:

miátaſz/ znáiąc mię być páná niezwyćiężonego/ ćiebiem ſámego ze wſzego krze=

32:

śćiáńſtwá więcey miłował/ y teraz miłuię. Przeto ćie proſzę chćieywá to przy=

33:

mierze trzymáć ſtátecżnie á potwierdzić przyſięgámi/ ieſli inácżey vcżyniż/ bę=

34:

dzieſz tego pozno żáłowáł. Dan z Konſtántynopolá etć.

35:

¶ Odpiſał mu Skánderbeg wty ſłowá.

Liſt Skánderbe
gow.

Rycerz Kryſtowey wiáry Ierzyk Ka

36:

ſtryotus Skánderbeg Albáńſkie Kſiążę/ Máchometowi Tureckiemu Carzo=

37:

wi S. P. Dziwuieſz ſie temu Máchomećie iż moie rycerſtwo/ przymierze zła=

38:

mawſzy/ iáko piſzeſz/ ſzkodęć vcżyniło w twoich kráinách/ przycżynę thego po=

39:

wiadaſz być Wenethy. Też piſzeſz iż tho ćiebie máło vſzkodziło/ gdyżeś pánem

40:

od wſchodu do zachodu/ y wiele innych rzecży mi wymieniaſz/ obroć to ná inſzą

41:

ſtronę Máchomećie á rychley ſie tráfi/ pierweyći twoi ludzie mnie ſzkodę vcży=

42:

nili nád wiárę y zachowánie/ ácż máła nágrodá byłá ále więtſza ſzkodá niero=

43:

wno/ nád wiárę y záchowánie/ ná Wenety przymawiaż że oni tego ſą przycży=

44:

ną/ ktorymeś nád wiárę takież y obycżay vcżynił ſzkodę w Peloponeźie/ mogą

45:

tobie ſámi Weneći odeprzeć okrom mnie/ á co mię odrywaſz od ich przyiáźni to

46:

prożno cżyniż. Kto kiedy na świećie táki był niebacżny/ ktoryby wolał być z nie=

47:

przyiaćielem/ niż z przyiaćielē/ á co ſie mieniż być pánem od zachodu do wſchodu

48:

ná ſwiećie/ tho zſiebie śmiech cżyniż/ wſzák ty nic niedzierżyſz w Azyey wielgiey

49:

ná wſchod/ gdzie Tátárowie ſzeroko obywáią/ Ná zachod też Krześćiánie wſzyt

50:

ko/ tylko dzierżyſz w máłey Azyey/ á w Europie/ gdzieś głupie Greki vſidlił

51:

chytrą poſtháwą. Thák przeſtań ſie wtym chwálić/ á rozumiey przemiennośći

52:

cżáſu/ á nieuſtháwicżnośći fortuny/ gdzie Medy/ gdzie Perſe/ gdzie Greko=

53:

wie/ gdzie Rzymſkie páńſtwá/ gdzie Aſsyry/ ktorzy ći wſzytcy mienili ſie być

Vv 4

Pany

strona: 254v

Kſięgi cżwarte

pány wſzego ſwiáthá/ iáko thy dziś/ á wſzytki pálec Boży zágáſił/ vcżże ſie od

nich/ á pámiętay żeś cżłowiek/ niedufay bogáctwam áni wielkośći ludu/ ćżę=

ſtokroć wielkie vffy máłym vſtępowáły/ iáko ſie okazáło ná Dáryuſie Perſkim/

álbo Xerſeſie z Greki. Co też piſzeſz ábych ſtobą potwierdził przymierze/ to nie

z práwego cżyniż ſercá/ iedno áby mię vłowił chytrośćiámi w ſiećiách ſwoich/

z ktorych ia zá twego oycá y ćiebie nieraz iuż wychodził zá Bożą pomocą/ y vydę

do końcá/ bo im rychło koniec będzie/ niepomogąć tobie ty naſtroie twoie áni

chytrośći Otomáńſkie/ bo nietylko ſie ia ſam oto ſtáram/ ále wſzytkie kſiążętá

Krześćiáńſkie z nawyſzſſym Biſkupem Rzymſkim/ iákoby więcey niebył mor=

10:

derzem Krześćiáńſkim/ ktorych mocy niemożeſz vydź/ tylkoby iednę drogę kte=

11:

mu miał/ á byłby w cáłośći y przyiáźni wiecżney ſnimi/ to ieſt gdyby ſwoich błę=

12:

dow ktore wam vſtáwił fáłſzywy prorok Máchomet przeſtał/ á przyiął wiárę

13:

prawdziwą Krześćiáńſką/ ktorą Kryſtus vſtáwił ſwoim wierzącym/ gdy to

14:

vcżyniż/ będzieſz od wſzytkich Krześćian miłowan w iednośći ſnimi będąc/ y

15:

będzieſz ná tym wſzytkim ſpokoynie pánował co teraz dzierżyſz/ y twoie potom=

16:

ſtwo/ y będzieſz thego záwżdy żáłował żeś thego dawno nieucżynił/ á obacżyſz

17:

błędy ktore fáłeſzny prorok wam vſtáwił/ y wykorzeniż iego náukę z pośrzodká

18:

Tureckich ludzi. Dan z namiotow náſzych látá Kryſtuſowego národzenia. 1463.

19:

Gdy ten liſt poſłał Máchometowi/ przyſzłá mu nowiná/ iż Papież Eneás Sil

20:

wius ćiągnie z wielkim ludem Krzyżakow/ y ſłużebnych wodą y źiemią do E=

21:

piru/ áby tám przełożył Skánderbega ná kroleſtwo Mácedońſkie/ á Thurka

22:

wygnał z Grecyey/ á biſkupá Dyrácheńſkie^o Pawłá ángeluſá ná Kárdynalſtwo

23:

wſádzył. W tę nádzieię Skánder. przodkiem wtárgnął w Tureckie dzierżáwy/

24:

puſtoſzył ie/ pobierał/ wywodził/ y otrzymał wiele korzyśći zwłaſzcżá z Trácy=

25:

ey bez ſzkody ſwoich/ ſtey przycżyny był wielki ſtrách po wſzytkich kráinách Tu=

26:

reckich/

Strách był w=
Turcech.

ták w Europie iáko w Azyey/ áż iuż drudzy chćieli vciekáć do Bytyniey.

27:

¶ Bacżąc Máchomet ſtrwożenie ſwoich poddánych/ przez zbuntowánie Krze

28:

śćiáńſkich pánow przećiw im/ wezwawſzy przednieyſze rycerſtwo kſobie vcży=

29:

nił do nich rzecż w ty ſłowá. Záwżdym to miał y mam v ſiebie moi mili rycerze/

30:

iż ty páńſtwá ktorych moi przodkowie ſwámi weſpołek rycerſkim obycżáiem do

31:

ſtawáli/ ábych ie ſpołu ſwámi dzierżał/ o ktore niemniey ſie mnie ſłuſzno ſtá=

32:

ráć iedno iáko y wam/ wámi ſwiadcżę żeśćie nie inákſzey powagi byli v mnie/ ie

33:

dno iáko ia v was/ ktorym niethylko ſam ſobie żył álbo żywię ná świećie/ ále y

34:

wam wſzytkim takież y wáſzym potomkom/ dla ktorych ia wſzelkie niewcżeſno=

35:

śći podeymował záwżdy/ ták iż zá Bożą pomocą gdzie koń moy kopytem pode=

36:

ptał/ wſzędzie náſze było y ieſth/ á cobych miał wiele wylicżáć kráin kthorych

37:

ſzáblá náſzá zdobywáłá/ cżáſu ktemu nieſtawa? kthore kroleſthwo proſzę was/

38:

wam ſie kiedy opárło? ktory lud kiedy niebył zwalcżony od was? álbo ktore ſie

39:

wáſzey mocy niebało pierwey niż poználi. Przeto teraz was pytam: co to zá no=

40:

wa á niezwykła boiaźń miedzy wámi/ żeśćie ták barzo ſtrwożeni/ żeśćie o thák

41:

leniwych á nicżemnych Krześćiániech ſłyſzeli zbieráiąc ſie przećiw wam/ á tho

42:

wſzytko Skánderbecżek ſwymi chytrośćiámi zwiodł? Cży chcećie mdłemu ludu

43:

Krześćiáńſkiemu/ bez walki meyſcá poſtępić/ kthore náſzy przodkowie ſwymy

44:

pracámi pilnymi nam zoſtáwili/ vcżynilibyśćie wielką rádość y chlubę nieprzy

45:

iaćielom ſwoim? Acoż mnimaćie/ bylibiśćie przeſpiecżni w Azyey vćiekſzy

46:

ſtąd? ktoryby was Krol przyiął/ vćiekſzy ſtąd/ lud thák wſzemu świátu oſtu=

47:

dzony á nienawiſny gdyż ludzie ná świećie ſą thák ſzaleni/ iż mowią/ iż my cu=

48:

dze páńſtwá dzierżemy gwałtownie z krzywdą ludzką á nie ſwoie właſne/ gdyż

49:

nam prorok od Bogá powiedział: gdziekolwiek nogá twoiego koniá podepce/

50:

tho twoie będzie/ bo ludzie ná świat zſobą nieprzynieſli nic właſnego/ wſzytki

51:

rzeczy ſą ludzi mocnych/ Bog wſzytkich rzecży pan ieſt/ otworzywſzy pole/ wſzyt

52:

ki rzecży ná pośrzodku położył/ kto ich doſtánie przez moc/ to ziego wolą ieſt z ie

53:

go tedy wolą wſzytko trzymamy/ podkimezmy cżego kiedy doſtháli iáko ludzie

mocni/

strona: 255

O Skánderbegu.

Liſt 255

mocni. Przeto was vpominam ſławni rycerze/ á moi mili towárzyſze/ nieboy=

ćie ſie nieprzyiaćielá/ zwłaſzcżá tákiego/ kthoregośćie nigdy mocy niepoználi/

áby mu wtym więtſze ſerce nieroſło ále ſporadą ſtátecżną nie płochą zbroię ná=

ſię bierzćie przeſpiecżnie/ przećiw leniwym á opiłym Krześćiánom/ nic thego

niebacżąc/ iż o wielkim zgromádzeniu ich á zbuntowániu ſłyſzyćie/ niewątpicie

w wygrániu bitwy/ wſzak wiećie obycżay thego ludu/ iż ieſt/ gnuśny/ mdły/

boiáźliwy/ oſpáły/ proznuiący/ niezwycżáyny/ roſkoſzom wcżeſnośći przywykły/

bez poduſzek nieumieią ſpáć/ bez gámrácyey weſoł niebędzie/ takież bez trun=

ku mocnego/ bez vpićia rádzić nieumie/ ſłowy tylko walcżą á nie vcżynkiem/

10:

żadney ſpráwy woienney niemáią/ áni rzemioſł vmieią/ konie tylko do pſow cho=

11:

wáią/ chcąli mieć dobry koń ku rycerſkiey potrzebie/ muſi go od nas nábyć/

12:

nie ćierpliwy głodu/ źimná/ gorącá/ prace/ przymowek/ podſię plugáwią/ z

13:

niewiáſthámi ieſzdżą/ wyſoko ſiadáią y legaią/ gorąco iedzą á źimno walcżą/

14:

cżegośćie wy namileyſze rycerſtwo prożni/ żywotá y ran ſobie nieważyćie/ má=

15:

ło ſpićie/ bo przez poduſzek/ rowną rzecżą ſie wychowaćie/ niewcżeſnośći wy=

16:

trwaćie/ źiemiá wám ſtoł łáwká y łoże/ nic thák v was twárdego/ trudnego/

17:

ćięſzkiego/ coby ſie wam zá lekkie á łácne niezdáło/ thák iż ſtego zwycżáiu cno=

18:

tliwego/ nietylko byśćie ſie mieli kogo bać/ ále y niemożećie. Niechayże tedy

19:

knam przyiádą mowni Krześćiánie/ wyſwárzą ná nas kroleſtwo Greckie/ da=

20:

wnoć ſie ná to bráli/ ále im nieſporo/ podobno pámiętáią Wárneńſką bitwę

21:

álbo Bázyliyſką/ ále oni choćia ſtrácą bithwę/ cieſzą ſie ſwymi powieśćiámi/

22:

omawiáiąc ſwą złą ſpráwę/ mowiąc: Nierowno nam było/ ten nas zdrádził/

23:

przenáięli Turcy/ przez niezgodę krolow Thurcy wźięli kroleſtwo/ przyſzli ná

24:

nas bez wieśći/ á niemowią/ co prawdzie przyſtoi/ iż Bog ſthym ludem ieſth

25:

przetho ſnas mocy máią/ wierzćie mi moi namileyſzy rycerze/ zmieniąć vmyſł

26:

śmieſzni walecżnicy/ doſyć vnich wygránia gdy pobudzi ná ſie nieprzyiaćielá/

27:

boć domá zſobą máią co cżynić/ v nich káżdy chce pánem być á ſłucháć żadny/

28:

rzadkieby ſpokoiem było kſiążąthko/ iedno zſobą walcżą wzaiem/ pomoż thy

29:

mnie dziś á ia thobie iutro/ o właſne ſie więcey ſtáráią niż o poſpolithą rzecż/

30:

chełpliwi ſą/ ſwarliwi/ w práwiech vporni/ długie odwłoki máią/ na rzecżni=

31:

ki ſwe dobrá przekłádáią/ rycerſki cżłowiek nizacż/ rzemieſnik nizacż/ nie we=

32:

dług godnośći/ iedno według maiętnośći vnich zacność/ á co gorſzego/ poſłu=

33:

ſzeńſtwo żadne ná ktorym wſzytká ſpráwá rycerſka zależy/ ſthądże niekárność/

34:

zá tym morderſtwo/ zábijánie/ gwałty/ złodzieyſtwá/ y wiele rzecży złych má=

35:

ią. Piſał też do nas on wſzetecżny Skánderbecżek/ ábych ich wiárę przyiął/ zá=

36:

ſłużyłby od Bogá karánie iákoż tego nieuydzie. Piſał też iż Biſkup nawyſz=

37:

ſzy ćiągnie z wielkim ludem ná nas/ ſtráſzęcy nas (tego to Biſkupá Rzymſkiego

38:

oni ważą y ććią iáko my Kálifę) vſty ſobie tylko cżynią chwałę á nie ręką/ ále

39:

ſie ich nieboyćie choćiaby ták było/ śmieyćie ſie z ich ſpráwy/ bacżąc tho iż cżego

40:

onym niedoſtawa to wy domá maćie pogotowiu/ nád tho ſámo mieyſce mocne

41:

was wſzędzie obroni/ będzie im potym żal ſwego zámyſłu. Niezeydzie wam ni=

42:

nácżym/ ſą konie/ żywność/ lud mężny/ zbroiá/ y wſzytek doſtátek. Iuż ſie te=

43:

raz okaże iákom obacżył z biegow niebieſkich (bom ſie tey náuki dobrze z mło=

44:

du vcżył) iż wſzemu świátu pánowáć będziem/ á to teraz zebránie ich przećiw

45:

nam wniwecż ſie obroći/

Máchomet
Gwiazdarz.

á co ſie tycże Skánderbegá zbiegá náſzego/ tego wy=

46:

korzeniemy z źiemie náſzey y z iego potomſtwem/ á doſtánę go żywo wſzytko okru

47:

ćieńſtwo okáżę ná iego ćiele. :?: :?: :?:

48:

¶ Gdy tho wyrzekł Máchomet/ wſzytcy záwołáli ſtań ſie ſtań ſie/ iáko ſłyſzy=

49:

my záchowamy wiárę y poſłuſzeńſtwo/ y potwierdzili tego przyſięgámi ſpolne=

50:

mi. Gdy Skánderbeg puſtoſzył kráiny Tureckie/ wypráwił Máchomet prze=

51:

ćiw iemu Hethmaná Seremecyuſá kthory ćiągnął do Mácedoniey/ áby tám

52:

więcey ludu zebrał/ á ſzpiegi miał po Skánderbegu/ á zábawiałgo áżby Bállá

53:

ban z wielkim woyſkiem Tureckim przyćiągnął w cáłośći do Albániey/

Seremecy.
Bálábán.

gdzie

ſie tám

strona: 255v

Kſięgi cżwarte.

ſie tám mieli oba ziecháć. Skanderbeg gdy ſie thego dowiedział/ zebrał ludzi

dzieſięć tyſiąc przećiw Seremecyuſowi ktorego chcąc przywieść ná hak. Poſłał

przodkiem iáko ná ſtraż pięć ſeth wybornych mężow/ kthore gdy ſtraż Turecka

obacżyłá á oni ſie obłądzili rzekomo od ſwoich/ powiedziáłá onich Thurkom:

Turcy ſie ruſzyli po nich/ á oni ná toż vćiekáli/ przywiedli ie thám gdzie ſie był

grafika

Skánderbeg záſádził z dzieſiąćią tyſiąc ludzi/ poráźił ie. Poiman thám ieden

Turek bogáty/ kthory był podſkárbim á chćiáło ſie mu bárzo walki/ wźiął za

nim y zá ſyná Hetmáńſkiego Skánderbeg cżterdzieśći tyſiąc złotych cżerwonych

10:

thakież drugie dał ná okup/ á rycerſthwu dał wſzytkę korzyść w namiećiech

11:

gdzie woyſko Thureckie leżáło. :?: :?:

12:

¶ Ale iáką rádość maił Skánderbeg z zwyćięſtwá/ ták záſię płácż z ſmutku/

13:

khtory miał gdy przyſzłá nowiná/ iż Papież Eneás Silwius vmárł morem w

14:

Ankonie/

Syluius vmárł.

gdzie ſie wſzytko krześćiáńſtwo rozbiegło záſie/ ták krzyżacy iáko ſłu

15:

żebni/ boiąc ſie moru/ trzy dni niepił áni iadł Skánderbeg od żáłośći. Potym

16:

obeſławſzy ſamſiády y rádę vcżynili Syem/ do ktorych mowił: miedzy innemi

17:

rzecżámi/ też przypominał iż co ſie ſtáło/ to ieſt Boża wola/ iż nam Biſkupá

18:

nawiſzſſego/ ktory ſie ſtárał o rzecż poſpolitą dobrą krześćiáńſką/ z tego świá=

19:

tá ziął/ ábowiem ſnadź/ by tego bicżá Bożego ſrogiego nád námi niebyło/ v=

20:

dáliby ſie krześćiánie ná wſzytki złośći/ ktoreby mogły być wymyſlone ná świe

21:

ćie/ y ná oſthátek będąc w pokoiu/ ſwoy miecż y zbroie náſię by ie zobracáli. A

22:

ták moie miłe rycerſtwo/ powiádam wam zá prawdę: że Bog chce thego po

23:

nas/ ábyſmy ſie trybowáli z nieprzyiaćielá/ niechay was śmierć iego/ áni roz=

24:

bieżenie krześćiáńſthwá nieſtráſzy/ áni wam ſercá káźi/ niechce on mieć z ſwey

25:

ſtrony wielkich pocżtow przećiw wielkiemu nieprzyiaćielowi/ by ſnadź nierze=

26:

kli myzmy poráźili/ odeymuiąc Bogu táką ſpráwę/ iáko ſie okazáło ná Gede=

27:

onie y ná innych/ zápewne wiedzmy o nieprzyiaćielu/ iż ćiągnie z wielkim ludem

28:

do nas/ ná ktorym Máchomet przełożył/ onego Bálábáná chłopá mego pod=

29:

dánego/ ná kthorego ſtąd pocżął być łáſkaw/ iż napierwey wſkocżył ná mury

30:

Konſtántynopolſkie w oblężeniu. A ták proſzę moie namilſze rycerſtwo/ bierz=

31:

ćie ná ſię zbroię z ochotą/ niepzyiaćielowi zá Bożą pomocą odeprzemy.

32:

¶ Ciągnął tedy Skánderbeg z woyſkiem przećiw Bálábánowi/ oſiadł gorę z

33:

ludem iednym/ drugi miał niedaleko ſiebie. Bálábán położył ſie w dolnych

34:

mieyſcách/ máiąc zá to/ áby ſie Skánderbeg bał gdy ták gory oſiada/ vderzył

nań Bálá=

strona: 256

O Skánderbegu.

Liſt 256

nań Bálábán/ podkáli ſie dobrze zobu ſtron/ fortuná y ná tę y ná owę ſtronę

przechodziłá/ trwáłá długo bitwá/ przyſtąpił vff poſilecżny Skánderbegowi/

przepomagáli Turki muſieli ná zad vſtępowáć/ naſzy po nich/ tam ośḿ mężow

co naprzednieyſzych Turcy oſkocżyli w ćiáſnym mieyſcu/ w pogoni/ y poimáli/

poſłáli ie żywo Máchometowi/ gdy ie vyrzał Máchometh/ rzekł: Theraz iuż

wierzę/ iż wſzytká moc Skánderbegowi vpádłá. Poſłał zánie pieniądze Skán=

derbeg/ Srebro y Złoto/ ále okrutnik niechćiał ich dáć ná odkup/ kazał ie ży=

wo połupić/ imioná ich były.

Imioná poimá=
nych.

Moizeſz Stároſtá z Dybry/ o ktorym wielem iuż

piſał iákie poſługi zacne cżynił. Ginryzá Włádeńſki przyrodzony Skánderbe=

10:

gow/ Muſáchius Sieſtrzeniec/ Ginius Muſáchius/ Ian Prełat/ Mikołay

11:

Beryzyk/ Iurek Chukká/ Ginius Mánezy/ ktorzy ná ten cżás wielkiego ſmut

12:

ku Albániey przydali niż kiedy inedy. Znowu ſie zebrał Bálábán ná Skánder=

13:

begá z roſkazánia Máchomethá/ obiecuiąc mu wielkie dáry ieſli go zwyćięży.

14:

Bálábán thedy chcąc go chytro vchodzić/ poſłał dáry Skánderbegowi chcąc

15:

ſnim dobre záchowánie mieć. Skánderbeg tho bacżąc/ poſłał mu theż wdáry

16:

kroy/ lemięſz/ radlicę/ roſkazawſży do niego áby przyſzedł ná oycżyznę oráć ro=

17:

ley iáko moy chłop.

Dáry z obu ſtrō.

Rozgniewał ſie Bálabán/ zbierał co nawięcey mogł lu=

18:

dzi z Trácyey y Mácedoniey/ położył ſie w rowninách bliſko Swáthogrodá

19:

grafika

20:

gdzie też tám iuż był Skánderbeg z ſwoim woyſkiem/ ktore ná cżworo rozdzie=

21:

lił/ pierwſze ſpráwował Goyko Streż ſieſtrzeniec/ drugie Tánuzyus Dukági=

22:

nus/ trzećie Muſácyus/ Sam cżwarte/ pieſze też miedzy iezne zſzykował/ iáko

23:

miał obycżay/ podkáły ſie vffy dobrze/ lećieli zobu ſtron/ Thurcy wielkośćią

24:

przechodzili/ Krześćiánie męſtwem/ fortuná y nátę y ná owę ſtronę przecho=

25:

dziłá/ Turkow wiele zbitych było. Skánderbeg to bacząc/ wyſkocżył krzykną=

26:

wſzy poſiláiąc ſwoie/ gdzie widział ránnego ſwego/ kazał go wywieść/ ná tho

27:

mieyſce ſwieżego poſtáwił/ gdzie też widział vff ſkłániáć ſie ábo vſtępowáć po=

28:

twierdził ij ſwieżym ludem ktore od tego miał/ widząc náoſtátek Turki mdlei

ſobie

strona: 256v

Kſięgi cżwarte

ſobie pocżynać/ thym ſilniey cżynili á przypierali áż Turcy thył podáli/ náſzy ie

gonić bić co nawięcey/ poległo tam Turkow około dzieſięć tyſiąc/ okrom rán=

nych y więźniow/ namioty Tureckie rycerſtwu ná łup rozdał.

Bálábán porá=
żon.

¶ Znowu Báłábán zebrał ſie z więthſzym ludem ná Skánderbegá/ wźiąwſzy

do ſiebie Sulimaná mężá wielkiego. Skánderbeg też przećiw iemu/ podkáli ſie

znowu dobrze/ wyiechał przećiw ſámemu Skánderbegowi ten Sulimen/ pod=

kał ſie ſnim Skánderbeg y zábił go/

Suliman zábit.

Turkom ſerce ſkáźił iż bárzo ſtrwożeni by

li. Widząc to Balábán pocżął vſthępowáć/ náſzy im tym więcey przypieráli/

porażeni Turcy ná oſtátek ledwo ſam Bálábán vćiekł/ w tey bitwie padł koń

10:

z Skánderbegiem/ á wten cżás go Turcy oſkocżyli/ ále go ſwoi obronili/ áż in=

11:

ſzego koniá doſtał/ cżynił ſwemu doſyć.

12:

¶ Widząc Balábán/ iż go Skánderbeg wielekroć poráźił/ vcżynił rzecż do

13:

Máchomethá w thy ſłowá: Wiem że mi ná żadnym doſthátku/ áni ſpráwie/

14:

áni ludu niezeſzło/ pánie moy niezwyćiężony/ á wżdym ſie ták nád nádzieię/ ná

15:

ſwey forthunie omylił/ żem hániebnie od máłego ludu poráżon/ niewiem ieſli

16:

od Skánderbegá/ álbo od Bogá/ bo to wſzytko v niego w ręku ieſt/ á ták thy

17:

rzecży potrzebuią dobrego rozeznánia/ bo ten cżłowiek iáwnie od Bogá ná to

18:

wyſádzony ieſt/ gdyſz y znáki tego ná iego ćiele ſą/ y máć iego ze ſnu ſwego da=

19:

wno to powiádałá/ widząc przez ſen wężá vrodzić kthory Turki ſzcżypał/ áleć

20:

to przedſię nic/ wſzytko tho w ręku ma fortuná/ á fortuná według ſpráwy do=

21:

brey idzie/ nieraz ći ſie też y Skánderbeg potknął/ y ludzi mężnych vtráćił nie=

22:

máło/ rádáć ſie fortuná cżęſtokroć odmienia/ á thák poydziem ieſzcże przećiw

23:

iemu inſzą drogą. Máchomet dał mu to ná wolą powiedziawſzy mu/ iż żadną

24:

miárą ſie krolem świátá niebędę miánował poki Skánderbeg ná świećie. Go=

25:

towáli ſie tedy przećiw iemu dwá hetmani Iágub Arnáut z iednym woyſkiem/

26:

przez Grecyą y Teſsálią/ á Bálábán przez Trácyą y Mácedonią/ á niemiał

27:

nic pocżynáć Iágub áżby ſie ſpołu ziecháli. Przyćiągnął Bálábán pierwey do

28:

Epiru/ o ktorym ſie dowiedział Skánderbeg/ iechał ſámopięt thylko ná ſzpie=

29:

gi/ iáko á gdzie woyſko iego leży/ ná iednę gorę/ wydał go ieden zdraycá krew=

30:

ny Bálábánow/ oſkocżył onę gorę Bálában/ ledwo ſámo wtor vćiekł do woy=

31:

ſká ktorego miał pogotowiu dwánaśćie tyſiąc. Gdy ſie kſobie śćiągnęły woy=

32:

ſká/ podkali ſie/ trwáłá bitwá ſpolna długo. Skánderbeg gdzie widzał nie=

33:

doſtátni vff ſwoy podfierdził go/ gdziekolwiek widzieli oſsobę Skánderbego=

34:

wę rycerſtwo iego/ dobrze á ſmiele ſobie pocżynáli. Bálábán kthory iuż miał

35:

ſerce ſkáżone/ przypuśćił Iáncżáry Axápy y inne. Skánderbeg theż poſilecżne

36:

ludzi ſwieże przypuśćił/ niemogli mu Turcy wytrzymáć poſtąpili ná zad/ ná=

37:

ſzym tym lepſze ſerce vcżynili/ párli ie áż muſieli pierzcháć.

Bálábán porá=
żón.

Ieſzcże tedy woyſko

38:

Skánderbegowo z mieyſcá ſie nieruſzyło/ ćiáłá pobithe Tureckie ieſzcże ſie ru=

39:

ſzáły ięcżáły/ niepobrane ieſzcże nic w namiećiech/ gdy przyſzła nowiná/ iż Iá=

40:

gub z woyſkiem drugim ćiągnie/ w ktorym było dwádzieśćiá y cżterzy thyſiące

41:

Turkow/ niewiedząc o porażce Bálábánowey/ poſłał Skánder.przodkiē prze|

42:

ćiw ie^v pięć ſet ludzi wybránych/ áby go z woyſká wywabili ku bitwie/ gdy ták

43:

vcżynili/ Iágup ná troie woyſko rozdzielił/ pierwſze ſie podkáło z oną piąćią

44:

ſet Skánderbegowych/ náſzy pocżęli pierzcháć/ oni ie gonić. Potym Skánder

45:

beg wyráźił ſie z láſu ſkáliſtego podkał ſie ſnimi/ poráżeni Turcy drugi ras ná

46:

głowę/ otrzymał ná ten cżas Skánderbeg ſtátecżne zwyćięſtwo ieſli kiedy/ bo

47:

tám poległo ludu w obu woyſkách trzydzieśći tyſiąc okrom więźniow y ránnych/

48:

ſamego Iágubá zábił Skánderbeg gdy ſie ſámi dwá ſpołu podkáli/ opłáćiłá

49:

ſie porażká Biáłogrocká. Byłá wielka rádość niethylko w Albániey ále po

50:

wſzem krześćiáńſtwie ſthákiego zwyćięſtwá známienitego/ dziękowánie Pánu

51:

Bogu w kośćiełech cżyniono wſzędzie ſpiewáiąc/ ták żony iáko męſzcżyzny. Gdy

52:

iechał Skánderbeg z tryumfem do miaſtá Kroiey/ z wielkim korzyśćiámi y do

53:

ſtátki. Pothym rychło Skánderbeg/

Iágub poráżon.

áby thym więcey Máchometá drażnił/

wthárgnął

strona: 257

O Skánderbegu.

Liſt 257.

grafika

wthárgnął do Trácyey y Mácedoniey gdzie wielką ſzkodę vcżynił przez ogień y

miecż/ plonu wiele wygnał y ſkárbow nábrał/ więźniow y koni niepoſpolitych

krolom krześćiáńſkim y innym pánom náſłał. Po tey známienitey porażce Tu=

reckiey/ Máchomet był zaſmucon iż ſie ſam wſobie gryzł/ wezwawſzy do ſiebie

rady ſwey co ſtym cżynić/ by potym ſtego co gorſzego ná nas nieprzyſzło/ pytał

ich/ nátym wſzytcy przeſtáli/ áby ſwą oſobą ćiągnął do Epiru/ ze wſzemi mo=

cámi ſwymi á obległ Kroią głowę Albániey/ á leżał thak długo áż ią głodem

wymorzyć/ ieſli iey inácżey niedobędziem/ thákże vcżynili/ poſłáli przodkiem

10:

Balabáná obegnáć Kroią w ośmidzieſiąt tyſiąc ludu/ zánim Máchomet ry=

11:

chło ćiągnął w pułtorákroć ſtotyſiąc ludu/ położyli ſie bliſko Kroiey. Skán=

12:

derbeg dobrze opátrzył Kroią/ ták ludem iáko ſpiżą/ ſtárſzym przełożył Bál=

13:

dázera Włocha/ kthorzy wiele kroć wnocy śćiekáli ná Turki pobili ich wiele

14:

pod miáſtem. Skánderbeg też zebrawſzy ludu dwádzieśćiá tyſiąc/ trapił Tur

15:

ki zewſzech ſtron iż ſie niemogli nigdziey wychylić. Poſłał Máchomet do oble=

16:

żeńcow by miáſto podáli/ oni mu poſłali/ ruſznicżkę á ſtrzałki/ rádniey niż miá

17:

ſto/ dziáłá lano wielkie y máłe w Tureckim woyſku. Náiął był przedtym dwu

18:

łotru Máchomet ná Skánderbegá/ áby go potáiemnie ſtruli álbo zábili/ kto=

19:

rzy rzekomo vćiekli od Turkow do Skánderbegá/ y dáli ſie pokrzćić/ áby ſie ich

20:

nieſtrzeżono/ ięzyk też ich vmieli/ ale Bog niechćiał áby thak Skánderbeg zgi=

21:

nął/ ktorego ná ſwe rycerſtwo vſtáwił/ powádzili ſie oni zdrayce ſámi/ y wy=

22:

dał ieden drugiego/ obu obieſzono.

23:

¶ Máchometh pobywſzy cżás niemáły w Kroiey/ żádney nádzieie niemiał do=

24:

ſtáć przez moc Kroiey/ á ná káżdy dzień mu ludzi vbywáło/ ruſzył ſie precż no=

25:

cą/ zoſtáwiwſzy Bálábáná z wielkośćią ludzi/ áby ták długo leżeli około Kro

26:

iey/ áżby ſie poddáli. Skánderbeg zbierał lud co nawiętſzy mogł/ ſtárał ſie oto

27:

pilnie iákoby Bálábáná doſtał żywo/ álbo go zábił. Iechał thedy do Papieżá

28:

Páwłá y Kárdynałow do Rzymá/ vcżynił knim rzecż ſzeroką/ áby mu iáką po

29:

moc dali mowiąc: Iużem thák ieſt wyćiągnion/ iż niemam cáłego mieyſcá ná

ćiele

strona: 257v

Kſięgi cżwarte

ćiele ku wźięćiu nowych ran/ áni krwie zbywa coby dáć dáley/ dla rzecży poſpo=

litey Krześćiańſkiey. Dárował go Papież niemałą ſummą pieniędzy/ y drudzy

Kárdynałowie/ przyiechał z pomocą do Albániey/ y z innych kráin pográni=

cżnych/ zieżdżali ſie kniemu ludzie rycerſcy/ áby wygnáli Turki z Albaniey. Ze=

bráło ſie tedy ludzi niemáło ktey potrzebie/ kthore Skánderbeg rozdzielił ná

dwá vffy/ ieden ſpráwował Lechá Dukáinus/ á ſam drugie/ ſkthorym ćiągnął

przećiw Ionimie brátu Bálábánowym/ kthory mu ſzedł zniemáłym ludem ná

pomoc/ poráźił go Skánderbeg/ ſámego żywo poimał y zſynem Heder.

Ionimá porá=
żon.

Balá=

grafika

10:

ban iáko ſzalony/ przyſthąpił bliſko murow Kroieńſkich/ obiecuiąc im dáry

11:

wielkie áby miáſto podáli/ tám go ieden z miáſta z ruſznice tráfił w gárdło áż

12:

ſpadł ſkoniá y zdechł/ wnet odćiągnęli od oblężenia Turcy/ poſłáli do Skán=

13:

derbegá/ áby im dopuśćił przeſpiecżnie wyiecháć z źiemie/ chcąc mu wſzythki

14:

ſtátki zoſtháwić/ obeſłał rádę ſwoię y rycerſtwo przednieyſze Skánderbeg/ co

15:

ma ſtym cżynić pytał ich/ byli nátym drudzy áby ſie ſnimi bili.

Bálábán zábit.

Skánderbeg nie

16:

rádził bitwy zwodzić mowiąc: Thego ludu ieſt wiele/ á nád tho przyſzło im na

17:

oſtátecżną/ będą ſie bić do gardł ſwych/ niwcżym nádzieie niemáiąc iedno w

18:

ſwych ręku/ byſmy też dobrze bitwy wygráli/ niemożem być bez wielkiey ſzko=

19:

dy w ludziech/ gdy w klobie fortuná ſtánie/ á ieſli z kloby wynidzie/ będzie zná=

20:

ſzym złym/ drudzy ie rádzili obegnáć w koło á głodem wymorzyć. Wnocy tedy

21:

Turcy ruſzyli ſie z mieyſcá ſwego gdzie leżeli ná Tyrnáwie (Włoſzy piſzą Tyr

22:

ránná) ſzli do Trácyey/ ále zſzkodą ſwoią bo ie zewſzech ſtron trapiono.

23:

¶ Máchomet był ſmęćien z zábićie Bálábáná y z nieſzcżęśćia ſwego. Ná Wio

24:

ſnę záſie zgromádził lud wielki dwá tyſiąca/ ćiągnął do Epiru/ bacżąc iż Skán

25:

derbeg ſwe zamki opátrzył/ ćiągnął do Dyráchium miáſtá zacnego wielkiego

26:

nád morzem ktore Weneći dzierżą/

Dyráchium álbo
Epidámnum w
Mácedoniey.

obegnał ie/ ále go odpárto bo ie byli We=

27:

neći y Skánderbeg dobrze opátrzyli/ vſtąpił od niego z ſzkodą ſwoią/ máiąc za

28:

tho iż tám Skánderbeg dał ſie záwrzeć/ gdy widzieli iego niektore rycerze/ ćią=

29:

gnął do Kroiey obegnał ią/ ſtráćiwſzy thám wiele ludu odćiągnął/ bo go ze=

30:

wſzech ſtron trapił Skánderbeg/ y mieſzcżánie wyrywáiąc ſie ná nie w nocy. A

31:

ták Turcy wroćili ſie na zad z wielką ſzkodą ſwoią/ miáſtecżko ktore był nowo

32:

Skánderbeg záłożył ieſzcże w nim ludzi niebyło/ Chinryl rzecżone/ zborzył w

33:

ćiągnieniu. Potym rychło oſadził gránice ludem ſwoim boiąc ſie ſzkod od Skán

34:

derbegá/ przełożył nád tym ludem Ali y Aliáſsá/ kthorzy chcąc Skánderbegá

vłowić

strona: 258

O Skánderbegu.

Liſt 258

vłowić/ poſłáli mu známienithe dáry proſząc áby ſie ſnimi przyiaćielſkie zácho=

wał. Skánderbeg im też oddárował. Pothym lud zbierał/ áby theż Turkom

miáſto zborzył/ ktore niedawno záłożyli/ rzecżone Wálm/ ktore byli dawno

zborzeli Gállogrecy/ w Mácedoniey/ pothym wpadł w niemoc/ obeſłał pány

rádne y kſiążętá ſąſiednie proſząc áby ſie ziecháli ná Syem do Liſsego (to miá=

ſto Wenetow ieſt)

Liſym miáſto.

gdy ſie ziecháli/ vcżynił do nich rzecż známienitą/ kthoraby

też tu byłá godná piſánia (kſiążki ty tego nieznioſą) ná oſtátku im obiáwił ry=

chłą śmierć ſwoię/ proſząc ich áby tym poſtępkiem y przykłádem ſie nieprzyia=

ćielowi ſwemu bronili/ iáki máią zoſtáwiony od niego/ vcżynił tedy tháki Te=

10:

ſtáment przy Weneckich poſlech y przy kſiążętách ſąſiednich/

Teſtáment Skā
derbegow.

polecáiąc We=

11:

netom w moc ſyná ſwego Ianá w oſmi lat będącego/ takież żonę/ ktorym ro=

12:

ſkazał/ áby ſkoro mu záwrą ocży/ iecháli do ſwych miaſth do Apuliey/ kthore

13:

miał od krolá Alfonſá/ á Weneći ſie Albánią opiekáli/ y wſzytkimi iego dzier

14:

żáwámi w Epirze/ ták długo/ áż Ian ſyn dorośćie ſwoich lat/ potym záſię w

15:

cáłośći máią ſpuśćić iemu oycżyznę/ obroćiwſzy ſie też do ſyná/ mowił kniemu:

Vpominánie.

16:

¶ Synu moi Ianie namileyſzy/ Ieſlić da Pan Bog przyść ná ſwą oycżyznę/

17:

pámięthay náukę moię/ á ſłowá moie bierz w poſłuch. Napierwey bądź ſprá=

18:

wiedliwy/ boć ſpráwiedliwość ze wſzech cnot ieſt napierwſza/ záchoway miá=

19:

rę w káżdey rzecży/ niebrákuy ludźmi/ ták ſobie waż vbogiego iáko bogátego/

20:

w ſzcżeſliwych rzecżách/ miey ſie opátrznie/ w przećiwnych/ nie wpáday w ro=

21:

ſpacż/ ále trway mocnie/ áż ćie złe ominie/ proznowánia ſie chroń/ roſkoſzy w=

22:

gardź/ bo ſtąd cżłowiek niewieśćieie/ rycerſtwá twego niepodaway w prozno=

23:

wánie/ bo ſtąd gnuſność ná nie prziydzie/ ſrogośći y okrućieńſtwá po ſobie nie=

24:

ukázuy/ áni też miękkośći/ ále to wſobie miernie zákryway/ cudzoźiemcow nie

25:

więcey miłuy nád ſwe obywátele/ chroń ſie naſtrog nieprzyiaćielſkich/ wzgardź

26:

dáry/ y pochlepſtwá/ rádne ludzi ſobie obieray/ prawdziwe y przykłádne do=

27:

ſwiadcżone/ przez kthoreby ku dobrey ſpráwie przychodził/ boć ia thobie inne

28:

rzecży wſzytki mogę dáć/ áleć ſzcżeśćia dáć niemogę/ á ſzcżeśćie z dobrey ſprá=

29:

wy przychodzi. Thyć ſą moy miły ſynu przykazánia y vſtáwy/ ktorych mię też

30:

moy miły oćiec vcżył nie omylny Miſtrz/ w ktorychemſie záwżdy kochał/ y mia

31:

łem ich pożytek záwżdy/ przeto ćie vpominam áby ie y ty záchował/ iákom ie ia

32:

też záchował proſzę y vpominam.

33:

¶ Gdy to wyrzekł Skánderbeg/ przyſzłá wieść/ że Turcy ćiągną przez źiemię

34:

Epirum do Illiryey/ położyli ſie bliſko Skodry páńſtwá Wenethow. Skán=

35:

derbeg to vſłyſzawſzy/ ácż iuż ręce/ nogi/ głowá drzáły/ kazał ſobie dáć konia

36:

y zbroie/ kazał przodkiem rycerſtwu/ á ſam zánimi znienagłá. Turcy ktorzy iuż

37:

byli wiele korzyśći w kráiu Scżodrzeńſkim nábráli/ obacżywſzy lud Skánder=

38:

begow/ máiąc zá tho iż ieſt Skánderbeg miedzy imi/ ięli vćiekáć od wſzytkie=

39:

go/ rozerwáli ſie/ iedni w gory drudzy w rowniny/ náſzy ie gonili bijąc/ y po=

40:

ſpolity cżłowiek ie bił w gorách/ thák że ſie ich máło do domu wroćiło/ á było

41:

ich w ten cżás piętnaśćie tyſiąc/ nád ktorymi był przełożon Ahámáty.

42:

¶ Potym Skánderbeg przyiąwſzy Páńſkie świątośći/ zſwiátem ſie roſthał/

Skánderbeg
vmárł.

43:

Látá Páńſkiego. 1466. miał lat wieku ſwego Sześćdzieſiąth y trzy/ páno=

44:

wał lat Dwádzieśćiá y cżterzy/ trzydzieśći bitew miał wygránych ná Turcech/

45:

iednęż przegráną v Biłágrodu. Po iego śmierći/ Lechá Dukáginus/ kthore=

46:

gom cżęſtho miánował/ wołał głoſem przed wſzytkimi/ Poſłuchayćie poſłu=

47:

chayćie wſzytcy Kſiążęthá z Epiru y Mácedoniey/ Dziś zamki Mácedońſkie y

48:

Epirſkie połąmáły ſie/ dziś náſzá moc y wſzythki mury vpádły/ dziś náſzá ná=

49:

dzieiá wſzytká zágáſłá/ dziś ſie drogá otworzyłá przeſtrona nieprzyiaćielowi/

50:

mowiąc to tárgał ſobie włoſy z brody y z głowy. Pogrzęb mu známienity vcży=

51:

niono/ ná ktorym były wſzytkie kſiążętá y krolowie ſąſiedni. Pochowan w Li=

52:

ſym/ miáſto to było ná ten cżas Wenetow/ pothym gdy ie Turcy wźięli doby=

53:

wſzy grobu Skánderbegowego/ wybráli wſzythki kośći ſniego/ y wydzieráli ie

Xx 2

ſobie/

strona: 258v

Kſięgi cżwarte.

ſobie/ ktory iákiego kęſá mogł doſtáć/ opráwił ſobie w Złoto álbo w Srebro/

noſił przy ſobie/ máiąc zá to áby tákie ſzcżeśćie miał/ iáko Skánderbeg miał/

powiádáli to ſzcżeśćie Skánderbegá mieć/ przeto/ iż ie ſobie vproſił v Bogá/

gdy był w Ieruzálem w kośćiele Sálomonowym/ przetho tám dziś niedopu=

ſzcżą żadnego Krześćiániná wnić/ y z Turkow ledá komu. Máchometh gdy ſie

tego dowiedział rádował ſie poſłał thám wſzytki mocy ſwoie/ á gdy Weneći

bronili Albániey/ ćiągnął do páńſtwá ich do Illiryku/ pobrał wiele miaſth/

potym y Albánią/ Mácedonią/ y Epirum. Syn Skánderbegow/ y z mácie=

rzą dokonał żywotá w Dáuniey/ to ieſt w Apuley ná ſwoiey dzierżáwie.

10:

¶ A tho też zá ieden dziw hiſtorykowie piſáli o Skánderbegu/ iż on ták w wiel

11:

kich potrzebách bywáiąc/ żadney rány ná ſwym ćiele niemiał/ tylko rámię ſtłu

12:

cżone gdy ſnim koń padł ná ſkále. Piſáli o tym Skánderbegu wiele Hiſtorykow

13:

iáko Woláteranus/ Eneas Silwius/ Paulus Iowius/ ále ſzerzey Márynus

14:

Bárlecius Scżodrzeńſki z Skodry miáſthá/ Słowak y Włoch. Vmárł ten o=

15:

krutnik w lećiech cżterdzieśći ośmi/ zoſtáwiwſzy ſyná Báyzetá.

16:

Báyázet wtory/ dziewiąty Krol v Turkow.

17:

Ayázet wthory/ zábiwſzy bráta ſwego Zyllábá wy=

18:

bran ieſth ná ceſárſtwo Tureckie. Brát iego młodſzy Zyzmus/ v=

19:

ćiekł do Fráncyey/ potym do Papieżá Innocenciuſá oſmego przy=

20:

prowádzon/ á tám otrut. Wſzáſkże Báyázetá minęłá oycowſka for

21:

tuná/ ábowiem go thák hániebnie Zołdan Alkáirſki poráźił/ áż wſzytcy iáncżá

22:

rowie nie mieyſcu zoſtáli/ od ktorego cżáſu nigdy ták Turka nieporáżono. Miał

23:

Zołdan ludzi ſłużebne w ten cżás Mámáluchy/ nowo obrzezáńce/ ći ſie mężnie

24:

z Turki bili. Tego też to Báiázetá Stefan Deſpot poráźił w Boſnie/ y Máthy=

25:

aſz Krol Węgierſki dwá zamki pod nim wźiął/ Yáycá á Schábácyec/ wſzákże

26:

przez niedbáłość Wenetow Modon miáſto ná morzu wźiął Látá 1510.

27:

Zelimus Othoman dzieſiąthy Krol álbo Ceſarz

28:

Turecki.

29:

Elim mnieyſzy ſyn Báyázetow páńſtwo oycu chytro

30:

á źle z ręku wyrwał/ wźiąwſzy ſobie zá żonę Carzá iednego Tátár=

31:

ſkiego dziewkę. Zebrawſzy woyſko Tátárſkie ku Andrinopolu gdzie

32:

Báiázet Ceſárz głową leżał/ proſto wiodł. Zdziwił ſie Ceſarz temu

33:

będąc chory/ y poſłał przećiwko niemu poſły/ dowiáduiąc ſie cże^opotrzebuie/ grafika

34:

kogo ſzuka/ rádząc mu áby to woyſko opuśćił/ y ſummę wielką pieniędzy z ſkár=

35:

bow ſwych iemu poſłał/ y drogie odzienia/ áby ſłużebnym

36:

rozdał y odpráwił. Iáncżárowie przyiechawſzy do Ceſá=

37:

rzá żądáli go/ iż gdy on ieſth cżłowiek chory/ ku obronie

38:

zyeḿ nie gothowy/ proſili áby páńſtwo puśćił ſwemu ſy=

39:

nowi Zelimowi. Gdy niechćiał/ ſzabl dobywſzy proſili/

40:

wołáli. On niewiedząc co pocżąć/ puśćił Ceſárſtwo ſyno=

41:

wi. Syn nowy Krol/ nowy zakon/ naprzod cżęść rády

42:

ſtárey Ceſárſkiey potruł/ cżęść pobił/ ſkárby wſzytki roz=

43:

dał roſproſzył. Oćiec tego żáłuiąc chćiał ziecháć od niego

44:

do ſtárſzego ſyná do Nátholiey. On ſie thego dowiedziawſzy/ oycá łágodnymi

45:

ſłowy námawiał áby przy nim mieſzkał/ obiecuiąc poſłuſzeńſtwo przyiaźń prze

46:

ćiwko oycu wiecżnie chowáć/ y kazał przynieść roſkoſzne potráwy z trućiną przy

47:

práwione. Oćiec ſkoro ſkoſztował pocżuł trućinę/ y precż vyiechał z żáłośćią

48:

wſzego miáſtá/ y w puł drogi dla ćięſzkośći trućiny vmárł. Ieſzcże miał dwu

brátu

strona: 259

O Turcech.

brátu dobijáć/ z ktorych ieden miał trzy ſyny młodzieńce/ ktore poſłał do brá=

tá żeby ſtryiá vbłágáli á proſili/ áby okrućieńſtwá żadnego nád oycem niedziá=

łał. Okrutnik gniewem zápalony tuż przed ſwymi ocżyma kazał ie z świátá zgłá

dzić. Oćiec tych ſynow vſłyſzawſzy tho/ opuśćiwſzy ſwe páńſtwá krył ſie po go=

rách/ ále potym wydan y ięt/ y zábit z przykazánia Ceſárſkiego. Ieſzcże był dru

gi brát Achmat ſthárſzy/ y tego theż kazał zábić/ ćiáło iego do Bruſyey ná po=

grzeb záwieźiono. Zelimus oycá/ bráćią y ſynowce pobiwſzy ná inne ſie też obo=

rzył/ á zebrawſzy woyſko przyiechał do Afryki/ A wygnawſzy Sultáná wielką

cżęść Egiptu opánował/ Mámáluchy y Sultháná poráźił. Drugi záſię nowy

10:

Alkáirſki Sultan z Turki bitwę zwiodł/ z obu ſtron ná plácu ludu doſyć zoſtá=

11:

ło. Potym Alkáir od Zelimá wźięt/ y lud przednieyſzy wſzytek wyśćinan. 1517.

12:

Ná zamek Alkáirſki wſzedł Zeliman/ moſt przez Nil rzekę ná nawách vdziá=

13:

łáć kazał/ ktorzy mu ſie ſprzećiwili potráćił. Iáko ty Sultany pogubił/ inne

14:

źiemie od morzá Arábſkiego iemu ſie poddáły. Przyiechawſzy do Konſtánthy=

15:

nopolá od wrzodu ktory zową Káncer vmárł ten okrutnik/ Látá wieku ſwego

16:

cżterdzieśći y ſześć. Od Kryſtuſá látá 1520. pánowánia iego roku oſmego.

17:

Solimanus Otoman iedennaſty Ceſarz Turecki.

18:

Oſtáwił Zelim po ſobie ſyná iednego Solimaná imie=

19:

niem/ ktory po śmierći oycowſkiey wźięt ná Ceſárſtwo/ Krześći=

20:

áńom ſzkod wiele podziáłał/ w Syryey dał ſtráćić Stároſthę/ po

21:

tym Biáłágrod Węgrom odiął/ ktory był murem źiemi Węgier=

22:

ſkiey od Turkow. To ſie ſtáło látá od Kryſtuſá 1521. Gdy ſobie rok odpocży=

23:

nął/ záſię przećiwko Rodis woyſko zebrał/ y dobył go/ y trzyma ie.

Rodis wźiął
Suleyman.

Pothymgrafika

24:

záſię roku od Kryſtuſá 1526. do Węgier woyſko

25:

obroćił. Ludowik Krol Węgierſki pomocą Krze=

26:

śćiáńſkich pánow opuſzcżony/ przećiwko nieprzyia=

27:

ćielowi iechał z niewielkim woyſkiem/ bo iedno wſzyt

28:

kich było dwádzieśćiá y cżterzy tyſięcy ieznych y pie=

29:

ſzych. Tureckie woyſko licżby miáło dwieśćie tyſięcy.

30:

Sthocżyły woyſká bitwę/ Krześćiáńie v Moacżá

31:

poráżeni tám Krol Ludowik zoſtał y z ſwymi. Tu=

32:

rek przyiechał do Budziniá/ podano mu zamek/

33:

wźiął dwá lithe obrázy złote/ koſztem niemáłym zá

34:

krolá Máthyaſzá vrobione/ ktore ſtały przed zam=

35:

kiem v brony. Wźiął ſłup Herkuleſow wielki/ kro=

36:

lá Máthyaſzá pámiątká/ záwieźli ij Thurcy do Konſtántynopolim/ y ná ká=

37:

mieniách mármurowych poſtáwili ná pámiątkę zwyćięſtwá. Tá poráżka ſtáłá

38:

ſię látá od Kryſtuſá 1526.

39:

¶ Po śmierći Ludowiká krolá/ Iánuſz Woiewodá Siedmigrockiey źiemie/

40:

wybran krolem Węgierſkim/ wybran też był y Ferdynánd Krol Cżeſki/ o kto=

41:

re cżynili zſobą/ á vtráćili wiele ludzi z obu ſtron. Bo gdy było Iánuſzowi ćię=

42:

ſzko/ vćiekł ſie do Turká Solimaná/ ktory z wielką mocą przyćiągnął/ zamki

43:

pobrał á ſwemi pooſadzał. Po Krolá Ianowey śmierći Budzyń/ Peſzt/ O=

44:

ſtrom/ Biełyhrad/ Wyſzehrad/ y innych wiele zamkow w Węgrzech pobrał/

45:

acż ſie náſzy przećiw iemu zbieráli z Niemiec/ z Cżech z Hiſzpániey/ ále nic nie=

46:

ucżynili/ zwłaſzcżá gdyż ſámi Krześćiánie ſpołu walcżyli/ to ieſt Ceſarz z kſią=

47:

żęty á z krolem Fráncuſkim. :?: :?: :?:

48:

¶ Látá 1542. Kſiążętá Niemieckie y miáſtá rzeſze złożywſzy wielki pobor wy

49:

práwili wiele ſłużebnego ludu dobywáć Budzyniá á Peſztu/ nád khtorym lu=

50:

dem przełożyli Ioáchimá Márgrábię Brándeburſkiego/ ále więtſzą ſzkodę po

Xx 3

pádli

strona: 259v

Kſięgi cżwarte

pádli przez mor niż poſługę vcżynili. Ná drugi rok 1543. gdy Ceſarz z Kro=

lem Fráncuſkim walki wiodł/ wźięli Thurcy Walp/ Oſtrom/ Biełahrad/

Wyſzegrad/ y drugich zamkow wiele/ takież miaſt známienitych.

O ſpráwie Tureckiey y o obycżáiech domowych.

Eſt przecż dziwowáć ſie ſpráwie Tureckiey/ á nawię

cey prętkośći ich/ iż oni rzecży przedſię wźiętych w tákiey wielkośći

zebránia ludu rycerſkiego nigdy nieomięſzkáią/ miernie znaſzáiąc

fortunne cżáſy/ á ſtale przećiwne przygody/ z wielką ćierpliwoś=

ćią á záchowánim poſłuſzeńſtwá ſtárſzym. By tho Krześćiánie w ſobie tháką

10:

ſpráwę mieli wſzytcy iednoſtáynie miedzy ſobą/ nie tylko źiemi ále y niebu mo=

11:

gliby roſkázowáć. Nic v nich kiedy potrzebá rzeká głęboka/ nic gory wyſokie/

12:

nic głod/ nic niepogodá/ nic niewcżeſność wyleżenia álbo ſpánia/ gdyż theż ſą

13:

ludzie iáko y drudzy/ wſzytko ſkromnie ćierpią. Ná woynę idąc nie śmie nic cu=

14:

dzego wźiąć/ w woyſce ſie ćicho záchowuią. Zadney thám zwády/ żadnych bu=

15:

rzek álbo roſtyrkow nie/ ktoby inácżey vcżynił/ winá nie odpuſzcżoná áni vpro=

16:

ſzona záwżdy. Przetho widzimy iż od dwu ſet lath tego ludu żadny práwie do

17:

gruntu nie przełomił iego nieprzyiaćiel/ chybá mor/ wiátr/ ogień/ głod/ wo=

18:

dá/ álbo wnętrzne walki ſámych/ ták iż ie widzimy dziś lud być niezwalcżony/

19:

á to ni cżym/ iedno ſpráwą ich dobrą á żáchowánim poſłuſzeńſtwá. Pan Bog

20:

tho wie iáko długo ten bicż Aſurow będzie nád námi dzierżeć.

21:

¶ Száthy ochędożne noſzą długo/ ſtrzegąć nágośći iákiey ćiáłá vkázáć. Zſtroy

22:

ná konie ich ieſth bárzo ſkromny krom zbythku wielkiego dla obćiążęnia koniá.

23:

Zbroią ſie wielką nie obćiążáią. Chorągwi okazáłych w woyſce nie noſzą/ tyl=

24:

ko ná drzewcách znáki iedwabne rozmáithych farb/ przez kthore znácżą ſwoie

25:

woyſká oſobne wodzowie ich. Bębny máią á piſzcżałki zbudzáiąc lud ku pothy=

26:

kániu. Zá rycerſki ſie lud modlą wſzytcy ná káżdym mieyſcu/ thák ná godziech/

27:

w łáźni/ iáko w kośćiele/ á nawięcey zá tych duſze ktorych ſą ná walkách zbići/

28:

zowąc ie ſzcżeſliwemi á bogoſłáwionemi/ iż ſie im tráfiło/ nie domá w kłopoćie/

29:

ále ná poſłudze poſpolitey y Bożey/ vmrzeć. Więźnie/ ptaki/ źwierzętá/ zá ich

30:

duſze wypuſzcżáią ná świát. Starſzych ſwoich zwyćięſtwá piſzą/ á potym ſpie=

31:

wáią/ pobudzáiąc przez to rycerſtwo ku walce. Obrázow ſie chronią/ áby nas

32:

zwáli przez nie gaury/ to ieſt pogány álbo báłwochwálcy. Dzwonow v nich nie

33:

máſz/ tylko miáſto dzwonu kápłan ich wleźie ná wieżę wyſoko/ wetknąwſzy dwá

34:

pálcá w vſzy woła/ thedy ſie zeydą do kośćiołá. Gránia o pieniądze v nich nie=

35:

máſz/ ktoreby tákie náleźiono/ karzą ie vſtáwioną winą. Láwki áni ſtołká ża=

36:

dny niema ku ſiedzeniu/ ále ná chędogim poſłániu ſiedzi ná źiemi záwiwſzy ſie

37:

ſzátą ſłuſznie. Stolik ſkorzány ſkłádány/ ktory może zſobą nieść ná koniu kiedy

38:

trzebá/ ná kthorym może ieść/ cżáſem theż y ná źiemi iadáią. Do kośćiołá/ do

39:

domu/ y wſzędzie gdzie ma ſiedzieć/ bez obućia idzie/ bo w boćiech ſiedzieć ná

40:

koſztownym poſłániu ſromotá/ á gdzieby mieyſce błotne było/ przykryią ie de=

41:

ſkámi. Ná południą ſtronę obracáią thwarz ſwoię gdy ſie modlą Bogu. Po

42:

dworowey potrzebie vmywáią ſie záwżdy/ cżáſem y głowę/ koláná/ thwarz/

43:

y wſzytkie cżłonki rucháiące/ á w ten czás nie obraca twarzy ku południu/ bo

44:

thá ſtroná modlenia ich bywa. Stoiąc nigdy wody niepuſzcża/ iedno náchyli=

45:

wſzy ſie iáko niewiáſty/ á ktoryby to ſtoiąc cżynił/ zá ſzálonego ij máią álbo zá

46:

pogániná. Winá nie piją/ iż o niego wſzytki złe rzecży pocżąthkiem bywáią/

47:

to ieſt/ zwády y niecżyſtośći. Takież mięſá wieprzowego nie iedzą y káżdey rze=

48:

cży zdechłey iáko y Zydowie. :?: :?: :?:

49:

Wſzytki kroleſtwá Turkom poddáne/ dzielą ſie ná

dwá

strona: 260

O Turcerch.

Liſt 260

dwá narody ieden zową Natolia/ to ieſt Azya/ drugi Románia/ tho ieſt Eu=

ropá. Nátolią zową wſzytki kráiny y źiemie zá Heleſpontem ná wſchod ſłońcá/

iáko ſą/

Nátolia.

Bithynia/ Azya mnieyſza/ Cilicia/ Frygia/ Gállácia/ Pámphilia/

Kápadocya/ Páflágonia/ y Kárya/ y cżtherzy Inſuły álbo wyſpy/ Aeolia/

Ionia/ Lezbo y Smirná. W tey Nátoliey ſą rozmáite ięzyki/ Grecki/ Wło=

ſki/ Tátárſki/ Wáłáſki/ Ruſki/ Ormiáńſki/ Zydowſki/ y inne. W Nátholiey

też ty ſą miáſtá/ w ktorych vrzędnicy mieſzkáią/ w Bruſye/ w Bityniey/ w A=

mázyey/ w Trápezuncye/ w Káfie/ Sárchaw/ Kárámán/ Lángumi/ Ker=

mem/ Engury/ Endhery/ Kuteiá etć. Románia drugi narod/

Románia.

zámyka w

10:

ſobie Dácyą álbo Serwią/ Trácyą/ Dárdánią/ Acháiám/ Peloponezum/

11:

Akárnánią/ Mácedonią/ Epirum/ Ráſcyą/ y cżęść Słowieńſkiey źiemie.

12:

W tych kráinách ma Turek przełożonych dwádzieśćiá y pięć/ kthore zowiemy

13:

Sędziaki/

Sędziak:

ktorzy mieſzkáią ná tych zamcech przednieyſzych/ w Kiliey/ Nyko=

14:

poliey/ w Káliopolis/ w Chorſonie/ w Seres Sálonice álbo Theſalonice/ w

15:

Nigropońćie/ w Moree/ w Boſnie/ y drudzy nowotny. Tym wſzytkim roſká=

16:

zuią dwá Báſzowie/

Báſzowie.

ieden w Azyey álbo w Nátholiey/ á drugi w Romániey

17:

álbo w Europie/ zową ie też Beglerbei/ á ná thych dwu wſzytká ſpráwá Ry=

18:

cerſka zależy/ co ći dwá vrádzą/ Ceſarz trzeći pothwierdza. Máią theż ći dwá

19:

pod ſwą ſpráwą lud ná pocżthy wielkie rozłożony rozmáitey ſpráwy/ y rozmái=

20:

tym poſtąpkiem idąc ku potrzebie woienney/ zową iedny Spáchy/

Spáchy:
Oglani.
Sulacy.
Iáncżáry:

drugie Oglá

21:

ny álbo Sulacy y Iáncżárowie pieſzy/ wſzákże kiedy trzebá máią konie od tego/

22:

á ći Ceſárzá wybieráią/ ktorych bywa pocżet około trzydzieśći tyſięcy/ á nabli=

23:

żey Ceſárzá chodzą. Chodzi też v nich kiedy trzebá poſpolity cżłowiek ku potrze

24:

bie woienney/ ták oracż/ niewolnik/ iáko y rzemieſnik/ máiąc káżdy płát ná=

25:

znácżony ſwoy ná mieſiąc. Vnich nietrzebá zſobą bráć żywnośći ná woynę/ nay

26:

dzie gotowo wſzytko zá pieniądze w Ceſárſkiey kuchniey/ takież koniem ięcżmień

27:

y inne potrzeby od Ceſárzá przedáią. :?: :?:

28:

O nabożeńſtwie Tureckim.

29:

Vrcy iednego Bogá wyznawáią być/ ktory ſobie ro=

30:

wnego niema/ á Prorok iego nawiernieyſzy Máchomet. Pięć rá=

31:

zy przez dzień modlą ſie Bogu obroćiwſzy ocży ná południe. A gdy

32:

nabożeńſtwo cżynią/ vmyią ſobie poſlednie cżęśći ćiáłá/ rámię/ ży=

33:

wot/ ręce/ vſzy/ nozdrze/ ocży/ włoſy y nogi/ chybá iżby był chorym/ á ieſliby

34:

ktemu wody niemieli/ ále trudno ſie to v nich ma tráfić/ gdyż w káżdym mie=

35:

śćie máią łáźnie známienite/ thedy ſie trą źiemią chędogą ſwieżą. W káżdy rok

36:

pięć niedziel poſtu máią/

Poſt.

w ktory nieiadáią żadnego dniá áni piją/ áż gdy ſłoń

37:

ce zaydzie/ y od niewiaſt máią w ten cżás wſtrzymánie/ ná końcu poſthu ſprá=

38:

wią wielkę noc ná pámiątkę kozłá Abrámowego/

Báran Abra
mow.

kthory był zá rogi záwieſzon

39:

ná mieyſce Izáákowo ofiárowáć. Swięcą Piątek ieden dzień w tydzień iż ſie w

40:

ten dzień Máchomet vrodził. Też ſie ſchodzą niektorey nocy raz w rok do koś=

41:

ćiołá w Meſse/

Mechá.
Alkoran.

kthorey nocy mnimáią dáć kſięgi od Bogá Alkoran Sáráce=

42:

nom. Kápłani ich máłą rozność máią od chłopow proſtych/ bo im vcżenia nie

43:

potrzebá wielkiego/ kiedy im tho powie álbo da co ieſt obycżay poſpolithy ich/

44:

wſzákże w więtſzey powadze ſą ći ktorzy vmieią cżytáć Alkoran Arábſkim ięzy=

45:

kiem/ bo go inákſzym ięzykiem nie piſzą/ mnimáiąc áby iedno ięzykiem Aráb=

46:

ſkim w niebie był nápiſan. Máią żony ich kápłani/ á ieſli wiele dzieći ma/ mu=

47:

ſi ná nie robić iáko inny chłop/ wſzákże od poborow y wypráwy woienney wol=

48:

ni/ chybá ći ktore ná to vſtáwią. Są też v nich rozmáite nabożeńſtwá/ bo nie=

49:

ktorzy mieſzkáią w puſtyniách od ludzi/

Puſtelnicy.
Tureccy.

áby ſie thák ſwiętſzemi zdáli/ wiáruiąc

50:

ſie z ludźmi cżęſtego obcowánia. Niektorzy też w gośćinnych domach mieſzká=

51:

ią/ prziymuiąc pielgrzymy do domow vbogie. Drudzy chodzą po vlicách noſząc

Xx 4

wodę

strona: 260v

Kſięgi cżwarte

wodę ſwieżą dáiąc pić kto ich o nię żąda dla Bogá/ kthorym ieſli ktho co da/

prziymą wdzięcżnie y dziękuią. Są drudzy ieſzcże chytrzeyſzy co ſie zá proroki

máią/ á bez rozumu ſie być vkazuią/ rzadko álbo nigdy niewychodzą z kośćio=

łá/ ále thám mieſzkáią/ máiąc tám ſzopki ſwoie w kąćie chodzą przez botow/

przez ſzath/ tylko w koſzuli głowę záwiwſzy/ záwżdy poſzcżą proſząc Bogá áby

rzecży przyſzłe ludziom tráfiáli/

Prorocy

thych tho pyta Ceſarz iáko ſie mu potocży for=

tuná kiedy iedzie ná ktorą woynę/ podadzą mu dwá kęſy chlebá/ ieden od nie=

przyiaćioł/ á drugi od Ceſárzá/ ony obá kęſy włoży ſobie ná wierzch głowy/ i=

dzie przez kośćioł/ ktory kęs chleba ſpádnie/ tá ſtroná przegra/ rozmáitym o=

10:

bycżáiem tákie práktyki miewáią. Co ieſt tho nam z wielkim podziwieniem/ iż

11:

oni przodek máiąc ná świećie cżáſu dziſieyſzego we wſzelkich ſpráwách Rycer=

12:

ſkich/ ták iż ie trudno ma kto w tym podeydź/ chybá z Bożego dopuſzcżenia/ á

13:

w tych poſługách kośćielnych niemogą ſie obácżyć/ thák iż ná oſtátek ći ſzaleni

14:

żebracy imi mamią/ gdyż w innych rzecżách doſkonále z rozumem wielkim rzą=

15:

dnie ą fortunnie poſtępuią. :?: :?:

16:

¶ Według zakonu kthory Máchomet Turkom dał/

Przyſzły
ſwiát.

żadna duſzá do niebá nie

17:

idzie/ ále mnimáią mieć żywot błogoſłáwiony wiecżny po śmierći ćieleśnie/ to

18:

ieſt w Ráiu roſkoſzy/

Ray Turecki.

gdzie ieſt ogrod wod roſkoſzney ſłodkośći pod przezrocży=

19:

ſtym niebem/ á miernym powietrzym od Bogá vſádzonym/ w kthorym Ráiu

20:

ná iáką potráwę kto pomyſli/ táka mu będzie daná do ſytośći/ ſzathy z iedwa=

21:

biu z biſu/ dziewki nád obycżay piękne/ ktorym będą Anieli ſłużyć w kubkách

22:

złotych noſząc mleko/ á w ſrebrnych wino cżerwone roſkoſznych ſmákow. A kto

23:

rzy zakonu Máchomethowego nie dzierżą/ piekłem wiecżnym zágrozili ſobie.

24:

Tho też v nich ieſth y wierzą temu/ by w nawiętſzych grzechách vmárł/ á wie=

25:

rzył zakonowi Máchometowemu/ będzie zbáwion/ wſzákże wiele ſnich to do=

26:

mnimánie máią/ ále táiemnie to záchowuią/ iż zakon Máchometow nic niewa

27:

ży/ iedno łáſká Boża/ ktora ſámá cżłowieká zbawia krom vcżynkow dobrych y

28:

zakonu. Drudzy też ſą co mnimáią być zbáwieni z dobrych vcżynkow á z wypeł=

29:

nienia zakonu bez łáſki bożey. Drudzy też ták dzierżą/ iż káżdy ktory w ſwey wie

30:

rze w dobrych vcżynkach ſie záchowuiąc/ będzie zbáwion. A ták gdzie Kryſtu=

31:

ſá niemáſz ludzka myſl nieuſtáwicżna/ bo ná rozmáite myſli rozchodzi ſie/ chwie

32:

iąc ſie y ná tę y ná ową ſtronę/ co też y v nas Krześćian to naydzie/ ktorzy gdzie

33:

indziey zbáwienia ſzukáią niżli v ſámego zbáwićielá.

34:

¶ Obrzezánie Thureckie bywa nie oſmego dniá iáko v Zydow/

Obrzázánie.

ále ſiodmego

35:

álbo oſmego roku kiedy pocżnie mowić dobrze/ á tho dla thego áby ſam od=

36:

powiádał kiedy go będą pytáć. Może nie tylko w kośćiele ále y w domu v ro=

37:

dzicow obrzezánie być/ á ná to będą wezwáni przyiaćiele/ prze ktore gody wy=

38:

ſtroią według doſtátku známienićie/ á poſpolićie thák cżynią/ zabiwſzy wołu

39:

odrą ſkorę ſniego/ wywnątrzą chędo^o/ włożą weń báráná takież odártego y wy

40:

práwionego/ w bárána záſię włożą kurá álbo kokoſz też opráwioną/ w kokoſz

41:

záſię iáie/ y záwrą/ vpieką dobrze dádzą ieść ku więtſzey powadze onego weſe=

42:

la. A w onym godowániu przywiodą dziećię álbo młodzieńcá/ obrzeżą ſkorę ná

43:

cżłonku rodzącym/ ſolą ránę záſypą/ á nie ná then cżás mu imię vkłádáią ále

44:

kiedy ſie vrodzi. Po obrzezániu trzećiego dniá do łáźniey ſnim idą z wielką po=

45:

wagą. Gdy go záſię do domu wiodą/ ludzie mu záſthępuią á vpominki dáią/

46:

złoto/ ſrebro/ kámienie/ ſzáty iedwabne/ zapony/ konie/ kubki/ według prze=

47:

możenia/ maiąc to ſobie zá wielki odpuſt. A ieſli ſie ktory Krześćiánin obrzeże

48:

ná ich wiárę/

Obrzezáńcy.

cżego doſyć bywa dla wolnośći/ tedy go wiodą po vlicách z weſe=

49:

lim/ z bębny á z piſzcżałki/ ludzie mu dawáią dáry/ wſzákże ná to nikogo prze=

50:

ździęki nie przypądzáią/ á táki będzie wolen od wſzech podatkow/ ácżkolwiek

51:

ich Alkoran niedopuſzcża żadnego Gáurá miedzy imi mieć/ ále obrzezány krze

52:

śćiánin niemoże od nich wynidź ſwą wolą.

53:

¶ Sprawiedliwość v nich táka/

Spráwiedli=
wosć.

iż ktoby cżyie zdrowie wźiął/ ma dáć ſwoie zań

według

strona: 261

O Turcech.

261

według praw Moizeſzowych. Ktoby cżyię kreẃ rozlał/ takież iego rozlaná ma

być. Ná cudzołoſtwie záchwycony ták niewiáſtá iáko męſzcżyzná/ bez miłoſier

dzia máią być vkámionowáni. A ieſli obá wolni karzą ie bicżem/ ále niewiáſty

ták karzą/ wſádzą ią ná oſłá obroćiwſzy ią ocżymá do ogoná oſłowi/ wodzą po

vlicách nákładſzy ná nię iákich ielit/ wolno káżdemu/ nawięcey dziećiom/ ći=

ſkáć ná nię błotem/ kápuſtą/ iábłki/ ogorki/ ſliwámi/ okrom kámieniá á dre=

wná. Złodzieiá pierwſzy raz karzą bicżem/ drugi raz tyle dwá kroć/ trzeći raz

rękę vtną/ cżwarty nogę/ ieſli ſie dopuſzcżáć będzie. Szkodę kto komu vcżyni/

ma ią nágrodzić? Swiádkow nieprziymuią áż doświadcżone w cnoćie męże/

10:

ktorym może wierzyć bez przyſięgi. Zadne^v niedopuſzcżą bez żony być ktory prziy

11:

dzie ku pięćinaśćie lat. Zon káżdy ktho chce może mieć cżterzy właſne. Okrom

12:

mátki á ſioſtry rodzoney/ może krewną poiąć: Dziewek kupnych może chowáć

13:

przy żonách co chce/ tylko żywić wſzytki powinien. Synowie thak z żon iáko y z

14:

dziewek iednákie cżąſtki máią v oycá/

Dziedzictwo.

tylko tho záchowuią z ſioſtrámi/ iż dwie

15:

ſieſtrze przeciw iednemu brátu ſtáwią ná rozdział. A ty żony ktorych oni máią

16:

po kilku nie w iednym domu chowáią dla wnętrznych walek/ bo ſie nie rády zga

17:

dzáią/ ále w káżdym mieśćie iedná/ kthora pocżnie/ niecha iey ſpokoiem/ á do

18:

drugi idzie/ pothym do trzećiey. Niewychodzą żony ich áż twarz záſłoniwſzy o=

19:

krom ocżu trochę/ áni też ſmie żoná cżyiá ná weſele gdzie męſzcżyzny ſą iść/ tá=

20:

kież ná rynek przedáwáć álbo kupowáć/ wſzythko ſłudzy thákie poſługi cżynią.

21:

Do kośćiołá niewiáſty raz wtydzień chodzą w piątek/ y to oſobno/ gdzie mężo=

22:

wie niebywáią/ ná iednę godzinę w południe. Rozmowy mężá z niewiáſtą nie

23:

nieuyrzy żadny mowiąc ná vlicy. Takież ktoby iechał z niewiáſtą gdzie ſpołu/ zá

24:

dziwby tho wielki v nich. Gdy w małżeńſtwo wſthępuią/ przy ludziech żadney

25:

chući k ſobie nieukázuią/ áni to ieſt v nich w obycżáiu/ áby mąż żenie powagę

26:

iáką álbo oná iemu poććiwość ſobie vkázowáli ſpołu/

Zony.

gdyż ſie rzadko widáią.

27:

Przeto co możnieyſzy kleſzcżeńce przy żonách chowáią miáſtho Ochmiſtrzow/

Kleſzcżeńcy.

28:

ktorzy ich ták pilno ſtrzegą/ iż z żadnym cżłowiekiem nie mowi okrom mężá wła

29:

ſnego. Też oni po żonách nie biorą żadnych poſágow/ ieſzcże iey on muſi dáć ná

30:

ſzáty/

Vbior żeńſki.

ktore ony noſzą proſte/ długie/ nie koſztowne/ bo nigdziey nie idzie. No=

31:

ſzą też zawoie ná cżapkách iáko y męſzcżyzny. Rozwodzą ſie też o niepłodność.

32:

Potráwy ich ſłodko cżynią á poſpolićie ná źimno iedzą.

Potráwy.

Wino wárzone gęſthe

33:

iedzą cukrowáne/ chleb ſłodzą naſienim iednym ſłodkim. Ná vlicách w mieś=

34:

ćiech naydzie ſtráwy doſyć kupic/ á nawięcey mięſá bárániego á káſze ryżowey.

35:

Z ryżu rozmáithe potráwy dziáłáią. Mieſzcżánie przez kupne ſługi orzą role/

Rola.

36:

á dzieſięćinę dáią Ceſárzowi/ á rzemieſnicy rzemięſłem żywą. Kthory nieumie

37:

ſwemá rękomá nic robić/ muſi głodem vmrzeć álbo w nędzy być/ iáko poſpoli=

38:

ćie náſzy kſięża álbo źiemiánie opili/ ktory nieumie rękomá nic pocżąć/ bo thá=

39:

kich kupiec nienawidzi/ á ieſli ſie ná nim omyli/ iż go kupi mnimáiąc z iego po

40:

ſługi pożytek mieć/ nágo muſi chodzić zákrywſzy ſie przez pośrzodek bez botow

41:

y cżapki/ co ćięſſſzą pracę muſi podiąć/ drwá álbo kámienie noſić. Sędziego

42:

wſzytcy iednego máią/ thák Krześćiánie iáko Turcy/ kthory iednáko wſzytki

43:

rozeznawa. :?: :?: :?:

44:

¶ Vmárłych ćiał Turcy nie kłádą v kośćiołá/ máiąc to ſobie zá ſproſną rzecż/

45:

ále oſobno w polu ſie chowáią. Ná grob vmárłego kłádą ſtráwę pogáńſkim

46:

obycżáiem/ iedzą to kto chce/ vbodzy ludzie/ pielgrzymi/ pſi/ ptacy/ mrowki/

47:

mowiąc iż táki ieſt odpuſt źwierzę nákarmić/ ptaká/ iáko y cżłowieká/ gdy to

48:

cżynią dla miłośći Bożey/ y ptaki zá ich duſze z klatek wypuſzcżáią. Gdy máią

49:

wnidź Turcy do kośćiołá ná dzień ſwięthy/ vmyie ſie przed tym w łaźni y ogoli

50:

włoſy wſzytki z ćiáłá/ áby tymi ſzkárádośćiámi ni zmázáli mieyſcá Bożego/ ta=

51:

kież cżynią y niewiáſty/ á ktoby inácżey vcżynił ſpalą go/ przetho Gaurow nie

52:

dopuſzcżąią do kośćiołá.

53:

¶ Páńſtwá żadnego v nich wśi áni miaſt nie trzyma żadny ná wiecżność áni w

dziedzictwo/

strona: 261v

Kſięgi cżwarte

dziedzictwo/ bo wſzytko Ceſarſkie grunty y ludzie/ ále ieſli kthory dzierży iáką

włość tedy thym obycżáiem/ áby z onego páńſtwá wypráwiał ludzi ku potrze=

bie/ iáko oſzácuią ono páńſtwo/ ieſliby inácey vcżynił gárdło mu płáći.

¶ Kiedykolwiek ieſt wypráwá woienna Turecka przećiw Krześćiánom/

Mángowie.

zá=

wżdy Mángowie kupcy idą w towárzyſtwie z Turki/ máiąc długie łáńcuchy/

ktorzy v Turkow kupuią niewolniki/ náwiążą ich ná ieden łáncuch pięćdzieſiąt

álbo ſześćdzieſiąth/ wſzákże ſtego dáią dzieſięćinę Ceſárzowi/ á tho ieſt v nich

napożytniecżnieyſza kupia. Ty y inne niewolniki ták obraca Ceſarz/ ſtárſze takież

grube álbo máłogodne do roley obráca/ młode dawáiąc vcżyć według vrody

10:

lat álbo godnośći/ niektore rzemieſłom/ niektore ćwicżą rzecżam rycerſkim/ z

11:

łukow ſtrzeláć/ drzewá noſić/ thárcży/ ſzábel/ y inney zbroie. A ieſth miſtrz o=

12:

krutny nád nimi co ie w groźie chowa. A drugie/ zwłaſzcżá co nacudnieyſzey for

13:

my álbo oblicża/ obracáią ná brzydliwe vcżynki okleſniwſzy ie/ thák iż rzadki

14:

ktory żyw zoſtánie. A gdy ſie táki ſtárzeie/ obrocą go na ochmiſtrzoſtwo do żon

15:

Ceſárſkich álbo miłoſnic/ y do innych pánow według możnośći/ iż będzie wie=

16:

cżnym ſtrożem v nich. Albo theż konie opráwia/ muły/ álbo w kuchni poſłu=

17:

guie. Dziewki niewolne obracáią ná miłoſnice/ á żadne ná poſługi żonom/ ta=

18:

kież cudne kiedy ſie ſtárzeią/ noſzą zá pániámi wodę z báńką gdy ná potzebę idą

19:

ku vmywániu żádney twarzy.

20:

¶ Gdzie Turek kráinę ktorą poſiędzie/ wſzytek łup da rycerſtwu/ dzieſięćinę

21:

ſobie wymowiwſzy z ludzi niewolnych poſpolitych/ ále rod krolewſki álbo inne

22:

przełożone do gruntu wygubi. Kápłáńſtwo wygubią álbo ná śmiech zoſthá=

23:

wią ku żebrániu/ bo rozumieią iż ći robić nieumieią rzemioſł áni żadney poſłu=

24:

gi rycerſkiey. Kośćioły náſze obracáią ná ſproſne mieyſcá/ á ktore cudne/ tedy

25:

ie Máchometowi poświącáią. Niedopuſzcżą też Turcy miedzy ſobą Krześći=

26:

ánom mieć rády ſwoiey oſobno/ álbo ich ſzat noſić/ álbo z zbroią chodzić/ á ie=

27:

ſlić ktho co vcżyni około poſwarku wiáry/ muſiż zá dobre przyiąć/ bo ſie oni o

28:

wiárę nie gadáią iedno ręką cżynią álbo przezdzięki obrzeżą ieſli kto przymawia

29:

o wiárę/ á ieſli názbyt przymawia ſpalą. Dáią Krześćiáni ktorzy máią ſwe ob=

30:

chody cżwarte cżęśći ták z roley iáko z rzemioſł/ y drugi pobor káżdy od głowy

31:

cżerwony złoty/ ieſli tego niema biorą im w tym dzieći álbo ie zaſtáwi á zápłá=

32:

ći/ niemali dzieći w wiecżnym więźieniu muſi być. Niewolnicy ktorzy chcą v=

33:

ćiekáć z Turek/ łácniey im prziydzie w Romániey niż z Natoliey/ bo w Euro=

34:

pie nie máſz iedno rzeki/ przez ktore łácniey przebędzie/ zwłaſzcża we żniwá/ iż

35:

ſie ná dzień w zbożu záchowa á w nocy poydzie/ miawſzy ſoli trochę/ ledá cżym

36:

ſie pożywi. A kthory z Nátoliey/ to ieſt z Azyey máłey vćiekáią/ trudniey im/

37:

prziydzie/ bo muſzą przez morze Heleſpont ſie przeważáć/ ácż wąſko ále wiátr

38:

przekaża/ wiele ich poginie. A kthore tákie pogonią álbo ſtroże poimáią

39:

rozmáitemi mękámi ie trapią/ niektore biją bicżmi záwieſiwſzy no=

40:

gámi wzgorę/ drugim podeſzwy kráią ſoli náſypuią/ drugie wie=

41:

ſzą. A ták błogoſłáwiony tho cżłowiek Krześćiáńſki/ kto=

42:

remu ſie tráfi domá ſpokoiem z dobrym żywothá

43:

wiedzieniem vmrzeć.

44:

O Cygániech tułácżach.

45:

Atá od národzenia Páńſkiego 1417. Napierwey ſie

46:

rodzay Cygáńſki v nas y w Niemcech vkazał/ lud proznuiący/

47:

chytry/ táiemny/ plugáwy/ dziki cżarny/ wiáry áni poſthánowie=

48:

nia niemáiąc/ gdzie ſie przywloką tám wiárę trzymáią/ áby im da

49:

wano/ mowę ſobie zmyſili ku kradzieży godną/ áby im nikt nierozumiał iedno

50:

ſámi ſobie/ ſtądże ſą miſterni złodzieie/ zwłaſzcżá żony ich/ z ktorych kradzieży

mężowie

strona: 262

O Cygániech.

Liſt 262

mężowie żywą/ áby ktemu lepſzy przyſtęp miáły/ praktykuią białłym głowam

proſtym ledá co mowiąc/ gd ſie nabárźiey zápátrzy ná nię/ w then cżás lekką

ręką wybierze co kolwiek naydzie w mieſzku iedną ręką/ á drugą kryſla po rę=

ku/ przeto w płachowiſkách chodzą/ áby pod nie ſnádniey ręce kryłá/ gdy ſie

iey co tráfi vkraść. Sámi theż mężowie rozmáitym ſzyderſtwem ſie obchodzą/

końmi frymárcżą/ miedź pozłoćiwſzy/ żelázo pośrzebrzywſzy/ przedáią/ mynicę

kuią/ wytrychy złodzieiom cżynią/ y rozmáite igrzyſká wymyſláią/ áby tym pra

ce vſzli/ á nic nigdy nierobili/ áni ſłużyli/ z dziećmi ſwemi/ włocżą ſie od miaſt

do miaſth/ od wśi do wśi po wſzytkich kráinách świátá/ niedługo ná mieyſcu

thrwáiąc/ áby ſie kradzieżą bárzo iednym nieoprzykrzeli/ á záſię wrok ná thy

10:

mieyſcá ſwoie roździelne zrotámi ſwymi przychodzą/ bo oni cudze kroleſthwá

11:

miedzy ſię roździelili/ mieniąc to ſwoie być/ á gdzie by iedná rotá drugą náie=

12:

cháłá/ cżynią o to ſobą y porażáią ſie okrutnie ſámi o tho/ w cudzych źiemiach

13:

káty bywáią/ iáko w Turcech y indziey/ y ná ſzpiegi ieżdżą do nie przyiaćielſkich

14:

kráin. Powiádáią ći mátácże v nas/ áby to pokutowáli włocżąc ſie po rozmái=

15:

tich kráinach/ iż byli odſtąpili wiáry krześćiáńſkiey/ á ná Máchometowę przy=

16:

ſtáli. A w Turcech tákież/ iż ſie byli obroćili ná Krześćiáńſką wiárę. Powiá=

17:

dáią theż v nas/ iż im Thurcy żámknęli drogę do ich kráiny/ to ieſt do máłego

18:

Egiptu/ iż ich wiáry nie trzymamy/ á gdy go ſpyta gdzie ieſt Egipt máły/ bę=

19:

dzie plotł ſam niewie co/ iáko then ktory tám iáko żyw nie był/ áni wie ſkąd ſie

20:

wźiął/ bo ſie thu porodziło tho łotroſtwo v nas/ y ieſt náſzych doſić miedzy imi

21:

łotrow/ co też chronią ſie robot/ áby ſie im ták zdáło poććiwiey kráść/ kthorzy

22:

ſobie twarzy pocżernili y włoſi tym obycżáiem/ nábrawſzy śnieći iecżmienney/

23:

zbije ią z żołćią wołową przycżyniwſzy trochę oliwy/ á thym ſie máżą ná káżdy

24:

mieśiąc/ á tymże gryźienia od wſzy y vchodzi/ á ná iną nędzę niedba kie=

25:

dyby nie robił/ do ktorey kráginy przydą/ pilnie ſie mowy vcżą dla pożywienia.

26:

Wyſzli oni napierwey ſprzodkow ſwych z Affryki przed głodem ſkráginy Cyre=

27:

náiki/ przeto máią być wezwáni Cyráni á nie Cygáni. Stey Cyreny był on Si=

28:

mon co zá Pánem Iezuſem nioſł krzyż przez Ieruzálem ná gorę Kalwáryą.

29:

Máią liſty niektorzy ſnich Ceſárzá Zygmuntá/ áby byli wolni w kráinách Krze

30:

śćiáńſkich/ ále iáko mowią: Nicżemny Krol nicżemnym ludziem wolność dá=

31:

ie/ ku ſkáźie rzecży poſpolitey/ bo oni inſzą ſie rzecżą nieżywią iedno kradzieżą/ y

32:

ieſt to ſpodziwieniem káżdego mądrego cżłowieká/ cżemu thy łotry w puzcżá=

33:

ią do źiemie ná gránicách/ cżegoby mieli pilnie Sthároſtowie doględáć/ bo ći

34:

łotrowie wiele dobrych ludzi zámordowali potáiemnie/ łupiąc y wydzieráiąc

35:

ludzkie prace/ thák wnocy iáko wednie ſwowolnie bez żadney pomſthy/

36:

gdzie wiele vbogich ludzi proſthych kmieći przez nie wźięło wielką

37:

ſzkodę/ y ſtrzegąc ſie ich káżdey godziny nieprzeſpiecżni ſą/

38:

wnocy ná gárdlech y ná ſthátkach ſwoich/

39:

gdy ie w źiemi cżuią.

40:

grafika

Kſyęgi

strona: 262v

grafika

strona: 263

Liſt 263

Kſyęgi piąte Kroniki wſzyt=

kiego ſwiátá: o Kozmográphiey/ tho ieſt o rozmie=

rzeniu źiemie.

Rozdział Pierwſzy.

Kozmográphia: tho ieſth roz=

mierzenie wſzytkiey źiemie według ſłopniow y inych

známion w okręgoch niebieskich.

Iemiá ieſth w pośrzodku okręgow niebie=

ſkich/ iáko punkćik w cerklowánym kołku/ w iedno=

10:

ſtháyney dálekośći od niebá ze wſzytkich ſtron Boſką

11:

ſpráwą poſtánowioná/ áby iednákie wilkośći ku pło

12:

dzeniu deſzcżow z ſiebie wypuſzcżáłá/ á prziymowá=

13:

łá mokrośći. Przetho oná wſzytki wody ná ſobie y w

14:

ſobie piaſtuie/ według też kthorey inne żywioły mie=

15:

dzy niebem á źiemią/ tho ieſt wodá/ wiátr/ á ogień/

16:

ludziem y innemu wſzelkiemu żywemu ſthworzeniu/

17:

przyrodzoną zywność dáią/ ták nam iáko y tym kto=

18:

rzy ſie zdadzą być pod námi. Abowiem oná dla iey okrągłośći nigdziey ná doł

19:

nie wiſi/ iedno ku gorze/ przeto w mierze ſwoiey ſtoi iednáko wſzytkim/ ácżkol=

20:

wiek ma ná ſobie gory wielkie/ takież doły álbo ſkáły/ wſzákże to iey okrągło=

21:

śći nie przekaża/ iáko widziemy ná źiárnie pieprzu/ iż ná nim ſą dołki/ gorki

22:

wſzákże nic niewádzą iego okrągłośći.

23:

¶ Ludzie vcżeni w gwiazdárſkich náukách/ źiemię doſthátecżnie wypiſali y roz=

24:

mierzyli/ zwłaſzcżá Ptolemeus Alexándriyſki/ ták puſte krainy iáko y oſiádłe/

25:

przez znáki Cirkułow/ Párállelow/ Klimatow/ Kolurow/ y przez inn roz=

26:

maitemi przezwiſki miánowáne/ ták iż wſzem innym podáli drogę ku wyrozu=

27:

mieniu łácnemu tych rzecży/ wſzákże ieſzcże dziś náyduią ſie nád Ptolomeuſá

28:

być doſkonálſzy w tych rzecżách/ ácż nie w náukách/ ktore z dawná gotowe má=

29:

ią/ ále w doświadcżeniu/ ábowiem po nim nie dawnych cżáſow doſyć nowych

30:

ludzi ná wyſpách wynáleźiono/ kthorzy nigdy niebyli znáiomi ſtárym Kozmo=

31:

gráphom/ iako będzie o tym ná ſwych mieyſcách.

32:

Zodyák ieſt okrąg álbo koło ná niebie/

Zodiák.

ná kthorym

33:

ſą dwánaśćie známion w okrąg iedno po drugim/ ktore cżęſto ſłychamy: Skop/

34:

Byk/ Bliźniętá/ Rák etć. Káżde známię z thych/ ma ſwoich trzydzieśći ſło=

35:

pniow/ á ták będzie wſzytkich trzyſthá y ſześćdzieſiąt. Káżdy ſłopień ma dále=

36:

kośći ſwey iákoby piętnaśćie mil Niemieckich. A ták według dálekośći thych

37:

ſłopniow ſnádnie być może źiemiá rozmierzoná ná mile/ ná ſtáiánie/ y ná ſąże=

38:

nie álbo ſłopnie/ w iednę milę pocżytáiąc dwie godzinie wolnego chodu. We=

39:

dług tego pocżtu ieſt wſzytkiey źiemie wkoło mił 5400. Ktoby ſie ważył tego/

40:

obſzedł by wſzytkę źiemię w koło zá 1350. dni/ po cżterzy mile ná dzień vcho=

41:

dząc. Ale to być niemoże prze trudne mieyſcá wod/ láſow/ gor/ álbo rozboiow

42:

yinnych nieprzeſpiecżnośći. Wſzákże ſie w tym ſtárzy Kozmográfowie z dzyſiey

43:

ſzemi niezgadzáią/ bo iedno ſto y ośḿdzieſiąt wſzytkich ſłopniow ná niebie kłá=

44:

dli być ſthárzy Kozmográfowie. A ſtąd trzebá rozumieć iż Słońce álbo Mie=

45:

ſiąc idąc ſwym okręgiem niżey tego Zodiáká/ náſtępuie ná ty przerzecżone zná=

mioná

strona: 263v

Kſięgi piąte

miona álbo ſłopnie/ przeto cżynią odmiennośći na źiemi w ludzkich ſpráwách/

w dobytkách/ w żywnośćiách/ y w innych rzecżach przyrodzonych cżaſem z ſzko

dą á cżáſem z pożytkiem. :?: :?: :?:

Wſzytká źiemiá ieſth rozdzieloná ná trzy cżęśći/ ie=

dnę cżęść Azyą zową/ drugą Afryką/ trzećią Europą.

Rozdział ziemie

Azya pierwſza cżęść

świátá leży na wſchod Słońcá y nieco ku pułnocy y ku południu. Dzieli ią od

wſchodu Słońcá morze wielkie Oceanus Eous. Dzieli ią też od pułnocy tenże

Oceanus Scitykus/ y niegdzie morze lodowáte/ ktore dla wielkiego źimná ni=

gdy nie roſtáie. Od zachodu ią też dzieli rzeká wielka Tánáis/ kthorą zowiemy

10:

Wolhá/ y ieźioro wielkie Meotis/ z morzem Pontſkim. A od południá/ mo=

11:

rze wielkie Indiyſkie. Przezwána ieſt Azya od Azyiey cory Oceaná y Thetios

12:

Iápetuſowey żony á Prometeuſzowey máthki. Drudzy mienią być od Azyuſá

13:

Máneilidy ſyná. Tá cżęść ziemie ieſt nawiętſza/ ma w ſobie wielkie y rozmáite

14:

bogáctwá/ mocne á nie zwalcżone kroleſtwá/ gory/ rzeki niezmierne/ ludzi/

15:

źwierząt rozmáity narod/ takież pożytek źiemie/ cżego inne kráiny nie máią ná

16:

świećie/ pocżąwſzy od Arábiyey.

17:

Arábia troiáka/ opocżyſta/ puſta/ y fortunna/ Azia

18:

gdzie pátrza ná Afrykę/ thám ieſt Arábia/ miedzy Zydowſką źiemią y Egip=

19:

tem. Arábia opocżyſta od pułnocy y od zachodu Syriyſkiey źiemi przyległa/ á

20:

tuſz przećiwko ſobie ma puſtą Arábią. Záſię Arábiá fortunna/ thá ieſt od po=

21:

łudniá. Do Arábiey puſtey przyſzli byli Zydowie kiedy ie Pan Bog cudy wiel=

22:

kiemi przez morze przewiodł/ y w tey Arábiey mieſzkáli cżterdzieśći lath/ kar=

23:

mił ie/ nápawał ie przez wſzytkiego ludzkiego wſpomożenia/ w thak wielkiey á

24:

ſzerokiey puſzcży/ ktora áni wody ma ku pićiu/ thylko ieſt mięſzkanie Wężow y

25:

Niedźwiadkow/ bo wody naprzod nie ma áni vordzáiu żadnego. Kopáią wo=

26:

dę ná niektorych mieyſcách/ ále nie káżdemu ty mieyſcá wiádome/ dla tego ża=

27:

dny nieprzyiaćiel tych mieyść pośieść nie może/ bo trudny przeiazd/ gdzie áni

28:

paſzey/ áni wody nie naydzie. Dla tegoż tám Arábowie mieſzkáią/ żadnego nád

29:

ſobą páná nie máiąc/ mieſzkáią ná mieyſcách niepłodnych/ thylko Wielbłądy

30:

chowáią/ lud dziki mieſzka w namiećiech przez domow. Máło thá Arábia ma

31:

miáſtecżek/ we śrzodku żadnych/ ále ſie tułáią z bydły od mieyſcá do mieyſcá

32:

łoterſkie żywiąc. :?: :?: :?:

33:

Arábia opocżyſta/ przyległá Egiptu y Zydowſkiey

34:

źiemi/ zową ią ſtárzy hiſtorykowie Nabatea/ ktorey głowne miáſtho ieſt Pe=

35:

trá ábo Arách. Tey też Arábiey żydowie záięli iádąc z Egiptu. W tey źiemi ieſt

36:

Cáſnis gorá ku Egiptu/ gdzie grob ieſt wielkiego Pompeiuſá. W tey też źiemi

37:

ieſt Syná gorá/ na ktorey grob ieſt S. Kátárzyny/ y zakon Moizeſzowi od Bo

38:

gá dany. Do they Arábiey vćiekł był Moizeſz boiąc ſie Fáráoná do kápłaná

39:

Mádyán. Thá źiemiá ná wielu mieyſc ieſt niepłodna/ nicżemna/ piaſzcżyſthá/

40:

kámieniſta/ y wod nie ma. Ma tákie polá piaſecżnego wichru/ iż przez noc ſto=

41:

ią gory wielkie piaſecżne wiátrem przyrodzonym ſute y zgromádzone/ z tyſiącá

42:

ludu rzadki ktory ſie wybiega. Ty puſzcże zową morzá piaſzcżyſte. Thám drogi

43:

żadney nie maſz. Wodz ktory przez tho morze piaſecżne lud wiedzie ma zegárki

44:

kompáſy tákie iáko ći máią ktorzy ná morzu żegluią. Ná wielbłądziech ieſzdżą

45:

zámykaiąc ſie w klatkách drzewiánych dla piaſku/ ktory im w ocży by mgłá bi=

46:

ie. Tám doſyć mumiey/ to ieſt ludzi w piaſku pogrążonych. Krolowie tey Ará=

47:

biey zwáni byli Arete/ ktorzy walki wiedli z krolmi Zydowſkiemi.

48:

¶ W tym kroleſtwie ieſt Mediná Tálnábi/ gdzie Máchomet leży. Grob iego

49:

ieſt ſklepiſty ná dłuż ſłopniow ſto/ ná ſzerz ośḿdzieśiąt. Słupow álbo filarow

50:

w kośćiele miedzy ſklepy murowánych cżterzy ſtá. Kágáńcow w ktorych ogień

gore

strona: 264

O Kozmográphiey.

Liſt 264

gore trzy tyſiące. Tho miáſto Medyná ácżkolwiek w niepłodney źiemi leży/ á

wſzákoż wſzytki żywnośći wiozą z fortunney Arábiey/ z Alkáiru/ z Etiopiey/

przez morze/ bo tho miáſto trzy dni ma iázdy od morzá cżerwonego. Do Mechy

ktore ieſt w fortunney Arábiey drogi ieſt przez cżternaśćie dni chodu.

Arábia fortunna tá leży ná południe/ ku morzu A=

rábſkiemu y Perſkiemu przyległá/ ziemiá vrodzáyna/ rzek/ bydłá/ rozmáitych

owocow ma doſyć/ źioł rozlicżnych. Alexánder z Indyey iádąc/ thám w niey

chćiał głową mieſzkáć widząc źiemię obfitą. Złoto/ Srebro ma. Bliſko nich ſą

Sábei/ v ktorych Kádzidłá/ Mirry/ Cynámonu záwżdy doſyć/ y pálmowego

10:

drzewá etć. Tey źiemie ieſt głowne miáſto Sabá ná gorze/ złotá/ ſrebrá/ dro=

11:

giego kámienia pełná/ gdzie krolowie ich mieſzkáią/ ále Eden ma ſkład ku=

12:

piecki wſzelkiey kupi. W tey Arábiey piſzą ptaká iednego być ná świećie Feni=

13:

xá/ ktory gdy prziydzie ku ſześći ſet y ſześćidzieſiąt lat/ ſtárzeie ſie/ vcżyni ſobie

14:

gniazdo z Káſyiey/ Mirry/ Kádzidłá rożdżek/ położy ſie ná tym y obumrze/ z

15:

kośći onych y z rożmáitych rzecży wonnośći ożywie/ iáko chrobacżek będzie na=

16:

pierwey/ potym iáko gołąbek/ áż gdy prziydzie ku ſwey mierze będzie iáko O=

17:

rzeł/ nigdy nieiada/ á o iednymże powiádáią być ná świećie. Piſzą drudzy iżby

18:

przelećiał do Egiptu/ drudzy do Indyey.

19:

¶ Mechá/

Mechá.

ieſt miáſto w Arábiey mocne y wielkie/ więcey niż ſześć tyſięcy do=

20:

mow w ſobie ma/ gory zewſząd miáſto obeſzły. Sultán narodu Máchometo=

21:

wego miáſtho trzyma. Ziemiá niepłodna/ wod nie ma. Z Egiptu/ z Alkáiru/

22:

ſpiżę żywnośći morzem wożą/ z Etyopiey/ z Arabiey. W pośrzodku miáſthá

23:

kośćioł ná kſtałt Koloſsá Rzymſkiego/ zową Amphiteátrum/ z cegły muro=

24:

wány/ ſto fort máiąc/ ſklepiſty. Na dole ſą mieyſcá ſklepiſte w ktorych niewy=

25:

mowna wielkość kupcow/ ktorzy przedáią y kupuią rzeczy wonne/ iáko muſz=

26:

kum/ prochy/ y inne przypráwy woniáiące/ iáko máśći kthoremi vmárłe po=

27:

mázuią. We śrzodku ieſt iákoby káplicá/ y wieſzká máła/ támtę Turcy obcho=

28:

dzą cáłuiąc/ powiádáiąc żeby ten to miał być dom/ ktory niegdy Abráám mu

29:

rował. Ieſli prawdá niewiemy/ dawno Abram vmárł. W pośrzodku wieże

30:

ieſt ſtok głęboki/ tą wodą ludzie polewáią grzechy ich omywáiąc/ iáko oni mni

31:

máią. Tám niewymowna wielkość gołębi/ bo powiádáią iż poſzli rodem z tey

32:

gołębice kthora Máchometowi rády w vcho do dawawáłá. Z drugiey ſtrony koś=

33:

ćiołá ſą ſtáynie gdzie Iednorożce chowáią. Then źwierz ták wielki iáko źrzebię

34:

we trzy láthá/ rog ná cżele ma cżarny ná dłużą dwá álbo trzy łokćie/ śierzć ná

35:

nim ćiſáwa/ głowá Ielenia/ ſzyiá krotka/ grzywá rzadka/ goleni y nogi ćien=

36:

kie iákoby Ielenie. Ten źwierz z Etiopiey do nich wożą morzem.

37:

¶ Z Indyey więtſzey perły idą morzem do Arábiey y źiołá/ zwłaſzcżá z thego

38:

miáſtá ktore zową Bángelle/ y iedwabne rzecży. Korzenie też niektore z Etio=

39:

piey záwſze wiozą. ¶ Aden miáſto wielkie w tey Arábiey y bogáte.

Aden miáſto.

Ieſt

40:

w nim około ſześći tyſięcy domow/ ſkład kupiecki známienity/ ále dla wielkiey

41:

gorącośći we dnie nie wykłádáią áż w nocy/ od wthorey godziny w noc wykłá=

42:

dáć y tháſzowáć pocżynáią. Z obudwu Indiy/ z Etiopiey/ z Perſyiey morzem

43:

kupcy przyieżdżaią z drogiemi kupiámi. Thák też dziáłáią y v Mechi miáſthá

44:

wielkiego á bogátego. Tá źiemiá doſyć má w ſobie drogich á rozmáitych owo=

45:

cow. Y innych doſyć miaſth bogáthych/ kthore dla przedłużenia opuſzcżam.

46:

Lwow ſthádá y innych źwierząt/ iáko Kothow morſkich thám niewymowna

47:

wielkosc. :?: :?: :?: :?:

48:

Syria kroleſtwo Azyey naſláchetnieyſze ná świećie/

Syrya

49:

ábowiem w niey ſie Pan Kryſthus vrodził/ wychował/ kazał/ náucżał/ y v=

50:

márł. Ma też w ſobie źiemię świętą/ niegdy Zydom od Páná Bogá obiecáną/

51:

iáko piſmo święte powiádá. Takież miáſtá známienite zwłaſzcżá Ieruzálem/

Ieruzálem.

Yy 2

Damaſzek/

strona: 264v

Kſięgi piąte

Dámaſzek/ Alexandryą w Antiochiey/ y innych tákich doſyć. W niey też ieſth

gora Libám/

Libam.
Iordan.

z ktorey dwie rzece wychodzą Ior y Dan/ á gdzie zeſzły zową

Iordan. W tey rzece S. Ian Páná Kryſtuſá okrzćił ſpráwą duchá ſwiętego.

To kroleſtwo wolne ieſt w ćieple y w źimnie/ przeto lud wielkie bogáctwá miał

w nim/ to ieſt rozmáitość dobytká/ bo to pierwey zá bogáctwá licżono/ iáko

ſie ná Iopie á Dawidzie okazowáło/ takież ná innych kthorzy z páſterſtwá pá=

ny wielkiemi zoſtáli. Trzymáli to kroleſtwo Rzymiánie ná tyſiąc lat/ ále ie po=

tym ſtráćili do Sárácenow/ potym ie Krześćiánie wźięli pod Sáráceny y trzy

máli ná ośḿdzieſiąt lat/ przez złą ſpráwę záſię ie ſtráćili do Sárácenow/ iáko

10:

o tym ná ſwym mieyſcu ſtoi.

Srzodek ſwiátá.

Ieſt też to kroleſtwo práwie w pośrzodku świátá

11:

miedzy rzekámi Hipánem á Tygrem/ takież Induſem: miedzy Scityą/ Indią/

12:

Afriką. Dzieli ſie Syria ná powiáthy/ ieſt Páleſtyná/ Fenicia/ Dámáſcená/

13:

Celem/ Comágená/ Apámená/ Iudea/ Idumea/ Samária.

14:

¶ Páleſtyná zámyká w ſobie Idumeą/ Sámárią/ Gálileą.

Páleſtyná.
Iebuzei.

W tych źiemiách

15:

mieſzkáli przed národzenim Páná Kryſtuſá Iebuzei/ Kánánei/ Hiwei/ Hit=

16:

tei etć. ále przez ſpráwę Páńſką wygnáni ſą przez Dawidá y inne krole Zydow=

17:

ſkie/ á oſiedli ie Zydowie według obietnice Páńſkiey.

18:

¶ Sámárya byłá głowá dzieſiąći narodow Zydowſkich/

Samárya.
Gory.
Gállilea.

dzień chodu od Ie=

19:

ruzálem do niey. Dwie gorze ſą miedzy morzem Gálileyſkim á Sámárią/ Gel=

20:

boe y Gázyrym. ¶ Gálilea ma w ſobie Oliwne drzewo/ takież winnice y po=

21:

lá ku rodzáiu roſkoſzne Ma też w ſobie miáſtecżká dobre/ zwłaſzcżá Názáret/

Nazáret.
Kaná.

22:

w ktorym ſie Pan Kryſtus vrodził y wychował. Kápernáum/ Kánę gdzie był

23:

Pan Kryſtus ná godziech. Tyberyás/ gdzie ſą ćieplice przed miáſtem. W teyże

24:

Gálileiey Tabor gorá/ po Zydowſku Itábirym/ ná tey ſie Pan Kryſtus prze=

25:

mienił/ iáko w Swiętym piśmie ſtoi.

26:

¶ Fenicia kroleſtwo w Syryey/

Fenicya.

przyległá Iudee/ od południá ma Gálileą.

27:

W niey to były známienite miáſtá z dawná/ ktore w świętym piśmie Ewán=

28:

geliśći miánuią/ Tyrus y Sydon. Stey Fenicyey ludzie napierwey náleźli Grec

29:

kie litery ku piſániu. ¶ Dámáſzek miáſto w Dámaſcenie powiećie/

Dámáſzek

ieſth zná=

30:

mienite/ ktore mieyſcem naprzod innemu ná świećie nie da. Od Abrámowych

31:

ſług záłożone napierwey. Thám święty Páweł ſłowem Bożym náwrocon gdy

32:

iechał Krześćian mordowáć.

S. Páweł.
Kaim.

Tám theż/ iáko piſzą/ Kaim Ablá miał zábić/

33:

vkázuią to mieyſce pielgrzymom. ¶ Antyochia niegdy Selewkow krolow gło=

34:

wá.

Antiochia.

Dzierżeli ią też długo Rzymiánie/ ále ią potym z Ieruzálem ſtráćili.

35:

¶ Mezopotámia ktorą Zydowie zową Arámia/

Mezopotámia.

ku Syryey przyległá. Tę obe=

36:

ſzły ſláchetne dwie rzece/ Tygrys od wſchodu Słońcá/ á Eufrates od zacho=

37:

du. Ieſt źiemiá wielkiego vrodzáiu zwłaſzcżá od rzeki Eufrátes/ kthora role

38:

káżdy rok ſwoim rozlewánim płodne cżyni.

39:

O mieśćie Ieruzálem.

40:

Iſzą ſtárzy y nowi hiſtorikowie o mieśćie Ieruzálem/

41:

iáko to miáſto było chędogie/ wielkie/ mocne/ y ſilne/ ná gorze á

42:

ná ſkále wielkiey wyſtáwione. A iáko ſie wſzytcy zgadzáią/ chę=

43:

doſzſſe á ozdobnieyſze nie było/ iedno cżáſu przyśćia Páná Kry=

44:

ſtuſá. Gory á ſkáły w mieśćie ták były wyſokie/ z ktorych wſzytkę Arábią/ Ior

45:

dan/ morze mártwe/ y inne dálekie ſtrony/ kiedy iáſne niebo/ widáć było. Ná

46:

tey ſkále od zachodu Słońcá byłá wieżá Neblozá thák wyſoka/

Neblozá.

z kthorey było

47:

bárzo dalekie poyźrzenie/ poświadczáią tego mieycá ktore ieſzcże dziś trwáią.

48:

Od tey ſkáły od záchodu Słońcá miáſto ſzło ná doł zniżáiąc ſie/ mieyſcámi też

49:

podnoſząc/ áż do muru ku wſchodu Słońcá/ kthory był nád Torrentem Ce=

50:

dron/ gdzie iuż miáſto dochodziło brzegu wody y vlicżki/ kthorą wſzytkie plu=

gáſtwá

strona: 265

O Kozmográphiey.

Liſt 265

gáſtwá z miáſthá w Cedron ſchodziły.

Zá dołem álbo przekopem mieyſkim/ od

zachodu ſłońcá przed miáſtem Pan Kryſtus był vkrzyżowan/ ále po vmęcżeniu

Kryſtuſá on doł źiemią był nápełnion y zámiotan/ á nie rychło potym miáſtho

murem drugim było opaſano/ od wieże Dawidowey áż do vlice kthorą zwano

Efráim. Od zachodu oná ſkáłá ktora byłá cżęść gory Syon/ nád miáſtem ſtá=

łá wyſoko/ á ták od tych dwu gor miáſto wſzytko ná doł ſzło.

¶ Gora Moria/ ná ktorey był kośćioł Sálámonow y páłace krolewſkie/ wyſz

ſzá byłá niżli miáſto/ ále tá gorá przez Rzymiány pokáżoná y w Cedron wmio=

10:

taná ze wſzytkim rumem z kośćiołá y wſzech páłacow/ co to dziś iáwnie widáć.

11:

Plac kośćiołá ták ſzyroki ieſt iáko y długi/ ná ſzerzą y ná dłużą ták dáleko iáko

12:

z łuku ſtrzelenie. A ten kośćioł ktory dziś ieſt Krześćiánie zmurowáli/ ku mu=

13:

ru mieyſkiemu przywiedli gdy ſtáry kośćioł dáleko od thego kośćiołá był/ iáko

14:

dziś cżterzy páłace záſiádły wielkie/ ktore ſą miedzy tymi mieyſcy. A dziſieyſzy

15:

kośćioł od murow Torrentu Cedron nie ieſt oddálony iedno ná trzydzieśći ſtop

16:

od plácu kośćiołá przećiwko pułnocy/ iáko kámieniem ćiſnął ták dáleko.

17:

¶ Ieſt tám braná ktorą zwano Wallis Iozáphát/ ktorą chodzono ná to miey

18:

ſce/ przez ktorą wodzono trzody bydłá ná ofiárę do Sálomonowego kośćioła/

19:

á thym ktorzy wchodzili do brony Vallis Iozáphát/ ná lewey ręce byłá oná ſa=

20:

dzawká ktorą zwano probaticá piſcina. ¶ Vallis ábo doł głęboki Iozáphát/

21:

okrążał miáſtho od ſtrony wſchodu Słońcá pod gorę Oliwną wchodząc/ ácż=

22:

kolwiek był bárzo głęboki/ á wſzákoż ieſt záſypan/ bo Rzymiánie/ iáko piſze Io

23:

zephus/ kiedy od tey ſtrony miáſtá dobywáli/ drzewá oliwne kthore były około

24:

miáſtá y inne drzewá wielkie wyrąbawſzy thám miotáli/ źiemią nápełnili gro=

25:

ble ku miáſtu dziáłáiąc/ bo iż then Cedron doł głęboki wielką obronę miáſthu

26:

dziáłał/ Elius Adrianus rumy wſzytki kośćiołá y páłacow kazał w Cedron w

27:

miotáć/ y wyrownáć onę z gorą Moryą/ co to y dzis okiem widáć/ bo z innych

28:

ſtron miáſto nie było dobyte. ¶ Grob pánny Máryey ná tym mieyſcu vallis

29:

Iozápháth vkázuią/ nie ná dole ále ná gorze oliwney ná wyſzſſym mieyſcu vál=

30:

lis Iozáphát. :?: :?: :?:

31:

O Kośćiele Sálámonowym.

32:

Alámonow kośćioł był iáko zamek/ dziś Turcy Sá=

33:

ráceni opánowáli y trzymáią/ y záwieráią ij/ Krześćiániná ża=

34:

dnego wniść do niego niedopuſzcżą. Tám ſámi ná modlitwy cho=

35:

dzą. Kryſtus w tym kośćiele po wtore zmurowánym od Symeo=

36:

ná był ná ręce wźięt/ miedzy doktory w náukách rozmawiał/ y tám kazał. Ten

37:

kośćioł od Rzymian był pokáżón weſpołek z miáſtem/ od Krześćiánow potym

38:

wymurowan okrągłym kſtałtem/ teraz Máchometowym obycżáiem Turcy ij

39:

ſpráwuią. Pięć ſet lámp do tego cżáſu w nim gore zápálonych. O tym kośćie=

40:

le nieco nápiſzę/ ktory ácżkolwiek cżęſto káżono/ á wſzákoż cżęſtho był náprá=

41:

wowan/ y w wielkim trwał doſtátku. Tácitus Kornelius piſze: Cżterzy ſtá y

42:

ośḿdzieſiąt lat po wyſzćiu Zydow z Egiptu/ iáko piſzą w trzećich kſięgách kro

43:

lewſkich: Ná wyſokiey ſkále leżał/ mocno od Zydow omurowány/ bo ij iuż byli

44:

przed thym pokáźili pogáni z Bábiloniey/ á wſzákoſz godzien był lepſzey oprá=

45:

wy y opátrzenia. Kiedy Pompeius dobywał Ieruzálem/ wielkie/ przykre/ á

46:

głębokie doły/ y mury mocne miáſtá broniły/ przeto też áż trzećiego mieſiącá/

47:

y dniá poſtu Zydowſkiego miáſto wźiął/ bo thám miáſtá Zydowie nie bronili.

48:

Piſze Ezdrás o Zydziech z niewoley wypuſzcżonych/ kiedy kośćioł ſkáżony mu=

49:

rowáli á nápráwiáli/ płákáli wſpomináiąc ná pierwſzy kośćioł/ ktoremu wto

50:

re murowánie przyrownáć ſie nie mogło/ bo kośćioł Sálámonow był mocny/

51:

chędogi/ wielkim koſztem á ozdobnie wyſtáwiony. Ale iáko krolom Zydowſkim

Xy 3

po Dawi=

strona: 265v

Kſięgi piąte

po Dawidzie y Sálámonie rzecży przećiwne cżęſto ſie przygadzáły prze niedbá=

łość á omieſzkánie chwały Bogá żywego/ ták też y kośćiołowi poććiwość ża=

dna niezoſtáłá/ kiedy Zydzi ołtarze/ ſłupy Pogáńſkie/ ná cżęść bogom pogáń=

ſkim wymyſláć pcżęli. Stąd przyſzły ná nie trwogi/ kłopoty/ woyny/ głody/

mory etć. plagi od Bogá ſpuſzcżone. Ile kroć ich kroleſtwo zborzone/ lud Zy=

dowſki w niewolą wiedziono/ takież kośćioł Sálámonow wiele rázow złupio=

ny/ ſpalony/ pokáżony/ záſię nápráwiony/ potym odárty/ náoſthátek y krole=

ſtwo Zydom odiętho/ kiedy on przyſzedł kthory miał przyść/ od Prorokow ich

opowiedziány. Ktorzy kośćioł Sálámonow odzieráli/ káźili/ á ktorzy záſię ná=

10:

práwiáli/ tu będzie wypiſano.

Pierwſze złupie=
nie Sálámono=
wego kosćiołá.

¶ Naprzod/ po rozerwániu kroleſtwá Zy=

11:

dowſkiego/ to ieſt Iudſkie^o narodu/ po śmierći Sálámonowey/ Sezách krol

12:

Egipſki á przyiaćiel Ieroboám krolá Izráelſkiego/ po wźięćiu miáſthá Iero=

13:

zolimſkiego/ kośćioł Sálámonow złupił.

Wtore.

Stądże powſtáły więtſze nieprzyiá=

14:

źni miedzy krolmi Izráelſkim á Ierozolimſkim. Ioás Krol Izráelſki krolá A=

15:

mázyá zwyćiężywſzy/ máło ná tym miał iż miáſto wźiął/ y kośćioł złupił/ ále

16:

y ſkárby krolewſkie pobrał. Ten kośćioł Sálámonow/ nie thylko pogáńſtwo/

17:

ále y ſwoi łupili.

Trzećie.

¶ Achás potym Krol Iudſki/ cżłowiek zły á vporny/ py=

18:

chá á chytrośćią ku pánowániu zápalony/ podburzáiąc krolá Aſyriyſkiego Te=

19:

glátphálázárá (w then cżás Syryą káżącego) przećiwko Phacem Krolowi

20:

Izráelſkiemu/ cokolwiek mogł pieniędzy wydrzeć zgromádził/ y kośćiołowi

21:

nieprzypuśćił/

Cżwarte.

Krolowi Aſsyriyſkiemu dawał/ ácżkolwiek go rádá iego náo=

22:

ſtháthek omyliłá. Thakież piſmo święte o Ezechiaſzu powiáda/ był Krol

23:

dobry/ cnotliwy/ y Pánu Bogu miły/ iedno on wolał ſkárby kośćielne vtrá=

24:

ćić niżli lud ſwoy/ ábo źiemię dáć káźić.

25:

¶ Cżáſu Ioáchimá krolá też kośćioł złupiono/

Piąte.

á poimawſzy Sedechiaſzá/ zbo

26:

rzono ij y ſpalono/ po 442. lath od Sálámonowego zmurowánia/ práwie tego

27:

cżáſu kiedy Tárquinius Priſcus w Rrzymie pánował/ przed národzeniem Kry

28:

ſtuſowym przez máłá w ſześći ſet lat/ záſię on kośćioł nápráwiony Wagozes/

29:

Artáxerxá Ochá Hethman/ pokáźił: iáko piſzą Iozephus y Euzebius. Dziw=

30:

na rzecz/ iż Alexándrow potomek/ Ptolomei/ Antygoni/ przeſládował koś=

31:

ćioł Boży/ gdyż ſam Alexánder przyiechawſzy do Syryey/ nie thylko miáſtu/

32:

ále y kośćiołowi Bożemu poććiwość wyrządził/ y ofiáry według obycżáiu Zy=

33:

dowſkiego dziáłał/ y do Egiptu iádąc Andromachá Ierozolimſkim obrońcą

34:

zoſtáwił. ¶ Záſię po śmierći iego/ Ptolomeus Lágow ſyn/ ktory pierwſzy

35:

miedzy iego kſiążęty Egipt trzymał/ przyiechawſzy do Ieruzálem/ kośćiołowi

36:

gwałt y lekkość wyrządził.

Szoſte.

¶ Ale wſzytkich hárdość/ łoterſtwo/ á zápámię=

37:

tánie/ Krol Azyey Epiphanes Antiochus przewyćiężył/

Siodme.

kiedy mu kazáli Rzy=

38:

miánie z Egipthu wyiecháć/ wtárgnął do Ieruzálem/ kośćioł podárł/ połu=

39:

pił/ ſtátki kośćielne pobrał/ Zydy áby báłwany chwalili przyniewalał/ ktorzy

40:

niechćieli gárdłá im brał. Izráelcżykom w Sámáryey/ áby kośćioł Iowiſzo=

41:

wi zmurowáli/ rády dodał. Zydowſki zakon (iako piſze święty Auguſtyn) od

42:

tego cżáſu kthorego Prorocy v nich przeſtáli vſtáwicżnie niżcżał y nadoł ſzedł.

43:

Rzymiánie Azyą y Afrykę zwyćiężywſzy/ Zydowſkiey źiemi byli przepuśćili. Ale

44:

widząc Zydowſką niezgodę/ zwyćiężywſzy Antyochá/ Zydowſką wſzytkę źiemię

45:

pod ſwą moc podbili. :?: :?: :?:

46:

¶ Pierwſzy Pompeius kośćioł nigdy od Rzymſkie^o rycerſtwá nie tykány wźiął

47:

á práwem zwyćięſtwá wſzedſzy w kośćioł/

Oſme

nic nieruſzył. Potym Márkus Krá

48:

ſuſ cżłowiek łákomy iádąc przećiwko Tátárom/ ſławą bogactw kośćiołá Ie=

49:

rozolimſkiego poruſzony/ z drogi do Ieruzálem ſtąpił/ ſkárby/ złoto kośćielne/

50:

ktorym Pompeius przepuśćił/ on wſzytko záłápił.

51:

¶ Káſsius cżłowiek okrutny/ burząc wſzytkę Syryą/ y kośćiołowi nieprzepu=

52:

śćił/

Dziewiąte.

ktory też przed tym Gábinius Skaurus y Wárrus podárli byli.

53:

¶ Tytus Weſpezyanow ſyn/ dziwy budowánia wielmożnego zięty/

Dzieſiąte.

gdy po złu=

pieniu

strona: 266

O Kozmográphiey

Liſt 266

pieniu miáſtá ták rozkoſzne budowánie ku okraſie Rzymſkiemu pańſtwu chćiał

zoſtáwić/ á wſzákoż poſpolitemu rycerſtwu Rzymſkiemu nie mogł zákázáć áby

byli kośćiołá nie palili/ nád iego wolą gorzał on kośćioł známienity/ ktory był

iáko zamek. Tytus kthory kośćiołá nie mogł obronić/ ledwo tho v rycerſtwá

vproſił/ áby kilko wież cáło zoſtáwili/ kthoreby były ná znák potomſtwu/ iá=

kowe miáſto ręce ludu Rzymſkiego zgłádziły. Kośćioł ſpalony tego cżáſu od

Tytá/ ktorego przed tym Bábiloni też byli ſpálili. Po ſkáżeniu od Bábilonow

naprzod od tych był murowan/ ktore był Cyrus z więźienia wypuśćił/ ále nie

wſzytki/ kthorych licżbę piſze Euzebius być pięćdzieſiąt thyſięcy. Potym gdy

10:

wſzytki z więźiena wypuſzcżono/ wtorego roku pánowánia Dáryuſowego/ iáko

11:

piſze Aggeus/ od Zorobablá á ſyná Zoedech cżterdzieſte^o roku kośćiołá doprá

12:

wiono/ dwie śćie lat przed Alexándrem. O tym budowániu mieyſce ono v s. Ia

13:

ná w iedenaſty Kápitule ma być rozumiano: Ten kośćioł ſześć á cżterdzieśći lat

14:

murowan/ á ty ij chceſz przez trzy dni zbudowáć? Sálámon przez śiedḿ lat/ ále

15:

wielkim ludem/ kośćioł wyſtáwił. Herodes pocżętą robotę przez ośḿ lat koś=

16:

ćiołá dopráwił. Zydowie byli w więźieniu zubożeli: drugie/ że Sámárytani tę

17:

robotę bárzo przerywáli y przekażáli/ tákże ſie ſtáło/ iż tá robotá pierwſzego

18:

kośćiołá zmurowániu/ przyrownáć ſie nie mogłá: cżego Zydowie záwżdy płáká

19:

li/ podobno ſie Pánu Bogu nie podobało. Po ześćiu ſtárego zakonu á wypeł=

20:

nieniu od Kryſthuſá vcżynionemu/ kośćioł z nowotku miał być dziáłan/ ćień

21:

po świátłośći. :?: :?: :?: :?:

22:

O Zydowſkim roſproſzeniu.

23:

Apierwſze było/ gdy Teglátphálázár Zydy do Cire=

24:

nem wygnał/ y rychło potym wielką licżbę ich z Gálileiey/ y z in=

25:

nych źieḿ/ do Medyey y Perſyey/ przenioſł. To ſie ſtáło (iáko pi=

26:

ſze Euzebius) przed záłożenim Rzymu 123 roku. Drugiego po=

27:

tym cżáſu/ ktorego Syrya byłá woiowáná/ kiedy Rázyn krolá zábił/ w cżwar

28:

tych kſięgách krolewſkich. ¶ Po nim Sálmánázar Kſiążę Aſyriyſkie/ Sá=

29:

máryą opánowawſzy/ krolá Ozyaſzá poráżonego z iego wſzytkim ludem/

Wtore.

ktory

30:

zwano dzieſięćioro pokolenie/ zá rzeki ony wielkie Eufrátem y Tygrym/ zágnał

31:

y záprowádził. Dobrze przed wygnánim ludu z źiemie Ierozolimſkiey tho ſie

32:

działo. :?: :?: :?: :?:

33:

¶ Cżćiemy theż Necháoná krolá Egipſkiego/ gdy przećiwko Aſyriom do Zy=

34:

dowſkiey źiemie woyſko wiodł/ Ioáchám krolá iętego do Egiptu wiodł/ w iij.

35:

krole.

Trzećie.

Nędzny w tęn cżás ſtan był Zydowſkich źieḿ/ kiedy ie ſobie Aſyrij y E=

36:

gipcij wydzieráli/ bo miedzy imi byłá Zydowſka źiemiá/ dniá nigdy weſołego

37:

nie miáłá/ ále záwżdy vſtáwicżne náiázdy y więźienia.

38:

¶ Miedzy rozproſzenim Zydowſkim/ nawięthſza ná nie byłá oná Bábilońſka

39:

niewolá á ięctwo Zydow/ y pędzenie do Bábiloniey/ ná oſtátek kiedy Ioáchi=

40:

má krolá ze wſzytkim dworem iego y przyiaćioły związáne wiedziono.

Cżwarte.

Pothym

41:

Nábuchodonozor zborzywſzy Ieruzálem/ Sedechiaſz Krol ocżu y ſynow po=

42:

zbywſzy/ z wielkośćią ludu był wiedzion w więźienie do Bábiloniey. Tho wię=

43:

źienie Bábilońſkie bylo przez ſiedḿdzieſiąt lath/ ktorego cżáſu Aſyrij y Perſo=

44:

wie pánowáli w Azyey. W ty cżáſy był w Egipćie Fáráo Wáfres miánem/ do

45:

kthorego Zydow wiele zućiekáło boiáźnią Bábilonow/ áby w ich ręce nieprzy=

46:

ſzli. Takież z Tytá Weſpezyaná zwyćięſtwá wiele tyſięcy Zydow przedano. Ci

47:

rozproſzeni pámiętáiąc ná kośćioł/ ná zakon/ ná káżdy rok dáry ſłáli do Ieru=

48:

zálem do kośćiołá. Z dálekich ſtron ná wielkie świętá chodzili/ nie thylko Zy=

49:

dowie ále y pogáni ſławą kośćiołá poruſzeni/ co to widzimy z Ewnuchá Kán

50:

daces/ z przyiechánia iego dálekiego/ álbo Auguſtuſá Ceſárzá/ ktory kośćioł

Yy 4

Ierozo=

strona: 266v

Kſięgi piąte

Ierozolimſki miał we ćći/ y w niebytnośći ſwey dáry kośćiołowi wielkie ſłał/

o cżym Iozephus piſze. Zydowie zápaleni nienawiśćią nie tylko do Syryey li=

ſty ſłáli/ ále y do innych kroleſtw/ áby vmęcżenia y Ewángeley Kryſtuſowych

nie prziymowano/ y w Rzymie cżáſu Ceſárzá Klaudyuſá trwogę náprzećiwko

Krześćiánom o tho vdziáłáli/ iáko piſze Swetonius/ y z Rzymá theż przetho

wygnáni. :?: :?: :?: :?:

Ierycho miáſto bliſko Ráiu Bożego/

Ieorych.

mieyſcá A=

dámá y Ewy/ gdzie diś ieſt morze martwe/ wielka á známienita żywność źie=

mie przed wywroceniem Sodomy y Gomorry. Ná Ierychońſkich rolách roſły

10:

ony ſláchetne drzewa Bálſámu. Po zwalcżeniu Ieruzálem ſzcżep tego drzewá

11:

do Egiptu przenieſion/ Drudzy piſzą iż też w tey źiemi wężá náyduią/ ktorego

12:

zową Tyrus/ z ktorego Driakieẃ dziáłáią/ iedno kogo vkąſi káżdy vmrze á ża=

13:

dny ſie nie wyleży. :?: :?: :?:

14:

Gálgál nie dáleko od Ierychá nád Iordanem/

Gálgál.

15:

ieſt mieyſce gdzie Zydowie idąc z Egiptu ſuchemi nogámi przeſzli Iordan.

16:

Akon álbo Ptolomáis/

Akon

miáſtho w Fenicyey/ leży

17:

nád morzem/ mocne y bogáthe/ vrodzáiu dobrego/ winá ma dobre/ y ine ży=

18:

wnośći niepoſpolite. W ten cżás ſie więcey zmurowáło y zbogáćiło kiedy przy=

19:

ſzło w ręce Krześćiáńſkie. Tám był páłac krolewſki y innych kſiążąt Krześći=

20:

áńſkich/ thám zakony známienithe mieſzkáły głową ſwą/ iáko zakon Templá=

21:

row/ Krzyżákow co tu ſą w Pruſiech. Gdy ie ſtámtąd wygnano/ tu w Euro=

22:

pie ſnámi bráctwo przyięli. :?: :?: :?:

23:

Sámárya niegdy głowá kroleſtwá dzieſiąći poko=

24:

lenia Zydowſkiego/

Sámária.

dzień chodu ma od Ieruzálem. Było tho miáſtho wielkie

25:

dwoim murem opáſáne/ páłac Krolewſki bárzo koſztownie zmurowány/ z zam

26:

ku áż do portu Iopy widáć było/ y do Arábiey opocżyſtey. Ziemiá vrodzáyna

27:

y dobrey żywnośći. Herod wielki wiele tám pomurował/ y przezwał Sebáſte.

28:

Zmurował też zamek tymże przezwiſkiem bliſko Ieruzálem/ zmurował Cezá=

29:

reám Páleſtynę nád morzem v gory Kármelus/ ktorą przed tym zwano wieżą

30:

Strátoná/ ná ktorey wieży ná cżeść Ceſárzá páłac z białłego mármuru zmu=

31:

rował/ tám iego ſynowiec Herod od Aniołá ſtreſktan/ przeto iż nie dał Bogu

32:

żywemu chwały/ y robacy go ná oſtátek ziedli.

33:

Dwie ſą gorze wielkie Hebál á Gáryzym miedzy

34:

Sámárią á Gálileą/

Gelboe.
Hebal.

ná Gáryzym był ſtháry kośćioł báłwańſki Báal Beryt/

35:

ná tym mieyſcu potym zbudowan był kośćioł ná kſtałt kośćiołá Sálomonowe

36:

go po zwyćięſtwie Alexándrá wielkiego Perſow v Amánás Pilás/ ále ten ko=

37:

śćioł záſię Sámárythani Iowiſzowi ná chwałę obroćili. V gory Gelboe byłá

38:

niegdy Betulia miáſtho/ v ktorego Iudyt niewiáſthá wielmożna Holoferná

39:

Kſiążę zábiłá. :?: :?: :?:

40:

Dwoiá ieſt Gálilea/

Gálileá.

wyſzſſa kthorą pogáńſką zo=

41:

wą/ y niſzſſa/ ále obiedwie żyzne y płodne/ owocow/ zboża/ win roſkoſznych/

42:

Oliwnego drzewá/ palm/ doſyć ma. Miáſtá Gálileyſkie więtſze ſą/ Názáret

43:

gdzie Pan Kryſtus wychowan/ Kápernahum/ Kaná gdzie ná godziech był/

44:

Tiberyás/ tám ſą ćieplice przyrodzone przed miáſtem. Ma gory dwie známie=

45:

nite/ obie Tabor zową/ tám ſie był Kryſtus przemienił w tey źiemi przy gorze

46:

Libanus. Ieſt Cezárea Philipi/ od Philipá ſyná Herodá krolá ku ſławie Ce=

47:

ſárzá Rżymſkiego zmurowaná/ przed tym zwaná Páneris/ bo tám z ſkáły Pá=

48:

nio wychodzą źrzodłá ktore dziáłáią Iordan rzekę wielką á ſławną.

Phenicia/

strona: 267

O Kozmográphiey.

Liſt 267

Phenicia/

Phenicia.

ieſt Syriyska źiemiá/ kroleſtwu Iero=

zolimſkiemu bliſka/ ma od południá Gálileą/ od zachodu morze Mediteráń=

ſkie. Z dawná miáſtá ſláchetne były w niey/ Tirus á Zydon/ nie dáleko od niey

Biblug miáſto nád morzem ná mieyſcu wyſokim.

¶ Tyrus mocne/ wielkie/ á bogate niegdy miáſto práwie ná morzu ná inſule

záſiádło. Cżáſu krolow Ierozolimſkich Krześćiáńſkich/ miáło murow ſpotrzeb

około/ tylko od wſchodu ſłońcá przyſtęp miáło/ ktory vdziáłáli miáſthá doby=

wáiąc Nábuchodonozor y Alexánder wielki/ á wſzákoż cżterzy mury ten wchod

miał. Páłace roſzkoſzne/ ſłupy Mármurowe/ miáſtho nie dobyte/ á wſzákże

10:

nálazł Alexánder tę drogę iako go dobył z koſztem á z wielką trudnośćią.

11:

¶ Zydon/

Zydon.

to miáſto nád morzem wielkie/ niegdy było bogáte/ przed thym niżli

12:

ie Perſowie opánowáli. Zwano ie przed tym Sychem/ od tego kthory ie záło=

13:

żył/ ſyn Kánáán wnuk Noego. Ziemię ma dobrego rodzáiu.

14:

¶ Purpurá/

Purpurá.

tá też idzie z Fenicyey/ piſzą niektorzy/ iż Purpurá od ſłońcá bli=

15:

ſkośći fárbę bierze. Z Afryki dawa farbę fiołkową/ á Tyrus cżerwoną. Purpu=

16:

rá ieſt rybá/ ktora cżáſze nosi ná ſobie/ ſniey ſok biorą ktorym drogie ſzáty fár=

17:

buią. Ieſt też tám Murix rybá teyże mocy co y Purpurá.

18:

Aſyria kroleſtwo álbo Monárchia/

Monárchia.

rzecżona od A

19:

ſura ſyná Semowego/ dzieli ią od wſchodu ſłońcá Indya y cżęść Medyey/ á

20:

od zachodu Tygris rzeká/ od południá Zuzyáná/ od pułnocy Kaukazus gorá/

21:

święte piſmo zowie tę źiemię Sennár álbo Syneár

Senár.
Bábilon.

Cżęſto ſie iedná miáſto dru

22:

giey miánuie Bábilonia z Aſyryą dla ſpolnego páńſtwá/ Bábilon głowá Aſy=

23:

ryey. W tey źiemi rzadko bywá deſzcż/ przeto cokolwiek ſie tám vrodzi żywno=

24:

śći to z rzek wilkość ma/ nie z ſámych dobrowolnie (iáko w Egipćie) ále z przy

25:

práwą ludzi/ ktorzy rynnámi wodę przywodzą ná role. Stey przycżyny wielka

26:

obfitość zboża tám rośćie/ zwłaſzcżá Ryżu/ pſzenice/ ięcżmieniu/ ná ktorych

27:

liſt bywa iáko cżterzy pálce wſzerz/ takież y kłos wzwyſz iáko drzewo rośćie. Lu

28:

dzie obycżáiow pſich/ ábowiem dziewki przedawáią iáko bydło/ takież mąż żo=

29:

nę pierwey przeda niżli ſnią mieſzka/ y wiele innych obycżáiow przećiw rozumo

30:

wi było. Dziś Turcy wſzytkę dzierżą okrom Perſow.

31:

Aniochia ieſt dwoiá/

Antyochia.

iedná pod gorą Taurus w

32:

Komáienie Syriey/ kthorą Alep zową/ gdzie ſkład kupiecki známienity ieſth.

33:

Druga Antiochia á tá trzy mile od morzá odchodzi/ gorámi wielkiemi záwár=

34:

ta/ ma port v rzeki Orontes/ tá wſzytkiey Syriey niegdy byłá głową Reblátá

35:

zwaná/ byłá pod Rzymſkim páńſtem przez tyſiąc lat/ potym weſpoł z Ieruzá=

36:

lem wźiętá od Sárácenow/ záſię od Krześćiáńſkich kſążąt dobyta/ potym od

37:

Sáládyná przez trzy mieſiące oblężoná y wźiętá/ y od tegoż cżáſu Turcy ią trzy

38:

máią. W tey Antyochiey pierwſzy ſtolec był S. Piotrá Apoſtołá.

39:

¶ Niedáleko od tego miáſtá leży Seleuná miáſto wielkie á mocne/ ſkąd do Ci=

40:

priyſkiego kroleſtwá nawy wielkie idą. ¶ Miedzy temi dwiemá Antiochiá=

41:

mi ieſt ná gorze Alexándria miáſto tak wezwáne od Alexándrá wielkiego/ gdzie

42:

Alexánder Dáriuſa krolá mocnego á wielkiego przepłoſzył y ku thyłu podániu

43:

przywiodł. :?: :?: :?:

44:

Kroleſtwo Mezopotáńskie záwżdy przy Syriey li=

45:

cżono/

Mezopthánia.

iáko y Armenią/ bo thy wſzytki źiemie Zydowſkim ięzykiem zową Ará=

46:

mie dwu rzek/ Ty ſą dwie rzece Tygris á Eufrátes/ Tygris od wſchodu/ Eu=

47:

frátes od zachodu/ á miedzy imi Mezopotámia. Miáſtá cżelnieyſze ſą ty/ Ede=

48:

ſsa/ Chárre/ Nizybis/ Edeſsá Ráze zową/ á Cháris Haram miáſtá ſławne.

49:

Perſya/

Perſyá

wielkie ſzerokie kroleſthwo/ niegdy głowá

wſzytkiey

strona: 267v

Kſięgi piąte

wſzytkiey Azyey/ kthora w ſobie zámykáłá thy wſzytki kroleſtwá/ Aſyrią/ Sy=

ryą/ Egipt/ Indyą máłą/ Bábilonią/ Armenią/ Pártią/ Medyą/ Azyą

máłą iákmiarz wſzythkę. Nigdyby byłá Perſya nie vznáłá mocy Alexándrá

wielkiego/ by byli ſámi drogi nieukazáli do Grecyey. Sćiąga ſie tho kroleſtwo

áż do cżerwonego morzá/ przeto zową morze Perſkie. Od wſchodu Słońcá zá=

myka ſie Indyą/ od południá morzem Perſkim. Lud w niey onego cżáſu zá=

wżdy był walecżny/ cżyniąc ręką záwżdy/ lecż ſtrzelbą wielką od poſtronnych

ludzi przemożeni bywáią dziſieyſzych cżáſow/ z ktorą ſie oni nierozumieią/ zwła

ſzcżá z dziáły y z ruſznicámi. Ięzyká dziś Tátárſkiego iáko y Turcy vżywáią/ ſek=

10:

tę Máchometowę trzymáią/ tylko niektorym záchowánim rozdział miedzy ſo=

11:

bą máią. Cżyrwone zawoie ná głowie noſzą/ Słońce być powiadáią Cżapką

12:

Bożą/ przeto mu wielką cżeść wyrządzáią kiedy wſchodzi.

13:

¶ Cżáſu národzenia Páná Kryſtuſá páńſtwo Perſkie bylo pod Rzymiány/ ále

14:

potym Perſowie odſtąpili od Rzymiánow/ y byli ſobie wolni: áż od Kryſtuſo=

15:

wego národzenia 632. Sáráceni odięli im páńſtwo/ ſtolec páńſtwá vdziáła=

16:

wſzy w Wáldáchu/ ktora na mieyſce miáſtá Babilońſkiego wſtąpiłá. Dziś zo=

17:

wą krolá Perſkiego Zophim/ kthory cżyni o Monárchią z Turkiem áż do thego

18:

cżáſu. :?: :?: :?: :?:

19:

O mieśćie Ormo y zbierániu pereł.

20:

¶ Ormus miáſto ku ſłońcá wſchodu/

Ormus.

chędogie y bogáte/ bliſko morzá Perſkie

21:

go/ ná wyſpie morſkim záſadzone/ od brzegu ieſt ná trzy mile náſze/ wody cżyſte

22:

ma/ tylko zboża ſkąpo. Wſzytká żywność idzie do nich morzem. Nie dáleko od

23:

nich ſą mieyſcá/ to ieſt trzy dni iázdy/ gdzie wybieráią cżáſze z morzá z wielkiemi

24:

perłámi. Tego miáſtá ieſt Sultan wiáry Máchometowey. Thám záwżdy kup=

25:

cow doſyć na perły przyieździ. Stego miáſtá dwánaśćie mil iázdy do Perſky=

26:

ego miáſtá Ery/

Erá miáſto.

ktore wſzytkich żywnośći ma doſyć. Thám wiele ieſt rzecży ie=

27:

dwabnych ktore przedawáią/ lud wſzytek ſekty Máchometowey. Tám też ieſth

28:

drugie miáſto Syrya imieniem/

Syrá miáſto.

ktore ma Kſiążę Perſę theż Máchometaná/

29:

tám naydzie kámieni rozmáitych doſyć/ idą z miáſtá Báláſsá/

Bálaſsá.

tám doſyć mu=

30:

ſzkum ktore náſzy piżmem zową/ ále ie Perſowie bárzo fałſzuią/ bo kiedy prá=

31:

we muſzkum/ tedy thák mocne ieſt/ iż gdy go powonia/ wneth ſie kreẃ noſem

32:

rzući. :?: :?: :?: :?:

33:

Zuzyáná od pułnocy ma Aſyryą/

Zyzyáná.

od zachodu Bá=

34:

bilonią/ cżęść rzeki Tygrys ktora idzie do morzá/ odewſchodu cżęść Perſyey/

35:

od południá cżęść rzeki Tygris y morzá Perſkiego/ áż do rzeki Oroálidis/ á ieſt

36:

cżęść Perſyey/ miedzy Perſyą y Bábilonią położona/ od Zuzys miáſtá ſławne=

37:

go wezwaná. Cyrus á Perſowie zwyćiężywſzy Medyą w Zuzys mieście ſtholec

38:

kroleſtwá vdziáłáli ná wiecżną pámiątkę/ ácżkolwiek w Perſopolim ſkárby y

39:

groby ſwych ſtárſzych mieli/ iáko to ná mieyſcách twárdych á mocnych. Vkázu=

40:

ie piſmo święte w kſięgách Heſter/ iż Aſwerus Krol w Zuzys páńſtwá ſwego

41:

máieſtat miał. Ieſt tá źiemiá Zuzyáná bogáta/ vrodzáiu zboża niepoſpolite=

42:

go iedno tákiey gorącośći/ iż zboża źiárná ſłońce ſuſzy by ogień. Robáctwo po

43:

drogách leży iż y do miaſt przyiazd trudny przed wielkim owádem. Domy áż źie=

44:

mią dla wielkiey gorącośći przykrywáią. Drudzy piſzą iż Zuzá dziś ieſt miáſtho

45:

Báldáchá/ á drudzy zá Báldáchę mienią być Babilonią. Tám mieſzka w tym

46:

mieśćie Kſiążę Sárácenow/ ktorego oni Káliphem zową/ thám dziáłáią ze

47:

złotá y z iedwabiu ſztuki ná drogie odzienie.

48:

¶ Latá od Kryſtuſá 1250. Allau Krol wielki Tátárſki obległ był tho miá=

49:

ſto Zuzys/ ywźiął ie. Káliph pan miáſtá/ miał pełnę wieżę Złotá/ Srebrá/

50:

drogich kámieni/ ále prze łákomſtwo nie chćiał ſkárbu zebránego czáſu potrze=

51:

by ná obronę ruſzyć. Krol Allau opánowawſzy miáſto poimał y Káliphá/ y

w oney

strona: 268

O Kozmográphiey.

Liſt 268

w oney wieży w kthorey ſkárby chował zawárł/ y niedał mu pić áni ieść/ mo=

wiąc mu: Byś ty był ten ſkarb nie ták łákomie chował/ y ſam ſiebie y lud y miá

ſto by záchował y obronił/ tákoż tego ſkárbu ſwego vżyway/ iedz ij y piy ktoryś

ták bárzo miłował. Tákże on Káliph mizerak vmárł leżąc przy onym ſkárbie.

Bábilonia y Káldea.

¶ W Bábiloniey w Káldeiey pánował napierwey Niemrot y Belus/ potym

Semiramis dáłá miáſto y zamek ozdobnie á koſztownie wyſtáwić/ przywiodſzy

do niego rzekę Efráten. Trwáło to páńſtwo przy tych źiemiách lat 1234. ták=

że ſie potym rozerwáło ná Bábilonią/ Medią/ Perſyą: ſtáło tho 304. látá.

10:

Potym cżáſu Cyruſá y Dáryuſá iedná byłá Monárchia/ kthora trwáłá przez

11:

191. lat. Przez Alexándrá wielkiego przenieſiono tho páńſtwo do Grekow/

12:

przy ktorych ſtáło lat 495. drudzy inák licżą.

13:

Ninus nád rzeką Tygrys miáſto zbudował Nini=

14:

we/

Niniwe.

nád ktore ná świećie dluſzſſego nie było. Oſádził ie ludem Aſyriyſkim y ine

15:

mi narody. Zebrał potym woyſko ná Báktryáńſką źiemię/ támże Semirámidę

16:

zá małżonkę poiął/ z ktorą miał ſyná tymże imieniem Ninus/ vmárł pothym.

17:

Skáżono ieſt potym Niniwe to ſławne miáſto od Medow/ ſkąd możem obá=

18:

cżyć/ iż nic nie máſz ná świećie thák mocnego/ coby ſkáźie á końcowi powino=

19:

wáto nie było. Przydáło ſie też to grobu Beluſowemu/ ktory pokáźił Xerxes/

20:

byłá wyſoka wieżá Piramis/ ná cżterzy gránie z cegły wymurowána/ ná wzwyż

21:

miáłá 625. ſtop/ wſzytki ſtrony álbo boki tęż miáły miárę. Ten grob álbo wie

22:

żę Alexánder chćiał záſię opráwić/ ále iż tá rzecż potrzebowáłá cżáſu wielkiego

23:

y roboty trudney/ bo tylko ku wywożeniu źiemie przez dwá mieſiącá/ potrzebo=

24:

wáłá ludu dzieſięć tyſięcy: to co pocżął dokonáć nie mogł/ záſzłá go chorobá á

25:

potym śmierć. :?: :?: :?:

26:

Medya bárzo ſie rozćiągnęłá od zachodu ná wſchod

27:

Słońcá ná ſzerzą ieſt bárzo ćiaſna/

Medya.

od pułnocy ma morze Káſpiyſkie/ od zacho=

28:

du więtſzą Ormiáńſką źiemię w y Aſyryą/ od południá Perſyą/ od wſchodu Hir

29:

kánią y Párthyą. Medy byli pod krolmi Aſyriyſkiemi áż do Sárdánápalá kro=

30:

lá/ po iego śmierći ná nię Monárchia przypádłá. To kroleſtwo cżáſu Aſtiáies

31:

w wielkim rozſzerzeniu było/ gdy przez 350. lath trwáło. Cyrus ſieſtrzeniec

32:

Aſtiagis Medſkie kroleſtwo zágáſił á do Perſow przenioſł/ zwyćiężywſzy Aſti=

33:

áyeſá. Po Perſoch Medowie Mácedonom poſłuſzni byli/ potym Pártom/ ácż=

34:

kolwiek cżęść ich dobra z Rzymiány przyiaźń wiedli. Dziś páná wielkie^ochám

35:

máią. Náſzego cżáſu Medya żadnego przyſtępu do ſiebie nie ma/ przetho nam

36:

ieſt nieznáioma. ¶ Ludzie w Medyey/ Perſyey/ Wárryey/ Báktryey iednym

37:

práwie ięzykiem mowią/ to ieſt/ Tureckim. Kroleſtwo Medſkie ku pułnocy

38:

niepłodne/ przeto głodne ieſt/ bo dziáłáią chleb z migdałow/ á wino z korze=

39:

nia niektorych źioł. Tey źiemie Ekbátáná ieſt głowne miáſto.

Ekbátáná.

40:

Pártya kroleſtwo/ ma z południá Kármenią/

Pártia.

41:

pułnocy Hirkany/ od wſchodu Arij/ od zachodu Medy/ ći ſą wygnáńcy od Tá

42:

tar/ ktorych Krol był napierwey Arſáces w rycerſkich rzeczách ćwicżony/ prze=

43:

tho było rozſzerzono tho kroleſtwo z niſzcżego/ z ktorym mieli záwżdy co cżynić

44:

Rzymiánie zá Metrydáteſá krolá ich/ wſzákże wielkie przemiennośći á cżęſte w

45:

tych tám kroleſtwách w Azyey bywáli/ áż dziś do Turek przyſzło.

46:

Hirkánia miedzy Párty á morzem Káſpiyskim le=

47:

ży/ ktore też morze Hirkanum zową od Hirkániey.

Hirkánia.

Lud ku walce w niey goto=

48:

wy. Tym to święty Tomaſz Ewángelią y Kryſtuſá obiáwiał ná świát przyść.

Indya

strona: 268v

Kſięgi piąte

Indya rzecżoná od rzeki Indus/

Indya.

leży ku wſchodu

Słońca/ oſtátecżny koniec Azyey/ ieſt tak wielka iż ią też zá iednę cżęść świátá

pocżytáią/ ieſt máła y wielka/ wierzchnia y dolna/ ktorą Gánges rzeká wiel=

ka rozdziela/ wielka Indya kthora ieſt zá rzeką ku wſchodu ſłońcá/ á co ku za=

chodu tho máła. Są też y drugie rzeki w Indyey/ Indus/ Fizon/ Gion. Kro=

leſtwo ieſt ſpokoyne/ lud w nim nie zna walek áni żelazá/ żadny tám z woyſkiem

nie poſtał do thego cżaſu krom Semiramis krolowey Aſyriyſkiey á Alexandrá

wielkiego/ ále iedno ná tę ſtronę rzeki Gángeſá gdzie Porrus krol roſkázował.

Stámtąd ná wſzytek świát idą kupie/ ktore zowiemy bogáte.

Korzenie z
Indiey.

Pierz idzie ſtám=

10:

tąd z przedmieśćia Kálekutu. Cynamon z Zalonu/ zá Kalekutem dwie śćie y

11:

ſześćdzieſiąt leukás/ to ieſt máłych mil. Goździki idą támże z Meluſy od Kále=

12:

kutu leukás śiedḿ ſet. Muſzkat z kráiny Pego/ od Kálekutu leuk pięć ſet. Szpi

13:

ká Nárdy/ Mirábolanum/ od Kalekutu z Kolumbáryey. Káſya ná rozgách/

14:

Imbier/ z Kálekutu. Perły z tego Kálekutu/

Perły.

ktore łowią w wodzie w ſkoru=

15:

pách ktore zowiemy máćice perłowe. Mirrá/ Aloes/ Reubárbárum od Ká=

16:

lekutu idą z Fártyki. Długi pierz/ Kárdámon/ Támirind/ Zedonária/ tho od

17:

Kálekutu Láchá/ Brázylia/ idzie z Sámotry wiſpy od Kálekutu pieć ſet leuk.

18:

Záilon wyſep wielki w Indyey/ ná ktorym lud ná=

19:

gi. Cżterzy niewiaſty w nim kroluią/

Niewiáſthy
kroluią.

kthorę noſzą drugie niewiáſty w lektyce

20:

iádwabney/ miſtetnym dziáłem robioney/ iáko ná woźie. Ná tym wyſpie ká=

21:

mienia drogiego doſyć/ ták w rzece iáko w źiemi. Kupcy Tureccy ktore zowie=

22:

my Mángowie gdy tám przyieżdżáią/

Mángowie.

tárguią źiemię ná łokieć/ co komu ſzcże=

23:

śćie przynieſie to iego/ ále nád ſobą máią przyſtáwy/ ieſli bárzo drogi kámień

24:

naydzie nie dádzą go od ſiebie wynieść/ chybá podleyſze/ iáko Száfiry/ Rubiny/

25:

Amátyſty/ Topáziony/ Iácynkty/ Smárágdy/ y wiele innych.

Kámienie dro
gie.

Też ná tym wy=

26:

ſpie ſą owoce roſkoſzne/ ktore tu nigdy nie przychodzą. Ná tym wyſpie święty

27:

Thomaſz leży.

28:

Miáſtá y powiáty Indiyskie známienitſze ſą thy:

Kálekut.

29:

Kálekut przedni ſkład Indyey/ w ktorym ludzie cżarni/ bez wſtydu nágo cho=

30:

dzą/ gdzie iuż drudzy Máchometſką wiárę przyięli.

31:

¶ Kámbia nád rzeką Induſem leży.

Kámbia.

¶ Dekan/ Bátákálá/ Centákolá/ Ká

32:

nonor/ Trompátá/ Cyromándel/ Káikolon/ tam ſą Krześćiánie ktore świę=

33:

ty Tomaſz náwroćił/ do ktorych z Alkáiru ieździ kápłan Grecki we trzy láthá

34:

záwżdy náucżáć świętey wiáry Krześćiáńſkiey. Tám ludzie długiego wieku by=

35:

wáią/ ták iż kthory vmrze we dwu ſet lat/

Długi wiek.

młodo to zeydzie v nich. Drudzy też

36:

ſtáre przyiaćiele ſwoie zmárłe iedzą/ mieniąc to być napoććiwſzy pogrzeb.

37:

¶ Drugie miáſtá ſą Indiyſkie ku południowi/ z ktorych też wielkie kupie idą

38:

ná morze/ Páleáchet/ Tárnáſsáry/ Bángiellá/ Pego/ Máláká/ ktory Krol

39:

Portugálſki Alfonſus dobył pod Sáráceny/ ktorzy ſie tám mężnie bronili.

40:

¶ Wyſpy záſię przednieyſze wielkie/ ná ktorych ſie rodzi dziwny źwierz y ludzie.

Wyſpy Indiy=
ſkie.

41:

¶ Táprobaná álbo Summátrá wyſep wielki pięć kroć ſto tyſiąc ſążęni ma po=

42:

dłuż/ tám ſą rozmáite źwierżętá/

Zwierzętá.

iáko Wſłoniowie/ Wielbłądowie/ Konie z

43:

cżłowiecżemi głowámi/ Centaury/ wężowie z złotemi łuſkámi/ y innych be=

44:

ſtiy rozmáitych wiele. Są też ná niey rozmáitych owocow doſić/ á cżterzey kro=

45:

lowie ią ſpráwuią/ kthorzy ſwe domy krolewſkie ná Wſłonioch z iedwabiu mi=

46:

ſternym dziáłem robione máią/ złotá/ kámienia drogiego nizacż ſobie máiąc.

47:

¶ Iáwá wyſep iuż w źimnym kráiu ieſt/

Iáwá wyſep.

bo thám bliſko Antipodes ſą/ tho ieſt

48:

ludzie co knam nogámi chodzą/ y Polum Antártykum ſniey widáią.

49:

¶ Ku pułnocy záſię ſą drugie wyſpy wielkie/ niektore puſte od ludzi/ dla po=

50:

twor

Potwory.

ktore máią pſie głowy/ oſle/ świnie/ y rozmáite ſtráſzliwe vrody. A me=

ktore

strona: 269

Kſięgi piąte

Liſt 269

ktore oſiádłe ludźmi co dyabły chwalą/ drudzy theż Chámá wielkiego Tatár=

ſkiego/ ábowiem thám ku pułnocy iuż Scithya przychodzi od morzá wielkiego

Eoo/

Eous.

po Grecku wſchod Słońcá.

Scitya.

Kátágium kroleſtwo wielkie á známinite Thátár=

ſkie/ ktoremu trudno ná świecie rownie náleść. Pocżyna ſie od morzá wielkie=

go Oceaná wſchodnego Eoo. Było krolá Mángi/

Mángi.
Cham wielki.

ále mu ie wydarł ſtryiec ie

go wielki Chám á ten Krol Mángi/ był náucżon Krześćiáńſkiey wiáry od Ne

ſtorianow/ ták iż ná ſwym dworze wiele krześćian miał. A gdy byli przemożeni

10:

od Chámá/ mieli vrąganie od Thátar báłwochwalcow/ iż im nic krzyż nie po=

11:

mogł. Záłowáli ſie tego przed Ceſárzem Chámem ná nie o náśmiewánie. Chám

12:

powiedział áni ſie żadny nie śmiał z mey fortuny/ ábowiem Bog ich ieſt ſprá=

13:

wiedliwy/ wiedział moię rzecż być ſpráwiedliwą/ przetho chce áby káżdy przy

14:

ſwym zoſtał. ¶ Ma tho kroleſtwo miáſto wielkie/ zową ie Kámbalu/

Kámbálu.

wiel=

15:

kim koſztem budowáne/ dwádzieśćiá y cżterzy mil/ ieſt w okrąg murowáne/ á

16:

mury ná wzwyſz dwádzieśćiá ſążeni. W tym mieśćie wielki ſkład kupiecki ieſt/

17:

z Indyey y z inąd. Bliſko tego miáſtá ieſt rzeká Pulizáchnis/

Pulizáchnis.
Moſt.

ná kthorey moſt

18:

murowány trzy ſtá ſążęni álbo ſłopniow w dłuż/ á w ſzerz ośḿ/ tą rzeką wiel=

19:

kie kupić tám przychodzą. ¶ W tym kroleſtwie powiáty ſą/

Powiáty.

Syndinf/ Tebet

20:

Kániklu/ Káráiám/Arkládám/ Kángigu/ Am/ Toloman/ Gigingwi/ kto

21:

re powiáty záſię máią miáſtá wielkie w ſobie áż do gory Káukáſsu. O Chámie

22:

wielkim Gog y Magog/

Gog.
Magog.

kthory ſie piſze być pánem nád pány/ krolem nád krol

23:

mi ná świećie/ ktory pod ſwą mocą dzierży dziś iákmiarz wſzytkę Scityą/ przy

24:

Tátárzech będzie. :?: :?: :?:

25:

¶ Gorá Imaus rozdziela Scityą/ co ná oney ſtronie to Scitya/

Tártária.
Mángálowie.
Taurus mons.

á co ná they

26:

to Tártárya álbo Mongalowie. Z drugą ſtronę od południá y ſłońcá wſchodu

27:

dzieli ie gorá wielka Bykowa/ po łáćinie Taurus mons/ ná ktorey był napier=

28:

wey ſtánął okręt Noego po potopie. Pod tą gorą miáſto Taurymzyus/ przy kto=

29:

rym byłá iedná gorá co przeſzłá ná inne mieyſce/ gdy ieden Sárácenin Krześći=

30:

ánom vrągał mowiąc: Stoi w wáſzey Ewánieliey/ gdyby kto z was miał wia=

31:

ry iáko źiárno gorcżyce á rzekł gorze tey: wſtań ná inne mieyſce ſtáłoby ſie ták/

32:

cżemuſz wy tákiey wiáry niemaćie? Ieden Krześćiánin zupełną wiarę máiąc

33:

w Bodze/ roſkazał oney gorze wſtáć á ná inne mieyſce przeſtąpić/ y ſtháło ſie

34:

ták/ Sáráceni ſie wnet pokrzćili. Ku pułnocy tám rozmáity narod Tátárſki/

35:

ktorych nikt obiecháć áni wypiſáć może dla trudnego przebyćia ieźior/ błot/ y

36:

morzá/ bo morze zmárzle záwżdy ieſt od ſilnego źimná/ thylko ſam Bog onich

37:

wie/ áni Ptholomeuſowi/ áni Strábonowi/ áni żadnemu ſą znáiomi.

38:

O Sálomendrze.

39:

¶ W źiemi Chynchital ieſt gorá ná ktorey miedzy innemi dziwy ieſt też rodzay

40:

iáſzcżorek z ćielęcemi głowámi/ ktore zowiemy Sálomendry.

Chinchital
ziemia.

Tych żadny ogień

41:

nie może ſtráwić áni żadny żywioł/ ták iey w wodzie być iáko w ogniu/ Ma ná

42:

ſobie wełnę żołtą máluczką á miękką iáko iedwab. Sukná kthore ſniey dziáłá=

43:

ią/ kiedy ſie cżym ſpluſka álbo zmáże do ogniá ie kłádą ná godzinę/ wnet ſie zmá

44:

zy wypráwią/ będzie iáko nowe. Páweł Wenet wielki żeglarz y gwiazdarz piſze

45:

powiádáiąc iż ie widział okiem.

46:

Azya máłá pocżyna ſie od morzá Egeum/ tho ieſt

47:

Greckiego/ á od Pontu Euxyno/ w ktorey ty kroleſtwá ſą álbo powiáty/

Kroleſtwá A=
ziey.

Pon

48:

tus/ Miſya/ Cezárya/ Armenia/ Lidya/ Bitynia/ Kápádocia/ Cilicia/ Rro

49:

ia/ Frygia álbo Páflágonia/ Gállácia/ Pámphilia áż do rzeki Eufráten.

Kolchis

strona: 269v

Kſięgi piąte

Kolchis kroleſtwo bogáte nád morzem Pontskim/

ſkąd był Iazon Medeą vnioſł doiechawſzy złothego runá/ iáko o thym ſtoi ná

ſwym mieyſcu. Przy nim Iberya/ Albánia/ Báktrianá/ Zogdyaná/ Armeni=

a wielka y máła. W Armeniey ſą Krześćiánie napierwſzy/ Greckim ſpoſobem

trzymáiąc/ bo tám był S. Piotr napierwey ſtolec Papieſki záłożył w Antiochi=

ey/ wſzákże

Ormiánie. Papieſki ſtolec w Antyochiey.

odſzcżepili ſie od Grekow w niekthorych ártykulech. Piſmá ſwego

oſobnego vżywáią/ ále Tátárſkim ięzykiem poſpolićie mowią/ z Thátáry mie=

ſzkáią przez gorę ktorą zową Taurus álbo Gordieo.

Turcia álbo Sárácenia/ nowy to lud do tych krá=

10:

in przyſzedł z Tátárſkiego narodu/ ſzcżedſzy ſie z Sáráceny/ przyięli ſpołu ſekthę

11:

Máchometowę/ przy Tucech ieſt o tym.

12:

Rodys wyſep w Azyey máłey ná morzu Adryátyc=

13:

kim/ pierwey Licia zwano álbo Ophiuſá/ ále potym gdy miáſto kopano fun=

14:

dáment murom/ náleżiono głowkę rożey/ od niey przezwano Rodis/ tho ieſth

15:

roża po Grecku/ ieſt go w koło ná trzydzieśći mil. Ná tey wyſpie zá ieden dziw

16:

z ſiedmi dziwow ná świećie/ był ſłup bałwochwálſki vcżynion/ wielki y koſzto=

17:

wny/

Słup wielki Słonecżny.

ku ćći á ku chwale Słońcowi/ ſiedḿdzieſiąth łokći ná wzwyſz/ ále nie

18:

ſtał iedno pięćdzieſiąt á ſześć lath/ bo vpadł w trzęſienie źiemle/ pálcá iego nie

19:

mogli dwá chłopi obiąć. Zołdan Egipſki gdy był Rodys náiechał/ iedney mie=

20:

dzy ze złotem nábrał z tego ſłupá zá dziewięć ſet wielbłądow/ donioſł do Egi=

21:

ptu. Od tego ſłupá zwano Rodyany Colonenſes/ bo ten ſłup zwano po łáćinie

22:

Coloſus. Ten wyſep oſiedli byli Rycerze Bożogrobſcy/ y ochędożnie opráwili/

23:

obronę dobrą vcżyniwſzy. Wielekroc ſie oń kuſili Turcy/ záwżdy z ſwoią ſzkodą

24:

muſieli odſthąpić. Nie dawnego czáſu Suleyman Ceſarz Turecki látá 1523.

25:

przez moc y zdrádę dobył go pod Krześćiáńy.

26:

¶ Kośćioł w Efeźie w Grecyey bogini Diánie poświęcony

Kosćioł Dyány.

niezmierney wiel=

27:

kośći/ ten też zá ieden dziw ná świećie miedzy ſiedmią dziwow piſzą być. Amá=

28:

zones go napierwey záłożyły ná mieyſcu mokrym dla trzęſienia gor by ſie nieobá

29:

łił. Piſzą iż ij ſto lat Azya máła budowáłá/ mieniąc to być wielki odpuſt ktho

30:

iáką poſługę vcżynił.

31:

Wtora cżęść ſwiátá ieſt Afryká

32:

álbo Libia po Grecku/ od nas ná południe leży/ ze

33:

trzech ſtron morzem wielkim Oceanem obiegłá/ od wſchodu/ od południá y od

34:

zachodu/ á od pułnocy náſzey Europy morzem Medyteráńſkim/ to ieſt miedzy

35:

źiemnym/ ktore ie gránicży z Hiſzpánią. Ma też od wſchodu ſłońcá rzekę wiel=

36:

ką Nilus/ ktory áż z Indyey wychodzi/ y morze cżerwone/ kthore ie dzielą od

37:

Azyey. Dzieli ie też morze Arábſkie od Arábiey. :?:

38:

¶ Tey cżęśći świátá ieſt więtſzá połowicá puſtey/ cżęśćią dla wielkiego gorą=

39:

cá/ cżęśćią też dla źwierząt iádowitych ktore ſie tám rodzą w puſtyniách/ iáko

40:

ſą Lwowie/ Wſłoniowie/ Bázyliſzkowie/ Kokodrylowie/ Párdowie/ Máł=

41:

py/ Oſłowie rogáći/ y rozmáity narod ſmokow takież wężow/ ktore cáłe látho

42:

nie piją/ bo tám wody niemáſz ledá gdzie/ przeto ſą iádowite/ iáko piſzą iż tám

43:

więcey ludzi zemrze iádem źwierzęcym niż wrzodem álbo śmierćią przyrodzo=

44:

ną/ zwłaſzcżá gdzie Torrydá zoná/ w pośrzodku Afryki/ przeto tá cżęść świá=

45:

tá niebyłá dobrze znáioma pierwey ſtárym Kozmográphom prze wielkie puſty=

46:

nie/ áż dziſieyſzy żeglarze lepiey przewiedzieli. Herkules ná on cżás przeważny

47:

będąc ná morzu/ zdáło ſie mu być kray świátá gdzie tám záłożył ſłupy kámien

48:

ne w morzu ná przodku Afryki á ná końcu Hiſzpániey/ gdzie ſie dzieli morze Me

dyteráńſkie

strona: 270

O Kozmográphiey

Liſt 270

dyteráńſkie z wielkim morzem Oceanem/ dziś zową ſłupy Herkuleſowe/ gdzie

dziś ledá żeglarz nierowno dáley ieździ/ zwłaſzcżá Portugálcżycy/ ktorzy wyná

leźli wiele nowych wyſpow z ludźmi/ o ktorych ſtárzy ludzie nie wiedzieli.

¶ Ma w ſobie Afryká wielką żywność y vrodzay zboża gdzie ludzie mieſzkáią/

zwłaſzcżá przy rzece Nilus około Egiptu/ ábowiem po wylaniu Niluſá máią

znáki ieſli żyzność álbo głod wylanie przynieſie/ ieſli iedno dwánaśćie łokći wy=

leie/ tedy głod/ bo niedonieſie tego gnoiu ktory cżyni płodne role v nich/ áż kie

dy wyleie ná czternaśćie łokći: á ieſli ná piętnaśćie łokći/ iuż iedno goduią/ ſą

wolni/ dobythki záwárſzy karmią/ cżwarthego mieſiącá im żniwo przychodzi.

10:

Po wylaniu wielkim tedy im znáki potráći woda/ iż nie wiedzą gdzie cżyiá rola/

11:

aż znowu pomierzáią wſzytko. Przeto piſzą iż Egipciánie napierwey tę náukę

12:

wynaleźli Geometrią/ to ieſt rozmierzánie. A to wylewánie bywa káżdy rok/

13:

od świętego Ianá lećie kiedy ſłońce iuż wyſzſſey nie chodzi/ zową Solſticium

14:

Eſtywale/ áż do tego cżáſu gdy rowna noc ze dniem/ o. s. Lámpertym.

15:

¶ W tey rzece Nilus/ rodzą ſie Kokodrilli iádowići ſmocy z iáiá/

Kokodrilli.

ktore będzie

16:

ták wielkie iáko gęſie. Vrośćie ná dłuż ſzeſnaśćie łokći/ ná grzbiećie ma twár=

17:

de łuſki iż iey żadnym żelázem áni ſtrzelbą nic nieucżyni/ ięzyká nie ma/ ludzi y

18:

źwierzętá chwata ktore vyrzy ná brzegu rzeki. Winna máćicá też w tym kráiu

19:

thák wielká iż iey chłop rękomá nie przeſięże w szerz/ groná długie iáko łokieć.

20:

Zwierza/ ptákow/ bydłá/ y wſzelkiey żywnośći tá źiemiá doſyć ma. Lud w A=

21:

fryce dziś przemienny ieſt/ bo ich wiele wyſzło z Afryki do Hiſzpániey y do Ará

22:

biey/ iáko Maurow/ á do Afryki záſię z Europy/ takież z Sycyliey/ z Hiſzpá=

23:

niey/ Wándálowie/ Gottowie/ Sárácenow bárzo wiele/ Zydow/ Grekow/

24:

y Włochow. ¶ Kroleſtwá ty ſą známienitſze/ Maurytánia od Maurow

25:

ſtárych ludzi wezwaná/ pod gorą rzecżoną Atlás/ przez nię rzeka idzie Amá=

26:

luchá. Dzierżą iey cżęść Hiſzpáńſcy krolowie/ zwłaſzcżá ktora nád morzem leży.

27:

Srzodek iey dzierżą Sáráceni.

28:

Numidya od rzeki Amáluchi áż do rzeki Ampſágá.

Numidia.

29:

Tho kroleſtwo dzierżał niegdy Máſeniſá Iugurtow oćiec kthory z Rzymiány

30:

walcżył. :?: :?: :?: :?:

31:

Afryká kroleſtwo ieſt/

Afriká krole=
ſtwo.

w kthorym było miáſto zná=

32:

mienite Kártago ná págorku Merkuriuſowym. Dwá dni żeglowánia ſniego

33:

do Rzymá/ ná brzegu Hippo/ ná gorze krolewſkiey. Tám był s. Auguſtyn bi=

34:

ſkupem w mieśćie Iponie/ rodem z Tágáſty miáſtá/ kthory vmárł w obegná=

35:

niu od Wándálitow ſiodmego mieſiącá od oblężenia. Stego też kroleſtwá by=

36:

li oni meżowie vcżeni Tertulianus y Cyprianus.

37:

Cyreńskie kroleſtwo/ z ktorego był on Simon Ci=

38:

reneńſki/ co krzyż nioſł zá Pánem Kryſtuſem. Z tey źiemie wyſzli ſą Cygáni z

39:

dáwná/

Cyreny.
Cigáni.

ále ſie tu owi porodzili co ſie włocżą v nas.

40:

¶ Libia ma Egipt od wſchodu Słońcá/ á od południá Ethiopy/ tho ieſth

41:

Murzyny. :?: :?: :?: :?:

42:

Egiptskie kroleſtwo ieſt známienite/ ktore z dawná

43:

przez Boży lud náznácżony Zydowſki/ ieſt wſzemu świátu piſmem oſławione/

44:

gdy ij z niewoley przez Moizeſzá wywiodł od krolá Chrenchreſá Fáraoná/ bo

45:

tho Fáráon doſtoieńſtwo zową nie imię. W Egipćie lud napierwſzy ná świećie

46:

powiádáią być po potopie. Wſzytki náuki y roboty wſzelákie/ takież rodzay bo

47:

gow/ cżynienie obrázow/

Báłwochwálne
obrázy.

y innych báłwochwálſtw ſłupy/ napierwey thám wy=

48:

myſlono. Ieſt to kroleſtwo ná świećie w żywność y w ſkárby nád inne bogáthe/

49:

ábowiem iáko piſzą/ iz gdy głody bywáły zá Senatu y Ceſárzow we Włoſkich

50:

źiemiách/ Egipth wſzytki żywnośćią przechował/ zwłaſzcżá gdzie Nilus wy=

Zz 2

lewa/

strona: 270v

Kſięgi piąte

lewa/ przeto ij zwáli Włoſzy poſpolitą ſtodołą. Leży ná rzeką Nyluſem/ z

obu ſtron/ máiąc od zachodu Cyrenen y Libią/ od wſchodu y pułnocy morze

cżerwone/ od południá Etiopią/ tho ieſt Murzyny/ a od pułnocy Arábią/

Páleſtynę álbo Zydoſtwo z gorą Synái. Ma theż w ſobie známienite miáſtá/

miedzy innemi ty dwie Alexándryą y Dámiátę/

Alexándria.
Dámia.

w ktorych ſą przednieyſze por=

ty/ to ieſt ſkłády wielkich kupi/ ktore idą z Indyey/ z Arábiey/ y z wyſpow ro=

zmáitych. ¶ Alexándryą záłożył wielki Alexánder gdy ſie mu thám mieyſce

ſpodobáło. Obronę w nim pewną y ozdobną vdziáłał z więżą z iáſnego kámie=

niá/ thák wyſoką iż ſniey widáć ná morze dwie śćie mil láternę z ogniem/ przez

10:

ktorą ſie żeglarze znácżą gdy do portu przyieżdżáią. Piſzą iż iey koſzth wynoſił

11:

ośḿ ſet funtow złotá. Tám też był Krol Ptolomeus Filádelfus záłożył bibli=

12:

otekę/

Biblioteká.

iż iey rowney świát nie miał: ſkąd też święte piſmo/ tho ieſt Biblia/ ná

13:

Grecki ięzyk z Zydowſkiego napierwey przełożoná ieſt. Támże też był Muzeus/

14:

mieyſce náuk/ gdzie wiele vcżonych ludzi było/

Ludzie vcżeni.

zwłaſzcżá Krześćiáńſkich/ iáko

15:

byli Márek/ Panteon/ Clemens/ Dionizius/ Origenes/ Ieronimus/ Atá=

16:

názius/ Ian Iáłmużnik etć. wſzákże rychło po Ceſárzu Erákliuſie od Sárá=

17:

cenow wźięta z żáłośćią Krześćiáńſką.

18:

Alkáir miáſto/ po ſtáremu Memfis/ drudzy też zo=

19:

wą Dámiátą/

Dámiátá.

głowá wſzytkiego Egiptu/ nád rzeką Nylus/ od Ogielá krolá

20:

Egipſkiego záłożon byl niegdy/ tám głową mieſzkał záwżdy Zołdan krol Sá=

21:

ráceńſki/ poki niebyl przełożon od Turkow. Dziś powiádáią że mury oblećiáły/

22:

około niego/ tylko iego wielkość znáć iż był ná dwádzieśćiá mil Włoſkich. grafika

23:

Pirámides były w Afryce mie=

24:

dzy Alkáirem á Deltą/ y drugie w Egipćie/ ále

25:

miedzy imi były trzy naſłáwnieyſze z wielkiego na=

26:

kłádu. Były to groby iákoby wieże ná cżterzy grá

27:

ni z kwadratu mármurowego miſternym dziáłem

28:

ćioſánego robione/ ná gorách ſkálnych záſádzone

29:

y wyſtáwione/ zá ieden dziw miedzy ſiedmią dzi=

30:

wow ná świećie/ vcżynione przez krole Egipſkie/ ktorzy z wielkiego pokoiá niemáiąc kędy pieniędzy

31:

podziewáć ná to nákłádáli/ ná prożną poſtáwę/

32:

áby ſkárbow ſwoim nieprzyiáćielom nie zoſtawili

33:

po ſobie. Drudzy piſzą iż tho dla thego cżynili áby

34:

lud ich poddány nie prożnował/ boiąc ſie by z pro=

35:

znowánia cżego złego ſie nie chwytał.

36:

¶ Były thákiey ſzerokośći iż od rogu do rogu 883. ſtop iedeny wieże było/ ná

37:

zwyſz ieſzcże więcey. Były záſię wielkiego koſztu/

Koſzty prożne.

ták iż trzy ſtá tyſiąc y ſześdzie=

38:

ſiąt tyſiąc ludzi iednę robiło dwádzieśćiá lat/ á trzy inne lath śiedḿdzieſiąth y

39:

ośḿ/ mieſięcy cżterzy/ wſzákże niepiſzą ktorzy krolowie ná to nákłádáli. Kwá=

40:

dratem z wierzchu byly położone miáſtho dáchowki/ káżdy kwádrat ná ſiedḿ

41:

ſtop. Ale to potym Sultanowie Egipſcy zebráli á moſty ſnich podziáłáli v Al=

42:

káiru. We śrzodku tych wież były páłace miſterne gdzie groby tych budowni=

43:

kow były/ á co wyſzſſey ku gorze to ieſzcże znamienitſze y koſztownieyſze páłace.

44:

Wierzchy byly ſpicżáſte ktore widáć dáleko ná morze Medyteráńſkie. Piſzą iż

45:

tá trzećia wieżá acż mnieyſza ále okazálſza byłá/ ktorą iedná niewiáſtá vrodzi=

46:

wa/ rzecżona Rodope/

Rodope.

ſwym nakłádem zbudowáłá/ zá ty ſkárby ktore zebrá=

47:

łá vżywáiąc miłośći z poſpolitym cżłowiekiem/ áby ſie krolowie z ſwymi ſkárby

48:

nie chwalili/ takież groby koſztownemi/ gdy oná proſtą będąc nád nie miáłá.

49:

Etiopia Murzyńska źiemiá/ leży ku południu od

Egiptu/

strona: 271

O Kozmográphiey.

Liſt 271

Egiptu/ ći ludzie ſą przyrodzeni w tey źiemi Afryce/ iedno przez walki ktorym

oni byli nigdy nie przywykli poſtąpili źiemię obcym ludziom. Cżarni ſą/ nágo

chodzą dla gorącá ná niekthorych mieyſcách/ wſzákże máią wyſep známienithy

wielkiey żywnośći/ kthory Nylus wkoło obchodzi/ rzecżony Meroe/ niegdy

Sabá zwany/ ále Kámbiſes Krol ná pámiątkę śioſtry Meroe ták ij kazał zwać.

Tám ludzie dwá kroć dłużey żywi bywáią niżli v nas. Niewiáſty tám wielkich

pierſi/ iáko dziećię ieden bywa. Z tey Saby (Iozephus piſze) byłá oná krolo=

wa Auſtry przyiecháłá do Sálámoná z wielkośćią ſług ſłyſzeć iego rozum/ w

trzećich kſięgách Krolewſkich w dzieſiątey Kápitule.

Krolowa.
Sábá.

Ná thym wyſpie Ptolo=

10:

meus pocżyna ſecundum Clima y wiedzie Párálellum/ przeto zowie Dyámero=

11:

en. Getulia Tunet álbo Bárbárya ku pułnocy iey.

Climá.
Diámeroen.
Párálellus.
Getulia.

Nigryte pod Getulią ku

12:

południu. ¶ Są drugie wyſpy w Afryce z dziwnym narodem ludzi/ o ktorych

13:

ſtárzy Kozmográphi nie wiedzieli áni ſłycháli/ iáko kroleſtwo Feſe ku południu

14:

Senege/ Gámbre/ Melis/ Melindár/ Trogloditow/ ktorzy w źiemi mieſzká=

15:

ią/ Azámá/ Seilán. A w tym kąćie ná południe áż do Oceaná Murzyńſkiego/

16:

dzierży kroleſtw ná ſześćdzieſiąth Pop Ian/

Pop Ian.

pocżąwſzy od morzá cżerwonego/

17:

ktory był náucżon wiáry Krześćiáńſkiey/ ále iuż dziś trzyma obrzeſkę Mácho=

18:

metowę y krzeſt/ ten tám ſpokoiem ſiedzi/ ni ſkim nie walcży/ bo ludzie nie po=

19:

temu ſą/ zową go Gian to ieſt mocny/ á náſzy obroćili z Gianá Ianá.

20:

¶ Struſowie pthacy płodzą ſie w Afryce/

Struſowie.

podobni głowámi y ſzyią wielbłą=

21:

dom y tákiey wielkośći ná wzwyſz/ przyrodzenia mocnego/ ták iż żelázo trawi/

22:

látáć niemoże od wielkośći/ ále ſobie pomaga ſkrzydły gdy pieſzki vćieka/ tru=

23:

dno go ma kto vgonić/ ćiſka też kámieniem ná zad gdy vćieka biorąc kámienie

24:

w nogi y prętko zábije. Pierz ma w ogonie wielkie y cudne/ ále po ſobie mięk=

25:

kie. Ieſt złey pámięći gdy iáycá znieſie ſámicá/ zágrzebie ie w piaſek ćiepły/ zá=

26:

pomni ich tám iż ſie ſámy wylągą/ potym ie chowa/ ále zwyrzuca pierwey iáycá

27:

ktore być rozumie niepłodne/ á dla wody thedy ie ogrodzi piaſkiem w koło iá=

28:

ko murem. :?: :?: "?"

29:

Trzećia cżęść ſwiátá Europá

30:

naſzá/ rzecżoná od pánny Europy Agieroná krolá

31:

Greckiego cory/ niepoſpolithey cudnośći y vrody/ kthora gdy ſobie z pánnámi

32:

igráłá ná brzegu morſkim (iáko Poetowie piſáli) Iowiſz niewiedząc iáko kniey

33:

przyść/ przmienił ſie w wołu cudnego/ chodził miedzy dobytkiem gdzie pánny

34:

igráły. Europá widząc wołu pięknego około ſiebie chodząc/ wſiádłá nań y v=

35:

ćiekł ſnią ná wyſep Kretę/ gdzie dziś zową Kándyą. Dzieli Europę od wſcho=

36:

du ſłońcá rzeká Tánáis/ od południá miedzy źiemne morze/ od pułnocy morze

37:

Angielſkie/ to ieſt Brytáńſkie/ od zachodu też Oceanus Atlántikus.

38:

¶ Tá cżęść świátá ieſt namnieyſza ze dwu/ ále ku mięſzkániu mierniezſza/ bo

39:

áni gorącá áni bárzo źimna/ przeto ieſt oſiedleyſza/ (okrom pułnocnych kráin

40:

ktore ſą nie zmieſzkáne dla źimná oſtrego.) Lud w niey y ná walkę y ná pokoy

41:

gotowy/ żywnośći rozmáite ma/ ſkárbow też pocżęśći złotá y ſrebrá/ przewyſz=

42:

ſza inne rudámi/ tylko źiela/ korzenia/ pieprzu/ kámienia/ pereł/ áni żadnych

43:

towárow Indiyſkich nie ma/ takież Etiopſkich y Arábſkich. Powietrze w niey

44:

nie ták záráżone/ wſzytki żywioły iey ſą ſprzyiáźliwe/ gory/ rzeki wielkie y má=

45:

łe ma w ſobie/ tákież miáſtá máłe ále oſiádłe y ochędożne/ oracże theż ná ſwey

46:

pracy przeſtawáią. Bożą chwałą/ cnotą y bacżenim/ thakież náukámi dáleko

47:

przewyſzſſa Azyą y Afrykę/ ácż im w bogáctwie y w wielkośći nie rowná/ bo=

48:

wiem tylko Europá w ſzerz ma 225. mil Niemieckich/ to ieſt od morzá Ege=

49:

um do Oceaná Hiberniey/ á po dłuż 750. mil/ od Hiſzpániey Portugálſkiey

50:

áż do rzeki Thánáis/ ktora nas dzieli z Tátáry. Ma theż Europá w ſobie wol=

Zz 3

ność

strona: 271v

Kſięgi piąte

ność przyiaćielſką/ iż wolno z iednego kroleſtwá do drugiego iecháć y wſzythkę

ſchodzić kto chce. Praw piſánych vżywa cżego w innych źiemiách nie máſz.

¶ Pocżyna ſie Europá ze wſchodu ſłońcá od rzeki Tánáis á południá od mo=

rzá Greckiego Egeum álbo Ionium gdzie ſie z máłą Azyą rozdziela y od Gre=

ciey/ z Mácedonią/

Grecia.
Macedonia.

ktore kroleſtwá były z dawná ſławne/ wielkie/ y známie=

nite/ ále przez wnętrzne walki dziś iuż przyſzły w inne ręce/ tho ieſt Tureckie.

O Greckich dzieioch zacnych doſyć piſmá ná ſwych mieyſcách. Ma w ſobie

Grecia kroleſtw/ miaſt/ y wyſpow zacnych doſyć.

Rozdział wtory Kſiąg Piątych.

O Grecyiey.

Wſzytká Grecyia dzieli ſie ná ty Kroleſtwá/
powiáty y miáſtá.

10:

Enathia/ Pieria/ Mácedonia/ w kto - Feláſgia/ rey ſą ty kſię- Eſtiotá/ ſtwá Tesália/ Ptiotá/ Cháonia/ Theſprocia/ Epirus/ iego ſą Amphilochi/ ty Kſięſtwá Ambrácia/ Akárnarum/ Doris/ Helás/ Opuncij/ Aetolia/ Loiri/ Phocis/ gdzie Acháia/ kto - Apolo Delphi- rey ſą ty Kſią- cki/ſtwá. Boecia/ w tey to miáſto Thebe/ Atiká/ w tey były Atene/ Megaris/ Korintia/ Argia/ Lákonia/ Spártę miáſto ma. Peloponezus/ Meſsenia/ w ktorym ty Elis/ powiáty/ Acháiá/ Sycian/ Arkádya/ S thych káżdy powiāth ma ſwoie miáſthá známienite/ niekthore nád morzem/ niektore nád gorámi. Máią też rzeki/ gory/ láſy/ imienia/ porty/ y wſzelkie dochody/ ktore tu opuſzcżem/ tylko co cżelnieyſze wypiſuię.

Peloponezus

strona: 272

O Grecyiey.

Liſt 272

grafika

Eloponezus álbo Morea náſláchetnieyſza

cżęść Grecyiey/ prawie zamek á mur wſzytkiey źiemie. Thę inſułę

wſzędy morze obiegło okrom iedney ſtrony/ ktorą w nię morze wą=

ſko wpada. Rzymiánie y Ceſárzowie Rzymſcy prze tę ćiáſność mo=

rzá nigdy iey nie mogli dobyć/ ná oſtáthek y Nero vtráćił thám lud. Greckie

Kſiążęthá kiedy Turcy pocżęli Europę poſiádáć/ oni od morzá do morzá/ od

brzegu do brzegu ná tych ćiaſnych mieyſcách mury puśćiły/ y przegrodzili ſie od

drugiey Grecyiey. Ceſarz Turecki Amurates kiedy iuż dobył Teſáloniki/ Bo=

10:

eciey/ y Attiki/ ku tey Inſule woyſko morzem przywiodł/ mury ony potłukł/

11:

y Inſułę opánował. Potym Krześćiánie Turkow ſie ſprzećiwili/ trybutu nie

12:

dawáli/ mury z nowu murowáli. Turcy powtore mury potłukli/ Inſułę álbo

13:

wyſep wźięli/ y dziś w mocy Tureckiey ieſt.

14:

¶ Ná tym wyſpie Peloponezus/ ieſt miáſtho mocne y známienite Lácedemon

15:

álbo Gebália/ też y Spártá rzecżone od Spártá Forneriuſowego ſyná.

Spártá.

W tym

16:

to mieśćie Likurgus mędrzec známienithy Grecki vſtháwił był práwá rządne

17:

mieſzcżánom Lácedemońſkim/ ktorzy w Grecyiey pierwey nád inne Greki na=

18:

ſproſznieyſzych praw y obycżáiow vżywali/ przeto Likurgus widząc to/ śmiele

19:

ie o tho karał/ áby thego pozoſtáli/ á nowe práwá rządnieyſze/ takież obycżáie

20:

cnotliwſze przyięli. Napierwey vſtáwił im Demokrácią y Aryſtokrácią/

Demokrácia.
Ariſtokrácia.

to ieſt

21:

przełożył im dwu pánu zwierzchnich miáſto krolow/ k nim przydał dwádzieśćiá

22:

y ośḿ mężow ſtárych rozumnych/ wiáry godnych/ áby/ ieſliby w cżym oni dwá

23:

zwierzchni pochybili/ ći mężowie rádą ſwoią nápráwili. Też ieſliby chćieli być

24:

okrutni á łákomi álbo zbyteczni/ ći dwádzieśćiá y ośḿ mężow mieli ie od thego

25:

hámowáć á przeſtrzegáć/ kthorzy ich mieli być w tákich rzecżách poſłuſzni pod

26:

przyſięgámi. Chcąc im theż odiąć Likurgus łákomſtwo y złodzieyſtwo/ zápo=

27:

wiedział złotá y ſrebrá w mieśćie vżywáć/ á zá ſkarb żelázo przełożył/ tho ieſth

28:

monętę vſtáwił z żelázá/

Żelazna mo=
nethá.

áby byli niechćiwi ku ſkárbom/ á złodzieyſtwo tym zá=

29:

hámował/ gdyż ná żelázo żadny złodziey nie waży. Kthemu gdy kowano z że=

30:

lázá roſpalonego pieniądze/ kazał ie gáſić w ocćie/ áby ſie nikcżemu potym nie

31:

godziło/ to ieſt ná żadne nacżynie dla kruchośći. Wſzytki rzemieſłá y ludzi nie=

32:

potrzebne z miáſtá wygnał/ ácżkolwiek ſámi rzemieśnicy dla żelázney monethy

33:

wychodzili precż/ bo iey indzie nie brano. Aby theż w mieśćie nie wſtydliwe o=

34:

bycżáie wygłádził/ vſtháwił iáwne weſela małżeńſtwu/

Weſela.

ná kthore było wolno

Zz 4

iść káż=

strona: 272v

Kſięgi piąte

iść káżdemu y bogátemu y vbogiemu do iednego ſtołu. Z tey przycżyny rzućili ſie

nań bogacże wybili mu drugie oko kijem.

Oko ſtráćił.

Od thego cżáſu vſtáwili byli áby ná

gody żadny z kijem áni z bronią niechodził. Znaſzáli ná tákie weſela ſpołu mą=

ki/ chleb/ figi/ mięſá/ ryby/ owoce/ y wſzelkie ſtráwy/ według przemożenia

káżdy. Chodziły kthemu dzieći ná ćwicżenie iáko do iedney ſzkoły/ áby ſłyſzeli

ludzkie rozmowy/ á ſtąd ſie vcżyli obycżáiow/ przeſpiecżney rozmowy thowá=

rzyſkiey śmiechow/ powieśći/ y innych rozmow poććiwych/ áby w oſobnośći

obycżáiom ſzpátnym nie wykli.

Cwicżenie dzieći.

Támże też y krotofile ſpráwiáli rozmáite/ thák

dziewki iáko chłopiętá do kreſu biegáiąc/ zápáſy chodząc/ ſtrzeláiąc/ ſkacżąc/

10:

y rozmáite inne/ áby w prożnowániu w gnuſność/ á z gnuſnośći w niemoc nie

11:

wpadáli/ zwłaſzcżá białłe głowy/ ktore w pracy będąc zdrowſzy płod z ſiebie

12:

wypuſzcżáią/ niż ty ktore prożnuią/ bo z tego y ſámá ſiebie y płod zaraża. Dzie

13:

ći ktorym śiedḿ lat minęły miedzy rowne ſobie w lećiech ná ćwicżenie dawány

14:

były/ piſáć y cżytáć vcżyły ſie w ſpolnych ſzkołách/ boſo chodziły/ bez ſukniey/

15:

áż doſzedł łat ſwoich/ áni w łáźni áni w żadney roſkoſzy nie bywáły/ legánie ich

16:

ná trzćinie bywáło miáſto pośćieli. Do pánow chodziły ná weſela miáſto iedne=

17:

go ćwicżenia/ tám ieſli co vkradł bicżem wźiął ná łáwce/ nie iżby tho mieli zá

18:

grzech álbo zá ſromotę/ iedno iż nieobycżáynie ſobie pocżął.

19:

¶ Też vſtáwił Likurgus pogrzeby przy kośćielech co pierwey w polu cżynili/

Pogrzeby.

20:

ále napiſu bronił ná grobiech/ tylko tym ktorzy byil zacni w rycerſkich rzecżách/

21:

dopuśćił. Mieſzcżánie áby nie ieździli z miáſthá nigdziey/ by obycżáiow ſkáżo=

22:

nych záſię ſkąd nie przynieſli álbo nie náwykli/ zwłaſzcżá Lákonnickich/ gdzie

23:

tám byli ſkáżonych obycżáiow ludzie.

Lakony.

Do miáſtá nieprziymowáli żadnego ktho=

24:

ryby rzecży poſpolitey nie był pożyteczny. Młodzieńcowm niedopuśćił Likurgus

25:

więcey ſzat mieć tylko iednę do roku/ áby ſie ieden nád drugiego pychą nieprze=

26:

kładał/ tákież potráwámi. Kupowáć nie zá pieniądze wſzelkie żywnośći kazał

27:

ále frymárkiem towar zá towar. Dzieći ktorym śiedḿ lat minęły/ nie do miá=

28:

ſtá ale ná wieś do roley dáwáć kazał/ áby láthá ſwoie nie ná gámrácyiey áni w

29:

roſkoſzy/ ále ná prace vſtáwicżne wydawali/ á ná mieyſcá oycowſkie nie wſtę=

30:

powáli w mieśćie áż męſtwá doſzedſzy. Dziewki nie z poſági zá mąż kazał dáwáć

31:

ále z cnotámi. Poććiwość wielką wyrządzáć kazał ſtárym tylko á nie bogátym.

32:

Krolom moc ná walki vſtáwił. Rádzie ſądy y dochodow ſzáfowánie. Senato=

33:

wi ſtrożą praw: á poſpolitemu cżłowieku wybierániec ſpráwiec takież vſtáwił.

34:

Rozumiał temu Likurgurs iż ſie thy prawá drugim ćięſzkie zdáły być/ przetho

35:

zmyſlił przed Senatem Spártańſkim álbo Lácedemońſkim/ iż ty práwá Bog

36:

Apollo połał do nich przezeń áby ie dzierżeli/ przeto ie chćiwie przyięli/ mni=

37:

máiąc by od Bogá/ y przywiodł ie ku przyſiędze iżby ich w niczym nie vmniey=

38:

ſzáli/ áżby ſie záſie do nich náwroćił od Apoliná/ bo ták przed nimi powiedział

39:

iż miał do iego iść do Delfu pytáć/ nie każeli ieſzcże cżego przycżynić álbo v=

40:

mnieyſzyć. Szedł potym Likurgus ná wyſep Krethe á tám mieſzkał do śmier=

41:

ći. Gdy miał vmrzeć roſkazał ſie po śmierći ſpálić/ á proch do morzá wſypáć/

42:

by Lacedemonowie niewźięli á przynieſli do Lácedemonu/ á przyſięgi ſwey tym

43:

niewzruſzyli/ práwá iego odmieniwſzy.

44:

Acháiá ſzeroká źiemiá Grecyiey/ ze wſząd morzem

45:

opłynęłá/ okrom ſtrony pułnocney/ gdzie był Korintus miaſto niegdy bogáte

46:

głowá Acháiey/

Acháiá Ko=
rintus.

cżáſu Moizeſzá wieku lat iego ośḿdzieſiąt záłożone. Korcirá

47:

przod zwano/ potym Ephirá/ byłá zborzoná y záſię od Korintá zmurowaná/

48:

y przezwaná Korintus/ pothym od Rzymiánow ſpaloná/ iáko piſze Florus.

49:

Piſze y Strábo w oſmych kſięgách iáko tho miáſto było ſławne y bogáthe. Był

50:

też w tym mieśćie kośćioł pogáńſkiey bogini Wenery/ w ktorym około tyſiącá

51:

mniſzek mieſzkáło zakonu Wenery. ¶ Ieſt też i druga Acháiá w ſtronę źie=

52:

mie Peloponeńſkiey/ w ktorey ſą ty miáſtá/ Tebe/ Boecia/ Megaris.

Arkádyá/

strona: 273

O Grecyiey.

Liſt 273

Arkádya/ ieſt cżęść Acháiey/

Arkádia.

w pośrzodku Pelo=

pneziyſkiey źiemie/ źiemia gorna. Tám Iupiter Liſánia v tey Arkádiey był w

wielkiey wadze/ widząc lud ſproſny náucżył ich dobrych obycżáiow. Then Iu=

piter miał kośćioł w Olimpiyey mieście Arkádiyſkim/

Iupiter Olim
pius.

ná iego cżeść y ná chwa=

łę ſpráwiony/ do ktorego ze wſzytkiey Grecyiey lud ſie ſchodził/ piąthego ro=

ku/ á od tego pocżęto zwáć Olimpiás/ to ieſt cżás álbo mieyſce piąći lat/ co v

Rzymian Luſtrum zwano. W they Arkádyey był Prometeuſz mąż oſtrego ro=

zumu/

Prometheus.
Aſtrologia.
Ogień z krze=
mienia.
Athlás.

kthory lud proſty a báłwochwálny ku chędogim obycżáiom przywiodł.

Ten ná wyſokiey gorze Kánkazus mieſzkáiąc/ Aſtrologią/ tho ieſt bieg niebá y

10:

gwiazd/ wyrozumiał/ y Aſyryany náucżył. Ten y ogień z krzemieniá wynálazł/

11:

iáko piſze Plinius. Był theż w Arkádyiey Atlás cżłowiek wyſokiego rozumu/

12:

ktory Aſtronomią/ tho ieſt/ bieg ſpraw niebieſkich/ wynálazł/ y Greki náu=

13:

cżył/ dla tego máluią go z niebem á on ie noſi.

14:

¶ Trzećia Peloponeziyſka źiemiá/ wezwáná Meſenia/ źiemiá bárzo płodna/ y

15:

z wielkiemi rzekámi/ z pożytki y z żywioły niepoſpolitemi.

16:

Modoná miáſto wielkie nád brzegiem morzá źiemie

17:

Pelopoziyſkiey/

Modoná.

kthore gdy był obległ Philip Krol Mácedońſki/ oko iedno v

18:

ſżturmu vtráćił. Látá od Kryſtuſá 1471. Máchomet Ceſarz Turecki wiel

19:

ką mocą przyćiągnął do Peloponezu/ dobył źiemie y opánował ią/ y Krześći=

20:

ány w niewolą pobrał. W ten cżás Wenetowie zátrzymáli obronne miáſto Mo

21:

don/ koronę Sonik/ ty miáſtá dziś Turek pod ſwą moc podbił. Wenethowie

22:

dziś máią w Moree pod ſwym páńſthwem Máwázyą zamek y Nápolim miá=

23:

ſto/ oſtátek Turcy trzymáią.

Morea.

24:

¶ Modonę ſtráćili látá od Kryſtuſá 1500. Bo gdy Turek Modonę obległ/

Modoná oblę=
żoná.

25:

miał pięć ſet dział/ miedzy kthoremi dwádzieśćiá y dwie było borzących. Ná

26:

káżdy dzień puſzcżał ná miáſtho tłukąc wieże y mury. Miáſtho broniło ſie iáko

27:

nalepiey mogło/ náoſtátek polećiwſzy ſie Pánu Bogu woleli vmrzeć niżli prziść

28:

w ręce okrutnikowi weſzli w domy przypráwione z dziećmi/ z żonámi/ thámże

29:

zápalili/ y ſámi w ogniu wſzyſcy pogorzeli/ drugie niewiáſty weſpoł z dziatkámi

30:

dobrowolnie w morze wpádáły topiąc ſie/ áby nie przyſzły w więźienie nieprzy=

31:

iaćielſkie. Wenetowie przed thym w piąćinaśćie dniách vdziáłáli byli mury od

32:

morzá do drugiego brzegu morzá/ y puśćili dwá przekopy/ było około trzydzie=

33:

śći tyſiąc robotnikow/ co nárychley robili/ máiąc ſtáre mury y kámieni ná po=

34:

moc/ ále to wſzytko było dármo.

35:

¶ Tychże cżáſow ſtáre miáſto Naupáktus/ dziś zową Lempántus/ przez Tur

36:

ki Wenetom wydárte/ ná morzu nie dáleko Korintu leżące.

37:

Argos źiemiá y miáſtho w źiemi Pelopeneziyskiey

38:

ná wſchod ſłońcá/

Argos.

lud iey zwáno Argi álbo Argiui.

39:

Epidaurus miáſto przy morzu Sárońskim obron=

40:

ne/

Epidaurus
miáſto.

y miedzy wielkiemi ſkałámi/ niegdy ſławne kośćiołem Eſculápij/ y inne=

41:

miáſtá/ iáko Troezená/ Sároná/ Poſsidonia/ Apollonia etc.

42:

Miedzy Mácedonią/ Epirum/ y Attiká/ Teſsá=

43:

lia źiemiá leży w okręgu gor wielkich.

Teſsália.

Ma od wſchodu Oſsám y Pelion/ od za=

44:

chodu Pindum/ z ktorego rzeká Peneus wyſzłá/ od pułnocy Olimpum/ od po

45:

łudniá Othryn. Tę źiemię w Attice piſano/ o tey ieſt fábułá Deukálionis o po

46:

topie. Náyduią tám w źiemi y dziſieyſzych cżáſow kośći wielkie nie wiedzą iákie.

47:

Epirus źiemiá/ niegdy Moloſá zwaná/ w kthorey

48:

Pirus pánował/

Epirus.

od wſchodu ma Acháią/ od zachodu morze Adriátickie/ od

pułnocy

strona: 273v

Kſięgi piąte

pułnocy Mácedonią/ ktorą Macedonią cżęśćią dziś zową Albánią. W they

źiemi Epirus byłá oná wielka walká/ w ktorey Ceſarz Auguſtus/ Antoniego

ná morzu weſpoł z krolową Egiptu Kelopátrą/ zwyćieżył y poraźił/ w ktorey

walce y oná była/ dla kthorey pámięći zwyćięſtwá/ Auguſtus záłożył miáſtho

nad morzem/ kthore przezwał Nikopolim/ to ieſt miaſto zwyćięſtwá. W tey=

że też źiemi byłá Apolonia miáſto ſláchetne/ ktore potym trzymali Ceſarzowie

Konſtantynopolſcy/ potym ich Deſpotowie/ ktore Turek Amurates wypędził

á ſam opánował. :?: :?: :?:

Kretá álbo Kándia ná morzu Medyteráńſkim wy=

10:

ſep/

Kretá álbo
Kándya.

miáłá w ſobie ſto miaſt známienitych. Tę naprzod ku páńſtwu Rzymſkie=

11:

mu przywiodł Metellus Creticus. Pothym byłá pod mocą Ceſárzow Grec=

12:

kich/ áż Wenetom przedaná. W Kándyey głownym mieśćie Stároſtá od We

13:

netow vſtáwiony rządzi wſzytko y ſpráwuie/ tám theż y port wielki ieſt. Cżel=

14:

nieyſze miáſtá ty ſą w they źiemi/

Miáſtá cżel=
nieyſze.

Kortyná/ Cidon/ Gnoſus/ Minois głowá

15:

páńſtwá/ gdzie Minos dziewięć lat pánował. Tám też Idá gorá ſławna. Pi=

16:

ſze Pilnius/ iż w tey Krećie náleźiono ćiáło cżłowiecże kthore miáło cżterdzie=

17:

śći łokći ná dłużą. Sábellikus theż piſze/ iż thám głowę cżłowiecżą náleźiono

18:

ták wielką iáko śrzednia becżká.

19:

¶ Winá tám roſkoſzne kthore v nas zową Máłmázyą/ od gory Málwá. Ma

20:

cukry má zboże. Blizu miáſtá Kortyny ieſt on zacny Lábirint ktory był vdziá=

21:

łáł Dedálus w kámienney gorze dziwną ſpráwą.

Lábirint.

22:

Euboea álbo Nigropont/

Euboea álbo
Nigropontus.

ieſt wyſep ná morzu E=

23:

gieyſkim/ Boeciey przyległy. Dwie ma rzec tá źiemiá Cerum á Neleum. Thá

24:

Inſułá miáłá niegdy w ſobie dwie známienite mieśćie Káliciden á Eretrią/ w

25:

Kálcidiey Ariſtoteles on nawyſzſſy mędrzec vmárł. Then Nikomátá lekárzá

26:

oycá miał/ z młodu w Mácedoniey był vcżon/ ále iáko wzroſł przyiechał do

27:

Aten/ thám Platoná Miſtrzá dwádzieśćiá lath ſłuchał. Piſał wiele o rze=

28:

cżách przyrodzonych z dziwem przyrodzenia/ ſpiſał kſiąg trzy ſthá/ kthore nie

29:

wſzytki przyſzły do nas.

30:

Cikládes Inſuły ták zową/

Lykládes wy=
ſpy.

iż v Delu w okrąg o=

31:

ſiádły/ ktorych licżą być ná morzu Egieyſkim pięćdzieſiąt y trzy/ iedny We=

32:

netowie trzymáią drugie turcy/ Delos wyſep miedzy imi naznámienitſzy ieſth.

33:

Stáre imoná wyſpow thy ſą/ Samus/ Sámotrácia/ Imbrus/ Páthmos/

34:

Anáphe/ Tenedos/ Chia/ Chius/ Thenus/ Táſus/ y inne. W Pátmos In=

35:

ſule był S. Ian Ewángieliſtá/ dziś tę źiemię zową/ Pálmozá/ tám w tych In=

36:

ſułách rośćie Máſtix.

37:

Tráciá ktorą dziś zową Románią/

Trácia.

w tey ſą miá=

38:

ſtá/ Apollophánia ſtáre przezwiſká/ Enos/ Nicopolis/ Bizancium/ Kon=

39:

ſtántynopolis/ Perintos/ Lizymáchia/ Kállipolis. Rzeki záſię ſą ty/ Hebrus/

40:

Neſtos/ Sthrymon. Gory też ſą ty/ Hemus/ Rodope/ Orbelos.

41:

O morzu Tráciyskim.

42:

Orze ktore v Tráciey dzieli Europę od Aziey ma wie

43:

le imion/ gor/ pagorkow/ wyſpow.

Morze Luxi=

num.

Nád Konſthántinopolim

44:

ku pułnocy zową ie Pontus Euxinus/ v Konſtántinopolim mo=

45:

rze ſćieſniło ſie wielkimi ćiáſnośćiámi kthore ſą by drzwi morzá

46:

Pontſkiego/ przes kthore Pontus idzie w Propontidem/ á thy ćiáſnośći zową

47:

Bosforus/ bo to prześćie morzá puł Włoſkiey mile ma/ thám gdzie Dárius o=

48:

ćiec Xerxá woyſko ſwoie przewiozł.

Bosforus.

Ieſt też Cimerius Bosforus/ przez ktory

Paulus

strona: 274

O Grecyiey.

Liſt 274

Palus Meotyká w morze Pontſkie płynie/ tám ten lud y ſtrony zową Cimeri=

os/ iż ieſt kray źimny/ tám ſie záſie morze rozſzerza y ná dłużą dáleko idzie/ yzá=

ſię ſie ćieśni/ ták iż z Europy przeiázdu nie máſz y mile Włoſkiey/ to zową He=

leſpontus/ ktory dzieli morze Egeum od Propontidá.

Helleſpont.
Propontis.
Seſtus.
Abidus.

Ná brzegách morſkich

przećiw ſobie ſą dwie mieśćie ſtáre/ Seſtus w Cherſoneſu Tráciey/ á Abidus

w Azyey/ przez ktore morſkie brzegi namocnieyſzy Krol Xerxes niegdy moſt v=

cżynił/ y przewiodł przez morze ſiedḿ kroć ſtho tyſiąc ludzi iezdnych y pieſzych.

Heleſpont dziś zową Stretto z Cálliopoli/ á dwá zamki ná brzegách przećiw=

ko ſobie położone zową po Turecku Bogázáſlar/ tho ieſt zamki w ćiáſnośćiách

10:

morſkich. Tauricam Cherſoneſsum przekopſką źiemię trzymáli napierwey Ge=

11:

nuenſes Włoſzy/ potym Tátárowie/ Vlani/ pothym przyſzłá w Tureckie ręce

12:

cżáſu pánowánia Máchometá ich Ceſárzá. Tá inſułá álbo wyſpá ma w okrąg

13:

ſiedḿnaśćie mil Niemieckich. Ma miáſthá Káffę/ Sſolat/ Kirkiel/ y dwá

14:

zamki Mánkup y Azaw. :?: :?: :?:

15:

¶ Sámotrácia ná morzu Egeyſkim/ ſtąd zwano Sibillę Sámią. Pitágorás

16:

Philozoff wyſzedł rodem z wyſpy Sámo/

Samus.
wyſep.

kthora leży ná morzu Ikáriyſkim nie

17:

dáleko miáſtá ktore zową Ephezus. ¶ Záſię w Boeciey ſą miáſtá/ Megá=

18:

rá/ Thebe. W Atyce Atene miáſto/ nád kthore wſzytka Grecia nie miáłá nic

19:

ſláchetnieyſzego. Mácedonia/ tę dziś zową Albáńią/ cżęść Mácedoniey byłá

20:

ku zachodu Słońcá. W tey źiemi było miáſto Diráchium y Apolonia.

21:

¶ Albánia cżęść Mácedoniey w ktorey Troia leży/

Albánia.
Troya.

Illiricy/ Boſnowie/ Ser=

22:

bi/ tho ſą Słowacy ktore ſpráwował Deſpot/ wiele cżyniąc z Turki. Dálmá=

23:

cia/ Chorwácia/ Hiſtria/ Kárnia/ tho ſą źiemie Słowáńſkie/ niektore We=

24:

neći/ niektore Turcy dziś poſiedli.

25:

O Kośćiele Apolinowym v Delfu.

26:

Greciey w powiećie Focide miáſtho rzecżone Delff/

27:

pod gorą rzecżoną Párnázum ná ſkále/ kthore przyrodzoną obronę

28:

miáło przez gorę y ſkáłe ze wſzytkich ſtron/ tylko iednemiſz wrothy

29:

do niego było wnidź/ nád tym miáſtem był kośćioł Apoloná bogá

30:

pogáńſkiego ná gorze przerzeconey Parnázus/

Párnázus.
Apolo.

z dawná pod wielkiemi ſkáłá=

31:

mi/ do kthorego ludzie z dáleká cżęſthokroć chodząc tho miáſtho Delff oſiedli.

Delff:

32:

Then kośćioł takież był w przyrodzoney obronie/ ze wſzythkich ſtron ſkáłámi

33:

záwieſzony/ thák iż nieweidzieć komu tę przypiſowáć obronę/ ieſli Bogu cżyli

34:

mieyſcu/ iż go nigdy nieprzyiaciel pożyć nie mogł/ thák iż ſtámthąd żadny bez

35:

wielkiey ſzkody ſwey nie viechał. Ieden dziw był thego kośćiołá/ iż iedną máłą

36:

fortką był do niego przyſtęp/ w koło około niego ſkáły záwieſiſte były/ kthore

37:

wiátrem ſzumiáły iákoby trąbił/ ták iż ſie zdáło iákoby ſie gorá trzęſłá kto tám

38:

wlazł z cżego wielki ſtrách y dziw był/ y więtſza chwałá Apolinowi od ludzi po

39:

gáńſkich. W pośrzodku tey gory było rowno trochę/ ná they rowniey byłá głę=

40:

boka iáſkinia álbo przepáść/ z ktorey wiátr bárzo ſzumny wychodził/ ktory ſie

41:

nád nię náchylił zwłaſzcżá ſługa Apolinow/

Iáſkinia.

był iáko omamiony bez ſmyſłu/

42:

tám ſiedział ludziom odpowiedź dawáiąc ſpráwą cżárthowſką o przyſzłych rze=

43:

cżách. Ludzye wielkie ofiáry kłádli ták w ſkárbiech iáko w potráwách/ ták

44:

w kośćiele iáko v iáſkinie. Siadáli nád tą iáſkinią/ dziewki/ kápłani/ y Pitiu=

45:

ſowi wieſzcżkowie/ cżártem zmamieni/ odpowiedzi ludziom dawáiąc/ kto ſie

46:

o co do nich z ofiárą vćiekał. Stey przycżyny/ nie thylko z Greciey ále ze wſzyt=

47:

kiego świáthá wielcy ludzie Krolowie y Monárchowie tám z ofiárámi koſztho=

48:

wnemi ieździli ná pytánie rozmáite w ſwoich potrzebách. Było w tym kośćiele

49:

wielkie bogáctwo/ kthorego żadny nie śmiał ruſzyć áni náiecháć/ bo ná thym

50:

cżárći ſwoię ſtraż mieli. Xerxes Krol Perſki ważył ſie tego iż chćiał ten kośćioł

51:

złupić/ ſpádły z gory dwá kámieniá ná iego woyſko/ ſtrzáły ogniſte/ grom/ trzá

ſkánie/

strona: 274v

Kſięgi piąte

ſkánie/ tákie ſtráſzliwe plagi ná nie powſtáły/ iż rázem cżterzy tyſiące ludzi zá=

biły/ Trogus piſze/ muſieli z ſtráchem odćiągnąć. Thoż ſie ſtáło Brennuſowi

Gálliyſkiemu Kſiążęćiu/ gdy ná thę gorę ſzedł áby kośćioł złupił/ pocżęły ſie

ſkáły trzęść/ wáliły ſie gory ná nie/ wiele ludzi pobiły/ y ſámego kámień obra=

źił/ muſieli od ſwiętokrádzieſtwá odſtępić. Potym Brennus zięty boleśćią z o=

ney rány zábił ſie ſam deką nie mogąc bolu wyćierpieć. Stąd możem pobácżyć

iż Cżárt kthore ludzi ſobie z ołduie może y cudá nád nimi álbo zá nimi vkazáć.

Chwalili potym pogáni bogá nád bogi nawyſzſſego Apoliná Delfickiego/ zwła

ſzcżá Grekowie/ iż ie wybawiał z wielkich trudnośći od nieprzyiaćioł rozmá=

10:

ithych. :?: :?: :?: :?:

11:

O Słowieńskich źiemiách.

12:

Yły niegdy miedzy morzem Adriáthyckim dwie

13:

wielkie á známienite źiemi/ Illiryk y Dálmacia. Illirk zá ná=

14:

ſzey pámięći ná wiele cżęśći roſtárgnion/ to ieſt ná Kárintią/

15:

Karwácią/ Kroácią/ Márkę. Cżáſu Pliniuſá miedzy Kro=

16:

átyny y Dálmáty Liburni źiemię ſwoię mieli/ Kroátowie ná

17:

ich mieyſce wſtąpili. Piſzą ſtárzy Kronikarze/ iż Słowieńſka

18:

źiemiá rozćiągnęłá ſie byłá ku pułnocy áż ku Rakuſkiey źiemi/ Styrſkiey/ Serb

19:

ſkiey/ Ráſceyſkiey. Lucius Florus piſze/ iż ten narod Słowácki walki wielkie

20:

wiodł z Rzymiány. Potym thá źiemiá byłá pod páńſtwem Rzymſkim y trybut

21:

płáćiłá. Prokopius piſze/ iż Słowacy cżáſu Iuſtynianá Ceſárzá przyſzli w źie=

22:

mie Illirickie/ y tám thy źiemie oſiedli. Ma tá źiemiá dwie więtſze rzece Sa=

23:

wę y Drawę/ kthore w Dunay wpadáią/ á mnieyſze rzeki w morze Weneckie

24:

wchodzą. Miáſthá Słowieńſkie ty ſą/

Miáſtá Sło=
wieńſkie.

Flámoná/ Segmá/ Honá/ Iáderá o

25:

ktorą walki wielkie wiedli Wenetowie z Węgry/ Skárdoná/ Spálatum/ tám

26:

był páłac Dioklecianow/ Epidaurum Gotowie zborzyli/ z kthorych rumow

27:

Ráguzia zbudowáná/ Szkodrá miáſto. Kárnia wielkie á ſzyrokie kſięſtwo/ ię=

28:

zyká Słowieńſkiego/ pod mocą kſiążąt Rákuſkich/ tám miáſto Lábák á gorá

29:

Adrius/ śrzodek źiemie ma/ iáko Apennius gorá idzie śrzodkiem Włoſkiey źie

30:

mie. Byłá niegdy Dálmácia mocna źiemiá/ thák iż kſiążęthá iey Rzymſkiemu

31:

páńſtwu ſmieli ſie ſprzećiwić/ pothym Auguſtus Ceſarz vśmierzył Dálmáthy.

32:

Nie dáleko od gránic tey źiemie ieſt miáſtho nád brzegiem morſkim Apolonia/

Apolonia.

33:

przy ktorey ieſt gorá ſkáliſta/ kthora w ſobie ma wiecżny ogień/ gore płomień z

34:

ſiebie wymiátaiąc/ á thám około gory wody gorące/ wypuſzcżaią z ſiebie kliy

35:

kiedy ſkáłá gore. :?: :?: :?:

36:

Oſeńſkie kroleſtwo przy rzece Sáwie záſiádło. Kie=

37:

dy thá źiemiá thytuł kroleſtwá wźięłá/ nie wiemy ieſli thego cżáſu

38:

1345. kiedy Ludowik Krol Węgierſki/ Thátáry z ſwego krole=

39:

ſtwá wygániáiąc/ wezwał ſobie ná pomoc Stephaná Boſeńſkie

40:

Kſiążę/ kthorego dziewkę zá małżonkę miał/ ná ten cżás Boſeńſkie páńſtwo

41:

śćiągáło ſie do Mácedoniey. Piſzą Chronográphi drudzy/ iż Boſeńſka źiemiá

42:

płáćiłá trybut kroleſtwu Węgierſkiemu.

43:

¶ Látá od Kryſtuſá 1415. Kſiężę Boſeńſkie odſtąpiło od Zygmuntá Krolá

44:

Węgierſkiego/ y przyięło z Turkiem przymierze. Krol Zygmunt nie mogł Tur

45:

kom żadnym obycżáiem odiąć tego co poſiedli. Thakież y Mátyaſz Krol Wę=

46:

gierſki/ ácżkolwiek dobył pod Turki thego páńſtwá/ ále tho záſię weſzło w ich

47:

ręce. Przed tymi cżáſy Irzyk Deſpot cżłowiek mało Krześćiáńſki/

Deſpot.

ktory Tur=

48:

kowi dziewkę ſwą dał za małżonkę/ then miał trzy ſyny/ Szcżepaná/ Irzyká/

Lázárzá.

strona: 275

O Slowieńskich źiemiách.

Liſt 275

Lázárzá. Lazarz po śmierći oycowſkiey ná kſięſtwo wźięt. Iednę tylko dziewkę

miał/ ktorą Szcżepan Boſeńſki Krol zá małżonkę wźiął. Ten po śmierći Lá=

zárzá ſwiekra ſwoiego nie thylko małżonkę ále y kſięſtwo Raſciyſkie otrzymał/

Tureckim rozumem zákrawáiąc.

¶ Potym látá Páńſkiego 1463. gdy w Boſeńſkiey y Serbſkiey źiemi ſzeroko pá

nował/ łagodnemi ſłowy Ceſarza Tureckiego Machometá zwiedzion/ y z zam=

ku wyłudzon ná rozmowę/ poiman y z ſkory obłupion/ kroleſtwo ktore był oycu

odiął z żywotem vpuśćił. Tegoż złośćią Ráſciyſka/ Boſeńſka źiemia/ z dobrey

Serbſkiey źiemie/ cżęśćią w ręce Tureckie przyſzły. Acżkolwiek Krol Matyaſz

10:

Iáycá zamek ná ſkále miedzy wodámi/

Iáycá miáſto
y zamek.

ktory głową był Boſeńſkiego kroleſtwá

11:

nie dobyty/ mocą wźiął y opánował/ á wſzákoſz záſię w Tureckie ręce przyſzedł

12:

áż do tego cżáſu. :?: :?: :?:

13:

Orytáńſka źiemiá gorna/ przyległá Styriey/

Korytany.

od za=

14:

chodu y południá gory Włoſkie ktore zową Alpes trzymá/ z kto=

15:

rey theż rzeka Draw przez Styrią y Węgry do Dunáiá wchodzi/

16:

dziś Rákuſkim kſiążętom poſłuſzni/ ále pierwey mieli ſwe kſiążę=

17:

tá/ ktore tym obycżáiem wybieráli/ iáko Silwius piſze.

Wybieránie.
Kſiążęćiá.

Miedzy

18:

gorámi ná cżyſtym błoniu bliſko S. Witá kośćiołá w wále/ ieſt kámień wielki

19:

mármurowy/ ná ktorym chłop máiąc z ſobą drugie chłopy w grubym odzieniu

20:

ſiędzie/ ná ktorego też to ſpada práwem przyrodzonym/ máiąc ná práwey ſtro=

21:

nie wołu y krowę cżarne/ á ná lewey koniá y klácżę. Przećiw ktoremu prziydzie

22:

Kſiążę wybráne z wielkośćią pánow/ ták Kſiążąth iáko Grábiow/ z chorą=

23:

gwiámi ochędożnie przypráwieni. On chłop gdy ie vyrzy záwoła y rzecże po Sło

24:

wieńſku: Kto to ieſt co ták pyſzno po náſzym grunćie chodzi? Odpowiedzą pá=

25:

nowie/ ieſt nowy ſprawcá tey źiemie. Chłop rzecże: á ſpráwiedliwyli ſędzia? Ie

26:

ſli też miłoſnik tey źiemie ábo poddánych? Godnyli ieſt ćći? Nie mali ná ſobie

27:

wády? Ieſli Krześćiánin dobry/ obrońcá wiáry y poddánych? Wſzytcy będą

28:

opowiádáć zá nim: Ieſt/ ieſt. Potym rzecże: Ktorym práwem mię z tego ká=

29:

mieniá zbędzie? Odpowie Grábiá Goricki/ cżterdzieśćią złotych cżerwonych/

30:

dom twoy wiecżnie ná wſzytkim wolny będzie/ dobytek ten twoy będzie/ vbior

31:

Kſiążęcy weźmieſz. A gdy to wyrzecże/ chłop mu każe przed ſie przyſtępić/ da

32:

mu lekki policżek/ áby pámiętał co mu przypominał. Kſiążę gdy ſiędzie ná o=

33:

nym kámieniu/ chłop mu przynieſie w cżapce wody mowiąc áby pił/ moim dá=

34:

rem vbogim nie gárdził/ bo więtſze^o przepomoc nie mogę/ á też tá źiemiá potrze=

35:

buie trzeźwiego páná dla lepſzey cżuynośći. Pothym Kſiążę dobywſzy miecżá

36:

przyrzeka ludu poſpolithemu práwá y wſzytki záchowánia trzymáć. Spráwy

37:

wielkie takież Seymy ná tym kámieniu ſiedząc cżęſto ſpráwuią. A tho zwoleń=

38:

ſtwo themu chłopſtwu dał był Ceſarz wielki Kárzeł/ iż ſie pierwey pokrzćili

39:

niż pánowie z ſláchtą.

40:

Styrya gorna kráiná theż Korytanom przyległá.

Styria.

41:

Rzeki ma w ſobie Murę y Draw. Auſthriey poſłuſzna/ Cylią miáſtho głow=

42:

ne ma. :?: :?: :?: :?:

43:

Miſia/ Ráſcia/ Serwia/ Dácia etc. Thę źiemię

44:

Miſią pierwey zwano/

Miſia.

ále dziś ná wiele cżęśći roſtárgnioná/ ná Siedmigroc=

45:

ką/ Rácką/ Serbſką/ Bułgárſką/ Wáłáſką/ w ktorych nie máſz ſtárego na=

46:

rodu iedno przychodniowie. Tránſilwánią zową Siedmigrocką źiemią/

Siedmigroc=
ka źiemiá.

w kto=

47:

rych źiemiách niegdy mieſzkáli Gotowie/ Tribálli y inni.

48:

grafika

Aaa

O Wáłá=

strona: 275v

Kſięgi piąte

O Wáłáſzech.

Ałáſka źiemiá z dawná rozmáithy narod w ſobie

miáłá/ á cżęſto odmienny/ iáko y Węgierſka. Wałaſzy dziſiey

ſzy ſą przychodniowie z Włoch do thego kráiu gdzie dziś mie=

ſzkáią/ tym obycżáiem/ iáko Silwius piſze: Zá Ceſárzá Trá=

ianá/ gdy Dácy álbo Gethe nie byli poſłuſzni Rzymian/ po=

ſłáli Rzymiánie z Flákuſem trzydzieśći thyſiąc ludu proſtego/

áby tám oſiadáli/ oráli/ ſiali/ dobytki páſli/ á żywnośći do woyſká (ktore tám

zawżdy legáło dla Sármátow y Tátárow) dodawáli/ Gety y Dáki wypędzi=

10:

wſzy/ tákże tu oſiedli/ á od Flákuſá wezwáni Włáſzy/ ále to Silwiuſz piſze nie

11:

chcąc lżyć narodu ſwego Włoſkiego.

12:

¶ Wáłáſzy z Włoch poſzli tym obycżáiem: Był w Rzymie ten obycżay/ á ſnadź

13:

ieſzcże y dziś ták/ iż złocżyńcow nie tracono ále zá morze ſyłano/ á tu nawięcey

14:

gdzie przekop/ bo y tu Owidius był poſłan poetá zacny/

Owidius.

dla rozmáitych robot/

15:

poſługi y walek/ ábowiem miewáli tu co cżynić z Párty/ Tátáry/ Sármáty/

16:

iáko o thym piſze tenże Owidius zá ieden dziw do Rzyma/ iż ſam táki narod co

17:

áni śmierći áni Rzymſkiey mocy namniey ſie nie boią. A gdy tych złocżyńcow

18:

wiele náſłáli/ páſli ſtádá y dobytki Rzymſkie/ moſt murowáli ná Dunáiu/ rze=

19:

kę Dnyeſtr ná inne mieyſce przekopáli/ y inne poſługi dziáłáli. A gdy ſie roz=

20:

mnożyli/ wybrali ſobie Woiewodę/ Getás/ Dákos/ Iáziges wypędzili/ y in=

21:

ny narod/ á ſámi oſiedli nád Dunáiem/ máiąc ieſzcże y dziś obycżáie y mo=

22:

wę Włoſkie/ iedno nieco odmienili. Są w ſobie dziś rozdzieleni y rozerwáni/

23:

zową iedny Drágule/ drugie Beſseraby/ drugie Multhany/ Węgrzy ie piſzą

24:

Kumy. Dzierżał ich Krol Węgierſki cżęść/ ktora przyſłuſzáłá ku Siedmigroc

25:

kiey źiemi. Drugą cżęść dzierżą Turcy nadolną źiemię/ ktore zowiemy Multa=

26:

ny/ thá ſie śćiąga do Kiliey y do Biłágrodu áż do morzá Pontſkiego/ gdzie Du

27:

nay wpada. Trzećia część gorna/ kthorą dzierży Woiewodá gdzie Socżáwá/

28:

Sroká/ Choćin/ y inne miáſtá y zamki. Beſserabi álbo Báſternowie ći ſą co

29:

kozy po gorách páſą/ wſzákże od Ruśi y Połowcow nigdy pokoiá nie mieli poki

30:

ſie nie pokrzćili. :?: :?: :?:

31:

Cákielska źiemiá oſobna w Siedmigrockiey źiemi/

Lekulia álbo
Cáklowie.

32:

Węgierſkim ięzykiem mowią/ ále lud w źiemi Siedmigrockiey poſpolićie Nie

33:

mieckim/ á tákże Dácya rozerwaná ieſt ná wiele źieḿ/ ná Wáłáſką/ Bulgár=

34:

ſką/ Siedmigrocką/ Serbſką/ Ráſciyſką etc.

35:

¶ W Siedmigrockiey źiemi miedzy innemi miáſty Cibinium miáſtho głowne/

Cibinium.

36:

ktore ták ieſt wielkie iáko Wiedeń w Rákuſkiey źiemi. Winá roſkoſzne ma źie=

37:

miá Siedmigrocka/ y Złoto.

38:

Rozdział Trzeći Kſiąg Piątych.

39:

O Włoskich ziemiách.

40:

Anus napierwey przyſzedzy od wſchodu Słońcá

41:

we Włoſkich źiemiách pánował/ przyiąwſzy kſobie w thowá=

42:

rzyſtwo Sáturnuſá krolá Kreteńſkiego wypędzonego od Io

43:

wiſzá. Ci dwá będąc w wielkiey zgodzie y rozumie/ záłożyli

44:

wiele miaſt we Włoſzech/ kthore w pokoiu wielkim rządzili/

45:

praw y obycżáiow dobrych náucżyli/ ták iż ten cżás złote cżá=

ſy mie=

strona: 276

O Włoskich źiemiách.

Liſt 276

ſy mienili być/ przetho ich imioná były cżćione y wielbione długo we Włoſzech

od wſzyſtkich iáko iednych bogow. Włoſka kráiná wſzytka ieſth w Europie

rzecżoná Itália rozmáitym domyſłem/ niektorzy piſzą iż od Itáluſá krolá Si=

kulorum/ ktory był w ten kray przyſzedł gdzie był Turnus/ á ludzi náucżył o=

ráć y praw. Drudzy rozumieią iż rzecżona Italia od wielkośći wołow cudnych

ktore ſie thám rodzą/ bo Itá po Grecku woły nie rzezáne. Rzecżoná theż byłá

Itália Oenotria/ od winá dobrego/ bo Oenon po Grecku. Zwano ią też

Heſperia od Heſperá wypędzonego od brátá z Hiſzpániey/ ktory był przyſzedł

do kráiow Włoſkich/ álbo od gwiazdy ktorą zową Heſperus/ á tá gwiázdá tey

10:

kráinie ſłuży. Zwano ią też y wielką Grecią.

11:

¶ Tá źiemiá ieſt pełná cudzego narodu/ ábowiem wſzedſzy tam Longobárdo=

12:

wie/ Goty/ Wándáli/ Heruli/ Gálláte/ ludzie grubi á okrutni/ zoſtháli/ y

13:

roſpłodzili ſie. Przeto ten ſláchetny ięzyk łáćińſki przez obcy narod gruby bár=

14:

zo ſie w mowie odmienił/ ktory był ſam w ſobie pierwey chędogi á cáły záwżdy

15:

przed tym. ¶ Blondus przyrodzony tey źiemie Hiſthoryk/ wſzytkę Włoſką

16:

źiemię ná cżternaśćie cżęśći wypiſał y rozdzielił.

17:

¶ Pierwſzą cżęść położył w Liguriey

Liguria.

od rzeki Wáro áż do drugiey rzeki rze=

18:

cżoney Máhrá/ á od tey rzeki áż do gor ktore zowiemy Apennium od záwieſi=

19:

ſtych ſkał/ á w tym kąćie ty miáſtá leżą nád morzem/ Genua/ Sáwoná/ Na=

20:

ulum/ Albigená/ Wigintimilium/ y zamek Monichum.

21:

¶ Drugá cżęść Etruria álbo Tuſcya/

Ethruria.

od rzeki Mákry áż do rzeki Tibrum/ á

22:

od gor Apenin áż do morzá niſzſſego/ y do Sárdiniey gdzie ſą thy miáſthá/ Pe=

23:

ruzya/ Sene/ Pizá/ Lucá/ Piſtorium y Florencia. ¶ Trzećią cżęść źową

24:

Aprucią/

Aprucia.

w ktorey ty miáſtá Troiá/ Akwilia/ Ortoná/ Akwinum y gorá Ká

25:

ſynus. ¶ Cżwarta Kámpánia rzecżoná od pol wielkich/

Kámpánia.

źiemiá roboćie z

26:

pożytkiem wielkim. W tey to źiemi piſzą wodę być kthorą ſie ludzie vpiją iáko

27:

winem.

Terrá láboris.

W niey też ſą ty miáſtá/ Neápolis krolewſkie miáſto/ Kume/ Nolá/

28:

Kápua. ¶ Apulia piąta/

Apulia.

w ktorey gorá Garganus/ Bar miáſto/ Bene=

29:

wentum y inne. ¶ Szoſtha łáćińſka álbo Lácium/

Lácium.

gdzie Tyber rzeká wpada

30:

w morze Triremſkie álbo Mediterańſkie/ gdzie miáſtho Sinueſsá ná morzu/ y

31:

gdzie niegdy krolowie Wolſkowie byli. W thymże kráiu ku goram Apeninam

32:

kłádą Rzym/ Oſtiám/ Káietám/ Wiletrum/ Anániám/ Korám/ y inſze ſtá

33:

re miáſtá. ¶ Siodma Spoletá/

Spoletá.

drudzy Umbrią zową/ gdzie thy miáſtá/

34:

Trifernum/ Spoletum/ Fulgineum/ Nuceria/ Aretum.

35:

¶ Oſmá Picenum/

Picenum.

Sábińſkich krolow niegdy kray/ gdzie thy miáſtá/ Urbi=

36:

num/ Firmum/ Aſzkulum/ Kámerinum/ Rekánátá/ Ankoná/ Senogállia

37:

y Pizaurum. ¶ Dziewiąta Romándiolá álbo Fláminea/

Romándiolá.

w kthorey Emi=

38:

lia/ gdzie ſą ty miáſtá/ Ariminum/ Celená/ Forliuium/ Fáwencia/ Imolá/

39:

Ráwenná/ Bononia. ¶ Dzieſiąta Márgrábſtwo Terwiyſkie/

Mágrábſtwo
Terwiyſkie.

gdzie ſą thy

40:

miáſtá/ Feltrum/ Terwiſz/ Pádwá/ Wincencia/ Weroná.

41:

¶ Iedennaſta Wenecia/

Wenecia.
Forliwium.
Iſtria.

ktorą też może kłáść zá iedno Kſięſtwo z iey przyle=

42:

głośćiámi. ¶ Dwánaſta Forum Iulium gdzie Aquileiá y Vtinum. Trzy=

43:

naſta Iſtrya gdzie Iſtrynopolis/ Pola/ y Stridon/ ſkąd był święty Ieronim

44:

rodem. ¶ Oſthátnia cżęść źiemie Włoſkiey Longobárdia/

Longobárdiá.

máiąc w ſobie

45:

miaſt známienitych doſyć/ z ktorych przednieyſze ty ſą/ Mutiná/ Ferarz/ Mán

46:

tun/ Pármá/ Kremoná/ Brixia/ Bergomá/ Komum/ Nowária/ Wercel=

47:

lá/ Eporedia/ Tauxinum/ Sekucia/ Alexándria/ Dertoná/ Bobium/ Plá=

48:

cencia/ Pápia/ Ticinum/ Kremá/ Lándá y Medyoláńſkie Kſięſtwo z Arci=

49:

biſkupſtwem ieſt w Lombárdiey. Wypiſał Blodus wſzytkich miaſt we wſzyt=

50:

kiey Włoſkiey źiemi w ktorych biſkupi ſą 264.

51:

Sycilia Kroleſtwo we Woſzech ná wyſpie morzá

52:

Medyteráńſkiego álbo Syciliyſkiego/

Syciliá.

ieſt też w Europie. W tym to koleſtwie

Aaa 2

gorá

strona: 276v

Kſięgi piąte

grafika

gorá Etná/

Etná gorá.

ktora ieſt zá ieden dziw świátu/ bę=

dąc pełná Siarki/ Sáletry/ Háłunu/ kámienia/

ná ſwe cżáſy ogień ſtráſliwy z ſiebie wypuſzcża/ ma

iąc w ſobie otwory iákoby kominy/ ktoremi ią wia

try ſzumieiąc przechodzą/ ogień ktory ſie z ſtrzęſie=

nia ziemie kámieniem wſkrzeſze ſie/ rozdyma: ſtey

przycżyny gorá wſzythká będzie gorzeć dziwnym á

ſtráſzliwym ogniem/

Ogień ſtrá=
ſzliwy.

then ogień nie grzeie áni go

záleie wodą iáko inne ognie/ we dnie go nie widáć

10:

iedno dym/ w nocy bárzo ſtráſzliwy/ bo ſzumieiąc

11:

gore/ iáko gdy ſáletrá álbo ſiárká gore. Cżáſem z

12:

gory płynie iáko ołow álbo ſpiżá roſpuſzcżone w o=

13:

gniu/ we dnie cżarna w nocy cżerwona oná máte=

14:

ria/ wſi ktorych po they gorze doſyć popali y z do=

15:

bytki/ takież drzewá rodzące poſuſzy. Pod thą gorą ieſt miaſto Katánia gdzie

16:

święta Agátá leży/

Kátánia.
S. Agáthá.

tym mieſzcżánom wielką ſzkodę cżynił/ ſtey przycżyny Rzy=

17:

miánie odpuſzcżáli im tribut. Nie záwżdy ſie tho tráfiáło they gorze gorzeć/ áż

18:

kiedy wielkie trzeſienie źiemie bywáło. Kiedy w Greckiey mocy byłá Sycylia/

19:

piſano że iedno cżterzy kroć gorzáłá. Rozmáićie thę gorę ludzie vcżeni ná świe=

20:

ćie wykłádáli/ Poetowie Greccy piſali tho być komin Wulkaná kowalá pie=

21:

kielnego/ náſzy záſię Cżyśćiec/ drudzy piekło mnimáli być.

Gory ogniſte.

Są theż bliſko niey

22:

drugie gory mnieyſze co tákież gorzały/

Hierá.
Enária.
Epomeus.

Hierá/ Enária/ Epomeus s kthorego

23:

ludzie ledwo vćiekli gdy ſie zápalił/ ſą ieſzcże thego dziś znáki. Vćicháły cżaſem

24:

przez ſto lath y dáley/ á kiedy ſie iuż ludzie vprzeſpiecżyli nalepiey/ zápaliły ſie/

25:

ſtey przycżyny ſzkody popadáli ktorzy bliſko tych gor mieſzkáli. ¶ W tymże

26:

kroleſtwie Syciliyſkim cukier rośćie ná dziedźinie miáſthá Pánormitáńſkyego

27:

bliſko morzá/

Lukier ſprá=
wuią.

ktory tym obycżáiem ſpráwuią kſiężycá Márcá: Nárzeżą cżłon

28:

kow ſłodkich złupiwſzy liśćie y wierzch z trzćiny álbo rogozu kthore ſie tám ro=

29:

dzą miążſzo iáko laſki/ rolą dobrze vpráwiwſzy ſadzą ná zagony iáko cżoſnek

30:

álbo ſzáfran/ po trzy álbo cżterzy cżłonki rázem w źiemię wtykáią/ kthore gdy

31:

przez láto roſthą/ chędogo to opátruią/ przywodzą do niego wodę miedzy zago=

32:

ny/ áby wilkość miał/ wyrośćie przez látho wyſoko ná kſtałt iáko trzćiná álbo

33:

rogoz iedno iż weśrzodek nie ták dziuráwy iáko v trzćiny/ ále ieſt gębká pu

34:

chlny/ pełne dziurki máiąc ſłodkiego ſoku: gdy cżás prziydzie mieſiącá Gru=

35:

dniá/ rzeżą przy źiemi on rogoz cukrowy/ porzeżą ná cżłonki y tłuką/ potym prá

36:

ſuią iáko oley przez pilſni/ wárzą ten ſok w nacżyniu pierwym y odſzymuią/ dru

37:

gi raz wárzą y trzeći raz/ będzie co daley to cudnieyſzy/

Lukier prze=
dni.

wyleią ná niecki on ſok

38:

ſłodki/ zſiędzie ſie/ potym ná głowy tworzą/ niektory lutruią dwá rázy/ á tho

39:

iuż będzie naprzednieyſzy/ á ktory iedno raz będzie dobry/ then zowiemy kánár/

40:

á nie lutrowány co zowiemy melis napoſlednieyſzy.

Kánár.
Melis.

Wſzákże nie iedno w Pá=

41:

normićie thy cukry ták ſpráwuią ále y w Syrákuźie ná tymże wyſpie/ y indziey

42:

tak w Europie iáko w Azyiey.

43:

¶ Ná tymże też wyſpie w Syciliey miáſto známienite ſtáre Meſáná

Meſáná.
Iedwab.

w ktorym

44:

iedwabie ſpráwuią przez cżyrwie robaki/ máiąc doſyć drzewá (zową Morus)

45:

z ktorego ći robaći liśćiem żywią ſie wypuſzcżáiąc z ſiebie iedwab iáko páiąk

46:

cżyni páięcżynę/ potym wárząc ſubtylnie ku przędziwu ſpráwuią. Też tę náu=

47:

kę zá krolá Sycyliyſkiego Rogieryuſá do Włoch z Greciey przynieſiono/ á do

48:

Greciey z Indyey/ áż ták bárzo we Włoſzech ſpoſpolićiał/ iż nie thylko zácni

49:

ludzie ſzat iedwabnych vżywáią álbo niewiáſty poſpolite/ ále y ſzkápy y błazny

50:

ięli przyodziewáć iedwabnemi ſzátámi.

51:

Rozdział Cżwarty Kſiąg Piątych.

O Inſułách

strona: 277

O Inſułách Brytáńskich.

Liſt 277

O Inſułách Britáńskich.

Nglia y Hibernia/ zową Inſuły Brytáńſkie. Piſze

Ptolomeus iż Anglią pierwey zwano Albion álbo Albia/ od

biáłłych ſkał ktorych tám doſyć/ y kretę ku piſániu ſnich biorą.

Ieſt kroleſtwo wielkie/ bogáte/ ma Złoto/ Srebro/ Ołow/

Perły/ kámień Gágátek/ winá nie ma iedno piwo/ ſkáły ſiár=

cżáne kliowáte/ ma pſzenicę/ żyto/ groch/ owies y inne żywno

śći. Ma tá Inſułá naſzego wieku dwoie kroleſtwá/ Angielſkie y Szkockie/ ty

kroleſtwá iedno od drugiego dzieli odnogá morſka. Hibernią niegdy zwano I=

10:

wernia/ dziś zową Irlándya.

Szkocia.
Irlándia.

Cżáſu Ptolomeuſá miáſtá zamki od mieyſcá ſwy

11:

mi imiony wypiſáne były/ ale ſie dziś nieco odmieniło. Miáſta Ptolomeus pi=

12:

ſze známienithſze być Rebá á Ibernia.

Miáſtá.
Rzeki.

Rzeki w Hiberniey wielkie ſą/ Widná/

13:

Argitá/ Ráuium/ Libnium/ Auſobá/ Senu/ Dur/ Ierno/ Dábroná/ Burg/

14:

Modnun/ Obocá/ Bubindá/ Vinderium/ Logia.

15:

Nowa Hibernia ieſt wyſep ná morzu miedzy An=

16:

glią y Hiſzpánią/ od wſchodu ma Británnią bliſko/ morzem ieden dzień iázdy/

17:

ma y Fráncuſką źiemię od południá/ Hiſzpánią od zachodu/ trzy dni iázdy do

18:

niey morzem/ morze ma wielkie od pułnocy. Tá Inſuła niedáleko od Szkociey/

19:

ma ná dłużą ſiedḿdzieſiąt mil Niemieckich/ dwádzieśćiá y trzy ná ſzerzą. Dzie

20:

li ſie thá źiemiá ná cżtherzy cżęśći/ od południá zową Momonia/

Momonia.
Hultonia.
Láginia.
Konnácia.

od pułnocy

21:

Hultonia/ odewſchodu Láginia/ od zachodu Konnácia. Thy źiemice ſą pod

22:

krolem Angielſkim látá od Kryſtuſá 433. Celeſtynus Papieſz then pierwſzy

23:

Angliki Krześćiáńſkiey wiáry vcżył. Ziemiá żyzna á známieniće obfita/ Morze

24:

miedzy Anglią á Hibernią záwżdy nieſpokoyne/ pogody ku żeglowániu wiel=

25:

kiey pátrzáią. :?: :?: :?:

26:

W Angliey tám ieſth lás známienity Káledonia/ w

27:

tym leſie y rzek wiele. Stárzy hiſtorykowie wypiſuią y ludzkich narodow/ miaſt:

28:

portow/ y inſuł morſkich wiele. Imioná ludu y miaſth piſze Ptolomeus kthore

29:

nie ſą odmieniony/ iáko ieſt Káncium/ Londynum/ Eboracum/ Dáruernum.

30:

Ma Anglia ku pułnocy wyſpę Tilen/ ktorą mnimáią być Iſlándyą/ ktora ieſt

31:

pod krolem Duńſkim o ktorey indziey będzie piſano. Támże w they ſtronie puł=

32:

nocney ſą Orkádes wyſpy/ ktorych licżą być trzydzieśći.

Miáſtá.

33:

¶ Anglia y Szkocia iedná ieſt inſułá álbo wyſep. Anglią y Wállią ieden krol

34:

trzyma/ Angielſki ięzyk mieſzány z Niemieckim y z Fráncuſkim. Brithánnia

35:

Anglia byłá pod Rzymiány zá pogáńſtwá/ Iulius Rzymſki Ceſarz podbiwſzy

36:

pod Rzymſką moc źiemię Fráncuſką Anglią/ y inne inſuły páńſtwu Rzymſkie=

37:

mu przyłącżył. :?: :?: :?:

38:

Szkocia y Angliá/ wſzytko to zwano Británnią.

39:

Szkocia od Angliey ku pułnocy/ źiemiá ieſt bárzo pożytecżna/ ma złotho/ ſre=

40:

bro/ żywe ſrebro/ żelázo moſiąc/ gágátki ktore w wodzie goráią á w oleiu gá=

41:

ſną. Ziemiá w Szkociey więtſzą cżęśćią ieſt ſiárcżána/ w puſzcżách źwierzu ro=

42:

zmáitego doſyć y domowego dobytká/ ryb doſyć ma/ ták iż zá złoty kupi dwána

43:

śćie wielkich łoſoſi. Edinburg miáſto głowne/ w ktorym ieſt ſtolec krolewſki.

44:

Piſze Silwius/ iż Szkociey ſą drzewá máiąc owoc ná wyobráżenie pthaká/

45:

nád wodą roſtą/ kthorykolwiek z drzewá w wodę wpádnie cżáſu podobnego/

46:

ożywa/ y w ptaká ſie obraca żywego/ zową gęś drzewiána/

Gęs drzewiána.

rośćie tho drzewo

47:

ná wyſpie Pomony nie dáleko ieſt od Szkociey ku pułnocy. Piſzą o thym ſtárzy

48:

Kozmográphowie/ iáko Sáxo Grámáticus/ Eneás Silwius/ ktory piſał iż

Aaa 3

ie ſwym

strona: 277v

Kſięgi piąte

ie ſwym okiem widział gdy był poſłem do Krolá Iákubá Szkockiego v wyſpy

Orkádes/ ſą oſiádłe/ rośćie w nich owies y ięcżmień/ pſzenice nie máſz żadney.

Krolikow tám nawięcey w Szkociey/ bydłá/ owiec ſtádá wielkie. Wilkow w

tych tám źiemiách nie máſz. Owce nád obycżay koſmáte/ rogáte y płodne.

W Angliey ſą trzy ięzyki/

Obycżáie ich.

pierwſzy ktorym poſpoli=

ćie mowią Szkoty y Angli/ Drugi ieſt Hibernicki/ ktorym mowi lud poſpolity

w Szkociey. Trzeći ieſt w Wállij/ then ieſt Brytáńſki. Miedzy Szkoty y An=

gliki ieſt wiecżna nieprzyiáźń. Szkotowie Hibernowie ieden ieſt narod/ wyſpy

też ſą nie dáleko od ſiebie/ ták iż kiedy iáſno Hibernią widáć w Szkocij. Cżáſu

10:

Ceſárzá Márká Antoniná Werá Angli wiárę Krześćiáńſką przyięli/ ále po=

11:

tym byłá wiárá Kryſtuſowá zágáſzoná w Angliey áż do cżáſow Grzegorzá S.

12:

ktory ie ku drodze zbáwienney przywiodł.

13:

Dzielą rzeki Anglią od Szkociey Twedá á Sul=

14:

wanis/

Rzeki.

ieſt też wielka rzeká w Angliey Sábryná/ ktora ſie pocżyna w Wállij/

15:

á v mieyſcá Brzyſtow w morze wpada. Są y drugie wielkie á známienite rzeki

16:

w Angliey/ iáko Humbriá ktora idzie ku Eboraku. Druga Támezis/ nád kto

17:

rey brzegiem głowá kroleſtwá Angielſkiego/ to ieſt miáſto wielkie Lund/

Támezis.
Lund miáſto.

leży.

18:

Skład wielki kupiecki/ á przez tę rzekę okręty wielkie do miáſtá z kupiámi idą.

19:

Ná teyże rzece trzy álbo cżterzy tyſiące Lábęćiow domowych chowánych záw=

20:

żdy widáć.

Lábęćie.

Drugie miáſto w Angliey ieſt wielkie Eborakum. Trzećie Norwik

21:

biſkupie miáſto nád tąż rzeką.

22:

¶ Ma Anglia dwie ſzkole w ktorych ſie vcżą po Grecku y po Zydowſku/

Szkoły.

iedná

23:

Oxoniey á druga w Kántábryey. Ma dwoie Arcibiſkupſtwo bogáthe/ iedno

24:

w Eboraku/ drugie w Kantuáriey/ zową ie Eboraceń. Cántuárień.

25:

Miáſto głowne w Szkociey ieſt Edymburg nie dágrafika

26:

leko od morza/

Miáſtá.

Port morſki

27:

w cżwierći mili/ w thymże

28:

mieśćie Krolowie obecznie

29:

mieſzkáią. Anderá álbo Ber

30:

wik miáſto známienite nád

31:

rzeką kthora dzieli Szkocią

32:

od Angliey. Trzy Arcibiſkup

33:

ſthwá dobrze nádáne. Trzy

34:

Akádemie dobrze opáthrzo=

35:

ne/ tám vcżenie iáko y w An

36:

gliey známienite. W Edim

37:

burgu ſtolec krolow Szkoc=

38:

kich/ ktore leży niedáleko mo

39:

rzá ná gorze. Tho miáſto iá=

40:

koby Prágá w Cżechách/ ma milę Włoſką ná dłuż/ od zachodu miáſtá wzgo=

41:

rę leży zámek ná wyſokich ſkáłách/ zową Dziewką grod/ mocny nie dobythy.

42:

Ná thych ſkáłách Sępowie ſie lęgą. Ma theż od pułnocy miáſtecżko rzecżóne

43:

Lethá/

Lethá.

z ktorego widáć ná morzu okręty kiedy idą do miáſtá álbo z miáſtá/ bo

44:

tám ſkład wielki kupiecki ieſt. Ná wſchod ſłońcá miáſtá ieſt klaſtor świętego

45:

Krzyżá/ przy nim páłac Krolewſki y ogrody roſkoſzne/ ktore wodá obiegłá do

46:

gory Artmy. W tey gorze náyduią drogie kámienie Adámánty iáſne. W mie=

47:

śćie ſą dwie wielkie drodze od zamku áż do klaſztorá/ kámieńmi kwádratowe=

48:

mi położone. Ieſt przedmieśćie ná zachod pułmile ná dłużą. W mieśćie doſyć

49:

kośćiołow y klaſztorow/ miáſto murowáne nie z cegły ále z przyrodzonych kwá

50:

dratow kámieni/ ták iż káżdá kámienicá rowná ſie wielkiemu á známienitemu

páłacowi.

strona: 278

O Hiſzpániey.

Liſt 278

páłacowi. Pośrzod miáſtá Ratuſz y kośćioł kánonikow záłożenia s. Idziego.

Kánonicy.

Biſkupy/ Arcybiſkupy/ Kſiążętá/ Grábiowie/ y inni pánowie w rządziech

przełożeni/ Ráda krolewſka/ máią ſwoie oſobne dwory/ páłace koſzthowne/

nic tám niemáſz ſproſnego iedno wſzytko wielmożno.

Rozdział Piąty Kſiąg Piątych.

O Hiſzpániey.

Zecżoná ieſt tym imieniem Hiſzpánia od Hiſpalis

miáſtá ktore dziś zową Sybilia w Betyce.

Sybilia.
Hiberia.
Heſperia

Rzecżona też Hi=

beria od od Hiberu rzeki/ ktora przez nię miernie idzie. Rzecżo=

10:

na też Heſperia od Heſperá Krolá/ ktorego był brát Atlánt

11:

ſtámtąd wypędził/ ktory potym pánował we Włoſzech.

12:

Tá źiemiá záſiadłá wielką cżęść Europy/ á leży miedzy Afri

13:

ką á Gállią/ zámyka ſie od południá y od wſchodu ſłońcá morzem Medyteráń

14:

ſkim álbo Herkuleſowym/ á od zachodu wielkim morzem kthore zowiemy At=

15:

tlanticum/ á od pułnocy y wſchodu ſłońcá gorámi ktore zowiemy Pirenei.

Pirenei.

Ieſt

16:

ze wſzytkim doſtátkiem/ obfita y vrodzáyna/ złotá/ ſrebrá/ ſzat/ drogiego ká=

17:

mienia w ſobie doſyć máiąc. Mierna w ćieple y w źimnie/ w rzekách y w deſz=

18:

cżu/ tylko wiátr pomorſki ná czás iey przekaża. W tey źiemi wiele też cudzego

19:

narodu ieſt roſpłodzonego/

Wándáli.
Gotti.
Maury.
Sáráceni.
Tárákon.
Betiká.
Luzitánia.

bo tám byli długo Wándáli/ Gotti (z ktorych po

20:

ſzedł dziſieyſzy Ceſarz Kárzeł piąty) Włochowie/ Sáráceni/ Maurowie álbo

21:

Murzynowie ktore ieſzcże y dziś widamy/ zwłaſzcżá w Gránaćie. Rozdzielo=

22:

ná ieſt Hiſzpánia ná trzy cżęśći/ iedná Tárákonenſis/ w ktorey thy miáſthá ſą

23:

známienite/ Páláncya/ Numáncya álbo Soria/ y innych wiele. Betikę y Lu=

24:

zytánią dzieli rzeká Anás. W Betyce miáſtá zacne/ Kordubá/ Hiſzpalis/ obie

25:

nád morzem/ y wiele innych. W Luzáciey álbo w portugáliey miáſto wielkie

26:

Emeryká álbo Liſyboná/

Liſboná.

od Ulixeſá niegdy záłożoná/ nád wielkim morzem v

27:

Herkuleſowych ſłupow. Dzielą też Hiſzpánią ná pięćioro kroleſtwo/ drudzy

28:

ná ſiedmioro.

Rozdział kro=
leſtw.
Káſtellá.
Arágonia.
Portugália.
Nawárá.
Gránátá.

Iedno kroleſtwo Káſtelle/ Drugie Arágońſkie/ Portugálſkie/

29:

Nawáre y Gránate/ Y ty wyſpy ná wielkim morzu kthore Krol Portugálſki

30:

Emánuel nálazł/ przezwáne ſą nową Hiſzpánią ná zachod ſłońcá/ áż do wiel=

31:

kiego morſkiego wyſpu/ rzecżonego Ameriká. Plinius Hiſzpánią bliſzſſą y

32:

dálſzą kłádzie/ dálſza ktora ſie ku morzu ſciąga/ thá w ſobie zámyka kroleſtwo

33:

Betickie álbo Gránáckie. Ziemiá ieſt obfita/ przez ktorą idzie rzeká známieni=

34:

ta Betis/

Betis rzeká.

od ktorey źiemiá ma imię Hiſzpánia Betiká/ ktora ſie ſtroná ku mo=

35:

rzu wydáłá/ źiemiá ieſt Portugálſka/ ma rzekę známienitą Tagum/

Portugáliá.
Tágus rzeká.

o kthorey

36:

ſtárzy hiſtorikowie piſáli iż tá rzeká złotho w ſobie miáłá. Tám ieſt Vlisboná

37:

miáſto nád morſką odnogą/

Vlisboná
miáſto.

do ktorego z Indiey/ z Afriki/ z Murzińſkich źieḿ

38:

kupie drogie przychodzą/ wſzytkę Afrykę y iey niewylicżone kroleſtwá dáleko o=

39:

koło okrążáiąc/ ktore morſkie żeglowánie/ przez ták wiele wiekow opuſzcżone/

40:

około piąćidzieſiąt lat y ſiedmi przeminęłych/ Krol Ferdynánd Kárłá piąte=

41:

go Ceſárzá Rzymſkiego mátcżyn dziad/ po wypędzeniu Sárácenow z Krole=

42:

ſtwá Gránáckiego/ nápráwił á práwie znowu odnowił z wielką ſzkodą Wene=

43:

tow/ bo oni pierwey wſzytkiey Europie źioł/ korzenia/ złothogłowow/ rzecży

44:

wſzytkich iedwabnych dodawáli/ ieżdżąc do Kálekutu.

45:

¶ Hiſzpánia bliſzſſa długo á ſzeroko idzie/ zową iá Tárákońſka/ od miáſtá Tá=

46:

rákony/

Tarágonia.

przez Scipiony/ Hetmany Rzymſkie záłożona. Ma rzekę Iber wezwá

47:

ną/ z gor Kántábrickich wychodzącą/

Iber rzeká.

ktora naprzod ná wſchod ſłońcá idzie/

48:

pothym ná południe/ á náwroćiwſzy ſie przez Tárákońſką źiemię w morze Me=

Aaa 4

diterańſkie

strona: 278v

Kſięgi piąte.

diteráńſkie wpada. A thę Hiſzpánią gory Pireneyſkie końcżą. Dálſzá Hiſzpá=

nia ná dłużą dzieli ſie ná dwie cżęśći/ to ieſt/ ná kroleſtwo Betickie á ná Por=

tugálſkie. :?: :?: :?: :?:

Kártágenia mocne/ wielkie/ á ſławne niegdy miá=

ſto w kroleſtwie Gránáckim/

Kártágenia.

po záłożeniu nowey Kártago názwane od He=

tmaná á kſiążęćiá Házdrubálá/ ktore Kſiążę biło miáſtá Kártáginenſkiego w

Afryce.

Házdrubál.

Ten był pocżął rozſzerzáć páńſtwá ſwoie y moc ſwą w Afryce/ kthorą

Rzymiánie pierwſzą walką wnet zágáſili. Tá Kártáienia trybut dawáłá Rzy

miánom/ ná káżdy dzień pułtrzećiá tyſiącá złotych cżerwonych/ iáko Strabo

10:

ſtáry hiſtorik piſze. :?: :?: :?:

11:

¶ Paláncia/ Numáncia/ Ceſár Auguſtá álbo Sárágoſá/ tho ſą miáſtá zná=

12:

mienite w kroleſtwie Káſtilliyſkim.

Káſthyliyſkie
miáſtá.

Záſię w Gránaćie ty miáſtá inne przewy=

13:

ſzáią/

Miáſthá w
Gránaćie.

Hiſpalis/ Sybilia/ Kordubá.

14:

¶ W Portugáliey y w Luzythánicij było wielkie miáſto kthore dziś Merydá

15:

zową. :?: :?: :?

Merydá.

16:

¶ Tárrako w Kátálonij nád morzem/ dziś ták wielkie ieſt iáko nowa Kárta=

17:

go/ y ieſt miáſto głowne miedzy wſzytkimi miáſty.

18:

¶ Iberia kroleſtwo/ w ktorym ieſt rzeká Iber y gory Pireneyſkie.

19:

¶ Liſsiboná álbo Vlixboná ieſt miáſto głowne w Portugáliey iáko Gránatá

20:

w kroleſtwie Betickim/ Pámpáloná w Nawárſkim/ Bárcinon w Arágoniey/

21:

Legion álbo Lion miáſto wielkie y głowne w kroleſtwie Káſtilliyſkim.

Bárcinon.
Lion.

22:

¶ Argárbe cżęść kroleſtwá Portugálſkiego/ tám ieſt koniec źiemie.

23:

¶ Gádes miáſto ieſt ná wyſpie Gádirſkim blizu Gránaty.

24:

¶ Ságuntum miáſto wielkie w Tárrákonij. Gdy ſie chćiáło ſprzyiáźnić á z ie=

25:

dnocżyć z páńſtwem Rzymſkim/ żáłuiąc tego Hánibál Hetman nawyſzſſy Kár

26:

tágińſki/ dobył tego miáſtá y pokáźił ie.

27:

Ma Hiſzpánia ſiedḿ Arcybiskupow/

Arcybiſkupi.

ktorych ſtol=

28:

ce ſą w thych mieśćiech/ w Tárrákonie/ w Ceſar Auguſthá/ Tolleto/ Kom=

29:

poſthelli/ Bráchárá álbo Brágá/ Vlixboná y Gránatá. Biſkupſtw y innych

30:

rozmáitych bárzo wiele.

31:

Gránatá z Mauritháńską źiemią nie dáleko ſą od

32:

ſiebie/ thám morze wpada ćiáſnemi kąty/ kthore zową morze Herkuleſowe/ á

33:

drugie Sybilie. Thy brzegi morzá Mauritáńſkiego á Gránaty ſą od ſiebie o=

34:

koło ſiedmi ſet ſłopniow. Támże ſą dwie wyſokie gorze ná ſkále/ kthore idą ku

35:

niebu wyſoko/ zową ie Columne álbo Gádes Herculis/

Słupy Her=
kuleſowe.

gdzie położył Herku=

36:

les koniec źiemie.

37:

¶ Z Hiſzpániey do Fránciey kupcy wożą wſzytki rzecży iedwabne/ wſzytek ro=

38:

dzay korzenia/ kámienie drogie y perły etć.

39:

Hiſzpani Portugálſcy Afrykę wſzyſthkę okrążáią

40:

morzem pod poludnie/ záſię ná wſchod od Kálekutu/ tám ſtąd do ſwych wła=

41:

ſnych kroleſtw ktore máią w Indyey náwiedzáią/ áż ku ſámemu ſłońcá wſcho=

42:

du záieżdżáią z kroleſtwy pogáńſkiemi rozlicżne kupie wiodąc.

43:

Hiſzpani Káſtilliey kroleſtwá Ceſárskiego/ ći záſię

44:

ná zachod ſłońcá ſą/ ći też wyſpy wielkie/ kroleſtwá bogáthe morzem doiecha=

45:

wſzy dáleko náleźli/ v ktorych pereł y złotá doſyć.

46:

¶ W Hiſzpániey zakonow záłożonych doſyć ieſt/ y świętego Ianá co y w Ro=

47:

dys byli iáko dziś Pruſcy zakonnicy.

48:

Gotthy zborzywſzy kroleſtwá thu w Europie/ ćią=

gnęli do

strona: 279

O Hiſzpániey.

Liſt 279

gnęli do Hiſzpániey/ y támże opánowáli niekthore kroleſtwá. Pothym przyięli

Krześćiáńſką wiárę látá od Kryſtuſá 600. Potym około roku Kryſtuſá ná=

rodzonego 720. Muka Sáráceńſki Krol morzem przyiechał z Afryki z wiel=

kim ludem/

Muká.

wybiwſzy/ wyśćinawſzy ſláchtę Gotow/ Hiſzpánią ogniem/ gło=

dem/ miecżem woiował/ káźił. Krześciáni co ieſzcże byli zoſtháli/ vcżyniwſzy

ſobie nowego krolá/ wiele walk y bitew niemáło ſnimi ſtacżáli/ áż potym Ká=

rzeł wielki mocą ony Sáráceny vſpokoił. Bowiem roku 778. zwiodſzy bitwe

ſnimi w Aſzkoniey/ vtráćił ludu cżterdzieśći tyſięcy Krześćiáńſkiego. Ale po=

tym zebrawſzy drugie woyſko zwiodł bitwę ſnimi/ ydwu Krolu ich w roſpácż

10:

y ku vćiekaniu przywiodł/ bijąc ſie ſnimi mocnie á ſthale. Wżdy niemogli być

11:

wykorzenieni z Hiſzpániey/ y mieli Krześćiáni ſnimi wielkie walki áż do roku

12:

1100. W ten cżás Krol Kámirus wtory poráźił ośḿdzieſiąt thyſięcy pogá=

13:

now w Hiſzpániey.

Kámirus.

Thego cżáſu trzymáli pogáni Káſtilią Hiſzpáńſkie Krole=

14:

ſtwo/ y głowne miáſto Lion ich było/ ſkąd wielkie ſzkody dziáłáli Hiſzpánom

15:

Krześćiáńſkim/ ále ich vpor był cżęſto vśmierzan. Bo gdy látá 1216. Krol

16:

Sáráceńſki Hilminolin/

Hilminolin.

zebrawſzy ſie/ nie tylko Hiſzpánią ále y ku Awinionu

17:

przyiechawſzy/ miáſtá wſzytki Krześćiáńſkie borzył y káźił. Zebrawſzy ſie cżte=

18:

rzey Krześćiáńſcy krolowie/ Káſtiliyſki/ Arrágońſki/ Portugálſki/ Nawár=

19:

ſki/ iecháli przećiwko okrutnikowi/ á otrzymawſzy nád nim zwyćięſtwo doſtá=

20:

li záſię kroleſtwá Liońſkiego/ y drugie mieyſcá pod pogány opánowáli krom

21:

kroleſtwá iednego Gránackiego/ w ktorym ſie pogáni z ſwym krolem chowáli.

22:

Potym látá 1147. Krolowie Krześćiáńſcy zebra

23:

wſzy ſie y morzem y źiemią Lizbonę miáſto oblegli/ gdzie tám byli pogáni/

Sáráceni.

ták

24:

długo ſzturmowáli że go doſtáli/ krześćiány oſadzili/ y trzymáią do tego cżáſu.

25:

Láthá od Kryſtuſá 1233. Krześćiáński Krol Al=

26:

fonſus dwieśćie tyſięcy Sárácenow poráźił. Potym látá 1480. Ferdynánd

27:

Krol Hiſzpáńſki/ Arágońſki y Nawárſki/ dziad matecżny Kárłá piątego Ce=

28:

ſárzá Krześćiáńſkiego/ miłoſierdzim poruſzony obległ kroleſthwo Gránáckie

29:

pod pogány weſpoł z Melą krolem ich/ y morzem y źiemią/ dobywáiąc ich przez

30:

ſześć lat zupełnych/ y otrzymał wiele miaſt/ áż potym látá od Kriſtuſá 1492.

31:

widząc pogánin vćiſk ſwoy/ poddał ſie dobrowolnie/ á od thegoż cżáſu Sárá=

32:

ceńſkie páńſtwo álbo Maurow w Hiſzpániey koniec wźięło. Poddáłá ſie wſzyt

33:

ká Hiſzpánia Krześćiáńſkiey wierze/ y nie śmieią obrzezáńcy dáley do Hiſzpáni=

34:

ey náględáć. Kroleſtwo Gránáckie trzymáli pogáni ośḿ ſet lath niżli ie ſtám=

35:

tąd wygnano/ bo ſie byli zmocnili.

36:

¶ Tegoż też roku Zydy z Hiſzpániey wygnano/

Zydowie wy=
pędzeni.

y drugie takież obrzezáńce/ kto=

37:

rych byłá wielka licżbá ſto y dwádzieśćiá y cżterzy tyſiące.

38:

Niżli ſie byli Rzymiánie zámogli w páńſtwá w kro

39:

leſtwá/ Hiſzpánia byłá pod páńſtwem Kártágińſkim/ y byłá przy ich mocy áż

40:

do wtorey walki Scipioná Afrikaná/ thedy Rzymiánie wypędziwſzy Kártá=

41:

ginſki lud/ ſámi opánowáli Hiſzpánią rozdzieliwſzy ią ná dwie cżęśći/ y thá ich

42:

ſpráwá trwáłá áż do cżáſow Atile. Sáráceni á Maurowie áż do náſzych czá=

43:

ſow w Gránaćie trwáli/ máiąc tám ſtolec Káſtelliey krolowie przez wiele ſeth

44:

lath/ wiárę Krześćiáńſką przyięli. Bo gdyż go tám do Włoch dopuśćić nie

45:

chćiano/ vćiekli do Hiſzpániey z krolem ſwoim imieniem Syngerikus/

Gotti.
Singerikus.

od tegoż

46:

idą wſzytcy krolowie po wſzytkim kroleſtwie Hiſzpáńſkim/ od kthorych krolow

47:

Kárzeł Ceſarz dziſieyſzy/ y Ferdynánd Krol Rzymſki/ rodem idą z Gothow

48:

krolow Hiſzpáńſkich. ¶ Ięzyk Hiſzpáńſki z Rzymá/ wyſzedł/ w ten cżás kie=

49:

dy Rzymiánie Hiſzpánią trzymáli.

50:

Ma Hiſzpánia winá/ zboża obfithość/ źwierzow/

miąs

strona: 279v

Kſięgi piąte

miąs doſyć/ owocow dobrych/ ktorych tu w tych źiemiách nie máſz. Ná wielu

mieyſcách źiemie w Hiſzpaniey nie orzą/ iż ſkáliſty fundáment ma/ też y dla pu=

ſtyń/ ná niekthorych mieyſcách noſzą źiemię ná ſkáły á ſieią ná niey. Przygadza

ſie też oracżom Hiſzpáńſkim iż bryły złotá ſrebrá pługi wyorywáią. Ma theż

Hiſzpánia wſzytki rudy pożytecżne.

Piſałem iż Hiſzpánia ma Arcibiskupy/ ále też ma

y Biſkupow ſpotrzeb. Ieſth Biſkup Burgeńſki/ Cigunteńſki/ Kunkweńſki/

Biſkupi.

Plácentińſki/ Pálentińſki/ Iáeneńſki/ Segowieńſki/ Awilleńſki/ Kámoreń=

ſki/ Kordubeńſki/ Oſyneńſki/ Leoneńſki/ Káláhoreńſki/ Salmáticeńſki/ Bá

10:

dáioceńſki/ Owideńſki/ Kártáginenſki/ Aſtárgeńſki/ Koryeńſki/ Rodrigeń=

11:

ſki/ Málágeńſki/ Kálixeńſki/ Gwaditháńſki/ Almerieńſki Mondoneńſki/

12:

Thwyeńſki/ Lugeńſki/ Orenſeńſki/ Kánárieńſki/ Káráguceńſki/ Wálentiń=

13:

ſki/ Tárrágoneńſki/ drugi Tárrágońſki/ Hweſceńſki/ Segorbieńſki/ Bárchi=

14:

noneńſki/ Lerideńſki/ Tortoſeńſki/ Gironeńſki/ Vrgelleńſki/ Wikkwieńſki/

15:

Eunieńſki/ Pámploneńſki. A w Portugálliey Biſkupi/ Eboreńſki/ Wiſceń=

16:

ſki/ Gwárdeńſki/ Kolimbrieńſki/ Porteńſki/ Lámeceńſki/ Silweńſki/ Cepteńſki.

17:

¶ Ma Hiſzpánia ſiłá Opáthow/ klaſzthorow bogácie nádanych. Ma zakony

18:

Miſtrzow nádánych tego rodu iáko byl Pruſki miſtrz w Pruſiech/ y inne pre=

19:

łátury dobrze nádáne y opátrzone.

20:

Pánowie nawyſzſſzy y kſiążętá źiemie Hiſzpáńskiey

21:

ſą ći/

Pánowie.

Kſiążę Aſturiárſkie/ Kſiążę Arſońſkie/ Comeſtábilis Cáſthelle y Grá=

22:

nate/ Kſiążę Medińſkie/ Kſiążętá z Beyárá/ Kſiążę Szkálońſkie/ K. de Me

23:

diná celi/ K. de Mediná Sidonie/ K. de Arkos/ de Infántazgo/ de Aluá/

24:

de Náiára/ de Máquedá/ de Albuquerque/ de Cárdonia/ Comeſtábilis Ar=

25:

rágonie/ de Segorue/ de Gandia/ de Villá formoſa/ de Luná/ de Sauiote/

26:

Architálaſsus / Arágonenſis márchio. Theż Márgrábiowie/ de Oriſtan/ de

27:

Gotiano/ de Villená/ de Aſtorgá/ de Tarifá/ de Zenete/ de Comares/ de Gi=

28:

bráleon/ de Moliná/ de Dema. Ieſt też y Grábiow bez licżby.

29:

¶ A w Portugálſkiey źiemi ći nawyſzſſy pánowie ſą/ Ludowikus bráth krole=

30:

wſki Comeſtábilis/ przełożony nád kroleſtwy gránicżnemi/ tego poſpolićie ty=

31:

tułem zową tákim Fonteiro. Ten ieſt nawyſzſſym Hetmánem Rycerſtwá á za=

32:

konu Rodyáńſkiego támże záłożonego.

Fonteiro.
Portugálſcy.
pánowie.

Kſiążę Brigánciyſkie/ Kſiążę Kolim=

33:

brieńſkie/ K. Wiſeeńſkie/ K. Tránſkoſeńſkie/ K. Bárceleńſkie/ K. Awerień=

34:

ſkie/ Márgrábiá de Villá Real/ Márgrábiá de Tores Nouas/ Márgrábiá

35:

de monte maior/ Márgrábiá de Ferreirá. Ieſt też y Grábiow wiele.

36:

Szkoł vcżenia ábo Akádemiy wſzytkich trzech ięzy=

37:

kow/ ieſt ſiedḿ. Pierwſza Sálmáticeńſka/ Kompluteńſka/ Kolimbrieńſka/

38:

Pinciáneńſka/ Sygutineńſka/ Oſteńſka/ Illerdeńſka oſtátnia. W tych rozmá

39:

ite vcżenia záwżdy naydzie/ ięzyki rozmáite y náuki.

40:

Ludzie vcżone/ ktorych rozum y náuká po wſzytkim

41:

świećie ſłynie/ miáłá Hiſzpánia: iáko Fulgencium/ Izidorá Arcybiſkupá Hiſz

42:

paleńſkie^o Paulum Oroſium/

Fulgencius.

Paulum Burgenſem/ Alphonſum regem Aſtro=

43:

logum/ Columellam/ Higinnium/

Lekárze y A=
ſtronomowie.

Sedulium poetám/ Ludouicum Viues

44:

orátorem: Quintilianum Rhetorem: Senecám oratorem: Pomponium Me=

45:

lam Coſmográphum: Iuſtinum Hiſtoricum: Ráimundum Lullum. A z Zy=

46:

dow y z Sárácenow Aben Ezrám: Dawidem et Moſen: Kimhi: Auicenam:

47:

Auerroim: Ráſim: Meſálac: Albunázár/ y wiele innych.

48:

¶ Seneká Lucius Anneus Kordubyeńſki był theż Hiſzpan/

Seneká.

Neroná Ceſárzá

49:

miſtrz ktorego święty Ieronym wſpomináiąc/ piſze bić miernego/ ſtáłego/ a

ſtátecżnego

strona: 280

O Hiſzpániey.

Liſt 280

ſtátecżnego żywota/ kłádzie go też w licżbie świętych mężow. Piſał do Seneki

święty Páweł liſti y Seneka do niego/ kthorego dwie lećie prze thym/ niżli

Piotr z Páwłem świętym koronę męcżeńſką wźięli/ Nero z świátá zgłádził.

grafikaHiſzpan też Quintilianus/

Quintilianus.

Orator y Philozoph przednie náucżony/ wielkiey

poważnośći v Ceſárzá Gálby/ od ktore^o do Rrzy=

má przywieźion. Tám cżytáiąc Orátorią/ był dok

torem v Włochow wdzięcżnym/ ktory de inſtitu=

tione oratoria ośmioro kſiąg ſpiſał/ y w ſpráwách

10:

ſądownych niemáłe kſięgi wydał. Tego ſláchetne=

11:

go mężá kſięgi przez kilko ſet lath iużby były prá=

12:

wie záginęły prze ludzką niedbáłość/ by był nie

13:

Pogigius Florentinus/ kthory láthá od Kriſtuſá

14:

1414. ná ſeymie Konſtánciyſkim w niekthorym

15:

klaſztorze tych kſiąg nieoznaymił á nie przepiſał/

16:

thákże iego ſpráwą wypiſáne y ſkorygowáne do

17:

Włoch przynieſiony/ kthore dziś ſą w ręku v ludzi vcżonych po wſzyſthkiey

18:

Europie. :?: :?: :?: :?:

19:

O dwu Inſułách Báleárickich Máyorice y Mi=

20:

norice/ ktore ważą zá Kroleſtwo.

21:

Y obie Inſule ſą vrodzáiu dobrego/ y były trzymany

22:

od Rzymian niegdy. Mnieyſza inſułá idzie ku wſchodu ſłońcá/ by

23:

dłá mu doſyć/ zwłaſzcżá Mułow wielkich/ y innego dobytku. Ma

24:

więcey niżli trzydzieśći tyſięcy ludu w ſobie oſiádłego/ mieſzkáią w

25:

gorách w ſkáłách iámiſtych/ tám z tych wyſpow idzie ſol do Wło=

26:

ſkich źieḿ iáko y oley/ ktory od nich wożą áż do Wálenciey/ do Flándriey/ y dá=

27:

ley. Idą też od nich ſery dobre do Rzymá y do Hiſzpániey. Lud proſthy/ ſukná

28:

robią domowe/ ktore do Syciliey morzem wiożą. Máią theż winá roſzkoſzne/ y

29:

zboża ſpotrzeb/ iákom piſał. Ma Máioriká ná wſchod ſłońcá známienite miá=

30:

ſto/ ktore Málorká zową/ ma port wielki/ y ieſt głowne miáſto tych tám wy=

31:

ſpow/ pierwey Pálmá zwáno/ ieſt thám dziś Akádemia vniuerſitas wielka/

32:

náuk rozmáitych pełná. Ieſt theż tám drugie miáſto Pollencia od Málorki ná

33:

południe trzyma mieyſce.

Pollencia.

Thá źiemiá wſzythká ku morzu bárzo płodna/ á we

34:

śrzodku gorna ſkáliſta á nie vrodzáyna. Tám ten lud nie ma pokoiá od Sára=

35:

cenow ſzkodzących/ ktorzy im wielki vćiſk y cżęſte náiázdy z Afryki do nich wtár

36:

gnąwſzy dziáłáią/ biorą lud w niewolą y przedawáią zá pieniądze. Przeto we

37:

dni święte w kośćielech ſkładáią pieniądze obycżáiem iáłmużny na wykupienie

38:

ludu z ięctwá y z niewoley/ ktorymi vbogi lud wykupuią v ludzy okrutnych wiá

39:

ry Máchometowey.

40:

¶ Tá Inſułá leży przećiwko zdroiowi/ z ktorego Iber rzeká w Hiſzpániey wiel

41:

ka idzie. Do they Inſuły z Hiſzpániey iázdy morzem cżterzy álbo pięć godzin/ á

42:

do Argiery kroleſtwá Maurytáńſkiego/ dwá álbo trzy dni morzem iázdy z Hi=

43:

ſzpániey. :?: :?: :?: :?:

44:

¶ Druga Inſułá Menorká/

Menorká.

nie ma żadnego miáſtá známienitego/ tylko wſi

45:

wiele ma/ á nád brzegi morſkiemi gorámi wielkiemi ſkáliſtemi okrążoná/ y láſy

46:

roſkoſznemi obegnaná. Z tych Inſuł Báleárſkich Kárzeł piąty Ceſarz látá od

47:

Kryſthuſá 1541. wypráwił ſię do Afryki przećiwko Bárbároſie Krolowi

48:

Argierſkiemu/ Krolá Tunitáńſkiego obronił.

49:

Obycżay ludu Hiſzpáńskiego ieſt ten: Zony goſpo=

Obycżáie ich.

dárſtwá

strona: 280v

Kſięgi piąte

dárſtwá domowego pátrzą/ wſzelkich pożytkow/ Sámi mężowie zbroią á łu/

pem żywą/ w męſtwie ſie kocháią/ ná táką ſie cżerſtwość wydawáią/ áby ſie

ſtrzale álbo poćiſkowi vmknął. W ſzáciech á w zbroiách bárzo ſie kocháią/ ná

głod/ źimno/ y ná inną nędzę/ ſą bárzo ćierpliwi. Gośćie barzo rádzi pziy=

muią. Ciáło ſwe mocżem cżłowiecżym omywáią zá iedno lekárſtwo. Zelázo na=

lepſze ták przypráwuią/ zákopa blachy żelázne w źiemię/ á thám co ſłábe żelázo

rdzá zie/ iedno drzeń żelázny zoſtánie/ z ktorego cżynią zbroię/ miecże/ lance y

inne bronie. :?: :?: :?: :?:

Rozdział Szoſty Kſiąg Piątych.

10:

O Gálliey álbo Fráncyiey.

11:

Roleſtwo Fráncuſkie od zachodu Pireneyſkie go=

12:

ry dzielą ie od Hiſzpániey/ odewſchodu ma gory y rzekę Rein/

13:

od pułnocy morze Angielſkie y Francuſkie/ od południá ma

14:

morze Nárbońſkie. Thá Gállia po Hiſzpániey nie rychło ſie

15:

Rzymſkiey mocy poddaiá. Naprzod Fab. Máximus woyſko

16:

wielkie wiodł do Fránciey/ mocy Fráncuzow Námdleł.

17:

Ziemię Fráncuſką ták rozdzieláią ná trzy cżęśći/ Pierwſzą cżęść zową Belgi=

18:

ká. Druga Celtyká álbo Lugduńſka/ Trzećia Aquitáńſka. Pierwſza cżęść źie=

19:

mie tho ieſt Belgiká/ nabliſzſſa ieſt źiemie Niemieckiey od Skáldy rzeki áż do

20:

Sequany rzeki. Drugą źiemię Fráncuſką zową Celtyká/ idzie od Sequany rze=

21:

ki áż do Gárumnij też rzeki. Trzećia Aquitáńſka/ od Gárumnij rzeki idzie áż do

22:

Pireneyſkich gor álbo do Hiſzpániey. Ieſt też źiemiá Fráncuſka we Włoſzech/

23:

zową ią Longobárdia. Drugi rozdział Fráncyiey/ iednę cżęść źiemie Fráncu=

24:

ſkiey zową Togátá álbo Ciſalpmá co ná tę ſtronę gor Alpes/ kthora Włoſkim

25:

gránicam przyległá. Druga cżęść Longobárdia we Włoſzech/ kthorą theż zá

26:

Fráncyiey cżęść máią. Tranſálpiná Gálbá álbo Fráncia ktora około gor Al=

27:

pes ku wſchodu leży/

Podgorna
Gállia.

á thá ſie dzieli ná trzy źiemie/ to ieſt ná Belgikę/ Celtikę/

28:

y Aquitánią/ w Celtice Lugdun miáſto wielkie á bogáte/ od tego miáſtá zo=

29:

wą Fráncia Lugduńſka/ iáko też názwano od miáſthá Nárbony źiemię Nár=

30:

bońſką/ á Brákátę źiemię ktorą zową Lángendoken/ thy imioná przemieniono

31:

dziś w inne ſłowá.

Brákátá.

Gállia Celtiká/ to dziś ſą Lugduńſka y Narbońſka źiemie/

32:

Delfinatus/ Sábándia/ Prowincia Langendoken y Burgundia/ Aquitánia

33:

ma ſtáre imię do tych cżáſow/ ktora ſie rozſzerzyłá do rzeki Ligerim.

34:

¶ Belgiká cżęść źiemie Fráncuſkiey/ zową ią od krolá Belgiuſá kthory w niey

35:

páńſtwo miał/

Belgiká.

tá ſie ku Renu rzece rozſzerzyłá/ á więtſza tám cżęść źiemie Nie=

36:

mieckim ięzykiem mowi/ iáko ſą thy źiemie/ Alſácia/ Lotháringia/ Vaſtum

37:

regnum/ Weſtherich/ Brábáncia/ Flándria/ Geldria/ Normándia/ Bri=

38:

tánnia/ Burgundia etc. :?: :?: :?:

39:

O miáſtách Fráncuskich.

40:

Reweris tho miáſtho ſwą ſtárośćią wſzyſtkie miáſtá

41:

Fráncuſkie przechodzi y Rzym/ przed Kryſthuſowym národzenim

42:

dwá tyſiącá lat záłożone cżáſow Abrámowych. Máternus świę=

43:

tego Piotrá vcżeń tho miáſto naprzod ná wiárę Krześćiáńſką ná=

44:

wroćił/

Máternus.

bo Fráncia rychło po cżáſiech Apoſtołow ſłowo Boże przyięłá.

45:

Paryż wielkie miáſto á bogáte/ przez ktore idzie rze=

ká znamie=

strona: 281

O Gálliyey álbo Fráncyiey.

Liſt 281

grafika

ká známienita Sequáná/ mo

ſty nád nią kámienne.

Sequaná.

Zamek

krolewſki nád rzeką bárzo ko

ſztowno á mocnie wyſtáwio=

ny. Mury około miáſtá mo=

cne/ vlic pięć ſet/ ludu wie=

le rozmáitego/ wſzytkiego w

nim doſić/ co iedno cżłowiek

zámyſli á okiem vyrzy.

10:

Sueſon/ miáſtho

11:

Biſkupie/ gdzie święty Me=

12:

dárdy był Biſkupem pod kro

13:

lem Klotáriuſem. Piſzą hi=

14:

ſtorykowie że przed tym krolowie Fráncuſcy miewáli ſwe dwory w tym mieśćie.

15:

Ambianá miáſtho w Pikárdyey/ thák wezwáne od

16:

Ceſárzá Grácianá/ przeto że ie wodá w koło obiegłá/ zwano ie przed tym Sám

17:

monobria/ á ieſt zbudowáne od Antoninuſá Piuſá/ y od ſyná iego Aureliuſá.

18:

Bituris álbo Awárikum/ ieſth miáſtho wielkie we

19:

Fránciey/ ktore też zową Aquitániká/ ieſt miáſto głowne/ długie y ſzerokie.

20:

Toloſá/ miáſtho niegdy roskoſzne/ w kthorym był

21:

niekiedy zá pogánow kośćioł báłwáńſki pełny ſkárbow ſrebrá y złotá/

Kościoł báł=
wáńſki.

ktorego

22:

gdy kto tknął pomſty nie vſzedł/ co ſie było przydáło Rzymiánom/ ſtąd wyſzłá

23:

oná przypowieść/ Aurum Toloſanum noli tangere.

Przypowieść.

To miáſto było niegdy ſto=

24:

lec Gotow/ potym wypędzeni przez krole Fráncuſkie/ kthorzy w Hiſzpániey o=

25:

ſiedli. :?: :?: :?: :?:

26:

Nárboná ſtáre miáſto/ w ktorym cżáſu Stráboná

27:

hiſtoriká ſkład wielki byl kupcow z rozlicżnych kroleſtw/ zwáne też ieſt y źiemi=

28:

cá Nárbońſka/ w they źiemi owocow drogich á rozmáitych doſyć/ winá roſko=

29:

ſzne w niey/ ktore do Bázyliyey miáſto Korſyku wożą.

30:

Piſze Strabo iż Lugdun cżáſu iego było miáſtho

31:

ſławne á ochędożne/

Lugdun.

nádewſzyſtkie miáſtá Fráncuſkie naſláchetnieyſze/ okrom

32:

Nárbony/ y dziś nie mnieyſzey ſławy y wielkośći máiąc w ſobie doſyć ludu ro=

33:

zmáitego. Rzeki tego miáſtá ſławne/

Rzeki.

Rodan z gor kámiennych ćiekący/ Arár

34:

rzeki v miáſtá zchodzące ſie weſpoł/ w morze Liguſtickie wpadáią/ przez ktore

35:

kupie wchodzą y wychodzą. W tym Lugdunie Rzymiánie niegdy ſtolec mieli/

36:

ktore miáſto y Rzymiánie záłożyli. Ludzie vcżeni ſtámtąd niegdy poſzli/ iáko

37:

Ireneus/ Eucherius/ Fauſtus.

Ludzi vcżeni.

38:

Areláteńskie miáſto nie dáleko ieſt od mieyſcá gdzie

39:

Rodan rzeká wpada w morze/ á od tegoż miáſtá wſzytko Aretańſkie kroleſtwo

40:

ma imię. Ziemiá dobra y obfita/ zboża doſyć ma/ ktore od nich wożą do Włoch

41:

do Genuey. To kroleſtwo ku Szwáncárom ſie śćiąga.

42:

Awenion miáſto nád rzeką Rodanem záſiádło. W

43:

tym mieśćie ſtolec Rzymſkich Papieżow był przed tym/ bo Ian Papież Rzym=

44:

ſki dwudziedzieſty wtory/ dwor tám ſwoy z Rzymá był przenioſł.

45:

Sábaudia Kſięſtwo/ Allobroges thy thám ludzie

Allobroges.

Bbb

zwano/

strona: 281v

Kſięgi piąte

zwano/ miáſto ich było głowne Wienna nád rzeką Rodanem/ kthore iednák y

dziś ieſt głowá Delphinátſka.

Powiáty álbo źiemice Fráncuskie ſą ty: Aquitá=

nia/ Gáſzkonia/ Brithánnia/ Torunia/ Nármándia/ Pikárdia/ Fráncia/

Limozis/ Awernia/ Burgundya/ Lotháringia/ Prowincia/ Delfinatus/

Kſięſtwo Báreńſkie/ kſięſtwo Berriyſkie/ kſięſtwo Borbońſkie/ Kámpánia/

Lángendok. Thy wſzytki kráiny ięzykiem Fráncuſkim mowią okrom Britán=

niey ktora ma ſwoy właſny. Thy też wſzytki źiemie ſą pod koroną Fráncuſką o=

krom Sábaudyey/ Lothárgiey/ y cżęśći Burgundyey/ kthore ku Ceſárſtwu

10:

należą. Delphinatus ieſt kſięſtwo/ ktore Krol dawa pierwſzemu ſynowi kro=

11:

lewicowi/ á then Delphin po Krolewſkiey śmierći Fráncuſkim krolem bywa.

12:

Burgundia roździeloná ná dwie cżęśći/ iedná cżęść przyległá ku Kámpániey/

13:

tę cżęść Krol Fráncuſki trzyma/ á drugą cżęść Ceſarz.

14:

Rozdział Siodmy Kſiąg Piątych

15:

O niemieckich kráinach.

16:

Iemiecki narod ſkąd poſzedł z dawná/ o tym piſmá

17:

nie máſz/ ábowiem będąc długo ludźmi grubemi/ ktemu po=

18:

gáni iáko y my/ piſmá żadnego nieumieli/ przeto dzieiow ża=

19:

dnych áni ſwoich áni cudzych nie piſáli/ áż gdy ſie Krześćiány

20:

ſtáli przez przypędzenie Kárłá wielkiego/ toż ſie piſmá vcżyć

21:

pocżęli/ wſzákże w hiſtoriách ſtoi/ iż oni z dawná w ſwym krá=

22:

iu ſiedzą/ niſkąd nie przychodząc/ zwłaſzcżá gdzie zowiemy Rzeſzą Niemiec=

23:

ką/ ále nápuśćili miedzy ſię cudzego narodu doſyć/ iáko Cżechow/ Burgun=

24:

dow/ Fránkow/ Serbow (ktore zową Windiſz) y wiele inych ludzi z wyſpow

25:

pułnocnego morzá/ iáko z Szweciey/ z Dániey/ z Gotlándiey/ z Szkociey/ y z

26:

innych/ przeto ſie zmieſzáli z cudzym narodem.

27:

¶ O ſzerokośći Germániey piſáli hiſtorikowie Strabo/ Plinius/ Tácitus/ ále

28:

ſie bárzo omyláli według dziſieyſzego znánia/ ábowiem kłádli Germánią ná

29:

dłuż od rzeki Renu/ ktora dzieli Fráncią z Niemcy/ áż do rzeki Tánáis/ tho

30:

ieſt wielkiey Wolgi ktora dzieli Moſkwę/ Tátáry. Ku wſchodu ſłońca ieſt ná

31:

cżterzy ſtá mil/ gdzie nas wſzytki Sármáty przeſtępowáli/ iákmiarz wſzythkę

32:

Europę imi záſádzili/ ále to máły dziw/ bowiem ſtárzy Włoſzy z dawná zwáli

33:

Bárbáros y Scytás poſpołu wſzytki pogány być/ tak nas iáko Niemce/ y inne

34:

wſzytkie w pułnocnych kráinách ludzi/ bo ſie im dáli znáć. Gdyż źiemiá Nie=

35:

miecka nie śćiąga ſie dziś iedno od Renu do Odery rzeki ktora przez ſląſko idzie

36:

á dzieli nas z Niemcy: ledwo ieſth mil ośḿdzieſiąth wſzerz/ od Báwor álbo

37:

Szwabow do morzá Niemieckiego/ ktore zowiemy Germánicum álbo Bál=

38:

teáricum. ¶ Niemieckie kráiny ſą dobrze oſiedleyſze niż náſze miáſthy dobre=

39:

mi y wſiámi/ przeto kſiążąt wiele máią iż miáſtá bogáte ktemu wielkie/ co miá

40:

ſto wielkie to ſwoie kſięſtwo ma/ z ktorych wiele może wychodzić ludu zbroiſte=

41:

go ku potrzebie. Drugie miáſtá ſą ſobie wolne/ co ledwo y Ceſárzá ſą poſłuſzni.

42:

Stey przycżyny wielkie á okrutne walki ták z ſobą iáko z ſwymi przełożonemi zá

43:

wżdy wiedli/ iáko byli Szwańcárowie/ ktorzy zmocniwſzy ſie nád ſwymi prze=

44:

łożonemi wybili ie/ á ſámi Rzecż poſpolitą ſpráwuią/ zową Magiſtratus.

45:

Rzeki Niemieckie przednieyſze ty ſą: Dunay wychodzi z Szwabſkiey źiemie z cżár

46:

ne^o láſu/ idzie przez Báworſką/ Rákuſką/ Węgierſką Wáłáſką źiemie/ do mo=

47:

rzá Pontſkie^o Euxiná. Druga rzeká Renus wychodzi z gory ktorą zową Adulá

dwiemá

strona: 282

O Niemieckich kráinách.

Liſt 282

dwiemá pothokomá ieden zową pierwſzy/ drugi wtory/ idzie ku pułnocy bio=

rąc z ſobą inne rzeki mnieyſze/ cżyni wielkie dwie ieźierze ktore zową iedno ſnich

Konſtánciyſkie/ drugie Podámickie. Trzećia rzeká Nekárus pocżyna ſie nie

dáleko od zdroiow Dunáiowych/ wpada w Ren. Cżwarta rzeká theż godna

ku żeglowániu Memus/ biorąc inne rzeki z ſobą wpada do Renu. Piąta rze=

ká Amázus/ ktora idzie przez Friſką źiemię/ dzieląc od Sáśi Weſtwálią. Szo=

ſtá Wiſurgus/ oni zową Weſser/ wyſzłá z Sáſkiey źiemie/ przez Brunopolim

idzie do morzá. Siodma rzeká Albis oni zową Elb/ Cżechowie Labi/ z gor

Cżeſkich wychodzi/ przez Myſzyńſką źiemię idzie y Sáſką/ wpada w morze Nie

10:

mieckie. Oſma rzeká Swewus/ po Niemicku Spre. Dziewiąta Wiádrus zo=

11:

wą Oderá/ przez Sląſko idzie áż do morzá Niemieckiego v Szcżećiná. Dzie=

12:

ſiąta rzeká ktorą theż zową Niemiecką Wiſłą/ kthora ſie pocżyna w Sląſku/

13:

idzie przez polſkie Kroleſtwo/ Pruſkie áż do morzá Bálteárickiego álbo Nie=

14:

mieckiego v Gdańſká. Drugie rzeki mnieyſze/ ktore w thy wpadáią zową/ Ro=

15:

danus/ Ticinus/ Vrſulá álbo Rus/ Thiberius/ Lech/ Moſellá/ y drugich

16:

wiele ktore nie ſą godne ku żeglowániu.

Rzeki mnieyſze.

17:

¶ Ren rzeká dzieli Niemce od Francuzow/ á Niemieckie kráiny thylko pier=

18:

wey były od Dunáiá do Renu/ wſzákże dziś zá Dunáiem dáleko ſą/ zwłaſzcżá

19:

gdy Krześćiáńſką wiárę przyięli/ bo zá pogáńſtwá nie dáli ſie im Rzymiánie ál=

20:

bo Fráncuzowie dáleko rozſzerzáć.

21:

Niemcy kthorzy zá Renem rzeką/ pod Rzymskim

22:

páńſtwem á potym pod Fráncuzy mieſzkáli. Rychło po Apoſtolech wiárę przy=

23:

ięli iáko y Fráncuſka źiemiá/ ktora ſie iuż byłá przod okrzćiłá/ przeto ſtey ſtrony

24:

Renu wiele Biſkupſtw záłożono/ iáko biſkupſtwo Bázyeleyſkie/ Argentiyſkie/

25:

Spireńſkie/ Wormáciyſkie/ Monguntińſkie/ Kolońſkie.

Biſkupſtwá.

Záſię z drugiey ſtro=

26:

ny brzegow Renu żadnego biſkupſtwá nie máſz áni miáſthá poważnego. Záſię

27:

lepak Niemcy ktorzy nád drugim brzegiem Dunáiá záſiedli/ będąc pod Rzym=

28:

ſką mocą/ z Rzymiány weſpoł wiárę przyięli/ pierwey dobrze niżli Szwabowie.

29:

Niemcy ktorzy ſą z drugiey ſtrony Dunáiá/ wiele biſkupſtw ſtey ſtrony podziá=

30:

łáli/ iáko biſkupſtwo Konſtánciyſkie/ Auſpurgſkie/ Friſyńſkie/ Rátiſpońſkie/

31:

Sálczburſkie/ Pátáwińſkie. V ſthárych á wyſzſſych Niemcow biſkupſthw nie

32:

máſz/ tylko Herby Polſkie á Eyſtetſkie. Wyjmuię tu inſze Niemce/ tho ieſt

33:

Sáxonią. Henryk Ceſarz dobrze potym Bámberſkie záłożył biſkupſtwo/ iáko

34:

y Frederyk trzeći podnioſł biſkupſthwo Wiedeńſkie w Rákuſkiey źiemi. Záſię

35:

drudzy álbo śrzedni Niemcy/ nie rychło ſie od Kryſtuſá náwroćili Káznodziey

36:

ktorzy ie od báłwochwáſtw odwodzili ná wiárę przywodząc/ wiele potrácili/

37:

iáko świętego Albaná/ ktory gdy w Mogunciey láthá Kryſtuſá 425 wyzna=

38:

wał Kryſtuſá/ zábili. Pothym s. Kilian z Rzymá poſłan Niemce náwracáć/

39:

v Wirztzburku koronę przyiął męcżeńſką od pogáńſtwá. ¶ Látá od Kryſtá

40:

612. Rupert Biſkup Wormáciyſki Báworſką źiemię náwroćił.

41:

¶ Turingi/ Fránkowie/ Szwabowie/ przez Bonifáciuſá biſkupá okrzcżeni.

42:

¶ Frezy nawroćił święty Willibrord.

43:

¶ Sáxonia odpádłá byłá od wiáry ná báłwány/ ále záſię przez Kárłá wielkie=

44:

go náwroconá látá Páńſkiego 785.

45:

¶ Látá Páńſkiego 920. Márgrábſtwo Brándenburſkie było dobyte przez

46:

krolá Rzymſkiego Henriká/ y krzeſt źiemicá przyięłá.

47:

¶ Látá 1124. Otto Biſkup Bámberſki iechał ná Pomorſkie źiemie/ miaſt

48:

nie máło náwroćił. ¶ Láthá 997. Woyćiech Biſkup Praſki Pruſy náw=

49:

racáiąc od nich zábit.

50:

¶ Láthá 1186. Meinradus cżłowiek świętego żywotá/ ten naprzod Iflantom

51:

Kriſtuſá opowiedział/ záłożywſzy Biſkupſtwo náwrácał áż do roku 1200. Po

52:

tym tám zakon záłożono Bozogrobſkich Rycerzow.

Bbb 2

Alſácia

strona: 282v

Kſięgi piąte

¶ Alſácia nád brzegiem Renu cżáſu s. Piotrá wiárę przyięłá.

O Szwáncárskiey ziemi.

Zwáńcárſka źiemiá pocżyna ſie od Alpes gor ká=

miennych/ á śćiąga ſie ku Renu ku pułnocy/ áż do Waldshut

y Lámffenberg/ á záſię tám ſtąd idzie ná zachod ſłonecżny we=

dług gory Iury áż do rzeki Geneweńſkiey/ przychodzy potym

do gor Alpes/ gdzie wyſzſzey Fráncyiey trzymáłá mieyſce.

W tey też źiemie pocżyna ſie rzeká Ren.

Lucerná miáſto w źiemi Szwáncárskiey bogáthe y grafika

10:

ochędożne. Thám ieſt ſkład

11:

kupiecki/ kthore kupie idą

12:

z Niemiec do Włoch/ do

13:

Longobárdyey/ do Medi=

14:

olanu/ y dáley. Ty kupie i=

15:

dą przez wielką wodę á by=

16:

ſtrą v ktorey wody końcá/

17:

ieſt wieżá wielka y wyſoka

18:

s ktorey wieże láternia wiel

19:

ka záwieſzona w ktorey przy

20:

práwiono táki ogień ktory

21:

bárzo dáleko kupcy widzą w

22:

nocy kiedy tám iádą. Záſię

23:

ná koniech przez ſkáły kupie

24:

noſzą ku Genuiey álbo ku Mediolanu.

25:

Tiguriná miáſto ieſt niepoſpolite/ zową ye Zurych

Zurich.

26:

ná roſkoſznym mieyſcu ośiádło nád rzeką wielką. Winá ma cżyſte/ zboża doſyć/

27:

gory y ſkáły wyſokie ſą miáſtu ná wſchod/ y rzeká tákież/ ryb y wſzego doſyć.

28:

Solothureńskie miáſtho iedno z miaſth wielkich

29:

Szwáncárſkiey źiemie/ nád rzeką Arolą leży ná ſkále. Powiádáią Chronográ=

30:

phi/ iż by po Abráámie w kilku ſet lath miáło być záłożone. Miáſtho bogáte á

31:

niedobyte/ Senatowie rzadzą iáko inne. W thym mieśćie ieſt wieżá Słońcá/

32:

ná ſkále pośrzod miáſtá od pogánow poſtáwioná.

Wieżá ſłońcá.

33:

Friburg miáſto/ dziś thám ten kąd po Niemiecku

34:

zową Vchtland. To miáſto ná ſkáłách y miedzy ſkáłámi leży/ cżáſu Lotáriuſá/

35:

od niego dziedzictwem trzymáne/ od Kryſtuſá roku 1227. áż do roku 1138.

36:

potym ſie w inne ręce doſtáło/ tho ieſt w Ceſárſkie/ y drugich. Dziwna ſpráwá

37:

ieſt thego miáſtá/ cżęśćią leży ná ſkáłách wyſokich pochylonych iákoby chćiáło

38:

vpáść/ cżęśćią ná niſkich mieyſcách miedzy ſkáłámi/ ták iż mury mieyſkie wyſo=

39:

kie y wieże idą álbo ná doł przykro álbo ná ſkáły bárzo wyſoko/ ták iż kiedy poy

40:

dzieſz w mieśćie ieſli ná doł/ tedy przykro/ ieſli wzgorę tedy ćięſzko/ ták iż pod

41:

kolány nie raz záboli. Pod tą gorą ná ktorey miáſto leży idzie rzeká. Ratuſz ſie=

42:

dzi ná ſkále iákoby chćiał vpáść ták przykro. Ná tym mieyſcu był theż niekiedy

43:

zamek obronny/ od ktorego z nienagłá zmurowáło ſie miáſto y wzgorę y ná doł.

44:

Skáły/ gory/ ktore miáſto obiegły w koło/ ſą miáſtu zá obronę niemáłą. Tám

45:

w tey źiemicy wſzytko ieſt co iedno ku żywnośći należy okrom winá/ kthoremu

46:

podobno ſkáły nie lubią.

Berná

strona: 283

O Niemieckich kráinach.

Liſt 283

Berná miáſto niepoſpolite/ ktore rzeká wielka á głę

boka Arolá obiegłá ze trzech ſthron/ od wſchodu/ od południá/ od pułnocy.

Arolá rzeká.

Iáko rzeká z dawná mieyſce ná dłuż vdziáłáłá/ thák theż miáſtho ſiedzi. Rzeká

ieſt ták wielka y głęboka żeby ná niey y okręty vſzły. Wſzytki ma żywioły okrom

winá/ ktore nie dáleko z ichże źiemie do nich idzie.

Auenticum álbo Wiſelſpurgiel/ niegdy cżáſu Iu=

liuſá Ceſárzá źiemie Szwáncárſkiey głowá. Ieſt miáſto śrzednie/ ná gorze wy=

ſtáwione/ ſtároświeckim obycżáiem murowáne/ gdzie ieſzcże ſą znáki ſthárych

ſpráwiec imioná/ pogáńſkim obycżáiem wyſtáwione/ rozne od dziſieyſzych lu=

10:

dzi murow y robot. Są y ká mienie niekthore połąmáne Rzymſkiemi literámi

11:

wybite. Ieſt też tám wielka kolumná álbo ſłup poſtáwiony ná wiecżną pá=

12:

miątkę/ iáko pogáni poſpolićie dziáłáli. Thá źiemiá ma ſpotrzeb zboża y winá/

13:

przyległá ku gránicam Kſięſtwu Zabáńdiyſkiemu.

14:

Miáſthecżko świętego Gáwłá kthory był rodem z

15:

Szkociey/ nád Renem rzeką ſtoi/ támże y klaſztor známienity. Tho miáſto ná

16:

cżyſthym porćie ſiedzi/ mieſzcżánie kupcy bogáći/ po wſzytkiey Europie kupie

17:

známienite wodą. :?: :?: :?:

18:

Scháfáushiá miáſto leży zá Renem/ pod láſem kto

19:

ry zową Hercinia/ wypłoniwſzy láſu wielką cżęść winogrodow ná tych miey=

20:

ſcách nádziáłáli/ ſkąd przewyborne winá idą. Rzeká Ren ná południe pod miá

21:

ſto idzie/ ná pułnocy od miáſtá gory wdzięcżne á mierne/ ná kthorych ogrody y

22:

winnice/ tám dobre winá/ bo gory winne pátrzáią ná południe.

23:

¶ Támże nie dáleko tego miáſtá Ren z ćiáſnych gor idąc/ gdy bywa vćiſnion

24:

miedzy ſkáłámi/ wielkim ſzumem z wyſokich ſkał páda ná niſką źiemię/ by dziá=

25:

ło idzie borzące/ kto nie widał przez ſtráchu ná tho pátrzyć nie może/ by thám

26:

ktora nawá álbo łodź z onych ſkał ná źiemię vpádłá/ w kęſy by ſie zdruzgałá by

27:

też z obłokow ſpadłá. Thá rzeká pod miáſto Lánfenberg ćiáſnemi ſkáłámi ſći=

28:

śniona idzie/ pijánámi biáłemi opływáiąc/ ále potym przeſtrzeniey idzie á gwał

29:

tem wielkim ſzumiąc do Bázyliyey Rauricorum.

30:

Baden miáſto w Helweciey/ w ktorym ćieplice ſą/

31:

o ktorych piſał Kornelius Tácitus/ thák ieſth mieyſce roſkoſzne y ma zdrowe á

32:

ćiepłe wody. Zamek mocny pod ktory Limát rzeká bieży/

Limat rzeká.

á tho miáſto ieſth w

33:

Ergoiey. Rzekę ſkoro przeiechawſzy prziydzieſz do Turgoiey. Miáſtecżko chę=

34:

dogie/ z iedney ſtrony ma gory/ z drugiey rzekę wielką á byſtrą/ ná kthorey na=

35:

wy wielkie idą. Thą rzeką z Tyguru do Renu przychodzą. A ſą dwie mieśćie

36:

Bádeńſkie nie dáleko ſiebie/ iedno wierzchnie/ drugie niſkie według Renu rze=

37:

ki/ w obu ćieplice doświadcżone/ ták iż ie zową Ray źiemſki.

Cieplice.

38:

Konſtáncia miáſto Niemieckie/ nie bárzo wielkie ále

39:

chędogie á roſkoſzne/ tam wodá iáſna przeźrzyſta y rybna/ Ren ſzeroki ná ſzerzą

40:

dwie álbo trzy mile/ ná dłużą pięć álbo ſześć mil Niemieckich w ieźiorá wyle=

41:

wa. Ziemiá płodna/ ma dobre winá/ zboża doſyć/ y innych żywnośći. W tym

42:

to mieśćie było Concilium wielkie látá 1414.

Concilium.

ná ktorym było Pátryárchow

43:

cżterzey/ Kárdynáłow dwádzieśćiá y dziewięć. Arcybiſkupow cżterdzieśći y

44:

ſiedḿ. Biſkupow ſto y ſześdzieſiąt/ y innych duchownych bez licżby. Takież pá

45:

now świeckich/ tám Ceſarz Zygmunt ſpiewał Ewángelium we mſzy w kápłáń

46:

ſkim odzieniu: Exiit edictum a Ceſare Auguſto. Ná thym Concilium Ianá

47:

Huſá ſpalono y vcżniá iego Hieronimá/ ktorzy thák śmiele ſzli w ogień iáko ná

48:

iedny gody/

Hus y Iero=
nim ſpaleni.

iż w Cżechách ludziem dawáli ćiáło Boże pod dwiemá oſobámi.

Bbb3

O mieśćie

strona: 283v

Kſięgi piąte

O mieśćie ktore zową ſtára Auguſtá Rau=

raká/ dziś ſie w wioskę obroćiło.

¶ Ieſth źiemiá midzy gorą Iurą á miedzy Bázyleą zową Rauraká/ thákli z

pogáńſtwá zową álbo z przemienienia ſłow/ nie vmieią powiedzieć. To mieyſce

milę od Bázyleiey ieſt/ nie dáleko Renu było oſiádło/ tho vkázuią iáſne znáki/

ſą ieſzcże mury ſtáre vpádłe y dziś nád Renem y około Renu/ z kámieni kwá=

dratowych według onego świátá dziáłáne/ ktorego kwádratowego murowá=

nia w źiemi nawięcey. Ieſli przed Kryſtuſowym národzenim álbo pothym tho

miáſto Rauraká zburzono/ ieſli ſámi Niemcy álbo Rzymiánie/ tego nikt po=

10:

wiedzieć nie vmie/ kiedy Bázylea w mili od tego mieyſcá z murow wywiedzio=

11:

ná y zbudowaná/ tá ſtára podobno zniſzcżáłá/ y w niwecż ſie obroćiłá.

12:

Bázylea miáſto wielkie/ długie y ſzerokie/ przez to

13:

miáſto Ren śrzodkiem idzie/ tą wodą nawy wielkie z kupiámi do miáſthá idą.

14:

Ziemiá rodna/ winá dobre/ zboża obfitość/ powietrze dobre. Tám ieſt známie

15:

nite Kollegium/ to ieſt vcżenie wyzwolonych náuk/ ktore Eneas Silwius bę=

16:

dąc iuż Papieżem záłożył/ fundował/ y przywileymi wiecżnemi pothwierdził.

17:

Takież Bononiyſkie/ Koleńſkie/ Heyldelberſkie/ Erfordſkie/ Lipſkie/ Wie=

18:

deńſkie Kollegiá potwierdził.

19:

O ziemi Alſaciyskiey.

20:

Ziemi Alſáciyſkiey wiele ieſt miaſt zacnych á zná=

21:

mienithych/ iáko Suntzgow/ Kolmár/ Elſás/ Briſgow/

22:

Friburg/ Briſag/ Ofenburg/ Schletzſtat/ Strazburg. Tey

23:

źiemi dla iey známienitey żyznośći/ żadna inna źiemiá v Renu

24:

rzeki nie może być przyrownaná. Ma winá dobre/ ma rudy

25:

bogáte/ gory ná kthorych ſrebro kopáią zwłaſzcżá w cżarnym

26:

leſie.

Gory.

Thę źiemię Alſácią krolowie Fráncuſcy niegdy mieli pod ſwą mocą/ po=

27:

tym w inne ręce przyſzłá.

28:

Rubeakum miáſto Alſáciey/ zá pogánow Rzymiá=

29:

now záłożone y zmurowáne/ roku wtorego Olimpiádis 235. á od záłożenia

30:

Rzymu 914. zá Rádziec Rzymſkich Iunio/ Ruſtico/ Aquilino/ á zá páno=

31:

wánia M. Antoniego y bráthá iego L. Werá/ láthá od národzenia Kryſtuſá

32:

164. To miáſto známienićie á koſztownie było zbudowano przez Rzymiány/

33:

iż tám dla obfitośći źiemie mieſzkáli/ y tám ty ſtrony trzymáli około piąći ſeth

34:

lat. Dziś w tey źiemi Alſáciey ſiłę ſláchty/ ktora ma ſwe zamki/ miáſtá/ wſi etć.

35:

Kolmária miáſto Ceſárskie ná mieyſcu roskoſznym/

36:

wody/ rzeki zdroie wſzytkę dziedzinę przechodzą/ ieſt też iedno z ſtárych miaſt/

37:

winá ma dobre zboża/ wſzytkiego obfitość.

38:

Seleſtádium ieſt miáſto murowáne iáko y Kolmá=

39:

ria/ cżáſu od Kryſtuſá 1216. zá pánowánia Frederiká wthorego Ceſárzá/

40:

Kſiężná Szwabſka w tym mieśćie kośćioł záłożyłá y zmurowáłá ná kſtáłt Ie=

41:

rozolimſkiego/ potym dobrze opátrzon imienim y zakonniki.

42:

Argentiná miáſto známienite w Alſáciey/ ták piſzą

43:

ſtárzy Kronikarze/ iż to miáſto byłá komorá Rzymſkich Ceſárzow/ gdzie ſwoie

44:

ſkárby chowáli/ dla tego zwáli Argentiná/ to ieſt ſrebrná. Było też to miáſto

pod krol=

strona: 284

O Niemieckich kráinach.

Liſt 284

pod krolmi Fráncuſkiemi onych cżáſow kiedy dobrą cżęść źiemie Niemieckiey

Fráncuzowie trzymáli/ ſławne miáſto miedzy miáſty kthore ſą przy rzece Ren/

żywnośći wſzelákich doſyć wſzytkiego obfitość. Ma to miáſto wieżę táką ktho=

rey áni Fráncia/ áni Niemiecka źiemiá nie ma.

Wieżá koſzto=
wna.

Thá od roku národzenia Kry=

ſtuſá záłożona 1277. vſtáwicżnie robiąc przez dwádzieśćiá y ośḿ lat ledwie

dokonána/ rzecż wielka á koſztowna/ od fundámentu do wierzchu z kwádratu

cżyſtego ſłożoná/ ná dłużą ma ſłopniow 574 iey robotę kłádą miedzy ſiedmią

dziwow świátá. ¶ Biſkupſtwo Argentyńſkie wielkie á bogáte/ bo pierwſze w

Niemcech. :?: :?: :?:

10:

Táberná álbo Zábernia/ to miáſto było iáko ieden

11:

mur Rzymſkich pánow/ dla náiazdow Niemcow do Gálliey/ dziś ieſth pod

12:

páńſtwem Argentińſkim. Piſzą drudzy że to miáſto záłożył Iulius Ceſarz. Ma

13:

winá/ zboża/ y wſzytkiego doſyć. Látá od Kryſtuſá 1525. w tym mieśćie y

14:

przed miáſtem kilko thyſięcy ludu poráźiło Kſiążę Lotárińſkie/ y ná drugich

15:

mieyſcách takież krwie rozlanie niemáłe ſie ſtáło/ gdy ſie byli chłopi przećiw pá

16:

nowm ſwoim zmowili/ cżyniąc ſnimi o wolność Krześćiáńſką.

Roſterk chłop=
ſthwá o wol=
nosć.

17:

Wypiſánie linijey zachodniey

18:

Renu/ od niſzſſey Alſáciey áż do Mogunciey.

19:

A źiemiá o ktorey piſzę/ byłá niekiedy Fráncuſkiey

20:

źiemi przyłącżona iáko y Alſácya/ ácżkolwiek Niemcy prze=

21:

iechawſzy Ren/ tę źiemię opánowáli ieſzcże przed Kryſthuſo=

22:

wym národzenim/ o cżym piſzą Hiſthorycy/ y Iulius Ceſarz

23:

ktory Triboti/ Argentoraki/ Nemeti/ Wormáciany/ licży

24:

miedzy narodem Niemieckim. Tę źiemię Linią cżáſu Kárłá

25:

wielkiego zwano kroleſtwem Auſtriey/ y było oſobne kroleſtwo/ zámykáiąc w

26:

ſobie Alſácią/ Weſterych Lotárińſką źiemię/ Brábáncyą/ Holándią/ ále to

27:

kroleſtwo nie długo trwáło dla rozmnożenia ſynow krolewſkich/ ktorzy potym

28:

kroleſtwo w páńſtwá dziáłem obroćili/ á kiedy záſię nie ſtáło miedzy nimi tego

29:

narodu/ záſię przyſzło w iedność/ iáko Szwabſka źiemiá/ Niemiecka/ Bá=

30:

worſka/ Turzyńſka/ w ten cżás Auſriyſkiemu kroleſtwu były przyłącżone.

31:

Weſterych/ to ieſt/ Kroleſtwo od zachodu ſłońcá.

32:

¶ Tá źiemiá ieſt práwie od zachodu ku Fránciey/ kthorą trzyma wiele Grá=

33:

biow y Kſiążąt/ iáko Kſiążę Zweyburgſkie/ Grábia Bidyſceńſki/ Kſiążę Lo

34:

thárińſkie/ Grábiowe Náſsaweńſcy/ Grábiowie Leginieńſcy/ Biſkup Tre=

35:

wireńſki. Tá źiemiá ieſt vrodna/ zboża y innych żywnośći doſyć w niey okrom wi

36:

ná. Bydłá/ źwierzu/ ryb rozmáitych y rzecżnych y ſtáwowych doſyć. Stey źiemie

37:

wożą kámień Rubrykę ktorey tám doſyć/ y Kámień Kálcedan. Ma też Sol tá

38:

źiemiá/ zwłaſzcżá ktora pod Biſkupem. Thám też kopáią żywe ſrebro.

Bubriká.
Kálcedan.
Zywe ſrebro.

39:

Tám gdzie ſie v gor końcży Alſácia/ tám ſie pocży=

40:

na Wázgoiá/ idzie áż do Renu rzeki/ od zachodu ieſt wſzytká gorna/ pełna lá=

41:

ſow/ dąbrow/ ſtáwow/ łowiſkow/ y zamkow ma doſyć w ſobie mocnych.

42:

Wiſsemburg ieſt miáſto zacne/ mocne/ y známieni=

43:

te/ v Wogázy gory/ vrodzay zboża ma niepoſpolity. To miáſto było też niekie=

44:

dy pod krolmi Fráncuſkiemi. Winá y inne rzecży ma w ſobie/ ktore od nich idzie

45:

do innych źieḿ/ iáko do Szwabſkiey/ Báworſkiey/ Weſtriyſkiey/ do Lucem=

Bbb 4

burgu/

strona: 284v

Kſięgi piąte

burgu/ Brábánciey/ y do innych Niemieckich źieḿ. Tham też doſyć Káſzthá=

now/

Káſztany.

ktore do Turzinſkiey y Sáſkiey źiemie wożą/ y wielkie nawy y okręty ná=

pełnione Káſztánow idą wodą do Angliey.

Lándow miáſto wielkei murowáne iáko y inne miá=

ſtá/ ieſt Ceſárſkie/ ſiedzi ku goram ktore Wázgoyſkie zową/ dwie mili od Re=

nu/ ná mieyſcu roſkoſznym záſiádło/ źiemiá vrodzányna/ zboża y wſzytkiego ma

doſyć. Ma mury/ wieże/ báſzty/ wáły/ około miáſtá mocne.

Spirá miáſto ſławne/ mocne/ y bogáte. Trzy koś=

ćioły tám były niegdy pogańſkie/ Wenery/ Merkuriuſzá/ Diány. Tam winá

10:

cżyſte cżerwone/ ktore do innych miaſt rozwożą/ zboża rozmáitych doſyć/ owo=

11:

cow/ Migdałow obfitość wielka/ wſzythká Niemiecka źiemiá od nich ie ma.

Migdały.

12:

To miáſto przy Renie oſiádło.

13:

Wormácia nád Renem/ miáſtho wielkie y bogáte/

14:

przed Iuliuſem Ceſárzem bylo pod mocą Trewereńſką/ potym było poddáne

15:

y Rzymiánom/ áż do Attile krolá Huńſkiego/ kthory wſzytki miáſtá nád brze=

16:

giem Renu Fráncuſkim zburzył/ pokáźił y ſpuſtoſzył/ dziś ieſt Moguntińſkie.

17:

Ma wſzytkie żywnośći/ y winá obfitość.

18:

Treweris miáſtho/ w kthorym poſpolićie pierwey

19:

mieſzkáli Ceſárze/ cżego ieſzcże y dziś ſą znáki w murowániu. Trewirowie ſą/

20:

ktorzy dziś nád Renem Arcibiſkupowi Trewereńſkiemu ſą poddáni. Miaſtho

21:

ná roſkoſznym mieyſcu ſiedzi/ zboża/ źwierzyny/ ryb/ wſzytkiego ma doſyć.

22:

Moguncia ſtára/ trochę opodal od rzeki Renu by=

23:

łá/ ſą ieſzcże y dziś ſtáre vpadki murow ná polu Moguntſkim. Ná roſkoſznym

24:

mieyſcu oſiádłá byłá zá pogáńſtwá/ gdzie Mogan rzeká z Fránkoniey idzie á w

25:

Ren wpada.

Mogan rzeká.

Ma dobry vrodzay z obu ſtron Renu/ ſą tám znáki pogánow ie=

26:

ſzcże y dziś. Druzus Ceſárzá Auguſtá páſierb kthory Niemieckie źiemie chćiał

27:

pod moc Rzymſką podbić/ zoſtáwił w tym mieśćie wiecżną pámiątkę wieżę ál=

28:

bo ſłup kámienną/ obycżáiem pogáńſkim ſpráwioną/

Druzus.
Coloſus.

ktora do thego cżáſu na

29:

gorze ſtoi/ ma figorę żołądziową. ¶ W tym mieśćie Impreſorią napier=

30:

wey wymyſlił robić Ian Fauſtus/ Roku 1446. Támże theż wymyſlono y z

31:

ruſznic ſtrzeláć.

32:

Bingium.

33:

Ho mieyſce ieſth/ gdzie ſie zbiegáią rzeki Renus y

34:

Náhezá/ trzymáło ſwoię pámięć y imię od národzenia Páná

35:

Kryſtuſá áż do tych cżáſow. Ná thym mieyſcu poráżon Dru=

36:

zus y zábith páſierb Ceſárzá Rzymſkiego Auguſtuſá/ á iáko

37:

drudzy piſzą że ſpadł z koniá y zábił ſie. Skądże Owidius ná=

38:

piſał w ty ſłowá: Et nomen & mortem dedit Germania Dru=

39:

ſo. Hei nimium vitus quam breuis illa fuit. Ieſt y dyiś nie dáleko tego mia=

40:

ſtecżká potok rzecżony Druzeł od tego Druzá. Látá od národzenia Kriſtuſá

41:

1150. byłá w tym mieśćie bárzo dziwna pánná/ zakonnicżká/ imieniem Hil=

42:

degárdis/

Hildegárdis.

ktora będąc cżęſtokroć w záchwyceniu/ náwykłá wiele rzecży przy=

43:

ſzłych opowiádáć/ do ktorey też święty Bernat liſty piſał.

44:

¶ V tego też miáſtá práwie w pośrzodku Renu ieſt wieżá ktorą zową Miſsá/

45:

od tákiey przygody: Látá Páńſkiego 914. zá Ottoná wielkiego/ Biſkup Mo

46:

guntinſki Hatto imieniem/ zá kthorego był wielki głod ná źiemi/ then widząc

vbogi

strona: 285

O Gáliey álbo Fránciey.

Liſt 285

grafika

vbogi lud głodem wielkim vćiśnio=

ny/ zebrał wiele vbogich do ſtodoły

y zápalił ie mowiąc: Iż ći nie ſą ro=

zni od myſzy lud ieſth niepożytecżny.

pan Bog nie przećierpiał mu te^o o=

krućieńſtwa/ wnet ſie myſzy ze wſząd

zebráły á nań ſie rzućiły chcąc go

zieść/ nie dawáiąc mu odpocżynku

we dnie y w nocy.

Plagá przez
myſzy

On vćiekł ná thę

10:

wieżę kthora byłá miedzy wodámi/

11:

máiąc zá tho áby myſzy pływáć przez

12:

Ren nie vmiáły: ále to nic nie pomo

13:

gło/ bo ony myſzy y thám ſzły zá nim

14:

wodą/ y ná wieżę wbiegły/ á thám

15:

go viádły. Piſzą drudzy że ony myſzy

16:

nie tylko że go záiádły/ ále y imię ie=

17:

go ná śćiánach nápiſáne pomázáły

18:

y wygryzły.

19:

Yfália źiemiá gorna á wielka/ z iednę ſthronę ma Huneſru=

20:

kieńſkie páńſtwo/ á z drugiey ſtrony Lucemburſkie kſięſtwo. Tá źiemiá

21:

ma ćieplice ludziom niemocnym dla ich chorob bárzo pomocne. W tey źiemi wie

22:

le miaſt wielkich á roſkoſznych/ źiemiá obfita/ dla tego też tám Rzymiánie po=

23:

gáni mieſzkáli/ cżego ſą znáki wielkie iáko napiſy Rzymſkie ná kámieniu wiel=

24:

kim á drogim/ ktore zdáleká do Niemiec prowádzili.

25:

O Miáſthách y o miáſtecżkách

26:

kthore ſą nád Renem od Bingiey áż do Kolná A=

27:

grypińſkiego.

28:

D Bázyleiey áż do Moguncyiey y Bingiey podle

29:

Renu náproſth ieſth źiemiá z obu ſtron rowna/ ále v Bingiey

30:

przez ćięſzkie/ á ćiáſne gory Ren idzie/ áż do Bonny/

Bonná miáſto.

ná ktorych

31:

mieyſcách ták ſie gory ćiáſno ſchodzą/ że Ren kámieniem cżło=

32:

wiek przećiśnie. Z obu dwu ſtron brzegow Renu wiele miáſte=

33:

cżek y zamkow ná gorách á ná opokách.

34:

Miáſto ktore zową Confluencia/ od thego mieyſcá

35:

ná ktorym ieſt/ gdzie ſie śćiekáią rzeki Ren á Mozellá/ wezwáne Confluenci=

36:

arum/ ná weſołym mieyſcu záſiádło nád rzekámi/ gory ma weſołe/ zamki/ win

37:

nice/ wyſpy roſkoſzne/ vrodzáy zboża dobry/ ma wſzythko cżego náturá ludzka

38:

potrzebuie/ Loſoś tám świeży záwżdy tráfiſz. Piſzą Kronikarze Niemieccy iż

39:

ſie tám Káligułá Rzymſki Ceſarz vrodził ná mieyſcu Ambiano.

40:

Olno Agripino/ miáſto wielkie/ mocne/ známienite á bo=

41:

gáte nád Renem rzeką leży. Cżáſu národzenia Páná Kryſtuſá Kolno

42:

było głową niſzſſey źiemie Niemieckiey/ ktore zwano Vby od Vbyow záłożo=

43:

ne/ przeto ie pierwey zwano Vbipolis. Thám theż mieli Rzymiánie mieſzkánia

44:

ſwoie gdy walcżyli przećiwko Szwabom kthorzy ná ten cżás w Saśi mieſzkáli

przy

strona: 285v

Kſięgi piąte

przy rzece Albim. Thámże kazał Ceſarz Iulius moſth drzewiány vcżynić przez

Ren/ przez ktory przewiodł woyſko Rzymſkie ná drugą ſtronę Renu/ choćia

tá rzeka głęboko/ ſzeroko y prętko idzie. Ten moſt dziwnym ſpoſobem máluią

iáki był. Potym po kilku lat zbudowano Kolno Agripino y moſt Kámienny/ grafika

miáſto Márek Agripá po=

gánin/ Ceſárzá Auguſthuſá

Rzymſki^o źięć záłożył/ przeto

ie zową od ie^o imienia Agripi

no: po ktorym rzymiánie przez

10:

wiele lat to miáſto trzymáli

11:

y w nim mieſzkáli áż do Már

12:

komirá krolá Fráncuſkiego/

13:

ktory Rzymiány tám ſthąd

14:

wygnał roku od Kryſthuſá

15:

400. Potym Otto pierwſzy

16:

wielki Ceſarz odiął to miá=

17:

ſto Fráncuzom/ á ku Ceſár=

18:

ſthwu Rzymſkiemu przyłą=

19:

cżył. Záſię Kornelius Táci=

20:

tus we dwunaśćie kſięgách piſze/ iż od Agripiny Auguſti cory Auguſtuſá miá

21:

ſto wezwano Agripiną. Kośćiołow tám znamienitych doſyć/ iedennaśćie koś=

22:

ćiołow Kánonikow/ Dwánaśćie klaſztorow mnichow/ dzieſięć klaſztorow mni

23:

ſzek/ dziewiętnaśćie kośćiołow fárnych/ przy niektorych ſą Kánonicy. Ták ſą

24:

dobrze opátrzni Biſkupi/ iż biſkupſtwo Koleńſkie rowna ſie śrzedniemu kro=

25:

leſtwu. Ná drugiey ſtronie brzegu Kolná náleźiono mury známienitą ſpráwą

26:

z kwádratow zmurowáne pogáńſkie/ z wypiſy Rzymiánow/ ktorzy dáli imioná

27:

ſwoie ná kámieniách murowych wybijáć ná wiecżną pamięć.

28:

Limburg miáſto y kſięſtwo Limburgeńskie/ w kto=

29:

rym źiemiá płodna/ wſzego co ku żywnośći należy ma doſyć/ tę źiemię ku Frán=

30:

ciey licżą/ ále cżęść więtſza thego kſięſtwá ku Gieldriyſkiemu kſięſtwu przyłą=

31:

cżoná ieſt. :?: :?: :?: :?:

32:

O Kſięſtwie Brábántińskim y o niekthorych miá=

33:

ſtách iego. Naprzod o Aquiſgranum/ to ieſt Ach.

34:

O miáſto ieſt w kſięſtwie Brábánckim/ záłożył ie pogánin

35:

Rzymiánin Granus brát Neronow/ przyiechawſzy ná to mieyſce/ ná=

36:

lazł wody ćieplice gorące/ támże miáſto zbudował z murow á z kámieniá/ y prze

37:

zwał Aquiſgranum/ od wody y ſwego imieniá/ ktore imię trwa áż do tych cżá=

38:

ſow. Ziemiá ieſt vrodzáiu dobrego/ żyzna/ ma wſzytki potrzeby ku żywnośći.

39:

Lowánium/ niegdy grábſtwo potym kſięſtwo Brá

40:

bántſkie/ Miáſtá iego ty ſą/ Lowánium/ Bruxellá/ Antwerpia/ Niwellá.

41:

Ziemiá hoyna we wſzytkim vrodzáiu.

42:

Geldria álbo Kſięſtwo Geldriyskie leży w dobrym

43:

kraiu/ wſzytki żywnośći ma ktore iedno ku ludzkim żywnościam zależą/ thakże

44:

też kſięſtwá/ Monteńſkie/ Bergeńſkie/ Kliwieńſkie. Holándria źiemiá Ceſárska/ od pułnocy ma morze

45:

y oſtátek Renu/ ma roſkoſzne y pożytecżne wyſpy/ wſzytko ma w ſobie. Ieſt źie=

46:

miá ſzeroka y ſławna miedzy rzekámi. Ma od wſchodu Fryzy/ od połudnáiá

Weſtwalią

strona: 286

O Niemieckich kráinách.

Liſt 286

Weſtwalią. Traiectum miaſto bogáte y ludne głowa tey źiemie.

Tráiektum.

Biſkup thego

miáſtá cżterdzieśći tyſięcy ludu walecżnego na walkę wywodzi kiedy te^opotrze

bá. Z Gdáńſká nawiętſze towáry máią. Eraſmus Roterodam był ſtey źiemie

Holánderſkiey rodem.

Kurienſis miáſto w Reciey/ ná skálnych gorách ſie=

dzi/ od Renu rzeki nie dáleko/ ieſth wielkie á bogáte/ ktora tho źiemia Recia

miaſt wielkich á bogátych ma doſyć/ obfita wſzytkiego vrodzáiu. Thám też nie

dáleko Retygoiá od gory Retikony przezwaná. Tę włość Kſiążęta Rakuſkie

trzymáią. Tám też ſą ćieplice roſkoſzne dla ludzkich chorob.

Retigoiá.
Cieplice.

10:

Podámicka źiemiá/ ktora wielkość wod ma/ zwłaſz

11:

cżá rzekę y ieźioro Akromus.

Acromus ie=
zioro.

Tą wodą może iecháć do Konſtánciey/ zową thę

12:

rzekę Brágántińſką/ takież y źiemię. Ma w ſobie miáſtá cżelne á bogáte ná wy=

13:

ſpách y ochędożne/ kupie wielkie rozmáite. Ieſt też Grábſtwo Brigántińſkie.

14:

Ziemiá dobra y żyzna.

15:

Kindoiá miáſto Brigántińskie ſtáre/ zá pogáńſtwá

16:

ieſzcże záłożone/ Strabo ie zowie Lácus Acromus álbo Brigántinus. To miá

17:

ſto wodá obiegłá/ á ieſt źiemiá żyzna. Then wyſep álbo kráinę Rzymiánie cżáſu

18:

Oktáwianá Auguſtá zwyćiężywſzy/ Retos opánowáli. Ieſt tám ieſzcże wieżá

19:

ſtára kwádratowa ich pámiątká. Tám też Rzymſcy Ceſarzowie pogáni walki

20:

wiedli z Niemcy.

21:

¶ Tho miáſto ma ſkład známienity kupiecki ze wſzytkich źiem/ z Báworſkiey/

22:

Szwabſkiey/ y z innych/ iáko zboża/ ſol/ żelázo/ y inne rzecży/ ktore ku goram

23:

Szwáncárſkim idą. Przytym mieśćie ieſth grob/ zową s. Aureliey/ nád brze=

24:

giem rzeki/ ále więtſze podobieńſtwo że tho ieſt grob pogáńſki/ zacnego iákiego

25:

Rzymiániná z domu Aurelianow/ według nápiſu pogáńſkiego/ kiedyſz o tym

26:

piſmá áni pámięći nie maſz.

27:

Vberlingá miáſtho Ceſárskie/ nád brzegiem wody

28:

Podámickiey niżey záſiadło/ ácż przod było pod Szwabſkiemi kſiążęty. Ieſt w

29:

nim ſkład zboża ktore wodą przychodzi/ á potym do innych miáſt idzie. Ieſth

30:

źiemia żyzna á płodna milá od Konſtánciey ieſt Angia miáſto ná ſzerokim wy=

31:

ſpie/ ma klaſztory zacne dobrze opátrzone/ winá y inne żywioły roſkoſzne.

Angia.

32:

O źiemi Hegoieńskiey y o miáſtách y zamkách iey.

33:

Iżey wody Koleńſkiey ku pułnocy pocżyna ſie źiemiá

34:

ktorą zową Hegow/ miedzy Renem a Dunáiem/ máła źiemiá ale

35:

płodna y rodna/ ná dłużą á ná ſzerzą idzie ná ſześć mil Niemiec=

36:

kich/ ma w ſobie miáſtá/ zamki mocne ná wyſokich gorách y ná ſká

37:

łách/ kthore wſzytkiey Szwabſkiey źiemi ſą murem á obroną. Ie=

38:

dnych zamkow mocnych licżą cżterdzieśći y ſześć. Thá źiemiá ma doſyć zboża

39:

wſzytkiego/ wina cżerwonego tám wiele. W tey źiemi ſláchty nie mało/ Lánd=

40:

gráwſtwo ku Kſięſtwu Rákuſkiemu należy/ ma miaſt doſyć/ gory/ ſkáły wiel

41:

kie á wyſokie/ dzielą Hegoyſką źiemię od cżarnego laſu/ kthore ſie ku poludniu

42:

obroćiły/ ku Hegoiey/ hoyną a żyzną źiemię tám ludzie máią/ ále gdzie Dunay

43:

ku pułnocy idzie/ gory wſzytki źimne ſą lodu pełne y lećie/ ták wyſokie ſą że ich

44:

káwern ſłońce nigdy niedochodzi/ á cokolwiek dżdżu ná thy gory pada według

45:

ich ſzerokiego rośćiągnienia/ ſpływa álbo do Renu/ álbo do Dunáiu/ co pły=

46:

nie do Renu/ to w morze pułnocne wchodzi/ á co w Dunay/ to w morze Prze=

47:

kopſkie wpada. :?: :?: :?:

W tey

strona: 286v

Kſięgi piąte

¶ W tey źiemi ieſt zamek ná wyſokiey ſkále/ iż z iedney ſtrony dáchu wieże ćie=

cże proſto do Renu kiedy deſzcż/ ktory idzie ku zachodu y ku pułnocy/ z drugiey

ſtrony dáchu deſzcż wpada w Dunay ku wſchodu ſłonecżnemu/ then zamek zo=

wą Hohen Kregen. :?: :?: :?:

Rizgoia álbo Brizgow/ źiemicá we wſzythkim vrodzáiu

obfita/ winá w niey roſkoſzne/ wſzythko ma co iedno cżłowiek zámyſli/

idzie áż ku Bázyleiey.

Bryzak miáſtho ná skále okrągłey ſzerokiey by zá=

mek ſiedzi: Ren ma ná zachod ſłonecżny/ ieſt miáſto murowáne/ mocne/ lu=

10:

dne/ w dobrym kráiu/ żywnośći ma doyſyć. Bylo niegdy Rzymiánom obroną

11:

przećiwko Niemcom. :?: :?: :?:

12:

Tám też nie dáleko ieſt kſięſtwo Záringeńskie/

Zárigon.

gdzie

13:

wino roſkoſzne cżerwone/ kthore może być przyrownáne y dobroćią y ſmákiem

14:

winu Wultureńſkiemu.

15:

Miáſto Friburskie ieſt známienite/ głowá Briz=

16:

goyſkiey źiemie wielkie á możne/ ktore cżáſu potrzeby trzy tyſiące ludu wywo=

17:

dzi przećiwko nieprzyiaćielowi. Ma winá dobre/ zboża obfithość/ ſláchthy w

18:

mieśćie wiele/ ma kámienie ktore zową Kálcedan.

Kálcedan.

Rzeká idzie pod miáſto rze

19:

cżone Threyſsem barzo rybna/ ktora ſie pocżyna tám v tego mieyſcá nie dále=

20:

ko Dunáiá. Ma to miáſto v kośćiołá wieżę mocną/ chędogą/ dziáłem niepoſpo

21:

litym ſpráwioną/ wſzytká kámienna/ nád ktorą przy Renie niemáſz chędoſzſſey

22:

y mocnieyſzey po wieży Argentińſkiey. :?: :?:

23:

O Cieplicách Bádeńskiego Márſzálſtwá.

24:

¶ Thy ćieplice tak ſą ćiepłe iż y ptaká opárzy y omknie iáko w vkropie/ y wie=

25:

przá áż ie wodámi innemi roſtwarzáią. Máią tám dobre żywnośći ktorzy tám

26:

mieſzkáią. Ma to páńſtwo miáſtá pod ſobą mocne y zacne.

27:

O Algoiey źiemi.

28:

Lgoia ieſt cżęść Szwabſkiey źiemie/ od wſchodu ma

29:

Lichę rzekę/

Lichá rzeká.

od zachodu Podámicką rzekę/ od pułnocy Dunay/

30:

od południá Alpes gory/ ſkáły: niekiedy zwano Recia ſucundá.

31:

Ziemiá dobra y żywnośći rozmáite w ſobie ma. Kſięſtwo Ráku=

32:

ſkie/ Biſkup Augſpurſki/ y inne Grábowie/ Opáći/ dobrą cżęść

33:

trzymáią tey źiemie/ okrom ſláchty y miaſt drugich Ceſárſkich. Tám w thych

34:

źiemiách płotná ćienkie dziáłáią.

35:

Iſná miáſtho Ceſárskie/ w ktorym poſpolićie pło=

36:

tná cienkie robią/

Płotná.

y po innych miáſtecżkách y wſiách około niego/ ktore płotná

37:

y do Thurek idą. Vrodzay nie dobry/ á wſzákoſz Rzymiánie przed národzenim

38:

Páná Kryſtuſá mieſzkáli tám ná thym mieyſcu/ co dzyś napis na długim ká=

39:

mieniu wybity ſzerzey vkázuie/ ktory y dziś chowáią w klaſztorze.

40:

Kámpidoná álbo Kempten miáſto/ zwano ie przed

41:

národzenim Páná Kryſtuſá Wermetá. Mieſzkali ná tych mieyſcách Włocho=

42:

wie/ cżego ieſzcże y dziś znáki náyduią.

43:

Memingien ieſt miáſto Ceſárſkie/ chędogie/ obron

44:

ne/ idzie przez nie rzecżká niewielka ále miáſtu pożytecżna. Tám płotná ćienkie

rozmaite

strona: 287

O Niemieckich kráinach.

Liſt 287

rozmáite robią: iákmiarz wſzytcy mieſzcżánie poſpolićie ſie tym obchodzą. Tám

też wiele klaſztorow fundowanych zá ſtárego Krześćijańſtwá/ przez Kſiążętá

y Grabie dobrze páńſtwem opátrzone.

¶ Potym drugie kráiny ktore zową Winſtgow/ Finſtermintz/ Inthal y Et=

ſchland ktorych więtſzą cżęść ma Kſiążę Rakuſkie/ Biſkup Kurieńſki ma theż

tám ludzie nie máło pod ſwą mocą w tym tám kráiu.

Inſzpurg miáſtecżko y zamek/ gdzie komorá y per=

láment Grabſtwá Tirolſkiego/

Perláment.

y drugich kráin Rakuſkich Kſiążąt wyſzſſych.

Hál miáſto nie dáleko Inſzpurku/ gdzie dobrą zbro

10:

ię cżynią/ támże y Sol wárzą.

11:

¶ W Grábſtwie Tyroleńſkim náleziony były gory we wśi Schatz od ſláchthy

12:

ktorzy to imienie dzierżeli/ ſrebrá/ miedzi/ y złothá/ ſkarb niepoſpolity/ przed

13:

ſtem lat/ z ktorych gor wielki pożytek źiemiá ma/ ále więtſzy kſiążęthá Ráku=

14:

ſkie/ ktorzy frimárkiem tego doſtáli pod źiemiány.

Gory náleziony.

15:

¶ Dáley leży Brixia miáſto Biſkupie/ potym Trydent miáſto y zamek/ cżęść

16:

ku kſięſtwu Rákuſkiemu/ cżęść Biſkupá Trydeńſkiego.

Brixia.
Trident.

17:

O Szwabskiey źiemi y o iey

18:

miáſtecżkách cżelnieyſzych/ y páńſtwách.

19:

Zwabſka źiemiá ieſth wezwáná od ludzi Szwa=

20:

bow/ ktorzy z tey ſtrony/ ktorą dziś Iflánthy y Pruſy zową/

21:

y z innych Sáſkich miaſt/ wyſzli: y opánowáli tę cżęść źiemie/

22:

ktora przod byłá zwaná Niemiecka/ przez ktorą Ren y Du=

23:

nay rzeki známienithe idą/ Ren wpada w morze pułnocne/ á

24:

Dunay w Przekopſkie/ á to zá ieden dziw/ iż ty rzeki z iedne=

25:

go źrzodłá idąc/ Dunay nie ćierpi Węgorzow á w Renie ich doſyć/ y thy rzeki

26:

ktore do Dunáiá idą nie trzymáią ich w ſobie/ ále ty kthore do Renu obfitość

27:

ich máią. Ziemiá częśćią rowna/ cżęśćią gorna/ vrodzay dobry ma/ puſzcże/

28:

łowiſká wielkie/ źwierzu y bydłá doſyć. Miaſth wielkich y mocnych pełná/ y

29:

zamkow niedobytych. Ma żelázo/ ſrebro/ y inne rudy álbo kruſce. Od źrzodłá

30:

Dunáiowego gdzie ſie pocżyna áż do Vlmy zewſząd nád Dunáiem ieſt gorna.

31:

Zemicá Albeńska po Niemiecku Elb w Szwab=

32:

ſkiey źiemi ieſt ćięſzka á twárda/ nie dawa z ſiebie iedno owies á ięcżmień y tho z

33:

ćięſzką pracą/ bo trudna ku orániu/ iż muſi do pługá záprząc ſzeſnaśćie Wo=

34:

łow. Winá nie ma/ ále ma miáſtá/ zamki mocne/ y Grábſtwo Wornigeńſkie.

35:

Ziemicá Forcipieńska Schor/ ma zboża nieco/ wi

36:

ná nie ma áni wody/ iedno co z Dunáiá á ze dżdżu. Ma zamki y miáſtá dobre.

37:

Ziemicá Albuceńska/ w tey iáko y w innych skálne

38:

źiemie ſą. Ma miáſtá y zamki mocne. Ziemiá iáko y ty pierwſze twárda á nicżem

39:

na. Takież też ſą y drugie źiemice Hánekán y Hal.

Hanekán.
Hál.

Ieſth lás w tym thám kráiu

40:

ktory Fránki od Swewow dzieli/ ktory ma ſzerokośći milę/ ná dłużą przez trzy

41:

dni chodu. Tam ſie też lás pocżyna ktory zową Hircinia ſilua/ idzie áż do Re=

42:

cyiey Norlingeńſkiey.

43:

Wirágrund lás y źiemicá máła/ tylko ma ſiedḿ mil

Ccc

ná dłużą/

strona: 287v

Kſięgi piąte

ná dłużą/ rzeká Iákſt przez nię idzie/

Iákſt rzeká.

ma miaſta y zamki twárde/ winá nie ma/

ma klaſztory Elbuángen ſławne etć.

Regingoná źiemicá ktora też ma zamki y miáſtá w

ſobie dobre/ y klaſztory poważne. Są też tam w tey źiemi y miáſtá Ceſarſkie.

Erdlingá ſtáre miáſto Ceſárſkie w pośrzodku Szwab

ſkiey źiemie. Zbudowáne od pogáńſtwá/ imię ma od Klaudiuſá

Tiber. Neroná trzećiego Rzymſkiego Ceſárzá kthory tho miáſto

opánowawſzy Niemiecką źiemię ku páńſtwu Rzymſkiemu pod=

bił. Ten Ceſarz Nero kochał ſie w tym/ iż ty miaſtá iego imieniem

10:

zwano. Też y w Galileiey od ſwego przezwiſká Tyberią miał/ á dwie mieśćie

11:

w Szwabſkiey źiemi Noroberg á Nerolingę ták zwać kazał/ á tho ſie działo we

12:

dwudzieſtu lat po Kryſtuſowym národzeniu/ kiedy Tyberius Nero w Szwab

13:

ſkiey źiemi panował. To miáſto Ptolomeus Are Flawiane piſze/ iż Titus Do=

14:

micianus/ ktory z narodu Fláwionow był/ láta Páńſkiego 163. ná tym miey

15:

ſcu Niemce poráźił. Thá źiemiá ieſth dobrego vrodzáiu/ ma wſzytko w ſobie/

16:

miáſtá y zamki mocne/ wody roſkoſzne/ y inne żywioły.

17:

Remſzthal y Prenſzthal.

18:

¶ Ná tym mieyſcu ieſt miáſto Ceſárſkie/ przez kthore idzie wodá Remſz. W

19:

tym mieśćie nawięcey rzemieſnikow ktorzy dziáłáią paćierze z kryſztału/ z Suc

20:

cinu z kośći/ y z innych rozmáitych máteriy. Mieſzcżánie miewáią zyſku do ro=

21:

ku ná kilko tyſięcy ſtych gałecżek tocżonych.

22:

Wállis Nagolth tá kráiná ma miáſtá/ zamki/ klaſz

23:

tory/ y Grábſtwá/ żywnośći dobre z rzemioſł á z kupiectwá.

24:

¶ Szwabowie mieli z ſtarádawná krole ſwoie/ zwłaſzcżá cżáſu Iuliuſzá/ Au=

25:

guſtuſá/ Tiberiuſá/ Konſtántiná/ Ceſárzow.

26:

O Kſięſtwie Wirtenberskim.

27:

Iemiá álbo Kſięſtwo Wirtenberſkie/ okrągłe ieſt/ ma

28:

wſobie miaſth y miáſtecżek wiele/ zamkow niemáło y klaſztorow/

29:

krom trzech miaſth Ceſárſkich/ Eſlingi/ Wilám/ y Reuthlingi/

30:

ktore ſą w kſięſtwie z dawná. Miaſtá lepſze tego kſięſtwá ſą Tu=

31:

bingá á Stuthgárdia.

32:

Vlmá miáſto známienite w Szwabskiey źiemi nád

33:

brzegiem Dunáiá/ gdzie ſie dwie rzece ſchodzą z Dunáiem/ Hiler á Bław.

Hiler.
Blaw.

34:

miáſto niegdy mniſzy Augienſcy trzymáli/ z nádánia Kárłá wielkiego/ wſzákże

35:

ſie od nich zá wielką trudnośćią wykupili/ dawſzy im dwádzieśćiá y cżterzy ty=

36:

ſiące złotych cżerwonych. W tey Vlmie kośćioł y wieżá przy nim známienićie á

37:

koſztownie nie dawnego cżáſu zbudowan ieſth/ Tháki koſzt iego kłádzie Sebe.

38:

Munſterus dziewięć ſet tyſięcy złotych cżerwonych mieyſkim nakłádem. W tey

39:

Vlmie bárchan z báwełny robią rozmáithym dziáłem/ przędą ſámi chłopi ką=

40:

dziel ná thę robotę.

41:

Auguſtá álbo Augſpurg Reciey pierwſzey kthorą

42:

dziś zową Szwabſką źiemią/ miáſto Ceſárſkie. Druzus Germánicus naprzod

43:

to miáſto miánowáł ſwym przezwiſkiem/ pothym ná wiecżną pámięć wezwał

44:

Ceſárſkim imieniem Ceſár Auguſtá/ iáko y dziś zową. To miáſto/ będąc pod

45:

Rzymiány/ bogi Rzymſkie weſpoł ſnimi mieli/ tho ieſth ſłup Merkuriuſzow/

ktorego

strona: 288

O Niemieckich kráinách.

Liſt 288

grafika

kthorego y dziś ſtáre napiſy

głęboko w źiemi náyduią/

gdzie go Auguſteńſkim zwá

no/ iáko ná on cżás pogáń=

ſtwo wierzyło. Plato y Pro

zerpiná theż thám kośćioły

ſwoie mieli: Apollinus Kra

nio y Marz mieli też tám po

święcone ſłupy. Potym tho

10:

miáſto było zburzono od At

11:

tille látá od Kryſtuſá 450.

12:

Piſze Seb: Munſterus iż to

13:

miáſto tak wielkie ieſt á lu=

14:

dne/ iż roku od Kryſthuſá

15:

1549. tyſiąc ſiedḿ ſet y pięć nowo národzonych dziatek okrzcżono iednego ro

16:

ku. Záſię ná poſpolitych cmyntárzoch thyſiąc dwie śćie y dwádzieśćia y ſiedḿ

17:

ludzi śmierćią przyrodzoną á chorobámi/ nie morowym powietrzem/ pogrze=

18:

bionych tego roku popiſano. Stądże káżdy porozumieć może co mieſzcżan ieſt.

19:

¶ Tho miáſto ma ſzpytale známienićie nádáne/ oſobne domy chorych/ oſobne

20:

śirot/ oſobne mázáńcom/ oſobne trędowátym/ oſobne powietrzym záráżonym.

21:

Siroty y inne vbogie álbo w rzemięſłá álbo ná náuki nákłádem wielkim dawa

22:

álbo opatrzą/ ták iż tám żadny nie prożnuie. Nád tho Fokárowie ludziem nie=

23:

doſtátnim látá Bożego 1516. więcey niżli ſto domow by iákie miáſtecżko zbu

24:

dowáli/ nádáli/ ſwym nakłádem ná przedmieśćiu świętego Iákubá.

25:

Woiewodſtwo Reńskie/ ieſt imię doſtoieńſtwá y v=

26:

rzędu/ kthore Ceſárzowie niegdy fudnowáli y nádáli/ iáko ſą imioná Lánth=

27:

gráfow/ Márſzáłkow/ Burgrábiow/ Grábiow. Woiewodá Reńſki z dru=

28:

gimi Ceſárzá wybiera.

29:

Heydbergá miáſto mocne á obronne/ głowá Woie

30:

wodſtwá Rińſkiego tám ſie rzeki ſchodzą Ren á Nekárus. Tá wſzytká włość

31:

więcey ma gor/ ſkał/ á láſow/ bo ieſt wielka cżęść Herciniey y láſu/ álbo cżar=

32:

nego láſá/ ktory zową lás Ottonow.

33:

O Báworskiey ziemi.

34:

Hę źiemię Báworſką Norikum pierwey zwano/

35:

Dunay z Szwabſkiey źiemie przez nię idzie/ Rákuſką/ Stir=

36:

ſką/ Korytháńſką/ źiemie w ſobie zámyka/ iż ieden ięzyk y ie=

37:

dnoſtáyne obycżáie ludzie wſzytcy máią. Dzieli ſie ná cżtherzy

38:

biſkupſtwá/ Sáltzburſkie/ Rátiſpońſkie/ Pátháwieńſkie/

39:

Friſyńſkie. Miáſtá ma zacne y známienite/ zamki takież/ nád

40:

ktore we wſzytkiey Europie ták mocnych á ochędożnych nie máſz/ zboża/ wſzyt=

41:

kich żywiołow doſyć ma/ rzeki/ láſy/ puſzcże pożytecżne etć. Báworſką źiemię Du

42:

nay ná dwie cżęśći dzieli. Rzadko pod iednym páńſtwem byłá/ Rzymiánie kiedy

43:

świáth podbijáli pod ſwą moć/ iednę cżęść Dunáiá od południá opánowáli/ y

44:

woyſko tám vſtáwicżnie mieli/ kthore Báworowie/ Niemcy/ z drugiey ſtrony

45:

Dunáiá cżęſto wyganiáli y porażáli/ cże^o ieſzcże dziś ſą znáki ſtárych kámieniow

46:

pogáńſkich/ Rzymſkim piſmem wybithych/ iáko ieden kámień wybithy ma na=

47:

pis. Surinſzs niefortunny oćiec/ ten grob ſpráwił ná cżeść bogow obrońcow/

48:

y vmárłych/ y ná wiecżną pámiątkę woyſká y rycerſtwá wſzytkiego Rzymſkie^o.

Ccc 2

ktorego

strona: 288v

Kſięgi piąte

Ktorego cżáſu Krześćiáńska wiárá do Bá=

wor weſzłá.

Iſze Ian Auentinus/ iż nálazł ſtáre dzieie w Biblio=

tece Pátáwińſkiey/ iż nieiáki Márek świętego Páwłá vcżeń (nie

Ewánieliſtá) pocżąwſzy od Laureaku Dunáiem iádąc pierwſzy

Kriſtuſá Báworom opowiedział/ iáko też tegoż cżáſu Lucius Ci

reneyſki vcżeń w Mogunciey v Renu/ á Creſcens y Clemens w

Metis mieśćie známientym nád Mozellą rzeką/ Kryſtuſowę wiárę oznaymi=

li. Ná tych mieyſcách w ten cżás potáiemni Krześćiáni byli/ niemáiąc kośćio=

10:

łow. ale iż Senatowie Rzymſcy ſtátut byli ſrogi vſtáwili/ áby káżdy Krześći

11:

ánin był zátrácon/ tę vſtáwę bárzo okrutnie niektorzy Ceſarzowie wypełniáli/

12:

ále więcey Stároſtowie od nich vſtáwieni/ á im więcey Krześćiány głádzili/

13:

tym ſie ich więcey przymnażáło.

Státut ná
Krześćiány.

Niektorzy z Krześćiánow kthorzy mieli páń=

14:

ſtwá wielkie/ wypráwiáli ſobie wolność od Rzymſkich vrzędnikow źiemie Bá

15:

worſkiey/ áby im wolno trzymáć wiárę zákazáną/ á vbodzy Krześćiáni gárdły

16:

płáćili. Ieſli ſie iáká przygodá w źiemi vkazáłá/ álbo nieurodzay/ álbo iáka

17:

ſzkodá/ Krześciány winiono/ iáko ty ktorzy od ſtárych bogow odſtąpili. Ieſli

18:

dżdżow nie było/ álbo ieſli pluty názbyt były/ Krześćiány winiono/ iż ſie tho

19:

dla ich ſtárey wiáry opuſzcżenia zſtáło. Ieſli Dunay zálał á ſzkody podziáłałał/

20:

Krześćiány winiono. Kiedy lećie Dunay przeſychał á máłe wody były/ ták iż

21:

Niemcy przeiechawſzy Dunay Rzymſkie páńſtwá woiowáli/ Krześćiánie tho

22:

niebożątká głową płáćili/ bo zá to mieli żeby ty ſzkody bogowie dla chwálcow

23:

Iezuſowych ná nie przepuſzcżáli. A tho przeſládowánie trwáło áż do roku od

24:

Kryſtuſowego národzenia 306. kiedy Rzymſkie páńſtwá ſpráwowáli Dio=

25:

klecian á Maximian Ceſárzowie/ ći byli chćieli wykorzenić Krześćiáńſką wiá=

26:

rę/ woyſko przećiwko nim zebrawſzy w wigilią wielkiey nocy kazáli zburzyć y

27:

pokáźić wſzytki kośćioły Krześćiáńſkie/ śćináiąc/ zábijáiąc Krześćiány by ow

28:

ce ná iátki wydáne. Acżkolwiek oni okrutnicy iednego tylko roku to przeſládo=

29:

wánie ná Krześćiány byli wywiedli/ áż do páńſtwá opuſzcżenia/ ále przeſlá=

30:

dowánie pocżęte trwáło áż do dzieſiątego roku Ceſárzá Konſtántiná/ kthory

31:

był láthá Kriſthuſowego 319. Od thego cżáſu Ceſarz onę okrutną vchwa=

32:

łę przećiwko Krześćiánom/ po wſzytkich kroleſtwách chowáną/ w niwecż o=

33:

broćił/ y pokoy Krześćiánom dał y przeſpiecżeńſtwo.

34:

O niektorych miáſtách źiemie Báworſkiey.

35:

Atizboná po Niemiecku Regienſpurg/ ſtháre á zacne

36:

miáſto w źiemi Báworſkiey/ nád Dunáiem leży ná mieyſcu roſko=

37:

ſznym/ gdzie cżtherzy rzeki w Dunay wchodzą/ idą wſzytki z láſu

38:

Cżeſkiey źiemie/ iáko Dunay idzie z láſu cżarnego. Tám przy thym

39:

mieśćie moſt kámienny przez Dunay zmurowano/ látá od Kryſtuſá 1135. mu

40:

rowáć pocżęto/ á dokonano roku 1146. Vdziáłał też tám był Tráiánus Ce=

41:

ſarz Rzymſki moſt koſztowny/ ále ij záś kazał pokáźić.

42:

Pátáwia álbo Páſzow miáſto zacne y bogáte/ mie

43:

dzy Dunáiem y Enen rzekámi/ kthore niegdy ſtárzy Ceſárzowie kośćiołowi ná

44:

Biſkupſtwo Pátáwiyſkie dárowáli/ z miáſty y ze wśiámi y z zamkiem/ kthory

45:

ná ták wyſokiey gorze leży/ iż w dzieſiąći mil miáſtá y zamki ſniego widáć. Ieſt

46:

też tám moſt koſztowny przez Dunay ku Cżeſkim goram.

47:

Iulius Ceſarz Niemce ku páńſtwu Rzymskiemu

podbijáiąc/

strona: 289

O Niemieckich kráinách.

Liſt 289

podbijąc/ w mieyſcu twárdym miedzy gorámi zamek mocny vdziáłał/ zwáli

Caſtrum Inuanenſe/ po Niemiecku Helffenberg. To miáſto cżáſu Attile o=

nego okrutniká było zburzono/ pothym ná Arcibiſkupſtwo obrocono.

Sálczburg
miáſto.

Ma ten

Arcibiſkup pod ſwym poſłuſzeńſtwem Sufrágány y biſkupy/ iáko biſkupa Tri=

deńſkiego/ Pátáwińſkiego/ Wiedeńſkiego/ Gurceńſkiego/ Frizingeńſkiego/

Sekkowieńſkiego/ Láwentineńſkiego/ Chiemeńſkiego/ Rátizboneńſki ieſt od

iego poſłuſzeńſtwá wyzwolon.

Frizingá miáſtecżko w ten cżás záſiádło/ kiedy Rzy

miánie tę cżęść źiemie Báworſkiey trzymáli/ ktora od brzegu Dunáiá idzie ku

10:

goram ktore zową Alpes/ ácżkolwiek kámieniſta źiemiá ále dobra.

11:

¶ Ieſt wiele innych miaſt w Báworſkiey źiemi ochędożnie wyſtáwionych/ iá=

12:

ko ieſt Eyſtett/ Monákum/ Lándſshutá/ Ingolſtádium/ y inne.

13:

Ráiná Northogoieńſka/ druga cżęść Báworſkiey źiemie/

14:

kthora zá Dunáiem ku Cżeſkiemu láſu bieży/ zową ią Nortgoyá. Thá

15:

ma głowę miáſto Nurnberg. Ma thá źiemiá wiele miaſt/ zamkow/ wśi/ kla=

16:

ſztorow/ ktore tu opuſzcżam. Thá źiemicá zámyka w ſobie iedno ze cżtherzech

17:

Lándgráſtwo/ bárzo mocne y bogáte Luchtenbergeńſkie.

18:

Nurnberg miáſtho nie dawne/ we wſzytkiey Nie=

19:

mieckiey źiemi naſłachetnieyſze naznámienitſze/ zwłaſzcża na rzemięſłá miſter=

20:

ne á rozmáite. Tam ſkład wielki kupiecki. Ma zamek ná gorze wielki/ ſthárzy

21:

Hiſtorikowie zwáli ij caſtrum Noricum. Rzeká Pegnicá przez miáſtho idzie/

Pegnicá.

22:

ná ktorey moſty kámienne mocne á miſternie vdziáłáne ſą/ też to miáſto ná źie=

23:

mi niepłodney y piaſzcżyſtey/ á dla thego potrzebuie ludu nie proſtego rozumu

24:

dla żywnośći. Wſzytcy mieſzcżánie iákmiarz rzemieſnicy ſą/ kupcy z wielkim ro

25:

zumem/ miáſtho mocne á niedobyte. Licżą w thym mieśćie vlic 528. vlicżek

26:

mnieyſzych 116. ſześć wielkich bran/ iedennaśćie moſtow kámiennych/ dwá mu

27:

ry około miáſthá/ ná ktorych wież 183. okrom baſzt y innych mieyſkich obron.

28:

W mieśćie przełożeni ſtárzy Rzecż poſpolitą ſpráwuią/ á poſpolſtwo ſie rze=

29:

mięſły obchodzą żywnośći ſobie ſzukáiąc/ ſpráwam ſtárſzych nie przekażáiąc ni

30:

wcżym. Przeto ſą wyzwoleni od cechow y od innych vſtaw ktore zniewaláią rze

31:

mieſniki wędrowne. Zamek mieſzcżánie Nornberſcy znowu opráwili/ Láthá

32:

1538. známienićie/ pod grunty iego kłádli wielkie groſze złote y ſrebrne z na=

33:

piſy ku pámiątce Ceſárzá Kárłá piąthego y ſthárſzych mieyſkich przełożonych.

34:

Ieſt też Burgrábſtwo Nornberſkie.

35:

O Fránkoniey ze wſchodu

36:

ſłońcá/ ktora tho kráiná ieſt też cżęść źiemie

37:

Niemieckiey.

38:

Ránkonia ma od południá Szwabſką/ Báwor=

39:

ſką źiemię: od wſchodu Cżechy/ Heſsy/ Turingi: od pułnocy

40:

láſy wielkie/ gory/ ſkáły/ ktoremi ieſt okrążona y záwártha.

41:

Doſyć w niey miaſt murowánych/ zamkow mocnych. Lás cżar

42:

ny w koło około niey idzie by mur przyrodzony. Moganus rze=

43:

ká wielka ná ktorey nawy idą/

Moganus.

Salá/ Tuber/ Nekarus/ thy

44:

rzeki przez źiemię idą. Winá ma dobre ktore do innych źieḿ wożą/ zboża y inne

45:

żywnośći ma. Ma Kſiążętá/ Grábie/ kthorych páńſtwá wielką cżęść źiemie

Ccc 3

záſtąpiły/

strona: 289v

Kſięgi piąte

záſtąpiły/ okrom Biſkupow ktorzy tám ſzeroko y długo páńſtwá ſwe rozſzerzyli.

Herbipolis álbo Wirceburg/ miáſto głowne Frán=

kow/ od ſłońcá wſchodu ma około ſiebie gory/ ná kthorych winá roſkoſzne by=

wáią. Miáſtho mocne murowáne/ ochędożne. Miáło niekiedy krole ſwoie thy

páńſtwá biſkupi opánowáli.

Fránkffort miáſtho zacne/ poważne/ y bogáthe w

Fránkoniey/ nád rzeką Menus/

Menus.

ſkład wſzytkiey Niemieckiey źiemie poſpolity/

tám z Niemiec/ z Włoch/ z Fránciey/ z Polſki/ z Angliey kupcy dwá kroć do

roku kupie rozmáite wożą/ ná puł poſtu/ á mieſiącá Páździerniká/ dzieli ie rze

10:

ká ná dwoię álbo ná dwie mieſce.

11:

W teyże Fránkoniey ieſt Bámbergá miáſto Bisku

12:

pie/ ktore Ceſarz Henrik záłożył y kośćiołowi przywłaſzcżył. Ten Henrik Ce=

13:

ſarz miał żonę Kunegundę świętego żywotá/

Kunegundis.

kthora dziewicży żywot w mał=

14:

żeńſtwie wiodłá/ o ktorey świętobliwośći doſyć Hiſtorikow piſáło.

15:

O Pánoniiey wyſzſſey kthorą

16:

zową Rákuską źiemią.

17:

Annonia tá ma od wſchodu ſłońcá Węgierſką źie=

18:

mię: od zachodu Báworſką: od południá Styrſkie gory. Sze=

19:

rokość źiemie trzy dni chodu/ ná dłużą ſześć dni chodu. Zie=

20:

miá obfitą/ nic nieda Węgierſkiey naprzod. Vrodzay zboża

21:

wielki/ ryb rozmáitych/ winá thák ma wiele iż do Cżech/ do

22:

Moráwy/ do Sląſká/ do Báwor doſtátek dawa/ ſzcżego nie=

23:

máłe pieniądze bierze. Dunay śrzodkiem źiemie idzie y z drugimi rzekámi/ ále

24:

od tych cżáſow iáko Ceſárſtwo w ten dom weſzło/ źiemiá ná wſzytkim ſtháłá ſie

25:

ozdobnieyſza y obfitſza/ zwłaſzcżá od tego cżáſu kiedy Rudolff Hábſpugeńſki

26:

Krol Rzymſki tytuł y páńſtwo Rzymſkie opánował. Thego cżáſu Rákuſka źie=

27:

miá właſnych dziedzicow nie máiąc byłá daná od Ceſárzá Woyćiechowi/ ktory

28:

potym po oycu był Ceſárzem. Porządek Ceſárzow z (Kárzeł. Rákuſkiego domu/ (Máximilian/ ktorzy pocżątek (Fiderik/ wźięli od (Woyćiech/ Rudolfá. (Zygmunt/ (Rupert/ (Wacław/ (Gunter/ (Ludwik/ (Henrik/ (Woyćiech/ (Adolfus/ (¶ Rudolfus/

29:

Páńſtwá ktore przypádły ná Rákuski dom ſą ty.

30:

¶ Rákuſka źiemiá/ Kárintia/ Stiria/ Kárnia/ Cilia/ Goricia/ Iſtria/

31:

Tirolis/ Márcá Burgowiȩń/ Hohemberg/ Weldkirch/ Sungoia/ Brizgo=

32:

iá/ Alſácia. :?: :?: :?:

33:

¶ Vcżyniono dwá Perlámenty/

Perláment.

to ieſt vrząd ſądowych ſpraw/ ieden w Wie=

34:

dniu drugi w Eniponćie. Wiedeńſkiemu ſądowi ſą poddáne ty źiemie/ Rakuſy

Styrſka

strona: 290

O Niemieckich kráinách.

Liſt 290

Styrſka źiemiá/ Kárnia/ Cilia/ Gorycia/ Iſtria. Eniponckiemu ſądowi ſą

poſłuſzne páńſtwá Szwabſkiey źiemie/ Weldkirchium/ Sungoiá/ Alſácia/

Brizgoiá/ Tyrolis.

¶ Wiele ieſth nad Dunáiem miaſth/ zamkow/ wſi/ klaſztorow/ ná obudwu

brzegu Dunáiá. Dobra thám kráiná/ vrodzay dobry/ winá dobre/ żywnośći

wſzytki ktorych iedno ludzkie przyrodzenie potrzebuie.

Háſsyiey wypiſánie/ ktorą dziś zową Háskie

Lándgráwſtwo.

Iemiá ktora od Menu rzeki idzie ku pułnocy/ ma w ſo=

10:

bie Háſsonią/ Thuryńſką źiemię/ y Miſnią. Háſsonia od zachodu

11:

leży ku Renu/ od wſchodu ku Turingiey ſie śćiąga y ku Sáśi/ od

12:

pułnocy ma źiemię Brunſzwiceńſką y cżęść Weſtwáliey. Thá źie=

13:

miá ma wſzytki żywioły/ zboża y inne rzecży/ okrom winá ktorego

14:

nie ma/ zwłaſzcżá od tey ſtrony Renu ku kthoremu przyległá. Vrodzay w niey

15:

nie wſzędzie dobry/ bo wiele kráiow piaſecżnych/ ále dobytká máłego wiele cho=

16:

wáią w they źiemi. Heſka ziemiá ma nacżelnieyſze miáſthá/ Márthpurg á

17:

Káſsellę. :?: :?: :?:

18:

Erford wielkie miáſto/ głowá Turyńskiey źiemie/

19:

kray żyzny y vrodny/ przez ktorey źiemię Gerá rzeká y inne zdroie idą.

Turingia.
Gerá rzeká.

Głowá Myſzeńskiey źiemie miáſto to Myſsná/ przez

20:

ktorą Albis rzeká idzie. Látá od národzenia Páná Kryſtuſá 1423 gdy nie

21:

zſtáło potomſtwá Sáſkich kſiążąt/ Zygmund Ceſarz dał kſięſtwo Sáſkie Kſią

22:

żętom Myſzeńſkim ktore y do tego cżáſu trzymáią. Ma to Márgrábſtwo dru=

23:

gie miáſtá dobre/ to ieſt/ Schrekenberg/ Dreznę/ Torgę/ Lipſko/ y drugie.

24:

Lipsk miáſto w Myſzeńskiey źiemi ſławne y ochę=

25:

dożne/ doſyć ma kupcow bogátych. Ma też Collegium vcżonych ludzi/ vrodzay

26:

źiemie dobry/ ma też gory rozmáitych pożytkow.

27:

O Sáśi.

28:

Iemiá Sáſka cokolwiek ieſth od Heydory rzeki/

29:

ktora ieſt gránicą źiemie Duńſkiey y Niemieckiey/ á idzie áż ku

30:

południu. Zámyka w ſobie Holſácią/ Thyethmárſyą/ Sthor

31:

márią/ y miáſto gránicżne Stárograd álbo Státrograd/ lu=

32:

dzi Słowieńſkich niegdy było/ tho ieſt Serbow/ ktore thám

33:

dziś oni zową Wándálity álbo Windiſz. Tá źiemiá ma wino/

34:

má piwo/ y zboże/ ma ſrebrne gory/ kámienie náyduią w źiemi z rozmáitemi fi=

35:

gurámi/ ktore ſámá náturá figuruie/ źwierząt/ ptakow dziwnych wyobráże=

36:

nia. Ieſt też wtey źiemi biſkupſtw wiele/ ktore kſiążętá nádáły ſkoro po przyię=

37:

ćiu wiáry Krześćiáńſkiey.

38:

Brunſzwik wielkie miáſtho/ głowá wſzytkiey Sá=

39:

ſkiey źiemie/ obronne á murowáne/ więtſze niżli Nornberg. Idzie przez miáſto

40:

Onákrá rzeká/ pieć Ratuſzow y tyle vrzędow/ winá nie máią iedno przewożne/

41:

piwá doſyć.

42:

Loneburg miáſto/ piſzą że ieſt od Rzymian záłożo=

Ccc 4

ne y ná=

strona: 290v

Kſięgi piąte

ne y nazwáne od kośćiołá álbo báłwaná Luną/ ktory báłwan ná tym mieyſcu

trwał áż do cżáſow Kárłá wielkiego. To miáſto ma ſol/ ieſt theż Kſięſtwo za=

cne Luneburſkie.

Lubek miáſto wielkie á známienite nád morzem/ ká=

mienice páłacom ſie rownáią/ ieſt miáſto mocne. Ieſt theż biſkupſtwo Lubu=

ceńſkie. Było to miáſto niegdy pod krolem Duńſkim/ ále pothym wiodło ſnim

ćięſzkie walki/ dziś ieſt pod Rzymſkim páńſtwem iáko inne miáſtá niemieckie.

Agdeburg miáſto/ zwano ie niegdy Párteno=

polis od Wenery Párteniey/ ktorą tám zá pogáńſtwá chwalono/ pier

10:

wſze miaſto w Sáſkiey źiemi nad rzeką Albis. Tám był báłwan Wenery/ ktory

11:

ſtał ná woźie ze trzemi pánnámi/ dla thego ie zwano Pártenopolis/ dziewicże

12:

miáſto/ co Niemieckie ſłowo Mágdeburg vkázuie. W tym tho Mágdeburgu

13:

byli niegdy ludzie vcżeni/ poważni/ ſtárzy/ ktorzy práwá piſáli poſpolitych lu=

14:

dzi/ ktorych praw ieſzcże y dziś v nas poſpolity cżłowiek vżywá thák mieyſki iá=

15:

ko y ná wśi. ¶ Ieſt theż Burgrábſtwo Mágdeburgſkie kthore Otto wielki

16:

fundował. Goſlárią miáſto Sáſkie Henrik pierwſzy záłożył.

Goſlária.

Oldemburg dwoy

Oldemburg.

17:

ieden w Holſáciey Biſkupi/ drugi ná gránicách Fryſkiey źiemie/ ſtholec Grá=

18:

biow Holdenburku/ od ktorych kſiążętá Holſáckie y krolowie Duńſcy idą.

19:

¶ Ieſt też tám Hámburg głowá Biſkupſtwá Hámburſkiego.

20:

¶ Hálberſtádium/ przez to miáſto idzie Oltemia rzeká/ nádánie Biſkupſtwá

21:

Hálberſtadſkiego. ¶ Mynden miáſto Biſkupie.

Hámburg.
Hálberſtad.
Minden.

22:

Withemberg miáſto Sáskiey źiemie/ Kierferſtow

23:

Kſiążąt Sáſkich ktorzy Ceſárzá wybieráią. Kſiążę Fredrych ſyn Erneſtow nie

24:

dawnych cżáſow w thym mieśćie Kollegium záłożył/ kthore cżáſu ninieyſzego

25:

przyſzło ku oſławieniu wſzemu świáthu zwłaſzcżá przez Marćiná Lutherá/

26:

kthoremu gdy ſie wiele rzecży niepodobáło w náſzym Kośćiele/ piſał y mowił

27:

przećiwko vſtháwam Papieſkim ogromnie/ z cżego przyſzło wielkie záburzenie

28:

w ludu poſpolitym.

29:

Weſtphália.

30:

A źiemiá ieſt w Sáſkiey źiemi/ ktora gránice ma/

31:

Ren od zachodu/ Wiſurgum od wſchodu/ Friſką źiemię od

32:

pułnocy/ od południá Háſkie gory/ z kthorych Amázis rzeká

33:

idzie. Ziemiá ieſt źimna/ w zbożá y w winá niepłodna/ chleb

34:

cżarny ma/ piwo/ wino/ od Renu do nich idą/ ále drogie.

35:

Thę źiemię trzymáią/ Arcibiſkup Koleńſki/ Kſiążę Sáſkie.

36:

Ma też tá ziemiá Cżterzy Biſkupſtwá/ Monáſterieńſkie/ Oznáburſkie/ Pá=

37:

delburneńſkie/ y Mindeńſkie/ ktore Kárzeł wielki Ceſarz záłożył y fundował.

38:

¶ W Mimigrodzie mieśćie Monáſterſkim Nowokrzcżeńcy pánowáli Láthá

39:

1533. ktore wykorzeniono.

40:

¶ Suſatum/ Oſnáburgum/ ty miáſtá ſą Biſkupie.

41:

¶ Bremá Arcibiſkupie miáſto nád rzeką Wiſurgą/ Friſkiey źiemi od wſchodu

42:

ſłońcá gránicżne.

43:

O Friskiey źiemi ktora leży od zachodu ſłonecżnego.

44:

¶ Ziemiá Friſka niekiedy Kroleſtwo/ od ſámego Renu nád brzegi morzá Nie=

mieckiego

strona: 291

O Słowieńskich źiemiách.

Liſt 291

Niemieckiego rozſzerzoná áż do Cimbricám Cherſoneſsum/ kthorą Iucią zo=

wą álbo bliſzſſa Dánia.

Iucia.

Brándeburskie Márſchálſtwo.

Iemiá zá rzeką Albis/ byłá piewey Wándálow/ Sło

wakow/ tho ieſt Polakowy ięzyk Polſki tám był/ ále po wykorze=

nieniu ich á po przyięćiu wiáry Krześćiáńſkiey/ Sáſki ięzyk tám w

wiedzion/ ktorym y dziś lud poſpolity mowi.

Brándenburg miáſtho/ od kthorego wſzytkę źiemię

Brándenburſką zową. ¶ Fránkfort miáſtho wielkie nád rzeką Odrą/ w

Fránkfort.

10:

tym Fránkforćie Ioáchim Márchio Kſiążę Brándenburſkie y Elector pán=

11:

ſtwá Rzymſkiego látá od Kryſtuſá 1506. Kolegium záłożył. Ten Fránkfort

12:

ná roſkoſznym mieyſcu záſiadł/ od wſchodu Odrá idzie pod miáſtho/ od zacho=

13:

du/ południá/ pułnocy winnice roſkoſzne. Winá rzeką Odrą idą do Pomor=

14:

ſkiey źiemie/ do Prus/ do Duńſkiey/ y innych. W thym mieśćie ſkład kupiecki

15:

známienity ieſt.

16:

O Kſięſtwie Meckelburskim.

17:

O Kſięſtwo było iedno páńſtwo z Márgrábſtwem

18:

Suwerineńſkim/ Roſtokeńſkim/ á Stárgárdeńſkim. Ieſt źiemi=

19:

cá dobra y płodna/ ma miáſtá/ zamki/ wśi ochędożne. Tę źiemię

20:

niegdy trzymáli Polacy pogáni/ przodkowie náſzy/ ále przez Ce=

21:

ſárze wykorzenieni/ zwano ie Heruli/ Wándáli.

22:

Meckielburg miáſto wielkie niegdy Wándálitow/

23:

dziś ná Biſkupſtwá Niemcy obroćili.

24:

O Pomorskiey ziemi.

25:

Szytká źiemiá Pomorſka od Olſáciey áż do Ifflan

26:

tow Słowáckim narodem byłá oſiádłá/ ácżkolwiek w Me=

27:

kelburku/ w Brándeburku/ w Rugiey/ w Pomerániey/ w

28:

Pruſiech/ w Inflánćiech/ ine á inne pány miáłá zá pogáńſtwá.

29:

¶ Miáſtá źiemie Pomorſkiey ktore nie nád morzem leżą ſą ty/

30:

Stetin/ Newgárdya/ Lembárk/ Stárgárdia/ y wiele innych.

31:

Ktore nád morzem záſiádły/ Kolberk/ Kámin/ Koſzlin/ Gripſwald/ Sund/ grafika

32:

Pucká.

33:

Iulinum Miá=

34:

ſtecżko/ niegdy po wſzytkiey

35:

Europie ſławęthne ſkłády

36:

kupieckiemi/ w ktorym mie=

37:

ſzkáli Serbowie/ Dálmáte/

38:

Wándáli/ náſzego ięzyká lu

39:

dzie/ kthore mieli zá Greki

40:

niektorzy/ potym pokáżone

41:

przez Kſiążęthá Pomorſkie:

42:

vdziáłáli tám byli ſniego bi=

43:

ſkupſtwo Iulineńſkie/ ktore

44:

potym do Káminu przenie=

45:

ſiono. Tho miáſto Iulineń=

ſkie/ kro=

strona: 291v

Kſięgi piąte

ſkie/ krolowie Duńſcy cżęſthemi walkámi zniſzcżyli á zburzyli/ á zwano ie ięzy=

kiem polſkim Winethá/ kthore miedzy Zuenem rzeką á miedzy Rugią inſułą/

dziś Lubek odiął wſzytko od niego.

Rugiey wyſpu ſiedm mil ná dłużą/ ták theż ná ſze=

rzą/ miedzy źiemiámi Wándálitow/ ná oſtáthku wiárę przyięłá. Miáſtho w

niey nacżelnieyſze Arkoná/ ktore przez krole Duńſkie zburzone/ zwłaſzcża przez

Wáldemárá.

Ruſka źiemiá rodna/ obita/ oſiádła/ ma Litwę od słońcá

wſchodu/ od południá Polſkę/ od pułnocy Iflanty/ od zachodu Po=

10:

morſką źiemię. Ma miáſthá wielkie nád morzem/ Krolewiec álbo Kinſzperk/

11:

krolá niegdy Cżeſkiego Fábrykę. Są też miáſthá inne/ iáko Elbląg/ Gdańſk/

12:

w ktorym port ieſt rozmáitych kupi/ ieſth Chełm/ Toruń/ y inne miáſtecżká.

13:

Ten lud Pruſki ſproſne báłwány chwaląc áż do Krzyżákow/ ktorzy ie z Polaki

14:

gwałtem przywiedli ná Krześćiáńſką wiárę: ći to pogáni zábili mężá s. Woy=

15:

ćiechá Biſkupá Práſkiego gdy ie ná Krześćiáńſką wiárę náwrácał.

16:

Liuonia Iflańci.

17:

A źiemiá od Pruſow/ Litwy/ Moſkwy/ okrążoná/ ku

18:

morzu.

Iflánći.

W they źiemi cżterzy ięzyki/ Ifláncki/ Eſtońſki/ Lettoń=

19:

ſki/ Kuronow: Po wśiách temi ięzyki poſpolićie mowią/ w mieś=

20:

ćiech á ná zamkách Sáſkim ięzykiem. Ziemiá we wſzem obfita/ te=

21:

go zákonu kthory był w Pruſiech/ ma Miſtrzá y Komendátory

22:

ſwe. Ieſzcże ſie v nich záwadza ludzi báłwochwálnych po cżęśći.

23:

¶ Ma tá źiemiá trzy miáſtá zacne/ Rigá/ Tárbátá/ Rewália. Rigá od Re=

24:

wáliey pięćdzieſiąt mil/ od Thárbáty trzydzieśći/ od Wilná Litewſkiego cżter

25:

dzieśći/ od Kinſzperku ſześdzieſiąt mil Niemieckich. Rigá głowne miáſtho/

26:

ma dwu prełatu/ Arcibiſkupá y Miſtrzá. Do tego miáſtá z dálekich narodow

27:

Kupcy przyieżdżáią/ iáko Moſkwá/ Thurcy/ Hiſzpani/ Angli/ Szothy/

28:

Niemcy y inni.

29:

Zeſką źiemię też kłádą Kozmográfowie być cżęść Niemie=

30:

ckiey źiemie/ takież Moráwę y Sląſko. Cżechy dzielą gory od Niemiec/

31:

takież lás cżarny iáko przyrodzony mur ze wſząd okrążony/ Albis rzeką przez źie

32:

mię idzie.

Albis rzeká.

Prágá głowá źiemie miáſto wielkie/ przez ktore rzeká idzie Geláwá/

33:

do Sáśi ku morzu idzie. Ziemiá obfita w żywnośći/ piwo dobre/ lud poſpoli=

34:

ty Słowieńſkim ięzykiem mowi/ ma miáſtá zamki zacne y mocne/ kthore iná=

35:

cżey zową Cżechowie á inácżey Niemcy.

36:

Ląſka źiemiá byłá pod páńſtwem Polſkim/ pothym odſtą=

37:

piwſzy od ſwoich ziednocżyłá ſię z Czeſką koroną/ pothym z Niemcy. O=

38:

drá rzeká przez nię idzie/

Odrá rzeká.

ſzerokość źiemie przez trzy dni chodu/ á ná dłużą cżte=

39:

rzy dni/ od Węgierſkiey źiemie áż do Márchiey Brándeburſkiey. Był przod ſto

40:

lec Biſkupi w Nyſie/ pothym przenieſion do Wrocłáwiá miáſtá Sląſkiey źie=

41:

mie głownego. Mowá ludu Sląſkiego ieſth Niemiecka/ ále z drugiey ſtrony

42:

Odry ku Polſce mowá Polſka. Ma tá źiemiá dwoie Kſięſtwo/ iedno Legnic=

43:

kie ktore ludu y źiemię dobrą cżęść ma/ drugie Swidnickie/ á tho ieſt pod Cże=

44:

ſką koroną. Ziemiá gorámi wielkiemi y láſy przegrodzoná. Ma niemáłe rzecżki

45:

ktore z Cżeſkich gor płyną/ á wſzytki ku Odrze idą. Piwá máią dobre/ wino z

46:

Moráwy y z Węgier wożą.

47:

Wrocław głowá Sląska/ miáſtho wielkie y ochę=

dożne

strona: 292

O Niemieckich kráinách.

Liſt 292

dożne nád rzeką odrą oſádzone/ niegdy od kſiążęćiá Wrátyſłáwá zmurowáne/

á potym od Mieſzká krolá Polſkiego/ około roku od Kryſtuſá 970.

O kroleſtwie Duńskim.

Uńſkie Kroleſtwo zámyka w ſobie niemáłą cżęść

źiemie okrom wyſpow. Pierwſza Dania/ kthora niegdy Cim=

briká Cherſoneſus zwaná/ á potym Iucia/

Iucia.

ta idzie od Sáśi

ku pułnocy miedzy dwiemá morzomá Angielſkim y Niemiec=

kim. Thá źiemiá byłá pod Sáśią/ okrom innych źieḿ pułno=

cnych. Lud tey źiemie przed Bożym národzenim y pothym do=

10:

brze wielkie walki wiedli z Niemcy y z innym narodem/ zwłaſzcżá pięćdzieſiath

11:

lat przed Kryſtuſowym národzenim tych to Cymbrow wielka wielkość wyſzłá

12:

z dziećmi z niewiáſtámi ſtych źieḿ/

Cimbry.

y przyſzli do Weſtwaliey/ á ſthąd záſię wy=

13:

ſzedſzy z więtſzym ludem/ przyſzli przez Alpes do Włoch ſzukaiąc lepſzey páſtwy.

14:

Rzymiánie obacżywſzy to/ zebrawſzy woyſko poráźili ie/ to Hiſtorykowie zową

15:

bellum Cimbricum.

Bellum Cim=
bricum.

Duńſka źiemiá przed Kryſtuſem wiele walk wiodłá prze=

16:

ćiwko Sáśi/ dla Cimbriki álbo Iuciyſkiey źiemie.

17:

grafika

18:

¶ Wſzytká źiemiá Duńſka morzem á Inſułámi przegrodzona/ Pierwſza ieſt

19:

od ſłońcá wſchodu/ ktorey cżęść ieſt Szkánia/ w ktorey ieſt Lundeńſkie Arcibi

20:

ſkupſtwo wielkie y bogáte/ drudzy zową thę cżęść Duńſkiey źiemie Szkándiná=

21:

wia/ drudzy Szkándia/ Szkánia. Ieſt tá źiemiá bárzo rybna/ portow kupiec

22:

kich/ ſkłádow ma doſyć známienitych á pożytecżnych/ Rzek/ łowienia/ puſzcż/

23:

źwierzu rozlicżnego/ Złotá/ Srebrá/ Miedzi/ Ołowu/ miaſt doſyć wielkich

24:

á bogátych. Od zachodu ſłońcá cżęść Dániey ieſt Iucia/ ktorą Ptolemeus zo=

25:

wie Cherſoneſum Cimbricám. Ma Iucia zá gránice Eydorám rzekę/

Eydorá rzeká.

kthora

26:

idzie ná zachod ſłonecżny y w pada w morze Angielſkie. Idzie Iucia ku pułno=

27:

cy ná dłużą máiąc iázdy przez ſześć dni ku oboiemu morzu Báltickiemu y An=

28:

gielſkiemu. W tey Iuciey miáſtá zacne/ zamki ochędożne/ Mieſzkáli w tey Iu=

29:

ciey napierwey Sáſynowie/ ktore Duńcżykowie wypędziwſzy ſámi źiemię opá=

30:

nowáli/ dziś okrom kſięſtwá Slewniceńſkiego ná trzy Biſkupſtwá rozdzielo=

31:

ná/ Sleſwicżeńſkie/ Rypieńſkie/ á Aruſyeńſkie. Ty dwie źiemie Szkánia y Iu

32:

cia gránicżne ſą źiemie Duńſkiego kroleſtwá y cżłonki nawyſzſſe/ ktore opáno=

wáły

strona: 292v

Kſięgi piąte

wáły wiele wyſpow/ miedzy ktoremi ieſt ieden zacny Zelándia/

Zelándia.

w ktorym wiele

miaſt poważnych y zamkow známienitych/ y głowá álbo ſtolec kroleſtwá Duń=

ſkiego. Tám też ieſt Roſyldia mocne á obronne miáſto kośćiołmi známienitemi

ozdobione/

Roſyldá.

tám wſzytkim krolom pogrzeby cżynią ſławne. Ten wyſep ma ná dłu

żą y ná ſzerzą przez dwá dni chodu. |

¶ Záſię Szkánia źiemiá ozdobna/

Szkánia.

ludu zbroynego/ vrodzáiu dobrego/ ma ſpo=

trzeb/ Kośćiołow bogátych pełná/ thakież kupiectwá/ Sledzi wielkość mie=

wa/ ták wielka iáko we dwoy naſob Zelándya/ morze ią zewſząd obiegło/ okrom

iedney źiemie rámieniá ktore ſie ſkłoniło ku pułnocy/ á záſię nákrzywiło ſie ku

10:

wſchodu Słońcá/ gdzie ku Szweciey przychodzi/ iedno iż wielkość gor/ ſkał/

11:

miedzy morzmi á miedzy Inſułámi/ przez ktore od Szkániey do Gotiey (ktora

12:

ieſt cżęść Sweciey) trudno przyść. V krzywych brzegow morzá Kodanu pięt=

13:

naśćie licżą Inſuł wielkich/ miedzy ktoremi nalepſza Fionia/ po niey Fálſterá/

14:

Lálandia/ y inne/ iedno wżdy Zelánda nádewſzytki krolowa/ ktora ieſt y kro=

15:

leſtwá głowá. Fionia Inſułá ma ná dłużą dwánaśćie mil/ ná ſzerokość cżte=

16:

rzy/ á głowá iey Ottonium miáſto biſkupie wielkie y bogáte.

Fionia wyſep

Ziemicá tá bárzo

17:

vſilnego rodzáiu/ tám nigdy gnoiow nie wożą ná role bo ich nie potrzebá. Od

18:

Szkániey ná wſchod ſłońcá ieſt wiele Inſuł/ miedzy ktoremi ieſt Gotlándia/

19:

teraz pod Duńſką koroną niegdy byłá pod Swecią. Kłádli ſtárzy Kozmográ=

20:

fowie Inſułę Tylen ná pułnocnym morzu/ podobno Iſlándią zwáli onę zná

21:

mienitą inſułę/

Tylen wyſep.

ále wątpienie wielkie ieſt o tey inſule Tilen/ bo bárzo błądzą/

22:

bo wyſokość gwiazdy pułnocney w Iſlándiey/ ktorą gwiazdę zową Polus Ar

23:

cticus/ namniey ſie nie zgadza z graduſámi podnieſienia wyſokośći Tileńſkiey/

24:

alias non quadrat cum gradibus poli Tilen. Przyiazd do Duńſkiey źiemie przez

25:

Holſácią pewny. Henrik pierwſzy krol Rzymſki Krześćiáńſką wiárę wſzcżepił

26:

w Iuciey/ y fundował tám Márſzálſtwo w mieśćie Heydebew/

Heydebew.

ktore dziś zo=

27:

wą Sleſzwic/ z ktorego potym vcżyniono Kſięſtwo Sleſzwickie. Potym Otto

28:

pierwſzy Ceſarz śzrzodek Duńſkiey źiemie ku wierze Krześćiáńſkiey náwroćił.

29:

Norwegia źiemiá wielka/

Norwegia.

Kſięſtwo wielkie álbo kroleſtwo záwżdy było pod

30:

mocą Duńſkiego páńſtwá y dziś ieſt. Z tey Duńſkiey źiemie narod ludu niemá=

31:

ły wyſzedł/ bo iáko Gotthowie páńſtwá Rzymſkie pokáźili/ á Nortmáni ná

32:

brzegách morſkich ſobie mieſzkánie vdziáłáli/ á do Włoch wiechawſzy krole=

33:

ſtwo Neápolitáńſkie y oboię Sycilią záłożyli/ ták theż Duńcżykowie y Szkáni=

34:

nowie zá cżeść ſobie przypiſuią/ iż Longobárdy ich przodkowie kroleſtwo we

35:

Włoſzech záłożyli/ y przez dlugie cżáſy trzymáli y trzymáią ieſzcże. Szkánino=

36:

wie wyſzedſzy z ſwey źiemie/ przyſzli naprzod do Rugiey/ wykorzeniwſzy Wán=

37:

dálity kthorzy w tey źiemi mieſzkáli ná then cżás y pánowáli/ ſámi ią oſiedli/ y

38:

Krolá ſobie Agielmundá poſtánowili. To ieſt mnimánie Niemcow/ ále ſie w

39:

thym z drugimi nie zgadzáią/ bo piſzą drudzy iż ći wſzytcy wyſzli z Wándálithy

40:

ſpołu/ nie mogło być ſámych Wándálitow ták wiele iáko ich wyſzło z Pomor=

41:

ſkich kráin. Piſzą też Niemcy iż ná ten cżás Wándálitowie nád brzegi morſkie=

42:

mi wiele Kſiąſtw y miaſt známientych y bogathych trzymáli w Rugiey/

Miáſthá w
Rugiey.

iáko

43:

Swerin/ Rácenburg/ Wolgaſt/ Deminan/ Offnen/ Arkonę/ gdzie tám ieſzcże

44:

było báłwochwálſtwo ich/ ále przez Wáldemárá Krolá Duńſkiego poráżeni y

45:

wykorzenieni naprzod/ y byli pod iego mocą przez długie cżáſy.

46:

grafika

Gottia

strona: 293

O Niemieckich kráinách.

Liſt 293

Gotti álbo Gothlándia.

Othlándia po Niemiecku dobra źiemiá/ iż thá źie=

miá miedzy pułnocnemi kroleſtwy ieſt obfitá/ bo thá źiemiá

vrodzáiem/ bydłem/ miody/ y innemi rzecżámi dobrze ſtoi.

Rzeki/ láſy wſzędy wielkie á pożytecżne/ kupi pełna/ z zieḿ

cudzych ſkor kunich/ ſobolich wielkie ſkłády/ y innych drogich

towárow. Gotthi á Szwekowie pod iednym krolem záwżdy z

ſtárádawná mieſzkáli. Szwekow walki thylko v gránicżnych narodow ſłynęły/

ále Gottow mocy y zwyćięſtwá ieſzcże Rzym nie zápámiętał. Ten narod Got=

10:

thow we Włoſzech długo pánował/ Fráncuſką źiemię pod ſię podbili/ w Hi=

11:

ſzpániách kroleſtwá fundowáli. A tak z tych tám kątow pułnocnych z Gottow:

12:

Cimbrow/ z Wándálow/ niewymowna wielkość ludu rycerſkiego wyſzłá/ nie

13:

chwaląc okrućieńſtwá ich ktore dziáłáli będąc pogáni. Końcży ſie Gottia od

14:

pułnocy końcem Sweciey/ ktora ieſt od południa/ od zachodu gorámi Nor=

15:

dwegiey/ od południá y odewſchodu ma morze. Miáſtá iey známienitſze ſą/

Miáſtá puł=
nocne.

16:

Lodhuzya port wielki y ſkład kupiecki. Waldburg miáſtho poważne y z zam=

17:

kiem. Halmſtat/ Helzimburg miaſto z zamkiem niedobyte. Lándſkron/ Mal=

18:

mágia port y ſkład. Kálmária miáſto wielkie/ port y ſkład kupiecki ſławny/

19:

ma zamek ktory ná kſtałt zamku Medyoláńſkiego wyſtáwion/ ieden przećiwia

20:

ſie drugiemu. Steholm/ Suderkobia port wielki y ſkład. Mortkopia/ Lide=

21:

kopia miáſto nád rzeką Weuer. Wáſterná/ Wethlándia miáſtá.

22:

¶ Weſtrogotia kſięſtwo w ktorym ſą miáſtá/ Skáris/ Wárnem gdzie ſie cho

23:

wáią ſtárzy krolowie po śmierći. Oſtrogotia Kſięſtwo/ w ktorym ſą miáſtá/

Kſięſtwá puł=
nocne.

24:

Semingia Linkopia miáſto biſkupie. Halládia kſięſtwo/ ktorego ieſt Lundis

25:

głowá/ ále ktore ieſt w Szkándiey. Smálándia/ Thinſkia/ Werendia/ Ble=

26:

chingia kſięſtwá. :?: :?: :?:

27:

¶ Wizby miáſto Gottow/ ſkład kupiecki wielki á ſławny/ potym od Dunyá=

28:

now á od Moſkwy pokáżone y ſpuſtoſzone/ dziś ieſzcże ſą znáki ktore vkázuią że

29:

tho było miáſto wielkie á bogáte. Z tego mieyſcá byli ći Gottowie ktorzy byli

30:

opánowáli Meotidem. Tá źiemiá dziś vrodzaiem/ zamki/ y klaſztory ſławna.

31:

Ieſt też tám klaſztor s. Benedyktá zakonnikow/ v ktorych ieſt Biblioteká oko=

32:

ło dwu tyſiącu autorow y kſiąg ſtárych.

Biblioteká.

Z tey źiemie y z innych przychodzą So=

33:

bole y inny towar rozmáity. Piſał Albertus Cráncius hiſtorią o dzieiách Got=

34:

tow y Szwekow.

Kráncius.

Inſułá Gotlándyey ná przećiwko Gottiey ná morzu ma mil

35:

ośmnaśćie ná dłużą/ we wſzytkim obfita/ dla tego ią zową mátką Szweciey.

36:

Tá Inſułá ſtárádawná byłá Gotthow y Szwekow/ ále Duniánie przeſzłych

37:

lat vſtáwicżne walki wiodąc/ Szwecią Inſułę im odięli y opánowali.

38:

O kroleſtwie Nordweyskim.

39:

Ordwegia wykłáda ſie pułnocną drogą/ ieſth pod

40:

mocą krola Duńſkiego wielkimi trybuty śćiśnioná y odięćim

41:

portow ná morzu. Ma Duńſka źiemiá w mocy drogi álbo że=

42:

glarze wſzytki Nordweyſkie/ bo oni nie mogą ná morze wol=

43:

no wyiecháć/ áni z ſwey źiemie kupi wywoźić bez odpowiedzi.

44:

Z tey źiemie rybá idzie do Niemiec z rodzáiu oſłow morſkich/

45:

ktorą ſuſzą w mrozy ćięſzkie/ zową tę rybę Niemcy Stokffyſz/ bárzo ią Niemcy

46:

rádzi iedzą. :?: :?: :?:

Stokffyſz.

Ddd

Brzegi

strona: 293v

Kſięgi piąte

Brzegi morzá Nordweyskiego ktore ſą od zachodu

Słonecżnego cżáſu Wioſny nieprzeſpiecżne ſą tym ktorzy ná morzu w okręćiech

iádą/ bo Cetus albo Baleny ryby wielkie morſkie tego cżáſu z ſobą gráią w ná=

dzieię płodu.

Cetus.
Báleny.

Thy ryby rycżą by Lwowie/ noſem wodę oddychaiąc wzgorę wy=

miátáią/ okręt każdy przewrocą.

¶ Głowne miáſto tey źiemie ieſt Midrozia/ teraz zową Trondenis/ ieſt thám

dziś kośćioł wielki biſkupi ná znák dawney wielmożnośći y bogactw kroleſtwá

Nordweyſkiego z drogiego kámienia zmurowány/ iż nie ma ſobie rownia ná

świećie/ ſklep v ołtarzá nákáźił ſie był od ogniá/ opráwá onego ołtarzá koſz=

10:

towáłá śiedḿ tyſięcy złotych we złoćie.

11:

Ieſth Kroleſtwie Nordweyskim wiele wyſpow/

12:

gdzie wpada morze miedzy ſkáły/ á záſię wielką nawáłnośćią wzgorę wychodzi/

13:

tám ktory okręt wpádnie w kęſy ſie ſpáda/ y po troſze drzewá zgruchothánego

14:

wzgorę wymiáta.

15:

Są w Nordweiey zamki/ miáſtá: Wártuſz zamek

16:

mocny przećiwko Lápanom/ Reon zamek/ Nidrozia głowne miaſtho/ Ber=

17:

gis miáſto Biſkupie/ Stáfángier miaſto Biſkupie/ Konſperg zamek y ſkład/

18:

Saltzburgum ſkład kupiecki/ Kongelle drugi ſkład/ Bochus zámek mocny ná

19:

pułnocy/ Wermelándia Kſięſtwo/ Hámmárya miaſtho Biſkupie. Dzieli ſie

20:

Nordwegia od Szweciey wyſokiemi ſkáłámi/ kthore vſtháwicżnym śniegiem

21:

przypádły/ przez kthore trudny przechod z Norwegiey do Szweciey/ thy gory

22:

zową Alpes Dofrine.

23:

O Szweckim kroleſtwie. |

24:

Zweckie kroleſtwo nád morzem od zachodu słoń=

25:

cá ma Gottią/ od pułnocy Wermilany/ Skrikfiny/ od wſcho

26:

du Filándią y Rus/ od południá Niemieckie morze. Tá źie=

27:

miá miedzy pułnocnemi źiemiámi w vrodzay zboża obfita y w

28:

bydło/ Miodu/ Srebrá/ Miedzi/ Ołowu/ Zelázá pełná/

29:

rzek y ryb ma doſyć/ takież puſzcże/ łowiſká/ źwierz rozmáity

30:

ma. Koni/ koz/ bárzo wiełe bo tám wilkow niemáſz. Szweckie kroleſtwo dwo=

31:

iáko przewyſzſſa Nordweyſkie/ ludem/ wielkośćią źiemie/ y pożytki/ ácżkol=

32:

wiek dobra cżęść Szweciey gory y błothá záſtąpiły/ gdzie áni koniem áni wo=

33:

zem przeiecháć może. Ieſt miáſto w Szweciey Stokholmá

Stokholmá.

w ktorym Krol gło

34:

wą mieſzka/ ná błoćiech á ná miáłkich wodách zaſiádlo iáko y Weneciá/ do kto

35:

rego y nawy przyſtępić nie mogą iedno od morzá. Thá źiemiá od Norwegiey y

36:

od Duńſkiey ziemie gorámi wyſokiemi przegrodzoná. Wſzákże iedno tho krole=

37:

ſtwo było z Duńſkim.

38:

Ma Szwecia kſięſtwo Angiermáńskie/ kthore ku

39:

pułnocy ná gránicách Lápanow dzikich ludzi leży/

Lápáne dzicy
ludzie.

tám puſzcże wielkie w kto=

40:

rych rozmáity źwierz łowią/ iáko ſą báwołowie/ leśne oſły ále dziwnego rodzá=

41:

iu/ ieſt iáko Ieleń z rogámi wielkiemi/ koſmáty iáko Lew do połowice/ gru=

42:

be á miąſzſſe. ¶ Ieſzcże w Szweciey ieſt drugie kſięſtwo zową ie Midolpátya/

Midolpátia.

43:

od Angiermáńſkie^o dáley ſie wynioſło ná południe/ po ktorym ieſt kſięſtwo Hel

44:

ſyngińſkie/ záſię kſięſtwo Gieſtriciyſkie/ Frieringiyſkie/ w tym ieſt miáſto wiel=

45:

kie Vpſalia głowne/ Koperdália Kſięſtwo/ tho ieſth gory ſpiżáne gdzie ſpiżę

kopáią.

strona: 294

O Pułnocnych kroleſtwách.

Liſt 294

kopáią. Oplánderſkie kſięſtwo/ wſzędy ſą gory gdzie kopáią ſpiżę/ ſrebro/ ſtal/

tám ieſt Nikopiá miáſtho známienite z mocnym zamkiem.

Nikopia.

Puſzcża thám dzieli

Szwecią od Gottiey.

Láthá od Kryſtuſá 380. Gotthowie wyſzedſzy z

Szweckiey/ z Gotſkiey ziemie ſzkody wielkie podziałali we Włoſkich/ Francu=

ſkich/ Hiſzpánſkich źiemiách. Thá źiemiá ma biſkupſtwá dobrze á bogáćie ná=

dáne/ ma Arcibiſkupa Vſpaleńſkiego páná wielkiego/ bogátego/ y mocnego

w kroleſtwie Szweckim.

Finlándya.

10:

Inlándia źiemiá cudna y roſkoſzna/ ieſzcże lepſza

11:

niż Szwecia/ pierwey ią pocżytano zá kroleſtwo/ ále dziś tyl

12:

ko tytuł ma Dináſtiey. Przedtym tá źiemiá byłá pod Moſkie=

13:

wſkim kſiążęćiem/ y Grecką wiárę trzymáłá iáko y Moſkwá/

14:

ále tych cżáſow ieſt pod krolem Szweckim y wiárę thę trzyma

15:

ktora ieſt v nas. Przechodzi tá źiemia w rodzaiu zboża Szwe=

16:

cią. Guſta zamek y miáſtho biſkupie. Kſięſtwá Finlándiey Rázburſkie/ Wi=

17:

burſkie/ Káreliyſkie etć.

Guſtá.
Wiburg.

Wiburg koniec trzyma Finlándiey ku Ruſi y Mo=

18:

ſkwi/ thá źiemiá ieſt murem ich przećiwko Moſkwi. Ieſt też ſkład v nich wiel=

19:

ki/ gdzie ze wſzytkiey Moſkwy kupie drogie bárzo cżęſto przychodzą. Máią Fin

20:

lándowie vſtáwicżną walkę z Moſkwą ná odnogách morza Finnoniyſkiego/ le=

21:

ćie ná morzu/ źimie ná ledzie/ záwżdy ſie kołácą o ſwe krzywdy. Iáko ludne by

22:

ły pierwey tám kráiny/ piſzą o tym Kozmográfi Metodius Mártir/ Ior=

23:

danus Gottus/ Paulus diakonus/ ktorzy piſzą iż z tych ſtron then narod ludu

24:

wielki wyſzedł/ co ieſt niepodobna rzecż/ áby ie kto ſiał ieſzcże by ſie ich ták wie

25:

le nie napłodziło/ ále ſą z tych ludzi z Ciliey cżęść/ z Europy cżęść/ z bliſkich

26:

y dálekich kráin/ ktorzy dla nędznych źieḿ álbo przekaz iákich od wody/ od lu=

27:

dzi/ ćiągnęli ſie tám gdzie ſłyſzeli o żyznych á ſpokoynych źiemiách á nawięcey

28:

do Węgier/ do Niemiec á do Włoch/ ktory narod ludzi zwano ták.
kolumna: a
Gotti Oſtrogotti Weſtrogoti Gepide SámogeteMáſságeteHuniAmázonesCimbri
kolumna: b
PártiSwediLongobárdiTurcilingiAwáres Heruli Winuli Swewi Bulgari.
kolumna: c
Suiceri Táchipháli Dani Dáci Sklawi Rugi Alani Burgundi
kolumna: d
Sembi Liwoni Sciri Nortmanni Pikti KárpiKibi Cimerij

W Finlándiey ſą dwá ięzyki/ od Wiburgu pocżą=

wſzy Słowieńſkim ięzykiem mowią áż do Borgi álbo Szybonu/ ku morzu y

nád brzegi morſkiemi Szweckim/ w pośrzodku źiemie ku pułnocy máią właſny

ięzyk/ ná gránicách obiemá mowią. Ięzyk Szwecki ieden ieſt z Gotſkim z Duń

ſkim y z Nordweyſkim mieſzány z Niemcy.

¶ Krolowie Szweccy iáko rychło Finlándią podbili pod ſwe kroleſtwo/ cżte=

rzech Stároſthow wnim poſtánowili/ Ieden mieſzka bliſko Wiburgu nád ie=

źiory ná mocnym zmaku/ drugi v Borgu nád brzegiem Finońſkiego morzá/ trze

ći w Kronemburgu nád rzeką Pyentą/ cżwarty ná drugich mieyſcách ći miá=

10:

ſto krolá źiemię wſzytkę ſpráwuią y ſądzą. Miáſtá drugie y zamki bliſko Wi=

Ddd 2

burku/

strona: 294v

Kſięgi piąte

burku/ iáko Iegaburg/ Netáburg Kſiądz Moſkiewſki od kroleſtwá Szwec=

kiego oderwał/ y ku ſwemu páńſtwu przyłącżył. Zamki kthore ieſzcże zoſtáły o=

koło rzeki/ iáko Lapánezy/ Kiwineb/ Newkirch/ y drugie/ ieſzcże ſą pod kro

lem Szweckim.

Islándya.

Slándia wyſep ktory ſie od innych wyſpow od=

dálił dáleko ná pułnocnym morzu ſiedzi/ á ledwa ij znáią że=

glarze. Tám nie bywa nocy puł roká/ od S. Witá áż do S.

Luciey/ á zaſię dnia nie bywa od świętey Luciey/ iedno ćiem

10:

nośći á noc/ iuż ſie tám pocżyna morze lodowáte/ thám wie=

11:

cżna źimá od pułnocy/ lud bydłem żyw á rybámi w iámách

12:

źiemnych poſpołu z bydłem mieſzkáią/ vbożuchny lud/ ále Krześćiáńſką wiárę

13:

ſnami trzymáią/ Biſkupá ſwego máią zá Krolá. Ták wiele ryb ieſt w tey źie=

14:

mi/ iż ná kilko dzieſiąth łokći ná zwyſz iáko domy kupy nákłádáią ryb ſuchych

15:

wielkich morſkich/ kthore ſuſzą ná mroźie á ná wietrze/ kthore od nich kupuią

16:

żeglarze zá zboże/ ſámi też tylko rybámi żywi. Drudzy piſzą iż tho ieſt tá inſułá

17:

Tylen ktora ieſt oſtátnia/ o ktorey ſtárzy Hiſtorykowie piſali:

Tylen gorá.

Tibi seruiat vl=

18:

tima Tilen. Ma theż gory wielkie/ źiemiá niepożytecżna/ thylko paſtwy bydłu

19:

dobre maią. Są w tey inſule gory ták wyſokie że ich pod niebo nie doyrzeć/ ná

20:

ktorych ſnieg wiecżny trwa. Záſię pod gorámi wiecżny ogień. Ieſt v nich gorá grafika

21:

iedná ſiárcżána/ tho theż vbogich hándel. Ieſth

22:

też gorá Heklá/

Heklá gorá.

z ktorych páła iáko z piekłá/ wy=

23:

miatuie z ſiebie kámienie łupáney ſkáły weſpołek

24:

z ogniem/ iáko drugi Wezuwius. Ieſt theż thám

25:

wielkie przeſládowánie ná morzu y w gorách nie

26:

wiedzieć od cżego/ ieſli od ryb wielkich cżyli od po

27:

kus albo od źwierzow ktorych tám doſyć z romá=

28:

itemi oſobámi. :?: :?:

29:

Láponia.

30:

Aponowie lud dziki/ wzroſtu ſą śrzedniego/ z łu=

31:

kiem á z ſtrzáłámi záwżdy/ ſuknie noſzą ćiáſne/ źimie chodzą

32:

w kożuchách długich dla wielkiego źimná. Nie máią domow

33:

żadnych iedno iáſkinie/ pracá ich źwierz ſtrzeláć álbo ryby ło=

34:

wić/ tym ſie żywią/ nie orzą nie ſieią/ źiemiá też żadnego po=

35:

żytku niedawa iedno mroz á źimno. Ryby wędzą álbo ſuſzą ná

36:

wielkim mroźie/ ſtárſzy ná proch rybę miáſto chlebá iedzą/ Iáko Murzynowie

37:

w Egipćie ná goręcośći okrutney ſłonecżney ryby ſuſzą y wędzą/ ták theż ći ná

38:

mroźie ryby ſuſzą y iedzą. Są też tám rzemieſnicy miedzy imi/ ktorzy igiełkámi

39:

wyſzywáią ſzáty złotem. Máią ięzyk kthoremu żadny nie wyrozumie iedno ſámi

40:

ſobie/ z kupcy tylko przez znáki á vkázowánie ſwe potrzeby opráwuią. Lud ten

41:

záwżdy wolny był/ y długo walki wiodł z Norwegią y Szwecią/ ále iuż teraz

42:

płáći trybut tym kráinam. Skory drogich źwierząt máią/ koni nie máią/ ále

43:

miáſto koni źwierz ieden dziki vłowiwſzy krocą/ ieſth źwierz iáko koń podlugo=

44:

wáty/ zową Rángifer albo Reon/

Rángifer.

ma ſkorę iáko ná oſle koſmátą/ nogi iáko v

Ielenia

strona: 295

O rybách á dziwach morskich.

Liſt 295

Ieleniá iedno mięſzſſe á dłuſzſſe/ rogi bárzo długie gałęzowáte ná dłużą/ nie

ieżdżá ná tym źwierzu/ ále kiedy go w ſánie záprzęgą przez dwadzieśćiá y cżthe=

rzy godzin vbieży ná nim trzydzieśći mil Niemieckich. Sthąd káżdy może zro=

zumieć iáko ieſt prętki á mocny. Theż Tátárowie w Azyiey ná tákich Rángife=

rách ieżdżą. Then lud wſzytek ieſth pogáńſki/ báłwány dyabły chwalą. Kiedy

tym Lápánom ſłońce záchodzi około świętego Lámpártego/ dniá áni świátłá

żadnego v nich nie máſz iedno noc przez cáłe trzy mieſiące vſtáwicżnie tylko cżá

ſu godziny południá ták ſie trochę ćiemnośći obiáśni/ iáko v nas nád ſwitánim

álbo kiedy zorzá gáſną. Záſię cżáſu Wioſny około s. Grzegorzá kiedy iuż ſłoń=

10:

ce knim przychodzi/ ten dzień święcą z wielką rádośćią.

11:

Grunlándia.

12:

Iemiá w źimnych ſtronách/ rybámi wielkimi sły

13:

nie y bydłem/ ktorego ſtádá wielkie chowáią/ tymże iedno ná=

14:

białem żywą. Krześćiánie ſą niedoſkonáli miedzy pogány/ Bi

15:

ſkupi ich z ſwymi kośćioły poſłuſzni ſą Arcibiſkupowi Nidro=

16:

zyeńſkiemu w Nordwegiey. Przyieżdżáią vſtháwicżnie z poł=

17:

nocnych żieḿ/ z źieḿ nieznáiomych y od morzá lodowátego lu=

18:

dzie dzicy na kupie do Grunlándiey/ á przyieżdżą w wielkim pocżćie/ á iáko ieſt

19:

rzecż iſtá iż ten lud ieſt z drugiey ſtrony gwiazdy pułnocney/ około kthorey ow

20:

woz ná niebie obraca ſie/ zową Polus Arcticus.

21:

O rybách y o dziwách mor=

22:

skich ktore ſą ná morzu pułnocnym.

23:

Ieloryb ieſt iáko gorá bliſko Iſlándiey/ tákie ryby

24:

okręty wywracáią ieſli ich dźwiękiem iákim nie odſtráſzy/ ábo

25:

rzucáią w morze becżkę iáką prożną z ktorą rybá gra przewra=

26:

cáiąc. Przygadza ſie iż też żeglarze/ mnimáiąc áby morſka go=

27:

rá/ ná grzbiećie wielorybá okręty ſtánowią/ ále ie wnetki prze

28:

wráca. Wiele w Iſlándiey naydzie domow z rybich kośći/

29:

iáko z nawiętſzego drzewá zbudowánych.

30:

¶ Phiſiteres wielkie ryby Báleny/ thy ná głowie máią iákoby dwá kominki/

31:

ktoremi wodę wzgorę wymiátáią by grom a piorun hucżąc/ tá rybá krom po=

32:

mocy podniowſzy ſie nawiętſzy okręt przewroći.

33:

¶ Są drugie ryby z wielkimi zębámi/ drugi z okrutnemi rogámi/ ocży ogniſte

34:

thák wielkie że mieyſce oká ieſth ná dłuż ſzeſnaśćie álbo dwádzieśćiá ſthop mę=

35:

ſzcżyzny. :?: :?: :?: :?:

36:

¶ Rángiferi Reynen/ ná thych wożą co racżą/ doią mleko iáko v krow/ vie=

37:

dzie przez dzień trzydzieśći mil ná nim záprzągſzy w ſánie ná lecu.

38:

¶ Ieſt zá Szwecią ku pułnocy w źiemi Biármiey puſzcża wielka/ ktorey ieſth

39:

ná ośḿdzieſiąt mil Niemieckich/ thám doſyć Kun/ Soboli/ Wyder/ Popie=

40:

lic/ y innego źwierzu niewymowna wielkość.

41:

¶ Ryb á źwierząth morſkich wielka moc ieſth/ kthore trudno przez figur wy=

Ddd 3

piſowáć/

strona: 295v

Kſięgi piąte

piſowáć iedny ſą tey formy iáko Rák ále bárzo wielkie/ nogą cżłowieká dotrzy

ma y zabije. :?: :?: :?:

¶ Rinoceros rybá pożyra Gámbárá y Ráká ryby wielkie/ nos ma ná dwá=

naśćie ſtopniow rogáty.

¶ Rokien rybá po Włoſku Ráiá/ cżłowieká w morzu vmárłego/ áby zwierz

morſki nie pożárł/ záchowywa y broni.

¶ Wiele rodzáiow innych y źwierzu dziwnego wyobráżenia/ ryb/ ptakow w

ſtronách pułnocnych náyduią/ o kthorych piſząc byłyby kſięgi niemáłe kthoby

chćiał doſtátecżnie wſzytko wypiſáć/ iákimi oſobámi Pan Bog tám thę ſtronę

10:

źimną ozdobił. Bo iáko źiemie gorące w Afryce dziwne ptaki y źwięrzętá má=

11:

ią/ ktore przez gorącośći źiemie indziey by żywy nie byly/ ták theż záſię Stwo=

12:

rzyćiel źimnym ſtronam pułnocnym właſne dał źwierzęthá/ kthore gorącośći

13:

ſloneżney śćierpieć nie mogą/ áby Pan Bog wſzędy był widzian dziwny/

14:

á cżlowiek we wſzytkich świátá ſtronách nálazł ſtworzenie/ ná kto

15:

re pátrzáiąc był by záchwycon w dziwowánie mądrośći á

16:

mocy Páná Bogá wſzechmogącego/ ktorego ſpráwą

17:

coſzkolwiek ięſth ná niebie/ ná ziemi/ ná

18:

morzu/ pod źiemią/ iego

19:

ſpráwá ieſth.

20:

grafika

21:

grafika

22:

grafika

Kſięgi

strona: 296

Liſt 296

Kſięgi ſzoſte Kroniki wſzytkie

go świátá.

O Węgierskim kroleſtwie kro

niká krotce zebrána wſzytkich krolow ich.

Ako ieſt wiek pierwſzy plagą powodzi ſka=

rány od Bogá prze ludzkie wyſtępki/ ieſth rzecż thym

wiádoma/ kthorzy dowćipem ſwym obacżáią álbo ſie

dowiáduią przemiennośći przeſzłych cżáſow. Od No

ego thedy ſynow może potomki dziſieyſze znácżyć.

10:

¶ Węgrzy ſwoie przodki w ſwey Kronice kłádą w

11:

pánnoniey/ od Bánnoná ktory byl z rodu Semá ſyná

12:

Noego/ Od Mezee pothomkow á z ſynow Arámei.

13:

Ten tedy Bánnon z przodkow ſwych/

Bánnon.

ktorzy byli roze

14:

ſłáni od Noego ná wſzythki cżęśći świátá/ pánował

15:

z ſwymi pothomki w thym kráiu nád Dunáiem/ á od ſwego imieniá zwáno po

16:

Grecku Peonia. Potym Láćinnicy wezwáli Pánnonia/ było od potopu świá=

17:

tá 155. lat. ¶ Potym látá 1769. od potopu Dárius Hidáſpow ſyn zay=

18:

rzał Pánnonom wolnośći/ poſłał ná nie Megábizá Hetmaná ſwego/ ktory ie

19:

przyniewolił ſłużyć/ wſzákże ſie ſtego wyłamáli.

20:

Láthá od pothopu 1932. Amintás Mácedoński

21:

Krol/ zebrał ná nie woyſko/ ále poráżon od nich/ gdzie im muſiał dani dáwáć/

22:

á w zakłádzie ſyná Filipá dał. Thy bitwy chćiał ſie pomśćić Pedikás/ ále ieſt

23:

przemożon/ y ſam w więźienie wſzedł.

24:

Látá od potopu 1946. Bárdilus Kſiążę z Pán=

25:

noniey zhárdział był z ſwey fortuny/ ćiągnął do Mácedoniey z woyſkiem/ gdzie

26:

tám nálazł Filipá z gotowemi vffy/ poráżon od Filipá.

27:

Potym látá Alexándrá wielkiego pánowánia/ Lá

28:

garus z Pánnoniey/ áby ſie záſłużył Alexándrowi wielkiemu/ poſłał mu ná

29:

pomoc ludzi przećiw Dáriuſowi Arſámowemu ſynowi/ támże od Alexándrá

30:

wielkiey wolnośći nábyli/ gdzie pothym Syllá Rzymſki chćiał ie ku poſłuſzeń=

31:

ſtwu przyćiągnąć/ przemożon od nich.

32:

¶ Pothy Węgierſka źiemiá wolność miáłá.

33:

Vguſtus Oktáwianus będąc pánem wſzythkiego świáthá/

34:

przyſzli mu też y Węgrzy w dzierżenie. A od tego cżáſu byli w dzierżeniu

35:

pod mocą Rzymſką áż do Konſtántiná wielkiego.

36:

Láthá od národzenia Bożego 336. Wándálowie

37:

bacżąc iż roznicá powſtáwa miedzy pány Rzymſkiemi/ oſiedli Węgierſką źie=

38:

mię z przyzwolenim Konſtántyná Ceſárzá/ wypędziwſzy pierwſze Węgry trzy=

39:

máli ią cżterdzieśći lat/ ktore potym Gottowie wyćiſnęli áż poſzli do Hiſzpániey.

40:

Látá od národzenia Bożego 382. Gotti zá The=

Ddd 4

odoziuſá

strona: 296v

Kſięgi ſzoſte

odoziuſá wypędziwſzy Wándálithy/ ſámi Węgierſką źiemię oſiedli/ wźiąwſzy

przymierze z Grácianem Ceſárzem.

O Tátárskim narodzie.

Citia rzecżoná ieſt od Scitá Herkuleſowego ſyná

według niektorych/ á ieſt dwoiáka/ iedná Europiká w ktho=

rey my wſzytcy Sármáte ſiedzimy/ też Litwá y Wáłáſzy. Dru

ga Scitia Aziátiká/ to ieſt/ narod wſzytek Tátárſki pułno=

cny y wſchodny/ rozdziela nas od nich rzeká Tánáis/ tho ieſt

Wolgá. Scitowie Azyey rozmáićie rozpłodzeni ſą/ zową ie=

10:

dny Tauroſcyte/ ktorzy przy gorze Taurum mieſzkáią. Agátirſi/ kthorzy máią

11:

wſzytko ſpołu/ ták żony iáko żywnośći/ ći nigdziey nie ieżdżą. Eſsedones/ kto=

12:

rzy rodzice ſwe iedzą miáſto pogrzebu koſztownego. Máſságete/ ći też nieprzy=

13:

iaćielſkie ćiáłá iedzą/ á głowy ich ná namioty wykłádáią miáſto ſtraży. Geor=

14:

giani/ ktorzy bliſko Ormian mieſzkáią. Nomádes/ Alani Lirce/ Mongálo=

15:

wie z ktorych był on walecżny Krol Kánguiſtá iáko drugi Alexánder.

16:

¶ Rzecżeni ſą Tátárowie od rzeki Tártar/ ći ſą przychodniowie do nas Sár=

17:

máthow/ kthore zowiemy Kremſcy/ Kierkelſcy/ Maukopſcy/ Biłágrobſcy/

18:

Przekopſcy/ Ocżakowſcy/ y ći khtorzy około wielkiego ieźiorá w polách mie=

19:

ſzkáią/ kthore zowiemy Palus Meotis.

20:

¶ Ci wſzytcy łupem á łotroſtwem żywą/ ále tu ſie rzecż tocży około práwych

21:

Tátárow Mongálow z Aziey wielkiey/ o ktorych zacnych dzieiow wiele Hiſto=

22:

rykowie piſáli/ iż ći przez moc á przez ſpráwę ſwoię wiele świátá z pochwałą

23:

ſwoią rozſzerzyli/ poſiádáiąc cudze kroleſtwá/ ſkąd wſzytkiemu świátu ku ſła=

24:

wie przyſzli. Nic właſnego krom żony á ſzáble nie máią/ nic niepocżynáią coby

25:

ſtráćić mieli/ pieniędzy żadnych/ złotá áni ſrebrá nie znáią/ thylko frymárki/

26:

ſwe potrzeby opráwiáią. Abowiem gdzie w powadze złoto/ tam chćiwość by=

27:

wa: á gdzie chćiwość/ tám łákomſtwo: gdzie łákomſtwo/ tám zdrádá: bo więc

28:

tákie łácno zá pieniądze zdziáłáć/ nic nád ſłáwę v nich droſzſſe^o niemáſz. Ku ich

29:

grubemi przyrodzeniu wiele im náturá dáłá: Naprzod/ zá ieden dziw Iuſti=

30:

nus piſze/ iż iáko oni będąc grubi/ bez náuk/ nie znáią zlośći/ tak Grekowie z

31:

náuk wielkich pełni byli wſzelkich zbytkow: gdzieby to inny narod miał w ſobie

32:

táką mierność á ćierpliwość iáko oni/ nietylko źiemiá ále y niebo kocháliby ſie

33:

w tákich ludziách. Nigdy ich niezwalcżono/ oni zwalcżyli: Azyą dlugo ſpráwo

34:

wáli/ Dáriuſá z Scytiey wygnáli/ Cyruſá wielkiego zábili/ Alexándrá wiel=

35:

kiego Hetmaná Zopirioná y z woyſki poráźili Báktryiáńſkie y Pártſkie krole=

36:

ſtwo záłożyli/ cudzego narodu miedzy ſie nigdy nie puśćili/ á ſwoim iákmiarz

37:

(okrom Grekow á Indow) wſzytkę Azyą oſádzili Turcy/ Párty/ Perſowie/

38:

Węgrowie/ Fráncuzowie álbo Sykámbry z ich narodu poſzli.

39:

¶ Egipſkiemu krolowi tráfną odpowiedź dáli

Odpowiedz.

gdy im ſobie kazał dań dáwáć.

40:

Odziwuiemy ſie ták bogátemu pánu/ od nas vbogich ſkárbow chce nábywáć/

41:

gdzie ich nigdy nie bywa/ ſłuſzniey by nam vbogim od wielkiego páná ich ná=

42:

być: á iáko do nas chceſz przyiecháć/ ſromotá pánu wielkiemu do vbogich ieź=

43:

dzić/ ſłuſzniey niż my do ćiebie przyiedziem. Niżli ſie Krol nágothował vprze=

44:

dziło go/ poráźili y wygnáli z Afriki. Márſá chwalą zá Bogá/ zá boginią We

45:

ſthą: Słońce/ mieſiąc y ogień w wielkiey poććiwośći máią/ á Chámá wielkie=

46:

go Ceſárzá za świętego máią/

Chám.

cżćią y wielbią/ kiedy vmrze wiele ſie ich pozábi=

47:

ia dla niego/ y dobytká pośćináią/ takież żonę y nawiernieyſze ſługi pośćináią

48:

y ſnim ſchowáią/ áby miał ſługi ná onym świećie. Kto nawięcey krwie rozle=

49:

ie/ ten go nawięcey miłował. Pogrzeb iego wywnątrzywſzy wypłocżą ielithá

y żołądek/

strona: 297

O Węgierskiey koronie.

Liſt 297

y żołądek/ włożą to záſię weń nákładſzy źiela rozmáitego woniáiącego/ wożą

go do krolow/ ſtároſtw/ y innych/ áby ſie go poſpolity cżłowiek dotykał/ po=

tym go w źiemi ſchowáią.

O Amazońskich niewiáſtách Tátárskich zonách.

Eſth wątpienie komu by thy dáry á dzieie Rycerſkie

známienite więcey przypiſować/ ieſli mężom cży niewiáſtham ich/

ábowiem ony známienite dzyeie po ſobie zoſtáwiły ná świećie w ry

cerſkich rzecżach/ wywod ich ieſt táki: Gdy iednego cżáſu prze nie

iáką niezgodę byli wypędzeni z woyſká Tátárſkiego dwá młodzień=

10:

cy zacni Plinos y Solopitus/ wywiedli s ſobą młodzieńcow nie máło/ położy=

11:

li ſie ná gránicy Kápádociey nád rzeką Termodontá/

Plinos.
Solopitus.
Termodontá
rzeká.

y opánowáli polá Temi=

12:

ſcirios z Greki o gránicę/ s ktorych náieżdáli ine kroleſtwá. Zebráli ſie byli po=

13:

ſthronni ludzie ná nie wſzyſcy pobili ye do końcá. Zony ich bacżąc ná ſię dwoy v=

14:

ćiſk/ wygnánie z oycżyzny y poráżenie mężow/ wzięły ná ſię zbroię mężow/ Luki

15:

ſzáble/ broniły onego kráiu thák dobrze iż tám ſobie roſprzeſtrzeniły y záłożyły

16:

kroleſtwo/ áby rodzay ich nie zaginął. Chowáły ſie pierwey s poſtronnemi ludz

17:

mi/ á potym s ſwymi páſterzmi raz w rok/ gdzie ieſli ſie ſyn vrodził/ zábiły go: á

18:

ieſli dziewká vcżyły ią/ nie piſáć áni kądziele prząść/ ále Rycerſkim rzecżam/

19:

kthorym popalyły práwe pierśi áby vſchły by łukowi nie przekażáły ku ſtrzelá=

20:

niu/ á ſtąd máią być wezwane Mámmázones á nie Amázones/ od pierśi przy=

21:

grafika

22:

práwnych/ bo mamme pierśi po Grecku. A gdy ſie im ná wſzytkim fortunnie

23:

wodziło/ dwie krolewnie miedzy ſobą wybráły/ Martezią y Lámpedę/ ty powiá

24:

dáły z Bogá Marſá ſie vrodzić ktoremu cżyniły ofiáry iáko y Tátárzy. Potym

25:

poſiádły wielką cżęść Europy.

26:

Ony záłożyły wielkie miáſto w Greciey Efezum/ y wiele inych miaſt. Wroćiły

27:

ſie s plonem do źiemie/ drugie tám ku obronie zoſtáły z Mártezią/ ále po ich v=

28:

iechaniu zebrawſzy ſie lud poſpolithy milcżkiem zábili Márthezią y woyſko iey

29:

poráźili.

30:

Ná iey mieyſce Orthigia weſzłá nád przyrodzenie żeńſkie

Mártezia zá=
bita.
Ortigia.

walecżna/ chowáiąc

31:

ſie w dziewicżym ſtanie ſtátecżnie/ powetowáłá ſie śioſtry ſwey. Ale Herkules

32:

Grecki/ zmowiwſzy ſie s thowárzyſthwem/ nie od powiednie przyſzedł ná nie

przez wieśći

strona: 297v

Kſięgi ſzoſte

przez wieśći do ich kráiu/ iedny pobili/ drugie pobráli ze wſzytkim domoſtwem.

Ortigia gdy wzwiedziáłá/ żáłowáłá ſieſtrzycżek ſwych/ poſłáłá z wielką żáło=

bą do krolá Sogiellá Tátárſkiego/ áby ſie pomśćił krwie ſwoiey niewinney nád

Greki/ bo ieſli thego nie vcżyniſz iuż Grekom otworzemy drogę do wſzytkiey

Aziey. Zebrawſzy ſie Sogiello przećiw Grekom/

Sogiello Krol.

nie zwiodł bithwy ſnimi dla

niektorey zgody/ iedno ſámy Amázony/ ále poráżony były: á thák ná oſtátku v=

ćiecżkę miáły do woyſká Tátárſkiego. Po Ortigiey byłá Pentezilea/ ktora do=

kázowáłá v Troiey/

Pentezylea.

iákom o niey piſał. Mieſzkáły przedſię w ſwym kráiu áż do

krolowey Táleſtris álbo Minithia/

Táleſtris.

ktora byłá przyiecháłá do Alexándrá wiel

10:

kiego ze trzemi ſthy pánien we zbroi/ proſząc áby z niego pocżęłá ſyná. Alexán=

11:

der nádziwowawſzy ſie iey pocżthowi y ſámey/ zá dwánaśćie dni ią odpráwił/

12:

ſkąd miáłá pokoy od niego. Potym gdy ná nie ćięſzko przyſzło/ muſiáły záſię mę

13:

że Thátáry ſpoymowáć. Wſzákże co ſie ſwey woley náucży kniey ſie záwżdy ćią=

14:

gnie. Iednego cżáſu z długich á dálekich walek Tátárſkich/ nie było ich domá

15:

przez dzieſięć lat/ á żonki ich pocżęły ſie z páſterzmi chowáć/ mnimáiąc áby mę=

16:

żowie poginęli A gdy przyiecháli mężowie/ nie chćiáły żony áni páſtherzowie

17:

ſwoich pánow znáć/ áż przez przypędzenie á ſkaránie. Od thego cżáſu Amázo=

18:

nes woiowáć przeſtáły/ kiedy im rogow mężowie vtárli.

19:

Látá od národzenia Páná Kriſtuſá 401.

20:

Vnni narod Tátárſki z pułnocnych kráin á ze wſcho=

21:

du ſłońcá/ z wielkośćią ludzi á z żonámi y z dziećmi do Pánnoniey

22:

przyſzli/ kthorą dziś zową od Hunnow Vhrzy/ á od Vhrow Wę=

23:

gierſką źiemią.

Narod Hun=
now.

24:

¶ Narod tych ludzi krotce powiem (iáko w ich Kronice ſtoi) Gotty kthorzy

25:

przyſzli w pocżćie wielkim z wyſpy morſkiey Szkándáwiey pułnocnego morzá/

26:

wyćiſnąwſzy náſze przodki Ruſaki álbo Bulgáry z pol miedzy rzekámi Dnieprem

27:

á Volhám ná tę ſtronę ku Wiſle/ ſámi w tych polách oſiedli (ktorych pol ieſth

28:

bliſko dwu ſeth mil) Kſiążę Gotſkie Idántirſus widział w ſwoim woyſce pod

29:

namioty wiele cudnych biáłłych głow/ kthore ſie nie rządnie chowáły/ wypę=

30:

dził ie precż z namiotow. Ony chodząc po puſtyniách/ ięli ſie ſnimi chowáć bo=

31:

gowie leſni/ ktore zwano Faunus y Sátirus/ ták iż ſie ſnich prętko wiele ludzi

32:

námnożyło. Ony niewiáſty pámiętáiąc iż ie dla cudnośći z namiotow wypędzo

33:

no/ tákże/ kiedy ſie ktorey dziećię vrodziło/ przeriſowáłá mu twarz we cżworę/

34:

iżby ſie ſzpetne á ſtráſzliwe dziećię zdáło/ tákże wſzytki cżyniły/ á ſtąd ſie thego

35:

ludu ták ſzpetnego á ſtráſzliwego wiele nápłodziło. Potym tráfiło ſie iednemu

36:

ſnich zágonić ſie zá Ieleniem przez rzekę Wolhę po Láćinie Tánáis/ iż przyſzedł

37:

w ty polá gdzie byli Gottowie/ ſpodobáło mu ſie mieyſce.

Wolhá rzeká.

Potym náwroćiwſzy

38:

ſie do ſwoich/ powiádał im o roſkoſznych polách/ gdzie ſie thám potym z ſwych

39:

mieyſc ruſzyli z wielkośćią ludzi/ y ony polá oſiedli. Tám pobywſzy nieco/ nie

40:

mogli dobrey żywnośći mieć/ poſłáli poſły lepſzey źiemie ku żywnośći ſzukáć/

41:

náleźli Węgierſką źiemię nád inne obfitą/ do kthorey ſie przybráli ze wſzytkim

42:

domoſtwem. Gottowie w then cżás ww Węgierſkiey źiemi/ bacżąc lud ſtráſzli=

43:

wy/ okrutny/ wielki/ żywothá ni zacż nie ważąc/ vćiekli z Węgier przed nimi.

44:

Tákże oſiedli Węgierſką źiemię z Kſiążęćiem ſwym Kewą/ zá Ceſárzá Gráci=

45:

áná/ á zwano ie Hunni od rzeki ktorą zwano Hunná/

Kewá wodz.
Hunná rzeká.

bliſko morzá lodowáte=

46:

go. Będąc iuż w Węgrzech/ zebráli ná nie Rzymiánie woyſko/ ktore poráźili

47:

y z Mákrynem z Illiryiey/ y z Tetrikiem Niemieckim kilo rázow/

Mákrinus.
Tetrikus po=
ráżon.

ták áż ſie im

48:

żadny nie mogł oprzeć. Po śmierći Kewy wybráli ſobie zá Krolá okrutniká

49:

wielkiego Attilę/ ktory pocżął pánowáć látá od Bożego národzenia 428.

Attilá

strona: 298

O Węgierskiey Kronice.

Liſt 298

grafika

Ttilá pierwſzy Węgierſki Krol/ kto=

rego Tátárzy zwáli Ettelo/ mąż mocny/ ro=

zumu chytrego/ ſercá śmiáłego/ forutnny/

Attilá wale=
cżny.

ták ſie

piſał: Attilá ſyn Bendekukow/

Bendekuk.

Niemrotá wiel=

kiego wnuk/ wychowániec w Engáldzie/ z łáſki

Bożey Krol Węgierſki/ Medſki/ Gotſki/ Dácki/

bicż Boży/ ſtrách świátá. Przyſtáły k niemu inne

pogránicżne źiemie/ iáko Márkomani gdzie dziś

Moráwá/ Kátti gdzie dziś Sląſko/ Gepidi gdzie

10:

dziś Litwá/ Swewi Szwabowie/ Kwády Heru=

11:

li z pułnocnych krán ludzie. Wtárgnął z thym lu=

12:

dem do Niemiec/ gdzie wiele miaſt pobrał y popu=

13:

ſtoſzył/ takież y wśi. Przećiw kthoremu Zygmunt

14:

Kſiążę z Konſtánciey z wielkośćią ludzi ćiągnął/

15:

poráżon od Attile ná głowę/

Zygmunt po
ráżon.

á w then cżás thy miáſthá zburzył Argentinę y

16:

Lugdun. :?: :?: :?: :?:

17:

¶ Aurelią w Gálliey gdy oblegli/ gdzie był święty Anianus biſkupem/

s. Anianus.

ktory

18:

widząc okrućieńſtwo nád Krześćiány wielkie/ wſzedł ná mur/ plunął ná nie=

19:

przyiaćiele/ wnet deſzcż przez przeſthánia ſzedł aż muſieli odſhąpić. A gdy do

20:

Rinná przyćiągnął/ dobył miáſtá y okrućieńſtwo nád mieſzcżány cżynił/ thám

21:

był s. Nykázius/

s. Nikázius.

ktory ſtánąwſzy z ſwoią ſioſtrą we drzwiách kośćielnych/ mo

22:

wił ku Attili: Cżemu Attilá przeſláduieſz lud Boży wielkim okrućieńſtwem?

23:

gdy ſie mieniż Bożym bicżem/ cżemuſz zuchwáłych á złych nie karzeſz? á pokor=

24:

nym (ktorzyć do nog pádaią/ tobie ſwe ſtátki y gárdłá w moc dáią) cżemu nie

25:

odpuſzcżaſz? gdyż ſam Bog ná pokorne ſercá ſwą łáſkę obráca. Pámiętay At=

26:

tilá żeś cżłowiek/ obácż ſie iż nie cżłowiecżeńſkie cżyniſz? ále iáko Smok okru=

27:

tny ludzi morduieſz? Pámiętay też iż maſz vmrzeć/ á iákoż z zmázánemi ręko=

28:

má niewinney krwie przed ſtholec Boży maſz iść? Pámiętay theż iż bez pomſty

29:

(dla niewinney krwie) od Boga nie vydzieſz?

30:

¶ A w ten cżás ieden łotr rozćiął go ſzáblą w progu/ kthoremu/ ácż odciętha

31:

byłá głowá/ á wżdy mowił ſłowá Boże. Sioſtrę iego Eutropią gdy chćieli

32:

wźiąć (bo byłá cudnego vrodzenia) rzućiłá ſie do ocżu ſwemu okrutnikowi/

Eutropia
pánná.

33:

ták iż mu pálce w ocży wráźiłá áż mu wylázły/ mowiąc: Nie day tego Boże á=

34:

bych ná kátá pátrzyłá rozlewcá krwie brátá mego miłego/ tákże ią drugi zábił

35:

widząc iż oſlepiłá iednego.

36:

¶ Słyſząc Rzymiánie okrućieńſtwo Attile/ zbieráli ſie przećiw iemu proſzęcy

37:

też k ſobie ná pomoc Teodoriká krolá Gotſkiego/

Theodorikus.

ták iż zebráli woyſko niemá=

38:

łe przećiw iemu/ nád kthorym woyſkiem (á zwłaſzcżá Włoſkim) vcżynili He=

39:

tmaná Ekiuſzá/ mężá w Rycerſkich rzecżách biegłego á doświadcżonego/ kto=

40:

ry z Teodorikiem Gotſkim krolem ćiągnął przećiw iemu. Attilá vſłyſzawſzy o

41:

tym/ nie máło ſię zlękł/ á zwłaſzcżá iż Gottowie z Włochy ſie złącżyli/ bo ſie

42:

więcey Gottow obawał. Przed thym chćiał ie był zwádzić z Ceſárzem Rzym=

43:

ſkim Wálentinianem/ ále nie mogł. Gdy ſie woyſká podkáły Atylowy z Ekiu=

44:

ſem Rzymſkim Hethmanem

Ekius.

á Theodorikiem Krolem Gotſkim w Gálliey v

45:

Tholozy/ bili ſie od wſchodu ſłońcá áż ku nocy/ Attilow lud pocżął vćiekáć á

46:

oni ie gonili áż do zámierzku. Zginęło tám z obu ſtron ludzi dwá kroć ſto tyſiąc/

47:

miedzy ktoremi też zábit Thedoryk Gotſki/ Meroweus Fráncuſki/ krolowie.

48:

Toryzmundus gdy obacżył oycá zábitego Teodoriká/ bez rozmyſłu litował oy=

49:

cá/ chćiał Attilę gonić áż do Węgier/ ále go hámował Ekius (thák rozumie=

50:

iąc/ kiedy Attilá zginie/ z Gotthy będziem mieć trudnośći doſyć/ bo iuż byli

51:

Włoſkich kráin poſiedli niemáło) rádząc mu áby rychley iechał/ ná oycowſki

52:

ſhtolec ſie w wiązał/ by lud poſpolity iákiey burzki nie vcżynił. Ale zła rádá

byłá

strona: 298v

Kſięgi ſzoſte

byłá Ekiuſowá iż Attile do końcá nie dognáli. Attilá ſłyſząc iż go mieli do na=

miotow gonić/ roſkazał ſwoim wiernym/ ieſliby kthemu przyſzło/ áby wneth

śćiąwſzy go ogień nápaliwſzy z ſiodeł Iokowych/ ſpalili/ by żywo w ręce nie=

przyiacielſkie nie przyſzedł. Ale gdy ſtego nic niebyło/ Attilá zebrawſzy ſie zno=

wu wypuſthoſzył Włoſkie kráiny áż y Weneći vćiekli przed nim ná morze (bo

Weneći vćiekli.

przed tym ná źiemi mieſzkáli) od tego cżáſu ięli ſie ná morzu budowáć. Ggy do

Rzymá vmyſlił ćiągnąć. Leo Papież zábieżał mu drogę/

Leo Papież.

vcżynił kniemu rzecż

ſzeroką o mordowánie ludzi Krześćiáńſkich/ y námowił go iż ſie od Rzymá

wroćił (ále niechał wilk á wźiął pies) Wándálowie ktorzy iuż byli w Africe/

10:

to ieſt w tych kráioch ktore ſą ná południe/ przyćiągnąwſzy do Rzymá z grun=

11:

tu go wywroćili/ popalili/ pobili/ pobráli cokolwiek tám náleźli. Attilá zbu=

12:

rzywſzy inne miáſtá w Gálliey/ w Niemcech/ we Włoſzech/ przyćiągnął do

13:

Akwileiey/ tám trzy látá leżał około niey/ á iuż chćiał odſtąpić/ ále vyrzał áno

14:

ſie boćiani z gniazdem y z dziećmi z miáſtá precż wynaſzáią/ obacżył iż tho nie

15:

dármo/ pewnie tám głod wielki muſi być/ ſtey wieżdżby nieodſtępuiąc Akwi

16:

leią wźiął/ gdzie wiele ſkárbow y innych rzecży nábrał.

Akwileiá zbu
rzoná.

Piąthego roku Attilá

17:

náwroćił ſie do Węgier pokáźiwſzy ty miáſtá we Włoſzech co nagruntowniey=

18:

ſze/ Akwileią/ Padwę/ Weronę/ Wincencią/ Brixią/ Kremonę/ Bergám/

19:

Mántuą/ Ferarz/ Emilią/ Ráwennę/ Mediolan/ Ticinę/ Pápią/ y innych

20:

wiele/ w Niemcech tám ieſzcże więcey y w Gálliey/ miedzy ktoremi gdy v Kol

21:

ná byli/ tám s. Vrſzule z Iedennaśćią tyſiąc dziewek zábili y z Papieżem Ciri=

22:

ákiem/

s. Vrſulá.

ktore były z Brytániey/ á ieździły do Rzymá po święthy krzeſt do Pa=

23:

pieżá Ciriáká przyrodzonego s. Vrſuli/ pothym iacháły do Kolná náwiedzáć

24:

groby trzech krolow y z Papieżem/ tam pobići od Attilowych rycerzow.

25:

¶ Przyiechawſzy do Węgier Attilá zábił ſwego brátá/ ktorego zwano Bu=

26:

dá/ iż ſwoim imieniem miáſtho Sykámbrią kthore záłożył kazał zwáć Budá/

27:

gdzie dziś Budzyń. A thák nie dziw iż wiele krwie rozlano o Budzyń/ gdyż zá=

28:

rázem bráterſką krwią był pomázan. Attilá zwoiowawſzy Dálmácią/ Illirik/

29:

Mácedonią/ Miſnę/ Boſnę/ Krowáty/ Szwaby/ y inne źiemie/ poiął żonę

30:

(ácż miał innych wiele) corę krolá Báktryáńſkiego z Aziey po prácy wielkiey

31:

iął pić wino/ leżąc podle żony w nocy kreẃ mu ſie bez miáry z noſá rzućiłá/ kto

32:

ra go záduſiłá gdy vſnął/ ſzcżedł z świátá máiąc lath ſtho y dwádzieśćiá/ kro=

33:

lował w Węgrzech lath cżterdzieśći y cżterzy/

Attilá zdechł.

miał dwu wnuku od ſynow iuż

34:

zmárłych/ ieden Chábá drugi Aládárius/ ktorzy o kroleſtwá miedzy ſobą wal

35:

cżyli/ ták zniſzcżeli á vtráćili gárdłá y páńſtwá/ áż przyſzłá koroná Węgierſka

36:

ná Oſtrogoty/

Chábá.
Aládárius.
Oſtrogoti.

ktorzy w niey pánowáli lat ſześćdzieſiąt y dziewięć.

37:

Athá od národzenia Bożego 526. Longobárdus An=

38:

doinus wypędziwſzy Oſtrogothy/ pánował w Węgrzech ſiedḿnaśćie

39:

lat/ Alboinus iego potomek lat dwádzieśćiá y pięć áż od Nárſeſá był wywa=

40:

bion do Włoch przećiw Gottom/ ſtárym Hunnom zoſtáwiwſzy Węgierſką źie

41:

mię przyiaćielſkim obycżáiem Awáriuſowi y z iego potomki/

Węgrzy rze=
cżeni też Auá=
res.

á ſámi pothym w

42:

Włoſzech oſiedli w Longobárdiey/ od ich weſzćia thák przezwáney/ w kthorey

43:

Medyolan/ Plácencia/ Brixia Weroná/ y innych wiele miaſt ieſt. grafika

44:

Akanus Krol Węgierſki y Bulgár=

45:

ſki/ ktory był po Awáriuſie/ ten zmocniwſzy

46:

ſie w Węgrzech zebrał woyſko/ ćiągnął do

47:

Włoch/ pobrał wiele miaſth Weneckich y

48:

Lombárdiyſkich/ poráźiwſzy krolá ich Giſul

49:

fuſá y zábiwſzy/

Gizulfus.

miáſto iego Foroinlanę álbo Forliwum

50:

obległ/ w ktorym oblężeniu było wiele ludzi Rycerſkich z

51:

doſtátkiem ſpiże/ zbroie/ ſtrzelby y innych rzecży. Byłá

też tám

strona: 299

O Węgierſkiey kronice.

Liſt 299

też tám y krolowá z máłemi dziećmi y dziewką ſwą/ ktora gdy vyrzáłá z muru

Kákaná mężá kráſnego/ głádkiego y ſurowego/ á on woyſká ſwoie na koniu ob=

ieździ ſzykuiąc ie ku ſzthurmu/ poſłáłá do niego chceli ią poiąć zá żonę/ ſpuśći

mu miáſtho y wſzytko páńſtwo Gizulfowe áż doroſtą ſynowie. On roſkazał do

niey/ iż chce tho rad vcżynić. Oná vwierzyłá przyiecháłá do niego ná gleyćie zá

iego ſlubowánim/ miáſtho y dzieći w moc mu dáłá/ nie wiedząc Węgierſkiey

chytrośći. On miáſto wźiął y zburzył/ ſkárby pobrał/ krolową Romildę ná pal

wbił/

Romildá.

dziewkę iey wźiął ná ſwą wolą chćiał obroćić/ ále máć iey przed thym

(boiąc ſie áby iey nie wolał niż krolowey) rozdárłá dwoie kurcżąth/ włożyłá

10:

iey pod pierſi y przywiązáłá/ ták iż gdy ſie ono zágrzáło/ śmierdziáło. Kákaná

11:

gdy od niey ſmrod zálećiał/ wzgárdził ią/ y wſzytcy ſie ią brzydzili/ kazał ią wy

12:

puśćić áby ſzłá ſpokoiem do ſwoich: á thák byłá záchowaná od poſromocenia.

13:

Syn theż Romildy choć máły młodzieńcżyk Grimáldus/

Grimáldus.

zábiwſzy w nocy nád

14:

ſobą ſtrożą/ vćiekł ná koniu. Tákći Grizulfus dokońcżył ſwego żywotá y z żo=

15:

ną/ ktora ſie byłá mogłá obronić/ by nie to niezbedne ćiáło ſwierzbiące.

16:

Látá od národzenia Páná Kryſtuſá 604. Mau

17:

ricius Ceſarz Konſtántinopolſki Węgierſką źiemię wźiął pod tym Kákanem/

18:

ktora ſie dziwnie kołyſáłá y tám y ſám w dziwnych przygodách/ będąc w prá=

19:

wie á w mocy Greckiey przez ſto y cżterdzieśći lat.

20:

Láthá od národzenia Bożego 744. Trzeći raz

21:

Hunni przyſzli do Węgier ná ſwoię oycżyznę (z kthorey byli wypędzeni od Got=

22:

tow á Gepidow/ thák cżterzyſtá lat) z Kſiążęćiem ſwym Almuſem/

Almus.

z wiel=

23:

kośćią ludzi oboygá pogłowia/ ták iż ich było śiedḿ ſet tyſiąc/ á ná then cżás

24:

Swatopłuch Słowak ſyn Marotow w Węgrzech pánował z przyzwolenim Ce

25:

ſárſkim. Tátárzy álbo Huni/ położywſzy ſie w Siedmigrockiey źiemi/ rozdzie=

26:

lili ſie ná ſiedḿ vffow/ á w káżdym mieli ſwe Kſiążę/ á káżdy ſobie zamek ſwoy

27:

záłożył (od tego cżáſu Siedmigrodzką źiemią zową) záſtháli tám Niemce ále

28:

Słowakow więcey/ á ſwoich Caklow nieco/ ktorzy byli zoſtáli ták cżterzy ſthá

29:

lat/ máło co od nich ięzyká odmienili: ći do nich przyſtáli/ poſłáli do Swáto=

30:

płuhá áby im źiemie poſtąpił/ ácż nie wſzytkiey/ áby iedno iáką trochę koni ná=

31:

páść. On kazał węzeł źiemie náwięzáć/ trawy nárwáć/ wody z Dunáiá nábraw

32:

ſzy poſłał im. Oni to wdzięcżnie przyiąwſzy/ poſłáli mu zá to koń dobry/ ſiodło

33:

pozłocone z dekiem/ dziękuiąc mu iż im znáki poſłał ich źiemie miáſto piecżęći.

34:

Poſłáli drugi raz áby im iuż puśćił źiemię/ boć ſie im bárzo podoba/ kthorąś

35:

im przedał y dármo dał/ ná ktorą z dawná máią ſpráwiedliwość po ſwych dziá

36:

doch. Swát dowiedziawſzy ſie iż ſie gotuią ku bitwie/ zebrał woyſko przećiw=

37:

ko im/ ále zwyćiężon á zábith.

Swátopłuch
ábit.

Tákże od thego cżáſu weſzli trzeći raz Hunni do

38:

Węgierſkiey źiemie (wyganiáiąc dwá kroć náſz rod Słowáńſkiego ięzyká) w

39:

ktorey ſpokoiem trwáli áż do Károluſá wielkiego.

40:

Atá od národzenia Páná Kriſtuſá 805. Károlus ſyn Pi=

41:

pinow krolá Fráncuſkiego/ Ceſarz Rzymſki roſkázował Węgrom zwy=

Kárzeł wielki.

42:

ćiężywſzy ie z wielką pracą/ z ktoremi miał trudnośći przez dzieſięć lath

43:

doſyć/ niż ich zwyćiężył.

44:

Látá od národzenia Páná Kriſtuſá 900. Almu=

45:

ſow wnuk Toxis Kſiążę Węgierſkie

Toxis.

wybiwſzy ſie z mocy Rzymſkiey wielką ſzko

46:

dę vcżynił we Włoſzech/ gdzie tám dzieſięć ſpądow ſrebrá nábrał/ zoſtháwił

47:

Giezę pierwſzego Krześćiániná w Węgrzech świętego Szcżepaná oycá.

48:

Látá od národzenia ſyná Bożego 980.

Eee

Giezá

strona: 299v

Kſięgi ſzoſte

Iezá ſyn Thoxow oćiec s. Szcżepaná/ ſtriy Wázu=

low á Ládziſłáwá łyſego od brátá Michałá/ będąc Kſiążęćiem

Węgierſkim wzgárdził okrućieńſtwo y obycżáie pogáńſkie/ vdał

ſie wſzythek ná miłoſierne vcżynki/ y chuć ſwą wſzytkę obroćił ku

Krześćiánom/ ktorych iuż ná then cżás wiele było po rozmáitych

ſtronách/ wezwał k ſobie duchownych ludzi proſząc ich áby go náucżyli wiáry

Krześćiáńſkiey/ ktora ná ten cżás byłá nowa. A gdyż był duchem święthym z grafika

oſobney łáſki Bożey nádchnion/ wźiął krzeſt święty wiá=

ry/ Krześćiáńſkiey/ y ſtárał ſie o to iákoby mogł lud ſwoy

10:

gruby á okrutny ktemu przywieść/ kośćiołow nábudo=

11:

wawſzy/ áby ſie pokrzćili. Ale Tátárſką złośćią ſercá mie

12:

li zátwárdziałe. Tedy iednego cżáſu przez ſen gdy o thym

13:

rozſmylał Angioł mu powiedział/ thy prożno maſz rzecż

14:

pocżętą dokonáć/ ábowiem pomázałeś ſobie ręce krwią

15:

krześćiáńſką/ okrutnośćią pogáńſką: ále richło maſz mieć

16:

potomká ſwego/ ktory z gośćiem ſwoim thę rzecż poſtá=

17:

nowi. Giezá przecućił dziwuie ſie ſwey nowinie/ roſpowie wſzytkim ſwoie wi=

18:

dzenie/ ſzcżego byli wſzytcy poćieſzeni. Swiętemu też Woyćiechowi (ktory był

19:

Biſkupem w Cżechách) obiáwił Pan Bog áby ſie ſpieſzył do Węgier/ y vcży=

20:

nił ták. Rychło potym vrodził mu ſie ſyn/ á przez obiáwienie s. Woyćiechá da=

21:

li mu imę Szcżepan.

s. Szcżepan
okrzcżon.
s. Woyćiech.
Theodat.

Swięthy Woyćiech z obiáwienia Boſkiego przyſzedł do

22:

Węgier/ okrzćił Szcżepaná z opátem z Teodátem/ kthory klaſztor záłożywſzy

23:

dał mu imę po Słowieńſku Tátá/ bo thák Słowacy zwáli s. Woyćiechá iáko

24:

oycá. Giezá Pánu Bogu ſtych dárow niezaſłużonych záwżdy dziękowal/ wiele

25:

miłoſiernych vcżynkow ták kośćiołom iáko vbogim nádziáławſzy/ iuż będąc w

26:

ſtárym wieku/ powoławſzy k ſobie pánow/ ſyna/ żony/ y innych przednieyſzych

27:

obywátelow/ vpominał ie áby Páná Bogá w káżdey rzecży przed ocżymá mie=

28:

li/ w ludzkiey krwi ſie nie kocháli/ iáko byli zwykli/ ſąſiednim ludziom ſie zácho

29:

wáli. Proſił też áby ſyná iego po iego śmierći zá páná wybráli/ á ſtym ſkonał z

30:

wielkim płácżem poſpolitego ludu látá 997. grafika

31:

Tefan ſyn Gieze po śmierći oyco=

32:

wſkiey vcżynion Kſiążęćiem/ á dla godno=

33:

śći ſtáráli ſie wſzytcy áby był koronowan krolew

34:

ſką koroną. Poſłáli Aſtrikuſá do oycá Papieżá

35:

Benediktá proſząc o koronę z pomázánim ná ſto=

36:

lec krolewſki Krolowi nowemu Krześćiáninowi.

Aſtrikus poſeł.

37:

A przed tym trzeći dzień był też poſeł od Kſiążę=

38:

ćiá Polſkiego Mieſzká o koronę tákowąż do Pa=

39:

pieżá/ ktorą iuż był Papież nágotował doſyć ko=

40:

ſztowną Mieſzkowi. Ale gdy miał widzenie przez

41:

ſen áby tę koronę poſłał do Węgier Stephanowi

42:

ktorąś nágotował do Polſki Vcżynił ták/ á ſtąd

43:

ią świętą koroną zową Węgrowie.

Swięta ko=
roná.

Gdy Aſtri=

44:

kus ſtą koroną przyiechał do Węgier powiedział

45:

wſzytko co ſie działo/ wſzytcy ſie themu dziwowáli á Páná Bogá wielbili zá

46:

tho dobrodzieyſtwo. Thenże poſeł przynioſł theż ſzthukę krzyża Swiętego

47:

od oycá Papieżá krolowi. Miał żonę s. Szcżepan ktorą zwano Gieſchlá/ z kto

48:

rą miał ſyná Emeriká/

Emerik.

thychże cnot y obycżaiow świętych iáko ſam/ iedno iż

49:

nie długo był ná świećie.

50:

Kupan/ brát przyrodzony s. Szcżepaná/ ktory był

Kſiążęćiem

strona: 300

O Węgierskiey kronice.

Liſt 300

Kſiążęćiem Simigeńſkim/ ſprzećiwił ſie s. Szcżepanowi/ y ná tym był áby ſzłá

zá drugiego mężá Gieſzlá mátká ich/ krolá Szcżepaná potháiemnie zábiwſzy.

Ale Krol przez obiáwienie s. Marćiná (ktory thám tego kráiu dziedzic) oba=

cżywſzy poſłał nań ſwego Hethmaná z woyſkiem/

s. Marćin.

ktorego poimano y ná cżterzy

cżęśći końmi roſtargano/ y Giulę Kſiążę Siedmigrockie z páńſtwá wyrzućił/

á innemu dał. Poſthánowiwſzy kroleſtwo w pokoiu/ záłożył kośćioł w Biłá=

grodzie gdzie krole koronowano/ theż y w Budzyniu s. Piotrá y Páwłá. Po

śmierći ſyná ſwego Emeriká był ták bárzo ſmutny áż od záłośći wpadł w nie=

moc. Bacżąc śmierć ſwoię/ wezwał k ſobie pánow rádnych y przyrodzonych/

10:

áby Wazuł ſynowiec iego był wybran ná ſtolec krolewſki po śmierći iego. Wſzy

11:

tcy rzekli ſtań ſie. Ale Gieſzlá żoná iego záchowáłá ná ſwym ſercu innego/

12:

Piotra brátá ſwego/ y kazáłá po táiemnie Wazulowi wyłupić ocży/

Wazul oſle=
pion.

ktory był

13:

w więźieniu od Stefaná/ prze niekthorą płochość młodą/w Nitri. Gdy ſie

14:

dowiedział Stefan Krol/ bárzo tego żáłował/ kazał ziecháć precż drugim ſy=

15:

nowcom by im takież nie vdziáłano/ ktorzy byli/ Bylá Andrzey/ y Láwentá/

16:

ſynowie łyſego Ládziſłáwá/ do Polſki. Tám gdy byli w Polſzcże/ Krol Mie=

17:

ſzko dał zá Bylę ſwoię dziewkę/ ábowiem go w poſługách vżywał przećiw Po=

18:

morzánom: á Andrzey z Láwentą vſzli do Ruſi do drugich przyiaćioł/ á w tym

19:

Stefan vmárł.

Ná ktorego grobie wiele ſie cud dziáło.

20:

Etr wſtąpił ná krolewſkie mieyſce/

Petr.

ſpráwą Giezle ſioſtry/

21:

ktory był w Niemcech Henriká wtorego Ceſárzá wychowan/ ſthąd

22:

więcey miał obycżáiow Niemieckich iż Węgierſkich/ á k temu pocżął być o=

23:

krutny/ narodowi Węgierſkiemu nie przyiáiał/ przeto go wypędzili/ á ná ie=

24:

go mieyſce wybráli Abbę. grafika

25:

Bbá od ſioſtry s. Szcżepaná

26:

ſyn/

Abbá.

ná Petrowe mieyſce wźięth/ á

27:

Petr ſie vćiekł do Ceſárza o pomoc

28:

proſząc. Abbá nie cżekáiąc Ceſárzá

29:

wtárgnął do Rákus/ vcżynił Ceſárzowi wielką

30:

ſzkodę. Ceſarz vcżyniwſzy Syem ná kſiążętá Nie=

31:

mieckie w Agripinie/ vmyſlił iecháć do Węgier

32:

pomśćić ſie ſzkody á Petrá wſádzić ná kroleſtwo/

33:

ále w ten cżás miał cżynić z Gotfredem Lotoriń=

34:

ſkim Kſiążęćiem/ przeto odwlokł. A w tym Wę=

35:

growie poſłáli k niemu/ nágradzáiąc mu ſzkodę/

36:

y poddáność chowáć/ iedno áby im Piotrá okru=

37:

tnego nie dawał: Ceſarz rzekł wſzythko vcżynić.

38:

Ale then Abbá ieſzcże okruthnieyſzy pocżął być/

39:

zdrádą pány Węgierſkie zábijał. Oni poſłáli do

40:

Henriká Ceſárzá żáłuiąc ſie tego nań. Ceſarz poſłał Petrá z woyſkiem/ kthory

41:

im Abbę poráźił/

Abbá zábit.

támże go ſámi Węgrzy zábili/ á Ceſarz záſię kazał Petrá ko=

42:

ronowáć. Ale nie mogli ſnim długo trwáć Węgrzy/ poſłáli po Andrzeiá á Lá

43:

węntę do Ruſi/ ſynowce zbiegłe nieboſzcżyká s. Stefaná. Ktorzy gdy przyie=

44:

cháli/ wdzięcżnie á poććiwie przyięći od wſzego ludu. Poſpolſtwo Węgierſkie

45:

grube á okrutne proſili ich zá rázem/ áby záſię ſtárą wiárę Tátárſką dzierżeli/

Stára wiárá
wznikłá.

46:

ponieważ ſie im w they nic dobrego nie dzieie/ á my pomożemy wſzytcy ſobie/ iż

47:

Petrá zábijemy/ á was zá páná weźmiemy: ieſli nam tego nie dozwolićie/ tedy

48:

wam ná Petrá nie pomożemy. Láwentá nieiáko dozwolił ále Andrzey nic. Oni

49:

wnet rzućiwſzy ſie gwałtem rozborzyli kośćioły/ Biſkupy pobili/ miedzy kto=

50:

remi Gerárduſá świętego cżłowieká zábili y wrzućili w Dunay/

Gierárdus
zábit.

kápłany y wie

51:

le innych ludzi zbili/ ná Petrá y ná iego dworzány rzućili ſie hurmem/ kthory

Eee 2

vćiekł

strona: 300v

Kſięgi ſzoſte

vćiekł do Biáłágrodu/ á ſtámtąd chćiał do Ceſárzá/ ále mu drogę záiechawſzy

zábili go. Szkápinę záſię pocżęli ieść/ y wſzythki Thátárſkie ſkutki y obycżáie

trzymáć. :?: :?: :?: :?: grafika

Ndrzey po bráćie ſwym Láwęncye/ kto=

ry był rychło potym vmárł/ y po zábithym Petrze/

ná kroleſtwo Węgierſkie wybran od tych kthorych

ieſzcże było zoſtáło niemáło Krześćian.

Andrzey wy=
bran.

W Biáłogrodzie

wnet vcżynił Syem poſpolity/ iż ktoryby śmiał ſtárą po=

gáńſką wiárę dzierżeć/ gárdło mu płáći/ á ći mężoboyce

10:

wźięli od niego ſwą zapłátę. Brátá też ſwego Belę z Pol

11:

ſki prożbámi przywábił do ſiebie z żoną y z dziećmi/ bo iuż

12:

miał dwu ſynu Ládziſłáwá y Giezę/ á Andrzey Sálomoná. Gdy przyiechał

13:

dał mu trzećią cżęść źiemie Węgierſkiey á ſam dwie trzymał/ thák ſie ſpierwu

14:

zgadzáli iż záſię nieme poſpolſtwo dobrze poſtánowili.

15:

¶ Ceſarz Henrik chcąc ſie pomśćić Petrowey śmierći nád Węgry/ zebrał

16:

woyſko ćiągnął do Węgier/

Ceſarz Henrik.

przyſzedł ná nie głod y mor táki/ iż ſie z ſzkodą mu=

17:

ſiał wroćić. Potym w krewność ſnimi wſzedł/ dał dziewkę ſwą zá Sálomoná

18:

ſyná Andrzeiowego. A ſtąd Andrzey Sálomoná zá żywotá ſwego imo bráthá

19:

ná kroleſtwo koronował/ ácżkolwiek Belá przyzwolił ále poniewoli. Obacży=

20:

wſzy Belá wyiechał do Polſki/ á thám od oycá ſwego Mieſzká zebrał woyſko/

21:

przyćiągnął do Węgier/ Sálomon też po drugie/ z ktorym też był Cżeſkie Kſią

22:

żę. Gdy ſie woyſká ſtocżyły/ poráźili polacy y Niemce y Cżechy/ á życżyli tego

23:

drudzy Węgrzy Beli. Támże od ſwoich Węgrow Andrzey zábit/ á Kſiążę Cże

24:

ſkie poiman/ ále potym pieniądzmi odkupion/ ále drugie kſiążętá Niemieckie

25:

dobrowolnie puśćił.

26:

Látá od národzenia Kriſtuſá 1056.

27:

Elá źięć krolá Polſkiego Mieſzká/ poráźiwſzy Ceſá=

28:

rzá y z Sálomonem/ ná kroleſtwo od wſzech koronowan w Biłá=

29:

hrodzie. Vſpokoiwſzy źiemię/ napierwey dał kowáć myńcę ſre=

30:

brną.

Pierwſze kowá=
nie pieniędzy w
Węgrzech.

Skłády/ iármárki/ y wſzelkie kupiectwá y tárgi vſtháwił.

31:

Odpuśćił też winę tym ktorzy przećiw iemu byli. Vſmierzył też burzkę pogáń=

32:

ſką/ ktorzy ſie záſię obroćili byli ku pogáńſkiey wierze. Trzy látá wykonawſzy ná

33:

kroleſtwie/ vmárł látá 1059. grafika

34:

Alomon vsłyſzawſzy o śmierći Beliney/

Sálomon.

35:

iechał do Ceſárzá oycá ſwoiey żony o pomoc ieſli=

36:

by trzebá ná Kroleſwo. Giezá theż do Polſki do wuiow

37:

ſwoich. A gdy pzyćiągnęli z vffy/ Biſkup Deziderius ie=

38:

chał do Gieze proſząc go áby miedzy ſobą brátherſkiey

39:

krwie nie rozlewáli/ ále áby przeſthał ná tym Kſięſtwie/

40:

ktore iego oćiec pierwy dzierżał. Dáli ſie obá hámowáć/

41:

roſpuśćili woyſká. Potym obá bráćia zgadzáli ſie dobrze/ y ſwe nieprzyiaćiele

42:

poráźili/ á zwłaſzcżá Kumany/ Wáłáchy (kthoreſmy zwáli Połowcy/ iednák

43:

tho byli Ruſacy/ bo po Ruſku kmotr Kum/ á od Kumow ie Węgrzy zową

44:

Kumáni/ iákoby Kumowie) Mieli też zwyćięſtwo nád Cżechy y nád Korin=

45:

ti/ ktorzy do Dálmáciey/ tho ieſt do Słowáńſkiey źiemie/ ieździli ſzkod czynić.

46:

Oborzyli ſie theż ná Bulgary/ iż puſzcżáli do nich nieprzyiaćiele ich Kumany

47:

álbo Wáłáchy nád przymierze. A ták oblegli Biáłágrod Bulgárſki/ y dobyli

48:

go przez zápalenei iedney dziewki Węgierſkiey/ ktora tám byłá w niewoli/ gdzie

49:

thám wiele ſkárbow pobráli/ ále ſie nie rowno dzielili/ ábowiem Giezá więcey

prácował

strona: 301

O Węgierskiey kronice.

Liſt 301.

prácował á mniey brał/ á od tego cżáſu ſie záſię zwádzili. Giezá máiąc Cżechy

ná pomoc/ poráźił brátá Sálomoná áż vćiekł ná zamek Mozon y Pozon.

Iezá otrzymawſzy zwyćięſtwo nád bráthem y nád inne=

mi/

Giezá.

był koronowan od poſpolitego ludu. Potym Sálomon wźiąwſzy

pomoc od Ceſárzá chćiał go wygnáć/ ále Giezá dárował Hetmaná Ceſárſkie=

go/ iż námowił Ceſárzá iż ſie ſámi bráćia zgodzą/ ludzi prożno nieutracáiąc/

á iednák chćiał z dobrą wolą záś kroleſtwo ſpuśćić/ by był vkłádnieyſzy. Po=

thym trzećiego roku koronowánia vmárł/ w kośćiele Wácowſki pochowan/

zoſtáwiwſzy dwu ſynu/ Kolomanná y Almuſá. grafika

10:

Adzisław pierwſzy/

Ládzisław.

wnuk krolá Polſkie=

11:

ſkiego Mieſzká/ brát Giezin/ wſtąpił ná ſtholec

12:

krolewſki/ ácż ſie z tego doſyć długo wymawiał/ bowiem

13:

rozumiał być ieſzcże żywego Sálomoná/ wſzákże zá proź=

14:

bą poſpolitego cżłowieká przyiął. Ten przydał y náprá=

15:

wił wiele poſpolitey rzecży dobrey kroleſtwu Węgierſkie=

16:

mu. Abowiem ſioſtrá iego ktora byłá zá krolem Dálmác=

17:

kim Zelomirem/

Zelomir.

po śmierći mężá ſwego miáłá trudno=

18:

śći doſyć od Wenetow y Grekow. Ale gdy wźięłá brátá zá opiekuná á obroń=

19:

cę ſobie/ odpárłá nieprzyiaćielom. A ſtąd brátu przyłącżyłá Dalmácią ku kro=

20:

leſtwu Węgierſkiemu/ ktorey nigdy Węgrowie mocą nie mogli wźiąć/ bo nie

21:

miáłá dzieći z mężem. Thá Dálmácia ieſt Słowáńſka źiemiá ná południe Wę=

22:

grom/

Dálmácia.

miedzy Serwią/ Grecią/ á morzem Adriátickim/ gdzie Wenecia.

23:

¶ Ládziſław tedy będąc bogoboynym/ ſpráwiedliwym y roſtropnym/ Sálo=

24:

monowi chćiał: ſpuśćić koronę (gdyż mu ią wydárto) ále tho było przećiw po=

25:

ſpolitemu ludu. Sálomon vćiekł ſie do Kumow/ tho ieſt do Ruſi/ gdzie dziś

26:

Wáłáſzy/ o pomoc/ gdzie pothym Kumowie zebrawſzy ſie wtárgnęli do Wę=

27:

gierſkiey źiemie. Ládziſław wypráwił ſie przećiw im/ poráźił ie ná głowę/ Sá=

28:

lomoná poimał/

Sálomonow
koniec.

ná Wyſzegrod wiedzion/ wſzákże potym rozwiodſzy mu rzecżą

29:

ſzeroką iego ſkutki/ puśćił go wolno/ dawſzy mu dzierżáwę ná ktorey mogł prze

30:

ſtáć. Ale on wzgardził thym ſzedł ná puſzcżą/ pothym go nigdy nie widziano.

31:

Niektórzy powiádáli iż wſtąpił w ieden ćięſzki zakon/ kthory był miedzy gorá=

32:

mi Kártuſki/ á ták tám żywotá dokonał.

33:

¶ Ládziſław wiele kroć zwodził bitwę z tymi Kumany/ záwżdy miał zwyćię=

34:

ſtwo nád nimi: Iednego cżáſu gonił ſam iednego/ á on nadobną dziewkę zá ſo=

35:

bą nioſł ná koniu vćiekáiąc/ á byłá corá biſkupá Wárádińſkiego/ gdy go po=

36:

gonił iuż dáley nie mogł/ bo miał ránę wielką/ záwołał na dziewkę áby ſie z ko

37:

niá ſpuśćiłá á chłopá zá ſobą zwlokłá/ y vcżyniłá ták/ on theż k niemu z koniá

38:

zſiadł/ á gdy ſie podkáli/ więcey oná dziewká broniłá ſiekierą ſwego poimácżá

39:

niżli ſam/ Ládziſław obacżywſzy dał im pokoy więcey. Zwalcżywſzy Kumany

40:

Ruſkie źiemie ſie mu poddáły/ zebrał woyſko do Polſki (choćia ná wuie ſwoie

41:

rodzone) bo miał máthkę z Polſki Gieyzę Mieſzkowę dziewkę/ ábowiem imo

42:

krewne powinowáctwo y ſąſiedzcthwá záchowánia/ dawáli pomoc Kumom

43:

przećiwko niemu/ poráźiwſzy ie obległ Krákow. Ná cżwarthą niedzielę/ wi=

44:

dząc iż niedoſtátek w mieście ſtráwy/ kazał vſypáć w nocy gorę przed miáſtem

45:

z źiemie/ á poſypáć z wierzchu mąką. Mieſzcżánie ráno vyrzeli z muru wielkość

46:

mąki/ mnimáli áby ſie to ná długi cżás gotowáli leżeć/ poſłáli łáſki proſić (ták

47:

iáko w ich kronice ſtoi/ ále tego w náſzy nie máſz) Krol Ládziſław bacżąc ich

48:

pokorę zápłákał/ winę wſzythkę im odpuśćił/ rozwiodſzy im powinowáctwo

49:

ſwoie/ á ich też k ſobie/ do domu ſie náwroćił. Poſtánowiwſzy Rzecż poſpo=

50:

litą w Węgierſkiey źiemi/ przyiecháli od Ceſárzá poſłowie áby ſnim y z innemi

51:

iecháli do Ieruzálem ráthowáć Krześćian od pogáńſtwá. On tho bárzo rad

Eee 3

chćiał

strona: 301v

Kſięgi ſzoſte

chćiał vcżynić/ y krolá Cżeſkiego Konrádá (kthoremu koronę Ceſką y z páń=

ſtwem wźięto było) z ſobą námowił: rychło go záſzłá chorobá w ktorey vmárł/

Ládzisław v=
márł láthá
1074.

zrządziwſzy ná ſwe mieyſce Almuſá ſynowcá/ á drugiego Kolománnuſá áby był

Agierſkim Arcibiſkupem/ bo był nie vrodliwy/ málucżki/ koſmáthy/ rozoki/

thwarzy dołkowátey. Ale Kolomanus nie chćiał być duchownym/ vćiekł do

Polſki dziádowizny ſwey/ áż pothym był przywabion. Abowiem Almus (iáko

cnotliwy brát) nie chćiał wźiąć korony imo ſtárſzego brátá. Przy śmierći Lá=

dyſłáwowey wiele ſie cudow działo/ ábowiem piſze w kronikách/ iż ſam woz

bez koni ſzedł áż do Wárádziniá gdzie pochowan.

Cudá.

Vſtá ſie zákrzywiły iednemu

10:

cżłowieku co rzekł ſmierdzi to ćiáło. Zá żywotá przemienił był pieniądze w ká=

11:

mienie goniąc Kumy/ bo woleli zbieráć pieniądze niż gonić nieprzyiáćiele. Pi=

12:

ſzą też iż widział kiedy Angioł kładł koronę krolewſką ná głowę iego brátu Gie

13:

zy/ á brát tego nie cżuł áni widział/ y wiele innych cudow o nim ſtoi w kronice

14:

Węgierſkiey. :?: :?: :?: grafika

15:

Oloman wzgárdził pleſzem á ſtolec kro=

16:

lewſki przyiął/

Koloman.

ácżkolwiek po temu nie miał vro=

17:

dy/ iedno przez brátá młodſzego dobroć/ bo był okrutny

18:

á zápálcżyſty. Do Bożego grobu nie chciał iecháć z drugi=

19:

mi krolmi y kſiążęty kthorzy byli w then cżás Ieruzálem z

20:

mocy Sárácenow wźięli. ¶ Tego Kolomanuſá (iáko

21:

piſzą w kronikách) s. Mikołay w Dálmáciey w nocy vbił

22:

áż było ná ćiele znáć/ o tho iż vmienił miáſtho Dálmáckie

23:

ſpalić/ ktore zową Iádro po Słowieńſku/ ábowiem thám Kolomannus miał

24:

trudnośći doſyć/ ták iż prze iego niewdzięcżność/ záſię od korony Węgierſkiey

25:

odſtępowáli. Iednego cżáſu zebrał woyſko do Ruſi/ tám gdy v Przemyſlá le=

26:

żał/ przyſzłá Kſiężná Przemyſka kniemu proſząc dla Bogá áby odpuśćił wdo=

27:

wie/ gdyż oná żadnego zuchwálſtwá áni przećiwnośći iemu nigdy nie cżyniłá.

28:

A gdy przypádłá ku nogam iego/ odepchnął ią nogą mowiąc: Nie ſłuſzna rzecż

29:

krolom pſiego głoſu ſłucháć. Oná z płácżem odeſzłá/ poſłáłá do ſwych ſąſiad

30:

iego okrutność powiádáiąc y niemiłoſierdzie. Oni wnet zebrawſzy ſie proſili

31:

Kumow (ktore zowiemy połowcy) ſobie ná pomoc z Kſiążęćiem Mirkotem/

Mirkot.

32:

ktory przyſzedł z ſześćią tyſiąc ludu/ vderzyli ná nie w nocy bez wieśći/ ták iż od

33:

máłá do wiela im pobráli/ pobili/ poſiekli/ powiązali/ że ledwo ſam Krol do

34:

láſá w gory vćiekł/ gdzie thám nie miał co ieść/ áż bothy miáſto ſzperek iadał

35:

przypiekáiąc niż do Węgierſkiey źiemie przyſzedł. Pothym Koloman brátá Al

36:

muſá dał oſlepić y ſyny iego/ áby pánowánia nigdy nie mieli/ ktory też ſam po=

37:

tym rychło vmárł látá 1114. náznácżywſzy Stefaná ſyná ná kroleſtwo. grafika

38:

Tefan wtory/

Stefan.

Krol węgierſki/ ktoremu

39:

dáná zá máłżonkę corá Gwiſzkárdá Syciliyſkiego

40:

kſiáżęćiá. Iokoż ieſt przez oycowſki grech á niecnotliwy

41:

vcżynek nád brátem vcżyniony/ ná ſtolec wſtąpił/ tákże

42:

ſie mu theż nic dobrego nie wodziło/ Abowiem od Gre=

43:

kow/ Bulgárow/ y od Ruſi ſzpátnie poráżon. Szcżedł z

44:

świátá bez potomká.

45:

Elá wtory ſlepy/

Belá.

ktorego był oſlepił ſtriy Kolomanus od

46:

dobrego oycá/ y ſam ácżkolwiek ſlepy/ dobry był Zonę mu dáli dziewkę

47:

Kſiążęćiá Serbſkiego Helenę/ niewiáſtę roſtropną/ ktora mu vrodziłá trzech

48:

ſynow/ Ládziſłáwá/ Stefaná/ y Almuſá/ ktora theż dowiedziawſzy ſie przy=

49:

cżyny oſlepienia mężá/ nád thym kazáłá pomſtę vczycżynić kthorzy byli thego

przycżyną

strona: 302

O Węgierskiey koronie.

Liſt 302

przycżyną. Borochus bękárt Kolomannow/ mocą ſie dopierał kroleſtwá/ po=

magáli mu tego Ruſacy y Polacy/ ále poráżeni. Wykonawſzy lath dzieſięć v=

márł látá 1142.

GIezá po oycu wſtąpił ná Krolewſki ſtolec/

Giezá

bráćią vśmie=

rzył/ ktorzy ſnim cżynili o kroleſtwo. Theż Ludwika Ceſarzá v ſiebie

cżeſtował gdy do Bożego grobu iechał. Z Ruſią też walcżył/ mſzcżąc ſie krzy=

wdy świekrá ſwego.Vmárł látá 1161.

Stefan trzeći Giezow ſyn/

Stefan.

kthory miał trudność.

od ſtryiá Ládziſłáwá/ á po nim od Stefana bráthá iego o kroleſthwo/ ale ie

10:

zwyćiężył. Vmárł wykonawſzy lat dwánaśćie w Stridonie pochowan.

11:

Belá ſyn trzećiego Stefaná ná kroleſtwo wybran/

Belá.

12:

zá ktorego nic ſie nie działo/ coby godnego piſáć. Wykonawſzy lat ſiedḿnaśćie

13:

vmárł/ w Biłágrodzie pochowan/ zoſtáwiwſzy dwu ſynu Emeryká y Andrzeiá.

14:

Emerykus ná ſtolec krolewski wſádzon/

Emerikus.

ná ktorym

15:

ſpokoynie mieſzkał/ á ſtąd pod nim Weneći Iádro miaſt wźięli/ kthore ieſth

16:

głowá Dálmáciey. Wykonawſzy ośḿ lath vmárł/ zoſtáwił po ſobie ſyná La=

17:

dziſłáwá/ pochowan w Agierſkim kośćiele

18:

Ládzisław ſyn iego ledwo trzy mieſiące był krolem

19:

nád ſwoy młody wiek/ vmárł látá 1211.

Ládzisław.

grafika

20:

Ndrzey wtory/

Andrzey.

Emerikow brát krolem

21:

zoſtał/ ktory miał ty ſyny z żony Giertrudi/ Belę

22:

Kolomanná/ Andrzeiá/ y Elżbietę corę: tá byłá świętą

23:

á cnotliwą/

s. Elżbietá.

ktora byłá daná zá malżonkę Lángráfowi

24:

Turigińſkiemu. Andrzey według inſzych krolow wyprá=

25:

wił ſie do Ieruzálem/ porucżywſzy małżonkę w moc Bán

26:

kábánowi/ gdzie tám poſługę dobrą vdziáłáli/ ábowiem

27:

wiele miaſt z mocy Sáráceńſkiey wyięli. Zoná iego Gertrudá ktora byłá zoſtá=

28:

łá/ wiele miáłá ſmutku prze niebythoność Krolá/ do kthorey brát przyiechał z

29:

Niemieckich ſtron áby ią ćieſzył/ ktory iednego cżáſu zápátrzył ſie przy bieſie=

30:

dzie ná żonę Bánkánábá Ochmiſtrzá (ábowiem byłá cudney vrody/ á mowy

31:

wſthydliwey) zápalił ſie w miłośći. Powiedział przycżynę choroby krolowey

32:

ſieſtrze ſwey potáiemnie. Krolowa iáko niewiaſthá chcąc ſie brátu záchowáć

33:

zwiodłá mu ią. Bánkánábus dowiedziawſzy ſie przez iey powieść/ zábił Kro=

34:

lową/ iechał do Konſtántinopolá dobrowolnie powiedział krolowi/ podawſzy

35:

mu ſzáblę krwáwą w rękę/ rzekł: Krolu ieſliś pan ſpráwiedliwy proſzę o ſprá=

36:

wiedliwość/ otho maſz ſzáblę tę ktorąmem małżonkę twoię zábił o zwiedzienie

37:

żony ſwoiey/ ieſlim źle vdziáłał zetni mię/ ieſlim nie krzyw/ niechay then przy=

38:

kład ſpráwiedliwośći ná tobie zoſtánie ná wiecżną (drugim) pámiątkę. Krol

39:

bez zlęknienia rzekł k niemu: Bądź dobrey myſli/ ieſli thák ieſt ſpráwiedliwyś.

40:

Przyiechawſzy do źiemie dowiedziawſzy ſie pewney rzecży/ záchował go w po=

41:

koiu/ á wſzákże ſynowie nieboſzkiey krołowey nád iego dziećmi tego ſie mśćili.

42:

¶ Then tho Krol wiele kośći świętych z Ieruzálem y z Konſtántynopolá do

43:

Węgier przynioſł/ ktore ieſzcże y dziś ſą. Wykonawſzy Andrzey Krol lat trzy=

44:

dzieśći vmárł/ pochowan w klaſztorze w Agrzegrus látá 1235.

Eee 4

Belá

strona: 302v

Kſięgi ſzoſte

grafika

Elá cżwarthy/

Belá.

ná krolewſkie mieyſce

wźięt tegoż roku/ pod kthorym nic ſie dobrego w

Węgrzech nie działo. Abowiem Batti wielki Ceſarz Tá

tarſki Kumy álbo Połowce zwalcżywſzy/ Ruś też/ pro=

ſto przez gory zá tymi Kumy do Węgier ćiągnął/ bo tám

byli Kumowie vćiekli ze wſzytkim domoſtwem/ y tám ſie

w ten cżás pokrzćili/ kthorych bylo pięćdzieſiąth tyſiąc/

gdzie potym Węgrzy rzućili ſie ná nie/ mowiąc żeśćie wy

ie tu ná ſmowie przywiedli y zábili ich ſtarſzego Kuttená.

Kuten wodz.

Widząc tho Kumo=

10:

wie/ vpátrzywſzy potym ſwoy cżás rzućili ſie ná Węgry y poráźili ie/ á przyſtá=

11:

li do Tatar. Tátárowie ie ku zamkow dobywániu przypuſzcżáli. Krol Belá ze=

12:

brał ſie ná nie ále poráżon dwá rázy. Ná oſtátku vćiekł do kſiążęćiá Rákuſkie

13:

go/ ktory go poimał y niechćiał puśćić/ áż mu wroćił ſummę ktorą od niego

14:

przed thym wźiął z Rákus. Belá nieborak widząc iż ze wſzytkich ſtron gore/

15:

vćiekł do Dalmáciey/ á Tátárowie wſzytkę źiemię ſplundrowawſzy/ trzy látá

16:

w niey mieſzkáli/ ná oſtátku ie głod wygnał/ bo nie był kto ſieiąc áni orząc/ á

17:

oni ſámi niechćieli/ poſzli precż nábrawſzy wiele ſkárbow y innych korzyśći/ á

18:

tám ſie ziechali z Petą (ktory przeſzedł Polſkę/ Sląſko/ Moráwę/ Powazę)

19:

ſpołu do domu ćiągnęli. Vſłyſzawſzy Belá iż ich iuż niemáſz/ przyiechał do pu=

20:

ſtek/ znowu ſie po porażce zbierał ná Cżechy á ná Rákuſkie Kſiążę/ bo mu to

21:

ćiężey było ćierpieć niż od Tátar. Ná oſtátku zabił tego Frideriká Kſiążę Rá=

22:

kuſkie/ y Cżechy poráźił. Wykonał lat trzydzieśći y pięć ná kroleſtwie/ vmárł

23:

látá 1270. zoſtáwił po ſobie ſyná Stefaná.

24:

Stefan cżwarthy/ ſyn młodſzy Below/

Stefan.

bo drudzy

25:

pomárli/ krolował dwie lećie/ á w tym Ottokárá Cżeſkiego krolá poráźił. V=

26:

márł rychło/ pochowan z oycem ná Budzińſkim wyſpie. Zoſtáwił po ſobie ſyná

27:

Ládziſłáwá á Márią dziewkę/ ktora byłá zá máłym Kárłem. grafika

28:

Adzisław trzeći ná oycowſkie mieyſce

29:

wſtąpił látá 1274.

Ládisław.

Othokárá krolá Cżeſkiego

30:

zá Ceſárſką pmocą poráźił y zábił. Kumy poraźił ktho=

31:

rzy vćiekli áż do Tátar/ y námowili záſię Tátáry áby do

32:

Węgier przyſzli/ y vcżynili z nowu wielką ſzkodę. Potym

33:

wſzedł ſnimi w zgodę/ y poiął ich Kſiążęćia dziewkę má=

34:

iąc przed tym inſzą żonę Ceſárſką przyiaćiołkę. Legáth z

35:

Rzymá o thę rzecż do niego iechał/ áby żonę oſtátnią po=

36:

rzućił/ á z pierwſzą mieſzkał. Kumowſkie Kſiążę boiąc ſie áby ná tho nieprzy=

37:

ſzło/ zábił go.

Ládzisław
zábit.

Od tego cżáſu było wielkie rozerwánie około wybieránia Kro=

38:

low/ gdyż po ſobie dziedzicá nie zoſtáwił.

39:

Ndrzey trzeći/ Andrzeiá wtorego ſyn/

Andrzey trzeći.

ná ſtolec krolewſki

40:

wźięt za wielką trudnośćią á ſwarem/ ábowiem ſie też Kárzeł máły do=

41:

pierał tego kroleſtwá/ ktory miał za żonę Márią dziewkę Stefaná cżwartego/

42:

á wſzákże ná to przyſzło po iego śmierći. Wykonawſzy lath dziewięć vmárł/ w

43:

Budzyniu pochowan v bráćiey zakoná s. Troyce. Po śmierći iego wielkie zá=

44:

mieſzánie było około wybieránia krolá/ ábowiem iedni chćieli Kárłá drudzy

45:

Wacłáwá Cżeſkiego krolewicá/ drudzy Ottoná Báworſkiego/ á wſzytcy byli

46:

dálecy w rodzie/ iáko tá figurá vkázuie.

Andrzey

strona: 303

O Węgierskiey kronice.

Liſt 303

Andrzey wtory vrodził 4. Stefaná/ od ktorego Ládzisław bez płodu. Mária/ od ktorey Károlus Mártellus/ od ktorego Anná Cżeſka krolowa/ od ktorey Wacław/ Károłus Robertus. Wacław/ od ktorego Otto.

¶ Iuż byli wźięli Kárłá Mártellá/

Károlus Már=
tellus wybran.
Otto wybran.
Wacław wy=
bran.

ale iż to mocno Papież Bonifácius oſmy

chćiał mieć. Oni boiąc ſie áby tho nie przychodziło w obycżay Papieżowi krole

vſtáwiáć/ wźięli Wacłáwá Cżeſkiego krolewicá/ kthory potym dla ſwey mło=

dośći ſpuśćił koronę Ottonowi Báworſkiemu kſiążęćiu. Ottoná záſię wſádził

do więźienia Woiewodá Siedmigrodzki Ládziſław. Ná drugi rok kthory pi=

ſano od Bożego národzenia 1309. przyiechał Legat z Rzymá/

Karolus dru=
gi wybran.
Legat.

ktory záklął

ty ktorzy nie byli poſłuſzni krolá Kárłá/ á Siedmigrodzkiego Woiewodę cże=

mu wydárł Ottonowi laſkę krolewſką. Ná oſtátku Kárłá koronowáli/ ktory

10:

miał trzy żony/ Márią krolá Polſkiego dziewkę kthorá rychło vmárłá/ Beatę

11:

dziewkę Rzymſkiego krolá/ Elżbietę drugiego krolá Polſkiego dziewkę/ z kto=

12:

rą miał Lodwigá/ miał też drugie ſyny ále pomárli. Iednego cżáſu Felician k

13:

woli Ottonowi chćiał zábić Krolá gdy w chłodniku z krolową iadł/ ále go chy=

14:

bił/ á krolowey cżterzy palce vćiął/ ſynow Pedágogowie obronili/ wſzákże po=

15:

iman y zapłátę wźiął ze wſzytkim domem.

16:

¶ Po śmierći Kárłowey Lodwig ſyn wźięth ná Węgierſkie kroleſtwo láthá

17:

1342. w śiedmnaśćie lećiech/

Lodwig krol.

rychło potym y Polſkiego doſtał po ſwym wu=

18:

iu Káźimirzu gdy vmárł. Miał Lodwig dwie corze właſne/ Iádwigę iednę/

19:

z ktorą wźiął Iágiello kroleſtwo Polſkie/

Iádwigá Iá
giełlowá.

á drugą Márią/ z ktorą wźiął Zy=

20:

gmunt Cżeſki krolewic Węgierſką koronę. Poſtánowiwſzy Zigmuntá ná krole

21:

ſtwo Węgierſkie iako źięćiá włáſne^o vmárł látá 1386. Miał ten Lodwig brá

22:

tá drugiego Andrzeiá/ ktory był krolem Syciliyſkim/ ále go byłá żoná Anná

23:

obieſiłá w nocy/ á mieſzkáła z Lodwigiem Táretyńſkim Kſiążęćiem/ nád kto=

24:

rym ſie potym Lodwig bráckiey krzywdy pomśćił. Ten tho Andrzey miał ſnią

25:

ſyná Kárłá/ ále iedni mowili iż nie właſny. Przeto gdy Węgrzy poń poſłáli ku

26:

krzywdzie Máriey Lodwigowey dziewce/ thedy ich więtſza połowicá nieprzy=

27:

zwoliłá. Gdy przyiechał wybráli go nie ochotnie iáko zá przeździęk zá Krolá.

28:

Márią Lodwigowę dziewkę y z mátką Elżbietą przywiedli do kośćiołá/ pá=

29:

dłá ná grobie oycá ſwego wołáiąc: Miły oycże cżemuś mię w tym ſiroctwie ná

30:

pośmiech ludziom zoſtáwił/ ieſli maſz iáką cżąſtkę w niebie/ vproś tho v Pá=

31:

ná wſzechmogącego ábych z tobą wźiemi dziś leżáłá. Zá długim płácżem nożá

32:

chćiáłá doſtáć zábić ſie/ ále ią hámowano.

Wielkie ro=
znice.

A gdy ią gwałtem od grobu oyco

33:

wſkiego oddárto/ ocżu nie znáć było przed płácżem/ áni włos ná głowie nie by=

34:

ło co otárgáłá. Gdy było po koronáciey/ Mikołay Woiewodá z Gáry/ á Błá

35:

żek Forgach co iey ſthronę mocno trzymáli/ przyſzli do niey ćieſzyć ią á zwie=

36:

rzyli ſie Máćierzy Elżbiećie co mieli vcżynić/ iż wſzedſzy ná pokoy do Krolá

37:

Kárłá zábili go: wnet záſię owá ſtroná weſołá byłá á druga płákáłá. Krolo=

38:

wa z krolewną będąc iuż przeſpiecżne wyiecháły ná przeieżdżkę z Woiewodą y

39:

z Błáſzkiem/ wnet ſie przećiw im wyráźił Bán Chárwácki Stároſtá/ zlękli ſie

40:

bo máły pocżet mieli ſłużebnikow/ wnet zábił Woiewodę Mikołáiá y Błáſzká

41:

Forgáchá/ korlową y krolewnę bez bácżnośći ſtanu zá włoſy z woza zwlecżono/

42:

przy koniech ná zamek wiedziono do Chárwáciey pánny ſłużebne bez wſtydu po

43:

ſromocono. Krolowa Elżbietá pádłá ku iego nogam proſząc miłośierdzia/ acż

44:

by iedno nád krolewną/ mowiąc że oná o śmierći nieboſzcżyká Kárłá nie wie=

45:

dziáłá/ tylko ia ſtymi ktorzy iuż ſwą zapłátę wźięli. Pámiętay ná dobrodziey=

46:

ſtwo Krolá Lodwigá mego mężá/ że maſz ſniego wielkie dobrodzieyſtwo/ nie

47:

chćiey nád iego krwią okrućieńſtwá vżywáć/ puść nas wolno/ á my tobie wſzyt

48:

kim dobrym będziem oddziáłáwáć. Ale niechćiał ſłucháć/ iedno chodził tám y

49:

ſám. A gdy wiecżor przyſzedł/ kazał krolową Elżbiete zwięzáć y w rzekę wrzu=

50:

ćić á vtopić/

Krolowa vto=
pioná.

Mária dziewká pádłá zá martwe leżáłá/ kazał ią opátrzyć. A

gdy

strona: 303v

Kſięgi ſzoſte

gdy Zigmuntá/ ktory był w Cżechách/ zá krolá wybráli Węgrowie/ Chárwat

Ban/ pod przyſięgą ná Boże ćiáło/ krolewnę Márią puśćił/ áby ſie tego áni

oná áni żadny nad nim nie mśćili. Zygmunt Krol dowiedziawſzy ſie tego okru=

ćieńſtwá ktore Bán vcżynił nád krolowymi/ poſłał poń áby go poimano/ kto=

rego gdy przywiedziono cżwiertowano ij/ tákći ſwego żywotá dokońcżyli.

Látá od národzenia Páńskiego 1386.

Igmunt ſyn krolá Cżeſkiego/

Zigmunt.

Kárłá cżwartego Ceſá=

zá Rzymſkie^o/ ktorego miał z Elżbietą małżonką Kázimirzá Pol

ſkie^o krolá dziewką/ ná kroleſtwoWęgierſkie wybran/ cżłowiek oſo

10:

by kraſney/ vcżenia wielkie^o/ ięzykow wiele vmiał ále ku rycerſkim

11:

rzecżam niefortunny. Ceſárzem Rzymſkim też był vcżynion po Robertuſie. Bi

12:

twę z Turki ſtráćił známienithą. Pánow Węgierſkich pośćinał trzydzieśći y

13:

dwá z przywodu ſwey żony. Przeto go poimáli y dáli do więźienia iedney wdo=

14:

wie ktorey był dał mężá ſćiąć. Niewiáſthá máiąc bacżenie ná ſtan krolewſki/

15:

dopomogłá mu z więźienia/ wſzákże iey to dobrze oddał/ iż iey dwu ſynu prze=

16:

dniemi pány w Węgrzech vdziáłał/ ieſzcże z tego domu y dziś ſą Pekiloiſzowie.

17:

Látá od národznia Bożego 1438.grafika

18:

Eſarz Albrecht z domu Rákuſkiego/

Albrecht.

19:

wźiął zá żonę Elżbietę dziewkę Zigmunto=

20:

wę od drugiey żony Bárbáry/ y z kroleſtwem

21:

Węgierſkim iáko dziedzicżkę: Rychło theż y

22:

krolem Cżeſkim zoſtał. Polacy ći go niechćie

23:

li zá paná wźiąć/ mowiąc iżby ſnim nie vmieli mowić bo

24:

był Niemiec/ ále poſłáli po Iágiełlá do Lithwy. Ktory

25:

gdy ſie okrzćił/ żonę Iadwigę wźiął y Krolewſką koronę

26:

ſnią. A ſtąd ſie ná ſię zwaſnili Albrecht z Iágiełłem/ bo długo Polacy náma=

27:

wiáli Cżechy áby Iágiełłá wźięli á nie Niemcá/ ponieważ nie ieſth náſzego ię=

28:

zyká. Y przyſtáli ná to Taborſcy ludzie. Ná kthorego gdy Albrechth wielkie

29:

woyſko zebrał. Krol Polſki poſłał ná rátunk Thaborom (w Cżeſkiey kronice

30:

ſtoi trzy thyſiące/ á w Węgierſkiey cżternaśćie thyſięcy) ludzi ná pomoc. Al=

31:

brechth miał trzydzieśći tyſiąc/ obronili ſie w taborze Niemcom/ wſzákże tám

32:

byli z vbożeli Polacy áż pieſzki przyſzli do domu. Tegoż roku Iágiełło vcżynił

33:

mu ſzkodę w Sląſku. Albrechth chćiał mu oddáć iádąc do Wrocłáwiá (bo by

34:

ło miedzy nimi rozięto) złąmał nogę/ rychło pothym vmárł. Po iego śmierći

35:

vrodził ſie Ládziſław od żony Elżbiety.

Ládziſław po
ſtumus.

36:

¶ Zá thego tho Albrechtá Niemcy z Węgry poſiekli ſke w Budzyniu/ thák iż

37:

Niemcy wiele Węgrow pobili/ domy/ kupce połupili/ w Dunáiu drugie po=

38:

topili/

Bitwá w Bu=
dzyniu.

áż mniſzy z páſyiámi chodząc miedzy nimi/ proſili dla Bogá áby przeſtá

39:

li od tego rozlewánia krwie á mordowánia ludzi Krześćiáńſkich/ ledwy tho zá

40:

cáły dzień vgaſło.

41:

Látá od národzenia Páná Kriſtuſá 1440.

42:

Ládzisław krolewic Polſki ſyn Iágiełłow/

Włádzisłáw
Krol Polſki

á Káźimi

43:

rzow brát (nád wolą niektorych pánow Węgierſkich) w ſiedmi=

44:

naśćie lećiech ná Węgierſkie kroleſtwo wybran. A gdy miał być

45:

koronowan/ Węgrzy ſzli do ſkárbu pod koronę á korony w ſkrzyni

46:

nie było/ choć byłá zápiecżętowaná. Abowiem Elżbietá po koro=

47:

nowániu ſwego ſyná Ládziſłáwá/ chowáiąc do ſkrzynie koronę/ vkrádłá ią zá=

48:

ſię podſkárbiemu/ y donioſłá kſiążęćiu Styrſkiemu ſchowáć.

Widząc

strona: 304

O Węgierskiey Koronie.

Liſt 304

¶ Widiąc to Węgrzy mieli zá zle tym ktorym to w moc było porucżon. Ale

áby ſie pocżęła precż nie mieſzkáłá/ iecháli z Włádziſłáwem do Biłáhrodu/ á

tám go koronowano thą koroną ktora byłá ná grobie s. Szcżepaná. Było ná

then czás wielkie roſthárgnienie w Węgierſkiey źiemi/ ábowiem połowicá ich

przy iedney ſtronie/ á połowicá przy drugiey byłá. Ale iż Włádziſłáwá bacżyli grafika

wſzytcy być godnego/ thák oſobą/ ſer=

cem/ iáko rozumem. Wiele ich odſtą=

piło od Elżbiety krolowey/ tylko Cże=

chowie zoſtáli á Vlrych Cilyſki Grá=

10:

biá ſámey krolowey wuy/ ten przyſię=

11:

gał od Ládziſłáwá dziećięćiá práwá y

12:

inne záchowánia dzierżeć. Widząc El

13:

żbietá iż iey ſtronę opuſzcżáią/ porucży

14:

łá w opiekę dziećię Fridrichowi Ceſá=

15:

rzowi/ á zamki niekthorym Cżechom

16:

drápieżnym/ iáko Iſkrze/ Tháláfuſo=

17:

wi/ Komorowſkiemu/ Axámithowi/

18:

ktorzy miáſtho obrony drapieżyli á zbi=

19:

iáli w źiemi Węgierſkiey/ á w rowny

20:

dział dzielili. Poráżeni od Węgrow

21:

raz/ á drugi raz od Polakow v Koſzyc

22:

gdy Odrowążá poimáli á támże y Tá=

23:

láfus poiman/ ále puśćili Odrowążá

24:

gdy wiedzieli iż ich rzecż ſzłá bárzo ſłá=

25:

bo. Nie mogłá ſie tá burzká miedzy ni

26:

mi vſpokoić áż przyiechał legat z Rzyma/

Legat.

ktory miedzy nimi długą á wymowną

27:

rzecżą roziął á porownał/ ták áby krolowi Włádziſłáwowi byłá daná dziewká

28:

Elżbiećiná zá małżonkę/ á druga Káźimirzowi brátu ie^o/ á to były ſioſtry mło

29:

de^o Ládziſłáwá. Włádziſłáwowi áby byłá daná ſląſka źiemiá we dwu ſtu tyſiąc

30:

poſagu/ á nigdy niewykupowáć. A Káźimirzowi ſto y 20. tyſiąc złotych cżerwo

31:

nych dáć/ á krol Włádziſław nie ma ſie piſáć krolem Węgierſkim iedno guber=

32:

natorē/ poki Ládziſław nie dorośćie/ á ieſliby vmárł ná Włádziſłáwá wſzytko

33:

ſpada. A záſię gdy puśći Włádziſław opiekę Ládziſłáwowi/ tedy zápracą y zá

34:

nakład ie^o źiemię ſpiſką zápiſuiem wiecżnie iemu ku kroleſtwu polſkie^v/

Zgodá.
Ziemiá Spiſka.

y ty przy

35:

ległośći ktore ſą przy Ruſi á Wołoſzech. Ná to wſzytcy przywolili. Krol Włá

36:

dziſław máiąc wielkie ſzcżęśćie do ludzi y ná nieprzyiácielá/ dwá rázy tych cżá=

37:

ſow Thurkom z mocy wźiął Boſnę/ Serwią/ Bulgárią/ poráźiwſzy ie przez

38:

ſpráwę Ianá z Huniádá Siedmiogrodzkiego Woiewodę. Amurat chcąc ſnim

39:

w dobrey przyiáźni mieſzkáć/ do dzieſiąći lath wźiął przymierze/ y przyſięgi od

40:

ſiebie przyięli twárde: więźnie/ zamki/ miáſtá ſobie wroćili: wroćił theż Turek

41:

Smederow y dwu ſynu Deſpothowi/ ále ie iuż był oſlepił (choćia miał Deſpo=

42:

towę dziewkę zá żonę) Themu były/ rády wſzytki okolicżne kráiny/ iáko Miſia/

43:

Serwia/ Dálmácia/ Kroácia/ Boſná/ ále Bulgárią tę ſobie wymowił Amu

44:

rat z Andrinopolim/ bo ſie thy źiemie dobrowolnie były dáły Włádziſłáwowi

45:

ſłyſłąc o iego ſzcżęśćiu/ á zwłáſzcżá iż iednego ięzyká byli ſnimi Polacy Sło=

46:

wieńſkiego. Był przy they zgodzie Iulian Kárdynał Papieſki kthory milcżał

47:

wſzytko zwieſiwſzy głowę. Iechawſzy do Rzymá oznaymił to Papieżowi/ Pá=

48:

pież poſłał go wnet zásię do Włádziſłáwá áby go od przyſięgi rozgrzeſzył/ ábo=

49:

wiem iuż byli poſzli Turcy do Włoch. Iulian przyiechał/ ták długo námawiał

50:

Włádziſłáwá áby złamał przymierze áż go przezdzięki námowili/ á zwłaſzcżá

51:

Ian z Huniádá Mátiaſzow oćiec. Włádziſław iáko pan nieſkwápliwy/ poſłał

52:

do Deſpotá Ráckiego powiádáiąc mu áby ſie ſnim gotował przećiw Turkom.

53:

Deſpoth ſie dziwował proſił by thego poniechał áż ſie lepiey opátrzemy Krol

54:

Włádziſław mowił ku Kárdynałowi/ dobrzeli tho oćiec Papież vcżyni. Kár=

strona: 304v

Kſięgi ſzoſte

dynał z Huniádem ták go długo namawiáli áż muſiał iákoby przezdzięki ná tho

przyſtáć zebrał woyſko Polakow y Węgrow. Deſpot widząc iż nie może być iná

cżey/ zebrał też Rácow dzieſięć tyſiąc/ ćiągnęli ſpolu. Amurat vſłyſzawſzy dzi=

wował ſie/ wſkazał do krolá/ ták nie dufaſz ſwemu Bogu/ wezmę go ia dziś ſo=

bie ná pomoc. A gdy ſie podkáli v Wárny/ tho ieſt ná koſsowym polu w Bul=

gáriey/ tám Włádziſław poráżon y zábit/ látá 1444.

Włádzisław.
Krol zábit

Ian z Huniádá vciekł

z trzemi tyſięcy Węgrow/ támże też zábit y Kárdynał od ſwoich. Płácżu bylo

doſyć po wſzytkim Krześćiáńſtwie/ ábowiem w tym ieſzcże nádzieię mieli nieco

wſzytcy/ bo pothym rychło ſyn iego Máchometh Konſtántinopole wźiął. Ian

10:

z Huniádá poiman od Deſpotá/ á nie puśćił go áż mu zamki wroćił kthore był

11:

pobrał. Rychło potym ziednał ſie ſnim/ ćiągnęli przećiw Turkom znowu/ po=

12:

ráżeni/ áż potym był Kápiſtran s Krzyżaki przyćiągnął do Biłáhrodu/ tám

13:

záſię byli Máchometá poráźili: á by go był Pan Bog nie ſkarał thymi krzyżaki

14:

przez Ianá Huniádá/ wźiął by był puł Europy tego roku.

15:

Látá od národzenia Páná Kriſtuſá 1453.grafika

16:

Adzisław Albrichtow ſyn/

Ládzisław.

kthory

17:

był w opiece Ianá z Huniádá po śmierći

18:

Włádziſłáwá krolá Polſkiego y Węgierſkie

19:

go/ máiąc lat piętnaśćie wieku ſwego/ przy

20:

iechał do Budzyniá. Ian też Huniad Grá=

21:

bia Byſtrzycki po pracy ktorą miał z Turki v Biłáhrodu

22:

rychło vmárł/ zoſhtáwiwſzy po ſobie dwu ſynu Włádzi=

23:

ſłáwá á Mátyaſzá/ ále zá ſpráwą Vdálriká Grábie Lá=

24:

dziſław koronowan. Tego potym Vdálriká Włádziſław Huniádow ſyn zábił

25:

dla niektorey przymowki. Dla cżego Krol Ládziſław z poduſzcżenia drugich pá

26:

now dał go śćiąć/

Vdálrik zábit.
Włádzisław
ſćięt.

á bráthá iego Mátiáſzá wſádzono do więźienia w Prádze.

27:

Rychło też ſam Krol Ládziſław wieku oſmnaſtego lat vmárł. Mátiaſz ktory

28:

był w więźieniu w Prádze wybran ná ſtolec krolewſki. Piſzą drudzy żeby Krol

29:

Ládziſaw był ſtrut k woli Mátiaſzowi od Podebráńſkiego/ bo wnet po iego

30:

śmierći Mátiaſz był krolem Węgierſkim/ á Podebráńſki Cżeſkim/ y iego dzie=

31:

wkę Matiaſz poiął zá żonę/ wſzákże pothym Podebrańſki miał od niego tru=

32:

dnośći doſyć.

33:

Látá od národzenia Bożego 1459.grafika

34:

Athiaſz ſyn Ianá Korwiná z

35:

Huniádá ná Kroleſtwo Węgierſkie

36:

wybran.

Mátiaſz.

Nápierwotku potkáły go

37:

trzy potrzeby woienne z Turkiem/ z

38:

Ceſárzem Fridrichem y z Cżechy ráy

39:

tháry kthorzy byli wiele zamkow poſiedli w Wę=

40:

grzech/ Táláfus/ Axámit/ Iſkrá/ Brándis. Po

41:

ſłał Mátiaſz Symoná przećiw Frydrychowi Ce=

42:

ſárzowi/ ále przemożon. Turek też od Huſsá Ká=

43:

ſáná Perſkiego krolá poráżon/ thylko Axámitá á

44:

Tálafuſá zwalcżył/ gdy poſłał Sebaſtianá Roz=

45:

goná przećiw im/ á Biſkupá Agierſkiego/ ci do=

46:

byli zamkow thych pod nimi/ Zolenia/ Wádny/

47:

Potoká/ Gálgoz/ Miſle/ Gálze/ á thám Axá=

48:

mitá zábili/ á Tháláfus iedno ſámotrzeć vćiekł

49:

z Wálgáta áż ná Szaryſz. Potym y Szaryſz oble

50:

gli á przez ſmowę ij wźięli/ áż gdy źimá záſzłá wroćił ſie Rozgon do domu zrá=

dośćią

strona: 305

O Węgierskiey koronie.

Liſt 305

dośćią do krolá Mátiaſzá. A od tego cżáſu Mátiaſz wſzytko z Cżechy walcżył/

wydárł im gorne Węgri y Powaze. Wykupił też Mátiaſz koronę świętą Wę

gierſką/ ktora byłá záſtáwioná od krolowey Elżbiety w ſześćidzieſiąth thyſiąc

złotych cżerwonych/ v Ceſárzá Fridrichá/ ktora tám byłá od dwudzieſtu y cżte

rzech lat/ po wykupieniu tey korony był koronowan w ſześć lat od wybránia ná

kroleſtwo. Dobył też zamku pod Turki ktory zową Iáycá/ ná gránicy Boſneń

ſkiey źiemie/ á Turek go był doſtał zdrádą od Stefaná Boſneńſkiego Deſpotá/

proſiwſzy go ná cżeść poimał go y żywo obłupił/ á Boſnę/ Ráſcią/ y Serwią

wźiął. A gdy Turek Máchomet wzwiedział iż Iáycá wźiął Máthiaſz/ zebrał

10:

wielki lud chćiał go záſię doſtáć/ ále mu odpárli. W ten to cżás ieden Węgrzyn

11:

gdy vyrzał Turecki proporzec kłádąc ná mur dáiąc znák Thurkom/ vchyćił ſie

12:

ſnim áż obá ſpádli y połąmáli ſzyie. Száboćiec też pod Turki wźiął.

13:

¶ Ieſt wypiſan ten Mátyaſz w kronikách Węgierſkich zá iednego Herkuleſá.

14:

Acżkolwiek byl cżuyny/ śmiáły/ opátrzny/ ále w ſobie miał Węgierſkie oby=

15:

cżáie/ nie trzebá mu było wierzyć/ iáko o nim w Cżeſkiey kronice piſano ieſth/

16:

tylko z ſwemi Krześćiany walcżył/ tho ieſth/ z Cżeſkim krolem/ z Polſkim/ á z

17:

Ceſárzem Frydrichem/ z Thurki máło/ bo ſnimi wnet wźiął przymierze kiedy z

18:

Cżechy á z Polaki walcżył. Iáko go byli obegnáli ná Wrocłáwiu Krol Polſki

19:

á Cżeſki/ będzie przy Polſkiey kronice. Miał ſyná Mátiaſz z pierwſzą żoną Ia=

20:

ná Korwiná/ ále inákſzego ſzcżeśćia/ á też nie długo był żyw. Poiął był Ma=

21:

tiaſz drugą żonę Beatę/ krolá Syciliyſkiego dziewkę/ ále ſniey nie miał potom=

22:

kow żadnych. Po iego śmierći daná byłá Beatá krolowi Cżeſkiemu Włádzi=

23:

ſłáwowi zá małżónkę ſpołu y z kroleſtwem. Pánował ná kroleſtwie Węgier=

24:

ſkim Mátiaſz lat trzydzieśći y ſiedḿ.

25:

Látá od národzenia Kryſtuſá 1490.grafika

26:

Ládzisław Krol Cżeſki ſyn Káźi=

27:

mirzá Krolá Polſkiego ná kroleſtwo Wę=

28:

gierſkie wybran/ poiął zá małżonkę Beatę

29:

krolową Węgierſką Mátyaſzową/ ále gdy

30:

ſnią potomkow nie mogł mieć rozwiodł ſie

31:

ſnią/ á poiął Annę z Fránciey Wáſzkonis de Gándálá/

32:

ſieſtrzeniec krolá Fráncuſkiego/ z kthorą miał ſyná Lo=

33:

dwigá y corę Annę/ ktora byłá daná zá małżonkę Ferdi=

34:

nándowi Rákuſkiemu kſiążęćiu ná ten cżás. Ten w pokoiu ſpráwował koronę

35:

Węgierſką/ bez vtrat y mordow prożnych/ tylko na pocżątku iego pánowánia

36:

zebrał ſie był nań Ceſarz Máximilian/ bo też chćiał być Krolem Węgierſkim/

37:

y brát Olbrácht z Polſki krolewic/ ziednawſzy ſie z brátem/ zwiodł bitwę z Ce=

38:

ſárzem/ y poráźił go do gruntu/ á ták w pokoiu był do śmierći. Turek też ba=

39:

cżąc dobrego á ſpokoynego ſąſiádá/ záchował mu ſie przyiaćielſkie. Wykona=

40:

wſzy lat cżterdzieśći y cżterzy ná kroleſtwie Cżeſkim y Węgierſkim vmarł/ po=

41:

chowan w Biłágrodzie 1516.

42:

Tu ſie pocżynáią hiſthorie zie=

43:

mie Węgierskiey teraz nowo przełożone/ pocżąwſzy

44:

od Krolá Ludowiká áż do cżáſu dziſieyſzego.

45:

Rozdział Pierwſzy.

Fff	Po śmierći

strona: 305v

Kſięgi ſzoſte

O śmierći Włádzisłáwá Krolá Węgierſkiego

ſyn iego Ludowik ku látom przyſzedſzy pánował/ Młodzie=

niec vrody/ y cnoty oſobliwey: Skárgi cżęſto co niego przy=

chodziły od Solimaná Ceſárzá Tureckiego dziſieyſzego ná lud

pogránicżny/ iż ſie nie ſpokoynie záchowáią: Ná oſtáthek thę

przycżynę dawſzy walce Soliman Ceſarz/ ruſzył ſie ku niemu

mocą wſzytką/ wodą y źiemią: Máło co przed tym vcżyniwſzy

ſobie pokoy zynnemi poſtronnemi nieprzyiaćioły. Cżáſow tych roſkázował imie

niem krolewſkim vdolney Węgierſkiey ziemi Arcybiſkup Koloſeńſki/ imieniem grafika

10:

Páweł Tomory/ zako^v Minorytow cżłowiek/ ktory gdy

11:

to vſłyſzał/ przodkiem przez liſty/ pothym ſam wpadwſzy

12:

ná kotcże rzecż tę krolowi oznáymił. Nád to krolá nápo=

13:

minał áby ſie prętko z ludem wſzytkim przećiw nieprzyia=

14:

ćielowi gotowáł: To ſie działo dwudzieſte^o dniá Márcá.

15:

Krol ná ten cżás w Wyſzogrodzie będąc/ z tey wieśći poru

16:

ſzony/ Syem wálny ſłożył ná dzień święthego Ierzego/

17:

liſthy do pánow rozeſławſzy. Pánowie byli Węgierſkiey

18:

źiemie/

Pánowie Wę=
gierſkiey zieme
przednieyſzy.

naprzednieyſze inne opuſzcżáiąc/ przodkiem Ian Woiewodá Siedmigr

19:

ocki ktori potym krolem był: á ſioſtrę miał zá ſobą krolá páná náſze^o Izábellę Po

20:

tym Steffan Bátory/ nawyſzſſy Woiewodá y pierwſzy pan ná ten cżás po krolu

21:

miedzy ſwieckimi. Woiewodowie dwá Mołdáwſkiey źiemie Steffan y Rádul/

22:

obá poddáni krolewſcy. Fránćiſzek Bátiány/ zwierzchni Karwáckiey/ Dálmáck

23:

iey/ Słowáckiey źiemie/ v krolá niepoſledniey łáſki. Piotr Pereni/ ſtároſtá Te

24:

mezwárſki Steffan Broderyk Kánclerz Koronny. Olexi Turzo podſkárbi wielki.

25:

Ian Borzemiſzá ſtároſtá zamku Budzyńſkiego.

26:

¶ Miedzy duchownymi byli ći: Páweł Tomory/

Páweł Tho=
mory.

wyſzſſey omieniony Arcybi=

27:

ſkup Kołoſońſki zakonnego żywotá/ ten niemáłą cżęść Węgierſkiey źiemie miał

28:

dolney w porucżeniu: Kthemu w rycerſkich rzecżách był biegły. Włádziſław

29:

Arcybiſkup Strygońſki/

Włádzisław
Arcybiſkup.

pierwſzy po krolu miedzy duchownymi. Duchowne in

30:

ne pány dla przedłużenia opuſzcżam. A ták iákom powiedział po rozeſłániu li=

31:

ſtow krolewſkich ná cżás náznácżony/ ziecháli ſie ná Syem/ ći ktorym należáło

32:

y był ziazd niemáły w Węgierſkiey źiemi.

Rzecży ná ſey
mie poſtháno=
wione.
Tolmá.

Ná tym Seymie miedzy rzecżami in=

33:

nemi to ieſt poſtánowiono/ przodkiem áby ná dzień Náwiedzenia pánny Má=

34:

riey thák duchowni iáko ſwieccy pánowie zbroynie byli pogotowiu Wtolmie

35:

ktemu Sláchtá z ludźmi poſpolitemi/ ktore wedle zwycżáiu ku woynie wyprá=

36:

wuią. A z támtąd ruſzyć ſie proſto ná nieprzyiaćielá.

37:

¶ Druga/ Krol áby miał po gotowiu rzecży wſzytki należące ku walce/ Mo=

38:

ráwcżyki/ Cżechy/ Slężaki/ ku pomocy powinne żeby przywiodł. áby też pá=

39:

now Krześćiáńſkich iáko Kárłá Ceſárzá/ Ferdynándá/ ſzwagrow ſwych. Frán=

40:

ćiſzká krolá Fráncuſkiego/ ktorego krewnym był. Papieżá/ y Stryiá ſwego kro=

41:

lá Polſkiego o pomoc żądał. ¶ Trzećia áby było wolno krolowi ſkárby ko=

42:

śćielnemi ku they pottzebie ſzáfowáć. Y inne rzecży ná Seymie poſthánowione

43:

były. Krol rozpuśćiwſzy Syem/ ſpilnośćią rzecży wſzytkie ná Seymie námie=

44:

nione ſpráwował: przodkiem wedle namowy do krolow Krześćiáńſkich poſłał:

45:

Ceſárzowi y Ferdynándowi przypomináiąc powinność y ſpolne nieprzeſpiecżeń

46:

ſtwo. Krolowi Fráncuſkiemu krewność y przeſzłe obietnice. Papieżá przez po=

47:

ſłá tego Ianá. Antoniego ktory ná ten cżás od Papieżá był/ pilnie ku pomocy

48:

pobudzał. Moráwcżyki/ Cżechy/ Slężaki ku tey walce gothował. Połowicę

49:

ſkárbow kośćielnych ruſzył/ nád kthoremi Włádziſłáwá Biſkupá y Proboſz=

50:

cżá pięć kośćiołow vſtáwił/ Myńcę bić kazał. Pieniądze dawano od Opatow

51:

Kápituł/ Proboſtw/ miaſt/ od Zydow ku tey potrzebie.

52:

¶ Thym ćżáſem gdy ſie Krol gothował/ liſthy cżęſte przychodzą/ że ſię iuż ku

Biáło=

strona: 306

O Węgierskiey koronie.

Liſt 306

Biáłogrodowi Turek przybliża/ y iuż rzekę Sawę wielka cżęść woyſká Turec=

kiego przebyłá. Krol boiąc ſie o niektore miáſtá/ roſkazał nawyſzemu Woiewo

dzie áby opátrzone żołnierſkim ludem/ y cżęść woyſká Węgierſkiego ná=

znácżona áby ſie knim obroćiłá. On ácż był niepráwie ná nogi beſpiecżnego

zdrowia/ á wſzákże to brzemię ná ſię wźiął pilnie. Thu ſie naprzod ięło niepo=

ſłuſzeńſtwo y niedbáłość Węgierſka okázowáć/ ći ktorym thám było roſkazano

ábo być ſámym/ ábo vffy ſwe poſłáć nieprzyłożyli ſie pilno ktemu/ ták iż pro=

żne ſtáránie było Woiewodzine. Y muſiał do Budzyniá ná zad do Krolá iá=

cháć ſkárżąc ſie ná niepoſłuſzeńſtwo: támże áż do wyiázdu krolewſkiego z Bu=

10:

dzyniá z krolem był/ y ſnim weſpołek iechał.

11:

¶ Tego cżáſu z rády niektorych roſkazał Krol Woiewodzie Siedmigrockie=

12:

mu/ iż ieſliby ſie ták zdáło iemu/ żeby ábo w tył Turkowi vderzył/ zbiwſzy co

13:

nawięcey ludzi około ſiebie: álbo do Thurek ćiągnął iżeby odwroćił Thurká

14:

ná zad. :?: :?: :?: :?:

15:

¶ Tym cżáſem gdy ſie to działo/ cżás przeminął náznácżony ná ktory ſie woyſko

16:

Węgierſkie śćiągnąć miáło: Wtolmie/ żadnego przedſię niewidáć było/ ma

17:

ſie wſzytko ku vpadku/ thym ſpoſobem nawięcey vpádło żáłoſne to kroleſtwo.

18:

A ták ſie ná to vdáli áby pierwey Krol był w Tolmie niż oni. To gdy ſie tocży=

19:

ło/ wieśći ſzły iedny zá drugiemy o Thureckim ćiągnieniu/ áż ná oſtátek wieść

20:

przyſzłá że Ceſarz Turecki zburzywſzy kilká miáſtecżek Wárádyń obległ: Krol

21:

ſłyſząc to/ ácż ieſzcże pomoc niebyłá Cżechow/ Moráwcżykow/ ále tę potrze=

22:

bę bacżąc/ ruſzył ſie z Budzyniá dwudzieſtego cżwartego dniá Lipcá/ nie má=

23:

iąc około ſiebie ták ieznych iáko pieſzych więcey trzech thyſięcy: przeto lekko ćią

24:

gnął áby ſie kniemu ludzie zieżdżáli. Pierwſzy nocleg miał dwie mili od Budzy

25:

niá/ á tám mu naprzednieſzy koń kthorego żáłował zdechł: Za niedobry znák

26:

niektorzy to mieli. Z tegoż mieyſcá piſał Krol do Woiewody Siedmigrockiego

27:

áby niecháiąc nicżego innego co narychley z ludem bywał v niego/ ná to tak od=

28:

piſał/ Iam ieſt gothow poſłuſzen być záwżdy Máieſtatowi krolewſkiemu: ále

29:

prze ták rozne roſkazánie krolewſkie/ niewiem cżego ſie mam dzierżeć/ náprzod

30:

wſkazano do mnie ábych był w Budzyniu v krolá/ drugi raz ábych ábo w Trá=

31:

cią wćiągnął/ álbo w tył Ceſárzowi vderzył: Niewykonawſzy tego mándatu/

32:

záśmi rzecż tę inną roſkazano/ ále miedzy wſzytkiemi mándaty to mi ſie nawię=

33:

cey podoba ábych z ludem ſwym przy oſobie był krolewſkiey. Thegoż cżáſu álbo

34:

máło przed tym Andrzey Bátory z niemáłym pocżtem ludu przyćiągnął. Wieſć

35:

tedyſz przyſzłá że Ceſarz Turecki Wárádyń wźiął/ y iuż dáley w źiemię ćiągnie.

Vrádiń Tur=
cy wzięli.

36:

Thego Wárádyniá powiádáią ná then cżás mężnie broniono/ áż przez mocną

37:

ſtrzelbę był wźięt. A ták gdy Krol vſłyſzał iż Wárádyniá dobyto/ był ſthego

38:

záſmucon/ y przetoż tym cżęśćiey poſły ſłał do Siedmigrockiego áby ſie z ſwym

39:

ludem ſpieſzył ku krolowi. Przez Márią krolową żonę ſwą/ pobudzał też Fer=

40:

dynándá ku pomocy/ á zwłaſzcżá około pożycżenia dział. O Cżechy/ o Morá=

41:

wcżyki piſze theż/ z ktorych wiele ich pieniądze bráło krolewſkie áby ku prętkie=

42:

mu przyćiągnieniu byli przymuſzeni. Syem ná then cżás w Spirze mieśćie Ce=

43:

ſarz miał/ gdzie Rzeſkie Kſiążętá były zgromádzony/ thych też o pomoc żądał.

44:

Stąd ieſzcże było pomocy nieſłycháć áni Cżechowie y Moráwcżycy niebyli: Ale

45:

Węgrow im dáley thym więcey przybywáło. Przyćiągnał theż od Papieżá ze

46:

cżterem tyſięcy ludu/ pięknie okazáłego Hánnibál Kártágińſki. Náſzych Po=

47:

lakow naiemnych/ ktorym przodek w męſtwi dawano przybyło pułtorá tyſą=

48:

cá: Stárſzym był miedzy niemi Gnoinſki/ ktory theż tám ſławę niemáłą około

49:

rzecży rycerſkich otrzymał.

50:

¶ Gdy iuż ták Węgrow iáko y innych dobrze więtſzy pocżet był/ iął ſie Krol

51:

około tego rádzić áby tym cżáſem niż ſie lud zbierze wſzytek/ áby przebyćia Ce=

52:

ſárzowi Tureckiemu przez Draw rzekę niedopuſzcżono. Y záś nákazano thákże

53:

iáko y pierwey Woiewodzie nawyſzſſemu/ áby ſie ku rzece Draw pzodkiem

Fff 2

z cżęśćią

strona: 306 v

Kſięgi ſzoſte

z częśćią ludu poſpieſzył: Niewymawiał ſie on ſtego y owſzem ſie na wſzytkie ro

ſkazánie krolewſkie gotowym być ofiárował: Ale inni zacni ludzie Węgierſcy/

tákże y ſtanu niſzſſego niechćieli ná to pozwolić/ zákłádáiąc ſie práwy y przywi=

leymi ſwemi/ iż niewinni nigdziey bez Krolá ćiągnąć. Krol Ludwig nárzekał

ná Węgry o niepoſłuſzeńſtwo mowiąc.

¶ Widzę ia káżdego z was zdrowiem á gárdłem moim ſzcżyt ſobie przećiw przy

ſzłym przygodam cżynić/ y mną ſobie boiáźni ſwey wymowkę náydowáć/ Ia o=

ſobę ſwoię y głowę ſwoię prze ten ſpoſob w ty niebeſpiecżnośći przywiodł/ áby

tho kroleſtwu temu y wam ku pożytku ſzło/ Dla tego zdrowie ſwe pod wſzelá=

10:

ki los fortuny wydawam. A thák áby niebył żaden kthoryby boiáźliwośći ſwey

11:

mną wymowkę cżynił/ á iżby ná mię winy żaden niewkłádał/ poćiągnę ia zá po=

12:

mocą Bogá wſzechmogącego iutro ſwámi/ oſobą ſwą/ tám gdzie niektorzy be=

13:

zemnie ćiągnąć mieli. Rzecż tá iego ſpodziwieniem y pochwalenim ieſt przyię=

14:

tá. Názáiutrz tedy dawſzy znák ku ruſzeniu/ z Tolmy wyćiągnął: Acż nie wſzyt

15:

cy ná to rádzili/ bo ktorzy bacżyli co z tego vrość miáło/ odradzáli to krolowi.

16:

Ruſzył ſie krol z Tolmy w dzień pánny Máriey źielney/ Páwłá Tomorá Kinſtá

17:

rá hetmanē wybrano ácż ſie z przopkudłu^o wyłámował z te^o/ ále widząc nie=

18:

odmienną wolą krolewſką/ przyiął to: Ná oſtátek iemu Kroł przyłącżył Grá

19:

bię Szcżepuckiego/ Woiewodzinego brátá/ ktory theż tho ledwie przyiął. He=

20:

thmáni ći dwá gdy byli obráni/ iácháli woyſku położenia mieyſce obieráć/ y o=

21:

bráli nie dáleko Mohácżá: Ten Mohacż miáſtecżko było nie dáleko Dunáiá/

22:

thákże bliſko nie dáleko drugiey rzeki Draw. Mieyſce ze wſząd przeſtrone y nie

23:

gorzyſte/ támże wnet ná tym mieyſcu woyſko krolewſkie położono. A Krol po=

24:

zoſtał nád zad trochę we wśi iedney/ kthora ná imię Nowa wieś byłá wezwaná.

Nowa wies.

25:

A tám myſlić pocżął ták ſam z ſiebie iáko z niektorych rády/ iákoby odćiągnąć

26:

ná zad z ludem y cżekáć gdzie dáley z wſzemi áżby ná pomoc Cżechowie z Mo=

27:

ráwcżyki y z Slężaki przyćiągnęli: Ażby też Woiewodá Siedmigrocki z ſwym

28:

ludem był/ y tákże od krolow Krześćiáńſkich pomocy cżekáiąc/ á zwłaſzcżá iż

29:

Ceſarz iuż Turecki nie dáleko był ſtał z wielkim ludem/ wodą y źiemią położo=

30:

ny. A około krolá ſpełná dwudzieſtu tyſięcy ludu niebyło/ bo ieſzcże byli Kár=

31:

waći ná oſtátek áni Słowacy nie przyćiągnęli/ ktorzy w rychle potym przybyli.

32:

Tey rzecży gdy ſie woyſko dowiedziáło/ ięło być przećiwko temu mieniąc iż tho

33:

ieſt nie cżyiá inna ſprawá iedno Duchownych/ á thych kthorzy zniewieśćiáłym

34:

chcą mieć Krolá Młodzieńcá cżyſtego thák iáko ſámi ſą. Gdy thy powieśći po

35:

woyſce chodzą/ wieść przyſzłá pewna/ że iuż cżęść woyſká Ceſárzá Tureckiego

36:

Draw rzekę przebyłá/ á drugą cżęść Ceſarz z wielką prętkośćią przepráwuie:

37:

tá wieść iż pierwey do woyſká przyſzłá/ z woyſká pánowie ktorzy w woyſce byli/

38:

poſłáli nocą w they rzecży ku krolowi/ Micháłá Podmánickiego/ gdy iuż krol

39:

ſpał. Podmánicki tę rzecż powiedziawſzy krolowi/ prośił ktemu imieniem ich

40:

áby Krol do woyſká ſie ſpieſzył/ á około ſtocżenia bitwy rádził. Máło przed tym

41:

Woiewodá Siedmigrocki piſał był krolowi/ rádząc iżby odćiągnąl ná zad/ á

42:

bitwy nieſtacżał/ ieſliżeby Krol innych cżekáć niechćiał/ áby ná oſthátek iego

43:

cżekał. Przeto Krol iął ſie rádzić coby cżynić miał: ná oſthátek theyże godziny w

44:

nocy poſłał Kánclerzá do woyſká/ ktory imieniem krolewſkim ſzeroko to w woy

45:

ſce rozwodził/ áby ſie przyłożyli ku odćiągnieniu/ y rády Woiewody Siedmi=

46:

grockiego powiedział/ ktory gánił to/ iż Krol w Budzyniu ieſzcże do tego cżá=

47:

ſu niecżekał/ álbo gdzie ná pewnym á beſpiecżnym mieyſcu. Przypominał im też

48:

w iáką niebeſpiecżność krol y cżoło wſzytkiey Węgierſkiey źiemie przywiedzion

49:

ieſt. Ale thákże było iákoby był nic nie powiedział: wołáli ku ſtocżeniu bitwy

50:

wſzytcy. Przeto Krol ſkoro dzień do woyſká przyiechał: ále iż ieſzcże były promy

51:

z Budzyniá nie przyſzły/ ktoreby wieźli namioty krolewſkie/ y inne należące ku

52:

bitwie rzecży/ przeto Krol w miáſtecżku w domu Biſkupim ſtánął.

53:

¶ Krol w then cżás do woyſká przyiechawſzy/ cżego przez Kánclerzá ſpráwić

niemogł/

strona: 307

O Węgierskiey koronie.

Liſt 307

niemogł/ ſam chciał ſie ieſzcże przez ſię pokuſić/ áby ie odwroćił od ſwego przed

ſięwźięćia á przykłonić ku odćiągnieniu: Przetho przednieyſzych wſzytkich w

woyſce zezwawſzy/ pythał Páwłá Tomory Hetmaná przed wſzytkiemi/ coby

rozumiał wielkaliby licżbá woyſká krolewſkiego byłá: Powiedział Hetman/ że

niemáſz więcey nágich y zbroynych dwudzieſtu tyſięcy.

Pocżet Wę=
grow.

A v Ceſárzá Tureckiego

w woyſce iáko z zbiegow wyrozumiał kthorzy do niego vćiekáli/ że ieſth po trzy

kroć ſto tyſiąc: Vſłyſzawſzy to lękli ſie ktorzy ſłucháli.

Pocżet Tur=
kow.

On przydał/ że tho nic

nie ieſt: ábowiem lud Turecki po wielkiey cżęśći ieſt niezbroyny: ktemu Krze=

śćijánow ma v ſiebie wiele/ z ktoremi miał táiemne porozumienie. Pytał záſię

10:

Krol wieleby mogło być wedle zdánia iego ku bitwie w tureckim woyſku go=

11:

towego/ powiedział że być więcey nie może ſiedḿdzieſiąt tyſięcy: y thu przedſię

12:

niemáłą nierowność káżdy obacżył/ á zwłaſzcżá że to ktemu powiedział że Ce=

13:

ſarz miał wielkich dział przez trzy ſtá. Gdy to pytánie Krol ſkońcżył/ rozmáite

14:

zdánie bylo thych ktorzy tego przyſłucháli/ áż przyſzli poſłowie od woyſká wſzyt

15:

kiego/ ktorzy z krolem pierwey nieco mowiwſzy/ potym rádzie ſrogie poſelſtwo

16:

imieniem woyſká wſzytkiego powiedzieli/ yż kthoryby śmiał krola od ſtocżenia

17:

bitwy odwodzić/ ma zá to zapłátę wźiąć. Vſłyſzawſzy to y ći ktorzy mądrze rá=

18:

dzili/ lęknąwſzy ſie tákiego wſkázánia/ zániecháli ſwey rády. A zátym wnet bi=

19:

twá byłá vrádzoná y ſkazáná. Tego cżáſu Fránćiſzek Pereni Biſkup Wárádyń

20:

ſki/

Biſkup Pereni.

żártuiąc rzekł: Gdyż ná thym rzecż ſtánęłá/ áby dziſieyſzego dniá o wiárę

21:

świętą zoſtáło dwádzieśćiá tyſiąc męcżennikow Węgrow/ zá powodem Pá=

22:

włá Tomore^o zakonniká: Nieźleby tedy áby kánclerz iechał do Rzymá/ powiá

23:

dáić to Papieżowi iżby wżdy nas kanonizowano: To mowił ná wielką niero=

24:

wność woyſká ſwego przećiw nieprzyiácielſkiemu przymawiáiąc. Gdy iuż wal=

25:

kę iákom powiedział nákázano/ gotowáli co ku bitwie należy/ y thym cżáſem

26:

namioty z Budziniá przyſzły y prochy y dziáłá wielkie/ y dziewięć dział od Wie=

27:

dniánow poſłánych. Od polſkárbiego Olexego Turzá/ pieſzych dwie śćie/ kto=

28:

ry był z biſkupem Weſprymeńſkim przy krolowey Máryey w Budzyniu/ Tegoż

29:

cżáſu z okazáłym woyſkiem przyćiągnął Bátyány/

Bátian.

ktorego było przez trzy thy=

30:

ſiące wſzytkiego: Snim byli drudzy pánowie Ian Táfi y Ian Bazy: y niekto=

31:

rzy inni z Słowáckiey źiemie. W ten cżás Krol ſzykował woyſko/ nádziewáiąc

32:

ſie tego dniá bitwy. Ku woyſku przybył też tego cżáſu Biſkup Zágrábieńſki/ z

33:

brátem ſwym w ſiedmi ſet koni/ Ian Zerechem z dwiemá tyſiącomá/ pieſzych z

34:

łuku ſtrzelcow niepoſpolitych: y innych niemáło/ kthorzy z bliſká byli/ Stefan

35:

Strzemyſki przybył. Gdy iuż then lud zebran bił/ pełne trzy dni rádzili

36:

ktorym ſpoſobem/ y ná kthorym mieyſcu podkánie by vcżynić/ iákib y ſzyk miał

37:

być: gdzieby iezni gdzie pieſzy ſthać mieli: gdzieby ſtrzelbę záſadzić. Máło

38:

przed thym rádzono o Krolewſkiey perſonie/ byli iedni co rádzili áby Krol

39:

z kilká thyſięcy wybránych ludzi gdzie ná ſtronie ſthał/ á w bitwie niebył: Ale

40:

woyſko żadną miárą dopuśćić tego niechćiáło: Wołáli wſzytcy áby Krol ſnimi

41:

wedle obycżáiu wźiętego w woyſce był. Vrádzono tedy áby trzey byli nawier=

42:

nieyſzy około krolá/ ktorzyby go gdzieby ſie nákłoniło woyſko wywiedli z niebe=

43:

ſpiecżnośći: A ći byil Gáſper Ráſkay/ Wálenty Teurek/ Kálay Iánuſz.

44:

¶ Byli też niektorzy miedzy ktoremi był Gnoieńſki/ ktorzy rádzili áby ſie Krol

45:

obozem zákrył á w oboźie ſie bronił. Podobáłá ſie byłá thá rádá/ iedno nie=

46:

wiem cżemu ſie to było zániecháło. Ale iż bych długo niedzierzał temi rzecżámi

47:

nikogo/ przyſtąpię iuż ku wypiſániu tey nieſzcżęſney bitwy Ludowiká Krolá z

48:

Solimanem Ceſárzem Tureckim/ ktora krolowi y pierwſza y oſtátnia byłá.

49:

Gdy iuż był ſiodmy á dwudzieſthy dzień mieſiącá

50:

Sierpniá/ ktorego cżáſu śćięćie świętego Ianá obchodzi kośćioł/ Turek przy

51:

ćiągnął pod Węgierſkie woyſko/ ták że iuż odwlec ſie bitwá niemogłá/ przeto

52:

ſzykowáć pocżęto ku bitwie. Krolewſkie woyſko thego naprzod ſtrzegąc áby co

Fff 3

naſzerzey

strona: 307v

Kſięgi ſzoſte

naſzerzey było rozćiągniono/ iżby go nieprzyiaćiel niemogł ogárnąć. A było roz

dzielone woyſko ná dwoię: iedno od drugiego daley nie było ná ciſnieniu kámie

niá. W iednym woyſku rog práwy ſprawował Bátiány. Lewy rog zoſtáwiono

było Woiewodzie Siedmigrockiemu ſpráwować/ ále iż być niemogł/ inne ná

iego mieyſce poſtánowiono. Woyſko drugie to było iákom pierwey powiedział:

niedáleko drugiego/ á w thym ſám Krol był. A było rozdzielone ná trzy cżęści

przednieyſze. Wodzowie w nim byli/ Mikołay Tárcży/ Piotr Kołákli/ A náſz

Polak Andrzey Trepká/ y Stefan Słyk Cżech/ á kthoremi niedáleko pocżet

oſobliwy krolewſki ſtał we śrzodku iego. Krol ſam był rozumem/ pięknośćią/

10:

cnotą/ ná wſzem ozdobny/ Oycżyzny nádzieiá/ ozdobá krolow: by ſie ták Bogu

11:

widziáło.

12:

¶ Po práwym boku krolewſkim ſtał Strygonieńſki Arcybiſkup/ Zágrábień=

13:

ſki Biſkup/ Wárádyńſki Biſkyp. Z lewey ſtrony pánow ſwieckich przedniey=

14:

ſzych kielá ſtáło z tyłu krolewſkiego/ Cżetlic Máylát Chorwát/ koniuſzy prze=

15:

dnieyſzy. Zá niemi świetnych/ y zbroynych ieznych było tyſiąc: miedzy kthoremi

16:

krolewſka chorągieẃ byłá: Ten huff zewſząd pieſzy y lekce zbroyni ludzie okrą=

17:

żyli. Oni ktorym Straż krolewſka byłá porucżoná/ po práwym boku Krolá/

18:

tuż zá Biſkupy ſtály. Woyſko to wſzytko ktorem wypiſał/ w polách rownych y

19:

przeſtronych ſtáło/ Iedno że było po cżęśći bágná/ á káłuż ſie záwadzáło: y ro=

20:

wow ktore Dunay/ ktory iedno puł mile od thych mieyſc płynął/ cżáſu powo=

21:

dzi nápełniał. Przećiw woyſku były pagorki/ ktore były ná dłużą roſćiągnio=

22:

ne: zá tymi pagorki woyſko było Tureckie/ á gdzie ſie ſkońcżáły/ thám ſtrzelbę

23:

ſwą był Ceſarz záſádził/ y ſám y iáncżáry tám był záſádził. Cżáſu thego iáſny y

24:

piękny dzień był/ y iuż ſie było ná dzień ſchyliło/ gdy Stefan Bátory Woiewo=

25:

dá krolá wywiodł z mieyſcá ſwego/ vkázuiąc go wſzytkiemu woyſku/ bo byli ći

26:

co mnimieli áby Krol był vwiedzion z woyſka/ á ták opowiádał w głos wſzyt=

27:

kim/iż oto Krol gotow ieſt o wiárę świętą/ o kroleſtwo to/ gdzieby iedno po=

28:

trzebá byłá/ położyć gárdło ſwe. Potym Krol ták ſam przez ſie iáko przez Wo

29:

iewodę nápomnienie to wedle obycżáiu vcżynił.

30:

Przodkiem Krol nápomináł/ áby z mężnym ſercem

31:

á z dobrą myſlą wſzytcy ku bitwie ſzli/ przypomináiąc o co im idzie/ iż dziś oy=

32:

cżyznę ſwą/ dziáthki/ żony/ á co więtſzego/ rzecż wſzytkę krześćiáńſką ná ſobie

33:

nioſą/ iáko ſławne tho iáko święte zwyćięſtwo będzie ieſli nam Pan Bog po=

34:

ſzcżeśći. To też Woiewodá przy krolu będąc przypominał/ áby ſie wielkośći nie

35:

lękáli/ nie ná wielkośći ludu ále ná męſtwie zwyćięſtwo należy/ ktorego ża po=

36:

mocą Boſką ieſt nádzieiá/ gdyż ták ſłuſzną á ſpráwiedliwą przycżynę walki ma

37:

my przećiwko pogánom. Krol zá tym ná ſwe mieyſce iechał. Wnet ſie pothym

38:

hárce pocżęły ktore ſie thocżyły áż bliſko zachodu ſłońcá/ iuż niedáleko práwie

39:

ſłońce było wiecżoru/ gdy po práwey ſtronie przez one pagorki końce drzewcow

40:

widáć było/ ták że ſie znácżyło że thą ſtroną moc wielka ludu Tureckiego ſzłá.

41:

Obacżył Páweł Tomory Hetman że ogárnąć woyſko krolewſkie Ceſarz chćiał

42:

y w thył mu záiecháć/ przetho koniem ruſzywſzy ku krolowi iął rádzić áby kazał

43:

Krol dáć znák ku podkániu/ á iż ták ſie domnimiał że cżęść iedno woyſká Tu=

44:

reckiego ktora w tył ćiągnęłá byłá ku bitwie gotowá/ Powiádał że lepiey the=

45:

raz z cżęśćią Ceſárſkiego woyſká podkáć ſie/ niż iutro ze wſzytkiemi. A ták wnet

46:

Krol kazał ku podkániu znák dáć/ á tám krzyk y ſpiewánie po wſzytkim woyſku

47:

wſzcżęło ſie/ wedle obycżáiu/ Páná Iezuſa Kryſthuſá Zbáwićielá wzywáiąc.

48:

Tego cżáſu vkazáłá ſie wielka moc ludu Tureckiego/ miedzy kthorymi ſam Ce=

49:

ſarz był/ ktorzy ſie z lekká z onych pagorkow ſpuſzcżáli. A thám dopiro ná gło=

50:

wę Krolewſką Hełm włożono/ kthorego cżáſu bládność wielka ná iego ſie

51:

oblicżu vkazáłá/ iákoby znák przyſzłey klęſki. Podkánie mężne Węgrzy vcżynili/

52:

ogromna ſtocżká z obu ſtron byłá/ mężnośćią Węgrowie/ wielkośćią Thurcy

przewyſzaią.

strona: 308

O Węgierskiey koronie.

Liſt 308

grafika

przewyſzaią. Na pierwſzym podkániu ruſznice wſzytki Węgrowie wypuśćili/

z máłym vſzkodzeniem przećiwney ſtrony/ ſtoi bitwá okrutna chwilę/ polega z

obu ſtron ich niemáło/ ále więcey z Tureckiey ſtrony/ y iuż ich zábithych leżáło

niemáło/ y ieſzcże vmieráiących/ krwie y ięcżenia/ ránnych zewſząd pełno było.

Gdy Turcy z lekká vſtępowáć pocżęli/ álbo ſpárći od Węgrow/ álbo chcąc ie

ná ſtrzelbę przywieść/ y wnet przybieży ná koniu do krolá Bater Andriaſz mie

niąc że vſtępuie niepryiaćiel/ zwyćięſtwo náſze ieſt/ poſtępowáćby/ bo będziem

gonić dali Bog nieprzyiáćiele: Idą tedy nieſzcżeſni Węgrowie przez rownią y

10:

nierownią kwápiąc ſie/ Gdy ſie ſobie zdádzą gonić Turki Węgrowie/ wnet v=

11:

derzą z dział Ceſarzá Tureckiego gęſto á cżęſto pocżęły iść kule/ ták że nie dále=

12:

ko około krolewſkiey głowy latáły. A w ten cżás ſie pobocżni huff Węgierſki ná

13:

kłonił y niektorzy z niego pocżęli tył podáwáć/ Krolá theż iuż ná ſwym mieyſcu

14:

widáć niebyło. Są niektorzy ktorzy mnimáią że ná cżoło przyiechawſzy mężnie

15:

ſie bijąc vpadł/ drudzy dzierżą że w ten cżas od tych ktorym ſtraż zwierzoná by=

16:

ła zdrowią krolewſkiego był vwiedzion. Arcybiſkupá Srygońſkiego też wten

17:

czás widáć niebyło/ ktory też w tey bitwie był zoſtał/ y innych niektorych co by=

18:

li podle krolá. Gdy ſie ták zámieſzáło wſzytko woyſko było/ oſtáthek ludu miał

19:

ſie ku podaniu tyłu. A wſzákże bitwá przedſię ſtałá áż z ſtráchem y dymem ſtrzel

20:

by wſzytcy wobec byli ogárnieni. Rozbiegli ſie thedy wſzytcy gdzie ktho mogł/

21:

depcąc po ćielech zábitych/ ieden drugiego/ pozoſthawáiąc iedni ránámi zem=

22:

dleni/ drudzy płácżąc odiáchánia w they mierze od ſwoich. Pothonęło ich w

23:

rowiech niemáło w bágniech/ tákże w káłużách. Krol theż mienią że tám nie

24:

dáleko Mohacżá w rowie w iednym pełnym wody vtonął/ drudzy wątpią o

25:

zeſzćiu iego. Wálká ſtałá bliſko pułtory godziny/ vćiekáiącym noc kthora iuż

26:

byłá záſzłá y deſzcż wielki ná pomocy był y rátunku. Hethman iáko powiádáią

27:

mężnie ſie bijąc/ w przednim hufie zginął/ ktoremu zábitemu głowę vćięto/

28:

y wetknąwſzy ná drzewiec názáiutrz przed namiotem Ceſárſkim noſzono/ Poi=

29:

mánych Ceſarz w koło poſtháwiwſzy/ dał śćináć cżęść niemáłą/ y krwią ich

Fff 4

Bogu

strona: 308v

Kſięgi ſzoſte

Bogu ſwemu obiátę cżynił/ cżęść nierowno mnieyſza byłá záchowaná/ z ktho=

rych wyſzło ich nieco z więźienia zá pomocą Ambrey Báſzą/ miedzy kthoremi

był Ian Pilecki/ y Ian Máćieiowſki/ Polacy: Trepká Andrzey Polak ten w

tey bitwie zoſtał. Biſkupow Węgierſkich też tám było niemáło zoſtáło/ Cże=

chow/ ktorzy byli vprzedzili drugie/ y Moráwcżykow tákże.

¶ Gdy iuż tá porażká byłá y tę kleſkę wźięło to lámentliwe kroleſtwo/ oneyże

nocy mordy/ ták po miáſtecżkách iáko po wſiách wielkie Turcy cżynili/ ták że

ſłyſzeć że ſnadź mátki nietore dziátki ſwe przed okrućieńſtwem żywo zákopywáły

¶ Ktoż płácże oneyto nocy/ ktho mordy mowieniem

10:

Wyſłowi/ álbo táką łzámi wyrowna żáłośćią.

11:

¶ Vſłyſzawſzy o tey porażce Krolowa Mária/ z Budzyniá wyiácháłá nic ie=

12:

ſzcże o krolewſkim zeſzćiu niewiedząc. Ceſarz Turecki ćiągnął w źiemę dáley á

13:

tám ią burzył miecżem y ogniem. Gdy do Budzyniá przyćiągnął/ nálazł Bu=

14:

dzyń bez wſzelákiey obrony/ opuſzcżony: Zamku nic nieruſzywſzy potym odćią=

15:

gnął. Wyſzegradu wieśniacy y mniſzy obronili/ Oſtátek Węgrow ktorzy byli

16:

vćiekli/ ná iednym mieyſcu ktore Márato zową obrąbili ſie/ y obtocżyli wozy/

17:

gdzie ich był Ceſarz Thurecki inácżey iedno przez dziáłá dobyć niemogł/ Ale

18:

gdy ich dobył/ z dziatkámi y z żonámi wybił wſzytki. Potym prez Dunay do

19:

Peſztu dał moſt vcżynić/ y przeſzedł z ludem ná drugą ſtronę Dunáiá/ z niemá

20:

łym poſtráchem Wiedniánow. Ale gdy burzki/ roſterki/ waśni więtſze/ ſtáły

21:

ſie/ w Natoliey wroćił ſie ná zad do ſwey źiemie. Stáło ſie látá 1526.

22:

Rozdział Wtory. Látá 1537.

23:

O porażce krolá Ludwigá w iedennaśćie lat/ Tur

24:

cy woiowáli Weneckie páńſtwá w Słowáńſkich kráinách bli

25:

ſko morzá Adriátickiego/ poráźiwſzy Weturiuſá Hethmaná

26:

Weneckiego/ kthory bronił miaſt Weneckich nád morzem/

27:

wźięli Klize miáſto/ zábiwſzy ſtároſtę Piotrá ná nim niedale=

28:

ko Solony miáſtá ſláchetnego/ wźięli też Nádyn miáſtecżko

29:

ná grunćie Iádery y Málencium. Wypráwili Wenetowie Ká

30:

milluſá Vrſyná/ kthory theż Turkom ſzkody pocżynił/ Obroátyn y Oſtrowice

31:

turkom ſpalił/ wſzákże nieſtoi zá náſze. Pobrawſzy wiele miaſt Turcy w Dál=

32:

máckich álbo Illirickich kráinách/ przywłaſzcżyli ſobie miáſtá y zamki drugie

33:

w kráinie ktorą zową Pozogá ktore należáły ku kroleſtwu Węgierſkie^v/ áby ſo

34:

bie lepſzą drogę á przeſpiecżnieyſzą do Węgier otworzyli. Przez tę Pozogę dwie

35:

rzece idą Saw/ Draw/ z przyiętymi rzekámi/ Draw z Styriey/ Saw z Kár=

36:

niey wychodzą z gor/ ktore zowiemi Alpes/ w Dunay ná oſtátku wpadáią.

37:

¶ Był ná ten cżás ná Biłágrodzie Boſeńſkim Sędziak/ to ieſt Stároſtá/ Má

38:

chomet Iáháoglis broniąc wſzędy gránic/ ten wiele wźiął zamkow Deſpoto=

39:

wych/ y Węgierſkich á ku Boſnie przyłącżył. Był theż y obrońcą Krolá Ianá

40:

Węgierſkiego od Ferdynándá. Poſiadł tedy Eczech miáſto y zamek/ ktore na=

41:

leżáły ku Węgierſkiey koronie/ w kráinie Pozodze w Słowieńſkiey źiemi/

Eczech.

przy

42:

ktorych też był klaſztor murowány kthory opráwił y oſádzył ſtrzelbą (niedbał

43:

tego Krol Ian/ gdyż w iego obronie był) ſkąd cżynił Ferdynándowi krolowi

44:

Rzymſkiemu ſzkody. Mieli z dawná ten obycżay z obu ſtron/ ná thym pográni=

45:

cżu/ iż ſie z máłymi pocżty koſtowáli/ áby ćwicżenie młodzi ludzi mieli/ á

46:

konie ſobie w práwowáli/ thák Węgrzy/ Słowacy/ Niemcy/ iáko y Thurcy/ á

47:

tym przymierza niewzruſzáli/ gdyż nic gwałtownego zwłaſzcżá z dziáły niepo=

48:

cżynáli. Krol Rzymſki Ferdynánd bacżąc niepożythecżne przymierze kthore ná

49:

ten cżás miał z Turki/ wypráwił ludzi wielkie przećiw Turkom do gránic ſtym

vmyſłem

strona: 309

O Węgierskiey koronie.

Liſt 309

vmyſłem wygnawſzy Turki z Pozogi/ áby proſto ćiągnął do Budzyniá Krolá

Ianá dobywáć/ bo w then cżás Thurek ćiągnął zewſzemi nocámi do Perſyey

przećiw Zophiemu/ wiele ich było co tho rozwodzili krolow Rzymſkiemu áby

tego poniechał/ bo Máchomet ma wielki lud w Słowáńſkich kráinách/ dru=

dzy też rádzili mowiąc: Teraz cżás ktemu mamy/ gdyż Turecki Ceſarz ſwą gło=

wą precż wyćiągnął/ miał też zá tho Krol Ferdynánd áby go Ceſarz brát rá=

tował/ gdyż przymierze wźiął z Fráncuſkim krolem. Aták Krol Rzymſki Fer=

dynánd/ zebrał lud rozmáithego narodu/ byli Niemcy/ Słowacy/ Włoſzy/

Węgrzy/ Cżechowie/ Polakow trochá/ ieznych było w licżbie ośḿ thyſiąc/

10:

pieſzych ſzeſnaśćie tyſięcy/ káżdy narod miał nád ſobą ſwego zoſobná Hetmaná/

11:

á nád wſzytkiemi był przełożon Kociánder z narodu Kárwath

Kociánder.

ná kthorego był

12:

łáſkaw Ferdynánd ſttey przycżyny/ iż ſobie dobrze pocżynał w oblężeniu Wie=

13:

dniá/ bo go wiele ludzi niechćiało dla iego odmiennośći. Nád Cżechy byl prze

14:

łożon Schlik/ nád Vſarzmi Páweł Bánſi/ y Ludwik Pechry/ Korythany/

15:

Styriany/ y inne Słowaki/ ſpráwował Vngánotus Antius Macer/ Lodro=

16:

ny ſpráwował pieſze Niemce. Máchometh Sędziak Biłágrodzki/ obeſłał

17:

prętko inne Sędziaki/ y do Budzyniá poſłał o pomoc/ przyćiągnęło kniemu

18:

ludu ieznego około dwudzieſtu tyſiąc/ pieſzego też lud niemáło zwłaſzcżá gor=

19:

nego/ Haydukow/ ktore Turcy zową Martáláſy/ po Słowieńſku Vſkácy/ ku

20:

Iáncżárom/ ktorzy dobrze ſtrzelbę ręcżną vmieią przybyło.

21:

¶ Kociánder położył ſie z ſwym ludem napierwey v Káprundze miáſthecżká

22:

Biſkupá Zágábrieńſkiego/ kthory Biſkup obiecał dáć do woyſká żywnośći do=

23:

ſtátek zá máłe pieniądze. Poſłáli tedy Bánfiego z tyſiącem Vſarow do Zopiey

24:

przodkiem doſtáwáć ięzyká/ áby ſie wywiedzieli ſpráwy Tureckiey/ gdy doſtał

25:

kilko Turkow/ powiedzieli iż ſie Thurcy nieruſzą dáley od Eczechu. Náſzy

26:

Niemcy długo ſie ná to rozmyſláli ieſli ták dáleko máią ćiągnąć/ z ćięſzkim lu=

27:

dem y z wielkimi dziáłmi/ bo było od nich cżterdzieśći mil wielkich do Eczechu:

28:

Drudzy rádzili ćiągnąć/ mowiąc: iż ſnie mocy mamy/ zbroię y ſtrzelbę dobrą/

29:

drudzy nierádzili mowiąc: yż Turcy by też dobrze bitwy ſnámi niezwiedli/ ále

30:

gdy ſzláki álbo przebywánia ná gorách záſkocżą/ nie dopuſzcżą do nas żywno=

31:

śći/ co ſie potym ták nálázło. Ná oſtátku zámknęli to w rádzie/ áby ciągnęli

32:

do Eczechu ze wſzemi mocámi y z dziáły/ przyſzli thám zá dzieſięć dni/ y położyli

33:

ſie w niźinie bliſko nieprzyiaćioł/ y iuż nędza pocżęłá przychodzić ná nie dla vſtá

34:

wicżnych dżdżow/ wiele chorych miedzy imi było/ wiele ludu pieſzego od nich

35:

poućiekáło. Zywność ktorą im obiecowano omyliłá ie. Thurcy obacżywſzy lud

36:

przećiw ſobie/ chcąc ſie wywiedzieć męſtwá y ſpráwy ich/ wyſyłáli małe vffy

37:

przećiw im ku potykániu wywabiáiąc ie wyieſzdżáli przećiw im náſzy/ ále wſzę

38:

dzie zſwoią ſzkodą/ bo ie cżákány przez zbroie dziubáli. Turkom zá tarcżámi nić

39:

niemogli vcżynić/ zákazáli tedy náſzy ná hárc więcey wyieżdżáć/ á ná Turki z

40:

dział ſtrzeláć kazáli gdy będą ná Hárc wywabiáć/ ábo ná iákie oſobne wtárſki/

41:

było tám ieźiorko gdzie náſzy konie nápawáli. Turcy zcżyniwſzy ná nim naſády

42:

bronili náſzym wody ſtrzeláiąc zewſzytkich ſtron ná náſze. Náſzy ſie ſpráwili ku

43:

potykániu/ ále Turcy niechćieli/ zápaliwſzy wieś na gorze Turcy gdzie leżeli/

44:

vſtąpili pod zamek/ náſzy zánimi ćiągnęli przez gorę ná rownią bliſko zamku

45:

Eczech ktory leży nád Dráwem/ vderzyli z wielkiego dziáłá do zamku gdzie by=

46:

ło nowo zápráwiono/ wybili dziurę niemáłą/ ále Turcy zewſzech ſtron ſtrzeláli

47:

z ruſznic ná oboz zwłaſzcżá Iáncżárowie. Náſzy głodem ſtrapieni muſieli vſtę=

48:

powáć/ bo Turcy zálegli ná drogách wſzędzie/ iż im żywność niemogłá przybyć

49:

niſkąd. Z porády tedy Pámphiluſá Węgrzyná oblegli miáſtecżko rzecżone Her

50:

mund/ áby tám żywnośći doſtáli/ było to miáſtecżko od Eczechu ná dwie mi=

51:

li/ ná ktorym niebyło więcey trzydzieśći Turkow/ á wżdy wielką ſzkodę vcżynili

52:

w náſzych ludziech niżli go dobyli/ á też tám nienáleźli iedno dwie becżce mąki

53:

takież iágieł/ kthorymi thylko chore potwierdzyli/ záſmuceni náſzy dla niedo=

ſtátku

strona: 309v

Kſięgi ſzoſte

ſtátku żywnośći/ wſzákże poſpolithy lud ćieſzyli/ iż będzie żywnośći doſyć ſkoro

za rzękę zaydą. Byłá tám rzeká barzo lgnącá ktorą zową Podrug/ ná kthorey

byli Turcy moſt vcżynili ále ſłáby/ popráwili go náſzy trochę/ thák iż przeſzedł

lud wſzytek/ konie y bydłá rowne/ thylko ſie pod iednym wielkim dziáłem obá=

lił/ pothym náſzy ono dziáło roſpaliwſzy ſtłukli wmiotáli w wodę ſztuki/ áby

nieprzyiaćiel nie miał go pożytku/ moſt też po ſobie zrąbali áby ich nieprzyiaćiel

gonić niemogł/ Weſzli tedy w rádę ieſli máią drugie dziáłá potłuc ktore náſze=

mu vieżdżániu ſzkodzą. Kociánder thák rádził áby potłukſzy ſzthuki ná koniech

nieſiono chcąc tho ná mieyſce przeſpiecżne przyiechawſzy ſwym nakładem záſię

10:

zláć/ rádził theż drábinki y inne rzecży ćięſzkie popalić/ á co rychley do zamku

11:

Wálpona wćięgáć/ áby thám lud nápoły zmorzony mogł żywnośćią potwier=

12:

dzon być/ drudzy rádzyli przez Pozogę do Iuwánki ćiągnąć gdzie tám było do=

13:

ſyć żywnośći od Turkow náwożono y tak vcżynili.

Iwánká.

A w tym Turcy goniąc ná=

14:

ſze obacżyli moſth ſkáżony od náſzych/ pomyſlili iż ſie boią/ obiecali onę rzekę

15:

dáleko około ieźiorá y pośćignęli náſzych woyſko v Iuwenki/ vcżynili wielki o=

16:

krzyk vderzyli ná Cżeſkie woyſko napierwey/ poráźili ie/ ácż ſie dobrze bronili/

17:

tám zábit Piotr Káſchyńſki Márſzáłek/ co godziná tho Thurkow pzybywáło

18:

pieſzych zwłaſzcżá z gor Iáncżárow y Háydukow/ kthorzy naſze barzo trapili z

19:

chroſtow. Węgrzy ſie z Thurki dobrze potkáli/ gdzie zábit Páweł Bánfi ich

20:

ſprawcá/

Bánfi zábit.

iego śmierć ſkáźiłá wſzytkim ſerce/ Węgrzy chcąc ſie pomśćić ſpraw

21:

ce ſwego/ vderzyli ná Thurki thák ſilnie iż muſieli vćiekáć y ſtrzelby odbieżeli/

22:

leć Iáncżárowie przyſkocżyli náſze ſtrzelbą odbili/ ze wſzech ſtron vtrapieni by=

23:

li naſzy/ przetho Turcy ná nie śmiáłość wźięli/ niemieli też niſkąd nadzieie po=

24:

mocy/ á Turkom ſzło ná pomoc ludzi wiele ze wſzech ſtron zwłaſzcżá z Nikopo=

25:

lá. A gdy było bliſko Gary w polu weſzli w rádę náſzy w nocy/ w kthorey tho

26:

zámknęli/ áby bez wſzego wſtydu zdrowiu pomocy ſzukáli á vbiegáli do zamku

27:

Walponá chorych ná konie nákładſzy/ dziáłá ſprzebijawſzy prochem zápalić/

28:

áby ſie potrzáſkáły/ dawſzy znáć wſzemu woyſku piſzcżałkámi/ byli themu dru=

29:

dzy ná odpor mowiąc: lepſza śmierć ze ććią/ niż żywot z ſromothą/ gdy tedy by=

30:

ło wnocy/ Huſarzy niecżekáiąc piſzcżałki viecháli poćichu/ zánimi theż Mory

31:

Ládſław viechał do ſwego zamku Zentuherzebeth/ viecháli theż Styrycżycy z

32:

Hungánothem/ po nich Biſkup Zágábáeńſki/ themu niedziw iáko kſiędzu bo

33:

wiedział przeſkoki ná proſt/ gdy to powiedziano Kociándrowi iż drudzy vie=

34:

żdżáią/ wſiadł też ná ſwoy koń viechał z woyſká/ kthory ſie potym wymawiał

35:

iż mnimał by po wſzytkich ná oſtátku viechał/ á wnocy trudno obácżyć.

36:

¶ Lodroni gdy tho obacżył iż od ſwoich opuſzcżon vpominał ſwoie/

Lodronius.

cżyniąc

37:

im ſerce dobre/ áby rádniey śmierć poććiwą mieli niż bezećći żyli/ wſzák to ie=

38:

ſzcże ná dwoię/ owa nam Pan Bog poſzcżeśći iż obronną ręką vydziemy ná

39:

przeſpiecżnieyſze mieyſce/ á ſromotnego vćiekánie przeſtániemy/ ná ktore ſie

40:

drudzy vdáli/ á ieſlibyśćie o mnie inácżey rozumieli/ otho znák dawam/ doby=

41:

wſzy kordá podćiął koniowi ſwemu żywotnemu żyły pod kolány/ inne też konie

42:

rozdał towárzyſzom ſwoim chorym pothym ſie vkładł/ bo był ſtrapion nieſpá=

43:

nim długim. Skoro thedy pocżęło świtáć nadiecháli ie Turcy nád oboz/ cżuli

44:

dobrze kiedy wnocy drudzy vćiekáli/ ále dáli pokoy boiąc ſie iákiey zdrády/ był

45:

wielki grzmot/ Iáncżárowie przyſzli ná Cżeſkie woyſko ktore ſtrzelbą trapili/

46:

zwłaſzcżá gdy ich ſprawcá Schlik vćiekł. Z drugiey brony obozu/ gdy wyiechá=

47:

ły woyſká Korytáńſkie á Niemieckie ku potykániu/ vderzyli ná nie Turcy wiel=

48:

kim pędem vcżyniwſzy okrzyk/ ácż ich wſpártho ſtrzelbą dobrze/ wſzákże zábili

49:

ich ſprawcę Antiuſsá w pierwſzym pothkániu/ ácż ſie dobrze bronił/ zginęło

50:

też przy nim dwádzieśćiá y cżterzey mężow zacnych/

Macer zábit.

poimawſzy ich Chorążego/

51:

tákże y ná drugim mieyſcu Sáſki poráżon/ thakież y Rákuſzány/ kthorych wodz

52:

vćiekł Mikołay Turzy. Potym ſam Máchomet rzućił ſie ná knechty y lud wſzy

53:

tek pieſzy/ ácż w ſwey ſpráwie ſtali wſzákże ie łácno przełomił iáko nędzą ſtra

pione/

strona: 310

O Węgierſkiey koronie.

Liſt 310

grafika

pione. Lodryn broniąc ſie ránion barzo y poiman/ poległo tam prawie wſzyt=

ko cżoło Niemieckich zacnych rycerzow z ktorych zacnieyſzy ſą/ Fetáius/ Hoſ=

chirchius Hochfelder/ Auſpurger/ Lámberger/ Weleſern/ Sebeſtyan Me=

teſkus/ Schelemberg/ Folgienſtorf/ Lámberg/ Schárfemberg/ Berkein/ y

wiele innych/ więtſze ieſzcże pobićie miedży Cżechy było.

¶ Gdy ſie iuż ſprácowáli Turcy bijąc náſze/ zábráli drugie żywo/ miedzy kto

remi też wźięt był Straż od Opocżná rodem kthory ieſt dziś wielkim cżłowie=

kiem w Turcech. Pothym ſie rzućili do obozu/ thám wiele ſkárbow pieniędzy

10:

ſrebrá złotá nábráli/ kthore Máchomet Sędziak Turkom rozdawał według

11:

zaſługi/ kthory więcey głow álbo noſow vkazał iáko v nich obycżay/ temu wię=

12:

cey dano. Gdy drugie gnano do Konſtántynopolá/ vmárł ná drodze Lodro=

13:

ni/ głowę mu vćięli/ drudzy zywo przywiedzieni przed Ceſárzá/ z kthorych za=

14:

cnieyſzy byli Streypergus/ Dyetmarus/ Loſenſtáinus/ z chorągwiámi w po=

15:

złoconych zbroiách/ Ceſarz kazał ieśćináć/ ále Iáncżárowie proſili zá nimi á=

16:

by ie dano ná okup bo im przyrzekáli zá záchowánie zdrowia/ głowy theż dru=

17:

gich zacnieyſzych Ceſarzowi przynieſiono ná ſrebrney miednicy kthore náſzy po=

18:

ználi iż byłá iedná Lodroniuſowá/ druga Anthiuſá Makrá/ drugá Páwłá

19:

Bánfiego/ Ludowiká/ drugich nieználi/ to powiádał Streyperg/ y Dyetmár

20:

gdy ie wykupiono.

21:

¶ Po they porażce hániebney wſzyſcy dawáli winę Kociándrowi/ kthory gdy

22:

ſtánął ku ſpráwie przed krolem w Wiedniu/ wymawiał ſie/ iż tá byłá vchwá=

23:

łá od wſzytkich áby gdzie ktho mogł vćieł/ gdyż były znáki wſzytki ſtráconey bi=

24:

twy. Wſádzon potym do iednego ſklepu/ tám będąc/ wybrał pod ſobą kámie=

25:

nie ćioſáne/ y ſthąpił niżey do innego ſklepu ná doł/ thám ſobie zamek otworzy=

26:

wſzy/ vćiekł ná koniech/ kthore mu było nágotowano/ chćiał potym vćiec do

27:

Turek bo mu był Máchomet Báſzá/ obiecał ſtároſtwo Kárwáckie/ ále Mi=

28:

kołay Zdrińſki/ z roſkazánia krolá Ferdynándá/ zábił go w thowárzyſkim ro=

29:

zmawiániu/ mieli mu tho drudzy zá dobre/ drudzy zá złe.

30:

Rozdzielenie trzećie.

31:

Dy walcżyli zſobą o kroleſtwo Węgierſkie przeſzłych

32:

lath/ Krol Ian Siedmigrocki Woiewodá/ á Ferdynánd Krol

33:

Rzymſki z domu Rákuſkiego/ potráćili bárzo wiele ludzi miedzy

ſobą/

strona: 310v

Kſięgi ſzoſte

ſobą/ przepomagał Ferdynánd Krol/ Krolá Ianá. Vćiekł ſie thedy o pomoc

Krol Ian do Thureckiego Carzá Solimaná/ w ktorey rzecży ieździł Ieronim

Laſki Woiewodá Sirácki/ tákże co ieſzcże było potroſze ludzi zoſtáło/ ſkárbow/

zbroie/ mężow dobrych/ oſthátká Thurcy dokonáli doráźili pobráli w Wę=

grzech. Włożyli ſie w to niektorzy Krześćiáńſcy krolowie á pánowie zá wielką

trudnośćią y żalem (bo wiele kroć oto ſie pokuſzał Krol Polſki Zygmunt) po=

iednáli ie thym obycżáiem/ Ferdynánd Krol Rzymſki miał wyznawáć Krolá

Ianá zá krolá Węgierſkiego/ ktorego pierwey piſał być Siedmigrockim Wo=

iewodą/ Krol Ian záſię po ſwey śmierći/ wźiął zá potomká Ferdynándá álbo

10:

iego potomká ktorego/ ieſli by bez płodu ſzcżedł z ſwiátá/ á co ktho trzymał ná

11:

ten czás w Węgrzech to iego miáło być zárázem. Nápiſano to mocnie y pieczę=

12:

ćiámi vtwierdzono z obu ſtron ták krolow iáko y pánow Węgierſkich y Raku=

13:

ſkich/ y zcchowano táiemnie/ ták iákoby Turcy otym niewiedzieli/ bo ći dopomo

14:

gli ktemu krolowi Janowi iż ná Budzyniu ſiedział wſzákże to niebyło táiem=

15:

no Solimanowi/ bo Ieronim Laſki Woiewodá Sirácki ktory był przed tym

16:

w więźieniu y Krolá Ianá o zábićie Grytego/ przyſtawſzy do Ferdynándá/ o=

17:

ſocżył krolá Ianá v Solimmaná w Konſtántinopolu/ iż on tháiemnie vcżynił

18:

potomká po ſobie nád iego wolą/ proſił theż Laſki ná then cżás Solimaná od

19:

Ferdynándá/ áby mu koronę Węgierſką dał/ chcąc płáćić ten trybut ktory mu

20:

dawał Krol Ian/ Soliman ſie rozgniewał rzekł ku Lufthybegowi Báſzy: O

21:

iáko ći dwá krolowie niegodni korony/ gdyż ſwey przyſiędze ieden ſnich doſyć

22:

nie vcżynił. Krol Ian gdy ſie thego dowiedział ſzukał łáſki v Solimaná przez

23:

dáry/ omawiáiąc niewinność ſwoię/ thylko powiedział do cżáſu wźiął ſnim

24:

przymierze/ cżego mu Soliman dozwalał/ bo ſie gothował ze wſzemi mocámi

25:

do Perſyey przećiw Zophiemu. A w thym cżáſu wſthąpił w małżeńſtwo Krol

26:

Ian z Izábellą krolá Polſkiego Zygmuntá corką/ z namowy rádnych pánow

27:

dla potomſtwá/ z cżego ſie długo wymawiał dla wieku ſtárego.

28:

¶ Potym zebrał woyſko przećiw Máylátowi y Bálázemu/ ktore był przeło=

29:

żył ná Siedmigrockie woiewodztwo/ iż oni lud poſpolity ná to przywodzili/ áby

30:

ták wielkiey ſummy złotych ná trybut Turkom niedawáli/ gdyż zá thy ſummy

31:

mogliby ſie dobrze Thurkom bronić do cżáſu/ zá pomocą Krolá Rzymſkiego/

32:

ktoremu áby ſie rádniey poddáli iáko pánu Krześćiáńſkiemu/ niżliby pogány

33:

bogáćić mieli. Ządał theż Máylat Solimaná áby go krolem Siedmigrockiey

34:

źiemie vſtáwił/ gdyż pierwey krolá ſwego miáłá/ ále Soliman miał gniew ná

35:

Máylátá y Laſkiego iż Grytego zábili y ſkárby pobráli. Ten Gritty był pier=

36:

wey Weneckim Kſiążęćiem/ potym ſie poturcżył.

Gritty.

Będąc ná then cżás poſłem

37:

do krolá Ianá/ dał śćiąć Biſkupá Wárádzyńſkiego Cybaká/ o ktorego ſie roz=

38:

gniewał Laſki y Máylat/ dáli ſámego ſćiąć y wſzytki Turki pobili ktorzy przy

39:

nim byli.

Cibak Biſkup
sćięth.

Piſał thedy Soliman do Krolá Ianá áby Máylatá wygnał ábo go

40:

poimawſzy kniemu poſłał. Oblegli go thedy ná zamku Fogáráſch y dobywał/

41:

A wten cżás przyſzłá nowiná iż ſie mu ſyn vrodził/ odćiągnął precż dla rádo=

42:

śći ze wſzemi pány triumf ſpráwowáć/ iáko ieſt obycżay v krolow/ wſzákże nie=

43:

długo tey rádośći iego było/ bo obacżył rychłą śmierć ſwoię/ wezwawſzy do

44:

ſiebie pánow rádnych proſił ich/ áby cudzemu narodowi niedáli nád ſobą pá=

45:

nować/ ále rádniey ſyná iego koronowáli/ á do Solimaná poſłał z dáry dobre=

46:

mi áby był obrońcą ſyná iego/ iáko iego był. Wybrał zá opiekuny ſyná ſwego/

47:

Ierzego Biſkupá Wárádzińſkiego/ Mnichá zakonu s. Páwłá rodem z Kár=

48:

wáciey/ też y Piotrá Vychá przyrodzonego ſwego/ vmárł rychło/ pothym po=

49:

chowan w Biłágordzie z wielką pompą.

Vmárł Krol
Ian.

Syná iego Koronowáli w pieluchách

50:

S. Szcżepana koroną (ták oni zową) ktorą ná Wyſzehradzie chowáli.

51:

Rozdzielenie cżwarte.

Ferdynánd

strona: 311

O Węgierskiey koronie.

Liſt 311

Erdynánd Krol Rzymſki gdy ſie dowiedział o

śmierći krolá Iáná/ rzućił ſie do zbroie áby doſtał kroleſtwá

Węgierſkiego według ſpiſku/ kthory miał z Krolem Ianem/

pomagáli mu thego niektorzy pánowie z Węgier/ iáko Alexy

Turſo/ Ferens Genarus/ Piotr Bánfi brat Páwłow kthory

zginął v Iwánki/ Báltázár Pámphilus/ Fránciſcus Ká=

polnaus/ Ian Kaſtelámphus/ Káſper Scheredy. Thylko ſam Ieronim La=

ſki rozwodził im ſzeroką rzecżą/ iáko ten ktory bywáiąc w wielkich poſelſtwách

wiedział ſpoſob Turecki y wſzytkich krolow możność/ mowiąc wty ſłowá: Co

10:

zá myſli was nádchodzą pánowie y wſzytko rycerſtwo/ ábyſmy co gwałtownie

11:

mieli pocżynáć z wdową/ takież z dziećięćiem iey/ co ieſt przećiw Bogu/ ktory ka

12:

zał wdowy ſiroty/ y niewinne dzieći opátrzáć/ ktore ſłuſzniey ábyſmy ie my/ iáko

13:

Krześćiánie/ opátrzyli/ niżli pogánin/ ktorych bez pochyby bronić będzie/ co

14:

zá męſtwo otrzymamy choćiabyſmy wdowę z dziećięćiem zwalcżyli/ á tho w zy=

15:

ſku otrzymamy/ gdy Turká zewſzemi mocámi náſię pobudzimy/ kthory ſie zánie

16:

záſtáwi/ Kto mu odeprze? dziſieyſzych cżáſow? poki wſzytcy krolowie Krześći=

17:

áńſcy nie będą w iednośći? álbośćie ſnadź zápomnieli vtráthy wielkich ludzi v

18:

Moácżá/ máło mniey v Ecechu álbo Gary/ widzę że wy ſobie lekce pokłáda=

19:

ćie mocy Tureckie/ kthorym żadem pan ieden Krześćiańſki odeprzeć niemoże/

20:

bez rády y pomocy inſzych krolow. Nie iednego by woyſká trzebá mieć áni dwu

21:

áni też ná iednym mieyſcu/ ktoby chćiał kroleſtwo Węgierſkie wźiąć á z Turki

22:

walcżyć/ byłoć by co cżynić z ſámym Budzyniem niżli by mocy Tureckie przyſzły

23:

rátowáć ich/ á gdy by przyſzły ogárnęły by nas w koło/ iáko ſie ſtháło v Gary

24:

álbo Moacżá iż by żadny nieuſzedł/ wiem ich ia dobrze ſpráwę woienną/ nic oni

25:

niepocżną pierwey/ cżegoby dokázáć niemogli/ kogo w ſwoy niewod wżoną/

26:

bez pochyby iuż go powoli maią/ trżebá fortelow ná Turki tákich iákie oni dru

27:

gim cżynią/ to ieſt áż ná pewną kázáć/ ná niepewną vchodzić fortelmi/ woyſká

28:

mieć bliſko od ſiebie trzy álbo cżterzy/ iedno po drugim więtſze/ ieſliby iedno

29:

nieprzyiaćiel ogárnął/ ábo ná drogách żwynośći odiął/ áby ie wnet drugie rá=

30:

towáło/ ieſliby ná hak álbo ſtrzelbę iedno przywiedli/ áby wnet ná tho mieyſce

31:

drugie przyſzło/ ieſliby kleſkę iedno popádło/ áby drugie rátowáło. A thák

32:

proſzę niechćieyćie nic gwałtownie ná przodku pocżynáć/ áż ſie wywiemy pier=

33:

wey vmyſłu ich ktorzy ſie ná Budzyniu záwárli/ takież Tureckiego. Ale thák

34:

vcżynimy/ Niechay Krol Ferdynánd poſle poſłá ſwego do Solimaná/ proſząc

35:

go áby thym práwem dał dzierżeć koronę Węgierſką Ferdynándowi/ kthorym

36:

dzierżał Krol Ian nieboſzcżyk/ ieſli to teraz odzierżemy/ możem potym zá Bo=

37:

żą pomocą lepſzego ſzcżeśćia pokuſić/ vpátrzywſzy ſwoy cżás/ á dziećię opátrzyć

38:

y wdowę w Siedmigrockiey źiemi oycżyzną.

39:

¶ Podobáłá ſie tá rádá Krolowi y drugim pánom ná przodku/ y poſłáli ſáme

40:

go Laſkiego w tym poſelſtwie do Solimaná do Konſtántynopolá. Poſłáli też

41:

Sálmę Ceſárſkiego ſprawcę do Krolowey Izábelle do Budzyniá/ áby doſyć

42:

cżyniłá ſpiſkowi/ ktory ſie ſtał miedzy krolem Ferdynándem/ á krolem Ianem

43:

nieboſzycżykiem á vſtąpiłá z Budzyniá/ á przeſtáłá z ſynem ná oycżyznie Siedmi

44:

grockiey źiemie/ gdyż ná to wiele pánow Węgierſkich przyzwala/ a ieſli thego

45:

nieucżyni/ będzie go zbroyną ręką dochodził. Niechćieli opiekunowie tego po=

46:

ſłá ſtym poſelſtwem do krolowey przypuśćić/ boiąc ſie by ſie niedáłá ná to ná=

47:

mowić iáko żeńſka płeć/ dła cżego ſie krolowa gniewáłá ná nie/ á gdy tego po=

48:

ſłá wyſłucháłá rzecży/ ták go odpráwiłá. Ná to ia teraz/ w tym ſwoim ſmut=

49:

ku/ ſieroctwie/ y żáłośći/ żadney odpowiedzi niechcę dáć/ áż zá porádą oycá

50:

ſwego Zygmuntá Krolá Polſkiego/ mam tę nádzieię o krolu Rzymſkim/ iż on

51:

iáko Kześćiáńſki pan prziymie tho wdzięcżnie/ co miedzy námi wyrzecże oćiec

52:

moy. Ieſliby też chćiał co gwałtem ſemną pocżynáć/ co zá cżeść otrzyma/ gdy

Ggg

dziećię

strona: 311v

Kſięgi ſzoſte

dziećię w pieluchách roſkwieli/ álbo ſie ná wdowi ſtan wezbroię vbierze. Sál=

má gdy to poſelſtwo powiedział/ nieodmiátał Ferdynand wyroku Krolá Pol=

ſkiego Zygmuntá/ ále ná ten cżás był w Litwie/ przeto niechćiał ták długo cże=

káć/ wypráwił woyſko dobywáć Wyſzegrodu/ nád woyſkiem przełożył Lenar=

tá Welſyuſá/

Wels hetman.

ktory ſtráćiwſzy dwie śćie ludzi v ſzturmu odćiągnął precż/ pu=

śćił ſie wodą do Peſztu wźiął ij łácno/ bo go nikt niebronił. Wáczow ſie mu

też poddał/ przepráwiwſzy ſie przez Dunay/ położył ſie v ćieplic dwánáśćie

ſtáian od Budzyniá/ áby ſie wywiedział ſpráwy ná Budzyniu/ iuż też był Pe=

reni przyſtał do Ferdynándá/ choćia miał ſyna v Turká w zakłádzie.

10:

¶ Welſ Hethman chćiał ſie kuſić o Budzyń/ ále mu Pámphilus nierádził/

11:

mowiąc:

Pámphilus
Węgrzyn.

Iż tám zginie wiele ludzi bo ſie dobrze opátrzyli/ ćiągnął záſię do Wy

12:

ſzegrodu/ wźiął ij mocą choćia go dybrze broniono. Potym ciągnąl do Biłá=

13:

grodu gdzie Pereni roſkazował/ wźiął ij theż z roſkazánia Pereniego/ przyćią=

14:

gnął do Oſtromiá/ poddáli ſie też tám iemu: Támże ſie zwádzili Niemcy z Wę

15:

gry/ Welſyus rozwadzáiąc ie ránion/ tákież y Pereni. Potym gdy źimá zácho=

16:

dziłá/ oſádziwſzy zamki y miáſtá lud roſpuśćił.

17:

¶ Láſki kthory był poſłan do Turek záchorzał ná drodze/ poſłał miáſto ſiebie

18:

Aryminiuſá doktorá przyiaćielá ſwego do Luftybeiá Báſze/ z ktorym miał zá=

19:

chowánie Laſki/ ktory tę odpowiedź wźiął/ iż to práwo ktorem dał był krolo=

20:

wi Ianowi/ to ſie śćiąga y ná ſyná iego/ ktorego ia bronić będę/ thák długo/

21:

poki moie dobrodzieyſtwo będzie znał. Byli też ná ten cżás poſłowie Krolowey

22:

z Węgier v Solimaná proſząc o rátunek/ obiecał to vcżynić/ poſłał tedy kro=

23:

lewicowi Węgierſkiemu dáry/ ſzáthę z złotogłowu/ puklerz/ ſzáblę/ koniá/ á

24:

Máchometowi Báſzy/ y Vſtrefowi Słowieńſkiemu Sędziakowi áby ćiągnęli

25:

przećiw Niemcom ráthowáć krolowey pod gárdłem áby ſie źimnem niewyma=

26:

wiáli/ bo tho było Márcá kſiężycá. Vcżynili tho ále z ſzkodą ſwoią/ bo rzeká

27:

Dráw márznęłá po ktorey wſzytki potrzeby y ſámi ſiebie płáwili. V Peſztu ich

28:

wiele Węgrzy poráźili gdy ſie przez Dunay płáwili ná zad.

Turki pogro=
miono.

Laſki gdy ozdrowiał

29:

przyiechał do Solimaná do Konſtantinopolá/ ſpráwował poſelſtwo od Fer=

30:

dynándá przeſpiecżną rzecżą miánuiąc cżęſto możność Ceſárzá Krześćiáńſkie=

31:

go/ kthoremu ſie niegodzi brátá Ferdynándá odſtępic/ pobudził ná ſię Ceſárzá

32:

iż on ták przeſpiecżną rzecżą ſmiał záfráſowáć oblicże iáſne Ceſárſkie/ mowili

33:

dan pod ſtraż/ cżęśćią też iż Ferdynánd poſławſzy go w poſelſtwie/ zamki po=

34:

brał w Węgrzech Krolowey.

Laſki záhá=
mowan.

35:

¶ Ferdynándus gdy ſie dowiedział iż Turcy zſzkodą wyćiągnęli z Węgier/ ſtá

36:

rał ſie pilnie iákoby Budzyniá doſtał/ zebrał lud wielki z rozmáithych kráin/

37:

nád ktorym przełożył Wilelmá Rockendorfá/

Rogiendorf.

kthory też przed thym dzieſięć

38:

lat dobywał Budzyniá. Gdy tedy przyćiągnął pod Budzyń/ położył ſie ná go=

39:

rze s. Gerártá/ z ktorey ſtrzelał do zamku gdzie były ochędożne páłace y gánki

40:

nowe/ áż kule do krolowey pokoiow wlatáły/ wſzákże z they ſtrony nic niemoże

41:

zamkowi vcżynić dlá wáłow y ſkáły przykrey. Potym przeſtráchu poſłał do kro=

42:

lowey/ áby ſpuśćiłá krolowi Rzymſkiemu z dobrą wolą miáſtho y zamek/ we=

43:

dług ſpiſánia krolow/ á oná będzie y z ſynem dobrze opátrzoná/ áby ſie też ſtrze=

44:

głá tego Mnichá Kinſtártá/ gdyż on Bogá zdrádził/ bo vćiekł z klaſztorá/ á

45:

coż niema Krolowey zdrádzić/ gdzie ieſli thego nieucżyni krolowa/ poſtáramy

46:

ſie iż kulámi z możdżerzow wſzytki was w zamku y w mieśćie z wierzchu puſzcżá=

47:

iąc pobijemy. Kinſtárt Biſkup ná to mu odpowiedział/ iż nie ieſt ták krolowa

48:

głupia áby dáłá Kroleſtwo zá Siedmigrockie Woiewodztwo/ á Rogiendorf

49:

na ſtárość ſzáleie/ wźiął thu pierwey ſzkodę/ á teraz śmierći chce. Oſieł gdzie

50:

ſie raz potknie ochyla to mieyſce potym/ ſłuſznie bronią ſynowie trzeźwi oycży=

51:

zny/ od pijánych nieprzyiaćioł/ tylko o iednę rzecż nam idzie/ tho ieſth/ mamy

52:

ſám ſwinię prośną boimy ſie by nam nieporzućiłá od tego pukánia z dział. Ro=

53:

giendorf ruſzył ſie z gory s. Gerártá/ położył ſie ná tym mieyſcu gdzie ſie Zydzi

chowáli.

strona: 312

O Węgierskiey koronie.

Liſt 312

chowáli. Mnich Biſkup ſniego ſie náſmiewał y wſkazał poſelſtwá śmieſzne do

niego/ ná oſtátku mu Rogiendorf poſłał klatkę żelázną iáko ná płoche źwie=

rzę. Záſádzili pothym we dwoię dziáłá pod miáſtem/ Pereni z Cżechy miedzy

Horſzakiem á broną Schábácką/ á Rogiendorf od Zydowſkiey forthy/ wybili

bárzo wiele muru/ á nieśmieli ku ſzthurmu iść/ á theż przed dymem niewidáć/

było dziury/ áż zápráwili záſię prętko/ kuſili ſie też y z drábinkámi do miáſthá

milcżkiem wleść/ też y kopánia pokuſzáli/ y przez zdrádę Bornemiſsá Węgrzy=

ná/ wſzędzie ie obacżono y ſtráćili ná tym.

¶ Soliman gdy vſłyſzał iż Niemcy dobywáią krolowey ná Budzyniu/ ſłyſzał

10:

też iżby tám miał być ſwą głową Ceſarz Krześćiáńſki z brátem Ferdynándem/

11:

poſłał po lud wielki do Azyey y do inſzych kráin/ chcąc też ſwą głową ćiągnąć

12:

przećiw im/ ále niżli ſie ſam ruſzył poſłał przodkiem/ Báſze y Sędziaki Sło=

13:

wieńſkie rátowáć krolowey do Budzyniá. Tegoż cżáſu poſłał theż Akárnáuſá

14:

Eunuchá/ tho ieſth wáłaſzká/ do Bábilonu/ áby bronił brzegá rzeki Tygrys

15:

Perſkiemu krolowi Támáſánowi/

Támázán.

w ten cżás tego fortelu vżyli nád nim Per=

16:

ſowie/ gdy ſie ſpráwili ku potkániu z Thurki nád rzeką Tygris/ poſtháwili ná

17:

cżele Perſowie biáłłe głowy w męſzcżyznym vbrániu ná koniech zbroyne/ kto=

18:

re ſie ták mężnie biją iáko mężowie/ gdy Turcy mieli znie mocy/ ony niewiáſty

19:

podnioſły podołki vkazáły płeć ſwoię Turkom/ iż ſie tho z niewiáſtámi biją á

20:

nie z mężmi/ Turcy ſie zá tho bárzo wſtydzili/ zwłaſzcżá Wáłaſzek/ odwroćili

21:

ſwoie twarzy od nich/ z polá zieżdżáli/ bo to vnich lekkość ná żeńſką płeć ſwo=

22:

iey ſzáble dobyć mężowi dobremu/ gdy tedy byli bez ſpráwy/ wten cżás Perſo=

23:

wie pogoniwſzy ie ná nie ſtyłu vderzyli przymuſieli ie vćiekáć do Bábiloná/ bi=

24:

iąc ie po drogách/ wſzákże ſie mu w Indiey ſzcżeśćiło bo doſtał miáſtá Aden/

Aden.

25:

gdzie wielki ſkład kupiecki/ y zábił kroliká Adeńſkiego/ gdzie też tám było wie=

26:

le náſzych Luzytánow/ tho ieſt Portugálcżykow po kupiectwie. Thegoż cżáſu

27:

Soliman poſłał Bárbáruſá do Epiru/ áby Andrzey z Anriey ſzkody nieucży=

28:

nił/ w Greciey Mácedoniey y wſzędzie nád morzem/ bo przedtym wielkie ſzko=

29:

dy pocżynił był w Afryce Turkom/ y innym Máchometanom/ gdzie też podbił

30:

pod moc Muleáſá Kroliká Tuniſse.

Tunis.
Muleáſen.

Roſkazał też Soliman Petryłowi Wá=

31:

łáſkiemu Woiewodzie/ y Achomátowi Nykopoſkiemu/ áby doſtháli Máylá=

32:

tá w Siedmigrockiey ziemi/ ſłyſząc iż przyſtał do Ferdynándá/ ktorego gdy o=

33:

begnáli ná zamku Fogáráſch vcżynił ſnimi ſmowę/ áby mogł wolno wynidź z

34:

ſwymi rzecżámi á zamek podáć/ przyrzekli mu to zdzierżeć/ proſili go thedy ná

35:

cżęść pod namiothy/ był thám ſnimi weſoł/ záławiał ſnim ná zwádę Petryło

36:

Wáłaſki Woiewodá przymowkámi vſzcżypliwemi/ áż ſie nań Máylath popę=

37:

dził/ Petryło krzyknął ná ſwoie/ związáli Máylátá/

Máylat poi=
man.

wołał Máylat ná Acho=

38:

mátá iż mu tho cżyni nád przyrzecżenie/ Achomát Sędziak fukał ná Petryłá

39:

mowiąc: iż káżdemu ma być ſłowo dzierżano/ Petryło mowił: iż ſam złamał

40:

przymierze gdyż ſie ná mię rzućił/ áno to było ná ſmowie/ poſłáli go tedy So=

41:

limanowi związánego ktoremu był bárzo rad rozumieiąc to o nim/ iż on/ á Tu

42:

rek Wálent/ á Pereni/ á Budeferens/ tylko ſámi byli w Węgrzech nalepſzemi

43:

mężmi/ y ſprawcámi w rycerſkich rzecżách.

44:

Rozdzielenie Piąte.

45:

Aſzy Niemcy gdy vſłyſzeli iż Turcy ćiągną do Bu

46:

dzyniá rátowáć krolowey/ położyli ſie pod gorą s. Gierárdá

47:

nád Dunáiem przećiw zamkowi/ z iedney ſtrony ſie okopáli/

48:

z drugiey gorá przykra/ z drugiey Dunay máło zákrzywiony/

49:

vcżynili też moſt ná máły wyſep od ſwego obozu/ ná kthorym

50:

záſádzili dziáłá pocżyniwſzy ſzańce/ áby ná wſze ſtrony donoſili.

Ggg 2

Turek

strona: 312v

Kſięgi ſzoſte

Turek Walent ſłyſząc iż Turcy ćiągną/ wyiechał przećiw im z Budzyniá we

dwu tyſiącu koni Węgrow/ y vkazał im mieyſce gdzieby ſie mieli położyć/ po=

ſłáli Turcy náwiedzáć Krolową y dobytká k żywnośći/ choćia mieli żywnoś=

ći doſyć. Turcy obacżywſzy náſzych Niemcow okopánie y záſádzenie dziwowáli

ſie/ oſiedli tedy Turcy wyſep wielki ktory zową Czekiel/

Cekiel wyſep.

ſktorego ſzkodę ſtrzel=

bą w obozie Niemieckim dziáłáli w ludziech/ by then byli wyſep Niemcy oſie=

dli/ lepiey by ſie byli domyſlili/ hárcowáli káżdy dzień Niemcy z Thurki przy=

iaćielſkim obycżáiem/ bo było zákazano z obu ſtron áby ſtrzelby niepuſzcżáno

dla hárcownikow/ áby poznáć dobre męże/ wſzákże mieli Turcy nád Niemce/

10:

á to przeto iż Niemcy będąc obćiążeni zbroią y koniem/ niewolen vbieżeć z rázu

11:

złego/ áni gonić z dobrego/ Thurcżyn zá tarcżą wolen ná wſzytki ſtrony/ kiedy

12:

chce przyſkocży/ thakież vſkocży ná lekkim koniu/ nie obćiążony zbroią/ lecż nie=

13:

ktorzy páncerzyki máią ſubtylne takież zárkuły/ wſzákże okazał ſie był ná then

14:

cżás ieden Niemcżyk Szwab zwano ij Ráyſczyk/

Ráyſcyk.

ktory ſie pyzebił przez vff Tu

15:

recki gdy go Turcy ogárnęli/ iego oćiec nieznáiąc go/ krzyknął: Rátuymy tego

16:

młodzieńcá niewiem kto ieſt/ muſi to być mąż oſobliwy/ gdy był zábit przynie=

17:

ſiono go oycu/ gdy obacżył iż ſyn iego był/ od żáłośći vmárł/ potym Rogien=

18:

dorf zakazał wſzytkim ná hárc wyieżdżáć/ ná wſzytkim ſobie źle pocżynáli Niemcy/

19:

y okopánie było ich nie zrozumem/ bo źiemię z przykopow co mieli miotháć

20:

ku wozom/ to od wozow miotáli ná inną ſtronę przekopu/ gotowe ſzańce nie=

21:

przyiaćielom zdziáłáli/ Thylko ſam Pereni będąc ná wyſzſſym mieyſcu/ cżynił

22:

Turkom ſzkodę ſtrzelbą/ tym nawięcey ktorzy wyieżdżáli y wyieżdżáli z Budzy=

23:

niá. Rákuſzánie y inni rádzili/ áby ſie ná inną ſtronę przepráwili Dunáiá do

24:

Peſztu/ gdzie było wſzelkiey żywnośći doſyć y innych potrzeb/ thylko ſam Ro=

25:

kendorf odpierał ćieſząc ſie liſty krolewſkiemi. Turek Bálent ktory theż był ná

26:

Budzyniu/ poſłał táiemnie do Pereniego/ oſtrzegáiąc go tymi ſłowy/ vieżdżay

27:

z woyſká Niemieckiego co rychley z Węgry/ bo przybieży lew prętko/ co Niem

28:

ce pożrze zá rázem/ tho mu dał znáć iż ſam Soliman ćiągnie ſwą głową z wiel=

29:

kim ludem/ rádził thedy Pereni by ſie płáwili co rychley do Peſztu/ Rogien=

30:

dorf/ piſał liſt do Ferdynándá pod namiotem/ á przed nim ſkrzynká ná ſtoliku

31:

leżáłá/ w then cżás vderzono z dziáłá z woyſká Thureckiego tráfiłá kułá w onę

32:

ſkrzynkę áż ſie rozpierzchłá/ drzewá ſztuká od niey tráfiłá w lewe rámię Rogien

33:

dorfá y rániłá go bárzo. Thurek Wálent/ wźiąwſzy kſobie Turkow niemáło o=

34:

ſiadł gorę s. Gerárdá/ z ktorey cżynił wielką ſzkodę w oboźie Niemieckim/ y

35:

Pereniego wygnał z ſwego mieyſcá/ z drugiey ſtrony Turcy ſzturmowáli do o=

36:

bozu/ żadney godziny náſzym odpocżynąć niedáli/ ácż mogli Thurkom vbieżeć

37:

náſady wodne Niemcy/ by byli vmieli bo mnieyſze były dobrze niżli Niemiec=

38:

kie/ wſzákże ich cżterzy potopili á trzy poimáli/ co dzień to Turkow przybywá=

39:

ło/ náſzy niechćieli dáley Rogiendorfá ſłucháć/ woźili ſie do Peſztu/ bo moſth

40:

pokáźiłá wodá ktory byli vcżynili ná łodziach/ á ták ktorzy ſie wcżás przewieźli

41:

dobrze ſie domyſlili/ iezni Rákuſzánie y Węgrzy drudzy ći vſzli w cáłośći/ ba=

42:

cżąc dwá zdrayce Węgrzy/ iż Niemcy vieżdżáią/ ſzli do Mnichá ná Budzyń

43:

powiedzieli mu to/ dał to znáć Turkom Mnich/ Turcy bacżąc ztrwożony lud

44:

thym ſilniey przypieráli ná oboz/ żadney godziny odpocżynąć niedáli/ vderzyli

45:

gwałthownie ná Cżeſkie woyſko/ ácż im ſtrzelbą Cżechowie dotłukli/ ále ſprá=

46:

cowáni niemogli im wytrzymáć/ iuż ſie noc przybliżáłá zewſzech ſtron Niemce

47:

ogárniono/ iuż náſzy bez ſpráwy byli/ gdy Hetman ránion/ ktorego lekárze wie

48:

źli w łodzi do Komáry gdzie thám vmárł rychło/ ćiſnęli ſie Niemcy do łodzi/

49:

áno ie ſtyłu bito drudzy tonęli. Mnich zápalił krolewſkie ſtáynie pod zamkiem/

50:

iżby widáć ná Dunay gdy ſie Niemcy wieźli/ á ták Turcy y ná wodzie y ná źie=

51:

mi mordowáli rozmáićie lud Krześćiáńſki/ áż ſie Dunay ná nich zahámował.

52:

Quis cladem illius noctis, quis funera fando explicet &c.

53:

¶ Ráno záſię Káſson Sędziak Turecki/ widząc ſzcżeśćie ſwoie/ puśćił ſie zá

Niemcy

strona: 313

O Węgierskiey koronie.

Liſt 313

Niemcy do Peſztu/ Niemcy ták ſtrwożeni byli/ gdy zawoy Turecki vyrzeli v=

ćiekáli. A ták vćiekli wſzytcy z Peſztu/ okrom trochę Huſarzow/ ktorzy ſie łu=

pem báwili/ bo tám było doſyć kupieckich pieniędzy/ ſrebrá/ y złotá/ ktore tám

záſtáli Turcy pobili wſzytkie y chorym nie przepuśćili/ á ſkárby wielkie pobráli.

Záwárło ſie bylo Niemcow wiele w kośćiele s. Gerártá pod Budzyniem/ po=

bráli ie Turcy y powiązáli wićiámi.

Rozdzielenie Szoſte.

Oliman Ceſarz Turecki máiąc zá to áby v Budzy

niá był ſwą głową Ceſarz Krześćiáńſki thakież Ferdynánd

10:

Krol/ puśćił ſie ſam do Budzyniá z Tráciey/ ták poſpieſzał/

11:

iż nigdy prędzey niećiągnął z ludem wielkim iáko w ten cżás/

12:

ále gdy ſie dowiedział iż iego wygráli/ wolniey ſzedł/ gdy przy=

13:

ćiągnął pod Budzyn/ położył ſie przećiw ſtháremu Budzy=

14:

niowi/ dla ſmrodliwey wody w kthorey było pełno pobithych y wſzędzie około.

15:

Przywiedziono przedeń ośḿ ſet Niemcow więźniow związánych/ dał ie chło=

16:

piętom ná rozmáite trapienie śmierći/ iáko kátom ktore w nie ſtrzeláli iáko do

17:

celu z árkábuzow y łukow/ dawſzy im z płothná fárbowánego puklerze áby ſie

18:

záſtáwiáli imi/ wołáli po woyſku kto niebędzie proſił o pokoy/ thák ſie mu ſtá=

19:

nie/ ná co pátrzili ich kſiążęthá drugie/ thylko Báltierá Boćianiego á Táiſká

20:

żywo záchowáno. Był też miedzy więźniámi ieden Rákuſzánin nad obycżay wiel

21:

ki/ tego dano ná mordowánie kárlikowi/ w kthorym ſie kocháli ſynowie Soli=

22:

manowi dwá/ Báyſet y Selim/ ktorzy też tám ná ten cżás byli/ ten kárlik ſzá=

23:

belką thák długo ſiekł onego Rákuſzániná w kołáná/ bo mu iedno po koláná

24:

był/ áż padł/ drudzy go dobili/ mieli tho ſobie zá oſobliwą krhotofilę. Potym

25:

Carz Turecki poſłał krolewicowi węgierſkiemu trzy konie piekne/ z pozłocone=

26:

mi rzędy/ pánom też iego opiekunom po ſzáćie y łáncuchu złotym/ przez poſły

27:

ſwoie/ ktorzy krolowey proſili/ áby ſyná ſwoiego poſłáłá do niego pod iego na=

28:

miot y z pány opiekuny/ przyrzekáiąc zá wſzelką wolność przyść y odeyść/ chcąc

29:

ſnim vtwierdzone przyiaćielſtwo mieć/ bo mu wſzytkiego dobrego życży/ thák

30:

ſam iáko y ſynowie iego/ ktorzy go pocáłuią dła ſzcżeśćia odnowioney miłośći.

31:

Sámę też krolową zá oſobną corkę ſwoię záwżdy będzie miał/ á iż iey ſam nie=

32:

náwiedzę/ niechay mi zá złe niema/ ieſt to vſtáwiono w náſzym rodzie Ottomáń

33:

ſkim/ áby żaden cudzey żony pod przykryćie iey nienáwiedzał/ takież przetho iey

34:

do ſwych namiothow niedał chodzić/ áby ſthanu ſwego krolewſkiego/ ácż ſie

35:

w nim dobrze záchowa/ omową ludzką nienáruſzyłá.

36:

¶ Krolową to poſelſtwo bárzo ruſzyło/ iáko káżdey máćierzy przyrodzona mi=

37:

łość ku dziećięćiu ſwemu bywa/ ták iż iey ſerce/ żáłość z boleśćią y z ſtráchem

38:

przenikły/ nieprzyzwaláłá ná tho áby tám dziećię miáłá ſwoie poſłáć/ wſzákże

39:

gdy byłá vpominaná od Mnichá y innych/ muſiłá ie poſłáć/ á ták vbrawſzy ie

40:

w krolewſkie odzienie ná ſánie włożywſzy z mámką/ y z ſtáremi pániámi/ wieźli

41:

ie do namiotow Tureckich: Soliman ku poććiwośći iemu poſłał dwor ſwoy/ á

42:

gdy mu go pod namiot przynieſiono/ łáſkáwie mowił kniemu y ku mámce y ku

43:

wſzytkim. Záwołał też ſynow ſwych/ ktorym roſkazał áby go pocáłowáli/ y zá=

44:

wiązał ie tym/ áby gdy dorośćie/ mieli go zá iednego przyiácielá/ á ći ſynowie

45:

iego byli Báyzet y Selim/ z Ruſki vrodzeni/ á Muſtáfá ſtárſzy Sczerkáſki/ pro

46:

ſił tedy ná obiad pod namiothy opiekunow krolewicá/ Mnichá Biſkupá Wá=

47:

rádzyńſkiego/ Piotrá Wichá/ Turká Wálentá/ Bociániego/ wthen cżás gdy

48:

iedli/ przechadzáli ſie Turcy do miáſtá po dwu po trzy mowiąc zſobą ledá co/

49:

záſię wychadzáli iedni drudzy wchadzáli przeſpiecżnie/ nic po ſobie niedáiąc

50:

znáć áby miáſtho mieli wźiąć/ á gdy ich wiele weſzło/ kazáli wrotnemu ſobie

Ggg 3

klucz

strona: 313v

Kſięgi ſzoſte

klucże dáć/ á gdy dał/

Látá 1541.

wołáli na rinku áby káżdy/ kto chce wolność mieć przy=

ſzedł do gromády/ gdy przyſzli/ kazano im brony podáć ieſli chcą w cáłośći zo=

ſtáć/ y vcżynili thák. Soliman gdy ſie dowiedział iż miáſtho dobrowolnie da=

no/ poſłał dziećię ná zamek iuż wiecżor máćierzy/ zádzierżawſzy przy ſobie pány

opiekuny/ ktorzy ſie bárzo przelękli zwłaſzcżá gdy ich pytano o wiele rzecży. Kro

lowa gdy ſie dowiedziáłá/ iż miáſto wźięto/ opiekuny zádzierżano/ piſáłá liſth

do Ceſárzá przez tego Koſtáná co dziećię przynioſł źięćiá Ceſárſkiego/ proſząc

áby pámiętał ná ſwe przyrzecżenie á obietnice łáſkáwe/ ktoremi obiecował bro

nić śiroctwá ſyná mego y opiekunow iego/ áby w tey wolnośći odeſzli iáko przy=

10:

ſzli ná ſwe mieyſcá/ gdyż on zwykł káżdemu/ kto ſie mu ná łáſkę da/ miłośćiwy

11:

być/ poſłáłá też zaponę koſztowną żenie tego Koſtáná

Koſtán.

á corce Solimaná Ceſá=

12:

rzá prze zeń. Potym rádzili pod namioty co cżynić z Krolewicem Węgierſkim/

13:

Máchomet Báſzá Komániſki/ v Vſtref Sędziak/ nieprzyiaćiele wielcy Krze=

14:

śćiáńſcy/ rádzili áby krolewic był wźięt do Konſtántynopolá/ Krolowá ode=

15:

ſłáć oycu Krolowi Zygmuntowi/ opiekuny pośćináć. Koſtán źięć Ceſárſki wo

16:

tował przećiw im/ przekładáiąc to/ iż ſie káżdemu godzi przy ſłowie záchowáć/

17:

Niechay by było przy máćierzy dziećię/ a ná inne mieyſce ią y ſnim poſłáć/ Bu

18:

dzyń náſzymi oſádzić/ gdyż go oni ſámi Niemcom nie obronią/ ná thymże wo=

19:

tum zoſtał Soliman/ á thák mieſiącá Wrześniá (kthorego Lodwig porażon/

20:

Konſtántynopole wźiął/ y wiele kráin opánował/ przeto ij ſobie zá ſzcżeſliwy

21:

máią) wſzedł do Budzyniá/ á tám cżynił poſługi Bogu/ ſwoim obycżáiem/ w

22:

kośćiele kthory był pierwey pánnie Máriey poświęcon/ wyrzućiwſzy ſniego oł=

23:

tarze obrázy y inne rzecży. Potym roſkazał Krolowey/ áby wyiecháłá z zamku

24:

do Lipy w Siedmigrockiey źiemi/ y z dziećięciem y z opiekuny/ gdzie tám będzie

25:

miáłá wſzytkę wcżeſność/ y záchowánie w poććiwośći/ áż Krolewic ſyn twoy

26:

dorośćie/ ktory będzie miał ſwe ſpełná kroleſtwo iákom mu obiecał/ tylko áby

27:

ſtrzelbá/ ſpiżá/ zbroiá/ y wſzytká obroná zoſtáłá ná mieyſcu. Krolowa ácż ſte=

28:

go byłá záłoſná wſzákże to muſiáłá vcżynić/ opiekunowie radzi bo ſtráchem by=

29:

li ſtrapieni/ przyięli zá dobre kiedy lepiey nie mogło być/ Tylko Turek Bálent

30:

muſiał zoſtáć przy Turcech prze wiele przycżyn/ przodkiem iż go mieli Turcy zá

31:

wielkiego mężá/ bo był poráźił trzydzieśći tyſiąc w gorách Korytáńſkich Tur=

32:

kow przedtym/ drugie iż ſorowie mowił Solimanowi/ im nawiętſzy pan/ tym

33:

nawięcey ſłowá ſwego ma ſtzedz/ drugie iż miał wielki przodek miedzy pány w

34:

Węgrzech dla iákich buntow/ drugie iż miał twárde zamki y dzierżawy dobre/

35:

przycżyniáłá ſie zá nim Krolowa y poſeł Krolá Polſkiego Andrzey z Gorki/ á=

36:

by był wolen/ niechćiał tego vcżynić/ oſádziwſzy Budzyń ſwoimi/ przełożył ná

37:

nim Sędziaká Solimaná Węgrzyná ktory ſie był przed tym poturcżył.

38:

¶ Ferdynandus gdy ſie dowiedział iż mu lud poráżono/ wſpámiętał ná praw=

39:

dziwą rádę Laſkiego/ ktorego był ſwym poſelſtwem práwie ná iátki wydał. Po

40:

ſłał tedy do Komáry zbieráć chore á ránne á opátrzić/ takież wſzytki ſtrwożone

41:

ſtánowić/ Boiąc ſie by Turcy ſzkody niecżynili w Rákuſiech y około Wiedniá/

42:

poſłał do Solimaná/ Mikołáiá Sálmę/ y Zygmuntá Liteſthana pod namio=

43:

ty/ ktoremu miedzy innemi dáry poſłał zegar miſterny y koſzthowny od Aſtro=

44:

nomow ſpráwiony/

Zegar miſterny.

proſząc/ áby mu dał Węgierſką koronę dzierżeć thym prá=

45:

wem ktorym dzierżał nieboſzcżyk Krol Ian/ w cżym też Laſkiego był przedtym

46:

poſłał. Soliman wdzięcżnie poſły przyiął y cżeſthował ie pod namiothy/ ſámi

47:

Thurcy ná źiemi iedli/ przykrywſzy kobiercem iako vnich obycżay/ ále poſłom

48:

ſtoły y łáwki przypráwiono/ y wino dawano kthorego ſámi niepiją. Zegárowi

49:

był rad/ y rozumiał ná nim dobrze/ iáko ieden Aſtronom/ bo ma iednego dok=

50:

torá lekárzá Włochá/ ktory go niebieſkich biegow vcży. A thák poſły ony ſtym

51:

poſelſtwem odpráwił/ iż on zdawná Krolowi Ianowi kroleſtwo zdał thákież

52:

potomkowi iego/ ktorego bronić będę od káżdego nieprzyiaćielá iego/ ale tho

53:

vcżynię iż od Ferdynándá trybut wezmę/ z Rákuſkiego kſięſtwá ktore z dawna

przyſłuſzáło

strona: 314

O Węgierskiey koronie.

Liſt 314

przyſłuſzáło ku koronie Węgierſkiey/ á záchowam ſie ſnim w pokoiu/ poſły dá=

rował ſzátami złotogłowowemi/ ktorzy iecháli zwieſiwſzy głowy do domu z po=

ſelſtwem niewdzięcżnym. Miał pothym poſłáć do Rakus/ do Morawy/ y ná

Powazę Turki woiowáć/ ále iż byly vſtáwicżne dżdże z ktorych rzeki wezbráły

trudne przepráwianie mieli/ przetho ſie wroćili. Laſkiego Iároſzá wthen cżás

zſobą miał/ z ktorym Luſtibeius miał záchowánie y thowárzyſtwo/ lecż záſię/

gdy vſłyſzeli iż Ceſarz Krześćiáńſki dał zábić Fregozá y Kinká we Włoſzech/

Kinko poſeł.

poſły Fráncuſkiego krolá/ był pod ſtrażą w Biłágrodzie/ wywiodł ſie ſthego

Laſki powiadáiąc iż Krol Ferdynánd pan moy/ nic niedzierży we Włoſkich źie

10:

miách/ áni tám roſkázuie/ przeto on otym niewie/ áni tego ieſt przycżyną/ tyl=

11:

ko Ceſarz brát páná mego mogł im to vczynić zá ſłuſzną przycżyną/ iż oni będąc

12:

iego poddáni z Hiſzpániey/ zwłaſzcżá Kinko/

Kinko.

vćiekł do iego nieprzyiaćielá kro=

13:

lá Fráncuſkiego/ potym był wolen/ przyiechawſzy do Polſki vmárł/ pochowan

14:

w Krákowie ná zamku/ kthorego żáłowáło wiele ludzi/ y ſam Krol Rzymſki

15:

Ferdynánd/ ktorego by był rády ſłuchał ná then cżás/ niewźiąłby był ſzkody w

16:

ludziech pod Budzyniem.

17:

Rozdzielenie Siodme.

Látá 1542.

18:

A drugi rok zá płácżliwemi proźbámi pánow Wę

19:

gierſkich ktorzy iuż ná oſtátecżnym ſłopniu ſtoią/ Ferdynánd

20:

Krol Rzymſki/ ná Seymie w Norymbergu/ ktory był ſłożon

21:

dla luterianow/ proſił wſzytkich kſiążąt y miáſth wolnych o

22:

pomoc przeciw Turkom/ kthorzy iákmiarz iuż wſzytkę źiemię

23:

Węgierſką opánowáli/ pomordowawſzy wiele Krześćian/

24:

proſzono też poſłow Papieſkich áby też oćiec Papież Páweł thymże względem

25:

według innych dopomogł ná tę potrzebę poſpolitą/ ludem rycerſkim/ co obie=

26:

cáli wſzytcy vcżynić/ by iedno zgodá á pokoy wnętrzny byli poſtánowieni. Atak

27:

popiſano ludzi ku tey potrzebie do Węgier pieſzych trzydzieśći thyſiąc/ ieznych

28:

ſiedḿ tyſiąc z Niemieckich miáſt wolnych/ y od Kſiążąt/ ná kthorym ludem

29:

był przełożon Mauricz Sáſkie Kſiążę. Oćiec Papież poſłał też ku tey potrzebie

30:

trzy tyſiące ludu z Witelliuſem á z Forciam/ Vſárow było piętnaście thyſiąc

31:

z Káſprem Szeredym/ Kárwátow y Rákuſzánow było dzieſięć tyſiąc/ Pereni

32:

też miał ſwoy oſobny pocżet ludzi/ okrom innych ktorzy z Czech/ z Moráwy/ y

33:

z Sląſká vſtáwicżnie ſzli. Mnich theż/ opiekun Krolewicá/ nieodmawiał po=

34:

mocy ieſli ſobie dobrze pocżynáć będą/ nád tym wſzytkim ludem/ był przełożon

35:

Ioáchim Márgrábić z Brádeburgu/

Ioáchim.

ſzli tedy ku Budzyniowi od wiednia po

36:

práwey ſtronie Budzynia/ ále bárzo leniwie/ niepotrzebne cżyniąc záſtanawiá

37:

nia. Krol Ferdynánd máło drugim wierzył/ przeto ſie ſtrzegli ſiebie/ ſzło przod

38:

kiem Węgrow trzydzieśći chorągwi ktorzy świádomi kráiny/ zánimi Włoſzy/

39:

náoſtátku ſzli Niemcy wálnym vfem po práwey ſtronie ich Ioáchim Hetman z

40:

ſtrzelbą wielką y z kiryſniki był ktory ſie o to gniewał iż leniwo ſobie pocżynali

41:

wſzytko/ gdzie obtocżyli oboz/ tedy Węgry á Włochy przed obozem pokłádá=

42:

li/ iáko lekkie ludzi á prętkie ku pierwſzemu pátkaniu/ bo mnimáli Solimáná

43:

ſámego ku rátowániu Budzyniá przyćiągnąć z ludem wielkim/ cżego niebyło/

44:

bo Thurcy záwżdy po prácy rok odpocżywáią/ á ná trzeći záſię idą walcżyć/ á

45:

ták ledwo trzy tyſiące Turkow przyſzło ná pomoc Budzynianom/ gdzie wſzyt=

46:

kich tylko było ieznych y pieſzych ná Budzyniu y Peſzćie około dzieſiąci tyſięcy/

47:

długo tedy rádząc/ ieſli Budzyń cżyli Peſzt máią pierwey obledz/ Węgrzy rá=

48:

dzili Budzyń/ Niemcy Peſzt. A thák ſtrawiwſzy cáłe láto prożno/ Ioáchim

49:

roſkazał áby ſie woźili ná inną ſtronę Dunáiá do Peſztu/ záſię mieſzkali długo

50:

czyniąc moſt przećiw Wacowi przez wyſep. Strzeláli Turcy ná náſze od ſtare^o

Ggg 4

Budzyniá/

strona: 314v

Kſięgi ſzoſte

Budzyniá/ ále im odpierano. Ná Budzyniu był przełożon po śmierći Soli=

maná Węgrzyná/ Balin Epirotá/ przybył do niego Vlaman/

Tlamán Perſá.

kthory vćiekł z

Perſyey do Turek/ we trzech tyſięcy koni/ bo roſkazał Soliman aby imo inne

zamki pilniey ſtrzegli Budzyniá á Peſztu/ vłożywſzy dobrą zapłátę/ tym co ſo=

bie będą dobrze pocżynáć/ á karánie leniwym. Przyćiągniąwſzy tedy Niem=

cy ku Peſztu/ położyli ſi opodal od miáſthá/ bo z Budzyniá/ ktory ná innym

brzegu Dunáiá wyſoko leży/ obroni Peſztu od zachodu ſłońcá/ á od wſchodu

broni gorá s. Gerárta ktora też leży nád Dunáiem niżey Budzyniá/ thylko od

pułnocy przyſtęp ále w rowni/ przeto ſie bliſko niedádzą położyć woyſku/ lećby

10:

zá ſzańcámi/ á mury mieyſkie gránowito ſtoią. Turcy gdy naſze widzieli/ wyrá=

11:

źiło ſie ich napierwey kilko ſet ieznych broną Wácowſką/ z ktorymi ſie Węgrzy

12:

podkali/ rowne ſzcżeśćie mieli z obu ſtron/ tylko probowáli męſtwá/ rozeſzli ſie

13:

Turcy do miáſtá/ Węgrzy do woyſká. Witellius z ſwymi Włochy położył ſie

14:

w ogrodzie krolewſkim/ ktory ieſt obmurowány/ thyſiąc krokow od Peſzthu/

15:

tákże y od woyſká Niemieckiego było. Przyćiągnął pod mury mieyſkie w kilku

16:

ſeth koni/ wyiecháli przećiw iemu Thurcy/ byłá bitwá ſpolna poki Iáncżáro=

17:

wie nieprzyſzli z ſtrzelbą/ bo ći tego ſtrzegą pilnie/ áby ktory ſkoniá ſpadnie nie=

18:

przyiaćiel álbo ſie koń potknie dobiją go/ á ſwe^o rátuią/ vſtąpił tedy Witellius

19:

ná ten cżás/ ále drugiego dniá gdy obacżył chytrość Turecką/ zmowił ſie z Pere

20:

nim/ áby/ gdy Turki odwiedzie opodal od miáſtá/ w ten cżás záſkocżył od bro=

21:

ny/ thákże vcżynili. Wywiodł thedy Wittellius dwánaśćie chorągwi ſwoich

22:

Włochow/ przyiechał pod mury/ wytocżyli ſie przećiw iemu Turcy broną od

23:

wſchodu ſłońcá/ weſołą twarz vkazáli/ wyſzło też ſnimi Iáncżárow około dwu

24:

ſet/ podkáli ſie wſzytcy gęſtym boiem. Wittellius pilnował Iáncżárow áby ie

25:

przełomił/ ktorzy ná práwe koláno klękáiąc ſtrzelali/ ſzkodę w koniech y w lu=

26:

dziech/ cżynili/ iezni ich bronili/ Wittellius kazał ſwoim znienagłá vſtępowáć

27:

ná zad/ Turcy po nich ſilnie przypieráiąc/ chcąc rozerwáć cżoło náſzym/ z Bu=

28:

dzyniá pátrzyli ná bitwę/ drudzy ſie w naſadziech płáwili ná rátunk Turkom.

29:

Gdy tedy Turcy od miáſtá oppodal odeſzli/ w ten cżás Pereni z Węgry prętko

30:

przyſzkocżył/ záſtąpił od brony Thurkom/ Mauric z Niemcy zánim w pośrzo=

31:

dek miedzy Thurki ſkocżył/ bili ſie ſpołu/ zbili Maurycego z koniá/ leć ſie po=

32:

práwił. Thurcy obacżyli iż ie w koło ogárniono/ wielkim pędem ćiſnęli ſie do

33:

miáſthá/ thák iż ieden drugiego potłacżał/ náſzy ie bili idąc zá nimi/ drudzy w

34:

Dunay ſkakáli y tonęli/ á náſzy ponich/ gdzie też naſády doſtáli y zátopili z lu=

35:

dem/ a ták dobrą poſługę w then cżás vcżynili przez ſpráwę Włochow á Pere=

36:

niego. Poległo tam Turkow w ten cżás ná plácu około piąći ſeth/ y dobre ſer=

37:

ce vcżyniłá wſzytkim/ Bo wnet Ioáchim Márgrábic/ kazał ſtrzeláć do muru

38:

z burzących dział/ ále iż z dáleká było/ przeto niemogli nic vcżynić/ w nocy te=

39:

dy pocżyniwſzy z rozg koſze/ náſypáli w nie źiemie/ ná wzwyſz iáko cżłowiek za

40:

ktorymi działá zákryli/ przyſtąpiwſzy bliżey miáſtá/ wytłukli murow niemáło

41:

po pás od źiemie/ było w mieśćie miedzy Turki thák ćicho/ áż mnimáli náſzy by

42:

ſie do Budzyniá płáwili/ ále Segemen ſprawca Turecki ſporády Vlamaná dał

43:

vcżynić pod murem przekop głęboki/ vſuwſzy ná obu brzegu groble przykre ia=

44:

ko by ſniego nie ledá iáko wyſzedł/ ieſzcże náſypano w koſze źiemie ná tym brzegu

45:

od miáſtá/ zá koſzmi záſię poſtáwiono pułkuwki winne ieden podle drugiego w

46:

ktore náſypano źiemie/ zá onymi pułkuwki ſtáli Iáncżárowie z ſtrzelbą ręcżną/

47:

ná końcách onego przykopu pocżynili ſzáńce z źiemie z oknámi/ zá ktore ſtrzelbę

48:

więtſzą záſádzili/ nágotowáli też rozg ſuchych/ ſiárki z prochem/ iż kiedy poydą

49:

przez przykop nietylko ie ſtrzelbą bić/ ále y ogniem pálić námiothawſzy w prze=

50:

kop rozg/ ſiárki/ prochu/ ſmoły z ogniem/ po murze też pełno Turkow z kámień

51:

mi á z ſtrzelbą/ zá Iáncżáry záſię ſtháli drudzy z drzewcy á z ſzáblámi zwłaſzcżá

52:

iezni z pieſzemi. Náſzy tedy zwłaſzcżá Włochowie/ kthorych cżterzy chorągwie

53:

wſkocżyło napierwey ná mur/ wedle ich Węgrzy/ z drugą ſtronę Niemcy/ dzi=

wowali

strona: 315

O Węgierskiey koronie.

Liſt 315

wowali ſie oney ſprawie/ z boiaźnią pocżęli ſtępowáć z murow poſtáwiwſzy cho

rągwie ná murze/ puśćili Thurcy ſtrzelbę ná nie gęſtą/ iż w nich wielką ſzkodę

vcżynili/ drudzy ná ich mieyſcá przychodzili/ thakież ſie im ſtáło/ drudzy z mu=

row bili kámieńmi y ſtrzelbą/ ták iż Niemcom kthorzy zá murem ſtáli/ dotłu=

cżono bárzo zmurow/ muſieli thedy z ſwoią ſzkodą vſtępić/ poległo ich thám v

ſzturmu około ſiedmi ſeth/ wyſkocżyli Turcy zá mury łupić pobite á dobijáć ży=

wych/ Ioáchim Márgrábic y Hes w woyſce byli/ pátrzyli tylko ná ſwoich ſzko

dę/ vrádzili tedy precż ćiągnąć náyduiąc przycżyny iż źymá záchodzi/ przećiw=

ko themu był Wittellius kthory vpominał áby ſobie ſromoty niecżyniili máiąc

10:

wielki lud/ viecháć ták nievcżyniwſzy rzecży poſpolitey iákiey poſługi/ patrzay=

11:

my z inſzego mieyſcá forthuny/ gdzieby ſie nam lepiey mogło zdárzyć/ gdy ná

12:

trzech mieyſcách ku ſzturmu puydziemy/ lepiey ſie nam powiedzie/ á odiechaw=

13:

ſzy/ będzieć ſie z nas śmiał nieprzyiaciel náſz/ ktory ſie iuż w pychę podnioſł dla

14:

kilká bithew wygránych/ ácż nic aby iedno z dział tłuc mur ná inſzym mieyſcu/

15:

by Thurcy nieobacżyli náſzego vieżdżánia/ poſpieſzał Ioáchim ku wiedniu/

16:

przetho nic zewſzego niebyło. Turcy gdy obacżyli náſzych vieżdżánie/ wyſypali

17:

ſie z miáſtá ná koniech/ vrągáiąc Niemcom/ że thák z wielkim ludem vćiekáią

18:

przed máłymi ludźmi/ wywabiáiąc ie ku potykániu/ pothykáli ſie ſnimi Wę=

19:

grzy/ Polacy/ y drudzy Niemcy/ zádzierżáiąc ie ná ſobie áby ſie w thym cżaſu

20:

drudzy płáwili/ wſzákże niemogło być bez ſzkody/ áby ich tám niemiało co po=

21:

ginąc gdy ſie ná drugą ſtronę Dunáiá przepráwiáli/ zwłaſzcżá ránni/ chorzy/

22:

ktorzy ſie ná oſtátku przepráwiáli byli pobići. Węgrzy w ten cżás nawięcey ná=

23:

rzekáli płácżąc wielkim głoſem ná Niemce/ iż ſie ich podięli bronić/ á nic nie=

24:

cżynią/ thylko ná nas nieprzyiaćielá pobudzili á rozdrażnili/ iuż nielza iedno ſie

25:

mu poddáć/ gdyż ták krolowie Krześćiáńſci zápámiętali ſą ná Bogá ná nas y

26:

ſami ná ſię/ iż wolą z ſobą walcżyć/ niż z pogáninem głownym nieprzyiaćielem/

27:

iuż to náſzá oſtátecżna gdyż ſie iuż niemamy do kogo innego vćiec. Gdy ſie iuż

28:

roziecháli/ Ferdynánd Krol roſkazał Liſthanowi Hiſzpanowi/ áby Perenego

29:

poimał ktory był ná Oſtromiu/ y vcżynił ták/

Pereni poiman.

dawſzy mu tego przycżynę/ iż ty

30:

chces przyſtháć do Turká/ ábyć náiął Kroleſtwo Węgierſkie/ á Biſkup go w

31:

tym ieden oſocżył/ ſpráwiał ſie tego Pereni y wywodził ſie ſłuſznie/ iż znienawi=

32:

śći oſkárżon od Biſkupá/ ktoremu był dochod odiął kośćielny. Ná oſthátku

33:

rzekł: O iáko ia nędzny á niefortunny cżłowiek/ komum nawiącey życzył/ then

34:

mnie namniey oddał/ ale dáleko nędznieyſzy Ferdynánd/ gdyż więcey wierzy ło

35:

trom domowym/ niż tym ktorzy ſwe gárdłá záſtáwiáią dla niego w polu. A ták

36:

gdyż mi to vcżynił Krol/ iuż niechay niema nádzieie żadney w kroleſtwie Wę=

37:

gierſkim/ bo gdy to vſłyſzą Węgrzy co mnie vcżynił/ niebędą mu wierzyć by im

38:

takież nievcżynił/ poſłan potym ná Nowe miáſto/ á tám w więźieniu dokonał

39:

żywotá. Na drugi rok poſłał Soliman Ceſarz Achomátá/ Vlámáná/ y Amu

40:

rathá Sędziaki/ dobywáć zamkow pod Węgry/ pothym ſam zánimi ćiągnął.

41:

Napierwey Wálpu zámku Perenego ktory byłá oſadziłá dobrze żoná Perene=

42:

go/

Wálp.

ſioſtrá Alexego Turzego/ then zamek leży nád rzeką Dráwem bliſko Ece=

43:

chu/ ácż go dobrze broniono/ wſzákże ij poddáli pod przyrzecżenim zá wolność.

44:

Tákże theż y do Sokluſsá Turcy przyćiągli/

Soklus.

bronili ſie dobrze ná nim z przod=

45:

ku/ potym chćieli/ áby im thakież dano wolne wyſzćie iáko ná Wálpie vcżynio=

46:

no. Rzekł Sędziak: iż cżyńćie co chcećie/ gdy tedy zamek poddáli/ poſiekli Tur=

47:

cy wſzytki/ ty zamki/ dał Amuratowi Sędziakowi Soliman. Potym ze wſze=

48:

mi mocámi ćiągnęli do Oſtromiá wodą y źiemią/

Oſtroḿ

nábrawſzy z Budziniá ludzi

49:

y ſtrzelby/ Záwárli ſie ná Oſtromiu Liſkan Hiſzpan ná zamku/ á w mieśćie

50:

drugi Hiſzpan Sálámánká/ było theż Włochow dwie chorągwi/ kthore były

51:

pod Peſztem/ z Witelliuſsem y Medyceſem. Niemcow ſie theż záwárło dwie

52:

chorągwi/ było wſzytkich trzynaśćie ſet/ Biſkup Oſtromſki też przy krolu Fer

53:

dynándu był/

Látá 1543.

ieſt Oſtromſki zamek ná brzegu wyſokim nád Dunáiem/ miáſto

pod zam=

strona: 315v

Kſięgi ſzoſte

pod zamkiem/ ma gorę ſzkodliwą przećiw ſobie/ z kthorey widzieć w mieśćie

wſzytko/ mury też nicżemne ſtároſzwieckie niemáiąc baſzty żadney/ im nabliżey

do nich prziydzie/ tym przeſpiecżniey/ gdyż z boku ſtrzelby niebyło. Tuſzyli ſo=

bie dobrze w záwárćiu/ ále gdy przyćiągnął lud wielki wodą y źiemią/ ſkáźiło

im ſerce/ zwłaſzcżá gdy Soliman poſłał donich przodkiem/ Włochá/ Niem=

cá/ Hiſzpaná/ áby káżdy ſwym ięzykiem vpominał ſwego narodu ludzi/ by ſie

poddáli chcąli mieć dobre dáry do niego/ gdzie ieſli tego nieucżynią/ niewymy=

ſlona ie męká podka/ gdy ich dobędą/ ktorzy ná tho odpowiedzieli: Iż zacnych

rycerzow nikth nieuſtráſzy groźbámi/ áni vchodzi przez dáry/ álbo obietnicą/

10:

prętko Turcy dziáłá záſádzili ná gorze przećiw miáſtu pocżyniwſzy w nocy gro=

11:

ble/ thakieſz y ná drugich mieyſcach działá záſádzili/ iákoby wiedzieli gdzie na=

12:

ſłábſze mury były/ wetroię/ gdy puśćili ſtrzelbę/ od godziny do godziny był wiel

13:

ki grom/ iedni po drugich puſzcżáiąc bez przeſtánia/ áż źiemiá drżáła/ niemo=

14:

gli obegnáńcy ná murze ſtać áni ná wieżách/ przed rumem pierzcháiącym/ kto=

15:

ry cżynił w ludzech ſzkodę/ Iáncżárowie záſię/ kto ſie ná mur vkazał/ ſtrzelbą

16:

ręcżną trapili/ puśćili thedy obegnáńcy pierwſze mury precż/ zá drugie záſzli

17:

dla łácnieyſzey obrony/ wſzákże mocno párli zánimi Tuycy z drábinkami/ lecż

18:

obegnáńcy drzewce długie gęſto ſplotſzy ſtáwiáli/ ktorych Turcy przełomić nie=

19:

mogli/ y z ſzkodą ſwoią muſieli odſtępić/ gdzie Báltáces Selibrye Sędziak zá=

20:

bit/ wybieżeli też w nocy z zamku obegnáńcy ná ty ktorzy byli wodą przypłynę=

21:

li/ á pod zamek przychodzili/ y poráźili ich dwie śćie/ gdzie theż Zyrmar Perſá

22:

grafika

23:

zábit/ lecż ie záſię ſtrzelbą drudzy odegnáli/ kopali Turcy pod mury chcąc pro=

24:

chy záſádzić ná kilku mieyſcách/ wſzakże im tho ſtrudnośćią przychodziło. Pu=

25:

ſzkarz tedy ieden Káláber/ vćiekł do Turkow/

Puſzkarz zdray
cá.

przycżynę ſobie nálazł iż mu ſłu=

26:

żby ſtárey niezápłácono/ gdy go pytano iákoby zamku doybyć/ vkazał y rádził/

27:

áby wieże wodney dobyto/ tá wieżá byłá nád ſamą rzeką wyſtáwioná/ w ktorey

28:

kołem wodę cżerpano do zamku/ ſtey też wieże niedopuſzcżono płynąć náſadom

Tureckim/

strona: 316

O Węgierskiey koronie.

Liſt 316

Tureckim/ lecżby w nocy/ albo ochylić z daleka muſieli/ vkazał theż tenże puſz=

karz wyſep/ ná ktorym dziáłá záſádziwſzy może wieże ſłuc. A ták Vlaman Per=

ſá/ záſádził ná onym wyſpie prochy/ potłukł one wieże y odkrył mury po boku.

Iáncżárowie też ze wſzech ſtron ſtrzeláli/ niemogli ſie náſzy nigdziey vkazáć/ po=

cżęli Azyani po drábinkách leść ná mury/ z namiotow też z możdżerzow wielki=

mi kulámi ſtrzelano wierzchem áż ſie ſklepy obáláły/ pod zamek też wednie y w

nocy kopano/ niewiedzieć komu ſie bylo pierwey bronić/ źiemie też niebyło gdzie

bráć/ dziury zápráwiáć bo wſzytko ſkáłá/ Krzyż z kośćiołá ſpadł pozłocony/ z

ktorego Turcy pewną wroſzkę mieli iż oſtrom wezmą. Aták náſzy pocżęli roſpa=

10:

cżáć ſobie z wſzelkiey niefortuny/ rádzili táiewnie o poddániu zamku/ máło ich

11:

było coby rozradzáli/ tákże Sálománká vcżynił ſmowę z Akomátem iż im do=

12:

puſzcżono wolno wynidź co ktory ná ſobie może zánieść to iego/ puſzcżono Tur=

13:

ki ná zamek w dzień s. Wáwrzyńcá/

W dzień s. Wa
wrzyncá.

náſzy ſie bali ſrogośći Thureckiey/ ieden

14:

drugiemi nieśmiał w oczy weyrzeć/ gdy odmiátáli od ſiebie árkabuzy y procho

15:

wnice/ był przy iedney knot zápalony/ ktorego zápomniał zágáſić/ zapalił pro=

16:

chy w prochownicách/ zlękli ſie Turcy/ mnimáiąc by iáka zdrádá/ pocżęli ie

17:

ſiec mordować/ áż Hetmani niedáli/ przebrákowáli gołowęſy/ kthore pobráli

18:

do Turek/ drugim też powiedziano ktorzy chcą zoſtáć/ będą im dobry płat dá=

19:

wáć/ á ták dla boiáźni zoſtáło ich wiele/ ktorzy z drugiemi Turki rum wynoſi=

20:

li/ bo inácżey dziś Oſtrom opráwili niż pierwey był. Soliman po dobyćiu zam

21:

ku wſzedł do kościołá wielkiego/ cżynił Bogu ſwemu poſługi ſwym obycżá=

22:

iem/ iáko y ná Budzyniu. Liſkánowi Hiſzpanowi pobral Achomát śmiechem

23:

pieniądze/ łáncuchy złote/ ktore był ziął z Pereniego/ y konie/ mowiąc: Nic

24:

tobie potym/ kiedy będzieſz w więźieniu v ſwego páná co iednák było/ iż zmien=

25:

niki poſadzał Ferdynánd. Pothym Soliman ćiągnął do zamku y miáſthecżká

26:

máłego rzecżonego Tátá/

Tátá.

poddano ij zárázem/ zburzyli ij Turcy do grunthu/

27:

niechcąc mieć máłych tylko głowne zamki. Ciągnęli potym do Biłágrodu

Biłágrod.

gdzie

28:

krolowie Węgierſcy pogrzeby miewáli/ gdzie ſie było zbiegło wiele ludzi y z do

29:

bytki/ bo ieſt Biłágrod w dobrym mieyſcu y w dobrey obronie/ z iednę ſtronę

30:

ieźioro ie wielkie przyrodzone obtocżyło/ y przekop/ thakież trzy wáły vſypáne

31:

ſzeroko y wyſoko/ z drugą ſtronę Dynay. Poſłał Był Ferdynánd Krol/ ná po=

32:

moc Biłágrockim mieſzcżánom/ Niemcow/ Włochow niemáło/ y Vſarow

33:

ieznych pięć ſet/ nád Niemcy przełożył Bárkoczá/ á Biłágrocci Birouſá/ nad

34:

Włochy był Oktáwianus. Weſzli tedy w rádę ieſli máią przedmieśćie zburzyć

35:

iáko radził Bárkocż y Birous/ cżyli go bronić/ nieſzcżánie żadną miárą niech=

36:

ćieli dopuśćić/ mowiąc: Iż byſmy iuż Turkom oznaymili/ przez tho zburzenie/

37:

ſwoie boiáźni á ſtrách/ thák ſláchetne kośćioły thakież báſzty mocne ná wálech

38:

nieprzyiaćielom w moc podáć álbo ſkáźić/ gdyż to w dobrey obronie zá ieźiorem

39:

y wáły od nieprzyiaćielá leży/ niechćiał ſie im Bárkocz w tym przećiwić. Gdy

40:

tedy Turcy przyćiągnęli pod Biłágrod/ położyli ſie nád nádzieię obegnáńcow

41:

przećiw bronie Budzyńſkiey/ wyieżdżáli przećiw im ná hárc Huſarze náſzy y

42:

Niemcy wezbroi z Biłágrodu. Turcy im vſtępowáli krążąc/ chcęcy ie odwieść

43:

od miáſtá/ áby ie záſkocżyli od brony/ było thego trzy dni/ nic ſobie nievcżynili

44:

wroćili ſie/ náſzy do miáſtá/ Turcy do woyſká. Gdy Soliman przyiechał á woy

45:

ſko ſwe w koło położył/ byli náſzy w ſtráchu niemáłym/ zwłaſzcżá gdy ſie pięć

46:

ſet Vſarow nápieráli precż z miáſtá/ ktorych proſił Bárkocz y Biłágrodzanie/

47:

áby tego niecżynili/ niemogli ich vproſić/ vćiekli wnocy ſkradáiąc ſie láſy przed

48:

Turki/ Było ná ten cżás wielkie ſucho przeto ná thym mieyſcu było ieźioro ſu=

49:

che gdzie Turcy ſzturmowáli. Azápi/ kthorzy ná ſobie noſzą iakoby niecki dre=

50:

wniane powlecżone ſkorą dla ogniá/ ći napierwey idą ku ſzturmu/ ponich Ián

51:

cżárowie z ſtrzelbą ręcżną/ niedádząc ſie z muru álbo z báſzthy wychylić/ albo

52:

poyrzeć/ podkopáli onę báſzthę Azápi áż vpadłá/ drugie zbili dziáły áż drzewá

53:

pierzcháły/ przekopy ſuche naśćiełáli chroſthem drzewem y źiemią/ ácż doſyć

dobrze

strona: 316v

Kſięgi ſzoſte

dobrze broniono onych wáłow/ w ten cżás niewiáſthá Biłagrocka koſą ſienną

rázem dwu Turcżynu śćięłá gdy ná wał leźli/ kopáli ſie Thurcy pod báſzthy y

wáły prochy záſadzáiąc. Náſzy takież kopáli ſie przećiw Turkom y prochy záſá=

dzili/ iż niedobrze zá ſobą dziury zápráwili/ proch ſie wyráźił nie ná Turki ále

ná ſwoie ná zad/ gdzie ich wiele popalił/ niemogli thedy náſzy mocy wytrzymáć

Tureckiey/ vćiekáli do miáſtá murowánego/ Biłágrodzánie ſtráchem zlęknie=

ni łotrowſki kus vcżynili nád ſwymi/ podnieſli wzwod ták iż żadny niemogł v=

ćiec/ poſiekli tám Turcy wiele ludzi/ tám Bárkocz zábit/ ktoremu Iáncżáro=

wie rękę vćięli iż ná niey pierśćieni było wiele/ tám też zábit Torinellus Domi=

10:

nik/ drudzy przez przekop płynęli/ ktore Turcy ſtrzeláli iáko káczki ná wodzie/

11:

tylko Károlus Ruffus Włoch w cáłośći do miáſtá przypłynął/ ten tho potym

12:

vcżynił z Turki vgodę iż zamek álbo miáſto podał Turkom z przywolenim Bi=

13:

łágrockich. Gdy tedy Turcy wźięli Biłágrod/ roſkazano cudziemcom oſobno

14:

ſtánąć to ieſt Włochom/ á Niemcom/ ktore odprowádził Achomátes dla Tá

15:

tárow do krolewſkich dzierżaw/ záto mu nic niedáli thylko ruſznicżkę z krzemie=

16:

niem/ co ná ten cżás v nich byłá nowa rzecż/ Biłágrodzány kazał pobráć So=

17:

liman ná inne zámki w niewolą/ á drugie pośćináć/ iż oni nád ſwe przyrzecżenie

18:

y przyſięgę/ odſtáli od Krolowey do Ferdynándá/ iuż ná ten cżás źimna zacho=

19:

dziły/ przeto Soliman poſpieſzał do Konſtántynopolá/ przełożywſzy ná Biłá=

20:

grodzie Bálbenſá/ áby miáſtho opráwiał á lud robotny zgromadzał. Biſkup

21:

Wárádzyńſki Mnich opiekun Krolewicá Węgierſkiego/ niechćiał być z Turki

22:

ku tey potrzebie/ wymawiáiąc ſie/ iż niebył przeſpiecżny od Wáłáſkie^o Woie=

23:

wody/ ktory ſie brał woiowáć Siedmigrockiey źiemie/ doſyć ná tym powiadał/

24:

iż ſłał żywność do woyſká Tureckiego/ przeto był w podeyrzeniu v Turkow.

25:

Rozdzielenie Oſme.

Látá 1551.

26:

Zábellá Węgierſka krolowa/ z namowy Kinſtár=

27:

thá Biſkupá Wárádzyńſkiego/ bacżąc wielki roſterk w Wę=

28:

grzech przez niezgodę pánow Węgierſkich/ miedzy kthoremi

29:

ſie iey zdáło nieprzeſpiecżnie być/ vcżyniłá z krolem Rzymſkim

30:

táką vgodę/ iż ſyn iey krolewic Węgierſki y oná takież/ mieli

31:

vſtępić z kroleſtwá Węgierſkiego krolowi Rzymſkiemu/ y ie=

32:

go potomkom/ do ſląſká/ gdzie iey tám miał dáć kſięſtwo Opolſkie/ Rácibor=

33:

ſkie/ Oleſzno/ Koſzlic/ Fránkſztyn/ y drugie przyległe ktemu/ nád tho ſummę

34:

trzydzieśći tyſiąc złotych Węgierſkich káżdy rok dáwáć miał. Przyiecháłá tedy

35:

napierwey do Polſki ná gránice Sląſkie do Krzepic/ y z ſynem krolewicem te=

36:

goż roku byłá tám cżás niemáły/ potym ná Wieluniu mieſzkáłá/ pothym w

37:

Piotrkowie/ cżekáiąc áby Krol Rzymſki doſyć cżynił vgodzie/ ktorá ſie miedzy

38:

imi ſtáłá. W Wieluniu będąc ſtrzelono ná iey ſyná krolewicá z árkábuzá nie=

39:

wiedząc kto/ ále chybiono z Boſkiego ſnadź przeyrzenia/ wywiadowano ſie pil=

40:

nie tego/ zwłaſzcżá Stániſław Koniecpolſki ſtároſtá Wieluńſki/ y wywiedział

41:

ſie ná iednego Cżecha/ kthory ſnadź ſprzenáięćia cżyiego tho vcżynił/ wſzákże

42:

wźiął ſwą zapłátę. W Piotrkowie thedy gdy mieſzkáłá/ przyiecháli poſłowie

43:

Tureccy y z Węgier do krolewicá/ proſząc áby iechał do Węgier ná ſwe krole=

44:

ſtwo/ ácż ſie ſthego długo wymawiał y z máćierzą/ wſzákże zá przyrzekánim y

45:

przyſięgą poſłow zá wſzelką przeſpiecżność/ wyiechał y z Krolową máćierzą z

46:

Polſki záſię do Węgier/ będąc tám záſię Krolowa/ vżywáłá więzey trudnośći

47:

z pány Węgierſkimi/ zwłaſzcżá z Bebekiem nieprzyiaćielem Polakow (od kto=

48:

rych przedſię zábit) niż kiedy z Turki/ ktorzy ſie im we wſzem dobrze záchowá=

49:

wali/ támże w Węgrzech żywotá ſwego dokonáłá. Biſkup theż Wárádzyńſki

opiekun

strona: 317

O Węgierskiey koronie.

Liſt 317

1560.

opiekun krolewicow zábit ná ſwoim pokoiu/

Kinſtárt no
wy Kardy=
nał zabit.

tego roku kiedy Krolowa z Wę=

gier wyiecháłá z ſynem/ od iednego Włochá Ianá Báptyſty Káſtálduſá/ kto=

rego był Ceſarz Kárzeł piąty poſłał áby był rádą pomocen krolowi Rzymſkie=

mu/ przycżyná tego byłá iż nań domnimánie mieli/ iákokoby on chćiał záſię do

Turká przyſtáć/ gniewał ſie oń Papież/ bo był Kárdynałem nowo zoſtał/ dla

thego dał Interdict do Węgier/ wſzákże oſłábił thę ſwoię ſrogość/ iż Włoch

takie rzecży ſpráwił. :?: :?: :?:

¶ Thych rzecży nie mogłem nigdziey w kronikách Węgierſkich naleść/ iedná

áby Węgrowie kiedy pſá zá krolá mieli/ iáko o thym poſpolity cżłowiek mowi/

10:

ále ſtąd to muſiáło vrość/ iż byli wybráli Węgrzy zá krolá Ottoná Báworſkie

11:

Kſiążę/ á ten dom Báworſkich Kſiążąth zwano Cátuli/ á katulus po łáćinie

12:

ſzcżenię álbo pies młody/ pothym ich przećiwnicy mogli ſtąd thę drogę naleść

13:

vrągánia ná nie. Drugie nie mogłem naleść o náſzym krolu Boleſłáwie

14:

co świętego Stániſłáwá zábił/ áby ſie mu thá przygodá w Wę=

15:

grzech tráfiłá co o nim v nas piſano/ álem cżythał indziey/ iż

16:

miedzy gorámi w iednym klaſztorze żakonnicży żywot

17:

wiodł/ á tám żywotá w wielkiey pokućie

18:

dokonał/ nie obiáwiáiąc ſie

19:

nikomu.

20:

grafika

21:

grafika

Hhh

Kſięgi

strona: 317v

Kſięgi ſiodme Kroniki ſwiátá

wſzyſtkiego.

O Cżeskim Kroleſtwie

Kroniká.

grafika

Látá od národzenia Bożego 644.

A Ceſárzá Konſtántiná trzećiego/ Ceſárzá

Konſtántynopolſkiego dwudzieſtego y cżwartego/ á

zá Papieżá Ianá cżwartego w rzędzie ſiedmdzieſthy

10:

cżwarty Lech á Cżech rodzeni bráćia Kſiążętá Kar

11:

wáckie/ bacżąc vdręcżenie w zebrániu wielkiego lu=

12:

du/ w źiemiách ná południe/ wezbráli ſie z ſwym lu=

13:

dem ku zachodnym kráinam y przyſzli pod gory gdzie

14:

pierwey obywáli Boemowie narod Niemiecki/ wi=

15:

dząc źiemię vrodną/ żyzną/ przeſtroną/ nie oſiádłą/

16:

źwierzu/ ptakow pełną/ pocżeli ſie tám oſádzáć/ ko=

17:

páć/ oráć/ płonić/ budowáć/ ácżkolwiek tám było trochę ludzi/ ále ie wyćiſnę=

18:

li znienagłá. Y ſpythał Cżech poſpolitego ludu ieſli ſie im thá kráiná podoba/

wſzyſtcy

strona: 318

O Czeſkim Kroleſtwie.

Liſt 318

wſzyſtcy záwołáli podoba/ tu chcemy z żonámi y z dziećmi ſwemi odpocżywáć/

poki náſzych bogow wola będzie. Pytał ich też iáko ią chcą przezwáć. Wſzytcy

záwołáli iednoſtáynym głoſem iż od ćiebie pánie náſz/ áby byłá zwaná. Cżecho=

wa źiemiá. A on padł pocáłował źiemię/ wſtał potym á bogom vcżynił ofiárę

(wegług pogáńſkiego obycżáiá) mowiąc: Witay źiemio święta nam z dawná

od bogow obiecaná/ zdrowo nas w ſobie záchoway á rozmnoż od narodu do na

rodu ná wieki wiecżne Amen. :?: :?:

¶ Iákie obycżáie á záchowánia miedzy ſobą mieli/ może ſie dziś káżdy dziwo=

wáć/ ábowiem ſie dziſieyſzy od nich wyrodzili/

Obycżáie pier=
wſze

á tho zá ieden dziw/ iż praw nie

10:

máiąc/ á wżdy ſpráwiedliwość/ boiaźń/ y rząd był: Chlebá/ mięſá/ ryb/ wi=

11:

na/ piwá/ nie máiąc/ á wżdy po dwu ſet lat żywi bywáli/ iedno ſie ogrody á o=

12:

wocem żywili poki ſie nie ięli oráć á kopáć. Odzienie thakież ich iedno były ſkory

13:

báránie. Domy ich ledá cżym były przykryte/ żadnych drzwi nie było áni zawo=

14:

ry. Obroná żadna iedno łuki á rohátyny/ á mieſzkáli iákoby dzicy mężowie dy=

15:

abły chwaląc zá Bogá. Pothym gdy ſie iuż pocżęli obacżáć od poſtronnych lu=

16:

dzi/ vſtáwiáli miedzy ſobą práwá/ á napierwey vſtháwili Kroká zá ſędziego y

17:

namieſniká/

Krok ſędziá.

mężá poććiwego y roſtropnego nád inne/ kthory potym po Cżechu

18:

był ſprawcą wſzego ludu.

19:

Ech brát Cżechow dawſzy ſtárſzemu brátu Cżechowi

20:

błogoſłáwieńſthwo/ z wielkim płácżem á rzewnośćią roſthał ſie

21:

ſnim/ gdzie go płákał poſpolity cżłowiek/ żáłuiąc bráckiego roſtá=

22:

nia/ y wyſzło zá nim około cżterzech tyſięcy ludu poſpolitego. Przy

23:

ſzli do Sląſkich kráin/ pobywſzy tám nieco záłożył miáſtho Kaur=

24:

zym/ zdáło ſie mu bliſko od ſwoich/ dla potym iákich trudnośći gdy ſie lud ro=

25:

ſpłodzi/ ſpuśćił ſwą dzierżáwę (ktorą zwáli Kaurzym) Borzyſłáwowi krew=

26:

nemu ſwemu/ á ſam ſzedł ku morzu pułnocnemu z ſwoią żoną Cimiſłáwą y ze

27:

wſzythkim woyſkiem/

Kaurzym.
Cimiſłáwá
żoná.

przyſzli ná tho mieyſce gdzie dziś Gniezno/ podobáło ſie

28:

tám wſzytkim mieyſce/ á tám kiedyś mieſzkáli Wándálowie/ ktorzy iuż ná wal=

29:

kách byli zginęli w Afryce (á ſnádź tho byli ich przodkowie) y pocżął ſie thám

30:

Lech fundowáć ná rozmáite goſpodárſtwá/ á mieyſcu temu dał imię Gniezno/

31:

od gniazd Orlich/ ábowiem tám nálazł pełno Orlich gniazd ná drzewiech. A

32:

gdy ięli kopáć/ oráć/ w krotkim cżáſu ięli ſie rozmagáć co dáley tho więcey/ áż

33:

przyſzli poſłowie ktorzy ieździli oględuiąc puſthe mieyſcá około Wiſły/ naleźli

34:

mieyſce roſkoſzne pod gorą kthorą zwano Láſotna gorá/ powiedzieli Lechowi.

35:

Lech przyiechał ogłądał/ ſpodobáło mu ſie mieyſce/ záłożył tám miáſto/ kto=

36:

re przezwał od ſyná ſwego pierwſzego Kroká Krokow/ ábowiem mu ſie thám

37:

ſyn vrodził miánowány Krok/ od tegoż cżásu y dziś Krákowem/ á thákże y w

38:

Niemieckich hiſtoriách ſtoi.

39:

Cżech Kſiążę Cżeskie vmárł/ máiąc lat 86. á w

40:

tey źiemi iuż był ſzeſnaśćie lat/ kthorego wſzytcy żáłowáli z wielkim płáczem á

41:

nárzekániem iáko oycá mowiąc: Awech áwech/ iákoby rzekł/ Biádá nam vbo=

42:

gim ſirotam bez oycá ktory nas do tey źiemie przywiodł. Ná oſtátku poſłáli do

43:

Lechá áby ich pánem racżył być/ gdyż to nań ſpadkiem y z powinowáctwá przy=

44:

chodzi. Lech powiedział iż mnie ſám Pan Bog opátrzył mieyſcem dobrym/ á

45:

was też opátrzy iedno chćieyćie ſłucháć á powolni być pánu ſwemu/ ia wam dá

46:

ię zá páná Kroká Hethmaná wáſzego/ ktorego ieſzcże zá żywotá moy miły brát

47:

ná to przeyrzał/ áby wáſzym pánem á ſprawcą dobrym był. Wſzztcy záwołá=

48:

li ſthań ſie. :?: :?: "?" :?:

49:

Rok ſyn Helidow zá páná á ſprawcę poſpolitego ludu wy

50:

bran/ á koronowan Cżechową cżapką: laſkę ktorą ſie Cżech podpierał

Hhh 2

thę mu

strona: 318v

Kſięgi Siodme

tę mu dáli w rękę miáſto ſceptrum/ od wſzytkich był wdzięcżnie przyięt/ ktory

Krok wſzytkim roſkazał áby byli ſworni á goſpodárni/ ták iż zá iego cżáſu wiele

láſow y dąbrow wykopáli/ wſi y zamkow nábudowáli. Zelázo y złoto zá niego

w Cżechách napierwey náleźiono/ Gdy dwá przynieſli ſztukę złothá mowiąc:

Złoto.

żeſmy to pánie náleźli ſchoway to do ſwego ſkárbu/ powiedział im: Gdy wam to

bogowie leſni dáli vmieyćieſz im to odſługowáć á ku ich chwale to obroćić/ iać

tego od was nie potrzebuię.

¶ Przyſzli dwá oracże do Kroká ieden ná drugiego ſkárżąc/ iż mu zábił wołu:

Sąd Krokow.

Krok roſkazał áby mu innego kupił ná tho miyſce. On kmieć odpowiedział: że

10:

nie mam żacż. Krok ſkazał gdy niemaſz zacż robże ſam podle drugiego wołu/ y

11:

kazał go wnet záprzącz do pługá á oráć im áż innego wołu kupił.

12:

¶ Pánował lat trzydzieśći y dziewięć/ wieku ſwego máiąc ośmdzieſiąt y ſześć

13:

vmárł/ zoſtáwiwſzy po ſobie trzy cory/ kthore zwano/ Tetká/ Káſsá/ y Libu=

14:

ſá. Tetká byłá cżárownicá/ Libuſá wieſzcżká/ Káſsá gadácżká. Po oycowey

15:

śmierći wezwáły poſpolitego ludu do ſiebie pytáiąc ich/ kthoraby chćieli ſnich

16:

ſobie zá páná wybráć. Lud poſpolithy powiedział áby wſzytki trzy rządziły tho

17:

páńſtwo Cżeſkie. Tedy ony ſámy miedzy ſobą loſy puſzcżáły kthora ma być pá=grafika

18:

nem ich/ y padł los ná Libuſę młodſzą ſioſtrę/

Libuſsá zá
páná.

ktora

19:

dobrze ſpráwowáłá y ſądziłá/ á ni nácżym ſie nie omy

20:

liłá. Iednego cżáſu wyiácháłá z zamku Pſarow z pán

21:

námi á z ſioſtrámi/ przyiecháłá pod ieden lás nád rze

22:

ką Lábe/ tám kazałá miáſto záłożyć y zamek/ ktore=

23:

mu dáła imię od ſwego imieniá Libice/ z porádą ſwo

24:

ich bogow.

Libicá záło=
żoná.

Tám w tym leſie tego cżáſu ieden mąż rze

25:

cżony Biwoy vłápił świnię dziką y przynioſł ią ná ſo=

26:

bie do pánien/

Biwoy.

gdzie ſie wſzytcy dziwowáli. Tego tho

27:

Biwoiá pánná Káſsá poięłá zá małżonká.

28:

¶ Iednego cżáſu ſtáłá ſie zwádá miedzy dwiemá źie=

29:

miány o dziedzynę/ ták áż ſie ná ſię tárgnęli/ pozwał

30:

ieden drugiego przed Libuſę o rozſąd.

Spráwá Li=
buſy.

Przykazáłá

31:

iednemu dziedzinę á drugiego obwiniłá o bićie. On

32:

krzywy rozgniewał ſie/ vderzył kijem w źiemię trzy

33:

rázy przed nią (obycżáiem Pogáńſkim) mowiąc: O

34:

biedaſz nam męſkiemu rodzáiowi/ żeſmy iuż przyſzli ná niewieśći ſąd/ gdzieby

35:

im przyſtoyni kądziel prząść niżli nas ſądzić/ bo v żon włoſy długie á rozum krot

36:

ki/ trudna ſpráwá ſnimi/ á tákeſmy inſzym wſzytkim poſtronnym ludziom przy

37:

ſzli ná pośmiech/ ánoby ſnadź lepiey vmrzeć/ niżli ſie dáć żenie ſądzić. Libuſá

38:

vſłyſzawſzy ty rzecży y to nárzekánie od niego/ znaſzáłá to ſkromnie/ rośmiawſzy

39:

ſie rzekłá: Prawdę mowiż żem żeńſka płeć miękka/ przetho was miękką kaźnią

40:

karzę miotełką z rożdżek/ ále kiedyby żelázną (iáko inni dziáłáią) ſnadź by ſie

41:

wam lepiey zdáło. Ale gdy thák chcećie/ iáko niegdy gołębie wzgárdziły Krolá

42:

ſwego Kánię á Iáſtrząbá wybráły/ kthore pothym po iednemu zbierał. Y wy

43:

ſnádnie ktemu możećie pzyść/ á ták idźcie theraz do domu/ á gdy was obeſlę/

44:

ábyśćie pewnie miedzy ſobą vrádzili kogo ſobie zá páná chcećie wźiąć. Gdy ſie

45:

rozeſzli obeſłáłá ie drugi raz pytáiąc ich kogoby chćieli za páná mieć ſobie. Od=

46:

powiedzieli/ kogo ty ſamá ſobie obierzeſz tego poymi/ á my iemu iáko pánu pod

47:

dáność záchowamy. Oná ięłá k nim womić/ o biedny/ głupi/ á niebácżny na=

48:

rodzie tego ſláchetnego ięzyká Słowieńſkiego/ ia wam folguiąc miłośći wiem

49:

ſie ſwámi obchodziłá/ á wam to nie wdzięczno/ by ná was ták nieprzyſzło iáko

50:

niegdy ná żáby/ ktore ſobie Boćianá zá páná obráły. Ale gdy ſie wam ták po=

51:

doba/ iedźćieſz ná pułnocne kráiny/ á kogo naydziećie ná żeláznym ſthole iedząc

52:

tego mi przynieśćie/

Zelázny ſtoł.

á ia go zá mężá wezmę á wy zá páná. Ktorzy rzekli: Iż nie

53:

wiemy kędy ſie obroćić/ Oná kazáłá ſwego koniá ná kthorym ieździłá z ſtayniey

oſiodłá=

strona: 319

O Cżeskim kroleſtwie.

Liſt 319

oſiodłánego wypuśćić/ y powiedziáłá im/ Idzćieſz zá thym koniem/ á gdzieć

was przywiedzie/ tám naydziećie cżłowieká ná żeláznym ſtele iedząc/ thego mi

przywiedźćie. Oni vcżynili ták ſzli za koniem/ ktory ie przywiodł na iedno pole

do wśi Sthádzic áno chłop orze/

Stádzice wies.

á zorawſzy przewroćił pług przykrył ręcżni=

kiem á iadł ná nim co miał z ſwoim poganiácżem á wody ſie nápijał/ ktoremu

oracżowi było imię Przemyſl.

Przemyſl Cze=
ſkie Kſiążę.

A gdy przyiecháli nádeń proſił ich áby ſnim ie=

dli/ ktorzy ſiedli á iedli ſnim/ dziwuiąc ſie káżdey rzecży/ á zwłaſzcżá rozdze kto=

ra w ćierniu byłá/ iż dwie gáłęźi vſchłeá miáła/ á trzećia wzgorę roſłá. Rzekł

im: Co ſie dziwuiećie/ thoć známionuie iż z mego rodu będzie wiele pánow/

10:

wſzákże záwżdy ieden będzie drugie przemagał/ iáko tá rozgá vkázuie. A to o=

11:

ránie moie ktorego mi nie daćie dooráć/ wiedzćie pewnie/ bychći był tey niwy

12:

doorał nigdyby byłá Cżeſka źiemiá głodu nie vznáłá. Spytáli go theż cżemu ná

13:

żeláznym pługu iadał. Powiedział: Tho známionuie że moi potomkowie będą

14:

was żelázną miotłą káráć (to ieſt miecżem) gdyśćie nie chćieli rożdżaney przy=

15:

iąć. A ták ſpráwuyćie rychlo co maćie ſpráwowáć/ álbo mi roboćie nie prze=

16:

każayćie. Oni rzekli: Nie może być inácżey iedno muſiſz ſnámi iecháć. Gdy nie

17:

mogło być inácżey/ wſiad ná on koń oſiodłány/ w ſwoich łycżánych trzewikách

18:

(bo niechćiał innych obuć) dla pámiątki ná potomne cżáſy/

Kurpie Kro=
lewſkie.

ſzáthy dobre nań

19:

włożywſzy/ iechał ſnimi. A gdy ſie przybliżáli ku dworu Libuſynemu/ wyie=

20:

cháłá z wielkośćią pánien przećiw iemu cżynięcy mu poććiwość iáko małżon=

21:

kowi. Tám weſele wielkie było vcżyniono/ y poddáność wſzego ludu iemu zá=

22:

chowano. Po wykonániu weſela á elekciey/ proſiłá go obec o poſthánowienie

23:

praw/ ktoremi by ſie wſzytká źiemiá ſpráwowáłá. Y vſtáwili im tákie práwá

24:

Przemyſl y z Libiſsą/ ktore áż do tego cżáſu trwáią drugie.

25:

Látá od národzenia Bozego 723. Libuſsá wyie=

26:

cháła z ſwoim mężem pod iedny gory wieżdżbę cżznic z pomocą bogow ſwoich/

27:

przyiecháli nád rzekę Wełtáwę gdzie tám pocżęto niegdy miáſto ſtáwić/ á zwa=

28:

no to mieyſce Káſsurká/ y widziáłá ná thym mieyſcu Libuſá áno dwie oliwne

29:

drzewie wyroſły/

Káſsurká.

ták wyſokie áż niebá ſięgáły (przez kthore rozumieią dziś być

30:

s. Woyćiechá z świętym Wacłáwem) kazáłá ná tym mieyſcu záłożyć miáſto/

s. Woyćiech.
s. Wacław.
Prágá záło=
żoná.

31:

vyrzáłá tám áno dwá chłopi ćieſzą drzewo/ ſpytáłá ich co to ma być/ odpowie=

32:

dzieli iż prach/ tho ieſt prog do domu/ wnet kazáłá názwáć miáſtho Práhá od

33:

progá/ ktora potym co dáley to więcey byłá rozſzerzoná.

34:

Láthá 726. Libuſá vrodziłá Przemyſlowi ſyná

35:

Niezámyſlá.

Niezámyſl ſie
vrodził.

¶ Tegoż też cżáſu zamek záłożył Przemyſl/ á dał mu imię od

36:

ſwego imieniá Przemyſlen.

37:

Látá 734. Libuſá poſtánowiwſzy rzecż poſpoli=

38:

thą y z ſwoim małżonkiem ná dobrym grunćie/ mieyſcá ſkárbow wielkich/ tho

39:

ieſt/ złotá/ ſrebrá/ żelázne rudy/ y inne rzecży obiawiłá y vkazáłá: y wpádła w

40:

niemoc/

Skárby obiá=
wione.

w kthorey vmárłá/ nie bez płácżu áni żalu poſpolitego ludu. Przy iey

41:

grobie vdziáłáli Cżechowie iednę modłę z ſzcżerego żłotá (chłopá ná koniu) á

42:

zwano ią Zelu/ przed ktorym ogień palili/ á ná on ogień włoſy ſwoie á páznog=

43:

ćie obrzázuiąc miotáli.

Zelu báłwan.

44:

¶ Pogrzeb doſyć koſztownie vcżynion w Libicy/ ná oſtátek ſam Przemyſl wło

45:

żywſzy do mieſzká pięć wielkich złothych cżerwonych/ y włożył iey w lewą rękę z

46:

mieſzkiem mowiąc: Tho oná ma dziś bogu nieznáiomemu ofiárowáć od ſiebie

47:

y od nas. Takież y dwá groſzá ſrebrne wielkie mowiąc: To ma dáć ieden prze=

48:

wodnikowi á drugi przewoźnikowi zá pracą.

Hhh 3

Láthá

strona: 319v

Kſięgi Siodme

Látá 736. Po śmierći Libuſe Włáſthá chytra/

Włátiſláwá.

to ieſt/ Właſtyſłáwá/ ktora byłá pánną ſłużebną v nieboſzki Libuſy/ wſzytki

iey náuki y wieżdżby vmiáłá/ zebrawſzy ſie z innemi pannámi vcżyniły Syem tá

ki/ iákoby męſzczyznom nád ſobą nie dáły pánowáć/ ponieważ ony ſą biegley=

ſze y trzeźwieyſze w ſpráwách/ w wieżdżbách y w innych rzecżach niż mężowie/

bo ták było zá Libuſy/ áżckolwiek był chytry Przemyſław y okrutny nád żeń=

ſkim narodem/ wſzák przeto nie miał rozumu z Libuſę áni mocy/ bo oná y Prze

myſla ſwą rádą ſpráwowáłá. Thedy Strátká pánná iedná powiedziáłá/ miła

ſieſtrzycżko wiernie mowiſz o poććiwośći náſzey: A thák zdáło by mi ſie ábyſmy

10:

poſłáli do Przemyſlá/ áby tobie dał ſyná zá małżonká á my wam poddány były.

11:

Drugie rzekły dobrze. Włáſtá rzekłá: Nie iżby proſić áby dał/ ále áby inácżey

12:

nie cżynił/ ponieważ my dziedzicżki po ſwey pániey. Gdy z tym poſelſtwem przy

13:

ſzto do Przemyſłáwá/ Przemyſław odpowiedział: Kthora ſie mnie będzie po=

14:

dobáłá álbo me^v ſynowi tę poymie/ niechaż ony mnie tego áni memu ſynowi nie

15:

roſkázuią. To gdy Vłaſtá vſłyſzáłá/

Gniew nie=
wiesći.

rozgniewáłá ſie áż ná ſobie włoſy tárgáłá/

16:

wołáiąc by ſzalona/ biyćie/ zábiyćie/ á nie żywćie żadnego brodacżá. Wnet ſie

17:

ich zebráło kilko ſet do Włáſty (á zwłaſzcżá thy ktore mężowie bijáli) thám ſie

18:

ſchodziły/ á w iednym mieyſcu pewnym nád Libicą ná gorze zamek ſámy ſwe=

19:

mi rękomá zmurowáły/ y dáły mu imię Dziewin/ dziś zową Dziewcży hrad.

Dziewcży hrad
Motol.

20:

Gdy iuż miáły pewny zamek/ myſliły o ſpiży/ wnet ziecháły ná Motolá/ ktory

21:

bliſko ich mieſzkał/ á miał bárzo wiele dobytká wſzelákiego/ Motolá zábiły/

22:

żonę y z dziewkámi wźięły/ dobythek záięły/ zamek náſpiżowáły pełen/ ieżdżąc

23:

przez długi cżás w picowánie wiele ludzi pomordowáły/ ná wſi y w mieśćiech

24:

dziewecżek wielkość młodych nábráły/ kthore ku rycerſkim rzecżam ćwicżyły/

25:

práwe pierſi im paliły áby vſchły/ á lewey niecháły dlá chowánia dzieći/ prze=

Cwicżenie
dziewek.

26:

to tráćiły iednę ſtronę pierſi áby nie záwadzáły łukowi álbo tarcży/ á męſzcży=

27:

znam kiedy ſie kthory vrodził oko iedno wyłupiły á pálec wielki vrzynáły/ áby

28:

nie mogł łuku [ćągnąć] álbo miecżá obiąć/ Amázońſkim obycżáiem. Y vmyſliły

29:

miedzy ſobą iákoby bitwę z Przemyſlem zwiodły/ máiąc iuż doſtátek wſzytkie=

30:

go/ á zwłaſzcżá niewiaſt ktore wiele mężow pozábijáły/ á do nich vćiekáły z ich

31:

nawodu/ ták iż rzadki mąż ktoryby w łożu ſwym kilká nożow nie nálazł w Cże=

32:

ſkim kroleſtwie. A ták ná ten cżás żadny mąż nieśmiał nic ſwoiey żenie rzec.

33:

¶ Iedná pánná známienita ktora tám ná ten cżás byłá/ chytrośćią ſwą wie=

34:

le kraſnych młodzieńcow przypráwiłá o gárdło ták tho:

Chytrosć dzie
wcża.

Piſáłá do bráćiey y do

35:

innych przyiaćioł proſząc prze Bog áby ią z tego zamku od thych wſzetecżnych á

36:

okrutnych dziewek wybáwili/ á to tym obycżáiem áby pod tym láſem zá gorą

37:

byli pogotowiu we dwu ſeth koni/ á choćia máło mniey/ á iać ſie vproſzę v pá=

38:

ná/ to ieſt v Włáſty z innemi pánnámi ná przeieżdżkę/ á wy tám bądźćie pogo=

39:

towiu iż mię weźmiećie/ á ty pánny ktore ſemną będą powiążećie/ á Kſiążęćiu

40:

Przemyſłáwowi donieſiećie/ wielkie dary od niego odzierżyćie. Przyiaćiele

41:

zwłaſzcżá bráćia themu bárzo rádzi/ obeſłáli ſie/ zebráło ſie ich dwieśćie koni

42:

álbo więcey/ byli pogotowiu ná mieyſcu náznácżonym. Pánny dowiedziawſzy

43:

ſie o nich/ wnet dwoie woyſko zebráły po dwu ſtu koni/ iedno ná zaſátkę á dru=

44:

gie w ocży/ vkazawſzy ſie z boku młodzieńcom ięły vćiekáć zá gory/ á oni po nich

45:

y przywiodły ie ná vfiec dziewek/ gdzie ie ogárnęły w koło áż żadny nie vćiekł:

46:

Tám wielkie okrućieńſtwo nád nimi pocżyniły/ pobiwſzy ie gęby noſy im zurzy=

47:

nawſzy poſłáły Przemyſlowi kſiążęćiu/ gdzie tám miáły záwſze ſzpiegá. Slach=

48:

tá dowiedziawſzy ſe/ ziecháli ſie do kſiążęćiá dziwuiąc ſie temu/ iż to tákie nie=

49:

ſłycháne okrućieńſtwo od tych morſkich dziwow pochodzi/ cżemu temu nie zá=

50:

bieży Kſiążę.

Okrutność
dziewcża.

Odpowiedział/ Y pokuſá od Bogá przepuſzcżoná ma ſwe miey=

51:

ſce y cżás/ á ták muſimy máło potrwáć iż ty pokuſy zágłádzimy. Ziemiánie ſie

52:

rozgniewáli przymawiáli m rzekąc: Kiedy ſie dziewek boiſz á cożby ſie báby

nie bał.

strona: 320

O Cżeskim kroleſtwie.

Liſt 320

nie bał. Nie cżekáiąc go zebráli ſie ſámi/ á było ich około ſześći ſet koni w tey

tám okolicy/ przyiecháli pod nie/ pocżęli knim ſzturmowáć. Włáſtá gdy to o=

bacżyłá kazáłá być dziewkam pogotowiu/ vcżyniwſzy k nim rzecż thymi ſłowy.

Nuże miłe ſieſtrzycżki/ znam po wáſzey twarzy że ná żadney ſtráchu nie máſz/

wſpomnień káżdá ná ſwą cżeść/ ná zdrowie/ ná wolność/ ná pożythek/ kthore

nas dziś dalibog pothkáią/ iż ći zágubcy náſzych poććiwośći dalibog ſámi bez

niey będą/ wſpomni też káżdá iáko nam páni Libuſá powiádáłá/ iż byłá Pen=

tezylea ſámá ſwą ręką cżtherzech mężow v Troiey zabiłá/ áż przed nią wſzytká

Grecia drżáłá/ cżemu my też nie mamy być drugą Petnezyleą? Albo iáko To=

10:

miris kthora wielkiemu rozlewácżowi krwie ludzkiey Ciruſowi głowę vćięła?

Pentezulea.
Tomris.
Cirus.

11:

Mam zá to że dalibog káżda z was to ſerce ma/ iż káżda po dzieſiąći głow tym

12:

brodacżom dziś zetnie. A rzekſzy to dáłá ſie im nápić miodu z rozmáitym źielem

13:

przypráwionego/ kthorym ſie nátychmiaſt popiły/ wytocżywſzy ſie z zamku ná

14:

koniech z gotową ſpráwą/ okrzyk táki vcżyniły iż ſie wſzytcy zdumieli/ nie mo=

15:

gli ſie żadną miárą oprzeć/ ſámá Włáſtá przed wſzytkimi z Hetmanem ſie pot=

16:

grafika

17:

káłá/ wnet go z koniá obáliłá/ drugiego takież Rothmiſtrzá/ á ſtąd wſzytkim

18:

ſercá nápráwiłá. Zwyćiężyły dziewki/ ludzi pomordowáły/ łupy pobráły/ ná

19:

zamek ſie z rádośćią wroćiły.

20:

¶ Iednego cżáſu był Przemyſl łáſkaw ná Cżtirádá páná iednego Cżeſkiego/

21:

kthoremu był porucżył ſpráwę około gránic źiemiáńſkich. A gdyż iechał ná thę

22:

ſpráwę przez ieden las/ ſpiegierz przyſzedł do dziewek iż Cżthirad iedzie przez

23:

lás we ſthu koni ná gránice. Pánny poſłáły ná zaſádkę dwie śćie koni/ á iedná

24:

pánná ktorą zwano Sárká kazáłá ſobie ręce zwięzáć/

Sarká chytra.

trąbkę łowiecką ná ſzyię

25:

wdziać/ á miodu podle ſiebie poſtáwiłá fláſzę/ y położyłá ſie podle drogi ſámá

26:

kędy Cżthirad miał iecháć kázawſzy ſie zwięzáć. A gdy ią nádiechał dziwował

27:

ſie co ſie dzieie/ pytał iey co thu działaſz á cżyiáś? Powiedziáłá: Ieſthem corá

28:

Mohoſłáwowá z Oſkorzyná otoſz tu ſnimi poluiąc/ tráfiliſmy ná nieſláchetne

29:

dziewki z zamku/ ktore mię tu związáły y wźięłyby były/ ále vſłyſzáły was iádąc/

30:

dopiro vćiekły zlękły ſie/ oćiec moy iż miał dobry koń pod ſobą vćiekł. Cżtirad

31:

powiedział: Twego oycá ia dobrze znam/ ieſt mi wielkim przyiaćielem/ á thák

32:

poiedź ſemną. Rzekłá: Proſzę każćie mię rozwięzáć/ wnet ią rozwiązano/ ſiad=

33:

ſzy podle niey pytał iey co to we fláſzy? Rzekłá/

Cżtirad okłá=
man.

miod bárzo dobry/ ktory moy

34:

oćiec ſtáry pijał kiedy po iákiey pracy/ nápił ſie go Cżtyrad/ wnet ſie vpił iáko

Hhh 4

bez ro=

strona: 320v

Kſięgi ſiodme

bez rozumny/ y drudzy ſie po rázu nápili/ wnet ſtráćili rozum/ bo był miod ná

tho przypráwiony. Ziął potym Cżtyrad z niey trąbkę y pocżnie w nię trąbić (á

dáły były ſobie znák kiedy vſłyſzą trąbkę áby ſkokiem przypadáły) Nátychmiaſt

dziewki przyſkocżyły/ pobiły wſzytki á ſámego Cżthyrádá poimáły y ſzácowáły

ná dzieſięć tyſiąc złotych/ kthore muſiał dáć. grafika

Látá 743. Gdy ſie thá

pokuſá bárzo rozmogłá/ Przemyſl Kſią

żę vpátrzywſzy ſwoy cżás (bo theż vmiał

wieżdżbę od żony ſwey Libuſe) vcżynił

10:

Seym ná źiemiány/ zebráli przećiw im

11:

cżterzy thyſiące ludu/ y ćiągnęli pod za=

12:

mek dobywáć ich/ thedy iáko ony chytre

13:

były ná chytrſze ieſzcże przyſzły: Przemyſl

14:

potáiemnie zebrał młodzieńcżykow ſtho

15:

ktore z vbierał w páncerze/ iedny zá dzie

16:

wki drugie zá niewiáſty z łuki z miecżmi/

17:

y roſkazał áby przeſpiecżnie ná zamek ie=

18:

cháli ſkokiem pierwey niżli woyſká przy=

19:

ćiągną. A dla mowy áby ich nie poznano

20:

było prawdziwych kilko białłych głow/

21:

kthore ſpráwowáły wſzythko od innych.

22:

Gdy przyiecháli z wielkim pędem pod za=

23:

mek/ ſpytano ich co zacż ſą/ powiedziáły

24:

iż mam pilno trzebá do iey miłośći pániey

25:

Włáſtyſłáwy. Kthora gdy ſnimi z okná

26:

rokowáłá powiedziáły iey z płácżem á z żalem iż Przemyſl ćiągnie z wielkim

27:

woyſkiem dobywáć was/ á ieſzcże co gorſzego/ ná Seymie potáiemnie vrádzili

28:

káżdey białłey głowie ktora ſie vrodzi/ y ktore teraz ſą/ żeły pod kolánem rzezáć/

29:

áby ſobą niewładnęły. Otoż miłe pánny mali to okrucieńſtwo nád żeńſkim na=

30:

rodem być lepiey by ſnadź gárdło káżdey ſtráćić/ bośćie ie pánem Cżthyrádem

31:

bárzo pogniewáły. A ták będzie nas wnet kilko ſet koni ieſli nas chcećie w obro=

32:

nę przyiąć. Spytháły wnet ieſli co około rycerſtwá rozumieią? Rzekłá bárzo

33:

dobrze/ y wnet kilkiem młodzieńcżykom kazáłá záthocżyć końmi á z łuku ſtrze=

34:

lić/ kthorzy rzućiwſzy cżapkę wzgorę wneth kilko ſtrzał w nię wſtrzelili. Pánny

35:

vyrzawſzy były bárzo rády iż iuż z ich narodu powſtáią mężne á ćwicżone białłe

36:

głowy. Po máłey chwili ſzpieg przyſzedł iż Przemyſl z woyſkiem ćiągnie doby=

37:

wáć zamku. Właſtá vſłyſzawſzy wneth kazáłá wſzythkim wſiádáć nie cżekáiąc

38:

oblężenia/ áby ná nie chytro záſzłá poki ſie nie ſpráwią/ thákże z zamku zſzyko=

39:

wáne iecháły z gotową ſpráwą. Ale iż ony młodzience ná zad zſzykowáły/ thedy

40:

ſkoro cżoło wſzythko y wálny vff wyſzedł z zamku/ oni zádni wſkocżywſzy w za=

41:

mek wrotnego y z innemi zmiotáli z gory á ſámi ſie ná nim záwárli á dáli znáć do

42:

woyſká. Wnet Przemyſław przyiechał/ ſnádnie dziewki obthocżywſzy pomor=

43:

dowáli/ gdy im zamek ſkáźił ſerce/ wſzákże ſie przedſię ták duże broniły iż Włá

44:

ſtá Scżáſoná Hetmáná zábiłá przećiąwſzy ná nim ſtálony kápálin/ áż pothym

45:

od inneg ſtyłu zábitá iáko druga Pentezylea. Tám ſie koniec ſtał tey pokuſie/

46:

ktora trwáłá przez ſiedḿ lat.

47:

Látá 745. Przemyſl znáiąc po ſobie krotki ſwoy

48:

wiek świátá/ wezwał k ſobie pánow rádnych/ przypominał im przyſzłe y przeſzłe

49:

rzecży/ pocżąwſzy ácż od Cżechá co zá przygody były y ſą y ieſzcże będą/ rozwa=

50:

żáiąc im áby miłość/ wierność á bácżenie káżdy záchował przećiw bogu á pánu

ſwemu

strona: 321

O Cżeskim kroleſtwie.

Liſt 321

ſwe^v ktorego im obiecał/ to ieſt ſyná ſwego Niezámyſlá. Też im to powiedział

miedzy przyſzłemi rzecżami/ iż w then cżás prziydźie ná Cżeſką źiemię wſzythko

złe/ kiedy ſwemi pány będą gárdzić/ á poddánośći mu nie zachowáią/ Bogá

rozgniewáią/ krwią ſie ludzką pomáżą/ hárdośći náſieią/ roſkoſzy á opilſtwu

ſie poddádzą/ cżáſy w kłopoćiech vtrácą/ y wiele innych rzecży im tam przypo=

minał/ á zátym ſkonał. Pochowan z wielkim płácżem pod Wyſzehradem/ we=

dle pogáńſkiego obycżáiu ofiárę vcżyniwſzy Nerothowi á Rádámáſowi báł=

wanom. :?: :?: :?:

Modły po=
gáńſkie.

¶ Thegoż roku Niezámzſl ſyn Przemyſlow zá Kſiążę wyzwolon/

Niezámyſł
wyzwolon.

á cżynili mu

10:

poſłuſzeńſtáwo y poććiwość iáko ſie godzi. ¶ Thegoż ſie roku ożenił/ poiął

11:

kmiecą dziewkę rzecżoną Hrubá/ Kráſonowę dziewkę/ s kthorą miał ſyná

12:

Mnátá.

13:

¶ Tegoż roku Tetká ſioſtrá niegdy Libuſy vmárłá/ mąż iey Słáwoſz kazał

14:

ná iey grobie ogień wielki vdziáłáć/ wiele złotá ſrebrá y innych ſkárbow ná o=

15:

gień námiotał/ ofiáruiąc ią iey bogini Klimbie.

Klimbá Bo=
gini.

Tá to byłá Tetká wyſtáwiłá

16:

zamek piękny Tetyn.

Tetyn zamek.

Tey to Tetki dziewká byłá (ktorą zwano Byłá)

Byłá.

wyiechá=

17:

łá z dziewkámi drugimi ná przyieżdżkę w gory (bowiem gory w koło obeſzły

18:

Cżechy/ ſiedzą iáko w mieśćie zá murem) podkáły ſie ze dwiemá niedzwiedzio=

19:

má. Pánny widząc iż prożno vćiekáć/ zſiadły z koni biły ſie z onemi niedźwiedź=

20:

mi iż im dał Bog zwyćięſtwo/ támże ná tym mieyſcu záłożono miáſtecżko y za=

21:

mek Niedźdwiedzice.

22:

Látá 783. Niezámyſl ſyn Przemyſlow vmárł po

23:

wykonániu lath pięćdzieſiąt y ſześć/ zchowan pod Wyſzechradem podle oycá z

24:

płácżem wſzego ludu/ ábowiem zá niego był wielki pokoy/ ludzie kráiny rozſze=

25:

rzáli/ ſrebro/ złoto kopáli/ wielkie bogáctwo mieli.

26:

¶ Tegoż roku Mnátá ſyn Niezámyſlow zá páná wyzwolon/

Mnátá wy=
zwolon ná
Kſięſtwo.

ktory poiął zá żo=

27:

nę Strzeżyſłáwę/ ktora mu vrodziłá ſyná imieniem Woien. ¶ Ten Mnáthá

28:

kazał zmurowáć zamek ná Swińſkiey gorze/ ktory dziś zową Praſki hrad/ bo

29:

tám pierwey nie było nic iedno dwor ktory byłá Libuſá dáłá zbudowáć. Ná

30:

ktorym zamku vſtáwił Mnátá áby iego żoná Strzeżyſłáwá z dzieſiąćią pánien

31:

obecnie mięſzkáłá á ſądziłá wſzelkie żeńſkie pogłowie/ á ſámo Kſiążę męſzcży=

32:

zny tylko. Niektorzy byli themu ná odpor pámiętáiąc co ſie z drugimi dziáło/

33:

ále drudzy przyzwolili. A ták to trwáło tylko do iego żywotá.

34:

Látá 799. Moráwiánie záłożyli miáſto Ihłá=

35:

wę/

Iłáwá.

á dáli imię iemu Ieláwá. O Ieżá wezwane/ bo kopáiąc grunty Ieżow do

36:

ſyć náleźli/ á Ież po Cżeſku był zwan Iehlak od igieł. Też y Lipnice zamek od

37:

Lipia wezwany/ o kthory zamek z Cżechy ſie powádzili/ y zbitho thám wiele

38:

Cżechow.

Lipnice.

39:

Látá 800. Mnátá Kſiążę Cżeskie morowym po

40:

wietrzem vmárł/ ktory pánował lath dwádzieśćiá y rok. Syn iego Woien był

41:

też chor iż mu nie ſądzili żywotá/ przeto wybráli iednego Werſzowcá imieniem/

42:

Rochowicá/

Werſzowcy.

wſzákże dla iego okrutnośći á podeyrzenia rychło go złożyli. A po=

43:

tym gdy ſie chćiał mśćić iąwſzy go y obieſili.

44:

¶ Ten dom Werſzowſki rzecżony był od wierſzey/ bo wierſzą noſili zá herb/ á

45:

domu byli wielkiego/ od Lechá z Polſki wyſzli/ thákże przez długi cżás w Cże=

46:

chách będąc/ przednieyſze páńſtwo mieli. Potym byli w wielkim podeyźrzeniu

47:

y wzgárdzeniu od wſzech/ iż kilko krolow Cżeſkich ćicho pozábijáli/ chcęcy ſámi

48:

pánowáć/ ktore potym poimano/ pośćináno y dzieći ich/ wſzákże ich wiele do

49:

Polſki vćiekło/ ktorzy ieſzcże y dziś y polſzcże ſą/ máią zá herb Okſzą/ bo ieſz=

cże w

strona: 321v

Kſięgi ſiodme

cże w Cżechách zátrácili wirſzą/ á brádáćicę tho ieſth okſzą vproſili v Krolá

Swátopłuhá.

Okſzowie.

¶ Tegoż roku po zrzuceniu Werſzowcá wybráli Woieiená ſyná Mnáty/ kto=

Woien kſiążę.

remu dáli żonę Bánkę/ ktora vrodziłá ſyná Krzeſomyſlá/ y pothym drugiego

Wráćiſławá. ¶ Zá tego to Woiená poráżeni byli Moráwcy od Cżechow o

łupieſtwo/ y zamkow im dwu dobyli Strazku á Bytowá.

Látá 825. Niemcy z Myſzyńskiego kráiu wtár=

gnęli do Cżech/ wiele plonu záięli. Cżechowie niemięſzkaiąc pośćigli ie v rzeki

Labi/ y poráźili ie do gruntu y plony z odeymowáli.

10:

¶ Tegoż roku zſtáłá ſie zwádá miedzy bráćią ſyny Woienowemi o dzierżáwy/

11:

á ták ie ociec rozdzielił/

Rozdział
bráćiey.

Krzeſomyſl Wyſzegrockim Kſiążęćiem/ á Włáćiſław

12:

Luckim pierwſzym/ ktoremu ſie ſyn vrodził Włáſtyſław z żony Kaſzki. Krze=

13:

ſomyſlowi ſie też vrodził ſyn imieniem Nekłán.

Neklán.

14:

Láthá 831. Woien Kſiążę Cżeskie vmárło/ pod

15:

Wyſzehradem pochowan wedle drugich. Ná iego mieyſcu wybráli Krzeſomy

16:

ſlá Kſiążę Wyſzehradſkie/

Krzeſomyſl
Kſiążę.

á od władik/ to ieſt od ſláchty/ był koronowan cża=

17:

pecżką Przemyſłową.

18:

¶ Ten vſtáwił w ſwey źiemi cżterzech ſędziow/

Sędziowie.

kthore datkiem y żywnośćią z

19:

ſkárbu poſpolitego opátrzył/ áby od ſądow nic nie bráli lepſzey ſpráwiedli=

20:

wośći/ á ták ſie w tym oni ſędziowie záchowawáli/ á ſtąd ludziem wielka ſprá

21:

wiedliwość bez nakłádow byłá. ¶ Zá tego tho Kſiążęćiá był ieden Háwerz

22:

imieniem Horimirz/

Horimirz.

ktory wielkie ſkárby w źiemi nálazł/ tho ieſt kruſzce ſrebr=

23:

ny y złoty/ á ſtąd pocżął być hard pánu ſwemu. Kſiążę obacżywſzy tho wźiął

24:

mu ony gory/ á ſam ná nich ſwym nakłádem robił. Widząc to Horimirz zámio

25:

tał ony gory/ iż ich potym trudno miał ktho dobyć/ y gorniki pobił. Kſiążę ka=

26:

zał go poimáć y wſadzić/ práwo o nim vdziáłano śćiąć á ſpálić zá thákie mordy

27:

y ſzkody. Gdy iuż miał być śćięt/ vproſił sobie v kſiążęćiá áby wolno ſzedł ná

28:

śmierć nie związany/ łácno to vproſił. Gdy ſzedł ná śmierć/ koń iego ktorego

29:

zwał Semikiem przyſzedł kniemu oſiodłány/

Semik koń.

ná ktorego wnet wſiadſzy ſkocżył

30:

z zamku Wyſzegrockiego y przez mury przez rzekę Wełtháwę áż ná doł/ gdzie

31:

wſzytcy ſthali by zmamieni/ ná kthorego był pothym Kſiążę łáſkaw y gory mu

32:

wroćił.

33:

Látá 851. Krzeſomyſl Kſiążę vmárł Apoplexiá

34:

z troſki/ ábowiem przyſzły mu nowiny iż Moráwſki Krol ſtroił ſie wygnáć go z

35:

źiemie/ á ſtric iego Wrátyſław Kſiążę Luckie chćiał był przećiw iemu z kro=

36:

lem Moráwſkim. Zebrawſzy ſie Lopotowie/ tho ieſt pánowie rádni/ z Włady

37:

ki/ wybráli Nieklaná ſyná Krzeſomyſlowá/

Neklán kſiążę.

ktorego wnet ożenili/ vrodził mu

38:

ſie ſyn Hoſtywit z żony Pomniſłáwki.

39:

¶ Then Neklan był bárzo boiáźliwy/ ſkąd mu wielkie ſzkody dziáłáli w źiemi/

40:

áż ieden proſtego narodu cżłowiek/ kthorego zwano Stir/

Styr.

vbierał ſie w iego

41:

zbroię/ y konie iego pod ſobą miewał/ toż nieprzyiacielom odpierał. Zábił na=

42:

pierwey Kſiążę Kurzymſkie z Sląſkiego kráiu/ bo ſie ſámi powabiali mnimá=

43:

iąc áby ſam był Neklan. Potym y Moráwiány z Włáſtyſłáwem odpędził.

44:

Látá 857. Neklan Kſiążę vmárł tym obycżáiem/

45:

zawárł ſie iednego cżáſu y modlił ſie bogom proſząc o zwyćięſtwo nád nieprzy=

46:

iaćielmi/ á byłá thám iedná modła złota przed kthorą klęcżał/ oná modłá ſie

47:

ruſzyłá/ á on będąc ſtráſzliwy zlękł ſie á w thym ſtráchu vmárł. Ná iego miey=

48:

ſce wybráli Hoſtiwitá ſyná iego/

Hoſtiwit kſiążę.

ktoremu dáli zá żonę Mikoſłáwę/ ktora mu

49:

vrodziłá Borzyſłáwá pierwſze Kſiążę Cżeſkie Krześćiáńſkie.

Látá

strona: 322

O Cżeskim Kroleſtwie.

Liſt 322

Látá od národzenia Páná Kriſtuſá 890.

Oſtiwit poiednawſzy ſie z brátem Niſzcżyboiem Ku=

rzymſkim kſiążęćiem/ vmárli obá iednego roku/ ktorego poſpoli=

thy cżłowiek żáłował wołaiąc z płácżem: Bogowie dayćie nam

tak dobre Kſiażę iáko to było/ ogień ná iego grobie vcżyniwſzy/

pogáńſkim obycżáiem/ brody ſobie tárgáli á ná ogień miotháli/ á

niewiaſty podołki rzázáły też w ogień rzucáły mowiąc: Nerothe o Redámáſy

bądź nád poſłem miłośćiwy. grafika

¶ Włádicy á Lopotowie ziechawſzy ſie wybráli

10:

Borzywoiá ſyná iego zá Kſiążę/

¶ Borzywoy
pierwſze kſią=
żę Krześćiań=
ſkie/ ktorego
hiſtorikowie
zową Spire=
neus.
Swátopłuh.

ktorego korono=

11:

wáli cżapką Przemyſlową/ nániećiwſzy ogień ko=

12:

złá nań wrzućili/ cżynięcy bogom obiátę/ ktore=

13:

mu żonę dáli cnotliwą Ludmilę/ kthora mu vro=

14:

dziłá ſyná Spicigniewá Swátopłuch Moráwſki

15:

Krol będąc iuż Krześćiáninem/ pierwey wiáry

16:

náucżon od Cirilla/ był wielkim pánem (bo ná

17:

then cżás Ruſkie źiemie dzierżał) proſił do ſiebie

18:

przez poſły Semowitá kſiążęćiá Polſkiego/ Bo=

19:

rzywoiá Moráwſkiego kthory ieſzcże był pogáni=

20:

nem/ Boiáriná Ruſkiego/ inne ſnich ſadzał zá

21:

ſthoł wedle ich doſtoieńſtwá/ ale Borzywoiowi

22:

ná źiemi oſobno kazał przykryć y ieść dáwáć. Kto

23:

ry zá wſtydem ſpytał cżemu thák? Odpowiedział

24:

iżeś ty pogánin/ przetoś niegodzien z Krześćiány

25:

iadáć. Od thego cżáſu wźiął duchá świętego/ wypytawſzy Biſkupá s. Cirillá

26:

Grecżyná o ſpoſobienie wiáry Krześćiáńſkiey/ proſił áby był okrzcżon ze wſzyt=

27:

kim dworem. A Krol Swátopłuch z Boiárynem Ruſkim był iego kmotrem.

28:

Przyiechawſzy do Cżech okrzćił żonę Ludmillę y z dziećmi/ gdzie napierwey w

29:

Cżechách mſza Słowieńſkim ięzykiem vſtáwioná byłá od biſkupá Cirillá a Me

30:

todiuſsá z przyzwoleniem Papieſkim.

Borzywoy o=
krzcżon.
Mſza Sło=
wieńſkim ię=
zykiem.
Borzywoy
wypędzon.

31:

Láthá 895. Cżechowie iáko nieme bydło pogáń=

32:

ſkie/ dowiedziawſzy ſie iż ſie Borzywoy okrzćił/ wygnáli go przecż. On żonę zo=

33:

ſtáwiwſzy y z dziećmi ná Wyſzehrádzie/ iechał potaiemnie z niektoremi ſwemi

34:

do Swátopłuhá/ oznáymuiąc mu tho/ gdzie Swátopłuh Krol chćiał zebráć

35:

woyſko/ á poniewoli krzćić Cżechy/ ále go záś ſtego Borzywoy hámował. Cże=

36:

chowie ziechawſzy ſie rádzili o inne Kſiążę/ poſłáli do Niemiec po Sthomirá

37:

potomká niegdy Biłey dziewki Káſsyney/

Stomir.

ktorego był Hoſtiwit wypędził z źie=

38:

mie/ gdy go náleźli w Báworſkiey źiemi/ áno go iuż Niemcy zwáli Schtilfrid/

39:

przyprowadzili go poććiwie y ná kſięſtwo wſádzili. Potym ſie im zbrzydził iż nie

40:

vmiał rzecży Słowieńſkiey/ záś go rychło odpráwili/ znowu rádzili o innego/

41:

y więthſza połowicá przyzwoliłá áby záſię był przywrocon Borzywoy. Themu

42:

drudzy byli ná odpor/ áż ſie ſtrony około tey ſprawy powádziły/ tám ſobie do=

43:

ſiekli/ ále Borzywoiowi bitwy wygráli. Po tey roznicy poſłáli do Moráwy zá=

44:

ſię po Borzywoiá/ proſząc iáko páná przyrodzonego/ áby ſie záś knim na ſwoy

45:

ſtolec náwroćił. Ktory to vcżynił/ y proſił Swátopłuhá áby ſnim poſłał Bi=

46:

ſkupá ſwego/ ktory poſłał/ y náwroćił wiele ludu ná Krześciáńſką wiárę/ ácż

47:

z wielką trudnośćią.

48:

¶ Swátopłuh Krol Moráwſki potym niewiem kthorym duchem wiedzion/

49:

zebrał woyſko przećiw Ceſárzowi Arnolfowi ſzurzemu ſwemu/ iechał Báwor=

50:

ſkiey źiemie dobywáć. Ceſarz też zebrał drugie woyſko przećiw iemu/ poráźił go

y zábił/

strona: 322v

Kſięgi ſiodme

y zábił/ á ſyná iego ſieſtrzeńcá ſwego wźiął w opiekę áż do lat. Potym ten Ar=

nolff dziwną niemocą vmárł/ wſzy go práwie ziádły.

Swátoboy.

Swátoboy ſyn Swáto=

płuhow á ſieſtrzeniec Ceſárſki gdy zoſtał krolem Moráwſkim/ pocżął być pło=

chy á dziwne rzecży ſtroić/ ták że vbił biſkupá s. Metodiuſsá/ iż go ze mſzą do

nieſzporu nie cżekał. Gdy nań klątwę dáne/ z wielkiey roſpácży ſzedł ná puſzcżą:

tám żywotá dokonał miedzy puſtelniki. A w ten cżás było roſtárgnione krole=

ſtwo Moráwſkie/ ták áż go káżdy po kęſu dzierżał. Potym byłá koroná z Mo=

ráwy do Cżech przenieſioná/

Z Moráwy
koroná prze=
nieſioná.

á w Moráwie Márgrabſtwo vcżyniono.

Wráciſlaw Kſiążę. s. Wacław.

Láthá 907. Borzywoy iuż będąc dobrym Krze=

10:

śćiáninem/ więcey myſlił o Bodze niż o pánowániu/ wezwawſzy k ſobie pánow

11:

rádnych y ſláchty/ proſił ich áby ſyná iego Wráćiſłáwá zá páná przyięli (bo

12:

iuż był vmárł ſtárſzy ſyn Spicigniew) Co oni rádzi vcżynili/ y dáli mu zá mał=

13:

żonkę Dráhomirę niewiáſtę twárdą á okrutną/ ktora mu vrodziłá ſyná Wac=

14:

ſłáwá/ kterego potym brát Boleſław zábił.

15:

Láthá 909. Borzywoy kthory był ſobie obrał ku

16:

mieſzkániu páńſtwo Tetińſkie/ iednego cżáſu z cżeladzią iechał dla krotofile ná

17:

łow/ będąc w puſzcży dáleko/ nádiechał łánią/ ktorą poſtrzelił z łuku/ á oná

18:

pocżęłá vćiekáć. Gdy ſie puśćił zá nią/ przywiodłá go pod iednę wielką ſkáłę

19:

z ktorey wodá ćiekłá/ pocżęłá oną wodą pſy párzyć/ on zſiadſzy z koniá zábił ią

20:

rohátyną/ z ktorey nád przyrodzenie mleko ćiekło áż ſie wſzytcy dziwowáli. Po

21:

máłey chwili wynidzie ieden mąż ſtráſzliwey poſtáwy (bo był obroſł) y rzekł:

22:

Cżemuś mi moie źwierzątko zábił? Polękli ſie wſzytcy/ rzekł Borzywoy: Aza

23:

twoie było? rzekł: Moie/ ktore mię tu iuż żywiło przez cżterdzieśći y dwe lećie.

24:

On go proſił iż by mu powiedział co tu dziáła. Powiedział iżem ieſth Iwán z

25:

Kárwáckiey źiemie/ iuż tu mieſzkam cżterdzieśći y dwie lećie/ á żaden mię był

26:

cżłowiek ieſzcże nie widział iedno ty. Borzywoy go proſił áby ſnim iechał do ie=

27:

go przybytku. Powiedział iż ná koniu nie ieżdżę/ ále thu poſli po mię kápłaná

28:

z thym poydę gdzie káżeſz. Borzywoy poſłał poń kápłaná przećiw kthoremu y z

29:

małżonką ſwą wyſzedł. Thám Iwan wyſłuchawſzy mſzey/ niechćiał nic pić áni

30:

ieść/ proſił áby záś ná ſwe mieyſce był doprowádzon. A gdy go miano prowá=

31:

dzić/ wpadł w ćięſzką niemoc iż w krothkim cżáſie vmárł. Náleźiono przy nim

32:

teſtament ręką iego nápiſány/ zkhorego porozumieli iż był ſyn krolá Kárwác=

33:

kiego Geſtimulus/ przy ktorego grobie wielkie cuda były.

34:

Látá 910. Borzywoy vmárł ná Tetinie z wiel=

35:

kim płácżem á z żalem Krześćian/

Borzywoy
vmárł.

támże w kośćiele świętego Micháłá/ ktory

36:

on ſam zbudował/ pochowan.

37:

Láthá 916. Wrátiſław ſyn iego Kſiążę Cżeskie

38:

vmárł/

Wrátyſlaw
vmárł.

zoſtawiwſzy dwu ſynu Wacłáwá á Boleſłáwá/ á dziewkę Przybyſłá=

39:

wę/ w kośćiele świętego Irzego pod Wyſzehradem pochowan.

40:

¶ Thego cżáſu po śmierći Wrátyſłáwá były wielkie roſterki á mordy miedzy

41:

Krześćiány á pogány/ ábowiem Luceńſki kray (inák Ziátecki) był ieſzcże w po

42:

gáńſtwie y z Dráhomirą żoną Wráćiſłáwową/ ktora kośćioły kazáłá popálić/

43:

pánny Máriey y s. Irzego przed Teynem/ y indziey. Nápráwiłá też pogány w

44:

Prádze aby iákokolwiek mogli Krześćiáńſkie ludzie z Prági wygłádzić/ gdzie

45:

thák chćieli vcżynić/ ále Pan Bog oſtrzegł Krześćiány iż ſie im obronili/ á po=

46:

gan wiele zbili. Nie wiedząc iáko ſie inácżey pomśćić Dráhomirá/ náięłá dwu

47:

ſłużebnikow Thimaná y Kumaná/ kthorzy potáiemnie Ludmilę żonę Borzy=

48:

woiowę ná lożu vdawili ná Thetinie/

s. Ludmilá
zábitá.

gdzie tám rozkrwáwienie iey ieſzcże y do

thego

strona: 323

O Czeskim Kroleſtwie.

Liſt 323

tego cżáſu trwa. ¶ Iednego cżáſu iecháłá Dráhomirá do Lucżyc/ ſłużebni=

cy/ iey ktorzy byli Krześćiánie iádąc imo kośćioł vſłyſzeli áno ku Bożemu ćiáłu

dzwonią/ wſtąpili do kośćiołá. Oná potym okrutnie ná nie ięłá fukáć á prze=

ćiw ćiáłu Bożemu bluźnić. Po máłym cżáſie nie wiedzieć kędy ſie podziáłá.

Wielkie ſkaránie.

Pi=

ſzą w Cżeſkiey kronice iżby ią źiemiá pożárłá. Od tego cżáſu był s. Wacław w

podeyrzeniu v pogan/ ktorzy nań mienili że ią dał potáiemnie zábić. Abowiem

iuż po iey śmierći s. Wacław przeſpiecżniey kośćioły budował y Bożą chwa=

łę wiodł. :?: :?: :?:

Látá 925. Dzierżek Kſiążę Kurzymskie ſyn nie=

10:

gdy Moráwſkiego krolá Mſtyboiá/

Derſlaus.

rozumiał być niewalecżnym s. Wacłá=

11:

wá/ iż ſi około kſiąg obierał/ poſłał do nie^o áby mu zſtąpił z Cżeſkie^o kſięſtwá.

12:

Ktory gdy niechćiał/ zebrał woyſko do Cżech/ á Wacſław drugie przećiw ie=

13:

mu z Cżechy. Gdy ſie mieli podkáć/ s. Wacſław zápłákał y rzekł: o iákie thu

14:

będzie (miedzy ludem Bożym) wielkie rozlanie krwie przez dwuu cżłowieku głu

15:

pich/ poſłał do Dzierżyká/ nie záwodząc ludzi niechay ſie bije ſam á ſam ſemną

16:

o moie y o iego kſięſtwo. Gdy to vſlyſzał zlękł ſie/ ále dla wſthydu przyzwolił.

17:

Gdy ſie podkáli/ zábił go nátychmiaſi s. Wacſław á inni ludzie pokoy mieli.

S. Wacław
zábił nieprzyia=
ćielá ſwego.

18:

Látá 929. Swięty Wacſław poſłal do Rzymá

19:

áby mu oćiec Papież dopuśćił być w ſtanie duchownym/ ponieważ ſerce iego

20:

więcey ſkłonne ieſt ku ſłużbie Bożey niż ku ſwieckiey ſpráwie/ á brátu Boleſłá=

21:

wowi vmienił ſpuśćić kſięſtwo Cżeſkie. Iednego cżáſu z przywodu niektorych

22:

(by mu záſię kſięſtwá kiedy nie wźiął s. Wacſław) wſtąpił mu cżárt w ſerce/

23:

vmienił s. Wacſłáwá zábić. A gdy mu ſie ſyn vrodził proſił ná krzćiny świę=

24:

te^o Wacłáwá brátá do Boleſłáwá zamku/ názáiutrz rano do kośćiołá wſzedł grafika

25:

s. Wacſław/ Boleſław brát zá nim z ſłużebni=

26:

ki Styrſzą á Hniewſzą też wſzedł/ tám go zábili.

27:

Krew kthora ná kámieniu byłá żadnym obycżá=

28:

iem iey nie mogli odmyć/ á ſłużebniki s. Wacſłá

29:

wá kazał zwieſić/ ſzcżego był v wſzythkich ludzi

30:

wzgárdzony/ ták iż ſam był wpadł w roſpácz má

31:

ło ſie nie zábił/ á ſtąd ſynowi nowo národzone=

32:

mu dał imię Stráchwás/

Strachwás.

iákoby ſtráſzliwe we=

33:

ſele (bo Cżechowie zową kwáſem bieſiádę) Ciá=

34:

ło iego v s. Witá w Prádze poććiwie pochowa=

35:

no z wielkimi dziwy/ ábowiem w kronice ſtoi iż

36:

bez moſtu y wożenia przez rzekę Wełtháwę prze=

37:

ſzło ná woźie ćiało s. Wacſłáwá. Po máłym cżá

38:

ſu (z dopuſzcżenia Bożego) Ceſarz Otá pierwſzy

39:

ſłyſząc iego okrutność kthorą nád brátem świę=

40:

tym mężem vdziáłáł/ zebrał przećiw iemu woy=

41:

ſko (też y o poſłuſzeńſtwo) ktorego gdy poráźił/ ná wielkie iego wzgárdzenie/

42:

muſiał kothły do kuchnie noſić á dzierżeć nád ogniem w kuchni/ y zá herb ko=

43:

ćieł noſić. :?: :?: :?:

44:

Láthá 967. Boleſław okruthny z wielką háńbą

45:

vmárł/ á ſyn iego Boleſław miłośćiwy wyzwolon ná kſięſtwo/

Boleſław vmárł.
Boleſlaw kſiążę.

ktory dwádzie=

46:

śćiá kośćiołow poſtáwić dał y drugich z opráwiáć/ co byłá iego bábá popali=

47:

łá Dráhomirá.

48:

¶ Tego cżáſu Diethmár z Cżeſkiey źiemie cżłowiek vcżony/ y Słowieńſki ięzyk

Iii

vmiał/

strona: 323v

Kſięgi ſiodme

grafika

vmiał/ biſkupem pierwſzym Cżeſkim

zoſtał/ ktory rychlo vmárł/

Swięty Woy=
ćiech Biſkup.

á ná ie=

go mieyſce wſádził Woyćiechá Libic

kie^o Grábię/ ſyná Słáwniká od żo=

ny Strzeżyſłáwy/ kthory był nowo z

włoch przyiechał/ z wielkośćią kſiąg

y z vcżenim dobrym/ kthory był od

Moguntińſkiego Biſkupá przez ro=

ſkazánie Ceſárſkie poświęcon. Ale

10:

gdy obacżył lud w Cżechách nieſwor=

11:

ny/ blędliwy/ vporny/ niebogoboy=

12:

ny (bo ieſzcże było wiele pogánow)

13:

ſzedł potym precż á wſtąpił do klaſz=

14:

torá świętego Alexego w Rzymie/

15:

gdzie tám mnichom ſłużył iáko Kon=

16:

wirz/ bo go nie znali. Rychło potym

17:

Cżechowie poſłáli do Rzymá proſić

18:

Papieżá Benediktá ſiodmego/ áby

19:

im kazał wydáć ich Biſkupá. Vcży=

20:

nił tho Papież iż go z klaſztorá dano.

21:

Opát onego klaſztorá wſtydził ſie zá

22:

to/ iż ſie im to Biſkup wyſługował/

23:

y powiádał o tym iż ten cżlowiek świętego żywotá ieſt/ bo znáki czyni: iednego

24:

cżáſu vpádła mu ſzklenicá z ręki gdy mu nioſł pić/ kthorą záſię cáło wźiął z źie=

25:

mie y z pićiu. Pobywſzy święty Woyćiech nieco/ záſię przed nierządem ſzedł do

26:

Rżymá/ gdzie przed Papieżem miewał mſzą. Cżechowie záś poſłáli do niego

27:

proſząc/ áby do ſwego Biſkupſtwá przyſzedł. Ale on wyſzedł z Rzymá/ przez

28:

boſkie oznáymienie puśćił ſie do Bulgáriey y do Kárwáckiey źiemie/ gdzie tám

29:

wiele ludzi pokrzćił y náwroćił/ y świętego Szcżepaná náucżył Krześćiáńſkiey

30:

wiáry/ kthorego theż okrzćił przez Boſkie obiáwienie/ o cżym ſzeroko piſano w

31:

kronice Węgierſkiey. Potym s. Woyćiech do Polſki ſzedł/ gdzie náucżył ludzi

32:

Krześćiáńſkiey wiáry. W Gnieznie będąc zoſtáwił ná ſwym mieyſcu Gauden=

33:

ciuſá towárzyſzá/ á ſam ſzedł do Prus/ gdzie thám od okrutnych ludzi pogáń=

34:

ſkich zábit zá rzeką Oſsą látá 999.

Swięty Woy=
ćiech zábit.

kthorego pothym ćiáło Polacy przenieſli

35:

przez pracą Gaudenciuſá Biſkupá Gnieźnieńſkiego do Strzemeſzná/ á z Strze

36:

meſzná do Gniezná.

37:

Láthá 999. Boleſław miłośćiwy vmárł/ kthory

38:

bárzo wiele z pogány cżynił o Krześćiáńſką wiárę. Syná theż nápominał áby

39:

był dobrym Krześćiáninem.

40:

¶ Tegoż roku ſyn iego trzeći Boleſław ná kſięſtwo wybran/

Boleſlaw kſiążę.

kthory miał dwu

41:

ſynu z żoną Cimyſłáwą Oldrichá á Iáromirá. Thego tho Boleſłáwá oſlepił

42:

Krol Polſki Boleſław Chábry ták/ iáko w Cżeſkiey kronice ſtoi/ iż rzekli ſobie

43:

dáć mieyſce gdzieby ſie ziecháli w máłym pocżćie/ y ziecháli ſie w Sląſku/ tám

44:

go Chábry dał poimáć/ á żelázo rozpaláiąc przed ocży mu przytykano/ á od te=

45:

go oſlnął/ potym ſie do Cżech ſlepo náwroćił.

46:

Látá 1003. Iáromir ſyn Boleſłáwá ſlepego ná

47:

kſięſtwo wyzwolon/

Iáromir kſiążę.

ktorego Werſzowcy chćieli przypráwić o gárdło wywiod=

48:

ſzy go ná łow/ ále od niektorych był obronion. Zá tego to Iáromirá Krol Pol=

49:

ſki Boleſław Chabry wielką ſzkodę vcżynił w Cżechách/ Prági y innych miáſth

50:

zdobywał/

Prági dobył
Krol Polſki.

przez ſpráwę Werſzowcow/ ále iey nie długo dzierżał/ bo páſtherz

ktory

strona: 324

O Czeskim kroleſtwie.

Liſt 324

ktory dobytek páſł ná ſmowie ráno wołał ná wrotnego áby bronę otworzył/

Páſterz zdrá=
dził Polaki.

byłá mgłá gdzie ſie tám woyſká Cżeſkie zákryły/ wnet ſie do miáſthá rzućili á

Polaki wybili/ iż Krol ledwno vćiekł. Pothym Werſzowſkich dom wiśćinano

krom drugich co do Polſki vćiekli. Tego Iáromirá brát Oldrich ſłużył ná Ce=

ſárſkim dworze/

Oldrich Kſiążę.

kthorego był dáł Ceſarz do więźienia wſádzić z naymu Krolá

Polſkiego/ ktory vćiekſzy z więźienia przyiechał do Cżech/ wyłupił ocży brátu

Iáromirowi á ſam ſie kſiążęćiem Cżeſkim vcżynił. Zonę poiął kmiecą dziewkę

ktorą zwano Bozená/ ktora mu vrodziłá ſyná Brzetyſłáwá żuchwáłego.

¶ Záthego Oldrichá Krol Polſki zburzył Moráwſką źiemię y Sląſkie Kſię=

10:

ſtwo/

Boleſław Chábry

y Henriká Ceſárzá poráźił/ ále nie wiedzieć iákim tám ſpoſobem był po=

11:

iman Krol Boleſław/ áż go potym Polacy ſummą odkupili.

12:

Látá 1037. Kſiążę Oldrych vmárł/ ná iego miey

13:

ſce wybráli Bretyſłáwá z Bozeny vrodzonego/

Brethyſlaw
Kſiążę.

ktory był vnioſł mniſzkę z klaſz=

14:

torá w Drzeznie Iuditę corę Márgrábie Ottoná/

Iudythá wy=
mowna.

ktory ſie żáłował przed Ce=

15:

ſárzem o ten gwałt. Ceſarz zebrał woyſko ćiągnął do Cżech/ tám w gorách Cże

16:

ſkich był od Zalog poráżon. Drugi raz ſie zebrał/ ieſzcże lepiey/ ále Iudytá pro=

17:

ſiłá mężá áby z Ceſárzem bitwy nie zwodził/ iecháłá ſamá przeſpiecżnie do na=

18:

miotow Ceſárſkich/ gdzie tám y oycá nálázłá/ ku kthorym vcżyniłá rzecż ſpa=

19:

niáłą/ mężną/ á roſtropną/ ták iż ſie wſzytcy dziwowáli/ ktorą powieśćią Ce=

20:

ſárzá y oycá odwiodłá od gniewu przećiw Brzetyſłáwowi/ á mężá theż náwio=

21:

dłá iż cżynił pokorę Ceſárzowi á poddáność záchował. Zá oną pokorą ktorą w

22:

namiećie Ceſárzowi vcżynił/ Ceſarz mu dárował herb Orlicę cżarną/

Orlicá herb.

á koćieł

23:

od thego cżáſu ſtráćili/ kthory zá herb noſiły Kſiążęthá Cżeſkie od Boleſłáwá

24:

okrutnego.

25:

¶ Tegoż cżáſu Iáromir ſlepe Kſiążę zábit ná wychodzie do Werſzowſkich.

Iáromir zábit.

26:

Láthá 1039. Bretyſław znáiąc krolá Polskiego

27:

Káźimirzá ſyná Miecſłáwowego być ſpokoynego á nie wálecżnego/ zebrał

28:

woyſko wielkie do Polſki/ y pocżął woiowáć á źiemię gubić od Krákowá áż do

29:

Gniezná/ tám w Gnieźnie wźiął ćiáło s. Woyćiechá y s. Gaudenciá Biſkupá

30:

z ſkárby wielkiemi/ zánieſli tho do Prági.

Ciáło ſwięte=
go Woyćiechá.

Krol Polſki żáłował ſie thego nań

31:

przed Papieżem y Ceſárzem. Záklął Cżechy Papież á Ceſarz woyſko do nich ze=

32:

brał/ ále iż Włoſzkowie dawno łákomi ná pieniądze/ rozdzielił ſie ſnimi ná po

33:

ły tymi ſkárby Bretyſłáw/ przeto wſzytkiey winy zbył/ y ieſzcże ſie ſtroił do Krá

34:

kowá/ áby ij z grunthu wywroćił. Káźimirz poſłał kniemu poſły chcęcy mu

35:

płát dáwáć káżdy rok/ áby go niechał w pokoiu. To bárzo rad vcżynił Brety=

36:

ſław/ á od tego cżáſu płát płáćili Polacy Cżechom/ według ich kroniki.

37:

Láthá 1055. Brethyſław vmárł/ pochowan ná

38:

grodzie Práſkim/ v s. Witá/ ná iego mieyſce wybran Spicigniew ſyn iego/

Spicygniew
Kſiążę.

39:

kthory ſie pocżąl obchodzić niemiłośćiwie z poddánemi/ bo zápalcżyſthy był/

40:

mniſzki z klaſztorá wypędził/ y bráthá ſwego żonę Arábonę wſádził/ áż mu ſie

41:

s. Wit vkazał we ſnie/ toż go hámował od okrućieńſtwá.

42:

Látá 1061. Spycigniew vmárł á w kośćiele Prá

43:

ſkim pochowan/ ná iego mieyſce wybráli Wrátyſłáwá/

Wráthyſław
Kſiążę.

ktory wnet inne brá=

44:

ty rozdzielił Moráwſką źiemią/ tylko Iáromirá chćieli oświęćić ná Biſkup=

45:

ſtwo/ y iuż miał dwoie ſwięcenie/ ále pothym wzgárdził pleſzem/ wſiadſzy na

46:

koń viechał do Polſkiego Krolá proſząc o pomoc ná brátá Wrátyſłáwa. Ale

47:

iż żądano przed thym krolá Polſkiego o ſioſtrę Swiętochnę áby ią dał zá mał=

48:

żonkę Wrátyſłáwowi/ przetho Iáromirá ná Biſkupſtwo Cżeſkie námowili.

Iii 2

Będąc

strona: 324v

Kſięgi Siodme

Będąc Biſkupem ſzálał/

Biſkup ſzálał.

ábowiem przyiechawſzy do Ołomuńcá do Biſkupá

Moráwſkiego/ nálazł przed nim rzodkieẃ z chlebem á z ſolą na ſtole á wodę cu=

krowáną/ pochwycił Biſkupá zá łep mowiąc: co thy nam biſkupom ſromothę

cżyniż/ iż nie żywieſz iáko práwy pan iedno iáko żebrak. A Biſkup Moráwſki

nic nie mowił iedno Miſerere mei Deus etc. A gdy byłá ſkárgá przed Papie=

żem/ poſłał Papież Kárdynałá iednego do Cżech/ áby wywiedziawſzy ſie pe=

wney rzecży/ mſzą po wſzythkich kośćielech zápowiedział. Kárdynał gdy do

Cżech przyiechał zápowiedział mſzey ſłużenie/ tám wnet oſkocżyli Kárdynałá

iż muſiał rozgrzeſzyć zapowiedź/ potym oycá śwętego złotem przenáleźli.

10:

Látá 1085. Henrik Ceſarz vcżynił ſiem w Mo=

11:

guncji gdzie byli Korfierſthowie/ był theż Wratiſław pozwány Krol Cżeſki/

Walká o Pa=
pieże.

12:

gdzie mu Ceſarz przypominał iż nie cżyniż tych poſług Ceſárzowi kthore cżynili

13:

twoi przodkowie z Cżech y z Moráwſkiego kroleſtwá. Kthory doſyć vkładnie

14:

powiedział/ iż ieſth záwżdy gotow z ſwymi ludźmi być ku potrzebie Máieſtatu

15:

Ceſárſkiego. Gdzie Ceſarz zá iego powolnośćią wźiąwſzy koronę Krolewſką

16:

wdział mu ią ná głowę/ á Biſkupowi Moguntyńſkiemu roſkazał pomázáć we

17:

dług obycżáiá. A od tego cżáſu przenieſioná ieſt koroná kroleſtwá Moráwſkie

18:

go do Cżech.

Przenieſienie
korony.

Tegoż cżáſu y biſkupſtwo Moráwſkie było przenieſiono do Cżech:

19:

ále ſie to potym zmieniło/ ábowiem po śmierći Iáromiromey vcżynion ieſt bi=

20:

ſkupem Ołomuckim Andrzey z Dubrowice á Kozmás Práſkim.

21:

Látá 1093. Krol pierwſzy Cżeski Wrátyſław v=

22:

márł/ ná Wyſzehradzie pochowan/ ná iego mieyſce Kunrádá brátá wybráli/

23:

ale iedno ſiedḿ mieſięcy był żyw. Po nim wybráli Bretyſłáwá wthorego ſyná

24:

Wrátyſłáwowego.

Brethyſlaw ij.
Kſiążę.

25:

¶ Temu to Bretyſłáwowi wtoremu (iákoż ich kroniki vkázuią) Krol Pol=

26:

ſki Włádziſław ktory był po Audáxie płáćił dań wſzytkę zádzierżaną/ tho ieſt

27:

ſummę tyſiąc grzywien ſrebrá/ á ſześćdzieſiąt złotá/ cżego w Polſkiey kronice

28:

áni w innych nie máſz. Tego to potym Loktek Werſzowſki zábił ſtrzáłą z łu=

29:

ku gdy ſie byli opoździli ná łowie/

Bretiſlaw zábit.

z napráwy niektorych.

30:

Látá 1111. Po zábitym Bretyſłáwie wybran ná

31:

kſięſtwo Borzywoy wtory brát przyrodzony Bretiſłáwow/

Borzywoy
Kſiążę.

ktorego ſtriy Swá

32:

topłuch Moráwſkie Kſiążę będąc ná pomocy brátu iego Włádyſłáwowi wy=

33:

gnáli/ áż vćiekł do Polſki y z brátem młodſzym Sobieſłáwem:

Borzywoy v=
ćiekł do Polſki.

pobywſzy máło

34:

w Polſzcże Borzywoy/ obroćił ſie do Ceſárzá Henryká cżwartego/ kthory ná

35:

then cżás był w Sáſkiey źiemi/ powiedział mu ſwe przygody/ á obiecał Ceſá=

36:

rzowi ſto grzywien złotá ieſli go záſię ná páńſtwo przywroći. Ceſarz iáko łáko=

37:

my poſłał po Swátopłuhá/ ktory Otę ſyná ſwego ná ſwe mieyſce poſadziwſzy

38:

w Cżechách/ iechał do Ceſárzá/ ktorego Ceſarz dał wſadzić. Będąc w więźie=

39:

niu obiecał Ceſárzowi dáć ſtho grzywien złotá á ſrebrá ſiedḿ thyſiąc/ áby go

40:

wolnym vcżynił. A ták Swátopłuh połupił kościoły w Cżechách/ dał Ceſá=

41:

rzowi dań/ á w oſtátku ſyná ſwego Otę záſtáwił/ ktory gdy był wſadzon vćiekł

42:

rychło z więźienia. Ceſarz iáko łákomy życżył Swátopłuhowi Cżeſkiego Kſię=

43:

ſtwá iż mu ſie dobrze opłáćiło. Zmowili ſie potym ná krolá Polſkiego obáwá=

44:

iąc ſie Sobieſłáwá álbo Borzywoiá by mu nieprzekáźili w kſięſthwie/ zebráli

45:

woyſká przećiw Boleſłáwowi Krzywouſthemu/ y pobráli mu Sląſkie kráiny.

46:

A gdy byli v Głogowá/ Krol Polſki máiąc Werſzowſkiego Ianá

Swátopłuch
gwałtownik.

(ktory był

47:

dobrze świádom przeſkokow Cżeſkich) Ten Ian z rohátyną przypadſzy do na=

48:

miothu zábił Swátopłuhá Cżeſkiego. Pothym y Ceſárzá Henriká cżwartego

49:

Polacy poráźili ná pſiem polu. Po śmierći Swátopłuhá wybráli Cżechowie

50:

zá Kſiążę Włádziſłáwá brátá Borzywoiowego/ kthory Otę ſyná Swátopłu=

howego

strona: 325

O Cżeskim kroleſtwie.

Liſt 325

howego wſádził (też ſie boiąc by mu nie przekażał) A ták w ten cżás było wiel

kie rozerwánie á zámieſzánie około Kſięſtwá. Borzywoy też y Wacſław pomo=

cnik iego záſię byli od Ceſárzá poimáni przez przenáięćie Włádziſłáwá. Krol

Polſki Krzywoſz wtárgnął do Cżech z Kſiążęćiem Cżeſkim Sobieſłáwem/ y

nábrał wiele plonow/ ále v rzeki Trutnowa (przez porádę Zdzietrzychowę)

vderzyli ná nie Cżechowie/ plony im odięli/ támże ten Zdzietrzych zábit á So=

bieſław ránion. Potym zá przycżyną krolá Polſkiego Sobieſław ſtrycz Włá=

dziſłáwow był przywrocon ná oycżyznę/ y wźiął wſzytkę włość/ nád rzeką Elb

álbo Labi/ hrádecką. Otá też wypuſzcżon z więźienia/ y oddzielon ná ſwą oy=

10:

cżyznę/ przez ziednánie mátki ich Swáthochny/ á z Borzywoiem ná poły kſię=

11:

ſtwo Cżeſkie rozdzielił/ ktory potym rychło vmárł/ ná Práſkim zamku pocho=

12:

wan w kośćiele s. Witá/ Látá 1024.

13:

Láthá 1125. Sobieſław po bráćie Włádziſłáwie

14:

ná kſięſtwo wyzwolon.

Sobieſlaw
Kſiążę.

Then braćią Moráwſkie Kſiążęthá poſadzał/ miedzy

15:

ktoremi Bretyſłáwá Kunradowego ſyná oſlepił. Tenże to Sobieſław zapom=

16:

niawſzy dobrodzieyſtwá ktore mu Polſcy pánowie y z krolem cżynili/ wtárgnął

17:

do Sląſká y do Polſki á wiele ſzkody podziáłał/ to ieſt/ nákradł ſie doſyć: ábo=

18:

wiem w then cżás Krol Boleſław miał zſobą co cżynić w Ruſi/ á on około

19:

Krákowá trzy ſtá wſi wybrał y popálił/ á ludzy do Cżech wygnał/ ále ie potym

20:

rychło Ceſarz poiednał.

21:

Láthá 1140. Sobieſław Cżeskie Kſiążę vmárł/

22:

Włádziſław ſynowiec Sobieſłáwow/ kthory ná then cżás z Ceſárzem Fridry=

23:

chem ieźdźił do Bożego grobu/ zá krolá wybran/ ktory poiął zá żonę Kedrutę

Włádziſlaw
wtory Krol
Cżeſki.
Kedrutá.

24:

ſioſtę Ceſárzá Kunratá/ ktora mu zoſtáwiłá trzy ſyny po śmierći/ Fridrychá/

25:

Swátopłuhá/ Albrechtá/ á dziewkę Anyżkę dáli do klaſztorá. Ten tho Włá

26:

dziſław był iechał z Ceſárzem Fridrychem do Medyolanu/ á tám pomogł do=

27:

brze Ceſárzowi przećiw vpornym á zuchffáłym Medyoláncżykom. Stąd Ce=

28:

ſarz włożył nań krolewſką koronę/ á Biſkupowi ſwemu kazał pomázáć/ y her=

29:

by ludziom rycerſkiego ſtanu rozmáithe rozdał/ ná rycerſtwo páſał/ á ſámemu

30:

kazał noſić Lwá biáłłego w cżerwonym polu/ ktory ieſzcże y dziś noſzą za herb.

31:

Z Láthá 1168. wielki mor był w Cżechách/ á troie ſłońce widziano.

32:

¶ Ale iáko sie cżás z fortuną mieni/

Forthuná ſie
mieni.

Włádziſław ktory Ceſárzowi ku potrzebie

33:

bywał z ſwoim ludem y gárdło ważył/ herbow mu zá tho nádał á Kroleſtwo

34:

wźiął/ á dał Oldrichowi ſynowi ſtárego Sobieſłáwá/ á then Oldrych dawno

35:

ſłużył v Ceſárzá/ y proſił Ceſárzá áby kazał bráthá iego wypuśćić z więźienia

36:

Sobieſłáwá/ ktory by w więźieniu v Włádziſłáwá. Ceſarz rzekł: Nie tylko

37:

go roſkażę puśćić/ ále y kroleſtwo mu wezmę/ ábowiem thego nád brátem nie

38:

miał cżynić bez mey woley/ á iuż był Włádziſław ſynowi ſwemu ſpuśćił páń=

39:

ſtwo Cżeſkie. Ceſarz rozgniewał ſie wźiął koronę á dał Oldrichi z Sobieſłáwē.

40:

Látá 1174. Włádziſław Krol Cżeski vmárł/ ná

41:

iego mieyſce wſádził Ceſarz Sobieſłáwá Oldrichowego brátá/ ktorego też po=

42:

tym wypędził dla ſkarg ktore náń cżęſto bywáły o okrućieńſtwo/ á dał Frydry=

43:

chowi ſynowi nieboſzcżyká krolá Włádziſłáwá.

Sobieſław
Kſiążę.
Fridrich kſiążę.

Ktorego gdy niechćieli przy=

44:

iąć Práżánie/ przeſtráſzył ich Ceſarz iż muſieli przyiąć.

45:

¶ Tego cżáſu Rátibor Werſzowiec pomogł Frydrichowi przećiw Kunrado

46:

wi Rákuſkiemu/ máiąc ludu wiele z Polſki/ á zá to Frydrych dáł liſt ná wſzyt=

47:

kę ſwobodę iemu w Cżechách/ y zá przymowki/ w cżymkolwiek by go kto chćiał

48:

nágánić ſamby Krol o to cżynił/ á co pierwey Wierſzą noſili zá herb tho dziś

49:

okſzą noſzą z nádánia Fridrychá.

Iii 3

Stoi

strona: 325v

Kſięgi Siodme

Stoi też w Cżeſkich kronikách iż ten Fridrych ná niekthorą potrzebę pozaſtá=

wiał wſi od kośćioła s. Piotrá/ tedy wnocy ná łożu vbił go bicżem s. Piotr

áż názáiutrz tego znáki były na ćiele.

Kunrad vmárł.

Láthá 1190. Fridrych Kſiążę vmárł/ ná Prá=

ſkim zamku pochowan/ ná iego mieyſce Kunradá Moráwſkie Kſiążę wybra=

no/ ktory rychło iádąc z Ceſárzem do Włoch vmárł kiedy leżeli v Kámpani=

ey/

Frydrich vmárł.

przywieźion do Cżech záſmolony/ ná Práſkim zamku pochowan. Po nim

był Wacſław iedno trzy mieſiące/ á Biſkupowi Gindrichowi ſpráwá źiemſka

porucżoná/ ktory ią ſpráwował doſyć opátrznie pięć lat/ tylko to zá iego cżáſu

10:

był przyiechał Kárdynał z Rzymá oględowáć ſpráwy duchowney. A gdy oba=

11:

cżył iż nierządnie z niewiáſtámi mieſzkáli/ karał ie: oni ſie nań wnet rzućili ſło=

12:

wy/ á by był wcżás do Báwor nie vćiekł/ támby był zoſtał. grafika

13:

Látá 1197. Przemyſl ábo O=

14:

tokárus ktory był Moráwſkim kſiążęciem ná Cże

15:

ſkie Kroleſtwo wyzwolon/

Przemyſl Cże=
ſki Krol.

á bráth iego Włádzi=

16:

ſław ná Moráwſkie/ ktoremu tho Przemyſlowi

17:

Filip Ceſarz dał koronę krolewſką zá iego powol=

18:

ność. Miał żonę Konſtáncią ktora mu vrodziłá

19:

ſyná Wacſłáwá/ kthorego koronował krolewſką

20:

koroną ieſzcże dziećięćiem.

Wacſlaw ko=
ronowan.

Miał też trzy dziewki/

21:

z kthorych iedná byłá daná Kſiążęćiu Polſkiemu

22:

Anná/ kthora záłożyłá klaſztor pánienſki w Pol=

23:

ſzcże y we Wrocſłáwiu świętey Klary/ támże we

24:

Wrocſłáwiu po śmierći pochowaná.

25:

Látá 1230. Przemyſl álbo O=

26:

tokar Cżeſki Krol zábit/ á w kośćiele Praſkim v

27:

s. Wita pochowan. Syn iego Wacſław ná iego mieyſce wźięt iuż koronowá=

28:

ny. Thego to Wacſłáwá ſyn był Włádziſław/ ktory iuż był Ruſkim y Raku=

29:

ſkim Kſiążęćiem/ ták iáko w Cżeſkiey kronice ſthoi. Thák był zhárdział/ iż nie

30:

thylko ludziom był hard ale y Bogu. Iednego cżáſu bluźnił przećiw Bogu/

31:

muchá iakaś wlećiałá mu w gębę á przeſzłá ogonicą/ zá nią ſie kreẃ rzućiłá iż

32:

mu iey żadny nie mogł vſtanowić/ á w tym vmárł.

33:

¶ Drugi ſyn Wacſłáwow imieniem Przemyſl/ ktoremu był oćiec ſpuśćił ko=

34:

ronę/ przećiwił ſie oycu w wielu rzecżách/ oćiec go dał do więźienia á ſam ſie

35:

drugi raz dał koronowáć/ á ſynowi Przemyſlowi dał Moráwſką źiemię/

Przemyſl álbo
Othokar Krol
Czeſki.

pod

36:

ktorym Belá cżwarty Uherſki Krol wſzytkę ſplundrował y Rákuſy y Stirſko

37:

y Moráwę. A gdy do Ołomuńcá przyiecháli/ wiele ſie ludzi ſthopiło w rzece

38:

Moráwie vćiekáiąc/ wſzákże ie potym odegnáli.

39:

¶ Przemyſl álbo Othokár Pruſaki poráźił/ á wiele ich náwrocił ná Krześći=

40:

áńſką wiárę. Tenże Przemyſl niechćiał być Ceſárzem/ pothym tego żáłował/

41:

bowiem wielkie walki miedzy im á Ceſarzem Rudolfem były o Rákuſy/ ná o=

42:

ſtátku zábit od Ceſárzá á od Węgierſkiego krolá Ladziſłáwá trzećiego.

43:

Láthá 1297. Wacſław ſyn Otokárow ná Pol=

44:

ſkie kſięſtwo á pothym ná Cżeſkie kroleſtwo był wźięt/ ale kſięſtwo Polſkie pu=

45:

śćił.

Wacław Cże=
ſki y Polſki krol.

a ná iego mieyſce Lokietká wybrano/ zá złą ſpráwą Lokietká wygnali á po

46:

Wacſłáwa poſłáli/ kthory záſię kroleſtwo Polſkie przyiął y dziedzicżkę Ryſzę

47:

poiął. Syná theż iego Wacſłáwá wźięli Węgrowie ná kroleſtwo/ bo przed

48:

tym miáł pierwſzą żonę Iudythę corę Rudolfá Rzymſkiego krolá/ kthory mu

49:

był Otokárá oycá zábił/ á przez żonę pierwſzą vpokoili ſie miedzy ſobą. Mátká

záſię

strona: 326

O Cżeskim kroleſtwie.

Liſt 326

záſię krolá Wacſłáwá rzecżona Kunhutha ſioſtra Grifiny krolowey Polſkiey

Leſzkowey cżarney/ thá byłá poięłá z miłośći Zawiſzę páchołká kraſnego ale

vbogiego. A ták z tym Zawiſzą Wacſław miał wielką trudność o Cżeſką ko=

ronę/ áż ij ná oſtátek dał śćiąć poimawſzy.

¶ Then tho Krol Wacſław pierwſzym Kurfierſtem vcżynion ná wybieránie

Ceſarzá od rzeſze Niemieckiey/ ná co ieſt liſt od Ceſarzá Rudolfá/ na kthorym

mu ſzynkoſtwo porucżono.

Láthá 1305. Wacſław Krol Polſki y Cżeski v=

márł/ máiąc lat trzydzieśći y cżterzy/ á ná Zbráſławiu pochowan w Czechách.

10:

Ná iego mieyſce wybran ieſt ſyn iego Wacſław drugi Krol Węgierſki/ mło=

11:

dzieniec cnotliwy/ nabożny/ ale niefortunny/ abowiem od wiekich pánow był

12:

wzgárdzon/ zá nic go ſobie nie mieli á zwłaſzcżá Węgrzy/ przetho koronę Wę=

13:

gierſką ſpuśćił Otonowi kſiążęćiu Báworſkiemu/ á nad Cżeſkiemi pány chcę=

14:

cy ſie pomśćić/ iż k niemu chući niemieli/ záwárſzy ſie ze dwiemá komornikomá

15:

oſobno/ kazał kilko gárncow nowych przynieść/ ná ktorych ſpiſał pány iáko kto

16:

rego zwano/ potym kijem ony gárce potłukł miáſtho żywych pánow mowiąc:

17:

Wieſz coś ty mnie vcżynił/ á ty też etc.

18:

¶ Ten Wacſław gdy ſie ſtroił z woyſkiem do Polſki ná Lokiektá krolá iż mu

19:

oycżyznę poſiadł/ w Dziekáńſkim domu w Ołomuńcu zábit nie wiedzieć od ko=

20:

go/

Krol Wacſław
zábith.

bo też tego mężoboycę zábitego náleźiono/ tak ſie domnimawáli że ſami na=

21:

iemnicy zábili mężoboycę áby ich nie wydáwał. Pánowie Cżeſcy byli w tym po=

22:

deyrzeniu/ ábowiem to gárnce wſzytko zbroiły/ bo co więc dziećię z młodu igra

23:

ná ſtárość ſie ktemu miewa/ mowili.

24:

¶ Miedzy innemi dziwy tedy to ieden/ iż trzey krolowie Cżeſcy kthorzy ſie do

25:

Polſki woiowáć ſtroili/ káżdy ſnich ná drodze hániebnie zábit/ to ieſt/ Swá=

26:

topłuh/ Bretyſław/ á Wacſław/ oktorych iuż wyſzſſey piſano/ A tu ná tym

27:

Wacſłáwie przeſtał rod Przemyſlá pierwſzego dziedzicá Cżeſkiego/ ktory przez

28:

600. lat trwał

Skońcżenie
dziedzicow
Cżeſkich.

29:

Láthá 1307. Rudoff Kſiążę Rákusłie gwałtem

30:

ſie wbił ná kroleſtwo Cżeſkie.

Rudolf Niemiec

Ten poiął Riſze żonę ktora pierwey bylá zá pier=

31:

wſzym Wacſłáwem z Polſki/ ále nie był ſpełná roku áż vmárł. ¶ Na then

32:

cżás był wielki głod w Cżechách z wielkiey ſuſzey. grafika

33:

Látá 1310. Henrik álbo Gindrich

Henrik Kſiążę.

34:

Kſiążę Rakuſkie gwałtownie też wſzedł na Cżeſkie kro=

35:

leſtwo/ choćia práwą dziedzicżkę poiął/ á ſtąd był wzgár

36:

dzony od wſzytkich pánow/ iż dzierżał z Niemcy Práſki=

37:

mi przećiw im/ gdzie byli y poſadzáni w Pradze niekto=

38:

rzy/ ták iż muſieli chłopie dziewki poymowáć z miaſtá/ á

39:

ſwoie też do nich dáwáć. A thák widząc ſwoię niewolą/

40:

poſłáli do Henriká Ceſarzá/ áby im dał ſyná ſwego Ia=

41:

ná zá páná/ ktory to vcżynił/ y poſłał go poććiwie do Prági.

Cżeſki Krol
Ian.

Gdzie przyiechaw

42:

ſzy do Prági wybił Kſiążę Rákuſkie á ſam od wſzech koronowan. Wźiął żonę

43:

Elżbietę z ktorą miał ſyná Kárłá. Ten Kárzeł był potym Ceſárzem Krześći=

44:

áńſkim. Acżkolwiek był dobrym ſprawcą Krol Ian/ wſzákże doſyć trudno=

45:

śći vżywał z Węgry y z ſwemi. Ná oſtáthku chćiał ie záfrymárcżyć ná Woie=

46:

wodſtwo Rzymſkie z Lodwigiem krolem Rzymſkim. Stoi theż w kronice Cże=

47:

ſkiey/ iż po śmierći Lokietká Krolá Polacy odkupili Tytuł v Ianá Cżeſkiego

48:

krolá ná Polſkie kroleſtwo/ ſummą pięć ſet grzywien/ á dał thę ſummę Krol

49:

Węgierſki zá Káźimirzá krolá Polſkiego ſzwagrá ſwego/ ktory Krol Ian ry=

50:

chło pothym oſlnął/

Krol Ian ſlepy.

Bog przepuśćił iż łupił kośćioły y kápłáńſkie dochody y

Iii 4

ſkárby

strona: 326v

Kſięgi Siodme

ſkarby pobierał. Potym ciągnął do Polſki y do Prus á thám wiele ſzkody dziá=

łał/ gdzie pothym iego woyſko v Bytomiá/ ná świtaniu vbacżywſzy cżás kiedy

przeſpiecżnie odpocżywáli/ poráżono: lud/ plon/ y inne rzecży zodeymowano/

pány pobito drugie poimano zwłaſzcżá pany z Lipego/ ktorzy byli ſtarſzemi/ áż

ie potym dano na odkup. Pothym Krol Ian ſlepy zebrał woyſko przećiw An=

glikom zá krolem Fráncuſkim/ á tám zábit.

Krol Ian zábit.

grafika

Láthá 1347. Kárzeł Márgrá=

biá Moráwſki/ Krol Rzymſki/ ſyn Krola Ianá ná

ſtolec oycowſki wybran/ a Ian brát iego Margrabią

10:

Moráwſkim vcżynion/ ktory Kárzeł w Rzymie Ce=

11:

ſárſką koroną był koronowan/ y rzecżon ieſt Károlus

12:

cżwarty.

Kárzeł Krol
Cżeſki Ceſárzem
vcżynion.

Tego to Pizáńſci mieſzcżanie mało o gárdlo

13:

nie przypráwili/ proſiwſzy go ná cżeść Ratuſz ſnim zá=

14:

palili zapárſzy go w nim/ ale go ſwoi obronili iż they

15:

złey przygodzie vſzedł. Miał cżtherzy żony/ z oſtátnią

16:

cżwarthą miał ſyná Zygmuntá kthora byłá z Polſki krolá Káźimirzá dziewká

17:

Elżbietá/

Zygmunt od
Krolewny.

też byłá koronowaná Ceſárſką koroną. Miał przed tym innego ſy=

18:

ná Wacſłáwá/ kthorego był za żywotá koronował ná Ceſarſtwo zá wielkiemi

19:

dáry ktore obiecał Kurfierſtum dáć/ á ták był zubożył koronę Cżeſką y Ceſar=

20:

ſką ná ty dáry. Przyſzedł theż był w nienawiść do Cżeſkich y Moráwſkich pá=

21:

now/ iż więcey miłował Niemce niż Cżechy/ á z mieſzcżány dzierżał przeciw

22:

ſláchćie/ bo ſam z Niemiec poſzedł z Lucemburku.

23:

¶ Do Bożego grobu nie chćiał iecháć z drugiemi ráthowáć Krześćian/ mo=

24:

wiąc iż niema ná tho cżym náłożyć.

25:

Láthá 1378. Karzeł cżwarty Ceſarz Rzymski á

26:

Krol Cżeſki vmárł/ á w Pradze v s. Wita pogrzebion. Na iego mieyſce wźię=

27:

li Wacſłáwá ſyná/ ktory ieſzcże zá żywotá oycowſkiego był koronowan ná Ce=

28:

ſárſtwo/

Wacſław Ce=
ſarz Krol.

ále wnet przyſzedł w nienawiść Cżechom/ iż więcey folgował Niem=

29:

com niż im/ y chćiał Niemcy wſzythkę źiemię oſadzić/ á dla iego niedbáłośći

30:

wiele ſie złego wſzędzie działo. Ziechawſzy ſie Kurfierſtowie wźięli mu Ceſar=

31:

ſtwo/ á dáli Robertowi. A Zygmunthowi byłá daná małżonká Mária/ Lo=

32:

dwigá krolá Węgierſkiego y Polſkiego dziewká/ po ktorey wźiął koronę Wę=

33:

gierſką. Potym też gdy vmárł Robertus Ceſárzem Rzymſkim vcżynion. Brá

34:

thá Wacſłáwá wiele rázow ſadzał/ áż tám w więźieniu vmárł. Zygmunt ze=

35:

brał woyſko przećiw Turkom/ ále przemożon od nich.

Zygmunt Ce=
ſarz ſtráćił bi=
twę z Turki.

Dał kilko pánow śćiąć

36:

Węgierſkich/ potym ſámego poimáli á dáli w moc iedney pániey kthorey był

37:

dał mężá śćiąć. Oná máiąc go w mocy y z innemi/ mowiłá kniemu długą rze=

38:

cżą á roſtropną/ thak iż płákał Ceſarz ſłyſząc iey powieść około ſwey niefortu=

39:

ny. Ná oſtáthku oná páni zlithowáłá ſie nád nim/ proſiłá ſwych ſynow áby go

40:

puśćili/ ſnadź to nam potym wſzytkim dobrym nágrodzi/ zá iego ſlubem puś=

41:

ćili go. A w ten cżás nic ſie dobrego w Cżechách nie dziáło/ ábowiem kto mo=

42:

żnieyſzy ten lepſzy był

43:

Látá 1411. Były w Cżechách wielkie roznice/ iá=

44:

koby páná nie mieli nád ſobą. Hus Ian kaznodzieiá Praſki vſtáwił Cżechom

45:

prziymowanie pod dwiemá oſobámi/

Hus Ian.

to ieſt/ oſobno ćiáło á oſobno kreẃ świę=

46:

te/ á wſzytcy kniemu przyſtáli. Potym był pozwan ná Syem do Konſtánciey/

47:

támże ſpalon/ á po nim w rok Ieronim vcżeń iego. Wikleff ieſzcże máło przed

48:

Huſem błędliwą wiárę rozſiewał/ gdzie wiele chłopſtwá ná pány podburzył/

49:

iż kilká thyſiąc ludzi pobitych z iego ſekthy było/ każąc o wolnośći Krześćiáń=

ſkiey/ áż

strona: 327

O Cżeskim kroleſtwie.

Liſt 327

ſkiey/ áż przyſzło na Zyſzkę/

Zyſzká

kthory ſkoro Huſa ſpalono zbunthował ſie z chłop=

ſtwem á z Práżány przećiw panom á kſiężey/ oſadzili gorę Tabor wielkim lu=

dem/ támże w Pradze y indziey kośćioły połupili y kapłany pomordowáli/ ko=

śćioły popalili/ y wiele ludzi pomordowali kthorzy ſnimi dzierżeć niechćieli/

zwłaſzcżá Niemce. Ceſarzá Zygmunthá hániebnie poráźili y z Cżeſkiemi pány/

ták iż ſie im żadny nie mogł oprzeć. Támże w Taborze żony/ dobytki/ kapłany

ſwe/ y inne rzecży mieli/ á bráty ſie zwáli. Mieli ludzi wſzytkich około cżther=

dzieśći thyſięcy.

Láthá 1420. Poſłáli Cżechowie do krolá Pol=

10:

ſkiego Iágiełłá/ áby ich panem był/

Poſłowie do
Polſki.

thym obycżáiem/ áby ſnimi pod dwiemá

11:

oſobámi ćiáłá Bożego trzymał. Krol niechćiał ſam być ále poſłał bráthá Ko=

12:

rybutá/ ktorego wdzięcżnie przyięli/ y záſtáwiał ſie zá ie bárzo przećiw Niem

13:

cō/ wſzákże obacżywſzy iż niechćiał ſnimi ich ſekty trzymáć wſadzili go/ á potym

14:

precż wypędzili/

Korybut wy=
pędzon.

tákże przez páná chćieli być: ſto y dwádzieśćiá iednych klaſzto=

15:

row powybieráli á popalili. Potym nieiáki Bzdzinká Hetman Taborſki

Bzdzinká.

z nie=

16:

ktoremi ſwemi wſzedł w rádę iákoby mogli Prágę vbieżeć/ iuż ſie im było ſte=

17:

ſkniło ná gorze. Práżany niektorzy z Taboru oſtrzegli áby byli pogothowiu w

18:

nocy. A gdy Taborſcy ku Prádze milcżkiem wnocy przydybáli. Práżánie obá=

19:

cżywſzy odbili ie. Od tego cżaſu ſtáłá ſie miedzy nimi nieprzyiaźń/ ták áż ſie ſa=

20:

mi z ſobą długo kołátáli. Práżánie widząc iż źle przez páná/ poſłáli do Zygmun

21:

tá áby ich pánem był/

Zygmunt Cże
ſki Krol pothym
Ceſarz.

ponieważ ich ieſt pánem przyrodzonym dawſzy mu napi=

22:

ſáne ártykuły/ ktore ieſli chce trzymáć. Zygmunt iáko przyrodzoney źiemie prá=

23:

gnąc rzekł im ártykuły trzymáć/ przyiechał y był od nich koronowan/ á przed

24:

tym ziednał ſie był Zyſzká z Práżany/ iedno niemcy przed nim pokoia nie mieli.

25:

Zygmunt pothym zebrał woyſko ná Taborſkie/ Taborſcy opátrzywſzy ſie ode=

26:

gnáli. niepoććiwie Ceſárzá od Taboru/ bo w pewnym mieyſcu leżeli/ á tám Zy=

27:

ſzká oko drugie ſtráćił/ ſtoiąc pod iednym drzewem ſtrzelono nań/ trafiono w

28:

gáłąź/ á tá mu gáłąź wybiłá oko. Potym rychło Zyſzká vmárł/ teſtáment vcży=

29:

nił/

Teſtáment
Zyſzcżyn

áby go z ſkory odárto po śmierći/ á bęben ſniey vcżyniono/ áby/ gdy Niem

30:

cy poydą do Cżech weń bębnano/ tedy wſzytcy vćieką záſię do Niemiec: ćiáło

31:

iego áby pſom/ wilkom/ ptakom rozrzućili. Potym go ſchowano w Hradecżku

32:

w kośćiele fárnym/ ále przewieźion do Cżáſłáwiá/ támże leży. Potym on Ta=

33:

bor ná dwoię ſie rozdzielił/ iedni byli Syrotcży kthore Zyſzká rządził/ drugie

34:

zwano Taborſcy ktore Hetman rządził A thák z Práżany wziąwſzy przyiaźń

35:

do miáſtá ſie po troſze prowádzili/ v ktorych potym był káznodzieią Rokician

36:

Huſowey ſekty/

Rocian kazał.

kthora trwa áż do thego cżáſu z przyzwolenim Krolewſkim w

37:

Cżechách.

38:

Látá 1437. Zygmunt Krol Węgierski y Cżeski

39:

Ceſarz Rzymſki vmárł/

Zygmunt vmárł

a na Práſkim zamku v s. Wacſłáwá w kośćiele pocho=

40:

wan/ á do Albrechtá Krolá Węgierſkiego y Ceſárzá Rzymſkiego poſłali/

Albrecht Cże=
ſki Krol.

po=

41:

ſławſzy niektore ártykuły ſpiſáne/ ieſliby ich pánem chćiał być á ty ártykuły trzy

42:

máć/ á zwłaſzcżá około wiáry. Vcżynił to bárzo rad/ tegoż roku był od nich ko

43:

ronowan/ ále nie był żyw iedno rok. Vmárł zoſtáwiwſzy po ſobie ſyná Ládzi=

44:

ſłáwá/ kthory ſie po iego śmierći vrodził/ od żony Elżbiety ſioſtry Fridrychá

45:

krolá Rzymſkiego/ ktory potym był Ceſárzem á opiekunem tego dziećięćiá.

46:

Látá 1440. Węgrowie bacżąc młody wiek ſwe=

47:

go dziećięćia/ poſłali po Krolewicá Włádziſłáwá do Polſki/ áby ich pánem

48:

był.

Włádziſlaw z
Polſki Krol.

Ktory przyiechał doſyć ozdobnie á poććiwie/ wſzákże wiele ich było themu

49:

ná odpor mowiąc: Iż nie ſłuſzno nád dziedzicá innego páná ſzukáć. A w thym

50:

krolowa Elżbietá vkrádłá koronę Węgierſką vćiekłá ſnią y z ſynem do bráthá

Fridrychá

strona: 327v

Kſięgi ſiodme

Fridrychá do Wiedniá/ támże ſyná koronowáłá/ kthoremu iedno cżterzy mie=

ſiące były. Gdy tho obacżono iż korony niemáſz/ iecháli z Władziſłáwem do

Biełáhrodu/ átam go koronowáli drugą koroną ktora była ná grobie świę=

tego Szcżepaná. Tego cżáſu Cżechowie żadnego krolá nie mieli/ iedno Guber=

natorá wybráli Irzyká z Kunſtatu áż do lath dziećięćiá. Przez thy cżáſy też w

Cżechách były wielkie roſtherki/ mordy/ á złodzieyſtwá/ áż przez cżternaśćie

lat. A gdy przyſzedł Ládziſław ku piętnáśćie látom/ w Prádze koronowan/ z

wymowionemi ártykuły/ gdy Włádziſław Krol Węgierſki v Wárny zabit.

¶ Ládziſław też ktory był ná kroleſtwo Węgierſkie koronowan/ gdy przyſzedł

10:

ku ſiedmnaśćie láthom vmárł/

Ládziſlaw v=
márł.

pochowan w Práſkim kośćiele w grobie ſwego

11:

pradziadá Ceſárzá Kárłá.

12:

Látá 1458. Po śmierći Ládziſłáwá krolá Cże=

13:

ſkiego/ Cżechowie wybráli ſobie za krola Irzyká Podebrańſkiego z Kunſtatu/

Irzyk Krol
Cżeſki.

14:

á to przez przywod krolá Węgierſkiego Mátiaſzá á Ianá z Rokician Biſkupá.

15:

Abowiem gdy Mátiaſz był w Prádze w więźieniu od Włádziſłáwá/ przyia=

16:

ćielſkie ſnim nakłádał iáko Gubernator. Od tegoż cżáſu ſławá kroleſtwu Cże=

17:

ſkiemu vmnieyſzoná ieſt/ iáko rod krolewſki opuſzcżon. Cżęśćią też y dla walek/

18:

ábowiem Máthiaſz ſkáźił walkámi niepotrzebnemi Węgierſką źiemię. Iemu

19:

też k woli Krol Irzyk Cżeſką koronę ſkáźił/ cżynięcy mu pomocy (bo miał co=

20:

rę Irzykowę zá małżonkę) ták iż byli wſzytek świát ná ſię zwaſnili.

21:

Láthá 1471. Krol Irzyk wpadł w niemoc/ zwo=

22:

łał k ſobie Cżeſkich Pánow/ pythał ich kogoby ſobie zá páná wyzwolili po ie=

23:

go śmierći. Powiedzieli ktoregokolwiek ſyná Káźimirzá krolá Polſkiego. Od

24:

powiedział/ wiedziałem to dobrze á dobrze chcećie/ dáley milcżał: wnet kazał

25:

wſzytki ſkárby ná Podebráń zwoźić/ gdy obacżył iż ſyny iego z kroleſtwem mijá=

26:

li/ á w tym vmárł/ w kośćiele s. Witá ná zamku Práſkim pogrzebion.

Irzyk vmárł.

27:

Thegoż roku poſłáli Cżechowie do Polski o krole=

28:

wicá Włádziſłáwá áby ich pánem chćiał być/ dawſzy mu ártykuły ſpiſáne oko=

29:

ło záchowánia praw y obycżáiá. Przyzwolił Włádziſław/ przyiechał do nich

30:

poććiwie/ ktorego przyięli wdzięcżnie y koronowáli.

Włádziſlaw z
Polſki krolem.

Pobor wielki złożyli (bo

31:

wCżechách Krol máło ma dochodu) Daná mu małżonká Anná ſieſtrzenicá

32:

krolá Fráncuſkiego/ ktora mu vrodziłá ſyná Lodwigá. Ten dobry/ cny Krol/

33:

kthory pokoy miłował/ y dobro poſpolithe mnożył/ á wżdy nie mogł być przez

34:

przeſládowánia. Abowiem kſięża Praſcy/ iż niechćiał ſnimi Ianá z Rokician

35:

ſekty dzierżeć/ przeto nań podburzyli poſpolity lud/ thák áż iednego cżáſu zbu=

36:

rzyło ſie poſpolſtwo ná niektore ludzi/ co wydawáli przed nim ich rady táiem=

37:

ne. Oni to bacżąc vćiekli do dworu do krolá. A ták oſkocżyli dwor przed Prá=

38:

gą chćieli ich dobywáć/ łáiąc krolowi/ ſtrzeláiąc nań z kuſz w okná/ áż niekto=

39:

rzy pánowie Cżeſcy ziechawſzy hámowáli ie od tego. Potym w onym dworze nie

40:

chćiał bywáć/ ále ſie przenioſł ná zamek/ vchodził ie y vkroćił dobroćią ſwą/

41:

potym nań wſzytcy byli łáſkáwi/ tylko ſam Mátiaſz Krol Węgierſki to był ie=

42:

go głowny nieprzyiaćiel/ pobrał mu był w Moráwie wiele miaſt y w Cżechach.

43:

Ná oſtátku poſłał do Weneciey po trućinę nań/ y nápráwił Apthekárzá Prá

44:

ſkiego áby ij otruł. Ale Weneći oſtrzegli powiádáiąc iż thám wźięto trućinę/

45:

przeto ſie Krol wyſtrzegał. Potym byli Mátiaſzá ná Wrocſłáwiu oblegli krol

46:

Polſki y Cżeſki/ dobywáli go. A gdy źimne cżáſy záſły/ od Wrocſłáwiá odſtą=

47:

pili/ rychło potym ſmowę vcżynili iż ſie zgodzili/ á Włádziſłáwowi wroćił miá

48:

ſtá ktore był pobrał. Po śmierći Mátiaſzowey Węgrowie go zá krolá przyię=

49:

li/ ktory ie rządził á ſpráwował w pokoiu/ iż przez wſzytek cżás zá niego obie

50:

źiemie pokoy dobry miáły/ okrom Krzyżakow/ ktorzy byli od Papieżá przyſzli

ná pomoc

strona: 328

O Węgierskiey koronie.

Liſt 328

ná pomoc przećiw Turkowi. Gdy ſie Turek ziednał z krolem Włádziſłáwem/

Krzyżakom wypowiedziano ſłużbę. Oni záthym cżynili wielkie ſzkody w Wę=

grzech: Krol Włádziſław poſłał ná nie Cżechy/ Węgry/ Siedmigrodzány iż

ie poráźili/ iáko ſzerzey ſtoi w kronice Węgierſkiey.

Látá 1515. Ziecháli ſie w Przeſzporku z Máxi=

milianem Ceſárzem Krol Polſki Zygmunt á Krol Cżeſki y Węgierſki Włádzi=

ſław/ ále iż puł Przeſporku wygorzáło/ przeto ſie byli do Wiedniá ziecháli/ á

tám ſie zſtáło nárownánie o co miedzy nimi ſzło. Od tego cżáſu daná Lodwigo=

wi ſynowi krolá Węgierſkiego małżonká wnucżká Ceſárſka Mária Filipowá

10:

corá á Ferdynándowá ſioſtrá/ á Ferdynándowi kſiążęćiu Rákuſkiemu Anná

11:

ſioſtrá Lodwigowá.

12:

¶ Wykonawſzy Włádziſław Krol Cżeſki y Węgierſki ná obu kroleſtwách lat

13:

cżterdzieśći y cżtherzy vmárł w Budzyniu w niedzielę po święthym Grzegorzu

14:

látá 1516. w Biłáhrádzie poććiwie pochowan z wielkim płácżem á z żalem po

15:

ſpolitego ludu.

16:

Láthá 1522. Lodwig Krol Cżeski y Węgierski

Lodwig Krol
Cżeſki.

17:

przyiechał do Prági z rádośćią poſpolitego ludu/ á przed thym rok małżonkę

18:

mu przynieſiono do Budzyniá Máryą/ ſioſtrę Ceſárzá Kárłá piąthego/ gdzie

19:

było w ten cżás známienite weſele. Turek Soliman ktory wſzędzie miał ſzpiegi/

20:

obacżywſzy ich godowánie zebrał woyſko przyćiągnął do Biłáhrodu Ráckie=

21:

go/ pocżął go mocnie á prętko dobywáć. Krol Lodwig chcąc go rátowáć/ po=

22:

ſłał do pánow Cżeſkich áby rátung dáli. Kthorzy odpowiedzieli/ nie powin=

23:

niſmy Węgrow bronić/ bo też oni nas nie bronią. A ták niemogł prętko ludzi

24:

mieć doſtátek/ iáko prętko Turcy wźięli Biłáhrod/ bo im ſpiże było nie zſtáło

25:

áni ſtrzelby.

Biłágrod
wziętho.

26:

Láthá 1526. Soliman Turecki Ceſarz bacżąc

27:

nierząd á niezgodę miedzy Węgry/ y niechuć przećiw pánu ſwemu/ woyſko ze=

28:

brał wielkie ćiágniął do Węgier. Lodiwg Krol chcąc themu zábieżeć áby ſie

29:

mu odiął/ nie miał po temu áni wieku/ áni ſprawiec/ áni doſtátku ludzi. Cże=

30:

chowie mowili: Nie powinniſmy iedno ná gránicách bronić ſie nieprzyiaćielo=

31:

wi. Węgrzy záſię mowili: Niech ſnim iádą Polacy y Cżechowie co ná nie był

32:

łáſkáwſzy. Zebrał ludzi co mogł trochę ná prętce z Cżech/ z Sląſká/ z Polſki y z

33:

Węgier/ nie cżekáiąc Ianá Siedmigrockiego Woiewody z ludem niemáłym/

34:

potkáli ſie z Surki v Moacżá látá 1526. w dzień śćięćia s. Ianá/ thám po=

35:

ráżon ze wſzythkim ludem y zábith/ máiąc lath dwádzieśćiá z żáłośćią wielką

36:

wſzytkiego Krześćiáńſtwá o cżym ſtoi ſzerzey przy kronice Węgierſkiey.

37:

Láthá 1527. Cżechowie ziechawſzy ſie/ wybráli

38:

ſobie zá krolá Ferdynándá Rákuſkie Kſiążę/ ktory potym ná kroleſtwo Rzym

39:

ſkie koronowan od Kárłá piątego Ceſárzá Krześćiáńſkiego brátá ſwego/

40:

w mieśćie Kolnie/ látá od národzenia Páńſkiego 1531. o kto=

41:

rym ſzerzey ieſt piſano przy Ceſárzu Kárle piątym.

42:

grafika

Koronácya

strona: 328v

Kſięgi Siodme

Koronácya Máximilianá

Erckſyążęćiá Rakuskiego/ ſyná Ceſárskiego. Y tu

dzieſz theż Máryey Hiſzpáńſkiey Krolewny/ małżonki iego/ ná

Kroleſtwo Cżeſkie/ ktorá ſie ſtáłá w Prádze roku 1562.

dniá dwudzieſthego Wrześniá.

Aprzod zá ludem pieſzym/ iecháło trzy tyſiące Cże

chow ochędożnie/ ktorzy miedzy ſobą mieli bębny y trębácże/

Ferdynándá Erckſyążęćiá.

¶ Zá thymi ſzły ſześć Wiełbłądow/ ná ktorych ſiedzieli ſześć

10:

Murzynow w Tureckich záwoioch trzey ná dudách/ á trzey ná

11:

ſurmach gráiąc. ¶ Zá thymi ſzedł pocżeth Grábie Seryń

12:

ſkiego pięćdzieſiąt koni/ z cżerwonemi ſzkofiámi po Turecku/ bramowáni zło=

13:

temi tkánicámi/ konie ochędożone pierzym/ y wſzytek vbior końſki był bárzo

14:

koſztowny ná ſzyi nity ſrebrne pozłoćiſte z drogim kámienim.

15:

¶ Zá tymi ſzło pułcżwártá ſtá Huſárow z drzewcy/ ná ktorych były proporcży=

16:

ki iedwabne/ bárwy cżerwoney y biáłłey/ ſámi w cżerwieni ochędożnie odzia=

17:

ni/ kápáliny pozłoćiſte ná głowách/ á przynich pierze w ſzkofiach/ tarcże theż

18:

pierzem ochędożone/ koſzthownie opráwione ſzáble/ y ná koniech koſzthowny

19:

cáyg/ z ſrebrnemi naſzyjniki. ¶ Zá tymi iácháły pocżty kſiążąth Sląſkich y

20:

ſláchtá Sląſka/ ná więtſze poły w ákſámićie/ á káżdy złoty łáncuch miał/ tych

21:

było o piętnaśćie ſet. ¶ Zá tymi ſzedł pocżeth Olbrychtá kſiążęćiá Báwor=

22:

ſkiego pięć ſet koni. ¶ Zá thymi iecháły paniętá kſiążęce weſpoł/ iáko Erc=

23:

kſiążęćiá Kárłá/ kſiążęćiá Ferdynándá/ y Máximilianá. ¶.Zá tymi iácháłá

24:

Sláchthá Rákuſka/ Szterſka/ Kerncka/ Tyrolſka/ y Enſka/ przy nich było

25:

Norymberſkich koni cżterzy ſtá. ¶ Zá tymi ſzli krolewſcy dworzánie bárzo o=

26:

chędożnie/ w pocżćie piętnaśćie ſet/ á przy nich bębny y trębácże.

27:

¶ Zá nimi rádá Krolewſka/ á zánimi dwoie Kſiążąth Lignickich. ¶ Zá

28:

thymi Kſiążę Cieſzyńſkie z kſiążęćiem z Minſterburgu/ miedzy thymi dwiemá

29:

Biſkup Wrocłáwſki. ¶ Zá thymi ſynowie Krolewſcy/ Kſiążę Rudolph y

30:

Kſiążę Erneſt. ¶ Zá thymi Erckſiążę Ferdynánd/ y Erckſiążę Kárzeł/ á

31:

miedzy imi Kſiążę Olbrych Báworſkie. ¶ Zá tymi Krol Máximilian ſam

32:

tylko pod podniebienim ſzedł/ ktore podniebienie rádá miáſtá ſtárego w Prá=

33:

dze nieſli. ¶ A gdy ná moſt kámienny w ieżdżał/ ięto z zamku z dział ſtrzeláć

34:

takież y z wáłu/ ná ktory było o ſto dział wywieźiono. Nád to vcżyniony był za=

35:

mek ná Mołdáwie rzece/ ku ſzturmowi/ ktory zborzywſzy zápalono/ przez kto=

36:

ry ogień káżdy iezny przebieżeć muſiał: Ná co y Ceſarz z zamku pátrzyć mogł/

37:

gdzie ze wſzytkim dworem ſwym leżał. Ten wiazd do Prági ſtał ſie dniá ſiodme

38:

go Wrześniá. ¶ Pothym dniá dwudzieſtego thegoż mieſiącá/ był wiazd do

39:

Kárliſteynu cżtery mile od Prági/ po Koronę według zwycżáiu ſthárego/ bo

40:

ią thám chowáią: Wyiazd thedy thákowy był/ woz cżerwonym ſuknem przy=

41:

kryty w ktory záprzężono ochędożnych Krolewſkich woźnikow ośḿ/ przy thym

42:

woźie było ieznych cżterzy ſtá/ oprocż tych ktorzy dla dziwu iecháli/ kthorą te=

43:

goż dniá o trzech á dwudzieſtey w wiecżor przyprowádzono/ do zamku Práſkie=

44:

go/ przed wozem/ ná kthorym koroná byłá/ iácháli dwá pánowie Koronni/ á

45:

zánimi woźny w Herbowym vbiorze/ kthorego ná ten cżás vżywa źiemiá/ inſzy

46:

pánowie rádni zá wozem. Gdy ſie tedy ku miáſtu przybliżyli/ we wſzytki dzwo=

47:

ny zádzwoniono/ ná wſzytkich wieżách trąbiono/ w bębny bitho thák iże od

48:

brzmienia onych głoſow práwie miáſto drżáło/ thymże obycżáiem ieſt zwycżay

koronę

strona: 329

O Cżeskim Kroleſtwie.

Liſt 329

koronę witáć. ¶ Dniá pothym dwudzieſtego Wrześniá/ Krolá do kośćiołá

prowádzili/ przed ktorym ſzło cżterzey woźnych woiennych w herbowych vbio=

rzech/ zá tymi przed Ceſárzem nieſiono Sceptrum y iábłko krolewſkie/ á zá tymi

tudzieſz przed ſámym Ceſárem miecż goły nioſł Cżeſki Márſzáłek/ wedle ktho=

rego ſzło dwoie Kſiążąt Rzeſkich/ po iedney ſtronie Olbrycht Kſiążę Báwar=

ſkie/ po drugiey Erckſiążę Ferdynánd. ¶ Wyſzłá potym z zákryſtyey proce=

ſsya wielka z zápalonymi świecámi ná pozłoćiſtych żerdziach/ zá kthorymi nie=

ſion krzyſz przed kápłáńſtwem kthorze mieli świątośći rozmáite: Zá thymi ſzli

Proboſzcżowie/ Opáći/ zá ktorymi ſzli dwá Biſkupowie/ ieden z Ołomońcá/

10:

á drugi ze Wrocłáwiá/ á miedzy imi ſzedł Arcybiſkup Práſki: y ſzli ták przez

11:

kor mimo ſtolec Ceſárſki/ do káplice świętego Wacłáwá/ gdzie Krol przyść

12:

miał. Thedy przed dwunaſtą wyſzedł Krol z páłacu ſwego ze wſzytkim zebrá=

13:

nim pánow/ od ktorych prowádzon był támże do káplice świętego Wacłáwá/

14:

támże tylko Krol wſzedł co z nacżelnieyſzymi pány/ y thámże zwlecżon z onych

15:

ſzath przez koronnego Podkomorzego/ ktore zaś do domu odeſłano/ á oblecżon

16:

ieſt w ſzáty poświęcone/ według zwycżáiu koronácyey: á thák gdy Krol oble=

17:

cżon był/ wyſzli naprzod z káplice cżterzey pánowie cżelni dwá nieśli po bochnie

18:

chlebá/ ieden był pozłoćiſthy/ á drugi poſrebrzony: Drudzy dwá nieśli po fa=

19:

ſecżce winá białłego/ z tych byłá iedná pozłoćiſta/ á druga poſrebrzona/ á tho

20:

było ku ofiárze zgotowano. Zánimi nieſiono Signet Krolewſki/ ſceptrum/ iábł

21:

ko/ á przodkiem miecż s. Wacłáwá/ potym Arcybiſkup vcżynił tę modłę Lá=

22:

ćińſkim ięzykiem mowiąc: Omnipotens ſempiterne Deus, qui famulum tuum

23:

Maximilianum, regni faſtigio dignatus es ſublimare &c. á dokonawſzy modli

24:

twy ſzedł záś zá prełaty/ á ták wſzytcy porządnie ſzli w kor: á iáko ſkoro kápła=

25:

ni ięli w kor wſtępowáć/ zácżęli Ceſárſcy ſpiewacy Reſponſyą ná korze figurą

26:

ſpiewáć/ tymi ſłowy. Ecce mitto angelum meum qui precedat, &c. á iáko ſko=

27:

ro koronę Krolewſką do koru iętho wnoſić/ ięto w bębny bić y trąbić/ thák że

28:

práwie kośćioł drżał. ¶ A przychodząc thák ku ołtarzowi/ podawáli kſięża

29:

ony świątośći/ ktore nieſli dwiemá kápłanom v ołtarzá/ kthorzy ie porządnie

30:

ná ołtarz ſtáwiáli/ ná oſtátek przyſtąpili y oni pánowie/ kthorzy ornámentá

31:

Krolewſkie nieſli/ podáli ie też kápłanom/ ktorzy ie też ná ołtarz pokłádli/ ále

32:

faſkam z winem y onym chlebom był oſobliwy ſtoł przyrządzony/ podle ołtarzá

33:

iáxámitem przykryty.

34:

¶ Pothym gdy ſie Krol do ołtarzá przybliżył/ obroćił ſie kniemu Arcibiſkup

35:

iął mowić Collectam z Pontyfikału/ támże poklęknąwſzy dwá Biſkupowie

36:

miedzy ktoremi Krol ſzedł/ ięli proſić mátki świętey cerkwie Krześćiáńſkiey/

37:

áby tego racżyłá dopuśćić ná kroleſtwo koronowáć. Arcybiſkup ich pytał ieſli=

38:

by tego godzien był/ y o inne rzecży wiele/ o cżym mu ći dwá Biſkupowie świá

39:

dectwo dawáli y godnym go być zeznawáli. Potym też y Krol ze wſzytkim lu=

40:

dem pokleknął/ w ten cżás zácżęli Ceſárſcy ſpiewácy Letaniám: y ták Krol klę=

41:

cżał áż przeſtáli/ bo dla tego też ſpiewácy Letaniey vkroćili ná ten cżás/ á gdy

42:

w ſpiewániu do tego przyſzło/ gdzie ſpiewáią. Vt obſequium ſeruitutis noſtræ

43:

tibi rationabile facias. Te rogamus Domine, &c. przeſthał kor ſpiewáć/ iął

44:

Arcybiſkup Krolá poświęcáć/ y świętemi modłámi błogoſłáwić mu/ winſzu=

45:

iąc mu po trzy kroć ſzcżęſliwego krolowánia/ ná co kor odſpiewawał/ Te ro=

46:

gamus Domine, á potym letániey dokońcżyli.

47:

¶ Potym powſtawſzy Krol z klęcżenia/ był od námienionych dwu Biſkupow

48:

prowádzon ná ſtolec/ ktory mu był śrzod koru pod złotogłowym podniebie=

49:

nim przyrządzon bárzo koſztownie/ ono podniebienie nád nim/ wiſiało v ſklepu

50:

ná iedwabnych ſznurách. ¶ Potym byłá wielka mſza ſpiewána o s. Troycy/

51:

z wielką vććiwośćią/ po mſzy lepak wźiął Arcybiſkup kielich z krzyżmem/ á

52:

wźiąwſzy go ná wielgi pálec/ pomázał Krolowi práwą rękę/ od dłoni áż do

53:

łokćiá/ cżynięcy ná niey krzyſz/ po they ſtronie ku ćiału/ k cżemu ſzáthá bylá

Kkk	vcżynioná/

strona: 329v

Kſięgi Siodme

vcżynioná/ iż tylko ſznurámi ſpięto gdzie było owieráć potrzebá dla mázánia/

kthory vrząd był páná Podkomorzego koronnego/ ten rozwięzował y záwięzo=

wał gdzie było potrzebá/ ktemu też pan Podkomorzy pomagał.

¶ Potym Krola Arcybiſkup ná pierſiách mázał/ y w tyle miedzy plecámi/ ku

ktoremu mázániu/ káżdemu z oſobná/ oſobliwe modlitwy Arcybiſkup z pon=

tyfikału mowił. Potym oni pánowie do oltarzá ſzli/ ktorzy ſceptrá krolewſkie

do ołtarzá przynieſli/ tym záś kápłan z ołtarzá podawał co kthoremu należá=

ło/ oprocż chleb y wino/ tho zoſtáło ku ofiárze ná ſtole. Ale oni kthorzy znáki

Krolewſkie nieſli/ do Arcybiſkupá przyſtąpili/ Arcybiſkup z pontyfikału nie=

10:

kthore modlitwy vcżyniwſzy/ wźiął miecż y wyiął go z poſzew y dał go w rękę

11:

Krolowi/ á potym mu go do boku przypáſał/ potym záś z pontyfikału przecży=

12:

tawſzy niektore modlitwy: wźiął Sygnet/ y wetknął ij Krolowi ná przedni pá

13:

lec ręki práwey/ ktorym zwycżay okázowáć.

14:

¶ Pothym Rycerz ieden Sceptrum dzierżąć Arcybiſkupowi podał/ á on go

15:

záś Krolowi w práwą rękę dał/ á potym iábłko w lewą rękę: á podawſzy mu

16:

iábłko/ roſkazał Arcybiſkup pomilcżeć/ iął Krolá tymi ſłowy pytáć połáćinie/

17:

Chceſz záchowáć wiárę świętą/ tobie podáną od mężow powſzechnych? Odpo=

18:

wiedział/ chcę. Pytał go po wtore/ Chceſz buć obrońcą y opiekunem świętych

19:

ſług kośćielnych? Odpowiedział Krol: Chcę. Spythał go y po trzećie/ Chceſz

20:

kroleſtwá tobie od bogá dánego bronić/ według oycowſkiey ſpráwiedliwośći?

21:

Odpowiedział K: Chcę/ ieſzcże nád to łáćińſkim ięzykiem K.rzekł: Ile włá=

22:

dáć będę mogł/ Boſką pomocą podpárt y poćiechą/ obiecuię wſzykto wiernie

23:

ſkutecżnie vcżynić. ¶ Ná to nawyſzſſy Burgrábiá zopythał wſzytkich okoli=

24:

cżnie ſthoiących/ po Cżeſku mowiąc: Chcećieſz wy ſie themu iáko krolowi pod=

25:

dáć/ á iego mu kroleſthwá pomoc mocnić/ iemu być wiernymi y poſłuſznymi?

26:

Ná to wſzelki z oſoby ſwey Cżeſkim ięzykiem trzy kroć odpowiedział: Chcemy.

27:

Potym tenże Burgrábiá przekłádał przyſięgę K. ná co dzierżąc ręce ná świę

28:

tey Ewángieliey/ ktorą mu Arcybiſkup dzierżał temi ſłowy rzekł: Te^o mi Pá=

29:

nie Boże pomagay S.. Ewángielia. Zátym Arcybiſkup rzekł: Deo gratias.

30:

¶ Potym koronny Podkomorzy/ Arcybiſkupowi koronę podał/ ktorą on iá=

31:

ko wprzod inne rzecży poświęćiwſzy y pożegnawſzy/ w rękách obudwu Biſku=

32:

pow y námienionego Podkomorzego/ ná odkrytą głowę Krolewſką/ z cżerwo

33:

ną hátłaſową cżapecżką wdział/ z pomocą onychże kthorzy ią dzierżeli przy po=

34:

świącániu. ¶ Pothym theż Krol powſtawſzy/ ſzedł miedzy onymi dwiemá

35:

Biſkupomá/ przed ktorymi oni wſzytcy pánowie ſzli kthorzy znáki Krolewſkie/

36:

noſili/ y ſtánęli w końcu ołtarzá wielkiego/ tám ieden Biſkup drugiemu wody

37:

święconey podał/ á on Krolowi tą záś krzyżmo zmywał.

38:

¶ Po odpráwie tych porządkow/ był záś Kroł od tychże oſob prowádzon/ ná

39:

pierwſzy ſtholec pośrzod koru/ thámże záś w trąby y w bębny vderzono/ á gdy

40:

vćichnęli/ tedy Arcybiſkup zácżął/ Te deum laudamus. kthore było przez ná=

41:

mienione ſpiewaki figurowáne/ áż do końca: á zá thym cżáſem Krol ná ſwym

42:

ſtolcu ſiedział. Ná ten cżás poki ſpiewano/ Burgrábiá wielki według zwycżá

43:

iu/ ſzedł przed wſzytkimi pány przełożonemi ku Krolowi z vniżoną pokłoną/ á

44:

przyſthąpiwſzy ſie z boku/ włożył rękę ná koronę/ wolał głoſem wielkim do

45:

wſzytkiego páńſtwá w koronie przełożonego/ áby ſie ktey koronie przyznawáli/

46:

á ná nię kłádąc ręce ſwe/ iey wierność y poſłuſzeńſtwo przyſięgáli: á gdy on od=

47:

ſthąpił/ porządnie zánim wſzytcy ſzli/ kłádąc ręce ná koronę/ ále ſie ich thylko

48:

ośḿdzieſiąth odpráwiło przez ono ſpiewánie/ á dáley ſie iuż innym przyſthępić

49:

niegodziło/ á wſzákże vcżynek onych khtorzy przyść mogli cżyni doſyć/ y zá ony

50:

ktorzy ktemu przyść niemogli.

51:

¶ A potym ięto mſzą wieką záś ſpráwowáć/ y iáko ieſt ten zwycżay w kośćie=

52:

le/ że ku ſpiewániu Ewángieliey/ y Biſkupi Infuły ſwe z głow ſeymuią/ prze=

53:

to theż koronny Podkomorzy/ przyſtąpiwſzy z wielką vććiwośćią á z niſką po=

kłoną/

strona: 330

O Cżeskim kroleſtwie.

kłoną/ ziął K. Koronę z głowy/ y dzierżał ią do thąd przed Krolem áż ſie E=

wángielia ſkońcżyłá/ ktorą Biſkup Ołomuńſki ſpiewał/ á dokońcżywſzy iey/

nioſł ią naprzod cáłowáć Ceſárzowi/ potym Krolowi.

¶ Potym gdy ſpiewano ku ofiárze/ ſzedł Krol ku ołtarzowi/ á tám pátenę cá=

łował. W tym przynieſiono onę zgotowaną ofiárę/ chleb y wino/ á tho po ie=

dnemu ná ołtarz oddawał Krol ſam kſiędzu Arcybiſkupowi. ¶ Pothym gdy

przyſzło pacem cáłowáć/ odſtąpił z lewy ſtrony Biſkup Wrocſłáwſki bo po

lewey ſtronie krolowi chodził/ ſzedł á wźiął pacem/ y nioſł ie naprzod Ceſárzo=

wi á potym Krolowi. ¶ A potym niż ſie mſza ſkońcżyłá/ ſzli cżelnieyſzy rycer

10:

ſcy pánowie ku krolowi/ kthore on miecżem ſwym ná rycerſki ſtan páſował/ y

11:

chocia od innych krolow páſowáni byli.

12:

¶ A gdy ſie mſza dokońcżyłá/ á wzruſzenie ſie do domu ſtáło/ vderzono w trą=

13:

by y w bębny y w ſtrzelbę przed Krolem/ ſzli ich Márſzáłkowie wedla ſiebie/ á

14:

przed nimi dwá nioſąc iábłká krolewſkie/ ále ſceptrum y koronę Krol ſam nioſl

15:

z przypáſánym miecżem/ tákże wſzedſzy weſpoł do źiemſkiey izby w grodzie/ zło=

16:

żyli z ſiebie on vbior/ thák Ceſarz iáko y Krol/ támże ná podnieſionym mieyſcu

17:

do przyrządzonego ſtołu ku obiádu ſiedli: znimi Krolowa/ Kſiążę Báworſkie

18:

z małżonką ſwą/ oboie Erckſiążąt y z kſiężnámi.

19:

¶ Názaiutrz w dzień świętego Máttheuſzá/ dniá dwudzieſtego y pierwſzego

20:

Wrześniá/ ſhtáłá ſie koronácya Krolowey/

Koronácya
Krolowey
Cżeſkiey.

máło też nie podobná mał=

21:

żonkowey/ oprocż niektorych rzecży pániam niepotrzebnych.

22:

Ellectia koronáciey thegoſz

23:

Máximilianá Krolá Cżeskiego/ ná Rzymskie kro

24:

leſtwo: ktora ſie ſtáłá w Fránkfurćie w Menu/ tegoſz roku prze=

25:

rzecżonego dniá 24. mieſiącá Liſthopádá.

26:

O ránu dniá przerzecżonego/ ktory był w wigilią

27:

świętey Kátárzyny/ wſzytká ſiedḿ kſiążąt/ ktore zową Ele=

28:

ktores/ ći wſzythcy z goſpod ſwoich wyiecháli o dwunaſtey ná

29:

cáłym zegárze/ káżdy w vbiorze tákowym/ w iákim zwycżay

30:

ieſth Ceſárzá wybieráć/ y z iecháli do domu Rzymſkiego/ tho

31:

ieſt do Rátuſzá/ ábowiem w Fránkfurćie ták Ratuſz przezy=

32:

wáią/ przed káżdym nieſiono miecż ochędożney opráwy. Thámże w Ratuſzu

33:

będąc/ mieli nieiákie táiemne rozmowy z Ceſárzem/ áż ſie odwlokło ku trzyna=

34:

ſtey godzinie/ ſkąd pothym wyiecháli/ wſzytká ſiedḿ iednoſtáynym w vbiorze/

35:

thym porządkiem ku kośćiołowi iecháli/ iż naprzod po práwey ſtronie iechał

36:

Arcybiſkup Mencki/ iemu po lewey iáchał Biſkup Trewierſki. W drugim gli=

37:

dzie Arcybiſkup Koleńſki po práwey ſtronie/ iemu po lewey dziſieyſzy Krol

38:

Cżeſki. W trzećim glidzie Fáltzgraf w pośrzodku/ ktoremu po práwey Kſią=

39:

że Sáſkie á Brándeburſkie po lewey/ przed káżdym z nich z oſobná nieſiono

40:

miecż Ellektorſki w pozłoćiſtych pochwách. Ták iecháli ku kośćiołowi/ á zá=

41:

tym Ceſarz do ſwego páłacu ſzedł/ gdzie z innymi kſiążęty/ nowiny ocżekawał.

42:

¶ Ellektorowie z koni przed kośćiołem zſiadſzy/ tymże porządkiem przez ko=

43:

śćioł/ áż do koru ſzli/ támże ſie w formách rozſádzili/ wſzelki według ſthanu y

44:

zacnośći ſwey á przed káżdym miecż iego położono.

45:

¶ Támże wielką mſzą zácżęto o świętym Duchu/ kthorą Biſkup z Wircbur=

46:

gu miał/ ktorą gdy zácżęto/ troie kſiążąt z Ellektorow świeckich wyſzli precż/

47:

zoſtáwiwſzy miecże ſwe káżdy á ſwym mieyſcu/ iáko Fálczgrow/ Sáſkie Kſią

Kkk 2

żę/ y Brán=

strona: 330v

Kſięgi Siodme

żę/ y Brándeburſkie/ bo ſą Luteriani/ gdy ſie mſza ſkońcżyłá/ záſię przyſzli á

káżdy z nich ná ſwym mieyſcu ſtánął. ¶ Potym ſpiewacy zácżęli Veni crea=

tor Spiritus, á ták áż do końcá ſpiewáli. A zátym kſiążętá wſzytcy ſiedḿ ku oł=

tarzowi ſzli oddáwáć przyſięgi ſwe. Támże naprzod iáko zwycżay ieſt/ Arcybi=

ſkup Mencki ſwą przyſięgę vcżynił/ á potym wſzytcy porządkiem.

¶ Pothym wſzytcy poklęknęli przed ołtarzem wielkim/ poki Antifonę. Veni

ſancte Spiritus, y Kolektę ſpiewano. ¶ Tákże powſtawſzy ſwym zwykłym

porządkiem/ do káplice w korze weſzli/ gdzie zá nimi inny nikt niewſzedł/ oprocż

piſárze á świádki zſobą puśćili/ támże onich záwárto. ¶ Wneth po weśćiu

10:

dołożywſzy ſie buły złotey/ iáko ich práwo ieſt/ zgodzili ſie głoſem iednoſtháy=

11:

nym/ obieráiąc z śrzodku ſwego Rzymſkiego Krolá/ y obráli Máximiliáná ná

12:

ten cżás krolá Cżeſkiego/ zá krolá Rzymſkiego.

13:

¶ Potym oni ſześć Ellektorow wypráwili do Ceſárzá z dobrą nowiną/ pię=

14:

ćioro Rzeſkich kſiążąth/ Fálcgrofá/ Ierzego/ Kſiążę Synmerſkie/ y Kſiążę

15:

Ludowiká/ Kſiążę Ianá Káźimierzá/ Wilhelmá Lándgrofá ſthárſzego/ y

16:

Kſiążę Anháltſkie. Ktorzy Ceſárzowi dobrą nowinę powiedzieli iż ſie według

17:

złotey buły ſtáłá Ellekcia. ¶ Zátym Ceſarz zá tę przychylność chuć y dobrą

18:

wolą/ przećiw ſobie y ſynowi ſwemu wyſoce dziękował/ Ellekcią tę pochwa=

19:

láiąc przed wſzem zgromádzenim kſiążąth: Wnet obroćiwſzy ſie ku krolowi py=

20:

thał go ieſliſzby ſie chćiał/ thákiego ćięſzkiego brzemieniá podiąć/ y inne rzecży

21:

práwie Oycowſkim żalem przekłádáiąc/ vpominał Krolá/ áby chwałę Bo=

22:

ſką/ nabożeńſtwo/ y święthą ſpráwiedliwość/ ná bacżeniu miał/ przed wſzyt=

23:

kim tego pilnuiąc: Ellektory y inne kſiążęthá w vććiwośći miał/ wſzelkiemu

24:

ták vbogiemu iáko bogátemu ſpráwiedliwośći pomagał/ pokoy á zgodę w źie=

25:

mi mnożył/ wſzythkim doległośćiam Rzeſkim z rádą zgodną Ellektorow do=

26:

pomagał wiernie etc. Obiecuiąc Ceſarz zá żywothá ſwego/ wſzytką chućią y

27:

miłośćią oycowſką ták rádą iáko y pomocą we wſzem dopomagáć. Pothym o=

28:

broćiwſzy ſie ku Ellektorom y innym kſiążęthom/ łáſkáwą prośbę z vpominá=

29:

niem do nich vcżynił/ áby Krolowi wybránemu/ rády wierney y pomocy ſwey

30:

chćiwie vżycżáli. ¶ Krol też odpowiedź vſtnie vcżynił/ przekładáiąc wiel=

31:

kość y rozlicżność ćięſzkośći/ ktore dziſieyſzego cżáſu then vrząd ná ſobie ma/ á

32:

oſobliwie z roznośći nabożeńſtwá álbo wiáry/ ſkąd rozmáite roſterki/ zawiśći/

33:

y ná oſtátek domowę walki roſtą/ dla cżego wielkiey niebeſpiecżnośći od Tur=

34:

ká cżekamy/ oprocż innych pogránicżnych mocarzow/ ktorzy ſwiętemu Rzym=

35:

ſkiemu kroleſtwu/ bez przeſtánku trudnośći cżynią.

36:

¶ A wſzákoſz ponieważ ták Boſkie przeźrzenie/ Ceſárſkie y Ellektorow ieſth/

37:

iż mnie zgodliwemi głoſmi ku ták obćiążnemu brzemieniu porzędzić/ á w imię

38:

Bogá wſzechmogącego wybráć dobrowolnie racżyli. Nád to Ceſarz nie tylko

39:

ná tę Ellekcią przyzwolił áłbo ią pochwalił/ ále mnie ieſzcże ku przyięćiu táko=

40:

wego vpomináć y przyzywáć racży: pozwalam y prziymuię tákowy vrząd w imię

41:

Páná Bogá wſzechmogącego. Potym nowo obránego Krolá Rzimſkiego do

42:

ołtárzá wielkiego prowádzili/ gdzie cżekał Biſkup Wirczburſki ſtoiąc w vbio

43:

rze biſkupim. Krol przyſzedſzy ná wyſzſſey ſthopień ku ołtarzowi poklęknął/ á

44:

wedla niego z obu ſtron kſiążętá Ellektorowie ſtali. Przyſtąpiwſzy przerzecżo

45:

ny Biſkup/ iął nád nim mowić Adiutorium noſtrum in nomine domini, á ná

46:

tho on pſalm. Domine in virtute tua letabitur rex &c. potym y inne należące

47:

modły mowił nád nim z pontyfikału/ á po dokońcżeniu/ vięli go Ellektorowie/

48:

á podnieſli go iáko nowego krolá/ y poſádzili ná ołtarzu/ á wten czás zacżęto.

49:

Te deum laudamus, z bićim w bębny y z trąbieniem. ¶ o dokońcżeniu tego

50:

ſpiewánia/ ſzedł Ceſarz z krolem y z kſiążęty ná máieſtat przed kor/ támże káż=

51:

dy vſiad/ ná przyrządzonym mieyſcu ſwym/ krolewſki ſtolec/ był nieco wyſzſſy

52:

niżli kſiążąth Ellektorow/ á ſtał po práwicy ſtolcowi Ceſárſkiemu.

53:

¶ Potym trębácżom y bębennikom/ takież wſzytkim pomilcżeć kazano/ á Dzie

kan Men=

strona: 331

O Cżeskim Kroleſtwie.

Liſt 331

kan Mencki/ głoſem wielkim ná ſtolcu ſthoiąc oſławił Máximilianá ná then

cżás krolá Cżeſkiego/ być obránym y potwierdzonym krolem Rzymſkim/ á záś

wnet w trąby y bębny vderzono. ¶ A zátym Ceſarz powſtawſzy że wſzytkie=

mi z kośćiołá do ſwey goſpody poſzedł á tho thym porządkiem/ Sześć Rádziec

miáſtá Fránkfurtu ſtali przed kośćiołem ze złotym podniebieniem/ pod ktore

wſzedł Ceſarz/ po lewey ſtronie ſzedł Krol/ á wſzákże nie zárowno ále nieco ná

zad/ Wedle krolá á wſzákże theż nie zárowno/ po práwey ſtronie Arcybiſkup

Mencki/ á po lewey Koleńſki: Drudzy cżtherzey Ellektorow ſzli przed Ceſá:

nioſąc ornámentá Ceſárſkie/ według práwá złotey buły/ á thá proceſsya byłá

10:

z wielkim bębnánim y trąbienim/ á ſzli po mośćie thárćicznym/ aż do goſpody

11:

Ceſárſkiey. Po obudwu ſtronách moſtu/ ſtáło mieſzcżánow we zbroi dwá pro=

12:

porce zupełná to ieſt tyſiąc. ¶ Doprowádziwſzy ták Ceſárzá do goſpody Krol

13:

wſzytcy też Ellektorowie káżdy ták w vbiorze ſwym/ do ſwych goſpod iecháli/

14:

inne kſiążętá przy krolu ná poſługę cżekáiąc zoſtáli.

15:

¶ Tureckiego Carzá poſłowie ſtoiąc w goſpodzie ſwey/ pátrzyli ná tę proces=

16:

ſyą Ceſárſką/ Pánie Boże to rácż obroćić ku dobremu. ¶ Záthym Ceſarz ze

17:

wſzytkimi kſiążęty nowego Rzymſkiego krolá/ ná dom Rzymſki/ to ieſt ná Ra

18:

tuſz prowádzili/ támże według práwá złotey buły/ koſztowny obiad przygoto=

19:

wano: ku ktoremu Ellektorowie w vbierzech ſwych przed ſtołem ſłużyli/ wſzel=

20:

ki cżyniąc vrząd ſwoy według opiſánia złotey buły: Abowiem tám Ellektoro=

21:

wie ſłużyli/ wodę podawáli/ ieść noſili/ tám było ná co pátrzyć.

22:

¶ Tu ſie też godzi przypomnieć/ cżym też lud poſpolity tego weſela vżył/ z Ce=

23:

ſárſkiey ſzcżodrobliwośći. Naprzod gdy z kośćiołá ku Ratuſzowi ſzli/ iecháli

24:

trzey zá tą proceſsyą ná koniech/ máiąc worki pieniędzy kthore rozmiotáli/ był

25:

brak troiáki. Naprzod Złote we złoćie/ Tálárow/ Orty/ y myńcá poſpolita/

26:

iáwnie twierdzono/ iż wſzytkiego wyſuli o trzy tyſiące złotych.

27:

¶ Byłá też pośrzod rynku rurá przyprawioná/ ná ktorey ſtał Orzeł cżarny ná

28:

iábłku krolewſkim pozłoćiſtym/ ná ktorym był herb Rákuſki/ miał koronę zło

29:

tą ná obu głowách/ z obu gąb mu wino bárzo byſtro ſzło/ z iedney białłe z dru=

30:

giey cżerwone/ á to wſzytko w iednę ſkrzynię/ to wino było wolno káżdemu ile

31:

chćiał pić/ ſkąd ſie wiele nieſnaſek ſtáło: ábowiem vboſtwo popiwſzy ſie/ walki

32:

miedzy ſobą wſzcżęli/ nieieden thyle krwie pozbył ile winá wypił/ niekthorzy

33:

chcąc innym záźrząc wino odiąc/ dobyli rury z źiemie y popſowáli go bárzo wie=

34:

le/ á ták wino muſiano powćiągnąć/ potym ieden opiły/ zerwał z orłá koronę

35:

złotą/ ktorego zbroyni ták bárzo vtłukli/ y vpcháli miedzy ſobą odeymuiąc mu

36:

ią/ iż tegoż wiecżorá ták ná vlicy vmárł. ¶ Vſuto też było ma rynku wielką

37:

kupę owſá/ przed Rzymſkim domem/ w ktorą kupę Kſiążę Sáſkie Wyborcá

38:

koniem wſkocżył/ á mácą ſrebrną ſtrychuiąc ſtrychem ſrebrnym ludziom roz=

39:

mierzał/ poki z koniá mogł doſiąc/ á oſtátek wolno wcżacż puśćił/ gdzie ſie też

40:

nie iednemu włep doſtáło/ iż bez owſu do domu muſiał/ máło go co w pożytek

41:

przyſzło co był vdeptány. ¶ Piecżono też koſztownie środ rynku wolu cáłego/

42:

ktory był ptáſtwem rozmáitym/ y záiącmi/ ćielęty/ y iágnięthy nádziány/ y v=

43:

ſzpikowány/ kthorego nieco przed Ceſárzá nieſiono/ á oſtáthek poſpolſtwu na

44:

wolą dano/ ktorego bárzo prętko rozſiepáli/ bijąc ſie około niego iáko ſzaleni.

45:

¶ Po onym obiedzie/ prowádzon ieſt Ceſarz pieſzki do goſpody/ takieſz y Krol

46:

lá od wſzytkich Wyborcow. ¶ A názaiutrz to ieſt dniá pierwſzego Grudniá/

47:

gonili kſiążętá do pierśćieniá o niektore klenoty/ gonił też Kſiążę Sáſkie z kſią

48:

żęćiem z Gilchu/ y zábił go Kſiążę Saſkie.

49:

¶ Tho zbijánie pozno ſie dokońcżyło/ á pánowie Fránkforćiánie ochędożny

50:

dom ná Menie wodzie zbudowáli/ ná ktorym domu wielki Orzeł ſtał/ á wkoło

51:

niego krolewſki y wſzytkich Ellektorow herby/ ku ktoremu domowi kilká dział

52:

náſtáwiono y wypuſzcżono: potym go zápalono. ¶ Názáiutrz Ceſarz na Ra=

53:

tuſzu tániec mieć roſkazał/ przy ktorym wſzytki kſiążętá z kſiężnámi były/ tám

Kkk 3

była

strona: 331v

Kſięgi ſiodme

była wielka dworność/ obfithość koſzthownego pićia/ z rozmáithą muzyką.

¶ Potym názáiutrz Ceſarz w goſpodzie ſwey wſzytki kſiążęthá y pány cżeſtho=

wał/ á ták ſie ſpokoynie y krotofilnie ſkońcżyłá/ tá zacna y poważna koronáci=

a/ Pánie Boże rácż łáſki ſwey vżycżyć ná dálſzy cżás Amen.

Opiſánie Kſiążąth kthore przy they Koronácyey w

Fránkforćie ná ten cżás byli.
kolumna: a

Aprzod Krol Cżeſki y Rzymſki.

Kſiążę Sáſkie.

Fálcgrow Ryńſki.

Márgrábiá z Brándeńburgu.

Arcybiſkup Mencki.

Arcybiſkup Koleńſki.

Arcybiſkup Tryerſki.

Ellectorowie.

Kſiążę Báwárſkie.

Kſiążę z Gilichu.

10:

Kſiążę Wiertemberſkie.

11:

Kſiążę Hiſzpáńſkie z Vrániey:

12:

Kſiążąt dwoie z Grubenhagu.

13:

Kſiążę Mechelburſkie.
kolumna: b
Kſiążę Lewenburſkie. Lándgrow Kſiążę Heſkie Wilhelm:Y drugi Filip brát iego. Fálcgrofowi ſynowie dwá. Kſiążę Cwybruckie.Syn kſiążęćiá Wiertemberſkiego. Hiſzpáńſkie Kſiążę z Aſzgotu. Kſiążę z Brzegá. Miſtrz Niemieckiego zakonu. Cżeſkiego Krolá dwá ſynowie. Kſiężná Lotáryńſka z ſynem kſiążęćiem. Kſiążę z Minſterburgu etc.

Poſelſtwo Czarzá tureckiego

ktore ná ten cżás było w Fránkfurćie w koronácią.

Oku 1562. dniá dwudzieſtego cżwartego Liſto=

pádá o wybijány wnoc/ wćiągnął do Frankfortu Abram

Sztráſz vrodzony Polánin w poſelſtwie od Carzá Tureckie=

go/ do Ceſárzá Rzymſkiego/ w ſześćidzieſiąth koni/ pocżtu

thákowego. Napierwſzy námieniony poſeł Stráſz/ zá nim

Báſzá Budzyńſki Grocki Sędzia/ Muſztáfá Baſzá z piąći

kośćiołow/ Iſtráf Cauſz/ Percháim Cauſz/ Bermábil Báſzá Budzyńſki/

10:

Duráchpuły też Báſzá Budzyńſki/ Delli Káuſtrafá theż z Budzyniá/ Hoſeni

11:

Bulij Báſzá też Budzyńſki/ Duráteſan z Budzyniá/ Dalley Achinał Odáwer=

12:

dy: Rádał/ Dálli Záchemet/ Muſtafá drugi Huſámi/ tho był pocżeth pánow

13:

Tureckich oprocż ſłużebnikow/ ktorzy známienionym poſłem przyiechali/ nie=

14:

ktorzy wierzchem/ niektorzy na kotcżych woźiech.

15:

¶ Według zwycżáiu Ceſárſkiego/ dniá cżwartego wezwan ieſth námieniony

16:

poſeł/ przed Ceſárzá przy oblicżnośći wſzytkich Kſiążąt Rzeſkich/ kthorzy tám

17:

w ten cżás byli. ¶ Przyſzedł tedy námieniony poſeł w białłym Altámbáſie o=

18:

ſobą mężna. Ten vcżyniwſzy niſką pokłonę/ dzierżał rękę práwą ná pierſiách/

19:

Słowáńſkim ięzikiem mowiąc rzekł. ¶ Nawielmożnieyſzy/ Naiáśnieyſzy/ Mi

20:

łośćiwy/ v Krześćijánow wybrány Ceſárzu Ferdynándzie.

21:

¶ Nieprzewyćiężny á Nawielmożnieyſzy Turecki Ceſarz/ moy námiłośćiwſzy

22:

pán/ odeſłał mię z thákowym poſelſtwem/ ábym iáſnośći wáſzey/ imieniem iá=

23:

ſnośći iego/ winſzował wſzego dobrego/ ſzcżęſliwego ná długie cżáſy pánowá=

24:

nia fortunnego krolowánia. Abym też iego vmyſł przychylny/ ſerdecżną przy=

25:

iaźń/ y tudzieſz chutliwą życżliwość/ kthorą ku waſzey iáſnośći ma/ naroſtro=

26:

pniey powieśćią mą obiáwił. O cżym iáſność iego niewątpi/ y mocnie v ſiebie

twierdzi/

strona: 332

O Czeskim kroleſtwie.

Liſt 332

twierdzi/ iże wáſzá Ceſárſka miłość/ z cżęſtych poſelſtw/ ktorzy tho waſzey na=

iaſnieyſzey miłośći przypomináią iuż ſie ták przyiaźń iego naiáſnieyſzey miłośći

przyięłá y mnoży ſie/ iże y v pothomkow przyſzłych z obu ſtron/ nie będzie ná

wieki wykorzenioná/ cżego iego naiáśnieyſza miłość ſerdecżnie winſzuie/ vká=

zuiąc to znáki iáſnymi: Wáſzey N.C.M. odſyła y puſzcża wolno wſzytkie poi=

mane Krześćiány: Ktorychby N. Iego M. zá żaden wykup/ áni zá proźbami

nawyſzſſych kſiążąt niepuśćił z źiemie. To I.N.M. cżyni dla tego/ áby wa=

ſzá Naiáśnieyſza C.M. tym źrzetelniey y pewniey obácżyć racżył/ thę ſzcżerą/

pewną/ życżliwą przyiaźń/ ktorą I.C.I. ku wáſzey C.I. ma: Proſząc przytym

10:

pilnie/ áby też wáſzá N.C.M. poimáne Turki ku ich nabożeńſtwu wolno pu=

11:

śćić racżył.

12:

¶ Oſobliwie ſie też I.C.I. kocha z wáſzey C.I. długiego żyćia/ z weſołey á

13:

zdrowey y cżerſtwiey ſtárośći/ z ſpokoynego krolowánia/ życżąc y winſzuiąc te=

14:

go wáſzey C.M. potomkom ná wieki: Chce też I.C.M. pilnie thego ſtrzedz/

15:

áby poſthánowiony pokoy w namnieyſzey rzecży z ſtrony I.C.M. niebył náru=

16:

ſzony/ ále áby ſie twierdził y mnożył ná potomne cżáſy. Przytym dał I.C.M.

17:

proſić/ áby mu wáſza C.M. odpiſáć racżył/ ná Iego C.M. piſánie: Co ieſli

18:

waſzá C.I. vcżynić racżyſz/ ma Waſzá C.I. poznáć y doświadcżyć/ iż I.M.

19:

Turecki Ceſarz/ o tym ſie piecżołuie coby ku pokoiowi przyiáźniey miłośći ſta=

20:

rośćiam z obopolnym ſłużyło.

21:

¶ Po odpráwie tákowego pozdrowienia/ zopytał poſeł Turecki Ceſárzá kto=

22:

ryby był z thych ſiedzących Maximilian Ceſárſki ſyn/ á przyſzły Ceſarz. A gdy

23:

Ceſarz pálcem nań wſkazał ku lewey ſtronie/ obroćiwſzy ſie kniemu/ po Turec=

24:

ku ſie vkłonił/ kłádąc rękę na pierſi: Winſzował Krolowi ſzcżeſliwego á dłu=

25:

giego krolowánia/ ku rozſzerzeniu páńſtw ſwoich/ wcżym niewątpię/ iż będąc

26:

ſynem ták wielmożnego oycá/ nieuſtąpiſz go w rownośći: Ale y owſzem mam zá

27:

to/ iż to imię Máximus ieſt znákiem/ vprzedzić oycá w możnośći y w wielkiey

28:

ćći. ¶ Záś obroćiwſzy ſie do Ceſárzá iął oddáwáć dáry/ ktore przezeń poſłá=

29:

ne byly/ iáko piękny Turecki inochodnik/ cżterzy Wielbłądy thy dary wielą

30:

ſłow wychwalał/ okázuiąc w tym chuć Ceſárſką/ y tudzieſz wielką pilność ſwą:

31:

iáko z wielką pracą w Konſtánthynopolu ſzukał/ iákoby mogł co nalepſzego

32:

obráć/ cżymby Ceſárzá mogł vććić/ ále iż ná ten cżás ták przy ćiele nie ſą/ dzie=

33:

ie ſię to ćięſzkim ſtrudzenim/ iż przez ty cżterzy mieſiące vſtáwicżnie iść muſiá=

34:

ły/ ledwo ku iedzeniu odpocżywáiąc. ¶ Potym oddał Krolowi dwu Wiel=

35:

błądu/ przez Tłumácżá Baſzowego z Budzyniá: Ten był Niemiec vrodzony z

36:

Szmidbergu z źiemie Sáſkiey.

37:

¶ A ták ten rok y ná drugi to ieſt 1563. Ceſarz Turecki iuż będąc w zeſzłych

38:

lećiech/ vcżynił ſobie pokoy ze wſzemi krolmi ná ſwiećie/ z Perſkim krolem ſtey

39:

przycżyny przyiaćielſtwo wźiął/ iż mu wydał ſyná/ ktory był do niego vćiekł o

40:

pomoc przećiw brátu wybránemu ná Ceſarſtwo Tureckie/ ktorego/ gdy wy=

41:

dał Krol Perſki/ y z żoną y z dziećmi/ dał wſzytki Soliman potráćić. A krolá

42:

Perſkiego dárował trzemi milony cżerwonych złothych/ y pokoy miedzy ſobą

43:

vłożyli do ſwych żywotow. ¶ A ſnadź poruſzon Soliman ſtey przycżyny/ iż

44:

then rok przychodzą kſobie plánethy nawyſzſſe Sáturnus z Iowiſzem ná nowie

45:

Wrześniá mieſiącá/ w známieniu Lwa/ ſkąk wielką odmienność w

46:

Kroloch wyrozumiał ná świećie być/ zwłaſzcżá w Tureckich

47:

kráinách/ á trwáć do oſmi lath/ bo vmie

48:

náukę Gwiazdárſką.

49:

grafika

Kkk 4

Kſięgi

strona: 332a

Kſięgi ſiodme.

Thámże theż we Fránkforćie

przy Koronáciyey ná Rzymſkie Kroleſthwo/ było

wotowánie Kurfierſtow przećiw Kroleſtwu Polſkiemu o Szpi

tal/ to ieſt dom gośćinny álbo klaſztor Pruſki áby był ku Rzeſzy

wrocon á wyſwobodzon z ręku Krolow Polſkich/ o ktory/ rzecż

naprzod vcżynił Arcybiſkup Moguntyńſki Kurfierſt/ ktory

cáłą godźinę mowił przy Ceſárzu Ferdynándźie y Máxy=

milianie Krolu Rzymſkim. przy Elekthorzech kthore zowiemy

Kurfierſthy/ y przy wſzytkich Kſiążętach rzeſze Niemiec=

10:

kiey/ ktorzy ſą wyżſzey opiſáni.

11:

Ybráliſmy nowo Krolá Rzymſkiego z domu Rá=

12:

kuſkie^o przy was wſzech M. Ceſárzu Ferdynándźie/ y przy was

13:

zacni Kurfierſtowie y Kſiążętá świętey Rzeſze Niemieckiey

14:

Maximilianá ſyná Ceſarſkiego gruntownie/ y przyſięgámi te^o

15:

potwierdźili. W nicżym náuki ſtarodawney złotey buły ni ná

16:

ruſzywſzy/ áby ſię to święte páńſtwo Rzymſkie ná wſze ſtrony

17:

rozſzerzáło ku cżći á wiecżney ſławie świętego páńſtwa Rzeſkiego.

18:

A iże doległośći/ ktore ták zácne święte wezwánie náſze ná ſobie nośi then

19:

raz miedzy ſobą/ w tym thák wielkiem zgromádzeniu przypomnieć/ wylicżáć/ y

20:

rozcżytáć mamy/ ábychmy wcżás rádą/ rátunkiem/ y pomocą temu zábieżeli/

21:

o łáſkáwe wdźięcżne y miłośćiwe wyſłuchánie proſzę.

22:

Iáſne ſą rzecży/ iáko ſłonecżne promienie ſzćkło przenikáiące/ ty pożáry kto

23:

re od niemáłego wieku w ſercách náſzych goráią z ſtrony gwałtownego y z vpo=

24:

ru nie vhámowánego złupienia y trzymánia ſzpitalá náſzego źiemie Pruſkiey/

25:

ktorą polacy trzymáią z nadętego ſercá zá wielkiemi kondycyámi y ſwemi liſty

26:

y piecżęćiámi potwierdźiwſzy/ áby tá źiemiá nam przywroconá byłá/ nam ni=

27:

gdy nie ſtrzymáli co to wielkie zelżenie nieſie temu świętemu zebrániu páńſtwá

28:

Rzeſkiego że to ták lekce puſzcżamy mimo ſie.

29:

A ták wielki Ceſárzu prośimy z pozwania ſwego/ gdyż to thák długo zánie=

30:

chano y zániedbano było/ áby ſie ten to raz zá nowym obránim Krola Rzym=

31:

ſkiego ſyná twego wſzcżęlo y wznowiono bylo/ thák ieſli by nam dobrowolnie

32:

Polacy z ſzpitála Rzeſkiego przywroćić nie chćieli/ ábychmy thego z Krolem

33:

Rzymſkim ná co nam przyſiągł/ mocą dobywáli/ Nie żáłuiąc pracey nákłádu

34:

y gárdł náſzych/ ábyſmy ſie pomśćili krwie rozlánia przodkow náſzych gdyż ieſt

35:

do tego przycżyn wiele. Acżkolwiek wáſzá Ceſárſka miłość cżęſto ná to wzgląd

36:

miał z ſtrony dwu corek dánych w máłżeńſtwo Krolowi polſkiemu z niemáłemi

37:

ſkárby/ kthore iáko ſie tám miały/ pełno tego po wſzytkim świecie/ Niechayże

38:

to dziś obruſzy wielki Ceſárzu twoy dom Rákuſki/ ábychmy zá tymi przycżyná=

39:

mi zezwoliwſzy ſie/ iáwnie ſie tego mśćili/ áby záwołánie świętego páńſthwá

40:

Rzymſkiego zebránia/ ná tym lekkośći więcey nie ćierpiáło/ do cżego nam bę=

41:

dźie Pan Bog pomocen y ſpráwiedliwość náſzá/ tu tedy twoiey odpráwy cże=

42:

kamy wielki Ceſárzu/ tákież Krolá Rzymſkiego y Cżeſkiego.

43:

Odpowiedź Ceſárzá.

44:

Ze cżęſto nas tákowe żáłobliwe ſłuchy z ſerdecżnym żalem dochochodźiły/ y

45:

ſnadź moc Boſka przecz ty wſzytki cżáſy ćierpliwośći nam dodawáłá/ żeſmy to

46:

wſobie ſkromnym á ćichym vmyſłem zátłumiáli/ pámiętáiąc też ná wielką ſła

wę y ſtá=

strona: 332av

Kſięgi ſiodme.

wę y ſtátecżność Zygmuntá pierwſzego Krola Polſkiego oycá źięćia náſzego/

ktorego poważność nas k temu przymuſzáłá z Ceſárzem Károluſem bráthem

náſzym żeſmy go ſobie zá oycá mieli/ iáko ſie dziś ináczey okazáło z żáłośćią te=

go vżywamy/ y nie radźi thego wſpominamy wſzákoż go nam w thym vpomi=

náć będzie potrzebá/ áby w thym poſtępku nieiáka popędliwość zacnośći páń=

ſtwá náſzego nie byłá przycżytána dobrze ſie około tego w rádźie náſzey záwár=

tey/ rozmyſliwſzy y narádźiwſzy wáſzey ſtátecżnośći odpowiedź damy.

Potym Márgraff Brándeburski porwał ſie s te=

mi ſłowy mowiąc.

10:

Niech to dáleko od nas oddáli Pán Bog M. Ceſárzu ábychmy poſpołu tá=

11:

kiego mniemánia o ſobie ſłuch puśćić mieli do Krolá Polſkiego/ kthory w źie

12:

mi ſwey ieſt ſzcżytem nie máłym náſzym od náwálnych nieprzyiaćioł/ ktorzy ſie

13:

o Polſkę z niemáłemi á znácżnemi ſzkodámi opieráią/ gdyż nas więcżſze dole=

14:

głośći od złotego iábłká Korony Węgierſkiey dolegáią/

Złote iábłko zo=
wą Budzyń:

gdźie tám vſtáwicżne

15:

krwie rozlanie krześćiyáńſkiey od nieprzyiaćioł Kryſtuſowych opływáć nie prze

16:

ſtáie/ A ták dla Páná Bogá wſtąpmy w dolegleyſze rzecży/ nie wſzcżynáiąc tá

17:

kowych/ ktore ſie od brátá náſzego Kurfierſtá tu pocżęły y wznowiły/ kthore

18:

gdy by te^o Effektu miáły wykonánie wźiąć/ trzebá ſie nam obáwáć/ gdybyſmy

19:

co z polaki poczynáć mieli/ áby nas Turcy nie rozwádźili/ gdyż z wielką ſtáte=

20:

cznośćią od wiela lat Polákom Turcy przymierze dźierżą/ By theż nawiętſze

21:

krzywdy świętemu páńſtwu Rzymſkiemu od Polakow były wyrządzáne thedy

22:

zá tym záburzeniem świátá wſzego ku pomśćie Bożey ná ten cżás to zániecháć

23:

mamy/ bo może káżdy rozumieć/ coby nam tákowe záburzenie przynioſło/ mo=

24:

żem ſobie nie ládá iáko pokłádáć polakow/ iáko tych/ ktorzy vſtáwicżnie z po=

25:

gránicżnym nieprzyiaćielem cżynią ze wſzech ſtron/ zawżdy ſą gotowſzy/ porzą=

26:

dnieyſzy/ zwycżáynieyſzy/ niż ini. Nie mniey możem rozumieć o Woyćiechu

27:

Kſiążęćiu Pruſkim ſtryicu moim o ktore^o tu grá idźie/ ktory káżdemu nieprzy=

28:

iaćielowi ſwemu będźie ſie do gárdła bronił/ mieniąc iż to zá ſłuſzną przycżyną

29:

vcżyni/ wzywáyąc k temu ſobie ná pomoc Bogá niebá y źiemie/ Wieleby ich zá=

30:

prawdę muſiáło (cżego Pánie Boże vchoway)/ polec/ niżli by im tho kto miał

31:

gwałtownie z ręku wydrzeć/ Nie ſtáłby ten ſzpital nigdy zá to. Mam też to du=

32:

fánie o Krolu Polſkim/ iż on nic przećiwne^o pocżynáć nie będźie przećiw máie

33:

ſtatowi Ceſárſkiemu/ według powinowáctwá Krześćiyáńſkiego gothow ſie

34:

ſpráwić temu ktoby mu w cżym winę śmiał dáwáć.

35:

Przy Márgrábi ſtali Kſiążę Báworſkie y Brzeſkie forythuiąc rzecż Krolá

36:

Polſkiego/ ku ktorym przyłącżył ſie Lantgráff Heſki z nie małym záburzeniem

37:

inych Kſiążąt.

38:

Arcybiſkup Trewirſki (ktory też ieſt Kurfirſtem) mowił przećiw Márgrá=

39:

bi ſurowo w ty ſłowá/ że pan Márgrábiá Brándeburſki mowi zá powinowá=

40:

tośćią kthorą ma z Krolem Polſkim cupiditate ſucceſſionis/ przepomniawſzy

41:

przyſięgi ſwey/ ktorą ſie obowiązał rozmnáżáć páńſtwo Rzeſkie/ á ná then po=

42:

ſtęmpek iego porády nigdy nie przyzwalamy/ bo to idźie ku zelżeniu ſthanu za=

43:

cnośći powołániá náſzego.

44:

Odpowiedź páná Márgrábie ná ty ſłowá.

45:

Swiádek mi ieſt tego Pan Bog/ miłośćiwy Ceſárzu/ y ſumnienie moie tym

46:

obćiążone nie będźie/ że ia nigdy nie był tym/ iáko mię brát Kurfierſt Trewir=

47:

ſki tu iáwnie wymálował ſłowy/ gdźie ſie wáſza Ceſárſka miłość y wſzytek ni=

48:

nieyſzy confes przypatrzyć mogą że to ieſt konterfet fałſzywy/ á nigdy nie będźie

49:

zácnośći/ cnoty mey w namnieyſzym punkćie ſzkodzący/ ábych to brzemię noſić

50:

miał/ ktore mi tu kſiądz Kurfierſt brát przycżytáć racżył/ to ieſt cupiditatem

ſucceſſionis

strona: 332b

O Cżeskim Kroleſtwie

ſucceſſionis/ gdyż ieſt iáwna wſzyćkim ſzcżodrość á ſwobodá ſtanu mego/ iż ni

gdy kuchnia moia tákież piwnicá przed żadnym cżłowiekiem nie byłá zámknio=

na/ z kąd ſie znácży że mię zá cżáſu żywotá moiego żadne łákomſthwo nigdy nie

vwiodło/ áni mię vwiedźie pokim żyw/ Ieſlim ſie tu okazał rzecżą zá Krolem

Polſkim/ wierzę iż więcey mi thu káżdy z zacnośći wáſzey będzie miał zá dobre

niżlibych był thego zámilcżał. Lácnoć zámieſzánie vcżynić w kroleſthwách

gdzie ſą autores ſeditionis/ łácnoć zbroie podnieść ále ią trudno złożyć/ ále

iáko ſie komu walki powiodą/ ſam to Pan Wſzechmogący ma w ręku/ my wie

dźieć nie możem/ A iżeśćie mię Kámſerem przezwáli/ tho ieſt pokoy ſthano=

10:

wiący/ radem iśćie thego docżekał przezwiſká y ćieſzę ſie tym że thák ieſt/ y nie

11:

táyno tho ieſt zacnośćiam wáſzym/ żem wielkie zaburzki/ wnętrzne gniewy/ zá

12:

vtrátami ſwemi zwykłem vſkromiáć y ſtánowić/ gdźie mi żadny zá to łáiáć nie

13:

może/ á ten klenot ábo vpominek mam od świętey pámięći Krolá Zygmuntá

14:

pierwſzego/ oycá zgody prawdźiwie zwánego/ gdyż z dawná przypowieść ieſth/

15:

w zgodźie máłe rzecży wielkiemi ſie zſtawáią/ á w niezgodźie y wielkie vpádną/

16:

A ták iáko cżłonek świętego zboru Rzymſkiego powtarzam/ y proſzę dla Páná

17:

Bogá/ ábychmy w tym záwichrzeniu świátá tego/ Polakow ná ſie nie iątrzy=

18:

li/ y owſzem ieſliby im był iáki gwałt/ ábychmy im byli podporą ták ſkárby iáko

19:

oſobámi/ niżlibyſmy nieprzyiaćielowi krzyżá świętego Turkowi iáki trybut po

20:

ſtępić mieli/ gdyż y ten Szpital Pruſki/ ktory zá zbytkámi nieznośnemi/ ieſt mie

21:

cżem przez Polaki dobyt/ nigdy by zá to nie ſtał/ áby ſie nam zá iákiemi roſter=

22:

ki/ tym obrzezáńcom wrothá przez Polſkę otworzyć miáły/ gdyż thego ieſzcże

23:

ieſt pámiąthká świeża iáko Tátárowie páńſtwá Niemieckie woiowáli áż zá

24:

Legnicę/ iáką ſtáthecżnośćią przy nas polacy ſtali/ że krwie ſwey przy náſzych

25:

przodkách rozlać nie litowáli.

26:

Potym Ceſarz Kiwnął ręką dawáiąc znák/ áby iuż przeſtał mowić/ wneth

27:

wźiąwſzy go zá rekę wſzedł z nim do pokoiu przy ſali domu Rzymſkiego/ y przy=

28:

zwał k ſobie drugich Kurfierſtow/ tám rádźili y namowy cżynili áż do 23.

29:

godźin/ cżego żadny nie wiedźiał/ ále Márgráff Brándeburſki wy=

30:

ſzedł z weſołą twarzą od Ceſárza mowiąc/ iż prawdá záwżdy

31:

ma mieyſce: z tąd ſie znacży iż ſie ná iego wotum ſtáło.

32:

grafika

strona: 333

Liſt 333

Kſięgi oſme Kroniki wſzyſth=

kiego świáthá.

O Polskim Kroleſtwie

Kroniká.

Wſzemu Rycerſtwu Polſkiemu Marćin Bielski

S. S. P. z winſzowánim wſzego dobrá.

Luſzna rzecż ieſt y potrzebna (łá=

ſkáwi pánowie) káżdemu cżłowiekowi kto

ry ſie rozumem ludzkim ſpráwuie/ wiedźieć

10:

o pocżątku á wywodzie y przygodách ſwo=

11:

ich przodkow/ w thych kráinách z Boſkiey

12:

obietnice niegdy oſiádłych/ zá ktorych pra=

13:

cą y trudnośćiámi wielkiemi/ długo o thy

14:

mieyſcá cżyniąc z poſtronnym nieprzyiaćie

15:

lem/ ſiedzimy teraz ná ich mieyſcách w pokoiu dziedzicżnie/ iáko

16:

ſynowie ich/ ácżkolwiek nas z lepſzym ſzcżęśćiem w máięthnoś=

17:

ćiách właſnych zoſtáwili niźli ſámi byli. Bo oni żadnych pokłá=

18:

dow áni zebránia wielkich nie miewáli/ pićia roſkoſznego nie zná

19:

li/ rowną ſie rzecżą miernie wychowywáli. Wſzákże pracą á

20:

cżuynośćią w Rzecży poſpolithey y w ſpolney miłośći/ dáleko

21:

nas przechodzili. Mamy tedy dziſieyſzego cżáſu tho v ſiebie wa=

22:

żyć á záchowáć/ ábyſmy ſie od nich w opátrznośći ſpolney/ w

23:

dobrych obycżáiech/ nigdy nie wyradzáli. A nie tylko my przy=

24:

tomni tego mamy ſtrzedz/ ále y potomkom náſzym będącym po=

25:

winniſmy tę náukę álbo oſtrzegánie po ſobie zoſtáwić/ iáką ſámi

26:

od nich mamy przez piſánie zoſtáwioną/ byſmy ſie im przez nied

27:

bánie náſze niemymi nie zſtáli/ kthorzy po dwu ſeth lath álbo po

28:

trzech/ ieſli ták długo świáth będzie ſtał/ ták będą rádzi cżytháć

29:

álbo wiedzieć o ſpráwách ninieyſzych náſzych álbo przeſzłych/ nie

30:

inácżey iáko my dziś o Alexándrze wielkim/ álbo o walkách Tro

31:

iáńſkich/ álbo o náſzym krolu Krzywoſzu/ o Chábrym/ takież o

32:

Boleſłáwie śmiáłym/ gdzie będą z tego oſobne poćieſzenie mieć.

33:

Ieſli theż kiedy w ſpráwách ſwoich pochibiáli/ co bes thego nie

34:

mogło być/ trudno ie kto ma iuż z tego káráć/ iedno ſie ſam tym

35:

wyſtrzegáć/ iáko Mędrzec mowi: Fortunny to bywa/ ktorego

36:

cudza ſzkodá oſtrzega. Co mi ieſt płátna moc bez oſtrożnośći/ co

ieſth

strona: 333v

Kſięgi Oſme

ieſt płatno zgromádzenie ludu wielkiego bez zgody/ bogáctwá

bez rozumu/ vrodá bez wſtydu/ hárdość bez doſtátku/ pracá bez

vżytku/ weſele krotkie/ tylko márne vtrácenie cżáſu. Cżłowiek

záprawdę ktory ſie rozumem przyrodzonym ſpráwuie/ ná cżás

od Páná Bogá pożycżonym/ ná trzech rzecżách opátrzność ſwo

ię ma ſádzić/ tho ieſt/ ná przeſzłey/ ninieyſzey/ będącey. Niniey=

ſzemi ſie mamy ſpráwowáć przykłádnie według powodu ludz=

kiego cżáſow ſwoich w dobrym rozeznániu. Będących mamy

pátrzyć v Prorokow/ kthorzy duchem święthym piſáli światu

10:

wſzemu rzecży przyſzło iáwnie/ á tho z dwoiey rzecży/ dobrym

11:

ku vpámiętániu/ á złym ku vtráćie/ o cżym piſmo ſwięto ſtárego

12:

zakonu doſyć ſzeroce piſze. Przeſzłych rzecży álbo minęłych/ ludz

13:

ka ſtárożytność też piſáć nie zániedbáłá przygod ludzkich rozmá

14:

itych/ kthore naprzodku piſáli vcżeni mężowie/ máiąc miłość ku

15:

potomkom ſwoim obywátelom świáthá w rozmáithych naro=

16:

dziech rozlicżnemi ięzyki/ chcąc thym poſpolite dobre będących

17:

ſwoich námiáſtkow ozdobić/ á mieyſcá ty z ktorych poſzli zwiel=

18:

bić/ żadnych prac ſwoich nie lituiąc/ z pilnośćią ſie ná to wydá=

19:

wáli/ áby tych rzecży/ ktore znáć á wiedzieć thák potrzebne iáko

20:

vżytecżnie ieſth/ pámięć iáko nieśmiertelna drugim ná przykład

21:

zoſtáłá. Abowiem ktoby z ludu ninieyſzego ná ten cżáſs wiedział

22:

licżbę lat świátu/ potopu/ álbo obiáwienia Pátryárchow/ Pro=

23:

rokow/ y innych świętych mężow/ takież przygody z przemien

24:

nośćiámi rozmáitemi/ Monárchow/ Krolow/ Kſiążąt/ miaſt

25:

wſzego świátá/ álbo takież o przyśćiu ná ſwiát Páná Kryſtuſo=

26:

wym y o náuce iego/ też o złych y o dobrych/ y o innych pámięći

27:

godnych/ by thy rzecży od pierwſzych ludzi vcżonych/ nie byli

28:

pierwey rozumem ozdobnie ſpiſáne. Hiſtorie ſą náuká żywotá/

29:

iáko obrázy álbo świece ſpráwam ludzkim w vmyſle świecąc/

30:

oſtrzegáiąc nas od przygod złych/ á ku dobrym przykłádnie wio

31:

dąc/ áby tym káżdy oſtrożnieyſzy był/ karząc ſie ludzką przygo=

32:

dą/ ábowiem ſnádniey ſie káżdemu obácżyć z kogo innego niżli

33:

ſam z ſiebie. Wielki tedy pożythek cżytánie hiſthoriy przynaſza

34:

wſzytkim ná świećie/ nawięcey tym ktorzy zwierzchnieyſzy ſą:

35:

ábowiem oni będąc vmyſlu wielkiego/ weźrzawſzy ná hiſtorye

36:

iáko ná obrázy dzieiow zacnych przodkow ſwoich/ zápaleni tą

37:

chućią á myſlą burzliwą ku ſlawie im rowney/ dufáiąc tákieyże

38:

fortunie/ nie drzewiey oſtydnie álbo ſie vpokoi ná pierſiách/ áż

39:

ſnimi porowna w vcżynkách zacnych. A iż ná porząd wſzythcy

40:

Hiſtorykowie álbo ludźie roſtropni wychwaláią cżytánie hiſto=

41:

riy/ zdami ſie tedy że ich tu mnie thák ſzeroce zálecáć nie trzebá/

42:

tylko tho/ iż gdyby thego nie było od pierwſzych ludzi ſpiſano/ á

ludzie

strona: 334

O Polskim Kroleſtwie.

Liſt 334

ludzie bez piſmá ná świećie żyli/ nie inácżey iedno iáko niemy do=

bythek/ co iedno brzuchowi folguie/ mieſzkáliby z ſobą: á ludzkie

duchy álbo vcżynki cnotliwe poſpołuby z świátá z ćiáły zchodzi=

ły bez pámięći ludzkiey. Acżkolwiek rozne piſánia w thákowych

rzecżách bywáią/ zwłaſzcżá v tych ktorzy iáwnie ná śwát piſmá

ſwoie wydawáią w obec ná oſlawę: piſzą niekthorzy ták iákoby

ſie ſwemu pátronowi álbo przyiaćielowi záchował/ á to z wiela

przycżyn/ álbo dla datku iákiego/ álbo dla opátrzenia/ álbo zá=

lecáiąc ſie w łáſkę/ álbo theż dla boiáźni/ nie chcąc przećiw ſobie

10:

páná álbo poſpolitego cżłowieká wzruſzáć. Piſzą też drudzy áby

11:

ſie okazał w ochędożnośći mowie. Drudzy piſzą áby ſwoy rozum

12:

nieśmiertelnym vcżynili. Drudzy áby to mieyſce w kthorym ſie

13:

vrodził á wychował dobrą powieśćią wyſtháwił álbo podpárł/

14:

zwłaſzcżá piſząc Rycerſkie dzieie zacnieyſze/ nie chcąc ſwey ſtro=

15:

nie zelżenia vcżynić/ muſi wyćiencżáć inne: drugi ſwey ſtronie

16:

folguiąc wiele prawdy zopákował/ iáko poſpolićie Grekowie cży

17:

nili/ y Włoſzy/ bá y v Niemcow tego naydzie pocżęśći. Thu zá=

18:

prawdę inácżey będzie/ ániż ták byli chytrzy Kronikarze náſzy

19:

pierwſzy/ y owſzem więcey y dłużey piſáli o przećiwnym ſzcżę=

20:

śćiu ſtárſzych náſzych/ niżli o fortunie ich. Piſáli też rzecży wiele

21:

niepotrzebnych/ iáko o fundáciach kośćielnych/ prebend/ klaſzto

22:

row/ wſi klaſztorne/ y gdziekolwiek dzieſięćiny máią/ co tu nie=

23:

miáło nic cżynić. Piſáli o nas poſtronni ludzie vcżeni więcey niż

24:

my ſámi o ſobie/ y lepiey/ iáko Prokopius Ceſárſki Grek/ po nim

25:

Blondus/ Silwius/ Sábellikus/ Kráncius/ Sáxo: Iowius/

26:

ktorych Doktor Kromer vżywał w piſániu ſwoiey Kroniki no=

27:

wo wydáney/ ſpilnośćią ſie wywiáduiąc pocżątku á wywodu

28:

náſzego Słowieńſkiego ięzyká/ lecż ſie w tym bárzo niezgadzá=

29:

ią Hiſtorykowie z náſzymi ſtharymi Kronikarzmi/ iáko będzie

30:

niżey trochę o tym. Piſáli też drudzy poſtronni hiſthorykowie o

31:

nas nie tráfnie/ Iáko Eneás Silwius/ y drudzy zá nim/ máiąc

32:

nas zá opiłe ludzi/ iáko ſámi bacżymy/ y wiele tych ktorzy mier

33:

ność záchowuią v nas w pićiu/ w mowie/ y w obycżáioch/ by ſie

34:

też we śrzodku Włoch mieli rodzić/ ſą też (prawdę mowiąc) co

35:

ſie w bieſiádách trunkowych kocháią/ á ſthąd gárdłá/ zdrowia

36:

márnie vtracáią/ iáko ſie to tráfito w Sierádzu látá 1553. ná

37:

com pátrzył popiwſzy ſie vrodziwi mężowie z domow ſláchec=

38:

kich/ zábiło ſie ich pieć rázem z árkábuzow ieden drugiego dzier=

39:

żąc/ y ná inſzych mieyſcách ſlycháć było thego wiele w ten cżás.

40:

Záprawdę to plagá wielka od bogá/ tráfi ſie to iż ich ták wiele rá

41:

zem/ gdzie ſie vfiec z drugim potka/ nie zginie. Nic chćiałem tego

42:

przeto w kąćie zámilcżeć/ áby ſie tych złą przygodą á bárzo głupią

drudzy

strona: 334v

Kſięgi Oſme

drudzy karáli á ſtrzegli ſie pijánych zwad/ á żywothow ſwych

márnie przed cżáſem nie vtracáli. Wiele ieſt przycżyn tákowych

(ácż to głupiego nie ruſzy) kthore nam ſluſzną drogę vkázuią w

mieśćiech mieſzkáć/ iáko ſie w poſtronnych kroleſtwách záchowu

ie/ gdzie lud Rycerſki w mieśćiech mieſzka. Abowiem ieden mu=

ſi záwżdy wielom vſtępić/ bo gdzie ieſt więtſze zgromádzenie o=

ſob poważnych/ tám theż rozum więtſzy/ vććiwość/ bacżenie/

moc y záchowánie przyiaćielſkich obycżáiow. Młodzi záſię lu=

dzie od nich biorą przykład z dobrych obycżáiow/ záchowuiąc

10:

mierność/ wſtyd/ náukę/ nabożeńſtwo/ miłość ieden ku drugie=

11:

mu/ y wiele innych obycżáiow cnotliwych mogą ſie náucżyć. W

12:

rzecżách wątpliwych nádzieiá/ w vdręcżeniu rádá/ w vtrátách

13:

pomoc/ bo mniey ſzkodzi wſzytkim niż iednemu/ w chorobách le=

14:

kárſtwo/ doſtátek wſzytkiego. Ná wſiách thy rzecży ták ſnádnie

15:

przyść nie mogą/ ábowiem ſámothny cżłowiek nie máiąc przed

16:

ocżymá przykłádnych ludzi/ wpada cżęſto w Melánkolią álbo w

17:

teſkność/ ktorey áby vſzedł ieździ ieden do drugiego miáry w pi=

18:

ćiu nie máiąc/ ku zwádom y vtrátom przychodzą/ ták iż drugi w

19:

doſtátku dobrym domu ſwego poſtánowić nie może. Miáſtá by

20:

lepſze były/ opátrznieyſze/ powáżnieyſze/ mocnieyſze. Práwá

21:

záchowánie pilnieyſze/ z ieden drugiego porády. Obroná y wſzel

22:

ka Rzecż poſpolita byłáby w lepſzey oſtrożnośći w mieśćie mie=

23:

ſzkáiąc. Nie bez przycżyny Rzymiánie tákie zwáli Patres/ tho

24:

ieſt oycowie/ álbo dla wieku ſtárego/ álbo dla prace iż ſie innemi

25:

iáko oycowie ſyny opiekáli. Trzebá tedy nam wſzem obywáte=

26:

lom ninieyſzego cżáſu/ ták duchownym iáko y tym ktorym wiek

27:

Rycerſki pánuie/ poſtępek przygod przodkow náſzych/ iáko we

28:

źwierćiedle/ przed ocżymá mieć/ ábyſmy thym oſtrożnieyſzy w

29:

ſwoich byli/ zwłaſzcżá gdyſmy przyſzli ná ty cżáſy/ w kthorych

30:

ieſli ſie nieopátrzymy/ ſami ſpołu w rzecży poſpolithey/ właſnie

31:

ſie w niwecż obrocą z náſzą wielką vtrátą/ cżego nas Pánie Bo=

32:

że vchowáć racży. Zá tym proſzę/ ieſliby tu co było piſano komu

33:

nie k myſli/ za odpuſzcżenie/ gdyż ſie tu niegodzi inácżey piſáć ie=

34:

dno to co przed ocżymá ieſt. Bo záprawdę thákową pracę ſwoię

35:

nie dla ktorego pożytku cżynię álbo chwały/ bo nie mam przecż/

36:

ále dla miłośći poſpolitey rzecży/ gdyż widzę chuć wielką brá=

37:

ćiey ſwey w thym ſie kocháć/ á oſobną roſkoſz niektorych/ iákoſz

38:

ieſt/ z tego mieć/ ácż mi to zá trudnośćią przychodziło/ bo mię w

39:

tym żadny rátowáć nie chćiał/ widząc iż z tego pożytku właſne=

40:

go nie máſz/ prace ſwoiey y nakłádu niechćiałem łitowáć/

41:

ábych ſie W. M. wſzem w obec záſlużyć á zácho=

42:

wáć mogł. Datum z Krákowá.

O pocżątku

strona: 335

O Polskim kroleſtwie.

Liſt 335

O pocżątku á wywodzie naro=

du Polskiego.

Arod Polſki (ná co ſie wſzythcy zgadzáią) po=

ſzedł ieſth z Słowieńſkiego narodu z kráiny Sauromácy=

ey/ ktora leży w Europie trzećiey cżęśći świátá/ dzieli tę

Sármácyą od wſchodu Słońcá rzeká Thánáis/ y ieźioro

Meotis/ á od zachodu Wiſłá/ álbo iáko drudzy chcą O=

derá rzeká/ od południá gory Węgierſkie kthore zowiemy

Bieſcżad álbo Beſkid/ á od pułnocy morze Niemieckie

10:

álbo Sármátyckie/ álbo Bálteum nád ktorym Gdańſko

11:

leży. Ieſt też dwoiá Sauromácia/

Sármácia
dwoiáka.

iedná Scytiyſka/ w ktorey Tátárowie Za=

12:

wołcżcży álbo Azyátyccy: drugá Europſka/ w ktorey my ſiedzimy/ Moſkwá/

13:

Ruś/ Litwá/ Pruſacy/ Pomorzánie/ Wáłáſzy/ Gotty/ Alani y Tátárowie

14:

ktorzy ná tey ſtronie Wolhi rzeki ſiedzą/ inni też ktorzy tymi gránicámi ſą zám

15:

knieni. Przezwaná ieſt po Grecku Sauromáicią od ludzi z Iáſzcżorcżemi ocży=

16:

má/ bo Sauros po Grecku Iáſzcżorká/ Ommá oko.

Sauros ommá.

Może ſie też rozumieć od

17:

ſtráſzliwych ludzi/ bo przed tymi ludźmi wſzytká źiemiá drżáła/ iákoż ſwięte

18:

piſmo powiáda: Od pułnocy ná wſzytek świát vćiſk y wſzytko złe ná ludzie prziy

19:

dzie/ tákże ſie dziáło/ Tátárowie wſzytkę Azyą przechodzili/

Vćiſk Azyey.

wielkie krole po=

20:

ráźili/ drugie pozábijáli/ nie thylko ſámi ále y żony ich/ o cżym iużem piſał ná

21:

ſwych mieyſcách. A tu záſię z náſzych kráin Gotty/ Wándali/ Heruli/ Alani/

22:

Ruſani/ Longobárdy/ Hunni/ wſzytkę Europę y Afrikę zwoiowáli/

Vćiſk Europy
y Afryki.

ſplondro

23:

wali/ y gdzie ſie im podobáło oſiadáli/ iáko Wándáli w Afryce/ Gotty w Hiſz

24:

pániey/ Longobárdy we Włoſzech/ Słowacy w Tráciey/ w Miſyiey/ w Wę=

25:

grzech/ we Włoſzech/ y indziey drudzy/ ták áż ſie im żadny nie mogł nigdziey o=

26:

przeć/ tylko co ſie ſámi z ſobą poráżáli okrutnie/

Spolne porażki.

iáko Attilá z Gotty we Frán=

27:

ciey v Tolozy/ iákom piſał: Geppidowie álbo Iácżuieſse z Hunny álbo Awari/

28:

takież y Bulgárowie ſámi ſie tłukli około Węgierſkie^o páńſtwá gdy nie mieli z

29:

kim innym. Piſał to Owidius poetá ieſzcże przed Bożym národzenim zá ieden

30:

dziw do Włoch

Ouidius tri=
ſtium tercio.

(bo tu był záſłan gdzie przekop nád Pontſkim morzem) iż ſą tácy

31:

ludzie ſą Sauromáthe okrutni/ co ſie áni Bogá áni Rzymſkiey mocy nie boią/

32:

á ſą ták śmiáłego ſercá/ iż po ledzie ieżdżą przez Dunay z wielkimi vffy.

33:

¶ Pocżąthek nadawnieyſzy náſz Słowieńſki/ wiemy dobrze według innych/

34:

poſzedł od wtorego świátá/ tho ieſt od potopu/ á oćiec náſz Krześćiáńſki był

35:

Iáfet ſyn młodſzy Noego/

Iáfet.

według ſtárych Kronikarzow/ ktory byl w ten tu

36:

kray pułnocny przyſzedł do Europy po potopie/ y rozmnożył potomſtwo ſwoie

37:

według woley Páńſkiey.

Gomer.
Iáſcená.
Tuiſkon.

A pothym ſyn iego Gomer z ſynem ſwoim Aſceneſem

38:

álbo Iáſceną Sármáty záłożył/ nád ktorymi Tuiſkon Niemiecki Krol poto=

39:

mek Noe^o napierwey pánował/ od rzeki Tánáis áż do rzeki Renu ſzeroko/ prze

40:

to my z Niemieckim narodem w przyległośći záwżdy byli. Acżkolwiek ſtárzy ná

41:

ſzy Kronikarze kłádli nas od Iáwáná z Greki ſpołu wynidź/ ále ktemu żadne^o

42:

znáku nie mamy/ gdyż Grekowie ſnámi nigdy w Sármáciey nie byli/ á Niem=

43:

cy/ ktorych przodek Gomer y Tuiſko/ od rzeki Tánáis wezwáni bráćia/ záwżdy

44:

przy Sármáciey byli. Aleć ſie to niezgodzi z kroniką Doktorá Kromerá/ ktory

45:

piſze nie od Iáfetá przez Iáwáná áni ich pothomká/ ále od Iektáná kthorego

46:

Iozefus piſze Aſsármot z potomſtwá Semowego Sármáty záłożyć. Gdyż te=

47:

dy takie rzecży ſą wątpliwe/ przez dawność á niepiſánie pierwſzych ludzi/ mu=

48:

ſiem ſie do tych vćiekáć ktore ſą piſmem náznácżone.

Zydowſkie pi=
ſmo nápierwſze.

49:

¶ Zydowie napierwey náwykli piſáć y cżyść od Moizeſzá/ kthory theż ſam od

Lii	Káldeycży=

strona: 335v

Kſięgi Oſme

Káldeycżykow náwykł/ potym Grekowie od Kádmuſá/

Kádmus.
Grecki.

ktory litery Greckie

wynálazł/ po nich Lácinnicy/ á my nie rychło po wſzytkich náwykli/ iedni od

Grekow iáko Ruś/ Moſkwá/ Ormiánie: drudzy od Láćinnikow/ iáko my/

Niemcy/ Gotty/ Longobárdy/ y wiele innych pogánow. Ci wſzytcy nie mogli

nic piſáć dawnego kiedy piſáć nie vmieli/ y thego co było piſano poginęło wiele

przez ogień pogáńſki/ y oſtáthek by był zginął by było w Niemcech Impreſu

nie wymyſlono nie dawno.

Impres.

A ták my y drudzy o dawnośći ſwey práwie powie=

dzieć nie możem/ á ieſli kto piſze o niey/ tedy więcey z mnimánia niż z wiedzenia.

¶ Ty trzy ięzyki miánowáne ſą nagruntownieyſze ná świećie/

Odmienność.
ludzi.

Zydowſki/ Grec=

10:

ki/ y Láćińſki/ inni od nich wynáleźli ſwe poſtronne piſánie/ iáko Zydowie od

11:

Káldeycżykow/ Arábowie od Zydow/ Ruſacy od Grekow/ Ormiánie też od

12:

Grekow inákſzemi literámi niż Ruś/ Gotthowie od Láćinnikow/ inne ięzyki

13:

wychowáne ſą od wieże Bábilońſkiey wymyſlone.

14:

¶ Kto też chce obacżyć iż ieſt wielka odmiáná w ludziech ná świecie/ thák iż

15:

krom Tátárow á Indow/ żadny nie może práwie pzywłaſzcżyć ſobie kráiny z

16:

dawnośći właſney/ w ktorey by z przodkow ſwych ſtárádawnych nie odmienny

17:

był. Abowiem wiele ludzi ktorzy byli w pułnocnych kráinach/ dziś ſą w połu=

18:

dnich kthorzy byli ná wſchod Słońcá/ dziś ſą ná zachod: ták ie rozſyłáli y od=

19:

mieniáli po świećie ſtárzy Monárchowie: iáko czynił Artáxerſes/ ktorego pi=

20:

ſmo ſwięte zowie Sennácheryb/

Sennáchierib

rozſyłał Zydy ná wſzytki cżęśći świáthá/ áby

21:

nigdziey pod nim w iednośći nie byli/ dla ſpolnego bunthowániá/ przetho ich

22:

wſzędy dziś po świećie doſyć. Thákże y Rzymiánie dziáłáli/ ſłáli bráńce y zło=

23:

cżyńce zá morzá/ ſkąd ſie ná wieki do ſwego kráiu żadny niewroćił/ iáko gdzie

24:

dziś Wáłáſzy. Też y Alexánder wielki ták cżynił/ y dziś Turek ták cżyni. A ták

25:

tym mieſzánim ludzi z opákowan ieſt wſzytek świát ludem roznym.

26:

¶ Swiát wſzytek nigdy niemiał walecżnieyſzych ludzi nád Sármáty á Scity/

27:

á tho z tey przycżyny/ iż kráiny pułnocne ſ źimne/

Zimne kráiny
zdrowſze.

á w zimnie będąc cżłowiek

28:

ieſt cżerſtwieyſzy y zdrowſzy niż w ćieple/ przeto iż pory/ kthore ſą w ćiele cżło=

29:

wiecżym/ záwżdy záwárthe v nich bywáią/ á ſtąd cżłowiek bywa ſwieży kiedy

30:

pory záwárthe ma. W ćiepłych kráinoch ludzie ſą z otworzyſthemi pory/ prze=

31:

to ſą mdli y rychło mrą/ bo w káżdey niemocy pory otworzyſte bywáią: ná przy

32:

kład biorąc/ w łáźni gorącey cżłowiek pręthko omdleie/ bo ſie w nim pory o=

33:

tworzą bárzo á gdy wynidzie ná chłod álbo ſie źimną wodą zleie/ oſwieżeie gdy

34:

ſie pory záwrą. Przeto thym ludziom z pułnocnych kráin źimnych żadna nędzá

35:

áni źimno ná woynách ſzkodzić nie mogły/ y náſzym pierwey nie ſzkodziło poki

36:

ſie nie ięli roſkoſzi á trunkow domowych. Ale inni narodowie kthorzy ſą z ćie=

37:

płych kráin/ zwłaſzcżá ná południe/ nie ſą ták trwáli w cudzych źiemiách iáko

38:

pułnocni/ bo ſie mor prętko miedzy nie záwrze/ iż máią pory otworzone w ſo=

39:

bie/ wnet wilkośći z źiemie w nie nábieży. A to pory zową dziurki ſuptylne kto

40:

rych cżłowiek nie doyrzy w ćiele cżłowiecżym/ á ſnich włoſy wyraſtháią y poth

41:

wychodzi.

42:

¶ Doktor Kromer ſzeroko piſze w ſwoiey Kronice Polſkiey/ o pocżątku á wy=

43:

wodzie náſzego Polſkiego narodu ſpilnośćią ſie wywiáduiąc od poſtronnych

44:

Chronográfow ták ſtárych iáko y nowych/ kthore wyrozumiáwſzy/ ſtrofował

45:

wſzytek poſtępek ſtárych náſzych Kronikarzow w piſániu ich/ zwłáſzcżá o po=

46:

cżątku náſzego narodu/ ktorzy piſáli/ Lechá z Cżechem kſiążętá Słowáńſkie/

47:

z Dalmáciey álbo Kárwáciey/ ieſzcże przed národzenim Páná Kryſtuſá w ty

48:

kráiny przyść/ á Słowaki w Dálmáciey/ w Illiriey/ Iſtriey Bułgáryey/ w

49:

Węgrzech z dawná przebywáć/ á od potopu świátá/ z Iáfetá ſyna Noego wy

50:

nidź. Takież Wándálite/ Gotthi/ Niemiecki narod być/ á nie Słowieńſki/

51:

dowodzi tego hiſtoryki ſtárymi/ Prokopem hiſtorykiem Greckim/ kthory ná

52:

ten cżás był v Iuſtinianá Ceſárzá Doktorem y Sekretarzem/ ten piſał o Go=

53:

ćiech y Wándálithách y o Słowiániech/ nikomu niezayrząc iedno iáko ſie co

dziáło.

strona: 336

O Polſkim Kroleſtwie.

dziáło. Bierze też ſobie ná pomoc Iornándá hiſtoryká Gockiego/ ktory też te=

go cżáſu był álbo ieſzcże máło przedtym/ też y Korneliuſá Tácitá nád thy ſtár=

ſzego/ ktory też Niemieckie rzecży piſał. Theż y Bernát Wapowſki zá thymiſz

piſał/ iż Lech/ takież Cżech/ przodkowie náſzy/ Słowáńſkie kſiążętá/ nie z Dal

máciey álbo Kárwáciey thu przyſzli w kráiny Niemieckie/ áni theż z Cżech do

Dálmáciey/ iáko Kráncius piſał álbo y drudzy/ ále z Ruſkich kráin/ kthorzy

ná ten cżás ſzeroce obywáli w wielkich polách miedzy rzekámi/ Wolhą á Dnie=

prem/ ktore z Moſkwy wychodzą/ w przyległośćiách z Moſkwą á żyli obycżá=

iem pogáńſkim ná ten cżáſs iáko dziś Tátárowie/ mieli ſwe ordy oſobne y ſpraw

10:

ce. Budowánia/ ſkárbow/ nie mieli áni ſie w nich kocháli/ pod namioty mie=

11:

ſzkáli/ dobytkiem ſie żywili/ w łowy ieździli/ bo nie oráli/ nie ſiali áni wſi ſtá=

12:

wiáli/ ſzáty proſte álbo kożuchy ſobie dziáłáli/ Bogá iednego chwalili/ zwłaſz=

13:

cżá tego ktory gromy ſpráwował/ bo ſie gromu bali. Marſá theż zá S. mieli

14:

y ofiáry mu cżynili/ takież páná/ Páſterſkiego bogá/ ſthądże przełożone zwáli

15:

pány y my dziś zowiemy.

Pan Páſtirſki
Bog v pogan.

Marſá zwáli Marzá/ tę potym náſzy Marze álbo Má

16:

rzáne/ po okrcżeniu topili w wodzie vbrawſzy iáko cżłowieká pierwey w Gnie=

17:

źnie/ á potym po wſiách wſzędzie.

18:

¶ Zbroiá álbo broni ich byłá miecże długie/ rohátyny/ łuki/ ieździli theż ná

19:

zdobywánie do Miſyey (gdzie dźiś Bulgária) Tráciey/ iáko Tácitus piſze/

20:

vpátrzywſzy Roxolani cżás wnętrznych walek w Kzymie/ poráźili dwie woy=

21:

ſka Rzymſkie w Miſyey/ ále gdy ſie łupem obćiążyli/ goniły ie drugie woyſká

22:

Rzymſkie y rozproſzyli/ wſzákże ich to nic nieruſzyło wielekroć. Z nowu zebra=

23:

wſzy ſie/ cżynili Rzymiánom wielkie ſzkody przepráwiwſzy ſie przez Dunay/ ták

24:

długo tego cżynili/ áż ná oſtátku vpátrzywſzy ſwoy cżás/ gdy ſie Włoſkie páń=

25:

ſtwá/ takieſz Greckie/ Dálmáckie/ Węgierſkie/ y drugie walkámi wyćiągnę=

26:

li. Słowiánie powſtawſzy z pol ſwoich z hordámi ſwemi od rzeki Wolhi niekto

27:

rzy/ iáko Bolgárowie ktore Doktor Kromer mieni być Zawolczkimi Słowa=

28:

ki też y Wolincy/ drudzy od ieźiorá wielkiego ktore zowiemy Meotis/ drudzy

29:

Tauryki/ gdzie przekop/ drudzy od Nowogrodá/ przepráwiwſzy ſie przez Du=

30:

nay niektorzy/ poráźiwſzy Niceforá y Kutopláthá Ceſárze Greckie poſiedli/

31:

Miſyą Dácią/ Dálmácyą/ Illiryą/ Pánnonią/ Liburnią/ thakież Iſtryą/

32:

ácż nie rázem bo o ty mieyſcá długo cżynili z Greki y z Rzymiány. Drugie hordy

33:

Słowáńſkie obroćiły ſie ku záchodu Słońcá w Niemieckie kráiny/ iáko náſzy

34:

Słowiánie Cżech z Lechem/ poſiedli kráiny Niemieckie/ Cżech w Cżechách/

35:

Lech w Wándáliey/ drugie hordy Roxolánow obroćili ſie ná pułnocny/ tám

36:

że oſiedli gdzie dziś zową Podláſze/ drudzy ná Wołyniu/ od rzeki Wolhi miá=

37:

nowáni Wołyńcy/ wſzákże ſie náyduie z niektorych Hiſthorykow zwłaſzcżá z

38:

Iornándeſá iż my Polacy y Cżechowie/ pierwyieſmy tu w ty kráiny przyſzli nád

39:

wiſłę niż drudzy Słowacy do Miſyey/ álbo Dálmácyey/ á ták rozumiem iż ſie

40:

nie rázem wſzytcy ruſzyli/ pierwey iedni potym drudzy/ á ktorzy ná mieyſcu zo=

41:

ſtáli ty y dziś zową Ruſią od Ruſsanow álbo Roxolanow z Moſkwą ſpołu/

42:

ktorzy też ſą Roxolani/ bo ſą iednego narodu y ięzyká z Roxolany/ takież Bul

43:

gárowie w iednośći ná ten cżás byli/ iedno iż dziś przez rozne kráiny będąc od

44:

ſiebie dáleko/ obycżáiow innych náwykli/ y w mowie odmiennośći/ iáko thego

45:

doſyć bywa/ takież we Włoſzech/ Fránciey/ Gottowie/ Longobárdowie zo=

46:

ſtáwiwſzy inne obycżáie y mowę przyieli/ y przyſzli ku tákiemu przeſtrzeńſtwu

47:

náſzy przodkowie/ iż ſámi iákmiarz puł Europy opánowáli/ ktore ieſzcże y dziś

48:

widzimy w tych kráinách przebywáć/ y męże ſnich dobre wychodzić/ ácż ich wie

49:

le iuż pod Tureckim poſłuſzeńſtwem zoſtháło. Stąd ſie znáczy iż then narod

50:

Słowieńſki był niegdy w iednośći w tych kráinách ktorem piſał.

51:

¶ Ktorego cżáſu Lech w ty kráiny nád Wiſłę z hordámi ſwymi przyćiągnął

52:

z Roxolániey/ takież Cżech do Cżech/ w thym ſie niemogą zgodzić Kronikarze

53:

náſzy z Cżeſkimi/ thylko Hiſthorykowie ſthárzy náznáczyli/ cżáſu Mauriciuſá y

Lll 2

Fokaſsá

strona: 336v

Kſięgi Oſme

Fokáſsá Ceſárzow Greckich pánowánie. Bulgárowie o drugimi Słowiány/

ty kráiny miánowáne do końca poſiedli/ á przed Iuſtinianem Ceſárzem żadney

zmienki o nich niebyło/ tylko o Sármáćiech á o Roxolanách/ náznácżono by=

ło ná dwie śćie lat przed Iuſtynianem Ceſárzem/ gdy Aurelius Rzymſki Ce=

ſarz pánował/ piſał iego triumfy hiſtoryk Wapiſtus gdzie też miánuie Sár=

máty/ ten to Aurelius był ták okrutny iż ich ſwą ręką zábił cżterdzieśći y ośḿ

w Illiryku/ ſkąd ſie znácży iż dawno Sármáte náieżdżáli y cżynili oty tám krá

iny w ktorych potym oſiedli/ ieſzcże przed Bożym národzenim walcżyli Roxo=

lani z krolem Pontſkim Medrydatem/ náznácżył to Strábo Geográf/ y Tro=

10:

gus hiſtorik. A ták cżáſu pewnego nie możem wiedzieć ktorego to náſzy przod=

11:

kowie przyſzli nád Wiſłę do Wándáliey/ w Cżeſkiey Kronice ſtoi w ſześć ſeth

12:

lat po Bożym národzeniu/ ále to nie może być/ bo nas dawniey náznácżyli hi=

13:

ſtorykowie ſtárzy/ tu być niż Cżechowie nápiſáli.

14:

O Wándálitach.

15:

Andálitowie ktorego narodu/ thakież ięzyká byli:

16:

niemogą ſie náto wſzytcy Hiſtorykowie zgodzić/ bo ie niekto=

17:

rzy piſzą być Niemieckiego narodu y ięzyká/ á drudzy Sło=

18:

wieńſkiego/ drudzy Thátárſkiego. Prokop Grecki Hiſtoryk y

19:

drudzy zá nim/ thakież Iornándes piſáli ie wynidź od ieźiorá

20:

wielkiego Meotis/ ktore leży przy morzu Pontſkim/ w ktore

21:

też wpada rzeká Tánáis. W tych też tám kráinách obywáli ſzeroce Roxolani

22:

álbo Słowiánio/ z wielkimi poſsádámi przy Moſkwi/ ſtąd ſie znácży iż Wán=

23:

dálithe był narod Słowáńſki/ iáko náſzy Kronikarze ſthárzy piſáli/ gdyż w

24:

przyległośći zſobą w ten cżás byli/ gdzie tám nigdy żadnych Niemcow nie by=

25:

ło/ tylko co z inąd przychodzili/ iáko Gotty álbo Cimbry/ y ći muſieli być pod

26:

poſłuſzeńſtwem Słowánow álbo Roxolanow/ dla ich ſzerokiego w polách pá=

27:

nowánia/ może káżdy rozumieć/ iákie tám przeſtrzeńſtwo/ iż od rzeki Wolhi áż

28:

do Dniepru ná ſto mil álbo dáley obywáli/ bo ieſzcże thám ná ten cżás niebyło

29:

Tátárow w tych kráinách gdzie dziś ſą w Kierkielu/ Przekopie/ Ocżakowie/

30:

Biłágrodzie/ thylko ſámi Sármáte lub Słowieńſkiego ięzyká obywáli. Wa=

31:

powſki piſze/ iż ſą wezwáni Słowiánie náſzy przodkowie od ieźiorá Słowione=

32:

go ktore ieſt w Moſkwi.

33:

¶ Smieią ſie nowi Kronikarze ſtych ktorzy piſáli Wándálity być rzecżone od

34:

Wiſły/ álbo od Wándy Krolewny/ kthora ſie vtopiłá w Wiſle/ á ſámi przed

35:

ſię niepiſáli ſkąd ie wezwano Wándálity/ álbo ieſli ie tám ieſzcże zwano Wán=

36:

dálity gdy byli przy ieźierze Meotis/ iáko piſzą/ cżyli thu przyſzedſzy nád Wiſłę

37:

do Niemieckich kráin/ álbo iáko oni mogli być Niemcy/ gdyż od ieźiorá tego

38:

Meotis przyſzli/ gdyż tám żadnych Niemcow w przyległośći niemieli. W kto=

39:

rych kráinách zdawná Sármátowie/ Scytani to ieſt z Tátáry w przyległośći

40:

byli/ z drugą ſtronę morzá Tráces/ álbo Grekowie/ á ku wſchodu ſłońcá Sa=

41:

cże lud walecżny. Aták byliby od tych ludzi okrutnych/ kthorych wielkie mocy

42:

wykorzenieni do gruntu. Stárzy Hiſtorykowie kłádli Germánią od rzeki Tá=

43:

náis áż do Renu/ iáko ći ktorzy nie do końcá ludu pułnocnego ſwiádomi/ tymże

44:

drudzy poſtępkiem zánimi piſáli niemáiąc rozdziału Sármátow od Germáni=

45:

niey to ieſt Niemcow. A ták ſie omyláią ná tych Wándálitach y Goćiech áby

46:

oni byli Germani tho ieſt Niemcy. Ale moim zdánim Wándálithowie narod

47:

Sármácki napierwey powſtawſzy ſpol/ od ieźiorá Meotis/ ſzukáiąc źiemie le=

48:

pſzey żywnośći/ oſiedli kráiny Niemieckie nád Wiſłą wſzędzie/ pobywſzy thu

49:

cżás niemáły/ náwykli obycżáiow y mowy Niemieckiey/ cżyniąc ſnimi długo

othy

strona: 337

O Polskim Kroleſtwie.

Liſt 337

oty mieyſcá/ potym wźiąwſzy ſnimi towárzyſtwo opuśćiwſzy ty mieyſcá/ wſzyt=

cy ſzli ſpołu z Niemcy do Węgier iáko do lepſzey żywnośći źiemie/ á iż piſzą ná=

ſzy iż imioná Kſiążąt ich ná Niemieckie ſłowá poſzły/ to ieſt Genſirikus/ Gu=

támundus y drugich/ to mogło być/ gdiż iuż z Niemcy towárzyſtwo byli wźię=

li/ wybráli ſobie wodze Niemieckie álbo thakież gdy ſie Konſtyánuſowi zá

Niemce ofiárowáli/ pomieſzkawſzy w Węgrzech Wándálitowie lat cżterdzie=

śći/ wywiodł ie Stilliko do Włoch/ potym ſzli do Afryki/ átám poráżeni y w

niwecż obroceni przez Iuſtyniáná Ceſárzá. Po nich náſzy Roxolani álbo Sło=

wiáne przyſzli ná ich mieyſcá thu nád Wiſłę/ ktorego to cżáſu było trudno to

10:

wiedzieć/ gdiż ná ten cżás piſáć nieumieli/ áni tego ſobie mieli zacż/ wſzákże po=

11:

ſtronni Hiſtorykowie nieco náznácżyli otym/ iáko będzie niżey.

12:

O Goćiech Gotach.

13:

Otthy niekthorzy piſáli zá Niemiecki narod/ gdy

14:

wyſzli z Morzá Niemieckiego álbo Sármárckiego/ z wyſpu

15:

Skándynáwiey/ Gothlándyey/ Szweciey/ Finlándyey y z

16:

drugich kráin przyległych Moſkwy/ drudzy ie piſáli z Tátar

17:

wynidź/ ſkąd Węgrzy poſzli/ tych ludzi ták wielkich nie zno=

18:

ſiłby ieden wyſep morſki áni dwá/ áni trzy/ bo thych wyſpow

19:

tylko po ośminaśćie mil/ niektorych po dwudzieſtu mil/ drugie máło więtſze/

20:

drugie mnieyſze ná morzu może káżdy rozumieć/ iż nie iednego narodu byli ći lu

21:

dzie/ było miedzy imi doſyć Ruſakow/ Vlanow/ Moſkwie/ Cepidow/ Li=

22:

thwy/ Swedow/ Duńcżykow/ Táthárow/ Pruſow/ y drugich/ tho wſzytko

23:

ſobie Niemcy przywłaſzcżáią álbo ſwemu narodu co oni cżynili/ było tego lu=

24:

du w licżbie około ſześći ſet tyſiąc/ ná troie woyſká ſwe rodzielili ocżymem iuż

25:

piſał/ ná ſwym mieyſcu/ ći też Gottowie obywáli nád morzem Pontſkim cżá=

26:

ſu ſwego/ ſkąd potym wyſzli iedni do Greciey ktorych poráźił Ceſarz Klaudius

27:

trzy ſtá tyſiąc/ y popalił okręty napierwey/ drudzy do Włoch/ do Hiſzpánicy/

28:

do Fránciey/ y tám zoſtáli/ á iákmiarz tegoż cżáſu kiedy y Wándálitowie roze=

29:

ſzli ſie po Europie. Beli też ći ludzie ięzyká rozmáite^o iáko y narodu/ przeto Hi

30:

ſtorikowie niemogli ſie zgodzić w piſániu onich z tákiey roznośći. Trogꝯ/ Silwi

31:

us/ Bonfinus/ ći ie kłádą z Tátar wynidź/ iáko y Węgry. Pliniꝯ Paulus Di=

32:

akonus y drudzy zá nimi/ kłádą ie być narodu y ięzyká Niemieckiego/ z wyſpow

33:

morzá pułnocnego/ Skándmáwiey/ Gottlándiey wynidź. Paulus Iowius/

34:

Sebeſtianus Monſterus/ y inni/ ſtych kráin pułnocnego morzá/ ktore przyle=

35:

gły ku Moſkwi/ iáko Filándya/ Liwonia/ Swecia/ Láponia/ y z drugich

36:

kráin bliſko przyległych piſáli ie wynidź/ ſtądże ſie iáwnie okaże/ iż thák ten lud

37:

wielce zebrány/ niemogł być iednego narodu álbo ięzyká/ iáko Niemcy piſzą

38:

przywłaſzcżáiąc to ſwemu narodowi/ co oni zacnego cżynili/ iáko y Sákos Tá=

39:

táry ſobie przywłaſzcżáią ludzy walecżne mieniąc ie być Sáxony/ áni to ieſt po=

40:

dobna rzecż áby ten wyſep Skándináwia/ álbo Gottlándia z Swecyą/ miá=

41:

łá ták wielki lud wychowáć/ gdyż to ſą źiemice máłe. Gotty/ Heruli/ Alani/

42:

Longobárdy/ Gepidy/ Dácy/ Cymbry/ Dani/ Swecy/ Kárpi/ Káibi/ Nor

43:

tmani/ Oſtrogoty/ Weſgoty/ Iſgoty/ Turcilingi/ y ieſzcże więcey drugich ná=

44:

piſáli iáko chełpliwi. A ták kto to chce dobrze obácżyć/ gdyż thy kráiny z ktho=

45:

rych Gottowie z ſąſiády wyſzli/ byli y ſą przyległe Roxolániey álbo Moſkwi/

46:

było tám wiele náſzych przodkow Roxolanow/ tho ieſt Ruſákow/ álbo Sło=

47:

wanow/ iáko y miedzy Wándálity. Iordanis Gocki Hiſtoryk/ takież Abláni=

48:

us/ chcąc wyſtáwić ſwoy narod Gocki/ cokolwiek Tátárowie álbo Sármáthe

49:

zacnego cżynili/ ták w Azyey iáko w Europie/ tho wſzytko Gottom przypiſo=

Lll 3

wáli/

strona: 337v

Kſięgi Oſme

wáli/ iáko to poſpolićie bywa/ iż káżdy ſwoię kráinę w kthorey ſie vrodzi y wy=

chowa/ wyſławia piorem álbo powieśćią choćia thák wiele niebyło. Thilko ſie

náſzá polſká náthym omylą/ iż ich narod álbo zacne dzieie ná wątpliwey rzecży

Kronikarze náſzy záwieſzáią/ bacżąc iáko Hiſtorykowie poſtronni/ ktorym nic

do nich nie było/ doſyć iáſnie o náſzych przodkach piſáli/ y o ich wielkich poſá=

dách/ innym narodom to chcą przypiſowáć co ieſt przećiw innym Hiſtorykom/

ále to niſkąd inąd nieprzyſzło/ iedno iż kthory narod náświećie náwykł pierwey

piſáć iáko Grekowie/ Włochowie/ ći ſwoie dzieie piſmem iáwnie wyſtáwili/

więcey dobrze niż ſie działo/ ponich Niemcy/ choćia ten narod nigdy walecżny

10:

niebył/ thák o ſobie nápiſáli/ iż wſzytkę Europę rozpłodzili ſwoim narodem/

11:

piſząc być Niemce/ Gotty/ Wándáli/ Alani/ Oſtrogothy/ Márkomanny/

12:

Gottyny/ Báſtárny/ Peucyny/ ktore Tácytus/ z ſwoiey niewiádomośći/ wło

13:

żył w Niemiecki narod wątpliwie/ bo támże nápiſał niewiem ieſli Niemcom

14:

cży Sármátom thy kráiny mam przywłaſzcżyć/ á Gotyny okázuie mowá iż nie=

15:

ſą Niemcy etc. Náſzy przodkowie od niedawnego cżáſu náwykli piſáć/ cżego

16:

pierwey nieumieli/ áni oto dbáli/ przeto oſobie nic nienápiſáli chełpliwie/ na=

17:

dawnieyſzy był náſzych kronik piſarz Wincenty Kádłubek/ potym Długoſz/ po

18:

nim Wapowſki/ ná oſtátku Doktor Kromer/ ále im ktory onego światá da=

19:

wnieyſzego bliſzſſy był/ temuby ſłuſzno wierzyć.

20:

¶ Piſano też w Węgierſkiey kronice/ iż náſzy ſłowiánie záłożyli Wenecią w Wę

21:

grzech/ po Węgierſku Welincże/ przeto nas zową Wenety.

Wolincże w
Węgrzech.
Trogus w
kſięgách.

Piſze theż Trogus

22:

Pompeius ſtáry hiſtoryk wſzytkie^o świátá przez Iuſtyná/ iż Oetá Krol z Kol=

23:

chis (gdy mu Iazon corę Medeą z wielkimi ſkárby vnioſł) poſłał zá nim dwá=

24:

dzieśćiá thyſiąc ludzi w nawách morzem Pontſkim. A gdy przyſzli ná Dunay/

25:

ćiągnęli ſie brzegiem ná gorę áż do Sawu álbo Dráwu rzeki. Potym Drawem

26:

pod gory Alpes przyſzli/ á przez gory do inney rzeki łodzie ná ſobie przenieſli.

27:

Przyſzli do Włoch gdzie Akwileiá miáſto wielkie/

Akwilegia.

tám będąc ſpodobáło ſie im

28:

mieyſce/ zoſtáli tám nie chćieli do domu/ cżęśćią dla tego iż nie pogonili kogo

29:

im było trzebá/ álbo iż ſie im zecknęło dálekie żeglowánie. Tám gdy oſiedli prze

30:

zwano ie Iſtry od Dunáiá/ iż Dunáiem przyſzli/ bo Wiſter Dunay zową Sło

31:

wacy/

Wiſter.

á Láćinnicy piſzą Iſter/ ſtądże ie Iſtry zową. A leżą nád morzem ktore

32:

zowiemy Adryátikum áż do Weneciey/ Słowieńſkim ięzykiem po wſiách mo=

33:

wią/ á w mieśćiech po Włoſku vmieiąc oboię rzecż. Z tymi to długo Foroiuli=

34:

ani walcżyli. A ſtąd może obacżono być/ iż z dawná w Azyey Słowacy byli/ y

35:

miáſtá známienite we Włoſzech zákładáli. Thylko nam w thym winni iż ſwych

36:

dzieiow niepiſáli/ pogáńſkim obycżáiem żywąc/ álbo ktorego cżáſu co cżynili.

37:

¶ Też ſie ták náyduie/ iż byli w Mácedoniey Roxolani zá wielkiego Alexán=

38:

drá/ przeto ieſt wiele Greckich ſłow w náſzym ięzyku. Ktorego cżáſu tám przy=

39:

ſzli/ álbo ieſli thám z dawná byli/ trudno wiedzieć gdy o thym piſmá nie máſz/

40:

tylko byli zacnemi rycerzmi y záſłużonemi v niego/ y dzierżáwy od niego wielkie

41:

trzymáli/ iákoż to znáć po tym liśćie/ kthory Cżechowie w ſwey kronice máią

42:

Słowieńſkim ięzykiem piſány w ty ſłowá:

Liſt Alexán=
drá wielkiego.

My Alexánder Bogá nawyſzſſego

43:

Iupiterá ſyn ná niebie/ á Filipá krolá Mácedońſkiego ná źiemi/ pan świátá

44:

od wſchodu do zachodu ſłońcá/ á od południá do pułnocy/ potłocżyćiel Med=

45:

ſkich y Perſkich kroleſtw/ Greckich/ Syriyſkich/ y Bábilońſkich etc. Oświe=

46:

conemu/ pokoleniu Słowieńſkiemu á ięzyku ich/ miłość/ pokoy/ záchowánie y

47:

pozdrowienie od nas y náſzych namiáſthkow będących po nas w ſpráwowániu

48:

świátá/ przetho żeśćie nam záwżdy przytomni byli/ w wierze prawdomowni/

49:

we zbroi ſtátecżni/ boiowni á nigdy nieuſtáli náleźieni byli/ dawamy á ná was

50:

przenaſzamy ſwobodnie ná wiecżność/ wſzythki kráiny od pułnocnego morzá

51:

wielkiego Oceaná lodowátego/ áż do morzá Włoſkiego/ ſkálnego/ południe^o

52:

áby w tych kráinách żadny nie ſmiał ſie ſádzić áni oſiádáć/ iedno wáſze pokole=

53:

nie á ieſliby ktho táki był náleźion z obcych/ bądźże wáſz poddány álbo ſłuże=

bnik

strona: 338

O Polskim Kroleſtwie.

Liſt 338

bnik z potomki ſwemi ná wieki. Dan w Alexándryey mieśćie náſzego założenia

nád ſławną rzeką Nilus/ láthá pánowánia náſzego dwunaſtego/ z pozwole=

nim bogow wielkich Márſzá/ Iupitrá/ y boginie Minerwy.

¶ Tákże y dziś w thych kráioch naydzie wſzędzie Słowieńſki ięzyk/ pocżąwſzy

od morzá lodowátego ktore dáleko zá Moſkwą ieſt áż do morzá Weneckiego/

ktore zowiemi Adriátycum. Miedzy ktoremi ty narody náſzego ięzyká leżą: na=

pierwey od Moſkwy pocżąwſzy/ potym Ruſacy/ Polacy od pol rzecżeni/ bo=

ſmy pierwey w polách pod namioty mieſzkáli/ brzydząc ſie domy budowánemi/

Bolgáry/ Boſnowie/ álbo Serbowie/ álbo Ruſacy wſzytko tho iedno/ Dál=

10:

máte/ Illirycy/ gdzie byłá Liburnia/ Chárwaći/ Styry/ Burgundy/ Iſtri.

11:

Acżkolwiek wiele z thych obroćiło ſie w cudzy obycżay/ iáko Bolgárow/ Bo=

12:

ſnow/ Rácow/ Chárwathow/ w Turecki: á Burgundow/ Pomor=

13:

cżykow/ Slężakow w Niemiecki: á Iſtrow/ Dálmáthom

14:

we Włoſki: Wſzákże ći wſzytcy ſwego ięzyká przy=

15:

rodzonego/ miedzy obcym narodem bę=

16:

dąc/ vżywáią.

17:

grafika

18:

Bernát Wapowſki Kánonik

19:

niegdy Krákowski ták ſwoię Kronikę pocżyna.

20:

Záſu Oktáwianá Rzymſkiego Ceſárzá/

21:

iáko był wielki pokoy z iego rády/ ſpráwy/ yſzcżęśćia

22:

káżdemu ieſt iáwno ktorykolwiek o tym cżyta/ álbo

23:

ſie wywiáduie/ iż wſze^o świátá páńſtwá/ pod ſwym

24:

trybutem dzierżał/ gdzie ſie mu niektorzy dobrowol=

25:

nie/ drudzy przez przypędzenie/ drudzy ná iego ſzcżę=

26:

śćie/ w moc dawáli: tylko Sármáte á Scite/ ludzie z

27:

pułnocnych á ze wſchodnich kráin/ mocy Rzymſkiey

28:

nigdy ſie nie bali: przez ktore/ tá moc y ſławá Rzimſka

29:

zniſzcżáłá y z gruntu przewroconá po zmienionym ſzcę

30:

śćiu ktorych mocy nigdy nie mogli przełomić/ áni Kártáginowie/ áni Perſo=

31:

wie/ áni Gálli/ áni Fráncy/ áni Cymbrowie z Párty/ tylko ſámi Sauromáte

32:

¶ Gottowie napierwey przyiąwſzy do ſiebie Alany ſąſiády w thowárzyſtwo/

33:

przepráwiwſzy ſie przez Dunay/ pocżęli Rzymſkie páńſthwá woiowáć/ pobie=

34:

ráć/ oſiádáć/ tho ieſt Miſią/ Trácyą/ Pánnonią oboię/ pothym y Rzym pod

35:

Ceſárzem Arkádyuſem ſynem Theodozyuſowym/ kthory ieſzcże był w młodych

36:

lećiech/ roku Páńſkiego 412. wźięli. Po nich drudzy/ obacżywſzy rzecż poſpo=

37:

litą Rzymſką vdręcżoną/ rzućili ſie ná ich páńſtwá z rozmáitym morderſtwem/

38:

iáko Wándáli/ Sydones/ Burgundy/ zbierána drużyná/ ktorych było w pocż

39:

ćie cżterzy ſtá thyſięcy/ y ſzli proſtho do Fránciey/ wielkie ſzkody cżyniąc przez

40:

miecż á ogień/ y tám oſiedli. Wándáli záſię ſzli do Hiſzpániey/ wnet y do Afry

41:

ki przez morze Gádytáneum áż do Kártáiny/ gdzie tám pánowáli przez dwie

42:

śćie lat áż do Iuſtynianá Ceſárzá Konſtántynopolſkiego/ ktory ie poráźił y wy=

43:

gnał z Afryki przez Hetmaná ſwego Belliſáriuſá. Attilá potym Krol Węgier

44:

ſki/ zwoiowawſzy wiele Europy/ áż do gor ktore zową Pirenei. Po nim záſię

45:

Heruli w ty ſtopy przyſzedſzy przez gory Alpes/ borzyli á woiowáli/ Rzym wźię

Lll 4

li/ áż

strona: 338v

Kſięgi Oſme

li/ áż do Oſtrogotá krolá Oſtrogockiego/ ktory Heruły wypędził y z grobow w

Rzymie wymiotał.

¶ Pothym wſzytkim vdręcżeniu páńſtwá Rzymſkiego/ ná oſtátku Roxolani

álbo Słowacy/ drudzy piſzą Bolgáry/ wſzákże tho wſzythko iedno/ lud przed

thym nieznáiomy nikomu w onych kráinách á páńſtwu Rzymſkiemu nieſłychá=

ny/ ruſzywſzy ſie z ſwych mieſc/ ſzukáiąc lepſzey żywnośći źiemie z żonámi y z

dziećmi/ przeſzli przez Dniepr/ pothym przez Dunay/ woiowáli Miſią/ Trá=

cią/ Mácedonią/ Dálmácią/ Liburnią/ Illirikum/ lud z dobytkiem pobie=

ráli/ ták długo áż do Iuſtynianá cżwartego/ kthory ná ten cżás z Totilą kro=

10:

lem Gotſkim walcżył we Włoſzech. Słowiánie rozdzieliwſzy ſie ná trzy cżęśći

11:

wſzytkę Europę woiowáli/ gdzie tám pocżęli oſiádáć/ á Totili krolowi Goc=

12:

kiemu dziękowáli/ że ie cżęſtho ſwymi poſły náwiedzał/ y námawiał woiowáć

13:

Ceſárzá Iuſtynianá dla ſwego pokoiá/ o cżym dowodnie piſze Hiſtoryk Grecki

14:

Prokop Ceſárſki.

15:

¶ Drugie woyſko Słowáńſkie podkáło ſie z ludem Ceſárſkim w Tráciey/ po=

16:

ráźili Słowacy Ceſárzá. Ná Wioſnę záſię zebráli ſie z nowu zbroyniey/ wygrá

17:

li dwie bitwie ná Ceſárzu/ więźnie ktore mieli poſiekli/ boiąc ſie thego by ſie o

18:

nie kiedy nie pokuſili/ bo ie pocżtem przeſięgáli Rzymiánie/ ktorzy przyſzli Ce=

19:

ſárzom ná pomoc: potkáli ſie ſnimi v Adrynopolá/ ále ná tym ſtráćili/ thám

20:

poiman ſnich Azbáldus y ſpalon/

Asbáldus.

y wroćili ſie záſię do Miſiey/ wźięli miáſto

21:

głowne Iſtropolim nád morzem/ áckolwiek go dobrze broniono/ tám wźięli

22:

ſkárby y ludu ktemu godnieyſzego piętnaśćie tyſiąc.

23:

¶ Trzećie woyſko Słowáńſkie leżáło w Tráciey/ z ktorymi ſie potykáli kſiążętá

24:

Rzymſkie/ Konſtáncianus z innemi poráżon od Słowakow/ tham chorągwie

25:

doſtháli Słowacy/ á ſtąd w pychę podnieſieni y w ſmiáłość/ ſzli áż do długich

26:

murow gdzie zową Peloponezus/ tám Aſticum Agrum nigdy nie ruſzány wo=

27:

iowáli.

Peloponezus
Aſticus ager.

A gdy ſie vprzeſpiecżyli/ zebráli ſie ná nie Rzymiánie rozgromieni/ śći=

28:

gáli ie/ y tráfili ná plon kthory gnáli/ rozgromili y odięli wiele plonow y wię=

29:

źniow/ y chorągwie záſię doſtáli. Nie mogł im zábronić Iuſtinian brzegu Du=

30:

náiá nigdziey/ áby ſzkod w iego páńſtwie nie cżynili/ muſił ſie iednáć z Longo=

31:

bárdy/ ktorzy ſie iuż byli we Włoſkie źiemie wkorzenili/ áby ſobie ſpołu ná nie

32:

pomagáli/ wſzákże byli ná ten cżás ſpokoiem áż do śmierći Iuſtinianowey.

33:

¶ Wzgárdzili pokoiem zowąc to gnuſnośćią/ ćiągnęli záſię do Trácyey/

Trácia.
Mácedonia.
Dárdánia.
Miſia.
Pannonia.

Má=

34:

cedoniey/ Dárdániey Miſiey/ Pánnoniey/ to ieſt do Węgier/ iákoby morſka

35:

nawáłność z ſtráchem ludzkim ſzli/ miáſtá zamki pobieráiąc/ á oſadzáiąc ſwym

36:

narodem/ gdzie ieſzcże y do tego cżáſu ſą/ á też tam były na ten cżás kráiny ná=

37:

poły puſte/ przez gubienie źieḿ Attile/ thákże od nowey poſady nowe imioná

38:

dáli ſwym źiemiam/ tho ieſth gdzie byłá wielka Miſia/ przezwáli Bolgárią:

39:

gdzie byłá máła/ dáli imię Serbia/ gdzie byłá Liburnia/ dziś Boſná: gdzie

40:

był Illiryk y Dálmácia/ dziś właſne imię Słowacy/ y thák ſie rozmogli byli

41:

aże do morzá Tráckiego/ ktore zowiemy Pontus Euxinus/

Pontus Eu=
xinus.

áż do morza Adri=

42:

áticum Włoſkiego/ y Egeum Greckiego/ nie było iedno Słowieńſki ięzyk.

43:

Pánnonia też wſzytká oſiadłá byłá ná ten cżás Słowieńſkim ięzykiem/ ále po=

44:

thym przez pokoy zlenieli/ gdy ią dáli pod ſobą Tátárom poſieść/ z kſiążęćiem

45:

ſwym Swátopolkiem. Ná then cżás ieſzcże Słowacy báłwány cżarthowſkie

46:

chwalili/ tylko tho wżdy v nich było/ ze złego lepſze dzierżano/ iż w cżłowieku

47:

śmiertelnym żadney nádzieie zbáwienia nie pokłádáli/ iáko ná then cżás inni

48:

cżynili/ tylko w ſámym Bodze nádzieię mieli/ zwłaſzcżá w tym/ kthory gromy

49:

y deſzcże ſpráwował/ á themu ofiárowáli dobytki y inne rzecży. O fortunie ro=

50:

zumieli żadney mocy w ludziech nie mieć. Co zá lud był pierwey w tych

51:

thám Słowáńſkich kráinách niżli oni tam weſzli/ otym nie

52:

możem wiedzieć gdyſz o tym piſmá niemamy.

53:

grafika

Látá

strona: 339

O Polskim Kroleſtwie.

Liſt 339

grafika

Látá od národzenia Páńskiego 550.

Ech á Cżech ná ten cżás byli známienitſzy dwá brá

ćia rodzeni kſiążętá Słowáńſkie miedzy Słowaki/ á ći dwá

obacżywſzy wnęthrzne waſni miedzy ſwemi przez pokoy/ wy=

iecháli z ſwymi vffy precż z pol wielgich/ przyſzli ná zachod

Słońcá w Niemieckie ſtrony/ Opánowáli kráiny miedzy rze

kámi Wiſłą/ Albis/ á Wiſurgiem/ tho ieſt Weſserą/ ktora

ieſt w Niemcech známienitha/ záłożyli nád nią zamek y miáſtho Brzemię/ dla

10:

bronienia od nieprzyiaćielá/ y dziś ták Niemcy zową Bremen.

Bremen.

Tám známie=

11:

nićie walcżyli z Niemcy/ ták iż okolicżne miáſtá/ zamki/ pod moc ſie im dawá=

12:

li/ á drugie zákłádáli potomkom ſwoim.

13:

¶ Cżech ná gorze Dunáiá ſwe ſłożenie ábo dzierżáwę otrzymał/ to ieſt Bemią/

14:

od kthorey Cżechy dziś Boemy zową/ Rakuſy/ Luſácią/ Moráwę/ Myſzno.

15:

Lech záſię od wierzchu Wiſły á Odry/

Wiſłá.
Odrá.

ná pułnocy y ná wſchod Słońcá wſzyt=

16:

ki kráiny miał/ gdzie dziś Polſká/ Sląſko/ Márgrábſtwo/ Pruſy/ Pomorzá=

17:

nie/ Meleburgá/ Olſácia/ Sáſka źiemiá/ y inne źiemie álbo kſięſtwá/ ktorych

18:

miecżem zdobywał á rycerſkim boiem. Gdzie ná ten cżás ieden krolik Niemiec

19:

ki wywabił Lechá cżynić ſam á ſam o páńſtwo/ zábił go Lech y iego dzierżáwy

20:

wźiął/ y dzierżał wſzytko bez ſąſiad áż do morzá Sármáckiego.

21:

¶ Lech vſpokoiwſzy ſwe páńſtwá/

Lech drugi
bráth.

oględował mieyſcá w Polſce puſte ku mie=

22:

ſzkániu godnieyſze zwierzchnim ſprawcom obrał mieyſce kthemu/ iáko dziś

23:

Gniezno/ záłożył miáſto y zamek nád ieźiory/ á imię dał z wroſzki Gniezhno/

Gniezno.

iż

tám wi

strona: 339v

Kſięgi Oſme

tám widzial pełno gniazd Orłowych po drzewie/ ſtądże y ná chorągwie kazał

kłaść Orłá za herb.

Orzeł
Krolewſki.
klenot.

A od tego cżáſu to kroleſtwo tego klenotu vżywa.

¶ Po śmierći iego nie náyduie ſie w piſmie kto ná iego mieyſcu panował/ ále

to był ták ſpoſobił potomkom ſwym/ áby ſtárſzy brát rządził/ á młodſzy go ſłu=

cháli iáko v oycá. A ſtey zgody nie tylko oycżyzny bronili/ ále ieſzcże więcey przy=

cżyniáli/ y porty álbo ſkłády pożyteczne nad morzem z dziáłáli.

¶ Mieli przeſládowánie potomkowie Lechowi z Duńſkiego kroleſtwá od ło=

trow zbieránych morſkich Pirátów.

Piráte.

Pokuſili ſie o nie napierwey wodą/ ácz ta=

kiey ſpráwy ieſzcże nie koſztowáli/ forthuná im poſłużyłá iż nieprzyiaćiele ſzko=

10:

dniki ſwoie poráźili. A gdy ſie zwycżáili/ zbudowáli/ okręty wielkie/ puśćili ſie

11:

ku brzegom Duńſkim/ opánowáli ie/ Rugią/ Emerią/ Feondią/ wnet y Sá=

12:

lendyą/ gdzie dziś głowa kroleſtwá Duńſkiego/ y wiele innych miaſt zákładáli

13:

ná thych wyſpách/ gdzie ieſzcże y dziś brzegi Słowieńſkiemi zową ich kroniki.

14:

Tákże ludzie Słowieńſcy Pomorſcy zwycżáili ſie ſáminá morze ieździć walcżyć:

15:

cżáſem im/ cżáſem nieprzyiaćielom ich ſzcżęśćie ſłużyło/ iáko to bywa/ wſzákże

16:

wiele ſkárbow y miaſt w tych tám kráioch zdobyli/ iáko Dánią/ Skánią/ Lu=

17:

cinę/ y innich wiele. A gdy potym zbytnią śmiáłość wźięli/ puśćili ſie z máłym

18:

ludem dáleko w Duńſkie kroleſtwo. Sywárdus Krol Duńſki zebrawſzy ſie z lu=

19:

dem wielkim/

Siwárdus.

záwár ie ná morzu/ y przymuſił vćiekáć ná wyſpy/ gdzie y ná wy=

20:

ſpách dlugo ſie bili/ przemożeni Słowacy od wielkośći ludzi. Był poćieſzon nie

21:

przyiaćiel z máły porażki/ vmyſlił zbudowáć wielkie okręthy á iecháć dobywáć

22:

ſzkod ſwoich pierwſzych.

23:

Yſsimirus Kſiążę Polſkie potomek Lechow/ kto=

24:

rego kroniká Duńſka zowie Wiſmer/ bacżąc przeſladowánie

25:

ſwego nieprzyiaćielá/ oborzył ſie przećiw iemu/ áby mocą moc

26:

odpędził/ zbudował okręty wielkie/ ieden ſnich noſił thyſiąc

27:

łodzi/ ćiągnął przećiwko krolowi Duńſkiemu/ á on przećiw

28:

iemu. Sywárdꝯ Duńſki Krol zlękł ſie wielkośći okrętu zmio

29:

tał kotwice ſtánął/ vpominał ſwoie ludzi áby pámiętáli ná ſwe ſzkody/ ktore grafika

30:

od Polakow mieli/ á gardł ſwoich zá nie

31:

nie litowáli. Takież Wiſsymirus vpomi

32:

nał ſwoie: potym wſiadſzy w łodzie pot=

33:

káli ſie mocnie/ zwyćiężył Polak/ vćiekł

34:

Duńcżyk w lekkiey łodzi co zową Trire=

35:

mis.

Triremis.

Wiſsymirus wźiął krolewſki okręt

36:

áczkolwiek go dobrze broniono/ tám wie

37:

le innych okręthow y z ludźmi pobrano/

38:

drugie pothopiono. Náthym ieſzcże nie

39:

przeſtał Wyſsymirus vmienił gonić kro

40:

lá rozdzieliwſzy woyſko ná troię/ iedno do

41:

Dániey/ drugie do Szkániey/ á z trzećim

42:

ſie ſam puśćił do Luciey. Wielkie ſtrá=

43:

chy były ná morzu dla ták nieznáiomego

44:

á mocnego ludu/ thák iż ſie miáſtá wſzę=

45:

dzie dobrowolnie dawáły/ á drugie przez

46:

przypędzenie muſiáły. Zebrał ſie znowu

47:

Krol Duńſki źiemią ále poráżon do oſtá=

48:

tecznego punktá/ áż dáley muſiał vćie=

49:

káć/ á w ten cżás poimano ſyná iego Iá

50:

meriká ze dwiemá ſioſtrámi/

Iámerik po=
iman.

kthore po=

51:

tym przedano/ iednę Norwegieńſkim/ á drugą Germanom/ bowiem ná ten

52:

cżás żony były kupne v krolow. Bacżąc Duńſki iż zwyćiężon proſił łáſki poſthę=

puiąc

strona: 340

O Polskim Kroleſtwie.

Liſt 340

puiąc ołd. Wyſsimirus iáko ſwobodny á łáſkawy mąż vcżynił wſzytko dla nie=

go/ wroćił mu co pobrał y ziednał ſie ſnim/ zoſtáwiwſzy ſobie nád to niektore

wyſpy/ ná kthorych miáſtá zákłádał/

Wiſmer.
Lubek.
Gdańſk.

iáko Wiſmárią miáſtho zacne od ſwego

imienia/ Lubek/ Dáńcżyk rzecżone od Duńcżyká/ y ſtámthąd ludzi do niego

przenioſł. Iármeriká ſyná iego w zakłádzie wźiął. Był kilká láth ſpokoiem y

trybuth dawał ále potym inſzą myſl wźiął/ wzburzył záſię wſzytki źiemie Sy=

wárdus/ Holándrią/ Swecią/ Dánią przećiw Polakom/ á záwżdy poráżon/

ná oſtátku w Szkániey poráżon/ á w tym vmárł/ á Iármerikus ſyn iego z wię=

źienia vćiekł/ ktory potym trybut Polſkim kſiążętom dawał.

10:

¶ Wiele ſláchetnych dzieiow Lechowi potomcy mieli z Niemcy/ godnych ku

11:

piſaniu ktorzy trwáli od pierwſzego Lechá na pułtorá ſtá lat/ ále przez nied=

12:

báłość ná ten czás ich/ ták bez piſania zeſzli/ bo iednak pogáńſkim obycżáiem

13:

żywąc piſáć nieumieli. ¶ O tym Wyſsymirze Doktor Kromer wątpliwie pi=

14:

ſze/ niedáiąc temu dokońcá wiáry/ bo go ſtárzy Kronikarze náſzy (álbo ſnadź

15:

innego) kłádli być ſyná Leſzká trzećiego/ nie z właſney żony vrodzonego/ á

16:

tych iego dzieiow známienitych zániecháli w ſtárych kronikách piſáć/ áż to Wa

17:

powſki Kántor z Duńſkiey kroniki wybierał krotko/ gdzie tám iego dzieie ſze=

18:

roko piſáli Duńcżycy. Piſał go theż być z potomſtwá Lechowego ieſzcże przed

19:

Grákuſem/ á ſtárzy kronikarze po Grákuſie. grafika

20:

¶ Gdy ſzcżedł rod Lechow/ Rycerſcy ludzie vcżynili Syem w Gnieźnie/

Woiewod
dwánaśćie rzą
dzili rzecż po=
ſpolithą.

po ro

21:

znych rozmowách wybráli dwánaśćie Woiewod ku ſpráwie rzecży poſpolitey/

22:

ktorzy rządzili rzecż poſpolitą dwádzieśćiá lát/ ále iako mowią/ gdzie ich wie=

23:

le roſkázuie nie bywa dobrze/ więcey o ſwoy pożythek ſtáli káżdy ſnich niż o po=

24:

ſpolithy/ wnet ſpráwá roztárgnioná byłá. Bacżąc tho cudzożiemcy żwłaſzcżá

25:

Niemcy/ rzućili ſie ná Polſkie páńſtwá/ á ſwe ſtháradawne mieyſcá pod nimi

26:

pobráli. Obacżyli Polacy vpadek ſwoy mowili: Mała ieſt pluralitas Princi=

27:

pum etc. vcżyniwſzy Syem wybráli znowu iedno Kſiążę z potomkow Cżecho=

28:

wych imieniem Kroká/ tho to ieſth Grákuſá.

29:

Láthá od národzenia Páńskiego 700.

Grakus/

strona: 340v

Kſięgi Oſme

Rákus/ Krol ná ten cżáſs miánowány/ był nie dá=

leko Krępaku gory/ álbo Sármátyckiey nád Wiſłą/ rodem grafika

z Polſki/ á z pothom=

ſtmá Cżechowie: prze

tho Cżechow od Polſki

nigdy nie łącżyl/ iedno

weſpołek dzierżał. Ná thego ſie wſzytcy

iednoſtháynymi głoſy zezwolili/ áby ich

byl przełożonym/ bacżąc go być ná wſzyt

10:

kim godnego/ ták w Rycerſkich rzecżách

11:

iáko w goſpodárſtwie. A gdy ſie zſthał

12:

Kſiążęćiem ich myſlił iákoby nieprzyia=

13:

ćiele ſkroćił/ áby z poddánemi ſwemi/ z

14:

żonámi/ z dziećmi w pokoiu był/ goſpo=

15:

dárſtwo wodł á puſtynie oſadzał/ ták iż

16:

za iego ſpráwą Polacy w dobrym poſtá=

17:

nowieniu byli. Od gránic Węgierſkich

18:

odpędził Fráncuzy drapieżne/ Niemce z

19:

Gniezná y od innych gránic wygnał. Cże

20:

chom/ Ruſi był wielkim przyiaćielem/

21:

przeto ſie mu pod moc dawáli. Ten Krá

22:

kow miáſto y zamek záłożył nád Wiſłą/

23:

á od ſwego imieniá przezwał Krokow

24:

od Kroká/ pothym Krákow przemieniono/ Niemcy ieſzcże y dziś zową Krok

25:

Krákow. Piſáli Kronikarze Polſcy/ iż pod tą gorą Wawel/ ná kthorey za=

26:

mek Krákowſki ieſt/ Smok wielki w iámie ná ten cżás był/

Smok pod
zamkiem.

kthory kiedy gło=

27:

dzien był ludzi kradał y pożyrał/ á párą ſmrodliwą zábijał/ przeto mu muſieli

28:

dáwác obrok káżdy dzień koleią po troygu dobythká/ áż Grákus Kſiążę roſka=

29:

zał w wywnątrzonym ćielęćiu ſiárki/ ſmoły/ á ſáletry z ogniem przypráwionym

30:

zádáć/ zápráwiwſzy/ á przećiw iámie iego położyć/ ktory gdy vźrał mnimáiąc

31:

by ćielę/ pożárł: A gdy w nim tláło pił wodę áż ſie roſpukł.

32:

¶ Grákus gdy vmarł zoſtáwił po ſobie dwu ſynu Lechá á Grákuſá drugiego/

33:

á corę Wánde/ Pochowan ná gorze Láſotnie obycżáiem pogáńſkim/ vſypano

34:

ná iego grobie wyſoką gorę okrągłą á darny okłádziono/ ktora ieſzcże y dziś ieſt

35:

przed Káźimirzem. ¶ Po śmierći Grákuſá vmyſlili pánowie Polſcy wy=

36:

bráć zá Kſiążę Grákuſá wtorego/ ále młodſzy brát Lech obacżywſzy tho zábił

37:

go gdyſthá ſámá byłá ná łowie/ á pomowił iżby go koń zwłocżył. Ludzie płá=

38:

cżąc żáłowáli go/ drudzy wierzyli drudzy nic/ to ſie niemogło zátáić/ áby ſie nie

39:

dowiedziano/ ſtąd przyſzedł w nienawiść v wſzytkich/ ſzcżego miał wielką ża=

40:

łość áż vmárł/ drudzy piſzą áby go wygnano.

41:

Látá od národzenia Páńskiego 730.

42:

Andá iednyna corá Grákuſowá będąc pánienſkiey

43:

płći niepoſpolitey vrody y cudnośći/ ná kſięſtwo Polſkie wy=

44:

braná/ ktore thák dobrze á fortunnie ſpráwowáłá/ iáko ie=

45:

dná Pentezylea álbo Ortigia/ wiodąc dziewicży ſthan/ ácż=

46:

kolwiek iey to byli dáli ná wolą/ kogoby poięłá zá małżonká/

47:

tego wſzytcy zá páná chcą mieć/ wſzákże niedbáłá ná tho nic.

48:

Rytogáros Niemieckie Kſiążę poſłał do niey dziewoſłęby áby iego małżonką

49:

byłá/ żádną miárą niechćiáłá/ chćiał to przez przypędzenie vcżynić/ zebrawſzy

50:

woyſko przećiw iey/ oná drugie przećiw iemu/ ále mu thego rycerſtwo broniło

mowiąc:

strona: 341

O Polskim Kroleſtwie.

Liſt 341

grafika

mowiąc: Co zá ſławę odzierżyſz ieſli ią poráźiſz/ á ie=

ſli też oná nas/ wiecżney/ háńby niezbędziem. Potym

ſie ſam zábił: oná też/ iákoż byłá dziewiczy ſtan po=

ſlubiłá bogom ſwoim záchowáć/ vcżyniłá temu do=

ſyć/ ſpuśćiłá ſie z moſtu w Wiſłę/ y záduſzoná od wo

dy. Ciáło iey náleźiono gdzie Dłubnia wpada w Wi

ſłę/ á tám ią pochowano/ y takież gorę nád iey gro=

bem vſypano iáko y ná oycu. Godnieyſza byłá tá żeń

ſka płeć piſánia w wielkie hiſtorie ná świecie/ niżli

10:

Lukrecya Rzymſka/ dla iey ſthałośći/ iż nád oby=

11:

cżáy żeńſkiey krewkośći vcżyniłá Tá byłá tego przy=

12:

cżyná/ iż iey ſioſtry ſtryiecżne ná ten cżás w Cżechách

13:

ſámy rządziły kroleſtwo/ Thetká/ Káſsa/ Libuſá:

14:

tymże theż oná obycżáiem chćiáłá z ich vpominánia.

15:

Niekthorzy Kronikarze piſáli Wándálity od they

16:

Wándy Krolewny co ſie vthopiłá być rzecżone/ ále

17:

to nie mogło być/ bo pierwey byli Wándálitowie niż Wándá.

18:

¶ Po Wándzie był záſię kłopoth w Polſce około wybieránia krolá/

Drugi raz
Woiewodowie
rządzili rzecż po
ſpolitą.

vmienili

19:

záſię dwánaśćie Woiewod wybráć/ áby káżdy ſwą źiemię rządził. Ale thakież

20:

źle było iáko y pierwey/ ábowiem co z nieprzyiaćiolem mieli walcżyć/ to ſami z

21:

ſobą walcżyli. Sthey przycżyny Márkomani/ Węgrzy/ Polſkę śćiſnęli wiel=

22:

wielkim łupieſtwem á morderſtwem ze wſzech ſtron/ ták długo áż ſie zázſię ze=

23:

wolili ná iedno Kſiążę/ to ieſt ná Przemyſłáwá.

24:

Látá od národzenia Páńskiego 750.

25:

Rzemyſlaw álbo Leſzko pierwſzy/ mąż biegły w

26:

rycerſkich rzecżách doſwiadcżony był od wſzytkich iednoſtáy=

27:

nie ná Monárchią Polſką wybran po dobrey poſłudze/ kto=

28:

ry zebrawſzy woyſko Polakow/ puśćił ſie po nieprzyiaćieloch

29:

ſnimi. A gdy przyſzli pod gorę Lyſą/ gdzie dziś s. krzyż vkazał

30:

ſie z láſá nieprzyiaćielom we zbroi/ nieprzyiaćiele wnet ſtrwo=

31:

żył/ rzućili ſie do zbroy/ przyſzli ná ony mieyſcá áno niemáſz nikogo/ á Przemy=

32:

ſław kazał ſie záchowáć ſwym w táiemne mieyſcá. Nieprzyiáćiele nábłądziw=

33:

ſzy ſie po leſie/ nie rychło ſie zeſzli do woyſká/ mnimáiąc náſze dáleko vćec. W

34:

nocy potym kiedy ſie nalepiey vprzeſpiecżyli/ vderzył ná nie Przemyſław z boku

35:

z przodku/ y z tyłu/ poráźił ie w oboźie ich/ ludzi y plony odiął/ Wincenciꝯ piſze

36:

iż rozkazał nádziáłáć kápálinow z ſkor drzewá młode^o/ á pomázowáć żołćią po

37:

tym ná koły wtykáć/ ku nieprzyiaćielom obroćić ná gorze w leſie áby ſie zdał

38:

lud zbroiſty gdy Słońce wſchodzić będzie/ tákże vcżynili. Nieprzyiaćiele gdy

39:

ie widzieli záto ſobie mieli iż lud ná nie przyćiągnął/ boiáźliwi á ſtrwożeni/ ſzli

40:

przećiwko im łáſy. Przemyſław przypadſzy z gothowym ludem do obozu nie

41:

przyiaćielſkiego/ poráźił ie y pobrał wiele korzyśći/ y po onych ſie puśćił co po

42:

leſie bez ſpráwy chodzili poraźił ie/ máło ſie ich do domu wroćiło. A po they

43:

poſłudze wſzytcy ſie zezwolili wybráć go zá páná. Szcżedł nieyoſtháwiwſzy po

44:

ſobie żadnego potomká.

45:

Látá od Bożego národzenia 780.

46:

Eſzko wtory wybran ná Monárchią Polſką tym oby

47:

cżáiem: Gdy ſie pánow Polſkich y ſláchty głoſy nie mogły zgodzić

48:

ná páná/ vcżynili ſłup przed Krákowem/ ná ktory włożyli koro=

49:

nę krolewſką y laſkę/ y vſtáwili przez iáwną powieść/ kthory na=

Mmm

pierwey

strona: 341v

Kſięgi Oſme

pierwey od Prádniká rzeki do niego przyiedzie ná koniu z drugim puſzcżáiąc/

ten krolem będzie. A gdy to obacżył Leſzcżek młodzieniec z proſtego rządu bár=

zo chytry/ ktory potáiemnie ná drodze goździ żeláznych nábił w źiemię y zákrył

źiemią/ tylko ſobie śćieſzkę oznácżył kędy ſam miał iecháć. Gdy cżás ku zawo=

du przyſzedł/ wſzytcy ſobie konie pochromili y nie doſzli/ iedno on ſam ku ſłu=

pu napierwey przyiechał/ á ſtąd krolem wybran. Po kilku dni záſię dwá mło=

dzieńcy ná śmiech puſzcżáli ná tymże mieycu pieſzki zawod/ pochromili ſie theż

grafika

obá/ wſzákże ieden chromo pierwey przyſzedł. Thowárzyſz iego obacżył goździe

10:

w źiemi zákryte/ niechćiał mu dáć zá wygrane/ ſkárżyli ná ſie przed vrzędem/

11:

gdzie ſie okazáłá zdradá Leſzkowá/ kthory goźdźie w źiemi zákrywał. Bacżąc

12:

to oni co ſobie konie byli pochromili/ żądáli ſpráwiedliwośći ná krolá áby z no=

13:

wu o kroleſtwo biegáli/ gdyż go pierwey fáłſzem wygrał. Vrząd/ iáko tákie=

14:

go/ poimawſzy końmi roſtárgáli/ á thego wybráli co pieſzki przyſzedł napier=

15:

wey do ſłupu. Ktory ácżkolwiek był z proſtego narodu/ ále ſie thák dobrze zá=

16:

chował by miał być wychowan ná dworze krolewſkim. A to w obycżáiu miał/

17:

ilekroć ná ſtolcu krolewſkim ku iákiey ſpráwiedliwośći ſieść miał w odzieniu

18:

krolewſkim/ kazał zwierzchu ſwoie ſzáty pierwſze grube wdziać ná ſię/ áby pá=

19:

trząc ná nie w pychę nie vpadł á vbogiemi nie gárdził/ pámiętháiąc ná ſwoy

20:

pierwſzy ſtan. Trzymáli tem obycżay długo Kſiążętá Polſkie.

21:

Eſzko trzeći/ ſyn Leſzká wtorego/ po oycu ná Mo

22:

nárchią Polſką wybran/ ktory też obycżáiow dobrych oyco=

23:

wſkich náſládował. Węgrom dawał pomoc przećiw Kárło=

24:

wi wielkiemu/ przeto Kárzeł Ceſarz zebrał woyſko przećiw

25:

iemu ćiągnął do Sląſká. Leſzko máiąc z ſobą Cżechy/ Pomo=

26:

rzány/ Slężaki/ Pruſy/ potkał ſie ſnim v rzeki Odry/ thám

27:

porażon Hiſtorykowie piſzą żeby tám był zábit/ ále w náſzych kronikách o thym

28:

nie máſz piſmá. Miał ſyná zwłaſney żony iednego Popielá/ kthorego náznácżył

po śmierći

strona: 342

O Polskim Kroleſtwie.

Liſt 342

po śmierći ná ſwe mieyſce. Miał też dwádzieśćiá ſynow z miłoſnicámi/ to ieſt/

Boleſłáwá/ Iáźimirzá/ Włádziſłáwá/ Wrátyſłáwá/ Oddoná/ Bárwiná/

Przybyſłáwá/ Iáxę/ Semianá/ Semowitá/ Semiſłáwá/ Bogdáná/ Spi=

cygutá/ Spicymirzá/ Zbigniewá/ Sobieſłáwá/ Wiſmirzá/ Kreſomirá/ Wi

ſłáwá/ Przemyſłáwá/ kthorym rozdzielil zá żywotá wſzytki kráiny Pomorſkie

áż do Myſzny takież Weſtwáliey. Ci potym zákłádáli ty miáſtá y zamki/ Máy

deburg/ Dálemburg/ Brzemię/ Wiſmer/ Limburg/ Lubek/ Swerin/ Mic

kelburg/ Gilow/ Roſtok/ Werlá/ Oſtrow/ y innych wiele. Piſałem wyſzſſey

dzieie známienite Wiſmerowe z Duńſkim kroleſtwem/ ták nie wiem tegoli tho

10:

ſyn był cżyli inny. Ieſzcże y dziś w thych kráinách doſyć Słowieńſkiego ięzyká

11:

miedzy proſthym narodem/ á zową ſie Serby/ Niemcy ie zową Windyſz od

12:

Wándálow/ my ie zowiemy Káſzuby.

13:

Látá od národzenia Páná Kryſtuſá 815.

14:

Opiel ſyn trzećiego Leſzká/ ktorego Niemcy piſzą

15:

Oſzerych przyiąwſzy Monárchią oycowſką/

Koſzyſko.

vkazáły ſie w nim

16:

pierwſze nieuſtáwicżnośći á ſzaleńſtwá/ ábowiem wzgárdził

17:

mieyſce Krákowſkie dla gor y chroſtow/ przenioſł ſtolec kro=

18:

lewſki do Gniezná/ á z Gniezná do Kruſzwice w polá/ á tám

19:

zamek nád ieźiorem Gopłem dał poſtáwić krolewſki. Dáley

20:

o nim niemáſz co piſáć/ bo nic zacnego zá ſwego żywotá nie vcżynił/ bo záwżdy/

21:

roſkoſzy náſládował/ tylko tho miał w obycżáiu/ iż miáſtho klątwy cżęſto ma=

22:

wiał/ boday mię thák myſzy ziádły. Pothym ácż nie ſámego ále ſyná iego myſzy

23:

ziádły iáko piſzą.

24:

Látá od národzeniá Páńskiego. 830.

25:

Opiel wtory od ſtryiow ſwych Kſiążąt Niemiec=

26:

kich w młodych lećiech ná Monárchią Poſlką wybran/ gdzie

27:

wſzytki ſpráwy iego ſtryiowie przed ſię bráli. A gdy przyſzedł

28:

ku látom/ iął ſie roſkoſzy domowych/ weſela/ táncow/ muzy=

29:

kow z prożnowánia/ opuśćiwſzy ſpráwy y rzecż poſpolitą. Zo=

30:

ná záſię ktora byłá z Niemiec wkrádłá ſie mu w ſercu cudne=grafika

31:

mi ſłowy/ iż oná rządziłá á nie on.

32:

Bacżąc pánowie y ſláchtá/ nicżem

33:

nośc iego/ wzgárdzili im y opuſzcżá

34:

li go/ przetho go przezwáli Koſzyſko

35:

od włoſow odętych.

Choſzyſko álbo
Choſtek.

Zoná iego oba=

36:

cżywſzy/ boiąc ſie by ktorego ſtryiá

37:

jego nie wybrano ná to mieyſce/ ſmo

38:

wiłá ſie ſnim/ kazáłá ſie mu roznie=

39:

modz ná śmierć. A gdy ták vcżynił/

40:

obeſłano ſtryie wſzytki/ kthorzy gdy

41:

przyiecháli náwiedzili go: á gdy tám

42:

przy nim ſiedzieli v łożá/ proſił ich

43:

áby po iego śmierći ſyná iednego ze

44:

dwu ná ſwe mieyſce wybráli/ ktho=

45:

rzy ták rzekli vcżynić ieſli ſláchthá z

46:

pány przyzwolą. A w then cżás ná=

47:

rządziwſzy w kubek trućiny káżde=

48:

mu ſnich podawáłá pić z Winem

49:

zmieſzawſzy/ y rzekłá áby go vpoko=

Mmm 2

ili/ boiąc

strona: 342v

Kſięgi Oſme

ili/ boiąc ſie áby tám ktory zárázem nie padł. Oni gdy wyſzli do miáſtá/ w no=

cy wielką mękę z trućiny ćierpieli/ thám wſzytcy pomárli. Páni z rádośćią po=

wiádáłá: Bog ie ſkarał muſieli pánu źle myſlić álbo iego ſynom/ przeto nie da=

no ich chować w źiemię iedno w ieźioro miotano/ tám ſie z thych ćiał pocżyniły

myſzy/ ktore rzućiwſzy ſie ná krolá goduiącego ná zamku/ takież ná krolową y

ná ſyny/ żárły ie/ ktorych nie mogli ſłudzy áni ogniem áni bronią odegnáć/ ná

wodę vćiekł przed nimi á ony zá nim. Boiąc ſie żeglarze by łodziey nie przegry=

zły vćiekli przypłynąwſzy ná brzeg. Popiel theż ſam vćiekł ná wieżę/ á ony zá

nim/ támże go ziádły iż nic niezoſtáło/ takież żonę z dziećmi. Iáwna tho byłá

10:

plagá od Bogá/ gorzey niż kiedy ná Fáráoná/ kthorą moglibyſmy ſie wſzytcy

11:

káráć/ á wſpomináć ná nie záwżdy.

12:

Látá od Kryſtuſá 842.

13:

Iaſt Kruſzwicki po mizernym zeſzćiu Popielá wto

14:

rego/ iednoſtáynie od wſzech był ná Monárchią wybran tym

15:

obycżáiem. Gdy ſie pánowie Polſcy y ſláchtá ziecháłá do Kru

16:

ſzwice ná wybieránie páná/ nie mogli ſie iednoſtáynie zgodzić

17:

ná iednego wſzytcy (iáko to więc bywa.) Był Piaſt w Kru=

18:

ſzwicy mieſzcżánin/ dobry/ proſty/ á ſpráwiedliwy/ ktoremu

19:

ſie ſyn vrodził na ten cżás/ á thák zábił wieprzá tłuſtego y becżkę miodu vſyćił

20:

ná miánowánie onego dziećięćiá/ według pogáńſkiego obycżáiu. Przyſzli do grafika

21:

niego dwá mężowie nieznáiomi gośćmi/

22:

kthore piſzą być S. Páwłá y S. Ianá.

23:

Rzymſkie męcżenniki/ ktorych niechćia=

24:

no puśćić ná páłac krolewſki/ gdzie by=

25:

łá Ellekcia w ten cżás/ proſili goſpodá=

26:

rzá by ie w dom przyiął/ kthory tho rad

27:

vcżynił/ y dał im potraw dobrych ieść y

28:

miodu pić/ proſiwſzy ich ná miánowiny.

29:

Oni mu poſtrzygli dziećię y miánowáli

30:

Semowit według obycżáiá/ náiadſzy ſie

31:

y nápiwſzy podziękowawſzy ſzli precż.

32:

Lud ktory był ná ten cżás w Kruſzwicy

33:

wielki/ nie mogli nic náleść kupić ku ży=

34:

wnośći/ drudzy do Piaſtá chodzili w o=

35:

bycżay kupienia żywnośći/ on káżdemu

36:

dármo dał kto przyſzedł pić y ieść onego

37:

mięſá y miodu co był ná miánowiny ná=

38:

rządził/ thák áż nie mogli przepić wſzyt=

39:

cy onego miodu/ áni przeieść mięſá. Wi

40:

dząc ten dziw od Bogá/ wſzytcy rzekli:

41:

Co mamy inſzego páná ſzukáć iedno tego

42:

kogo nam bogowie obiáwili. Acżkolwiek ſie Piaſt ſthego długo wymawiał/

43:

wſzákże widząc wolą Bożą nie przećiwił ſie zoſtał pánem ich. Trwáło potom

44:

ſtwo tego Piaſtá áż do Káźimirzá wtorego/ z kthorego theż ieſzcże y dziś Nie=

45:

mieckie kſiążętá ſą/ á Mazowieckie nie dawno zeſzły. Vmárł Piaſt máiąc wie=

46:

ku lath ſtho y dwádzieśćiá/ zoſtáwił po ſobie Semowitá ſyna/ ieſzcże zá ſwego

47:

żywota náznácżonego/ ktory ieſzcże zá oycá przenioſł ſtolec Krolewſki z Kru=

48:

ſzwice do Gniezná záſię.

Stholec kro=
lewſki przenie
ſion.

49:

Látá od národzenia Kryſtuſá 895.

Semowit

strona: 343

O Polskim Kroleſtwie.

Liſt 343

Emowit Piaſtow ſyn Polſki Monárchá po oycu lud

ſwoy w wielkiey opátrznośći ſpráwował/ będąc biegły w Rycer=

ſkich rzecżách/ wypędził ſwe nieprzyiaćiele z gránic/ Węgry/ Cże=

chy/ y inne. Káſzuby przypędził ku dawániu trybutu/ tákieſz inne

Pomorzány y ſtrzyie nieboſzcżyká Popielá co go myſzy ziádły. V=

márł w młodym wieku z żáłośćią poſpolitego ludu/ zoſtáwił po ſobie ſyna Leſz

ká cżwarthego.

Látá Páńskiego 902.

Ego cżáſu pod Arnolfem Ceſárzem/ przyſzli do Sło=

10:

wieńſkich źieḿ dwá mężowie Krześćiáńſcy/ ieden Słowak Cżu=

11:

ryło/ á drugi Grek Metodius z Greciey/ kthore był poſłał Mi=

12:

chał Páleolog Ceſarz Konſtántynopolſki ná prozbę niekthorych

13:

pánow Słowieńſkich/ ktorzy napierwey pryſzli do Moráwy/ tam

14:

záłożyli kośćioł Krześćiáńſki w Wielgrádzie/ y ludzi na Krześćiáńſką wiárę

15:

wiele pokrzćili. Wyzwáni byli do Rzymá á tám ich pytano cżemu Słowieńſkim

16:

ięzykiem mſzą miewáli á nie Láćińſkim. Odpowiedzieli. Nápiſał Dawid/

17:

wſzelki duch niechay chwali Bogá: theż y S. Páweł piſał do Korintow/ iáki

18:

kto iezyk rozumie tákim mu ma być ſłowo Boże powiádano. Po thych rozmo=

19:

wách dopuśćił Papież w kośćiele Krześćiáńſkim mſzą mieć Słowieńſkim ię=

20:

zykiem. Ná Kleparzu w Krákowie nie dawno ten obycżay záginął/ bo tám v

21:

świętego krzyżá mſzą Słowieńſkim ięzykiem ſpiewano.

Mſza Sło=
wieńſkim ięzy=
kiem.

22:

Látá od národzenia Páńskiego. 902.

23:

Eſzko cżwarty w młodych lećiech będąc/ od wſzech iedno

24:

ſtáynie wybran ná páńſtwo Polſkie/ kthorego ſprawce rządzili áż do

25:

prawego bacżenia. Ale gdy w iego młodych lećiech bacżyli go oycowſkich oby=

26:

cżáiow náſládować/ dáli mu moc ná wſzytko. Vmárł zoſtáwiwſzy ſyná Zemo=

27:

myſłáwá.

28:

Látá od Bożego národzenia 921.grafika

29:

Emomyſlaw ná oycow=

30:

ſkie mieyſce wſtąpił/ kthory ſie

31:

też nie wyrodził od oycowſkich á

32:

ni dziádowſkich obycżáiow. Ten

33:

nárzekał ná ſwą żonę niepłodną:

34:

ábowiem vrodziłá mu ſyná nie

35:

rychło y tho ſlepego. A gdy wezwał pánow do

36:

Gniezná ná miánowanie y poſtrzygánie ſyná ſle=

37:

pego/ wezwáli go Zemyſlow/ á potym byli weſe=

38:

li. Przy pierwſzey potráwie przyſzedł poſeł iż ſyn

39:

przeyrzał/ zdumieli ſie z rádośćią. Mátká ie^o ſzłá

40:

przynioſłá go miedzy goduiące z dobremi ocżymá:

41:

wſzythcy ſie dziwowáli y rádowáli. Oćiec Leſzko

42:

cżęſto ſie wywiádował od wieſzcżkow co ſie w tym

43:

dzieie/ iż go ták bogowie w ſynie poćieſzyli známie=

44:

nićie. Ktorzy odpowiedzieli: Iż Pan Bog rychło Polſkę oświeći z łáſki ſwey

45:

iáko to dziećię. On mnimał by to ku ſwieckiey chwale ſzło/ áno iż krztem świę=

46:

tym mieli być oświeceni przez tego Mieſzká/ iáko ták było.

Mmm 3

O Ruſi

strona: 343v

Kſięgi Oſme

O Ruſi.

Ruſi náyduie ſie napierwey być y pánowáć

tych trzey bráćiey/ to ieſt/ Kiy/ Szćiek/ Koreẃ/ á ſio=

ſtrá Lebed.

Kiy.
Sćieki.
Korew.
Lebed.
Szcżekáwicá.
Korewicá.

Kiy záłożył miáſto y zamek nád rzeką Dnie=

prem/ á przezwał od ſwego imieniá Kijow/ gdzie ieſth y

dziś Metropolit wielki Biſkup ich. Drugi brát Szćiek

záłożył zamek niedáleko Kijowá/ takież ij názwał od ſwe

go imieniá Szćiekáwicá. Koreẃ trzeći bráth záłożył za=

mek Korewicę. Mieli záſię ſwoie kſiążętá/ ktorym roz=

10:

dawáli kráiny puſte ku budowániu zamkow/ iáko Rádzim/

Rádzim.
Wiátko.
Dulebá.
Oſzkáld.
Dyr.

od kthorego wez=

11:

wáni ſą Rádzimcżánie nád rzeką Száſsu. Wiátko od ktorego Wiátcżánie nád

12:

rzeką Wolká. Dulebá od ktorego Dulebiánie nád rzeką Bugiem/ dziś ie zową

13:

Lucánie. Potomkowie Kijowi byli Oſzkáld á Dir/ ktorzy rozſzerzáli páńſtwá

14:

ſwe ná pułnocy/ á kſiążętá vſtáwili nád ſobą z innego narodu/ dla tego áby nie

15:

folgowáli brátu áni ſwátu áni żadnemu/ co ktho záſłuży ábo ma áby tego vży=

16:

wał. Pierwſze Kſiążę było Rurko/

Rurko.
Seyniew.
Trubor.
Geor zdráycá.

ktory był w Nowogrodzie. Drugi Sey=

17:

niew ktory był ná Białłym ieźierze. Trzeći Trubor ktory był ná Zborſku. Ná

18:

oſtátku Kurko pánował we wſzytkim po śmierći tych dwu. Po śmierći Kur=

19:

ká ſyn iego zoſtał Geor/ ten zábił Oſzkáldá y Dirá zdrádą Kſiążęthá Kijow=

20:

ſkie/ y poſiadł ich páńſtwá. A gdy dań wielką ná ludzi vſtáwił/ zábili go Dre=

21:

wlánie/ á poſłáli do iego żony Olhy/ ieſliby chćiáłá iść zá ich Kſiążę Niſkiná.

22:

Oná iáko chytra obiecáłá to vcżynić/ ieſli do niey w dom przyiedzie ſlubu bráć.

23:

A gdy iecháli Drewlánie z ſwym kſiążęćiem do niey/ záſádzili ná nie woyſko lu=

24:

dzi ná tákim mieyſcu gdzie Drewlány do gruntu pobiłá/ y rozmáitemi mękámi

25:

dręcżyłá/ mſzcżąc ſie ſwego mężá Georá. Potym ſyn Georow á Olhin Swá=

26:

thoſław

Swátoſlaw.

gdy doroſł przywiodł Drewlány záſię ku ſwemu páńſtwu/ y dań dá=

27:

wáć vłożył. Thá Olhá ieździłá do Konſtántynopolá wiáry Krześćiáńſkiey wy=

28:

knąć/ y tám ſie okrzćiłá/

Olhá okrz=
cżoná.

ále ſyn niechćiał/ á imię iey dano Helená. Gdy iechá=

29:

łá z Cárzyhrodá błogoſłáwił iey Pátryárchá mowiąc: Błogoſłáwionás thy

30:

miedzy niewiáſtámi Ruſkiemi etc.

31:

Látá od národzenia Páńskiego 962.grafika

32:

Ieſzko kthory był ſlepo vro

33:

dzon/ po oycu ſwym ná Monár

34:

chią Polſką wybran. Ten miał

35:

ſiedḿ miłoſnic/ z kthoremi ża=

36:

dnego płodu nie miał/ á ſthąd

37:

bywał ſmutny. Przetho był ná=

38:

mawian od niektorych Krześćian áby ſie okrzćił

39:

chceli pohtomki mieć. Poſłał do Cżech po corę

40:

Krolá Boleſłáwá co brátá Wacłáwá by zábił/

41:

imieniem Dąbrowkę. Krol Cżeſki przyzwolił

42:

tym obycżáiem ieſli ſie chce okrzćić.

Krzeſt pierwſzy.

Vcżynił tho

43:

Mieſzko rad/ okrzćił ſie látá od národzenia Páń=

44:

ſkiego 965. w Gnieźnie/ thám go miánowano

45:

Miecſław od ſławy dobrey/ á pierwey Mieſzko

46:

był rzecżony od zámieſzániá Rzecży poſpolithey/

47:

gdy ſie ſlepo vrodził. Przykazał też wſzytkim ták bogátym iáko vbogim áby ſie

48:

pokrzćili ſiodmego dniá Márcá/ wmiotawſzy w ogień báłwány drzewiáne/ á

kámienne

strona: 344

O Polskim Kroleſtwie.

Liſt 344

kámienne potłukſzy do wody. A ſthąd ieſzcże dzś ten obycżay máią w wielkiey

Polſce y w Sląſku/ iż ſiodmego dniá Márcá thopią Márzánę vbrawſzy iáko

niewiáſtę/ wyſzedſzy ze wſi ſpiewáiąc:

Márzá. mars.

Smierć ſie wije po płothu ſzukáięcy kło=

potu etc. Bo przed thym ledá co chwalili/ Plánety/ Pogody/ Pogwizdy/ He=

li/ Láde/ Dziewánnę/ to ieſt Diánę/ Márzánę/ y wiele tákich.

¶ Ná znák dobrego Krześćiáńſtwá vſtháwił Mieſzko/ áby/ gdy cżćiono we

mſzy Ewángielią świętą/ káżdy do puł miecżá dobył/ będąc gotow vmrzeć o

wiárę Krześćiańſką. ¶ Záłożył theż dwá kośćioły Arcybiſkupie/ ieden w

Gnieźnie/ drugi ná zamku S. Wacłáwá kwoli Krolowey Dąbrowce ná pá=

10:

miątkę ſtryiá iey Wacłáwá ktorego był oćiec zábił.

11:

¶ Zbudował theż Biſkupi kośćioł w Kruſzwicy/ ále pothym przenieſion do

12:

Włocłáwiá nád Wiſłę. Wiele innych kośćiołow pobudował y nádał známie

13:

nićie/ ták ſam iáko żoná iego. ¶ Vrodziłá mu Dąbrowká ſyná ktoremu imię

14:

dáłá oycá ſwego Boleſław/ Ruś go potym przezwáłá Chábry/ Chrobry.

tho ieſt wale=

15:

cżny. Rychło po nim máthká vmárłá/ pochowaná z wielkim płácżem poſpoli=

16:

te^o ludu w Gnieźnie. Tá chodziłá záwżdy przeſtowłoſá w wieńcu y w koronie.

17:

Poiął drugą żonę imieniem Iudyt/ kſiążęćiá Węgierſkiego Ieſsę corę/ z kto

18:

rą miał drugiego ſyná imieniem ſwoim Miecſław.

19:

¶ Lámpert Biſkup Krákowſki był poſłan do Rzymá od Miecſławá proſząc

20:

o koronę kroleſtwu Polſkiemu/ ále obiecawſzy záſię iey odmowił rzekąc: Ieſz=

21:

cże iey nie godzien/ mnimáiąc go ieſzcże nie być práwym Krześćiáninem. A w

22:

ten cżás od krolá Stefaná z Węgier też poſeł był o koronę Krolewſką Aſtery=

23:

kus/ przez tego ią do Węgier Papież ſiodmy Benedikt poſłał Stefanowi kro=

24:

lowi pierwſzemu Krześćiáninowi.

25:

Wátoſław okrzcżoney Heleny ſyn Ruſkie

26:

Kſiążę/

O Ruśi.

zwalcżywſzy kozaki Ruſkie dań ná nie vłożył/ Bulgáry

27:

takież/ poſiadł ich zamkow oſḿdzieſiąt/ vłożywſzy ná nie dań ſam

28:

ćiągnął do Greciey/ á tám mocno woiował. W ten cżás mu Pie=

29:

cimgowie Kijow oblegli/ gdzie byłá iego żoná ze trzemi ſyny/ kthora vmárłá

30:

od ſtráchu. Vſłyſzawſzy Swáthoſław wroćił ſie ku Kijowu/ á Piecżymgowie

31:

przećiw iemu ſzli/ poráźił Kurá Piecżynig Swatoſłáwá/

Kurá Piecżynik

y ſámego poimawſzy

32:

vćiął mu głowę/ á dał ią opráwić w Złotho/ z kthorey pił iáko z iedney cżáſze.

33:

Syn iego Włodzimirz ćiągnął przećiw Polakom/

Włodzimirz
Ruſin pierwſzy
Krześćiánin.

wźiął Przemyſl/ Cżerwen.

34:

Potym do Greciey/ wźiął Korſon y wſzytek ten tám powiát: Brátá Iáropol=

35:

ká zábił y Kijow pod nim wźiął. Był námawian z Thátar áby wiárę ich przy=

36:

iął/ niechćiał: Zydowſkiey theż niechćiał/ też y Láćińſkiey niechćiał/ ále poſło=

37:

wie Konſtánthynopolſcy námowili go iż Grecką wiárę przyiął/ á niżli przyiął

38:

żądał ſioſtry v Bázyliuſá á Konſtántiná Greckich Ceſarzow/ kthorzy mu od=

39:

mowili iż iey nie godzien/ ponieważ nie ieſth Krześćiáninem/ on ſie obiecał

40:

okrzćić. A gdy przyiechał do Cárzygrodá oſlnął ná ocży/ poſłał do pánny ſkár=

41:

żąc ſie iż ták niefortunna. Oná rzekłá: Skoro ſie okrzći zbędzie ſlepoty/ thákże

42:

ſie ſtáło/ ſkoro go okrzćił Biſkup z Korſoná látá 990. przeyrzał/

Korſon álbo
Cherſon.

á pothym

43:

brał ſnią ſlub/ kthorey było imię Anná. Przyiechał ſnią do Ruſi/ wroćiwſzy

44:

záſię Korſon Ceſárzom Cárzygrockim/ roſkazał wſzythkim poddánym áby ſie

45:

pokrzćili/

Rus okrzcżóná.

y vcżynili ták/ iż ſie wſzytcy rázem w Dnieprze pokrzćili/ y ſynow ie=

46:

go dwánaśćie ktore miał z pierwſzemi żonámi. Dawſzy ie vcżyć piſmá Greckie=

47:

go rozdzielił im zá żywotá zamki.

48:

¶ Ten też rozmáite rzemieſniki przywiodł z Greciey/ kthorzy kośćioły koſzto=

49:

wnie á ozdobnie w Kijowie robili.

50:

Látá od Bożego národzenia 999.

Mmm 4

Chábry

strona: 344v

Kſięgi Oſme

Hábry Boleſlaw Miecſláwow ſyn iedyny z żony

Dąbrowki /wybran ná Monárchią Polſką od wſzytkich pod

dánych. Ten napierwey prácował ſie o tho/ iákoby ćiáło S.

Woyćiechá z Prus do Polſki przynioſł/ ktorego byli nie daw=

no Pruſowie zábili. Abowiem był S. Woyćiech przyſzedł z

Węgier do Polſki á z Polſki do Prus kázáć á náucżáć wiáry

Krześćiáńſkiey/ przewiozſzy ſie przez rzekę Oſsę/ kthora ieſt zá Grudziądzem/

ſzedł dáley miedzy pogáńſtwo/ gdzie chwalili ogień/ Słońce/ láſy/ węże/ źwie=

rze/ ledá co. A gdy im to rozwodził S. Woyćiech iż to nie ſą żadne świątośći

10:

iedno ſtworzenie Boże/ rzućili ſie nań y zábili go nád morzem bliſko miáſtecż=

11:

ká/ Feshauſz dziś zową.

S. Woyćiech
zábit.

Wſkazáli pogáni do krolá Boleſłáwá tymi ſłowy/ Iu

12:

żeſmy twego bogá zábili y zákopáli/ kthorego niedoſtánieſz od nas áż daſz thák

13:

wiele złothá co záważy. Doſłał Krol Boleſław ſkárbow doſyć ná odkupienie

14:

ćiáłá/ á gdy ważono nic nie záważyło z Boſkiey ſpráwy. Przywieźiono ie napier

15:

wey do Trzemeſzná klaſztorá/ á potym do Gniezná/ v kthorego grobu wielkie

16:

cudá bywáły/ ktorzy náwiedzáli zdrowie bráli/ Otto trzeći Ceſarz Krześćiáńſki

17:

ſłyſząc o tych cudách S. Woyćiechá/ obiecał ſie w chorobie ſwey náwiedzić to

18:

mieyſce ſwá oſobą/ był zdrow. A gdy ku Poznániu przyieżdżał/ wyiechał prze=

19:

ćiw iemu doſyć ozdobnie Boleſław cżyniąc mu poććiwość/ tám pieſzki obá ſzli

20:

od Poznániá áż do Gniezná ſiedḿ mil/ rozmáite vbiory ſćieląc ná drodze. Przy

21:

ſzedſzy do kośćiołá pádł przed grobem S. Woyćiechá/ leżał długo. Bił kilko

22:

dni z wielkim doſtátkiem chowan y dárowan od krolá Boleſłáwa známienićie.

23:

grafika

24:

Zá tho iego dobrodzieyſtwo Ceſarz Otto koronował go thámże w kośćiele ná

25:

Polſkie kroleſtwo/ przy Arcybiſkupie Gnieźnieńſkim Gaudenciuſie/ ktory go pomázał.

Gaudencius.

A thám go wyzwolił Ceſarz od wielkich poſług/ dani/ y poddánośći

26:

Rzymſkim Ceſárzom/ y potomkom iego/ kthore przed tym wſzytcy krolowie y

27:

kſiążętá Krześćiáńſkie Ceſárzowi cżynili. A gdy ſie rozieżdżáli/ áby thym mo=

cnieyſza

strona: 345

O Polskim Kroleſtwie.

Liſt 345

cnieyſza przyiaźń byłá/

Dáry ſpolne.

dał Ceſarz Boleſłáwowi nowemu krolowi włocżnią

świętego Maurycego y gozdź od krzyżá Páńſkiego/ á Krol Boleſław Ottono=

wi Ceſárzowi rámię S. Woyćiechá/ kthore w Rzymie położył v S. Bártło=

mieiá w kośćiele. Nád tho ieſzcże krewnośćią ſie ſpoili/ zmowił Ceſarz ſwoię

ſieſtrzenicę corę Woiewody Ruſkiego dáć zá małżonkę krolowi Boleſłáwowi

imieniem Ryſzchę.

Kiſsá.

Prowádził go Krol Boleſław z Gniezná áż do gránic z

wielką poććiwośćią. Przyiechawſzy do Gniezná wźiął przymierze z Ruſkim

kſiążęćiem/ á przećiw Boleſłáwowi brátu ćiotcżonemu (ktory był około Kłec

ká nád przymierze/ wielkie ſzkody podzáłał woyſko zebrał/ poráźił go áż vćiekł

10:

ná Wyſzegrad y z ſynem Iáromirem.

11:

¶ Krol Polſki dobywſzy Prági obległ Wyſzegrad y dobył go/ poimał Bole=

12:

ſłáwá y z ſynem Iáromirem/ á ná proźbę Werſzowcow dał mu ocży wyłupić/

13:

á ſyná w więźieniu chował potuſzywſzy Werſzowcom. ¶ Ci Werſzowcy z Cżech

14:

byli wyſzli do Polſki/ ktorych dziś ſą potomkowie Okſzycy/ á Nieráwicy/ iáko

15:

pierwſzy kronikarze piſáli/ nie rozumieiąc Cżeſkiey rzecży. Werſzowce ták pi=

16:

ſzą Cżechowie/ kthorzy ſą rzecżeni od wierſzey Werſzowcy/ bo wierſzą noſili zá

17:

herb/ áż potym doſáli innego herbu dwie brodáćice/ to ieſt okſze/ iáko ſzerzey

18:

w Cżeſkiey kronice piſano.

19:

¶ Stoi theż w kronice Cżeſkiey/ iżby ná rokowániu z poboiu przyſzedł w ręce

20:

Boleſław y z ſynem Miecſłáwowi krolowi Polſkiemu w Polſce. Potym Krol

21:

Polſki pobrał wiele zamkow w Moráwie y w Cżechách/ ludzi y plonu wygnał:

22:

y proſił Ceſárzá áby Oldrychá poſłał ná Cżeſkie kroleſtwo/ kthory tám ná ten

23:

cżás był/ áleć ináczey w Cżeſkiey kronice ſtoi/ ktorego gdy poſłał zoſtał Kro=

24:

lem: vproſił v krolá Polſkiego brátá Iáromirá z więźienia/ á ſam mu dał wy=

25:

łupić ocży áby nie dziedzicżył. ¶ Potym Boleſław ná proźbę Swátopełká

26:

ſyná Włádzimirzowego Ruſkiego kſiążęćiá/

Swátopołk
wygnan.

kthory był wygnan od brátá Iá=

27:

roſłáwá z Kijowá/ zebrał woyſko przećiw Iároſłáwowi. A gdy było nád rze=

28:

ką Bugiem/ Budus Iároſłáwow Sekretarz wołał ná Krolá z drugą ſtronę

29:

rzeki będąc/ zbędzieſz tego brzuchá tłuſtego. Gdzie potym Krol przepłáwił ſie

30:

przez rzekę poráźił Ruś z Połowcy y z Piecżynigi/ á Iároſław vćiekł ná ieźio=

31:

rá. Ciągnął Krol do Kijowá dobył go przez oblężenie/ iádąc w miáſto vderzył

32:

miecżem w fortkę (ktorą oni złotą zwáli)

Złota fortá.

áż do połowice przećiął ná pámięć

33:

wiecżną/ pobrawſzy tám wielkie ſkárby w wiązał záſię na ſwe mieyſce Swáto=

34:

pełká. Ale gdy żywnośći Polacy ſzukáli/ bo thám źimowáli/ zábił ich kilko

35:

Swátopełk/ boiąc ſie krolá vćiekł. Krol ná Wioſnę popalił/ pokáźił/ zborzył/

36:

Kijow/

Kijow zborzon

kthory ná ten cżás wielkim koſztem był zbudowan/ iednych Kośćio=

37:

łow trzy ſtá było w nim rozmáitym dziáłem budowánych. A gdy ſie obroćił do

38:

Polſki/ chćiał go ná drodze zdrádą pożyć Iároſław w tháiemnych mieycách/

39:

ále ſie oſzukał/ dobrze ſie o nim Krol dowiedział/ iechał ſpráwą/ wyrwał ſie

40:

Iároſław/ poráżon ledwey ſam vćiekł/

Iároſław po=
ráżon łotr.

y drugi raz/ y trzeći raz/ áż iuż o iedná=

41:

nie proſili. ¶ Vpokoiwſzy ſie ſnimi/ rozmierzył ſobie gránice ſnimi po Nieſtr/

Gránice Pol=
ſkie żelázne.

42:

wezbrał ſie do Prus/ do Sáſkiey źiemie/ y do Pomorzan/ gdzie też tám niekto=

43:

re przez przypędzenie/ niektore przez dobrowolne dánie k ſobie przyćiągnął/ y

44:

gránice po rzekę Elb álbo Labi áż do morzá Niemieckiego ſobie ſnimi vſthá=

45:

wił/ wkopawſzy żelázne ſłupy ná wiecżność/ á thakież y z Ruſią vcżynił po

46:

Niepr/ obchodząc ſie z Kſiążęthy Niemieckiemi miłośćiwie/ bo wiedział iż z

47:

Polſkich krolow wyſzli álbo z pokolenia Słowieńſkiego. Ale Prus nie przeſtał

48:

woiowáć áż mu poddáność muſieli vcżynić/

Pruſowie ſie=
poddáli.

ſthárzy Pruſowie pogáni trybut y

49:

poſłuſzeńſtwo poſtápili/ gdzie theż tám w pośrzodku Oſsy rzeki poſtáwił ſłup

50:

żelázny áż do morzá ktore zowiemy Bálteum gránicżny/ v wſi ktorą y dziś zo=

51:

wą Słup/ ták iż położył ſobie pewne gránice ná wſchod Słońcá/ ná zachod/ y

52:

pułnocy. Oſthátnią bitwę miał Boleſław z Iároſłáwem Ruſkim kſiążęćiem

53:

gdy chćiał do Polſki bez wieśći wtárgnąć/

Iároſlaw po=
ráżon.

Krol Boleſław miał o nim dobrą

ſpráwę/

strona: 345v

Kſięgi Oſme

ſpráwę/ ćiągnął przećiw iemu nád Bug rzekę/ dla ſwiętá Niedzielnego odpo=

cżywał/ ále kuchárze/ máſztálerze/ y inni ſłużebnicy zácżęli bitwę ſnimi ziecha

wſzy ſie v wody/ ták iż ſtrwożyli wſzytko woyſko Ruſkie. Vſłyſzał to Boleſław:

wnet kazał do zbroy wſzytkim/ przepráwiwſzy ſie przez Bug vderzył ná woyſko

Ruſkie/ ktore ſie ták roſpierzchło po leſie/ iáko żáby do wody. Wiele ludzi po=

brawſzy y innych łupow Ruſkich/ ſam Iároſław ledwie vćiekł. Ruſzył ſie do

pośrzodku źiemie Ruſkiey/ á tám Iároſłáwowi dzierżáwy pobrał/ inne kſią=

żętá poddáność iemu vcżyniły y trybut poſtąpiły.

¶ Po tych wielkich pracách ktore miewał ten ſławney pámięći Krol rzecżony

10:

Chábry od Ruſi/ z iego wielkiey cżuynośći w rycerſkich rzecżách/ wpadł w nie=

11:

moc/ w kilku mieſięcy vmárł/

Vmárł Bo=
leſław.

máiąc wieku lat pięćdzieſiąt y ośḿ/ trzećiego

12:

dnia Kwietniá/ látá 1025. krolował lath dwádzieśćiá y pięć/ w Poznániu

13:

śrzod kośćiołá ná tumie pochowan. Smierć iego znácżyłá Kometá kthora ná

14:

ten cżas byłá wielka.

15:

¶ Then był náſzym Krolem Poſlkim napierwſzym koronowánym/ vrodzenia/

16:

obycżáiow/ śmiáłośći/ ſtałośći/ niepoſpolitych: ktemu łáſkáwy/ wierny po=

17:

wolny/ roſtropny/ mierny/ ſwoim/ poddánym/ nie pętáiąc ſie prożnemi rzecżá=

18:

mi/ przeto mu Pan Bog dawał wielkie ſzcżęśćie ná káżde ſpráwy.

19:

¶ Klaſztor S. Krzyżá ná Lyſey gorze záłożył látá 1006. z doſtátecznym ná=

20:

dánim/

Klaſztor v S.
Krzyżá.

ná proźbę Emeryká ſyná Stefaná krolá Węgierſkiego gdy ſpołu polo=

21:

wáli/ o cżym iuż ſą po Polſku kſiążecżki. ¶ Ten też w Siećiechowie drugi kla

22:

ſztor záłożył S. Benedyktá látá 1010.

Klaſzthor w
Siećiechowie.

nád Wiſłą/ doſtátecżnie nádány prze=

23:

zeń y przez źiemiániná tey wſi Sieciechá imieniem.

24:

¶ Tego cżáſu przyſzli byli dwá mężowie święci z klaſztorá Pereáſkiego Bene=

25:

dikt y Ian do Polſki/ vcżyć Nowokrzcżeńcow wiáry Krześćiáńſkiey/ á k nim

26:

záſię przyſtáli cżtherzey Polacy/ mieſzkáli ſpołu ná puſzcży bliſko Káźimirzá w

27:

wielkiey Polſce/

Nowi ſwięći
w Polſce wiel
giey.

gdzie ie tám złodzieie pobili/ nádziewáiąc ſie v nich iákich ſkár=

28:

bow/ bo im był dał Krol złoty klenot dla żywnośći/ ktorego długo niechćieli

29:

wźiąć/ y ſnadź ij byli záſię poſłáli do Gniezná krolowi mowiąc: Iż thego iemu

30:

potrzebniey. Krol Boleſław kazał ty złodzieie w leſie połápáć/ ktorzy chodzi=

31:

li z dobythemi miecżmi po leſie plecy im poſchły/ iż niemogli miecżow pocho=

32:

wáć. A ſkoro ie do grobow tych pobitych przywiedziono byli zdrowi/ żáłowáli

33:

y pokutowáli zá ſwoy vcżynek/ á thych świętych ćiáłá pochowano w Gnieźnie

34:

Látá 1005.

35:

O Pruſiech.

36:

Ielekroć tu Pruſacy miánowáni będą/ przeto

37:

o nich trzebá wiedzieć temu kto cżćie. Pruſowie dziſieyſzy

38:

ſą przychodniowie z Niemiec. O ſtárych Pruſiech ktorzy

39:

byli pogáni/ o thych náſzy kronikarze wątpliwie piſáli/

40:

powiádaiąc ie być z Greciey od krolá Pruſá z Bitiniey.

41:

Silwius też piſze iż to byli Vlmerigowie/ piſze też wąt=

42:

pliwie iż byli Brueteri/ á od Brueterow Pruſowie rze=

43:

cżeni. Sthellá ie zowie Boruſsy/ áleć tho pewnieyſza iż

44:

Pruſowie ſtárzy byli z Litwą iednego narodu/ y tu mieſzkáli gdzie dziś Liflań=

45:

ći/ y rzecż iednáką mieli y obycżáie z Litwą/ iedno przez obcy narod zmienili ię=

46:

zyk/ máło nie co ſobie rozumieią y dziś/ bo ieſzcże ſtárych Pruſow ieſth kiládzie=

47:

ſiąth wſi zá Krolewcem ku Litwie/ kthorym ięzyká żadny nie rozumie/ iedno

48:

ſámi ſobie. Kurowie iedne^o narodu z ſtáremi Pruſy ſą/ á wyſzli z zamorſkich krá

49:

in gdzie dziś Norwegia. Przeto gdy nowi Pruſácy krzyżacy z Litwą walcżyli/

tedy

strona: 346

O Polskim Kroleſtwie.

Liſt 346

tedy zawżdy ſtarzy Pruſowie przychylnieyſzy byli Litwie niż Niemcom/ y bárzo

ie pochodzili/ áż gdy ſie Litwá pokrzćiłá/ też od nich byli wzgárdzeni. Potym

Konrad Mázowieckie Kſiążę gdy miał od nich wiele trudnośći y ſzkod/ z na=

mowy Kriſtyná Biſkupá Chełmieńſkiego ktory też od nich cżęſto pobieran by=

wał/ poſłał do Ceſárzá Fryderiká wtorego/ zá ktorego Ieruzálem wźięli Sá=

ráceni/ áby poſłał pomoc Krześćiánom przećiw pogánom. On tho rad vcżynił

iż poſłał zakonniki ktore zwano Bożogrobſkie Rycerze S. Ianá z Rodis/ z do

mu Niemieckiego/ pánny Máriey kośćiołá/ kthorych wywod krotko nápiſzę.

Gdy ieſzcże Krześćiánie dzierżeli Ieruzálem był tám klaſztor S. Ianá/ ktho=

10:

rego regułę przyiąwſzy pánowie z Rodis/

Rodis.

ná tym byli fundowáni áby ſtrzegli

11:

grobu Bożego od Sárácenow/ bo thám ci byli názacnieyſzy/ y ſpráwę wodną

12:

vmieli. Byl też záſię w Ieruzálem ſzpytal z kośćiołem pánny Máriey ktory zo=

13:

wą Templárſki/ kthory był ieden Niemiec nabożny záłożył dla pielgrzymow z

14:

Niemiec/ ktory co dáley tho bárźiey nádawáli kupcy Niemieccy/ iż był bárzo

15:

bogáty/ ći theż przyięli iednę regułę z Rycerzmi Bożogrobſkiemi/ y potwier=

16:

dzenie wźięli od Papieżá y Ceſárzá/ á bronili ſpołem Ieruzálem/ máiąc zá=

17:

wżdy kilkonaście thyſiąc ludzi ku potrzebie/ áleć go przedſię źle vſtrzegli/ bo

18:

Zołdan wźiął Ieruzálem nie walcżąc/ iákom ná ſwym mieyſcu piſał. Skoro

19:

Ieruzálem Sáráceni wźięli/ wyſzli Rycerze ſtámtąd/ przyſzli do Ceſárzá Fry=

20:

drichá wtorego proſić gdzie o mieyſce záłożyć ſwoy klaſzthor á trwáć w nim do

21:

końcá iáko Bogu poſlubili. Ceſarz wyrozumiał potrzebie ich/ y Konrádá Má

22:

zowieckiego kſiążęćiá/ poſłał ich ná pomoc dwádzieśćiá tyſiąc do Prus prze=

23:

ćiw pogánom. Kthorzy vcżyniwſzy dębową twierdz przećiw Torunowi/ gdzie

24:

dziś zową Dybow (ále ma być zwano Dębow)

Dębow.

ſtrzeláli przez Wiſłę ná pogá=

25:

ny/ áż muſieli ſtego mieyſcá dáley poſtępić/ á Niemcy zá nimi znienagłá co dá=

26:

ley tho bárźiey/ áże ie wypędzili zá Krolewiec ku Litwie/ wſzákże ſnimi doſyć

27:

trudnośći miewáli przez dwie śćie lat y dáley. Ná oſtáthek muſieliby byli záſię

28:

vćiec przed nimi do Niemiec/ by byli nie Polſcy krolowie dawáli pomocy/ iá=

29:

ko o tym będzie ná ſwym mieyſcu. Noſzą ci zakonnicy białłe płaſzcże á ná nich

30:

krzyżyki cżarne/ brod nie golą/ z bronią chodzą. Iáko mowią: Z bogáctwá ál=

31:

bo z doſtátku cżłowiek ku złośćiam przychodzi/ thakież theż ći mili zakonnicy/

32:

kiedy ſie nawięcey wſpomogli á ku páńſtwu przyſzli pocżęli hárdzieć/

Krzyżacy ſie
złotrzyli.

bieráć lu

33:

dzi w niewolą w Polſce y w Lithwie/ á robić imi iáko bydłem/ żony cudze od

34:

mężow bráć/ to wſzytko było v thych Krzyżakow/ á zamki budowáli áby ſie

35:

krolom Polſkim z poddánośći wymierzyli/ z ktoremi było trudnośći doſyć.

36:

Látá Páńskiego 1025.grafika

37:

Ieſzko wtory ná Krole=

38:

ſtwo Polſkie o świętym Duchu

39:

wybran w Poznániu/ támże y

40:

koronowan z ſwoią żoną Ryſz=

41:

chą/ przez Ipolitá Arcybiſku=

42:

pá Gnieznieńſkiego. Ktory dá=

43:

leko od oycowſkich obycżáiow odſtąpił/ ábowiem

44:

był leniwy/ niedbáły/ żony ſwey więcey ſłuchał y

45:

náſládował niż rádziec poſpolithey rzecży. A gdy

46:

tho obacżył Brethyſław Oldrychow ſyn Kſiążę

47:

Cżeſkie z kmiecey dziewki vrodzony z Bozeny/ ná=

48:

ſzá kroniká piſze iż nie był z właſney żony/ ále pi=

49:

ſzą Cżechowie iż brał ſnią ſlub. Oldrych mśćił ſie

50:

dziádá ſwego/ ktoremu było w Polſce ocży wy=

51:

łupiono/ zdobywał záſię zamkow w Cżechách y

w Morá=

strona: 346v

Kſięgi Oſme

w Moráwie/ takieſz miaſt/ Poláki pobił/ Werſzowce pomęcżył y łupił żywo/

Werſzowcy
pomęcżeni.

ktorych ná zamkách zdobywał/ ták iż wiele kráin od Polſki odpádło w Sląſku

y w Niemcech/ y w Moráwie takież w Ruſi w Pruſiech. Bacżąc tho Polacy z

żáłośćią te^o vżywáli/ ku krolu żadney chući niemieli y práwie go opuśćili wſzyt

cy. Widząc tho Krol wpadł w ſzaleńſtwo y w niemoc/ vmárł kſiężycá Márcá

látá 1034.

Krol vmárł.

pochowan w Poznániu. Od tego cżáſu thy kráiny od Polſki od=

pádły/ Moráwá máło nie wſzytká/ y cokolwiek leży ná tę ſtronę rzeki Labi/

álbo Elbu/ áż do morzá Niemieckiego/ Káſzuby/ Serby/ Sáſki/ y wyſpy mor

ſkie. Pomorzány był ſkarał przez Belę Krol Mieſzko/ ktoremu był porucżył

10:

ſpráwę woienną/ bo vćiekli byli do niego trzey krolewicy z Węgier S. Stefa=

11:

ná wnukowie to ieſt/ Andrzey/ Belá/ á Láwentá/ dał Beli dziewkę ſwoię zá

12:

małżonkę/ iáko ſzerzey ſtoi w kronice Węgierſkiey.

13:

¶ Po śmierći Mieſzkowey wielkie było vdręcżenie w Polſce z roznic á roſter=

14:

kow/ ábowiem Polacy vcżyniwſzy Syem w Poznániu ná wybieránie Krolá/

15:

nie mogli ſie zgodzić/ iedni chćieli Káźimirzá ſyná Mieſzkowego/ drudzy niech=

16:

ćieli mowiąc: Iż będzie oycowſkich obycżáiow y máćierzyńſkich náſládował/

17:

á theż ieſzcże młode látá ma. Abowiem byłá tá krolowa wzgárdzona od wſzyt=

18:

kich iż nieſprzyiáiáłá Polakom/ zwáłá ie plugáwemi. Też vrzędow nie dawáłá

19:

iedno ſwoim Niemcom/ przeto ią źiemie wygnáli.

Krolowa wy=
pędzoná.

Oná milcżkiem nábrawſzy

20:

wiele klenotow/ ſkárbow/ y pieniędzy/ ktemu dwie koronie krolewſką y krolo=

21:

wey/ ſyná zſobą wźiąwſzy iecháłá do Sáſi do brátá Henriká Ceſárzá/ żáłuiąc

22:

ſie ſwey lekkośći ná Polaki co ią źiemie precż wygnáli/ podáła ſie mu ná opie

23:

kę/ ſkárby y korony takież w moc mu dáłá. Ceſarz kupił iey płát ſłuſzny/ cżym

24:

ſie mogłá wychowáć dobrze w Seweldzie/

Seweld.
Kluniak.

á Krolewicá do Włoch poſłał ná

25:

náukę gdzie tám wſtąpił w klaſztor Klunácki. Polacy przez páná iáko błędne

26:

owce będąc/ nie wiedzieli co dáley cżynić gdy ſie ná pána nie mogli zgodzić. Abo

27:

wiem zebrawſzy ſie znowu Cżechowie woiowáli wſzędzie w wielkiey Polſce/ ko=

28:

śćioł w Gnieźnie złupili.

Kosćioł złupion
w Gnieznie.

Piſzą ták/ iż zá cżterzy kroć ſto tyſiąc ſkárbow wynie=

29:

ſli z Gniezná. Ciáło Arcybiſkupá Gaudenciuſá y piąći bráćiey pobithych mni=

30:

maiąc by S. Woyćiechá wźięli/ bo takież ich groby były chędogo opráwione/

31:

y do Prági przynieſli. Acżkolwiek ſtárzy Kronikarze piſzą/ iż thám Cżechy w

32:

Gnieźnie wielkie niemocy popadáły/ nie ſthoi przedſię zá naſze. Z drugą ſtronę

33:

Rus z Piecynigi woiowáli/ Pruſowie thakież. Polacy widząc iże ze wſzytkich

34:

ſtron źle/ wypráwili poſły z wielkimi dáry po krolewicá dziedzicá ſwego Káźi=

35:

mirzá Mieſzkowego ſyná gdzieby go náleźli. Napierwey iecháli poſłowie do

36:

Brunſzwigá do Krolowey Ryſze/ kthorey proſili aby im powiedziáłá o ſynie/

37:

chcąc go záś poććiwie przyiąć ná ſwe páńſthwo. Rzekłá iż go iuż nie możećie

38:

mieć/ bo zoſtał kápłanem w Kluniaku.

Krolewic
Mnichem.

A gdy do Kluniaku do Włoch iecha=

39:

li/ nálezli go w kápicy/ ktorego z płácżem proſili áby ná oycowſkie mieyſce przy

40:

ſzedł do Polſki. Thakież Opátá proſili dawſzy mu wielkie dáry áby go z kápice

41:

wolno wypuśćił. Opát rzekł wſzytko vcżynić ieſli do Papieżá będzie miał do=

42:

zwolenie/ bo iuż ieſth Diakonem/ nie mam ia tey mocy ábym go ia mogł ſwiec=

43:

kim vcżynić. Słyſząc to iecháli proſto do Rzymá/ tám Papieżowi dawſzy dá=

44:

ry proſili go áby im dziedzicá z klaſztorá kazał wypuśćić ná kroleſtwo ſwe.

45:

¶ Papież Benedikt dziewiąty zlitował ſie nád nimi dopuśćił im thego/ vſtá=

46:

wiwſzy im pokutę ná wſzytki Polaki za winę iż páná ſwego przyrodzonego wy=

47:

gnáli/ pieniądz od káżdey perſony dáwáć do Rzymá co zową Swiętopietrze/

Swiętopietrze.

48:

tore włoſy ſtrzydz/ trzećie ná święto wielkie záwijáć głowę białłym ćienkim

49:

ſuknem iáko ſtołą. Podięli ſie tego poſłowie/ iecháli do Kluniaku z liſthy Pa=

50:

pieſkiemi/ wźięli Káźimirzá z klaſzthorá/ iecháli ſnim proſtho do Seweldu do

51:

mátki Krolowey Ryſze/ ácżkolwiek mu długo máć broniłá do Polſki iecháć/

52:

wſzakże náoſtáthek wroćiłá mu korony obie/ y wypráwiłá poććiwie z wielkim

53:

koſztem do Polſki/ z pomocą Henryká Ceſárzá. Ktory przyiechawſzy do Polſki/

był przy=

strona: 347

O Polskim Kroleſtwie.

Liſt 347

był przyięt od wſzytkich z radośćią. Ten był napierwſzy Krol w Polſce kthory

piſmo Láćińſkie vmiał.

Krol pierwſzy
Laćinnik.

Látá od národzenia Páńskiego 1041.grafika

Aźimierz pierwey z klaſz=

tora wźięty był koronowan ná

kroleſtwo Polſkie w Gnieźnie

od wſzech żądośćiwie/ tą koro=

ną ktorą zſobą przynioſł/ przez

Sthefana Arcybiſkupá Gnie=

10:

znieńſkie^o. Dali mu też zá żonę Márią ſioſtrę Iá

11:

roſłáwia Kſiążęćiá Ruſkiego á corę Włodzimi=

12:

rzowę z Anny Greckich Ceſárzow ſioſtry/ po kto=

13:

rey wźiął wielki poſag/ á on też wroćił Iaroſła=

14:

wowi ſzurzemu zamki wſzythki khtore był pobrał

15:

dziad iego Chabry pod nimi. Maria żoná iego o=

16:

puśćiwſzy Grecki ſpoſob wiáry krzćiłá ſie z nowu

17:

w Kákowie/ á imię inne wźięłá Dobrogniewá/

Dobrogniewá.

18:

á potym w Gnieźnie koronowáná.

19:

¶ Będąc krolem Kaźimirz ſpoſobnym/ myſlił iákoby ſam ſiebie y poddane w

20:

źiemi ſwey dobrze ſpráwował á w pokoiu záchował. Napierwey rozboyce wnę

21:

trzne poimał y rozmáitemi mękami potráćił/ takież y ty co od kroleſtwa odſtę=

22:

powáli/ Ceſárzá o pomoc proſił przećiw Bretyſłáwowi Cżeſkiemu. Ceſarz po=

23:

ſłał do Bretyſłáwá áby do Polſki wroćił rzecży kośćielne co pobrał. Smiał ſie

24:

ſtego Bretiſław. Ceſarz poſłał przećiw iemu woyſko ſwe/ kthore poráźili Cże=

25:

chowie ná leſie miedzy gorámi/ wſzákże pothym przypędził go ktemu Ceſarz iż

26:

mu muſiał ołdowáć. Był záchowan w pokoiu Kaźimirz od innych ſtron/ tyl=

27:

ko wyrwał ſie nań Máſlaus Mázowieckie kſiążę z Pruſy á z Piecynigi

Máſlaus.
Piecżynigowie.

(narod

28:

Piecynigow właſny ieſt Litwa/ iedno theż mieli miedzy ſobą małą rozność w

29:

mowie iáko my z Ruſią/ á mieſzkáli ná Podlaſzu gdzie dziś Drohicżyn) Kaźi=

30:

mirz theż zebrawſzy ſie przećiw iemu z Ruſią/ z Niemcy/ á z Polaki/ podkali

31:

ſie nád Wiſłą bliſko Płocka/ thám długo trwáłá walká/ ná oſtátku porażon

32:

Máſlaus áż łedwey vćiekł/ Płocka źiemiá przyſzłá do kroleſtwá Polſkiego. A

33:

od tego cżaſu ten tam kray przezwano Mázowſzem od Maſlauſa/

Mázoſze ſkąd
zową

iż był ſkrzę=

34:

tny/ okrutny/ á omylny w ſłowie. Drugi raz ſie zebrał Máſlaus ná krola z thy=

35:

miſz ludźmi/ Káźimirz nieiáko wątpił/ bo thák ná prętce nie mogł mieć wiele

36:

ludzi z Niemiec áni z Ruſi/ wſzakże przez obiáwienie nieiákie Káźimirz poku=

37:

ſił ſie oń z máłym ludem/ poráźił Máſlauſá áż vćiekł do Prus/ thám go Pru=

38:

ſowie vmęcżyli/ ná oſtáthek obieſili mowiąc:

Máſlaus o=
bieſzon.

Brałeś ſie ná wyoſkie mieyſce/

39:

wyſoko bądź.

40:

¶ Przez niemáły cżás pokory máiąc Káźimirz/ vmárł látá 1058. pochowan

41:

w Poznániu. Zoſtawił po ſobie trzech ſynow/ Boleſłáwá ſtarſzego/ Władzi=

42:

ſłáwá/ y Mieſzká/

Káźimirzowi
ſynowie.

á corę Swátochnę.

43:

¶ Klaſztor ná Tyńcu záłożył ten Káźimirz tego zakonu S. Benediktá/ w kto=

44:

ry był wſtąpił w Kluniaku/ dawſzy do niego ſtho wſi/ gdzie tham napierwey

45:

był Opátem Aaron rodem z Fránciey/ cżłowiek wielkiego vcżenia. Tego tho

46:

Aaroná ſpráwą/ káżdy Opát Tyniecki ieſth Kánonikiem vſtháwionym Krá=

47:

kowſkim.

Opát Tynie=
cki Kánonik.

¶ Theż záłożył tákowy klaſztor nád Odrą w Sląſku w Lubuſzu.

48:

Wiele innych Kośćiołow záłożył y nádał ten Krol.

49:

Aroſław Ruskie Kſiążę rozſzerzáiąc páńſtwá

50:

ſwoie y ſławę/ poſłał ſyná ſtarſzego Włodźimirza do Konſtántinopolá

Nnn

wodą

strona: 347v

Kſięgi Oſme

wodą z wielkim woyſkiem/ ále iż wiátr w then cżás powſtał/ przeto mu okręty

ná morzu roſpędził y potłukł. Ceſarz Cárzygrocki dowiedziawſzy ſie poſłał zá

nimi/ z kthoremi muſieli ſie bić á bitwą Grekow pozbyli iż ich dáley nie gonili.

Tho tak Ruſka kronika powiáda. Ale Sigibertus Kronikarz inácżey piſze/ iż

wiedząc iż Cezarz miał co cżynić z Sáráceny/ wthárgnęli mu w źiemię Ruſo=

wie. Ale Ceſarz wiedząc o nich/ poſłał przećiwko im tákie miſtrze/ ktorzy z ſmo=

łą/ z ſiarką/ przypráwiwſzy ogień popalili im okręty y poráźili. Bacżąc ſie iuż

zeſzłego w lećiech Iároſław/ vpominał ſyny/ áby káżdy ná ſwey cżęśći przeſtał/

rozdzieliwſzy ie zá żywotá tym obycżáiem:

Kijow.
Cżerniechow.
Pereáſław.

Záſłáwowi ſtárſzemu Kijow/ Swá=

10:

toſłáwowi Cżerniechow/ Wſzewoldowi Pereáſław/ Hreorowi Włodzimirz/

11:

Weceſłáwowi Smoleńſko/ potym vmárł máiąc wieku lat ſiedḿdzieſiąt y ſześć

12:

pochowan w kośćiele S. Zofiey w Kijowie/ ktory on zbudował. Rychło theż

13:

po nim dwa ſynowie pomárli Hreor á Weceſław.

14:

Látá od národzenia Páná Kryſtuſá 1058.

15:

Oleſław śmiáły wezwany z dobrego ſercá á ſwo=

16:

body/ będąc ſtárſzym z bráciey k temu godnym/ wybran y ko=

17:

ronowan ná kroleſtwo Polſkie w Gnieźnie z rádośćią poſpo=

18:

litego ludu przy máćierzy Dobrogniowie/ przez biſkupy Aaro

19:

ná Krákowſkiego/ á Stefaná Gnieźnieńſkiego/ y przy innych

20:

Biſkupiech/ przećiw ktoremu napierwey Wráćiſław Cżeſki

21:

Krol pierwſzy woyſko zebrał/ gniewáiąc ſie o to/ iż brátá iego

22:

Iáromirá duchownego vcżynił ſwieckim/ gdy do niego był zbiegiem/ boiąc ſie

23:

aby go ná iego mieyſce nie wſadził/ wtárgnął do Sląſká. Boleſław dowiedziagrafika

24:

wſzy ſie ćiągnął przećiw iemu z woyſkiem ſwoim.

25:

Wráćiſław nie cżekáiąc go vćiekł pomiothawſzy

26:

picne wozy. Boleſław ćiągnął po nim puſtoſząc

27:

mu źiemię/ nábrawſzy ſie wroćił ſie z korzyśią do

28:

domu. Ná drugi rok zebrał ſie lepiey/ ćiągnął

29:

do Cżech/ ále Wráćiſław vchodził go iednanim/

30:

y wźiął zá żonę ſioſtrę Boleſłáwowę imieniem

31:

Swátochnę/ Cżechowie zową Swátáwarz. Vpo

32:

koiwſzy ſie z Cżechy/ Pruſowie záſię obroćili ſie

33:

nań/ zbudowawſzy Grodek zamek cżynili ſzkody

34:

w krolewſkich źiemiach. Zebrał ſie Boleſław prze

35:

ćiw im/ Pruſy poráźił nád rzeką Oſsą/ ále zam=

36:

ku dobyć nie mogł/ thakież Pomorſką źiemię im

37:

záſię wydárł co byli wźięli/ y miał ſnimi wiecżny

38:

pokoy.

39:

¶ Belá Krolewic Węgierſki tego cżáſu do kro=

40:

lá Boleſłáwá vćiekł z płácżem proſząc o pomoc/

Belá.

áby mu dopomogł przećiw brá

41:

ku Andrzeiowi krolowi Węgierſkiemu/ ábowiem imo brátá ſyná chćiał koro=

42:

nowáć/ zwłaſzcżá dziećię w ſześći lećiech Sálomoná. Boleſław obiecał mu to

43:

vcżynić/ ćiągnął do Węgier z woyſkiem/ tám ſie woyſká śćiągnęły v Ciſy rzeki.

44:

Miał po ſobie Andrzey Ceſárzá Henryká/ Cżechy y Niemce. Widząc Węgrzy

45:

moc y ſpráwę Boleſłáwowę przyſtali do niego przećiw Niemcom/ tám Adrzey

46:

poráżon z Niemcy y z Cżechy/ vćiekł Andrzey/ zábit ná leſie nie wiedzieć od ko=

47:

go. Boleſław ſamże vproſił niekthore Węgry y Moráwce v Bele áby im dał

48:

pokoy. Pothym Bela w Biłáhrodzie koronowan á Krolá z wielkimi dziękámi

49:

odpráwił. Boleſław przyiechawſzy z Węgier ná znák zwyćięſtwá kłaſzthor w

50:

Mogilnie záłożył S. Benediktá/ w ktorym iego oćiec był.

51:

¶ Potym Boleſław poiął zá małożonkę Wiſeſłáwę iedyną dziedzicżkę kſiążąth

Boleſlaw ſie
ożenił.

Ruſkich/

strona: 348

O Polskim Kroleſtwie.

Liſt 348

Ruſkich/ po ktorey nań ſprawiedliwie przypadły Ruſkie źiemie. A ták vmyſlił

Ruſkich kráin doſtháć poki iego dziad Chábry granice żelázne záłożył. Miał

Krol Boleſław trzech zbiegow v ſiebie/

Zbiegowie
trzey.

Belę z Węgier/ tego wſadził ná kro=

leſtwo iákom piſał/ Iáromirá z Cżech/ ktorego dárowawſzy zoſtáwił Práſkim

Biſkupem/ Záſłáwia Kſiążę Kijowſkie/ kthorego był wypędził brat Wyze=

ſław. A ták zebrawſzy ſie ćiągnął ku Kijowu z Zaſłáwem. Wizeſław dowie=

dział ſie iż Krol Boleſław ćiągnie z ludem ku Kijowu/ vćiekł ze wſzythkimi

ſwemi ná Połocko. A thák Boleſław wźiął Kijow przez ſyná Záſłáwowego

ktory ſie tam był wkradł y puśćił Boleſłáwá z Záſławem. Zimował tám Bo=

10:

leſław rozłożywſzy po miáſtecżkách rycerſtwo. Gonił brátá Zaſław do Poło=

11:

cká/ ále dáley vćiekł/ wźiął Połocko Záſław pod brátem/ á dał ſynowi Mſci=

12:

ſłáwowi. Ná drugi rok Boleſław wyćiągnął z Kijowá/ Ruś przed nim pierz

13:

cháłá áż chćieli do Greciey vćiekáć. Zá iednym záiázdem Przemyſl obległ/ pod

14:

dáły ſie mu miáſthá y wſi okolicżne/

Przemyſlá
dobył.

ále ku zamku niemogł mieć przyſtępu/ bo

15:

ná ten cżás wylał był Wyar y San rzeki/ wſzákże pothym pod vmową poddał

16:

ſie y zamek. Gdy iuż w długim oblężeniu niemieli żywnośći zwłaſzcżá wody/

17:

gdy ná gorze nie mieli żadney ſtudniey/ tylko do rzeki Sanu po wodę chodzili/

18:

pocżyniwſzy groble z obu ſtron dla nieprzyiaćieli áby im przeſpiecżniey po wodę

19:

chodzić/ wźiąwſzy zamek thámże źimował/ áż przyiecháli do niego poſłowie z

20:

Węgier od Bele drugiego ſyná nieboſzcżyká drugiego Bele/ kthorego dom zá=

21:

bił gdy vpadł we wſi Demeſz/ powiádáiąc iż Ceſarz Henrik záſię ſtawi ná kro=

22:

leſtwo źięćiá Sálomoná/ á nas bes pochyby zá nieżycżliwośćią potráći. Krol

23:

Boleſław proſto od Przemyſlá ćiągnął do Węgier przez gory/ kthory przyie=

24:

chawſzy poſtánowił miedzy imi iż każdy ná ſwym przeſtał/ tho ieſth iż Sálomon

25:

krolem koronowánym zoſthał/ á ſynowie nieboſzcżyká Bele trzećią cżęś krole=

26:

ſtwá dzierżeli/ obie ſtronie przyięły zá wdzięcżne/ y dárowali známienićie kro=

27:

lá Boleſłáwá. Krol Boleſław z Węgier záſię proſtho ćiągnął do Ruſi/ ábo=

28:

wiem przyſzły mu nowiny iż záſię Ruſkie kſiążętá Cżernieiowſkie wypędziły Zá=

29:

ſłáwá y z ſyny z Kijowá. Przyćiągnął do Luckiey źiemie/ wźiął Chełm/ Wło=

30:

dzimirz/ y wſzytek Wołyń. Záſię látá 1074. proſto do Kijowá ćiągnął/ prze

31:

ćiw ktoremu zebrał ſie Swátoſław z wielkim ludem/ ćiągnął zá nim do Kijo=

32:

wá/ Krol Boleſław wywiedział ſie o nim dobrze/ wyſtroił ſie przećiw iemu/

33:

potkáli ſie mocnie/ pocżął uff ieden krolewſki pierzchać Ruſki/ cżyniąc Ruſi

34:

dobre ſerce á Polakom złe. Boleſław obacżywſzy rozwiodł ſie z bułáwą á krzy

35:

knął ná nie/ áż wſzytká Ruś poſtąpiłá ná zad/ poráźił tám wſzytkę noc Ru=

36:

ſką/ ták dobrowolnie ſie mu wſzytcy w moc dawáli. A gdy záſię do Kijowá w

37:

ieździł/ ćiął w fortę złotą/ w ktorey bláchę żelázną przećiął/ áby celował ſwe=

38:

go dziádá Boleſłáwá Chábre^o. Tám przykazał ſwemu rycerſtwu áby żadnych

39:

gwałtow w mieśćie nie cżynili/ áni kośćiołow łupili/ przeto dobrowolnie prze

40:

ćiw iemu wychodzili ze wſząd z dáry wielkiemi/ tak ſámego iáko rycerſtwo iego

41:

dáruiąc. Vſtháwił ſtárſzym ná Kijowie Záſłáwá/ bacżąc iżby go on ſam nie

42:

obronił/ mieſzkał thám Boleſław przez niemáły cżás/ áż ſie iął roſkoſzy/ opil=

43:

ſtwá/ myſliſtwá/ godowánia/ miłowánia/ z pokoiá/ y innych rzecży rycerſkim

44:

rzecżam ſzkodzących/

Pokoy ſzkodzi.

ábowiem był wźiął Kryſtynę żonę Mśćiſłáwowi/ z kto=

45:

rą mieſzkał iáwnie/ á ktemu vpokoiwſzy kroleſtwá/ rycerſtwá od ſiebie puśćić

46:

niechćiał/ ktorzy iuż ſiedḿ lat nie widáli żon ſwych áni dziatek. A thák milcż=

47:

kiem drudzy z woyſká vieżdżáli/ bacżąc iż potrzeby niebyło/ á iuż drugich żony

48:

ſpoymowáły byly męże inne/ dzugie ſie też ták ſpłodziły. Przyiechał z gniewem

49:

Boleſław do Polſki/ karał thy khorzy ſwą wolą od niego ziecháli/ iedny przez

50:

miecż drugie ná ćći.

Sroga kazń.

A żonam ktore przez mężow dzieći miáły kazał noſy y pierſi

51:

obrzynáć/ á drugim do pierſi ſzcżeniętá przyſadzáć/ á klácżę álbo świerzepkę

52:

ná kthorą ku potrzebie wſiadał przećiw ſwemu nieprzyiaćielowi/ kazał wodzić

53:

około rynku pod dekiem złotogłowowym/ Woźnemu roſkazawſzy wołáć/

[...]

iż tá

Nnn 2

końſka

strona: 348v

Kſięgi Oſme

końſka mać ktora wſzędzie ku potrzebie ſemną bywáłá/ godnieyſza ieſt tego zło=

togłowu/ niż ty niewiáſti/ kthore opuśćiwſzy wſtyd y zakon Boſki wyſthąpiły

przećiw Bogu y przećiw zakonowi iego/ nie cżekáiąc mężow ſwych/ kthorzy zá

nie y zá wſzytki gardłá ſwe záſtháwiáli/ dzieći znábywáły z inſzemi. Niechćiał

go ſthego káráć Arcybiſkup kthory był powinnieyſzy/ ále Stániſław Biſkup

Krákowſki/ ácż był nowo wſtąpił po Lámperćie ná ten ſtolec/ ten go ſthego

vpominał/ áby przeſtał od tákiego okrućieńſtwá/ á żonę Kriſtynę áby Mſci=

ſłáwowi mężowi iey wroćił. A gdy niechćiał zákłął go Biſkup/ mſzey y innych

świątośći zápowiedział mu kośćielnych. Boleſław ſie rozgniewał/ iáko piſzą/

10:

podwiodł nań pierwey potomki nieboſzcżyká Piotrawiná/ ktorzy przed thym

11:

ſkárżyli przed krolem ná Biſkupá/ iż dzierżał ich bliſkość Piotrawin. Krol ze=

12:

brawſzy Aſseſory ſiadł ſnimi ná tym ſądzie w polu pod namiotem miedzy Sol=

13:

cem á Piotrawinem nád Wiſłą/ wyſłuchał ſkárgi ich/ Stániſławá Biſkupá ku

14:

temu przyzwawſzy. Biſkupá pytano ktorym práwem dzierży tho imienie. Po=

15:

wiedział iż kupił v nieboſzcżyká Piotrawiná. Ale ſtroná odpieráłá. Biſkup ſo=

16:

bie wźiął do cżwartego dniá ná pewnie świádectwo/ á w tych cżterzech dniách

17:

(iáko w Legendzie piſzą) kazał pośćić wſzythkiemu duchowieńſtwu y modli=

18:

twy cżynić ku pánu Bogu/ potym wſzedł do kośćiołá s. Tomaſzá w Piotrawi=

19:

nie/ kazał odkryć grob Piotrawinow/ tknął go laſką biſkupią á rękę mu po=

20:

dał y rzekł: W imię oycá y Syná i Duchá ſwiętego Pietrze wſtań/ á rzecż ſprá=

21:

wiedliwą zeznay/ y przywodł go do ſądu/ thám zeznał iż od Biſkupá wźiął zu=grafika

22:

pełną zapłátę zá Piotrawin. Aleć mi

23:

to ieſt z wielkim podziwienim/ iż tego

24:

kupná nie wpiſano w kſięgi źiemſkie/

25:

gdyż iuż ná ten cżás piſáć vmieli y prá=

26:

wá ſzły/ zwłaſzcżá o thák wielką rzecż

27:

ktora ſzłá o grunt dobry dobrey wſi nie

28:

ſzukáiąc świátkow. Potym gdy Kro=

29:

lowi zápowiedział świątośći kośćiel=

30:

ne/ Biſkup ſzedł ná ſkałkę do S. Mi=

31:

cháłá. Krol dowiedziawſzy ſie o nim/

32:

kazał go/ tym ktorych to bliſkość dzier

33:

żał/ z kośćiołá wywieść á zábić/ bo

34:

przed nim cżęſthokroć ſkárżyli o blis=

35:

ość. ktorzy gdy tego niechćieli ſámi v=

36:

cżynić/ ſzedł ſnimi ſam á tám go zábili.

S. Stániſlaw
zábit

37:

Kronikarze Polſcy piſzą iż z thych her=

38:

bow byli co go zábili Strzemieniowie:

39:

Iáſtrzębſcy/ y Szrzeniáwſcy. Dziáło

40:

ſie to látá 1079. Papież poſłał in=

41:

terdikt do Polſki/ iż długo były koś=

42:

ćielne ſwiątośći zápowiedziáne. Ru=

43:

ſzył ten grzech Krolá Boleſłáwá/ zie=

44:

chał precż wźiąwſzy z ſobą ſyná Miecſłáwá/ y wſtąpił do iednego kalſztorá w

45:

Korytáńſkich gorách bliſko Willaku/ nie obiáwiáiąc nikomu ſthanu áni wy=

46:

ſtępku ſwoiego/ ſłużył do śmierći zakonnikom wſzytkim/ á po śmierći náleźli te

47:

ſtáment iego ręki piſány/ iż był Krol Polſki Boleſław. Támże y dziś Epitá=

48:

phium/ to ieſt napis/ ná grobie ieſt. Wieleć niepotrzebnych rzecży o tym krolu

49:

piſáli drudzy náſzy kronikarze/ powiádáiąc iáko go pſi ziedli/ álbo oſzálał v=

50:

ćiekſzy do Węgier/ co niemogło być. Piſáli Węgrowie wſzytki inne zbiegi/ y

51:

inne rownieyſze rzecży/ á o tym nic niepiſáli. A ták kto to bácżyć chce/ iż ty cżá=

52:

ſy tákiego krolá potrzebowáły/ gdy po Chábrym wielki vpadek tá koroná wźię

53:

łá byłá/ by go był Pan Bog ná ten cżás s pośrzodká nas nie dał/ ſnadźbyſmy

byli w

strona: 349

O Polskim Kroleſtwie.

Liſt 349

byli w niewoli álbo v Ruſi/ iáko oni v nas/ álbo v innych gránicżnych ponow/

bo tu było przed tym wielkie zámieſzánie.

Látá od národzenia Páńskiego. 1082.

Ládziſlaw Herman po bráćie ſwoim Boleſláwie

zoſtał krolem Polſkim/ ále prze brácki vcżynek nie był nie nie

pomázan/ poſłał Lámpertá Biſkupá Krákowſkiego do oycá

Pápieżá áby w Polſce przeſtał interdikt/ tho ieſt wielka klą=

twá ná kośćioł/ vcżynił to Papież ná proźbę obu. Wźiął zá

małżonkę Herman Iudythę corę krolá Cżeſkiego Wrátyſłá=

10:

wá/ z ktorą gdy potomſtwá żadnego nie mogł mieć/ z porády Lámpártá Bi=

11:

ſkupá ofiárował S. Egidziemu do Niemiec w klaſztorze S. Benediktá bliſko

12:

rzeki Rodanu/

S. Egidzi.

dziećię vlawſzy z ſzcżyrego złotá/ y innych klenotow od pereł do=

13:

ſyć Tám w tym klaſztorze (iáko náſzy nápiſáli) mniſzy vdáli ſie ná modlitwy

14:

rozmáite y z Opátem ku Pánu Bogu/ áby racżył dáć potomſtwo krolowi Pol=

15:

ſkiemu. Y obiáwiono ieſt przez iednego mnichá/ iż iuż Pan Bog racżył poćie=

16:

ſzyć krolá Polſkiego w potomſtwie. Poſłowie przyiecháli do krolá z klaſzthorá

17:

onego/ áno ſie ták zſtáło iż Iudytá vrodziłá ſyná imieniem Boleſłáwá Krzy=

18:

wouſtego/ od krzywych vſt przezwánego. Wneth Krol kazał poſtáwić kośćioł

19:

S. Egidziemu pod zamkiem w Krákowie. Záłożył też klaſztor w Kłodáwie/

Klaſzthor w
Kłodáwie.

20:

y innych kośćiołow doſyć názákładał S. Egidziemu/ iáko w Zborowie/ w

21:

Kcżynie/ w Gieboltowie/ w Cżernichowie. Dał theż Kápitule Krákowſkiey

22:

Grábſtwo Chrobſkie/

Grábſthwo
Chroberſkie.

kthore dziś zową Pábijánice w Siráckiey źiemi.

Pábijánice.

Kſią=grafika

23:

żnice ku Tynieckiemu. Opáthſtwu przyłącżył/ y

24:

wiele innych wſi oddalił kroleſtwá á ku duchow=

25:

nym przyłącżył. Rychło potym krolowa Iudytá

26:

vmárłá/

Iuditá vmárłá.

poiął wtorą żonę Herman Zofonią ál=

27:

bo Zofią wdowę po krolu Węgierſkim Sálomo=

28:

nie/ Ceſárzá Henriká cżwartego ſioſtrę/ z ktorą

29:

miał pothym trzy dziewki. Ożenił theż y ſynowcá.

30:

Mieſzká/ co go był zſobą oćiec Boleſław wźiął/

31:

ále go był rychło wroćił/ dał mu zá żonę Eudo=

32:

xią ſioſtrę Kſiążęćiá Kijowſkiego/ ále rychło v=

33:

márł/ á zátym Ruś odſtąpiłá od poſłuſzeńſtwá

34:

krolow Polſkich/ Pruſowie thakież y Pomorzá=

35:

nie/ przećiw ktorym Herman zebrał woyſko/ po=

36:

ráźił ie y zamek Nakieł obegnał/ ále thám przez

37:

nieopátrzność ſzkodę popadł przez ogień/ ábowiem wnocy z zamku ſkrádli ſie

38:

do nich / oboz zápalili/ muſieli odſtępić. Ná látho zebrał ſie oſtrożniey ná nie/

39:

ále ſámi przyiecháli dobrowolnie ſie poddáli Pruſowie y Pomorzánie.

40:

¶ Bretyſław ſyn Wrátyſłáwow Cżeſkie Kſiążę/ bacżąc iż Krol zſobą miał co

41:

cżynić/ wtárgnął mu do źiemie/ miedzy Elb álbo Labi rzekę á miedzy Oderę/

42:

cżyniąc mu ſzkody wielkie. Krol Herman będąc chory wypráwił przećiw iemu

43:

Siećiechá Woiewodę Krákowſkiego/ z ktorym ſie też nápárł Krol młody Bo

44:

leſław/ iedno dziewięć lat máiąc/ ktorego oćiec nie chćiał długo poſłáć/ roz=

45:

wodząc mu iego młody wiek. Nie mogł mu thák roſtropnie rozwodzić iáko on

46:

roſtropniey odpowiádał mowiąc: Gdzie głowá páńſka ieſt/ tám káżdy poddá=

47:

ny cżuie moc y ſerce ſie mu nápráwia. Gdy mu tego niemogł zábronić iechał z

48:

Siećiechem/ woiowáli Moráwę/ przyſzli z korzyśćią do domu. Thám ſie w

49:

thym dziećięćiu zá rázem vkazáłá wielka cżuyność w rycerſkich rzecżách/

Cżuyność w
buynoſći młodey.

ábo=

50:

wiem ſam ná ſtraż przy drugich ieżdżáł/ ná żadney pośćieli leżeć niechćiał dla

51:

záſpánia/ pićiem y iedzeniem proſthym ſie chował/ zbroie z ſiebie we dnie y w

Nnn 3

nocy

strona: 349v

Kſięgi Oſme

nocy nie ſkłádał/ obácżáiąc wſzytki vrzędy rycerſkie zarázem/ wźiął w nie ſpo=

ſob y zwycżay. Nábrawſzy plonu y ludzi w Moráwie/ kilko kroć przyſzli do do=

mu bez ſzkody. Oſadzał bráńcy źiemię Polſką Boleſław/ ktorzy ſiali y oráli po

wſiách puſtych.

¶ Przyſzły nowiny drugie Włádziſłáwowi/ iż Pomorzánie Miedzyrzecż ná

gránicy Sáſkiey wźięli przez zdrádę/ y wiele wygnáli korzyśći. Krol młody Bo

leſław proſił oycá z płácżem áby mu dał ludzi corychley doſtáwáć záſię zamku

Miedzyrzecża. Włádziſław oćiec dziwuiąc ſie iego cżuynośći w młodych le=

ćiech/ porucżył mu oſobno ieden vfiec ludzi zniekthoremi pány/ á drugie Sie=

10:

ćiechowi/ Hethmanowi ſpráwowáć iáko zwierzchniemu. Kthorzy gdy oblegli

11:

Miedzyrzecż/ ſzturmowáli doſyć dobrze kniemu ále mu nie mogli nic vcży=

12:

nić/ bo w twárdym mieyſcu leżał. Siećiech chćiał odſtępić widząc iż ná nie ći=

13:

ſkáli chlebem y mięſem/ nádziewáiąc ſie thám wiele żywnośći. Ale Boleſław

14:

we dwunaśćie lećiech będąc powiedział ták: Wierzćie mi pewnie iż ći ludzie ży

15:

wnośći nie máią/ á nas chytrze zbyć chcą/ á ták poleżmy ieſzcże/ y kazał Bole=

16:

ſław przećiw ich chytrośći kilká domow cżynić około zamku y pobijáć gonthá=

17:

mi/ iáko tám drzewá doſyć/ dawáiąc znáć iż tám chcą źimowáć. Bacżąc tho

18:

Pomorzánie poſłáli z wielkiemi dáry do krolewicá podawáiąc zamek y wſzytko

19:

co ieſt ná nim/ záchowawſzy tylko zdrowiá ſwoie. Krolewic przyrzekł im tho

20:

vcżynić/ y tákże ſie ſtáło/ nágrodziłá ſie im wſzytká vtráthá przez roſtropność

21:

Krolá młodego Boleſłáwá.

22:

¶ Włádziſław Krol miłośćiwy rzecżony/ miał też ſyná drugiego Zbigniewá/

23:

ále nie z właſney żony/ przeto go był dał oćiec ná náukę do Niemiec áby był du

24:

chownym/ ktory potym dla wſtydu wſtąpił do klaſztorá.

25:

¶ Wrátyſław Krol Cżeſki niewiedząc iáko Polakom záſzkodzić/ rádził thym

26:

Polakom ktorzy byli wywołáni od Siećiechá Hetmaná przez niekthory wyſtę=

27:

pek/ á ći byli záſzli do Cżech/ áby ſobie innego krolá obráli/ to ieſt Zbigniewá

28:

z klaſztorá/ ktorzy vcżynili ták máiąc zſobą kthemu pomoc od Cżeſkiego krolá

29:

y od Pomorzan. Przyćiągnął Zbigniew z wielkim ludem do Kuiaw/ tám knie

30:

mu przyſtáli Pruſowie y Pomorzánie/ pocżęli Krolewſkie źiemie bráć y poſiá=

31:

dáć. Przećiw kthorym Krol Włádziſław oćiec z woyſkiem przyćiągnął/ porá=

32:

źił ich woyſko wſzythko nád ieźiorem Gopłem/ y Zbigniewá ſyná poimał

Zbigniew po=
iman.

y wſá=

33:

dził do więźienia/ wſzákże ná proźbę Arcybiſkupá Gnieźnieńſkiego Marćiná y

34:

ná innych pánow/ wypuſzcżon: ktory wźiąwſzy towárzyſtwo z brátem Boleſłá=

35:

wem żáłowáli ſie ná Siećiechá Hethmaná we Wrocłáwiu ná Seymie/ iż ſie

36:

źle záchowuie Sláchćie y wſzemu rycerſtwu/ ćći imienia odeymuie y z źiemie wy

37:

pądza/ cżyniąc ſie drugim krolem wſzytko ſobie przywłaſzcża. Vmiękczon Włá

38:

dziſław ſkárgámi od ſynow ſwych y innych pánow/ wywołał Siećiechá

Siećiech wy=
wołan.

z źiemie

39:

Woiewodę Krákowſkiego/ ktory ziechawſzy do Ruſi/ przepráwił potym mier=

40:

źiącżkę v krolá/ y był w łáſce záſię/ ále nie władał tak wiele iáko pierwey.

41:

Láthá 1089. Przeniesienie S. Sthániſłáwá z

42:

Skałki kośćiołá S. Micháłá ná zamek Krákowſki do kośćiołá S. Wacłá=

43:

wá/ przez Buſkupá Lámpertá namiáſtká iego/ dzieſiąty rok od zábićiá/ á tho

44:

ſie ſtáło przez obiáwienie iedney niewiáſty Swętoſłáwy/

Swiętoſlawá.

thák iáko náſzy piſzą/

45:

iż ſie iey w záchwyceniu będąc/ vkazał S. Stániſław/ y miał mſzą przed nią/

46:

á roſkazał iey áby ſzłá do Biſkupá á powiedziáłá co widziáłá y co iey roſkazał/

47:

áby ćiáło moie z tych kątow niepocżeſnych ná zamek Krákowſki przenioſł. V=

48:

wierzył Biſkup niewieśćie/ y z kánoniki wyszl z proceſyámi cżyniąc poććiwość

49:

ćiáłu iego ná Skałkę do Káźimirzá/ y przenieſli ćiálo S. z Skałki ná zamek.

50:

¶ Tego cżáſu Waſiłko Roſciſłáwic Kſiążę Ruſkie/ gdy Boleſław ſmiáły z

51:

Polſki wyiechał/ wtárgnął w źiemię Polſką y vcżynił wielką ſzkodę z Połowcy:

52:

kthore ku pomocy wźiął/ ludzi wiele z plonem wygnáli/ y zamkow popalili/

wſzákże

strona: 350

O Polskim Kroleſtwie.

Liſt 350

wſzákże w krotkim cżáſie ſámi miedzy ſobą z Połowcy wielkie walki wiedli/ á=

bowiem Połowcy vpomináli ſie dani v Swátopełká Kſiążęćiá Kijowſkiego/

kthorą iego oćiec Wſzewold dawał. Swátopełk rozgniewał ſie ná poſły dał ie

do więźienia/ dla cżego rozgniewáli ſie Połowcy woiowáli okruthnie Ruſkie

źiemie. Vznał ſie Swátopełk iż źle vdziáłał gdy poſly poſadzał/ puśćił ie do=

browolnie dárowawszy/ y pokoiá v Połowcow ſzukał ále nie otrzymał. A ták

proſił Swátopełk drugich kſiążąt o pomoc Ráſciſłáwá y Włodzimirzá/ kto=

rzy zfukawſzy go o poſły zátrzymáne/ nád zachowánie wſzech pánow ná świećie/

ćiągnęli ſnim przećiw Połowcom/ ále poráźeni hániebnie/ gdzie Rozćiſław

10:

vthonął vćiekáiąc w rzece Stuchnie/ pochowan v S. Zofiey w Kijowie. Po=

11:

łowcy dobywſzy zamku Torcż/ ćiągnęli ku Kijowu/ przećiw ktorym znowu ſie

12:

zebrał Swátopołk/ powtore porażon.

Swátopołk

Widząc iż źle/ zgody ſnimi ſzukáiąc po=

13:

iął zá małżonkę dziewkę Tworkaná kſiążęćiá Połowcow/

Tworkan.

wſzákże y ſthąd po=

14:

koy nie mogł być. Abowiem Olech Kſiążę Stárodubſkie/

Olech.

ná pomoc wźiąwſzy

15:

Połowce/ woiował Cżerniechowſką włość/ kák iż mu poſtąpił ſtego páńſtwá

16:

Włodzimirz/ á ſam ſzedł ná Pereáſław. Ale y tám go Połowcy námácáli/ mu

17:

ſiał im dań poſtępić/ á ſyná Swátoſłáwá w zakładzie dáć. Ktory ſyn w máłey

18:

ſtraży będąc/ pobił kſiążęta Połowieckie Kitaná y Itlárá/

Kitan zábit.
Itlár zábit.

y vćiekł do oycá.

19:

Włodzymirz z Swátopołkiem/ oſthátki (zebrawſzy ſie do ich obozu) pobili y

20:

pobráli Połowcom. Ná drugi rok nie przeſtáli Połowcy wałcżyć/ ále wźią=

21:

wſzy ſobie ná pomoc Pruſow woiowáli Ruſkie źiemie. Zebráli ſie ná nie Swá=

22:

topełk z Włodzimirzem/ poráźili ie/ tám zábili Tworkaná y Mániáká kſiążę=

23:

thá Połowcow y z ſyny ich. Znowu ſie zebráli Połowcy przyſzli bez wieśći pod

24:

Kijow/ máło go nie wźięli/ gdzie nábráli bárzo wiele plonow y ludzi/ przyſzli

25:

do domu z korzyśćią. Kſiążętá Kuſkie vdziáłáły Syem w Kijowie áby ſie o=

26:

párli Połowcom. Ale Olech Kſiążę Stárodubſkie nie chćiał ſnimi być/ prze=

27:

to niecháiąc Połowcow/ Olechá obegnáli ná Stárodubie/ ktory vćiekł áż do

28:

Rzezáńſkiey źiemie/ wſzákże go záſię bráterſkim vpominánim kſobie przywiedli/

29:

znowu rádzili iákoby ſie Połowcom odięli vcżyniwſzy Syem. Ale Swátopołk

30:

Kijowſkie Kſiążę z Dawidem Hreorowicem poimawſzy Wáſiłká Roſciſłáwi

31:

cá ocży mu wyłupili. Dla cżego drugie kſiążęthá zebrawſzy ſie ná nie o ten vcży=

32:

nek/ wypuśćili Wáſiłká ſlepego/ ktorą winę wkładał Dawid ná Swátopeł=

33:

ká. Swáthopełk zebrał ſie nań chćiał go doſtáć ná Włodzimirzu/ ále Dawid

34:

vćiekł do Polſki/ krolá Boleſłáwá żądáiąc o pomoc przećiw Swátopołkowi.

35:

Krol chćiał ie poiednáć ále nie mogł. Przećiw Swátopołkowi záſię zebráli ſie

36:

Waſiłko z Worodorem brátem/ poráźili go/ ktory poſłał o pomoc ſyná Iáro=

37:

ſłáwá do Kolomaná krolá Węgierſkiego. Ktory gdy przyćiągnął do Ruſi w

38:

ośmi thyſięcy ludzi/ położył ſie miedzy rzekámi Wyárem á Sanem/ obległ za=

39:

mek Przemyſki ná gorze/ ná ktory był Wolodor Kſiążę vćiekł. Lánká kſiężná

40:

Przemyſka

Lánká.

wyſzłá przećiw iemu proſząc o łáſkę/ áby ią od oblężenia wyſwobo=

41:

dził. Krol Koloman będąc ſzpetny/ chromy/ pchnął ią nogą od ſiebie mowiąc:

42:

Iż nie ſłuſzna rzecż krolom około rycerſkich rzecży z niewiáſthámi ſie obieráć/

43:

odeſzłá ſmutna. Dawid gdy nie mogł pomocy odzierżeć v krolá Polſkiego/ przy

44:

iechał do Ruſi/ nálazł Boniáká z Mirkotem Kſiążętá Połowcow z gotowe=

45:

mi ludźmi w Ruſi/ dał im pieniędzy przećiw Krolowi Węgierſkiemu/ przyſzli

46:

poráźili krolá Węgierſkiego z ludem iego/ przez wroſzkę ktorą przed tym vcży=

47:

nił: ſzedł był do láſá Boniak záwył iáko Wilk/

Boniak.

ozwáli ſie mu drudzy wilcy z

48:

tákimże głoſem. Stey wroſzki Boniak pewien będąc wygráney bitwy/ vderzył

49:

ná oboz krolewſki w nocy/ poráźił y pobił Węgry á korzyść wielką wźiął. Pi=

50:

ſzą Węgrzy w ſwey kronice/ iż niebył nigdy hániebniey żadny Krol Węgierſki

51:

poráżon iáko w ten cżás/ bo ledwey zá cżterzy niedziele Krol do domu przez go=

52:

ry przyſzedł/ ocżym ſzerzey przy kronice Węgierſkiey.

Nnn 4

O Połow=

strona: 350v

O Połowcách

Ołowcy byli drapieżni ludzie/ wyrodkowie

od Gottow/ iáko y Pruſowie álbo Litwá/ hiſtorykowie

ie zową Jepidy. Ci też byli przychodniowie do tych kráin

gdzie dziś Tátárowie nád morzē Pontſkim iáko mánkop/

Krem/ Przekop/ á w tych mieyſcách będąc wielkie ſzko=

dy poſtronnym ludziom cżynili. Przeto od Ruſi wezwani

ſą Połowcy od plonu/ bo Ruś plon połonem zowie. Al=

bo też od łowow/ bo ſie plony cudzemi álbo źwierzem ło=

10:

wionym żywili obycżáiem Táthárſkim/ Węgrzy ie zową Chumi/ iż ſie z Ruſią

11:

pokumáli/ bo po Ruſku kum Kmotr. Przeto ácżkolwiek z Ruſią walcżyli/ á

12:

wżdy im pomoc dawáli przećiw Tátárom/ wſzákże nie mogli ſie im oprzeć/ wy=

13:

párli ie Tátárowie/ áż do Węgier vćiekli/ á tám ſie pokrzćili drudzy/ á dru=

14:

dzy ſie w Tátáry á w Thurki obroćili. Oſthátki ich były ná zamku Mánkopie

15:

gdzie dziś Tátárowie/ ále od Turkow nie dawno pobráni zá Ceſárzá Báyzetá

16:

Tureckiego Látá 1486.

17:

Látá od národzenia Páná Kryſtuſá 1103.

18:

Oleſlaw Krzywouſty ſyn Hermanow/ wybran

19:

ná kroleſtwo Polſkie po ſwego oycá śmierći z rádośćią poſpo=

20:

litego ludu. Wźiął ſobie zá małżonkę Zbiſłáwę corę Swáto=

21:

połká Ruſkiego kſiażęćiá. Powſtał przećiw iemu napierwey

22:

brát Zbigniew ktory był mnichem/ z zazdrośći pánowánia/

23:

poburzył nań krolá Borzywoiá Cżeſkiego/ y Swáthopługá

24:

Moráwſkiego kſiążętá. Ale gdy viecháli z ludem/ byłá wielka roznicá miedzy

25:

imi/ ábowiem poſpolity lud powſtał ná kſiążętá iż ledá o przycżynę ludzi ku v=

26:

trátom przywodzą/ á ták ſie wroćili do domow. Dowiedział ſie tego Boleſław:

27:

pomśćił ſie nád Moráwcżyki y nád Swátopołkiem známienićie/ przez Heth=

28:

maná Zeliſłáwá/ ktory Swáthopługá poráźił/ y plonu z ludem wiele wygnał.

29:

Znowu ſie wezbrał Boleſław ſwą oſobą do Moráwy/ ktorą przechodził iáko

30:

chćiał/ żadny ſie mu nie opárł/ abowiem przed tym mieli zá ſwe od Zeliſłáwá/

31:

ktoremu tám rękę vćięto iednę á drugą zábił ſwego winowáycę/ dał mu złotą

32:

vdziáłáć krol Boleſław. Drugi raz Boleſław wezbrał ſie do Moráwy y Cżech:

33:

chcąc Sobieſłáwá zbiegá ná kroleſtwo Cżeſkie wſádzić/ thám przechodząc źie=

34:

mię nieprzyiaćielſką/ záſádzili ſie nań Cżechowie w ćiáſnym mieycu nád rzęką/ grafika

35:

y vderzyli nań. Obroćił ſie ná nie Boleſław zábił

36:

iednego ſnych przed ſobą/

Derſzniak.

drugiego zbodł przed

37:

nim Derſzniak Podcżáſzy iego z koniá/ vcżynili ſer

38:

ce dobre drugim/ roſproſzyli wſzytki Cżechy/ wſzák

39:

że byli zbići niekthorzy z náſzych. Zbigniew záſmu=

40:

cony ziechał do Prus y do Pomorzan/ ktore wzbu

41:

rzył przećiw krolowi. Boleſław lud zebrawſzy ćią

42:

gnął do Kolberku przećiw Pomorzánom/ chćiał

43:

wźiąć Kolberk miáſtho/ ále mu Rycerſtwo rá=

44:

dziło áby ſie prożno nie zábawiał około miaſt/ ie=

45:

dno żeby plony wyganiał: tákże vcżynił iż korzy=

46:

śćią dobrą do domu ſie náwroćił.

47:

¶ Drugi raz Boleſław wiechał w Pomorſką źie=

48:

mię/ miáſtá wſi poſiádáć/ ále Pomorzánie zwią=

49:

zawſzy páná ſwego Swátoſłáwá/ przywiedli mu

50:

go do namiotu proſząc áby im ſzkod przeſthał cży=

nić. Obie=

strona: 351

O Polskim Kroleſtwie.

Liſt 351

nić. Obiecał im to vcżynić/ ále Swátoborá wſádził do więźienia/ á iego páń=

ſtwo/ ktore miał nád morzom/ poſławſzy Skárbimirzá/ kazał puſtoſzyć/ tám

też wielką korzyść otrzymáli/ zwoiowawſzy iego páńſtwo wſzytko. Będąc Krol

v iednego źiemiániná ná poświącániu weſoł z fortunnego wodzenia/ wſiadł ná

konie/ wźiąwſzy zſobą ſtho koni lżeyſzych y Skárbimirzá Hetmaná/ iecháli ná

łow. A gdy byli w dąbrowách/ tráfili ná trzy tyſiące Pomorzan/ kthorzy ſie

ſkradáli ćicho zábić Skárbimirzá Hethmaná/ kthory im był wielkie ſzkody po=

cżynił. Krol Boleſław iáko Lew krzyknął á vderzył ná nie zſwoim máłym lu=

dem/ przerażáiąc ich vffy y tám y ſám/ rozpędził ie/ áż go ieden rycerz odwiodł

10:

od tákiey zbytniey śmiáłośći/ gdy widział áno pod nim z koniá wſzytki wnętrz=

11:

nośći wyſzły. Thám theż oko ſtráćił Skárbimirz. Krol ſprácowany wroćił ſie

12:

do ſwoich goduiących/ podkał ſie ſnimi á oni iuż poiecháli byli ná rátunk. Tám

13:

krolá wſzytcy karáli z iego zbytniey ſmiáłośći/ rozwodząc mu rozmáite przygo=

14:

dy. Chćiał ſie pomśćić Krol nád Pomorzány they zdrády zá rázem/ ále przyie=

15:

chał k niemu Borzywoy Krol Czeſki wypędzony z płácżem proſząc o pomoc

16:

przećiw Swátopługowi ſynowcowi. Swátopług bacżąc tho vprzedził krolá

17:

wtárgnął mu w źiemię Sląſką do Kłecká. Boleſław bacżąc potrzebę ná dwo

18:

ię/ poſłał do Pomorzan Skárbimirzá Hethmaná/ á ſam z drugim woyſkiem

19:

wypráwił ſie przećiw Cżechom. A gdy o nim vſłyſzeli Cżechowie/ odſthąpili

20:

precż/ á poſłáli do krolá proſząc/ áby im dał záſię zá páná Borzywoiá/ thákże

21:

vcżynił. Skárbimirz też podbił pod moc krolewſką Pomorzány/ okrom Biá=

22:

łogrockich/ do ktorych poſłał Krol dwie tarcży/ błękitną y cżerwoną/ áby o=

23:

bieráli ſobie co lepſzego pokoy cży walkę. Oni iáko hárdzi oboie przyięli. Krol

24:

potym wezbrał ſie do nich/ dobył miáſtá Biłágrodu/ ſtárſze wyſiekł/ á poſpol=

25:

ſtwo wſzytko kniemu pádáiąc v iego nog/ proſząc o łáſkę/ iuż nie nád ſobą/ ále

26:

nád żonámi y dziećmi ich. Krol iáko był miłośćiwy vcżynił wſzytko iż im odpuś

27:

ćił/ ſkąd rycerſtwo nań bárzo vſiłowáło mowiąc: Nie trzebá ná walkę miło=

28:

ſiernego/ Qui parcit inimico mortem ſibi generat. Bacżąc drugie miáſtá cno=

29:

tliwe á łáſkáwe iego záchowánie/ dobrowolnie ſie mu poddawáły/ iáko Ká=

30:

mieniec/ Kolimberk/ Wieliń/ Koſsomin/ y inne miáſtá nád morzem. Cżárn=

31:

kow też wźiął y dał Gniewomirowi dziedzicowi z łáſki/ ktorego ſam okrzćił ze

32:

wſzytkim rodem iego.

33:

¶ Werwáli ſie tego cżáſu Pomorzánie do Gnieźnieńſkiego kośćiołá/ pobráli

34:

wiele rzecży kośćielnych/ ále ie Pan Bog ſkarał ſzaleńſtwem áż ſie ſámi bili/

35:

ták długo iż záſię poſłáli thy rzecży do kośćiołá/ opuśćiwſzy báłwochwalſtwo

36:

przyięli krzeſt. Poſłał też Krol Boleſław do Sląſká do Kozlá ktore było ſpa=

37:

lono/ áby ie znowu opráwiono/ chcąc ie dáć brátu Zbigniewowi/ iedno oba=

38:

wał ſie by Cżechowie w budowániu nie pzekáźili/ poſłał do Zbigniewá áby po=

39:

ſłał ludzi ktorzyby tám leżeli poki nie zbuduią obrony. Zbigniew nie vććił po=

40:

ſłow/ ábowiem iuż znowu podburzał Cżechy y Pomorzány przećiw Krolowi

41:

przez liſty ſwoie/ obiecuiąc im wroćić zamki záſię ktore im Krol pobrał/ ieſli

42:

go ná tho mieyſce wſzádzą. Krol thych liſtow zdrádliwych doſtał/ poſłał wnet

43:

do ſzurzego ſwego kſiążęćiá Kijowſkiego y do Węgier po lud zá pieniądze. Kto

44:

rzy gdy przyiecháli/ ćiągnął ſnimi do Prus y Pomorſkiey źiemie/ tám ich doko=

45:

nał/ iedny przez przypędzenie/ drugie dobrowolnie k ſobie przyćiągnął. Zbi=

46:

gniew gdy mu ſie tám nie poſzcżęśćiło/ vćiekł do Mázowſz/ nápráwił biſkupy

47:

ná krolá by mu przepráwili gniew. Krol iáko miłośćiwy przyiął go w łáſkę/ y

48:

dał mu dzierżáwę w Mázowſzu.

49:

Láthá Páńskiego 1108. Kolomanus Krol Wę=

50:

gierſki ziechał ſie z Krolem Boleſłáwem w Spiſkiey źiemi pod zamkiem Lu=

51:

bowla/

Ziechánie kro
low pod Lu=
bowłą.

thám pokoy zſobą wiecżny vcżynili/ y pomoc ieden drugiemu przećiw

52:

*\]ſwoim nieprzyiáćielom ſobie przyrzekli (ábowiem w then cżás Ceſarz Henryk

cżwarty

strona: 351v

Kſięgi Oſme

cżwarty groźił źiemię Węgierſką wźiąć) weſzli zſobą w krewność/ gdy Sthe=

fan ſyn Kolomanow poiął zá małżonkę corę krolá Polſkiego Iudytę imieniem

y dał mu Krol Polſki w poſágu Spiſką źiemię dzierżeć ze wſzytkim dochodem.

Spiſka ziemiá.

Henrikus cżwarty Ceſarz ćiągnął do Węgier z kro

lem Cżeſkim Swátopługiem/ Krol Poſlki do Cżech máiąc zſobą wygnańce

Borzywoiá y Sobieſłáwá Cżeſkie kſiążętá: tám poráźił Wácká y Mutiná/ bo

ći byli ná krolewſkim mieyſcu zoſtáli. Pobrawſzy wiele miaſt/ wſi/ ludzi/ y do=

bytká/ wroćił ſie z korzyśćią do domu/ nálazł domá żonę vmárłą/ y Vśćie zá=

ſię od Pomorzan wźięte przez zdrádę Gniewomirá okrzcżonego.

Gniewomir
zdráycá.
Wieleń.

Boleſław zá=

10:

rázem wypráwił ſie d Wieleniá gdzie był Gniewomir/ poſłał przodkiem vffy

11:

á ſam ná zad iechał/ bo rozumiał iż go rátowáć miał Zbigniew. Vderzył Zbi=

12:

gniew ná przedni vff nie wiedząc o ludziech ná zad. Krol Boleſław przypadſzy

13:

z ludem oſkocżył ie w koło/ poráźił Zbigniewow lud y ſámego poimał/ á on ſo=

14:

bie twarz zákrywał helmem. Rozwodził mu Krol ſzeroką rzecżą iego niecno=

15:

tliwe vcżynki przećiw dobrodzieyſtwu brackiemu/ á potym z źiemie wywołan/

16:

á iuż to trzeći raz/ ktory vćiekł do Cżech. A tho dla tego Krol vcżynił iż go iuż

17:

rycerſtwo zábić chćiáło/ wiele trudnośći dla niego ćierpiąc. Przeto rycerſtwo

18:

powſtáło przećiw krolowi rozwodząc mu tho/ iż źle nieprzyiaćielowi przepu=

19:

ſzcżáć. Krol im ná tho powiedział/ iż Boże thego nieday ábych miał ręce ſwoie

20:

brácką krwią pomázáć. Potym przyćiągnął pod Wieleń dobył go. Gniewo=

21:

mir kijem zábit od rycerſtwá/ bo rozumieli iż ieſzcże łáſkę v krola mogł odzier=

22:

żeć. Mieſzcżánie y inni proſili o łáſkę/ ále rycerſtwo rzućiło ſie gwałtem

23:

poſiekli wſzytko żywe ſtworzenie/ bo wielekroć zdradzáli krolá.

24:

Látá Páńskiego 1109. Henrikus Ceſarz rozgnie

25:

wał ſie ná krolá Boleſłáwá/ iż ſzkodę vcżynił krolowi Cżeſkiemiu Swátopłu=

26:

gowi/ zebrał woyſko do Sląſká przećiw Boleſłáwowi/ máiąc zſobą Swáto=

27:

pługá Cżeſkiego krolá/ dobył Lubuſsá y dał Arcybiſkupowi Máydeburſkie=

28:

mu. Przyćiągnął do Głogowá/ obległ ij. Głogowiánie ná rokowániu wźięli

29:

ſobie do piątego dniá/

Głogowiánie
ſtali.

ieſli ſie máią poddáć cżyli bronić/ á dáli w zákłádzie ſy=

30:

ny ſwoie. Poſłáli do Krolá Boleſłáwá w they rzecży/ ieſli ſie máią bronić cży

31:

poddáć pytáiąc. Krol im odpowiedział áby ſie bronili/ bo iednák śmierći nie

32:

vydziećie ieſli ſie poddaćie. Oni to vſłyſzawſzy oſadzili mury/ potwierdzili y ob

33:

wárowáli dobrze gnoiem/ drzewem/ kámienia ná blánki nánoſiwſzy rzekli ſie

34:

bronić do gardł ſwoich. Ceſarz ku ſzthurmu przypuśćił/ zbili mu wſzytek lud.

35:

Ceſarz obacżywſzy iż ſie bronią mocno/ kazał ſyny ich wieść przodkiem ku ſztur

36:

mu. Ale oni nie dbáiąc ná ſyny tym lepiey odbijáli. Boleſław Krol Polſki był

37:

gotow rátowáć/ iedno ocżekawał drugich ludzi/ á w ten cżás rzekł: Ktho ſie

38:

chce wáżyć zábić Swátopełká krolá będzie miał dar wiecżny y potomkowie ie=

39:

go. Obrał ſie ieden Cżech z domu Werſzowcow (nie Vrſzowcow iáko ſthárzy

40:

kronikarze piſáli/ ále Werſzowcow/ od wierſzey herbu ták rzecżeni/ ktorą pier

41:

wey mieli za herb niżli doſtali brádáćić/ to ieſt okſzow) będąc ſwiádom Cżeſkie

42:

go taboru/

Krol Cżeſki
zábith.

o dwu koniu iechał tám/ ſtánąwſzy przed namiotem krolewſkim zá=

43:

wołał ſtráſzliwym głoſem/ vćiekay co rychley miłośćiwy Krolu/ nádiácháło

44:

nas wielkie woyſko Polakow. Krol zlękſzy ſie koniá záwołał/ á ſkoro wyſzedł

45:

przed namioth Werſzowiec go przebił rohátyną/ drudzy piſzą ſtrzáłą/ y vćiekł

46:

do ſwoich/ nie mogł go żadny dogonić.

Okſzycy ſkąd.

Krol co obiecał ſpełnił mu/ y byli thu

47:

zacnemi ludźmi. Poſłał też Krol Boleſław poſłá ſwego Skárbká rycerſkiego

48:

cżłowieká do Ceſárzá proſząc áby mu źiemie nie puſthoſzył á ſnim przyiaćelſkie

49:

náłożył.

Skárbek.

Ceſarz iáko hárdy/ chcęcy ſie okázáć przywiodł Skárbká do iedney

50:

ſkrzynie gdzie byłá pełná złotych y klenothow koſztownych mowiąc przed nim/

51:

Mam ia cżym Krolá Polſkiego zwálcżyć. Skárbek dworſtwem idác wpuśćił

ſygnet

strona: 352

O Polskim Kroleſtwie.

Liſt 352

ſygnet ſwoy w ſkrzynię mowiąc: Máło tho ná mego páná złotá/ przydam go ia

więcey/ bo to v nas ni zacż/ więcey ſie my w żeleźie dobrym kochamy niż w zło=

ćie/ idź złotho do złotá. Ceſarz po Niemiecku dziękował habdanck/ od thegoż

cżáſu ten herb zową hadbánck ktory Skárbek noſił tháki. VV.

Hádbánk
Herb dwoie
VV noſzą.

Skoro Ceſarz

poſłá odpráwił/ Boleſław przyćiągnął z ludem nád woyſko Ceſárſkie/ podká=

li ſie milá od Wrocłáwiá/ bili ſie od záránia od wiecżorá/ Boleſław z poſile=

grafika

cżnym vffem Slężakow w bok ludu Ceſárſkiemu przypadł/ przełomił y prze=

ráźił woyſko Ceſárſkie/ Ceſarz ledwey vćiekł/ ieſzcże to mieyſce zową pſie pole y

10:

dziś gdzie ſie podkáli/ bo ſie tám było pſow wiele zbiegło ná śćierw ludzki/ ták

11:

iż kiedy ktho nád nie przyſzedł trudno ſie im miał obronić káżdego ziedli. Ná

12:

drugi rok Ceſarz obawáiąc ſie by ſzkody Krol Boleſław nie cżynił w iego

13:

niebytnośći (bo do Rzymá miał iecháć przećiw Papieżowi) á ktemu żáłował

14:

tych rycerzow ktore poimał Krol Boleſław/ poſłał do krolá Boleſłáwá pro=

15:

ſząc prez vmowę ſłuſzną/ áby kniemu przyiechał do Báberku/ obiecuiąc mu

16:

to iż ná tym ſzkodowáć nie będzie. Krol ná tho ſłuſznie ſie porádził y przyprá=

17:

wił/ iechał do Ceſárzá do Báberku doſyć poććiwie y oſtrożnie/ y przyięt wdzię=

18:

cżnie od Ceſárzá/ thám ſie wymowił Ceſárzowi z poſług y z innych poddánośći/

19:

ku ktorym go przed tym Ceſarz przyćiągał. Potym weſzli w krewność/ wźiął

20:

Boleſław zá małżonkę ſioſtrę/ á ſyn iego ſhtárſzy Włádziſław corę Ceſárſką

21:

Kryſtynę z wielkiemi poſági/ á więźnie ſobie wroćili pobráne y miáſtá.

22:

¶ Po śmierći Swáthopełká Cżeſkiego byłá roznicá wielka około kroleſtwá

23:

miedzy ſyna iego/ ktorych było cżterzey/ gdzie ich áni Krol/ áni Ceſarz ziednáć

24:

nie mogli. Sobieſław vćiekł do Polſki/ zá ktorym Krol Boleſław ćiągnął do

25:

Cżech/ poráźiwſzy brátá iego Włádziſłáwá wielką korzyść ſtámtąd wynioſł/

26:

áż ſie bráćia w rowny dział rozdzielili.

27:

¶ Pomorzánie y Pruſowie niedbáiąc przyſięgi wthárgnęli Krolowi do Má=

28:

zowſz bez wieśći y wygnáli wiele plonu y ludzi.

Mágnus.

Ale Mágnus thák rzecżony/

29:

Grábiá/ ktory tám był vrzędnikiem/ zebrawſzy ſie z poſpolithym cżłowiekiem

30:

poráźił ie w tył/ y odbił záſię wſzytek łup. A Boleſław thákże poráźił lud Zbi=

31:

gniewowi wywołánemu/ ktory ſie był zerwał ná Bránie do Sląſká.

Látá

strona: 352v

Kſięgi Oſme

Látá 1113. Krol Boleſław zebrał woysko przećiw

Pomorzánom y Pruſom/ oni takież przećiw iemu. Gdy przyćiągnął do Kru=

ſzwice/ vyrzał młodzieńcá na kośćiele á on ſobie igra iábłkiem (iáko náſzy piſzą)

ruſzyli ſie z tego mieyſcá/ on młodzieniec ſpuśćił ſie z kośćiołá/ zábieżał im dro

gę w przod iábłkiem ſobie ćiſkáiąc.

Dziwy Boże.

Krol obacżył dobry znák/ ćiągnął zá nim

wſzędzie/ áż gdy było bliſko Nakłá/ młodzieniec ćiſnął iábłkiem ku zamkowi/

dáiąc znáć áby ćiągnęli k niemu. Obległ Boleſław Nakło/ ná kthorym bylo

dzieſięć tyſiąc Pomorzan. Vproſili ſobie Pomorzánie przymierze do piętnaſte=

go dniá/ máiąc nádzieię w ludziech innych. Przyſzłá wieść krolowi iż ćiągną

10:

Pomorzánie z Pruſy wielką mocą przez láſy ćicho/ ktorzy ſie też okopáli w mo=

11:

cnym mieyſu/ y oſtáwiáli rożny/ roháthynámi/ ognie podziáławſzy z przodku/

12:

bliſko Nakłá. Boleſław wiedział dobrze ich ſpráwę/ rozdzielił woyſká ná dwo

13:

ię/ w iednym vſtáwił Hethmánem Skárbimirzá/ ktoremu z przodku kazał ná

14:

nie vderzyć gdzie iedny wrotá mieli/ á ſam z drugim ſtyłu. A gdy ſie ſnimi pod=

15:

kał Skárbimirz/ nie wiedząc o zádnich ludizech wſzytcy ſie naprzod obroćili/

16:

á Boleſław przerzućiwſzy rożny y wáły z tyłu ná nie vderzył/ rozgromił/ pobił

17:

lud wielki/

Poráżeni Po=
morzánie

ktorych piſzą w ten cżás być cżterdzieśći tyſiąc. Nakielſcy tho wi=

18:

dząc poddáli ſie dobrowolnie z drugiemi miáſty.

19:

¶ Zbigniew bráth Krolewſki wywołány widząc ſie nędznym cżłowiekiem/

20:

cżwarthy raz proſił krolá o łáſkę/ áby go Krol opátrzył iáką żywnośćią do

21:

śmierći/ obiecał to Krol vcżynić.

Zbigniew zábit.

Ale rycerſtwo widząc iż to iuż przećiw Bo=

22:

gu y práwu/ rzućili ſie nań wſzytcy y zábili go przed Krolem/ bo dla niego thy

23:

trudośći powſtawáły/ y trućiná przezeń na krolá byłá nágotowaná.

24:

¶ Skárbimirz Woiewodá Krákowſki Hetman krolewſki/ bacżąc páńſką łá=

25:

ſkę z ſwoich dobrych poſług/ ſhárdział krolowi/ ták iż chćiał więcey roſkázowoć

26:

niż pan/ podburzył wiele pánow y ſláchtę poſpolitą áby krolá nie ſłucháli mo=

27:

wiąc: Iż iuż ſláchtę wywlokł tymi walkámi ze wſzytkiego/ nędznemi ſie zſtáli.

28:

Krol tho burzenie obacżył poimał go y dał do więźienia/ wźiąwſzy pierwey v=

29:

rząd Woiewodzy.

Woiewoctwo
Krákowſkie od=
mieniono.

Od tegoſz cżáſu ma przodek Káſztelánia Krákowſka przed

30:

Woiewodztwem.

31:

¶ Nákielſką dzierżáwę Krol dał Swátopołkowi iednemu z rzycerzow ſwych/

32:

z domu Gryfow/ godnemu ćći y wiáry/ ále ſie inácżey nálázło.

Swáthopełk
łotr.

Abowiem złą=

33:

mawſzy przyſięgę przećiwał ſie krolowi/ máiąc z Pomorzány táiemne porozu=

34:

mienie. Krol go obegnał ná Nakle/ ále ſie był dobrze opátrzył/ nie mogł go

35:

dobyć/ áż wieże drzewiáne przytocżywſzy w zamek ſtrzelano/ ktore Pomorzánie

36:

z zamku popalili/ ná to mieyſce Polacy drugie y trzećie podziáłáli/ áż przyſzło

37:

ná rokowánie/ przez ktore Pomorzánie wydáli krolowi Swátopełká/ ktorego

38:

Krol kazáł do więźienia dać. Stámthąd proſtho ćiągnął Boleſław do Ruſi

39:

przećiw kſiążęćiu Przemyſkiemu Włodzimirzowi/ ktory cżynił wielkie ſzkody

40:

krolowi/ poráźił go Boleſław/

Kſiążę Prze=
myſkie porażon.

y ſámego rycerze krolewſcy poimáli/ ná miey=

41:

ſcu gdzie zową Wyſoko w Podgorzu/ przynieſion do Krákowá/ odkupił go

42:

brát Waſiłko dwiemádzieſty tyſiąc grzywien ſrebrá.

43:

Láthá 1124. Miał Boleſław ná ſwym dworze

44:

cżłowieká ryceſkiego z Duńſkiego kroleſtwá Piotrá/ ktoremu dał Grábſtwo

45:

Skrzyńſkie/ ktorego Piotrá oćiec/ piſał krolowi z Dániey potáiemnie/ áby ſy=

46:

ná kniemu poſłał Piotrá/ powiádáiąc// iż Abel Duńſkiego krolá Henryká brá

47:

tá zábił dla pánowánia/

Abel.
Henrik Krol
Duńſki.

kthorego ſkárby v mnie w ręku ſą wſzytki/ áby w ręce

48:

mężoboyce nie przychodziły/ lepiey áby ie moy ſyn do Polſki wynioſł. Krol Bo=

49:

leſław ſpráwiwſzy v Gdańſka ſłuſzne ktemu okręty/ żeglarzow ſpoſobnych ná=

50:

brawſzy iechał ſam do Kroleſtwá Duńſkiego/

Boleſław że=
glował do Dá
niey.

gdzie wſzythcy obywátele onego

51:

kroleſtwá przyſtáli k niemu/ proſząc áby ſie ich páná pomśćił nád mężoboycą.

Abel

strona: 353

O Polskim Kroleſtwie.

Liſt 353

Abel vſłyſzawſzy o krolu vćiekł zá morze. Piotrow oćiec dał ſkárby wielkie ie=

dny Piotrowie ſynowi/ drugie krolowi. Gdy chćieli zá páná ſobie krolá Polſkie^o

wybráć/ ále niechćiał krol/ ále im przy ſobie kazał obrać miedzy ſobą zá páná kto

ry ſie im podoba/ chcąc mu pomagáć przećiwko ich nieprzyiáćielowi káżdemu.

Tákże vcżynili/ krolá potym odpráwili z wielkiemi dáry y poććiwośćią z Pio=

trem: o tym Pietrze będzie niżey przy Włádziſłáwie krolu. Przyiechał Krol do

Polſki/ nálazł Krákow ſpalony y wiele źiemie ſpuſtoſzoney/ od Przemyſlá áż

do Biecżá/ przez Włodzimirzá Kſiążę Przemyſkie. Wypráwił ſie Krol prze=

ćiw iemu z woyſkiem/ on też z Ruſkiemi kſiążęty przećiw iemu/ podkáli ſie pod

10:

gorámi gdzie zwano Wilihew/ potárł Krol kſiążętá iáko ſuche ſiáno/ ledwey

11:

ſam Wolodor vćiekł do Hálicżá/ wſzákże thám rychło vmárł/ pochowan w

12:

Przemyſlu v S. Iwáná ná zamku/ kthory kośćioł ſam był dał zbudowáć. W

13:

tey też bitwie zábići kſiążętá Ruſkie/ Náwrot/ Záſchytnik/ Dimitr. Zoſthá=

14:

wił Wolodor dwu ſynu po ſobie/ Włodzimirzá/ kthoremu dał Swinigrod:

15:

Rośćiſłáwá ktoremu dał Przemyſl.

16:

¶ Sobieſław Kſiążę Cżeſkie zápomniawſzy dobrodzieyſtwá krolewſkie ktore

17:

mu cżynił gdy był zbiegiem v niego/ wtárgnął krolowi w źiemię y vcżynił ſzko=

18:

dę około Odery rzeki. Ale Krol Boleſław zebrawſzy ſie ćiągnął do Moráwy

19:

powethował ſzkody ſwey po trzykroć przechodząc kędy chćiał. Sobieſław nie=

20:

ſmiał ſnim bithwy zwieść/ iedno ſkárżył przed Ceſárzem/ áż Lotárgius Krol

21:

Rzymſki wźiął miedzy imi ſtánie do trzech lat/ ktory ie potym ziednał/ á chćiał

22:

ſobie wymowić v krolá Boleſłáwá trybuth álbo dań z kſięſtwá Pomorſkiego y

23:

Pruſkiego/ ále nie mogł/ bo w tym twárdy był Boleſław.

24:

Láthá 1121. Po śmierći Stefaná krolá Węgier=

25:

ſkiego źięćiá Krolá Boleſłáwá/ wybran ná kroleſtwo Węgierſkie Belá ſlepy

26:

(ktoremu był dał ocży wyłupić brát Kolomanus dla pánowánia) imo wnucż=

27:

ki krolewſkie/ kthorzy z płácżem przyiecháli do dziádá ſwego krolá Polſkiego/

28:

áby ktorego ſnich wſádził ná kroleſtwo Węgierſkie. Krol Boleſław zebrawſzy

29:

woyſko ćiągnął do Węgier/ záſtąpił mu w Spiſzu Woyćiech Rákuſkie Kſią=

30:

żę/ ktory miał Belinę ſioſtrę. Poráźił go Krol Boleſław z wielkośćią Niem=

31:

cow. Stámthąd proſtho chćiał ćiągnąć do Koſzyc/ ále mu przyſzłá nowiná iż

32:

Sobieſław Cżeſki vcżynił mu ſzkodę w Sląſku/ iákom piſał/ proſto ſtámtąd do

33:

Moráwy ćiągnął.

34:

¶ Tu ſie nie zgadzáią kroniki Węgierſka z náſzą/ Węgierſka powiáda iż byłá

35:

żoná Stefanowá corá krolá Sycilſkiego Roberthá Gwiſzkárdá/ z kthorą nie

36:

miał żadnego potomká/ y dla tego zá niewolą muſieli ſlepego Belę wybráć/

37:

gdy práwego dziedzicá nie było. Polſka Kroniká piſze iż byli ſynowie Stefano=

38:

wi od corki Boleſłáwowey Iudythy/ zá ktoremi Krol ćiągnął do Węgier iá=

39:

kom piſał. Snadź to Węgrzy zátáili w ſwey kronice ná ten cżás/ áby ſie Spiſka

40:

źiemiá zoſtáłá przy nich/

Spiſka ziemiá.

ktora byłá dana w poſágu zá Iudytą Stefanowy wto

41:

remu. Węgrzy też piſáli/ iż Borych niepráwy ſyn Kolománow z Ruſki vrodzo=

42:

ny cżynił z Krolem Belám ſlepym o kroleſtwo Węgierſkie po śmierći Sthefa=

43:

nowey etc. iákom piſał w kronice Węgierſkiey.

44:

¶ Ruſkie kſiążętá wſzytkie bacżąc iż Boelſław w then cżás miał zſobą co cży=

45:

nić/ powſtáły przećiw iemu. Krol to vſłyſzawſzy/ iął ſie ſwoich pánow rádnych

46:

rádzić co ſnimi cżynić. Piotr Włoſzczowic Grábia z Kſiężá iął widzenei ſwe

47:

powiádáć: Poki drzewá z korzenim nie wykopa poty będzie roſło/ poki Wło=

48:

dzimirſkie^okſiążęćią nie doſtaniem iáko máćice/ poty pokoiá mieć nie będziem.

49:

Z długich rozmow podiął ſie thego tenże Piotr iż miał doſtáć Włodzimirſkie=

50:

go/ á Krol obiecał mu wiecżny klenot dárowáć ieſli tego dokaże. Piotr wźią=

51:

wſzy zſobą nieco ſłużebnikow ktorym więcey dufał/ w proſtym odzieniu przyie=

52:

chał na Włodzimirz do Iáropołká ſkárżąc ſie ná okrutnego krolá Boleſłáwá iż go złu=

Ooo

strona: 353v

Kſięgi Oſme

iż go złupił z imienia/ y w więźieniu chował/ z ktoregom oto vćiekł/ proſzę ćie

záchoway mię przy ſobie/ á ia ſie mśćić będę nád thym okrutnikiem krzywdy

ſwey. Iáropołk z innemi kſiążęty był temu rad/ nádáli mu koni doſyć y żywno=

śćią opátrzyli. Thedy iednego cżáſu przy wiecżerzy vpátrzył Piotr dobry cżás

gdy máło ludzi było przy Iáropołku/ rzućił ſie nań y związał go/ wſiadſzy ná

gothowe konie vćiekł ſnim do Polſki. Pocżęli go Ruſacy gonić ále nie wcżás.

Krol był temu rad/ co obiecał to mu dał.

Spolne oſzu=
kánie.

Kſiążętá Ruſkie złożywſzy ſie wyku=

pili Iáropołká. Zmowiły ſie też kſiążętá Ruſkie tymże obycżáiem krolowi tho

oddáć/ nápráwili iednego Ruſina chytrego kthory vmiał po Węgierſku iżby

10:

zbiegł do krolá z Węgier á proſił o záchowánie y o pomoc przećiw Węgrom/

11:

ktorzy mię o tho wygnáli iżem wotował ná twego wnuká krolem być. Krol v=

12:

wierzył zdraycy/ przyiął go/ opátrzył Stároſtwem Wiſlickim/ y porucżył mu

13:

wſzytkę ſpráwę ſwoię gdy iechał do Lotárgiuſá krolá Rzymſkiego poſtánawiáć

14:

pokoy/ roſkázawſzy wſzytkiey ſláchćie/ áby wſzythcy do Wiſlice zábieg mieli z

15:

ſtátki/ bo ſie Ruſi trzebá po mnie wnet obawáć. Po vieździe iego zdraycá dał

16:

znáć Ruſakom/ ktorzy przyćiągnęli we dwudzieſtu thyſiąc koni/ łácno wźięli

17:

Wiſlicę z wielkośćią ludzi y plonu/ bo ſie tám byłá okolicżna ſláchtá ziecháłá:

18:

ſpaliwſzy then wſzytek kray iecháli precż. Gdy ſie Krol Boleſław dowiedział/

19:

wroćił ſie/ zebrał woyſko przećiw Ruſakom wtárgnął do ich źiemie/ rozbiegli

20:

ſie wſzytcy po leſie przed nim. Krol pobrawſzy ludzi/ plony/ y ſtátki ich/ wſi

21:

popaliwſzy przyiechał z korzyśćią do domu.

22:

¶ Ruſkie kſiążętá z nowu zebrawſzy ſie wypędzili Kſiążę Hálickie przyiaćielá

23:

krolewſkiego/ ktory wydawał táiemnice ich. Przyiecháło to Kſiążę do Polſki

24:

do krola Boleſłáwá żáłowáć ſie ſwey krzywdy. Ale z porády chytrey Iáropeł=

25:

ká kſiążęćiá Kijowſkiego vrádzili miedzy ſobą táiemnie wſzytki kſiążętá poſłáć

26:

do krolá proſząc áby záſię vſtáwił Kſiążę Hálickie ná ſwe mieyſce/ á ſam ſnim

27:

przyiechał/ gdzieć iuż wſzytcy poſłuſzeńſtwo iednoſtáynemi głoſy y poddáność

28:

cżynić będziem/ bacżąc ſwoie nieſzcżeśćie y zgubienie źiemie. A gdy ták vcżynili

29:

Krol vwierzył/ y byli themu rádzi (bo theż iuż drugim ſprzykrzyłá ſie zbroiá)

30:

Wybrał ſie do Ruſi z máłym woyſkiem nie bacżąc przygody/ ćiągnął proſtho

31:

do Hálicżá z kſiążęćiem Hálickim/ gdzie ſie tám iuż byli záſádzili nań kſiążętá

32:

Ruſkie/ wźiąwſzy Węgry ná pomoc. Niektorzy przećiw iemu wyieżdżáli przy=

33:

witowáć/ á drudzy w tył záieżdżali/ drudzy z bokow/ ſpráwiwſzy ſie w uffce y

34:

obtocżyli go w koło. Boleſław obacżył rzekł ku Hethmánowi ſwemu Wſzebo=

35:

rowi: Iuż to nie ſmiech. Rzekł potym ku drugim: Lepiey ieſt wolnym y poćći=

36:

wiey vmrzeć/ niż w niewoli żyć álbo bez ćći być. Ale thego niedbał w then cżás

37:

Woiewodá Krákowſki (ktorego zátáiły kroniki dla wſtydu potomkow) pierz

38:

chnął z ſwoim vffem wcżás. Krol przedſię ſwoim dobre ſerce cżynił námowami

39:

ſwemi/ widząc iż niemogło być inácżey/ potkał ſie napierwey z Węgry/ bo ná

40:

cżele ſtali/ wnet ie poráźił y rozgromił. Potkáły ſie też tylne vffy z Ruſią/ po=

41:

tárli też náſzy Ruſaki/ ále iż żadney poſiłki mieć nie mogli prze niedoſtátek lu=

42:

dzi/ przeto będąc ſprácowáni/ nieprzyiaćiel walny vfiec ze wſzytkich ſtron prze

43:

łomił/ pod krolem koń zábit/ áż ieden rycerz dał podeń innego mowiąc áby co

44:

rychley vieżdżał/ á inſzego cżáſu ſzcżeśćia ſwego pátrzył. Viechał Krol bárzo

45:

żáłośćiwy/ nie ták wiele ná Ruſaki iáko ná Woiewodę ktory był vćiekł z nie=

46:

máłym pocżtem ludzi. Przyiechawſzy do domu rycerzá proſthego dobrze opá=

47:

trzył zá iego dobrodzieyſtwo/ ále Woiewodzie poſłał konopi garzć/ przęſlicę/

48:

y záięcży kożuch: przęſlicę dla tego iż niegodzien być mężem iedno niewiáſthą/

49:

kożuch iż prętki ná vćiekánie iáko záiąc/ konopie ná powroz iż godzien zá ſzyię v=

50:

wiązánia zá táki vcżynek.

Woiewodá
ſwą zapłátę
wźiął.

Przyſzedł w roſpácż Woiewodá/ obieſił ſie ná dzwo=

51:

nicy zá powroz dzwonowy tey nocy. Boleſław od tgo cżáſu weſoł być nie mogł

52:

zá puł roká/ nárzekáiąc ná ſwe nieſzcżeśćie/ ále więcey ná Woiewodę/ á ſnadź

53:

z tey przygody ktorey z ſercá nie mogł ſpuśćić wpadł w niemoc ćięſzką y vmárł.

Vmárł Bole=
ſław.

látá

strona: 354

O Polskim Kroleſtwie.

Liſt 354

Látá 1139. przyiąwſzy świątośći Páńſkie. Rozdzielił zá żywotá ſyny ſwoie/

ſtárſzemu Włádziſłáwowi kthorego miał z Ruſką/ źiemię Krákowſką/ Si=

rádzką/ Sląſką/ Pomorſką. Kriſpuſowi záſię ktorego miał z Adleydą ſioſtrą

Ceſárſką/ Mázowſze/ Dobrzyń/ Kuiáwy. Miecſłáwowi źiemię Gnieźnieńſką/

Káliſką/ Poznáńſką. Henrykowi Sędomirſką/ Lubelſką. Káźimirzowi dzie=

ćiątku nic. A gdy go oń vpomináli/ odpowiedział ták/ záſz nierozumiećie/ kie=

dy cżterzy kołá w woźie będą/ muſić ktho piąty ná nim ſiedzieć. Tákże pothym

kthemu przyſzło/ gdy bráćia po troſze dzierżeli rozdzieliwſzy ſie/ po ich śmierći

on ſam ná ich cżtherżech cżęśćiách ſiedział iáko ná woźie. Miał lat Boleſław

10:

wieku ſwego piętdzieſiąth y cżterzy/ á pánował trzydzieśći y ſześć/ pogrzebion

11:

w kośćiele Płockim z wielkim płácżem poſpolithego ludu. Był cżłowiek wzro=

12:

ſtu śrzedniego/ greckiey płći/ miłoſierny názbyt/ ſercá wielkiego/ nád ktore=

13:

go y do tego cżáſu Krol Polſki cżuynieyſzy á fortunnieyſzy nie był/ bo wſzythcy

14:

nań/ á on ſam ze wſzytkimi cżynił. Bitew wygránych miał cżterdzieśći y ſiedḿ

15:

okrom máłych vtárżek/ krom tey v Hálicżá w ktorey cżynił ſwą ręką iáko ieden

16:

Hektor Troiáńſki álbo Hánibál Kártágińſki.

17:

Ruskie kſiążętá zebrawſzy ſie ná Połowce poráźili

18:

ie dwá kroć/ zábili im dwádzieśćiá kſiążąt álbo wodzow/ ktorzy byli/ Kuſzo=

19:

bá/ Kocżá/ Hárſlonopá/ Kiltánopá/ Kumaná/ Azupá/ Kurtaká/ Cżenie=

20:

rep/ Surbor/ Boniak/ Sárnká/ y innych wiele/ v rzeki Lubnie. Po trzećie

21:

poráżeni Połowcy/ kthore gonili bijąc áż do rzeki Wolhy/ ſkąd wiele korzyśći

22:

przynieſli do domu/ záco od ſwoich Włádykow byli wdzięcżnie przyięći/ ták áż

23:

z proceſsiámi przećiw im wychodzili. Iácżwingowie z Pruſy y z Litwą/ ktorzy

24:

theż z Połowcy iednego narodu/ woiowáli z drugiey ſtrony Ruſkie páńſtwá/

25:

álbo mſzcżąc ſie ſwoich pobrátynow/ álbo z łupow.

Iáćwiſze.

Ci Iáćwieſze byli z Litwą

26:

iednego ięzyká y z Pruſy ſtáremi/ á ſnadź y z Połowcy. A thák byli walecżni iż

27:

niewiedzieli áni vmieli vćiekáć z bithwy/ choćia przegráney/ á pieſzo woiowáć

28:

chodzili. Mieli ſwoy zamek y źiemicę Drohicżyńſką ná Podláſzu y Nowogrod

29:

w Lithwie/ ále wyginęli przez walki/ máło ich miedzy Lithwą ieſzcże naydzie.

30:

Krześćijány nigdy nie byli.

31:

Látá od národzenia Páńskiego 1140.grafika

32:

Włádziſláw Monár=

33:

chá trzeći/ po śmierći Bo=

34:

leſłáwá ná oycowſki ſtolec

35:

wybran w Krákowie ná ſey

36:

mie poſpolitym/ ktory z ná=

37:

mowy y porády ſwey żony

38:

Kriſtyny Rzecż poſpolithą

39:

źle dzierżał. Abowiem nie=

40:

chcąc przeſtáć ná ſwym/ iáko oćiec poſthánowił/

41:

ná bráćią ſie rzućił/ gwałthem páńſtwá ich po=

42:

ſiadł/ kthore im oćiec ich zá żywothá rozdzielił/

43:

wźiąwſzy przed ſię ſłowá ſwey żony Kriſthyny/

44:

kthora go gromiłá nárzekáiąc/ nie ná kęſe krole=

45:

ſtwo mnie dano tobie zá máłżonkę/ áni ná cżwar=

46:

tą cżęść/ ále ná cáłe: ábowiem ia/ z ſwoich thák

47:

zacnych rodzicow/ mogłám záwżdy zá bogátſzego Krolá iść/ niż zá ćię ná tho

48:

cżwiertowáne Kſięſtwo. Dał ſie iey námowić Włádziſław/ roſkazał bráćiey

49:

ſobie poſłuſzeńſtwo cżynić y dań dáwáć/ takież poddánym ich. Zaden ſie o tho

Ooo 2

niewſpierał/

strona: 354v

Kſięgi Oſme

niewſpierał/ iedno Wſzeborz Woiewodá y Hetman woienny/ kthory broniąc

ſirot wielekroć porażał Włádziſłáwá náieżdżáiącego bráćią. Piotr też Duń=

cżyk Grábiá Skrzyńſki vpominał Włádziſłáwá/ áby wnętrznych walek nie=

chał z bráćią/ nád wolą oycowſką nic nie cżynił/ á ná głownego nieprzyiaćielá

to zachował. A ſtey przycżyny zwaſnił ſie ná Piotrá táiemnie/ ſzukał nań dłu^o

przycżyny áby mu tho oddał/ ále iey nie mogł mieć: áż ſie tráfiło gdy byli w ło

wiech/ záſzli dáleko w lás zá źwierzęćiem/ noc ie záſzłá/ leżeli tám przez noc w nę

dzy bez poſłánia ná źiemi/ rzekł krol z kuńſztu kniemu:

Kuńſzty złe.

Lepiey ſie Pietrze twoiá

żoná wyleży z Opátem Strzeleńſkim niżli ty tu teraz/ á byłá żoná iego z Nie=

10:

miec Márya przyiaćiołká Władziſłáwowey. Piotr też Krolowi rzekł.

Dobieſz Rycerz.

A coſz

11:

wieſz miły krolu ieſli też twoiá nie lepiey z Dobieſzem niżliwá obá. Był Dobieſz

12:

rycerz gońcá/ ktorego Kriſtynká rádá widziáłá. Krol tego zámilcżał ále w pá

13:

mięć wźiął: przyiechawſzy krolowey powiedział/ kthora ſie bárzo rozgniewáłá

14:

ále táiłá/ poſłáłá po Dobieſzá powiedziáłá mu tho/ y roſkazáłá áby go poimał

15:

żywo á przynioſł/ ále táiemnie dla wzburzenia ludu poſpolitego. Y tráfiło ſie

16:

iż dziewkę wydawał zá mąż Piotr we Wrocłáwiu/ zá Iáxę Kſiążę Serbſkie/

17:

proſił Dobieſzá by mu ku poććiwośći ná oſtre gonił w weſele. Iechał Dobieſz

18:

przypráwiony ktemu/ poimał Piotrá ná drodze y przynioſł krolowey/ ktora mu

19:

dáłá ięzyk vrznąć y ocży wyłupić. Wſzákże z Boſkiego przeyrzenia oſobliwego y

20:

mowił y widział przez pięć lat. A gdy vmárł pogrzebion we Wrocłáwiu w ko=

21:

śćiele S. Wincentego ktory on dał zmurowáć przed miáſtem. Ten to Piotr/

22:

o ktorymem piſał przed thym/ iż wynioſł z Duńſkiego kroleſtwá ſiłne ſkárby z

23:

krolem Boleſłáwem/

Kosćioły na=
kłádem Piotrá
Duńcżyká budo
wáne.

zá ktore ſiedḿdzieſiąt kośćiołow w Polſzcże zmurowáć

24:

dał/ ktore ieſzcże y dziś ſtoią drugie/ w Krákowie v S. Ianá/ y S. Andrze=

25:

ia/ ná Zwierzyńcu v S. Sálwathorá/ w Káźimierzu v S. Wáwrzyńcá/ we

26:

Wrocłáwiu S. Wincenthego/ pánny Máriey ná piáſku/ S. Marćiná/ S.

27:

Micháłá/ w Strzelnie/ w Chełmie/ w Lęcżycy/ w Kłobucku/ w Skrzynnie/

28:

w Zárnowie/ w Páięcżnie moiey fárze/ w Rudzie/ w Siewierze/ w Chełmi=

29:

cy/ w Wiercżycowie/ w Kijach/ ná Tyńcu/ w Chlewiſkach/ w Opátowie/ w

30:

Pkanowie/ w Kuiáwſkim Kośćielcu/ w Káliſzu v S. Wáwrzyńcá/ w Cżer=

31:

wieńſku z Opáctwem/ w Káźimierzu w wielkiey Polſzcże/ we Mſtowie/ w

32:

Koninie/ w Nyſie/ w Chotlewie/ w Normbergu v mniſzek/ w Rábinie/ w

33:

w Cżerwonym kośćiele/ w Láwinie/ dwá/ mniſzki y fárę/ w Leżowie/ przed

34:

Krobią S. Egidziego.

35:

¶ Po ſkarániu Piotrá Włádziſław wźiąwſzy pomoc od kſiążęćiá Hálickiego

36:

przyiaćielá ſwego krewnego/ ćiągnął przećiw bráćiey áby ie wykorzenił precż.

37:

Vćiekli Henrik z Sędomierzá/ á Kriſpus z Płocká do ſtárſzego brátá Miec=

38:

ſłáwá ná Poznań/ zá kthoremi ćiągnął z woyſkiem y obegnał ie ná zamku roz=

39:

máićie ich dobywáiąc. Tám Ruś bez wſtydu ſie záchowáłá/ cżyniąc gwałty y

40:

morderſtwá rozmáite nád poſpolitym ludem w wielkiey Polſzcże. Ktorych Ar

41:

cybiſkup Iákub ćierpieć niemogł w zeſzłych lećiech będąc/

Arcibiſkup
krolá zaklinał.

iechał ná woſku do

42:

woyſká krolá Włádziſłáwá proſtho pod iego namiot vbrány w infułę y w inne

43:

odzienie kośćielne/ tám vpominał z vrzędu ſwego Krolá/ áby ſie thák ſrogo z

44:

bráćią nie obchodził/ ich páńſtwá nie woiował/ krwie ludzkiey nie rozlewał/

45:

teſtámentu oycowſkiego nie gwałćił/ Ruſi niedopuśćił nie Krześćiáńſkie ſie

46:

záchowáć. Ale Krol niedbał tego nic/ ſmiechem go odpráwił. Przeto Arcy=

47:

biſkup mowił/ w imię Bogá wſzechmogącego ia z vrzędu ſwego záklinám ćię/

48:

iáko niepoſłuſznego kośćiołá Krześćiáńſkiego/ zátwárdziáłego w vpomnániu

49:

iáko ieden Fáráon/ y pomśćie Bożey ćie oddawam iáko nie vkaránego/ á ſtym

50:

viechał. Ale woźnicá nieopátrznie iádąc záwádził wozem o namioth krolewſki

51:

áż vpadł wſzytek. Tá wroſzká ku złemu byłá/ wſzákże Krol Włádziſław nied=

52:

bał tego nic/ áni woźnicy áni Arcybiſkupowi zá złe nie miał. A gdy iuż głodem

53:

przyćiſnął obegnáńce ſwoie Krol ná zamku/ ku roſpácży przychodzili/ áż z po=

duſzcżenia

strona: 355

O Polskim Kroleſtwie.

Liſt 355

duſzcżenia biegłych rycerzow ktorzy temu rozumieli iż lepiey ſie nieprzyiáćielo=

wi otrząſnąć niżli mu w ręce wleść/ bo ieſzcże ná dwoie grá idzie. A thák vpá=

trzywſzy ſwoy cżás kiedy przeſpiecżni byli co około zamku leżeli popiwſzy ſie/

iedni gráli/ drudzy táńcowáli/ drudzy ſpáli: Spráwiwſzy ſie káżdy ſwą pocho=

dnią wźiąwſzy zeſzli z zamku wielkim krzykiem zápalili wſzytek oboz/ ták budy/

ſzopy/ iáko namioty/ proſto do krolewſkiego namiotu z krzykiem ſie rzućili/ ále

Krol ledwá vćiekł tám pobili zlękniony lud/ popalili y pobráli cokolwiek w

onym oboźie náleźli/ wielką korzyść otrzymawſzy/ ćiągnęli zá Włádziſłáwem

do Krákowá/ ále Włádziſław niecżekáiąc ich vćiekł do Niemiec do Konrá=

10:

dá krolá Rzymſkiego.

Włádziſlaw
vćiekł.

A ták bráćia trzey Boleſław Kriſpus/ Miecſław/ Hen

11:

rikus/ weſzli dobrowolnie do Krákowá/

Krytyná vie=
cháłá.
Boleſlaw Al=
tus. Miecſlaus.
Loripes.

nie cżyniąc żadney przykrośći Kry=

12:

ſtynie/ ále ią w vććiwośći mieli iáko iątreẃ/ wſzákże zá mężem iecháłá do Nie

13:

miec/ wźiąwſzy zſobą ſyny/ Boleſłáwá Altuſá/ Miecſłáwá/ y Konrádá Lo=

14:

ripedá. Otoż ták bywa/ kto cudzego prágnie ſwoie vtraca.

15:

¶ Tá Kriſtyná krolowa wzgárdziłá byłá Polaki/ przy ſtole żadnemu być nie

16:

dáłá mowiąc: Iż Polacy plugáwi. Vrzędow żadnych nie dáłá dáwáć Pola=

17:

kom iedno Niemcom mowiąc iż nie ſpráwni: ták iż ná tym ſtáłá iákoby ty krá=

18:

iny Niemcy oſádziłá. Ale ſie to odmieniło/ kto ná kogo ſidłá ſtáwia ſam w nie

19:

wpada. Przeto Kriſtyná z żáłośćią y z háńbą z Polſki wyiecháłá.

20:

¶ Tego cżáſu klaſztor w Iędrzeiowie záłożon przez Iániká biſkupá Wrocłá=

21:

wſkiego. ¶ Tegoż też cżáſu klaſztor w Lendzie nád Wárthą rzeką y drugi w

22:

Wągrowcu záłożony od Miecſłáwá ſthárego/ gdy z bráćią zwyćięſtwo nád

23:

Włádziſłáwem otrzymał/ á do Landzkiego przewiodł bráćią z Niemiec z kla

24:

ſztorá/ rzecżonego Vetus mons/ to ieſt z ſtárey gory/ trzy mile od Kolná Agri=

25:

piny. Przeto w Lendzie nie prziymuią iedno Niemce.

26:

Látá Páńskiego 1146.

27:

Oleſlaw Kriſpus/ rzecżóny od włos kędzierzá=

28:

wych/ po wygnániu brátá ſwego Włádziſłáwá z żoną y z ſy=

29:

ny: wybran na Monárchią Polſką/ bo iednák był opiekunem

30:

bráthá młodſzego Káźimierzá/ ſtądże mu przypadáłá Krá=

31:

kowſka źiemiá/ ktory ſie dobrze z bráćią obchodził. Do ktore=

32:

go Konrad Ceſarz piſał proſząc/ áby brátu Włádziſłáwowi

33:

z żoną y dziećmi cżęść iáką wydzielili w kroleſtwie Polſkim/ ná ktoreyby mo=

34:

gli poććiwie żyć. A ták gdy Konrad iechał do Bożego grobu przez Polſkę/ wy=grafika

35:

iechał przećiw ie^v Kriſpus y z bráćią/ dáiąc mu

36:

wſzelákie żywnośći/ á prowádził go áż do Kon=

37:

ſtántynopolá. W ten cżás ná przycżynę Ceſárſką

38:

obiecáli brátu iáką cżęść w kroleſtwie wydzielić/

39:

thym obycżáiem/ iákoby przezeń roſterki nie były

40:

w Polſzcże. A gdy záſię Ceſarz do domu iechał/

41:

vpominał ſie od nich działu Włádziſłáwowi. Od

42:

powiedzieli bráćia nigdy by thu pokoy nie był v

43:

nas kiedyby thu on był. Konrad ſie rozgniewał/

44:

wypráwił ſie z woyſkiem do Sląſká cżynić krolo=

45:

wi ſzkody. Ale Kriſpus widząc woyſká nie rowne

46:

ſwoim/ trapił go vtárſzkámi z ćiáſnych kątow kę=

47:

dy mogł nie ſtacżáiąc bitwy/ á ták prze vdręcże=

48:

nie y głodu wroćił ſie precż. Potym rychło Kon=

49:

rad vmárł/ á Fryderik Bárbároſá iego brátá ſyn

50:

Ceſárzem zoſtał/

Fridrych Bár=
bároſá Ceſarz.

kthory poſłał do Kriſpuſá áby

51:

trzećią cżęść brátu Włádziſłáwowi wydzielili/ a iemu tybut poſłał pięć ſeth

Ooo 3

grzywien

strona: 355v

Kſięgi Oſme

grzywien ſrebra do ſkarbu ie^o/ iáko inne kſiążętá dáią. Odpowiedział Kriſpus:

Boże tego nie day ábych ia (z przodkow ſwoich będąc wolni) potomkom ſwym

niewolą miał zoſtáwić/ thego zá żywotá mego nie będzie. Rozgniewał ſie Fre=

derik poſłał z woyſkiem do Polſki/ pobieráć zamki y miáſthá ná Włádziſłáwá.

Tákież go bráćia trapili iáko y Konrádá vrywkami á fortelmi/ áż ięli mrzeć w

woyſce Ceſárſkim cżerwoną niemocą/ muſieli viecháć precż z Sląſká/ wſzákże

potym weſzli w przyiaźń krewną/ gdy Miecſław Kſiążę wielkiey Polſki poiął

zá małżonkę drugą wnucżkę Ceſárſką Aldeydę/ ſtey przyiáźni rzekli theż Włá=

dziſłáwowi łáſkę vcżynić/ kthory gdy do Płocká przyiechał ná gleyćie/ vmárł.

10:

Niemcy pomowili áby otrut od kſiężey. Synom iego rozdzielono Sląſko/ Bo=

11:

leſłáwowi/ Miecſłáwowi/ y Konrádowi. Poiął drugą żonę Kriſpus po

12:

śmierći Anáſtáźiey pierwſzey/ Helenę Roſciłſáwá kſiążęćiá Przemyſkiego co=

13:

rę.

Roſciſlaw.

Po weſelu wypráwił ſie do Prus y z brácią/ tám przez miecż y ogień wiel=

14:

ką ſzkodę cżynili/ áż poſłowie przyiecháli poſthępuiąc trybut/ y kápłanow ku

15:

krcżeniu proſząc/ co im ieſt dano. Ale potym zrzućiwſzy krzeſt vcżynili ſzkodę w

16:

Mázoſzu kſiążętom.

Dwá Pruſacy
zdrayce.

Zebráli ſie znowu ná nie kſiążętá/ á w ten cżás dwá Pru=

17:

ſacy przyſtáli ná zdrádzie do kſiążąt ktorzy ſie cżynili wygnáńcy á ſwiádomemi

18:

w Pruſkich źiemiách/ przeto im ſpráwę á wodztwo porucżono woyſkie: ktorzy

19:

w puſtynie/ láſy/ błotá wielkie/ y w ćiaſne mieyſcá ludzi záwiedli/ iż nie mogli

20:

áni ná zad áni ná przod wynidź/ thám ie Pruſacy poráźili hánienie. Tám zgi=

21:

nął Henrykus Kſiążę Lubelſkie y Sędomirſkie/ mężnie ſie ſnimi bijąc/ ná ie=

22:

go mieyſce wybrali Káźimierzá bráthá młodſzego: ſam theż Kriſpus rychło

23:

wpadł w niemoc/ w ktorey vmárł vcżyniwſzy teſtáment táki/ iżby wſzytko kro=

24:

leſthwo Polſkie ſzło w rowny dział z białłym Leſtkiem ſynem/ á Káźimirzem

25:

brátem/ y z żoną iego/ ták rzecży ruſzáiące iáko y nieruſzáiąće. Vmárł w Krá=

26:

kowie ná zamku mieſiącá Páździerniká/ látá 1173.

Kriſpus vmárł.

támże pochowan.

27:

Láthá 1162. Klaſztor w Miechowie záłożón od

28:

Iáxi z domu Grifow/

Iáxá.

thenże y ná Zwierzyńcu pánieńſki przed Krákowem S.

29:

Klary záłozył.

Wernerus zábit.

¶ Tego też cżáſu Wernerik Biſkup Płocki zábit w Biſku=

30:

picách v Płocká od Bieniáſzá brátá Wiſseńſkiego Sthároſty z iego nowodu/

31:

bo tho ſzło o wieś Kárſko/ iż ią Biſkup odeymował do kośćiołá Płockiego.

32:

Krol Boleſław Kryſpus zá ten vcżynek poimał Stároſtę/ kazał go w wor zá=

33:

ſzyć/ y woſkiem z żywicą polewáć áż vmárł.

34:

Látá Páńskiego 1174.

35:

Iecſlaw ſtáry/ Monárchá piąty/ wybran ná Mo=

36:

nárchią Polſką z przywolenim braćiey iego kſiąząt Polſkich/

37:

okrutny/ ſrogi y drapieżny był ná poddáne ſwoie/ thák iż dla

38:

iedney Sárny álbo Lániey zámordowáł dzieſięć głow ludz=

39:

ich. Miał rod wielki/ ſynom pięć/ corek ośḿ/ po kthorych

40:

známienithych źięćiow był doſtał/

Wielki rod
Mecſláwow.

bo iednę dał zá małżonkę

41:

Sobieſłáwowi krolowi Cżeſkiemu/ drugą kſiążęćiu Sáſkiemu/ trzećią Fry=

42:

drychowi Lotárigińſkiemu/ cżwartą Boguſłáwowi Pomorſkiemu/ y drugą

43:

iego ſynowi/ Ottonowi Hálickiego kſiążęćiá ſynowi/ Boleſłáwowi drugiemu

44:

Pomorſkiemu kſiążęćiu/ oſmą kſiążęćiu Rugińſkiemu Włádziſłáwowi. A

45:

gdy nań był vſtáwicżny płácż od poſpolitego cżłowieká ták o podwody iáko o

46:

inne łupieſtwá/ Biſkup Krákowſki Gedeon niechćiał thego ćiepieć/ ále ná=

47:

práwił iednę niewiáſtę z ſmutną twarzą/ ktora thymi ſłowy przed krolem mo=

48:

wiłá: Miłośćiwy krolu ia vboga żoná proſzę o ſpráwiedliwość/ miáłam ſthá=

49:

do owiec/ náięłám páſterze do niego/ ktorzy mi ie wilki á pſy potruli/ ták żem

50:

przez to przyſzłá ku wielkiey nędzy y vpadku. Odpowiedzieli páſterze: Nie krzy

wiſmy nic

strona: 356

O Polskim Kroleſtwie.

Liſt 356

wiſmy nic miłośćiwy krolu/ iey ſyn przyſzedł do nas z wielkośćią pſow/ ktorzy

ſie rzućili ná owce myſmy im ich nie mogli odiąć. Rzekł ſyn: Wilkim ia ſzcżwał

miłośćiwy krolu ále nie owce/ thákże pſi niecháiąc Wilkow potłukli Owce.

Krol z rádámi ſwemi nálazł być ſyná winnego. Powſthał Gedeon Biſkup y

rzekł:

Gedeon Biſkup.

Thuś ſie ſam oſądził krolu/ tyś ieſt ten ſyn dziedzic tey źiemie/ kthoryś

ſwey máćierzy/ to ieſt źiemi Polſkiey/ ſzkodę przez okrućieńſtwo vdziáłał/ gdiś

roſpuśćił łákome pſy/ to ieſt vrzędniki twoie/ co połupili owce/ tho ieſt ludzi

vbogie/ á ták wſtań á łupieſtwá więcey niechay/ á temu zeſzłemu ſtádu co po=

moż áby ſie záſie wſpomogło. Krol ſie rozgniewał poſzedł precż z rády grożąc

10:

biſkupowi y innym pánom wypędzenim y mordowánim.

11:

Aźimirz ſpráwiedliwy kſiążę Sędomir

12:

ſkie/ potáiemnie wybran zá Monárchę przez biſkupá Godeo=

13:

ná y przez inne pány w Krákowie/ ktory ſie ſtego bárzo wyma

14:

wiał mowiąc: Iż mnie młodſzemu nie ſłuſzno ieſth ſtárſzego

15:

brátá poſiádáć áni ſnim cżynić/ wſzákże ná proźbę y z namo=

16:

wy ich przyiął. Ná ten cżás był Miecſław wyiechał do Po=

17:

znániá/ ktory gdy tę nowinę vſyſzał/ obeſłał źięćie ſwoie y inne przyiaćiele pro=

18:

ſząc o pomoc przećiw brátu Káźimirzowi. Kthorzy ſie mu ſwemi potrzebámi grafika

19:

wymowili/ ábowiem ná ten cżás miał káżdy ſnich

20:

zſobą co cżynić/ gdzie też y ſyn iego ſtárſzy Ottho

21:

od niego odſtąpił y zamki niektore wźiął/ á przy=

22:

ſtał do ſtryiá Káźimirzá. Też Pruſka y Pomor=

23:

ſka źiemiá przyſtáli kniemu dobrowolnie ſpiewá=

24:

iąc wſzythcy/ błogoſławiony kthory przyſzedł w

25:

imie Boże. Widząc Káźimierz tę chuć k ſobie od=

26:

rzućił bráckie vſtháwy/ łupieſtwá/ y okrućień=

27:

ſtwá/ á práwá ſłuſzne y ſpráwiedliwe wſzythkim

28:

vłożył. Vdziáławſzy w Lęcżycy Syem/ tám wſzyt

29:

ki złocżyńce rozmáitemi mękami potrapił/ ktho=

30:

rzy byli przycżyną wnętrznych roſterkow: oracżom

31:

áby krzywdy wielkiey áni przezliżnych robot/ ta=

32:

kież płátow/ od źiemian nie ćierpieli/ vſtháwił:

33:

podwody/ zboża/ ſiáná/ takież inne gwałtowne

34:

bránia poſpolitemu cżłowieku pod winámi záka=

35:

zał:

Vſtáwy ſluſzne.

iedno áby káżdy ná vſtháwionym płáćie álbo ſwoiey máiętnośći przeſthał.

36:

Biſkupom y innym duchownym áby ich podatki wydawány były. Mieſzko gdy

37:

obacżył chuć poſpolitego cżłowieká przećiw Káźimirzowi/ iechał do Ráćibo=

38:

rzá/

Miecſlaw w
Ráćiborzu.

á tám z żoną y z troygiem dzieći mieſzkał nędznie/ piſząc cżęſto do Kaźimie=

39:

rzá liſty áby ſie nád nim ſmiłował á dał mu cżáſtkę iáką w Polſzcże/ ácż nie dla

40:

iego/ ále wżdy bacżąc krewność powinowátą oycowſką/ dla ktorey powinien

41:

mnie/ żonę y z dziećmi opatrzyć. Dał mu záſię Káźimierz Gnieźnieńſką dzier=

42:

żáwę ze wſzytkiemi przyległośćiámi. Ktemu też Ottá ſyn iego z namowy Ká=

43:

źimirzowey wroćił wſzytki zamki iemu/ y miał záſię máło nie wſzytek ſwoy dział

44:

wſzákże ſpokoiem być nie mogł/ ábowiem namawiał Leſtká wnuká ſwego od

45:

brátá Kriſpuſá/ ktorym ſie Káźimierz opiekał/ áby mu opiekę zápiſał bacżąc

46:

go być chorego/ ále go był ſwiadom Leſtko/ przetho niechćiał. A gdy vmárł/

47:

Káźimierz ſie w wiązał w Kuiáwy y w Mázoſze po nim.

48:

¶ Tego cżáſu Brześćie Litewſkie odſtąpiło od krolá/

Brzesćie od=
ſtąpiło.

iechał tám Káźimierz/

49:

dobył go záſię y ſkarał ty ktorzy byli tego przycżyną. Stámtąd proſto ćiągnął

50:

do Hálicżá/ á tám záſię wſádził Mśćiſłáwá ná kſięſtwo/ kthorego byli bráćia

51:

wygnáli kſiążętá Ruſkie Wſzewold y Włodzimirz/ ktorzy záſię wypędzili kſią

52:

żę y zebráli ſie ná Káźimierzá mocnie/

Poráżeni Ru=
ſacy.

ále poráżeni od niego / ták bárzo iż vćie=

Ooo 4

kli/

strona: 356v

Kſięgi Oſme

Wſzewold ná Bełz/ á Włodzimirz do Bele krolá Węgierſkiego/ ktorego Be=

lá wſádził do więźienia/ á ſyn iego Andrzey iechał ná kſięſtwo do Hálicżá/ kto=

ry ſie chytrze przybrawſzy licżył ſie być Włodzimirzem/ y puſzcżon ná zamek/ á

thák wźiął Halicką źiemię. Potym Włodzimirz z więźienia vćiekł/ zebrał ło=

trow wiele vcżynił ſzkodę Káźimierzowi około Przemyſlá/ ále gdy ſie nie miał

kędy podzieć/ proſił krolá Káźimierzá áby go záchował v ſiebie/ á pomogł mu

przyść ku Hálicżu/ ſlubuiąc mu poſłuſzeńſtwo ná wieki. Vcżynił thák Káźi=

mierz wypędził Belowego ſyná á Włodzimirzá wſádził ná kſięſtwo Hálickie.

Węgrzy wy=
pędzeni.

Belá trzeći zebrawſzy ſie vcżynił Káźimierzowi ſzkodę/ takież záſię Káźimierz

10:

iemu w Węgrzech/ áż ſie ziednáli. Káźimierz wroćił ſie do Ruſi/ chćiał zie=

11:

dnáć kſiążę Romaná Włodzimirzſkiego z Wſzewoldem Bełſkimi/ tám ſie nań

12:

ſmowiło ſiedḿdzieſiąt Ruſkich kſiążąth przednieyſzych/ ktorzy poſłáli do Mie=

13:

ſzká ſtárego áby ſie w wiązał w Monárchią Polſką mowiąc/ iż ſam otrut w

14:

Ruśi bráth twoy Káźimierz/ chcąc ie powádzić. Mieſzko ten głos puśćił po

15:

wſzytkiey Polſzcże/

Mieſzko dru=
gi raz wybran.

zebrał pánow wiele iechał do Krákowá na Monárchią/

16:

tám mu ſie wſzytcy poddáli krom Fulká Biſkupá y iego brátá Woiewody Krá

17:

kowſkiego/ ktorzy záwárſzy ſie ná zamku bronili go mocno/ gdzie tám Mieſzko

18:

kazał mocny tárás vdziáłáć przećiw zamkowi w mieśćie á dobywáć go. Potym

19:

rychło vſłyſzeli iż Káźimierz iedzie do Krákowá z Ruſi wyiechał Mieſzko z

20:

Krákowá do Polſki po więcey ludzi/ oſádziwſzy thárás ſynem Boleſłáwem á

21:

brátem Henrikiem. A gdy przyiechał Káźimierz/ wſzytcy knie^v záſię z rádośćią

22:

przyſtáli/ táráſy rozmiothał y ſpalił/ ſyná Mieſzkowego ná rokowániu wolne^o

23:

vcżynył/

Kietlic poiman.

Kietlicá ktory był rozſiewácżem wſzytkich niezgod bráckich Káźimie=

24:

rzá z Mieſzkiem/ poimał/ kthorego vbiwſzy ſam/ dał Romanowi Ruſkiemu

25:

kſiążęćiu ná wiecżne więźienie. Opátrzywſzy rzecż poſpolitą Káźimierz w Krá

26:

kowſkim páńſtwie y w Ruſi/ wezbrał ſie do Prus pámiętháiąc co iego bráćiey

27:

wyrządzili/ tám z lepſzą opátrznośćią ſobie pocżynał niż iego bráćiá pierwey/

Pruſowie da=
wáli ołd.

28:

Pruſy y Pomorzány pod ſwą moc przywiodł/ iż muſieli ołd dáwáć y poſłuſzeń

29:

ſtwo cżynić/ z Belą krolem Węgierſkim oblicżnie ſie ziechawſzy w Spiſzu v ſtá

30:

rey wśi/ przymierze wiecżne wźiął przez iednácze Arcybiſkupá Strygońſkiego á

31:

biſkupá Agierſkiego/ y inne pány z Węgierſkiey ſtrony/ á z Polſki przez Fulká

32:

biſkupá y Mikołáiá Woiewodę Krákowſkiego/ tym obycżáiem/ áby Krol Wę

33:

gierſki miał w pokoiu ſwe dzierżáwy po gory Bieſzcżad álbo Beſkid/ á Krol

34:

Polſki áby też ſpokoiem roſkázował w Ruśi/ w Polſzcże/ w Pruſiech/ w Po=

35:

morſkiey źiemi y w Sląſku/ y ná tę ſtronę gor ktore zową Kárpátim.

36:

Látá 1194. vpokoiwſzy Káźimierz ſwoie páńſtwá

37:

ze wſzytkich ſtron/ nie brał przed ſię nic innego iedno śmierć (kthorey ſie nikt

38:

nie vchroni) A ták ná dzień S. Gotárdá vcżyniwſzy wálne gody/ thák ná vbo=

39:

ſtwo iáko ná poſpolity lud y ná pány/ do wtorego dniá. W ten cżás gadáiąc ſie

40:

z pány o nieśmiertelnośći duſze/ ſkoro ſie nápił omdlał padł y vmárł zárázem.

Káźimirz vmárł.

41:

Wſzytcy ſie polękli y dziwowáli/ niemogąc rozumieć ſkąd mu tá nagła śmierć

42:

przyſzłá/ ták ſie potym nálázło/ iż mu ten trunek ktory wypił dáłá byłá iedná

43:

biáłłá głowá przypráwić/ przyćiągáiąc go ſobie k miłośći. Cżwarthego dniá

44:

pochowan ná Krákowſkim zamku w wielkim kośćiele w korze poććiwie z żáło=

45:

śćią poſpolitego ludu. Zá tego to krolá przynieſion S. Florian do Polſki tym

46:

obycżáiem/ iáko náſzy kronikarze piſzą:

S. Florian
przywiezion.

Iż poſłał był Krol Káźimierz do Pa=

47:

pieżá Luciuſá trzećiego poſły ſwe z porády Getki Biſkupá o pothwierdzenie

48:

praw/ zwłaſzcżá duchownym/ przez ktore poſły roſkazał proſić oycá Papieżá o

49:

iákie kośći święthych dla nabożeńſtwá więtſzego nowych Krześćian. Papież

50:

Lucius rad to vcżynił/ ácż ſam miał trudnośći w Rzymie/ kazał káplicę otwo

51:

rzyć gdzie święthych kośći było wiele/ v S. Wáwrzyńcá przed Rzymem/ ru=

52:

ſzył ćiáłá y kośći s. Wáwrzyńcá wywiáduiąc ſie znákow od niego ieſliby chćiał

do Polſki

strona: 357

O Polskim Kroleſtwie.

Liſt 357

do Polſki/ ále odwroćił twarz ſwoię ná ſtronę dáiąc znák iż nie chce/

Pátrzay cudow.

takież S.

Szcżepan vdziáłał/ ále S. Florian nie dáleko ich leżąc śćiągnął rękę/ dáiąc

znák iż chce do Polſki/ ktorego z wielką rádośćią przywieźli táiemnie z Komi=

ſarzem Papieſkim biſkupem Mutineńſkim/ Látá 1184. A gdy wyſzli prze=

ćiw temu świętemu Krol/ Biſkup/ y wiele ludu poſpolitego/ thák iáko náſzy

piſzą/ ćiáło S. Floryaná y z wozem ſtánęło ná Kleparzu ná tym mieyſcu gdzie

dziś kośćioł iego/ á dáley niechćiáło z tego mieyſcá/ dał znák iż thám chćiał ſwe

mieyſce mieć á bronić z pulnocy od nieprzyiaćielá/ thakież w rychłym cżáſu bę=

dziećie mieć drugiego obrońcę od południá/ tho ieſt S. Stániſłáwá. Thámże

10:

Krol Káźimierz z biſkupem Krákowſkim Getką dáli kośćioł doſtáthecżny S.

11:

Floryánowi zmurowáć y nádáć. Do tego potym kośćiołá fundowáli Kollegi=

12:

um z práłaturámi y Kánoniámi/

Kolleium.

nádawſzy ze wſi y z dzieſięćin/ á Proboſtwo

13:

nádáli z párochiey kośćiołá z Skałki/ wſzákże ćiáło iego ná zamek Krákowſki

14:

wźiętho/ y w grobie mármurowym śrzod kośćiołá ſchowano/ iedno rámię ná

15:

Kleparzu zoſtáwiono.

16:

¶ Ten to był S. Florian/ kthory będąc rycerſkim cżłowiekiem/ miewał pod

17:

ſwą mocą kilko tyſięcy ludzi ku potrzebie woienney/ w Thyciey mieśćie będąc

18:

we Włoſzech/ gdzie iuż było wiele Krześćian náſtáło/ z roſkazánia Dioklecia=

19:

ná Ceſárzá okrutnego/ poſłał dzieſięć tyſięcy ludzi k potrzebie Akwilinowi do

20:

Báworſkiey źiemie Lauryaku álbo Noryku ná zamek/ miedzy kthoremi rycerz=

21:

mi tám byli pománi cżterdzieśći mężow y męcżeni/ przez Akwiliná Hetmaná

22:

o Krześćiánſką wiárę: Ktory gdy to vſłyſzał/ ſzedł theż ſam dobrowolnie zá ni=

23:

mi/ y obiáwił ſie też być iednym Krześćiáninem/ Przywiedzion przed Akwili=

24:

ná/ ktorego kazał bić dwá rázy kiymi okrutnie y oſękámi tárgáć. Wſádzon po=

25:

tym do ćiemnice/ ná oſtátek z moſtu vtopion przywiązawſzy kámień do ſzyie w

26:

rzece Enezum/ w ktorey wzwodę płynąc/ ná iedney ſkále oſiąknął/ pothym od

27:

Krześćiáńſkiey niewiáſthy Waleriey przez obiáwienie pochowan/ pothym do

28:

Rzymá przenieſion.

29:

¶ Ten Krol Káźimierz kośćioł w Suleiowie fundował ieſzcże będąc kſiążę=

30:

ćiem Sędomierſkim y nádał/ látá 1176. ¶ Tenże też w Pokrzywnicy láthá

31:

1186. ¶ Gedeon álbo Getká Biſkup Krákowſki záłożył też klaſztor w Sie

32:

ćiechowie nád rzeką Kámień/ y z dzieſięćin biſkupich nádał látá 1179.

33:

¶ Tegoż też cżáſu Wit z Chotlá będąc biſkupem Płockim/ fundował klaſzto=

34:

ry w Płocku/ w Witowie/ y w Buſku/ zakonu Premoſtratow.

35:

¶ Klaſztor w Oliwie milá od Gdańſká w biſkupſtwie Kuiáwſkim zakonu Ci=

36:

ſtercienſow záłożył/ Kſiążę Pomorſkie Sámborius/ do ktorego dał ſiedḿ wſi/

37:

Látá 1173. ¶ Tegoż theż cżáſu wielkie záćmienie Słońcá było/ ſzcżego po=

38:

tym był wielki mor.

39:

Látá od národzenia Kriſtuſá 1194. grafika

40:

Eſtko białły/ od włos białłych

41:

rzecżony wybran ná Monárchią Pol=

42:

ſką po oycu ſwym Káźimierzu/ ále prze

43:

ćiw themu było wiele pánow/ kthorzy

44:

Mieſzká ſtárego ſtronę trzymáli/ mo=

45:

wiąc: Nie ſłuſzna rzecż nas dziećięćiu

46:

rzędzić gdy ſie ſámo ieſzcże rzędzić nieumie. Przećiw te=

47:

mu záſię był ná odpor Fulko Biſkup Krákowſki z brá=

48:

tem Woiewodą Krákowſkim/ ktorzy wźięli w opiekę Leſtká áż do lat. Kriſti=

49:

nus theż Woiewodá Płocki Konrádá młodſzego brátá/ ná kthorego Mázoſze

50:

przypádło/ wźiął w opiekę. A gdy ſie Miecſław ſtáry dowiedział/ obeſłał źię=

51:

ćie/ ſyny y wnuki/ kthorych ſie wielkie woyſko zebráło/ przyćiągnęli ſnim do

Krákow=

strona: 347v

Kſięgi Oſme

Krákowſkiey źiemie. A gdy było v rzeki Mozgáwy cżtherzy mile od Endrzeio=

wá/

Mozgáwa.

podkáli ſie ſnim Biſkup y Woiewodá Krákowſcy/ Woiewodá Sędomier

ſki/ y kſiążęta Ruſkie/ tám ſie wielka ſzkodá zſtáłá w ludziech z obu ſtron/ gdzie

zábit Boleſław ſyn Miecſławow y ſam Miecſław ránion/

Porażká okru=
tna wnętrzna.

áż w lektyce vnie=

ſion/ Woiewodá Sędomierſki Goworicius poiman od kſiążęćiá Ráćiborſkie=

go/ Roman Kſiążę Ruſkie ránion. Po they hániebney ſpolney porażce iecháli

bronić Krákowá Biſkup z Woiewodą/ w pokoiu byli przez niemáły cżás. Wi

dząc Miecſław iż niemogł mocą obdzierżeć Monárchiey Polſkiey/ vcżynił v=

mowę łágodnemi ſłowy z Heleną máćierzą ich á ſwoią iątrwią/

Helená.

iżby ſie on o=

10:

piekał iey ſyny/ á po śmierći ſwey náznácżę ſyná ſtárſzego twego ná Monárchią

11:

zupełną Polſką/ iż iuż nigdy rozerwáną nie będzie.

12:

¶ Vwierzyłá Helená iáko niewiáſthá/ wpuśćiłá go do Krákowá pod ſłuby y

13:

przyſięgámi iż nie miał vcżynić inácżey. A gdy go potim vpomináła áby ſynowi

14:

Monárchią ſpuśćił záſię/ ponieważ iuż ma lathá ſłuſzne. On odpowiedział/

15:

nieſłuſzno oycu żadnemu/ máiąc ſyny godne/ dálſzemu páńſtwo dáwáć. Hele=

16:

ná ſie zlękłá y inni panowie boiąc ſie by ná iego ſyny nie przyſzło/ tedy vpátrzyli

17:

czás gdy Miecſław viechał do Poznániá/ w wiązáli ſie w Krákowſką źiemię y

18:

w inne páńſtwá Woiewodá Krákowſki z Heleną ná Leſtká Biáłłego. Dowie

19:

dział ſie Miecſław tego/ iechał ná Bytomſki zamek/ z ktorego w Krákowſkiey

20:

źiemi cżynił wielkie ſzkody/ áż go záſię Helená vbłagáłá/ do khtorey wſkazał

21:

áby mu Woiewodę wydáła/ co chćiáłá vcżynić/ áż ſam ieździł á przeproſił

22:

Mieſzká y był nań łáſkaw/ przez ktorego/ iuż tho cżwarty raz/ był wrocon ná

23:

Monárchią Polſką látá 1202.

Cżwarthy raz
ná Monárchią
Mieſzko przy=
wrocon.

Kuiaw ſynowcom niechćiał rozdzielić iáko

24:

był rzekł/ áni Monárchiey ſpuśćił Helenie álbo iey ſynom/ mowiąc iż iey nie

25:

od niey mu iedno od Woiewody Krákowſkiego. Wiſlicę im ieſzcże wźiął ze trze

26:

mi zamki od Sędomierzá mowiąc: Iż to ku kſięſtwu Krákowſkiemu ſłuży/ y

27:

więcey bráć vmyſlił/ á w tym go śmierć záſzłá/

Miecſlaw
vmárł.

w Káliſzu v S. Páwłá pogrze

28:

bion gdzie dziś Collegiatá pánny Máriey zową puł tumu/ á then kośćioł ſam

29:

dał zbudowáć. Zoſtáwił po ſobie dwu ſynu/

Włádziſlaw
Láſkonog.

Włádziſłáwá wielkiego Láſkono=

30:

gá rzecżonego od ćienkich nog/ á ten był ſzermierzem dobrym/ á Ottoná młod=

31:

ſzego. Khtory gdy rychło vmárł/ ſyn ná iego mieyſce wſtąpił Włádziſław pl=

32:

wácz/ od cżęſtego plwánia rzecżony.

Plwácż.

33:

¶ Po śmierći Miecſłáwá trzeći raz Leſtká Biáłłego wybráli ná Monárchią

34:

Polſką/ zwłaſzcżá Woiewodá Krákowſki z Biſkupem wymawiáiąc tho ſobie

35:

v niego/ áby wygnał Goworká Woiewodę Płockiego mężá w rycerſkich rze=

36:

cżách biegłego/ bo ſie był nań Woiewodá zwaſnił. Ale Białły Leſtko wolał

37:

Monárchią opuśćić niż wygnáć cnotliwego cżłowieká. Z tey przycżyny poſłá=

38:

li pánowie Krákowſcy do Włádziſłáwá wielkiego do Poznániá áby przyiął

39:

ná Monárchią Polſką. Gdzie Włádziſław boiąc ſie z brátem Leſtkiem zwá=

40:

dy piſał k niemu ieſli ná to przyzwala. Odpiſał mu Leſtko iż przyzwala.

41:

¶ Zebrawſzy przyiaćiele przyiechał do Krákowá przyięt z Monárchę/

Włádziſlaw
wielki Mo=
nárchá Polſki.

láthá

42:

1203. y rządnie ſie ná niey záchował/ wſzákże po śmierći Mikołáiá Woiewo

43:

dy Krákowſkiego kthory był Włádziſłáwá wielkiego wſádził ná Monárchią.

44:

Fulko Biſkup podwiodł inne pány áby záſię Leſtká Białłego cżwarty raz wy=

45:

bráli/ tákże vcżynili/ zrzućiwſzy Włádziſłáwá Láſkonogá/ ktory tho od nich

46:

przyiął zá dobre/

Cżwarthy raz
Leſtko Mo=
nárchą.

bo był nie zuchwáły/ látá 1206. ná kthorey Leſtko iuż był

47:

do śmierći/ wſzákże niemogł być nigdy bez wielkich trudnośći ná niey/ ábo=

48:

wiem Henrikus brodáty Kſiążę Wrocłáwſkie/

Henrik brodáty.

brát ſrycżny Leſtkow y Kon=

49:

radow wzruſzył ſie przećiw bráthu o Monárchią mowiąc: Zem ia kthemu go=

50:

dnieyſzy y ſtárſzy/ zebráli ſie ná ſię/ á gdy było v Dłubniey rzeki/ obacżył Hen=

51:

rik wielką moc przećiw ſobie/ poſłał do Leſtká o bráterſką rozmowę/ támże ſie

52:

ziednáli. Leſtko przedſię zoſtał ná Monárchiey y z potomki ſwemi/ ziecháli ſie

53:

do Krákowá/ tám známienićie Henrik cżeſtowan y dárowan od Leſtká białe^o.

O Henriku

strona: 358

O Polskim Kroleſtwie.

Liſt 358

O Henriku Brodátym. grafika

Oleſlaw Wyſoki

Boleſlaw Altus

ſyn Włádziſłáwá wy=

pędzonego od Kriſthy=

ny/ bráth Miecſłáwá

ſtárego/ Kſiążę Wro=

cſłáwſkie/ miał dwie że=

nie/ Wiecſłáwę Ruſkę z ktorą miał Iá=

roſłáwá biſkupá Wrocſłáwſkiego/ kto=

10:

remu był ku Biſkupſthwu Nyſkie páń=

11:

ſtwo wiecżnie zaſypał/

Nyſá ná Bi=
ſkupſtwo.

Boleſłáwá/ y

12:

Algę corę. Miał drugą żonę Adleydę

13:

ſioſtrę Ceſárzá Konrádá wtorego/ z kto

14:

rą miał Henryká brodáthego/ Konrá

15:

dá/ Ianá/ y corę Adleydę. ktora byłá

16:

dana zá małżonkę Dipoldowi Márgrá

17:

bi Moráwſkiemu. Ci wſzythcy ſynowie

18:

rychło pomárli/ á w Lubuſkim klaſzto

19:

rze pochowáni/ thylko ſam Henrik zo=

20:

ſtał/ kthory rzecżony brodáthy iż ſobie

21:

rzekli z małżonkę mieſzkać do śmierći w

22:

dziewicżym ſtanie. Stądże brodę zápuſz

23:

cżał/ á z namowy ſwey żony S. Edwigi kláſztor pánieńſki záłożył w Trzebnicy

Klaſzthor w
Trzebnicy.

24:

w Sląſku/ trzy mile od Wrocſłáwiá/ do ktorego kupił imienia zá pięćdzieſiąt

25:

tyſiąc złotych/ látá 1203. napierwey z Niemiec przywiodł do niego pánny z

26:

Bámberku/ z ktorych była pierwſzą kſienią Petruſya álbo Petruſá Niemki=

27:

ni. Po niey Gertrudá corá ich Henriká z święthą Edwigą. A gdy pytał Hen=

28:

ryk kſieniey Petruſse trzebáli więcey cżego do kláſztorá/ Odpowiedziáłá z Nie

29:

miecká trzebá nic. Stądże przezwano Trzebnica miáſthecżko gdzie then klaſz=

30:

tor ieſth. :?: :?: :?: :?:

31:

Konrad Mázowieckie Kſiążę/ brát rodzony Leſt=

32:

ká Białłego/ wźiął z działu Mázowſze y Kuiáwy. Zwaſnił ſie był ná ſwego Wo

33:

iewodę Kriſtinuſa z domu Goździow/

Kriſtinus.

ktory go był wychował y karał z zbyt=

34:

kow/ cżęśćią też z poduſzcżenia Ianá Cżáple Szkoláſtiká Płockiego/

Szkoláſtik
Płocki.

y dał mu

35:

wyiąć ocży/ potym zábić/ niebacżąc iego známienitych poſług ktore cżynił/ bo

36:

iego ſpráwę Pruſy y Ruſkie kráiny drugie pod ſwą mocą dzierżał. Słyſząc Pru

37:

ſowie o iego śmierći/ odſtąpili poſłuſzeńſtwá y cżynili wielkie ſzkody w Mázo=

38:

ſzu/ áż z porády Henriká brodátego poſłáli do Ceſárzá proſząc o Bożogrobſkie

39:

Rycerze. Ktorzy gdy przyćiągnęli z pomocą Polakow odpieráli im znienagłá/

40:

iákom piſał przy Pruſiech.

Krzyżownicy
przyſzli do Prus.

41:

Látá 1211. Leſtko máiąc lath dwádzieśćiá y ośm

42:

poiął żonę Grzymiſłáwę corę Iároſłáwá kſiążęćiá Ruſkiego/ z kthorą miał

43:

Boleſłáwá Pudyká y corę Sálomę.

44:

Látá 1227. Vcżynił Leſtko Syem w Gąſsáwie

45:

w folwárku mnichow Trzemeſzeńſkich bliſko Zniná/ ná ktory pozwał Swáto=

46:

pełká Stároſtę pomoſkiego oblicżnie/ iż mu nie dał trybutu thyſiąc grzywien

47:

ſrebrá/ iáko miał dáwáć pod przyſięgámi vłożonemi káżdy rok gdy go ná ten v=

48:

rząd przekłádał. Swátopełk iáko chytry z domu Gryfow/ poſłał poſły ſwoie

do niego

strona: 358v

Kſięgi Oſme

do niego proſząc/ áby zá złe nie miał Leſtko iż ná ten cżás nie będzie/ áż ná inny

cżás ſie obiecał być/ á w tym ſzpiegi máiąc/ zebrał ſie potáiemnie z woyſkiem/

vderzył ná Leſtká kthory ſie ná then cżás mył w łáźni/ gdzie pomordował wie=

le ludzi. Leſtko dopadſzy koniá vćiekał. Puśćił ſie po nim Swátopełk/ pośćią

gnął go w Márćinkowie y zábił.

Krol Leſtko
zábit.

Henrik brodáty Wrocſłáwſkie kſiążę ránion

bárzo/ ktorego by był Pielgrzym ſłużebnik z wierzchu nie przyległ/ byłby zábit

áż w lekthyce do Wrocſłáwia nieſion. Konrad Mázowieckie Kſiążę vćiekł/

ná ktorego podeyrzenie było iż miał wiedzieć o thym/ bo ſie thám byli ziecháli/

gdzie też było ſześć biſkupow/ y innych wiele pánow/ z ktorych niektore pozábi=

10:

iano/ drugie porániono/ żáłoſne ich było przeſpiecżeńſtwo/ y wſztykich tákich

11:

ktorzy ſobie lekko ważą nieprzyiaćiele ſwoie.

12:

¶ Po śmierći Leſtkowey pocżął być roſterk około opieki Boleſłáwá ſyná Leſt

13:

kowego miedzy Henrykiem Brodátym á Konrádem Mázowieckim kſiążęćiem

14:

kthorzy zebrawſzy ſie z obu ſtron z niemáłemi woyſki/ potkáli ſie nád Prądni=

15:

kiem v Skáły/ á tám zábith Przemyſław ſyn Konrádow/

Przemyſlaw
zabit.

wrocił ſie z żáłośćią

16:

Konrad do domu. Vpátrzywſzy ſwoy czás bez wieśći vderzył ná Henryká gdy

17:

ſłuchał mſzey w kośćiele we wſi Spicżowicy/

Spicowice.

á ſyná był odeſłał do Sląſká/

18:

poimał go y przynioſł do Mázoſz/ áż potym S. Edwigá iecháłá ſámá á poie=

19:

dnáłá ie/ przyſądziwſzy opiekę Konrádowi iáko bliſzſſemu po bráćie rodzonym/

20:

á wnucżki ſwoie dwie od ſyná Henriká dáłá zá małżonki ſynom Konrádowym/

Konrat Má=
zowiecke kſiążę
zá Monárchę.

21:

ták ſie Konrad zá Monárchę piſáć pocżął.

22:

O Litwie.

23:

Ithewſki narod z dawná poſzedł z zamorſkich

24:

kráin/ morzá pułnocnego z ludzi tych ktore hiſtorykowie

25:

zową Gepide/ ábowiem będąc z Gepidy iednego rodzá=

26:

iu/ nie rychło zá ſwemi z okręty do Prus przyćiągnęli/ bo

27:

iuż z Gotty wyſzli byli z Prus do Węgier/ z Węgier do

28:

Fránciey potym do Hiſzpániey. Oni tułáiąc ſie nád mo=

29:

rzem zá ſwemi iść nie śmieli/ nie maiąc ſłuſzney ſpráwy.

30:

Aták niektorzy ſnich w Pruſiech zoſtáli/ z ktoremi Krzy=

31:

żacy długo cżynili. Niektorzy w puſtyniách nád morzem

32:

oſiedli gdzie dziś Zmodź y Liwláńći. Niektorzy ku południowi poſzli iáko Po=

33:

łowcy. Niektorzy ku zachodowi iáko Iáćwiegowie.

Połowcy.
Iáćwiſze.

Athák będąc między roz=

34:

máitym narodem rozmaitych ſłow w ſwoię mowę námieſzáli. Będąc nád mo=

35:

rzem gdzie pierwey byli Cymbrowie/ wiele mowy Niemieckiey w ſwoię námie=

36:

ſzáli/ Niemcy zową krolá álbo Kſiążę kinig/ á oni konigos/ máło odmieniw=

37:

ſzy: po Grecku Bog Theos/ á oni zową Dziewos/ bo też przy Greciey byli nád

38:

morzem Pontſkim. Przeto ie przezwano Gepidy/ to ieſt leniwi po Grecku/ iż

39:

nierychło zá nimi przyſzli. A gdy w tych kráioch oſiedli gdzie dziś ſą/ pomieſzáli

40:

narod y mowę z Ruſią/ thák iż iuż drudzy ſobie máło rozumieią. Odmiennie

41:

mowią Zmodzinowie/ thakież kurowie/ niż Litwá álbo Iáćwieſse. Liwláńći

42:

ná ich mieyſcá przyſzli rowno z Krzyżaki z Niemieckich kráin.

Liwlańci.

Ptolomeus daw=

43:

ny Chronográf/ ná thych mieyſcách gdzie dziś Lithwá/ narody inákſze mieni

44:

pierwſze/ tho ieſt/ Gálindy/ Sudeni/ Bodyni

Gálinde.
Sudeni.
Bodini.

á ći precż wyſzli do Włoſkich

45:

kráin z Gotty/ z Herulmi/ álbo z Alany/ ná ich mieyſcá Litwá przyſzłá z kſią=

46:

żęćiem ſwym Litáon/

Litáon.

od ktorego ie Litwą zową. A gdy ſie rozerwáli/ iedni do

47:

Prus/ drudzy w polá/ ktore zowiemy Połowcy/ iuż ie było ſnádnie Ruſi prze=

48:

łomić. A ták po długich ſnimi trudnośćiách zniewoliłá ie Ruś/ ták iż im mu=

49:

ſieli dáwać/ łyká/ winniki do łáźniey/ żołądź/ y inne rzecży/ áby iedno zwierz=

chność

strona: 359

O Polskim Kroleſtwie.

Liſt 359

chność cżuli nád ſobą/ iákom ná drugim mieyſcu piſał/ bo tam w puſtych miey

ſcách będąc nie mieli co innego dáwáć/ ná oſtátek ſie im áż wyſługowáli. Stąd

że ieſzcże y dziś ten obycżay v nich iż ſie w niewolą dáią. Wſzákże pothym gdy

ſie zmocnili á obacżyli z niewoley ſie wyłomili/ kozáctwem żywnośći ſzukáli cży

niąc wiázdy do Ruſi/ do Polſki/ do Moſkwy/ y ná morze/ máiąc z Pruſy pier=

wſzemi porozumienie. Náſzy kronikarze domnimawáli ſie ich narod wynidź z

Włoch/ o cżym piſmá nigdziey nie máſz/ áni obycżay z przyrodzenim thego nie

vkázuią do nich/ iáko wżdy ná Wołoſzech znáć y dziś narod Włoſki ná Wę=

grzech Tátárſki/ ná Pruſiech Niemiecki/ y ná innych ktorzy ſą przychodniowie

10:

z dawná do innych kráin/ nieco w ſobie przyrodzonych obycżáiow máią Prze=

11:

tom tu o Litwie piſał iż iuż cżęſto miánowáni będą w tey kronice.

12:

Látá Páńskiego 1207. Miſtrz Wincenty z Kár

13:

wowá Kádłubkowie bliſko Opátowá Proboſzcż Sędomierſki/ dla iego oſo=

14:

bliwey náuki wybran ná biſkupſtwo Krákowſkie/ ácżkolwiek nie miał żadne=

15:

go dzierżenia przy kośćiele Krákowſkim.

Biſkup Ká=
dłubek Chro=
nográf.

Ten do Krákowſkiego kośćiołá ná=

16:

dał z dzieſięćin ze wśi od Cżechowá/ ktore pierwey przyſłuſzáły do Brzeźia/ wi=

17:

no ku mſzy/ á oley do lámpy. Ten też Kronikę Polſką doſyć ſzeroko piſzał. Pi=

18:

ſał też y o poſtronnych kroleſtwách. Potym opuśćiwſzy biſkupſtwo wſtąpił do

19:

klaſztorá Ceſtercieńſkiego w Andrzeiowie/ y tám żywotá dokonał.

20:

Látá 1208. Ruſacy gdy ſie nie mogli zgodzić wy

21:

brać Kſiążę Hálickie/ poſłáli do krolá Andrzeia Węgierſkiego áby im dał ſy=

22:

ná Kolomaná ná pańſtwo Gálláckie/ tho ieſt Hálickie/ co odzierżeli. A thák

23:

gdy przyiechał d Hálicżá był pomázan przez biſkupá Krákowſkiego Wincen=

24:

tego/ y przez inne biſkupy Węgierſkie. Ruſowie boiąc ſie áby ich wiárá y oby=

25:

cżáie przez to w źiemi nie záginęły. A ták Mſciſław Chrobry od nich wezwá=

26:

ny dla iego opátrznośći/ zebrawſzy ſie z Ruſią á z Połowcy dobył Hálicżá/

27:

gdzie tám ieſzcże był Biſkup Krákowſki y Iwo Kánclerz/ ktorzy dziewoſłębili

28:

Kolomanowi Sálonikę zá małżonkę ſioſtrę Leſzká Białłego/ ledwá ſtámtąd

29:

ſámi vćiekli y z Belą/ gdzie wiele Polakow y Węgrow Ruſacy poimáli/ nie=

30:

ktore pobili/ á niektore proprzedáli. Poſłał Andrzey Krol Węgierſki woyſko

31:

ludzi mſzcżąc ſie zdrádliwey poraſzki ſynowſkiey/ takież proſił y krolá Polſkie=

32:

go Leſtká Białłego o pomoc. Sćiągnęły ſie woyſká z obu ſthron do Ruśi.

33:

Mſciſłáwic miał ná pomoc Połowce/ y wſzytki kſiążętá Ruſkie. Obegnáli ná=

34:

ſzy Hálicż. A gdy knim przyćiągnęły woyſká Ruſkie/ podkáli ſie Polacy z vffy

35:

Włodzimirzowemi/ Dawidowemi/ z Roſciſłáwowemi/ y Mſciſłáwowemi.

36:

A gdy pocżęli vćiekáć Ruſacy/ potym niewiedząc o zaſádzie tráfili ná lud wiel=

37:

ki Połowcow y Mſciſłáwow/ nie wiedząc też iż Węgrzy ſwe^o rogu przełomić

38:

niemogli/

Zaſadká ná
Polaki y Węgry

pierzchnęli ná zad zárázem/ á tak do gruntu poráżeni Węgrzy y Po=

39:

lacy. Mſciſław zamek Hálicki wźiął/ cokolwiek tám ludzi było pobił y pobrał

40:

Koloman ſie był zámknął w kośćiele pánny Máriey z żoną y z ſwemi rycerzmi/

41:

wſzákże dla niedoſthátku ſtráwy muſiał ſie dáć/ kthorego w więźieniu chował

42:

Mſciſław áż ſie zgodzili tym obycżáiem/ iż Belá Márią corę Mſciſłáwową zá

43:

małżonkę wźiął/ á we trzy látá záſię Mſciſław miał ſpuśćić Halicż Koloma=

44:

nowi. Rychło potym Mſciſław vmárł/ á w Kijowie pochowan w kośćiele v s.

45:

Krzyżá ktory on dał zbudowáć/ wſzákże Hálicżá nie długo dzierżał Koloman/

46:

ábowiem Dániel Románowic wypędził go ſniego/ wſzákże záſię Andrzey Krol

47:

Węgierſki wſádził go ná nie. A ták będąc tám przez trzy látá Koloman vmárł

48:

látá 1225. po ktorym Dániel Románowic Hálicż wźiął/ ále Záſław Kſią=

49:

żę Hálickie wźiąwſzy ná pomoc Połowce wypędził go ſniego/ á kſiążęćiu Mi=

50:

cháłkowi ſpuśćił.

Ppp

Láthá

strona: 359v

Kſięgi Oſme

Látá 1211. Byłá wielka Kometá/ przez ośmnaś=

ćie dni trwáłá mieſiącá Máiá ku Połowcow á Tátárom/ á ku zachodu ſłońcá

ogon roſtocżyłá/ á tá známionwáłá napierwſze przyśćie Tátárow do nas/ kto

rzy przed tym v nas nieſłycháni byli. A ták ná drugi rok Tátárowie wielką mo=

cą weſzli w kráiny gdzie Połowcy byli nád morzem Ponthſkim y około ieziorá

wielkiego Meotis/ gdzie ſą polá wielkie. Połowcy proſili o pomoc Ruſakow

mowiąc: Co ſie nam ſtánie/ wam ſie też tego trzebá obawáć. Tátárowie theż

ſwe poſły poſłáli do Ruſkich kſiążąth/ áby im żadney pomocy nie dawáli mo=

wiąc: Iż to ſą wáſzy nieprzyiaćiele z dawná.

10:

¶ Ale Ruſacy poimawſzy Thátárſkie poſły y pomordowáli. Połowcom dáli

11:

pomoc wodą y źiemią. A gdy przyćiągli z Połowcy nád namiothy Tátárſkie/

12:

Tátárowie ſie prętko ná nie rzućili/ áni im odpocżynąc dáli/ poráźili y roſpro=

13:

ſzyli Połowce/ ná Ruſkie kſiążętá vderzyli y poráźili ie/ tám zábit Mſciſław

14:

Kijowſkie Kſiążę y Cżerniechowſkie// y wiele innych/ á ktorzy vćiekáli ſámi ie

15:

Połowcy zábijáli s ſzat y s koni. Stráſzliwy to był pierwſzy nam wſzytkimi boy

16:

nigdy nieſłychány/ s ktorego ſie ieſzcże y dziś wſzytcy Krześćiánie wykáſzłáć nie

17:

możem/ nie będzieli oſobliwey łáſki Bożey/ bárzo ſie Scite zmocnili w náſzey

18:

Europie.

19:

Látá 1218. Iwo z Końskiego ſyn Saulow Ká=

20:

nonik Krákowſki á Kanclerz Leſtká białłego z domu Odrowąż/

Iwo Biſkup.

po Wincen=

21:

ciuſie zoſtał biſkupem Krákowſkim. Ten założył y zbudował klaſztor s. Troy=

22:

ce w Krákowie/

Klaſztor ſwię=
tey Troyce.

y przywiodł do niego napierwey bráćiey cżterzech zakonu S.

23:

Dominiká to ieſt Iácká z Ląki od Opolá/ Kánoniká Krákowſkiego z domu

24:

Odrowąż/ Cżeſłáwá Polaká/ Henryká Moráwcá/ Hermaná Niemcá/ kto=

25:

rzy kaznodzieyſki ſtolec trzymáli. Ten też Iwo kośćioł pánny Máriey w rynku

26:

Krákowſkim wyſtáwił koſztownie/

Kościoł w ryn
ku Krákowſkim.

y fárę kniemu przydał/ ktora byłá pierwey

27:

v S. Troyce. Tenże klaſztor w Kácżycách záłożył/ ktory przenieſiono do Mo=

28:

giły S. Bernatá. Tenże Iwo ſzpytal S. Duchá ná Prądniku/ ktory pothym

29:

do Krákowá przenieſiono/ zbudował: przed tym przez Fulká Biſkupá záłożo=

30:

ny/ do kthorego przywiodł bráthy Rycerſkie goſcinne z Sáxiey/ dwá krzyżyki

31:

białłe ná cżarnym płaſzcżu noſząc/ pod regułą álbo zakonem S. Auguſtyná/ á

32:

dał do niego przedmieśćie Krowodrzą y oboy Wronin/ y dzieſięćin niemáło z

33:

biſkubſtwá. Támże y kośćioł S. Krzyża poſtháwił/ drugi w Biſkupicách S.

34:

Marćiná/ y wiele innych kośćiołow ten Biſkup fundował.

35:

Látá 1224. Pruſowie pogáni rzućili ſie ná kla=

36:

ſztor w Oliwie przod Gdańſkiem/ powiązáli zakonniki y kośćioł wyłupili/ źie=

37:

mię Chełmieńſką woiowáli y Lubawſką. Konrad Kſiążę Mázowieckie y z

38:

Krzyżowniki nie mogli im odeprzeć ná ten cżás.

39:

¶ Tegoż roku Lántgráf náiechał do Polſki/ Lubus zamek y miáſtecżko wźiął.

40:

¶ Tego cżáſu ſzedł deſzcż od wielkiey nocy áż do Ieſieni máło przeſtawáiąc/

Deſzcz vſthá=
wicżny.

41:

ſtąd był wielki głod przez trzy látá/ bo dobytká wiele pozdycháło przez páſtwy.

42:

Látá od národzenia Bożego 1243.

43:

Oleſlaw Pudikus/ rzecżony wſtydliwy/ iż w dzie

44:

wicżym ſtanie z ſwoią żonę mieſzkał/ przez Biſkupá Prándo=

45:

thę á Woiewodę Klimuntá z innemi pány Krákowſkiemi ná

46:

Monárchią Krákowſką wybran po woiowániu Tátárſkim/

47:

ktory wielkich trudnośći vżywał z właſzcżá s Konrádem Má

48:

zowieckim kſiążęćiem ſtryiem y opiekunem ſwoim/ od ktorego

bił poiman

strona: 360

O Polskim Kroleſtwie.

360

grafika

był poiman y z maćierzą Grzymiſłáwą/ á ná Cżer

ſku potym ná Siećiechowie chowan w więźieniu /

iż ſie vpominał licżby z opiekońſtwá gdy k látom

przyſzedł/ wſzákże z pomocą opátá Siećiechow=

ſkiego z więźieniá vćiekł w nocy z máćierzą/ á

Henryká brodátego proſił o pomoc przećiw ſtry=

iowi Mázowieckiemu.

Henrik Mo=
nárchá.

Henrik to vcżynił/ iechał

z woyſkiem do Krákowá/ pobrał záſię pod Kon=

rádem zamki álbo kośćioły kthore był Konrad

10:

oſádził/ to ieſt kośćioł S. Andrzeiá ktory był ná

11:

ten cżás przed miáſtem Krákowſkim. Potym koś

12:

ćioł w Prándoćinie/ w Skármierzu drugi y w Ię

13:

drzeiowie/ á dzierżał ná Pudiká Boleſłáwá ſpo=

14:

koiem/ á w then cżás ſie zá Monárchę Polſkiego

15:

piſał. Z Opátowá wygnał zakonniki Templáry á

16:

oſádził ſwemi przywiodſzy ie z Lubuſsá z przyzwo

17:

lenim Boleſłáwá. Też y miáſtecżko Káźimierz y cżternáśćie wſi dzierżeli to ći

18:

mniſzy ták długo/ áż ie zá náſzego cżáſu wykupił Kryſztoff z Szydłowcá Woie=

19:

wodá Krákowſki z Opátowá. Potym látá 1238 vmárł w Krośnie ná grá=

20:

nicy Cżeſkiey w ſwoim imieniu/ przywieźion do Trzebnice poććiwie pochowan

21:

przez małżonkę ſwoię S. Edwigę w ſwym kośćiele/ ktory oni záłożyli y nádáli.

22:

Ten to Henrik wiele praw dobrych vſtáwił á złe wygłádził/ tho ieſt pomocne

23:

dziewicże y wdowie/ podatki.

Smierć Hen=riká brodátego. Podatki.

Ná páńſtwo oycowſkie wſtąpił ſyn iego Henrik

24:

wtory rzecżony miłośćiwy/ ktory potym od Tátar zábit/ iáko będzie niżey.

25:

¶ Słyſząc Konrad Mázowieckie Kſiążę śmierć Henriká brodátego/ pocżął

26:

záſię przeſłádowáć Boleſłáwá pudiká Kſiążę Krákowſkie y Sędomierſkie/

27:

dlá cżego Boleſław rády ſwoich vżywáiąc poſłał do Bele krolá Węgierſkiego

28:

roſtropne męże/ Klimuntá z Klimuntowá/ á Iánuſzá Woiewodę Krákow=

29:

ſkiego z dziewoſłębſtwem/ áby mu wiecżną przyiaźń ſnim ziednáli/ á corę iego

30:

zá małżonkę przynieſli. Y vcżynili ták/ przynieſli mu ſláchetną á święthą nie=

31:

wiaſthę imieniem Kunegundis/ po Węgierſku Kingá/

Kingá.

látá 1239. Tá tho

32:

ieſt Kingá o ktorey hiſtorykowie y Kronikarze piſáli zá ieden dziw/ iż ſkoro ią

33:

máć vrodziłá ięłá mowić cżyſthą rzecżą/ bądź pozdrowioná krolewno niebie=

34:

ſka etc. po Węgierſku/ potym z mężem w dziewicżym ſtanie mieſzkáłá. Kon=

35:

rad gdy ſie dowiedział tákiego małżeńſtwá był ſnim w pokoiu przez niekthory

36:

cżás/ wſzákże niemogł być ſpokoiem długo/ ábowiem Szkoláſtyká Włocſłáw

37:

ſkiego Kánclerzá Płockiego/ Ianá Cżáplę cżłowieká vcżonego po rozmáitych

38:

mękách dał obieſić/

Szkoláſtyk o=
bieſzon.

przez przywod ſwey żony Agázyey/ ktora go znowu vmár=

39:

łego kazáłá wlec ná brzeg nád Wiſłę w Płocku y obieſić/ bo go iuż byli zakon=

40:

nicy pochowáli/ wſzákże znowu Przeor tegoż zakonu kazał go odrzázáć á pocho

41:

wáć ná tumie. A to ſtey przycżyny było/ iż mnimał Konrad by on był przycży=

42:

ną te^o/ iż nie rychło przyiechał z ſynem z Wrocſłáwiá/ bo go tám był poſłał z ſy

43:

nem ná náukę/ po ktorego oćiec Konrad wielekroć piſał á nieprzyiechał zá rá=

44:

zem/ domnimawał/ ſie tego iżby oni z Henrikiem byli przećiw iemu/ pámiętá=

45:

iąc więźienie w ktorym był Henrik brodáty v niego. A on nie przyiechał dla te=

46:

go iż był zátrzyman od ſwey oblubienice Konſtanciey S. Edwigi wnucżki od

47:

ſyná Henryká wthorego. Dla cżego był Konrad Mázowiecki w wielkich klą=

48:

twách od biſkupow z potwierdzenia Arcybiſkupiego/ thák długo áż ſie vpoko=

49:

rzył ná ſynodzie Lęcżyckim/ gdzie thám y zgodę vcżynił z duchowieńſtwem zá

50:

ſwoy wyſtępek/ Lowicż wieś ze wſzytkiemi przyległośćiámi dał ná Arcybiſkup

51:

ſtwo Gnieźnieńſkie wiecżnie.

Lowicż za Cżá
ple dano.

Też áby Arcybiſkup w Płockim kośćiele był Ká=

52:

nonikiem y prebendarzem/ ná ktorą Kſiążę Mázowieckie grzywnę złothá wy=

53:

znał był winien dáwáć káżdy rok. Theż Płockiemu y Włocſłáwſkiemu kośćio=

Ppp 2

łowi

strona: 360v

Kſięgi Oſme

łowi wiele wolnośći nádał/ co ieſth przez Papieżá Grzegorzá dziewiątego po=

twierdzono/ á ſtey przycżyny záſię rozgrzeſzenie Konrad wźiął.

Látá 1241. Stráſzliwe á okrutne przyśćie Tá=

tárſkie było thego cżáſu do Polſki przez Ruſkie źiemie/

Plagá przez
Tátáry

pobrawſzy wiele korzy=

śći około Lubliná y Záwichoſtá/ záſłáli ią precż/ ſámi ſie obroćiwſzy do Sędo=

mierzá wźięli miáſto y zamek gdzie tám wiele ludu pobili ktorzy ſie tám byli zá=

wárli. Stámtąd obroćili ſie ku Krákowu/ nábráli ſie doſyć około Wiſlice y

Skármierzá/ ćiągnęli z korzyśćią do Ruſi/ tám v rzeki Cżarney vderzył ná nie

Woiewodá Krákowſki Włodzimierz z zebráną drużyną/ ále nie wygrał bo má

10:

ło ludzi miał/ tylko wżdy poućiekáło wiele więźniow od nich. Tátárowie roz=

11:

gniewáli ſie poſzli do Ruſi/ tám ſie ſzcżedſzy z drugiemi przyćiągli do Polſki w

12:

wielkim pocżćie/ v Sędomierzá ſie rozdwoili/ pocżet mnieyſzy poſłáli do wiel

13:

kiey Polſki y Kuiaw/ z Káydanem Hetmánem Tátárow/ kthorzy tám ſzkody

14:

wielkie cżynili bez żadney odpory. Mniſzki Witowſkie v Piotrkowá poſiekli o=

15:

krom trzech ktore były w lás vćiekły/ przeto ſie pothym ná pewnieyſze mieyſce

16:

do Buſká przenioſły/ á Opátſtwo Buſkie do Witowá przenieſli. Drugi pocżet

17:

Tátárow więtſzy puśćił ſie do Krákowá z Bátym Hetmánem/ drudzy piſzą iż

18:

Báty do Węgier á Petá do Polſki. Przećiw ktorym wyiecháli zbroynie Wło=

19:

dzimierz Woiewodá Krákowſki/ Klemens Káſztelan/ Pákoſław Rátyboro=

20:

wic/ y innych pocżet niemáły v Szydłowá/ pothkáli ſie ſnimi ále poráżeni od

21:

wielkośći nierowney. Boleſław ſłyſząc to vćiekł y z żoną y z mátką ná gorę Pie=

22:

niny bliſko Cżorſtyná/

Pieniny gorá.

á potym do Moráwy do klaſztorá Ciſtercieńſkich mni=

23:

chow. Potym Thátárowie po wygráney bitwie przyſzli do Krákowá/ ále ij bez

24:

ludzi náleźli/ popalili wſzytko okrom kośćiołá S. Andrzeiá ktory był ieſzcże ná

25:

przedmieśćiu/ ná tym ſie było wiele ludźi záwárło/ ktorych niemogli Tátáro=

26:

wie dobyć/ poſzli precż ku Wrocſłáwiu/ tám też bez ludzi miáſto náleźli y po=

27:

palili oſtátek. Puśćili ſie do wielkiey Polſki/ á tám ſie w Legnicy zeſzli z Káy=

28:

danem z drugiemi Tátáry. Ná ktore Henryk wtory S. Edwigi ſyn zebrał oko

29:

licżne kſiążętá z niemiec/ z Polſki/ z Prus/ y z Kuiaw.

30:

¶ A gdy v Legnice woyſká obieżdżał Henrik/ vpadł nań kámień z kośćiołá

31:

pánny Máriey máło go nie zábił/

Kámień vpadł.

złe známię było/ z ſzykował woyſka ná cżwo=

32:

rę/ w iednym woyſku byli Krzyżacy z Niemcy/ w drugim Polacy/ v kthorych

33:

był przełożony ſyn nieboſzcżyká Włodzimierzá zábitego od Thátárow/ w trze=

34:

ćim woyſku byli Pruſacy z Miſtrzem ſwoim Pomponem: Cżwarte woyſko by=

35:

ło nalepſze Slężakow á wielgich Polakow/ y żołdnierzow/ kthore ſpráwował

36:

Henryk ſam. Tákże też Tátárſkie woyſká ná cżworę były zſzykowáne/ ále iedno

37:

Tátárſkie więtſze było niż náſze wſzytki: támże ná dobrym polu podkánie ſnimi

38:

vcżynili w poniedziáłek przewodney niedziele. Napierwey Krzyzacy ktorzy byli

39:

z Niemiec Háwerze/ ále od Tátárow potárći iáko od grádu zboże: potym Pru

40:

ſacy z Slężaki/ ći wnich dziurę niemáłą vdziáłáli/ miedzy ktoremi był wodzem

41:

Miecſław Opolſkie Kſiążę/ ktory vćiekł z woyſká z niemáłym ludem gdy vſły=

42:

ſzał Tátárzyná wołáiąc z tyłu Polakom záſzedſzy/ biehayte biehayte/ mnimał

43:

by kazano vćiekáć. Henrik vyrzawſzy weſtchnął y rzekł: Gorze ſie nam zſtháło/

44:

to ieſt źle o nas. Cżwarte woyſko Tátárow nawiętſze rzućili ſie ná woyſko Hen=

45:

rykowo/

Tátárzy Cżá=
rownicy.

y bili ſie ſpołu wſzytcy mężnie/ ále ieden Tátárzyn wyrwał ſie z chorą=

46:

gwią ná ktorey było to ſłowo chi X tákie/ ná ktorey byłá głowá ná wierzchu z

47:

brodą/ trzęſąc głową dym ſzpetny á ſtráſzliwy y ſmrodlitwy z gęby puſzcżáłá ná

48:

Polaki/ ták iż ſie wſzytcy zdumieli iáko omamieni/ Nic zſobą niemogli pocżąć/ á

49:

tám zbići od Thátar do gruntu.

Porázili Thá=
tárowie.

Zábit Henryk Márgrábiá Moráwſki/ Sze=

50:

piołká/ Pompo Pruſki Miſtrz/ Suliſław/ Iwánowic/ Kunratowic/ Ste=

51:

fan z Wirzbney y z ſynem/ Połenicki/ Pietrkowic/ Piotr Kuſsá/ y innych wie=

52:

le/ pochowáni we Wrocſłáwiu w kośćiele S. Iákubá. Henryká niemożono

poznáć

strona: 361

O Polskim Kroleſtwie.

Liſt 361

bo mu vćięli Thátárowie ſzyię y noſili ná drzewcu/

Okrutność
Tátárſka.

ále małżonká iego poznáłá

go po ſzoſtym palcu v lewey nogi/ ktorego z poććiwośćią ſchowano w tymże ko

śćiele we Wrocſłáwiu. Wielkie zwyćięſtwo w ten cżás Tátárowie otrzymáli/

ták nád Polaki/ Pruſy/ iáko nád Niemcy.

Pocżeth ludzi
pobitych.

Dziewięć worow wielkich v zábitych

ludzi nárzázáli vſzu/ y każdego iedno vcho vrznąwſzy/ chcąc wiedzieć licżbę zá=

bitych.

¶ Potym pzyſzli pod zamek Legnic/ kazáli ij ſobie otworzyć mowiąc: Oto wáſz

pan Henryk ktorego głowę noſili ná drzerwcu. Ale im odpowiedzieli iż ná iego

mieyſce mami innych doſyć/ odſtąpili przecż/ v Odmuchowá leżeli oſḿ dni/

Odmuchow.

po=

10:

tym przez Sląſko ſzli do Moráwy paląc á puſtoſząc źiemię/ áż do Węgier przy

11:

ſzli/ á tám ſie zeſzli z Bátym/ mieſzkáli tám bliſko trzech lat rozdzieliwſzy ſie po=

12:

puſtoſzonemi kroleſtwy. Wytrawiwſzy żywnośći/ wroćili ſie do ſwoich kráiow

13:

do Scityey. Było wſzytkich w licżbie ſześć ſet tyſięcy.

Pocżet Tátárow

14:

¶ Po śmierći cnotliwe^o páná Henryká zábitego od Tátar/ wybráli ſobie máli

15:

Polacy zá páná ſyná iego Boleſłáwá łyſego/ ále mu tego záyrzał Konrad nieſpo

16:

koyny ktory wolał z ſwemi walcżyć niż z Tátáry/ zebrał wiele ludzi/ przyćiągnął

17:

do Krákowſkiey źiemie/ ktorą poſiad/ tákież Sędomierſką y Lubelſką/ y vłożył

18:

ná nie wielkie dani. Lud poſpolity nárzekał mowiąc: Więtſze mamy vdręcżenie

19:

álbo trapienie od ſwoich niżli od Tátar: Przeto ſmowiwſzy ſie poſłáli do Mo=

20:

ráwy po ſwego páná przyrodzonego Boleſłáwá wſthydliwego/ áby do ſwey oy=

21:

cżyzny przyiechał: ktory acż nie zárázem ále iednák rychło látá 1243. przyie=

22:

chał do Polſki. Konrad Mázowieckie Kſiążę będąc mu ná wſzyćkiey chytroś=

23:

ći y przekáźie/

Zdrádá Kon=
rádowá.

vcżynił Syem ná pány Krákowſkie y Sędomierſkie w Skármie=

24:

rzu/ ná kthorym poimał przednieyſzą rádę miánowánych źieḿ/ Przybyſłáwá/

25:

Witká/ Andrzeiá z niedźwiedziá/ Mikołáiá Iáſzká/ y innych wieie/ y poſłał

26:

do Mázoſz ná wiecżne więźienie/ wſzákże po dwu mieſiącu dobyli ſie y vćiekli

27:

ſtámtąd. Klimunt Woiewodá Krákowſki ktory był przed nim vćiekł do Wę

28:

gier/ vſłyſzawſzy iż vćiekli towárzyſze z więźienia/ przyiechał do nich záſię/ á ſpo=

29:

łu ſmowiwſzy ſie wſzytcy z biſkupem Prándotą wyrzućili vrzędniki Konrádo=

30:

we z Krákowá/ takież z zamku/ á Boleſłáwá Pudyká w wiedli z wielką rádo=

31:

śćią wſzytkich. A gdy to Konrad vſłyſzał przyćiągnął z woyſkiem do Kráko=

32:

wá chcąc záſie zamku y miáſtá doſtáć. Odpárto mu dobrze/ oſádziwſzy kośćioł

33:

S. Andrzeiá przed miáſtem/ odćiągnął záſię precż. Wſzákże Boguthá Krá=

34:

kowſki mieſzcżánin/ kthoremu był Konrad ſwe dzierżáwy porucżył/ Boleſłá=

35:

wowi ſpuśćił po viechaniu Konrádá. Przeto Konrad wźiąwſzy ná pomoc O=

36:

polſkie Kſiążę/ Poznáńſkie/ Lithwę/ Pruſy/ przyćiągnął do Sędomierſkiey

37:

źiemie. Przećiw ktoremu záſię Boleſław z Węgry/ Krákowiány/ y Sędomie=

38:

rzány/ podkáli ſie v Suchodołu/ poráźili Mázowſzány ná głowę/ ácż mnieyſzy

39:

pocżet ludzi mieli.

Mázowſzánie
poráżeni.

Rozgniewał ſie Konrad ná biſkupá Krákowſkiego Prán=

40:

dotę/ ſpuſtoſzył mu imienie około Bozęćiná/ y ná Boleſłáwá ſie znowu zebrał/

41:

poráźił go Iároſzowie potráćili wiele ludzi z obu ſtron.

42:

¶ O iáko nędzna w ten cżás byłá Rzecż poſpolitá á vtrapiona w Polſzcże przez

43:

wnętrzne walki/ cżego Tátárowie wten cżás niecháli/ to ſwoi do gruntu ſkáźi=

44:

li/ áż ſie ſnadź Pan Bog ſmiłował iż tego Konrádá ſkrzętnego záráźił śmier=

45:

ćią /w Płocku ná tumie pochowan látá 1247.

Vmárł Konrad.

Zoſtáwił po ſobie dwu ſynu

46:

Káźimierzá y Semowitá/ á Mieſzká ktorego myſzy viádły gdy był Kuiáwſkim

47:

kſiążęćiem dla iego nielutośći przećiwko poddánym. A w tym cżáſu Pomorzá=

48:

nie z Pruſy bárzo wielkie walki wiedli miedzy ſobą/ zwłaſzcżá nieſpokoyny

49:

Swátopełk Pomorſki Woiewodá podwodził Pruſy pogány ná Krzyżaki/ dla

50:

cżego był w wielkich klątwách od Papieżá.

Poſeł do Tátar.

51:

Láthá 1246. Aſcellinus zakonnikow mnieyſzych

52:

brát z drugą bráćią był poſłan od Papieżá Innocenciuſá cżwartego z Lugdu=

Ppp 3

nu do

strona: 361v

Kſięgi Oſme

nu do Chámá wielkiego Ceſárzá Tátárſkiego áby przyiął krzeſt świety/ á ludzi

Bożych Krześćiáń nie dał więcey mordowáć/ iáko pomordowáli w Polſzcże/

w Niemcech/ Moráwie/ Węgrzech/ żądáli. Wźięli od niego odpowiedź iż zá

pięć lath niemiał Krześćian naieżdżáć/ á ná krzeſt nie przyzwolił mowiąc: Iż

nie walecżna wiárá Krześćiáńſka iedno roſkoſzna/ á thák by mi w niey ludzie

zlenieli z prożnowánia wielkiego.

¶ Tegoż roku drugi Legat Papieſki rzecżony Opizo/

Opizo.

przyiechał rozgrzeſzáć od

klątwy Swátopełká pod vmowámi/ ktory ieſzcże potym gorſzy był/ Kuiáwy

y Krzyżaki ſpuſtoſzył/ kośćioły palił y łupił/ áż mu potym Krzyżacy odpárli y

10:

odebráli/ á w ten cżás klaſztor w Oliwie przed Gdańſkiem ſpuſtoſzon był.

11:

Po śmierći Konrádá Mázowieckiego pokoy był w Polſzcże/

Potwierdzon
Boleſław.

y Boleſłáwow

12:

ſtolec dopiero ná Monárchią potwierdzon. Pocżął Boleſław z biſkupem Prán

13:

dotą około podnieſienia kośći S. Stániſłáwá rozmawiáć á ſtáráć ſie o to. Ale

14:

ná proźbę Bele Krolá Węgierſkiego zebrał woyſko do Moráwy máiąc zſobą

15:

Dánielá Ruſkie Kſiążę/ tám ſie nábrawſzy z Ruſią wroćili ſie do domu w po=

16:

koiu. Ná drugi rok záſię Boleſław zebrał woyſko do Opáwſkiego kſięſtwá/

17:

ſpuſtoſzył ie przetho/ iż ie chćiał poſieść Othokárus álbo Przemyſław Kſiążę

18:

Cżeſkie.

Znowu Tátá=
rowie przyſzli.

A gdy ſie nalepiey vpokoił/ áli záſię wielkość Thátárow przez wieśći

19:

przyſzłá do Sędomierzá Nogáy á Telebugá przez przywod Ruſkich kſiążąth/

20:

po S. Andrzeiu látá 1259. przeſzli po ledzie do Sędomierzá/ ſpalili miáſto/

21:

á zamek ná rokowániu przez zdrádę Ruſką wźięli/

Srogoſć Tá=
tárſka.

ná ktorym thák wiele ludzi

22:

poſiekli áż krew ſtrumieniem ćiekłá do Wiſły/ drugie pod lod kłádąc thopili.

23:

Boleſław Pudyk vćiekł do Węgier nie mogąc odeprzeć wielkośći/ zdawſzy

24:

Ruſakom Sędomierz. Poſzli do Krákowá/ náleźli tám puſty Krákow/ iedno

25:

zamek oſádzony/ wroćili ſie z wielką korzyśćią do domu/ z więtſzą niż gdy byli

26:

pierwey v Legnice. Náſzy proſtacy ſkárżyli ſie przed Papieżem tego okrućień=

27:

ſtwá ná Tátáry. Papież im nádał doſyć odpuſtow do kośćiołá pánny Máriey

28:

w Sędomierzu/ gdzie ćiáłá tych pobitych ludzi leżą. Ná drugi rok záſię nawáł

29:

ność Thátárow przyſzłá/ Sędomierz wźiąwſzy ſpalili/ ludzi pobili y potopili/

30:

dwá mieſiącá woiowáli w máłey Polſzcże/ ná łyſey gorze kośćioł S. Krzyżá

31:

wybráli/ ſzli przeſpiecżnie przez odporu áż ſie od Bytomiá wroćili z wielką ko=

32:

rzyśćią do domu: thy był przywiodł Káźimierz Kuiáwſkie Kſiążę nieżycżliwy

33:

Boleſłáwowi.

34:

¶ Potym vdręcżeniu Tátárow/ przyiechał z Węgier Pudikus/ zebrał woy=

35:

ſko ná Iáćwingi pogány/ ktorzy byli poſzli w ſtopy Tátárſke do Polſki/

Iáćwiſze po=
ráżeni.

porá=

36:

źił ie z kſiążęćiem ich Komátem/ iż pothym nie mogli wſkonáć/ y przypędził ie

37:

ná krzeſt święthy áż ſie potym z Litwą zmieſzáli/ niemáſz ich dziś znákow. Po

38:

thym wſzytkim vdręcżeniu powſtáli z nowu Ruſacy z kſiążęćiem ſwym Swár=

39:

nem/ Sędomierſką źiemię trapili ogniem y miecżem/ wſzákże ie przecż odegnáli

40:

poráźiwſzy ſámi Sędomierzánie/ y wielkość plonu z ludźmi odięli. Boleſław

41:

pomśćił ſie tego nád Ruſią/ gdy poſłał Piotrá Woiewodę Krákowſkiego/

Ruſacy poráżeni

42:

ktory Swárná poráźił ze wſzytką Ruſią y z Tátáry ktore mieli ná pomocy.

43:

¶ Przygody kſiążąt wielkiey Polſki krotko nápiſzę/

Przygody w
wielkiey Pol=
ſzcże.

iákie roſterki miedzy ſobą

44:

wiedli zá Pudyká. Przemyſław Kſiążę Poznáńſkie/ zrzućiwſzy dział kthory

45:

miał z brátem rodzonym kſiążęćiem Káliſkim Boleſłáwem/ ktorego do więźie=

46:

nia dawſzy/ wźiął mu Káliſz/ á zoſtáwił Gniezno/ Znin/ Gecż/ Nakieł/ O=

47:

ſtrow/ Burchow/ Cżárnkow/ Vśćie á Szrzem/ dla cżego od Arcybiſkupá

48:

Fulká był záklęt/ wſzákże ie potym Arcybiſkup poiednał. Káźimierz záſię kſią=

49:

żę Kuiáwſkie brátá ſwego rodzonego Semowitá Mázowieckie Kſkążę y z żoną

50:

poimał y do więźieniá dał ná Siradz.

51:

¶ W Sląſku záſię Boleſław łyſy S. Edwigi wnuk Kſiązę Legnickie bráthu

52:

ſwemu Henykowi Wrocſłáwſkiemu kſiążęćiu powiáth Wrocſłáwſki popalił.

53:

Walcżąc z tym brátem zubożał/ iż nie miał cżym ſłużebnym zápłáćić/ muſiał

Lubus

strona: 362

O Polskim Kroleſtwie.

Liſt 362

Lubus przedáć Otonowi Brándeburſkiemu Márgrábi. A od tego cżáſu látá

Páńſkiego 1250. Lubuſki powiát odłącżon ieſt od Polſki nieſpráwiedliwie/

gdzie thám kilko kſiążąt leży Polſkich práwych dziedzicow w kośćiele S. Pio=

trá pod zamkiem. Potym tkákiemu vboſtwu przyſzedł ten łyſy Boleſław iż wię

cey pieſzki chodził niż iedździł/ y był w więźieniu od Przemyſłáwá Poznáńſkie=

go kſiążęćiá/ áż potym vćiekł/ y wpadł w táką roſpácż iż poimał Tomaſzá Bi=

ſkupá Wrocſłáwſkiego

Biſkup poiman.

gdy poświącał kośćioł w Gorce Opátá z piaſku/ wźią

wſzy go w nocy z łożá w iedney koſzuli wſádził ná ſzalony koń obroćiwſzy twárzą

do ogoná koniowi.

Dawno Frán=
towie na ſwie
ćie.

Biſkup od ſtráchu máło był żyw/ cżęśćią dla źimná/ cżęśćią

10:

iż na koniu nigdy nie ſiadał/ áż mu ieden Niemcżyk ſwoiey ſukniey lichey dodał

11:

y botow ſtárych. Wźiął też y dwu Kánoniku ſnim Bogufáłá Hekárdá/ y zá=

12:

nioſł ná zamek Vlay y ſzácował na dwá thyſiącá grzywien ſrebrá/ y dzieſięćinę

13:

ſnopową ná wiárdunki obroćić. Kápitułá Wrocſłáwſka żáłowáłá ſie thego

14:

przed Henrykiem kſiążęćiem Wrocſławſkim. Zániedbał tego/ áż Arcybiſkup

15:

Gnieźnieńſki Fulko poſłał do Papieżá Alexándrá cżwartego/ ktory poſłał in=

16:

terdikt/ to ieſt klątwę wielką nań. Ale on ná to niedbał/ ieſzcże ie do więtſzego

17:

więźienia dał do Legnice. Poſłał záſię Fulko do Papieża zuchwálſthwo iego

18:

powiádáiąc. Papież liſty poſłał Arcybiſkupom Máydeburſkiemu/ Gnieźnień

19:

ſkiemu/

Liſt ná Krzy=
żaki áby Fránto=
wi odięli zuch=
wálſtwo.

y innym/ áby záwołali ná wolne Krzyżaki przećiw themu Lyſoniowi.

20:

Ale w tym cżáſu poſtąpili ſummę ſzácowáną Biſkup z kánoniki/ przeto ie pu=

21:

sćił z więźienia. Liſt ktory był ná ty Krzyżaki ieſt w Sędomierzu dziś. Potym

22:

od brátá Konrádá thakież chytrośćią był poiman/ nie puſzcżon áż biſkupowi

23:

wroćił ſummę. W thym cżáſu Poznánſkie Kſiążę vmárło Przemyſław. Brát

24:

iego Boleſław Kſiążę Káliſkie walki wiodł z Kuiáwſkim kſiążęciem Káźimie

25:

rzem/ ále krzywo/ bo nie vdziáłał doſyc przyſiędzie. Ruſkie kſiążęthá z Litwą

26:

widząc roſterki domowe v Polſkich kſiążąth/ wćiągnęli wielką mocą do Má=

27:

zoſz bez wieśći látá Páńſkiego 1262 obegnáli Semowitá y poimáli ná Iáz=

28:

dowie ná dzień S. Ianá krzćićielá/ ktorego Swárno okrutny Ruſkie Kſiążę

29:

śćiął/

Semowit zábit.

á ſyná iego Mendog Lithwin wźiął: kthorym zebrána drużyná Mázo=

30:

wiecka záſthąpiłá/ v Długoſiedla ſie ſnimi pothkáli ále poráżeni Mázow=

31:

ſzánie.

Lithwá z Ru=
ſaki woiowáłá
w Polſzcże.

Thym przeſpiecżniey cżęſthokroć wrácáiąc ſie palili pobieráiąc á gu=

32:

biąc źiemie Mázowieckie á Kuiáwſkie/ Ruſacy. Ná oſtátku w Mázowſzu ſpu

33:

ſtoſzonym nie mieli co bráć/ áż záiecháli do Lęcżyce á do Lowicżá/ á thám ná=

34:

brawſzy ſie popaliwſzy oſtátki do domow ſie cáło wroćili. Potym ſie Pan Bog

35:

ſmiłował nád Polſką gdy ſie ſámo złe pocżęło głádzić/

Sámo ſie złe
biło.

gdy Mendoká krolá Li=

36:

tewſkiego zábił iego wnuk Stroynat/ á Stroynatá záſię Woyſzałk/ á tho był

37:

mnich Ruſki poſtrzyżony/ Woyſzałká záſię zábił Lew Danielow ſyn Ruſkie

38:

Kſiążę á to wſzytko o puśćiznę.

39:

¶ Ten tho Mendok Krol Litewſki przerzecżony przyiął był wiárę Krześćiáń

40:

ſką z námowy Pruſkiego Miſtrzá/ ktoremu był zápiſał páńſtwo Litewſkie y li=

41:

ſty ná ſie dał/ á on mu v Papieżá wypráwił iż go ná kroleſtwo Litewſkie przez

42:

poſłá pomázano. Ale iákie imię táki Krześćiáńin/ rychło pothym porzućił

43:

krzeſt y iego poddáni/

Mendok zmie=
nił

á ná pierwſzą záſię wiárę náſtąpił z żáłośći iż kroleſtwá

44:

odſtąpił. Tenże wiele ſzkod podziáłał w Polſzcże/ w Kuiáwách/ w Mázowſzu

45:

gdzie y Płocko ſpalił.

46:

Láthá Páńskiego 1250. Boleſław Pudyk z

47:

Prándotą Biſkupem Krákowſkim poſłáli do Ludgunu do Papieżá Innocen

48:

iuſá cżwartego/ miſtrzá iákubá z Skárzeſzowá Doktorá y Dziekaná Krákow=

49:

ſkiego/

Kánonizácia
S. Stániſláwá.

Gerárdá Kánoniká Krákowſkiego/ á Boguſłáwá podprzeorzego brá

50:

ćiey mniſzych/ o podnieſienie kośći S. Stániſłáwá/ ktorzy w tym iecháli á pro=

51:

ſili rozpowiedziawſzy znáki y cudá iego nawyſzſſe^v biſkupowi. Papież nie zkwá=

52:

pił ſie ná to/ ále polećił ſłucháć á wywiedzieć ſie znákow y cud Stániſłáwá S.

Ppp 4

dowodnie

strona: 362v

Kſięgi Oſme

dowodnie á ſpiſáć Arcybiſkupowi Gnieźnieńſkiemu/ Biſkupowi Krákowſkie=

mu/ Wrocſłáwſkiemu/ Opatowi Lubuſkiemu/ kthorzy ſpiſáli y ſłuchali y po=

ſłáli drugi raz do oycá Papieżá cudá á znáki S. Stániſłáwá ná ſpiſku máiąc/

opowiádáć. Dla dawnośći tego nie chćiwie tho Kárdynałowie prziymowáli.

Odpráwiono ie drugi raz do Komiſarzow Papieſkich po doſkonálſze ſwiádec=

two. Trzeći raz zá Papieżem iecháli do Peruzynu miáſtá we Włoſzech/ gdzie w

ten cżás S. Piotrá podnoſił nowego męczenniká. Thám Kárdynałowie Pol=

ſkim poſłom odpowiedzieli/ dla zániedbánia wáſzego á ſtárośći niemoże to być

podnieſienie. Rádzili ſie poſłowie z ſobą co cżynić máią. Rzekł im ieden Kár=

10:

dynał Ian z Gáietanu/

Gáietanus.

wáſz S. Stániſław wiele znákow dziáłał/ á teraz kto

11:

rego wam y iemu trzebá cżemu nie vcżyni/ to ieſt ábyſmy ſie wſzytcy zgodzili ná

12:

iego podnieſienie/ bo ich wieel nic przyzwaláło/ zwłaſzcżá Ráynoldus Kár=

13:

dynał/ Biſkup Hoſtieńſki/ y on ſam. Słyſząc to poſłowie polećili tho S. Stá=

14:

niſłáwowi weſtchnąwſzy. On Kárdynał wpadł w ćięſzką niemoć iż go y leká=

15:

rze opuśćili/ vkazał ſie mu S. Stániſław w nocy/ ſpytał go znaſz mię? Odpo=

16:

wiedział z ſtráchem iż nie znam. Rzekł S. Stániſław: Iam ieſth S. Stáni=

17:

ſław Krákowſki Biſkup zábity o prawdę Bożą ktorego ty broniſz podnieſienia

18:

kośći.

Pátrz ná dziwy.

Ráynoldus rzekł: miły S. Stániſłáwie odpuść/ ilem był ná przekáźie

19:

tyle będę pomagał. S. Stániſław/ áby temu doſkonáley wierzył rzekł: Wſtań

20:

á bądź zdrow/ á odprawćie poſły moie/ á przećiw memu podnieſieniu nie bądź.

21:

Kthory wſtał á ſzedł do Papieżá powiedział mu thy rzecży. Papież odłożywſzy

22:

inne rzecży ná kázálnicę wſzedſzy kánonizował to ieſt opowiedział być vwielbio

23:

nego od Bogá S. Stániſłáwá przez znáki dowodne/ ná dzień pánny Máriey

24:

národzenia w Azyzynie kośćiele S. Fránćiſzká/ látá 1253. bo w then cżás

25:

Papież ćiągnął do Apuliey z woyſkiem przez Azyzym miáſto/ y wpiſał w kálen

26:

darz ſwiętych/ kthorego świętho vſtáwiono kſiężycá Maiá/ ná co liſthy dano.

27:

Przyiecháli tedy poſłowie z rádośćią do domu/ przećiw ktorym Prándotá Bi

28:

ſkup z wielkośćią ludzi wyſzedł/ cżyniąc im poććiwość. A ták roſkazał Biſkup

29:

ná kázádlnicách obiáwiáć ludziom áby ſie zeſzli ná oſmy dzień Máia ku podnie=

30:

ſieniu kośći świętych. Tákże ná ten cżás podnieſiony ſą kośći y omyte w winie

31:

Stániſłáwá S. y rozdáne do niektorych kościołow świątośći/ láthá Páń=

32:

ſkiego 1254. zoſtáwiwſzy drugie ná mieyſcu/ przy cżym byli Opizo Legath

33:

Papieſki/ Opát z Mezanu/ z duchownych/ Fulko Arcybiſkup Gnieźnieńſki/

34:

Prándothá Krákowſki/ Tomás Wrocſłáwſki/ Wolimir Wrocſłáwſki/ An=

35:

drzey Płocki biſkupowie y Opátow wiele. Z ſwieckich záſię/ Boleſław Pudik

36:

Monárchá Polſki/ Przemyſław Poznáńſki/ Káźimierz Kuiáwſki y Lęcżycki/

37:

Semowit Mázowiecki/ Włádziſław Opolſki kſiążętá/ y innych ludzi wiele.

38:

Było od zábićia iego lat 175. á od przenieſienia z Skałki ná zamet 165. do

39:

podnieſienia/ á od podnieſienia do tego roku kthory dziś piſzą 1563. ieſth

40:

lat 309.

41:

Látá Páńskiego 1251.

Sol w Bochni
nálezioná.

Sol náleźioná ieſt we wſi

42:

Bochni pięć mil od Krákowá/ przez chłopy gdy kopáli ſtudnią w źiemi/ pro=

43:

ſthy lud powiádał iż ią Kunegundis Pudykowá żoná z Węgier zá ſobą przy=

44:

wiodłá.

45:

Láthá 1259. Przemyſław Poznáńskie Kſiążę

46:

dobrego żywotá/ vmárło/ w Poznániu pochowán/ ktorego ſie dziećmi ſtriy Bo

47:

leſław pius Kſiążę Káliſkie opiekáło. Złey rády vżywáiąc dał iednę ſynowicę

48:

zá małżonkę Konſtánćią Márgrábi Brándeburſkiemu/ drugą Konradowi z

49:

Zgorzelec/ ná zamku gránicżnym Sántoku/ ktoremu też Káſztellánią Sán=

50:

tocką dał. Wſzedſzy w dzierżáwę zmyſlił ſobie liſty ná wiecżność zamek Sán=

51:

tok zápiſány być w poſágu/ dla cżego byłá wielka trudnosć miedzy Sáſki á Po

laki.

strona: 363

O Polskim Kroleſtwie.

Liſt 363

laki. Drugie theż dziewki rozdał do klaſzthorow.

Látá páńskiego 1257.

Swięty Iác=
ko mnichy woził.

Iácko zakonu mnieyſzych

káznodziey Polak/ ze wſi Lęki bliſko Opola tegoż cżáſu vmárł. Ten pięć klaſz=

torow záłożył reguły ſwoiey/ v S. Troyce w klaſztorze pochowan/ ná ktorego

grobie cudá ieſzcże y dziś widamy/ ktorych ieſzcże zá żywotá doyſć cżynił/ dwu

mnichu zá ſobą przewioſł ná kápicy ſwoiey przez Wiſłę v Zákroćiniá w powodź:

bo nieśmieli pieſzki iść zá nim.

¶ Thegoż roku Boleſław Monárchá Polſki chcąc ozdobić Krákow dobrym

rządem á chędogośćią/ dał mieſzcżánom Krákowſkim práwo Niemieckie/ y

10:

woytá im vſtáwił/ ktory ſpomykał/ zwymierzał vlice/ rynek/

Krákow ozdo=
bion.

áby tho rządnie

11:

w okręgu ſwoim rozdzielone było/ po pierwey ledá iáko kędy kto chćiał budo=

12:

wał ſie/ á ſtąd nierządnie vlice y rynek leżeli w ſobie/ thakież y ná zamku Krá=

13:

kowſkim vcżyniono ieſth. ¶ Thegoż roku w Polſzcże było wielkie trzęſienie

14:

źiemie.

15:

Láthá Páńskiego 1270. były wielkie walki mie=

16:

dzy Pruſy á Pomorzány/ ábowiem Kſiążę Pomorſkie miał ná pomoc Pruſy

17:

pogány/ zwoiowáli źiemię Chełmieńſką y Pomieſzáńſką z biſkupſtwy ich/ wſzák

18:

że ſie potym z Pruſy zgodził Mśćiwy/ ále z brátem Wárćiſłáwem nie/ ktore=

19:

go wźiął do więźienia chcąc iego cżęść álbo ſpadek odzierżeć po bráćie Swáto=

20:

pełku. Wárćiſław vćiekł z więźienia/ zebrał ſie przećiw brátu ále poráżon od

21:

nie^o/ dáley nie miał cżym walcżyć áż záſtáwił Gdańſko/ ktore nań przypádáło

22:

iáko ná młodſzego brátá/ Márgrábi Konradowi z Brándeburgu. Konrad o=

23:

ſádził dobrze Gdańſko/ á w tym Wárćiſław vmárł. Mſzcżuy dochodzić Gdáń

24:

ſká chćiał práwem przyrodzonym po bráćie/ ále nie miał mocy z Márgrábię/

25:

vćiekł ſie o pomoc do Piuſá Káliſkiego kſiążęćiá.

Pius Kſiążę.
Gdańſko obe=
gnano.

Pámiętał Pius co mu wyrzą

26:

dzał źięć Márgrábiá/ zebrał woyſko Polakow/ Mſzcżuy drugie Pomorzan

27:

obegnáli Gdańſk/ zamku dobyli ácż nie zárázem/ wielkie korzyśći od Niem=

28:

cow pobráli. Dwu mieſzcżan thám dał śćiąć Mſzcżuy kthorzy dzierżeli ſtronę

29:

Márgrábinę/ Arnoldá y Iákubá/ á ich wśi obroćił ná biſkupſtwo Włocſłáw=

30:

ſkie/ Skrobotow y Witomino:

31:

Látá 1267. Swiętey Iádwigi kośći podnieſio=

32:

no y w winie vmyto w klaſztorze Trzebnickim we dwudzieſtu y we trzy látá po

33:

śmierći iey zá datkiem dobrym.

34:

Láthá 1268. Solomá Hálicka kſiężná vmárłá/

35:

ſioſtrá Pudykowá/ ktora byłá Kſięnią w klaſztorze Záwichośćie á pothym w

36:

Skále/ przenieſioná z Skáły do S. Fránćiſzká klaſzthorá do Krákowá/ przez

37:

ktorą też piſzą cudá być cżynione.

38:

Láthá 1266. Prándotá Krákowski Biſkup v=

39:

márł/ ná zamku Krákowſkim w kośćiele pogrzebion. Ná iego mieyſce był wy=

40:

bran Paulus z proſtego narodu/ przeto wichrzył wiele w Poſzcże pod kſiążęty/

41:

ktorego potym dwá rycerze ſmowiwſzy ſie poimáli Otto y Zegotá z domu To=

42:

porow/

Páweł Biſkup
poiman.

y przynieſli go ná Siradz/ tám był od Leſtká cżarnego w poććiwey ſtra

43:

ży. Iánuſz Arcybiſkup dał interdykt ná Krákowſkie biſkupſthwo. Boleſław

44:

Pudik będąc w klątwie teſkliwy/ wypráwił Páwłá biſkupá ſwego nieprzyia=

45:

ćielá/ y wieś mu Dzierzázną dárował/ á Zegotę z Ottonem ſkarał ná imieniu/

46:

ktorzy potym ſzli pod Kſiążę Opolſkie do Sląſká poprzedawſzy w Polſzcże co

47:

mieli.

Látá

strona: 363v

Kſięgi Oſme

Látá 1269. Ná powietrzu widziano gdy ſie woy

ſká pothykáły okrutnie ná koniech. ¶ Ná drugi rok iedná niewiáſtá ſześć á

trzydzieśći dzieći vrodziłá Wyroboſłáwowá żoná w Krákowſkiey źiemi.

Dziwy.

¶ Tegoż roku v Káliſzá vrodził ſie ćielec ze dwiemá głowámi á z ſiedmią nog/

Mięſá iego niechćieli ieść áni pſi/ áni ptacy/ áni żadne ſtworzenie.

¶ Tegoż roku krwáwa woda byłá w tych rzekách/ w Odrze á w Nyſie w Slą

ſku. Támże w Micháłowie trzy dni krwáwy deſzcż ſzedł. Rychło pothym byłá

táka powodź/ iż wiele miaſth y wſi rzeki záthopiáły z dobytki y z ludźmi/ ſzcżego

był wielki głod.

10:

¶ Látá 1275. Dziećię w Krákowie/ kthoremu ledwá mieſiąc było/ opo=

11:

wiádało Tátáry przyść rychło.

12:

¶ Látá 1271. Przyiechał do Krákowá Stefan Krol Węgierſki/

Stefan Krol.

ſyn Be=

13:

lin/ á rodzony brát Kunegundy Pudykowey żony/ náwiedzáć grob S. Stáni=

14:

ſłáwá/ gdzie ieſt poććiwie od Pudyká przyięt y dárowan:

15:

Láthá 1273. Ziecháli ſie do Opáwy Boleſław

16:

Kſiążę Krákowſkie z Przemyſłáwem Cżeſkim krolem vgádzáć ſie o kſięſthwo

17:

Opáwſkie/

Opáwſki po=
wiáth.

ábowiem Cżeſki Krol powiádał być Opáwſki powiát iemu zápiſa=

18:

ny od nieboſzcżyká kſiążęćiá Opolſkiego Miecſłáwá ná teſthámenćie. Polſkie

19:

Kſiążę záſię powiádał być ten powiát záwżdy ku Polſzcze przyſłuſzáiący/ prá=

20:

wem przyrodzonym nie mogł go brát moy nieboſzcżyk Opolſkie Kſiążę żadnym

21:

práwem od Polſkiego kroleſtwá oddalić. A w tym iednacże miedzy imi rozięli

22:

to do dwudzieſtu lat/ podawſzy w ſekwieſtr dzierżáwę.

Biſkup łotr.

A w tym cżáſu Biſkup

23:

Krákowſki Paulus z niektoremi przećiwnemi pánu ſwemu Boleſłáwowi wſty

24:

dliwemu/ proſili potáiemnie Włádziſłáwá kſiążęćia Opolſkiego/ áby innego

25:

páná wybráli ná kſięſtwo Krákowſkie/ zwłaſzcżá Leſtká cżarnego Kſiążę Si=

26:

rádzkie/ dáiąc iemu winę iż nieforthunny pan. Przyzwolił Kſiążę Opolſkie.

27:

Dowiedział ſie tego Pudikus/ vderzył ná biſkupá y ná iego náſládowce we wſi

28:

mniſzey rzecżoney Boiehehin/ tám rozgromił y poráźił wſzytki przećiwniki ſwo

29:

ie/

Biſkup zdray=
cá ſwego páná.

ktorym imienia pobrał y z źiemie wywołał/ á kſiądz ná ſtronę vſkocżył. Ry=

30:

chło potym Litwá ná Podláſzu wielką ſzkodę vcżyniłá y plony wygnáłá przez

31:

tego biſkupá przywod. Ten tho był Biſkup w Skále mniſzkę z klaſztorá wźiął/

32:

mieſzkał ſnią iáko z miłoſnicą/ kośćioł opuśćiwſzy z Ráytáry wiodł towárzy=

33:

ſtwo.

Cudá mniſze.

Dla cżego ieden mnich v S. Troyce vyrzał Wilká á on ſie wſpiął ná po=

34:

ſlednie nogi mowił cżłowiecżym głoſem/ biádá thobie Páwle/ boś wźiął y zá=

35:

bił. A gdy mu to powiedział/ żáłował zá wyſtępki/ ieſli thák było iáko piſzą/

36:

iż pothym ſłyſzał głos/ odpuſzcżonoć złośći nieboy ſie iedno cżyń dobrze. Piſáli

37:

też náſzy przodkowie cżáſem ledá ſny w kroniki. Boleſław Pudikus wnętrzne=

38:

mi walkámi vtrapiony nie mogł Litwie odeprzeć co ſzkody podziáłáłá. Ale ze=

39:

brał ſie z kſiążęty Polſkiemi/ popalił y popuſtoſzył kſięſtwo Opolſkie áż do Ko

40:

żla y Ráćiborzá bez żadnego odpárćia/ wſzákże ie pothym poiednał Boleſław

41:

miłośćiwy Kſiążę Káliſkie/ bo ći wſzytcy wyſzli z Kſiążąt Polſkich.

42:

Látá 1279. Wykonawſzy Pudikus ná páńſtwie

43:

ſwym Krákowſkim/ Sędomierſkim y Lubelſkim/ y ná Monárchiey Polſkiey

44:

lat trzydzieśći y ſiedḿ vmárł/ ſwiąthośći Páńſkie przyiąwſzy/ mieſiącá Gru=

45:

dniá/ pochowan w Krákowie v S. Fráńciſzká w kośćiele/ kthory on záłożył.

46:

Był dobry/ cnotliwy/ trzeźwi/ proſty/ miłoſierny/ iedno w ſpráwách nieuſtá=

47:

wicżny/ á myſliſtwem ſie rad pętał/ przygody wielkie á złe ná żadnego więcey

48:

nigdy nie przychodziły/ z młodośći pocżąwſzy áż do oſtátecżnego cżáſu iáko nań.

49:

Zoná ie^o Kingá ieſzcże będąc dziewką wſtąpiłá w klaſztor Fránćiſzkow poſpo=

50:

łu z Heleną Káliſkiego Kſiążęćiá żoną/ potim w Sącżu mieſzkáły w klaſztorze

S. Klary

strona: 364

O Polskim Kroleſtwie.

Liſt 364

s. Klary. ¶ Zá te^o to Boleſłáwá pudiká Konrad Mazowieckie kſiążę przywiodł

Krzyżaki z Niemiec/ iákom pierwey piſał gdy niemogł Pruſom pogánom ode

przeć

Pruſowie thu
napierwey przy=
ſzli.

¶ Tego cżáſu Opáwſkie kſięſtwo poſiadł gwałtownie Otokárus álbo

Przemyſław Cżeſki Krol/

Kſięſtwo O=
páwſkie od Pol=
ſki odpádło.

ktore gwałtem wydárł Polakom po śmierći Miec=

ſłáwá Ráćiborſkiego kſiążęćiá/ á to kſięſtwo potym dał Mikołáiowi bękárto=

wi ſwemu/ ktorego miał z pánną ſłużebną ſwey żony/ ktorą miał z Rákuſkiego

domu/ ále ſnią płodu żadnego nie miał/ tákże tho kſięſtwo Opáwſkie y Ráći=

borſkie do tego cżáſu od bękártow ſpráwowano było.

¶ Kłecko miáſtho thego czáſu oddalono od Polſkich kſiążąt przez mieſzcżany

10:

Wrocłáwſkie ku Cżeſkiemu kroleſtwu Othokárowi Cżeſkiemu kſiążęćiu/

Kłecko odpádło.

gdy

11:

był ich pan Henrikus Probus poiman od Legnickiego kſiążęćiá Lyſonia/ tá=

12:

kież y Kroſno Brándeburſkim Márgrábiom/ ktore był potym wykupił ośmią

13:

tyſiąc złotych Probus.

14:

¶ Kośćioły álbo klaſztory ktore w tych cżáſiech zákłádano.

15:

¶ Iwo z Końſkiego Biſkup Krákowſki záłożył klaſztory/ w Mogile/ w Ká=

16:

cżycách/ we Mſtowie/ w Dłubni/ v S. Troyce w Krákowie/ gdzie tám leżą

17:

iego kośći przenieſione z Mutiny/ bo tám był vmárł iádąc z Włoch.

18:

¶ Klaſzthor ná Srzodce w Poznániu záłożył Páweł Biſkup Poznáńſki brá=

19:

ćiey káznodziey mnieyſzych.

20:

¶ Klaſztor w Szcżyrzycżu ktory pierwey był w Ludzimirzu v Nowego thár=

21:

gu/ záłożył Teodorus Woiewodá Krákowſki z domu Grifow.

22:

¶ Láta 1237. Bráćia mnieyſzy Fráńciſzkowie przyſzli do Krákowá z Prá=

23:

gi/

Klaſztory roz=
máite.

przewiedzieni przez Pudiká/ ktorym kośćioł záłożył/ y tám ſie dał położyć

24:

w Krákowie.

25:

¶ Látá 1238. Klaſztor w Háliczu káznodziey mnieyſzych záłożon/ do ktho=

26:

rego s Polſki bráćiá przyſzli.

27:

¶ Látá 1257. Nowy zakon bráćiey Iáłmużnikow

28:

pod regułą S. Benediktá/ pánny Máriey przez Papieżá Alexándrá cżwarte=

29:

go vſtáwiony z cżerwonemi krzyżyki/ do Krákowá przynieſion/ ktorym Bole=

30:

leſław Pudik wymierzywſzy plác/ dał klaſztor poſtáwić ná święthego Márká

31:

Ewángeliſtę záłożyć.

32:

¶ Tenże Boleſław Pudikus w Záwichośćie dał poſtáwić klaſztor pánieńſki

33:

świętey Kláry ná żądánie ſwey żony kingi y ſioſtry Sálomy/ do ktorego wſi

34:

przyłącżył dwádzieśćiá y pięć/ gdzie tám mátká iego Grzymiſłáwá leży. Dru=

35:

gi w Krzyżánowicách nád rzeką Nidą pánieńſki dał poſtáwić/ y nádał.

36:

Láthá 1264. Klaſztor w Brześćiu Kuiáwskim

37:

záłożył Kaźimirus Kſiążę Kuiáwſkie/ Lęcżyckie/ y Sirádzkie.

38:

¶ Tegoż roku S. Mágdáleny w Poznániu v fáry od Kápithuły Poznáńſkiey

39:

kośćioł záłożono thym obycżáiem/ iżby żacy ná proceſsią ná káżdą niedzielę ná

40:

Tum chodzili.

41:

¶ Klaſztor w Gnieźnie pánieńſki s. Klari záłożył Pius Boleſław/ łátá 1259.

42:

¶ Látá 1253. Klaſztor w Stugniątkách záłożył Klimiánt z Klimiántho=

43:

wic Káſztelan Krákowſki/ pánieńſki/ trzy mile od Krákowá/ thámże y leży z

44:

małżoną ſwą. ¶ Tu przypuſzcżam ná rozeznánie káżdego/ co zá myſli w onych

45:

ludziech ná ten cżás były/ iż kośćioły zákłádáli/ mnichy nádawáli/ á nieprzyia=

46:

ćielom ſwoim (kthorzy ie ze wſzytkich ſtron mordowáli/ palili/ wiązáli okru=

47:

tne) odpieráć niechćieli/ bo tu krotko piſał/ iáko nie tylko Tátárowie ále y

48:

Lithwá z Ruſią przechodzili Polſkę/ Mázowſze/ Kuiáwy/ áż do Poznániá

49:

kiedy chćieli/ wielekroć do roku bez żadnego oporu. Mym zdánim iż tho było

50:

prze wielkość pánow Polſkich/ bo tu było w Polſzcże ná ten cżás cżterzy á dwá

51:

dzieśćiá kſiążąth/ pocżytáiąc Sląſko/ kthore záwżdy było ku Polſzcże/ ále ſie

przez

strona: 364v

Kſięgi Oſme

przez dział brácki kſiążąt Polſkich od nas oderwáło/ iáko ná ſwych mieyſcách

ſtoi/ tákże ieden ná drugiego walcżył/ mnimáiąc ſie w dziale być oſzukánego/

cudzemu nieprzyiaćielowi nie odpieráli/ á ſnadź też niemieli cżym/ wykłádáiąc

ná to murowánie kośćiołow/ iáko káżdy rozumieć może co to zá koſzt/ zwłaſz=

cżá ná on cżás gdy nie cżęſty groſz był miedzy ludźmi. Tákże też tho do nich wie=

dział nieprzyiaćiel/ przyćiągał kiedy chćiał/ paląc/ biorąc/ morduiąc bez lu=

tośći/ iáko to wiele iedney oſobie przełożoney należy/ by byli ty ſkárby obro=

ćili ná nieprzyiaćielá/ ktore ná klaſztory/ ſnádnie by im byli odpárli.

Látá Páńskiego 1279.grafika

10:

Eſtko cżarny Kſiążę Si=

11:

rádzkie/ po śmierći brátá ſwe=

12:

go/ Boleſłáwá Pudiká ná Mo=

13:

nárchią Polſką wybran/ przez

14:

zgodliwe głoſy pánow máłey

15:

Polſki/ ktorego zárázem podká=

16:

łá przygoda/ ábowiem lew kſią

17:

żę Ruſkie ſyn Dánielá krolá Ruſkiego/ chcąc ſo=

18:

bie przywłaſzcżyć źiemie przyſłuſzáiące ku Pol=

19:

ſzcże/ zwoiowawſzy źiemię Lubelſką do Sędomie=

20:

rzá przyćiągnął/ ále odpędzon ſtámtąd ze ſromo=

21:

thą położył ſie z woyſkiem dwie mili do Sędo=

22:

mierzá v Goſzlicá. Przećiw iemu przyćiągnął

23:

Wárſzo Káſztelan Krákowſki/ y Iánuſz Woie=

24:

wodá Sędomierſki/ vcżynili ſnim podkánie trze=

25:

ćiego dniá Lutego/ látá 1280. Tátárowie naprzod ſie potykáli/ potym Ru=

26:

ſacy/

Poráżeni Ru=
ſaci y Tátárowie

ale przemożeni od Polakow/ przetho wſzytcy pierzchnęliiáko ſzaleni od=

27:

miotawſzy od ſiebie zbroię/ á ſam Lew ledwey vćiekł: poległo w ten cżás ludzi

28:

ná plácu ośḿ tyſiąc/ á dwá tyſiącá poimánych przywiedli Leſtkowi/ wſzákże

29:

ieſzcże ſie thym máło Leſthko poćieſzył/ w piętnaśćie dni zebrał ludu iezdnego

30:

dwánaśćie tyſiąc/ á pieſzego dwá tyſiącá/ woiowáł źiemie Ruſkie áż do Lwo=

31:

wá/ ſkąd wielką korzyść do Polſki przygnał/ thák ludzi iáko dobytká/ thakież

32:

zamkow pobrał drugie popalił/ iáko piſzą że cżterzy tyſiące ludu pobrał. Ná

33:

drugi rok Leſtko cżarny 1281. kſięſtwo Wrocſłáwſkie zwoiował y popalił z

34:

Mſzcżuiem Pomorſkim kſiążęćiem/ á tho ſtey przycżyny/ iż Henryk álbo En=

35:

drych rzecżony Probus Wrocſłáwſkie Kſiążę/ proſiwſzy kſiążąt wielkiey Pol=

36:

ſki Przemyſłáwá Poznáńſkiego/ Legnickiego/ Głogowſkiego/ do wſi Baricy

37:

ná ziechánie rádzić ſnimi około poſpolitey rzecży wiecżnego pokoiá. Oni przyie=

38:

cháli niewiedząc nic co ſie im miáło zſtáć. Henrik wſzytki poimawſzy oſobno ká

39:

żdego poſadzał/ mieniąc krzywdę mieć w dziale/ bo mu bráćia byli/ niechćiał

40:

puśćić żadnego ná proźbę wſzytkich/ zwłaſzcżá pánow Wrocſłáwſkich/ ktorzy

41:

przed nim klękáli proſząc/ ácż nic innego áby iedno z Leſthkiem cżarnym iáko=

42:

kolwiek przyiaćielſko náłożył. Ale twárdy kámień ſerce iego było/ nie chćiał/

43:

wolał iż ſie iego kſięſtwo w popioł obroćiło/ áż ſie ſnimi thym obycżáiem vgo=

44:

dził/ brát iego ćiotcżony Przemyſław Poznáńſkie Kſiążę zſthąpił mu z Rud=

45:

ſkiey źiemie/ kthorą dziś zową Wieluńſką/ mieniąc ią być w iego práwie. Le=

46:

gnickie Kſiążę á Głogowſkie bráćiá iego ſtrycżni nie mieli co innego poſtąpić/

47:

thylko ſłużyć káżdy po trzydzieśći oſob ná káżdy rok do piąći lath z włocżniámi

48:

przećiw każdemu nieprzyiaćielowi/ á tym obycżáiem ie z więźienia wypuśćił.

49:

Látá 1282. Litwá z Iáćwieſzámi wtárgnęli do

50:

Lubelſkiey źiemie/ ktorą piętnaśćie dni woiowáli/ á thám wielgi pocżet ludzi

pobráli

strona: 365

O Polskim Kroleſtwie.

Liſt 365

pobráli. Leſthko czarny gdy ſie dowiedział z Krákowá wyiechał/ á iáko nary=

chley mogł lud zebrał ćiągnął do Lubelſkiey źiemie/ ále iuż byli precż wyćiągnę

li nieprzyiaćiele/ ſzcże^o był záſmucon/ rozmyſlał ſam w ſobie co cżynić miał ieſli

gonić nieprzyiaćiele ktorych było cżternaśćie tyſięcy/ połowicę tego ludu máiąc

cżyli ſie wroćić do domu. A w tym rozmyſlániu w nocy widział widzenie An=

gielſkie/ ktore ſie S. Micháłem wyznawáło być/ vpomináło go áby bez żadney

boiáźni nieprzyiaćiele gonił/ obiecuiąc mu nieprzyiaćielá ſwego poraźić. Ná=

záiutrz Leſtko wezwawſzy rycerſtwá do ſiebie przepowiedział im widzenie ſwo=

ie/ ktorym vmyſł ich potwierdził/ puśćił ſie po nieprzyiaćieloch/ y pogonili ie

10:

miedzy temi rzekámi Narwią á Niemnem/ gdzie tám Leſtko cżarny vpominał

11:

ſwoie rycerſtwo/ áby káżdy dla ſwey wiáry krześćiáńſkiey dla oycżyzny/ żon y dzie

12:

ći/ przećiw nieprzyiaćielom gárdłá nie żáłował. A potym vpominániu potkał

13:

ſie z nieprzyiaćielmi ſwemi/ ktore poráźił y rozproſzył/ y wſzytki więźnie wybá=

14:

wił/

Poráżoná Li=
twá y Rus.

gonili nieprzyiaćioły ſwe bijąc po leſiech iáko nieme bydło/ gdzie nie tylko

15:

ludzie ále y pſi kthorzy byli wyſzli zá goſpodarzmi ſwemi dobrowolnie z Lubel=

16:

ſkiey źiemie/ ći ie też kąſáli/ iákoby wiedzieli y ználi ſwoie nieprzyiaćioły. Od te=

17:

go cżáſu Leſtko cżarny záłożył y nádał kośćioł S. Micháła w Lublinie/

Kosćioł ſwię=
tego Micháłá.

ktory

18:

ieſzcże y dziś ſthoi. A gdy ſie iuż Leſtko cżarny wroćił do Krákowá/ Konrad

19:

Mazowieckie Kſiążę poſiadł mu źiemię Sędomierſką y Záwichoyſką y inne

20:

zamki/ przez Iánuſzá Woiewodę y Kriſtyná Káſztelaná Sędomierſkie/ y Pá=

21:

włá biſkupá Krakowſkiego. Leſtko cżárny nie lękał ſie tego/ ćiągniął do Sę=

22:

domierſkiey źiemie z dworzány y z rycerſtwem z Krakowſkiey źiemie. Konrad

23:

Mázowiecki nie dufáiąc Sędomierzánom wyćiągnął do Mázowſz nie cżekáiąc

24:

Leſtká/ áby zebrał więtſzy lud iáko powiádał. Leſtko przyćiągnąwſzy do Sę=

25:

domierzá pobrał záſie zamki pod Konradem/ przećiwniki ſwe ſkarał.

Litwá znowu
woiowáłá.

Lithwá

26:

záſię znowu więtſze woyſko zebráłá niż pierwey/ ćiągnęłá przez Lukowſką źie=

27:

mię láſy/ przyſzli przez wieśći do Sędomierſkiey źiemie/ wielką ſzkodę pocżyni=

28:

li ták w ludu iáko w dobytku. A gdy ſie o nich dowiedział Leſtko/ ćiągnął zá

29:

nimi z woyſkiem. Obacżyłá Lithwá pogonią zá ſobą/ weſzli z plonem w gęſthy

30:

lás/ á tám powiązawſzy więźnie v drzewá takież dobytki/ ſpráwiwſzy ſie wy=

31:

ſzli z láſá/ vcżyniwſzy ſtráſliwy okrzyk/ vderzyli ná oboz Leſthká cżarnego/ ná

32:

mieyſcu gdzie zową rowne. Leſtko máiąc ſpráwę dobrą podkał ſie z nieprzyia=

33:

ćiołmi/ poráźił ie y rozproſzył/ y wſzytek plon wywiodł z láſá.

V Rownego
Litwá poráżoná

A tę Litwę po=

34:

budził był Páweł Biſkup Krákowſki/ ktory cżęſto cżynił burzki w kroleſtwie

35:

Polſkim/ przeto był poiman od rycerzow Leſtkowych w Lágowie miáſtecżku/

36:

y wſádzon ná zamku Sirádzkim/ wſzákże potym wypuſzcżon.

37:

Láthá 1285. Páweł Biskup Krákowski/ Wár=

38:

ſzyc Káſztelan/

Páweł Biſkup
zdawná wichrzy

Zegotá Woiewodá Krákowſki/ Iánuſz Woiewodá/ Kriſtyn

39:

Káſztelan Sędomierſcy/ wiele inſzych pánow z Krákowſkiey/ z Lubelſkiey/

40:

y s Sędomierſkiey źiemie/ iednoſtháynym głoſem przywiedli Konrádá Mázo=

41:

wieckie Kſiążę do Sędomierſkiey źiemie/ tám vdziáławſzy Syem iemu poſłu=

42:

ſzeńſtwo pod przyſięgą vdziáłáli/ y wſzytkiego páńſtwá pod Leſtkiem dobyli/

43:

okrom zamku y miáſtá Krákowſkiego/ gdzie ſie Leſtko záchował/ do ktorego

44:

Konrad ćiągnął z woyſkiem dobywáć go. Leſtko przez rycerſtwá ſmęćien bę=

45:

dąc rády nie máiąc/ Krákowſkim mieſzcżánom Niemcom zamek/ miáſtho/ y

46:

żonę ſwoię Grifinę polećił/ ktorych proſił by mu wierni byli/ á zamku dobrze

47:

bronili/ ſam prętko iechał do Węgier nábywáć pomocy przećiw Konradowi.

48:

Ná ten cżás Krákowiánie nie mogli oboygá bronić zamku y miáſthá/ tylko ſie

49:

ná zamku ſámi záwárli z żonámi y z dziećmi. A gdy Konrad przyćiągnął do

50:

nich/ nálazł miáſto puſte/ poſłał do mieſzcżan ná zamek áby mu poddáli zamek.

51:

Ktorzy odpowiedzieli: Iż nie ſłuſzno nam thego vcżynić gdy ieſzcże Leſtko żyw

52:

ktoremuſmy przyſięgáli/ bo by przez to ná nas krzywo przyſięſtwo zoſtáło.

Qqq

Rozgnie=

strona: 365v

Kſięgi Oſme

Rozgniewał ſie Konrad/ miáſtho Krákow ſpalił/

Konrad Krá=
kow ſpalił.

zamku chćiał dobywáć/ á

w tym cżáſu Leſtko z Węgry y z Kumany kthore mu był Ládziſław Krol ná

pomoc poſłał do Polſki przyćiągnął. Przećiw ktoremu Konrad wielki lud ze=

brał/ podkáli ſie ná polu v wſi Bogućic bliſko rzeki Ráby mieſiąćá Sierpniá/

tám poráżon Konrad Mázowieckie Kſiążę do gruntu ledwa ſam vćiekł/

Konrad po=
rażon.

thák

iż pothym nie śmiał do máłey Polſki/ przyiecháć. Leſtko cżarny przyiechawſzy

do Krákowá Węgry Kumany známienićie odpráwił/ dárował/ y do Węgier

odeſłał/ pány przećiwne ſobie kthore poimał dobrowolnie wypuśćił/ y inne

wſzytkie tákowe w łáſkę przyiął. Krákowſkim mieſzcżánom/ ktorych wierność

10:

poznał/ wielkich wolnośći nádał/ miáſtho ich murem y wáłem obtocżył/ y o=

11:

brony pocżynił/

Wolonosći
Krákowian.

ſpráwę mieyſką ſámym Niemcom poruczył/ áby w obycżáiach

12:

w doſtoieńſtwie/ y w odzieniu/ takież w vrodzeniu ſláchćie rowni byli.

13:

Láthá 1287. Leſtko cżarny maiąc ſerce zekrwá=

14:

wione przećiw Konrádowi/ zmyſlił ſobie wypráwę woienną przeciw Lithwie

15:

poganom/ kthorzy mu wiele ſzkody cżynili/ ná kthorą wypráwił ſobie od oycá

16:

Papieżá liſt ná krzyżaki. Ale opuśćiwſzy Litwę pogány/ ćiągnął z ludem prze=

17:

ćiw Konrádowi do Mázowſz/ gdzie tám przez miecż y ogień wielkie ſzkody po=

18:

cżynił/ ktoremu nie mogł odeprzeć Konrad Mazowieckie Kſiążę.

19:

¶ Tegoż roku mieſiącá Grudniá wielkość Tátárow przyſzłá z Carzmi ſwemi

20:

Nogáiem y Telebugiem do Lubelſkiey źiemie y do Mázowſz/

Wielcy Tátá=
rowie przyſzli.

potym y do Sę=

21:

domierſkiey/ Sirádzkiey/ Krákowſkiey źiemie/ ále od miáſtá Sędomierzá nie

22:

poććiwie byli odegnáni/ wiele kośćiołow y zamkow wybráli y popalili/ thylko

23:

klaſztorá ná łyſey gorze niecháli przez namowę Ruſką. Przyſzli do Krákowá w

24:

wigilią Bożego národzenia/ obegnáli go/ ſtráćiwſzy kilko zacnych ſwoich ode=

25:

ſzli precż od Krákowá cżyniąc wſzędzie okolicżnie wielkie ſzkody. Leſtko nie má

26:

iąc znie mocy ziechał do Węgier y z żoną ſwoią Grifiną.

27:

¶ Tátárowie w ten cżás woiowáli áż do gor ktore zowiemy Tátry.

Kunegundis
vćiekłá przed Ta
tháry.

W then

28:

cżás Kunegundis żoná Boleſłáwá wſtydliwego y z ſioſtrą Konſtáncią y z ſie=

29:

dmiądzieſiąt pánien z klaſztorá Sądeckiego ná gorę Pieniny vćiekłá y z innemi

30:

kápłany/ á tám przez wſzytek cżás woiowánia Tátárſkiego mieſzkáłá/ wſzákże

31:

klaſztoru nie ſpalili/ iáko piſzą/ dla żáſług S. Kunegundis. Wroćili ſie Thá=

32:

tárowie zwoiowawſzy wiele kráin/ gdzie ſie thám náyduie/ iż iednych ſámych

33:

dziewek pobráli dwádzieśćiá tyſięcy/ po thych znáć iż muſiał lud wielki wynidź

34:

ſnimi w niewolą.

35:

Látá 1288. Po zwoiowániu Tátárskim Leſtko

36:

cżarny przyiechał do Krákowá/ wypráwił Mátheuſzá Woiewodę Sirádzkie=

37:

go z woyſkiem do Mázowſz przećiw konrádowi/ gdzie tám wielkie ſzkody przez

38:

ogień y miecż pocżynił. A gdy ſie vprzeſpiecżyli/ Konrad woyſko zebrawſzy tá=

39:

iemnie ná nie vderzył/ poráźił y zábił Sirádzkiego Woiewodę. Było ná then

40:

cżás wielkie vdręcżenie w Polſzcże przez głod zwoiowánia Tátárſkiego y wnę=

41:

trzne walki/

Vdręcżenie w
Polſzce.

z dopuſzcżenia Bożego/ iáko piſzą/ iż Leſtko obroćił lud ſwoy ta

42:

kież Krzyżaki ná Krześćiány/ opuśćiwſzy pogány Od tego cżáſu Letko pocżął

43:

ſłábieć y chorowáć w ktorey chorobie vmárł oſtátecżnego dniá mieſiącá Sier

44:

pniá/ látá 1289.

Leſtko vmárł.

W Krákowie ná zamku/ pogrzebion w kośćiele v S. Troy

45:

ce ná lewey ſtronie kuru poććiwie/ bo thám ſobie ieſzcże zá żywothá mieyſce

46:

wybrał. :?: :?: :?:

47:

Látá Páńskiego 1280. Márieburg pocżęto mu=

48:

rowáć miáſto y zamek zá Mánegoldá krolewſkiego Komendatorá/

Málbork.
Mángildus
Pruſki miſtrz.

cżternaſte=

49:

go Pruſkiego Miſtrzá/ ná ktorym mieyſcu było pierwey miáſtecżko Dzyánter

50:

rzecżone/ do ktorego przywiedziono rzekę od Wiſły rzecżoną Nogat/ áby tám

beſpiecżniey

strona: 366

O Polskim Kroleſtwie.

Liſt 366

beſpiecżniey byli/ ábowiem w ten cżas s Pruſy pogány y z Litwą walki wielkie

wiedli.

Láthá 1282. Przez dwie lećie był wielki głod w

Polſzcże/

Głod w Pol=
ſzce.

w Cżechách/ w Niemcech/ ták iż niekthorzy z Polakow opuśćiwſzy

żony y dzieći do Węgier zbiegáli/ á tám od Węgrow Kumanom przedawáni

byli. Drudzy do Ruſi vćiekáli/ a ći od Ruſi Thátárom dawáni zá tribut. Po

tym głodzie był záſię wielki mor z tych źioł ſzkodliwych ktore ludzie miáſto chle=

bá iedli. W Cżechách ieſzcże gorzey/ piſzą iż mátki ſwe dzieći iádły.

¶ Tego też cżáſu Tátárowie Grecyą y Węgierſką źiemię woiowáli.

10:

¶ Tego też cżáſu/ to ieſt 1286. Konrad Mázowieckie Kſiążę wźiąwſzy ná

11:

pomoc Litwę y Ruś doſtał zamku Goſtyniná przez zdrádę niektorych kthorzy

12:

ſie byli ná nim záwárli pod Ládziſłáwem Lokietkiem/ ná ktorym zamku o ſześć

13:

ſet ludzi pobili.

Goſtinin dobyt.

Loktek Kſiążę Kuiáwſkie y Brzeſkie zebrał ſie z ludźmi ſwe=

14:

mi potáiemnie/ áby też to oddał Konrádowi/ przyćiągnął pod zamek Płocki/

15:

pod ktorym ſtroże pochwytawſzy zamku doſtał/ y niepuśćił áż też Konrad ie=

16:

go Goſtynin przez iednánie wroćił/ wſzákże thym pokoiá Konrad nie nábył/

17:

wtárgnęli mu Litwá z Ruſią do Mázowſz/ ſzkody wielkie cżyniąc Płocko y So

18:

chácżow wybráli y ſpalili.

Płock zamek
wzięt.

19:

¶ Tegoż cżáſu Litwá s Pruſy y ze Zmodzią potáiemnie wtárgnęli w Dobrzyń=

20:

ſką źiemię/ gdzie tám trzy tyſiące ludzi dobili y dobytká wiele pobráli.

21:

¶ Thegoż roku Peluzá Kſiążę Litewſkie máiąc krzywdę od drugich kſiążąth

22:

Litewſkich vćiekł ſie do Pruſkiego miſtrzá/ od ktorego wźiąwſzy pomoc vderzył

23:

ná kſiążętá Litewſkie potáiemnie goduiące ná weſelu/ pobił y poráźił niekto=

24:

re/ nowożeniego poimał y z żoną/ od ktorych wielkie klenoty pobrał y ſáme do

25:

Krolewcá przywiodł z drugiemi wieźniámi.

26:

Látá 1288. Był wielki mor w Ruśi/ iáko piſzą

27:

iż z wody záráżoney przez Tátáry/ ábowiem gdy Thátárowie ſzli s Polſki z ludzi

28:

ſercá wybrawſzy w iádziech wielkich mocżyli á do wod kłádli/ ktorzy ludzie tá=

29:

ką wodę pili/ záráźili ſie od niey.

30:

Kośćioły.

31:

¶ W Opátowcu klaſztor záłożył Tomás Opát Tyniecki látá 1282.

32:

¶ Szpytal w Káliſzu záłożył y nádał Przemyſław wtory Kſiążę wielkiey Pol=

33:

ſki. ¶ Tenże klaſztor páńieńſki w Poznániu zakonu káznodziey záłożył y nádał.

34:

¶ Klaſztor Biſzowſki z Biſzowey nád Wiſłą przećiw Włocſłáwiowi do Ko=

35:

ronowá przenioſł Wiſław Biſkup Włocſłáwſki dla pewnieyſzego mieyſcá/

Wiſław.

36:

ij tám rzeká Brdá w koło obiegłá.

37:

Látá 1284. Henrik cżwarty Kſiążę Wrocſłáw=

38:

ſkie vłożyło dań wielką ná biſkupá Thomaſzá y ná inne duchowne w kſięſthwie

39:

Wrocſłáwſkim/ kthorey gdy mu niechćieli dáć/ pobrał im dzierżáwy y docho=

40:

dy/ Odmuchow y inne dochody/ y wypędził precż s ſwego kſięſtwá/ dla cżego

41:

był záklęth od Swinki Arcybiſkupá Gnieźnieńſkiego/ ále z Rzymá rozgrzeſze=

42:

nie miał bez doſyć vcżynienia. Káźimierz Kſiążę Opolſkie vżáłował ſie Biſku=

43:

pá przyiął go á ná Ráćiborzu mu dał mieſzkánie y żywność. Szcżego Henrik

44:

vpomináł go áby iego nieprzyiaćielá nie przechowywał. Sthego mu ſmiechem

45:

Káźimierz wychodził. Przeto Henryk obległ zamek Ráćiborſki/ ná kthorym

46:

głodem ie potrapił. Bacżąc Tomás Biſkup vdręcżenei wſzytkich w oblężeniu/

47:

vbrawſzy ſie kápłáńſkie odzienie rzekł: Lepiey mnie iednemu zginąć od ręku/

48:

niż wſzytkim od głodu. A gdy go Henrik vyrzał k ſobie bieżąc obłápili ſie á zgo

49:

dzili ſámi dobrze/ ták iż záſię bylo przywrocono imienie kośćiołowi Wrocſłá=

Qqq 2

wſkiemu.

strona: 366v

Kſięgi Oſme

wſkiemu. Ten tho Henryk záłożył kośćioł świętego Krzyżá we Wrocſłáwiu/

y Kollegiatę kniemu nádał.

Látá od národzenia Páńskiego 1290. grafika

Enrikus álbo Endrzych

rzecżony Probus Kſiążę Wroc

ſłáwſkie/ ná Monárchią Pol=

ſką tym obycżáiem wybran. Po

śmierći Leſtká cżarnego przy=

pádło kſięſthwo Siradzkie ná

10:

Lokietká brátá iego/ ná ktorego też ſpráwiedli=

11:

wie y Monárchia Polſka po bráćie prawem przy

12:

rodzonym przypadáłá. Ale Páweł Biſkup Krá=

13:

kowſki poſpołu z rycerſtwem Krákowſkiey y Sę=

14:

domierſkiey źiemie/ wybráli Boleſłáwá Mázo=

15:

wieckie Kſiążę brátá Konrádowego zá Monár=

16:

chę ktoremu dáli w wiązanie w miáſto y w zamek

17:

Krákowſkie. Mieſzcżánie záſię Krákowſcy bo=

18:

iąc ſie by im Boleſław nie oddawał ſrogośćią iá

19:

ką tego/ co nád iego brátem Konrádem vcżynili/

20:

poſłáli tháiemnie do Henryká Probuſá kſiążęćiá Wrocſłáwſkiego proſząc y o=

21:

biecuiąc mu ieſli przyiedzie Monárchią Polſką obdzierżeć. Kthory gy przyie=

22:

chał/ puśćili go mieſzcżánie do Krákowá/ zwłaſzcżá rzeźnicy/ othworzywſzy

23:

brony kthore był Boleſław pozámykał/ dali mu poſeſsią w miáſto. Z zamku

24:

Boleſław wyćiągnąć muſiał z wielkim gniewem/ mowiąc: Iż mię tu ná wal=

25:

kę przywiedli á nie ná páńſtwo. Po wyćiągnieniu iego/ Sulko z Miedzyrzecżá/

26:

ktoremu był zamek od Boleſłáwá porucżon/ Henrykowi go ſpuśćił. Do ktore^o

27:

też przyiechawſzy pánowie y rycerſtwo z źiemie Krákowſkiey/ Sędomierſkiey/

28:

Lubelſkiey/ iemu poddáność cżynili. A ták ſpoſobiwſzy ſwe rzecży w Krákowie

29:

wyćiągnął záſię do Wrocſłáwiá. Włádziſław Loktek Kſiążę Siradzkie wźią

30:

wſzy ná pomoc k ſobie kſiążętá wielkiey Polſki ćiągnął do Krákowá/ áby pod

31:

Henrykiem Krákow wźiął. Henryk máiąc o tym dobrą ſpráwę poſłał bronić

32:

Krákowá Henryká Legnickie Kſiążę á Przemyſłáwá Sprotáwſkie/ kthorzy

33:

poſthánowiwſzy obronę w Krákowie/ záſię do domu ćiągnęli. Loktek máiąc

34:

o nich ſpráwę podkał ſie ſnimi v Siewiorá/ poráźił ie/ gdzie zábith ſyn Gło=

35:

gowſkiego kſiążęćiá/ y Przemyſław Sprotáwſki/ y wiele innych zábitych y po=

36:

imánych było. Dwie bitwie miał wygráne ná ten cżás Lokietek nád Slężaki/

37:

przetho iechał do Krákowá wźiął poſeſsią w miáſto y w zamek iáko zwyćięſcá.

38:

Wſzákże Probus ná thym nieprzeſtáł iż poráżon/ poſłał z nowu potháiemnie

39:

woyſko z kſiążęćiem Legnickim/ kthore mieſzcżánie Krákowſcy do Krákowá

40:

táiemnie puśćili/ ták iż Lokietká máło żywo nie záchwyćili/ áż go mniſzy Fran

41:

ćiſzkowie przez mur w kápicy ćicho wypuśćili/ wſzákże iego rycerſtwo niektore

42:

zbili/ drugie poimáli/

Loktek vtráćił.
Biſkup poiman.

s ktoremi theż y Páweł Biſkup Krákowſki poiman/ á

43:

iuż to trzeći raz bywał w więźieniu/ gdzie iego wſzytko dobre pobrane. Theż y

44:

pány ktorzy byli przećiwko iemu ſrogośćią karano/ thák iż ſie mu wſzytcy pod=

45:

dáć w poſłuſzeńſtwo muſieli. Oſádziwſzy á opátrzywſzy miaſtho y zamek Krá=

46:

kowſki/ Biſkupá y inne pod vmową wypuśćiwſzy/ iecháli záſię do Probuſa do

47:

Wrocſłáwiá/ ktory iuż bacżąc ſie być chorego vcżynił táki teſtáment przy To=

48:

máſie Biſkupie Wrocſłáwſkim y przy innych/

Teſtháment
Probuſá.

zdawáiąc po śmierći Kſięſtwo

49:

Wrocſłáwſkie Konradowi Głogowſkiemu kſiążęćiu ſtryiowi ſwemu/ á Krá=

50:

kowſkie Przemyſłáwowi kſiążęćiu wielkiey Polſki/ ſtym vmárł mieſiącá Sier=

51:

pnia/

Smierć Pro=
buſowá.

látá 1290. pochowan v S. Krzyżá ná zamku Wrocſłáwſkim w koś=

ćiele

strona: 367

O Polskim Kroleſtwie

Liſt 367

ćiele ktory on był dał nowo zbudowáć. Konrad Głogowſki wiedząc iż mu nie=

boſzcżyk kſięſtwo Wrocſłáwſkie teſtámentem zápiſał/ przyiechał do Wrocſłá=

wiá ná w wiązánie/ ále mieſzcżánie y z pány niechćieli go przyiąć/ mowiąc iż ſie

rad w ſłowie omyla. Poſłáli po Henryká piątego Legnickie Kſiążę ſyná Bo=

leſłáwá łyſego áby ich pánem był/ ktory do Wrocſłáwiá przyiechał iedną bro=

ną/ á drugą Konrad viechał. Mśćił ſie thego nád Henrykiem Konrad iáko

mogł/ puſtoſząc mu dzierżáwę Wrocſłáwſką/ ſmowiwſzy ſie z iego brátem ro=

dzonym Boleſławem kſiążęćiem Swidnickim/ czego náń nie wiedział Henrik

piąty/ bo poſławſzy poń proſił go áby ſnim był iáko z brátem przećiw Konrá=

10:

dowi/ Legnickiemu/ dárowawſzy go trzemi miáſthy/ Reychembách/ Fránken=

11:

ſtein/ y Strzelin. Boleſław Swidnicki wźiąwſzy miáſtá niebył áni s tym áni z

12:

owym. Przeto Konrad opuśćiwſzy go námowił Lutká ſłużebniká piąthego/

13:

áby páná ſwego do mnie żywo przynioſł álbo głowę iego/ ſlubuiąc go pánem

14:

vdziáłáć. A themu Lutkowi dał był oycá śćiąć s práwá oſądzonego Henryk/

15:

iż był zábił thowárzyſzá drugiego. Przego go łácno Konrad námowił áby ſie

16:

mśćił oycá ſwego. Wyſtrzegano Henryká ſte^o áby Lutká nie chował/ ná to nic

17:

niedbał. Tákże Lutko vpátrzył cżás gdy był w łáźni bez ſług/ pochwyćił go

18:

nágo y włożył ná koń powodny vćiekł ſnim do Sánkwothu/ potym go do Gło=

19:

gowá przywiedziono.

Henryk poiman

Dał mu Konrad vcżynić krotką ſkrzynię żelázną/ w kto=

20:

rey niemogł áni ſiedzieć/ áni ſtać/ iedno dwie dziurze były/ iedná ku oddychá=

21:

niu/ druga ku potrzebie/ w ktorey wielką mękę ćierpiał/ thák iż mu poſtąpić

22:

muſiał co chćiał/ to ieſt trzydzieśći tyſiąc grzywien pieniędzy/ y ty miáſtá z po=

23:

wiáty ich/ Námyſłow/ Berołtow/ Krucżbook/ Bycżyná/ Konceſtad/ Ro=

24:

zemberk/ Haynow/ y Boleſłáwiec/ wiecżnie zápiſáć/ tym obycżáiem wypuſz=

25:

cżon/ wſzákże nigdy nie mogł przyść ku práwemu zdrowiu/ przez ſkażenie żył.

26:

Trzeći raz łáźnia ſzkodliwa kſiążęthom narodu Polſkiego: tho ieſt/ Leſtkowi

27:

białłemu/ Henrykowi brodátemu/ á to Henrykowi piątemu.

Láznia ſzko=
dliwa

28:

¶ Po śmierći Henriká Probuſá/ vſtąpili ſprawce iego miáſtá y zamku Krá=

29:

kowſkich/ Przemyſłáwowi kſiążęćiu wielkiey Polſki/ á Lokietko wźiął Sędo=

30:

mierz zá przyiáźnią rycerſtwá/ ktory dziwnym obycżáiem przeſládował y náież=

31:

dżał Przemyſłáwá o Monárchią.

Loktek burzył.

A k they ich roznośći trzećia z niſzcżego przy=

32:

ſzłá/ Abowien Gryfiná Leſtká cżarnego żoná piſáłá do ſwego ſieſtrzeńcá Wá=

33:

cłáwá (od ſioſtry Kunegundy krolowey Cżeſkiey) Krolá Cżeſkiego/ áby przy

34:

iechał do Polſki/

Wacſław po=
ſłał po Monár=
chią.

chcąc mu ſwe práwo ſpuśćić/ ktore miáłá od ſwego mężá zá=

35:

piſáne do żywotá ná Polſkie kſięſtwo. Ktory śmiechem/ nie máiąc ktemu prá=

36:

wá żadnego/ poſłał Tobiaſzá Biſkupá Práſkiego z woyſkiem Cżechow do Krá=

37:

kowá ná poſeſsią Monárchiey Polſkiey. Kthorego mogł odpráwić y poráźić

38:

Przemyſław/ bo miał więcey ludzi/ ále nie życżąc Lokiethkowi/ dopuśćił w

39:

wiązánia Tobiaſzowi ná Wacſłáwá.

40:

¶ Potym do Sędomierzá ćiągnąc Cżechowie wźięli Wiſlicę/ thámże y zamek

41:

Obłękom wźięli.

Zamek Oblę=
kom.

Ale od Sędomierzá przez Lokietká niepocżeſnie odegnáni/

42:

wroćili ſie do Krákowá/ potym do Cżech oſádziwſzy Krákow. Wźięli też s ſo=

43:

bą Gryfinę Leſtká cżarnego żonę/ kthora tám byłá w lichym chowániu áż do

44:

śmierći.

45:

¶ Po wyiechániu Tobiaſzá Loktek dobył Wiſlice záſię y innych zamkow/ áż

46:

do przedmieśćia Krákowſkiego ich dzierżáwy zwoiował. Dla cżego Krákowiá

47:

nie poſłáli do Wacſłáwá áby ich bronił/ ktory poſłał Tobiáſzá záſię/ ále nie=

48:

pocżeśnie odpędzon przez Lokietká. Przeto Wacſław muſiał ſie ruſzyć ſám s

49:

więhtſzym woyſkiem wźiąwſzy k ſobie ná pomoc Otthona Lángá Márgrábię

50:

Brándeburſkiego.

Otto Lángus.

Przyćiągnęli do Krákowá ná dwoię woyſko rozdzieliwſzy

51:

látá 1292. ná dźień pánny Maryey w niebo wźięćiá/ od mieſzcżan Krákow=

52:

ſkich byli wdzięcżnie przyięći. Tám kilko niedziel mięſzkáiąc o Lokietku rádzi=

53:

li iákoby go doſtáć. Pothym ſie do Sirádzá ruſzyli cżyniąc Lokietkowi ſzkodę/

Qqq 3

miáſto

strona: 367v

Kſięgi Oſme

miáſto ſpalili/ ktore było bez obrony/ ále zamku nie dobyli. Loktek bitwy ſni=

mi nie ſtacżáiąc tylko ćiaſnych kąthow trapił ie kędy mogł/ thák Cżechy iáko

Niemce/ ták iż máłą korzyść więtſzą ſtrátę ná tym otrzymáli/ bo w ćiągnieniu

wiele ich porażał.

Opole y By=
toḿ odłącżone
do Polſki.

Káźimierz Opolſkie y Bytomſkie Kſiążę nie máiąc gwałtu

żadnego áni potrzeby/ zápomniawſzy rodzáiu ſwego ſláchetnego/ ktory wiodł

s krolow Polſkich/ poddał ſie y vcżynił Manem kroleſtwu Cżeſkiemu wacſłá=

wowi. A tym obycżáiem kſięſtwo Opolſkie y Bytomſkie od Polſki ieſt oddalono.

Látá 1293. Wielkość Tátárow przyſzłá do Lu=

belſkiey y Sędomierſkiey źiemie/

Tatárowie
woiowáli.

ktorzy wiele ludzi zábráli takież y dobytká/ dla

10:

cżego iuż mocy Lokietkowy były zemdlony.

11:

¶ Tego cżáſu vćiekł był z Węgier do Polſki Andrzey brát rodzony Ládziſłá=

12:

wá krolá Węgierſkiego/ ktory był opátrzon od Przemyſłáwá kſiążęćiá Polſkie=

13:

go/ dano mu dzierżáwę Chroberz.

Chroberz.

Ale Węgrzy ktorzy byli przenáięći od brátá

14:

z Węgier vpátrzywſzy ſwoy cżás vthopili go w rzece Nidzie/

Andrzey kro=
lewic vtopion.

w Sącżu pocho=

15:

wan przez świętą Kunegundis.

16:

¶ Thego cżáſu też Litwá s Pruſy Krzyżaki wielkie walki wiedli/ z obu ſtron

17:

wielkie ſzkody ſobie cżyniąc.

18:

Láthá 1292. Kunegundis Krolowa wielkiey na=

19:

bożnośći vmárła/

Smierć Ku=
negundy.

W Sądeckim klaſztorze pochowaná/ ktora po śmierći wiel=

20:

kie cudá cżyniłá/ iáko piſzą/ iż ośḿdzieſiąt vmárłych wſrzeſiłá/ tho ieſt opá=

21:

trżyłá dobrym mienim vbogie/ ſześćdzieſiąt ſlepych przeyrzáło/ pięćdzieſiąth

22:

więźniow wybáwiłá ſześć ſet vzdrowionych przez iey proźby/ á zániey ſie w Pol=

23:

ſzce wſzytko złe działo choćiay byłá nábożna iż nigdy gorzey.

24:

Láthá 1294. Witenen Litewskie Kſiążę gdy ſie

25:

mu w Pruſiech nie poſzcżęśćiło/

Witenen.

zebrał ludu dwá tyſiącá/ s kthorym przyćią=

26:

gnął potáiemnie do Lęcżyce ná dzień Swiątecżny/ tám wiele ludzi w kośćiele

27:

pobił y pobrał/ ták duchownych iáko y ſwieckich/ poſpołu y znacżyniem ſrebr=

28:

nym/ ktoremu Káźimierz Lęcżyckie Kſiążę záiecháło nád rzekę Bżurę bliſko

29:

Sochácżewá w Troiánowie/ drudzy piſzą w Zukowie/ vcżynił ſnim potkánie/

30:

ále od wielkośći przemożon y zábith.

Kázmierz po=
ráżon.

Po nim zoſtał Loktek Lęcżyckim kſiążę=

31:

ćiem práwem przyrodzonym gdy potomká niemiał.

32:

¶ Tegoż roku Konrad Mázowieckie Kſiążę vmárło w Cżerwieńſku/ á támże

33:

pochowan. ¶ Tenże záłożył klaſztor w Błoniu y nádał.

Klaſztor w
Błoniu.

34:

¶ Klaſzthor we Cżcżowie záłożył Mſzczuy Pomorſkie Kſiążę mięſzkáiąc ná

35:

ſwoim zámku Swyecyu.

36:

Látá od národzenia Páńskiego 1295.

37:

Rzemyſlaw wtory Kſiążę wielkiey Polſki y Po=

38:

morſkie teſtámentem ieſzcże náznácżony od Probuſá Henryká

39:

prze iego dobre obycżáie/ iednoſtáynym głoſem z rádośćią po=

40:

ſpolitego ludu/ mieſiąca Cżerwcá/ ná kroleſtwo Polſkie po=

41:

mázan/ przez Iákubá Swinkę Arcybiſkupá Gnieźnieńſkiego

42:

przy innych duchownych w Gnieźnieńſkim kośćiele/ y z iego

43:

małżonką Ryſsą. Pocżął z rádą ſwoią ſtáráć ſie iákoby tho kroleſtwo vpádłe

44:

Polſkie záſię ożyło/ dał piecżęć krolewſką okrągłą ná głowne liſty vcżynić/ ná

45:

ktorey z iednę ſtronę wyrzázano Orłá/ ná drugiey ſtronie oſobę krolewſką ſie=

46:

dząc ná Máieſtáćie/ dzierżąc w práwey ręce ſceptrum/ á w lewey iábłko s krzy

47:

żykiem s tákim textem: Sigillum Premiſlai Regis Ducis Pomeranic. Ná dru=

48:

giey ſtronie táki text: Reddidit ipſe ſolus victricia ſigna Polonis. Ale mu thego

doſtoieńſtwá

strona: 368

O Polskim Kroleſtwie.

Liſt 368

grafika

doſtoieńſtwá zayrzáły inne Kſiążęthá/ zwłáſzcża

Otto Lángus z Márgrábiámi Brándeburſkie=

mi z Zgorzelcá/ s powodu Wacſłáwá Cżeſkiego

krolá/ ábowiem był wſzytkim gránicżnikom ſtrá=

ſzliwy. Przeto zebrawſzy ſię Margrábiowie potá

iemnie przyćiągnęli do Rogożná/ gdzie był Krol

weſoł s ſwemi dworzány cżáſu mieſopuſthnego w

dzień S. Doroty/ vderzyli ná krolá nieopátrznego

y zábili go/

Przemyſlaw
Krol zabit.

ácż ſie doſyć dobrze y długo bronił s

10:

ſwoią trochą ludzi/ pochwyćili go ná Koń chcąc

11:

go żywo donieść/ ále rychło vmárł/ pochowan w

12:

Poznáńſkim kośćiele/ gdzie przodkowie ie^o leżą/

13:

krolował tylko vij. mieſięcy. Piſzą Kronikarze iż

14:

iego śmierći przycżyńcy ſą Nałęcż y Záręby.

Nałęcż.
Zaręby.

Pi=

15:

ſzą też iż to byłá pomſtá Boża nań o nielutośćiwy

16:

vcżynek ktory vcżynił nád pierwſzą żoną ſwoią Lukierdą/

Lukierdis.

kthorą potáiemnie

17:

vdawił dla inney/ iż niemiáłá żadnego ſnim potomſtwá/ kthora go go proſiłá áby

18:

ią w iedney koſzuli do domu odeſłał/ á okrućieńſtwá nád nią nie dziáłał/ á by=

19:

łá z kſiążąt Serbſkich z Sáſi/ ktore dziś zowiemy Windy álbo Káſzuby/ zbá=

20:

wiwſzy iey gárdłá poiął inną żonę/ s ktorą takież potomſtwá nie miał/ thylko

21:

iedno dziewcżę w oſmi lećiech po nim zoſtáło/ ktore Wacſław poiął/ iáko bę=

22:

dzie niżey.

23:

Látá 1296. Ziecháli ſie do Poznániá pánowie s

24:

Polſki y s Pomorzan rádzić o innym pánie ná dzień S. Woyćiechá/ gdzie ſie ich

25:

wiele zgadzáło ná Włádziſłáwá Lokietká/

Loktek krolem:

rozważáiąc miedzy ſobą iego pręt=

26:

kość y gotowość/ thakież bliſkość przyrodzoną ku kroleſtwu Polſkiemu/ ábo=

27:

wiem on był ſzoſte pokolenie od krolá Boleſłáwá śmiáłego/ Konrad pierwſzy

28:

Mázowieckie Kſiążę bráth Leſtká białłego był iemu rodzony dziad/ á Leſtká

29:

cżarnego brát rodzony/ máiąc ktemu Kuiáwſkie/ Lęcżyckie/ Sirádzkie/ kſię=

30:

ſtwo/ ná kroleſtwo Polſkie wybráć y koronowáć/ máiąc tę w nim nádzieię/ iż=

31:

by on vpádłe^v kroleſtwu dopomogł ku iednośći przydź/ przeto mu iuż zárázem

32:

wſzytki kſięſtwá Polſkie w moc dali/ okrom niektorych w powiećie Krákow=

33:

ſkim á Sędomierſkim/ ktore był oſiadł Wácſław Krol/ dla ktorych nie thylko

34:

ſie licżył krolem Czeſkim ále y Polſkim/ Márgrábią Moráwſkim. Przeto Lok

35:

tek ſam przedłużył ſwoię koronácyą/ áni ſie kſiążęćiem piſał Polſkim/ áżby do=

36:

ſtał pod nim pierwey tych dzierżaw ktore Wacſław w Polſzce poſiadł. Sląſkie

37:

kſiążętá kthorzy ſie z iego koronáćiey náſmiewáli náieżdżał/ palił/ pobierał/ y

38:

ſzkody cżynił/ zwłaſzcżá Wrocſłáwſkie Kſięſtwo/ pámiętháiąc co mu Henryk

39:

cżwarty vcżynił. Potym do wielkiey Polſki z woyſkiem przyćiągnął/ á tám po

40:

pracey odpocżywał. Rycerſtwu ſwemu dopuśćił łupieſtwá/ zbytkow wnętrz=

41:

nych biorąc z kośćiołow ſkárby/ kápłany ſzácuiąc. Sam theż Loktek dziewki y

42:

mężátki gwałtem ku ſwey lubośći pobierał/ y wiele zbytnich rzecży dopuśćił y

43:

cżynił/ nic ná vpominánie nie dbáiąc.

Loktek ſkáżo=
nych obycżáiow.

Przeto Andrzey Poznáńſki Biſkup dał

44:

nań wielką klątwę y ná iego wſzytek powiát Poznáńſki ktory on dzierżał/ áż ſie

45:

potym vpámiętał/ y nágrodził káżdemu zá krzywdy ſwe. Polacy bacżąc Lokiet=

46:

ká ſkáżonych obycżáiow: poſłáli do krolá Wacſłáwá do Prági vcżyniwſzy Siem

47:

w Poznániu/ áby ná kroleſtwo Polſke przyiechał/ opuśćiwſzy Lokietká. Kto

48:

ry w odzieniu krolewſkim przyiechał przez Kaliſz do Gniezná.

49:

Látá od národzenia Páná Kriſtuſá 1300.

Qqq 4

Wacſław

strona: 368v

Kſięgi Oſme

grafika

Acſław Krol Cżeſki kſiążę

Krákowſkie y Sędomierſkie/ á

Márgrábiá Moráwſki ná Kro=

leſthwo Polſkie w Gnieźnie od

Swinki Arcybiſkupá pomázan/

przy cżym było wiele kſiążąth ta=

kież y biſkupow. Potym ziechawſzy ſie do Pozná=

niá pánowie Polſcy dáli mu zá małżonkę Ryſsę/

ktora też y Elżbietá miánowáná byłá/ corę iedy=

10:

ną Przemyſławá krolá zábitego/ doſyć piękney v=

11:

rody/ bo iuż byłá iego pierwſza żoná vmárłá rze=

12:

cżona Guttá/ Rudolfá krolá Rzymſkiego corá.

13:

Po wykonániu weſela zebrał woyſko Wacſław

14:

przećiw Lokietkowi/ pobrał mu zamki y iego

15:

wſzytki dzierżáwy/ zwłaſzcżá oycżyznę Kuiáwy/

16:

Lęcżycę/ y Siradz/ ná ktorych nie Polaki ále Cżechy ná vrzędy poſádził/ zwła

17:

ſzcżá Hynká z Dubu ſtároſtą Polſkim/ Mikołáiá Kſiążę Opáwſkie ná Stáro=

18:

ſtwo Krákowſkie/ Frycżá Slężáká w Pomorſkiey źiemi/ takież w Kuiáwách/

19:

y drugie ná ſwych mieyſcách poſádził. Poſtánowiwſzy obycżay y ſpráwę w Pol=

20:

ſkim kroleſtwie/ iechał do Prági y z młodą krolową ſwoią Elżbietą. Po wyie=

21:

chániu Wacſłáwá Loktek żáłośćiwy będąc s ſtrácenia oycżyzny/ chodził płá=

22:

cżąc iáko deſperat po leſiech myſląc co cżynić/ obawał ſie by go niezáchwyco=

23:

no/ nie dowierzał áni Polakom áni Cżechom/ bo tho iednák był roſkazał Krol

24:

Wacſław ſwemu Stárośćie vcżynić. Przeto Loktek nigdy w domu nie ſypiał/

25:

ieno w leſiech álbo miedzy ieźiory. Pothym vćiekł do Węgier/ á z Węgier do

26:

Rzymá chodził w proſtym odzieniu/

Loktek idzie
do Rzymá.

ſnadź go było nabożeńſtwo nápádło álbo

27:

ſie theż żáłowáć ná Polaki iż go opuśćili. Przyſzedł záſię z Rzymá proſtho do

28:

Węgier/ thám ſie ſkłonił do Woiewody Węgierſkiego Amádeuſá/

Amádous.

ſkárżąc á

29:

żáłuiąc ſie ſwoiey niefortuny. Kthory go przyiął wdzięcżnie á chował v ſiebie.

30:

A w ten cżás vmarł Andrzey Krol Węgierſki w Budzyniu. Niektorzy z Wę=

31:

grow poſłáli do Cżech żędáć krolá Wacſłáwá ná Węgierſkie kroleſtwo. Kto=

32:

ry ſie ſtárośćią wymawiał/ ále ſyná poſłał drugiego Wacſłáwá/ ktorego miał

33:

s pierwſzą żoną Guttą/ do Węgier ná kroleſtwo s wielkim koſzthem okazále.

34:

Przyięli go niektorzy ále drudzy nie/ iedno Kárłá Mártellá. Przetho Wac=

35:

ſław ſtáry s woyſkiem przyćiągnąwſzy do Węgier wźiął záſię ſyná y zamki nie=

36:

ktore w Węgrzech oſádził ſwymi. A w thym cżáſu Loktek wźiąwſzy pomoc od

37:

Woiewody Węgierſkiego przyćiągnął do Polſki/ wźiął zamek podle Wiſlice

38:

Pełcżyká/

Pełcżyſká.

s ktorego Cżechy náieżdżał/ mordował/ y Wiſlice doſtał/ pothym

39:

Lelowá/

Lelow.

po nieſzcżeśćiu wielkim bywa ſzcżeśćie tákie. Rychło pothym vmárł

40:

Wácſław Krol Cżeſki y Polſki. Ten Krol Cżeſkie groſze do Polſki napierwey

41:

przynioſł/

Práſkie groſze.
Monetá Polſka

á przed tym ſrebro ſmálcowáne bráno y ſkorki Wiewiorcże miáſtho

42:

pieniędzy/ ktoremi ſwe potrzeby opráwowáli. Ten też Krol Wacſław murem

43:

obtocżył Krákow/ od S. Fránćiſzká pocżąwſzy áż do zamku/ z drugą ſtronę

44:

takież od S. Andrzeiá áż do brony Stradomſkiey.

45:

Láthá 1304. Litwá woiowáłá Dobrzyńską y

46:

Lęcżycką źiemię/

Litwá poráżoná

ktorym záſtąpiwſzy Loktek we wśi Troiánowie s Kaźimie=

47:

rzem bráthem Kſiążęćiem Dobrzyńſkim/ poráźił ie/ wſzakże nie bez ſzkody/ bo

48:

tám zábit Káźimierz brát iego.

49:

¶ Boleſław Swidnickie Kſiążę te^o cżáſu vmárł á w klaſztorze Grzyſzow po=

50:

chowan. Ten napierwey ná ſláchtę woynę ſlużyć vſtáwił zbroyną y konną.

Woyná ná ſlá
chtę vſtáwioná.

51:

Látá 1305. Lokietkowi dobrowolnie poddáły ſie

miáſtá

strona: 369

O Polskim Kroleſtwie.

Liſt 369

miáſtá y powiaty Krákowſkie y Sędomierſkie/ ábowiem ſie im też iuż Cżecho=

wie byli dáli znáć/ przeto byli niepocżeſnie wygnani do Cżech. Skárżyli ſie te=

go przed młodym Wacſłáwem Cżeſkim Krolem/ zebráli woyſká ná Polaki do

bywáć Krákowá/ zowąc tho ſwoią bliſkośćią przyrodzoną. Ale zły vmyſł był

iego/ będąc w domu Dziekáńſkim w Ołomuńcu w iedney koſzuli zábit nie wie=

dzieć od kogo. :?: :?: :?:

Krol Cżeſki
zábith.

Látá 1306. Słyſząc Litwá roſterki w Polſzce/

wtárgnęli potáiemnie do Polſki/ Káliſz y Stáwiſzyn wyłupili y okoilczne wśi

wybráli. /./ :?: :?: :?:

Káliſz y Stá=
wiſzyn złupiono.

10:

¶ Tegoż roku gdy gorzał Krákow około Wſzech świętych/

Ogień w Krá
kowie.

padł o=

11:

gień ná zamkowym kośćiele wielkim/ gdzie ſie kośćioł zágorzał choćia bláchá=

12:

mi był położon/ ták iż wſzytko wygorzáło ná zamku cokolwiek iedno drzewiá=

13:

nego było ták wieże iáko y domy/ cżáſu oſmego dniá Máiá/ w ten ćżás wielką

14:

ſzkodę Krákowiánie popádli przez ogień.

15:

Látá 1307. Litwá do Sirádzkiey y Káliskiey źie

16:

mie wtárgnęłá/ gdzie wiele ſzkod pocżynili przez miecż á ogień prętko.

Siradz y Ká=
liſz złupion.

17:

¶ Tegoż roku do nich wćiągnęli Krzyżacy z Miſtrzem Teodorykiem z Aldem

18:

burgu/ wźięli y opráwili dwá zamki gránicżne pod Litwą/ Wieluniá ktoremu

19:

imię dáli/ to ieſt Fridburg/ drugiemu Beger/ to ieſt Baworſki. Kthore gdy

20:

obległ Gedymin ſtáry Litewſkie Kſiążę/ zábit od Krzyżaká iednego z ruſzni=

21:

ce/ muſieli odćiągnąć/ wſzákże ſyn iego Olgierdus mſzcżąc ſie oycá ſwego ze=

22:

brał lud ſwoy/ vcżynił ſzkodę Krzyżakom/ ták w bydle iáko w ludu przez miecż

23:

y ogień. Przećiw ktoremu Henrik Márſzáłek Pruſkiego Miſtrzá wyćiągnął/

24:

bili ſie ſpołu ták hániebnie iż obie ſtronie zá wygráne bytwy mieli/ wſzákże Li=

25:

twá ná tym vtráćiłá/ iż więźniowie ich więcey ich pobili niż Pruſowie/ ktorych

26:

piſzą ná ten cżás zginąć ná plácu tyſiąc cżterzy ſtá y dwádzieśćiá/ s Krzyżakow

27:

máło mniey. Potym záſię Witenen Kſiążę Litewſkie Pruſy woiował wielkie

28:

ſzkody cżyniąc/

Witenen wo=
iował Pruſy.

wrocił ſie bez ſzkody/ bogom ſwoim więźnie ofiárował. Pruſki

29:

Miſtrz thakież Litwę / áż temu końca nie było/ przez wſzytki cżáſy poki ſie Li=

30:

twá nie pokrzćiłá.

31:

¶ Tegoż cżáſu Litwá pogáni s kſiążęćiem ſwym Witenem gdy s Prus wyćią=

32:

gáłá s plonem/ ná gránicy gdzie przeſpiecżny był Witen/ wyiął z puſzki ſrebr=

33:

ney Boże ćiáło/ rzućił ná żiemię oplwał y podepthał/ mowiąc ku więźniom:

34:

Gdzie ieſth theraz waſz Bog iż wam nie pomoże?

Henryk pom=
ſtá Boża.

Rychło potym Henrikus s

35:

Płocká Sáſek Miſtrz Pruſki nádiechał go potáiemnie y poráźił/ tak iż ledwa

36:

ich ſześć vćiekło y to ránni/ Bog zá bluźnienie dopuśćił.

37:

¶ Po śmierći obudwu Wacſłáwow krolow Cżeſkich y Polſkiego/ pánowie

38:

wielkiey Polſki mieli zekrwáwione ſerce przećiw Lokiethkowi/ przetho chćieli

39:

mieć zá krolá á páná ſwego Henryká Kſiążę Głogowſkie/ ktorego vrodziłá by=

40:

łá Sálomá ſioſtrá właſna krolá Przemyſłáwá zábitego/ ktory ſie też piſał być

41:

dziedzicem y pánem Polſkim. Ale inni pánowie z rycerſtwem/ iáko s Krákow=

42:

ſkiey źiemie/ Sędomierkiey/ Sirádzkiey/ Lęcżyckiey/ Kuiáwſkiey/ Dobrzyń=

43:

ſkiey/ Pomorſkiey/ Lokietká dawno wybránego ná Kroleſtwo potwierdzili/

44:

nad ktorego ná ten ćzás nierozumieli być gotowſzego ku ſpráwie rycerſkiey.

45:

Látá Pańskiego 1306.

46:

Ládziſlaw Loktek ná kroleſtwo Polſkie/ przed thym

47:

wybrány potwierdzon: kthory thegoſz roku zebrawſzy ſie náiechał

48:

Henryká Głogowſkie Kſiążę do Śląſká/ vcżynił mu wielką ſzko=

49:

dę pzez miecż y ogień bez żadnego odporu. Potym ćiągnął do Po=

morſkiey

strona: 369v

Kſięgi Oſme

grafika

morſkiey źiemie/ á tám mieſzkał przez źi=

mę rádząc o poſpolitey rzecży. A gdy záſię

wyiechał/ Swáńcá Piotr ſyn Woiewo=

dy Gdáńſkiego żáłuiąc ſie iż mu nie ná=

grodzono vtráthy iego ktorą wźiął bro=

niąc Pomorſkiey źiemie/ pocżął nowe

rzecży myſlić przyſtawſzy ku Márgrábiam

Brándeburſkim vmyſlił źiemię Pomor=

ſką wydáć/ bo ią ná ten cżás ſpráwował/

10:

y w niey ſwoich dziewięć zamkow miał.

11:

Włádziſłáw Loktek gdy ſie dowiedział/

12:

wypráwił ſie do Pomorſkiey źiemie/ Pio

13:

trá Swáńcę poimał/ ná Krákowſki za=

14:

mek do więźienia dał/ kthorego puśćił

15:

gdy dwá bráćia ſwoi ná iego mieyſce ſie=

16:

dli/ kthorzy przez náięćie ſtrożow vćiekli

17:

do Pomorſkiey źiemie/ do Márgrábiow

18:

przyſtáli. Márgrábiowie poſłáli woyſko

19:

z Woldemárem do Pomorſkiey źiemie/

Woldemár
Hethman.

20:

w ktorey wiele zamkow pobráli Gdań=

21:

ſko wáłem obegnáli/ w ktorym połowicá

22:

Niemcow byłá/ podáli ſie Márgrábiom. Zámku gdy dobywáć chćieli/ Bo=

23:

guſzá. Sędzia Pomorſki Stároſtá Gdáńſki polećiwſzy zamek wiernym/ iechał

24:

ſkokiem y z Niemierzą towárzyſzem do Sędomierzá krolá Lokietká/ ktoremu

25:

dał ſpráwę o wźięćiu miáſtá Gdańſká/ y obegnániu zamku. Włádziſław chcąc

26:

ich rátowáć vżywał rády Boguſze y Niemierze thakież/ poſłáli do Pruſkiego

27:

Miſtrzá iáko do iáłmużnikow ſwoich/ áby dał pomoc odpędzić nieprzyiaćielá

28:

od Gdáńſká/ ná co przyzwolił/ á tá rzecż byłá poleconá Boguſzy/ kthory roz=

29:

ważáiąc dobrodzieyſtwá Polſkich y Mázowieckich kſiążąt kthore cżynili zako=

30:

nowi ich. Henrych Pruſkie Kſiążę rodem z Sáſi dał pomoc ludem y żwyno=

31:

śćią broniąc zamku Gdańſkiego iedney połowice. Drugiey połowice bronili

32:

Boguſzá s Pomorzány/ á thák Niemce z Brándeburgu odpędzili/ muſieli ſie

33:

Márgrábiowie do domu wroćić/ po ktorych wyśćiu Polacy s Krzyżaki miáſto

34:

wźięli/ y wiele Niemcow z Brándeburgu pobili/ ktore Opát Budgierus s kla

35:

ſztorá Oliwy v ſiebie w klaſzotrze pochował.

Budgierus.

Mieſzcżány też Gdáńſkie kthorzy

36:

byli od nich odſthąpili ná gárdle ſkaráli. Krol Włádziſław Piotrá Swáńcę

37:

zbáwił zamkow Trzćielá y Zbáſzyná/ y dwu miáſtecżek/ Bábi moſt y Zbáſzyn/

38:

á ku kroleſtwu przyłącżył.

39:

¶ Lud Miſtrzá Pruſkiego Henryká vmyſlnie niechćiał być ſpokoiem ná zam=

40:

ku/ cżęſtokroć zwády y roſterki cżyniąc iákoby Boguſzę y s thowárzyſzmi iego

41:

poſadzáli. Boguſzá chcąc wybáwić ſiebie y towárzyſze/ vcżynił ſmowę s Pru=

42:

ſkim Miſtrzem ták áby ná żądánie krolá Lokietká puśćił zámek/ á pieniądze

43:

zá poſługi s połowice zamku wźiął/ dla cżego wypchnęli Pruſowie Boguſzę y

44:

z iego towárzyſzmi. Włádziſław Loktek gdy ſie dowiedział żáłował tego/ dla

45:

cżego ziazd vdziáławſzy przez Miſtrzá Pruſkiego pożądány w Kroiewicách bli

46:

ſko Rádzieiowá w źiemi Kuiáwſkiey/ ná ktorym Włádziſław Loktek żáłobli=

47:

wą ſkárgę położył przećiw Miſtrzowi Pruſkiemu o wyrzucenie ſwego Stáro=

48:

ſty/ gdzie też był Pruſki Miſtrz z niektoremi Komendatory/ przekładáiąc mu

49:

to pred pány/ biſkupy/ y poſpolithtym ludem co nád nim vdziáłał/ znáiąc do=

50:

brodzieyſthwo Polſkie/ y będąc oni iáłmużniki ich. Pruſki Miſtrz Hendryk o=

51:

mawiáiąc ſwoię rzecż powiedział przycżynę wyrzucenia Boguſze/ dla zwad kto

52:

re ſpołu cżynili ná zamku: przyzwolił Pruſki Miſtrz ná bránie pieniędzy s poło=

53:

wice zamku ſwoiey/ ále niepodobney rzecży chćiał/ tho ieſt ſto tyſiąc grzywien

ſzerokich

strona: 370

O Polskim Kroleſtwie.

Liſt 370

ſzerokich groſzy/ ktore powiadał vtráćić przez rok broniąc zamku. Gdy niech=

ćiał nic vpuśćić przerzecżoney ſumy/ roziecháli ſie wſzytcy nic nieucżyniwſzy.

Miſtrz Pruſki s Krzyżaki ſwymi przywiodſzy lud wielki z Niemiec obegnał

miáſto Gdańſko ná dzień S. Dominiká kiedy nawiętſzy ziazd bywá ludzi ná iár=

márk/

Gdańſko krzy=
żacy wźięli.

látá 1310. á po kilku dni go wźiął przez pomoc niektorych mieſzcżan

ktorzy go w nocy bronámi pośćili. Tám w mieśćie pobili ſláchtę/ y nád poſpo=

lithym ludem okrutność wielką cżynili/ gorzey niż kiedy pogáni. Widząc inſze

miáſtá okrutność ich z boiáźni podawáły ſie im. Stámtąd do Thcżowá zamku

przyćiągnął Kárzeł z Licemburgu Miſtrz Pruſki z woyſkiem ſwoim. Przećiw

10:

kthoremu Káźimierz Kſiążę Micháłowſkie y Gniewkowſkie z zamku Tcżow=

11:

ſkiego wyſzło/ proſząc klęknąwſzy áby przeſthał woiowáć źiemie Pomorſkiey

12:

brátu iego Przemyſłáwowi zwierzoney od krolá Lokietká. Nie mogł nic vpro=

13:

ſić/ ledwa ſámemu dopuśćił s ſwemi rzecżámi wynidź do brátá Przemyſłáwá

14:

ná Swiećie zamek/ wnet Thcżow Pruſki Miſtrz ſpalił.

Tcżow ſpalon.

Od thąd ćiągnął do

15:

Swiecżá/ paląc y puſtoſząc gdzie przyiechał/ iáko nowe Choynice y wiele wśi

16:

inſzych/

Nowe Choy=
nice.

Swiećie obegnał ná kthorym dwá bráćiá byli/

Swiecye.

Przemyſław y Ká=

17:

źimierz/ kthory przez zdrádę Andrzeiá Cedrowicá z domu Gryfow wźiął/ bo=

18:

wiem w nocy ná zamku pokáźił im wſzytkę obronę y do Miſtrzá Pruſkiego po=

19:

táiemnie vćiekł/ y obiáwił co vcżynił ná zamku. Pruſki Miſtrz thym więcey

20:

ſzturmował ku zamku/ áż przyſzło ná rokowánie/ thák iż ieſli nie prziydzie po=

21:

moc od Krolá Lokiethká zá ieden mieſiąc/ mieli dáć zamek Krzyżakom zácho=

22:

wawſzy ſwoie gárdłá w cáłośći/ thákże vcżynili/ gdy pomocy żadney od krolá

23:

Lokietká nie mieli zá dzieſięć niedziel od oblężenia. A thym obycżáiem wſzytká

24:

Pomorſka źiemiá od Polſkiego kroleſtwá przez Pruſy Krzyżaki oderwaná by=

25:

łá/

Ziemiá Pomor
ſka odpádłá od
Polſkiey.

ktorá ták ſtáłá w cudzey mocy do Káźimierzá trzećiego.

26:

Látá 1310. Vrodził ſie ſyn Lokietkowi w miáſtecż

27:

ku Kowalu ná Kuiáwách/ ktoremu dáno imię Káźimierz wtory.

28:

¶ Thegoż cżáſu w Polſzce/ we Włoſzech/ y w Niemcech wielka powodź byłá

29:

y głod nieſłychány/ iż ludzie muſieli ieść źiołá.

Głod wielki

30:

Látá 1311. Károlus Pruski Miſtrz/ rozumieiąc

31:

temu iż Pomorſkiey źiemie odzierżeć nie mogł/ kthorą przez zdrádę wźiął pod

32:

krolem Włádziſłáwem/ proſił przez liſty Lokietká áby ſie ziecháli do Brześ=

33:

ćia Kuiáwſkiego/ chcąc ſnim miłośćiwie náłożyć o Pomorſką źiemię/ y vcży=

34:

nił ták. Tám proſił krolá Pruſki Miſtrz y rády Polſkiey/ áby zoſtáwili Pomor

35:

ſką źiemię przy Pruſiech chcąc dáć ſummę złothá y ſrebrá zá nię/ by iedno dano

36:

liſty tákie otworzone/ ná kthorych by ſtáło iáwne przedánie Pruſom Pomor=

37:

ſkiey źiemie od Krolá y od rády Polſkiey. Kthemu ieſzcże chćiał Pruſki Miſtrz

38:

zbudowáć klaſztor z doſtátkiem y z nádániem ná cżterdzieśći perſon zá zdrowie

39:

y ná pámięć kſiążąth Polſkich y ich przodkow/ á zamek Nieſzow z iego wſiámi

40:

przyległemi Pruſom/ á ná káżdą potrzebę krolewſką cżtherdzieśći rycerzow z

41:

włocżniámi wypráwić ſwoim nakłádem ná wieki. Słyſząc to Loktek rozgnie=

42:

wał ſie iż w ták lekkiey wadze byłá Pomorſka źiemiá/

Pomorſkiey zie
mie Miſtrz tár
gował.

dał im odpowiedź iż mu

43:

nie ieſt przedáyna/ roziecháli ſie precż nic nieucżyniwſzy. Widząc Miſtrz Pru=

44:

ſki iż nie mogł odzierżeć cżego chćiał/ vćiekł ſie do Márgrábiow z Brándebur=

45:

gu/ żądáiąc ich áby mu przedáli Pomorſką źiemię/ poſławſzy im dzieſięć tyſiąc

46:

grzywien ſzerokich groſzy/ co rádzi vcżynili iż wźięli dzieſięć thyſiąc grzywien/

47:

z niſzcżego zmyſliwſzy liſthy fáłſzywe/ że v nich kupił Miſtr Pruſki Pomorſką

48:

źiemię zá dzieſięć thyſiąc grzywien groſzy ſzerokich/ kthorych liſthow pocżątek:

49:

Woldemarus z łáſki Bożey/ opiekun Ianá z Brándeburgu/ Márgrábie etc.

50:

Datá w dworze Breden.

51:

¶ Tego roku vmárł Hendryk Głogowſkie y wielkiey Polſki Kſiążę/

Endrzych Gło
gowſki vmárł.

á w Lu=

buſkim

strona: 370v

Kſięgi Oſme

buſkim kośćiele pochowan. Po iego śmierći Rycerſthwo Polſkie vcżyniwſzy

Syem w Gnieźnie poddáli ſie Lokiethkowi ſyny Hendrykowe wzgárdziwſzy.

Przećiw themu był ná odpor mieſzcżánin niekthory Poznáńſki rzecżony Prze=

mek/

Przemek mie=
ſzcżánin Po=
znáńſki.

ten kſiążętom Głogowſkim miáſto Poznáńſkie wydał/ kośćioł wielki o=

ſádził Kánonicże domy popalił/ Mikołáiá Archidyakoná Poznáńſkiego zá=

bił. A gdy był Wypędzon od rycerſtwá Polſkiego/ vłozono winę ná mieſzcżány

Poznáńſkie/

Brzemię ná
mieſzcżany Po=
znańſkie.

áby ſnich nigdy żadny ſyn nie był ná doſtoieńſtwo/ áni prebendę/

áni kánonią przy żadnym kośćiele gdzie ſą kánonicy/ przełożon.

Láthá 1312. Woyćiech Krákowſki Woyt s ſwoią

10:

rádą nie wdzięcżnie to prziymował od krolá Lokietká/ iż obćiążał ludzi poſpo=

11:

lite dla woyny wielkiemi dániámi/ iż też nie karał o zbytki áni o złodzieyſtwo ło=

12:

trow/ vcżynił ſmowę z Boleſłáwem Opolſkim kſiążęćiem iákoby mu wydał

13:

miáſtho Krákow. Kſiążę Opolſkie przyiechawſzy do Krákowá/ puſzcżon do

14:

miáſtá przez mieſzcżány/ wźiął miáſto ále zamku nic. Loktek gdy vſłyſzał chćiał

15:

oblec miáſto Krákow/ ále ſie przez iednacże zgodzili/ Opolſkie Kſiążę tę wi

16:

nę wkładáło ná Woythá Krákowſkiego/

Woyt Krákow
ſki ſlożon z vrzędu

wyćiągnął z miáſtá Opolſkie Kſią=

17:

żę á Loktek w iechał/ gdzie Woytowſkie dzierżáwy/ ktorych miał ná then cżás

18:

doſyć y tych wſzytkich ktorzy byli tego przycżyną pobrał y ſámy pośćinał/ á z

19:

domu Woytowſkiego zamek záłożył/ á bronę y wieżę S. Mikołáiá wyſtáwił/

20:

ná ktorych obronę vcżynił/ tákże potym był w pokoiu.

21:

¶ Od thego cżáſu Woyt rády nie wybierał Krákowſkiey/

Wybieránie rá=
dy Krákowſkiey.

iedno Woiewodá

22:

thego mieyſcá/ wſzákże Krol Wacſław pierwſzy nie dawno tho liſtem ſwoim

23:

przycżynił/ iż s przyzwoleniem Rádziec ſthárſzych álbo Láwnikow Rádá ma

24:

być wybieraná od Woiewody/ áby godne wybierano.

25:

¶ Tego cżáſu był wielki głod w Polſzce/

Głod wielki ná
ludzi y ná zwie=
rzęta.

ták iż mátki ſwoie dzieći iádły/ dru=

26:

dzy ſłużebnicżki. Nie tylko ná ludzi to przychodzyło ále y ná Wilki/ ktorzy lu=

27:

dziom záſtępowáli á miotáli ſie ná nie ná drogách/ á żárli ie.

28:

¶ Gdy iuż Loktek otrzymał páńſtwo po Głogowſkim kſiążęćiu/ był ſpokoiem/

29:

pocżął ſie prácowáć z innemi pány y biſkupy iákoby był ná Kroleſtwo Polſkie

30:

pomázan. Tákież iákoby záſię doſtał Pomorſkiey źiemie/ ktorą mu wydárł Pru

31:

ſki Miſtrz/ poſłał do oycá Papieżá Iáná xxij/ ktory ná ten cżás w Awinium ſto

32:

lec miał/ Gerárdá Włocſłáwſkiego Biſkupá/ mężá oſobliwey wymowy/ láthá

33:

1316. z náuką y liſty od krolá Włádziſłáwá y pánow Polſkich oſobno/ ták do

34:

Papieżá iáko y Kárdynáłow. Obacżył to Pruſki Miſtrz s ſwoimi Krzyżaki/

35:

poſłał takież ſwoie poſły żałuiąc ſie ná krolá Polſkiego iż mu wydziera Pomor=

36:

ſką źiemię/ ktorą kupili Krzyżacy v Márgrábiow/ iáko iego liſt omawia. Oſo

37:

bno też piſáli do krolá Ianá Cżeſkiego/ áby przekáźił v Papieżá koronáćią Lo=

38:

kietkowi/ ponieważ ſie też y on mienił mieć bliſkość do niego/ bo też chćiał być

39:

krolem Polſkim/ y piſał ſie być przerzecżony Ian Cżeſki Krol bliſkośćią thą iż

40:

miał dziewkę Edwigę krolá Wacſłáwá Polſkiego y Cżeſkiego. Oćiec Papież s

41:

powieści Gerárdá poſłá wyrozumiał być Pruſkiego Miſtrzá nie Krześćiáń=

42:

ſkiego/ przetho ſie nań rozgniewał/ y dał Komiſsią ná biſkupy Polſkie/ Iánu

43:

ſzá Arcybiſkupá Gnieźnieńſkiego/ Dámárátá Poznáńſkiego/ y Opátá z Mo=

44:

gilná/ ná wyſłuchánie ſpráwy o Pomorſką źiemię/ y koniec według práwá á

45:

ſpráwiedliwośći vcżynienie/ ále ná Koronáćią nic nie odpowiedział/ thylko

46:

táiemnie znák dał. Abowiem Ian Cżeſki Krol s Filipem Krolem Fráncu=

47:

ſkim/ ktorego dziewkę zá ſyná ráił/ v Papieżá w thym przekażał. Przyiechali

48:

poſłowie s Komiſsiámi ná Pomorſką źiemię y ná koronowánie/ pozwano Pru

49:

ſkiego Miſtrzá y Komendathory przed Komiſarze y ſędzie Papieſkie/ pierwey

50:

do Brześćia potym do Włocſłáwiá. Ggy ſtánęli/ ſkazano ná nie wroćić Po=

51:

morſką źiemię y płát ſniey dáć trzydzieśći tyſiąc grzywien thákichże groſzy pod

52:

klątwámi. Stroná ápellowáłá do Papieżá/ ále Komiſarze ná to nie dbáli/ zá

nie vcży=

strona: 371

O Polskim Kroleſtwie.

Liſt 371

nie vcżynienie doſyć/ dáli klątwy wielkie na Krzyżaki ná kthore y w Rzymie

rozgrzeſzenia mieć nie mogli.

Látá 1320 Włádziſław Loktek y z małżonką

ſwoią Edwigę corą Boleſłáwá Kaliſkiego kſiążęćiá/ ná kroleſtwo Polſkie by=

li pomázani y koronowáni przez Arcybiſkupá Gnieźnieńſkie^oIánuſzá/ ná Krá=

kowſkim zamku. A od tego cżáſu ieſt iuż mieyſce naznácżóne y vprzywileiowáne

w Krákowie/

Mieyſce krolew
ſkie w Krákowie

iáko przeſpiecżnieyſze niż w Gnieźnie/ ná wybieránie krolow/

przycżym było wiele pánow Polſkich/ takież y biſkupow/ poſpolitego ludu.

Láthá 1325. Włádziſław Lokthek bacżąc wielkie

10:

ſzkody od Litewſkich kſiążąt w Polſzce być przez ich kozáctwá/ wſzedł ſnimi w

11:

krewną przyiaźń/ poſławſzy dziewoſłęby do Iedyminá kſiążęćiá Litewſkiego/

Gedymin.

12:

áby corę ſwą dał iego ſynowi Káźimierzowi zá małżonkę. A gdy ſie thák ſtáło/

13:

przynieſioná ieſt do Krákowá y okrzcżoná od Nánkierá biſkupá Krákowſkie=

14:

go/ á dáno iey imie Anná.

Káźimierzowá żoná
Anná.

A gdyż złotá áni ſrebrá Litwá niemiáłá ná poſag/

15:

miáſto tego więźnie wſzytki co ich w Polſzce nábrali/ wypuśćili. Thakież Krol

16:

ktore miał w więźieniu Litewſkie dobrowolnie wypuśćił. Kthorzy z więźienia

17:

wyſzedſzy pocżęli robić/ ſiać/ oráć/ kopáć/ y goſpodárſthwem żywnośći náby=

18:

wáć/

Litwá goſpo=
darze.

opuśćiwſzy kozáctwo łupieżne/ á ſtąd wśi ná Podláſzu ięli oſiádáć/ gdzie

19:

przed tym puſtynie były.

20:

Látá 1326. Pámiętał Lokietek co vcżynili Már

21:

grábiowie Przemyſłáwowi krolowi Polſkiemu/ rádził o tym z rádámi ſwymi

22:

iákoby ſie iego hániebney śmierći pomśćili/ takież o Pomorſką źiemię/ ná kto=

23:

rą fáłſzywo liſthy dáli Krzyżakom. Zebrał woyſko Polakow/ wźiąwſzy ná po=

24:

moc Litwą thakież Wáłáchy/ ćiągnąła do Márgrábſkiey źiemie przećiw Wol=

25:

demárowi/ cżáſu S. Ianá krzćićielá/ pobrał y popalił wſzytki kráiny od rzeki

26:

Odery pocżąwſzy/ takież od Brándeburgu áż do Fránkfortu/ bez odporu ża=

27:

dnego/

Márgrábſtwo
zwoiowano.

iáko ſzeroko y długo mogł/ przez miecż á ogień/ gdzie iedno ſámych ko=

28:

śćiołow ſto y cżterdzieśći ſpalili/ ták wiele y wśi wybráli/ á z wielką korzyśćią

29:

do domu w cále ſie wroćili/ więźniow żywych krom zábitych ſześć tyſiąc przy=

30:

wiedli. Thám gdy iednego klaſztorá pánieńſkiego dobyli (iáko piſzą) mniſzkę

31:

iednę gdy Litwin vchwyćił/ był oſzukan od niey thym obycżáiem/ rzekłá mu:

32:

Záchoway mię w vććiwośći powiemći zá pewne iáko ſie ćiebie żadne żelázo nie

33:

imie. On rzekł: Vcżynię to bárzo rad ná tobą ieſli tego dowiedzieſz. Oná rze=

34:

kła:

Stałość mniſzki.

Wiedz zá pewne/ kiedy moię kość s cżołá mego wyjmieſz á będzieſz noſił

35:

przy ſobie/ nigdy ſie złey rány nieboy. On vwierzył śćiął iey głowę á kość wy=

36:

iął/ tegoż wiecżerá v gry obrażon śmiertelnie/ pobacżył ſtałość mniſzki/ kto=

37:

ra woláłá pocćiwą śmierć niż ſromotny żywot.

38:

¶ Ná drugi rok ſámá Litwá zebrawſzy ſie palili y puſtoſzyli Márgrábſkie krá

39:

iny bez odpárćia żadnego.

40:

Látá 1328. Bacżąc Włádziſław Loktek Miſtrzá

41:

Pruſkiego niedbałość ná klątwę/ takież y inne Krzyżaki y Kontory iego o po=

42:

ſiedzienie źiemie Pomorſkiey/ wypráwił ſie do Chełmieńſkiey źiemie z woyſkiem/

43:

wźiąwſzy k ſobie ná pomoc Kárłá Węgierſkiego Krolá źięćiá ſwego/ á thám

44:

wſzytkę zwoiowáli okrom zamkow/ ſkąd ſie wroćił w cáłośći do domu.

Wáńko Mázo=
wieckie kſiążę.

Potym

45:

ná Kſiążę Mázowieckie Wáńká poſłał woyſko pobieráć/ palić/ y puſthoſzyć

46:

iego dzierżáwy/ o tho iż dáwał pomoc przećiw iemu Krzyżakom. Gdzie zebra=

47:

wſzy ſie Pruſowie z Mázowſzány puſtoſzyli Kuiáwy/ á tám ſie potkáli s Pola=

48:

ki/ poráżeni dwá kroć Pruſowie z Mázowſzány ná głowę/

Poráżeni Pru=
ſowie.

gdzie Toruńſki Ko=

49:

mēdator zábit/ Wáńko ledwa vćiekł. Potym Pruſki Miſtrz wźiąwſzy ná pomoc

Rrr

krolá

strona: 371v

Kſięgi Oſme

grafika

K. Ianá Cżeſkie^o woiowáli Dobrzyńſką źiemię/ dobywſzy zamku pod Páwłem

Spicimirem/ rzecżony Ogon/ Woiewodą Lęcżyckim. W ten cżás Dobrzyńſką

źiemię Pruſki Miſtrz poſiadł/

Dobrzyń zwo
iowán.

y Włocſław ſpalił iego vrządnik Dobrzyńſki

Kieſtranus.

Włocſsław ſpa=
lon.

Potym Płocko oblegli y Mázowſze puſtoſzyli/ Ale gdy ſie pod=

dał pod poſłuſzeńſthwo Pruſom Mázowieckie Kſiążę/ przeſtháli od ſzkod w

Mázowſzu. S mowił ſie znowu Pruſki Miſtrz s krolem Ianem Cżeſkim o prze

dánie Pomorſkiey źiemie/ gdy obacżył iż od Márgrábiow nie pewne były zapi=

ſy/ tym obycżáiem: Ná ten cżás Krol Ian Cżeſki mienił ſie też być krolem Pol

10:

ſkim iż go Polſka krolewná vrodziłá krolá Wacſłáwá corá/ przetho wźiąwſzy

11:

wielkie dáry od Krzyżakow/ dał liſt táku/ iż v niego Pruſowie Krzyżacy kupili

12:

y zápłáćili ſkutecżnie źiemię Pomorſką etc. Datá w Toruniu láthá 1329. ná

13:

Wſtępną niedzielę. Potym ćiągnęli wſzytcy Krol Ian z Werneruſem Pruſkim

14:

Miſtrzem z woyſki do Polſki/ wźięli Nakieł/ Wyſzegrod/

Krol Ian
Wernerus.

Rádzieiowſki zamek

15:

ſpalili y Gniewkow/ Ráćiążá Biſkupiego dobyli/ ná kthorym ludzi wiele po=

16:

bráli/ ktore potym Máćiey Biſkup Kuiáwſki wykupił. Przez ten cżás woio=

17:

wánia Pruſkiego/ Lokietko zbierał lud przećiw Pruſom z Węgier/ z Litwy/

18:

y z inąd/ przyćiągnął do Prus/ źiemię Chełmieńſką woiował/ s ktorym Miſtrz

19:

nie śmiał bitwy ſthocżyć/ ále żądał krolow Cżeſkiego y Węgierſkiego áby mie=

20:

dzy imi rozięli ná zgodę do cżáſu náznácżonego/ thákże Krol Węgierſki s Pol=

21:

ſkiey ſtrony/ Krol Ian Cżeſki s Pruſkiey ſtrony/ ná zgodę rozięli miedzy Pruſy

22:

á Polaki o Pomorſką źiemię/ ále ná cżás náznácżony Pruſowie nie mogli zwieſć

23:

ktemu krolá Ianá Cżeſkiego/ przeto ſtego iednánia nic nie było.

24:

Láthá 1331. Krol Lokiethko vdziáłáł Syem w

25:

Chęćinách ná pány y ſláchtę/ ná ktorym złożył Wincentego s Pomorzan/ z do=

26:

mu Nałęcż/ z vrzędu ſwego Woiewodztwá Poznáńſkiego/ y s Stároſtwá wiel

27:

giey Polſki/ á ſyná ſwego Káźimierzá ná nie przełożył/ áby on iáko młody pra=

28:

ce wſzytki w thych kráioch zá oycá ſthárego záſtępował.

Wincenty zbieg
Luder Pruſki
Miſtrz.

Dla cżego Wincenty s

29:

Pomorzan vćiekł ſie do Luderá Pruſkie^o miſtrzá/ námawiáiąc go áby woio=

30:

wał á puſtoſzył Polſkie kráiny/ chcąc w they rzecży wodzem być. Poſłał thedy

31:

Pruſki Miſtrz Theodoryká y Ottoná Márſzáłká/ á Wincentego przerzecżone=

32:

go ſnimi/ ktorzy ćicho przez Brześćie y Inowłocſław do Słupce przyćiągli y

ſpálili

strona: 372

O Polskim Kroleſtwie.

Liſt 372

ſpálili ią/ potym do Pyzdr ſzli gdzie Káźimierz ſyn krolewſki mieſzkał/

¶ Słupcá y Py
zdry ſpalone.

kthory

vpominan áby co rychłey do láſá ná mieyſcá przeſpiecżne vćiekł/ y vcżynił thák.

Krzyżacy ſkokiem do Pyzdr przyſzli/ okrućieńſtwo nád ludem poſpolitym vcży=

niwſzy miáſto ſpalili/ y ten wſzytek kray ktory nád Wártą leży/ do Thoruniá

ſie s plonem (gdzie Pruſki Miſtrz był) wroćili. Bacżąc Pruſki Miſtrz ſtałość

á wierność Wincentego/ poſłał go znowu do Polſki ná woiowánie/ zebrawſzy

więcey ludu z Niemiec z Liwlant/ kthorzy przyćiągli do Lęcżyce/ wkoło ią

zápalili/ ále zamku dobyć niemogli/ iedno wśi y miáſtá okolicżne palili/ potym

do Káliſzá przyſtąpili/ zámek wźięli/ ktory ná ten cżas ieſzcże był ná przedmie=

10:

śćiu/ ále od miáſtá odbići. Tám pięć dni mieſzkáli cżekáiąc Ianá krolá Cże=

11:

ſkiego ktory ſie był ná pomoc obiecał przyiecháć. A gdy nie przyiechał/ ruſzyli

12:

ſie ſámi/ popalili Gniezno/ Znino/ Pobiedziſká/ Nakieł/ Srodkę/ Koſtrzyn/

13:

Klecżow/ y wśi okolicżne: S kośćiołá Gnieźnieńſkiego/ iáko inni pogáni/ na=

14:

cżynie y vbior kośćielne ſzarpáli/ ćiáłá S. Woyćiechá náleść nie mogli. Stám=

15:

tąd ruſzyli ſie do Sirádzkiey źiemie/ ſpalili Vnieiow/ Siradz/ Staw/ Turek/

16:

Wártę/ Szadek/ y wśi okolicżne.

Sirádzki przeor

Gdzie w Sirádzu Przeor zakonu káznodziey

17:

wyſzedł proſząc Elbieſkiego Komendatorá/ skthorym z dáwná miał znáio=

18:

mość/ klęknąwſzy/ áby im klaſztorá niecháli ſpokoiem. Odpowiedział: nie ro=

19:

zumiem po Polſku. rzućił ſie napierwey ná klaſztor wybráwſzy ſrebro/ odzienie/

20:

y wſzytki ſprzęty ktorych ludzi byli nánoſili/ kośćioł zápalili. Stámtąd ruſzy=

21:

li ſie do Prus/ á gdy przez Konin ćiągnęli/ oderwáło ſie ich od woyſká trzy ty=

22:

ſiące w kozáctwo/ ſzli ku ieźioru ktore zową Niezámyſl/ bo ſie tám było wie=

23:

le ſláchty zgromádziło y okopálo z rzeczámi ſwemi y z dobytki/ iáko ná przeſpie=

24:

cżne mieyſce/ od Zołá á Kępy áż do miáſtecżká Głuſzyná/ poſłał im ná pomoc

25:

Lokietko Krol Márſzáłká ſwego z ſześćią ſet dworzan/ vderzyli ná nie iedni s

26:

przodku drudzy s thyłu/ poráźili ie áż ich nic nieućiekło/

¶ Zagon Pru=
ſki poráżon.

gdzie ieſzcże y dziś ko=

27:

śći znáć. Trzeći raz Pruſowi tegoż roku zebrawſzy lud ieſzcże więtſzy niż pier=

28:

wey/ do Polſki wćiągnęli. Loktek będąc ſtego bárzo żałośćiw iż thy przygody

29:

w iego ſtárośći nań przychodziły/ bárzo go tho dolegáło/ zebrał ludu co mogł

30:

tylko s ſwoich kráin/ trapił s kąthow vrywkámi nieprzyiaćiele kędy mogł/ nie

31:

ſtacżáiąc bitwy nierowney/ żáłuiąc ſam w ſobie ludu ponędzonego/ takieſz kro

32:

leſtwá ſpuſtoſzonego/ poſłał táiemnie poſły k themu roſtropne do woyſká Pru=

33:

ſkiego Wincentego s Pomorzan/ ktore náucżył y roſkazał im áby ſei cżynili zbie

34:

gi od krolá Polſkiego/ przycżynę zmyſliwſzy dla przeſpiecżeńſtwá/ vpomináiąc

35:

y proſząc Wincentego/

¶ Vpominánie
Wincentemu.

áby pámiętáiąc ná gniazdo ſwoie w ktorym ſie wylągł

36:

y wychował/ ſmiłował ſie nád ſwoią oyczyzną/ gdzie ieſt ieſzcże więcey rodziny

37:

iego niżli on ſam/ rozwodząc mu theż iż Bog nie zárázem ále powoli mśći ſie s

38:

ſrogim karánim krwie niewinney/ ktorey przez iego przycżynę wiele wylano/ y

39:

śirotek podeptano/ takież świątośći Páńſkich nie vcżćiono. Aby też bácżność

40:

ná moię ſzedzywość á látá zeſzłe miał/ ktorym iuż nie potemu ieſt/ áni ſyná do=

41:

ſkonáłego w lećiech mam. Aby też obacżył ſwoy gniew/ ktory wźiął przed ſię/

42:

nieſpráwiedliwy być/ bo wolno káżdemu ſwe dáć komu chce/ wſzákże by był

43:

miáſto tych vrzędow inne wźiął. Slubuiąc mu też tę winę/ wktorey przećiw

44:

ſwey oycżyznie wykrocżył/ odpuśćić: y v wſzytkich obywátelow ſwych przeprá=

45:

wić/ ieſli złość złośćią wyráźi. A gdy te poſłowie Wincentemu z rozumem ſtá

46:

tecżnie przepowiedzieli/ weſtchnął y zápłákał á rzekł:

¶ Wincenty ſie
vznał.

Dulcis locus pátria/ to

47:

ieſt roſkoſzne mieyſce oycżyzná. A tám vmowili ktorego cżáſu s krolem oblicżnie

48:

miał gádáć. W nocy tedy puśćił głos iż ná ſzpiegi ſam miał iecháć á oględáć

49:

woyſko Polſkie/ do krolá przyſtąpił proſząc odpuſzcżenia zá przewinienie/ ſprá

50:

wił krolá o wielkim ludu ále nicżemnym ku walce/ ábowiem ſie káżdy ſnich łu=

51:

pem obćiążył więcey będzie s korzyśćią chćiał vćiekáć niż ſie potykáć. A thák

52:

rádził áby bez wſzey boiáźni Krol ſnimi potkánie vcżynił/ ſlubuiąc mu wygrá=

53:

ną bitwę mieć/ y ſam s ſwym ludem kthory miał s Polſki przyrzekł napierwſze

Rrr 2

potkánie

strona: 372v

Kſięgi Oſme

pothkánie vcżynić/ á im ſerce ſkáźić/ á s tym ſie wroćił do woyſká Pruſkiego.

Loktek będąc myſli dobrey woyſká ſzykował/ poſtháwił ſyná ná mieyſcu prze=

ſpiecżnieyſzym z Rycerzem Nekándą/

Nekándá:

ktory był z domu Toporow/ ſam ſie ná

cżele vkazał w śmiáłey poſtháći/ z niemáłym ſtráchem Krzyżakom/ mieſiącá

Września w dzień S. Stániſłáwá gdy ſłońce wſchodziło we wśi Płowce ál=

bo Blewo bliſko Rádzieiowá.

Płowtze.

Pruſacy ſtrwożeni prętko ſie w ieden vff sſzyko=

wáli odmiotawſzy łáncuchy długie/ zá ktoremi ſie w koło zámykáli/ potkáli ſie

ſnimi/ napierwey dwor krolewſki/ kthory im przyſzedł ná śrzodek/ bo byłá w

ten cżás mgłá iż ieden drugiego widzieć nie mogł. Wincenty iáko był rzekł: pot=

10:

kał ſie ſprzodku z wielkim ſtráchem Krzyżakom/ kthorzy pocżęli pierzcháć/ á

11:

Polacy tym ſilniey ná nie ſtrzeláli.

Bithwá zná=
mienitá.

Nowy vff wielki/ w kthorym był Komen=

12:

grafika

13:

dator Ruſzer s Płáwná Hetmánem/ przyćiągnął iákoby ſie z nowu potykał.

14:

Drugi takież z Otthonem wielkim z Brundorfu/ poráżeni od Polakow/

Poráżeni krzy
żacy.

gdzie

15:

zábići ſą Komendatorowie/ Herman z Elbiągu/ Woyćiech z Gdańſká/ y in=

16:

nych wiele okrom poimánych. Trwáłá thá bitwá od wſchodu ſłońcá áz do wie=

17:

cżorá/ w kthorey/ iáko piſzą/ cżterdzieśći thyſiąc Krzyżakow poráżono było

18:

Pruſkich. S Polakow zginęli co známienitſzy/ Zegothá z Moráwice Chorąży

19:

Krákowſki/ Kryſtyn z Oſtrowá Chorąży Sędomierſki/ Iákub z Szumká Ká

20:

ſztelan Sánocki. W ten ćżás Polacy z obozu Pruſkiego byli vbogáceni. Dziáło

21:

ſie to látá 1331.

Loktek

strona: 373

O Polskim Kroleſtwie.

Liſt 373

¶ Loktek ieſzdżąc po boyſku vyrzał Florianá Szárego/ kthory był we troię

przekłoty ſpiſy/ á on tkał w ſię ielitá/ ſtał nád nim żałuiąc go mowiąc: To ten

mękę wielką ćierpi. Odpowiedzał Floryan: Miłośćiwy krolu nie toć ieſzcże mę

ká ále kto ma złego ſąſiádá we wśi. Sthey przycżyny dał go Krol lecżyć/ y ſą=

ſiádá iego ſkupił/ á za herb trzy drzewá ielity miánowawſzy dárował/

Ielitowie.

odrzu=

ćiwſzy pierwſzy koźie rogi.

¶ Słyſząc Krol Cżeſki Ian poráżenie Pruſow/ áby dáley Loktek do nich nie

ćiągnął/ obległ Poznań. A thák Lokietek opuśćiwſzy Pruſy ćiągnął do Po=

znániá. Krol Ian vſłyſzawſzy to odćiągnął precż ſtráćiwſzy o pięć ſeth ludzi v

10:

ſzturmu/ y dział niemáło odiechał.

11:

¶ Ná drugi rok 1332. Pruſacy zakonni rozeſłáli do Niomiec záſię po inny

12:

lud/ kthory gdy przyćiągnął woiwoáli Kuiáwy y Dobrzyń/ y zamkow zdoby=

13:

wáli/ Brześćie Kuiáwſkie ná inne mieyſce przeſtáwili y wáłem oſuli.

Brzesćie prze
ſtáwiono.

14:

¶ Włádziſław Loktek áby záſię doſtał ſwoich źieḿ/ zebrał woyſko ná Pruſy

15:

s ſwoich ludzi/ y od Kárłá krola Węgierſkiego źięćiá ſwego (bo Elżbietá co=

16:

rá Lokietkowá byłá daná zá małżonkę Kárłowi krolowi Węgierſkiemu) ćią=

17:

gnął do źiemie Chełmſkiey przez Mázowſze/ kthorą woiował miecżem y o=

18:

gniem. Pruſki Miſtrz poſłał proſząc o zgodę chcąc mu wroćić y nágrodzić iego

19:

ſzkody y dzierżáwy/ przeto było przedłużenie miedzy imi w they rzeczy do roku.

20:

Potym Lokietko ſtámtąd wyćiągnąwſzy ſzedł s tymi ludźmi do wielkiey Pol=

21:

ſki/ á tám ſkarał ty ktorzy byli przyſtáli do Krolá Ianá Cżeſkiego/ y twierdze

22:

ich popalił. Kośćien ktory ná krolá Iana dzierżano/ ſyn Lokietkow obegnał

23:

bez przeſtánia ſzturmuiąc dobył go/ ná ktorym Cżechy pośćinał/

Kośćien. Cżechy pośćinano.

ktorzy go mo=

24:

cnie bronili. Miáſteczko ſámo pothym ſie poddáło Káźimierzowi ſynowi Lo=

25:

kietkowemu. A tho iuż byłá oſthátecżna walká Włádziſłáwá Lokietká/ ábo=

26:

wiem tego cżáſu wroćiwſzy ſie do Krákowá wpadł w niemoc/ przyiąwſzy Páń

27:

ſkie świąthośći vmárł w dzień S. Grzegorzá kſiężycá Márcá/ láthá 1333.

Smierć Lo=
kietká.

28:

pochowan ná Krákowſkim zamku ná lewey ſtronie koru przećiw zákryſthyey/

29:

przed ołtarzem S Ládziſłáwá ktory on záłożył y nádał. Krolowal od koroná=

30:

ciey lat dwánáśćie. Zá iego cżáſu Nánkierus Biſkup Krákowſki kośćioł wiel

31:

gi ná zamku z gruntu záłożył obáliwſzy ſtáry/

Kosćiok ná
zamku.

kthory był ciáſny y nicżemny/ ná

32:

ktory ſie ſkłádáli/ Biſkup dał dwie cżęśći/ Kápitułá trzećią/ poſpolity cżło=

33:

wiek ná cżwártą. potym znienagłá lámpámi y Swiątnikámi opátrzon.

34:

¶ Cżáſu pánowánia krolá Lokietká kſiążętá Sląſkie/ Opolſkie/ Cieſzyńſkie/

35:

Głogowſkie/ Zegáńſkie/ Oleſznickie/ Stynáwſkie/ y Wálkemberſkie zápom=

36:

niawſzy ná ſwoy ſláchetny á ſławny rodzay/ ktory wiedli s kſiążąt polſkich/ od=

37:

ſthąpili od kroleſtwá Polſkiego/ á wdáli ſie w Máńſtwo kroleſtwu Cżeſkie=

38:

mu/

Kſiążętá Slą=
ſcy Mánowie

nie máiąc ktemu ſłuſzney inney przycżyny iedno iż bez woley Krol Lo=

39:

kietko był ná kroleſtwo wybran/ takież koronowan/ przeto Lokietká nie zwáli

40:

iedno Krákowſkim krolem. Dla tego byłá tá vchwałá poſpolita krolow y pá=

41:

now Polſkich/ iżby nigdy żadnego s kſiążąt Sáſkich (gdy potomká nie sſtánie)

42:

ná kroleſtwo Polſkie áni ná żadne przełożeńſtwo nie bráli. Od tego cżáſu kſią=

43:

żętá Sląſkie wielką waźń wźięły na Polaki/ y Niemcy ſie podziáłáli ſwoię mát

44:

kę Polſką opuśćiwſzy. K temu ieſzcże áby ſie w cżym s Polaki nie zgadzáli/ Or=

45:

ły ſobie herbowne zodmieniáli/ niekthorzy cżarne żołthe y rozmáite fárby polá

46:

wymyſlili ſobie/ odſtąpiwſzy białłego/ s ktorego poſzli s krolmi Polſkimi. Ieſz

47:

cże dziś tego rozłącżeniá znáki ſą/

Swiętopietrze
Sląſkie.

iż też y Slężacy dáią Swiętopietrze do Rzy=

48:

má ktore był Káźimierz pierwſzy s Kluniaki ná kroleſtwo Polſkie wźięty do

49:

Polſki przynioſł/ iáko y my dáiem káżdy rok.

50:

Láthá 1332. Wincenty s Pomorzan Woiewodá

51:

Poznańſki/ ácżkolwiek był iáwnym obiáwienim od krolá/ dla ſpuſtoſzenia Pol

52:

ſkich kráin/ ocżyśćion: wſzákże Rycerſtwo máiąc k niemu ſerce zekrwáwione/

Rrr 3

pámiętá=

strona: 373v

Kſięgi Oſme

pámiętáiąc álbo poglądáiąc ná ſwe ſzkody/ kthore przez iego przycżynę wźięli/

rzućili ſie nań ná Seymie poſpolitym/ vkłoli y zábili go/

Wincenty zábit.

ſłuſzną zapłátę wźiął

zá ſwoy vcżynek.

¶ Thegoż roku Wániek Mázowieckie Kſiążę złe á ſrogie ná poddáne ſwe v=

márło/

Wániek Má
zowiecki vmárł

w Płockim kośćiele pochowan.

Látá Páńskiego 1333.

Aźimierz wielgi Lokietkow ſyn ná kroleſtwo Pol=

ſkie wybran y pomázan od Iánuſzá Arcybiſkupá Gnieźnień=

ſkiego/ s krolową ſwoią Anną. Acżkolwiek mátká iego nie

10:

chćiáłá dopuśćić zá ſwego żywothá koronowánia krolowey/

11:

wſzákże ná proźbę Káźimierzowę ſyná ſwego dopuśćiłá/ á ſá=

12:

má wſtąpiłá do klaſztorá Sądeckiego. Przydan ieſt ku krolo=

13:

wi/ dla iego młodych lat/ Gubernator/ to ieſt ſprawca/ pan Krákowſki Iá=

14:

ſzko z Melſztyná/

Iáſzek z Mel=
ſztyná.

miłownik rzecży poſpolitey y dośpiáłego rozumu/ kthory s grafika

15:

krolem poſpołu rádzili około vpokoie=

16:

nia kroleſtwá Polſkiego/ zwłaſzcżá od

17:

Ráytárow/ kthorych wiele poimawſzy

18:

ták ſláchty iáko proſthych/ powieſił y

19:

rozmáitemi mękámi potrapił.

20:

Látá 1335. Ziecháli ſie

21:

do Węgierſkiego Wyſzegradu/ Krol

22:

Cżeſki Ian/ y Kárzeł Krol Węgierſki

23:

obycżáiem Obermáńſkim/ o poſiędzie=

24:

nie kráin Polſkich przez Pruſy Krzyża

25:

ki/ gdzie też y Polſki Krol Káźimierz

26:

iechał. S Pruſkiego Miſtrzá ſtrony

27:

byli/ Henrykus Rutenus Komenda=

28:

tor Chełmieńſki/ Márkwárdus Ko=

29:

mendator Toruńſki/ Konrádus Swie

30:

ćieńſki. Vpominał ſie Krol Polſki

31:

ſwoich kráin od miſtrzá Pruſkie^o przed

32:

nimi/ ktore mu poſiedli Pruſowie nie=

33:

ſpráwiedliwie. Thám krolowi Káźi=

34:

mierzowi były przyſądzone Kuiáwſká y Dobrzyńſka źiemiá/ á Miſtrzowi Pru

35:

ſkiemu wiecżnie Pomorſką y zamek Nieſzow przy Pruſiech zoſtáć. Krol Ká=

36:

źimierz przyzwolił ná to chcąc mieć pokoy ſnimi wiecżny/ á vcżynił to nád wo=

37:

lą oycowſką/ kthory proſił záwżdy/ áby ſie nigdy o oycżyznę ſwą nie iednał/ ie=

38:

dno iey záſię dobywał. A gdy ſie Krol Káźimierz zá rázem vpominał w wiązá=

39:

nia w Kuiáwſką y Dobrzyńſką źiemię/ niechćieli Pruſacy tego vcżynić áżby pier

40:

wey Polacy dáli otworzyſte liſty/

Rádá około
Pomorſkiey
ziemie.

y przyſięgáli pánowie s krolem odſthępuiąc

41:

wiecżnie Pomorſkiey źiemie.

42:

¶ A gdy był Syem około they rzecży w Polſzce vcżynion/ żadną miárą nie

43:

chćieli ná tho przyzwolić ſláchtá Polſka/ iedno miecżem záſię dobywáć ſwych

44:

kráin. A w tym poſłáli do Papieżá ſkárżyć y o pomoc ná Krzyżowniki o gwał

45:

towne poſiędzienie tych kráin przerzecżonych/

Ian Groth
Biſkup.

Ianá Grotoná s Słupce biſku=

46:

pá Krákowſkiego dobrze w tych rzecżách biegłego do Awinium. Papież Bene

47:

dykt dwánaſty wyſłuchawſzy ſkárgi poſłow Polſkich/ poſłał Legaty do Polſki

48:

y do Pruſkich kráin ſwoie/ Gerárdá s Kárcerow Proboſzcżá Thytuleńſkiego

49:

Koloceńſkiey diocezyey álbo biſkupſtwá/ y Piotrá Gerwázego Kánonika Ani=

50:

ceńſkiego/

Gerard.
Gerwázy.

ktorym zupełná moc ieſth daná/ ſkazánie vcżynić wyſłuchawſzy obu

ſtron/

strona: 374

O Polskim Kroleſtwie.

Liſt 374

ſtron/ przywroćić y nágrodzić co ieſt cżyie. Stolec ku wyſluchániu ſkárgi vcży=

nili ſobie w Wárſzáwie/ pozwáli przed ſię Pruſkiego Miſtrzá Teodoryká z Al=

demburku ná dzień cżwarty Lutego s ſtrony krolewſkiey.

Miſtrz Bártold z Ráćiborzá rzecż ſpráwował dawſzy ſędziom nápiſáną rzecż.

S Pruſkiey ſtrony Miſtrz Iákub Pleban z Arnoldy s Chełmieńſkiego Biſkup

ſtwá/ ofiárowawſzy y położywſzy Apellácią do oycá Papieżá pothym iechał

precż Sędziowie Papieſcy nie ſkwapiáiąc ſie oznáymowáli ſie być prawdziwe=

mi poſły od Papieżá przez edikt/ to ieſt iáwne wyrzecżenie takież y piſánie/ przez

cáły rok thę rzecż ſpráwuiąc/ Ná oſtátku w kośćiele S. Ianá w Wárſzáwie

10:

ſkazáli mocą ſwą w tey rzecży poleconą/ áby były wrocone źiemie/ Kuiáwſka/

11:

Dobrzyńſka/ Pomorſka/ y Micháłowſka/ krolowi Polſkiemu Káźimierzowi

12:

pod klątwámi wielkiemi/ kthore ſkazánie ieſzcże y dziś ieſth ná piśmie. A gdy

13:

Miſtrz thakież iego Konthorowie ná ty klątwy nie dbáli/ ziecháli ſie ſámi do

14:

Inowłocſłáwiá/ Miſtrz s ſwoim klaſztorem á Krol Káźimierz potáiemnie ſie

15:

zgodzili ſámi/

Kázimierz ſie
zgodził s Krzy=
żaki potáiemnie.

nád wolą innych pánow y biſkupow Polſkich/ á thám Krol od=

16:

ſthąpił Pomorſkiey źiemie y piecżęci iey/ pod przyſięgámi z obu ſtron/ á Ku=

17:

iáwſką y Dobrzyńſką źiemię wźiął. Wźiąwſzy pokoy s Pruſkim Miſtrzem Ká=

18:

źimierz/ tegoż roku ćiągnął z woyſkiem przećiw Henrykowi kſiążęćiu Zegáneń=

19:

ſkiemu/

Henryk Ze=
gáńſki.

do Sląſká/ Wſzową obegnał y dobył/

Wſzowá dobytá.

potłukſzy mury ku Polſzce przy=

20:

łącżył/ wſzákże wolność dał mieſzcżánom pieniądze kowáć.

21:

Potym do kſięſtwá Zegáńſkiego przywiodſzy woyſko dobył ſzcżynáwy/ á mury z

22:

źiemią zrownał/

Scżynáwá
dobytá.

dla podeyrzenia iákiego: popuſthoſzywſzy okolecżne wśi/ ku

23:

zamku Zegáńſkiego kſiążęćiá przypuśćił. Kſiążę pocżęło proſić łáſki po ſzko=

24:

dzie/

Kſiążę łáſki
proſiło.

ktorą mu Káźimierz vcżynił pod ſłuſzną vmową.

25:

Látá 1339. Krol Káźimierz vcżynił Syem wál=

26:

ny w Krákowie ná pány y rycerſtwo korony Polſkiey/ ná kthorym powiedział

27:

im wolą ſwoię/ iż chce vcżynić potomkiem po ſobie w kroleſtwie Polſkim Lu=

28:

dwigá ſieſtrzeńcá ſwego ſyná Kárłá Węgierſkiego krolá/

Ludwig Krol
Polſki

imo Mázowieckie y

29:

Sląſkie kſiążętá/ nieprzyiaćiele korony Polſkiey/ powiádáiąc tę przycżynę/ iż

30:

gdy ná pomoc bierał Węgry przećiw Pruſom y innym nieprzyiaćielom/ żadney

31:

zápłáthy im nie dawał/ thylkom przyrzekł krolowi ich/ ieſli potomká mieć nie

32:

będę/ ſyná iego á ſwego ſieſtrzeńcá ktorego ſnich zá ſyná wźiąć/ kthorych było

33:

trzey/ wſzákże drudzy pomárli/ ſam Ludwig dzierżał Węgierſkie y Polſkie kro

34:

leſtwo. Polacy ná tho niektorzy przyzwolili/ drudzy zámilcżawáli/ bo iuż byłá

35:

vmárłá krolowa Anná iego żoná corá Gedyminá kſiążęćia Litewſkiego/ á ná

36:

zamku Krákowſkim pochowaná/ zoſtáwiwſzy po ſobie corę iedyną Elżbiethę.

37:

A ták iechał ſam oblicżnie do Węgier/ á ná zamku Wyſzegrodzie obiáwił być

38:

Ludwigá ſieſtrzeńcá w Polſzce ná ſwym mieyſcu pod ſłuſznemi vmowámi.

39:

Látá 1340. Po ſmierći Boleſłáwá ſyná Troy=

40:

denowego kſiążęćiá Mázowieckiego/ przypádły ná Káźimierzá bliſkośćią kſię=

41:

ſtwá Ruſkie/ Lwowſkie y Włodzimierſkie/ ktore dzierżał Boleſław práwem

42:

przyrodzonym po kſiążęćiu Lwowſkim/ ále iż odſtępić chćiał od Ruſkiey wiá=

43:

ry/ przeto go otruli.

44:

¶ A ták zebrawſzy lud Káźimierz ćiągnął do Ruśi/ obległ Lwow/

Lwow obleg
Kázimierz.

ktory mu

45:

ſie poddał zárázem/ tám wielkie ſkárby pobrał w kośćielech Ruſkich. Stám=

46:

tąd záſię do Włodzimierzá/ tám twierdz drzewiáną ſpalił dla iákiego podeyrze

47:

nia/ takież vcżynił y we Lwowie/ do Krákowá s ſkárby przyiechał zoſtháwi=

48:

wſzy ie w Krákowie/ wypráwił ſie znowu do Ruśi z wielkm woyſkiem/ przez

49:

láto ty źiemie y zamki wſzytki ku ſwey poddánośći przywiodł/

Ruſkie ziemie
przyłącżone.

Przemyſką/ Há=

50:

licką/ Lwowſką/ Sánocką/ Lukowſką/ Włodzimierſką/ Lubácżowſką/

Rrr 4

Trebowel=

strona: 374v

Kſięgi Oſme

Trebowelſką/ Tuſtan/ y wiele innych. A iuż od tego cżáſu ty Ruſkie źiemie od

kroleſtwá Polſkiego nie odſtawáły.

Látá 1341. Poſłał Káźimierz dziewoſłęby do Há

ſkiego Lándgráfá o corę iego Adleydę/ áby mu ią zá małżonkę dał/ ktorą mu

Lándgráff ſwą oſobą przynioſł/

Zoná Káźimie
rzowá s Háſſiey

y dwá tyſiącá grzywien Práſkich groſzy w po=

ſágu zápiſał. Ale w krothkim cżáſu porzućił ią á miłoſnic ſie przydzierżawał/

dawſzy iey dwor zmurowáć w Zárnowcu/

Zárnowiec.

tám byłá chowaná iáko inna wdowá

dla cżego vſtáwicżnie proſiłá oycá áby ią wźiął/ y ták vcżynił/ bo mu iey żadny

nie bronił. Rychło potym w ſwym kráiu vmárłá.

10:

Láthá 1357. Krol Káźimierz poiął trzećią żonę

11:

Edwigę/ dziewkę Henryká kſiążęćiá Głogowſkiego/ niepoſpolitey vrody y cu=

12:

dnośći

13:

¶ Po wyiechániu Káźimierzá z Ruśi/ Dáſzko Stároſtá Przemyſki/

Stároſtá Prze
myſki łotr.

ktorego

14:

był Káźimierz vſtáwił ſprawcą/ y Dániel z Oſtrowá/ potáiemnie Tátáry przy

15:

wiedli do Ruſkich kráin/

Tátárowie.

kthorzy gdy z wielkim ludem przyiecháli/ krolewſkie

16:

kſięſtwá woiowáli. Przećiw ktorym Káźimierz wypráwił ſie z woyſkiem/ z ie=

17:

cháli ſie v Sędomierzá/ Krol ná iednym brzegu był Wiſły broniąc im prze=

18:

práwienia/ á Tátárowie ná drugiey ſtronie byli/ tákże ná ſię ſtrzeláli przez Wi

19:

ſłę/ owi z łukow á owi s kuſz/ á tym obronił iż ſie nigdziey przez Wiſłę nieprze

20:

práwiáli. W ten cżás zábit z łuku Woiewodá Sędomierſki z domu Hábdánk.

21:

Látá 1345. Krol Ian Cżeski slepy będąc wtár

22:

gnął dwiemá woyſkomá do Polſki/ iedno obroćił ku Lelowu/ á drugie ku Ił=

23:

kuſzu/ poráżeni przez Polaki/ iedno woyſko v Biáłey bliſko Lelowá/ drugie

24:

we wśi Pogoniey v Iłkuſzá.

Poráżeni Cże=
chowie v Biáłey

Ale inácżey w Cżeſkiey kronice ſthoi/ gdzie piſze

25:

iżby dań poſthąpił Krol Polſki Cżeſkiemu. Przycżyná byłá iego w iechánia do

26:

Polſki/ iż Krol Káźimierz Wſzową y Zegáńſką źiemię zwoiował.

27:

Látá 1347. Vcżynił Krol Káźimierz Syem w

28:

Wiſlicy wálny/ ná ktorym vſtáwił práwá poſpolite w źiemi Polſkiey/

Práwá Polſkie.

ktoremi

29:

ſie ieſzcże y dziś ſláchtá ſądzi. Tenże też ápelláciey do Máydeburgu zákazał dla

30:

wielu przycżyn/ przez ktore lud poſpolity vbożał álbo vtracał wiele. A miáſto

31:

Máydeburgu práwo Niemieckie ná zamku Krákowſkim poſtánowił/

Práwá Nie=
mieckie.

do kto=

32:

rego ſam Krol Woytá wybiera/ á ſiedmi łáwnikow s przyległych miaſt/ przez

33:

ſprawcę ktemu náznácżonego/ dopuśćił wybieráć.

34:

Látá 1349. Wypráwił ſie Krol Káźimierz z woy

35:

ſkiem wielkim do Ruśi/ á zamki thakież miáſtá/ kthorych ieſzcże nie miał/ pod

36:

ſwą moc zdobywał. A s they przycżyny podnioſł ſie w pychę/ w roſkoſz/ y w lu=

37:

bość/ Abowiem opuśćiwſzy żonę cnotliwą Adleydę/ iákom piſał/ iął ſie mi=

38:

łoſnić/ ktorych miał doſyć/ w Opocżnie/ w Krzecżowie/ we Czchowie/ y in=

39:

dziey. A gdy ná vpominánie Biſkupie Bodzęty y innych nic niedbał/ dáli náń

40:

klątwy przez kſiędzá Marćiná Barycżkę wikáriego Krákowſkiego ſpráwiáne

41:

z vrzędu/ ktorego potym Krol kazał Kochánowi ſwemu ſłudze w Wiſle w no=

42:

cy vthopić w dzień S. Lucyey.

Barycżká v=
topion.

Od thego cżáſu ſzcżęśćia ſwego náruſzył Káźi=

43:

mierz/ ábowiem rychło potym Litwá z Ruſią y s Tátáry Ruſkie kráiny trapi=

44:

li/ y cżtherzy źiemie poſiedli/ Belſką/ Włodzimierſką/ Chełmſką/ Brzeſką.

45:

Dla cżego Káźimierz wźiąwſzy pomoc od krolá Ludwigá z Węgier/ ćiągnął z

46:

wielkim ludem do ruśi/ dobył záſię zamku Włodzimierzá/ y Keyſtutá poimał

47:

Kſiążę Litewſkie ſtryiá Iágiełłá Włádziſłáwá/

Keyſtud poi=
man.

poráźiwſzy mu/ lud/ wſzákże

48:

potym puſzcżon gdy cżynił przyſięgę iż ſie miał okrzćić. Olgierdus Iágiełłow

oćiec/

strona: 375

O Polskim Kroleſtwie

Liſt 375

oćiec/ Tátáry wielkie drugi raz do Ruśi przywiodł/ ktorzy wielkie ſzkody po=

cżynili w Ruśi/ y iemu ſámemu ná Wołyniu.

Lubárdus.

Takież y Lubárdus Kſiążę Li=

tewſkie potáiemnie/ á nád wiárę ſwoię/ máiąc s krolem przymierze/ obegnał

Hálicż Káźimierzowi/ gdzie wielkość ludzi y kupcow pobrał/ y miáſto ſpalił/

prętko wyćiągnął do Lithwy zoſtáwiwſzy pod ſzopámi korzyść/ z więtſzym lu=

dem ćiągnął ku Záwichoſtu/ á tam wielką ſzkodę pocżynił przez miecż y ogień

ná wſzytki ſtrony po cżterzy mile. Piſzą kronikarze náſzy iż tho Bog przepuśćił

ná krolá prze niewinność Barycżki. Przeto Káźimierz poſłał do Papieżá Kli

munthá do Awinium o rozgrzeſzenie/ y theż áby biſkupſtwo Wrocſłáwſkie od

10:

Gnieźnieńſkiego Metropolithaná nie było oderwano. Bo Kárzeł Rzymſki y

11:

Cżeſki Krol chćiał ie do Práſkiego kośćiołá przyłęcżyć. Otrzymał wſzytko Ká=

12:

źimierz v Papieżá cżego żądał.

Káźimierz ko=
sćioły muro=
wał.

Miáſto iedney thedy pokuthy Krol Káźimierz

13:

zmurował kośćioł w Wiſlicy/ też drugi w Sędomierzu pánnie Máriey/ dru=

14:

gi w Stobnicy/ w Szydłowie/ w Zagośćiu/ y w Gárgowie. Odpuśćił też za=

15:

drożne wſiam biſkupá Krákowſkiego. Otrzymał też poſeł v papieżá Káźimie=

16:

rzowi/ iż wſzytcy duchowni dáli pomoc z dzieſięćin ſwych do cżterzech lat prze=

17:

ćiw Litwie drapieżney.

18:

Látá 1359. Vćiekł do Káźimierzá Stefan Wo=

19:

iewodzie Wáłáſki wypędzony od bráthá Piotrá młodſzego o Woiewodztwo

20:

Wáłáſkie/ proſząc Krolá o pomoc przećiw brátu Piotrowi/ poſtępując krolo=

21:

wi ołd y dań káżdy rok. Stey przycżyny Káźimierz wypráwił do Wáłách ry=

22:

cerſtwo s tych źieḿ/ s Krákowſkiey/ Sędomierſkiey/ Lublińſkiey/ y z Ruśi/

23:

Stefaná ná Woiewodſtwo ſádzáć/ ktorzy kylko bitew máłych ſnimi zwiedli y

24:

poráźili. A gdy ie w lás włudzili zá ſobą/ powálili wſzytek lás ná nie/

Poraſzká chytra.

bo przed

25:

tym káżde drzewo ſpodćieráli dáley niz do połowice/ á ták wálili iedno drzewo

26:

ná drugie iż ſie ſámy drzewá ná nie obaleły/ gdzie wiele ludzi zginęło/ á oſtátek

27:

poimáli/ kthore Káźimierz zwykupował. Ale Nawoy Tęcżyńſki gdy obronną

28:

ręką

chowny:

ſzedł do Rzymá zoſtał duchownym/ y był Dziekanem Krá

29:

kowſkim. :?: :?: :?:

30:

¶ Ná drugi rok był wielki głod w Polſzce/ ále Káźimierz iáko opátrzny Krol:

31:

pełne miał ſtodoły y ſpichlerze zboża w káżdym imieniu/

Głod był.
Krol opátrzny.

ktore rad záchowawał

32:

dla przygod. A ták zá máłe pieniądze ludziom zboża po troſze przedawano/ przez

33:

zły cżás ie chcęcy záchowáć/ á ktorzy pieniędzy nie mieli/ tym nowym oddáć po=

34:

życżano/ álbo odrobić. A thák robili zá zboże zamki/ mury/ groble/ przekopy

35:

wodzie/ y rozmáite inne roboty co roſkazano. A w ten cżás ow przekop pámię=

36:

ći godny robiono około Káźimierzá Krákowſkiego/ w ktory poł Wiſły wpu=

37:

ſzcżono/ á po nim płáwiono ſol y drwá ná doł.

38:

Láthá 1363. Zwaſnili ſie przećiw ſobie Kárzeł

39:

cżwarty Ceſarz/ Krol Cżeſki/ á Ludwig krol Węgierſki/ s ktorym Káźimierz

40:

Polſki/ Zigmunt Duńſki krolowie byli/ o to iż przed poſły Węgierſkimi powiá=

41:

dał być mátkę Ludwigowę wſzetecżną á niewſtydliwą niewiáſtę/ ſyoſtrę krolá

42:

Káźimierzá. Miedzy ktorymi roziął iednánie do cżáſu Vrban piąty Papież/

43:

przes Ianá poſłá ſwego zakonu bráćiey mnieyſzey/ ktory ie poiednał. A dla pe=

44:

wnieyſzey przyiáźni/ náráił y zmowił Elżbietę corę Boguſłáwowę Kſyążęćiá

45:

Stolpeńſkiego/ a wnucżkę krolá Polſkiego Káźimierzá/ od cory właſney dru=

46:

giey Elżbiety/ zá małżonkę Kárłowi Ceſárzowi/ ktoremu tho iuż byłá trzećia.

47:

Weſele ná mięſopuſty poſtánowiono było w Krákowie/ ná ktore Polſki Krol

48:

Káźimierz prośił y wezwał do Krákowá tych gośći/

Ziecháli ſie do
Krákowá kro
lowie kſiążętá
ná weſele.

Ludwigá krolá Węgier=

49:

ſkiego ſyeſtrzeńcá ſwego/ Zigmuntá Dáckiego krolá/ y Piotrá Cypryiſkiego kro=

50:

lá/ y kſiążąt/ Ottoná Báworſkiego/ Semowitá Mázowieckiego/ Boleſłáwá

51:

Swidnickiego ſyeſtrżeńcá ſwego/ Włádziſłáwá Opolſkiego/ y innych wiele

kſyążąt/

strona: 375v

Kſięgi Oſme

kſyążąt/ Grábiow/ y pánow. Ktemu Boguſłáẃ s ſwoią corą napierwey przy=

iechał s krewnym przyiaćielem ſwoim krolem Duńſkim/ potym Ludwig z Wę=

gier/ Cypryiſki krol przes Wáłáſką źiemię/ á ći wſzyſcy s krolem Polſkim prze=

ćiw Kárłowi Ceſárzowi milę od Krákowá wyiecháli z iego małżonką młodą

Elżbietą/ ktemu rządnie y ozdobnie przypráwioną/ z wielkośćią vcżćiwych pá=

nien/ gdźie thám ſwego oblubieńcá z wielką pocżćiwośćią przywitáłá s przyia=

ćioły ſwymi. Wyſzły theż y proceſsyie przećiw Ceſárzowi z duchowieńſtwem/

Proceſsye.

takież s poſpolitym ludem/ áż tego było do wieczorá. Wſzytkim krolom y kſią=

żętom oſobno były pokoie dany/ ochędożnie przypráwione/ ná zamku Krákow=

10:

ſkim/ takież y drugim w goſpodach/ gdźie wſzytkiego doſtátek był/ winá becż=

11:

ki/ takież owſá ſtały przed domy/ brał ſobie káżdy wolno kto chćiał.

¶ Swobodá
Káźimierzowá.

Trzećiego

12:

dniá ſlub Ceſarz Kárzeł s kſyężną Elżbietą brał ná zamku w wielkim kośćiele/

13:

przes Iároſłáwá Arcybiſkupá Gnieznieńſkiego/ przy wſzytkich kroloch y kſyą=

14:

żętoch.

¶ Wálne gody.

Potym rozmáite gdy/ gonienia/ zápaſy/ y kuglárſtwo/ ktho co vmiał/

15:

vkázowano/ ku pocżćiwośći krolewſkiey.

16:

¶ Po wykonániu známienitego weſela krol Káźimierz dárował ſwoię wnucż=

17:

kę Ceſárzową dźieſyąćią tyſyąc złotych we złoćie/ krom inych klenotow. W ten

18:

cżás Wierzynek mieſzcżánin Krákowſki/ rodźic z Rynná/ ſláchćić herbu Lá=

19:

godá/

Wierzynek ſwo=
bodny y roſtro
pny.

będąc ſprawcą y ſzáfárzem krolewſkim/ prośił tych wſzythkich ná cżeść

20:

do ſyebie w dom/ wyzwoliwſzy to ſobie/ áby według ſwey woley gośćie ſádzał zá

21:

ſtoł. A ták poſádził napierwey páná ſwego Krolá Káźimierzá/ powiádaiąc k

22:

temu ſłuſzne przycżyny/ potym Ceſárzá/ po nim krolá Węgierſkiego Lodwigá/

23:

po nim krolá Cypryiſkiego/ po nim Duńſkiego/ takież kſyążętá/ ktorym roſko=

24:

ſzne potráwy ſprzypráwiał y dawał/ y z oſobná káżdego známienićie dárował/

25:

iáko piſzą/ iż ſámego Káźimierzá krolá dar koſztował dáley niż ſtho tyſyąc zło=

26:

tych. A ty cżeſtowánia trwáły przes dwádźieśćiá dni. Potym pod przyſyęgá=

27:

mi vcżynili y vtwierdźili miedzy ſobą wiecżny pokoy/ w kthorym áż do śmierći

28:

trwáli. Ná rozieźdźie dawano wſzytkim potrzeby wſzelákie áż do gránic.

29:

Látá 1358. Máćko Borkowicz Woiewodá Po=

30:

znáńſki był poiman z roſkazánia Káźimierzá krolá/ o to iż przechowawał zboyce

31:

drapieżne/ ktorego gdy przynieſyono ná Olſztyn zamek/ á tám głodęm vmorzon.

32:

Látá 1365. Káźimierz zebrał lud wielki przećiw

33:

Lithwie/ kthora mu gwaltownie poſyádłá byłá ty źiemie/ Brzeſką/ Lucką/

34:

Chełmſką y Bełſką/ z dobywał ich záſyę. Ale Iurko Bełſkiey źiemie dzierża=

35:

wcá/ chytrym poſtępkiem idąc/ mienił ſye być ołdownikiem á nie gwałtowni=

36:

kiem krolewſkim/ przeto mu dał krol ſpráwowáć Chełmſką źiemię y z zamkiem/

37:

á część Włodźimierſkiey źiemie Alexándrowi Keſtutowemu ſynowi/ á ſám ſye

38:

wroćił z woyſkiem do Polſki.

39:

Láthá 1370.

¶ Krol złamał
goleń v Prze=
dborzá.

Krol Káźimierz goniąc ieleniá v

40:

Przedborzá názáiuthrz po národzeniu pánny Máryey/ padł z nim kon/ stłukł

41:

ſobie goleń lewą/ ták iż ná woźie przywieźion do Sędomierzá/ potym do Krá=

42:

kowá. Bacżąc ſye być chorego bárzo/ wezwawſzy do ſwego pokoiá Floryaná

43:

biſkupá Krákowſkiego/ y Włádziſłáwá Opolſkie kſyążę wnuká ſwego od Elż=

44:

biethy ſyoſtry/ przy poſlech Ludwigá krolá Węgierſkiego/ vcżynił táki teſtá=

45:

ment/

¶ Teſtáment
Krolá Káźi=
mierzá.

ná ktorym oddał dwiemá coromá ſwoim Annie y Edwidze/ ktore miał z

46:

żoną Edwigą corą Głogowſkiego kſyążęćiá/ wſzytki vbiory álbo odźiewy ło=

47:

żnice ſwey/ y innych pokoiow/ ktorych było bárzo wiele. Też wſzytki miſki y tá=

48:

lerze s ſámego złotá. Też połowicę śrebrá wſzytkiego. Drugą połowicę żenie

49:

ſwey Edwidze mátce ich. Potym wnucżkowi ſwemu od dziewki Elżbiety/ ſy=

nowi

strona: 376

O Polskim Kroleſtwie.

Liſt 376

nowi kſyążęćiá Szcżećińſkiego Káźimierzowi/ dał źiemię Siradzką/ Lęcżyc=

ką/ Dobrzyńſką/ y cżterzy zamki/ Kruſzwici/ Bydgoſki/ Bálátow/ y Walcż.

¶ Item Krákowskiemu kośćiołowi krzyż złothy ſzácowány zá piętnaśćie ty=

ſyąc złotych. Item monſtráncyą srebrną kośćiołowi Gnieznieńskiemu. Itē

Poznańſkiemu rámię s Kozmy w ſrebro opráwione. Item Zbigniewowym ſy

nom z Brzezia Przedborowi y Pákoſłáwowi miáſtecżko Włodziſław krolew=

ſkie s kilkiem wśi. Item ſynom ſwym Niemierzy y Bogućie/ kthore miał z ży=

dowką/ dał wśi rzecżone/ Kutaw/ Drugnic/ Iurznia/ y drugie. Item Za=

klicże zamek Miedźigorze w Sędomierſkiey źiemi. Iáſzkowi Zarowſki podgáie.

10:

Paulowi z Lodziey Nieklay/ y innym dworzánom/ thakież komornikom wiele

11:

źiemſkiego imienia rozdał.

12:

¶ Poſánowiwſzy/ opátrzywſzy/ żonę/ dzieći/ ſługi/ Rzecż też poſpolitą/ te=

13:

ſtáment dawſzy potwierdźić/ przyiąwſzy Páńſkie świątośći/ vmárł ná zamku

14:

Krákowſkim trzeći dzień przed S. Lenartem/

Smierć Káźi
mierzowá.

támże w kośćiele wielkim po=

15:

chowan ná práwey ſthronie ku południu wielkiego Ołtarzá/ pod Mármuro=

16:

wym kámięniem.

17:

¶ Then imo wſzytki Polſkie krole przodki ſwe/ Polſkie kroleſtwo goſpodár=

18:

ſtwem/ cżuynośćią/ thakież práwy/ vſtáwy/ budowánim/ y innymi rzecżámi

19:

dobrze opátrzył: przeto ſłuſznie był wezwan Káźimierz wielki.

Káźimierz wiel
ki.

Ten podle

20:

Krákowá záłożył y obmurowáć dał wodą opuśćiwſzy miáſtho/ á od ſwego

21:

imieniá Káźimierzem názwał/ á ná thym mieyſcu byłá piewey wieś rzecżona

22:

Báwoł.

Báwoł wies.

Dał też obmurowáć ty miáſtá/ Wielicżkę/ Skáwinę/ Ilkus/ Bę=

23:

dzyń/ Lelow/ Sędomierz/ Wiſlicę/ Opocżno/ Szydlow/ Rádoḿ/ Wawel

24:

nicę/ Lublin/ Stáwiſzyn/ Káliſz/ Pyzdry/ Wieluń/ Sirádzki zamek/ Lę=

25:

cżycę/ Płocko/ Konin/ Piothrkow/ Inowłodz/ Lwow/ Sánok/ Kroſno/

26:

Cchow zamek. ¶ Theż y thy zamki y dwory/ Poznáńſki/ Káliſki/ Sędo=

27:

mierſki/ Lęcżycki/ Płocki/ Kolſki/ Niepołomſki/ Szydłowſki/ Boleſłáwſki/

Miáſtá Polſkie.

28:

Oſtrzeſzowſki/ Wieluńſki/ Lánckoronę/ Lelowſki/ Będźińſki/ Oćiec v Skáły

29:

Krzepicki/ Cżorſtyńſki/ Záwichoyſki/ Solecki/ Korcżyn/ Konińſki/ Nakiel=

30:

ſki/ Wieleńſki/ Miedźirzecki/ Kruſzwicki/ Złothoryą/ Przedecki/ Bydgoſki/

31:

Lubácżowſki/ Trebowelſki/ Hálicki/ Tuſtan/ Przemyſki/ Przyſowſki/ Ráw=

32:

ſki/ Wyſzegrodzki/ Przedborſki/ Brzeźnicę/ y innych wiele ná gránicach.

33:

Krákowſki też zamek kthory był nicżemny wyſtáwił/ przycżynił/ y ochędożył/

34:

ná ktorym dwá kośćioły z gruntu poſtháwić dał/

Koſćioły.

S. Micháłá/ y S. Irzego.

35:

Też y ſzpital ná Stradomi.. Też w Sędomierzu/ y w Wiſlicy Kollegiatę záło=

36:

żył/ w Stobnicy/ w Szydłowie/ w Lápcżycy/ w Kárgowie/ w Niepołomi=

37:

cach/ w Solcu/ w Opocżnie/ w Korcżynie/ ná Skałce S. Stániſłáwá/ ko=

38:

śćioły dał pomurowáć. Też kośćioł wielki ná zamku Krákowſkim dał położyć

39:

bláchámi/ Kor á weśrodku gwiazdámi złotemi ochędożyć. ¶ Też ty klaſzto

40:

ry záłożył/ w Piotrkowie/ w Lęcżycy/ w Korcżynie/ do ktorych kſiąg y kieli=

41:

chow nákupił. ¶ Też w Krákowſkim rynku ſukiennice poſtáwić dał/ y ogrod

42:

nád Wiſłą rzecżony Zwierzyniec/ ktory iuż dźiś zágubiono. Cokolwiek Polſká

43:

dziś ma murowánego/ więtſza połowicá z iego ieſt przycżyny. ¶ Kmiećie

44:

źiemiáńſcy gdy przed nim ſkárżyli o zbytnie podatki álbo roboty/

Rádá kmieca.

tákież wydzye=

45:

ránie ná ſwe pány/ rádził im thák/ áby miał w kálećie ogniwo/ á ná polu krze=

46:

mień náydzyeſz/ łácno ſobie ſnim ſpráwiedliwość vcżyniſz ieſli vmieſz. A sthey

47:

przycżyny powśćiągáli ſie káżdy poddánym ſwym krzywdy cżynić.

48:

¶ Kośćioł Bożego ćiáłá koſzthownie dał poſtáwić w Káźimierzu/

Koſcioł Bożego
ćiáłá.

gdzye ie=

49:

dnego cżáſu/ złodzyeie Boże ćiáło s puſzką/ mniemáiąc być ſrebrną/ w kośćiele

50:

wſzech ſwiętych vkrádli/ wrzućili ie w iezioro v wśi Báwołu bliſko ſwięte^o Wá

51:

wrzyńcá. A gdy w nocy widano iáſność wielką około niego/ obiáwiono ieſt ſtár

52:

ſzym/ ktorzy ſzli s proceſyámi/ á wzyęli ie y s puſzką/ y dano záſię do kośćiołá/ á

53:

ná tym mieyſcu ten kośćioł ochędożnie poſtáwion/ nádawſzy do niego kielichow

ornatow/

strona: 376v

Kſięgi Oſme

ornatow/ y inych rzecży doſyć/ y fárá S. Wáwrzyńcá kniemu przyłącżoná ieſt/

á klaſztor S. Fráńćiſzká s tego mieyſcá ruſzon y ſkupion ieſt. Tenże też Ká=

źimierz Kośćioł S. Kátárzyny y S. Márgorzęty w Káźimierzu záłożył/

Koſćioł S. Ká=
tarzyny.

pod

ktory ſam napierwſzy kámień włożył/ y pierśćienie ktore miał ná pálcu/ ku cżći

á chwale Bozey/ y ná pámięć fundatorá/ podłożył. Kwádratem Kor koſzto=

wnie wyſtáwić kazał. ¶ Ten też Krol w Mogile klaſztorá dokonał/ kthory

Koſćioł w Mo=
gile.

był Iwo Biſkup záłożył.

¶ Pocżął ſie też Krol Káźimierz prácowáć iákoby Vniuerſitas w Káźimie=

rzu byłá/ to ieſt/ Kolegium mieyſce poſpolitego vcżenia żakow/ ále gdy w thym

10:

vmárł/ nie przyſzłá tá rzecż ku końcowi.

Koſćioł Arcybi=
ſkupi we Lwo=
wie.

¶ Theż we Lwowie kośćioł Me=

11:

tropolſki/ to ieſt Arcybiſkupi/ záłożył s fáry/ do ktorego napierwey Kryſtyná

12:

s potwierdzenia Arcybiſkupá Gnieznieńſkiego/ Arcybiſkupem vſtáwił.

13:

¶ Thenże Krol Krzepicki zamek ná gránicy Sląſkiey y miáſtecżko záłożył ná

14:

mieyſcu mokrym. ¶ Tenże też zamecżek Lobżow przed Krákowem wyſtá=

15:

wił/ gdzye tám chował miłoſnicę s Cżech/ rzecżoną Rokicyaná/

Rokicyaná.

kthorá byłá

16:

nie poſpolithey cudnośći/ ále głowy nie zdrowey/ cżego do niey Krol nie wie=

17:

dzyał/ áż mu chłopiec/ ktory ią s przygody obacżył/ powiedzyał: przeto ią wz=

18:

gárdził/ á Heſter żydowkę ná iey mieyſce wzyął/

Heſter żydowká.

s tą miał Niemierzę ſyná/ iá=

19:

kom piſał/ ktorego w Pokrzywnicy zábito/ gdy gwałtem podwodę brał/ á dzye

20:

wki ſioſtry iego/ obroćiły ſie w żydoſtwo po mátce.

21:

¶ Tego cżáſu miedzy Pruſy á Litwą cżęſte walki były/ zebrawſzy ſie Litwá s

22:

Keyſtutem y Pátrykiem potáiemnie do Prus/ wielkie ſzkody cżyniąc/ ktorym

23:

Komendathorowie záſtąpili/ vcżynili ſnimi potkánie/ poráźili Pruſowie Li=

24:

twę y kſiążę Keyſtutá poimáli/

Keyſtut poiman.

á Pátryk ledwie ſię wybiegał/ wſádzon Key=

25:

ſtut ná Málborg do mocnego ſklepu/ wſzákże wywiedzyon trzećiego dniá przez

26:

iednego Litwiná nowo okrzcżonego/ kthory mu przynioſł ſzátę zakonną s krzy=

27:

żem do ſklepu/ á oblogł go w nię y wywiodł/ ná koń wſádził/ á ktho widzyał

28:

mniemiał by ktory Krzyżak/

Keyſtut vćiekł.

wſzákże pogonia byłá rychła zá nim/ w boru s ko

29:

niá s ſiadł y opuśćił go/ á ſam nocą przyſzedł do Mázowſz do cory Anny/ kto=

30:

ra byłá zá Iánuſzem Mázowieckim kſiążęćiem/ thám doſtawſzy koni do domu

31:

ſie náwroćił. Znowu ſie zebrał ná Krzyżowniki/ poráżon od nich/ á od Ko=

32:

mendatorá z Bártenſteynu poiman drugi raz/ też rychło przes przenáięćie ſtro

33:

żow vćiekł.

Keyſtut poiman
y vćiekł.

Ten Keyſtut był przodek náſzego krolá Iágiełłá. Potym Pruſa=

34:

cy Kowno oblegli/ ná ktorym było wiele ludzi. A gdy ich chćieli kſiążętá ráto=

35:

wáć/ Olgierd/ Keyſtut/ Pátryki/ poráżeni od Pruſow: tym mocniey dobywá

36:

li Kowná y dobyli/ potłukſzy y podkopawſzy mury/ kthore gdy vpádły/ wiele

37:

ludzi potłukły s Krzyżakow: dzyało ſie tho w wielkonocną ſobotę/ wybrawſzy

38:

miáſto potym zápalili/ potłukſzy mury odiecháli precż/ poimawſzy Woydaká

39:

Keyſtutowego ſyná.

40:

¶ Tego cżáſu Kometá wielka byłá/ á trwáłá przes pięć niedzyel.

41:

¶ Vſłyſzawſzy Olgierd y Keyſtut/ takież Lubard kſiążętá Litewſkie śmierć

42:

Káźimierzowę/ wćiągnęli do Ruſkich kráin/ zwoiowáli Włodźimierſki kray.

Olgierd woio=
wał w Polſzce.

43:

A gdy do zamku przyćiągli/ Piothrás Thurſki z Lęcżyckiey zyemie dla boiáźni

44:

poddał im zamek/ nie máiąc gwałtu żadnego. Thám ſláchetny zamek ſkáźili/

45:

ktorego ieſzcże był Káźimierz trochy nie domurował. Potym Lubelſką źyemię

46:

woiowáli/ áż przyſzli do Sędomierſkiey źiemie/ w ktorey cżynili wielkie ſzkody

47:

przes miecż y ogień/ kośćioł S. krzyżá ná Łyſey gorze wyłupili/ y drzewo krzyżá

48:

S. wzyęli/

Swiętego krzy=
żá drzewo.

s ktorym nie mogli żadną miárą viecháć/ bo wozá z mieyſcá nie mo=

49:

żono ruſzyć/ áż ieden Ruśin powiedzyał/ pokithego drzewá Swiętego na ſwe

50:

mieyſce nie doſlećie/ poty ſie ten woz nie ruſzy. A tym obycżáiem odeſłáli záſyę

51:

drzewo krzyżá S. ná ſwe mieyſce przes Kárábolę Polaká ktory był od nich po=

52:

iman.

Kárábolá.

Potym ſie Litwá ruſzyłá/ y wyſzłá cáło s plonem.

53:

¶ Tego też cżáſu Sántok wzyęto od Márgrábiow Brándeburſkich. Przeto

Polacy

strona: 377

O Polskim Kroleſtwie.

Liſt 377

Polacy poſłáli do Węgier do Krolá Ludwigá/ proſząc áby ná kroleſtwo Pol=

ſkie przyiechał/ iáko był Káźimierz zá żywotá ſpoſobił. Niekthorzy s Pánow

Węgierſkich odrádzáli mu/ drudzy też rádźili/ wſzákże ná proźbę poſłow vcży=

nił tho iż przyiechał.

Látá od národzenia Pańskiego. 1370. grafika

Vdwig Krol Wę=

gierſki/ ſieſtrzeniec Ká=

źimierzá nieboſzcżyká/ ná

kroleſtwo Polſkye ieſth

10:

wybran y koronowan po

11:

świętym Marćinie trze

12:

ći dzyeń/ mieſiącá Grudniá/ w kośćiele

13:

Krákowſkim/ á przes Iároſłáwá Gnie=

14:

znieńſkiego Arcybiſkupá pomázan przy

15:

innych biſkupiech/ Floryanie Krákow=

16:

ſkim/ Pietrze Lubuſkim: też y przy má=

17:

ćierzy Ludwigowey Elżbiećie/ thákież

18:

przy krolowey Káźimierzowey: theż przy

19:

kſiążętoch/ Szcżećińſkim/ Dobrzyńſkim/

20:

y Opolſkim/ y przy innych zacnych lu=

21:

dzyech. Napierwey Krolá tym potkáli/

22:

ieſli chce záchowáć á dzyerżeć w cáłośći

23:

teſtáment krolá Káźimierzá. Ale to pole

24:

ćił pánom rádnym w moc/ ktorzy náleźli

25:

wſzytek ſłuſzny być: tylko to iż wielką cżęſć

26:

oderwawſzy kroleſtwá polſkie^o: dał Szcżećińſkiemu kſiążęćiu/ to ieſt Sirádzką/

27:

Lecżycką źyemię/ ále áby przeſtał ná ſámey Dobrzyńſkiey/ dawſzy mu też ty zam

28:

ki y miáſtecżká ich/ Bydgoſzcżą/ Welatow/ y Wálc. Też áby Niemierzy ro=

29:

wnieyſze náznácżone imienie było. Ale w innych rzecżach wſzytkich ſłuſzny teſtá

30:

ment nálezyony był. Na tym wſzytkim Krol przeſtał co rádá nálázłá/ wſzákże

31:

nád wolą Pánow Polſkich/ dał Opolſkiemu Kſiążęćiu Włádziſłáwowi ná

32:

przodku pánowánia ſwego/ zyemię Wieluńſką/

Wieluńſká zye=
miá oderwaná.

ze wſzytkimi zamki tymi y miá=

33:

ſtecżki w Krákowſkiey zyemi/ Holſztyn/ Bobolice/ Krzepice/ Brzeźnicę w Si

34:

rádzkiey zyemi. Iechał potym do wielkiey Polſki do Gniezná/ tám mu był przy

35:

práwion ſtolec krolewſki przes Arcybiſkupá/ ná kthory nie chćiał wſtępić/ zo=

36:

wąc to śmiechowiſkiem. Stámtąd rychło do Poznániá poſpieſzył/ od máthki

37:

ſwey był proſzon/ áby rychley do Krákowá przyiechał/ y vdzyáłał ták. A w ten

38:

cżás krolowa Káźimierzowá Edwigá/ Wacſłáwowi kſiążęćiu Legnickiemu

39:

daná zá małżonkę/ przeto wzyęłá s ſwoiey cżęśći trzy ſtá y trzydzyeśći grzywien

40:

ſrebrá/ y tyſiąc grzywien groſzy ſzerokich. Ale iey dwie corze Anná y Edwigá/ s

41:

cżęśćiámi y s ſkárby wzyęte były do Węgier przes ſtárą krolową Węgierſką/ á

42:

tám ná nie pomowiono/ bo były vrodzone nie z właſney żony Káźimierzowey/

43:

dla thego by zá kogo wielkiego ktora nie ſzłá/ co by o kroleſthwo ich nie cżynił.

44:

Wſzákże dáli iednę ſtárſzą Anną Grábi Cyliyſkiemu/ drugą Romerowi kſiążę=

45:

ćiu w Styryey/ Mánom ſwoim. Też thá Krolowa ſtára iádąc s Krákowá do

46:

Węgier/ áby Polacy kogo innego zá krolá nie kronowáli/ wzyęłá koronę/ ſce=

47:

ptrum/ iábłko/ miecż/ y ine áppáraty krolewſkie s ſobą do Węgier.

Koroná Polſka
wynieſioná.

48:

Látá 1377. Krolowa ſthára Węgierska/ máthká

49:

Ludwigowá/ chćiwa pánowánia á roſkázowánia w Polſzce/ przyiecháłá z Wę=

Sss

gier do

strona: 377v

Kſięgi Oſme

gier do Krákowá. A gdy było w Sącżu/ wyiecháli przećiwko iey rycerſthwo

Polſkie/ opowiádáiąc iey wielkość Litewſkiego ludu ćiągnąć do Polſkich krá=

in. Ktora odpowiedzyáłá iż to nie ich praca/ ieſt Pan wáſz co was obroni/ nie

thylko miecżem/

Litwá woio=
wáłá.

ále y ná ſłowo iego wſzyſcy nieprzyiaćiele wáſzy vćieką. A ták

kſiążętá Lietwſkie Keyſtut/ Iágiełło/ Witułt/ s Trok/ z Wilná/ y z Gro=

dná/ też Lubard z Lucká/ Geor z Bełzá/ przes puſte á táiemne kráiny przy=

ſzli do Lubelſkiey źyemie áż do Sanu rzeki/ á tám wſzytko zwoiowáli/ od Sa=

nu áż do Wiſły á Tarnowá/ przed ktorymi ledwie vćiekł Piotrás z Báráno=

wá/ áż wſkocżył w Wiſłę ná koniu z żoną y z málucżkim ieſzcże nie krzcżonym

10:

dzyećiątkiem.

Báránowſki.

Elżbiety krolowey Węgierſkiey nic to nie ruſzyło/ iż Litwá ſzko

11:

dy cżyniłá/ przedſię ná tańce rádá pátrzyłá/ choćia iey było ośḿdzyeſiąt lath.

12:

W then cżás pátrząc z zamku Krákowſkiego/ vyrzáłá Węgry tárgáiąc ſie ná

13:

ſłużebniki Przedborá z Brzezya/

Przedborz z brze
zya.

kthorzy nie dawáli gwałtem bráć ſiáná/ y in=

14:

nych rzecży poddánym páná ſwego/ ſthoiąc przed fortą Stradomſką (bowiem

15:

Węgrzy krolowey/ bráli ſobie gwałtem co chćieli ná tárgu Krákowſkim) po=

16:

ſłáłá k nim Iáſzká Kmitę z domu Srzeniáwá Stároſtę Krákowſkiego/

Iáſzka Kmitá.

áby ie

17:

rozwadźił: ktory gdy miedzy ie w iechał/ od Węgrzyná w ſzyię/ drudzy piſzą w

18:

cżoło/ záſtrzelon: nie doiechał ná zamek áż vmárł. Gdy ſie thego dowiedzyeli

19:

przyiaćiele iego/ mśćili ſie go známienićie nád Węgry/

Węgrzy ſćináni.

ták iż ich ſto y ſześćdzye

20:

ſiąt zábili/ gdzye kthorego mogli náleść: theż y Micháłá Słowaká ktory ſnimi

21:

przyiechał/ wydárli s piwnice iego goſpody/ y zábili okrutnie: tákież dwá mło=

22:

dzyeńce ktorzy byli vćiekli do dworu Przedborowego/ od ſłużebnikow zábići/

23:

pozbierawſzy ſnich ſrebrne páſy takież ſzáty. Tych ćiáłá wſzytkich leżą w kápli=

24:

cy v S. Fráńćiſzká kośćiołá w Krákowie.

25:

¶ Potym rychło krolowa Węgierſka s Krákowá ſmutna wyiecháłá/ á ſyno=

26:

wi záſię wſzytkę ſpráwę Polſkiey korony ſpuśćiłá. Kthorzy zebrał woyſko Wę=

27:

grow przećiw Litwie/ ćiągnął przez gory do Sánockiey źyemie/ potym do Sę=

28:

domierzá/ ku ktoremu też Rycerſtwo Polſkie z ludźmi gotowemi przyiecháło/

29:

pod ſpráwą Sándywoia s Szubiná Stároſty Krákowſkiego/ ktore poſłał do=

30:

bywáć zamku Chełmſkiego/ á ſam obległ Bełz/ zá kilko dni Polacy doſhtawſzy

31:

Chełmu/

Chełmu doſtáli
Polacy.

Grabowcá/ Horodlá/ Sewoloſá/ do Ludwigá przyćiągli pod Bełz

32:

gdzye kſiążę Litewſkie Keyſtut prośił o gleyt ku rokowániu/ y dan mu ieſt/ á

33:

tám s ſobą pokoy vcżynili tym obyczáiem/ iż więźniowie byli przywroceni ktore

34:

Litwá pobráłá. Geor Bełſki dzyerżawcá krolowi ſie poddał/ á miał dáwáć

35:

káżdy rok ſto grzywien z Bełzá á z Lubácżowá/ miał też krolowi w poſługach

36:

wierny być/ ná to ſie zápiſał w Bochni/ do śmierći. A w ten cżá ſie powádzi=

37:

li Węgrzy s Polaki/ gdzye Száfrániec ránion w twarz. Krol chcąc to vpoko=

38:

ić/ dał Száfráńcowi Pieſzkowę ſkáłę zamecżek krolewſki zá tho/

Pieſzkowá ſkáłá
daná Száfráń=
cowi.

á tym pokoy

39:

vcżynił.

40:

¶ Krol Ludwig/ áby Ruſkie páńſthwá przeſzły z nienagłá do Węgier/ dał

41:

wiele zamkow Ruſkich kſiążęćiu Opolſkiemu Włádźiſłáwowi/ thákież y Wę=

42:

grom/ cżego Polacy nie mogli mu zábronić/ wſzákże nie dowierzáiąc Polakom

43:

viechał s Polſki do Węgier/ vcżyniwſzy w Polſce Gubernatorem Włádziſłá=

44:

wá Opolſkie kſiążę ołdowniká ſwego. A w ten cżás krolowa ſtára Węgierſka

45:

Ludwigowá máć/ Lokietkowá corá vmárłá ná Budzyniu/

Krolowa ſthára
vmárłá.

á ná wyſpie w kla=

46:

ſztorze pochowaná.

47:

Látá 1381. Potym rychło Ludwig krol Węgier=

48:

ſki y Polſki ná środ poſtu poſłał do Polſki po pány y prełáty/ to ieſt/ po Dobká

49:

s Kurozwąk Káſztelaná Krákowſkiego/ y po Sendywoiá s Szubiná Woie=

50:

wodę Káliſkiego y Stároſtę Krákowſkiego/ ktore Gubernatory w Polſce v=

51:

cżynił. Ale ći pożythku ſwego iedno pátrzáli/ vbogie źyemiány iedno śćiſkáli/

52:

według praw piſánych nie ſądźili/ iedno według widzenia ſwe^ocżynili co chćie=

li. Krol

strona: 378

O Polskim Kroleſtwie.

Liſt 378

li. Krol Lodwig bacżąc ſie być chorego/ corę ſwoię ſtárſzą Máryą/ Zygmun=

towi Márgrábi/ ktory iedno cżternaśćie lat miał/ ſynowi Kárłá cżwartego/

Ceſárzá y krolá Cżeſkiego/ od wnucżki Káźimierzowey/ cory kſiążęćiá Sthol=

peńſkiego/ zá máłżonkę dał: dla cżego poſławſzy po pány Polſkie/ przypędził ie

áby przerzecżonego Zygmuntá za krolá wzyęli/ y przyſięgáli zá poſłuſzeńſtwo y

wierność: ktorego poſławſzy do Polſki ná poſeſzyą/ roſkazał mu zuchfáłe káráć

á ſobie przećiwne. Przyiechawſzy do Polſki/ zamek y miáſtecżko Koźmin/ theż

Nabyſzyce y Koźminiec wzyął: y Oddalánow Bártoſzowi obegnał. Ale gdy go

nie mogł dobyć/ ćiągnął ze wſzytkim ludem do Mázowſz przećiw kſiążęćiu Se

10:

mowitowi/ ktory mu ołdu nie chćiał poſtępić (bo iuż był brát iego Iánuſz przed

11:

tym poſtąpił) á tám miecżem y ogniem ſzkody cżynił Semowitowi. A w thym

12:

Ludwig krol Polſki y Węgierſki vmárł w Węgrzech

Smierć Ludwi
gowá.

w miáſtecżku Ternáwie/

13:

mieſiącá Wrześniá/ w Biłáhrodzye pochowan látá 1382. pánował ná Pol=

14:

ſkim kroleſtwie dwánaśćie lat. Vſłyſzawſzy Zygmunt śmierć krola Ludwigá/

15:

wyiechał z Mázowſz do Poznániá/ á tám od wſzytkich ſłuſznie był przyięt.

16:

¶ Zá tego to Ludwigá/ w Polſzce żadnego rządu nie było przez niebythność

17:

krolá/ ábowiem/ łupieſtwá/ rozboie/ ráytárſtwá wielkie były: á ktory o krzy=

18:

wdę iechał do Węgier/ Krol go odeſłał do krolowey/ krolowa záſię do krolá/

19:

potym do Polſki przez liſty do Gubernatorow wſkazano/ oni ná liſty nie dbáli/

20:

zá liſty lepak Węgrzy łupili/ ták iż ze wſzytkich ſtron vćiſk wielki był.

Vćiſk w Polſzce.

21:

¶ Ten Ludwig krol/ wypráwił był ná Arcybiſkupſtwo Hálickie/ y ná biſkup

22:

ſthwá Przemyſkie/ Chełmſkie/ y Włodźimierſkie/ v Papieżá Grzegorzá po=

23:

twierdzenie/w Ruśi.

24:

Látá 1380. Floryan biskup Krákowski vmárł/

25:

pogrzebion ná zamku w káplicy S. Tomy w Krákowie. Ten zmurował Iłżę/

26:

Bozęćin: też y kośćioł w Dobrowodzye/ y w Wągleſzynie oycżyznie ſwey. Ná

27:

ie^o mieyſce wſtąpił Zawiſzá s Kurozwąk Archidyakon Krákowſki z domu Ro

28:

ża.

Zawiſzá.

O thym piſzą Kroniki/ iż będąc w Dobrowodzye bliſko Wiſlice/ w nocy

29:

chćiał do dzyewki kmecey wleść ná brog ſiáná/ ſpadł z drábiny złomił ſzyię/ w

30:

Krákowie pochowan w káplicy Bożego ćiáłá/ przez oycá Dobká Káſzthelaná.

31:

Krákowſkiego/ á brátá Krzeſłáwá Káſztelaná Sędomierſkiego/ kthorzy mu

32:

pogrzeb ſpráwili obycżáiem ſwieckich pánow/ to ieſt pod przykrytemi końmi/ tá

33:

kież wozow/ we zbroiach. Przeto w nocy w kośćiele był ſłyſzan głos/ od ſług ko

34:

śćielnych/ cżártow wołáiących/ poiedzyemy ná hops/ to ieſt/ ná gármrácyą.

Ops.

35:

Ten fundował ſiedḿ Menſionárzow ná zamku Krákowſkim/ kthorzy officium

36:

pánnie Máryery ſpiewáią. Po iego ſmierći/ Rádlicá doktor w lekárſtwie/

Rádlicá.

37:

dem od Káliſzá/ ná biſkupſtwo wybran/ ná proźbę krolá Ludwigá v kápituły

38:

Krákowſkiey.

39:

Látá 1381. Semowit ſyn Troydenow Mázowie

40:

ckie kſiążę vmárło w Płocku ná zamku/ támże pochowan w kośćiele. Zoſtáwił

41:

po ſobie trzech ſynow/ Semowitá y Iánuſzá/ ktore miał s pierwſzą żoną corą

42:

kſiążęćiá Opáwſkiego. Drugą żonę miał kſiążęćiá Zámbieńſkiego corę bárzo cu

43:

dną/ ktora gdy mu porodziłá ſyná/ nie wierzył by iego/ zábił ią. Ale gdy potym

44:

obacżył ſyná podobnego ſobie we wſzytkiey oſobie/ żáłował iey bárzo. Roźdzye

45:

lił potym dwiemá ſynom kſięſtwo Mázowieckie/ Iánuſzowi Wárſzáwę/ á Se=

46:

mowitowi Płocko/ á Henrykowi młodſzemu dał proboſtwo Lęcżyckie/ náda=

47:

wſzy ie y opátrzywſzy wielkim dochodem.

48:

¶ Tegoż roku we Wrocſłáwiu roſterk był miedzy duchownymi/ á Wacſłá=

49:

wem Krolem Cżeſkim/ gdy Dzyekanowi Wrocſłáwſkiemu piwo Swidnickie

50:

wiezyono/ mieſzcżánie Wrocſłáwſcy poſiekli ie y furmáná wſádzili/ iż to vcży=

Sss ij

nił nád

strona: 378v

Kſięgi Oſme

mił nád ich zapowiedź. Dla cżego Lubuſki biſkup y Wrocſłáwſki/ záklął inter=

dyktem poſpolity lud mieyſki. Potym Wacſław krol Cżeſki chcąc zgodę miedzy

nimi poſtánowić/ przyiechał do Wrocſłáwiá/ prośił áby dla niego były mſze w

kośćiele. Duchowieńſthwo tego nie chćiało vcżynić/ przeto rzucił ſie krol s po

ſpolithym cżłowiekiem ná dwory y wśi duchownych/ wielkość dobytká y ſkár

bow pobráli/ ták iż trzy ſthá owiec zá trzy grzywny brano/ woły były po wier=

dunku/ krowy po ſześći groſzy. Pothym Opátá s piaſku od pánny Máryey dał

wſádzić/ iż zákazał w kośćiele ſłużby Bożey. A gdy tákież chćiał Opátá od S.

Wincentego wſádzić/ rzekł mieć mſzą przed nim/ y drugim przykázáć mnichom.

10:

Gdy przyſzłá noc/ vćiekł do Polſki do Strzelná z drugimi bráćiſzki. Pobrawſzy

11:

krol ſkárby wielkie/ y inne dobrá duchownych/ rozdzyelił ie w rowny dzyał ſłu=

12:

żebnym/ ſobie theż poſłuſzeńſtwo przykazał poddánym ich/ y ſtało thák przes

13:

ſiedḿ lat. Potym duchowni odpuśćili dług ſiedḿ tyſiąc złotych/ drudzy piſzą

14:

pięć/ kthorych byli pożycżyli s kośćiołá Kárłowi iego oycu Cżeſkiemu krolowi

15:

przed tym.

16:

¶ Thegoż roku Strożberg Proboſzcż Gnieznieńſki był pozwan y poiman od

17:

Papieſkiego poſłá Luceryná Tomáſzá/

¶ Proboſzcż po=
iman.

przeto iż liczby nie vcżynił z dochodow

18:

Papieſkich/ ktore mu tu porucżono było wybieráć. A gdy nie miał scżego zápłá

19:

ćić dwunaśćie tyſiąc złotych/ dan do wiecżnego więzyenia do Wrocſłáwiá.

20:

Láthá 1376. Przecſław s Pogorzáłey Biskup

21:

Wrocſłáwſki/ będąc ná nim trzydzyeśći y ſześć lath vmárł. Ten wiele dobrego

22:

kośćiołowi y biſkupſtwu Wrocſłáwſkiemu vdzyáłał/ ten Grodkow ze wſzytki=

23:

mi przyległośćiámi kupił ná ná biſkupſtwo Wrocſłáwſkie od kſiążęćiá Legnickie=

24:

go. Ten też kośćioł Wrocſłáwſki ochędożył murem: wſiámi/ ſtáwy/ klenoty/

25:

ſrebrem/ złotem thák opátrzył/ iż był wezwan złoty biſkup/ álbo złote biſkup=

26:

ſtwo/ kthemu po iego ſmierći wiele zoſtáło/ dla cżego były roznice o wybieranie

27:

biſkupá. Abowiem niektorzy kſiężá wzgárdziwſzy narodem ſwym Polſkim/ wy=

28:

bráli Cżechá Dzyekaná Wrocſłáwſkiego. Kthorzy byli temu ná odpor/ poſłáli

29:

do Papieżá do Awinium s tym poſelſtwem/ iż wybran ná biſkupſthwo Wroc=

30:

ſłáwſkie Cżech/ ktory przychylny ieſt wierze kácerſkiey. Papież w to cżyśćie vgo

31:

dźił á rzekł/ ſkoro z Awinium do Rzymá przyiádę/ tedy was zgodzę/ tákże vcży=

32:

nił. Poſłał ſwego poſłá do Wrocſłáwiá/ záklął wſzytki interdyktem ktorzy w=

33:

zyęli ſkárby po Przecſłáwie biſkupie/ mowiąc iż tho nań przypada. Po długiey

34:

rozmowie nie chćiał im biſkupá pothwierdźić/ áni rozgrzeſzyć/ áż mu położyli y

35:

dáli duchowni Wrocſłáwſcy trzydzieśći y trzy tyſięcy złotych cżerwonych. Nád

36:

to vſtáwił/ iż ile kroć będzye biſkupſtwo Wrocſłáwſkie wákowáło/ tyle káżdy

37:

raz ośḿ tyſięcy złotych máią dáć do Rzymá Annaty/ á tym obycżáiem potwier

38:

dźił biſkupá ná ktoregoby więcey głoſow było.

39:

¶ Tegoż roku tenże poſeł Papieſki rzecżony Mikołay biſkup Máioryeńſki/ przy

40:

iechawſzy do Polſki/ vcżynił Syem ná duchowne w Vnieiowie/ ná ktorym le=

41:

dwie przyzwolił pobor Papieżowi dáć od grzywny dwá groſzá w Poſzce.

42:

¶ Tegoż cżáſu wielkie walki wiedli Pruſowie Krześćiáni z Litwą nie krześći=

43:

yáńſką/ ták iż Pruſacy ná troię woyſko rozdzyeliwſzy nád káżdym Komendáto=

44:

rá ſwego przełożywſzy/ ſzli bez odporu do Litwy pobieráiąc y woiuiąc ziemię Li

45:

tewſką. Tákież im Litwá dzyáłáłá.

46:

¶ Po ſmierći krolá Ludwigá/ Węgrzy/ kthorym był Ludwig zamki Ruſkie

47:

polećił/ Holeſzko/ Krzemieniecz/ Hrodło/ Lopácżyn/ Szniátyn/ przedáli ie

48:

Lubárdowi Litewſkiemu/ ktory ná ten cżás Lucko trzymał/ wſzákże ie krolo=

49:

wa ná gárdle niektore/ drugie więzyenim/ zá to káráłá.

50:

¶ Tegoż roku Polacy Syem vdzyáłáli w Rádomſkim/ ná dzyeń S. Kátárzy=

51:

ny/ ná ktorym potáiemnie tę rzecż zamknęli/ y piećżęćiámi vtwierdzili/ iżby imo

Zygmuntá

strona: 379

O Polskim Kroleſtwie.

Liſt 379

Zygmuntá dzyedźicżkę ſwoię krolewnę średnią do ſiebie wzyęli/ á dáli ią zá máł

żonkę tákiemu coby ic rzecż poſpolitą dobrze ſpráwował. Temu był ná odpor

Bodzentá Arcybiſkup Gnieznieńſki/ y Domárath Stároſthá wielkiey Polſki/

wſzákże potym przyzwolili. A thák gdy Zygmunt chćiał do Krakowá przyie=

cháć/ nie chćieli go puśćić/ zwłaſzcżá Dobek s Kurozwąk Káſztelán Kráko=

wſki. Przeto ſtámtąd do Bochnie/ pothym do Sącżá áż do Węgier Polſkim

nákłádom odprowádzon. Elżbietá krolowa Węgierſka proſząc vpomináłá pá

ny Polſkie/ áby iey ktorą corę ze dwu wzyęli do ſiebie/ á zá dzyedżicżkę poſtáno=

wili ná kroleſthwie Polſkim/ poſławſzy Mikołáiá biſkupá Weſperymeńſkiego

10:

ze dwiemá kſiążęty Węgierſkimi/ ktorzy Polaki od przyſięgi y od poſłuſzeńſtwá

11:

Zygmuntowi pierwey ſlubem obwiązánych rozgrzeſzyli/ y liſty ná to otworzyſte

12:

dáli/ á Edwigę corę Ludwigowę zátym do poſlki przyſłáć/ od krolowey Węgier

13:

ſkiey poſtánowili/ ná wielką noc przyſzłą. Ná to przyzwolili niektorzy Polacy/

14:

á drudzy ná Seymie Sirádzkim Semowitá Mázowieckie kſiążę zá krolá chćieli

15:

wzyąć. Ale tę rzecż do przyiázdu krolewny Edwigi odłożyli. Przeto Semowit

16:

potáiemnie vcżyniwſzy ſmowę z Bodzentą Arcybiſkupem iecháli do Krákowá/

Chćiał być kro=
lem mázurek.

17:

áby ſie iáko mogł w Krákowſki zámek pierwey w więzáć/ á potym krolewnę s

18:

kroleſtwem oſięgnąć. Ale go obacżono w Krákowie/ przeto záwárto miáſto y

19:

zamek á nie puſzcżono do niego/ muſiał ná Kleparzu zoſtáć w dworze Bodzen=

20:

ty/ ktory on dał zmurowáć ná Proboſtwo S. Floryáná. Do kthorego Kráko=

21:

wiánie poſłáli áby ſtámtąd wyćiągnął/ dla nieiákiego podeyrzenia/ muſiał to

22:

vcżynić. Mieſzkał potym w Korcżynie piętnaśćie dni cżekáiąc przyiázdu kro=

23:

lewny/ miał ią wolą gwałtem/ ieſliby z dobrą wolą nie dano/ pochwyćić. Po

24:

lakom to dźiwno było/ iż krolewna nie poſłáłá krolewny iáko obiecáłá do Pol=

25:

ſki/ poſłáli do niey drugi raz/ obiecáłá záſię ná S. Marćin poſłáć. Semowith

26:

nácżekawſzy ſie krolewny/ vcżynił Syem w Sirádzu ná Polaki/ ále náń żadny

27:

nie chćiał przyiecháć/ iedno Bodzętá Arcybiſkup á prośći ludzye. Tám Arcy=

28:

biſkup kazał podnieść Semowitá/ á obiáwił krolem Polſkim być wybranym.

29:

Dla cżego krolowa Węgierſka/ poſłáłá źięćiá ſwego Zygmuntá we dwánaśćie

30:

tyſiąc Węgrow przes Sądecż do Mázowſz przećiw Semowitowi/ á ktemu też

31:

Polacy z źiemie Krákowſkiey y Sędomierſkiey/ y przyiecháli z niemáłym ludem

32:

źiemię Mázowiecką Semowitowę cżęść/ okrutnie palili y puſtoſzyli przez miecż

33:

á ogień. Potym Brześćie Kuiáwſkie obegnáli (bo ná then cżás były Kuiáwy

34:

pod mocą Semowitową) tám leżąc przez dwánaśćie dni/ wſzythkę źiemię po=

35:

gáńſkim obycżáiem okrutnie Węgrzy mordowáli/ áż Włádziſław kſiążę Opol

36:

ſkie miedzy Zygmuntem á Semowitem do cżáſu w obycżay ziednánia roziął/ to

37:

ieſth do wielkiey nocy. Domárád s Pirzchná/

Domárát.

przywiodſzy lud s Sáśi y s Po=

38:

morſkiey źiemie tákież Kuiáwy woiował/ chcąc ſie w tym Zygmuntowi zácho=

39:

wáć. Ale iego plon y ludźi odbił Włádźiſław kſiążę Opolſkie/ ktory ná ten cżás

40:

mieſzkał w Inowłocſłáwiu/ bo ſie też tho tykáło y iego dzierżaw.

Poſłowie do kro
lowey.

Krolowa

41:

Węgierſka iáko byłá obiecáłá w Koſzycach poſłáć krolewnę do Polſki/ nie po=

42:

ſłáłá: dla cżego znowu iecháli do niey Sándywoy Káliſki Woiewodá Krákow

43:

ſki Stároſtá w tey rzecży/ látá 1384. W Dálmácyey ią náleźli w mieśćie Iáde=

44:

rze/

Iaderá.

ktora ſie w tym zápárłá rzecżą mowiąc: iż iey nie poſlę ieſli iey Gubernato=

45:

rem nie będzye Zygmunt źieć. S tą rzecżą poſeł pręthko do Polſki przyiechał.

46:

Vcżynili z nowu Syem Polacy w Lelowie/ potym w Rádomſkim około they

47:

rzecży/ ná kthorym záſię máłego poſłá poſłáli do Węgier do krolowey/ powiá=

48:

dáiąc iey/ áby więcey śmiechow ſnich nie ſtroiłá á krolewnę poſłáłá/ ieſli tego

49:

nie vcżyni/ zá rázem oni o innym pánie pomyſlą. Ruſzyłá tá rzecż krolowey/ po

50:

ſłáłá ią z źięćiem Zygmuntem/ áby iey był do cżáſu ſprawcą/ poki k láthom nie

51:

przyidzye. Cżego gdy ſie dowiedzyeli Polacy/ zebrawſzy ſie z ludem niemáłym/

52:

sćiągnęli ſie do Sącżá/ poſłáli do Zygmuntá/ kthory iuż był w Lubowli/ áby

53:

nie ieźdźił do Polſki/ bo go áni zá krolá/ áni zá Gubernátorá nie chcą mieć/ á

Sss 3

powiedzyeli:

strona: 379v

Kſięgi Oſme

powiedzyeli/ nie inácżey iáko z nieprzyiaćielem cżynić będzyem. Prżeto Zygmunt

muſiał ná zad/ wſzákże krolowa cżyniąc doſyć obietnicy/ poſłáłá z innymi pány

krolewnę Edwigę do Polſki/ zwłaſzcżá z Demetryuſem Strygońſkim Arcybi=

ſkupem Kárdynáłem/ z Ianem biſkupem Wárádyńſkim y z innymi pány ſwiec=

kimi dawſzy iey ſkárbow od złotá y śrebrá doſyć/ y wſzytek ápparat krolewſki.

Przećiw ktorey wiele panow y Rycerſtwá wyieżdzáło/

¶ Przynieſioná
Edwigá krole=
wná.

tákież y proceſye wycho=

dźiły s práłaty y s poſpolitym cżłowiekiem z wielką rádośćią ná dzyeń S. Edwi

gi s Krákowá. Zárázem przyiechawſzy/ pomázaná ieſth zá Krolową Polſką/

przez Bodzenthę Arcybiſkupá Gnieznieńſkiego/ przy tychże poſlech Węgier=

10:

ſkich/ y przy innych biſkupiech Polſkich y Sląſkich/ kthorey daná moc ſpráwo

11:

wáć kroleſtwo Polſkie/ do thego cżáſu/ poki máłżeńſtwu nie będzye poddána=

12:

Máć iey potym Węgrzy vtopili ban Kárwat.

13:

Látá 1382. Włádzisław ná ten cżás kſyążę Opol

14:

ſkie/ Wieluńſkie/ y Dobrzyńſkie/ kośćioł na iáſney gorze w Częſtochowey záło=

15:

żył/ do kthorego obraz pánny Máryey z Ruśi przyniowſzy (bo tám był ná then

16:

cżás dzyerżawcą od krola Ludwigá) dał/

Cżęſtochowa.

y nádánin s kroleſtwá opátrzył. Po

17:

tym go Iágiełło popráwił.

18:

¶ To kſiążę Opolſkie ſieſtrzeniec właſny krolá Káźimierzá wielkiego/ było w

19:

wielkiey łáſce v krolá Ludwigá/ ktoremu był dał porucżeńſtwo w Ruſkich krá

20:

inach/ ná oſtátek vcżynił go był Gubernatorem Polſkiego kroleſtwá. To też

21:

kſiążę Herborty z Moráwy do Ruśi przywiodło z odmu trzy miecże w Iábłku.

22:

Látá 1382. Iágiełło kſyążę Litewskie y z máćie=

23:

rzą przez Keyſtutá ſtryá był poiman. Aby wyrozumiał rod ich ſzerzey nápiſzę.

24:

Rod Iágiełłow.

25:

¶ Gedymin kſiążę Litewſkie/ o ktorymem wiele pierwey piſał/ miał ſiedḿ ſy=

26:

now/ ktorym z oſobná rozdał páńſtwá ieſzcże zá żywotá wydárſzy Ruśi/ Mon=

27:

tywidowi Kernow/ Nárymuntowi Pieńſk/ Olgierdowi Krewá/ ále po żenie

28:

wzyął Witepſk Iáwnućie/ Wilno. Keyſtutowi Troki. Koryathowi Nowo=

29:

grod. Lubárdus dzyału miedzy bráćią nie wzyął/ iedno máćierzyzną Włodźi=

30:

mierz/ kniemu też y Lwow przypadał bliſkośćią. Miedzy ktorą bráćią ſmyſl=

31:

nieyſzy byli dwá/ Olgierd y Keyſtut/ kthorzy ſmowiwſzy ſie ſpołu/ wyrzućili z

32:

Wilná y poimáli ſáme^o Iáwnutę. Byłá też záſie miedzy Olgierdem á Keyſtutē

33:

roznicá o Wilno/ ktory ſie miał w nim zoſtáć/ zgodźili ſie ſámi/ dawſzy Iáwnu

34:

ćię Záſłáẃ s przyległośćiámi. Olgierd doſtał Wilná/ á ſtąd roſkázował wſzyt=

35:

kim przyiaćielom.

Iáwnuthá wy=
rzucon z Wilná

Vmowili też to miedzy ſobą pod przyſięgámi Olgierd s Key

36:

ſtutem/ áby ieſliby doſtáli cudzego páńſtwá nápoły w rowny dzyał rozdzyelić/

37:

tákież y inne pożytki/ iedno tym dwiemá bráćiey. ¶ Miał Olgierd dwána

38:

śćie ſynow z Ruſką żoną kſiążęćiá Twereńſkiego/

Rodzay Olgier=
dow.

Iágiełło/ Skirgiello/ Swi=

39:

drygał/ Borys/ Korybut/ Wigunt/ Korygal/ Narymunt/ Lángwin/ Lu=

40:

bart/ Andrzey/ Butaw/ ktore mátká ku Greckiey wierze ſtroiłá. Keyſtut też

41:

miał tych pięć ſynow/

¶ Rodzay Key=
ſtutá.

Witułtá/ Pátryká/ Totuilá/ Sigizdá/ Woydatá/ ále

42:

nád nie miał Witułt przodek vrodą y rozumem/ iáko v Olgierdá Iágiełło/

43:

przeto wielką przyiaźń y towárzyſthwo s ſobą wiedli/ iáko y oycowie ich. Ol=

44:

gierd Iágiełłowi ſpuśćił wſzytko páńſtwo ſwe ku ſpráwie/ keyſtut mu też poćći

45:

wość wyrządzał iáko pánu zwierzchne^v. Ale cżárt miedzy nie wrzućił ſidło w kto

46:

rym ſie połowili. Był v Olgierdá chłop proſty Woydyło piwnicżnym/ potym

47:

ſprawcą/ ná oſtátku ták nań był łáſkaw/ iż go źięćiem vcżynił/ dawſzy mu ſio=

48:

ſtrę ſwoię/ niepytawſzy Keyſtutá. Bacżył Woydyło iż nań ni był łáſkaw Key=

49:

ſtut/ námowił Iágiełłá/ iżby ſie ſpiſał s Pruſkim miſtrzem przećiw Keyſtu=

towi záw=

strona: 380

O Polskim Kroleſtwie.

Liſt 380

towi záwżdy być. Złamawſzy oycowſką przyſięgę/ vcżynił to Iágiełło/ prze=

ćiw ſtryiowi ſie s Pruſkim miſtrzem potháiemnie zmowił y zápiſał. Cżego ſie

Keyſtut dowiedzyał od Kunratá Oſterodeńſkie^o (bo był okrzćił ten to Komē

dator corę Keyſtutowę gdy w małżeńſtwo ſzłá zá Iánuſzá Mázowieckie kſią=

żę) Vpátrzył cżás gdy Iágiełło poſłał ludźi ſwoie z brátem Skirgielem do Po

łocká/ iż nie chćieli być poſłuſzni brátá iego/ potháiemnie przyćiągnął do Wil=

ná/ poimáł brátá Iágiełłá y z máthką/ iákom pierwey piſał/ y Wilno wzyął

mowiąc/ iż tu połowicá moiey oycżyzny kiedyś oycowſką vmowę zgwałćił. Vka

zał mu theż zapiſy/ kthore s Pruſkim kſiążęćiem vcżynił/ po ſyná Witułtá do

10:

Grodná poſłał/ ktory gdy przyiechał w wiązali ſie we wſzytko kſięſtwo Litew=

11:

ſkie/ poſławſzy do Połocká áby odſtąpiło woyſko od oblężenia/ muſieli to vcży=

12:

nić. Pothym dawſzy Iágiełłowi oycżyznę Witepſko y Krewę/ á ſam wielkie

13:

kſięſtwo Litewſkie oſięgnął y z woyſkiem ktore było v Połocká/ wzyąwſzy ſnie=

14:

go Woydyłá źięćiá dał go obieśić/ woyſko poſłał do Siewierſkiey źiemie doby=

15:

wáć Nowogrodu pod Korybutem/ bo go nie chćiał być poſłuſzen. Acżkolwiek

16:

był Iágiełło miał dáwáć pmocy wſzelkie Keyſtutowi/ wſzákże nie dał/ ieſz=

17:

cże obietnicámi námowił mieſzcżány Wileńſkie iż mu miáſtho podáli/ y zamek

18:

oblegli/ á ſkoro Iágiełło przyiechał y zamek ſie poddał. Potym Iágiełło z lu=

19:

dem ſwoim ćiągnął do Trok. Witułt boiąc ſie oblężenia od woyſka Pruſkiego

20:

y Iágiełłowego wyćiągnął s Trok y z máthką do Grodná/ á oycu wſkazał co

21:

ſie dzyało. Trocżánie widząc moc Pruſką y Litewſką poddáli ſie Iágiełłowi/

22:

bo był przyiechał Iágiełłowi ná pomoc Pruſki Márſzáłek. Keyſtut gdy ſie te

23:

go dowiedzyał/ muſiał odćiągnąć od Nowogrodu/ poſławſzy do Zmodźi po

24:

więcey ludźi/ ćiągnął do Trok. Iágiełło też miał nádzyeię w Pruſiech y w Li

25:

wlánćiech/ ktorzy iuż bliſko byli. Sćiągnęły ſie obie ſtronie do Trok. Iágiełło

26:

żáłuiąc ludu vtráćić z obu ſtron/ poſłał do Witułtá brátá/ áby był iednacżem

27:

miedzy im á oycem ſwoim Keyſtutem. Witułt tho rad vcżynił/ przyiechał do

28:

woyſká Iágiełłowego ná przyrzecżenie Skirgiellá brátá/ y vmowili ták z Wi=

29:

tułtem iżby ſam Keyſtut przyiechał pod przyrzecżenim Skirgiellá. A gdy przy=

30:

iechał ogárnion ze wſzech ſtron od Pruſkiego y Iágiełłowego woyſká. Potym

31:

rzekł Iágiełło/ iż tu teraz mieyſcá k temu ſłuſznego nie máſz poiedźmy do Wil=

32:

ná. A ták roſpuśćiwſzy woyſká iecháli do Wilná ſámi/ thám Keyſtut poiman

33:

á do Krewy poſłan/ do wieże ná doł wſádzon/ á tám piątey nocy vdawion od

34:

Proxy piwnicżnego/ Moſkuiá/ Getká/ Drewlániná/ Kucżká/ Kiſzycá/ y od

35:

inych ktorym roſkazano ieſt.

¶ Keyſtut vda=
wion.

Ciáło iego przywiezyono do Wilná/ ktore od Skir

36:

giellá brátá ſtrycżnego pogáńſkim obycżáiem z zbroyą/ s ſzáty/ s końmi żywotne

37:

mi/ ze pſy nalepſzymi/ ſpaliwſzy pochowáne było. Witułtá poſłał do Krewy y

38:

z żoną Anną ná więzyenie/ gdzye był pod wielką ſtrożą/ nikth do niego nie cho=

39:

dził/ iedno żenie wolno było chodźić ná noc/ á po ránu wynidź ze dwiemá ſluże=

40:

bnicámi/ ſkąd wyſzedł przes porádę ſwey żony/ kthora go vbráłá w niewieśćie

41:

odzyenie/ á ná iego mieyſce ſłużebną niewiáſtę poſádziłá/ tákże zá żoną wyſzedł

42:

ráno miáſto ſłużebnice/ docżekawſzy nocy z gory ſie ſpuśćił po powrozye/ przy=

43:

ſzedł do kſiążęćiá Mázowieckiego źięćiá ſwego/ od ktorego był przyięt/ drudzy

44:

piſzą iż ſie thám okrzćił/ wſzákże boiąc ſie Iágiełłá ſzedł do Prus/ á thám był

45:

przyięt y przechowan/ y cżynił ſzkody w Litwie s Pruſy. Iágiełło wſkazał áby

46:

ſie wroćił ná ſwoy dzyał do Litwy/ chcąc mu zwierzchność nád Litewſkim kſię

47:

ſtwem dáć: przyzwolił ná to/ áby mu w tym wiárá byłá práwá daná; dobył Pru

48:

ſkich zamkow trzech ná gránicy Litewſkiey/ Iurgiemburgu/ Mergiemburgu y

49:

Nawándzá/ zakonniki pośćinawſzy/ zamki popaliwſzy/ do Litwy ſie náwro=

50:

ćił: gdzye ſie mu też zdáło obietnice długo cżekáć/ chćiał Wilno vbieżeć thym

51:

obycżáiem: Ná ſto ſáni zákrył ludźi we zbroiach niemáło/ á zwierzchu ie źwierzy

52:

ną rozmáitą dał sprzykłádáć/ puśćiwſzy głos iż ſieſthrze weſele ſpráwuie/ po=

53:

ſłał do Wilná. Ale przes iegoż ſprawce było oſtrzeżono Wilno/ przeto w zamek

Sss 4

nie puſzćzo=

strona: 380v

Kſięgi Oſme

nie puſzcżono. Boiąc ſie Witułt vćiekł znowu do Prus/ tám ſie ſnimi vgodźił

o pierwſzy wyſtępek/ cżynił wielkie ſzkody w Litwie s Pruſy. Iáko ſie pothym

ziednał z brátem Iágiełłem będzie niżey nápiſano.

Látá 1383. Były wielkie rożnice y walki wnętrzne

w wielkiey Polſzce/ miedzy Domáratem Stároſthą wielkiey Polſki á ſláchtą/

ktorzy go ná vrzędzye mieć nie chćieli. Pomagáli tego ſláchćie Wincenty s Kem

pey Woiewodá Poznáńſki/ Koźmińſki/ y Mázowſzánie/ pod kthorym Pyzdry

miáſto y zamek wzyęli w oktawę trzech krolow. Potym do Káliſzá przyſzli/ miá

ſto wzyęli ále zamku nic/ iedno gi oblegli. Zátym też Domárat Stároſtá zebrał

10:

ludźi s ſwoich zamkow y s przyiaćioł/ ktorzy byli/ Grzymáłá z Oleſznice/ Ko=

11:

ſtrzyńſki Andrzey s Swierádowá Kámieniecki Káſztelan/ Wirzbiętá z Mo=

12:

gulcá/ y Theodoryk z Márgomná bráćia/ ktorym był Nakiel Domárát pole=

13:

ćił: z drugich zamkow też miał pomoc/ thák s ſwoich iako y s przyiaćielſkich/ s

14:

Pákośći/ z Lábiſzyná/ z Miedzyrzecżá/ z Báſzyná/ z Miedźichoſtá/ s Kieblo=

15:

wá/ s Káſzub/ y s Pomorzan. Ciągnęli do kráin Gnieznieńſkich/ Kłocká/

16:

Swánowá/ Zniná/ Kiſzkowá/ Wronkowá/ Sámotuł/ Buku/ Grodźiſká/ do

17:

bywſzy: tám wſzytko popalili y popuſtoſzyli/ żadnemu nieprzepuſzcżáiąc. Sen=

18:

dywoy Swidwá Káſztelan Nakielſki/ ktorego ſláchtá poſłáłá z niektorymi źie

19:

miány s Káliſzá rátowáć Poznániá/

Swidwá ſercá
dobrego.

máiąc s ſobą trzy ſtá ludźi z włocżniámi y

20:

s kuſámi/ rzućił ſie ná woyſko Domárátowo ktore prześpiecżnie v Poznániá le=

21:

żáło ráno poki ieſzcże leżeli/ niżli ſie vbráli/ pobił/ poſiekł wiele ludźi Domárá

22:

towych/ iż muſieli vćiekáć/ ktore gonił dáleko. Potym Wirzbiętá s ſtrony ſtá

23:

rośćiney/

Wirzbiętá.

vderzył ná ludźi iego s thyłu z wielkim ludem/ przeráźili ie. Widzącz

24:

Swidwá lud wielki zá ſobą/ vćiekł ná zamek Oſtrorog/ iego towárzyſzom záſię

25:

pobrano co byli pobráli/

Wnętrzne wal=
ki w wielkiey Polſzce.

zá Swidwą ćiągnęli do zamku/ ále mu nic nie mogli

26:

vcżynić/ iedno oborniki wybráli y ſpalili. Potym krolewná poſłáłá/ áby pokoy

27:

miedzy ſobą mieli áż do roſpráwy/ ſłożywſzy cżás do S. Ianá krzćićielá. Wſzák

28:

że Domárat ná to nie dbał/ pobierał ſláchćie imienia/ tákież y duchownym oko

29:

ło Gniezná. Wzyęto potym Stároſtwo wielkie Domárátowi/ ále przedſię nie

30:

był koniec pokoiá/ áż do krolá Iágiełłá.

31:

Látá 1385. Vsłyſzawſzy Iágiełło przyiazd kro=

32:

lewny Edwigi z Węgier do Polſki/ máiąc też o niey ſpráwę iż byłá vrodziwa/

33:

obycżáyna/ y mądra/ kthemu dzyedźicżna w kroleſtwie/

Iágiełło poſłał
do krolewny.

poſłał do niey w dzye=

34:

woſłębſtwie bráćią ſwoię/ Skirgiellá y Boryſá z wielkim podárzenim/ pytá=

35:

iąc iey/ ieſliby go zá małżonká ſwego ná ſwoy ſtolec chćiáłá przyiąć/ przyrzeká=

36:

iąc ſie napierwey okrzćić/ wroćić y przyłącżyć Polſzce wſzytki dzyerżáwy/ ktore

37:

Litwá z wydzyeráłá y oderwáłá od Polſki/ thák zamki/ ludzye/ iáko y miáſtá/

38:

zwłaſzcżá Ruſkie kráiny y wſzytko podláſze. Nád to ieſzcże wſzytki ludzye z wię

39:

zyenia/ ktore w Ruśi y w Poſzce z dawná pobieráli/ wolno wypuśćić. Nád

40:

to ieſzcże/ Litewſkie kſięſthwo wielkie s Polſką z iednocżyć ná wieki. Sląſká/

41:

Prus/ Pomorzan záſię z dobywać/ Polſkiemu Kroleſthwu záſię przyłęcżyć.

42:

Skárby wſzytki kthore ma y mieć będzye ná Rzecżpoſpolitą do Polſki obroćić.

43:

Byłá tá rzecż wſzytkim Polakom od poſłow Litewſkich wdzyęcżna/ ále krole=

44:

wnie nic/ bowiem byłá zá oycá ieſzcże ſmowioná zá Gwilelmá Rákuſkie kſiążę/

45:

przeto iey był pierwey ná myſli. Dla cżego poſłowie iecháli do Węgier/

Posłowie do
Węgier.

Włod

46:

ko z Ogrodźieńcá Podcżaſzy Krákowſki/ y Kryſtyn z Oſtrowá/ powiádáć kro=

47:

lowey Węgierſkiey poſelſtwo Iágiełłowo. Ktora rzekłá: iż ia przeſtánę ná w=

48:

ſzythkim co pánowie Polſzcży dobrego vcżynią ku Rzecżypoſpolitey. Nátych=

49:

miaſt wypráwieni ſą poſłowie do Litwy/

Włodko.
Kryſtyn.
Száfrániec.
Hińcá.

Włodko z Ogrodzyeńcá Podcżáſzy

50:

Krákowſki/ Kryſtyn z Oſtrowá ktory Káźimierz dzyerżał/ Piotr Száfrániec

51:

z Lucżyce/ Hincá z Rogowá/ áby Iágiełłá z obiecánymi dáry przywiedli zá

małżonká

strona: 381

O Polskim Kroleſtwie.

Liſt 381

małżonká krolewnie. A gdy ſie tych rzecży dowiedzyał Gwilelm Rákuſki/ przy

iechał do Krákowa s towárzyſtwem známienićie s klenoty y z innymi ſkárby/ á

tám długą chwilę mieſzkał/ bywáiąc weſoł s krolewną cżęſto ná zamku/ potym

mu broniono ná zamek chodzić/ ále krolewná chodźiłá ná doł s ſwoim fraucy=

merem do klaſztorá S. Fránćiſzká/ á tám w refektorzu bywáłá vcżćiwie y mier

nie z Gwilelmem y z innymi pány/ tákież y s pánnámi weſołá. Bacżąc pánowie

iż wdzyęcżnym gośćiem Gwilelm v krolewny/ poięli go ná zamek/ y chćieli od=

dáć w małżeńſtwo s krolewną/ według woley Ludwigá iey oycá nieboſzcżyká.

Ale gdy vſłyſzeli iż Iágiełło iedzye/ niźli pokłádźiny były/ wyrzućili Gwilelmá

10:

z zamku y forthy pozáwieráli. Krolewná żáłuiąc Gwilelmá/ chćiáłá ná doł z

11:

zamku náwiedźić go/ nálázłá forty zámknione/ chćiáłá ſwymi rękomá kłothki

12:

tłuc. Ale gdy iey to rozwodźił y prośił Dymitr z Goráiá/ iż tho ná iey ſtan nie

13:

przyſluſzáło/ dáłá ſie hámowáć. Gwilelm boiąc ſie iákiey lekkośći/ viechał

14:

precż potáiemnie.

15:

grafika

strona: 381v

Kſięgi Oſme

Látá od národzenia Páná Kryſtuſá 1386.

Ládźisław Iágiello wielki Kſiądz Litewſki/ z brá

ćią ſwoią y inymi pány Liewſkimi/ z wielkim doſthátkiem

ochędożnie do Krákowá przyiechał cżáſu mięſopuſthnego/

gdzye od wſzytkich wdzyęcźnie był witan y przyięt/ przyprowá=

dzon ná zamek/ przywitał krolewnę/

Dáry krolowey.

ktorey názáiutrz wielkie

dáry przez bráćią/ Witołtá (bo ſie iuż był ſnim ziednał) Bo=

ryſá/ y Swidrygałá/ poſłał. Pothym s pracą wielką námowioná od pánow

Polſkich/ áby odrzućiłá wſzythki przymierza kthore miáłá z Gwilelmem/ á ku

10:

Iágiełłowemu przyſtáłá. A thák ná dzyeń S. Wálántego Iágiełło pogánin

11:

będąc z bráćią ſwoią/ náucżeni byli wiáry Krześćijáńſkiey od Bodzenthy Ar=

12:

cybiſkupá Gnieznieńſkiego y okrzcżeni.

Krzeſth Iágieł=
łow.

Imię Iágiełłowi dano Włádźiſław/

13:

Wigunthowi Alexánder/ Korybuthowi Káźimierz/ Swidrygałowi Bole=

14:

ſław. Tegoż dniá w małżeńſtwo ſwięte Włádziſław z Edwigą krolewną w=

15:

ſtąpił/

¶ Małżeńſtwo
Iágiełłowo.

ktore im rozdáwał Arcybiſkup Gnieznieyſki. Zyemie/ Litewſką/ Zmodz

16:

ką/ Ruſką/ ku Polſzce/ iáko przez poſły bráćią ſwą obiecał/ przyłącżył/ wćie=

17:

lił/ piſmem y przyſięgámi tho vtwierdźił.

Złącżenie Li=
twy s Polſką.

Thákież y lud przerzecżonych źieḿ ku

18:

krzeſtu ſwiętemu przywieść.

Koronácya Iá=
giełłowá.

Potym w tydzyeń pomázan y koronowan á kro=

19:

leſtwo Polſkie nową koroną (bo ſtára byłá wzyętá do Węgier przes Krolá Lu

20:

dwigá) w Krákowſkim kośćiele od przerzecżonego Arcybiſkupá przy inych pá=

21:

niech y biſkupiech/ kthorych było ná ten cżás doſyć.

Pruſki Miſthrz
woiował.

A wtych cżáſiech Cżołner

22:

Pruſki Miſtrz/ wzgárdziwſzy Iágiełłowymi świątośćiámi/ ku ktorym był od

23:

niego proſzon/ wtárgnął do Litwy z Andrzeiem brátem Iágiełłowym/ zamku

24:

Lubomlá dobył/ y ná Połocko Andrzeiá wſádźił. Włádziſław Iágiełło gdy

25:

ſie dowiedzyał/ poſłał thám bráćią/ Witułtá y Skiergellá/ przyłącżywſzy do

26:

nich Polakow/ ktorzy záſię Lubomlá doſtáli/ y Połockie vrzędniki ſkaráli/ kto

27:

rzy byli przycżyną poddánia. Pothym Włádźiſław od puł poſtu/ ruſzył ſie do

28:

wielgiey Polſki z młodą krolową/ áby thám roſterki vpokoił kthore ſie dzyały

29:

przez Domáratá. A gdy w Gnieznie pobył kilko niedzyel/ kmieciom ktorzy ſtá=

30:

cyey nie chcieli dáwáć/ kazał bráć woły krowy á bić/ iáko w Litwie był obycżay.

31:

Krolowa przyſtąpiwſzy kniemu prośiłá/

¶ Miłoſierdzye
Krolowey.

áby tego obycżáiá do Polſki nie wna=

32:

ſzal/ á gwałtem chudźinie nic nie brał. Odpowiedzyał/ wſzák ieſzcże ſą woły y

33:

krowy/ niechay záſię ſwe pobiorą. Oná rzekłá/ bydło ſie im może wroćić/ ále

34:

złzy á płácż kto im może nágrodźić?

35:

Látá 1387. Włádźisław Iágiełło Krol Polski/

36:

nie chcąc áby Litwá dáley w błędzye byłá/ wezbrał ſię do Litwy z młodą kro=

37:

lową/

Ruſzenie do Li=
twy.

wzyąwſzy s ſobą Arcybiſkupá Gnieznieńſkiego/ y inych duchownych nie

38:

máło. Wzyął też s ſobą ty kſiążętá/ Ianá y Semowitá Mázowieckie/ Kon=

39:

radá Oleſznickie/ Bárthoſzá z Wiſzemburgu Woiewodę Poznáńſkiego/ Kry=

40:

ſztyná s Kozyegłow Sądeckie^o/ Mikołáiá z Oſoliná Wiſlickiego/ Káſłtelany:

41:

Záklikę z Międżygorzá Kánclerzá/ Mikołáiá z Moſkorzowá Podkánclerzego

42:

Polſkiego/ Spytká s Tarnowá Podkomorzego/ y inych wiele. Przyiechawſzy

43:

do Litwy Krol Włádźiſław/ ieżdząc od źiemie do źiemie/ kazał ſie ſchodźić lu=

44:

du proſtemu ná krzeſt ſwięty do głownych miaſt. A dla lepſzey chući ich/ náku

45:

pił był w Polſzce ſukná białego bárzo wiele w ktore ie ku krzcżeniu obłocżono/

46:

y dárowano im káżdego. A ták ze wſzytkich ſtron ono pogáńſtwo ſzło ná krzeſt

47:

ſłyſząc o ſwobodzye krolewſkiey/ bo drugi nie ták dla krztu iáko dla ſukná ſzedł.

48:

Aby ſie ze krztem prętko odpráwiáli/ wſzythki rázem wodą krzcżono kropiąc/

49:

kazawſzy im ná kilko mieyſc ſtánąć: á imioná nie każdemu z oſobná dawáli/ ále

tey gro=

strona: 382

O Polskim Kroleſtwie.

Liſt 382

tey gromádzye Piotr/ drugiey Ian/ thrzećiey Stániſław/ cżwartey Iakub/

áż do końcá: tákież y niewiáſtam kazano ſtánąć/ iedney gromádzye Anná/ dru=

giey Kátárzyná/ trzećiey Edwigá/ áż poki ich s ſtáwáło. A tym obycżáiem o=

krzcżono ich ná ten cżás w Litwie około trzydzyeśći tyſiąc/ krom tych co przed

thym okrzcżeni byli. Pothym Włádźiſław poſthánowił im kápłany s Polſki

przywiodſzy/ w ſwoich Biſkupſthwach/ s kthorymi przedſię doſyć trudnośći

mieli/ niżli ſnich pierwſze báłwochwáſtwá wybili. Abowiem chwalili s przod

kow ſwych zá Bogá ledá co/ ogień/ węże/ láſy/ Słońce. Ogień zwáli ſwoim

ięzykiem Zync zá iednę świątość/ ná ktory kłádli drwá kápłani ich. Wężá ká=

10:

żdy chował w domu dla ſzcżęśćia/ kto go nie miał iuż tho nieſzcżęſny był. Láſy

11:

mieli zá domy Swiętych. Słońce gdy chmury záſłániáły/ mnimáli ſie ná nie

12:

gniewáć/ przetho ſie mu ofiárowáli. Włádźiſław kazał ich kośćioły błędliwe

13:

popalić/ láſy poſiekać/ węże pobić/ ogień ſwięty niezgáſzony zálać/ gdzye ſie dźi

14:

wowáli iż Bog cżego ná láchy złego nie przepuśćił mowiąc: by to z náſzych ktho

15:

vcżynił/ nie ćierpiał by mu tego Bog. Ná tym mieyſcu Włádźiſław w Wil=

16:

nie záłożył Kośćioł biſkupi S. Stániſłáwá gdzye ogień ſwięty pogáńſtwo miá

17:

ło/

Biſkupſtwo Wi
leńſkie.

y biſkupá Wileńſkiego/ poſtánowił napierwey Andrzeiá Wázyło rodem s

18:

Polſki z domu Iáſtrzębiecz/ ſpowiedniká y káznodzyeię Węgierſkiey krolowey

19:

Elżbiety. Aby ſie ná nim poćżćiwie z doſtátkiem wychował/ przyłącżył knie=

20:

mu/ Plebániją álbo fárę Kłodáwſką w Arcybiſkupſtwie Gnieznieńſkim/ bo

21:

ieſt nádánia wielkiego nád inne dochody. Też cżterzech Práłatow/ á ośḿ pre=

22:

bendárzow przy tymże kośćiele vſtáwił. Záłożył też ktemu ſiedḿ párochie y w

23:

Wołkomáryey/ w Myſzohale/ w Niemcy/ w Miednikach/ w Krewie/ w O=

24:

bolcach/ y Háynach. Też prebendę S. Marćiná ná gornym zamku záłożył/ y

25:

wiele innych kośćiołow zákłádał y nádawał. Potym ſie ruſzył do Polſki.

26:

¶ Witułt przed thym niż ſie s krolem ziednał vćiekł ſie drugi raz do Prus/ iá=

27:

kom pierwey piſał/ zebrał ſie s Pruſy do Litwy/ á thám ná troię ſwoie woyſká

28:

rozdzyelili/ w iednym Konrad Wokierot Miſtrz Pruſki/ w drugim Miſthrz

29:

Liwlántſki/ w trzećim Witułt/ zdobyli zmkowm niemáło y Throki ſpalił/ za=

30:

mek Wileńſki obegnał. Korygal brát krolewſki z zamku vćiekáiąc vchwycon/

31:

śćięt ieſt. Drugi tákież brat Narymunt vchwycon/ zá nogi ná drzewie Wię=

32:

źie obieſon/

Korygal sćięt.
Narymunt obie
ſzon.

á od Witułtá s kuſze vſtrzelan. Ná drugi rok wiechał Witułt do

33:

Litwy s Pruſy/ cżynił wielkie ſzkody/ Wileńſki zamke obegnał/ ále przez Iá=

34:

ſzká z Oleſznice był od zamku odegnan/ nád rzeką Wiegilią/ inne zamki Skier=

35:

giellowi popalił/ y záłożyli ine trzy zamki ná gránicy Pruſkiey á Litewſkiey/ á=

36:

by thym ſnádniey ſzkody w Lithwie ſnich cżynili/ Mitemburg/ Rytterweder/

37:

Nauweder. A ták poſłał Krol Włádźiſław do Prus do Alexándrá Wituł

38:

tá Henryká brátá Semowitowego Mázowieckie kſiążę/ áby ſie poiednał z brá

39:

tem/ á to co iego ieſt będzye mu wrocono. Nád to ieſzcże vcżynić go ſhtárſzym

40:

kſiążęćiem Litewſkim/ ták iż będzye wſzytkiemu kſięſtwu Litewſkiemu roſká=

41:

zował. Ziednał to Henryk v niego/ y ſioſtrę Witułtowę Ryngálę miał zá mał=

42:

żonkę poiąc będąc Biſkupem Płockim/ ále przes Mázowſzány otruth/ w Plo

43:

cku pochowan gdzye iego przodkowie leżą.

Witułt ſie s kro
lem poiednał.

Ziednawſzy ſie Witułth z brátem

44:

Włádźiſłáwem/ zborzył záſie trzy zamki Pruſom y ſpalił/ ktore był nie dawno

45:

z drzewá pobudował/ to ieſt Mitemburg/ Rytterweder/ Nauweder/ y Pru

46:

ſy poráźił.

47:

¶ Przyiechał do Litwy/ vcżynił go Krol Włádźiſław nawyſzſzym kſiążęćiem

48:

Litewſkim/ zoſtáwiwſzy ſobie nád nim zwierzchność/ láthá 1392. złożywſzy

49:

Iáſzká z Oleſznice s Stároſtwá/ pod tymi vmowámi y przyſięgámi/ áby to ſprá

50:

wiedłiwie á wiernie ná krolá Polſkiego dzyerżał/ á od kroleſtwá Polſkiego ták

51:

w ſzcżęſliwych iáko y w przećiwnych rzecżach nie odſtępował. Pruſowie chcąc

52:

ſie pomśćić co im vcżynił Witułt/ wtárgnęli do Litwy/ wzyęli trzy zamki Li=

53:

tewſkie/ Szuraſz/ Barten/ Stramel/ y o trzy tyſiące ludu poſpolitego zábráli/

do Prus

strona: 382v

Kſięgi Oſme

do Prus przywiedli. Swidrygał brát krolewſki ſkoro Witułth zoſtał wielkim

Kſiędzem Litewſkim vćiekł do Prus/

¶ Swidrygał
zbiegł.

á drugi brath Skirgel z Witułtem ſie

powádził. Gdy ſie thego dowiedzyał Krol Włádziſław/ wezbrał ſie do Li=

twy s krolową/ poiednał ie. A dla pewnieyſzey przyiáźni/ dał Krol Skirgiel=

lowi nád kſięſtwo Kijowſkie Stárodub/ Stárotroki/ Krzemieniec/ iżby oſo=

bno byli od ſiebie/ á roſkazał Skirgiellowi ku káżdey potrzebie bywáć Wituł=

towey y s ſwoimi ludźmi. Rychło potym otruth.

Skirgiełło otrut

Swidrygał s Pruſy cżynił

ſzkody w Litwie/ tákież Witułt záſię w Pruſiech bitwy nie zwodząc. Potym

Swidrygałá w Polſzce opátrzono by w Litwie roſterkow nie dzyáłał.

10:

Látá 1396. Przyiechal Krol Włádźisław z Li=

11:

thwy/ do Sląſká ſie wypráwił z woyſkiem/ dobył záſię zamkow y miaſth pod

12:

Włádźiſłáwem Opolſkim Kſiążęćiem/

Krzepice.
Olſztyn.
Bobolice.
Brzeznicá.
Oſrzeſzow.
Grábow.

Krzepic/ Olſztyná/ Bobolic/ Brze=

13:

źnice/ Oſthrzeſzowá/ Grábowá/ tych wſzytkich iedno zá ſiedḿ dni dobył/ ále

14:

około Boleſłáwcá ſiedḿ lat leżano/

Bolesłáwiec.

ktory potym wdową będąc Offká Kſię=

15:

żná poddáłá/ gdy nie miáłá co ieść y pić ná nim. Widząc Opolſkie Kſiążę

16:

przećiw ſobie moc nie odpártą/ przedał Pruſom oſtátek zamkow w Polſzce/ ro=

17:

zumieiąc iżby ſie był ná nich nie oſiedzyał/ zá cżterdzyeśći tyſiąc złotych/ to ieſt

18:

Dobrzyń/ Bobrowniki/ Rypin/ Złotoryą/ Lipno. Dla cżego Kryſztyn Ká=

19:

ſztelan Sędomierſki/ iechał z woyſkiem dobywáć przerzecżonych zamkow/ ále

20:

przes Pruſy odpędzon. Opolſkie też Kſiążę chcąc ſobie ſzkodę nágrodzić/ roz=

21:

bił kupce Krákowſkie gdy iecháli z Wrocſłáwiá. Przetho Włádziſław poſła=

22:

wſzy ludźi ſwe wzyęli mu Strzelce/ Lubliniec/ Koźle/ y wiele inych popuſto=

23:

ſzono. A gdy Opole oblężono: Konrad Oleſznickie/ Bernát Namyſlowſkie

24:

Kſiążętá/ prośili Krolá o Krześćijńſką zgodę. A ták Krol gdy kupcom Krá

25:

kowſkim záſię wſzytko nágrodzono/ Opole od oblężenia wyzwolił.

26:

Látá 1397. Witułt Kſiążę Lithewskie zebrawſzy

27:

lud wielki/ ćiągnął ná Tátháry/ przepráwił ſie przes rzekę Wolhę/ nádiechał

28:

wielkość Táthárow pod namioty ich/ vderzył ná nie rozgromił ie/

Tátárowie po=
ráżeni.

tám ich po=

29:

brał wiele z żonámi y z dźiećmi/ takież z dobytkiem/ przywiodł do Litwy/ po=

30:

ſłał ich połowicę Krolowi do Polſki/ á ći ſie okrzćili y w Polaki obroćili: dru=

31:

ga połowicá w Litwie zoſtáłá/ á ći ieſzcże y dziś w Litwie mieſzkáią/ Tátárſką

32:

wiárę trzymáiąc/ zowiemy ie Litewſkimi Tátháry. Drudzy piſzą/ iż ci

Tátárowie Li=
tewſcy.

dobro=

33:

wolnie s Tátar zá pieniądze od Witułtá przywiedzyeni do Litwy przećiw Pru

34:

ſom: Wiłułt zá poſługi ich nádał im wśi y wolnośći/ ktorych ieſzcże y dziś vży=

35:

wáią. Drugi raz Witułt wypráwił ſie przećiw Tátárom/ nád wolą Krolá y

36:

Krolowey Polſkich/ ktorzy tego bronili/ ále był w tym vporny. A ták ſkoro ſie

37:

przepráwił przez rzekę Worzklę/ vyrzeli wielkość Tátárow niezlicżóną nád mni

38:

mánie ich/ nie wiedzyeli co cżynić/ drudzy rádźili znimi przymierze wzyąć cżego

39:

ſami nie odmawiáli zá rownym okupem. Witułt wolał ná woynę/ pothym od

40:

wielkośći ogárnieni w koło y poráżeni/ ledwie Witułt vćiekł ná dodánych ko=

41:

niech.

Witult poráżon

Tám zábići s Polakow/ Spytko z Melſztyná Woiewodá Krákowſki/

42:

Sochá Woiewodá Płocki/ Pilik Woiewodá Wárſzáwſki/ Wárſius z Michá

43:

łowá/ Głowacż Ian/ Boguſzá/ y inych wiele. Był ná ten cżás Carzem Tá=

44:

tárſkim Támerlanes wielki/ przed ktorym wſzytká Azya drżáłá. Mnie ſie zda

45:

iż nie ten/ ále iny był rzecżony Akſzák.

46:

Látá 1399. Krolowa Edwigá Włádźisłáwowa

47:

ná zamku Krákowſkim vmárłá/ po porodzeniu rychło/

Smierć Krolo=
wey Edwigi.

bowiem byłá vrodziłá

48:

dzyewkę miánowáną Elżbietá Bonifácya/ ktora trzećiego dniá vmárłá/ y ſá=

49:

má też rychło po niey mieſiącá Cżyrwcá/ pochowaná w Krákowſkim kośćiele

ná zamku

strona: 383

O Polskim Kroleſtwie.

Liſt 383

ná zamku przes Iágiełłá pocżćiwie/ ná lewey ſtronie Koru przećiw zákryſtyey.

Napis ten ná iey grobie wiśi: Sidus Polonorum iacet hic Heduigis eorum etc.

Wiele o iey świętobliwośći kronikarze piſáli/ iáko wiele pośćiłá/ vbogim da=

wáła we włoſienicach chodźiłá. Krolá ktemu przywiodłá/ iż pſálterzyſthy/

kthorzy żołtarz w Kośćiele śpiewáią ná zamku Krákowſkim/ záłożył y nádał.

Też go przywiodłá ktemu/ iż Kollegium wielkiego dokonał/

Kollegim Krá
kowſkie.

kthore był Káźi=

mierz wthory pocżął zákłádáć w Káźimierzu/ y nádał: Pzywiodſzy Miſtrze y

Doktory náucżone Niemce/ Cżechy/ Polaki/ s Prági. Ná ktore też dáłá ſwe

ſzáty/ klenoty/ vbiory/ perły/ śrebrá/ y ktorekolwiek miáłá ápáraty Krolew=

10:

ſkie/ tákież y ná ſzpitał vbogich. A polećiłá to Piotrowi Biſkupowi Kráko=

11:

wſkiemu/ rzecżonemu Wiſzch/ k wierney ręce ſzafowáć. Cżytáłá rádá ſtáry y

12:

nowy zakon przełożone ná Polſkie/ modlitwy S. Brygidy/ żywoty mężow świę

13:

tych/ y S. Ambrożego Kſięgi. Po iey śmierći nie było żadnego dzyedźicá/ prze

14:

to Krol Włádźiſław boiąc ſie by go Polácy s kroleſtwa nie złożyli/ poſłáł dźie

15:

woſłęby do Wilelmá Grábie Cyliyſkiego/ áby mu dał corę ſwoię Annę wuie=

16:

cżną ſioſtrę nieboſzki Edwigi w trzećim ſtopniu/ ktorą vrodziłá dzyewká Ká=

17:

źimierzá wtorego/ iákom pierwey piſał. Przynieſioná do Krákowá przez I=

18:

wáná z Obychowá Szremſkiego Káſztelaná z domu Wieniáwá/

Anná przynie=
ſioná.

przes Hińcę z

19:

Rogowá z domu Dzyáłoſzá/ Ianá z Oſtrowcá z domu Toporow/ mieſiącá Li=

20:

pcá/ látá 1400. Thá nie vmiáłá inákſzego ięzyká iedno Niemiecki/ wſzákże zá

21:

ośḿ niedzyel náwykłá po Polſku/ gdzye ſie temu wſzyſcy dźiwowáli. Gniewał

22:

ſie o to Iágiełło ná dzyewoſłęby/ iż mu ią przynieśli/ bo ſie mu nie cudna zdá=

23:

łá/ przeto ślub nie zárázem był. Koronácya iey áż we dwie lećie byłá/ áżby po

24:

Polſku dobrze mowić vmiáłá.

25:

Látá 1403. Posłał Włádzisław Krol Polski do

26:

brátá Swidrygałá do Prus/ áby Pruſow przeſthał/ á do niego ſie náwroćił/

27:

chcąc mu dáć Podolſkie kráiny/ Zydácżowſkie/ Stryiſkie/ Szydłow/ Stobni=

28:

cę/ Vśćie/ y pułtorá tyſiącá grzywien káżdy rok. Przyiąwſzy y záſię thym wz=

29:

gárdził/ iáko był nieuſtáwicżny/ ku Pruſom ſie ſkłonił cżyniąc w Litwie ſzko=

30:

dy/ dla tego wyzwolili ſobie s Pruſkim Miſtrzem iednánie ná dzyeń świątecż=

31:

ny w Ráćiążu/ Krol Polſki y Witułt s Pruſkim miſtrzem s Konradem/

Vgodá s Pruſy

z Jun

32:

geną/ y z inymi Komendatory/ ná ktorym ſie zgodźili thym obycżaiem/ iż miał

33:

Witułt vſtąpić Pruſom Zmodzkiey źiemie/ Krol Polſki Dobrzyńſką źiemię wy

34:

kupić cżterdzyeśćią tyſiąc złotych/ zbiegow żadnych nieprzyimowáć/

Zmodz przy Pru
ſiech.

więźnie ſo

35:

bie wſzytki wroćić. Roziecháli ſie w tym Polſki Krol y Witułt/ wzyąwſzy ſo=

36:

bie ná pytánie Rády. A w tym cżáſu Witułt miał cżynić z Waśilem wielkim

37:

kſiędzem Moſkiewſkim zyęćiem ſwoim (bo mu był dał Anaſtázyą dzyewkę) dla

38:

thego muſiał ſie s Pruſy iednáć/ á Zmodzką źiemię przeźdzyęki miecżem przypę=

39:

dźił ku Pruſom nád wolą ich/ ná co y Krol przyzwolił. A ták wypráwił ſie do

40:

Moſkwy/ wzyąwſzy pomoc od Krolá tyſiąc ludźi z włocżniámi/ á drugi z ku=

41:

ſzámi/ drugi tyſiąc s Prus:

Witułt moſkwę
poráźił.

wielką ſzkodę pocżynił kniáżu Wáśiłowi Moſkiew

42:

ſkiemu źięćiowi ſwemu. Swidrygał bacżąc iż w Pruſiech záchowánia mieć nie

43:

mogł/ vćiekł do Moſkwy. Ale w tym/ gdy záſię Waśił wſzytko wroćił co był

44:

pobrał Witułtowi/ poiednáli ſie y pokoy vcżynili miedzy ſobą. Wſzákże Wi=

45:

thułt látá 1404. zebrawſzy wielki lud/ dobył Smoleńſká pod Waśiłem/ s

46:

ktorego Stároſtá Wáśił vćiekł do Węgier/ á tám żywotá dokonał.

Smoleńſk Li=
twá wzyęłá.

47:

Láthá 1406. Krol Polski Włádźisław/ posłał

48:

Wiſłą do Rágnety przes Pruſy zbożá y wſzelkiey żywnośći Witułthowi/ gdy

49:

był w Litwie wielki głod/ áby tám ſobie powoli odwoźić dał. Ale tho Pruſki

50:

Miſtrz Vlryk pobrał mowiąc:

Pruſki miſtrz ro
zbił ſzkuty.

iż to zbroie poſyłáią pogánom przećiw nam krze

Ttt

śćijánom

strona: 383v

Kſięgi Oſme

śćijánom. Słał do nie^o Krol Polſki by mu to zá dobrą wolą wroćił/ nie chćiał.

Vcżynił Syem w Wolborzu ná Pány y Rycerſtwo Polſkie/ ná dzyeń národze=

nia Pánny Máryey/ ná ktorym cżekał Witułtá z Litwy/ ále być nie mogł/ bo

záſię prze ten vcżynek Pruſom źiemię Zmodzką odiął/ dla czego Pruſki Miſtrz

źiemię Dobrzyńſką wzyął/

¶ Zmodz záſię
przy Litwie.

śćiąwſzy Iákubá s Płonin Stároſthę z domu Pru=

ſow. Bobrownik/ Złotoryey/ Bydgoſzcżey/ zdobywał. Słyſząc to Krol/ ćią

gnął s Polaki do Bydgoſzcżey/ dobył iey záſię/ chćiał dáley iecháć dobywáć: á

w ten cżás przyiecháły Kſiążętá Sląſkie/ Oleſznickie/ Wrocſłáwſkie y Swid=

nickie od Krolá Zygmuntá Rzymſkiego y Cżeſkiego/ biorąc miedzy nimi przy=

10:

mierze od puł poſtu áż do S. Ianá krzćićielá. A gdy cżás przyſzedł przymierzá/

11:

Krol Rzymſki vcżynił wyrok/

¶ Wyrok Krolá
Rzymſkiego.

áby mu w moc dáli do roku Dobrzyńſką źiemię/

12:

á on potym miał ią ſpuśćić temu/ kogoby rozumiał k niey więthſzą ſpráwiedli=

13:

wość mieć. Skazał też áby Polſkie kroleſhtwo nigdy ze wſchodniego kráiu nie

14:

wybieráło Krolá/ iedno z zachodniego/ mieniąc tám być wſzytko pogány. Krol

15:

Włádźiſław nie cżekáiąc wyroku Rzymſkiego Krolá odiechał/ á z brátem Wi

16:

tułtem potháiemnie ſie zmowili do Prus z woyſki wypráwić. Ale pierwey po=

17:

ſłał Krol Witułtá do Zygmuntá Krolá Rzymſkiego/ Cżeſkiego/ y Węgier=

18:

ſkiego/ áby ſtale dzyerżał przymierze ktore byli wzyęli do ſzeſnaśćie lat/ á ieſzcże

19:

cżterzy látá nie wyſzły. Krol Zygmunt powiedzyał: iż nieſłuſzno im to dzyerżeć

20:

ieſli bráćią zakonną w Pruſiech przeſládowáć będzyećie. A záthym námawiał

21:

Witułtá áby odſtąpił brátá/ chcąc go Krolem Litewſkim vcżynić.

22:

Látá 1410. Włádźisław Krol Polski ruſzył ſye

23:

z woyſki ſwoimi do Prus/ v Cżerwieńſká przes Wiſłę moſt ná łodzyach vcżynio

24:

no/ przes ktory wſzytek lud y s ſtátki przeiechał: drudzy piſzą iż to przepráwiá=

25:

nie v Koſzyniec było/ názáiutrz po S. Pietrze y Páwle. Thegoż dniá kniemu

26:

Witułt przyiechał s ſwoimi ludźmi Litwą á Tátáry/ tákież Mázowieckie kſią

27:

żętá/ Semowit y Iánuſz: ćiągnęli do Prus poſpołu: Litwá s Tátáry ná ko=

28:

śćioł ſie rzućili y wyłupili/ gdy Bogárodźicę náſzy śpiewáli. Skoro ſie Witułt

29:

dowiedzyał/ ktore winnieyſze nálezyono być/

Srogie karánie

tym ſie ſámym obieśić kazał/ y mu

30:

ſieli to vcżynić/ potym ſie żadny nie śmiał ná kośćioły miotáć. Gdy przyćiągli

31:

nád rzekę Drwiącą/ oſádźili ſwoy brzeg Pruſowie ſtrzelbą y kopánim/ moſthy

32:

pokáźiwſzy: tám nie mogli náſzy przebyć/ áż ſie ná gorę vdáli/ á ná dzyeń s. Már

33:

gorzęty położyli ſie v wśi rzecżoney Wyſoka bliſko Dzyałdowá/

Wyſoká.

tám świątośći

34:

Páńſkie przyięli ná dzyeń s. Rozeſłáńcow: we wtorek wſtał wielki wiátr/ deſzcż

35:

y łyſkánie/ ták iż wiele namiotow Pruſkich pochwyćił. A thák náſzy ruſzyli ſie

36:

precż/ á położyli ſie dwie mili od Dąbrowná miedzy chroſty w ćiſzy/ v wśi Tá=

37:

nembryku á Grymoáldu/ á thám namioty ná pewnych mieyſcách rozbiwſzy/

Dąbrowno.

38:

Krol ſłuchał dwu mſzy/ przyſzli Poſłow dwá ieden zá drugim/ powiádáiąc bli

39:

ſko Pruſy. Krol ſie tego nic nie lękał/ nie chćiał odſtępić mſzey. á w thym cżáſu

40:

Witułt ſpráwił ſwoie ludźi. Zyndran z Máſzkowic Miecżnik Krákowſki też

41:

Polſkie woyſká prętko s ſzykował: pięćdzyeſiąt chorągiew Polſkich zacnieyſzych

42:

były rozdane/

Zyndran.

á w Litewſkim woyſku cżterdzyeśći/ Pruſkich było pięćdzyeſiąt

43:

y iedná. Trzeći poſeł przyſzedł opowiedáć Pruſy. Nie ruſzył ſie Krol odemſzey

44:

áż ſam Witułt pocżął wołáć áby przeſtał tych paćierzy. Skoro po Mſzy Krol

45:

Włádźiſław porucżył ſie Pánu Bogu/ wſiadł ná koń ćiſáwy/ Piſárzom á kſię

46:

żey kazał do obozu/ vpominał ſwe Rycerſtwo/ przywodząc im ku pámięći krzy=

47:

wdy/ ſzkody/ y rozlewánie vſtáwicżnie krwie niewinnych ludźi/ áby káżdy śmie

48:

le o to czynił: nie tylko s tymi/ ále s káżdym nieprzyiaćielem tákowym. A w ten

49:

cżás Pruſki Miſtrz poſłał krolowi dwu poſłu s tarcżámi/ s ktorych ieden Kro

50:

lá Rzymſkiego był/ Orłá cżarnego w złotym polu máiąc/ drugi Szcżećińſkie

51:

go Kſiążęćiá z Gryfem cżyrwonym w białym polu/ Miecże dwa gołe w ręku

52:

máiąc/s tym poſelſthwem po Niemiecku mowiąc: Sławny Krolu/ Vlryk

Miſtrz

strona: 384

O Polskim Kroleſtwie.

Liſt 384

Poſelſtwo zu=
chwáłe.
Miecże dwá.

Miſtrz Pruſki poſłał ći dwá miecżá/ tobie ieden á brátu drugi/ ná pomoc/ á=

by ſobą nie trwożył/ á śmiele ſie znim potykał. A ieſli ćiáſne pole maſz/ vſtą=

pić ſwoiego/ gdzye będzye y tobie y iemu przeſtrono: tákże ſie s ſtháło iż muſieli

vſtępić. Krol wzyął miecże/ nie gniewał ſie áni pyſzno odpowiadał/ iedno we=

ſtchnął á Pánu Bogu to porucżył/ tylko rzekł: ácż ći ich mam doſyć/ wſzákże y

ty wezmę dla przygody/ ty miecże dziś w ſkárbie ſą. Wyrzekſzy to/ kazał w bę=

bny ku potykániu vderzyć/ poſpolithy cżłowiek Bogárodźicę śpiewał. Eneás

Sylwius piſał/ iżby Litwá s Tátáry ludzye niezbroyni naprzod ſie ſnimi poth=

káli/ przeto ie iáko bydło bitho. Ale náſzy Kronikarze piſzą/ iż ná práwy rog

10:

Witułtowi ludzye przyſzli/ á ná lewy Polacy: ále Litewſki rog przełomion był

11:

od Pruſow/ ták iż drudzy pierzcháli do Litwy/ á pomowili żeby Krol Polki y

12:

z Witułtem/ y ze wſzytkimi był poráżon: y chorągiew S. Irzego vćiekłá/ pod

13:

ktorą byli Cżechowie z Moráwcy zá pieniądze/ kthore Ian Zárnowſki Cżech

14:

ſpráwował/ ktory potym cżeść ſtráćił.

15:

grafika

16:

¶ Pothkał ſie potym ſnimi Vff Polſki z tákim grzmotem/ iákoby ſie wielka

17:

wieżá obáliłá/ przełomili wſzythek lewy rog/ áż ſie v zádnich ludźi opárli.

18:

Widząc w ſobie wielką dzyurę Pruſowie/ poſtąpili ná zad/ náſzym ſerce dobre

19:

vcżynili: znowu ſzeſnaśćie vffow/ tákże wiele y chorągiew przywiedli/ pothkáli

20:

ſie s Polaki/ ále wſtrąceni ná zad: ſnich to ieden ták mężny był Niemiec/ Ki=

21:

kierzyc Deeberz Luſácyey/

¶ Kiekierzyc.
Deeber.

pozłoćiſty pás miał ná zbroi/ á wbiałym kápturku/

Ttt 2

przebił

strona: 384

Kſięgi Oſme

przebił ſie przes vffy Polſkie: bliſko Krolá będąc/ od Zbigniewá z Oleſznice

(ktory był potym Kárdynałem) s koniá zráżon/ potym go Krol rohátyną ná

źiemi przebił/ od pieſzych złupion. Thę ſzeſnaśćie vfow ſpráwował ieden Ko=

mendator ná białym koniu będąc/ wołał głoſem áby ſie ku práwey ſtronie obro

ćili/ gdzye byłá chorągiew Krolewſka nawiętſza: tákże vcżynili. Potkáli ſie s

Polaki dobrze/ długo s ſobą cżynili/ ná oſtátek wkoło od Polakow ogárnieni/

y ná głowę poráżeni.

Porázili Polacy
Pruſowie poi=
máni

W tym woyſku Pruſki Miſtrz zginął z Komendatory/

ktorych Sylwius piſze być o trzy ſtá. Poiman kſiążę Szcżećińſkie przez Skárb

ká z Gory/ też Konrad biały Kſiążę Oleſznickie przes Czechá z Zalce/ á ći byli s

10:

Pruſkiey ſtrony/ będąc z narodu Krolow Polſkich: Poiman też Kercżdorff s

11:

towárzyſzmi/ y inni Niemcy z rozmáitego narodu. W obozye ich álbo w ſtan

12:

kach/ nalezyone były rozmáite przypáwy ná Polaki/ płotná łoiem z żywicą á z

13:

woſkiem nápuſzcżáne ku męcżeniu Polakow/ łáncuchy co ſie ná noc w koło zá=

14:

mykáli: winá było doſyć v nich/ ále ie kazał Krol z obrębáć dla iákich iádow.

15:

Goniono ie ná ſześć mil bijąc. Licżbá Pruſkich ludźi wſzytkich około piąćidzie

16:

ſiąt tyſiąc. Sylwius piſze o cżterdzyeśći tyſiąc. Dzyało ſie to we wtorek dzyeń

17:

Swiętych Rozeſłáńcow/ látá iáko wyſzſzey ſtoi. Ciáłá zacnieyſzych pocżćiwie

18:

chowáne były: á nowothni poimáni wypuſzcżáni byli wolno/ bo ći zá muſzenim

19:

walcżyć muſieli. Pothym Kroł obległ Málborg ná dzyeń S. Iákubá/ ale iż

20:

Witułt potrzebą ſie wymowił do domu/ tákież Kſiążętá Mázowieckie/ przeto

21:

y Krol od oblężenia odſtąpił o S. Mátheuſzu/ á do domu iechał/ pobrawſzy

22:

Pruſkie więźnie y chorągwie. Pruſácy znowu ſie zbieráli y ludu inego nábyli s

23:

Sáśi/ y od Zygmuntá Krolá Rzymſkiego. Bacżąc to Polacy zbierána druży

24:

ná z máłey y wielkiey Polſki y z Mázowſz/ ktorych było około ſześći tyſiąc/ Pru=

25:

ſow też zbieránych około dzyeſiąći tyſiąc/ záſtápili im w Koronowá/ potkáli ſie

26:

ſpołu/ bili ſie ták mężnie áż ſie wſzyſcy ſprácowáli/ záwołał ieden ná odpocży=

27:

wánie/ wſzyſcy przyzwolili. A gdy ſobie cżołá ſpoćieráli á wytchnęli/ dawſzy ſo

28:

bie znáki vderzyli w ſię nie folguiąc ſobie.

Bitwá známie=
nita.

W ten cżás Miąſzy Ian z domu To=

29:

porow przebił ſie do chorągwie ich/ Chorążego śćiął á chorągiew pochwićił/

30:

zá ſzyię ſobie wetknął/ przyiechał do ſwoich/ ſkáźił ſerce Pruſom/ gdy Chorą=

31:

giew ſtráćili/ podáli tył á naſzy ie gonili á bili. A to práwa bitwá była.

32:

¶ Tegoż roku Sćiborz s Sćiborzyc/ Polak Woiewodá Siedmigrocki/ máiąc

33:

s ſobą dwánaśćie chorągwi/ z roſkazánia Zygmunthá Krolá Cżeſkiego y Wę

34:

gierſkiego/ wybrał y ſpalił ſtáry Sądecż y kilko wśi. Náſzy zebrawſzy ſie/ kto

35:

rzy byli przy gránicach od Krolá zoſtháwieni dla przygod/ poráźili go/ ledwie

36:

ſam vćiekł do Bárdyowá: A ták tego roku Polacy známienite bitwy otrzymáli.

Polacy wygráli

37:

¶ Ná drugi rok/ tho ieſth 1411. s ſtáłá ſie vgodá miedzy Krolem Polſkim y

38:

Witułtem á miedzy Konradem Miſtrzem Pruſkim á Kontory iego/ nie bárzo

39:

wdzyęcżna Polakom/ tym obycżáiem: Krol Polſki/ miał wſzytki miáſtá y zam=

40:

ki wroćić Miſtrzowi Pruſkiemu cokolwiek przez walkę wzyął/ więźnie wſzytki

41:

wypuśćić. Też áby Zmodzka źiemiá po śmierći Krolewſkiey y Witułtowey by

42:

łá zapiſaná wiecżnie ku Pruſom. A Pruſki Miſthrz Krolowi Polſkiemu miał

43:

dáć ſumę zá iego vtráty/ ſto tyſiąc kop groſzy płáſkich.

44:

¶ Tego cżáſu krol Włádźiſlaw ſzedł pieſzki z Niepołomic do Krákowá/ ná=

45:

wiedzáiąc mieyſcá Swięte/ á przed nim nieſiono chorągwie Pruſkie/ kthore w

46:

kośćiele ná zamku ná pámiątkę zwyćięſtwá zwieſzano.

Pruſkie chorą=
gwie.

47:

Látá 1412. Wypráwił ſye Krol Włádźisław do

48:

Węgier/ á tám był od Zygmuntá Krolá Rzymſkiego wdzyęcżnie przyięt/ y wro

49:

ćił mu záſię koronę/ iábłko/ ſceptrum/ Krolewſkie: kthore był Ludwig z má=

50:

ćierzą wynioſł.

Wrocenie koro=
ny Polſkiey.

Dárował go ktemu Zygmunt ſzkátułą śrebrną pełną kośći S.

51:

ſygnetem Ludwigowym ieſzcże zápiecżętowáne. Przyiechał potym Krol Włá=

52:

dźiſław do Ruśi/ á w ten cżás dał kośćioł Ruſki z zamku Przemyſkiego Swię=

tego Iwá=

strona: 385

O Polskim Kroleſtwie.

Liſt 385

tego Iwaná s kwádratu ćioſánego ná doł ſnieść/ ktory ieſzcze y dziś ieſt w korze

wielkiego kośćiołá v S. Ianá/

Koſćioł s. Ianá
w Przemyſlu.

z narzekánim wielkim Ruſkim. A w then cżás

poſłowie od Krolá Zygmuntá z Węgier przyiecháli ſwaká Iágiełłowego/ Ian

Sthrygońſki Arcybiſkup/ á Michał Kuchmiſthrz Woyth nowego Márgráb

ſtwá/ proſząc Krolá áby mu pożycżył cżterdzyeśći tyſiąc kop ſzerokich groſzy ku

potrzebie ná Ceſárſtwo:

Spiſka ziemiá.

Prośili też áby Krol kwithował Pruſkiego Miſtrzá s

przerzecżoney ſumy/ bo był Kroł Włádźiſław te ſumę od Pruſkiego Miſtrzá

wzyął w przepádku/ iż nie dał ſumy ná vmowione cżáſy. A ták Krol Włádźi

ſław zá rádą Pánow Polſkich/ pożycżył przerzecżoney ſumy Zygmuntowi kro=

10:

lowi Węgierſkiemu/ pod zakłádem rycżártu tákiego/ ieſli ich pierwſzego roku

11:

nie wroći/ tylką ſumę przepádnie: wtorego roku tákie dwie: trzećiego tákie trzy

12:

áż to w niezlicżony pocżet weſzło.

13:

Látá 1413. Lithwá drugi raz ku Polſzce przyłą=

14:

cżona y zápiſáná byłá/

Ziednocżenie Li
twy s Polſką.

przez ſpráwę Włádźiſłáwá Krolá/ zá ſłuſzną przycżyną/

15:

s przyzwolenim Witułtowym. Abowiem Krol záſłużonym Rycerzom Litew=

16:

ſkim/ herby pánow Polſkich rozdawał/ s przyzwolenim ich/ zá iedny dáry vſlá=

17:

chćił ie/ o cżym ſzerzey ſtoi ná głownych liśćiech ziednocżenia Polſkie^o z Litwą.

18:

¶ Tego też cżáſu Zmodź pokrzcżona ieſt/ ktory iáko ine bydło żyli ná świećie/

Zmodz.

19:

ogień chwaląc/ pthaki w leſie/ á duſze ná grobiech karmiąc/ w rozmáite cżáry

20:

wierząc. A Biſkupá im w Miednikách záłożył.

21:

¶ Zmodzka źiemiá leży miedzy Pruſy á Liwlánthy ná poł nocy bliſko morzá/

22:

máiąc Litwę od południá. Kráiná ieſt źimna/ mokra/ leśna w miody: źwierzy

23:

ny dobytki/ obfita. Lud w niey proſty á niebywáły: mowie ich nikt nie rozumie/

24:

iedno ſámi ſobie/ á Litwá trochę. Przeto gdy ie krzcżono/ muſiał ſam Krol do

25:

nich tłumácżyć y paćierzá vcżyć/ wſzákże iuż dźiś wiele ich Ruſki ięzyk vmie.

26:

Látá 1414. Krol Włádźisław z Withułtem wy=

27:

práwili ſie do Prus s thákim woyſkiem iákiego nigdy nie mieli/ bowiem nie v=

28:

cżynili doſyć ſłowu Krzyżacy/ iáko mieli ſumę ná thrzy cżáſy do roku rozłożoną

29:

położyć/ to ieſt/ ſto tyſiąc kop groſzy płáſkich/ gdzye tám wiele miaſth y wśi po=

30:

bráli. A gdy Brodnicę oblegli/ przyiechał do nich Papieſki poſeł/ ktory miedzy

31:

imi pokoy do dwu lat poſánowił/ áżby było po Koncylium w Konſtháncyey/

32:

bo tám było zebránie duchownych ná then cżás/ gdzye Huſá Ianá ſpalono/ á

33:

potym Papież miał miedzy imi zgodę vcżynić/ dla thego záś Krol s Pruſkiey

34:

źiemie wyiechał.

35:

Látá 1407. We wtorek wielkonocny Miſtrz Bu

36:

dek káżnodzyeiá v S. Bárbáry w Krákowie/ opowiádał ná kazániu ludzyem/

37:

iż Zydowie dzyećię Krześćijáńſkie vmęcżyli/ y ćiſkáli ná Kápłaná gdy z Bożym

38:

ćiáłem ſzedł. S they przycżyny poſpolity cżłowiek rzućił ſie ná nie dawſzy ſobie

39:

znáki/

Zydow mordo=
wánie.

wiele ich pomordowáli y ſtátki pobráli. Klimunt z Moſkorzowic Stá=

40:

roſtá Krákowſki/ Mikołay Litwos s cżeládzyą zamkową zbroyną/ ziecháli z

41:

zamku á rozwádzili ie/ y ſtraż nád nimi poſádzili. Ale ſkoro viecháli/ znowu ſie

42:

ná nie rzućili y pomordowáli: pobrawſzy ich rzecży/ miáſto ich zápalili/ ktorzy

43:

ná tym mieſycu mieſzkáli gdzye kośćioł S. Anny podle muru/ y wſzędzye około

44:

Kollegium/ gdzye zgorzáło kilko vlic y Kośćioł S. Anny/ Kollegium ledwo

45:

obroniono. Niektorzy żydźi chcąc gárdłá ſwe záchowáć/ vćiekli ná wieżę nád

46:

fortę S. Anny/ stámtąd ſie bronili. A gdy ie zápalili/ dáli ſie im ná łáſkę: trwał

47:

ten gwałt cáły dzyeń áż do zamirzku/ gdzye było wiele żydow pobitych/ y wiele

48:

ſie ich pokrzćiło z dzyećmi.

49:

¶ Tegoż roku Krol Włádźiſław poſadzał ty pány Polſkie/

Poſadzáni Pá=
nowie Polſcy.

Iákubá s Koby=

50:

lan/ z domu Grzymáłow/ ná gorny zamek Lwowſki: Andrzeiá s Tęcżyná z do=

Ttt 3

mu Topo=

strona: 385v

Kſięgi Oſme

mu Toporow/ ná zamek Krákowſki/ á Mikołay Chrząſtowſki z domu Strzego

mia wywołan iż miał ná nie podeyrzenie o krolową Annę nieſłuſzne/ przez pomo

wę Witutłtowę/ ktory władał krolem wſzákże ſie ſtego wywiedli/ y byli wolni.

Látá 1412. Erneſthus Kſyążę Rákuskie przyie=

chawſzy do Krákowá/ wzyął zá małżonkę Cymbarkę corę Semowitowę Kſią

żęćiá Mázowieckiego/

Cymbárká.

ſieſtrzenicę Krolá Włádźiſłáwá/ ktora potym vrodzi=

łá Fryderyká trzećiego Ceſárzá oycá Máximilianowego.

Látá 1415. Alexánder Wáłáski Woiewodá z żo=

ną y z Rycermi ſwymi/ przyiechawſzy do Sniátynia/ ołdownikiem ſie Krole=

10:

wſkim vdzyáłał.

11:

¶ Tegoż cżáſu poſłowie s Konſtántynopolá przyiecháli/ proſząc o wſpomoże=

12:

nie ſpiżą/ gdy od Turkow głodem w oblężeniu vćiśnieni byli.

13:

¶ Tego theż roku Kometá byłá/ y Hus Ian ſpalon/ ná Seymie duchownym

14:

w Konſtáncyey. Ná tym ſeymie Arcybiſkup Gnieznieńſki/ wypráwił ſobie li=

15:

ſty/ iż ſie Prymáſem piſſe.

Arcybiſkup Pry
más.

16:

Látá 1418. Witułt máiąc bráthá w podeyrzeniu

17:

Swidrygałá/ dał go wſadzić ná Krzemieniec/ ále mu Ruś pofolgowałá wię=

18:

zyenim/ przeto vćiekł do Krolá Zygmuntá. Potym ná iego przycżynę/ dał mu

19:

Witułt Nowogrod Siewierſki/ á tám był do śmierći Witułtowey.

20:

¶ Tego cżáſu po śmierći Soltaná Carzá Tátárſkiego/ ktory Witułtowi da=

21:

wał pomoc do Prus y wſzędzye/ ſyn iego Koremberden wſthąpił ná oycowſkie

22:

mieyſce/ wielki nieprzyiaćiel Witultowi.

¶ Spolne bićie
Tátárow.

Ale przećiwko iemu/ Witułt pobu

23:

dźił inego Carzá Betſubulá po Táthárſku Táchtamiſz/ y Ceſárzem go vcżynił

24:

w Wilnie/ oblokſzy go w złotogłow/ przyłącżywſzy ſwe Tátáry do iego. A ſtąd

25:

był wielkim przyiaćielem Witułtowi/ y pomocnikiem w káżdey potrzebie: ále

26:

potym od brátá rodzonego Iaremferdá zárzázan.

27:

Láthá 1416. Anná żoná wtora Iágiełłowá v=

28:

márłá/ poiął trzećią Elżbietę Gránowſką z domu Pileckiego Ottow.

Trzećia żoná
Gránowſka.

Slub

29:

zárázem był w Sánoku/ ktory im dawał Ian Rzeſzowſki Arcybiſkup Lwow=

30:

ſki/ ále iuż niewiáſtá byłá ſtára ſchorzáłá/ miáłá przed tym trzech mężow/ Wi=

31:

ſłáwá/ Lácká z Moráwy/ y Gránowſkiego: przeto płodu mieć nie mogłá/ dla

32:

cżego tho ſláchthá y pánowie niewdzyęcżnie od nich przyimowáli/ á zwłaſzczá

33:

to/ iż wneth vprośiłá v Krolá/ áby iey ſyn Ian Gránowſki s Pilce ná Gráb=

34:

ſtwo był przełożon á niektore źyemiány ku Iároſłáwiu w máńſtwie ſwoim miał.

35:

Ale tákie dánie było ſkázono przez pány/ zwłaſzcżá przes Biſkupá Krákowſkie=

36:

go Kánclerzá Korony Polſkiey. Potym we trzy láthá po ślubie vmárła/ á w

37:

Mánſionárſkiey káplicy pochowána w Krákowie z rádośćią poſpolitego cżło=

38:

wieká. Vpomináli Pánowie y Rycerſthwo Krolá/ áby cżwartą żonę poiął/

39:

zwłaſzcżá Offkę/

Offká.

to ieſt Eufemią/ Krolá Cżeſkiego Wacſłáwá corę/ y iuż był

40:

ná to przyſtał: ále mu w tym przekáźił brát Witułt/ ktory go námowił/ iż po=

41:

iął za małżonkę Zowkę corę Iwáná Kſiążęćiá Kijowſkiego ſynowcá ſwego

42:

od Andrzeiá brátá ſyná/ cudną y vrodźiwą/ látá 1422. Po tey żadnego poſá=

43:

gu nie wzyął. W Grodku okrzcżona y oddawána byłá Krolowi/ bo Ruſkiey

44:

wiáry byłá/ á dano iey imię Zofia.

Zofia czwarta
żoná.

45:

¶ Tego cżáſu Cżechowie poſłáli do Krolá Włádźiſłáwá/ áby ich Pánem był

46:

ále ſie im s thego wymowił/ iż oni ſą oderwáni od poſłuſzeńſtwá Rzymſkiego:

47:

przeto poſłali do Witułtá brátá iego w tey rzecży. Witułt ſam nie iechał/ ále

48:

brátá Korybutá poſłał ſwoim nakłádem/

Korybuth do
Czech poſlan.

wzyąwſzy dozwolenie v Krolá Pol=

ſkiego.

strona: 386

O Polskim Kroleſtwie.

Liſt 386

ſkiego. Iádąc przes Moráwę Vnicżowá dobył/ dawſzy korzyść ſłużebnym/ y

ſpalił iż mu przećiwni byli. Przyiechał do Prági/ dáli mu poſesyą we wſzytko.

Krol Zygmunt nie był tego wdzyęcżen/ dla cżego przymierze záſię wniwecż obro

ćił/ ktore był poſtánowił miedzy Pruſy á miedzy Krolem Polſkim z Witułtem

v iezyorá Mielná/ wſzákże potym tá rzecż zgodzoná byłá ná drugi rok/ to ieſt/

látá 1423. w Kiżmárku tym obycżáiem iżby záſię Krol Włádźiſław Iágiełło

wywiodł przez liſty y poſły Korybuta s Cżech/ áby theż Pruſki Miſtrz s Kro=

lem Polſkim zgodę/ ktorą Zygmunt Krol v Mielná miedzy imi poſtháno=

wił/ dzyerżeli.

10:

¶ Po tey zgodzye/ Krol Włádźiſław vmyſlił weſele známienite Zofiey Kro=

11:

lowey vcżynić/

Goſćie wielcy.

láthá 1424. ná kthore prośił Krolá Rzymſkiego Zygmuntá s

12:

krolową/ y Eryká Duńſkiego Krolá. Przyiechał też ná koronácyą iey/ Kárdy=

13:

nał s Plácencyey rzecżony Brandá/ Tytułu S. Klimuntá. Też y Korybut s

14:

Cżech/ ná ich wſkazánie przyiechał w pocżćie piąći ſet koni. Był theż Ludwig

15:

Báworſkie Kſiążę brát Krolowey Fráncuſkiey/ ktory nie był proſzon iedno ná

16:

widzenie przyiechał/ y wdzyęcżnie był przyięt. Były też Kſiążętá Mázowieckie/

17:

Opolſkie/ Cieſzyńſkie/ Ráćiborſkie/ Koſzleńſkie/ Zegáńſkie/ Oświęćiḿſkie/

18:

Opáwſkie. Od Pruſkiego Miſtrzá byli dwá Komendatorowie/ Thoruńſki y

19:

Elbieſki. Tákież Kſiążętá Litewſkie/ y Biſkupi Polſcy z Arcybiſkupem Gnie

20:

znieńſkim Woyćiechem: wſzyſcy w iedney iżbie iedli kthorą zwano Láſkowiec/

Láſkowiec.

21:

ſiadł we środku Krol Zygmunt/ po práwey mu ſtronie ſiedźiał Krol Włádźi

22:

ſław/ potym Kárdynał z inymi Biſkupy: po lewey ſtronie Zygmuntá/ ſiedział

23:

Krol Duńſki s Kſiążęty y z inymi Pány świeckimi: pięthnaśćie dni w Kráko=

24:

wie mieſzkáli. Vtwierdźiwſzy miedzy ſobą wiecżny pokoy/ roziecháli ſie precż.

25:

Korybut nád wolą Krolá Polſkiego/ iechał záſię ná kroleſtwo Cżeſkie. A gdy

26:

nie chćiał ich wiáry dzyerżeć/ nie ſprzyiáiáli mu: przeto muſiał od nich z lekko=

27:

śćią viecháć.

28:

Látá 1426. Vrodźił ſye Iágiełłowi pirwſzy ſyn

29:

z Zofiey/ przes Woyćiechá Arcybiſkupá Gnieznieńſkiego ná zamku Krákow=

30:

ſkim okrzcżon/ dano mu imię oycowſkie Włádźiſław. Ná drugi rok drugiego

31:

ſyná vrodźiłá/

Syn wtory.

dano mu imię Káźimierz: ten rychło vmárł/ pochowan w Krá

32:

kowie ná zamku przed ołtarzem S. Erázmego/ ále w żywoćie Zofiey thrzeći ſyn

33:

Włádźiſłáwowi był: ktory ſie vrodził látá 1428. dano mu też imię Káźimierz.

Syn trzeći.

34:

Bacżąc Witułt dwu potomku Iágiełłowych/ boiąc ſie o Kſięſthwo Litew=

35:

ſkie by nie przyſzło ná Krolewice Polſkie/ ſzukał rády tákież obycżáiá/ ktorym=

36:

by mogł dzyedźicżność mieć ná Kſięſtwo Litewſkie: tákież iákoby mogł y koro=

37:

nę iego otrzymáć ná Kroleſtwo Litewſkie: vmyſlił pierwey zwádźić Iágiełłá z

38:

Zygmuntem/ á w tym powoli koronę ſobie wypráwić. A gdy tą drogą niemogł

39:

poſtępić/ vćiekł ſie do Zygmuntá Krolá Rzymſkiego y Węgierſkiego w tey rze=

40:

cży o pomoc. Krol Zygmunth máiąc ſnim o thym táiemną rozmowę/ vcżynił

41:

Syem w Lucku puśćiwſzy głos iż dla Rzecżypoſpolitey Polſkiey/ Litewſkiey y

42:

Węgierſkiey. Włádźiſław nie wiedząc co ſie dzyeie/ zá proźbą Krolá Zygmun=

43:

tá przyiechał ná on Syem do Lucká/ tákież Witułt ná ſmowie. Zygmunt rzecżą

44:

ſzeroką powiedzyał s tego być pożytek wſzythkim/ áby Wáłáſkiego Woiewodę

45:

wygnáli y z ludem iego/ á ludźmi dobrymi Polaki/ Ruśią/ álbo Węgry oſá=

46:

dźili/ gdyż Wáłáſzy wiáry nie máią á drapieſtwem żywą. Krol Polſki powie=

47:

dzyał iż ſie im tego nie godźi vcżynić/ gdyż Wáłáſzy ſą poddáni kroleſtwu Pol=

48:

ſkiemu/ á ieſli ieſt ieden ábo więcey złych cżemu ich nie káráć/ á nie wſzythkich.

49:

Przeſtawſzy tego rzekł Zygmunt: áby przyzwolił Krol Polſki ná koronácyą brá

50:

tá ſwego Witułtá/ ktory ieſt ſławny y záchowány v wſzech krolow Krześćijáń

51:

ſkich/ ſzcżego by miał wielką cżeść y ſławę/ y pomoc przećiw káżdemu nieprzyia=

52:

ćielowi. Witułtowi ſie tá rzecż podobáłá/ ále Iágiełłowi s Polaki nie bárzo:

Ttt 4

dla cżego

strona: 386v

Kſiegi Oſme

dla cżego pánowie Polſzcy krolowi ſwemu kazáli ráno precż iecháć/ tákże vdźiá

łał/ á oni tám zoſtáli/ y zámknęli to miedzy ſobą:

Witułt chćiał
być Krolem.

poſłáć do Papieżá o przyzwo=

lenie ná kroleſtwo Litewſkie. Polacy też poſłáli do thegoż Marćina piątego/

áby ná to nie przyzwálał/ gdyż Litwa ieſth ziednocżona s kroleſtwem Polſkim.

Papież poſłał trzy buły przes ſwego poſłá zákázuiąc korony Litewſkiey/ iednę

bułę Zygmuntowi Węgierſkiemu Krolowi/ drugą Witułtowi/ trzećią Kro

lowi Polſkiemu y Witułtowi/ áby iecháli do Cżech/ a wykorzenili Huſowę ſe=

ktę y Zyſzkę iego náſladowcę: wſzákże Zygmunt ziednał wſzytko y odzyerżał co

żądał z Witułtem zá pieniądze v Papieżá. Abowiem Ian Cżárnkowſki Pod

10:

komorzy Poznáńſki z roſkazánia krolewſkiego poimał poſły/

Cżárnkowſki.
Nieuſtáuitzność
Papieſká.

Doktorá Báptyſtę

11:

Cygallá Włochá/ y Zygmuntá Roth Niemcá/ ktorzy liſty nieśli Witułtowi/

12:

náktorych piſano iż koronie dwie śle do Litwy/ iednę Witułtowi/ drugą Iuli

13:

anie żenie iego. W tych też liśćiech było potwierdzenie ziednocżenia ich/ to ieſt

14:

Pruſow/ Litwy/ Liwlántow/ y Węgrow. Wyrozumiawſzy Polacy ligę ich/

15:

ruſzyli ſie pánowie Polſzcy/ Sandywoy Oſtrorog Woiewodá y Stároſtá Krá

16:

kowſki/ Dobrogoſth s Számotuł Káſzthelan Poznáńſki/ Iárad z Brudzewá

17:

Woiewodá Inowłocſłáwſki/ iáko miłownicy Rzecżypoſpolitey/ bez roſkazá=

18:

nia dobrowolnie ćiągnęli do Sáśi/ y położyli ſie miedzy láſy gdzye zową Turza

19:

gorá/ áby poſły pochwytáli s koronámi przerzecżonymi/ kthorzy przes Pruſką

20:

źiemię chćieli ſnimi iecháć do Litwy/ ále ſie oſtrzegli/ przeto ſie ku południu o=

21:

broćili do Węgier do Krolá Zygmuntá. Vſłyſzawſzy to Witułt z melánkoliey

22:

niemoc miał/ w ktorey vmárł/ látá 1430. mieſiącá Páźdzyerniká.

Smierć Wituł=
towá.

23:

¶ Po śmierći Witułtowey Włádźiſław Krol Polſki nie rádząc ſie rad ſwych

24:

dał Swidrygałowi kſięſtwo Litewſkie cżłowiekowi pirzchliwemu á nieuſtáwi=

25:

cżnemu y pijanicy. Obacżywſzy to Polacy Hrzycżko Kierdeiowic/ Teodoryk/

26:

Michał/ Muzyło/ bráćia z Bucżácá/ Kruſzyná z Gálowá/ przyćiągnęli pod

27:

Kámieniec/ á poſłáli do Stároſty Kámienieckiego Dorygiertá Woiewody Wi

28:

leńſkiego/ áby do nich ſzcżedł z zamku powiádáiąc pilną potrzebę Rzecżypoſpo

29:

litey/ ktory ieſzcże nie wiedzyał o śmierći Witułtowey. A gdy thák vdzyáłał/

30:

poimáli go y związáli/ á w zamki ták Kámieniec iáko ine w wiązáli ſie ku Pol=

31:

ſkiey źiemi ná krolá Polſkiego.

podole ku polſzce

A od tego cżáſu Podole ku kroleſtwu Polſkie=

32:

mu przyſłuſzeie. Dla cżego Swidrygał gdy ſie dowiedzyał krolá nie vcżćił mo=

33:

wiąc:

¶ Swidrygał
ſkrzętny.

Ty Krolu dzyerżałes mię y z Witułtem dzyewięć lat w więzyeniu/ bo był

34:

ná Krzemieńcu w więzyeniu od Witułtá/ ále vćiekł ſniego/ mogłći bych to te=

35:

raz oddáć: y ták/ ieſli mi Podola y Kámieńcá nie wroćiſz/ ſtąd ćie nie puſzcżę á

36:

do więzyenia wſádzę. Takież y dworzánom iego Polakom groźił. A s tey przy

37:

cżyny iuż było pomowiono wſzędzye w poſtronnych kroleſtwach y v Papieżá/ á=

38:

by krolá Polſkiego brát Swidrygał wſádził: przeto iuż był Papież liſty poſłał

39:

do Litwy/ áby był Krol Polſki wypuſzcżon pod klątwámi/ Polacy też iuż byli

40:

gotowi z Litwą o to cżynić. Krol Włádźiſław vchodząc ſnim trudnośći/ po=

41:

ſłał ná Kámieniec Tárłá s Szcżekárzowic Toporcżyká do Micháłá Bucżac=

42:

kiego/

Tárło Topor

mocno przykázuiąc/ áby temu Micháłowi Bábie (Litwin był) dał w

43:

wiązánie w Kámieniec y w Podole ná Swidrygałá. Ale Andrzey s Tecżyná y

44:

Mikołay Drzewicki ktory miał piecżęć krolewſką nápiſawſzy drugie liſty w woſk

45:

wlepili/

Chytryliſt.

dáli poſłowi Tárłowi/ á roſkazáli áby gi dał Bucżáckiemu álbo mie=

46:

ſzcżánom Kámienieckim/ á powiedział im ták vſtnie iż chcąli nie zbłądźić niech

47:

rády w woſku ſzukáią: á ná liśćiech ſtało/ iż tho Krol w wiązánie kazał dáć zá

48:

muſzenim á nie z dobrey woley/ vchodząc więzyenia. Obacżywſzy to Bucżacki/

49:

wſadził do więzyenia Micháłá Bábę y Tárłá/

Bábá poiman.

á zmkow nie ſpuśćił. A w tym

50:

cżáſie Iágiełło z Litwy viechał. Swidrygał woyſko zebrawſzy ćiągnął do Po

51:

dola/ ktoremu Włádźiſław s ſwym ludem y s Podolány záſtąpił/ látá 1431.

52:

ná dzyeń Swiętey Márgorzęty v Lucká/ á tám iedno hárcowne poraſzki były/

53:

bo wzyęli miedzy ſobą przymierze do gromnic. A w tym cżáſu Woiewodá Wá=

łáſki ołdo=

strona: 387

O Polskim Kroleſtwie.

łáſki ołdownik Polſki/ vpáthrzywſzy ſwoy cżás/ Podole woiował.

Poráżeni Wá=
łáſzy.

Ale wneth

Krol poſłał do Lucká Teodoryká/ Micháłá/ y Muzyká bráćią Bucżáckie y

Podolány ſnimi/ ktorzy lud Wáłáſki rozproſzony poráźili y plon odięli. Pruſki

też Miſtrz Páweł z Ruzdorfu/ złamawſzy przymierze/

Pruſowie zdrá=
dzili.

ktore był Zygmunt mie

dzy imi v iezyorá Mielno poſtánowił/ źiemię Kuiáwſką y Dobrzyńſką cżáſu w

niebo wźięćia pánny Máryey okrutnie woiował: wſzákże Liwlánty/ ktorzy ſzli

Pruſom ná pomoc/ prośći chłopi poráźili:

Liwlántſkie cho=
rągwie.

ktorych ſprawcámi byli/ Iárognie=

wſki/ Wiſzemburſki/ Ian Kolińſki Pruſacy/ y cżterzy chorągwie ná znák zwy

ćięſtwá do Krákowá przynieśli/ ktore miedzy drugie záwieſzono.

10:

¶ Ná drugi rok Kometá byłá wielka/ znácżyłá vpadek Swidrygałow/ kto=

11:

rego brát Sygizd álbo Zygmunt Stárodubſkie Kſiążę wygnał z Litwy s przy=

12:

zwolenim krolewſkim.

Swidrygał wy
pędzon.

A s tey przycżyny Włádźiſław Zygmuntá zá wielkie kſią

13:

żę Litewſkie w Litwie vſtáwił. Dla tego trzeći raz było ziednocżenie Litwy s

14:

Polaki/ pod przyſięgámi/ y s Kſiążęćiem ich Swidrygałem.

Trzećie ziedno=
cżenie Lithwy s
Polaki.

15:

Látá 1432. Márgrábſtwo nowe woiowáli wiel=

16:

dzy Polacy s Czechy/

Márgrábſthwo
y Pomorzany z
woiowano.

ktore przywiodł Cżapko s taboru Cżeſkiego. Gdy przyſzli

17:

do Pomorſkiey źiemie/ zeſzli ſie s Krákowiány ktore był poſłał Mikołay z Mi=

18:

cháłowá Káſztelan Krákowſki: wſzytkę Pomorſką źiemię/ okrom piąćinaśćie

19:

wśi/ ſpuſtoſzyli.

20:

¶ Tego cżáſu Krol Włádźiſław od ſtárośći chore ocży miał/ thák iż Bożego

21:

ćiáłá widzyeć nie mogł/ áż mu ie kápłan bliſko przynośił. Co dáley to bárzyey

22:

pocżęłá ſie w nim chorobá rozmagáć. Gdy był w Przyſzowie/ áby ſie nie zále=

23:

gał w chorobie/ iechał do láſá áby ſłowiká ſłyſzał/ y ſłuchał go do poł nocy/ po

24:

S. Woyćiechu w piątek/ Dokthorowie pomowili by przezyąbł: przyiechał do

25:

Grodká w ſobotę świątecżną/ ſiedząc zá ſtołem s poſły Wáłáſkiego Woiewo=

26:

dy ſebrá go ruſzyłá/ á ſiedḿnaśćie go dni trzymáłá/ przyiąwſzy Páńſkie świą=

27:

tośći oſtátniego dniá Máiá vmárł/ w Krákowie pochowan po práwey ſtronie

28:

kośćiołá.

Smierć Iágieł=
łowá.

Znák śmierći iego byłá Kometá ktora trwáłá trzy mieſiące. Ten

29:

był wielkim przeſládowcą z bráćią ſwą kroleſtwá Polſkiego/ poki go był Pan

30:

Bog krztem Swięthym nie oświećił.

Okazánie Iá=
giełłowo.

Cżłowiek był ſercá dobrego/ vrody śre=

31:

dniey/ twarzy długiey/ vſzu wielkich/ głoſu miąſzſzego/ ocżu cżarnych máłych

32:

y nieſpokoynych/ niewcżeſnośćiam przywykły: iáko ieſt/ źimnu/ głodu/ wiátru/

33:

dymu/ prágnieniu/ łáknieniu/ y gorącu. Myśliſtwem ſie obierał. Sobolich

34:

áni żadnych koſzthownych ſzat nie miewał/ iedno báránie od źimná. Ná walki

35:

nie ſkwápliwy był/ kthore więcey przekłádał ná ine niż ná ſię/ w łáźni trzećiego

36:

dniá bywał do południá/ ſpokoiem bywał/ nád złocżyńcámi był lithośćiwy/

37:

winá áni piwá nie rad pijał/ tylko wodę przypráwną/ woń ſie chronił zowąc

38:

to zgágą/ w kośćiele długo bywał/ vbogimi nie gárdźił/ ſam ich krzywdy ſłu=

39:

chał/ iedno ná ſkazánie leniwy. Miał też w ſobie wiele obycżáiow máćierzyń=

40:

ſkich około cżárow/ kthora byłá Ruſká: gdy s przygody pirwey lewy both albo

41:

trzewik obuł niż prawy/ on dzyen niefortunny mnimał być: też niżli z domu wy

42:

ſzedł/ pierwey nogą kołko zákryślił: w podnoſzenie Bożego ćiáłá cokolwiek o=

43:

koło ſiebie nálazł bliſko/ tho żmiął y zwinął/ oplunąwſzy y zárzućił. A gdy był

44:

od biſkupow przeſtrzegan o to/ odpowiedzyał iż to nie ſą żadne cżáry/ ále ſie ták

45:

rozumiem być nicżemnym prochem y wzgárdzonym przed oblicżnośćią Bożą/ iá

46:

ko ten proch álbo wiechtek ktory zárzucam odemnie. W dárzech ſie nie kochał/

47:

co miał Rycerſtwu rozdawał. Narod ſwoy Litewſki bárzo miłował/ thák iż

48:

wſzytki kłopoty Lithewſkie Polſká muſiáłá záſthępowáć od Prus/ cokolwiek

49:

tám Litwá broiłá/ y więcey ſie ſtárał o nię niż o ſwe kroleſtwo: ták iż go mogą

50:

dźiś zwáć oćiec oycżyzny ſwięty/ bo ie on gwałtem ná krzeſt ſwięty ſam náwro=

51:

ćił. Ná budowánie y opráwę miáſt był niedbáły/ ták iż ich wiele oblećiáło zá

52:

niego/ ktore Káźimierz wielki murowáć dał. Kollegium dał zmurowáć/ y ko=

śćiołow

strona: 387v

Kſięgi Oſme

śćiołow wiele pozákłádał:

Zákłádał Ko=
ſćioły.

w Lublinie S. Brygidy/ z namowy pierwſzey żony

Edwigi/ klaſztor S. Duchá w Sącżu: też pánny Máryey ná piaſku przed Krá

kowem/ drugi ná Kleparzu S. Krzyżá: w Litwie w Miednikach/ w Wilnie/

w Kijowie/ w Chełmie/ y wiele inych nádał y pozákłádał. Zamkowe mury w

Krákowie wyſzſzey wynioſł. Burgrábiom też tego zamku/ ktore był Káźimirz

poſtánowił/

Burgrábie Krá
kowſcy.

dzyeſiąćiam grzywien płátu káżdemu z oſobná podwyſzſzył ná ká=

żdy rok/ ku piąćidzyeſiąt grzywien/ tym obycżáiem: áby káżdy ſnich miał goto=

wy koń y ſtrzelcá zawżdy ku potrzebie wſzelkiey/ kiedy Stároſtá álbo podſtáro=

śći potrzebę opowie.

10:

Láthá 1433. Alexánder Woiewodá Wáłáski/ po

11:

śmierći ſwey zoſtáwił po ſobie ze dwu żon dwu ſynu/ Heliaſzá y Stefaná.

Wáłáſcy Woie=
wodowie.

He=

12:

liaſz ſtárſzy ieſzcże od oycá był náznácżon ná Woiewodſtwo Wáłáſkie/ przetho

13:

brátá Stefaná wygnał/ y mátkę iego vtopił. Stefan gdy viechał przed brá=

14:

tem/ Multany y ine ludźi gorne k ſobie przyćiągnął/ y od Thurkow wzyąwſzy

15:

pomoc wypędźił Heliaſzá/ kthory do Polſki vćiekł. Napierwey był opátrzon

16:

dzyerżáwą dobrą/ ále pothym kwoli Stefánowi poiman był od Ianá Coły/ y

17:

ná zamek Sirádzki poſłan/ gdzye był pod ſtrażą. A ták pánowie Polſcy vcży=

18:

niwſzy Syem w Sirádzu zámknęli to/ iżby Heliaſz nie był puſzcżon/ áby Ste=

19:

fan ołdował.

20:

Látá od národzenia Páńskiego 1434.

21:

Ládźisław ſyn Iágiełłow ná kroleſthwo Polſkie

22:

wybran y koronowan/ cżáſu S. Iákubá Apoſthołá/ od Ry=

23:

cerſtwá Polſkiego w Krákowie. ná co też przez poſły ſwe przy

24:

zwolili/ Zygmunt kſiążę Litewſkie/ Stefan Woiewodá Wá

25:

łáſki/ y kſiążętá Mázowieckie Semowit/ Káźimierz y Bole=

26:

ſław: Ale Spytek z Melſztyná/ Abráám z Zbąſzyná Poznáń=

27:

ſki Sędzya/ Ian Sthráſz s Kośćielnik/ nie chćieli nań przyzwolić dla iego mło

28:

dych lat/ iedno ná Mázowieckie Kſiążę/ ktore ze trzech wotowáli: wſzákże gdy

29:

im pánowie rádni ſłuſzną przycżynę powiedzyeli/ y dowiedli dekretem s Kſiąg

30:

Krolá Káźimierzowych dekrethow/ kośćiołowi Krákowſkiemu dánym przy=

31:

zwolili: bacżąc też to po nim iż był oycu podobny w vrodzye y obycżáioch. grafika

32:

¶ Thegoż roku Heliaſz przerzecżony Woiewodá

33:

Wáłáſki s Sirádzkiego zamku z więzyenia vćiekł/

34:

y woiował Wáłáſką źiemię. Pothym Krol Włá=

35:

dźiſław poiednał ie y rozdzyelił Woiewodſtwem/

36:

Heliaſz wzyął ty kráiny ſnámi w ſamſiectwie: Ste=

37:

fan od morzá y zamek Biłyhrad s Kilią.

Kilia.
Biłahrad.

A ták He

38:

liaſz Krolowi Włádźiſłáwowi ołd cżynił we Lwo

39:

wie ná dzyeń S. Micháłá/ y poſtąpił dáwáć dwie

40:

śćie wozow Wyźiny/ y cżterzy ſtá ſztuk Báyboraku

41:

álbo Kofftyru/ ktemu też ſto koni káżdy rok: ná co

42:

ſie obligował przyſięgą y zapiſem/ á Krol mu ná=

43:

znácżył y poſtąpił Hálickiego zamku/ áby tám miał ſkład ſwoim ſkárbom prze=

44:

śpiecżny.

45:

Látá 1435. Swidrygał s Korybutem bráthem/

46:

ktorego byli wypędźili Cżechowie od ſiebie/ iż nie chćiał ich ſekty náśládowáć/

47:

wzyąwſzy ná pomoc Tátáry/ Ruſaki/ Liwlánty/ ćiągnęli do Lithwy przećiw

48:

Zygmuntowi: ktorym Litwá y Polacy/ ná kthorymi był Hetmánem Iákub

Kobyleńſki/

strona: 388

O Polskim Kroleſtwie.

Kobyleńſki/ záſtąpili y poráźili. Tám poimawſzy Korybutá y Rotá Niemcá

nieprzyiaćielá Polſkiego/ obu vtopili.

Korybut vto=
pion.

¶ Drugiego roku Stoſz Slężak Kłobucko wybrał y wśi okolicżne. Ale gdy

go Zarębá Stároſtá Wieluńſki gonił s ſláchtą Wieluńſkiey źiemie/ pomiotał

wſzytek plon/ ledwie ſam vćiekł. ¶ Swidrygał będąc poráżony vtráćił wſzyt

ko/ płácżąc prośił Krolá/ áby był záchowan ná iákiey dzyerżáwie w Lithwie.

Krol przyzwolił/ ále go Zygmunt wypchnął precż iáko nieprzyiaćielá.

Látá 1438. Derſzniak s Kitwian we wtorek mię

ſopuſtny przyćiągnął w nocy pod Zator/

Dzyerżek ábo
Derſzniak.
¶ Zator dobyt.
¶ Oswięćiḿ.

przyſtáwiwſzy drábinki vbieżał miáſto

10:

mieſzcżány powiązał y ku poſłuſzeńſtwu kroleſtwu Polſkie^vprzypędźił/ y Oſwię

11:

ćiḿſki kray wſzytek. Ale gdy mu cżeladź v Syewiorá przez opilſtwo ich poráżo=

12:

no o środ poſtu/ muſiał krolowi Polſkiemu ſpuśćić Zator/ wzyąwſzy od Krolá

13:

tyſiąc grzywien zá nakład. Wſzákże po kilku lat Krol Polſki wroćił záſię Za=

14:

tor Wacſłáwowi Oświęćiḿſkiemu Kſiążęćiu/ pod tą vmową y przyſięgą/ áby

15:

zamek Berwald ku kroleſtwu Polſkiemu był przywłaſzcżon/ á on ſám áby theż

16:

był záwżdy ołdownikiem/ to ieſt/ manem Krolá Polſkiego.

17:

¶ Tegoż roku Scháchmát Ceſarz Tátárſki z wielkośćią Tátárow do Podola

18:

przyſzedł/ á poráźiwſzy lud známienity ná mieyſcu iezyernym/ wielką ſzkodę tám

19:

vcżynił. Od tego ćzáſu Tátárowie łácny ślák przewiedzyeli do Podola/ ktorym

20:

potym cżęſtokroć źiemie Ruſkie ledá kiedy náieżdzáli á puſtoſzyli.

21:

¶ Tegoż roku byłá wielka drogość w Polſzce/ thák iż ieden korzec żytá zá puł

22:

kopy był/ przez wielką mokrość.

23:

¶ Thegoż cżáſu śilny fáłſz w monetach ſie vkazał.

Drogoſć wielka
Monetá fáłſzy=
wa.

24:

Látá 1439. Spytko z Melſztyná zebrawſzy lud

25:

zá pieniądze s przyiaćioł y s poddánych zbroyny/ przyiechał ná Syem do No=

26:

wego miáſtá/ oboz záthocżywſzy pod miáſtem/ gwałthownie goſpody Biſkupá

27:

Włocſłáwſkiego Włádźiſłáwá ráno wyłupił/ tákież Dzyekaná Krákowſkiego

28:

Laſockiego/ Ianá Kánclerzá s Koniecpolá/ y Ianá Glowacżá z Oleſznice/ y

29:

ſámym lekkośći wyrządzał/ y viechał do obozu. Krol kazał ſie wſzytkim prze=

30:

ćiw iemu nágotowáć/ á on też był gotow/ tám w potkániu zráżon s koniá y zá=

31:

bit Spytek/

Zábit Spytek.

y odſądzon imienia/ tylko żenie iego dano Mielſztyn.

32:

¶ Thego roku w Polſzce byłá wielka źimá/ ſkąd był wielki nieurodzay/ y głod

33:

dla zdychánia dobytká od głodu/ ktoremu poſpolity cżłowiek odzyerał ſnopki

34:

poſzyte y dawał vśmierzáiąc rycżenie iego.

35:

¶ Tegoż roku Izydorus Grecżyn Arcybiſkup Kijowſki/ ſtárał ſie o to iákoby

36:

mogł ziednocżyć Ruſką wiárę s Polſką/ ieźdźił do oycá Papieżá do Rzymá/

37:

tám go Eugenius vcżynił Kárdynałem/ y dał moc ziednocżenia ich. Ale przy=

38:

iechawſzy z Rzymá/ gdy pocżął w Moſkwi kázáć á rozwodźić y náucżáć cżłon=

39:

kow Krześćijáńſkiey wiáry/ poimáli go y dáli do więzyenia ná Smoleńſk/ wſzák

40:

że nieborak vćiekł/ á więcey bydłu temu kázáć nie chćiał.

41:

Látá 1437. Zygmunt Ceſarz Krol Cżeski y Wę

42:

gierſki/ iádąc s Prági vmárł w Znoymie/ pochowan w Wárádźiniu. Ná iego

43:

mieyſce wſtąpił Albrechth Kſiążę Rákuſkie. Cżechowie niekthorzy poſłáli do

44:

Krolá Polſkiego/ áby im zá páná vſtáwił brátá Káźimierzá/ kthoremu było

45:

trzynaśćie lat/ zwłaſzcżá Tháborowie/ ktorych byłá moc więtſzá drudzy theż

46:

krolá Rzymſkiego Albrechtá/ ktorego Práżánie przez Filibertá Biſkupá Kon

47:

ſtáncyeńſkiego w Prádze koronowáli. Krol też Włádźiſław brátá ſwego Ká=

48:

źimierzá z Woiewodą Poznáńſkim Oſthrorogiem/ Sędywoiem/ y z Ianem s

49:

Thęcżyná Woiewodą Sędomierſkim poſłał/

Káźimierz ná
kroleſthwo do
Cżech iechał.

dawſzy im ludźi niemáły pocżet:

50:

ktorzy w Cżechach ſkaráli ty/ kthorzy ná Káźimierzá nie przyzwaláli. A thák

Albrecht

strona: 388v

Kſięgi Oſme

Albrecht wezwawſzy ná pomoc kſiążąt Niemieckich/ tákież Elektorow/ Wę=

grow/ y inych/ ćiągnął do Thaboru s trzemidzyeſty tyſiąc ludźi/ gdzye Polſkie

woyſko leżáło/ ktorych też mogło być cżternaśćie tyſiąc/ ktemu dobrze okopá=

ni byli/ ttám káżdy dzyeń hárce cżynili. Taborzánie z gory Polakom byli ná

wielkiey pomocy/ przeto ich nie mogli pożyć. Ale głodem ſtrapione obie woy=

ſce będąc/ ruſzyli ſie precż/ Albrecht do Prági/ Polacy do Taboru. Włádźi

ſłáwá Krolá Polſkiego ſpráwili Woiewodowie przez liſty o wielkiey mocy Al=

brechtowey: przetho Włádźiſław zebrawſzy woyſko Polakow y Lithwy/ ćią=

gnął do Cżech przes Sląſko. A gdy było v Opáwy/ przyiechał kniemu Ian s

10:

Thęcżyná Woiewodá Sędomierſki powiádáiąc/ iż ſie woyſká precż ruſzyły.

11:

Krol Włádźiſław záſię ná zad ćiągnął cżyniąc w Sląſku wielką ſzkodę. Po=

12:

tym látá 1439. Papież Eugenius cżwarty miedzy imi wzyął ná zgodę/ ná kto=

13:

rą poſłał ſwego Legathá Ianá Biſkupá Segineńſkiego miedzy imi poſthána=

14:

wiáć/ ále gdy ich zgodźić nie mogł/ do trzech lat miedzy imi pokoy był záłożon.

15:

Rychło potym Albrecht vmárł zoſtáwiwſzy żonę brzemienną.

16:

¶ Węgrowie chwieiąc ſie y thám y ſam/ poſłáli do Krolá Polſkiego Włádzi=

17:

ſłáwá poſły ſwoie/

Posłowie z Wę
gier.

Ianá Siedmigrockiego Biſkupá/ theż Mátká s Talonezu

18:

Słowáńſkiego Baná/ Emeryká Ochmiſtrzá/ Ianá s Perenu/ y Ládźiſłáwá

19:

s Páloncżu/ żądáiąc go ná kroleſtwo Węgierſkie. Przećiw ktorym Káźimierz

20:

s Prełaty y s pány wyiechał/ á z wielką pocżćiwośćią ie przyprowádźili w nie=

21:

dźielę wtorą w poſt/ w kośćiele ná żamku Krákowſkim poſelſtwo ſpráwowáli

22:

ná co przyzwolił Krol Polſki. A ták o S. Woyćiechu látá 1440. wyiechał s

23:

Krákowá do Węgier przez Sądecż z wielkośćią ludźi Polſkich w ſobothę S.

24:

Throyce: przepráwiwſzy ſie przez Dunay wiechał ná Budzyń/ gdzye od Wę=

25:

grow był przyięt pocżćiwie. A w ten cżás krolowa Węgierſka Elżbietá poro=

26:

dziłá ſyná/ ktoremu dano imię Ládźiſław/ vkradſzy koronę zárázem go kazáłá

27:

ná dzyeń świąthecżny Dyonizemu Kárdynałowi w Biłágrodzye koronowáć/

28:

tákże y dzyećię y koronę potháiemnie záſłáłá do Rákus/ y dáłá ku wychowániu

29:

Fryderykowi Ceſárzowi powinowátemu ſwemu. Pánowie Węgierſcy ziecha=

30:

wſzy ſie ná Budzyń chćieli koronowáć Włádźiſłáwá ná kroleſtwo Węgierſkie.

31:

Ale gdy korony nie náleźli/ nie chćieli nigdzyey puśćić z miáſtá Ládźiſłáwá Ga

32:

rá/ tákież Dyonizyuſá Kárdynałá/ y drugich/ co byli przyiecháli ná gleyćie/ áż

33:

by zamek Wyſzegrod ſpuśćili/ á koronę wroćili/ ktora byłá porucżoná Garze

34:

przerzecżonemu. Gará gdy po koronę ſzedł ná Wyſzegrad/ nie nálazł iey w ſkrzy

35:

ni/ bo ią byłá przez iego wiedzenia krolowa vkrádłá: dla tego był Włádźiſław

36:

koronowan S. Szcżepaná koroną w Biłágrodźie dzyeń S. Alexego. A ſthąd

37:

byly wielkie roznice miedzy krolową Elżbietą á Włádźiſłáwem Krolem Wę=

38:

gierſkim.

39:

¶ Po wyiechániu Włádźiſłáwá s Polſki/ zábił w Litwie Cżárthoryiſki Zy=

40:

gmuntá wielkiego Kſiędzá Litewſkiego tym obycżáiem:

Cżártoryiſki Ru
sin.

Zwykłá byłá Niedź=

41:

wiedźicá do niego chodźić ná pokoy kiedy chćiáłá: tákże Cżárthoryiſki z drugimi

42:

w nocy do łożnice iego we drzwi kołátał. Komornik mnimał by Niedźwiedźi

43:

cá drzwiámi ruſzáła/ otworzył: á w then cżás Cżártoryiſki Ruśin werwał ſie s

44:

towárzyſtwem vdawił go/ pochowan w iednym grobie z Witułtem w Wilnie.

45:

Dla cżego pánowie Polſcy s kſiążęty Mázowieckimi krolá Káźimierzá wiedli

46:

ná wielkie kſięſtwo Litewſkie do Litwy/ choćia im tego Krol nie roſkázował.

47:

Lithwá ráno wzyąwſzy Káźimierzá z wielką rádośćią/ wybráli go ná wielkie

48:

kſięſtwo Litewſkie. Aby ſie ich obycżáiow y ięzyká vcżył/ nie chćieli go do Pol=

49:

ſki puśćić od ſiebie. Ale o Węgroch rzecż idzye. Stroná Włádźiſłáwá Kro=

50:

lá obległá Vlryká Grábię Cyliyſkiego ná zamku Laurynie/

Lauryn.

poimáli go Polacy

51:

gdy vćiekał z zamku/ á ten był powodem wſzytkich roſterkow. Poráźili też Lá

52:

dźiſłáwá z Gáry z iego towárzyſzmi/ Andrzeiá Bottos y Eryká zábili v Bátti.

53:

Dla tego Krol Włádźiſław dał obiemá Syedmigrockie Woiewodſtwo/ Vla=

kowi Mi=

strona: 389

O Polskim Kroleſtwie.

Liſt 389

kowi Mikołáiowi/ y Ianowi z Huniadá: tákież y pogranicżne zamki od Tur=

kow dał Huniádowi/ przełożywſzy go ná Hetmáńſtwo.

¶ Krołowá záſię Elżbiethá Ianá Iſkrę Cżechá z Brándys ná tych zamkoch

przełożyłá Stároſtą/

Iſkrá burzył.

ná Koſzycach/ Bárdijowie/ Kremnicy/ Zoleniu/ Lut=

ſzey/ y wſzędzye w gornych Węgrzech/ kthory pieniądzmi przenáydował ſtronę

Włádziſłáwowę/ y wzyął pod krolem zdrádą/ Operyaſz/ Scharyſz/ Kiſzyk

zborzył/ y Kieżmárk pod Polaki oſiadł/ Mikołáiá Cżáykę y Komorowſkiego

złupił y poimał ktorzy byli ná podolińcu.

Zamki Iſkrá po
ſiadł.

Telefus záſię do Agru przyćiągnął/

wzyął go y złupił Węgry/ y Polaki ktorzy byli ná nim poimał. Ale drudzy Po

10:

lacy y Węgrzy zebrawſzy ſie pośćignęli go/ poráźili y poimáli ſámego z niekto=

11:

rymi Cżechy/

Telefus poiman

á dáli w moc Agierſkiemu Biſkupowi. Krol Włádźiſław dobył

12:

záſię zamkow ktore byli poſiedli Rákuſzánie ná gránicach. A w thym Iulia=

13:

nus Kárdynał od Papieżá przyiechał/ poiednał ie tym obycżáiem iákom piſał

14:

przy Węgierſkiey kronice. Rychło pothym Elżbietá krolowa Albrechthowá

15:

żoná á matká Ládźiſłáwowá z niemocy cżerwoney vmárłá/

Elżbietá vmárłá

zoſtáwiwſzy po ſo=

16:

bie dwie corze y ſyná.

17:

¶ Krol Włádźiſław pozáſtáwiawſzy w Polſzce zamki y cłá gránicżne ná po=

18:

trzebę Węgierſką/

Cłá záſtháwił
Krol.

wypráwił ſie przećiw Turkom látá 1443. y s Kárdynałem

19:

zdobywał záſię zamkow od nieprzyiaćioł w źiemi Rackiey. A gdy ſie dowie=

20:

dzyał iż Turcy ćiągną przećiw iemu/ poſłał z woyſkiem Ianá z Huniadá k nim:

21:

ktory bez wieśći przyſzedł ná nie/ poráźił ie y roſproſzył/ cżtherzy thyſiące wię=

22:

grafika

23:

źniow poimał/ y dzyewięć chorągwi Tureckich wzyął: przeſzli przez wſzytki krá=

24:

iny Słowáńſkie áż do Mácedoniey. Turek poſłał woyſko ná gory bronić Ro=

25:

mániey y Mácedoniey/

Turcy poráżeni.

gdzye thám miedzy gorámi znowu s Thurki vtarſzkámi

26:

cżynili/ ábowiem Thurcy mieli pomoc od Woiewody Nátuliyſkiego/ przetho

27:

wielki lud był/ s ćiáſnych kątow ſtrzeláli ná náſze śmiele. Báſzá bacżąc ſwoich

28:

ludźi więcey niż náſzych/ potkał ſie z náſzymi ále poráżon/ gdzye wiele Turkow

29:

poimánych było/ drudzy ná gory vćiekli/ wſzák dla mieyſcá ćiáſnego y trudne=

30:

go przebyćia gor/ wroćili ſie do domu. Kroniká Węgierſka piſze/ żeby ſam

31:

Krol w ten cżás niebył iedno Ian z Huniadá/ ktoremu wſzytkę ſławę ſámemu

32:

Ianowi przypiſuią á nie Krolowi/ ále Kálimach inácżey piſze. A to byłá ſzo=

33:

ſta poraſzká Turkow zá Krolá Włádźiſłáwá.

34:

¶ Poſłowie s Polſki przyiecháli do Węgier do Krolá Włádźiſłáwá proſząc

Vvv

áby do

strona: 389v

Kſięgi Oſme

áby do Polſki przyiechał/ powiedáiąc iż Tátárowie y Slężacy wielkie ſzkody w

kroleſtwie cżynili przez łupieſtwo. Rádźili theż áby odpocżynął ná cżás/ á s

Turkiem bitwy nie zwodźił ſwą wolą. A w tym cżáſu przyiecháli poſłowie Tu

reccy do Krolá gdy był w Segiedźiniu s Kárdynałem Iulianem/

Posłowie Tu=
reccy.

żądáiąc przy

mierza wiecżnego/ poſtępuiąc wroćić wſzytki dzyerżáwy Ráſcyey ktore wźiął

Deſpotowi/ tákież dwu ſynu iemu wypuśćić z więzyenia. Pánowie rádni s kro

lem vrádźili wzyąć przymierze ſnim do dzyeſiąći lat/ áby wroćił ty zamki w Rá=

ſcyey/ Gołubiec/ Zárnow/ Smiderow/ Kruſzowiecz/ Krowin/ Seweryn/

Strebrnik/ Oſthrwic/ Nowobárdo/ Szurzyn/ Koſznik/ Láſkowiec/ Zaleny

10:

grod/ Prokopią/ y ine w Albániey álbo w Ráſcyey/ záſię Deſpotowi. Bulgá=

11:

rya z Adrynopolem przy Turku zoſtáć ma.

12:

¶ Poſtánowiwſzy to poſłowie pod przyſięgámi wroćili ſie do Turek/ doſyć cży

13:

niąc vgodzye wroćili zamki przerzecżone Deſpotowi y dwu ſynu iego kthore iuż

14:

był poślepił. Bacżąc to Iulian Kárdynał zwieśił głowę/ dał znáć Papieżo=

15:

wi o tákim przymierzu s Turki.

16:

Látá 1444. Nie podobáłá ſye tá ſpráwá Wło=

17:

chom/ zwłaſzcżá Papieżowi: poſłáli tedy do krolá Włádźiſłáwá z Liſty/ Frán=

18:

ćiſzek Kárdynał przełożony Papieſki nád okręty/ też od Burgundyiſkiego kſią

19:

żęćiá/ Wenetow Genneńſkich Hetmáni wodni/ tákież Konſtántynopolſki Ce=

20:

ſarz/ opowiádáiąc żeſmy zálegli ćiáſne morze/ nie może nigdzey Turek przebyć

21:

z Nátoliey do Romániey/ áby lud co nawiętſzy zbierał wypędźic Turkcá z Gre

22:

cyey/ zá ich pomocą/ á Iulian Kárdynał od przyſięgi rozwiążę. Krol w rá=

23:

dzye będąc około tey rzecży/ chwiał ſie y thám y ſám/ nie wiedząc co cżynić/ ie=

24:

dni rádźili durdzy rozradzáli/ ná oſtátek dał ſie námowić Kárdynałowi/ zwła

25:

ſzcżá gdy mu Papież wſkazał/ iż tego przymierza nie mogłeś cżynić s Thurkiem

26:

bez mego wiedzenia (bo ſie Włoſzy bárzo Turká bali) tákież inych krolow krze=

27:

grafika

28:

śćijáńſkich. A thák ruſzył ſie thegoż roku Krol Włádźiſław s Segedziniá ku

Adrynopolu

strona: 390

O Polskim Kroleſtwie.

Liſt 390

Adrynopolu przez Bulgáryą nád Dunáiem/ zá trzydzyeśći dni do Nykopolim

przyćiągnął.

Drágulá.

Drágulá Woiewodá Wáłáſki k niemu przyiechał widząc lud

máły rádził mu áby they bithwy nie zwodźił/ bo iedno piętnaśćie tyſiąc ludźi

miał/ powiádáiąc: iż Turek więcey ludźi miewa gdy w łowy álbo ná przeieżdz=

kę iędzye nie ták ná woynę. Amurat Turek gdy ſie tego dowiedzyał/ dźiwował

ſie temu/ zebrał wielki lud z Azyey/ ktorego mu nie mogli zábronić Włochowie

ćiągnął przećiw krolowi/ potkáli ſie v Wárny:

Pothkánie Wę=
grow s Turki.

Napiewey Węgrowie po prá

wey ſtronie/ v ktorych był przełożonym Biſkup Wárádyńſki/ nie mogli ſtrzy=

máć Thureckiego Ludu/ pierzchnęli iedni przećiw Gállácyey/ drudzy ku Ro=

10:

mániey ná gory/ takież Wáłáſzy roſpierzchnęli ſie y tám y ſám/ ná ktorych miey

11:

ſce Fránko Ban Iulian Legath przyſzli bronić chorągwie S. Ládźiſłáwá/ do

12:

ktorych Krol Włádźiſław przypadſzy wielką dzyurę w Turcech vdzyáłał/ ták

13:

iż iuż pocżęli byli vćiekáć Turcy. W kronice Węgierſkiey ſtoi iż Ian z Huniadá

14:

rádził krolowi iżby vieżdzał/ bo bitwá przegrána będzie/ á inego cżáſu ſzcżęśćiá

15:

pátrzał/ niechćiał go Krol ſłucháć. Bacżąc to Huniad viechał ze trzemi tyſiąc

16:

Węgrow precż. Pothym Włádźiſław Krol obacżył/ iż wſzytká moc Turecka

17:

ná Iáńcżároch zależy/ rzućił ſie ná nie s Polaki/ tám od wielkośći ogárnion y

18:

zábit názáiutrz/ ácż ſie długo bronił: przy ktorym theż Polacy wſzyſcy zbići/ ie=

19:

dno dwá vſzli precż/ Ian Rzeſzowſki/ ktory był potym Biſkupem/ á Grzegorz

20:

s Sánoká/ ktory był potym Arcybiſkupem Lwowſkim.

21:

¶ Byłá wielka żáłość po wſzem Krześćijáńſtwie/ máiąc zá złe pánom Krze=

22:

śćijáńſkim/ iż Krolá od ták zbytniey á ſzkodliwey śmiáłośći nie hámowáli. A

23:

ták zginął Włádźiſław v Wárny ná Koſzowym polu látá wyſzſzey nápiſánego

24:

máiąc wieku ſwego lat dwádzyeśćiá y iedno/ pánował Polakom dzyeſięć lat/

25:

á Węgrom cżterzy. A w tych cżáſiech gdy Krol s Turki cżynił w Węgrzech/

26:

Slężacy cżynili wielkie ſzkody: przećiw ktorym zebrawſzy ſie Polacy dobyli Go=

27:

rzowá y Ciećierzyná/ s ktorych ráytárſtwo zbijáło/ ſpalili ie y wiele wśi inych.

28:

Cżech Záic w Wieluńſkiey źiemi wielkie ſzkody cżynił/

Záic ráytar.

plony y ine rzecży do Rá=

29:

kus krolowey Elżbiećie s Polſki przyganiał.

30:

¶ Też y Tátárowie w podolu woiowáli/ áż do ſámego Lwowá thego cżáſu/ s

31:

ktorymi ſie potkał Windyká z Glinian/ ále od wielkośći poráżon y zábit.

Tátárowie.
Windyká zábit.

32:

¶ Te^o cżáſu było wielkie trzęſienie źiemie po wſzem ſwiećie/ á w ten cżás ſklep

33:

vpadł v s. Kátárzyny w kośćiele w Káźimierzu áż potym zbudowan látá 1505.

Trzęſienie zye=
mie.

34:

¶ Tegoż roku 1444. Zbigniew Kárdynał y Biſkup Krákowſki Siewierſką

35:

źiemię w Sląſku od Wacſłáwá Cieſzyńſkiego kſiążęćiá kupił wiecżnie ná Krá=

36:

kowſkie biſkupſtwo/

Siewior.

zá ſześć tyſiąc grzywien ſzerokich groſzy. Potym ian Ko=

37:

nárſki Biſkup Krákowſki przykupił kniey Kozyegłowy v Kryſzthyná Kozye

38:

głowſkiego látá 1520. ¶ Tegoż roku Boleſław Opolſkie kſiążę złupił ku=

39:

pce Krákowſkie/

Rozboy Kráko=
wian.

o świętym Ianie w Klucżborku/ gdy do Wrocſłáwiá iechá=

40:

li/ ná dwá kroć ſto tyſiąc złotych wzyął/ y do więzyenia drugie dał.

41:

¶ Thegoż roku Litwá s kſiążęćiem Káźimierzem zebráłá ſie zbroynie przećiw

42:

kſiążęćiu Mázowieckiemu Boleſłáwowi/ o Drohicżyńſką źiemię.

Drohicżyn.

Ale gdy ſie

43:

ziednáli/ dał Káźimierz kſiążęćiu Mázowieckiemu ſześć tyſiąc kop płáſkich gro

44:

ſzy/ iż mu vſtąpił ſwego práwá/ y poſeſyą/ tho ieſt dzyerżenie/ zárázem dał/ s

45:

powiátem Węgrowſkim.

46:

Láthá Páńskiego 1447.

47:

Aźimierz wielki Kſiądz Litewſki/ po ſmierći brátá

48:

ſwego Włádźiſłáwá Węgierſkiego y Polſkiego krolá/ ná kro=

49:

leſtwo Polſkie koronowan w niedzyelę názáiutrz po święthym

50:

Ianie krzćićielu w Krákowie/ przez Wincentego Arcybiſku=

51:

pá Gnieznieńſkiego/ z wielką powagą y rádośćią poſpolitego

Vvu 2

ludu/

strona: 390v

Kſięgi Oſme

grafika

ludu/ przy kthorey byli/ Bole=

ſłáw y Włádźiſław Mázowiec=

kie kſiążętá w tyſiącu koni/ kro=

lowa Zofia mátká iego/ Cieſzyń=

ſkie/ Ráciborſkie/ Oświęćimſkie

kſiążęta: theż Swidrygał/ Sye=

mieniowic/ y Waśil Ruſkie kſią

żętá. Byli theż dwá Komenda=

torowie s Prus/ Henryk Elbie=

10:

ſki/ á Ludwig z Nowego/ przes

11:

Mitrzá Konradá z Herliashau

12:

ſu poſláni/ y inych ták s Sląſká/

13:

s Cżech/ z Moráwy/ iáko y z Wę

14:

gier było doſyć. Przeto tey koro

15:

nácyey thák długo nie było przes

16:

trzy látá/ iż ſie domniwawáli kro

17:

lá Włádźiſłáwá w Turcech być

18:

żywego.

19:

¶ Ná drugi rok/ to ieſt 1448.

20:

przyiecháli poſłowie z Litwy ná

21:

Syem do Lubliná/

Posłowie Li=
tewſcy.

ná ktorym żą

22:

dáli pánow y rády Polſkiey/ áby

23:

zapiſy ziednocżenia Litwy/ Zmo=

24:

dźi/ Ruśi s Polſką były zmienio

25:

ne/ áby im Podole/ zamek Ole=

26:

ſzko s powiátem Wietle/ Lopá=

27:

ćin y Hrodło było wrocono. Ná

28:

co pánowie Polſcy odpowiedzye=

29:

li/ iż ſie im tego nie godźi vcżynić/ co ieſt mocnie zapiſy y przyſięgámi przez kro=

30:

le náſze vtwierdzono/ zwłaſzcżá przez Iágiełłá/ ktory ſie obowiązał y potomki

31:

ſwoie mocnie zapiſy y przyſięgámi ty cżterzy ártykuły dzyerżeć/ pierwey niż kro=

32:

lewnę Edwigę s kroleſtwem wzyął. Pirwſzy ártykuł iż miał ſwięty krzeſt przy

33:

iąć z bráćią y s poddánymi/ y vcżynił temu doſyć. Drugi iż wſzytko ſwoie kſię=

34:

ſtwo y ine dzyerżáwy ktore miał y nabyć mogł/ ku kroleſtwu Polſkiemu przyłę

35:

cżyć y przywłáſzcżyć miał/ y tákże vcżynił. Trzeći wſzythki ſkárby ſwoie ná po=

36:

trzeby kroleſtwá Polſkiego obroćić. Cżwarty iż miał wſzytki więźnie Krześći=

37:

iáńſkie wypuśćić. S thych ártycułow przerzecżonych/ was Krześćijány y do=

38:

bremi ludźmi podzyáłał z niecżemnych/ rozdawſzy wam podárzenia klenothne/

39:

ktorych Polſkie Rycerſtwo vżywa za oſobny znák ſláchectwá/ iákoż thego liſty

40:

oſobne doſtatecżnie ſą opiſáne/ ná co Witułth y ine kſiążętá wáſzy przodkowie

41:

doſtátecżnie przyzwolili/ y kocháli ſie w tym ziednocżeniu/ co wam więcey po=

42:

żythku y pocżćiwośći przynaſza niżli vmnieyſza. Item Podolſka źiemiá nigdy

43:

nie byłá ku Litwie/ áni iey też Polacy mieli od Litwy/ iáwnie ieſth opiſáno w

44:

kronikach/ iż Krol Káźimierz wtory doſtał iey cżęść ſpadkiem przyrodzonym/

45:

cżęść pod Tátáry/ ktorą kiedy chćieli bráli. Ale Káźimierz pocżyniwſzy twier

46:

dze drzewiáne/ w Kámieńcu/ Bakoćie/ Bráſłáwiu/ w Międzybożu/ y Wło

47:

dźimirzu/ dzyerżał ie ſpokoiem: po iego śmierći przyſzły ná Ludwigá/ y był w

48:

dzyerżeniu ich: po Ludwigu przyſzły ná Krolá Iágiełłá iáko ná Krolá Pol=

49:

ſkiego/ ktore rozdawał ku dzyerżeniu ſwoim záſłużonym/ Spytkowi z Melſzty=

50:

ná: dawał też z łáſki dzyerżeć bráćiey niekthore zamki w Ruśi/ Witułhtowi y

51:

Swidrygałowi do żywotow ich thylko/ á nie ná wiecżnośc: dla iego ſzcżodrośći

52:

docżeſney nie mogłá nam wiecżnosć zginąć. Kſiążę wáſze Zygmunt nieboſzcżyk

53:

dzyerzał dárem á nie wiecżnośćią ty zamki przerzecżone/ iákoż y liſt iego thego

poświadcża.

strona: 391

O Polskim Kroleſtwie.

Liſt 391

poświadcża. Vſłyſzawſzy to poſłowie zámilcżeli á nie przećiwili ſie temu/ od=

iecháli s tym do Litwy:

Látá 1449. Roman Wáłáski Woiewodá ołdo=

wnik korony Polſkiey vmárł/

Roman.

á Krol był w ten cżás w Woynicżu: dowiedzya=

wſzy ſie ruſzył ſie zárázem á do Kámieńcá przyiechał ná dzyeń S. Wáwrzyń=

cá/ poſłał do Piothrá ſyná Románowego/ Piotrá Odrowążá/ Ianá Páná

Krákowſkiego/ y Ianá s Koniecpolá Kánclerzá z zupełną mocą/ kthorzy od

niego przyięli przyſięgę/ ołd oycowſki dzyerżeć nápoły z Olexym brátem.

Ołd Wáłáſki.

Trze=

ći brát Bogdan miánował ſie też być ſynem Románowym/ przećiw kthoremu

10:

Olechno żądał pomocy v Káźimierzá Krolá.

11:

¶ Krol zebrawſzy lud z Ruśi á Podola ku dworowi ſwemu/ poſłał ſnimi Ia=

12:

ná Oleſkiego s Senná/ ktory Bogdaná wypędźił z Wáłach. Bogdan potym

13:

gorne łotroſtwo zebrawſzy/ wypędził záſię Olechná y z mátką iego do Krolá.

14:

Krol Káźimierz drugi raz woyſko do Wáłach poſłał. Bogdan máiąc ſpráwę

15:

o nim potkał ſie z woyſkiem krolewſkim/ bili ſie od ráná áż do wiecżorá/ ácżkol

16:

wiek náſzy plác odzyerżeli/ ále wiele ludźi zacnych zginęło:

Páráwá y Odro
wąż zábići.

zábit Piotr Odrowąż

17:

Paráwá Mikołay/ y Michał Bucżacki pochowáni z płácem we Lwowie. Ar

18:

cybiſkup Lwowſki brát rodzony Odrowążow od żáłośći brátá ſwego vmárł zá=

19:

rázem. Tego Bogdaná potym Piotr ktory ſie też zá Woiewodę piſał zárzázał.

20:

Látá 1452. Wielkość Tátárow do Podola przy

21:

ſzli/ gdzye wiele ſzkody pocżynili ták w ludzyech iáko w dobytku/ Rowu doby=

22:

li/ tám Zbigniewá Reiá poimáli y z żoną.

23:

¶ Tegoż roku o świętym Bártłomieiu Sáchmát Carz Tátárſki wielkie ſzko=

24:

dy w Ruśi pocżynił z nowu/ wielekroć ſie wrácáiąc ludźi nieopátrzne pobierał

25:

á to s przywodu Litewſkich pánow. Abowiem Gaſzthołt z Moniwidem ſłáli

26:

Rádźiwiłá Oſtykowicá do tego Sáchmátá z dáry wielkimi/ áby thym więcey

27:

krolewſkie źiemie woiował.

Litwá Thátáry
przywiodłá.

Zaźrzał tego Ecygier Przekopſki Carz Sáchmá=

28:

towi/ rzućił ſie nań y poráźił go/ ták iż Sáchmát vćiekł do Litwy/ á tám był

29:

opáthrzon żywnośćią. Ale gdy go Krol obacżył z Ecygierem porozumienie

30:

mieć/ dał go do więzyenia ná Kowno/ y tám w nędzy żywotá dokonał.

31:

Látá 1453.

Zoná Káźimie=
rzowá.

Smowiona ieſt Káźimierzowi Kro=

32:

lowi przes poſły we Wrocſłáwiu ná Ratuſzu małżonká Elżbietá corá Albre=

33:

chtá Krolá Rzymſkiego/ Cżeſkiego/ y Węgierſkiego/ ſioſtrá Ládźiſłáwá mło

34:

dego Krolá Węgierſkiego/ á przynieſioná látá 1454. do Krákowá/ przećiw

35:

ktorey Káźimierz y z mácierzą Zofią wyiechał koſztownie z wielkośćią Kſiążąt

36:

Pánow/ y wſzelkiego Rycerſtwá/ w ten cżás był wielki deſzcż od ráná áż do wie

37:

cżorá nie przeſtáiąc/ gdzye wielkie ſzkody pocżynił w ſzátach y w inych vbiorzech

38:

zwłaſzcżá w áxámićiech y złothogłowiech. Názáiuthrz około dawánia ślubu

39:

miedzy Biſkupy roznicá byłá/

Roznicá Biſku=
pow.

Kárdynał Zbyſzek chćiał/ Arcybiſkup też Gnie

40:

znieńſki chćiał/ zezwolili ſie potym ná Kápiſtraná kthory był s poſły krolowey

41:

z Rákus przyiechał/

Kápiſtran.

ále iż po polſku nie vmiał: przetho Kárdynał ktory vmiał

42:

Niemieckie y Polſkie ślub dawał/ á Arcybiſkup Gnieznieńſki koronował/ po=

43:

tym ośḿ dni godowáli. Ten Kápiſtran był Káznodzyeią dobrym/ przeto mu

44:

ſrod rynku Krákowſkiego vcżyniono było ſtolec podle kośćiołá S. Woyćiechá/

45:

s ktorego kazał poſpolitym ludzyom/ ále od niego kápłan iny muſiał ludzyem

46:

iego kazánie wykłádáć/ bo Włoch był zakonu Fránćiſzkow. Widząc ludzye ie

47:

go ſwiątobliwość/ wiele ſie ich ná iego zakon obroćiło/ kthorym kośćioł Kár=

48:

dynáł Zbyſzek Biſkup Krákowſki ná Sthradomi záłożył ná dworzyſku brátá

49:

ſwego Ianá z Oleſznice/

Koſcioł Bárná=
dyńſki ná Stra=
domi.

pierwey drzewiány á potym po dwu lath murem wy=

Vvu 3

wiedzyono

strona: 391v

Kſięgi Oſme

wiedzyono iego nakłádem/ Swiętemu Bernádynowi záłożono/ kthory ieſzcże

y dźiś widźimy.

¶ Tego roku to jeſt 1454. przyiecháli poſłowie s Prus od ſláchty y mieſzcżan

ták z Gdáńſká/ z Elbiągu/ iáko z inych/ poddawáiąc ſie pod obronę krolowi

y pod poſłuſzeńſtwo/ ábowiem Krzyżownicy wielkie złośći á drapieſthwá nád

nimi wymyśláli/ to ieſt żony od mężow bráli gwałtem/ tákież y dzyewki/ imie=

niá/ dobytki pobieráli/ á klaſztory ná tym záſadzáli/ w niewolą proſty lud brá=

li/ á robili mury/ przekopy iáko dobytkiem. A s they przycżyny ie z zamkow y z

miaſt wyrzućiłá ſláchtá/ áby ná ſámym Málborku przeſtáli. Krol Káźimierz

10:

miał rozmowę około tego z rádámi ſwoimi/ ná co wſzyſcy przyzwolili krom Bi=

11:

ſkupá Krákowſkiego/ bał ſie by cżego nie dáć. A ták poſłowie vcżyniwſzy odł

12:

pod przyſięgą/ s tym odpráwieni iáko żądáli/ iż im Fryncżoł Náraſz / podat=

13:

ki ktore káżdy rok Krzyżakom dawáli/ odpuſzcżono ieſt: też cłá ták ná wodzye

14:

iáko ná źiemi dano im wolne.

Gdańſka wol=
ność.

Gdańſkie mieſzcżány dárowano tym co pierwey

15:

dawáli/ to ieſt/ ſiedḿ ſet grzywien z mieyſkiego dochodu/ y wſzytki młyny miey

16:

ſkie z wyſpy z Zołáwą máłą y ze wśiámi ktore ná nich ſą/ tylko ſobie Krol trzy=

17:

naśćie wśi wymowił. S tego wſzytkiego iedno mieli dáwáć Gdańſzcżánie dwá

18:

tyſiącá złotych káżdy rok/ cżterzy dni chowáć Krolá ze wſzytkim dworem z do=

19:

ſtátkiem wſzytkiego kiedykolwiek tám przyiedzye/ á miáſtho tego zamku kthory

20:

ſtłukli dwor mieli dla Krolá nowy zmurowáć. A ták Krol zebrawſzy lud kto=

21:

ry mogł ná prętce mieć ćiągnął do Prus przećiw Ludwigowi Pruſkiemu Mi=

22:

ſtrzowi/ połozył ſie v Choynic tegoż roku názáiutrz po S. Lámpártym/ prze=

23:

ćiw ktoremu też Ludwig Pruſki Miſtrz z ludem ſwym/ ktory miał s Sáśi y od

24:

kſiążąt/ wyćiągnął: potkáli ſie v Choynic/

Choynice.

thám poráźili Polacy pierwſzy vff

25:

Pruſki/ w ktorym zábit Báltázár Zegáńſkie kſiążę/

Báltázár zábit.

á Bernát Szumbárſki po=

26:

iman/ drugie vffy potykáły ſie dobrze/ trwáłá bitwá ná obie ſtronie iednáko.

27:

gdy przyſzło ná ieden vff Polſki źle ſprawny y niezwycżáyny ku bitwie/ zlękſzy

28:

ſie poczęli pierzcháć/ drugim ſerce ſkáźili. Krol Káźimierz hámował ie áby ſie

29:

obroćili ná zad/ nie mogł nic pocżąć gdy iuż woyſko roſthrwożone było/

Poráżeni polacy

máło y

30:

ſam w nieprzyiaćielſkie ręce nie przyſzedł/ áż go ſwoi przypędźili vćiekáć/ pole=

31:

gło tám naſzych niemáło/ á poimánych trzy ſtá. Krol Káźimierz zebrał ludźi

32:

z nowu/ iedny zá pieniądze s Cżech/ z Moráwy/ s Sląſká: drugie ſwoie właſne

33:

z Litwy y s Polſki/ s ktorymi ſie położył v Opoki bliſko Toruniá. A gdy ſie mu

34:

wſzytek lud ſćiągnął/ ruſzył ſie do Prus po S. Kátárzynie názáiutrz/ zdoby=

35:

wał zamkow niemáło pod Pruſy. Pruſki Miſtrz nie máiąc cżym zápłáćić ſłu=

36:

żebnym ſwoim/ dzyerżał ie ná ſłowie/ dawſzy im w moc zamek Málbork poki=

37:

by im nie zápłácono. Boiąc ſie ſłużebni oblężenia ná Málborku/ ktorych by=

38:

ło ſześć tyſiąc/ od Polakow: poſłáli do Krolá áby im pieniądze záſłużone dał/

39:

obiecuiąc mu zamek Málbork ſpuśćić. Krol Káźimierz nie miał thák wiele

40:

pieniędzy/ ále vłożył dań ná duchowne y ná świeckie/ y ktemu s kośćiołow wiel

41:

kiey Polſki śrebro pobrano krom Krákowá/ bo ná then podawek Thomás

42:

Strzempcżyńſki Biſkup Krákowſki nie chćiał przyzwolić/ zgromádzono ſumę

43:

pieniędzy. Naprzod ſámi Gdáńſzcżánie dáli cżterdzyeśći thyſiąc złotych cżyr=

44:

wonych Vlrykowi Cżyrwonce:

Cżerwonká cżech

potym Polacy dwádzyeśćiá y pięć tyſiąc temuż

45:

Cżyrwonce z iego towárzyſzmi/ á oſtátek pieniędzy y o wyzwolenie zamku tákież

46:

wieźniow odłożono było do wielkiey nocy: po wielkiey nocy ſtáráli ſie Krzyżacy

47:

iákoby záſię zamku doſtáli pod náſzymi/ ná ktorym ieſzcże był Cżyrwonká/ przy=

48:

ćiągnął do miáſtecżká Schumbárſki Hethman Pruſki/ puſzcżon tám/ w nocy

49:

chćieli vleść zamek z miáſtecżká z dozwolenim niektorych z zamku/ obacżył tho

50:

Czyrwonká przeto ie od bił od zamku. Dał potym Krol Cżyrwonce pieniądze/

51:

á w oſtáthku mu zápiſał Gniew y Nowe/ y był krolowi wierzen.

Máryeburg od=
kupiono.

Pruſkiego

52:

Miſtrzá do Cżcżowá wyprowádźiwſzy/ krolá Káźimierzá s pány Polſkimi for=

53:

tą do rzeki Nogátu ná zamek Málbork puśćił/ ná ktory Krol z Gdańſká pro=

ſto ſpoko=

strona: 392

O Polskim Kroleſtwie.

Liſt 392

ſto ſpokoiem w iechał/ látá 1457. we środę świątecżną.

Sumá 476000.

Sumá daná ieſt ſze=

śćią tyſiąc ſłużebnym z Málborku y zá więźnie/ cżterzy ſtá/ ſiedḿdzyeſiąt y ſzeſć

tyſiąc złotych. Miáſtho Málbork nie rychło ſie poddáło/ áż im dotłucżono z

zamku. Drudzy ſłużebni wtárgnąwſzy do Ilkuſzá zwłaſzcżá Sthoſz z Olbrách=

ćic s Swieborowſkim wzyęli tám ſto koni/ ktoremi wodę ćiągniono/ miáſtecż=

ko Słáwkow wybrawſzy zápalili/ w Wieluńſkiey źiemi twirdz w Kępnie oſie=

dli/

Kempno Ráy=
tárzy oſiedli.

s kthorey ſzkody cżynili mowiąc/ iż im w Pruſiech ſłużby nie zápłácono.

Nád to ieſzcże drużyná zebrána ták s Cżech/ s Sląſká/ iáko s Polſki/ vcżyni=

wſzy ſobie twirdz ná gorze Zebráćicach bliſko Oświęćimiá/ cżynili wielkie ſzko=

10:

dy w Polſzce też o zapłátę. Przećiw kthorym był poſłan Pieniążek Sthároſtá

11:

Krákowſki/ ktory był opátrzon dobrym dochodem y Stároſthwem Krákow=

12:

ſkim/ złożywſzy Cżyżowſkiego Ianá ſniego/ áby thám ſłużebnych doſtátek cho=

13:

wał/ á tho drapieſtwo vśmierzył. Khtory Kempno obległ pod Stoffem/ y

14:

wzyał ſámego/ wſzákże go ná rokowániu puśćił precż wolno/ á Kempno oſá=

15:

dźił ſwoimi. Potym Schumberſki woiował Zołáwę/ ktorego poráźili Lubel=

16:

cżyk z Gdańſzcżány.

17:

¶ Tego też cżáſu Wrocſłáwſcy y Namyſłowſcy mieſzcżánie do Krolá Káźi=

18:

mierzá poſły poſłáli gdy Krol był w Lęcżycy/ áby ie wzyął w ſwoię obronę/

19:

powiádáiąc tę przycżynę: iż Irzyk Podebráńſki Krol Cżeſki odſzcżepieńcem bę

20:

dąc wiáry Krześćijáńſkiey/ nie ſłuſzno ieſt áby on nam roſkázowáć miał. Krol

21:

ſie im s tego potrzebą Pruſką wymowił.

22:

¶ Po wyśćiu Cżyrwonki z Máryeburgu/ przełożon ieſt ná Stároſtwo Mál=

23:

borſkie Sćibor Chełmſki/

Chełmſki.
Kosćielecki.

kthorego potym rychło ſniego ruſzono/ niewiedzyeć

24:

prze kthorą przycżynę/ á dano ie Ianowi Kośćieleckiemu Woiewodzye Ino=

25:

włocſłáwſkiemu á Prándoćie Lubelcżykowi/ áby ieden ſpráwował dochody/

26:

á drugi áby był pilen zamku/ bo Pruſki Miſtrz niebył przedſię ſpokoiem. Wy=

27:

ſzedſzy z Málborku wzyął lubáwę przez ſwego Hethmáná Schumberſkiego/

28:

wzyął Nowe y drugie zamki. Rozeſłał tedy Krol liſty woienne po kroleſtwie

29:

Polſkim áby byli gotowi/ wielcy Polacy wypráwili ná tę woynę/ ále máła Pol

30:

ſká zwłaſzcżá Krákowſka źiemiá niechćiáłá ſie ruſzyć/ áż by im pierwey poſtąpił

31:

ty ártykuły dzyerżeć/ o ktore żądáli.

Poráżeni Pru=
ſowie.

Polacy tedy wielcy ácż ſie ruſzyli ku they

32:

grafika

33:

potrzebie/ wſzákże żadney poſługi nie vcżynili/ tylko ſłużebni/ ktorzy Pruſy po

34:

ráźili/ y ſámego Miſtrzá Ludwigá máło nie poimáli/ lecż pręthkiego miał ko=

35:

niá/ áż muſieli proſić przymierza. Ktore gdy otrzymáli/ ſámiſz ie prętko zgwał

36:

ćili/ gdy náſzy płáwili do Gdańſká: Wáńcżos/ ſmołę/ zboże/ wyrwawſzy ſie z

Vvu 4

Nowego

strona: 392v

Kſięgi Oſme

Nowego Pruſowie pobráli to do miaſtecżká Nowego: Miſtrz powiedzyał iż

tego nie kazał/ á wżdy nie nágrodźił ſzkody: Doſtáli pothym náſzy tych zamkow

y Miaſt pod Pruſy kthore byli pobráli/ ácż za wielką trudnośćią. Bo ich był

Dunin y Páweł Iaſieńſki wielkie woyſko poráźili v Pucká/

Puczká nád mo=
rzem

gdzye zábith Frycż

Hetman nieprzyiaćielſki y Noſtywid ránion/

Poráżeni Pru=
ſowie.

ktorzy byli przyſięgli ſobie nie v=

ćiekáć do gardł ſwoich/ tám też Chodorowſki z náſzych zabit/ Dunin ſprawko=

wic ránion/ rzadko kthoryby ſnich niebył ránion bo mnieyſze pocżty mieli. Po

tey poraſzcże zárázem/ rzućili ſie do Obozu Niemieckiego/ ktory był wozmi w

koło oſtháwion/ wiele koni ná onych rożniech potráćili/ niżli ſie do obozu wło=

10:

mili Wzyęli w nim 15. dzyał y wozow dwieśćie zeſpiżą.

11:

Láthá 1459. Słożył Krol Káźimierz Syem w

12:

Piotrkowie/ ná ktory máła Polſka zwłaſzcżá Krákowſka źiemiá nie chćiáłá po

13:

ſłow poſłáć/ áż zá gleytem: obawáiąc ſie Krolá/ iż było Dworzánom y Sthá=

14:

roſtom roſkazano być zbroynie/ było to ſpodźiwienim wſzythkim/ wſzákże dla

15:

więtſzego roſtyrku dał im Krol gleyt. Przyiecháli tedy od nich poſłowie ći: Ian

16:

Rythwieńſki Stároſtá Sędomierſki/ Ian Tarnowſki/ Ian Melſztyńſki/ od

17:

ktorych Ian Rythwieńſki napierwey mowił w ty ſłowá:

Rzecż posłá Ry
thwieńſkiego.

Zwielką tego żáło=

18:

śćią vżywamy Oświecony Krolu/ iż nas niewinne ſwe poddáne zá nieprzyiaćie

19:

le ſobie maſz/ ludzyeś zbroyne przećiw nam zgotował/ niemáſz ći ták miedzy ná=

20:

mi żadnego ktorego by ſie obáwáć miał/ wſzyſcyć s pilnośćią ſłużymy/ wielkać

21:

potrzebá ktemu nas przypędźiłá/ żeſmy v ćiebie to ſłożenie ſeymu v proſili/ nie=

22:

dla thego ábyſmyć co przećiwnego myſlili/ ále ábyſmy około záchowánia zdro=

23:

wia ſwego w cáłośći wolnośći żon/ tákież y dzyeći náſzych co dobrego vrádźili:

24:

tákież ábyſmy poſpolite dobrá náſze vpádłe opátrzyli. Ieſliby ſie chćiał práwie

25:

wywiedzyeć/ iáko co/ á ſkąd ty złe rzecży v nas pochodzą: ſtąd pewnie ſkądeſmy

26:

ſie ich nigdy niedomniemáli/ ábo też ſkąd ſie nie godźiło/ to ieſt od ćiebie ſáme=

27:

go/ á od twoich vrzędnikow/ kthorzy nietylko niecżynią ſpráwiedliwośći vbo=

28:

gim ludzyem/ ále y ſámi vćiſkáią bráćią náſzę/ iáko ſie teraz okazáło ná Stáro=

29:

śćie Chełmſkim Kuropátwie/

Kuropátwá.

ktory Wirzbiętę/ Láthycżyńſkiego/ Siemnic=

30:

kiego/ bez ich winy trapi. Wſzákże to mnieyſza gdy ſie prywatym co dzyeie/ ale

31:

to więtſza y ſzkodliwſza/ iż dopuſzcżaſz Litwie bráć náſze kráiny w Ruśi/ ktho=

32:

rych náſzy przodkowie gárdły ſwymi doſtawáli/ iáko teraz vcżynili iż Lucką źie=

33:

mię poſiadáią/

Lucko.

gdzye grunt ieſt niepoſpolitey vrody. Wśi też wiele opánowá=

34:

li w Parcżowſkim kráiu.

Parcow.

W Podolu wiele zamkow poſiedli y ku drugim ſie

35:

przymykáią. Kſiążętom Mázowieckim náſzym towárzyſzom Mánom twoim/

36:

dwie mieśćie wydárli/ to ieſt Goniądz y Węgrow: Niecżynili by ſnádź tego by

37:

od ćiebie przyzwolenia niemieli/ á bo gdy by iny Pan był niećierpiał by im tego.

38:

Ták ſą bárzo ſwowolni iż nietylko ſnámi ku potrzebie Pruſkiey niebywáią/ s

39:

powinowáctwá vmowionego (gdyż przez náſzę pomoc doſtáli pod Pruſy Zmodz

40:

kiey źiemie) ale áni nam kiedy podzyękowáli zá poſługi náſze. A ták ći zhárdzye

41:

li że thwego roſkazánia máło dbáią. Ani ćie też tho ruſzy/ coś s thego krole=

42:

ſthwá dobrym/ lud Lithewſki niewdzyęcżny ochędożył y rozmnożył. Gdy ſie

43:

dobrze rozmyſliſz á rozważyſz zaſługi tego y onego ludu/ naydzyeſz to nieſpráwie

44:

dliwie być od ćiebie/ boć oni niebyli nigdy wierni twemu oycu/ áni tobie będą:

45:

á gdyśćie im práwem wáſzym co kiedy roſkazáli/ ſzukáli tey rády/ iáko by ſie te=

46:

go nád wámi pomśćili. A my Polacy/ iáko ieſt wſzem wiádomo/ twego przod=

47:

ká (ktory powſtał z ludu nicżemnego) ták ku gorze dobrowolnie wyſtáwili/ w=

48:

ſádziwſzy go ná ſtolec Krolewſki/ iż z iednym Krolem nawiętſzym mogł poro=

49:

wnáć/ y wſzemu świátu ſie okázáć/ iákoż było y ieſt. Zmodź y Litwy część wy=

50:

dárliſmy Pruſom/ á dáliſmy záſię Litwie: Moſkwiſmy ie wyrwáli z mocy kto=

51:

re iuż byli opánowáli. Brátá twego Włádźiſławá wſadźiliſmy ná kroleſthwo

52:

Węgierſkie ſwoim nakłádem/ przećiw tobie iákoſmy ſie záchowáli: ſam świá=

dek bądź/

strona: 393

O Polskim Kroleſtwie.

Liſt 393

dek bądź/ iż od wiele lat ſtátki ſwymi vſtáwicżnie gárdłuiemy w Pruſiech przy

tobie? zá ty náſze zaſługi ták ſie to nam okázuieſz/ iż dopuſzcżaſz Litwie z náſzych

dobr ſie przyodzyewáć. Azaż też to máłe rzecży Monetę cudzą złą bráć dpuſz=

cżáć/ y ſwoię też nie dobrą kowáć:

Monetá.

Dopuſzcżaſz też lotrom rozboiow/ kthore by

łácno wykorzenił gdy by chćiał/ á ſkárbu márnie nie vtracał. Tákież ſtácyámi/

podátki nieznośnymi nas obćiążaſz/ gdy kto chce o co ſkárżyć przed tobą ná vrzę

dniki/ odwrácaſz twárz od niego.

¶ Ty y wiele rzecży inych od ćiebie/ Krolu Oświecony/ ćierpimy ćięſzkich nie=

záſłużeni/ ktoreś záwżdy miał ſobie powolne y záſłużone ze wſzytką gothowo=

10:

śćią/ zá co proſimy áby to odmienił/ á lepiey ſpráwił v ſiebie/ odday nam łá=

11:

ſką ſwą zaſługi náſze/ niechay nam Lithwá wroći kráiny co nam pobráli przes

12:

niedbáłość twoię: Monety złey przeſtań kowáć/ cudzey áby niewnoſzono/ Stá

13:

roſtowie áby ſie lepiey záchowáli/ vrzędowi doſyć cżynili/ vbogiey bráćiey nie=

14:

groźili. Podatki áby nas nieobćiążano tákież y cły. drogi áby od rozboyow były

15:

wolne/ pożytki y rzecżpoſpolitą ták dobrze náſze rozmnażay/ niemniey iedno iá=

16:

ko y Litewſką/ Oycem ſie nam ofiáruy/ á nie wytrykuſzem? Ieſli tho v ćiebie v=

17:

proſimy/ á chuthliwego ćię k ſobie poznamy/ żadny nakład/ żadna nędzá nam

18:

nie będzye ćięſzká/ áni gardł ſwych lithowáć będzyem/ ku wſzelkiey pothrzebie

19:

twoiey dla rzecżypoſpolitey. Ieſli theż inácżey vcżyniſz/ nie będzye nic cżego by

20:

od nas cżekáć miał/ áni do Prus/ áni indzyey poiedzyemy/ áni podátkow ſłoży=

21:

my/ thylko zá twoie pieniądze winniſmy iecháć. Odpowiedź ná tho od Krolá

22:

wzyęli ſtátecżną/ gdzye ſieim Krol ofiárował być láſkáwym Pánem/ y niewin=

23:

ność ſwoię omowił y przycżyny ſłuſzne powiedzyał/ iż tho nie z iego przycżyny

24:

ſzło. Wſzákże nic niepoſtánowili gruntownego ná tym ſeymie. Wielkiey Polſki

25:

poſłowie poſtąpili podatek/ ále z máłey nie chćieli wymáwiáiąc ſie/ iż im brá=

26:

ćiá niedopuśćili tego/ przeto były iny ſyem ſłożono/ ná ktorym vſtáwiono dwá

27:

dzyeśćiá Mężow ſtátecżnych/ ktorzy mieli naydowáć winy álbo wyſtępki/ ták

28:

ná Krolá iáko ná Stároſty/ y to wſzytko rozbieráć miedzy ſobą o co ſláchtá żá=

29:

łowáłá: á Krol tho rzekł dzyerżeć álbo miárkowác ty rzecży/ iáko miedzy ſobą

30:

naydą. Vſtáwili byli tedy/ oſmą cżęść dochodow ták ná kſiężą iáko ná ſláchtę/

31:

cło też vſtáwiono/ áby to wſzytko ſzło ná poſpolitą obronę.

32:

¶ Był też potym ná drugi rok Syem w Bytomiu Polakow s Cżechy/ o ſzkody

33:

ktore po cżynili w Polſzce/ ná ktory nie chćieli złocżyńcy przyiechać.

34:

¶ Iſkrá Cżech przyiechał do Krolá Káźimierzá/ rádząc mu áby wzyął Kro=

35:

leſthwo Węgierſkie bliſkośćią po żenie/ chcąc mu ſpuśćić zamki kthore ieſźcże

36:

dzyerżał/ niżli mu ich Mátyaſz wydárł: Krol ſie mu wymawiał iż miał potrze=

37:

bę s Pruſy. Chćiał ie ziednać ále nie mogł.

38:

Látá 1460. Po śmierći Tomaſzá Strzepcżyń

39:

ſkiego Biſkupá Krákowſkiego/ były wielkie roznice około biſkupſthwá/ ábo=

40:

wiem trzech ná nie wybrano/

Trzey Biſkupi
Krákowſcy.

Kápithułá Krákowſka dwu obráłá/ Luthká z

41:

Brzezya Doktorá/ á Iana Biſkupá Włocſłáwſkiego/ trzeći Iákub s Sienná:

42:

ktorego byli poſłáli do Mántue ná Koncylium zá Papieżá Piuſá/ ten też ſobie

43:

wypráwił práwo ná toż Biſkupſtwo v Papieżá pierwey piątymnaſtym dniem

44:

niż ći wſzyſcy/ przeto go przyięli.

Práwá Papie=
ſkie.

O cżym gdy ſie Krol dowiedzyał będąc ieſzcże

45:

v Choynic/ kazał tego Iakubá z źiemie wywołáć/ y Mnichá Sufrágáná Krá

46:

kowſkiego ktory go poświącał/ y ty wſzytki ktorzy iego ſtronę trzymáli y poma

47:

gáli tego/ s Krákowá wygnáć: gdyż tho práwo tylko ſámemu Krolowi ſłuży.

48:

A dla pewnieyſzey rzecży/ poſłał Krol s Prus Piotrá Kurowſkiego Káſztela=

49:

ná Lubelſkiego/ y Dobká Kmitę Káſztelaná Woynickiego/ áby tey rzecży exe=

50:

quucyą vcżynili s Stároſtą Krákowſkim Pieniąſzkiem/ á oblegli Iákubá prze

51:

rzecżonego ná zamku Pieńcżowie. A thák Mikołay Pieniążek Podkomorzy y

52:

Stároſtá Krákowſki/ pobrał Kánonikom Krákowſkim imienia/ Poyſkiem

do Wa=

strona: 393v

Kſięgi Oſme

Dzyekanowi/ Ianowi Długoſzowi/ Dzyerzká Krzyżánowſkiego Proboſzcżá

Wiślickiego/ á kánoniká Krákowſkiego z iego domu wywlokł/

Lekkość Kano=
nicżá.

oblokſzy go w

Dálmucyą s Krákowá broną precż wywiodł y wypędźił/ tákież Mikołáiá Bo

gdaná/ obu też Długoſzow kánoniki. Ianá Białká/ Ianá Lelowſkiego wiká

ryie ich/ Marćiná Ryncę Mánſionarzá/ y inych wiele kthorzy przyimowáli

Rzymſkie proceſy/ to ieſt liſty/ y przyzwaláli ná nie/ przećiw práwu Polſkiemu:

w dálmácyach s kościołá wywlokſzy z miáſtá wyganiał/ wſzákże pothym przy=

wroceni byli niektorzy.

Látá 1461. Mieſyącá Lipcá Andrzey Tecżyń=

10:

ſki vderzył płátnerzá Klimuntá w Krákowie/ iż mu zbroie nie rychło wygoto=

11:

wał/ ktory gdy gwałtu záwołał wiele ludźi pobudźił. Ráyce do krolowey El

12:

żbiety ſzli ſkárżyć ná zamek w niebytnośći krolewſkiey/ ktora do záiutrza kazáłá

13:

być obiema ſtronam w pokoiu/ niżli Ráyce zeſzli z zamku poſpolſtwo zámkną=

14:

wſzy brony ná gwałth dzwoniło/ gdzye ſie wiele zbroynego ludu zeſzło. Tęcżyń=

15:

ſki záwárł ſie był w domu Kizlinkowym ná Bráckiey vlicy/ ále tám temu miey

16:

ſcu nie dufał/ vſzedł do kośćiołá S. Fránćiſzká s ſynem Ianem y s Secygnio=

17:

wſkim/ y Spytkiem Melſzytńſkim/ á tám ná wieżę wleźli:

Tęcżyńſki zábit.

ále y tám nie dufał

18:

ſpokoiem być/ vćiekł do zákryſtyey towárzyſtwá ná wieży niechawſzy. Poſpol=

19:

ſthwo mieyſkie bez żadnego bacżenia mieyſcá y oſoby/ rzućili ſie á dobyli gwał=

20:

tem zákryſtyey: hániebnie go vſiekſzy zámordowáli/ y ćiáło ná Ratuſz wlekli v=

21:

márłe tłukąc/ dwá dni v Ratuſzá leżáło/ trzećiego dniá donieſiono było do ko=

22:

śćiołá S. Woyćiechá/ á cżwartego przyiaćielom wrocono/ ktore pochowáli w

23:

Kſiążu. Ná drugi rok pozwáni byli Ráyce Krákowſcy przed Krolá ná wi=

24:

gilią trzech krolow/ ktorzy prośili ná roku áby byli ſądzeni práwem Niemiec=

25:

kim przed Woytem według ich przywilegiow. Krol z Radámi ſwymi powie=

26:

dzyał im/ iż nieboſzcżyk Tęcżyńſki odzywał ſie też ſwámi ná to práwo/ á niechćie

27:

liśćie mu go złożyć/ iedno bez práwa y záchowánia hániebnie zábić. Tám ſka=

28:

zano ná śmierć cżterzech z Rády/ tho ieſt Konradá Lángá/ Stániſłáwá Lá=

29:

mitter/ Iároſłáwá Szárleiá/ Marćiná Bełzę: á s poſpolſtwá/ Ianá Teſzná

30:

rá/ Ianá Wolfram kuſznierzá/ Ianá málárzá/ Iana Scherlángá śloſárzá/ y

31:

Cechmiſtrzá Ratuſznego/ á płátnerz vćiekł. Ná zamek do wieże wſádzeni/ kto

32:

rą zwano Tęcżyńſka wieżá/ ſzoſtego dniá przyiąwſzy Páńſkie świątośći/ támże

33:

ná zamku pod tą wieżą piętnaſtego dniá Stycżniá pośćináni ſześć/

Ráyce Krákow=
ſcy ſćináni.

á trzech s=

34:

nich wzyął ná Rápſztyn Ian Rápſztyńſki/ to ieſt Ianá Teſznárá/ Ianá Wol=

35:

framá/ Marćiná Bełzę/ ktore chował pod ſtrażą długo/ áż dwu wypráwio=

36:

no á trzeći vmárł.

37:

Látá 1453. Iánuſz Oſwięćimskie kſiążę y Prze

38:

myſław Thoſzecki/

Oſwięćimſkie
Kſiążę.

drapieżyli w Polſzce: przećiw kthorym poſłáni byli/ Ian

39:

Szcżekocki Stároſtá/ y Ian Kuropátwá Podkomorzy Lubelſki/ y z drugimi

40:

ſłużebnymi/ kthorzy oblegli Oświęćiḿ y wzyęli/ á ná nim Ianá Cżyżowſkiego

41:

Sthároſtą vcżynili: wſzákże gdy łáſki prośił/ dano mu zá Oświęćiḿſkie kſię=

42:

ſtwo dwádzyeśćiá tyſiąc grzywien płáſkich groſzy/ s ktorego wiecżnie vſtąpił.

Oſwięćim kupio
no.

43:

¶ Tegoż też cżáſu Tátárowie Ruſkie źiemie woiowáli. Przećiw kthorym Ian

44:

Láſzcż z domu pomian vrzędnik z Zukowcá z drugim Rycerſthwem zebránym/

45:

wypráwił ſie prętko/ zagon pierwey á potym koſz ich poráźił ná świtániu.

Tátárowie po=
ráżeni.

46:

¶ Thegoż theż roku Swidrygał vmárł ná Lucku/ y Arcybiſkup Gneznieńſki

47:

Zbyſzek w Sędomierzu/ pothym przywiezyon do Krákowá/ w moſiędzowym

48:

grobie pochowan w korze ná zamku.

Swidrygał v=
márł.
Zbyſzek vmárł.

Ten ſtudenty Krákowſkie żywnośćią opá

49:

trzył/ Burſę Ieruzálem zbudował murem/ y potrzebámi omiślił.

Látá 1455

strona: 394

O Polskim Kroleſtwie.

Liſt 394

Látá 1455. Dni Máiowych wielki ogień wyſzedł

z Grockiey vlice bliſko S. Piothrá kośćiołá/

Ogień.

á w then cżás rzemieśnicy turká

ſtrzeláli przed miáſtem z wielkośćią ludźi/ przetho nie rychło ogniá vgáſzono/

zgorzáłá vlicá Grocka y Kánonicża s ſwymi przećznicámi/ kośćiołow cżterzy/

S. Piotrá/ S. Marćiná/ S. Andrzeiá/ y S. Máryey Mágdáleny s Kolle=

gium Iuryſtarum/ Kánonicżych domow iedno dwá zoſtháły/ Spicymirow á

Długoſzow. ¶ Drugiego roku ty kápłany ktorzy ſie miánowáli być Kráko=

wſkimi kánoniki/ pośćinano miedzy mury Krákowſkimi v brony S. Floryaná

o złodzyeſtwo/ Mikołáiá s Turze y z brátem ſtrycżnym z Gnoyniká. Pothym

10:

było záklęto kośćioły w Krákowie/

Záklęto kuſćioły.

áż ſie Krolowi ſyn Włádźiſław vrodźił/

11:

też rozgrzeſzono cżáſu poſtnego. ¶ Tegoż też cżáſu ná Krzyżaki Papież

12:

dał liſty przećiw Turkowi/ kthorzy ſzli ſpołem s Kápiſtranem do Węgier áż

13:

do Biłágrodu.

Kápiſtran s krzy
żaki.

14:

Láthá 1461. Krolowa Zofia Iágiełłowá żoná

15:

vmárłá/ w káplicy świętey Troyce pochowaná ná zamku Krákowſkim.

16:

Látá 1463. Zamek Iáyce w Boſzeńskiey źiemi

17:

Turek wzyął/ y kſiążę Boſzeńſkie zábit/ kthory záſię Mátyaſz Krol Węgierſki

18:

przez oblężenie wzyął.

Szcżęſny s Pá=
niowá.

W then cżás Szcżęſny s Pániowá Polak z domu Go=

19:

dziembá miał porucżeńſthwo nád ludem v Mátyaſzá/ poráźił cżterzy tyſiące

20:

Turkow máłym ludem w nocy/ kthorzy byli przyſzli ná pomoc zamkowi. Wę=

21:

grow ſiedḿ ſeth było ktore wodźił Sokolopeter/ ále vſzli od Polakow towá=

22:

rzyſzow: przeto Krol Mátyaſz pofukawſzy ie hániebnie/ wzdzyał niektorym ſpo

23:

dnice ná głowę/ twarzy im pozaſłániawſzy/ z woyſká precż wygnał/ áż trzećiego

24:

dniá záſię ie ná łáſkę przyimował/ áby ſie drudzy karáli.

25:

¶ Ná drugi rok Papież Sylwius dał liſt ná krzyżaki przećiw Turkom/ wiele

26:

ſie ich zebráło w Krákowie/ vderzyli ná Zydy/ ktorzy ná ten cżás mieſzkáli po=

27:

dle muru około S. Szcżepaná kośćiołá/ zábili ich trzydzyeśći y wybráli ſtátki

28:

ich. Vćiekli byli niektorzy do dworu pánow s Tęcżyná v forty S. Anny/ y tám

29:

ich dobywano/ áż ie pobrano ná zamek/ ledwie ich tám obroniono.

30:

Látá 1465. Napierwſze było przywiedzyenie do

31:

browolne Turkow do Wáłaſkiey źiemie/

Roſterk w Wá=
łáſzech.

tym obycżáiem: Władus brát Rádu=

32:

low Woiewodá nadolney źiemie/ był podeyrzány Máthyaſzowi krolowi Wę=

33:

gierſkiemu/ iákoby przećiw iemu miał s Turki dzyerżeć/ s tey przycżyny Máty=

34:

aſz poimał Władá. Radul brat Władow vćiekł do Máhometá Turká o

35:

pomoc przećiw Mátyaſzowi/ poſtępuiąc poſłuſzeńſtwo y ołd: s they przycżyny

36:

Turcy z Rádulem wzyęli pod Węgry nadolną źiemię/ to ieſt Mołdáwią wiel=

37:

ką z miáſtem y z zamkiem Kilią.

Kilia wzyętá.

38:

¶ Stefan trzeći brát/ ktory dzyerżał Socżáwę/ boiąc ſie Turkow w ſamſiec=

39:

twie/ vcżynił ſie też ołdownikiem Tureckim/ y ſmowił ſie z mieſzcżány Kiliyſki=

40:

ſkimi/ áby wzyęli pod Rádulem Kilią/ y vcżynili ták/ potáiemnie w nocy pu=

41:

śćili Stefaná fortą do Kiliey/ gdy ſie ſpili vrzędnicy dwá/ ieden zamkowy dru

42:

gi mieyſki/ mieyſkiego zárázem poimał/ ále zamkowy vćiekł ná zamek/ wſzákże

43:

ſie poddał y z zamkiem Sthefánowi. Słyſząc tho Thurecki Ceſarz rozgniewał

44:

ſie/ poſłá Stefánowego wſádził do więzyenia/ áż zá wielkimi dáry Stefanowy

45:

mi puśćił go y Stefanowi odpuśćił winę/ gdy powiedzyał przycżynę ná brátá

46:

Rádulá/ iż Mátyaſzowi táiemnie dawa ołd áby brátá Włádá z więzyenia nie

47:

puſzcżał. Gdy Stefan drugą bráćią wypárł z Wáłach: Mátyaſz chcąc vſtá=

48:

wić ſwego ná Woiewodſtwo Wáłáſkie/ tho ieſt Berendę/ ćiągnął z woyſkiem

bo Wa=

strona: 394v

Kſięgi Oſme

do Wáłach/ ále porażon y ránion od Stefaná w miáſtecżku Báni/

Mátyaſz porá=
żon.

áż w lektyce

ledwá vnieſion/ ácżkolwiek inácżey Węgrzy piſzą iżby iednáć bráćią iechał Má

tyaſz ná proźbę Stefánową/ á tám Stefan zdrádą nań vderzył/ áleć to Węgrzy

Mátyaſzowi pochlebiáią. Potym Mátyaſz s Podebráńſkim w Cżechach walki

wiodł/ choćia s ſobą byli ſprzyſiężeni/ á tym wielekroć oſzukał Podebráńſkie=

go Krolá Cżeſkiego Mátyaſz.

¶ Tegoż też cżáſu Ceſárz Tátárſki poſłał trzy woyſká ná bránie/ iedno do Li=

twy/ drugie do Ruśi/ trzećie do Wáłach/ ktore Stefan w Wáłáſzech porá=

źił/

Stefan Tátáry
poráźił.

y ſyná Ceſárſkiego poimał Mámaká. Pothym poſłał kniemu Carz Thá=

10:

tárſki grożąć mu ieſli mu ſzkod nie nágrodźi á ſyná nie wroći/ pomśći ſie tego ná

11:

nim. Stefan przed poſły kazał ſyná Mámaká młodego ná cżworę rośćiąć/ po=

12:

ſły ná pal wbijáć/ iednego poſłał powiádáć Ceſárzowi/ y temu nos vrzázał y

13:

vſzy. Tenże potym Woiewoda poráźił ſto tyſiąc Turkow láthá 1475 máiąc

14:

trochę ludźi s Polſki/ z Węgier Cżákle á ſwoie/ wſzytkich było około piąćidzye=

15:

ſiąt tyſiąc/

Turcy poráżeni.

ktorzy mu ſzkodę cżynili/ ále więcey rozumem y ſpráwą niżli mocą/

16:

ábowiem nadolną źiemię pierwey wygłodźił y trawę poſuſzył ogniem/ ná miey=

17:

ſce złe przywiodł/ y tymże ie zdzyáłał więcey niż poráźił. Krol Mátyaſz ſobie to

18:

przywłaſzcżał Stefaná Hethmánem cżyniąc/ ſiebie przedkłádáiąc nád nimi.

19:

Stefan nie ſobie to przywłaſzcał ále Bogu/ wielkie nabożeńſtwá czyniąc/ po=

20:

ſzcżąc/ boſo chodząc/ iáłmużny dawáiąc/ y rozmáite nabożeńthwá ine. Po=

21:

tym poſłał Turkowi wielkie dáry/ ſkárżąc ſie ná łotrzyki Tureckie/ ktorzy mu

22:

ſzkodę wielką pocżynili nád wolą ſwoich przełożonych/ o ktorych waſzá Ceſár=

23:

ſka miłość nic nie wie/ áni tego/ tho wiem/ nie roſkázował: ácżem ie ſkárał/ ále

24:

nie ſtoi zá moie/ proſzę áby mi ći byli wydani ktorzy tám poućiekáli.

25:

¶ Turecki Ceſarz rozgniewał ſie/ poſadzał poſły: bacżąc iż nie ſłuſzną rzecż v=

26:

dzyáłał/ gdyż poſeł ma mieyſce v wſzech ludźi y pokoy ná świećie/ puśćił ie bo=

27:

ſo zebrawſzy ſnich wſzytko.

28:

¶ Tego cżáſu wiele ludźi pobieráli Turcy z Boſny/ w Kármániey/ Styryey/

29:

áż do Forum Iulium/ záieżdżáiąc w gory bez żadnego odpárćia: Papież thylko

30:

ná Krzyżaki liſty dawał przećiw Turkom/ ze wſzytkiego nie było nic.

31:

Látá 1462. W Krákowie ogień wyſzedł s klaſzto

32:

rá od S. Troyce/

Ogień.

wiele ſzkody podzyáłał/ kośćioł y s klaſzthorem v S. Troyce

33:

zgorzał/ też kośćioł S. Fránćiſzká/ Grocka vlicá/ Brácka/ Gołębia/ Sto=

34:

lárſká/ ták iż tę ſzkodę ſzácowano zá dwá kroć ſto tyſiąc złotych. Ná tę ſzkodę

35:

(náſzy Kronikarze piſáli) głowá S. Stániſłáwá ſie poćiłá/ gdy ią w proceſſyey

36:

nośił Archidyakon/ choćia ią oćierano nie pomogło nic.

37:

¶ Tegoż roku ziecháli ſie do Głogowá Krol Káźimierz z Irzykiem Cżeſkim

38:

Krolem/ á tám wiecżny pokoy miedzy ſobą poſtánowili/ gdzye tez wyrzekli/ iż

39:

Krol Cżeſki nie miał nigdy cżynić s Krolem Polſkim o Zator/ Oświęćiḿ/ Zy=

40:

wiec/ Wolek y Syewior.

41:

¶ Tegoż roku o S. Bártłomieiu Borzny s Skrzynná y ſyn iego Włodek z Le

42:

táwy Ráytárowie w pułtoru tyſiącu koni/ Oświęćiḿſki kray woiowáli/ Zary

43:

oblegli y dobyli ich/ y oſádźili ſwymi/ przezwáli ná ſwe imię Bukowiec. Prze=

44:

ćiw ktorym wypráwił ſie pieniązek Stároſtá Krákowſki o S. Mátheuſzu/ o=

45:

bległ ie ná Zarzech/

Oſwięćiḿ.

A gdy głodem ſtrapieni byli muſieli ſie poddáć w Wigi=

46:

lią S. Symoná Iudy/ y ſzkody nágrodźić.

47:

¶ Tegoż cżáſu Piotr Dunin z domu Báránow Hetman/ ſtocżył bitwę s Pru=

48:

ſy v Pucki w Pomorſkiey źiemi/

Dunin.
Pucká.

gdzye z obu ſtron bitwá trwáłá długo/ thák iż

49:

odpocżywáły kilko raz obie ſthronie/ áż przyſzli ná pomoc Polacy ſwoim/ iákom

50:

wyſzey piſał toſz Pruſacy pierzchnęli.

51:

¶ Thegoż roku Krol Káźimierz po śmierći Boleſłáwá kſiążęćiá Płockiego/

Płocko.

52:

ktory przes potomká zmárł/ práwem lennym poſtępuiąc przećiw Konradowi

Mázowieckiemu

strona: 395

O Polskim Kroleſtwie.

Liſt 395

Mázowieckiemu kſiążęćiu/ zá ſkazánim ſądownym w Piothrkowie/ w wiązał

ſie w Płocką źiemię według práwá/ gdzye mu z obu powiátu Rycerſtwo przy=

ſięgę cżyniło/ y on im też.

Látá 1465. Wieżá v ſzcżyt v kośćiołá Swiętego

Fránćiſzká powątlona przez ogień obáliłá ſie/ ludzye s kośćiołá wyſzli bez ſzkody

Látá 1466. Dobywſzy Krol Káźimierz Choy=

nic przez oblężenie/ vcżynioná ieſt zgodá y zápiſáná miedzy Ludowikiem Pru=

ſkim Miſtrzem/ á miedzy K. Polſkim wiecżna/ ktorą Rudolf poſeł Papieſki

ſwą ręką podpiſał/

Zgodá Polſka s
Pruſy.

y ſygnety Krolewſkim y Pruſkiego Miſtrzá ieſt zápiecżętowána/ a od Pánow Rádnych potwierdzona. Od tego cżáſu Pomorſka źiemiá

10:

ku Polſzce záſię przyſzłá/

Pomorſka zye=
miá záſię ku Pol
ſzce służy.

tákież Micháłowſka y Chełmieńſka/ o ktore ſto y pięć

11:

dzyeſiąt lat vſtáwicżnie walki były. Też kośćioł Chełmieńſki ku Gnieznieńſkie

12:

mu od tego cżáſu przyſłuſzeie/ iáko do máthki/ ktory ná dwie śćie lat był pod

13:

ſpráwą Liwlántſkich Miſtrzow z Rygi.

Rygá.

14:

A tym obycżáiem Krol Káźimierz vdzyáłáł ſobie s Pruſy pokoy/ ktory cżter

15:

naśćie lat ſnimi bez przeſtánia walkę wiodł. Rudolf Papieſki poſeł/

Rudolff.

pobudzał

16:

Krolá Káżimierzá przećiw Cżechom odſzcżepieńcom/ ále ſie s thego Krol wy=

17:

mowił/ gdyż nie dawno wzyął przymierze z Irzykiem Cżeſkim Krolem w Gło=

18:

gowie pod przyſięgámi wiecżne.

Alexánder Le=
gat.

Drugi Legat Papieſki Alexánder w teyże rze=

19:

cży przyiechał/ áby też s Krolem Mátyaſzem wiecżną przyiaźń wzyął/ dawſzy

20:

mu corę ktorey żądał/ ponieważ Mátyaſz ieſt dobrze záſłużon oycu Papieżowi/

21:

áby mu też Krol nie przekazał w kroleſthwie Cżeſkim/ gdyż on może heretyki s

22:

Cżech wygłádźić rychley niż kto iny. Słyſząc to Kaźimierz poſłał poſły do Ce=

23:

ſárzá Fryderyká o dozwolenie korony ná kroleſtwo Cżeſkie/ iáko Cżechowie żą=

24:

dáli po śmierći Irzyká podebráńſkiego/ iego ſynowi Włádźiſłáwowi. Przy=

25:

zwolił Fryderyk (był w rodzye bliſki krolowey Káźimierzowey) A thák latá

26:

1471 mieſiącá Lipcá Włádźiſław ſthárſzy ſyn Káźimierzow s Krákowá do

27:

Cżech wyiechał ná koronácyą/

Włádzisław do
Cżech wyiechał.

máiąc s sobą ludźi iezdnych ſiedḿ thyſiąc/ pie=

28:

ſzych dwá tyſiącá/ przez Skáwinę/ Oświęćiḿ áż do Prági/ á tám z wielką w=

29:

dzyęcżnośćią był przyięt/ koronowan y pomázan ná kroleſtwo Cżeſkie dniá xxj.

30:

Sierpniá/ przes Mikołáiá Biſkupá Kámienieckiego/ przy inych biſkupiech z

31:

wielką rádośćią poſpolitego ludu. Słyſząc Węgrowie co ſie vdzyało w Cżechach

32:

poſłáli poſły ſwe do Krolá Káźimierzá/

Posłowie Wę=
gierſcy.

Ianá Strygońſkiego y Pácżykośćiel=

33:

ſkiego/ biſkupy/ y Ráynoldá z Rozgonu/ żądáiąc drugiego ſyná ná Węgierſkie

34:

kroleſtwo to ieſt Káźimierzá/ ktory ſie był po Włádźiſłáwie vrodził/ powiá=

35:

dáiąc być Mátyaſzá wielkim ſkaſcą kroleſtwá Węgierſkiego/ ktory iedno łupi

36:

poddáne á s Turkiem nie walcy iedno s Krześćijány. A ták Krol poſłał ſyná

37:

Káźimierzá do Węgier ná kroleſtwo we dwánaśćie tyſiąc ludźi/ przyćiągli áż

38:

do Mitry/ żadny do nich z Węgrow nie chćiał przyiecháć áni ſtácyey dáwáć iáko

39:

byli obiecáli.

Kázimierz wyie=
chał do Węgier.

Widząc to ſłużebni zwłácżá Niemcy ktore Káźimierz zá pienią

40:

dze chował/ odiecháli precż z Węgier/ y niekthorzy dworzánie/ ſnadź żywnośći

41:

nie mieli: wſzákże ie ná cżćiách drugie ná gárdle karano. Krol Máthyaſz o nim

42:

dobrą ſpráwę máiąc/ vmyſlił go obegnáć ná Nithrze. Ale Krolewic Káźi=

43:

mierz w dzyeń S. Szcżepáná w nocy viechał z Nitry z niektorymi dworzány/ y

44:

przyiechał ſpokoiem do Iłáwy do ſwoich/ á Páweł Iaſieńſki zoſtał ná Nitrze

45:

ze thrzemi tyſięcy ludźi/ áby ná ſobie lud Mátyaſzow záwieśił.

Iaſieńſki.

Kthorego gdy

46:

Mátyaſz dobywał bronił ſie dobrze/ á przez rokowánie tháką zgodę vcżynili/ iż

47:

Iaſieńſki ze wſzytkim ludem y s ſwoimi ſtátki wolno wynidź mieli zamek ſpuśći

48:

wſzy.

49:

Iaſieńſki wyćiągnął precż s ſwoim ludem ná Thurzec zamek/ gonił go

50:

Mátyaſz nie bacżąc ná zgodę á przyrzecżenie. Ale gdy obacżył iż ſie bronić chćie

51:

li/ vſthąpił ná zad: wſzákże záſię zdobywał tych zamkow pod náſzymi/ Iłáwy/

Xxx

Turcżá/

strona: 395v

Kſięgi Oſme

Turcżá/ Hubieniey/ Micháłowá/ iedno Stropkow nic.

Máthyaſz zam=
kow zdobywał.

A s tey fortuny Má=

tyaſz podnioſł ſie w pychę/ roſpiſał do wſzythkich krolow Krześćijáńſkich y do

Papieżá liſthy/ iż krolá Polſkiego wygnał z Węgier/ poráźiwſzy mu dwadzye=

śćia thyſiąc ludźi/ y ſkárby wielkie pobrał: biſkupom y thym wſzytkim pobrał

imienie ktorzy ieźdźili do krolá Polſkiego żędáć Káźimierzá ná kroleſtwo.

Látá 1472. Przyiechał do krolá Káźimierzá Le

gath Papieſki Márek Pátryarchá Akwileńſki rodem Weneth/ proſząc Krolá

Polſkiego y tákież Cżeſkiego/ áby przeſtáli z Mátyaſzem walek: á thy nakłády

niepotrzebne/ takież walki wnętrzne opuśćili: á ná Turká ſie ſpołu gotowáli

10:

z drugimi Krześćijány. Ale tego iednánia do końcá nie dowiodł/ przyrzekał iż

11:

Mátyaſz miał wroćić zamki y wſzytki dzyerżáwy ktore pobrał krolowi Cżeſkie=

12:

mu/ wżdy nie wroćił. Dla cżego zbierána drużyná náſzych brátow ták s Cżech

13:

z Moráwy/ s Sląſká/ s Polſki/ ſzli do Węgier/ oſiedli ná Powążu gorę Mo

14:

drą y gorę Bukowiec s ktorych cżynili wielkie ſzkody.

Modra gorá.
Bukowiec.

Dobywſzy ich Mátyaſz po

15:

ſłał Tarcżego Tomaſzá s ſześćią tyſiąc ludźi ná Podgorze do Polſki/ ktorzy bez

16:

wieśći przyſzli/ Zmigrod wzyęli/ zamku dobyli/ wybráli/ y ſpalili.

Tarcży Podgo=
rze woiował.

Odtąd ſzli

17:

do Iáſłá/ Brzoſtku/ Kołáćić/ Fryſtaká/ Dukle/ Pilzná/ Dubrowy/ popali=

18:

li ie wybrawſzy/ z okolicżnymi wśiámi. Kroſno obegnawſzy wſzędzye w okoli=

19:

cy puſtoſzyli/ áż przez przymierze wzyęte z Mátyaſzem s Podgorza wyſzli. Po=

20:

tym ſie obroćili przećiw Komorowſkiem Polakowi/

Komorowski.

pod ktorym wzyęli zam=

21:

ki/ Rozemberk/ Hradek/ Zábiniec/ Stárygrod/ Letháwę/ á ná Oráwie ſie

22:

ſam był zámknął/ s ktorey gdy mu dano ośḿ tyſięcy złotych w złoćie/ vſtąpił:

23:

ſpokoiem przyſzedł do Polſki.

24:

¶ Tegoż roku Káźimierz chcąc ſię pomśćić ſwey y Krolá Cżeſkiego nád Má=

25:

tyaſzem krzywdy/ zebrał lud wielki przećiw iemu z Litwy/ s Tátar/ y s Polſki

26:

ktorych piſzą być ná cżterdzyeśći tyſiąc/ ćiągnął s tym ludem z nowego miáſtá

27:

przes Mſtow/ Krzepice/ áż do Sląſká/ bo tám był Mátyaſz/ wzyęli Klucborg

28:

y Bycżynę w ćiągnieniu. A przepráwiwſzy ſie przez Oderę v Chrápkowic/ po=

29:

łożyli ſie v Oláwy.

Sląſka woyná.
Oláwá.

Mátyaſz pośpieſzył ná Wrocſłaẃ/ woyſko iego vderzyło ná

30:

picowniki Polſkie ktorzy bez ſpráwy wolno chodźili/ pierzchnęli do woyſká.

31:

Ruſzywſzy lekki lud z woyſká Káźimierz/ zwłaſzcża Tátáry á Litwę s Páwłem

32:

Iáſieńſkim/ y z dworzány pod wielką chorągwią/ vderzyli ná lud Mátyaſzow

33:

y poráźili gi:

Poráżon Máty=
aſz.

było tyſiąc zábitych/ poimánych zacnieyſzych ſześćdzyeſiąth/ mie=

34:

dzy ktorymi byli/ Vlryk Perſteńſki/ Piotr Hugwic/ Páweł Kárwat/ y dru=

35:

dzy Bánowie.

Więzniowie.

Przyiechał potym Włádźiſław Krol Cżeſki we dwudzyeſtu ty=

36:

ſiąc/ ále pieſzych więtſza połowicá byłá/ bo ſie o iego rzecż dzyało/ przyſtąpili

37:

ku Wrocſłáwiu á oblegli gi z dáleká po iedney ſthronie/ ſpráwy żadney áni ſłu=

38:

chánia nie było/

Wrocsław oblę
żon.

przetho mu nic nie mogli vdzyáłáć. Ná picowániu wiele ná=

39:

ſzych náchwytáli/ ktemu ſie náſzym oboz zápalił w śiłny wiátr/ gdzye tám wie=

40:

le koni/ ſtátkow/ wozow/ y żywnośći pogorzáło. Piſzą Kronikarze/ iż thám

41:

było nálezyeono Boże ćiáło miedzy dzyáły/ przeto Pan Bog tę plagę ogniową

42:

ná nie przepuśćił.

Plagá ogniowa

Widząc Máthyaſz złą ſpráwę náſzych/ po wielkim ſtráchu

43:

wzyął záſię ſerce/ poſłał na dwoię woyſká ſwoie cżynić krolowi ſzkody/ iedno do

44:

wielkiey Polſki/ drugie do Wieluńſkiey źiemie/ kthorzy wielkie ſzkody cżynili

45:

przez miecż y ogień. W ten cżás też y Kſiążę Opolſkie rzućił ſie ná miáſtecżko

46:

Kłobucko/ ále od mieſzcżan był odpędzon. Ale Międzyrzecż ludzye Kożu=

47:

chowſkiego y Głogowſkiego kſiążęćiá ſpalili. Zamek Sthároſta Sándziwoy/

48:

iáko piſzą przedał zá złoto/ tákże woiowáli áż do Poznániá. Ktemu w woyſce

49:

Polſkim y Cżeſkim był wielki głod y cżyrwone niemocy/ ktemu źimná záchodźi=

50:

ły/ thák iż muſieli z Mátyaſzem wzyąć przymierze do cżáſu iáko żądał/ do dwu

51:

lat y ſześći mieſięcy/ tákże odćiągnęli nic nie vcżyniwſzy.

Látá

strona: 396

O Polskim Kroleſtwie.

Liſt 396

Látá 1474. Káterynus Zeno poſeł Huſákáſaná

Krolá Perſkiego/ przyiechał do krolá Polſkiego z liſty Arábſkim piſmem piſá=

nemi/

Poſeł Zofiego
do Krolá.

powiádáiąc o ſwey forthunie s Turkiem iż go wielekroć porażał/ á thák

áby też Krol Polſki z drugimi krolmi Krześćijáńſkimi ſkoro ná Wioſnę ćiągnę

li do Konſtántynopolá Turki z Grecyey pewnie precż wygnáć y wykorzenić.

Látá 1476. Ná Stefáná Woiewodę zebrał ſie

mocnie Turek y s Tátáry cżynili mu ſzkody w iego źiemi: przećiw ktorym zebrał

ſie Stefan/ Tátáry napierwey poráźił/ ná Turki vderzył gdy ſie przepráwiáli

przez Dunay/ ále od wielkośći przemożon/ bo mu w tył drudzy Turcy záſzli by

10:

li/ wſzákże viechał ze złego rázu iedno dwie ście ludźi ſtráćiwſzy. Turcy mu ſzko

11:

dę cżynili w źiemi/ ále ich wiele potrapił ná picowániu s ćiáſnych kątow. Krol

12:

Mátyaſz roſpiſał liſthy/ iż ſkoro ſie zebrał ná Turki vćiekli z Wáłách. S they

13:

przycżyny poſłał mu Papież dwá kroć ſto tyſiąc złotych we złoćie. Rychło po=

14:

tym w Węgrzech wſzędzye około cżynili Turcy wielką ſzkodę/ y iemu pięć zam

15:

kow wzyęli nád Dunáiem/ ktore był nie dawno poſtáwił drzewiáne/ á wżdy v=

16:

ſzli w cáłośći. Ządał y krewnośći s krolem dáiąc mu Konſtántynpole po corce

17:

ſynowi/ chcąc ie wzyąć po Turki.

18:

Látá 1475. Káfę miáſtho Genueńskich Thurek

19:

Máchomet przes Włochy wzyął/

Kafá wziętá.

ktora ſie broniłá cżterzy á dwádzyeśćiá lath

20:

mocnie Turkom od wzyęćia Konſtántynopolá/ wſzákże thy zdrayce zábrał do

21:

Konſtántynopolá y do więzyenia dał/ thákież Tátáry y ine ktorym nie dufał/

22:

á Turki ſwymi oſądźił.

23:

¶ Tegoż rok Máytaſz pobrał zamki y imienia kſiążętom Sląſkim/ gdy s ſo=

24:

bą kſiążętá walcżyły/ Iánuſzowi Gliwickiemu Bythoḿ/ Szwirzkleniec/ Ko=

25:

źle/ Oleſnicę/ Wołow/ y ſámego wſádził. Wacſłáwowi Rybnickiemu wzyął

26:

Rybniki/ vcżyniwſzy go ſzalonym/ y w więzyeniu zgnoił. Cieſzyńſki od Throſki

27:

vmárł: przycżynę tę nálazł iż ia was bronię á vtrácam/ á wy w pokoiu ſiedźićie

28:

walcżąc ſámi s ſobą.

29:

¶ Thegoż roku Włádźiſław Krol Cżeſki y Mátyaſz w Prádze vcżynili s ſobą

30:

zgodę táką/

Zgodá Mátya=
ſzá z Włádzisłá=
wem.

áby Krol Cżeſki był ſpokoiem we wſzythkich Cżechach/ y obiedwie

31:

Luſácye ktore ſą przyległe Sáſkiey źiemi/ mam zá to że ie dźiś zowiemy Myſzyń

32:

ſką źiemią álbo Serbſką. Miał też mieć ktemu kſięſtwo Swidnickie y Iáwor

33:

ſkie w Sląſku: á Mátyaſz Węgry/ Moráwę y oſtátek Sląſká do żywotá miał

34:

dzyerżeć. Wſzákże ieſliby Mátyaſz miał potomká po śmierći/ thedy Włádźi=

35:

ſław dawſzy mu dwie śćie tyſiąc złotych/ ma vſtępić wſzytkiego co ku Cżechom

36:

ſłuży/ to ieſt/ Moráwy y Sląſká. A ieſli bez płodu zeydzye/ dobrowolnie przez

37:

ſumy przerzecżone źiemie weźmie Włádźiſław álbo iego potomkowie. A ieſli

38:

by Włádźiſław vmárł bez płodu/ Mátyaſz koronę Cżeſką miał wzyąć. A ie=

39:

ſliby obá mieli potomki/ tedy ták dzyerżeć iáko oycowie dzyerżeli/ ná co przy=

40:

ſięgli obádwá.

41:

¶ Thego cżáſu Ian Gruſzcżyńſki vmárł Arcybiſkup Gnieznieńſki w Kráko=

42:

wie/ w Opátá Tynieckiego domu. Po iego śmierći dwá bráćiá iego Bártoſz

43:

pan Káliſki/ á Mikołay podcżáſzy Sirádzki/ miedzy ſobą wielkie walki wie=

44:

dli o Kożmin miáſtecżko y o wśi kniemu pzyległe. Abowiem był ten Kożmin

45:

Arcybiſkup Gruſzcżyńſki brátu Bártłomieiowi v Hince z Rogowá kupił/ kto

46:

rego ſie też połowice dopierał Mikołay. Były zábijánia wielkie miedzy imi y

47:

ſyny ich/ kthorych był ieden Arcybiſkupem Gnieznieńſkim/ dla tego ſynowie

48:

Mikołáiowi Arcybiſkupie imienie miáſtá y wśi woiowáli/ dobywáli/ y palili:

Koſmidrowie
walcżyli.

49:

tákież Kożminá y Iwánowic v Káliſzá z dzyały dobywáli/ á ſnádź s przyzwole=

50:

nim krolewſkim.

Xxx ij

Tegoż

strona: 396v

Kſięgi Oſme

¶ Tegoż też cżáſu ogień wielki pánował w Krákowie/

Ogień.

zwłaſzcżá ná Strado=

mi/ gdy zgorzał kośćioł Bárnádyńſki y ſzpitał ze wſzytkim przedmieśćiem/ mie=

ſiącá Lipcá. Drugiego dniá kośćioł S. Andrzeiá y s pánnámi pogorzał. Też

vlice Grocka/ Kánonicża s przecżnicámi.

¶ Tegoż cżáſu y ty miáſtá pogorzáły/ Wielicżká/ Konin/ Bełz/ Chełm/ Lu

bownia/ Mogiłá ze wſzytkim klaſztorem/ y indzyey. A tho przyſzło z wielkiey

ſuchośći: ktore przed tym komety známionowáły. Domnimawáli ſie też drudzy

że to Krol Mátyaſz przez łotry náięte cżynił/ bo był Káźimierzowi potáiemny

nieprzyiaćiel.

10:

¶ Tegoż też cżáſu Ian s Kántow

Ian Kánty.

Miſtrz Krákowſkiego Kolegium vmárł/

11:

cżłowiek dobrego przykłádu y żywotá/ v S. Anny w Krákowie pochowan.

12:

¶ Thegoż też cżáſu poſeł drugi Krolá Perſkiego Huſákáſáná Izáák s Trápe=

13:

zunda przyiechał/

Poſeł Zofiego.

proſząc áby ſie wypráwili przećiw Turkom ná Wioſnę/ przy

14:

rzekáiąc im wygłádzenie gruntowne ich z Grecyey y z Azyey: Tákież drugie kro

15:

le Krześćijáńſkie obieżdzał.

16:

¶ Tegoż cżáſu grom wielki był/ s ktorego ogień vpadł ná kośćioł S. Frán=

17:

ćiſzká w Krakowie/ wſzytek wierzch zrzućił/ kámienie roſtrącał/ páſyą środ

18:

kośćiołá nápoły roſzcżepił.

Grom ná koſćioł

19:

Látá 1477. Mikołay Komorowski niektore zam

20:

ki w Sląſku pobrał y ſwymi oſádził. Przećiw kthoremu Krol poſłał Iakuba

21:

Dębieńſkiego Woiewodę Sędomierſkiego á Stároſtę Krákowſkiego/ ktory zá

22:

ſiedḿ niedzyel záſię zamkow doſtał pod nim/ to ieſt Berwáldá/ ktory ſłukł y

23:

zrownał z źiemią roſkazánia krolewſkiego/ Zywiec w popioł obrocono/ Szefla

24:

ry Márkowi Ratoltowi dano/ ktory miał nań práwo od krolá Polſkiego.

25:

¶ Thegoż roku Iwan wielki Kſiądz Moſkiewſki wzyął pod krolem Káźimie=

26:

rzem miáſtho wielkie Nowogrod

Nouogrod wzię
tho.

przez Krolewſką niedbáłość y złe oſádzenie/

27:

tám złupił wſzytki mieſzcżány/ tylko trzećią cżęść káżdemu ſwego dobrá wrá=

28:

cał. Piſzą Kronikarze niepodobną rzecż/ żeby tám miał wzyąć iednego z dru=

29:

gim/ śrebrá/ złotá/ pereł/ kámienia drogiego/ trzy ſthá wozow álbo kolas w

30:

ten cżás/ á ſzat z inymi ſtátki bez licżby.

31:

Látá 1480. Ian długoſz z Niedzyelná Kánonik

32:

Krákowſki vmárł ſkoro miał wnidź na Arcybiſkupſthwo Lwowſkie/

Długoſz

cżłowiek

33:

onego cżáſu vcżony y przykłádny. Ten ſyny krolá Káźimierzá vcżył/ chował/ y

34:

wyćwicżył w dobre obycżáie/ zá co mu káżdy mogł dzyękowáć. Piſał też Kroni

35:

kę Polſką ſzeroko/ dzyeie y położenie źiemie Polſkiey áż do te^o Cżáſu: ná Skałce

36:

w Káźimierzu pochowan/ gdzye thám nádánie vcżynił niemáłe brátom zakon=

37:

nym S. Páwłá puſtelniká pierwego. Then Burſę Iuryſtarum w Krákowie

38:

zmurowáć dał.

39:

¶ Tego cżáſu Rodys od Turkow było obegnano ále s ſwoią wielką ſzkodą mu

40:

ſlieli odtąpić:

Rodys.
Beſtya.
Hidrunt.

Potym ſzli do Apuliey/ tám Beſtyą takież Hidrunt miáſtá zná=

41:

mienite pobráli.

42:

Latá 1483. W wſtępne dni vmárł Káźimierz ſyn

43:

krolewſki w Wilnie/ támże pochowan.

Kázimierz w wil
nie vmárł

V iego theż grobu mienią być znáki y

44:

cudá doświadcżone cżęſto.

45:

¶ Thego roku Symon z Lipnice vmárł zakonu Fránćiſzkow/

Symon Lipnicá

v Bernádynow

46:

pogrzebion. Był oćiec przykłádnego y dobrego żywotá/ przeto do iego grobu

47:

wiele ſie ich ofiáruie.

48:

Látá 1484. Báyzetus Turecki Ceſarz Wáłá=

49:

ſką ziemię zwoiował/ Kilią y Biłágrod wzyął.

Biłágrod.
Kilia.

Tego roku

strona: 397

O Polskim Kroleſtwie.

Liſt 397

¶ Tego roku Kryſztof Száfrániec máiąc cżynić z Wrocſłáwiány/

Száfrániec.

pobił mie=

ſzcżány Krákowſkie we Zborowku v Wiślice ná gośćińcu Lubelſkim. Abo=

wiem oni máiąc záchowánie y przyiaźń z Wrocſłáwiány/ chćieli go tám poimáć

gdy ſie mył w łáźni Plebáńſkiey/ s ktorey gdy ſie tyłem wyrwał á we zbroię v=

brał/ pomordował ty mieſzcżány/ Stániſłáwá Láythmáná/ Ianá Reychilá/

Ianá Nonertá/ Konradá Encygierá/ Swátoſłáwá y Bárłtomieiá Zynrychy

ktore do Krákowá przywiezyono/ y pochowano v máthki Bożey w kośćiele w

iednym grobie.

Mieſzcżánie krá
kowſcy pobići.

Piecż potym s Podgorza y s Suſem wzyęli tyſiąc złotych od mie

ſzcżan Krákowſkich y Wrocſłáwſkich/

Piecż/ Sus.

poimáli go w Scżyrcowie miáſtecżku w

10:

Sirádzkiey źiemi/ przywiedli go do Krákowá/ ná zamek wſádzon y śćięt.

11:

Látá 1485. Stefan Woiewodá Wáłáski/ bacżąc

12:

iż mu Turcy ſzkody cżynili/ vćiekł ſie do krolá Káźimierzá/

Ołd Wáłáſki.

cżynił ołd y przyſię=

13:

gał w Kołomij s ſwoim boiáry Krolá Polſkiego być poſłuſzen. Dla cżego dał

14:

mu Krol pomoc iż wygnał Turki s ſwey źiemie ktorzy mu ſzkodę cżynili.

15:

Látá 1488. Fryderyk Káźimierzow ſyn młodzy

16:

ná krákowſkie Biſkupſtwo był wzyęty od Kápithuły/ ná pożądánie oycá Kro

17:

lá Káźimierzá.

18:

Látá od národzenia Kryſtuſá 1489.

19:

¶ Tego cżáſu Tátárowie Ruſkie źiemie woiowáli/ przećiw ktorym Krol wy=

20:

práwił ſyná Olbráchtá/ poráźił ie ná błotách miedzy iezyory y wiele ich poimał.

21:

Látá 1490. Máthyaſz Krol Węgierski vmárł.

22:

Po iego śmierći/ żądáli Pánowie Węgierſcy krolewicá Polſkiego Olbráchtá

23:

ná kroleſtwo Węgierſkie przez poſły ſwoie. Drudzy záſię Węgrzy wybráli y ko=

24:

ronowáli bráthá iego Włádźiſłáwá Krolá Cżeſkiego. Ian Olbrácht wyprá=

25:

wił ſie s Krákowá mieſiącá Cżyrwcá do Węgier. Gdy przyiechał do Peſztu/

26:

nálazł mieyſcá oſádzone ſtrzelbą/ y brátá Włádźiſłáwá ná kroleſtwo korono=

27:

wánego/ odćiągnął od Peſztu/ á s porády ſwoich Koſzyce obegnał/ á Szarzyſz/

28:

Operyaſz/ y Cybin wzyął. Koſzycżánow było teſkno/ poſłáli do Krolá Włá=

29:

dźiſłáwá co máią cżynić. Ruſzył ſie do Koſzyc Krol Włádźiſław/ tám vcżynił

30:

z brátem Olbráchtem vgodę táką/ iż Krol Włádźiſław miał być Krolem cá=

31:

łym Węgierſkim iáko doſtátecżnie wybrány y koronowány/ á Olbráchtowi po=

32:

ſtąpili w Sląſku dzyerżeć kſięſtwá/ wielki Głogow/

Głogow wielki.

Kożuchow/ Włodźiſław

33:

Sprotáne/ Opáwę/ Toſzek/ Byton/ Kroſno/ Carnow/ Zyeloną gorę/ Sty=

34:

náwę/ Szwircz/ Kleniec/ Koźlic/ y ine dzyerżáwy ktore miał niegdy kſiążę Ze

35:

gáńſkie/ y zárázem mu dano w nie w wiązánie przez Stároſthę Głogowſkiego

36:

Polaká. Wſzákże Olbrácht s porády ſwoich máłomądrych pánow/ nie chćiał

37:

wyiecháć z Węgier ſpokoiem cżynił ſzkody Węgrom. Przećiw ktoremu poſłá=

38:

li Stefaná Siedmigrockiego Woiewodę. we dwánaśćie tyſiąc koni krom Ca=

39:

klow/ ktorzy przyćiągli á krolá Olbrachtá poráźili v Koſzyc/

Olbrácht oprá=

żon.

z iego ludem lá=

40:

tá 1491. pierwſzego dniá Stycżniá nád zachodem ſłońcá/ przeto noc rátowá=

41:

łá náſze iż ich wiele vbiegło. Olbracht w oney ćiemney nocy odłącżył ſie od ſwo

42:

ich/ miedzy vſarze thráfił/ puśćili ſie ponim Cżechowie. Drudzy piſzą huſarze

43:

dwá/ niemiał ſie cżym bronić bo ſie mu był złamał miecż/ dodał mu Krupſki

44:

inego miecżá y zábił dwu Cżechu/ potym náſzy vbieżeli ſnim ná Operyaſz. Gdy

45:

ſie tego dowiedzyał Krol Włádźiſław żáłowáł they przygody/ ále gdy ſie do=

46:

wiedzyał iż brát Olbrácht zoſtał przy zdrowiu/ był poćieſzon. Poſłał do niego

47:

poſły zacne ktorzy ie poſtánowili według vgody pierwſzey/ y wzyął Olbrácht zá

48:

rázem ty kſięſtwá miánowáne w Sląſku. Krol Káźimierz ná then cżás był w

Xxx 3

Litwie/

strona: 397v

Kſięgi Oſme

Lithwie/ gdy vſłyſzał porażkę Olbrachtá ſyná pośpieſzał do Polſki z ludem/

áby ſie pomśćił lekkośći tey nád Węgry/ bo ſie mu niepodobáłá tá vgodá. Dru

giego dniá vcżyniwſzy zgodę/ ſzli náſzy do Polſki s Krolem/ á Węgrzy do Wę=

gier. Olbráchth przyiechał do Krákowá nie wyiezdzał s niego do śmierći oyco

wey/ rychło potym oćiec iego w padł w chorobę cżyrwoną/ s ktorey co dáley to

był mdleyſzy. Bárnádyni go lecżyli grubym chlebem/ tákież piecżonymi gruſzká

mi/ s cżego pocżął puchnąć/ kazał k ſobie kápłaná wezwáć/ przyiąwſzy Pań=

ſkie świątośći vmarł w Grodnie ná żamku ſiodmego dniá Cżyrwcá/

Vmárł Káźimirz

Pánował

ná kroleſtwie Polſkim lat 45. przywiezyon do Krákowa/ pochowan ná zamku

10:

po práwey ſtronie w káplicy S. Krzyża w grobie mármurowym/ ktory on dał

11:

zá żywotá vcżynić/ pocżćiwie y koſztownie przez Elżbietę krolową y ſyny ich/ tá

12:

kież s Kſiążęty/ Pány/ Prełaty/ y poſpolitym ludem/ thák iż ile źieḿ w krole=

13:

ſtwie Polſkim ieſt/ ták też wiele chorągwi y we zbroiách Rycerzow było ná ko=

14:

niech przy pogrzebie. Był wzroſtu mkłego/ proſty w obycżáioch/

Obycżáie.

mowy ſzepie=

15:

tliwey/ luſy ná głowie/ długiey twarzy á ſuchey/ myśliwiec ná źwierz wielki y

16:

máły/ trzeźwi/ nie pyſzny/ vtrátny/ ták iż wiele miaſt y zamkow pozáſtáwiał/

17:

nie budowny/ pewny w ſłowie/ miłownik poddánych/ piwá y winá nigdy nie=

18:

pijał/ we wſzytkim oycu podobny był/ żonkę ſwą nád obycżay miłował/ oná tá

19:

kież iego. Potomkow wſzytkich mieli trzynaśćie/ ſześć ſynow á ſiedḿ corek/ y

20:

cżynił doſyć ſwemu zá żywotá ſwego ten Krol/ choćia go mieli zá proſtego/ lecż

21:

to iedno iż Syewierſkie kſiążętá odſtáli od niego/ á przyſtáli do Moſkiewſkiego

22:

o máłą rzecż ſzło: tylko gdy chćieli do Krolá wnidź/ wrothny ich niepuśćił/ á

23:

gdy prętko zá nimi záwierał/ vſkrzynął iednemu pálec drzwiámi/ potym zgnie=

24:

wem poiecháli precż wdáli ſię do Moſkwy/ ácż wrotny śćięt niechćieli ná thym

25:

przeſtáć.

26:

Rodzay Krolow młodych.

27:

¶ Włádźiſław był napierwey/ vrodźił ſie látá Páńſkiego 1456. pierwſzego

28:

dniá Márcá.

29:

¶ Káźimierz wtory ſyn/ vrodźił ſie látá 1458. dniá trzećiego Páźdźiernika.

30:

¶ Ian Olbrácht trzeći/ vrodźił ſie látá 1460. mieſiąca Grudniá/ dnia xxvij

31:

¶ Alexánder cżwarty ſyn/ vrodźił ſie látá 1461. mieſiąca Paźdzyerniká dniá 5

32:

Zygmunt piąty/ vrodźił ſie látá 1467. w Kozinicách/ gdy tám przed mo=

33:

rem mieſzkáli pierwſzego dniá Stycżniá.

34:

Szoſty Frederyk Biſkup y Kárdynał/ vrodźił ſie látá 1468. dniá dwudzie

35:

ſtego ſiodmego Kwietniá.

36:

Rodzya Krolewien.

37:

¶ Edwigá naſthárſza daná byłá zá małżonkę Iurkowi Kſiążęćiu Báwor=

38:

ſkiemu.

39:

¶ Zofia wtora/ tá była daná zá małżonkę Ianowi Márgrábi z Brándeburku.

40:

¶ Po niey vrodziły ſie były dwie corze obie Elżbiećie/ ále rychło vmárły.

41:

¶ Anná piąta/ poślubiona byłá Boguſłáwowi Kſiążęćiu Stholpeńſkiemu

42:

álbo Szcżećińſkiemu.

43:

¶ Bárbárá poślubiona Iurkowi Myſzyńſkiemu Kſiążęćiu.

44:

¶ Oſtátnia Elżbietá/ daná byłá Legnickiemu Kſiążęćiu.

45:

¶ Po pogrzebie Káźimierzowym/ wyſzedł był ogień w Krakowie/ od Świec=

46:

kiey brony z domu narożnego Mikoſzá/ wygorzáło wſzythko podla muru około

47:

S. Anny/ gdzye y Kolegium zgorzáło. W ten cżás Polacy nośili włoſy długo/

48:

w cżepcżoch chodźili/ w kápturzech/ boty z długimi ſzpicámi/ oſtrogi bez boy=

49:

cow oſobnych/ ſiodłá s kośćiámi miewáli/ s kuſzámi ieźdźili/ á rohátyny podle

50:

ſiebie máiąc/ po źiemi włocżyli.

51:

¶ Tego też cżáſu/ to ieſt látá 1491. Muchá łotr zebrał 12. tyſiąc łotroſtwá

z Wáłách

strona: 398

O Polskim Kroleſtwie.

Liſt 398

z Wáłáchy y Ruśi cżynił ſzkodę w Ruśi/ ná pokućiu y około Hálicá. Przećiw

ktoremu zebrał ſie Zemelká Chodecki/ poráźił go y poiman/ w więzyeniu zdechł.

Látá od národzenia Páńskiego 1492.grafika

An Olbrácht ſyn Káźimie

rzá Krolá Polſkiego/ ná krole=

ſtwo Polſkie w Piotrkowie wy=

bran/ á w Krákowie koronowan

názáiuthrz po S. Maurycym/

przez Zbigniewá opuchłego Ar=

10:

cybiſkupá Gnieznieńſkiego/ przy Frederyku brá=

11:

ćie rodzonym Biſkupie Krákowſkim/ przy mátce

12:

Elżbiećie/ przy Vryelu z Gorki Biſkupie Poznáń=

13:

ſkim/ y przy inych pániech/ tákież biſkupiech. Acż=

14:

kolwiek przy wybierániu iego były rozne głoſy/ bo

15:

iedni chćieli Zygmuntá/ iáko Arcybiſkup y wſzyſcy

16:

Toporowie. Drudzy Olbráchtá iáko ſtárſzego.

17:

Dano to ná wolą Frederykowi Biſkupowi/ tákież

18:

mátce ich/ kthorzy tho mocą przełomili/ iż Ianá

19:

Olbrachta wybráli. Potym rychło Weneccy poſłowie przyiecháli/ winſzuiąc

20:

mu wſzytko dobre ná tym przełożeńſtwie: takież Tureccy poſłowie/ s kthorymi

21:

do cżaſu wzyął przymierze.

22:

Látá 1494. Ziecháli ſye do Lewocżey miáſtá w

23:

Spiſkiey źiemi krolowie/

W lewocy ziazd

Włádźiſław Cżeſki y Węgierſki/ Ian Olbrácht Pol

24:

ſki z bráćią ſwoią/ Zygmuntem y Frederykiem Kárdynałem. Był też ſieſtrze=

25:

niec ich Frederyk Márgrábiá Brándeburſki/ s pány rádnymi Węgierſkimi y

26:

Polſkimi/ rádźić iáko by ſie mogli wſzyſcy ſpolną ręką pomśćić okrutney śmier=

27:

ći ſtryiá ſwego Włádźiſłáwá Krolá Węgierſkiego nád Thurki: puśćili głos iż

28:

nic nie poſánowili/ ácżkolwiek w głowie mieli káżdy ſwoy vmyſł/ ále go nie ob=

29:

iáwili. Wiedzyał to dobrze Turek/ s tey przycżyny wielki poſeł iego przyiechał

30:

do Krákowá tegoż roku/ chcąc potwierdźić przymierze/ ſtał goſpodą w Kſią=

31:

żęcey kámienicy/ á wielbłądy/ ktorych wiele było w rynku pod Ratuſzem kar=

32:

mili. Stárzy ludzye w ten cżás/ ktorzy pámiętáli kazánie Kápiſtranowo/ wſpo

33:

mináli ie: ktory powiádał/ iż we cżterdzyeśći lat/ ieſli ſie nie polepſzyćie/ Turcy

34:

v was ſwe Wielbłądy środ rynku poſtáwią/ thákże ſie s ſtáło/ ácż nie ſam ále

35:

poſeł iego/ Pan Bog to ſam lepiey wie ná co ſie to rozumiáło.

36:

¶ Tegoż też cżáſu plagá przyſzłá wielka przez ogień/

Plagá przes
ogień.

ábowiem záżgło ſie v pie=

37:

kárzow podle nowey brony w niedzyelę mieſiącá Cżyrwcá/ wſzythko wygorzáło

38:

cokolwiek było domow od nowey brony/ áż do Swieckiey kromia rynku y s ty=

39:

mi bronámi/ S. Mikołaiá/ S. Floryáná/ Słáwkowſką/ S. Márká kośćioł

40:

s klaſztorem y ze wſzytkimi wieżámi ktore były w murze: tákież dzwonicá y z dzwo

41:

ny S. Szcżepaná y s plebánią. Turcy ná Wielbłądy wkłádli ſwoie rzecży/ by=

42:

li gothowi viecháć/ wzyąwſzy odpuſzcżenie v Krolá iecháli precż. Mieſzcżánie

43:

Krákowſcy wkłádáli thę plagę ogniową przez żydy być/ dla tego ie Krol wy=

44:

gnał do Káźimierzá/ gdzye było záłożono Kolegium od Káźimierzá wielkiego.

Zydzi do Káźi=
mierzá wyſzli.

45:

Látá 1497. S tych rzecżonych plag y ſzkod ieſz=

46:

cże więtſze nádchodźiły zá tego páná/ ábowiem iáko mowili w Lewocży ná ſey=

47:

mie około pomſzcżenia brátá nád Turkiem á wygnánia z Wáłach/ poſłał Ste

48:

fan álbo Chary Bohdan do Krolá Olbráchtá proſząc/ iáko ołdownik Polſki/

Xxx 4

áby mu

strona: 398v

Kſięgi Oſme

áby mu dał pomoc przećiw Turkom/ ktorzy iuż byli oſiedli nadolną źiemię. S

tey przycżyny Olbrácht obeſłał wſzytki poddáne przez liſty/ Pruſy/ Slężaki/

Mázowſzány/ y kſiążę Litewſkie brátá Alexándrá/ áby ſie wſzyſcy nágotowáli

do Wáłach:

Wypráuá do wá
łach.

y byli gotowi. Kthemu zá pieniądze pieſzego y konnego ludu nie=

máło zgromádźili/ śćiągnęli ſie do Lwowá Krol Olbrácht z Zygmuntem brá

tem/ á Alexánder leżał v Bracſłáwiá z Litwą/ cżekáiąc krolewſkiego ruſzenia.

A w ten cżás Brácſław Alexánder wyſtáwił y okopał. S ſzykowawſzy y ogląda

wſzy lud v Lwowá/ ruſzyli ſie stámtąd do Wáłach/ gdzye iuż były wſzytki znáki

ich niefortuny/

Złe znáki.

ábowiem Krol iádąc przez rowny potocżek/ padł z nim koń ży=

10:

wotny doſyć dobry y chędogi vtonął w troſze wody. Drudzy piſzą iż ná powodzie

11:

ſzedł. We Lwowie Zyemiánin Sropſki/ ktoremu ſie głowá káźiłá/ wołał iá=

12:

wnie iż náſzy ná ſwe złe iádą. Też grom pod namioty zábił iednego śláchćica y

13:

koni dwánaśćie. Kápłan gdy miał Mſzą nieopátrznie/ zwálił rękawy Boże

14:

ćiáło z ołtarzá/ ktore áż ſam Krol obacżył/ y vkazał themu co mſzey pomagał/

15:

podnieśli ie obádwá Kápłan y miniſtránth. W obozye gdy leżeli/ iáwne zło=

16:

śći y niewſtydliwe vcżynki tákież opilſtwá ſámi przełożeni cżynili/ nietylko w no

17:

cy ále y we dnie przypráwiáli ſobie łáźnie/ w wánnach ſiedząc z nieucżćiwemi

18:

ſie niewáſtámi obłápiali iáwnie/ s chudźiną ſie gwałtownie obchodząc około

19:

żywnośći bez wſzelkiey boiáźni álbo káźni. Kthemu wiele ieſzcże thákich rzecży

20:

przewodźili kthore miánowáć źle. Krol Olbrácht oznaymił był Sthefánowi

21:

Bohdanowi Wáłáſkiemu Woiewodzye potáiemnie zámknienie rády ich w Li=

22:

wocży/ áby był w tym wierny á ſtáły/ drugi raz go w tym przez poſły vpomi=

23:

nał/ áby był gotow z ludźmi ſwemi przećiw Turkom: ktory odpowiedzyał iná=

24:

cżey nie vcżynić/ iedno Krol muśi być w nadolney źiemi v Biłágrodu álbo Ki

25:

liey s ſwoim ludem/ bo bych ſie zárázem ſwámi gotował/ obacżyli by to Turcy

26:

inácżey by ſemną pocżynáli/ á ia dam ſtácyą y wſzytki potrzeby Krolowi. Krol

27:

Olbrácht wierzył iego chythrym powieśćiam/ nie dał ſie nikomu w thym prze=

28:

przeć/ zwłaſzcżá Krzeſłáwowi Rożemu y inym kthorzy byli obacżyli chythrość

29:

Bohdanowę/ bowiem miał z Węgry ine porozumienie/ mniemaiąc w ſobie/ ie

30:

ſli Polacy Turki wyżoną/ nam thákież vcżynią/ niewiem co ná thym żyſzcżemy.

31:

Węgrzy będąc zazdrośćiwi gniewáli ſie ná ſwego Krolá Włádźiſłáwá/ iż bez

32:

ich rad álbo woley Lewocki ſyem dzyáłał krolowi Polſkiemu pomágáć na Tur

33:

ki: ſámiſz podwiedli Wáłáchy przećiw Polakom miáſto pomocy. Przeto y pá=

34:

nowie Polſcy niektorzy Krolá Olbráchtá wiedli ná to/ áby ten lud zgromádzo

35:

ny obroćił ná Tátáry/ ktorzy ná ten cżás cżynili ſzkody v Brácſłáwiá/ á do Wá

36:

łach nie ieźdźił. Krol te^o nic nie dbał ćiągnął do Wáłach. A gdy było w Wá

37:

łáſzech/ poſłał do Woiewody áby ſie gothował á ſthácyą dawał iáko obiecał.

38:

Woiewodá nie tylko ſtácyey nie chćiał dáć/ ále y wſkazał (kwoli inym ludzyom)

39:

iż niechay ſie Krol oſtrzega Thurkow y inych ludźi/ iż tu ſwowolnie w iechał w

40:

moię źiemię. Krol Olbrácht vpominał go ieſzcże thrzeći raz przez poſły/ áby k

41:

ſobie przyſzedł á s Krolem vmowę dzyerżał/ nic s tego nie było. Dla cżego ná=

42:

ſzy zbroię ktorą ná Turki nágotowáli/ ná ſię ią obroćili. S tey przycżyny náſzy

43:

ſie polękli/ gdy ie Wáłáſzy/ Caklowie/ Węgrzy/ Thurcy/ Multani/ po ſtro=

44:

nach w picowaniu ſiekli/ byli/ mordowáli okrutnie. Sláchtá wołáłá ná kro=

45:

lá áby ie do domu obroćił widząc co ſie dzyeie/ á Wáłáſzy drogi zárębowáli/ iż

46:

trudne przebyćie było: bo náſzy thák prośći byli/ iż ſobie drogi iádąc w źiemię

47:

nie obwárowáli prześpiecżney. Krol Olbrácht dopiero obacżył zdrádę Wá=

48:

łáſką/ chcąc ſie nád nimi tego pomśćić obległ Socżáwę y kazał ſtrzeláć z dzyał/

49:

áby mury potłucżono. A w tym przyiecháli poſłowie z Węgier od Krolá Włá

50:

dźiſłáwá do Krolá Polſkiego/ vpomináiąc y proſząc/ áby z Woiewodą miło=

51:

śćiwie náłożył/ by w roſpácż nie wpadſzy do Turkow ſie nie vćiekł. Krol s tey

52:

przycżyny wzyął z Bogdanem Stefánem przymierze/ á poſłał do Podola prze=

53:

ćiw brátu Alexándrowi/ powiádáiąc thy rzecży ktore ſie mu w Wáłáſzech to=

cżyły/ áby

strona: 399

O Polskim Kroleſtwie.

Liſt 399

cżyły/ áby nie ieździł zá nim. Krol Olbrácht wzyąwſzy z Bogdanem przymie=

rze wpadł w chorobę/ cżęśćią z niefortuny/ cżęśćią s prace/ puśćił lud do do=

mu/ gdzye z iego chroby Zygmunt brát y pánowie byi zaſmuceni álbo ſtrwożeni

ták iż wſzytko niedbále ſzło. Polacy wielcy ſzli s Krolem chorym przez lás Buko

winę prześpiecżnie napierwey/ zá ktoremi ſzli z mnieyſzey Polſki Rycerſtwo/ to

ieſt s Krákowſkiey źiemie/ iáko zbroynieyſzy w trácżeńcym vfie/ dzyáła we ſrod

ku puśćili ku ſwey ſzkodzye y nieobycżáiowi. Ná ktore w leſie Woiewodá Wá

łáſki/ zápomniawſzy ná ſwą cżeść y ſłowá ktorymi ſie obwiązał/ s ſwoim ludem

y z zbieránym s thyłu y z bokow vderzył/

Poráżeni Polaci

gdzye wiele ludźi Polſkich nád ich ná=

10:

dzyeię pomordował y pobrał ze wſzytkimi ſtátki ich/ miedzy ktorymi byli Páno

11:

wie z domu Toporow/ Mikołay Woiewodá Ruſki/ Gábryel Tęcżyńſki dzye=

12:

dzic w Moráwicy/ Ian Zbigniew ſyn Stároſthy Málborſkiego kthory był do

13:

Turek poſłan/ ále pothym vćiekł/ y inych wiele Pánow y Rycerſthwá z máłey

14:

Polſki ná tym leſie poległo/ á drugie pobrano. Mázowſzánie s Pruſy kthorzy

15:

ſzli z powinowáctwá ná tę wypráwę/ nie mogli tráfić do vffu Polſkiego tráfi=

16:

li ná nie oſobno Wáłáſzy/ wſzytki pomordowáli y poimáli drugie/ ſtátki ich ro=

17:

zdrápawſzy. Krolewſki vff s Kſiędzem Zygmuntem/ ſtrzegąc zdrowia Kro=

18:

lewſkiego/ przy wielkiey Polſzce ſzedł przodkiem. Acżkolwiek vſzli złey przygo=

19:

dy/ wſzákże s kątow ćiáſnych/ z láſá gęſtego/ tákież z błot/ oganiáli ſie Wáłá=

20:

chom iáko pſom/ y wiele ich pobili ſtrzelbą. Wiele ſmutku y żáłośći ſpołu wſzyt

21:

kim w Polſzce tá wypráwá nierządna á nie ſpráwna ná ten cżás przynioſłá/ ſły

22:

ſząc o onych á zacnych Pániech tákież Rycerzoch/ iedny być w Turcech/ drugie

23:

w Tátárzech/ w Azyey/ w Kápadocyey/ y zá morzem/ ktorzy ſwą krwią zdro=

24:

wie krolewſkie odkupili. Wiele ich co ten vpadek wkłádáli ná Filipá Kálima=

25:

chá/

Kálimach.

kthorego rády Krol Olbrácht więcey ſłuchał niżli ſwych obywátelow/ á

26:

poſpolićie ná to przychodźi tákim/ kthorzy cudzozyemcom więcey wierzą/ y ná

27:

nie przekłádáią ſpráwy wſzelákie/ niż ná ſwoie/ korzy záwżdy lepſze doświad=

28:

cżenie/ tákież ſpráwy położenia y obycżáie ſwego nieprzyiaćielá wiedzą/ niż cu=

29:

dzozyemiec. Był ten Kálimach rodem z Włoch z miáſtá Florencyey/ cżłowiek

30:

vcżony/ Miſtrz Krolá Olbráchta/ wiáry roſtárgnioney/ rády płochey/ dla te

31:

go był vćiekł do Polſki z Włoch prze niekthory wyſtępek/ y s Polſki był vćiekł

32:

po tym vpadku zá morze/ wſzákże przez liſthy Krolá Olbráchtá záſię przywie=

33:

dzyon/ y thu vmárł: pochowan v S. Troyce pod Moſiądzowym przykryćiem/

34:

Láthá 1496.

35:

Látá 1493. Dwá mieſiącá/ to ieſt/ Stycżniá y

36:

Lutego/ tákie ćiepło bylo iż ſády kwitnęły/ trawy wielkie były/ ptacy ſie lą=

37:

gli/ potym Márcá były záſię mrozy iż to wſzytko poſzło.

Zimá ćiepłá.

38:

¶ Tegoż roku Turcy wielką ſzkodę cżynili w Chárwáckiey źiemi y w Styrſkiey

Turcy w Chár=
wácyey.

39:

¶ Thegoż roku Frederyk Krolewic Biſkup Krákowſki/ y Arcybiſkup Gnie=

40:

znieńſki/ od Papieżá Alexándrá ſzoſtego Kárdynałem zoſtał/

Kárdynał Fre=
deryk.

wſzákże mu cżap

41:

ki nie poſłał Kárdynálſkiey áż we dwie lećie/ ſnadź zá vpominkiem.

42:

¶ Tegoż roku (náſz Kronikarz Miechowitá nápiſał) wrzod Gálliyſki/ ktory

43:

zowiemy Fráncą/

Fránca.

do Polſki przynioſłá iedná niewiáſtá z Rzymá ná odpuſt cho=

44:

dząc. Pothym z Węgier ſlużebni/ áż ſie rychło roſpłodziłá y rozmogłá v nas/

45:

zwłaſzcżá w tych kthorzy rádźi wino mocne tákież ine trunki piją/ á niewiaſth

46:

przyglądáią.

47:

Látá 1494. W Kollegium wielkim skarb nále=

48:

zyono w murze/ gdzye lekthoryum Sokrátys/ ſzácowány ná dzyeſięć tyſiąc zło=

49:

tych/ w złoćie/ śrebrze/ á pierśćieniach/ iáko mowią iż żydowſkim był gdy thám

50:

mieſzkáli przed tym/ chowáli to w mur przed łupieźniki/ á dla tego Kollegiaći

51:

święcą dzyeń S. Ládźiſłáwá/ iż tho w iego dzyeń náleźli. Był na tych złotych

nálezyony

strona: 399v

Kſięgi Oſme

nálezyony napis Márya krolowa Węgierſka (mnimam iż tá co byłá zá Zygmun

tem Iágiełłowym ſwakiem) Przeto Krol Olbracht odkupił ie v nich/ cżęśćią

go też dárowáli. Takież Frederyk Kárdynał pierśćienie/ zá kthore tylko dał

pięćdzyeſiąt grzywien.

¶ Thegoż roku niewiáſtá przed Krákowem w cżarnej wśi vrodźiłá dzyećię/

ktore miáło ſzyię y vſzy iáko Záiąc/ gębę rozdzyewiwſzy dycháło.

¶ Przed tym trochę ná Szpitálſkiey vilicy druga niewiáſtá vrodziłá poſpołu y

wężá y dzyećię/ ktory wąż przeiadł ono dzyećię áż do wnętrza/ tákże było dzye=

ćię vmárło á wąż żywy.

10:

¶ Tegoż roku ſłużebni byli poráżeni v Wiśniowcá przez Tátháry/ ácż przed

11:

tym byli od nich Tátárowie poráżenii. W then cżáſs zábit Hendrzych Kámie=

12:

niecki brát Mikołáiá Woiewody y Stároſty Krákowſkiego/

Hendrzych
Kámieniecki.

y Dzyerżek ſyno=

13:

wiec Páwłá Dzyekaná Krákowſkiego z Głowná.

14:

¶ Tegoż roku powodź byłá wielka/

Powodz.

áż Wiſłá zálałá Káźimierz y Stradomią.

15:

¶ Látá 1496. był wielki mor w Krákowie y wſzędzye w máłey Polſzce.

16:

Látá 1497. Ziechawſzy ſye do Nyſy/ Mikołay

17:

Kſiążę Opolſkie/ Henrykus Kleckie Kſiążę/ Ian Rot Biſkup Wrocſłáwſki/

18:

Káźimierz Kſiążę Cieſzyńſkie/ poſwárzyli ſie ſámi w rádzye ná Ratuſzu: thám

19:

Mikołay Opolſkie Kſiążę máiąc dekę pod ſuknią/ rzućił ſie ſnią pierwey ná

20:

Henryká/ potym ná Biſkupá/ potym ná Cieſzyńſkie Kſiążę/ ktory byl Stáro=

21:

ſtą Sląſkim/ chcąc ie pozábijáć/ popádli go chcąc mu wydrzeć dekę/ tárgáiąc

22:

ſie ſnim ſpádli z gory ná doł.

Opolſkie Kſiążę
ſćięto.

Mikołay gdy mu dekę wydárli/ vćiekł do Ko=

23:

śćiołá. Ale Biſkup kazał go y s kośćiołá wzyąć/ támże zárázem śćięt przed Ra

24:

tuſzem/ zádawſzy im kilko ran kłotych.

25:

Láthá 1498. Miſthrz Ian Fełs s Poznániá/

26:

Pleban S. Szcżepaná/ widząc cmintarz máły v ſwego kośćiołá/ ludźi zmár=

27:

łe chowano ledá gdzye w polu/ záłożył cmyntarz wielki przed miáſthem Krá=

28:

kowſkim/ y kośćioł ná nim dał w drzewo zmurowáć/ S. Piotrá zową: thámże

29:

ſpowiedniku dwu vſtáwił/ Polſkiego y Niemieckiego/ áby záwżdy byli goto=

30:

wi ſłucháć ſpowiedźi/ ták we dnie iáko y w nocy/ dla poſpolitych ludźi.

31:

¶ Tegoż roku ná pocżątku kſiężycá Máiá/ Turcy y Tátárowie zebrawſzy ſie/

Tátárowie/
Turcy:

32:

wielką ſzkodę tákież okrućieńſtwo w Ruſkich y w Podolſkich źiemiach vcżynili

33:

ták iż lud leżał pobity po śláku iáko ſnopie/ áż do Przemyſlá y Káńcżugi/ y w=

34:

ſzędzye pod gorámi: wroćili ſie z wielką korzyśćią do domu. W then cżás był

35:

wielki ſtrách po wſzytkiey Polſzce s tey nowiny/ ták iż iuż niektorzy z źiemie vćie

36:

káć chćieli/ by byli przez Krolá nie hámowáni grozą.

37:

¶ Thego cżáſu kiedy niewola przypędźiłá Krákowá od Kleparzá opráwili

38:

Krákowſcy Ráyce/ ták wáłow iáko murow y wież. Też z gruntu Báſztę po=

39:

dle brony s. Floriáná murem wywiedli/ opráwili y ochędożyli.

Báſztá S. Flo=
ryáná.

40:

¶ Pocżął Krol Olbrácht ſſukáć obycżáyá yákoby ſię nieprzyiaćielom obronił

41:

poſłał do brátá Krolá Węgierſkiego o pomoc. Przyiechał w tey rzecży poſeł

42:

Biſkup Weſperimeńſki z Węgier do Krákowá pirwſzego dniá Lipcá/ zgodę v

43:

cżynił miedzy Węgry á Polaki/ ſſcżego wſſyſcy poćieſzeni byli y Te deum lau=

44:

damus śpiewáli/ wſſakże tá zgodá nie przyſzłá náſſym ku pożytku/ ábowiem

45:

znowu Thátárowie ná końcu tegoż mieſiącá wſſędzie w Ruśi woiowáli/

Tátárowie wo=
iowáli.

prze=

46:

ćiw ktorym wypráwił ſię krol Olbrácht/ Tátárowie nábrawſzy ſie vſzli precż

47:

Krol Olbrácht ſię teſz od Sędomierzá wroćił.

48:

¶ Tegoſz roku po Tátárách ná dzyeń S. Kátárzyny Turcy przyſzli w Ruſkie

49:

źiemie/ około Sámborá y Hálicżá wiele ſkody pocżynili/ ty ſam Bog źimnem

50:

ſkarał: ábowiem przyſzły ná nie tákowe źimná y śniegi/ iż ſámi zdycháli od nie^o

dobrowolnie

strona: 400

O Polskim Kroleſtwie.

Liſt 400

dobrowolnie/

Turcy ſtrapieni.

drudzy roſparawſzy koniom brzuchy w ſzkápy włáźili/ ták iż ich

o cżterdzyeśći tyſiąc poginęło/ á ktorzy wyſzli s Polſki w Wáłáſzech pobići.

Látá 1499. Przyiechał záſię do Krákowá Bi=

ſkup Wárádyńſki z Węgier/ rádzić y poſthanawiáć obronę przećiw pogánom/

podawáiąc tę drogę/ iż Krol Polſki nie może być prożen niprzyiaćielá ſwego

poki ſie nie ziedna z Wáłáſkim Woiewodą/ bo ten wſzytki nieprzyiaćiele/ thák

Turki iáko Tátáry do Ruśi przywodźi. A ták przyiecháli też poſłowie Wáłá

ſcy ná ſłowo Krolá Węgierſkiego. Przyiechał theż Alexánder wielki Kſiądz

Litewſki/ ći wſzyſcy cżterzey przyſięgáli ſobie pomágać przećiw Turkom. Po

10:

ich odiechániu/ poſłowie Moſkiewſcy od kſiędzá Iwaná przyiecháli/

Moſkwá.

tákież po

11:

koy miedzy ſobą poſtánowili.

12:

¶ Tegoż roku vrodźił ſie w Káźimierzu w Krákowie miedzy żydy ćielec ze dwie

13:

má głowámi/ iedná byłá ná ogonie á druga ná przodku/ á ogon we środku grz=

14:

biethá był:

Sźiw.

nog miał ſiedḿ ná práwym boku/ ná lewym żadney/ inſze cżłonki

15:

miał ſpełná/ był iákoby rozdwoiony ná bliźniętá/ długo przed forthą gliniáną

16:

leżał ná oglądánie ludzyom.

17:

¶ Tegoż roku Turcy wielką ſzkodę vcżynili we Włoſzech ná morzu/ gdyze tám

18:

y Modon známienite miáſtho wzyęli Wenethom potłukſzy mury około niego/

Modon.

19:

ſzcżego był ſtrách wſzytkiemu Krześćijáńſtwu.

20:

Látá 1500. Alexánder Kſiądz Lithewski zebrał

21:

ludzi/ ktorzy ſie miánowáli bráty/

Bráćiá.

ták s Cżech/ z Moráwy/ s Sląſka/ iáko s

22:

Polſki. Száfárz Lithewſki dawał im w Poznániu pieniądze ná ſtráwę/ prze=

23:

ćiw Iwánowi Moſkiewſkiemu oycu ſwey żony/ ktory był wzyął kſiędzu Alexán

24:

drowi ná ſiedḿdzyeſiąth mil Litewſkiey źiemie. Ale ći bráćia leniwym ſwoim

25:

chodem nie przyſzli ku pożytku/ niżli ſie śćiągnęli záſzły wielkie źimná/ muſiał

26:

ie roſpuśćić.

27:

¶ Tegoż roku Zygmunt krolewic Polſki/ wſtąpił ná kſięſtwo Opawſkie/ Gło

28:

gowſkie/

Zygmunt Kſiążę
Głogowſkie.

ktore mu dobrowolnie ſpuśćił brát Ian Olbrácht Krol Polſki/ wſzák

29:

że s przyzwolenim brátá ſtárſzego Włádźiſłáwá krolá Węgierſkiego.

30:

¶ Tegoż roku kurza nogá ná zamku Krákowſkim przy poślech Tureckich zgo=

31:

rzáłá/ w piątek przed Kwietną niedzyelą. Byłá tego cżáſu Kometá ktora w=

32:

ſzytko złe známionowáłá/ ábowiem wnet zá nią o Swiątkach Thátárowie do

33:

Ruśi wćiągnęli/ ſzkody wielkie cżyniąc około Thurobiná/ Bełzá/ Kraſnego

34:

ſtáwu/ wſzędzye wybráli y popalili.

Kometá Aſtome
Thátárowie.

35:

¶ Tegoż cżáſu Kſiądz Iwan Moſkiewſki/ nie máiąc bácżnośći ná przymierze

36:

wzyęte y ná krewność/ bo był Alexándrowi świekrem/ á on mu źięćiem/ wtár

37:

gnął do Litwy iuż wtory kroć/ wybrał około Smoleńſká wiele wśi.

Moſkwá woio=
wáłá.

Krol Ol=

38:

brácht wypráwił ſie doſyć prętko przećiw Tátárom/ ále to nic nie płatno było/

39:

gdyż z korzyśćią vſzli: wroćił ſie do Krákowá. Do ktore^o Legat Papieſki Káſper

40:

biſkup Gálieńſki cżłowiek chytry á wymowny przyiechał/

Legat Papieſki.
Iubileus ná
Krzyżaki.
Tátárowie.

ktory dał Iubileuſz

41:

ná krzyżaki przećiw pogánom. Znowu Tátárowie z mocą wielką przyſzli do Ru

42:

ſkich y Podolſkich kráin/ wielkie ſzkody cżynili/ wybráli y popalili źiemię Sędo

43:

mierſką y Lubelſką/ około też Vrzędowá/ Leżeyſka/ Láncutá/ Iároſłáwiá/

44:

Kraſnego ſtáwu/ áż do Brześćia Litewſkiego wſzędzye zwoiowáli/ y wiele ko=

45:

rzyśći wywiedli. Zebráli ſie ná nie pánowie Polſcy/ Piotr Myſkowſki Stáro=

46:

ſthá Lwowſki/ Mikołay Kámieniecki Woiewodá Sędomierſki/ Sthároſtá

47:

Krákowſki/ s śláchtą zbieráną/ náieźdźiwſzy ſie nád nimi/ dáli im pokoy gdyż

48:

nierowny dáleko pocżet ludźi mieli. Ruſzył ſie krol Olbrácht zá nimi s Kráko

49:

wá o S. Krzyżu Wieſieni/ zá ktorym też mieli y Krzyżacy ćiągnąć. Ale ſkoro

50:

Krol viechał/ Krzyżacy ktorymi było wiele mnichow y kápłanow/ tá=

51:

kież rzemieśnikow/ rzućili ſie ná żydy w Káźimierzu/ wiele ich pozábijáli y ſtát=

ki wybráli/

strona: 400v

Kſięgi Oſme

ki wybráli/ złamawſzy do nich fortę gliniáną y brany ich potłukſzy. Krákow

przed nimi zámkniono/ muſieli po wále iść w pole s Stradomi. A w ten czás z

muru pátrzyli poſłowie Tureccy/ groźili poſłom wyćiągáiąc ręce. Zá krolem

ſie potym wypráwili/ ále nie wcżás/ bo iuż byli Tátárowie vſzli nábrawſzy ſie.

Nie przyſzli nam nigdy w Polſzce ći Krzyżacy ku pożytku/ ieno záwżdy s ſzko=

dą/ ná ſtátki ſie ludzkie miecąc.

Látá 1501. Przyiechawſzy Krol Olbrácht s ſey=

mu Piotrkowſkiego do Krákowá/ dał Heliaſzá Piotrá Woiewody Wáłáſkie

go ſyná śćiąć we Ochowie/ przy poślech Sthefaná Wáłáſkiego Woiewody/ o

10:

zgwałcenie przymierza/ ktore cżynił ná kárb Wáłáſkiego Woiewody.

11:

¶ Tegoż roku poſłowie przyiecháli od Carzá Tátárſkiego Zawołckiego rzecżo=

12:

nego Száchmetkar/

Carz Záwołcki.

mieſiącá Stycżniá/ á wzyęli wiecżne przyiaćielſtwo s kro

13:

lem Olbráchtem y Alexándrem wielkim kſiędzem Litewſkim pod przyſięgámi/

14:

przyſięgáli też y Tátárowie ſwoim obycżáiem ná ſzáble/ ktore rozmocżywſzy w

15:

wodzye/ wodę wypili mowiąc tymi ſłowy/ ktoby tho bráterſthwo złamał álbo

16:

przećiw iemu był/ bogday od ſzáble ták zginął álbo ſie wniwecż obroćił/ iáko tá

17:

wodá. Miał mu Krol dáwáć Iurgielt káżdy rok zá trzydzyeśći tyſiąc złotych

18:

kożuchow y ſukná/ á on miał z ludem ſwym ná gránicach leżeć gdzyeby go obro

19:

cono/ á ludźi miał mieć trzydzyeśći tyſiąc. Poſłáli potym poń Táſzliká kthory

20:

go przyprowádźił po Kijow/ y poráźił Przekopſkiego Carzá zárázem.

Táſzlik.

21:

¶ Tegoż roku Krol Olbrácht ruſzył ſie s Krákowá do Prus/ w Toruniu bę=

22:

dąc w gwałtowną niemoc wpadł/ kthorą zową Apoplexyą/

Smierć Olbrá=
chtowá.

w oktawę Boże=

23:

go ćiáłá/ trzećiego dniá po Swiętym Wićie vmárł z żáłośćią poſpolitego ludu

24:

ták ſwoich iáko poſtronnych/ ábowiem wieku młodego ieſzcże był ktemu cżuy=

25:

ny/ śmiáły/ opátrzny/ w ſpráwach prętki/ doſkonáłego rozumu/ wſzytko krze=

26:

śćijáńſtwo w nim nádzyeię miáło okrutnośći Tureckiey odeprzeć/ ná co ſię zá=

27:

wżdy brał/ ácż fortuná bárzo przekażáłá iego ſpráwam/ wſzákże iuż pocżynáłá

28:

przyiaćielſkie ſnim nákłádáć/ poſpolićie po nieſzcżęśćiu ſzcżęśćie bywa/ łácno o

29:

ſzcżęśćie mądremu á opáthrznemu. Smierći iego były znáki/ Kometá khtora

30:

trwáłá mieſiąc/ kurza nogá ná zamku zgorzáłá/ gałká z Ratuſzá Krákowſkie=

31:

go ſpádla/ ktorą nowo y mocno był ćieślá wypráwił. Przywiezyono ćiáło Kro=

32:

lá Olbráchtá do Krákowá ná dzyeń S. Anny/ pochowano pocżćiwie w kápli=

33:

cy S. Ianá Ewángieliſty ná práwey ſtronie kośćiołá/ ktorą káplicę iego mát

34:

ká krolowa Elżbietá dáłá opráwić y ochędożyć/ y dwie Mſzy cżćione vſtáwiłá

35:

przez dwu kápłanu. Pánował ná kroleſtwie Polſkim lat ośḿ/ tákież mieſięcy

36:

wieku ſwego miał lat 40. y mieſiąc. Po iego pogrzebie Frederyk Kárdynał po=

37:

ſadzał niektore duchowne/ o ſkárby ktore pobráli po śmierći krolewſkiey/

Skárby pobra=
no.

zwła

38:

ſzcżá Podkánclerzego v ktorego to w mocy było/ wſzákże potym puſzcżon.

39:

Látá od národzenia Pána Kryſtuſá 1501.

40:

Lexánder wielki Kſiądz Litewſki/ po śmierći brá=

41:

tá ſwego Olbráchtá ná kroleſtwo Polſkie wybran w Piotrko=

42:

wie/ á koronowan w Krákowie/ w trzećią niedzyelę Adwen=

43:

tu/ przez Frederyká brátá ſwe^o przy Arcybiſkupie Lwowſkim

44:

Andrzeiu Rożym/ y przy Biſkupiech Krzeſłáwie Kuiáwſkim

45:

Ianie Lubráńſkim Poznáńſkim: Wincenthym Przyrębſkim

46:

Płockim: Lukaſzu s Toruniá Warmſkim: y przy inych duchownych: przy cżym

47:

też było wiele Pánow świeckich/ Elżbietá krolowa mátká/ Konrad Mázo=

48:

wieckie kſiążę/ Michał Glińſki/ z Litwy kſiążę Iurek Grodzyeńſkie drugie/ y

49:

wiele inych ták z Litwy iáko s Polſki/ ácżkolwiek byłá rożność przy iego wybie=

rániu/ ábo=

strona: 401

O Polſkim Kroleſtwie.

Liſt 401

grafika

rániu/ ábowiem niektorzy wybráli Włádźiſłáwá

brátá iego krolá Węgierſkiego ná kroleſtwo Pol=

ſkie ná oſobnym ſeymie/ zwłaſzcżá Piotr Kmitá z

Wiśnicżá Márſzáłek korony Polſkiey z inemi.

Kmitá.

Przeto poſłowie iecháli do Węgier/ Piotr My=

ſzkowſki Woiewodá Lęcżycki/ z Mikołáiem Wro

blowſkim Kánonikiem Krákowſkim/ do Krolá

Włádźiſłáwá/ do ktorego przyſtąpiwſzy w Bu=

dzyniu/ żądali go od wſzego Rycerſtwá Polſkie=

10:

go ná kroleſtwo Polſkie. Przyſtał ná to/ y roſpi=

11:

ſał do wſzech krolow Krześijáńſkich/ zwłaſzcża do

12:

Ceſárzá Máxymilianá/ iż go Pan Bog nie tylko

13:

na Cżeſkie álbo Węgierſkie kroleſthwo przełożyć

14:

racżył/ ále y ná oycżyſte mieyſce. Potym Pánowie

15:

Polſcy s Sláchtą vcżynili Syem walny w Piotr=

16:

kowie/ ná kthorym vrádźili/ áby ná poſtronnych

17:

mieyſcách nigdy ſeymy nie bywáły około wybieránia krolá iedno w Piotrkowie.

Syem ná wybie
ránie krolá.

18:

A tám vrádźili iednoſtáynie Alexándrá kſiążę wielkie Litewſkie ná kroleſtwo

19:

Polſkie wybráć wywodząc to ſłuſznemi przycżynám/ iiż gdyby kto iny był krolem

20:

niżli Alexánder/ byłoby rozerwánie Polſki od Litwy/ y nie mogło by tho być

21:

bez wielkiego roźlania krwie ich/ iednák ſie iuż Alexánder bral kthemu/ by był

22:

przez mátkę Elżbietę nie hámowan. Przekłádáli też to przed rádą Polſką tám

23:

że ná ſeymie od ſwego Kſiędzá wielkiego pánowie Litewſcy/ zwłaſzcżá Tabor

24:

Biſkup Wileńſki/ Ian Zabrzezynſki Márſzáłek/ Mikołay Rádźiwił Podcżá

25:

ſzy/ áby ty práwá/ obycżáie/ y záchowánia miedzy Polſką á Litwą trwáły/ iá=

26:

ko zá náſzych przodkow było/

Wotum Litew=
ſkich panow.

coby iedno drugiemu cżáſu potrzeby ſwey poma=

27:

gáło: gdzye by iuż z Węgry iedność Polſká wzyęłá/ iużbyśćie pánowie Polacy

28:

chćieli obycżáiow Węgierſkich wyknąć y náśládowáć/ námi wzgárdźiwſzy/ co

29:

by nam wielką nieprzyiaźń przynioſło/ ſnádźbyśćie thego potym żáłowáli/ ále

30:

pozdno/ wywiedzyawſzy ſie obycżáiow Węgierſkich/ iákich doświadcżyli wá=

31:

ſzy przodkowie zá krolá Ludwigá/ tákież Włádźiſłáwá/ ktorzy nie tylko ſkárby

32:

wáſze s Polſki wyćiągnęli/ ále y was ſámych w wielkim vdręcżeniu/ trapieniu/

33:

y mordowániu chowáli. Tám wſzyſcy iednoſtáynymi głoſy zezwolili ſie ná Ale

34:

xándrá/ poſławſzy do Węgier ſkokiem do Krolá Węgierſkiego/ iż Alexándrá

35:

brátá iego za ſłuſznymi przycżynami/ zwłaſzcżá dla ziednocżenia Litwy s Pol=

36:

ſką/ ná kroleſtwo Polſkie wybráli/

Ziednocżenie Li
twy s Polſką.

ná co przyzwolił z dobrą wolą krol Włá=

37:

dźiſław/ á poſłał ſkokiem gonić poſły/ przez ktore był rozeſłał do krolow w tey

38:

rzecży. Potym ſpiſáwſzy ártykuły támże ná ſeymie pánowie Litewſcy z rádámi

39:

Polſkimi ziednocżenia Litwy s Polſką/ poſłáli ſnimi do Litwy do Alexándrá/

40:

ná ktore przyſięgał y s pány Lithewſkimi dzyerżeć ie w cáłośći y záchowáwáć/

41:

ták áby záwżdy Koroná Polſka z Litewſkim kſięſtwem byłá w iednośći á nie=

42:

rozerwána/ ták w práwie iáko w obronie w káżdey potrzebie y poſłuſzeńſtwie.

43:

Potym z Litwy do Krákowá przyiecháł á tám był koronowan/ iákom na przod

44:

ku położył. Ale żony iego Heleny/ ktora byłá corá Iwáná kſiędzá Moſkiew=

45:

ſkiego/ koronowáć nie chćieli/ iż Ruſkiey wiáry byłá/ á nie chćiałá ſie okrzćić

46:

ná náſz krzeſth/

Moſkiewſka kro
lowa.

wſzákże ná zamku miáłá ſwoię káplicę obycżáiem Ruſkim/ ále

47:

przed orgány vćiekáłá s kośćiołá zowąc ie dudámi. A w tym przyiecháli poſło=

48:

wie od Carzá Zawołckiego Schádchmátá/ powiádáiąc o ſwey nędzy/ bo leżeli

49:

iedni w polu pod namioty drudzy w Kijowie/ od głodu y od źimná zdycháiąc:

Zawołcki w nę=
dzy.

50:

powiádáiąc też o wielkich ludzyech Przekopſkiego Carzá/ áby dał ludźi doſtá=

51:

tek przećiw iemu ku moim ludzyom/ iákoſmy poſtánowili byli/ kthorzy potym

52:

przez niedbáłość náſzych w ciągnęli do Ruſkich kráin/ do Sędomierſkiey źie=

53:

mie/ áż do Opátowá/

Tátárowie v O=
pátowá.

ſpalili w ten cżás Rzeſzow/ Iároſłaẃ/ Rádymno/ Bełz

Yyy

Kunow/

strona: 401v

Kſięgi Oſme

Kunow/ Lágow/ y wielki Opátow/ okrom Podola y Ruſkich kráin drugich.

Potopili ná tyſiąc ludzi náſſych przepráwiáiąc ſie przez Wiſłę. Iwan Bazyli

wielki kſiądz Moſkiewſki tego cżáſu teſz obległ Smoleńſk przes ſyná Dimitrá/

Oblężenie Smo
leńſká.
Przymierze z mo
ſkwą.

ále go dobrze broniono/ wſſákże ine zamki pobrał/ bo ich ſłábo broniono. Po

tym láthá 1503. wźiął ſnim Krol Alexánder przymierze do ſſeſći lat pod

przyſięgą.

¶ Thegoż roku Kárdynał Frederyk vmárł mieſiącá Márcá z niemocy Frán=

cuſkiey/

Kárdynał vmárł.

pochowan ná zamku Krákowſkim ná kratách przed wielkim ołtárzem

pod kámieniem wznieſionym.

10:

¶ Thegoż cżáſu Krzeſław s Kurozwąk Biſkup Kuiáwſki Kánclerz Polſki/

11:

vmárł w Piotrkowie ná ſeymie/

Biſkup Kuiáw=
ſki vmárł.

pochowan we Włocſłáwiu.

12:

¶ Tegoż cżáſu Konrad kſiążę Mázowieckie vmárło/

Konrad Mázo=
wieckie Kſiążę
vmárło.

Krol Alexánder po nim

13:

kſięſthwo wzyął práwem lennym/ wſzákże ná przycżynę wielkich ludźi/ ſpuśćił

14:

záſię Iánuſzowi y Stániſłáwowi dzyerżenie iego.

15:

Látá 1503. Przyiechawſzy Krol Alexánder z Li

16:

thwy/ ſłożył Syem wálny w Lublinie ná dzyeń S. Symoná Iudy ná Rycer=

17:

ſtwo korony Polſkiey/ ná ktorym rádźili około Pokucya/ ktore ſobie przywła=

18:

ſzcżał Wáłáſki Woiewodá Stefan.

Racy.

Vrádźili w then cżás ſłużebne przyiąć/ y

19:

przyięli obycżáiem Huſárſkim álbo Rackim z drzewcy á s tarcżámi/ ktorzy po=

20:

thym ziechawſzy s polá/ Biſkupie/ Opáćie/ kánonicże wśi łupili/ bo krolá nie

21:

było w źiemi/ w Litwie był. S tey przycżyny potym żołnierzom w Ruśi vſtá=

22:

wiono ſzácunk ná iałowice/ gęśi/ kury/ ſiáno/ iáko máią płáćić/ y przyſtháw=

23:

ſtwá rozdáwáć po wſiach kazano.

Zołnierze.
Hano Kánclerz

Ná tym theż ſeymie Hanowi s Sląſká Se=

24:

kretarzowi krolewſkiemu dano Kánclerſtwo.

25:

¶ Tegoż roku Tátárowie wtárgnęli do Podola o S. Marćinie/ wiele korzy=

26:

śći nábrali. A gdy s plonem ćiągnęli ſpadł śnieg wielki/ zebrali ſie ná nie o=

27:

nych kráin Rycerſthwo z Zemełką Hálickim y z inemi/ ſzli zá nimi ślakiem

28:

ich torowánym/ á oni do brzuchá w śniegu brodźili/ pośćigli ie/ y ſnádnie porá=

29:

źili iż żadny nie vćiekł/ y plon odięli. W ten cżás zábit Zemełká od Tátarzyná

30:

z łuku/ ktory iuż ná źiemi leżał poráżony.

Zemełká zabit.

31:

Látá 1504. Stefan Wáłáski Woiewodá vmárł

32:

chytry á fortunny.

Fortuná Stefa=
nowa.

Ten Turkow pułtorá ſtá tyſiąc poráźił. Ten też Mátyaſzá

33:

krolá Węgierſkiego z źiemie wygnał poráźiwſzy mu lud/ á rániwſzy go thrzemi

34:

ſtrzałami. Ten Tátáry wielekroć porażał/ też y náſzego krolá Olbráchtá wźią

35:

wſzy ſnim ſpokoyne przymierze/ nád nádzyeię náſzych poráźił: ktorego może ká=

36:

żdy Hiſtoryk s tą fortuną wielką á máłym Páńſtwem w Kroniki piſáć/ zoſtá=

37:

wił po ſobie ſyná Bogdaná iednookiego.

38:

¶ Tegoż roku miáſto Káźimierz podle Krákowá od ſámego rynku áż do mu=

39:

ru/ od gor/ wſzytek pogorzał.

Káźimierz pogo
rzał.

40:

Látá 1505. Słożył Krol Alexánder Litewskim

41:

y Ruſkim Pánom ſyem w Brześćiu Ruſkim/ na kthory też ſwymi oſobámi oſo=

42:

bno przyiecháli/

Syem w Brze=
śćiu.

Woyćiech Tabor Biſkup Wileńſki/ Ian Zabrzeżyńſki Woie=

43:

wodá Trocki/ Stániſław Zárnowiec Stároſtá Zmodzki/ y Stániſław Kiſzká

44:

Hetman Litewſki. Ale nie śmieli ná zamek do rády krolewſkiey idź/ boiąc ſie

45:

krolá z oſkárżenia Micháłá Glińſkiego/ ktory krolowi w vcho cżęſthokroć ſze=

46:

ptał ná nie powiádáiąc/ iż ſie krolowi w káżdey rzecży przećiwili/ á iego roſka=

47:

zánia nie przyimowáli. A s tey przycżyny mowił krolowi/ poki dwá albo trzey

48:

gárdłá nie dádzą/ poty w Litwie dobrze nie będzye. Y byłby to Krol vdzyáłał

49:

ktoremu ſnich/ by byli thego pánowie Polſcy krolowi nie rozwiedli/ zwłaſzczá

Ian z

strona: 402

O Polskim Kroleſtwie.

Liſt 402

Ian z Laſká Kánclerz krolewſki/ wſzákże iednák Woiewodſtwo Trockie Za=

brzeżyńſkiemu wzyęto/ á dano Mikołáiowi Rádźiwiłowi Podcżáſzemu. Przy

iął tho zá dobre Zabrzeźińſki y nie przećiwił ſie/ y poſłáli do krolá powiádáiąc

mu wierną á nie omylną poddáność ſwoię/ á proſząc cżáſu y mieyſcá ku ſpráwie

ná ktorey ſie okaże/ iż ten co ná nas mieni przećiw Máieſtatowi krolewſkiemu

wcżym wyſtępić/ bez pochyby ſam w tym zoſtánie. Dano im potym ná łáſkę kro

lá przepráwiáć á ſpráwowáć ſie z oſkárżenia ſwego/ ktorzy powiádáli Mikołá=

iá Glińſkiego w tym być podeyrzánego/ iż chćiał potáiemnie zamki krolewſkie

oſádźić ſwoimi/ á Kſiędzem wielkim Lithewſkim być/ ná co iuż wiele śláchty

10:

był ſobie z ołdował/ chcąc to pierwey przewieść ná krolu/ áby był wzyął gár=

11:

dło dwiemá álbo trzemá/ ktorzy byli w tym Glińſkiemu odporni.

12:

¶ Scháchmet Carz/ ktoregom pierwey miánował/ w nędzy będąc v Kijowá

13:

poráżon od Mendygierá Przekopſkiego/ thák iż żoná y więtſza połowicá ludźi

14:

iego przyſtáło do Przekopſkiego Carzá. Scháchmáth widząc niedbáłość ná=

15:

ſzych/ iechał we trzy ſtá koni do Biłágrodu/ chćiał potym do Báyzetá Turec=

16:

kiego Carzá iecháć poddáć ſie mu/ á prośić o pomoc przećiw krolowi Polſkie=

17:

mu/ ktory mię pzywiodſzy s Tátar/ rzekł mi dáwáć wſzelkie potrzeby woienne

18:

y nie dawał:

Zawołcki do tur
ká chćiał.

á yam ná iego poſługach będąc ſwoy ſtátek vtráćił. Ale gdy ſie do

19:

wiedzyał iż go kazał Turecki Carz poimáć á ſobie poſłáć/ z oſkárżenia Przekop=

20:

ſkiego/ ſkokiem záſie do Kijowá przybieżał. Stámtąd go Stároſtá do Wilná

21:

przypędźił iecháć/ gdzye tám był w więzyeniu/ s ktorego wielekroć rázow vćie=

22:

kał/ ále záſię poiman: potym go krolowi do Brześćia poſłano/ ktoremu Krol

23:

ácż ſie łáſkáwie ſtháwił/ wſzákże mu zá złe miał/ iż nád vmowę bráterſką cży=

24:

nił. Wzyął go potym s ſobą ná Syem do Rádomiá/ áby tám przed wſzem Ry

25:

cerſtwem były oznaymiony iego páraty.

Scháchmát mo=
wi.

Tám ná ſeymie Zawołcki mowił śmie

26:

le żáłuiąc ſię ná krolá y ná iego rádę długą rzecżą/ iż dla ich poſług ſwoie dobre

27:

wſtytko vtráćił/ żądał pomocy ku ſtátku ſwego zdobywániu/ gdzye tego nie v=

28:

cżynićie/ ieſli ieſt Bog ſpráwiedliwy/ że tego nád wámi pomśći/ przed ktorym

29:

yam ſtał ſpráwiedliwie/ ſtrzegąc ſłowá ſwego obiemá nogámi á iednym ſercem/

30:

nie ták iáko Krol Alexánder z brátem ſwoim/ ktorzy ſwoy ślub y przyſięgę zła

31:

máli/ mnie ku wielkiey ſzkodzye przywiedli. Ná to odpowiedź wzyął od Rády

32:

Polſkiey/ áni ná Bogá/ áni ná nas they winy wkłádáć nie maſz/ iedno ſam ná

33:

ſię/ á to przeto/ iżeś vmowie ſłowu y przyſiędze ſwym doſyć nie vdzyáłał. Abo=

34:

wiem gdyś v Kijowá leżał/ miáſto obrony álbo pomocy/ thwoi ludzye náſzym

35:

poddánym ſzkody dzyáłáli iáko iedni nieprzyiaćiele około Kijowá. Byłeś pro=

36:

ſzon od Kijowſkich mieſzcżan y od nas przyzwolenie miał/ ábyś leżał s ſwoim

37:

ludem ná gránicy Moſkiewſkiey v Stárodubu/ á tám ſobie korzyśći zdobywał

38:

niżli tu bliſko przekopu/ gdzyeć záwżdy Mendygier Przekopſki o gárdło ſthał/

39:

tám będąc/ dáleko prześpiecżnieyſzy by był záwżdy/ ludźi/ ſtátku by był nie vtrá

40:

ćił áni záwiodł/ thák ſwoich iáko moich/ kthoreś ſwym nieſłuchánim záwiodł.

41:

Trzećie co gorſzego/ żeś był do Turek poiechał bez náſzey woley/ ácż nie dobrze

42:

wiemy ocż/ ále to ſam domyſł okázuie że ku náſzey ſzkodzye. Zá tym Scháchmát

43:

zwieśił głowę/ á prośił iuż ni ocż inego/ iedno áby mu dopomogł ſtátku ſwego

44:

zdobyć pod Przekopſkim/ álbo by mu dopuśćili brátá iego poſłáć do źiemie Tá

45:

tárſkiey do bráćiey Nohálſkich Carzow o pomoc/ przes ktoreby mogł záſię ku

46:

ſwey bliſkośći przyść. W tym go poćieſzono iż tho Krol vcżyni/ by iedno mogł

47:

ták rychło ludźi ná to zebráć. A w ten cżás poźrzał po ludzyech ktorych było do

48:

ſyć/ vkazawſzy ręką y rzekł: á ći ázaby ſie theż nie bili kiedy trzebá/ ná co ie cho=

49:

waćie. Odpowiedzyano mu iż thu nie w Tátarzech/ nie wſzyſcy v nas ná woyny

50:

ieżdzáią/ iedny chowáią od roley/ drugie ná rzemioſła/ drugie ná ſłużbę Bo=

51:

żą/ drugie ná ſpráwy ſądownie/ y ná opátrzenie zamkow. Potym dopuſzcżono

52:

mu brátá Kozaká poſłáć do bráćiey iego Nohálſkich Carzow zá Wolhę rzekę/

53:

ták iáko prośił/ áby go bráćia rátowáli/ á pomogli mu záſię ku iego ſtátkom y

Yyy ij

ludzyom

strona: 402v

Kſięgi Oſme

ludzyom przyść od Przekopſkiego Carzá/ będąc they pewney nádzyeie o ſwych

Tátárzech/ iż ſkoro vyrzą cżapkę iego záſię kniemu przyſtáną/ s they przycżyny

był weſoł z dobrey odpráwy. Potym go krol kazał odeſłáć do Litwy ná Tro=

ki/ gdzye był pocżćiwie chowan/ áż przyiecháło ośḿdzyeſiąt Tátárow Zawoł=

ckich/ ktorzy ſie licżyli być poſły od iego bráćiey Zawołckich Carzow: ći też mie=

li ſłuſzne opáthrzenie poki ich Krol z radámi ſwemi nie odpráwił. A w thym

Scháchmát zápomniawſzy ſłowá ſwego y przyſięgi ſwey/ potháiemnie zábrá=

wſzy co miał/ viechał precż s tymi Tátáry/ ále pogonion przez Litwę poiman

y związan/ przywiedzyon záſię ná Troki z iego towarzyſzmi/ gdzye thám w wię=

10:

zyeniu pod ſtrożą ſiedzyeli áż do krolewſkiego przyiázdu. Potym przyiecháli po

11:

ſłowie Mendygierá Carzá Przekopſkiego/

Posłowie Prze=
kopſkiego.

rádząc áby go nie puſzcżáli á mnie ſie

12:

w tym záchowáli/ ktory ia bliſko was w ſamſiectwie będąc/ rychley ſie wam mo

13:

gę záchowáć niżli on/ będąc dáleko zá Wolhą. Vwierzyłá Litwá zdrádzyec=

14:

kim ſłowam Carzá Przekopſkiego/ przyiechawſzy Krol do Wilná/ kazał s

15:

Trok przywieść Carzá Zawołckiego do Wilná z iego towárzyſzmi/ przećiw kto

16:

remu Litwá ſie żáłowáłá o ten wyſtępek iż vćiekał y o iny. S tey przycżyny po

17:

ſłan był ná Kowno/ ták długobyć w więzieniu/ áżby Kozak bráth iego przyie=

18:

chał s Tátar z ludem przećiw Mendygierowi iáko byli rzekli/ drudzy po wſiach

19:

rozłożeni pod ſtrażą chowáni.

Tátárowie wo=
iowáli.

Tego cżáſu Przekopſki Carz Mendygier wtár=

20:

gnąwſzy do Litwy á do Ruśi/ wielkie ſzkody pocżynił przez ogień/ ludźi zábrał

21:

o ſto tyſiąc/ ták iż ſie ich doſtawáło ná káżdego Tátárzyná po dwudzyeſtu y pią

22:

ći/ y vćiekł ze wſzytkim.

23:

¶ Pánowie Litewſcy/ ktorem przed thym miánował/ nie chcąc być długo v

24:

krolá w niełáſce/ ná ſeymie w Rádomiu dopieráli ſie thego ná Michále Gliń=

25:

ſkim co im zá winę miał dáwáć/ iáko powiedał przed krolem. Powiedzyał thę

26:

przycżynę/ iż gdy Krol kazał podáć zamek Lidę Ilińcowi w ręce Drożdzałowi

27:

Ruśinowi/

Lidá zamek.

oni tego nie rádźili vcżynić y nie vcżynili/ przećiw woley y roſkazá=

28:

niu krolewſkim. Ale pánowie Litewſcy ſpráwili krolá w tym/ iż ten Drożdzá/

29:

będąc Micháłowi powinowátym/ miał znim oſobne porozumienie/ co ſie to po

30:

tym okaże/ przeto mu go nie chćieli ſpuśćić. Krol tę rzecż áż do przyiázdu ſwego

31:

do Litwy odłożył/ iáko do ich źiemie przyrodzoney/ y ku łáſce pány záſię wzyąć

32:

obiecał. Ná tym ſeymie Krol z rádámi ſwymi/ vffalił wſzytki złocżyńce á mor

33:

derze káráć/ á Stároſtom przykazał áby tákie karano ná gárdle według przewi

34:

nienia. S tey przycżyny Ruśinowſka poimaná/ y obieſzona w męſzcżyńſkim v=

35:

brániu/

Ruśinowſka o=
bieſzoná.

bo ſie ták nośiłá/ w boćiech y w oſtrogach pod pierzym/ ktora zbijáłá

36:

y krádłá z drugimi.

37:

Látá 1506. Byłá wypráwá służebnych do Wá=

38:

łach/ gdzye poługę wielką vcżynili/ gdy zamki niektore nád Nieſtrem pod Wá

39:

łáchy záſię pobráli/ y źiemie ie wygnáli Hálickiey. W ten cżas dwá młodzyeń

40:

cy vrodziwi Struſowicowie Szcżęſny á Iurek/

Struſowicy.

odłącżywſzy ſie od woyſká/ ſzli

41:

w kozáctwo do Wołoch w piąćidzyeſiąt koni/ tráfili ná wielkość Wołochow/

42:

mogąc viecháć pothkali ſie ſnimi/ od wielkośći przemożeni/ Szcżęſny zarázem

43:

zábit/ Iurek mogł viecháć niechćiał/ mowiąc: Boże thego nie day/ ábych przy

44:

ſwym miłym bráćie gárdłá nie dał/ bił ſie ſnimi ták długo áż go poimali/ potym

45:

śćięli/ ktorych wſzytek narod Polſki żáłował przez długi cżás/ wſzákże ſie tego

46:

pomśćili ſłużebni zárázem nád Wołochy

47:

¶ Tegoż roku Wáłáſki Woiewodá Bogdan iednooki/ poſłał w dzyewoſłęb=

48:

ſtwie do krolá Alexándrá/ proſząc by mu byłá krolewná Elżbietá ſioſthrá iego

49:

daná zá małżonkę/ poſtępuiąc záſię wroćić ty powiáty/ ktore gwałtownie po=

50:

ſiadł był iego oćiec Cieſchybieſy/ Tyſzmienicá/ Krol to dał ná wolą krolewnie.

51:

Ale oná żadną miárą nie chćiałá/ iż był inſzey wiáry/ y ktemu iednooki/ á tho

52:

też ktemu przekáźiło/ iż thego cżáſu krolowa Káźimierzowa Elżbietá vmárłá.

Káźimierzowá
vmárłá.

mátká iey

strona: 403

O Polskim Kroleſtwie.

Liſt 403

mátká iey látá 1505. ná zamku w tey káplicy gdzye Krol Káźimierz leży po=

chowána/ przeto ſie łácno żáłobą wymowiłá.

¶ Thegoż roku Kſiążę Ráćiborſkie vmárło/ ktory miał żonę z domu Thę=

cżyńſkiego.

¶ Thegoż roku/ vcżynił Krol Alexánder Syem w Lublinie/ ná kthorym ſie

śláchtá dopieráłá thego/ iżby duchowni ná woynę ieźdźili/ ábo miáſtho ſiebie

wypráwiáli według imienia/

Wyprawá du=
chownych.

ktorego więcey máią niż śláchtá/ ná káżdą wy=

prawę woienną s śláchtą poſpołu. Ale oni woleli ná ſłużebne poſtępić pobory

á domá zoſtáć. Vffalono też ná ten cżás pieniądze kowáć ná poſpolitą obro=

10:

nę/ y kowano pułgroſzki.

11:

❡Thegoż roku Krol Alexánder pocżął chorzeć z ruſzenia powietrza. Ozwał

12:

ſie ieden lekarz w Krákowie/ kthory ſie miánował Balińſkim od Olkuſzá/ iż

13:

Balińſkiego corkę miał zá małżonkę/ był ſławnym y drogim lekárzem w Krá=

14:

kowie y indzye. A gdy poń poſłano z Wilná/ nie chćiał ſie z mieyſcá ruſzyć/

Zły Lekarz.

áż

15:

mu napierwey dano trzy ſtá złotych/ wzyąwſzy s ſobą apthekę krolewſką iechał

16:

do Wilná/ tám krolowi przypráwił w izbie łáźnię (ſnadź ná ſmowie z Michá=

17:

łem Glińſkim) do ktorey rozmáitych źioł mocnych w kotliki/ drugie w gárnce

18:

nákładł/ á zwierzchu nád párą krolá położył przypráwiwſzy ktemu mieyſce/ á=

19:

by ſie poćił/ ktemu máłmázyą/ winá co namocnieyſzego kázał mu pić/ co ieſth

20:

przećiw wſzytkim lekárzom. A gdy z zbythniego poceniá był zemdlon/ vpomi=

21:

nał drugi Dokthor krolewſki z Błonia Kánclerzá Laſkiego/ áby go od thego

22:

gwałtem odwiedli lekárſtwá śmiertelnego. Gdy z dobrey woley nie chćiał (bo

23:

go w tym Michał bronił) Kánclerz Laſki s ſwego vrzędu widząc krolá nápo=

24:

ły vmarłego/ kázał lekárzá poimáć á wſádźić/ y chowáć go áż do przyiázdu Zy=

25:

gmuntá s Sląſká/ wſzákże przez pomoc Micháłá Glińſkiego vćiekł ten lekarz/

26:

przez Pruſką źiemię przyſzedł do Krákowá/ á ná źwierzyńcu w klaſztorze przy

27:

żenie Balińſkiey mieſzkał/ potym ná ſkałce v mnichow/ s támtąd go záſię Mie

28:

dzyleſki piſarz s Kánceláryey wzyał y wſádźił do dworu Biſkupiego/ wſzákże

29:

potym puſzcżon po długim więzyeniu/ by nie vmárł. Pátrzył záſię Alchimiey

30:

potáiemnie/ ná ktorą gdy ſie zádłużył/ zbieżał precż/ tylko go było widáć.

31:

¶ Pothym Krol będąc w chorobie/ Thátárowie poſzli do Litwy o S. Wá=

32:

wrzyńcu ktorych było cżterzy á dwádzieśćiá tyſięcy. Krol kazáł ſie przećiw im

33:

wypráwiáć/ ále Michał Glińſki temu był ná odpor mowiąc/ iſz tego ſláchtá

34:

nie vcżyni ieſli ſie ſam krol ſnimi nie ruſzy. Błonie lekarz rádźił y prośił by kro

35:

lá z mieyſca nie ruſſali. Nie chćieli inácżey vcżynić. A thák ruſſył ſie Krol ná

36:

poły vmárły ſnimi przećiw Tátárom w kolebce/ przyiechał ná zamek Lidę.

Lidá.

37:

lená kſieni wielka Lithewſka/ bacząc go ſmiertelnego/ ruſſyłá ſie też zá nimi.

38:

Tátárowie v Klecká ſie położyli ze dwiemá Cárzykomá. Krol ſie gniewał iſz

39:

nie mogł ná koniu ſiedzieć/ porucżył ſpráwę miáſto ſiebie Hetmánowi Stáni

40:

ſłáwowi Kiſzce/

Kiſzka Hetman.

á przy Krolu zoſtáli Biſkup Wileńſki/ Woyćiech Kánclerz

41:

Laſki/ y Zábrzeżyńſki Ian/ ktorzy poſláli do Głogowá po kſiążę Zygmunthá

42:

do Sląſká/ powiedáiąc mu kolewſką chorobę/ y dla inych przycżyn/ áby przy=

43:

iechał bráckie rzecży poſtánawiáć. Kiſzká zaſię ktory był iechał z Glińſkim ná

44:

Tátáry bárzo ſie rozniemogł/ iż ná koń wſieść nie mogł. Tátárowie przebra=

45:

wſzy lud co godnieyſzy/ ruſzyli ſie do Klecká ku zamku Lidá. Kiſzká bacżąc ſie

46:

być chorego ſpráwiwſzy lud pierwey ku potrzebie/ porucżył gi Micháłowi Gliń

47:

ſkiemu/ ktorzy niżli ſie potkáli s Tátáry/ pierwey im konie vbiegli y odegnáli.

48:

Długo ſie pieſzki około iezyorá vganiáli o mieyſce lepſze: A w tym Polakow tro=

49:

chę/ ktorych był wodz Cżárnkowſki woiewodzic Poznáńſki z inemi/ iecháło Li=

50:

twie ná pomoc z Wilná/ ktorzy ácż ku bitwie nie rychło byli/ ále ná pogorek ie=

51:

den w iecháli vpátrzáć lud gdzye ſie kto obráca: vyrzeli ie Tátárowie z dáleká

52:

zbroynie/ mnimáiąc być wielki lud pocżęli pierzcháć/ á Litwá ie goniłá zábijá=

53:

iąc przez kilko mil.

Tátárowie po=
ráżeni.

Thám wzyęło dobrą ſłáwę y korzyść Rycertwo Litewſkie

Yyy 3

s tey po=

strona: 403v

Kſięgi Oſme

s tey poraſzki. Dwá Carzykowie vćiekli pieſzki/ bo noc záchodziłá. Ná zamku

Lidzye Laſki Kánclerz z inemi ktorzy przy krolu zoſtáli/ námowili krolá iż przy

iął Páńſkie świątośći/ á porucżeńſtwo oſtátniey woley ſwey przy pániech Li=

tewſkich vdzyáłał/ tákże vcżynił. Zárázem od Heleny kſiężny wſzytki ſkárby w=

zyęto/ náznácżono co miáło być komu/ tákież ná pogrzeb/ oſzácowawſzy iedno

z drugim zá ſtho tyſiąc złotych/ w ſkrzynie vkłádli y zápiecżętowáli/ ná wozy w=

kłádli/ do Wilná poſłáli/ áby to było ſpokoiem áż do przyiázdu krolewicá Zy=

gmuntá. A iż cżęſto poſłowie z woyſká przyieżdzáli powiádáiąc/ iż Tátárowie

vprzeymie ćiągną do Lidy/ przeto Krolá nápoły martwego z zamku Lidy do

10:

Wilná nieśli w Lektyce ná dwu koniech/ odmieniáiąc konie. Siedzyeli ná ko

11:

niech/ Mikołay Ruſocki/ ktory był potym pánem Biechowſkim/ á Ian So=

12:

botká Kánclerzá Laſkiego przyiaćiel. Gdy przynieſion do Wilná/ przyſzłá no

13:

winá iż Tátáry poráżono/ ácż iuż był Krol mowę zámknął/ wſzákże ręce wzno

14:

śił ku gorze ſkłádáiąc/ złzy z ocżu puſzcżáiąc/ Pánu Bogu dzyękuiąc/ odkłádá

15:

iąc od ſiebie przykryćie/ dawał ſtoiącym przy ſobie rękę káżdemu/ iákoby ná dá

16:

leką drogę ſzedł.

Alexánder v=
márł.

Tám poruſzył wſzytki ſtoiące około ſiebie ku rzewniwemu płá

17:

cżu/ á zátym s świátem ſie rozdzyelił/ látá 1506. pánował ná kroleſtwie cżte

18:

rzy látá/ mieſięcy ośḿ: na Litewſkim kſięſtwie 14. mieſięcy dwá/ wieku wſzyt=

19:

kiego miał 45. lat. S pogrzebem iego cżekano kſiędzá Zygmuntá: A gdy przy=

20:

iechał pochowano ćiáło iego w Wilnie pocżćiwie v S. Stániſłáwá w kośćie=

21:

le w káplicy podle brátá Kaźimierzá.

Pogrzeb Ale=
xándrow.

22:

¶ Iedenże ten Kol Polſki leży w Litwe áż do tego cżáſu/ y to nád wolą iego

23:

vcżyniono/ ktory żądał áby był w Krákowie przy grobiech inſzych krolow po=

24:

chowan. Te^o ſie ſnadź obáwáli/ áby Michał Glińſki zamkow nie vbieżał/ gdy s

25:

ćiáłem Kſiążę Zygmunt z źiemie y ini pánowie viádą/ zwłaſzcżá zá tą fortuną

26:

podnieſiony kthora ſie mu v Klecká okazáłá. Był Alexánder średniey vrody/

27:

twarzy obdłuż/ kośćiſty y żyłáſty/ ku mocy vdáthny/ iedno nie práwego roze=

28:

znánia/ ku rzecżam Rycerſkim nie złego ſzcżęśćia/ bo napierwey poráźił trochą

29:

ludźi/ ktorych był wodem Cernin Cżech/ Moſkwę/

Cernin.

Zamek Brácſłaẃ wyſthá=

30:

wił/ wſzytkim nam ták Litwie iáko Polakom wieczną pámiąthkę vcżynił/ gdy

31:

ćiągnął do Wáłach ná pomoc Olbráchtowi. Thátáry dwá kroć poráżono zá

32:

iego Pánowánia/ ácżkolwiek też wiele ſzkody pocżynili/ zwłaſzcżá Przekopſcy:

33:

wſzákże nie iego przycżyną/ iedno tych/ kthorzy áni ná ſłużebne chćieli poboru

34:

ſłożyć/ áni ſámi iecháć ku potrzebie tákiey. Nie był budowny áni pieniężny w

35:

Polſzce/ pieniędzy nie nábył áż gdy potrzebá pilna nádeſzła/ rad káżdemu dał

36:

o co kto prośił by ſie záſtáwić/ dwor chował dobry/ śpiewaki/ gońce rad wi=

37:

dzyał y ine krotofile. Piſzą drudzy gdy go ná kſięſtwo Litwá przekłádałá/ Li=

38:

tháwer oney ziemie Márſzáłek/

Litáwer.

s przyzwolenim drugich pánow Litewſkich/

39:

miecż goły iemu podawał mowiąc: weźmi ten miecż od nas gotowy wielki kſią=

40:

że náſz/ áby nam zupełnym/ ſpráwiedliwym/ á ſrogim pánem był/ ktoregoſmy

41:

ćie ſobie ná to kſięſtwo Litewſkie obrali/ ná kthorym ieſli ſie rządnie á cżuynie

42:

záchowáwáć będzyeſz/ możeſz porownáć nie tylko s kſiążęty/ ále y s krolmi Krze

43:

śćijáńſkimi w Europie/ gdy nam będzyeſz obiemá rękomá roſkázował/ máiąc

44:

w iedney ſzáblę/ w drugiey laſkę/ to ieſt/ áby złym ſrogi był/ á ná powolne łá=

45:

ſkaw był/ takież ná cnotliwe/ ſpraw wielkich ná ſwą głowę iednę nie bierz/ ie=

46:

dno ná drugie przekłáday: nie Włoſkim áni Niemieckim/ tákież Cżeſkim oby=

47:

cżáiem nas ſpráwuy/ ále Litewſkim á Withułtowym przykłádem idź/ ieſli ſie

48:

ná iną drogę od tey obroćiſz/ wiedz pewnie/ iż y nas ſam ſiebie ku vpadku przy=

49:

wiedzyeſz. S tego obycżáiá Litewſkie kſięſtwo zá herb Pogoniey vżywa/

Pogonia.

to ieſt

50:

ręką zbroyną goły miecż podawa. Boże day áby wſzem przełożonym tákie przy

51:

pominánia winſzowne bywáły/ á cżuć ſie w nich chćieli/ opuśćiwſzy wſzytki orá

52:

torye pochlebne/ ktore więcey iádu niż miodu przynoſzą.

53:

¶ Po śmierći krolá Alexándrá/ wypráwili ſie pánowie Litewſcy tákież Pol=

ſcy przećiw

strona: 404

O Polskim Kroleſtwie.

Liſt 404

ſcy przećiw Kſiążęćiu Zygmuntowi/ kthory w ten cżás iechał z Głogowá przes

Poznań y Mázowſze do Litwy/ bo był kſiążęćiem Opáwſkim y Głogowſkim/ y

Stároſtą wielkim Sląſkim/ iákom piſał/ zwłáſzcżá Michał Glińſki/ kthory

napierwey do Zygmuntá przyiechał/ ſpráwuiąc ſie y omawiáiąc ſwoię niewin=

ność tych rzecży kthorych ſie nań domniemawáli pánowie Litewſcy. Pothym

przyprowádzon Kſiądz Zygmunt do Wilná/ brátá vmárłego iákom piſał po=

chował obycżáiem krolewſkim.

¶ Thegoż cżáſu/ to ieſt 1506. Zygmunth wybran ná kſięſtwo Litewſkie ná

dzyeń S. Woyćiechá w Wilnie/ ktoremu wſzyſcy pánowie przyſięgalizá wier=

10:

ność iáko poddáni/ y Michał Glińſki.

Zygmunt Litew
ſkie kſiędzem.

11:

¶ Iwan Moſkiewſki kniáź wielki/ oćiec Alexándrowey przed tym rokiem v=

12:

márł.

Vmárł Iwan.
Liwlańći.
Szwedowie.

Ten dobrą pámiątkę Moſkwi vcżynił/ co on Tátarom dawał/ to iemu

13:

Tátárowie/ ktore mocą zołdował. Krolowi Káźimierzowi Nowogrod miá

14:

ſto wielkie wzyął/ bo go ſłábo ſtrzeżono: Liwłánty y Swedy ſkroćił ták iż go po=

15:

ſłuſzni byli/ pijáńſtwo y zábijánia ſpolne w Moſkwi zágubił. Zoſtáwił po ſo=

16:

bie pięć ſynow/ Waśiłá Iwánowicá/ Iurgá/ Dymitrá/ Siemioná/ Andrze

17:

iá. Náznácżył był ná ſwe mieyce Dymitrá/ ále obacżywſzy go nie ſwoich oby=

18:

cżaiow/ wſadźił go do więzyenia/ á Waśiła Iwánowicá poſtánowił.

19:

¶ Tegoż roku/ to ieſt 1506. Włádziſłáwowi Krolowi Węgierſkiemu/ vro=

20:

dźił ſie ſyn s krolowey Anny/ dano mu imię Ludwig.

Ludwig ſie w
Węgrzech vro=
dził.

Krolowa Anná będąc

21:

mdła po porodzeniu vmárłá rychło.

22:

grafika

Yyy 4

Látá od

strona: 404v

grafika

strona: 405

O Polskim Kroleſtwie.

Liſt 405

Látá od národzenia Páná Kryſtuſá 1507.

Ygmunt Kſiążę Głogowſkie/ Opáwſkie/ Stáro=

ſtá Sląſki/ á wielki kſiądz Litewſki/ ná kroleſthwo Polſkie w

Piotrkowie od wſzech pánow y Rycerſtwa iednoſtáynym gło=

ſem wybran: Ná ktorego też Włádźiſław Krol Węgierſki y

Cżeſki/ ſwoię bliſkość przyrodzoną wlewał/ przez poſłá ſwego

Oſwáldá Kárłacżá.

Oſwáld poſeł.

S they przycżyny poſły k niemu poſłano

do Litwy/ Wincentego s Przyrembá Włocſłáwſkiego/ Ianá Lubráńſkiego

Poznáńſkiego/ Máćieiá Drzewickiego Przemyſkiego/ biſkupy. Andrzey s Sa

10:

motuł Poznáńſki/ Ian s Tarnowá Bełſki/ Woiewodowie: y Ian Laſki Kán

11:

clerz/ ktorzy go náleźli w miáſtecżku Mielniku/ thámże go żądáli ná kroleſtwo

12:

Polſkie iáko Páná przyrodzonego/ od wſzech iednoſtáynie pożądány. Kthore

13:

przyiął z wielką ochotnośćią y chutliwą myślą. A ták nie mieſzkáiąc/ przyiął

14:

do Krákowá mieſiącá Stycżnia tegoż roku w pocżćie ochędożnym/ z radośćią

15:

poſpolitego ludu ná zamek prowádzon/

Zygmunt przy=
iął do Krákowá.

przyiąwſzy Páńſkie świątośći był po=

16:

mázan y koronowan w kośćiele wielkim ná kroleſtwo Polſkie/ przez Andrzeiá

17:

Rożego Arcybiſkupá Gnieznieńſkiego/ przy Bernaćie Wilcżku Arcybiſkupie

18:

Lwowſkim/ przy Ianie Konárſkim Biſkupie Krákowſkim/ Máćieiu Drzewi

19:

ckim Przemyſkim/ Ianie Lubráńſkim Poznáńſkim/ Erázmie Płockim/ Lu=

20:

kaſzu s Toruniá Warmſkim/ biſkupiech: przy pośle krolá Cżeſkiego y Węgier=

21:

ſkiego Włádźiſłáwá Stefanie Teleckim: Też y przy pániech Litewſkich/ zwłáſ

22:

zcżá przy Glińſkim/ kthory był dobrze znáiomy krolom Krześćijáńſkim. Po

23:

tych świątośćiach vcżyniono środ rynku ná poſpolitym mieyſcu máieſtath/ ná

24:

ktory iechał z zamku w koronie ná koniu/ tám od mieſzcżán przyimował przyſię

25:

gę zá wierność y poſłuſzeńſtwo/ gdzye mu theż y mieyſkie klucże położyli/ y záſię

26:

wzyęli do ſwych rąk zwierzone. Potym ták Krol iáko y Radá myślili o tym iá

27:

koby záſię Rzecżpoſpolita vpádła byłá nápráwiona/ zwłaſzcżá iż ſkarb był wy

28:

niſzcżon: vrádźili ſyem poſpolity w Krákowie vcżynić/ ná ktorym vſtáwili/ ie=

29:

ſliby woyny było potrzebá/ miał dáwáć kmieć z łanu xij. groſzy według ſthárey

30:

vffały/ mieſzcżánie zwykły pobor puł ſzoſu dáwáć/ á ći co ná obligácyach/ tho

31:

ieſt ná widerkaff pieniądze máią/ cżwartą cżęść płátu płáćić. Duchowni zwy

32:

kłą kontrybucyą iáko z dawná mieli dáwáć ná káżdą potrzebę. Biſkupi też we

33:

dług potrzeby kontrybucyą ſkłádáli/ álbo ſymplę álbo duplę/ iáko oni zową.

34:

Ná tym też ſeymie iáwnym dekretem vſtáwiono pieniądze kowáć krolowi. Po=

35:

tym ten Stefan Tálecki iechał do Wáłach pokoy bráć/ á pothánáwiáć miedzy

36:

im á obiemá krolmi Węgierſkim y Cżeſkim

37:

¶ Vpokoiwſzy Krol Zygmunt kroleſtwo Polſkie od Węgier/ Wáłach y Prus/

38:

wypráwił ſie przećiw Bázylemu wielkiemu kſiędzu Moſkiewſkiemu/ ktory iuż

39:

z ludem ſwoim do Litwy ćiągnął. Krol Zygmunth poſtánowiwſzy rzecży ſwe

40:

opátrznie w Polſzce/ ruſzył ſie do Wilná/ potym do gránic Moſkiewſkich z lu=

41:

dem niemáłym/ ták s Polſki iáko z Litwy/ Przekopſkie też Thátáry ná pomoc

42:

wzyął. Bázyli álbo Waśił vſłyſzawſzy o krolu z ludem wroćił lud ná zad/ nie

43:

śmiał ſie pothykáć. Náſzy záſię zamkow zdobywáli od Moſkwy/ Gzykowá y

44:

inych/ y wiele popalili Moſkiewſkich.

Waſił vſtąpił.
Gzykow.

Strapieni náſzy głodem y gorącem/ wro

45:

ćili ſie do Litwy/ tákież Tátárowie do domu.

46:

Látá 1508. Nowego páná nowe przygody nád=

47:

chadzáły/ ſłużebni krolow zmárłych Olbráchtá y Alexándrá/ vpomináli ſie za=

48:

płáty od Krolá Zygmuntá zá ſłużbę/ zwłaſzcżá Cżechowie/ Niemcy y Polacy.

49:

Krolá tho dolegáło/ bo w ſkárbie nie było pieniędzy/ wſzákże s porády Ianá

Bonnerá/

strona: 405v

Kſięgi Oſme

Bonnerá/

Bonner.

ktory ná ten cżás był ſprawcą v niego/ dał kowáć monetę/ zgromá=

dźiwſzy śrebrá ſkąd mogli/ w krotkim cżáſie Rzecżpoſpolitą dobrze opátrzył.

Napierwey wykupił źiemię Spiſką/ kthora byłá we dwánaśćie tyſiąc złotych

cżyrwonych/ od Ianá Iordaná z Záklicżyná/ Oświęćiḿ y Zupy Ruſkie wyku=

pił/ ktore były we cżternaśćie tyſiąc złotych cżyrwonych od Páwłá Cżarnego

mieſzcżániná Krákowſkiego.

Wykupná krole=
ſtwá.

Proſzowice od Iurká Lángá dzyewiąćią tyſiąc

złotych cżyrwonych odkupił. Nieſzową od Sthániſłáwá Kośćieleckiego dzye=

wiąćią thyſiąc. Od Krákowſkich rádzyec/ co ku wielkim rządom zamkowym

przyſłuſzáło/ wykupił: ſtraż rybitwią/ młyny/ iátki/ y ine dochody/ dwiemá=

10:

naśćie tyſiąc. Z żup obudwu Krákowſkich ſolnych wiele długu s kupił/ Ol=

11:

borę Olkuſką/ to ieſt dzyeſięćinę od kruſcu/ v Seweryná Betmáná mieſzcżáni=

12:

ná Krákowſkiego piąćią tyſiąc odkupił. Siradz piąćią tyſiąc/ Goſtynin dwie

13:

má tyſięcy y trzemi ſty. Rádoḿ trzemi tyſięcy. Sochácżow ſiedmią tyſiąc.

14:

Piotrkow tyſiącem y dwiemá ſty. Drohobycż piąćią tyſiąc. Rabſztyn pułto=

15:

rem tyſiącem. Rytter zamek tyſiącem. Cło Lubelſkie tyſiącem y cżtermi ſthy.

16:

Słuchow cżtermi tyſiącmi. Tucholą iedennaśćią tyſiąc. Sądecż cżtermi ty=

17:

ſięcy. Inowłocłaẃ piąćią tyſiąc. Moſtowe y cło Toruńſkie dzyeſiąćią tyſiąc

18:

złotych wykupił z rozmáitych ręku/ ná przodku pánowánia ſwego. Służebnym

19:

ktorym ſie byli bráćia zádłużyli zápłáćił/ ná ktore wyſzło około dwie śćie tyſiąc

20:

złotych. Nád to zamek Krákowſki ktory był práwie vpadł/ wielkim koſztem

21:

zmurował/ zwłaſzcżá ſtronę od zachodu ſłońcá/ potym ine śćiány.

22:

¶ Tegoż roku żydá w Krákowie ſpalono przekonawſzy go piſmem/

Zyd ſpalon.

ktory wie=

23:

le przećiw ćiáłu Bożemu mowił.

24:

¶ Thego też roku wielki mor był w Krákowie/

Mor.

gdzye pomárło ludźi poſpoli=

25:

tych pocżet niemáły.

26:

¶ Tegoż roku Tátárowie wtárgnęli do Ruſkich kráin cżarną drogą/ przećiw

27:

ktorym wyprawił ſie Pan Lwowſki/ Ian Kamieniecki/ z roſkazánia krolew=

28:

ſkiego s piąćią ſet ſłużebnych/ kthemu Podolánie/ y wiele inych iecháło ſnim/

29:

poráźił ie v Wronowá przyſzedſzy ná nie przez wieśći/ y plon wſzytek obiął.

Thátárowie po=
ráżeni.

30:

¶ Glińſki Michał/ iáko wielkie ſzcżęśćie miáł zá krolá Alexándrá/ thák mu

31:

záſię ſchodźiło zá Zygmuntá/ pierwey dármo miał/ pothym zá pieniądze mieć

32:

nie mogł przyiaćieli/ prośił krolá áby przez odwłoki miedzy im á pány Lithew=

33:

ſkimi wyrok vcżynił/ o thy pomowy nie cudne/ ktore miedzy ſobą mieli/ iákom

34:

przed tym piſał. Krol tę rzecż odwłocżył miedzy imi/ á w thym Glińſki ieźdźił

35:

do Węgier krolá Włádźiſłáwá o przycżynę proſząc. Krol Węgierſki w thym

36:

go nie poćieſzył/ przyiechał záſię do Litwy przynioſł liſty od Krolá Włádźiſłá=

37:

wá.

Glińſki.

Krol tę rzecż odwłocżył do pewnieyſzego wywiedzenia. Widząc Glińſki że był

38:

od wſzytkich opuſzcżon s tey niełáſki krolewſkiey/ máiąc ſerce zekrwáwione

39:

przećiw Iánowi Zabrzeźińſkiemu/ rozumieiąc tho z iego przycżyny być: ſkoro

40:

Krol viechał z Litwy ná ſyem do Piotrkowá/ zoſthał w Litwie/ vpátrzywſzy

41:

ſwoy cżás z iechał ná Ianá Zabrzeźińſkiego Márſzáłká wielkiego do dworu ie=

42:

go/ ktory ieſt przez rzekę od miáſtá Grodná końcu moſtu/ o pierwſzey godźinie

43:

w noc/ wzyął go z łożá w iedney koſzuli/ y kazał śćiąć Turcżynowi ſwemu ſłu=

44:

dze/

Zabrzeźińſki
śćięt.

głowe iego przez miáſto Grodno ná drźewcu nieść kazał/ potym w iezyoro

45:

w kilku mil wrzucono. Rozumiał temu Glińſki/ iż poruſzył krolá y pány Li=

46:

tewſkie przyiaćiele nieboſzcżykowe przećiw ſobie: zbierał przyiaćiele/ iedny kre=

47:

wne drugie zá pieniądze/ thák z Ruśi iáko z Litwy/ zwłaſzcżá bráthá Bázyli=

48:

uſzá álbo Waśiłá Glińſkiego/ kthory mu podał zamki krolewſkie y ſwoie/ lu=

49:

dźi k temu zá pieniądze przyiąwſzy/ vmyſlił mocą krolowi odpieráć: obacżył ſie

50:

iż mocy tákiey mieć niemogł/ z iechał do Moſkwy s ſkárby y s przyiaćielmi ſwy=

51:

mi do Bázyle^o Iwánowicá/ ktoremu podawſzy niektore zamki/ przyrzekał mu

52:

że poſiędzye wſzytkę Litwę/ ieſli iego rády ſłucháć będzye/ bo temu rozumiał iż

53:

w Litwie miał niektore pány co iego ſtronę dzyerżeli. Słyſząc tho Krol/ wy=

práwił

strona: 406

O Polſkim Kroleſtwie.

Liſt 406

prawił Firleiá

Firley.

z Ianowca z ludem ſłużebnym do Litwy przodkiem/ ſam też po

ſtánowiwſzy ſwe rzecży w Polſzce/ wyiechał zá nim s Krákowá w dzyeń S. Flo=

ryáná. Glińſki drugie zamki w Lithwie oſádźiwſzy/ wzyąwſzy pomoc od Mo=

ſkwy obległ Mińſko/ ále odpędzon:

Mińſko.

prośił o więthſzą pomoc/ dał mu w opiekę

ludźi wielki kniáź Moſkiewſki ſześćdzyeſiąt tyſiąc. Krol Zygmunt przyiecha=

wſzy do Brześćia ná gránice Litewſkie/ woyſko ſwoie oglądał/ kthorego miał

pięć tyſiąc ſámych Polakow okrom Litwy/ Ruśi/ tákież Tátar: śćiągnęli ſie

wſzyſcy do Nowogrodká/ pothym ſie ruſzyli do Mińſká przećiw Micháłowi.

Nowogrodek
Boryſow.

Ale Michał máiąc ſpráwę o krolu y o ie^o ludzyech/ odćiągnął precż Mińſka

10:

Moſkwą á ku Boryſowu ſzedł/ potym do Orſzey nád Dniepr. Zá kthorym pu=

11:

śćił ſie Krol z woyſkiem ſwym ſpráwiwſzy ludzye pod Mińſkiem. Micháłowi

12:

przybyło woyſko drugie Moſkiewſkie/ w ktorym było o ſześćdzyeſiąt tyſiąc Mo

13:

ſkwy/ pod ſpráwą Dánielá Syeniá á Iákubá Zácháryná/ ktorym Michał ſká=

14:

źił ſerce vćiekánim ſwoim/ rozumieiąc iż Krol zá nim ćiągnie. Ruſyzli ſie ná

15:

zad/ y przepráwili ſie z wielką ſzkodą ſwoią przez Dniepr/

Dániel.
Zácháryn.
Dniepr.

oſádźiwſzy ſthraż ná

16:

brzegach broniąc przepráwiánia. A gdy ná ich mieyſcá náſzy przyſzli/ położyli

17:

ſie tam ná dzyeń S. Márgorzęty/ wneth z náſzych przepráwiło ſie kilka tyſięcy

18:

we dwoie dáleko od ſiebie/ iedni ná dole drudzy ná gorze. Moſkwá owym prze

19:

każáłá co przećiwko im ſzli przez wodę. Ale owi ſie ná gorze z dáleká przeprá

20:

wili/ przyſzli ná Moſkwę bez wieśći vderzyli ná nie/ y cżynili ták długo ſnimi áż

21:

ſie drudzy przepráwili/ poráźili ie y korzyść niemáłą pobráli. Bacżąc to krol

22:

wſiadł ná koń przepráwił ſie theż/ cżyniąc drugim dobre ſerce y ochotę. Ale iż

23:

noc záchodźiłá/ przeto muſieli ná mieyſcu zoſtáć/ cáłą noc byli gotowi we zbro

24:

iach: mieli wolą ná świtániu vderzyć ná woyſko wielkie Moſkiewſkie ktore nie

25:

blizu rzeki leżáło. Krol wroćił ſie do namiotow/ á tám w nocy obiedwał. Mi

26:

chał Glińſki vpominał Moſkwę by ſie potykáłá s krolem/ obiecuiąc im pewne

27:

wygránie bitwy/ ieſli go będą poſłuſzni. Ale wodzowie przerzecżeni nie chćieli

28:

go w tym ſłucháć/ ruſzyli ſie o puł nocy precż z wielką ſzkodą ſwoią po iezyorach

29:

po leſiech/ koni y wſzelkiey żywnośći odſzedſzy/ zá ktorymi też y Michał Glińſki

30:

muſiał vćiekáć zwieśiwſzy głowę áż ná Stárodub.

31:

¶ Krol bacżąc tho/ rádźił ſie ſwoich rad ieſli ćiągnąć á nimi. Broniono mu

32:

tego dla wiela przycżyn/ zwłaſzcżá iż mieyſcá nie potemu były. A ták ruſzył ſie

33:

do Orſzey ku Smoleńſku/ á thám ſie pod zamkiem położyli ná przedmieśćiu.

34:

Tám vrádźili Konſtántyná á Firleiá poſłáć do Moſkwy z woyſkiem/ miecżem

35:

á ogniem źiemię woiowáć. A w tym dwá pánowie (ktorych nie miánuią Kro=

36:

niki) przez ſwe waśni zátrzęśli woyſkiem/ y wielką ſzkodę vcżynili Rzecżypoſpo

37:

lithey/ bo ſie przez ich ſwary zámieſzkánie vcżyniło/ gdy Moſkwá błąkáłá ſie y

38:

tám y ſám bez ſpráwy/ vſzli precż: też zamki popalili ſwoie/ ktorychby byli náſzy

39:

łácno dobyli przyćiągnąwſzy w cżás/ wſzákże niekthorzy Rotmiſtrze w zagony

40:

ieżdząć/ wiele wśi ſpalili y korzyśći wywiedli. Poſłan też był Kiſzká s Poláki

41:

y z Litwą do Woſznie zamku Moſkiewſkiego/

Kiſzká.

á tám wſzytkę włoſc około zam=

42:

ku wybrał y wypalił: przećiw kthoremu Moſkwy ſie wiele zebráło/ chćieli go

43:

oſkocżyć. Bacżył to Kiſzká/ dał znáć do woyſká ſwoiego. Poſłał mu Krol ku

44:

pomocy Firleiá z niemáłym ludem/ ále mu w cżas przyść nie mogli. Kiſzka

45:

nádiechał ſtraż Moſkiewſką poráźił ią/ á ktorzy vćiekli do woyſká Moſkiewſkie

46:

go/ powiedzyeli dla ſwey ſromoty wielkie woyſko Polakow z Litwy przećiw im

47:

ćiągnąć. Zlękłá ſie Moſkwá y ruſzyłá ſie precż.

Moſkwá vćie=
káłá.

A ták Kiſzká nie ludem iedno

48:

ſłowem Moſkwę roſproſzył/ ſam nie wiedząc co ſie dzyało/ gdy Moſkwá vćieká

49:

łá y on też ſam vchodźił/ wiedząc bliſko woyſko Moſkiewſkie/ a nie wiedzyał by

50:

vćiekáli. Bacżąc tho Waśił Iwánowic wielki kſiądz Moſkiewſki/ iż ſie mu

51:

nie wedle myśłi wodźiło/ zwłaſzcżá kiedy widzyał ſwoie ránne y wśy ſpuſtoſzo=

52:

ne/ poſłał do krolá o przymierze do kilká dni/

Przymierze.

á w tym poſłá wielkiego miał po

53:

ſłáć o wiecżną zgodę. Krol z rádámi ſwymi tę rzecż rozbierał ná obie ſtronie/

bacżąc

strona: 406v

Kſięgi Oſme

bacżąc mieyſcá ſzkodliwe w ćiągnienie/ láſy/ puſtynie: drugie iż źimá záchodźi=

łá/ woyſko chowáć długo wielki koſzth/ zwłaſzcżá keidy bitwy nie zwiodł nie=

przyiaćiel/ więtſza vtratá niż pożytek. Bitwá też káżda ná dwoię bywa/ álbo

wygrána álbo ſtrácona/ Polſkie kroleſthwo wiele ſpraw potrzebuie. Nie od=

mowili przymierza kſiędzu Moſkiewſkiemu. A ták przez ſwe poſły takie przy=

mierze wzyęli do ſwych żywotow/ iż zamki wſzytki ktore Michał Glińſki w Li=

twie oſádźił miáły być wrocone krolowi/ więznie z Moſkwy y z Litwy wſzythki

z wypuſzcżáć: także vcżynili. Poſłał Moſkiewſki ſwoie poſły/ kthorzy zamki w

Litwie krolowi podáli w moc. Micháłowi przyiaćiele/ bráćią/ żonę/ do Mo

10:

ſkwy iáko wygnáńce z wielkim płácżem ich y nárzekánim pobráli/ bo ſie nádzye

11:

wáli że ie co gorſzego miáło potkáć/ przeto ich záſię vćiekło do krolá o dwie śćie

12:

ná zamek Odruſko/ miedzy ktoremi był Oſtáfi Vlryk Schelndorff Glińſki po=

13:

borcá y inych wiele pánow. Przyſzli iedni do Koſtántyná ná Oſtrog iáko Oſtá

14:

fi: drudzy ſie ná łáſkę krolewſką dáli. Miał to przymierze ieſzcże moſkiewſki przez

15:

poſły ſwe vmocnić/ á w tym Krol roſpuśćił woyſká: ſzły niektore ná Wołyń dru

16:

gie do Polſki/ drugie do Litwy. W ten cżás Tátárowie ſzli do Litwy ná brá=

17:

nie/ ktorych cżęść poráźil Konſtántyn w ćiągnieniu/ drugą cżęść Polus ćią=

18:

gnąc z Ruſią.

Tátárowie porá
żeni.

Ná drugą cżęść trafił Lukaſz Moráwiec v Słuſká ktory miał

19:

dwie śćie drabow/ vćiekáć mu było prożno muſiał ſie bronić choćia nie rowno.

20:

A ták zátocżywſzy prętko w koło wozy bronił ſie im ſtrzelbą/ gdzye ich wiele po

21:

ſtrzelał/ á w tym z zamku Słuſká przyiechano im ná rátunk/ poráźili Tátáry/

22:

zwłaſzcżá iezdni ktorzy ie gonili dáleko ná błotá. A ták tego roku Litewſka zye

23:

miá byłá od Tátar y od Moſkwy obroniona.

24:

Láthá 1509. Przyiechawſzy Krol Zygmunth z

25:

Moſkwy y z Litwy do Polſki/ złożył ſyem w Piotrkowie ná Pány y Rycerſtwo

26:

Polſkie/ ná ktorym miedzy inemi rzecżámi vrádźili/ áby Krol w małżeńſthwo

27:

Swięte wſtąpił/ dla potomká Rzecżypoſpolitey potrzebnego. S tey przycży=

28:

ny wypráwili ſie poſłowie w dzyewoſłębſthwie/

Dzyewoſłębi.
Mekelborg.

Ian Lubráńſki Biſkup Po=

29:

znáńſki/ Ian z Laſká Kánclerz/ y Kryſztof s Szydłowcá/ do kſiążęćiá Mekel=

30:

burgeńſkiego/ żądáć Anny cory iego w małżeńſtwo krolowi. A w thym (ſnadź

31:

ták Bog chćiał) przyſzły nowiny/ iż Wáłáſki Woiewodá zápomniawſzy ſwego

32:

ſłowá álbo przyſięgi/ ćiągnął z woyſkiem do Ruſkich kráin. Theż w thy cżá=

33:

ſy Sthradomia zgorzáłá wſzythká/ okrom kośćiołow.

Sthradomia zgo
rzáłá.

S they przycżyny od=

34:

łożono bylo tákie dzyewoſłębſtwo. Krol ſie gotował do Wáłach obeſławſzy

35:

Rycerſtwo Polſkie/ drugie zá pieniądze przyiąwſzy/ ku Lwowu wyćiągnął ná

36:

dzyeń S. Iákubá. A w tym Włádźiſław Krol Węgierſki przez poſły wſkazał

37:

áby Krol od tego vmyſłu odſtąpił/ á z Bogdanem Wáłáſkim ſie z iednał/ po=

38:

wiadáiąc: iż gdy Bogdaná wypędzą/ Turká w ſąſiecthwie będzyem mieć/ nie

39:

wiem co zyſzcżemy. Krol ná to nic niedbał ćiągnął ku Lwowu/ gdzye iuż Bo=

40:

gdan z dzyáły leżał/ y záſádźiwſzy ie ſtrzeláł do Lwowá z dáleká/ ále vſłyſzawſzy

41:

o ludzyech y o krolu odſtąpił od Lwowá/ wybrawſzy s kośćiołow śrebro/ dzwo

42:

ny/ y ine rzecży/ wśi popaliwſzy. Roháthyn przez podánie wzyął y ſpalił/ ze w=

43:

ſzytkim precż vbieżał. Krol będąc v Lwowá/ ruſzyłá go febrá muſiał zoſtáć/

44:

Mikołáia Kámienieckiego Woiewodę Krákowſkiego nád Rycerſtwem prze=

45:

łożywſzy/

Kámieniecki.

poſłał z woyſkiem do Wáłach/ ktorzy z Bożą pomocą záſię nieprzyiá=

46:

ćielowi odpárli/ ták wiele ſzkody pocżynili iáko on w Ruśi. Był też Cżernin w

47:

ten cżás Moráwiec ktory pieſzy lud ſpráwował y dobrze ſobie pocżynał/

Cżernin.

do kto

48:

rych też dobrowolnie przyſthał Waſko Wáłáſzyn/

Waſko.

y przywodźił náſze ná pewne

49:

mieyſcá s pożythkiem/ ſwaká ſwego poimał drugiego Waſká/ co mu był żonę

50:

wzyął y ná pal wbił. Temu potym Waſkowi Krol dał dzyerżáwę do żywotá

51:

iego v Iároſłáwiá Chotynic zá iego poſługámi. Wiele miáſt y wśi w ten cżás

52:

w Wałáſzech náſzy popalili/ s ktorych byly známienitſze/ Cżarnowce/ Dorohyn/

Botuſzány/

strona: 407

O Polskim Kroleſtwie.

Liſt 407

Bothuſzány/ Szcżepanowce/ Choćiḿ podłuſz y ná ſzerz/ áż do Socżáwy: do

ktorey gdy przyſtąpili nie dobyli iey/ ále około niey wſzędzye woiowáli/ nie wi=

dząc przed ſobą żadnego nieprzyiaćielá/ bo ſam Bogdan w leſie mieſzkał: Ná=

ſzy powoli máiąc/ ludźi z dobytki wypądzáli ktore ſie godźiły/ á ktore chore ná

mieyſcu rośćięli. A w tym cżáſu poſłowie od Włádźiſłáwá krolá Węgierſkie=

go przyiecháli/ zgodę cżynić miedzy Krolem á Wołochy do krolá Zygmunthá:

náſzy też dwádzyeśćiá dni ſpełná woiuiąc bez przeſtánia w Wáłáſzech/ ſtámtąd

wyćiągáli. Gdy ſie przez Nieſtr śláchtá przeprowádźiłá/ iedno dwor krolew=

ſki z żołnierzmi ieſzcże nic/ nád ktorymi był Tworowſki przełożonym/ vkazáli ſie

10:

Wáláſzy z láſow ſtroiąc ſie ku bitwie: dwor krolewſki s ſłużebnymi byli gotowi

11:

potkáć ſie ſnimi. Wołoſzy pocżęli vſtępowáć y záſię náſtepowáć kuńſzthownie.

12:

Náſzych kilko vffow záſzło im w tył około gor ćicho/ drudzy s przodku/ vderzy=

13:

li w bębny okrzyk náſzy vcżyniwſzy/ pothkáli ſie s nimi pręthko:

Poráżeni Wo=
łoſzy.

pocżęli Wo=

14:

łoſzy pierzcháć á náſzy ie gonili y zábijáli/ drugie poimáli/ s ktorych trzydzyeśći

15:

poſłáli krolowi do Lwowá/ á pięćdzyeſiąt śćieli dla tego/ iż był oćiec Bogda=

16:

now Stefan przed tym ſłużebnych náſzych pośćinał trzydzyeśći w Podháicach/

17:

pobrawſzy ie ná Trebowli/ ktorych Kámieniecki płákał ſtoiąc nád ich grobem

18:

ślubuiąc ſie te^o kiedy pomśćić/ zá łáſką Bożą ſie pomśćił. Trafiłá ſie tá bitwá

19:

ſnimi ná dzyeń S. Fránćiſzká/ przeto v nas iego dzyeń Swięcą. Krol będąc we

20:

Lwowie przez wſzytek cżás poki byli w Wáłáſzech/ poſłá żadnego do ſiebie nie

21:

miał/ przeto go teſzno było iż nie wiedzyał co ſie tám dzyało. Náſzy po dobrey

22:

poſłudze ruſzyli ſie ku Lwowu. Krol Zygmunt s poſły Węgierſkimi Kárłác=

23:

kim y Bornomiſſem tę vgodę vcżynili miedzy Wáłáſkim Bogdanem á Krolem

24:

Polſkim/ iż ſobie z obu ſtron mieli więźnie wroćić/ tákież ſrebro y ine rzecży ko=

25:

śćielne/ ſzkody iedny wykwitowáć drugie płáćić/ dobytki wroćić/ á wiecżny po

26:

koy wzyać: á to miáło być potwierdzono kiedy Wáłáſki poſeł przyiedzye. Potym

27:

Krol ruſzył ſie do Krákowá. W then cżás Iákub Szydłowiecki vmárł Pod=

28:

ſkárbi koronny y Káſztelan Sędomierſki.

Iákub Szydło=
wiecki.

29:

¶ Tęgoż też cżáſu Przekopſki Carz od Noháyſkich poráżon.

Tátárowie ſie ſá
mi bili.

30:

¶ Tegoż też cżáſu było trzęſienie źiemie/ ták iż Ceſarz Turecki nie chćiał w mu

31:

rowánych páłacoch mieſzkáć/ iedno pod namioty w polu.

Trzęſienie zye=
mie.

32:

¶ Tego też cżáſu poſłowie Moſkiewſcy przyiecháli od Bázylego/ potwierdzáć

33:

przyſięgámi pierwſzego przymierza/ ktorych był pocżet trzy ſtá koni/ potym po

34:

wypełnieniu przyſięgi/ odpráwieni. A ći byli dáni do więzyenia ná Trocki za=

35:

mek/ ktorzy Micháłá Glińſkiego ſtronę trzymáli/ tho ieſth Gaſztolt Poborcá

36:

Litewſki/ Koniuſzy brát iego/ y źięć Glińſkiego/ y drudzy ktorzy mu thego po=

37:

magáli/ wſzákże potym wypuſzcżeni.

38:

¶ Tegoż roku przerzecżony Bázyli Pleſzkow miáſtho wielkie y zamek wzyął/

Pleſzkow wzięto

39:

przez dobrowolne podánie popow Ruſkich/ ktore dáry drugie łágodnymi ſłowy

40:

pierwey okroćił.

41:

Látá 1510. Poſłowie od Krolá Duńskiego przy

42:

iecháli/ żądáiąc krolewny Elżbiety ſioſtry Zygmuntowey w małżeńſtwo. Gdy

43:

tho ná iey wolą dano/ powiedzyáłá: iż ia wolę głowę ſwoię Podle grobow ſwo=

44:

ich miłych przyiacioł położyć niż w cudzey źiemi. Potym poſły odpráwiono dá=

45:

rowawſzy známienićie.

46:

¶ Tegoż cżáſu poſlowie od Papieżá Iuliuſá wthorego/ do Krolá Zygmuntá

47:

przyiecháli/

Poſeł Papieſki.

vpomináiąc go przez wiarę/ áby opuśćiwſzy wnętrzne walki z Mo

48:

ſkwą y z Wołochy/ s krolem Węgierſkim/ Cżeſkim/ y z inemi pány Krześćijáń=

49:

ſkim do Trácyey ćiągnął przećiw Turkowi. Krol to odłożył do ſeymu Piotr=

50:

kowſkiego. W ten cżás gdy ten poſeł Pápieſki klęcżał w łáwkach v mátki Bo=

51:

żey w Rynku Krákowſkim/ poſeł Maxymilianá Ceſárzá Pizo/

Poſeł Ceſárſki

ktory z dawná

52:

cżekał v krolá Poznáńſkiego ſeymu w Pruſkiey rzecży/ o kthorym będzye niżey/

Zzz	wyrzućił go

strona: 407v

Kſięgi Oſme

wyrzućił go z iáwki/ iż ná wyſzſze mieyſce wſzedł niżli on.

Zwáda poſłow.

A gdy go w tym vpo=

minano iż Papieżowi ma być pierwſze mieyſce wſzędzye dano. Powiedzyał iż o

thym Papież nic nie wie/ ſámi ſie w tho Legaćikowie wdáwáią/ áby co kędy

wyłudźili.

¶ Po ſeymie Piotrkowkim ktory ná ten cżás był/ odpráwiono poſły tym oby

cżáiem zwłaſzcżá Papieſkiego/ iż ſie w tym z brátem Włádźiſłáwem miał przez

ſwe poſły Krol rozmowić/ á pothym Papieżowi oznaymić poſtánowienie ich.

Ceſárſkiego też poſłá s tym odpráwiono (ktory trzy mieſiące cżekał odpráwy)

iż Pruſki Miſtrz prożno ſie dopierá Prus álbo Pomorſkiey źiemie/ gdyż on tám

10:

nigdy dzyedźicem nie był s przodkiey ſwych/ tylko iáko ine zakonniki álbo iáłmu

11:

żniki przywiedzyono z Niemiec od kſiążąt Polſkich. Do Węgier poſłani poſło=

12:

wie o poſpolitą wypráwę przećiw Turkowi/ Ian z Laſká Kánclerz/ Mikołay

13:

Firley Woiewodá Lubelſki.

14:

¶ Tegoż roku poſeł od Turká Báyzetá przyiechał do krolá Zygmuntá/ dawſzy

15:

podárzenie winſzował mu wſzego dobrego z rádośćią/

Poſeł Turecki.

iż go Pan Bog ná then

16:

Máieſtat przełożył. Potym o potwierdzenie vmowionego przed tym przymie

17:

rza/ iáko z iego przodki dzyerżał/ y vcżyniono to ieſt.

18:

¶ W tym też cżáſu poſeł Wáłáſki y Węgierſki przyiecháli od Bogdana Wo=

19:

iewody/

Wáłáſki poſeł y
Węgierſki.

przynieśli śrebro/ złoto/ y ine klenoty/ ktore był pobrał Wáłáſki Wo

20:

iewodá s kośćiołow w Ruśi/ takież więźnie według vmowy y poſtánowienia

21:

krolá Węgierſkiego Włádźiſłáwá: ktorzy też poſłowie ták Wáłaſki iáko Wę=

22:

gierſki s krolem około wypráwy do Trácyey ná Turká poſpołu gadáli. Przyie=

23:

cháli też poſłowie Moſkiewſcy Litewſkie rzecży poſtánawiáć.

Poſeł Moſkiew=
ſki.

Też poſeł Prze=

24:

kopſkiego Carzá o przyiaćielſkie przymierze/ iáko s Káźimierzem oycem dzyerżeli.

Poſeł Tátárſki.

25:

¶ Tego theż cżáſu Andrzey Roża Arcybiſkup Gnieznieńſki vmárł.

Arcybiſkup v=
márł.

Ná iego

26:

mieyſce Ian z Laſká Kánclerz wſtąpił.

27:

¶ Tegoż cżáſu Papież Iulius poſłał drugi raz poſłá Achileſá de Graſſis oko=

28:

ło poſpolitey wypráwy przećiw Turkowi do Trácyey/ bo ſie do Włoch ſthroił

29:

Thurek.

30:

¶ W tey też rzecży Pizo Ceſárſki poſeł częśćią był przyiechał. A gdy tę rzecż

31:

rádá Polſka s krolem rozbieráłá/ náleźli to y zámknęli miedzy ſobą/ iż y pogá=

32:

ninowi ma być wiárá y ſłowo dzyerżano y chowano práwem wſzythkich ludźi/

33:

muśim ná tym przeſtáć ſzcżymeſmy poſłá odpráwili/ wzyąwſzy ſnim przymierze

34:

potwierdzone przyſięgą/ nie ſłuſzna by to rzecż cudzy miecż ná ſie przywodźić

35:

álbo ſzkodę cudzą záſtępowáć/ nie w cżás by to nam było v Papieżá álbo Ceſá=

36:

rzá pomocy cżáſu potrzeby gwałthowney żądáć/ pámiętáiąc na Włádźiſłáwá

37:

nieboſzcżyká przygodę/ ktorego ſwym rozgrzeſzánim od przyſięgi záwiedli/ á ie=

38:

mu nie pomagáli: wſzytko by to y dziś mogło być. A s tym poſłá Papieſkiego

39:

tákież Ceſárſkiego dárowawſzy odpráwili.

40:

¶ Tego cżáſu Tátarowie Przekopſcy náſzli ná Tátáry Noháyſkie/ poráźili y

41:

pobráli im ták wiele ludźi/ iż drudzy dobrowolnie zá nimi ſzli nie máiąc ſkim ná

42:

mieyſcu zoſtáć.

43:

¶ Thego theż cżáſu Wielicżká gorá ſolna w źiemi zápaloná od iednego łotrá

44:

gdzye ſie wiele ludźi zaduśiło.

Zupá gorzáłá.

Kośćielecki Andrzey ná ten cżás będąc Zupni=

45:

kiem/ wpuśćił ſie z Betmánem ſtárym w gorę dymną/ tám vgaśili ogień z wiel

46:

ką ſwoią pracą y nieprześpiecżnośćią.

47:

¶ Tego cżáſu przyiechał poſeł Wáłáſki żądáć Krolá o pomoc przećiw Tátá=

48:

tárom Przekopſkim/ álbo przepuśćić poſłá do Moſkwy. Odzyerżał to v Kro=

49:

lá. Wnet potym Tátárowie w tárgnęli do Litwy/

Tátáhrowie do
Litwy.

wiele ludźi zábráli/ y przy=

50:

ſzli do domu w cáłośći. Rychło potym do Wáłach weſzli ktorą ná wielu miey

51:

ſcach przechodźili/ cżyniąc ſzkodę przez miecż á ogień:

Tháthárowie do
Wáłách.

nábrawſzy korzyśći do do

52:

mu ſie wroćili. A gdy ſie przez Nieſtr przepráwiáli/ boiąc ſię Wołochow gwał

53:

townie w wodę wieżdzáli/ potonęło ich kilká tyſięcy s Carzem młodym Pety=

Tátárowie tho=
nęli.

kierem.

strona: 408

O Polskim Kroleſtwie.

Liſt 408

kierem. Wáłáſzy gdy ie nádiecháli bili ſie ſnimi długo/

Spolna bitwá.

ále od wielkośći ogár=

nieni Wołochowie y poráżeni/ wſzák wiele więźniow y plonu Tátárom odeſzło.

W ten cżás Kopacż zábit ſprawcá Woiewody Wáłáſkiego.

Kopácż zábit

¶ Tego cżáſu Papież Iulius poſłał do Polſki Iubileuſz álbo odpuſty/

Iubileuſz od Pa
pieżá

y ſkrzy

nię żelázną ná pieniędze/ tákież y do Niemiec. Náſzy nie chćieli ich przyiąć áż

zá tą vmową/ iż dwie cżęśći máią zoſtháć ná mieyſcu dla poſpolitey obrony/ á

trzećia ná Pápieża/ ktorą potym wzyęli Fokárowie z roſkazánia Papieſkiego:

ſnadź to było lepiey ná gránicżne zamki obroćić. W Niemcech ácż przyięli Iu=

bileuſz/ ále ſkrzynie s pieniądzmi nie chćieli potym wydáć/ gdy náſtawał kázno=

10:

dzyeiá Marćin Luter/ ktory wiele przećiwko tákowym odpuſtom mowił y ka=

11:

zał w Witembergu/

Luther przećiw
odpuſtom.

ocżym ieſt ná ſwym mieyſcu ſzerzey. A tu koniec tego ro=

12:

ku/ w ktory ſie nic tákiego nie tocżyło coby ku piſániu godnego.

13:

Látá 1511. Syem w Piotrkowie vcżynion ieſth/

14:

ná ktory Pánowie y Rycerſtwo Polſkie przyiecháło/ á tám vrádźili/ áby Mo=

15:

nety przeſtano kowáć dla wiele przycżyn:

Monetá.

iedná/ iż gęſta monetá czyni drogość

16:

złotych cżyrwonych/ bo iuż przychodźiły bliſko trzech Wierdunk: druga przycży

17:

ná/ iż Piorun będąc przed tym Podſkárbim koronnym/ wiele monety nádzyá=

18:

łał niewárowney/ ktorą iuż muśim bráć iáka ieſt/ ſnadź by tą gárdźili poſtron

19:

ni/ kiedyby inſza byłá.

Piorun.

Ten Piorun Kurozwęcki wywołan był o monethę/ y co

20:

vcżynił ſzkodę w ſkárbie poſpolithym/ mieſzkał w Wiedniu/ á gdy vmárł przy=

21:

wiezyono iego ćiáło do Sánicá/ á tám pochowan.

22:

Te^o cżáſu K. Węgierſki Włádźiſław przyiął do Wrocſłáwiá/ á tám były rozni

23:

ce wielkie miedzy Slężaki/ Węgry á Cżechy/ około ołdu álbo poſłuſzeńſtwá kto

24:

remu kroleſtwu ma być powinne Sląſko/ ieſli Cżeſkiemu álbo Węgierſkiemu.

25:

Abowiem przed láty pierwſzymi ku Polſzce záwżdy bylo. Przeto Włádźiſław

26:

niebył by był od tego/ by ſie go był Krol Polſki chćiał bliſkośćą dopieráć. Ale

27:

vchodząc s ſynowcem Ludwigiem potym trudnośći/ nie dbał. W then cżás

28:

Wrocſłáwiánie vprośili byli ſobie ſkład wolny v Krolá z wielką ſzkodą náſzą y

29:

Niemcow/

Skład Wrocsla
wſki.

ktorymby nie było wolno dáley po towáry z obu ſtron ieżdzáć iedno

30:

do Wrocſłáwiá ná ſkład. S tey przycżyny Krol z rádámi ſwymi/ zápowiedzye=

31:

li żadnych towárow Wrocſłáwiánom dodáwáć. Wrocſłáwiánie też nie chćieli

32:

imo ſię nikogo puśćić s Polſki do Niemiec/ tákież Niemcow do Polſki. By=

33:

ło tego zámknienia cżterzy láta/ gdzye iuż Wrocſłáwiánom było bárzo theſzno

34:

przez Polſkich towárow: á Polacy przez Cżeſką źiemię ſpráwowáli do Niemiec

35:

kupie ſwoie iákie chćieli/ cżego im nie mogli zábronić Wrocſłáwiánie. Potym

36:

wniwecż obrocon ten ſkład Wrocſłáwſki ná zieźdzye w Preſzporku.

37:

¶ Po ſeymie Piotrkowſkim/

Dziewosłębi do
Krolá.

przyiecháli do Krolá Zygmuntá w dzyewoſłęb=

38:

ſtwie od krolá Węgierſkiego Włádźiſłáwá Michał Hánnel duchowny/ á Ká=

39:

źimierz Cieſzyńſki od Edwigi wdowy Stefaná Siedmigrockiego Woiewody/

40:

niegdy małżonki ſioſtry ſwey rodzoney/ áby Bárbárę corę przerzecżoney Edwi=

41:

gi wzyął zá małżonkę/ o cżym iuż przed tym byłá vmowá miedzy imi/ przeto tę

42:

rzecż zá pewne mieli poſtánowić ná końcu mieſiącá Liſthopádá/ o cżym będzye

43:

niżey ná drugim roku. A thu ſie gniew pocżął Máxymilianá Ceſárzá/ kthory

44:

chćiał wnucżkę ſwoię Filipowę corę zá krolem Zygmuntem mieć.

45:

¶ Thego cżáſu Lubcżánie poráźili/ rozbili y pobráli okręthy Holánderſkie v

46:

Gdańſká nád Helem/

Rozboy v Gdań
ſká.

kthorzy ſobie przeſpiecżnie ſtali ná morzu cżekaiąc wiá=

47:

tru/ nábrawſzy towárow Polſkich/ to ieſt miedźi/ wáńcżoſu/ popiolu/ lnu y

48:

inych kupi. Lubocżánie ácż poddáni Ceſárſcy/ wſzákże krolá Duńſkiego nád ſo

49:

bą przełożonego miewáli/ gdyż Krol Duńſki wielką moc ma/ y porthy dobre

50:

ná morzu im przyległe. Ale to przedſię Lubcżánie vcżynili nád wolą krolá Duń

51:

ſkiego/ ktory Holándry wolno przepuſzcżał zá ich powolnośćią. Dla thego w

52:

ten cżás Krol Polſki poſłał do Ceſárzá żáłuiąc ſie/ iż w iego páńſtwie thowáry

Zzz 2

Polſkie

strona: 408v

Kſięgi Oſme

Polſkie iego gośćiom Lubcżánie obycżáiem drapieżnym pobráli. Ceſarz Má=

xymilian ácż nie chćiwie/ wſzákże kazał záſię wroćić miedz Fokárom co s Polſki

mieli/ ktorey ſie im ledwie trzećia cżęść wroćiłá.

¶ Tego cżáſu záſię Przekopſcy Tátárowie poſzli do Wáłach. Vſłyſzawſzy to

Noháyſcy wtárgnęli Thátárom Przekopſkim do ich kráiu/ odebráli im pier=

wſzą ſzkodę. Vſłyſzawſzy to Przekopſcy wroćili ſie k domu/ ále nie w czás. A

ták Bogdan był wyzwolon od Tátar ná ten cżás/ kthory iuż nábywał pomocy

przećiw im od krolá Polſkiego y z Węgier/ wſzákże Turkow nie mogł zbyć/ kto

rzy mu wzyęli tego roku Kilią y Biłágrod s Ceſárzem ſwym Zelimem.

Kilia wzyętá.

Ten Ze

10:

lim zebrał ſie był ná oycá Báyzetá/ ále poráżon od niego/ vćiekł do Przekop=

11:

ſkiego Carzá/ rychło potym vmárł Báyzet. Zelim zábiwſzy brátá zoſtał Ceſá=

12:

rzem Tureckim/

Zelim Ceſarz.

á ten był oćiec dźiſieyſzego Solimaná. Poſłał Zelim tego cżá

13:

ſu do krolá Zygmuntá Laſkowſkiego z Mośćiſk woytowicá/

Laſkowſki.

ktory ſie iuż był po

14:

turcżył/ s tym poſelſtwem: Salembek nowy Ceſarz Turecki ten pokoy Zygmun

15:

ćie chce s tobą záchowáć/ ktory dzyádowie twoi y oycowie z iego przodki chowá

16:

li/ potym odpráwion s tákąż odpráwą.

17:

Thegoż cżáſu poſłowie Przekopſkiego Carzá przyiecháli/ żądáiąc s krolem

18:

wiecżnego bráterſtwá/ y przećiw káżdemu nieprzyiaćielowi iego być gothow s

19:

ſwoią ſzáblą. A dla lepſzey pewnośći miał ſyná y wnuká dać w zakłádzye/ przed

20:

ſię nie dał. Krol mu theż poſtąpił iurgielt dáwáć káżdy rok piętnaśćie tyſiąc

21:

złotych cżyrwonych/ połowicę z Litewſkiego ſkárbu/ á połowicę s Polſkiego.

22:

Dzyerżał to ſtale poki mu iurgieltu nie dano/ wzyąwſzy pieniądze vcżynił ſzko=

23:

dę Wáłáſkiemu Woiewodzye krolewſkiemu ołdownikowi. Máło ná tym miał

24:

w tárgnął do Moſkwy/ s thámtąd też wiele korzyśći wygnał: tylkoſz thego ro=

25:

ku było.

26:

Látá 1512. Posłani byli Krolowi Zygmuntowi

27:

po nową małżonkę Bárbarę corę niegdy Stefana Siedmigrockiego Woiewo

28:

dy do Tręcżyná/ Ian Lubrańſki Biſkup Poznáńſki/ Kryſzthof Szydłowiecki

29:

Káſztelan Sędomierſki/ Lukaſz z Gorki wielkiey Polſki Stároſtá/ ochędożnie:

30:

przyiąwſzy ią z wielką pocżćiwośćią według pierwſzey vmowy nieśli ią do Pol

31:

ſki/ s ktorą też mátká iey właſna iecháłá Edwigá s ſynem Iánuſzem/ y z brá=

32:

tem ſwym Káźimierzem wuiem przerzecżóney Bárbáry/ w ośmi ſet koni. Przy

33:

iecháli do Moráwice bliſko Krákowá piątegá dniá Lutego/ á tám nocowáli.

34:

Názáiutrz w piątkowy dzyeń wypráwił ſie przećiwko niey Krol Zygmuut do=

35:

ſyć ochędożnie. Ale iż był wielki śnieg y mroz/ przeto ná ſankach iechał do Lo

36:

bzowá przed Krákow/ á tám cżekał ſwoiey oblubienice. Były theż przy nim/

37:

Anná kſięzná Mázowiecka y Elżbieta krolewná ſioſthrá/ cżekáiąc przyiázdu

38:

ich. Potym gdy przyiecháli/ przes kráſomowce ktore zowiemy oratory/ Ianá

39:

Laſkiego Arcybiſkupá Gnieznieńſkiego/ y Stháfileiá Legatá Papieſkiego/ by

40:

łá przyiętá y przywitaná od krolá y od wſzytkich/ tákież od Kollegiatow ná kle

41:

parzu/ y od mieſzcżan Krakowſkich. Wzyąwſzy ią ná ſanie do ſiebie Krol/ ie=

42:

cháli wſzyſcy do Krákowá ná zamek/ á tám kronowaná byłá przez Ianá z La

43:

ſká Arcybiſkupá Gnieznieńſkiego w ſtáry zapuſt/ przy ktorey byli Polſcy biſku=

44:

pi y Pruſcy/ tákież poſłowie krolá Węgierſkiego Włádźiſłáwá/ kſiążąt Slą=

45:

ſkich y biſkupow/ y wiele inych poſthronnych ludźi. Rozmáite były gry y goni=

46:

twy ſpráwowáne Rycerſkie/ miedzy kthorymi miał mieyce przednieyſze Ian

47:

Ráchemberg Slężak po nim Iárocki Polak/ potym Ian Tárło. Wſzythkim

48:

gośćiom doſtátki wſzelkie dawano/ poſłowie y ini gośćie byli cżęſtowáni y z dá=

49:

ry odpráwieni/ mátká krolowey z brátem Káźimierzem y s ſynem Ianem byli

50:

dłużey pozoſtáli/ potym odpráwieni y odprowadzeni ná Powázę. Bych miał

51:

wſzytki dzyeie they pániey cnotliwey krolowey Bárbáry piſać/ nie doſtáłoby mi

52:

cżáſu y papieru ná tho/

Záchowánie
Bárbáry.

iáko oná ſwoią dobroćią niezmierną/ wſzythki ludzye

byłá

strona: 409

O Polskim Kroleſtwie.

Liſt 409

byłá z ołdowáła/ áż y ći ktorzy iey nie ználi/ iedno ná powieść iey cnotliwe á mi=

łośćiwe vcżynki záwżdy wſpominaią/ iáko Heſter niegdy żydowie. Ale nas

Pan Bog w tym niechćiał poćieſzyć áby byłá dłużey żywá/ ſnadzyeſmy tego ie=

mu nie záſłużyli byli.

¶ Tu bych miał pocżątek vcżynić Pruſkich dzyey po śmierći Tyfelá/ ktory v=

márł we Lwowie iádąc ná pomoc krolowi do Wáłách/ ále tho záchowam gdy

ſie będzye piſáć 1515. ku Ruśi przyſthąpię. Przekopſki będąc Iurgieltni=

kiem krolewſkim/ wtárgnął krolowi do Ruſkich kráin we dwudzyeſtu y cżthe=

rzech tyſięcy/ położył koſz v Lopuſzná/ drudzy piſzą v Wiśniowcá/ s thámtąd

10:

roſpuśćili w zagony ná wſzytki ſtrony.

Tátárowie prze
kopſcy.
Wiſniowiec.

Krol Zygmunth nie mieſzkáiąc/ poſłał

11:

grafika

Zzz 3

dwor

strona: 409v

Kſięgi Oſme

dwor ſwoy ku ſłużebnym do Ruśi. Ale niżli dwor przyſzedł/ Lánckoruńſki Ká

mieniecki Stároſtá zwiodſzy trochę ludźi ſłużebnych y inych/ poráźił zagon Tá

tárſki v Biłki do kęſá/ przypárſzy ich ná błoto: vcżynił tym dobre ſerce náſzym.

Wywiedzyał ſie potym Lánckoruńſki ſpráwy Tátárſkiey y położeniá ich v Wi=

śniowcá/

Lánckoruńſki.

obeſłał Pány y Rycerſtwo/ tákież ſłużebne/ áby ſie k niemu śćiągáli

ruſzywſzy ſie z obozu. A gdy ſie śćiągnęli/ rádźili około tego iákoby ich pożyć na

lepiey. Przemieniwſzy konie Lánckoruńſki/ iechał w nocy oględowáć ludźie/

kazawſzy wſzytkim koni y ſiebie iedzenim potwierdźić. Przyiechawſzy s ſtraży/

kazał wſzytkim być pogotowiu/ ábowiem iuż obacżył był Tátary być prześpie=

10:

cżne. Konſtántyn Hetman Litewſki przyiechał theż s ſwym woyſkiem Litew=

11:

ſkim y Ruſkim/ gdzye wſzytkich z náſzymi było około ſześći tyſiąc ludźi. Wſzyſcy

12:

byli chćiwi ku potykániu/ bowiem mieli wſzytki znáki dobre po ſobie/ przeto ſie

13:

nie mogli zgodźić o cżoło pierwſze kto ſie miał pierwey pothykáć. Konſtántyn

14:

Polakow prośił áby ſie s ſwym ludem pierwey potykał iáko zwycżáynieyſzy/ kto=

15:

rzy ná tym záwżdy ſą/ wiedzą obycżay Tátárſki/ bo ſnadź pierwſze nieobycżáyne

16:

potkánie vcżyni drugim złe ſerce. Polacy też dopieráli ſie pierwſzego potkánia

17:

powiádáiąc że my obronnieyſzy y konie lepſze mamy/ káżdy z nas ták wiele w tym

18:

bywał iáko Litwá/ á ták ſpráwić ſie nalepiey wſzytkim ná cżoło mowili. A w

19:

tym ſtraż przyſzłá iż ſie iuż Tátárowie gotuią/ bo bliſko świtánie nádchodźiło.

20:

Przeſthawſzy náſzy ſwaru/ ſpráwiłá ſie Litwá ná práwy rog Polacy ná lewy.

21:

Polſkie woyſko ſpráwował Mikołay Kámieniecki/ Litewſkie Konſtánty/ śre=

22:

dnie/ to ieſt wálne oſádzenie ſtárymi niemocnymi y godnymi/ przed nim drudzy

23:

Rotmiſtrze s ſwoimi vffy ſtali. Konſántyn odwiodł ſowie ludzye trochę dáley

24:

od polſkich vffow. Wyrwáli ſie nań Tátárowie ſwoim obycżáiem okrzyk vcżyni

25:

wſzy/ potkáli ſie wſzyſcy dobrze/ ále ſtrzelbą ſwoią Tátárowie Litwę bárzo tra

26:

pili/ przeto Konſtánty chćiał Polaki ná inſzą ſtronę obroćić w nieprzyiaćiela v=

27:

derzyć. A w tym cżáſu pocżęłá Litwá z Ruśią pierzcháć gdy pola dáley nie mo

28:

gli wytrzymáć. Konſthánty ná Polaki krzyknie o rátunk/ wyſtąpili z rothámi

29:

ſwymi Woyćiech Sampolińſki/ Bernat Potocki Litwę rátowáli. Konſtán=

30:

tyn hámuie ſwoie vćiekáiące/ z nowu Konſtántyn s Polaki vcżyni potkánie s

31:

Tátáry. Tátárowie bacżąc moc ná ſię/ ſprawili ſie wſzyſcy w ieden vff y s ty=

32:

mi co przy plonie byli/ zoſtáwiwſzy co podleyſzych trochę przy korzyśćiach/ po=

33:

tkáli ſie wſzyſcy dobrze/ vffy Polſkie iedny zá drugimi ſzły/ ogárnęli ie w koło Tá

34:

tárowie/ pomieſzáli ſie wſzyſcy/ przebił ſie ieden vff Polſki przez Tátáry áż do

35:

koſzá ich gdzye więźniowie byli/

Bitwá znamie=
nita.

rozwiązáli ich kilko/ potym ieden drugiego ro=

36:

zwięzował/ pomagáli cżym kto mogł: z więźniow ſtáli ſie Rycerze. Tátárowie

37:

ſtrwożeni y ſprácowáni iuż będąć pocżęli vćiekáć/ náſzy ie gonili bijąc dáleko.

38:

Tám w ten cżás odbili wielką korzyść plonow wſzelákich náſzy/ poráźiwſzy cżte

39:

rzy á dwádzyeśćiá tyſiąc Thátárow trochą ludźi w dzyeń S. Witaliſzá/ láthá

40:

wyſzſzey nápiſáne^o. Zagony ktorekolwiek ſkąd przychodźiły s plony tákież pora=

41:

żáli. Więźniow ſámych ktore Tátárom odbito piſzą być ſzeſnaśćie tyſiąc. Koni

42:

Tátárſkich náſzy pobráli około dzieſiąći tyſiąc.

Poráżeni Tátá=
rowie.

Więźnie do Krákowa przywie

43:

źiono y ná drugie zamki rozeſłano. Byli w tey ſławney bitwie ći pánowie Polſcy

44:

Mikołay Kámieniecki Woiewodá Krákowſki Hetman/ Ian Odrowąż s Spro

45:

wy/ Oto s Chocża Woiewodá Podolſki/ Stániſław s Chocża Márſzáłek koro=

46:

ny Polſkiey Staroſtá Lwowſki/ Marćin Kámieniecki/ Piotr y ſtániſław Kmi

47:

towie/ Stániſław Lánckoruńſki/ Ian Swircżowſki/ Ian y Mikołáy Pileccy

48:

Ian Szram s Tarnowá/ y wiele inego Rycerſtwá Polſkie^o. Z Litwy byli ći zná

49:

mienitſzy/ Konſtántyn/ Zberáſki Andrzey/ Wiśniowiecki/ y Sláchtá ich. Pi=

50:

ſze Iuſt Ludwig w ſwoiey kronice/ iáko od tey bitwy Polacy prętko przemieni=

51:

li ſwe obycżáie: ábowiem iáko pierwey nośili włoſy długo/ ták záſię krotko/ tá=

52:

kież ſzáthy/ zbroie/ obycżáie/

Polſkie obycżáie

pićie nie mierne/ y wiele tákich rzecży odmienili/

53:

ſkąd co dáley to lepiey vcżenſzy/ opátrznieyſzy/ y ćwicżeńſzy pocżęli być.

Przekopſki

strona: 410

O Polskim Kroleſtwie.

Liſt 410

¶ Przekopſki Carz po ſkarániu ſwoich/ poſłał do Krolá o pierwſzą zgodę y v=

mowę/ áby ią miedzy ſobą s krolem dzyerżeli/ á dla pewnieyſzey wiáry/ poſłał

ſyná w zakłádzye Dzáłałdyná do Litwy/ kthory potym rychło vmárł febrą nie

widzyawſzy Krolá.

Dziáłáłdyn.

Tátárowie przedſię ne dbáiąc braterſtwa ſzkody vrywká

mi cżynili/ żádney pewnośći ſnimi nigdy nie było.

¶ Tegoż cżáſu Krol zamek Krákowſki dobrze opráwiał/ y grob brátu Kár=

dynałowi moſiędzowy dał środ kośćiołá vcżynić/ y thám położon/ obraz ſprá=

wił s ſámego śrebrá/ ktory cżyniono w Norembergu/ ku cżći s. Stániſłáwowi.

Kárdynał.
Obraz.
Waſń Máxymi
lianá.

¶ Ceſarz Máxymilian przećiw krolowi Polſkiemu wzyął nielubość s przycżyn

10:

niektorych/ cżęśćią z weſela krolowey Bárbáry/ iákom piſał/ cżęśćią s ſeymu

11:

Poznáńſkiego/ ná ktory był poſłał ſwego Legatá Pizoná/ vgádzáć Pruſkiego

12:

Miſtrzá s Krolem/ iákom też piſał/ iż ſie mu gwoli nie s ſtáło (gdy ná niepo=

13:

dobną y ná nieſłuſzną rzecż Krolá wyćiągał/ to ieſt/ wroćić Miſtrzowi Pruſy

14:

y Pomorſką źiemię) wzyął bráterſtwo z Bázylim Moſkiewſkim kſiędzem prze=

15:

ćiw wierze ſwoiey Krześćijáńſkiey/ chcąc krolowi w tym záſzkodzić. Przetho

16:

Bázyli s powodu Ceſárſkiego złamawſzy przyſięgę obległ Smoleńſk/

Smoleńſk oblę=
żon.

náſyłáiąc

17:

lud ſwoy do Litwy/ cżynił wielkie ſzkody przez ſwego wodzá Glińſkiego/ máiąc

18:

tę nadzyeię żeby kſięſtwo Litewſkie odzyerżał/ takież koronę Moſkiewſką od Ce

19:

ſárzá Máxymilianá.

20:

Látá 1513. Krol Zygmunt w Poznániu będąc/

21:

vrodźiłá ſie mu pierwſza corá z Barbáry krolowey/ á dano iey imię Edwigá.

22:

¶ Thegoż cżáſu Ian z Laſká Arcybiſkup Gnieznieńſki do Papieżá Iuliuſzá y

23:

do Wenetow/ maiąc s ſobą Stániſłáwá Oſtrorogá páná Káliſkiego w towá=

24:

rzyſtwie/ był poſłan:

Poſeł do Włoch.

Summá poſelſtwá Weneckiego przd Senatem y Kſią=

25:

żęćiem ich Lauredynem/ mowił rzecżą ſzeroką żáłuiąc roźlania krwie Krześći=

26:

iáńſkiey/ kthora ſie cżęſto rozlewa w kráinach Włoſkich y Niemieckich przez

27:

wnętrzne walki/ gdzyeby lepiey tákowe mocy y nakłády ná nieprzyiaćielá Krze

28:

śćijáńſkiey wiáry záchowáć niżli ná ſię. A ieſliby w tym co mogł pomoc Krol

29:

Polſki/ coby ſzło ku pożytku Rzeczypoſpolitey Krześćijáńſkiey/ ná to ſie wam

30:

dawa powolny/ nakłádu y prace ſwoiey w tym nieżáłuiąc. Dzyękowano zá tho

31:

od Senatu. K. Polſkie^v/ y od kſiążęćiá/ ále inego poſelſtwá nie dali/ tylko ná

32:

oſobney bieſiedzie będąc towárzyſkim obycżáiem sſobą rozmawiali Arcybiſkup

33:

kſiążęćiem Weneckim Lauredynem.

Lauredyn.

Arcybiſkup miedzy inemi rzecżámi powie

34:

dzyał/ iż wy tu ſiedźićie zá Polſkim kroleſtwem iáko zá murem/ tákież Niemcy

35:

s Fráncuzy. Abowiem ſámi Polacy broniąc gránic ſwoich/ nie dopuſzcżáią do

36:

was wielkyemu nieprzyiaćielowi dochodźić/ zwłaſzcżá Tátárom/ ktorzy niegdy

37:

przez kroleſtwo Polſkie przeſzedſzy/ áż ſie od Włoſkich gránic wrácáli. W tąż

38:

by y Moſkwá vdzyáłáłá by ſie im Polacy nie opieráli. Kſiążę Weneckie po=

39:

wiádáło/ iż ſą náſze zácne ſławno dzyeie Rycerſkie po wſzem świećie/ thák ná

40:

wodzie iáko ná źiemi czyniąc z wielkimi á mocnymi pány záwżdy. Arcybiſkup ná

41:

to powiedzyał/

Arcybſikup.

iż nie o rowne rzecży grá idzye/ wy dla rozſzerzenia ſwego páń=

42:

ſtwá cudze miáſthá biorąc czynićie/ á my Polacy dla miłośći Krześćijáńſkiey

43:

broniąc właſnych gránic s pogány cżyniemy/ lepſze iedno niż drugie: á w thym

44:

ſie rozeſzli. Ruſzyli ſie pothym z Wenecyey Ian Laſki Arcybiſkup do Rzymá

45:

do Papieżá Leoná/ bo był máło przed tym vmárł Iulius/ á Oſtrorog do Hi=

46:

ſzpániey/ pothym do Krákowá rychło przyiechał. Arcybiſkup w Rzymie bę=

47:

dąc/ vcżynił rzecż przed Papieżem y iego rádą ſzeroką/ około Rzecżypoſpolitey

48:

Krześćijáńſtwá wſzytkiego/ mowił też około rzecży Polſkiey s Pruſy/ ktorzy ſie

49:

ſkárżyli przed Papieżem iákoby im Krol wydárł Pruſy y Pomorſką źiemię. A=

50:

le nic nie wygráli ná tym/ będzye o tym niżey. Krol Zygmunt w Poznániu bę=

51:

dąc/ wieśći kniemu przychodźiły cżęſte/ iż Moſkwá cżyniłá ſzkody w Litwie:

52:

á s tey przycżyny Krol do Moſkwy ná woynę kazał ſie ſwoim gotowáć. W tym

Zzz 4

cżáſu v=

strona: 410v

Kſięgi Oſme

cżáſu vmárłá w Wilnie Helená Alexándrowá żoná/ ktora wielekroć vćiekáłá

do Moſkwy/ ále ią záwżdy wrácano do Wilná/ w Ruſkiey káplicy pochowaná.

Zoná Alexán=
drowá vmárłá.

¶ Tego też cżáſu zamek dolny w Wilnie zgorzał/ ktory był nowo ácż z drzewá

ále ochędożnie zbudowan.

¶ Moſkiewſki Kſiądz do Ceſárzá Máxymilianá poſły ſwoie przez Pruſką źie=

mię poſłał o koronę y pomoc przećiw krołowi Polſkiemu.

Moſkiewſcy po=
ſłowie do Ceſá=
rzá.

Glińſki też Michał

po ſwoie towárzyſze do Niemiec poſłał/ ktorzy przyiecháli zbroynie ná pomoc

Moſkwi/ zwłaſzcżá Schelynic z Myſzyńſkiey źiemie/ też y Látá Cżech mieſzcżá=

nin Krákowſki ſnimi/ ále ten poiman y śćięt w Krákowie.

Schleynic.
Látá Cżech.

Krol Zygmunt w

10:

Rádomiu Syem vcżyniwſzy/ poſthánowiwſzy pokoy y Rzecżpoſpolitą w Pol=

11:

ſzce/ ruſzył ſie do Wilná.

Syem w Rádo=
miu.

12:

¶ W ten cżás Wáwrzyniec Myſzkowſki máiąc trudność z Ianem kſiążęćiem

13:

Zatorſkim/ o wodę ktorą Ian Zatorſki Myſzkowſkiemu odiął od ſtáwow iego/

14:

wyiecháli obádwá ná tho mieyſce o ktore ſie mieli ſámi zgodźić/ poſwárzyli ſie/

15:

gdy kſiążę nie chćiało wody vſthępić. Myſzkowſki dobył miecżá zabił go y vie=

16:

chał.

Kſiądz Zatorſki
zábit.

Cżeladź kſiążęca nie mogłá go záſkocżyć ták rychło. Od thego cżáſu kſię=

17:

ſtwo Zatorſkie ná Stároſtwo obrocono ku kroleſtwu Polſkiemu. Myſzkowſki

18:

bacżąc krolá przećiw ſobie poruſzonego/ ſzukał łáſki v niego/ ktorey nie mogł

19:

otrzymáć/ áż gdy ſobie ſtale á mężnie pocżynał/ z Moſkwą cżyniąc/ látá 1514.

20:

ná przycżynę inych Pánow y Rycerſtwá/ ktorym były iego poſługi świádome/

21:

Krol mu tę winę przepuśćił: potym przyiaćiele nieboſzcżykowy przepráwił.

22:

Krol Zygmunt przyiecháwſzy do Lithwy/ obacżył Moſkwę być przećiwną ſo=

23:

bie á ná woynę gonić/ poſłał Iurgielt Thátárom Przekopſkim według vmo=

24:

wy/ ktorzy ſzli do Moſkwy tegoż roku/ thám kilko vffow Moſkwy poráźiwſzy/

25:

korzyśći wywiodſzy/ wrácáiąc ſie ſzkody cżynili.

Tháthárowie w
Moſkwi.

Thylkoſz thego roku zacniey=

26:

ſzego było.

27:

Látá 1514. Krol Zygmunth rádząc s Pany Li=

28:

tewſkimi o obronę poſpolitą od Moſkwy/ vſtáwili pobor w źiemi Litewſkiey/

29:

zá ktory przyięto ludźi ſłużebnych niemáło. A w tym Moſkiewſki obległ Smo

30:

leńſk drugi raz/ máiąc ná trzy ſtá rozmáitey ſtrzelby/ ktemu do Litwy náſyłał

31:

woyſká ſwoie/ ktore zamki oblegáli/ wśi miáſtecżká puſthoſzyli/ y wiele inych

32:

ſzkod cżynili. Abowiem mieli pomoc z Niemiec/ s Prus/ z Liwlant/ thak ſie

33:

náſzy Krześćijánie miłuią/ iż woleli z odſzcżepieńcy być/ niż s ſwoimi. Bázyli

34:

Moſkiewſki popadł ſzkodę w ludzyech v Smoleńſká/ po dwu mieſiącu odſthą=

35:

pił. Sporády Glińſkiego záſię trzeći raz obległ zamek Smoleńſk z wielkośćią

36:

ludźi/ ktorzy ná Smoleńſku byli/

Trzeći raz oblę=
żon Smoleńſk.

dwie lećie ſie dobrze bronili/ cżekáiąc od ná=

37:

ſzych długo pomocy/ pocżęli w roſpácż przychodźić. Moſkiewſki też vmyślił od

38:

ſtępić od zamku widząc ſzkodę ſwoię w ludzyech/ bo mu wiele ludźi zbito ſtrzel=

39:

bą z zamku. Ale Michał Glińſki rokuiąc s tymi ktore znał być ná zamku/ vcży=

40:

nił im ſwą powieśćią inſzą myśl mowiąc/ iż nie odſtąpimy od zamku do roku/

41:

á do was żadney pomocy dopuśćimy/ ále chcećieli ſwe dobre mieć ſpuśććie

42:

zamek/ ſkárby wſzytki s ſobą pobierzćie/ puśćimy was wolno: á nie chcećieli tą

43:

drogą iść/ bądźćiesz przedſię ná zamku poki ſie wam podoba ná ſłużbie/ á kſiądz

44:

wielki Moſkiewſki wam płáćić będzye ſłużbę lepiey niż Krol Polſki. Vwierzy

45:

li niebożętá iego chytrey powieśći/ podali zamek. Thám ſkárbow wiele wzyęłá

46:

Moſkwá/ Litwę wyrzucono/ á Moſkwą oſádzono.

Smoleńſko wzię
tho.

Od tego cżáſu Smoleńſká

47:

nie mamy zamku nie dobytego/ ktory leży nád rzeką Dnieprem z iednę ſtronę/ z

48:

drugą ſtronę ieźiorá nie przebyte ma/ w zamku nawiętſze woyſko ſie roſpoſtrze/

49:

nie murem ále dębiną w koło ogrodzony/ źiemią á kámieniem táráſy náſypáne/

50:

gdzye go áni dzyáło áni żadny ſzturm nie pożywie. Sto lat pod ſpráwą Litew=

51:

ſką był od tego cżáſu gdy gi Witułt pod Moſkwą wzyął. Krol Zygmunth gdy

52:

ſie dowiedzyał o wzyęćiu Smoleńſka/ nie máło s thego záſmucony był/ wſzákże

powoli

strona: 411

O Polskim Kroleſtwie.

Liſt 411

powoli ćiągnął do Moſkwy/ poſławſzy przodkiem lud ſłużebny. Moſkiewſki też

máiąc o nim ſpráwę iż miał trochę ludźi przećiw iego/ poſał woyſko ſwoie pro=

ſto ku Wilnu przećiw krolowi/ kthorego piſzą być ośḿdzyeſiąt tyſiąc/ y roſka=

zał im áby ich nie bili/ iedno w koło otocżywſzy do Moſkwy przygnáli iáko by=

dło/ ále ie to zdrádźiło. W ten cżás do Wilná do krolá przyiechał był Legat

Pizo od Papieżá Leoná/ chcąc tę bitwę rozwieść z Moſkwą podawáiąc tę dro

gę/ iż ia táką vgodę miedzy wámi vcżynię/ iż będą wſzytki ſzkody nágrodzone od

Moſkiewſkiego. Krol mu zá to dzyękował/ ále ſie nie chćiał dáć námowić

ná tháką zgodę/ z dobrym ſercem y nádzyeią ćiągnął zá ludem ſwym/ kthorego

10:

miał wſzythkiego około trzydzyeśći tyſiąc pieſzego y konnego. Miał theż o tym

11:

ſpráwę/ iż Michał Glińſki ſzukał przycżyny v krolá Węgierſkiego Włádźiſłá=

12:

wá

Glińſki łáſki ſzu=
kał.

iákoby záſię v krolá Polſkiego mogł k łáſce przyść/ y ná tym bylo zoſtáło iż

13:

záſię Litwie miał Smoleńſk wydáć/ przywiodſzy woyſko Moſkiewſkie ná hak.

14:

Ale źli ludzye nieprzyiaćiele ſwemu gniazdu/ niektorzy s pánow Litewſkich o=

15:

znaymili tę rzecż táiemnie Wáśilowi Moſkiewſkiemu/ boiąc ſie Micháłá Gliń

16:

ſkiego/ áby ſie kiedy nád nimi nie pomśćił ſwey krzywdy będąc wolny w Li=

17:

twie Obacżywſzy to Moſkiewſki do Glińſkiego/ kazał go wzyąć á zwięzáć y po

18:

ſłał do Moſkwy ná wiecżne więźienie/ á ten poſeł Glińſkiego/ kthorego zwano

19:

Trepko/ iż od Michałá ty rzecży ſpráwował/ rozmáitymi mękámi był męcżon

20:

od Moſkwy. Było ich wiele co tego życżyli Glińſkiemu mowiąc/ iżby było ni=

21:

komu nie przypiſowano poraſzki Moſkiewſkiey iedno iemu. Wſzákże rady omy=

22:

láią domnimánia ludzkie. Byli niektorzy co też y Konſtántego z Oſtrogá Het=

23:

mána Litewſkiego w podeyrzeniu mieli/ ktory záwżdy iáwnie/ cnotliwie/ y ży=

24:

cżliwie ſwemu pánu poſługi cżynił/ kthore go od tákich pomowek wyzwaláły.

25:

Potym mieſiącá Wrześniá położyło ſie woyſko náſzych v Boryſowá nád rzeką

26:

Berezyną s tę ſtronę/ przyſzłá nád nie Moſkwá z drugą ſtronę rzeki. Niekto=

27:

rzy z náſzych przepráwiwſzy ſie przez rzekę z ruſznicámi/ bili ſie ſnimi y poráźili

28:

ie/ y więźniow niemáło pobráli. W then cżás Borátyńſki Ian Stároſtá Ro=

29:

hátyńſki tráfił s trochą ludźi ná wielkość Moſkwy/ ále iż ich forthelem pożył/

30:

przeto nád nimi zwycięſtwo otrzymał. Było ſnimi tákich kilko poſtronnych bi=

31:

tew z náſzych fortuną/ s cżego dobre znáki wſzytki mieli. Krol zoſtáwiwſzy przy

32:

ſobie cżterzy tyſiące ludźi miáſto ſtráży/ poſłał wſzytek lud przećiw woyſku Mo

33:

ſkiewſkiemu ktore leżáło nie dáleko zá rzeką Berezyną. Hetmánowi Moſkiew=

34:

ſkiemu zdáło ſie być lepiey gdy ſie ruſzy s ſwego mieyſcá ná inſze zá Dniepr rzekę/

35:

máiąc tę nádzyeię o náſzych áby mieli vćiekánie trudne mieć przez rzeki (bo leżeli

36:

miedzy Berezyną á Dnieprem) y vcżynili ták iż ſie ruſzyli zá Dniepr. Náſzy mni

37:

máiąc by vćiekáli gonili ie s ſtrzelbą/ zwłaſzcżá lekcy ludzye/ chcęcy im zábieżeć

38:

ná drugą ſtronę rzeki/ áby im bronili przepráwiánia/ y dobra by tho byłá rádá

39:

by byli wcżás przyſzli. Ale gdy vſłyſzeli iż ſie Moſkwá przepráwiłá/ przyſzli ná

40:

brzeg Dniepru/ á tám gdy ſie wſzyſcy śćiągnęli wolno/ káżdy radźił około prze

41:

práwiánia/ zwłaſzcżá pieſzych ludźi/ iáko kto lepiey rozumiał/ bo nie mogli ni=

42:

gdzyey przepráwiánia mieć gdzyeby Moſkwá nie widzyáłá/ ále iáko drudzy ro=

43:

zumieli iż im Moſkwá przepráwiánia bronić nie chćiáłá chcąc ie ſobie gwoli ná

44:

ſwe mieyſcá przywieść á pothkánie vcżynić. A thák náſzy w nocy pocżyniwſzy z

45:

drzewá tráffty/ pzewoźili pieſzy lud/ ſtrzelbę y inſze pothrzeby/ końmi w brod

46:

ſwobodnie iecháli/ ſpráwiwſzy ſie według znákow/ iedenże iáko piſzą miedzy w=

47:

ſzytkimi vthonął. Gdy ſie przepráwili/ s ſzykowani byli rządnie/ Konſtántyn

48:

Litwę ktorych było ſzeſnaśćie tyſiąc/ Polſkie woyſko ſpráwował Iánuſz Swir

49:

cżowſki/ ktorego też mogło być około xij. tyſiąc s pieſzymi. Byli też ći pánowie

50:

Polſcy/ Tęcżyńſcy/ Kmitowie/ Pileccy/ z wielkiey y z máłey Polſki Sláchtá/

51:

iedni za pieniądze drudzy też ták z miłośći Rzecżypoſpolitey. Nieprzyiaćielſkie

52:

woyſko iáko było wielkie ták nierządnie ſpráwione/ ábowiem w iedenże vff wal

53:

ny ſpráwieni/ przed ktorym też inych vffow ſtało doſyć/ ále obćiążeni zbroią/ iż

nie mogli

strona: 411v

Kſięgi Oſme

nie mogli ſobą włádáć. Było przedłużenia ná dzyeń o trzy godźiny niż potká=

nia vcżynili/ bowiem Moſkwá ták chytro chćiáłá vcżynić/ ná zádnie vffy chćiá

łá vderzyć áby ie ná cżoło. ſwoim obroćili/ á wkoło wſzytki ogárnąwſzy záiąć pu

hámi do domu iáko dobytek/ ále ie to zdrádźiło. Náſzy ſtali w dobrey ſpráwie

tak s przodku/ s tyłu/ iáko z bokow/ dawſzy ſobie znáki z Moſkwą ſie chcą po=

tkáć. Moſkwá chcąc fortelow vżywáć/ obroćili ſie z boku náſzym przez págorek

chroſtem máłym poroſły/ przyſzli náſzym ná lewy rog z boku. Náſzy tho bacżyli

dobrze/ á ták ći ná kthore ſie przyſzło nápierwey potkáć/ obroćili ſie knim krzy=

knąwſzy z Moſkwą ſie śmiele potkáli/ w thrąby vderzono/ był krzyk wielki y

10:

grafika

11:

grzmot/ ták ludźi iáko koni y ſtrzelby/ áż ſie trzęſłá źiemiá. Náſzy Sármátho=

12:

wie pomagáli ſobie dobrze/ ktorzy ſprácowáni odpocżywáli w wálnym vffye/ á

drudzy

strona: 412

O Polskim Kroleſtwie.

Liſt 412

drudzy ná ich mieyſce przychodzili/ znáki wſzędzye dobre mieli/ bez máłá cáły

dzyeń bitwá trwáłá. Pieſzy lud był im ná wielkiey pomocy. Przyſzło kilko vf=

fow świeżych náſzych kthorym Moſkwá nie mogłá wytrzymáć ná cżele/ vćiekáć

im trudno było przed zádnimi ludźmi/ lećieli s koni iáko ſnopie/ pocżęli ſie mie=

ſzáć/

Moſkwá porá=
żona.

walny vff pocżął ſie theż ſypáć po polach/ przebili ſie náſzy do pośrzodku

ich/ przyſzło im vćiekáć/ náſzy ie gonili ná cżterzy mile bijąc/ ále ie noc rátowá=

łá/ gdy náſzy záſię muſieli ſie śćiągáć do woyſká ſwego. Názáiuthrz weſzli do

obozu nieprzyiáćielſkiego/ tám doſyć korzyśći wzyęli wſzelkich rzecży/ więźniow

co przednieyſzych doſyć poimáli/ Hetmánow ſámych co woyſká ſpráwowali dzie

10:

ſięć/ pánow pzednieyſzych y z dworzány ſiedḿnaśćie/ rády iego obecney s po=

11:

ſpolithymi boiáry o dwáthyſiącá/ okrom poſpolitych/ zábitych około cżther=

12:

dzyeśći tyſiąc być piſzą/ drudzy trzydzyeśći tyſiąc. Ale cokolwiek ieſt pánu Bo

13:

gu bądź s tego chwałá ná wieki/ tylko z ich powieśći pewnie to wiedzą iż ich by

14:

ło ośḿdzyeſiąt tyſiąc. Z náſzych wſzytkich piſzą około cżterzech ſet zábitych być

15:

ále ránnych więcey. Dzyało ſie to w dzyeń národzenia pánny Máryey/ látá iá=

16:

ko wyſzſzey ſtoi. Wroćili ſie potym do krolá pobrawſzy s ſobą więźnie y chorą=

17:

gwie Moſkiewſkie. Krol Pánu Bogu s tego dzyękował/ piſał proſto z obozu

18:

Oycu Papieżowi o ſwym zwyćięſtwie/ y więźnie niektorym pánom Krześćijáń=

19:

ſkim poſłał.

20:

¶ Ruſzył ſie Krol z obozu od Boryſowá do Wilná/ przyiechawſzy tryumfy cży

21:

niono/ Te Deum laudamus śpiewáiąc/ etć. Krol po kośćielech chodząc ofiá=

22:

ry cżynił ku cżći á chwale Bożey/ chorągwie też ſpowieſzano w kośćiele ná zam=

23:

ku/ ná wiecżną pámiątkę zwyćięſthwá. Poſłan był Mikołay Wolſki w poſel=

24:

ſtwie do Papieżá Leoná dzyeſiątego od krolá Polſkiego/

Mikołay wolſki

ktoremu theż poſłał

25:

cżternaśćie boiárow więźniow Moſkiewſkich świadki zwyćięſthwá/ wyiechał

26:

ſnimi przed Bożym národzenim s Krakowá/ thegoż roku przez Moráwę áż do

27:

Wiedniá/ á thám ſie wywiedzyał/ iż Ceſarz Máxymilian zámknął drogę do

28:

Włoch káżdemu. Gdy ſie w Wiedniu wolnego prześćia domagáł/ kazali mu

29:

do Ceſárzá iecháć. A gdy przyiechał do miáſtecżká ktore zową Hall/ nád rze=

30:

ką Eną/

Enus rzeká.

záhámowano go od Ceſárzá/ ſámego puſzcżono wolno/ ále Moſkwę

31:

pobrano od niego y rozwiązano/ przez Lubek do Moſkwy poſłano/ vcżynił thę

32:

lekkość Papieżowi y Krolowi Polſkiemu. Ale rzecż idzye o Moſkwi: Bázyli

33:

Moſkiewſki Kſiądz widząc vpadek ſwoich ludźi/ vćiekł s Smoleńſká do Mo=

34:

ſkwie miáſthá/ oſádźiwſzy zamek dobrze:

Bázyli vćiekł s
Smoleńſká.

iedni domniemawáli áby inſzy lud

35:

chćiał zbieráć/ drudzy mowili iż od boiáźni vćiekł. A tak náſzych woyſko ruſzy=

36:

ło ſie proſto ku Smoleńſku/ oblegſzy y pocżęli go dobywáć/ ále im to s trudno=

37:

śćią przychodźiło/ gdy potemu dzyał nie mieli/ á też ſchodźili ná koniech/

Náſzy s chodzili
ná koniech.

na ży=

38:

wnośći/ ná zdrowiu/ y ná inſzych rzecżach/ iáko tho bywa gdy lud wielki ſpołu

39:

długo leży/ więcey ich tám morem odeſzło niżli w bitwie/ źimná ktemu wielkie

40:

záchodźiły. Ruſkiego ludu było wiele/ kthorzy więcey życżyli Moſkiewſkiemu

41:

fortuny niż Litwie z náſzymi/ gdyż oni z Moſkwą iedny popy álbo kośćioły má=

42:

ią/ muſzą s ſobą iedney wiáry być. Acżkolwiek był Iágiełło wſzytki pokrzćił

43:

w Litwie iáko oćiec ná Krześćijáńſką wiárę według kośćiołá Rzymſkiego/ w=

44:

ſzákże ſie ich wiele ku Grecżyznie z Moſkwą obroćiło/ á ſnadź wſzyſcy ná vkráy=

45:

nie/ iedno ſie záwżdy odćiągáią od Moſkwy dla okrućieńſtwá/ ktore cżyni Mo

46:

ſkiewſki nád poddánymi ſwymi/ bo tám żadny niema właſnośći ſwey w káżdey

47:

rzecży/ iedno Kſiędzá wielkiego wſzytko/ kthemu o ládá przycżynę wſzythki ná

48:

gárdle karze. Przekopſki Carz chytro ſobie pocżynał cżáſu bitwy/ ná zad s ſwo

49:

ią ordą ſthał/ cżekáiąc cżyiey niefortuny: ále gdy widzyał krolewſkie ſzcżęśćie/

50:

vcżynił w Moſkwi táką ſzkodę iż ſnadź thákiey nigdy nie miewáli. Ale mam zá

51:

to żeby był y náſzym nie przepuśćił/ gdyby ſie im było ſzcżęśćie zmieniło.

52:

¶ Náſzy potym widząc pod Smoleńſkiem ſwoy vćiſk/ ktemu źimá nádchodźi=

53:

łá/ wroćili ſie do domu ſtráćiwſzy v ſzturmu kilko ſet ludźi. Laſki Arcybiſkup

będąc

strona: 412v

Kſięgi Oſme

będąc w ten cżás w Rzymie/ ſkoro ſie dowiedzyał tey nowiny dobrey/ obiáwił

ią długą rzecżą przed Senatem Rzymſkim/ s tey przycżyny tryumfy w Rzymie

cżyniono.

¶ Thu iuż Moſkiewſkim rzecżam teraz koniec vkłádam/ á o ſławnym z iechá=

niu/ nigdy przed tym niebywáłym/ krolow Krześćijáńſkich Polſkiego y Wę=

gierſkiego s Ceſárzem Máxymilianem v Wiedniá/ piſáć pocżnę/ ktorego ſie ie=

ſzcże pocżątki w tym roku s przycżyn rozmáitych pocżęły. Piſáłem w poſtron=

nych kronikach/ iáko Ceſarz Máxymilian z oycá ſwego Frederyká dopierał ſie

też bliſkośćią kroleſtwá Węgierſkiego po Mátyaſzowey śmierći/ y s they przy=

10:

cżyny od Włádźiſłáwá Krolá Węgierſkiego y Cżeſkiego był poráżon: ſtałá tá

11:

waśń miedzy imi kilko lat/ áż ſie z łáſki Bożey krolowi Węgierſkiemu Włádźi=

12:

ſłáwowi ſyn y corá vrodźili/ ktore przez ſpráwę Papieſkich poſłow y Ianá Bi=

13:

ſkupá Wárádyńſkiego/ kthory potym był mnichem v Fránćiſzkow/ w małżeń=

14:

ſtwo Swięte Ceſárſkim potomkom iednano przed cżáſem/ á thym pokoy y mi=

15:

łość miedzy krolem Węgierſkim á Ceſárzem vcżynili. Máteuſz kthory był po=

16:

tym Sáltzburſkim Arcybiſkupem/ Bernárdynus Kárdynał Swiętego Krzy=

17:

żá/ y Ian Biſkup Wárádyńſki/ prácowáli ſie theż nie tylko o tho z iednocżenie

18:

Krolá s Ceſárzem/ ále y o poſthánowienie Rzecżypoſpolitey Krześćijáńſkiey v

19:

tychże pánow. Zdáłá ſie tá rzecż być ſłuſzna Ceſárzowi Máxymilianowi/ prze=

20:

tho poſłał tego roku do Włádźiſłáwá krolá Węgierſkiego/ áby rzecż pocżęta

21:

około małżeńſtwá potomkow ich ſkutek ſwoy wzyęłá. Włádźiſław iáko miło=

22:

wnik oycżyzny ſwoiey powiedzyał poſłom Ceſárſkim/ iż ſie mu thego nie godźi

23:

przez brátá Zygmuntá krolá Polſkiego cżynić/ ná ktorego Ceſarz bez iego winy

24:

ſwoy gniew obroćił/ zwłaſzcżá nie s ſwey przycżyny/ iedno gwoli komu inſzemu/

25:

co ieſt nie ſłuſzno pánu zwierzchniemu Krześćijáńſkiemu przećiw ſwoim Krze=

26:

śćijánom zá odſzcżepieńcy pomágáć/ gdyż Krol Polſki może być potrzebny nád

27:

ine krole Rzecżypoſpolitey Krześćijáńſkiey. Obiáwił to Włádźiſław Zygmun

28:

thowi krolowi. Ceſárzá też w tym ſpráwiono/ iż przyſzedł k ſobie/ ſzukał przy=

29:

cżyn iednánia s krolem Polſkim. Z iecháli ſie w tey rzecży dwá poſłowie do Bu

30:

dzyniá/ Kryſztow Szydłowiecki Káſztelan Sędomierſki od krolá Zygmuntá/ á

31:

Kuſpinian doktor Stároſtá Wiedeńſki od Ceſárzá iecháli do krolá Węgierſkie

32:

go/ tám ſpołu rozbieráiąc tę rzecż ná wſzytki ſtrony przy krolu/ zámknęli to mie

33:

dzy ſobą/ áby byłá tym pewnieyſza á doſkonálſza miłość y powinowáctwo kro=

34:

low/ Węgierſkie^o y Polſkiego/ tákież y miedzy potomki ich/ potrzebá ieſt oſobne

35:

go ná ſwoy cżás z iechánia á rokowánia ſpolnego oblicżnie ná mieyſce ktemu wy

36:

bráne/ y náznácżyli cżás w oſtátecżne dni Lutego mieſiącá z iecháć ſie im ſpołu

37:

oſobámi ſwymi do Preſzporku. Gdy to Ceſárzowi powiedzyano/ kthory ná ten

38:

cżás był w Eniponćie/ nie był od tego/ tylko cżás dálſzy odłożył do środ poſtu.

39:

Szydłowiecki też Kryſztow krolowi Polſkiemu dał znáć thy rzecży do Wilná/

40:

ktory nie mieſzkáiąc poſthánowiwſzy w Litwie Rzecżpoſpolitą/ do Krákowá

41:

przyiechał s krolową Bárbárą. Tylkoſz w tym roku było około tego. A w tym

42:

cżáſu y tegoż roku záwichrzył Dyabeł krzyżem/ gdy Tomás Kárdynał Strygoń

43:

ſki Pátryárchá Konſántynopolſki/ przećiw Turkom do Trácyey Iubileuſz ná

44:

Krzyżaki v Papieżá otrzymał/ z wielkim złym ſwoim y Rzecżypoſpolitey/ ábo=

45:

wiem náſzło ſie chłopſtwá rozmáitego ze wſzech ſtron doſyć/ thák rzemieśnikow

46:

iáko mnichow/ ktorzy nie chćieli iść gdzye im kázano/ ále ſie obroćili ná ſwoie/

47:

vmyſlili napierwey wſzytkę Sláchthę y s Pány wygładźić/

Krzyżacy łotro=
wie.

á inſze przełożone s

48:

chłopſtwá ſobie vſtáwić/ pothym Biſkupy wybić/ imienie pobráć/ á iednego

49:

nád Duchowieńſtwem przełożyć/ przeto iuż byli wiele kośćiołow wyłupili y du

50:

chowieńſtwá pobili. Biorąc gwáłtem co ſie im náwinęło/ dzyewki/ mężátki/

51:

tákież ludzye ſtáthki/ gdzye cżego mogli doſtáć: wſzyſcy ſie w Węgrzech polękli/

52:

áż tego złego było przez trzy mieſiące/ wbili ná pale kilko Biſkupow/ zwłaſzcżá

53:

Cenádyńſkiego/ Sláchty ſześć ſet zábili/ zginęło ludźi przez ich przycżynę y ſni=

mi ná

strona: 413

O Polskim Kroleſtwie.

mi ná ſześćdzyeſiąt tyſiąc w ten cżás. Obráli ſobie ſtárſze/ Iurká Cakłá ktory

świádom był dobrze Ryceſkich rzecży/ kniemu Micháłá mnichá y Wawrzyń=

cá kápłaná/ á ći ich wodzámi byli. Zebrawſzy ſie ná nie Ianuſz Siedmigrocki

Woiewodá/ Hethman Węgierſki brát krolowey Polſkiey Bárbáry/ poráźił

niektore v Temeſzwáru tám nowe męki nád nimi wymyślał/ muſieli ſwego ſtár

ſzego Iurká zębámi wſzyſcy kęſáć/ potym vdzyáławſzy mu ná głowę żelázną ko=

đꝓronę roſpaloną kazał go śćiąć/ bo chćiał być krolem/

Poráżeni Krzy=
żacy.

drugie pocżwiertowáć/

popalić y rozmáitymi mękámi potrapić: dzyało ſie to ná końcu mieſiącá Lipcá

látá wyſzſzey nápiſánego.

10:

Látá 1515. Zygmunt Polski Krol/ złożył Syem

11:

w Krákowie ná Pány y ná Rycerſtwo Polſkie mieſiącá Lutego/ ná ktorym po

12:

ſtánowiwſzy Rzecżpoſpolitą/ rádźił ſie ſwych rad ktorymby obycżáiem miał ie=

13:

cháć ná ten ziazd krolow s Ceſárzem ná mieyſce náznácżone/ iákom wyſzſzey pi=

14:

ſał. Byli temu niektorzy ná odpor/ drudzy też radźili dla poſpolitey rzeczy krze

15:

śćijáńſkiey. A w tym poſeł Ceſárſki przyiechał/ odkładáiąc to z iechánie Kro=

16:

low ná środopoſtną niedzyelę. A gdy ná tym ſtánęło/ iuż Krol Zygmunt vmy

17:

ſlił inácżey nie cżynić. Prácowali ſie o to Węgrzy s pilnośćią/ áby then Syem

18:

álbo nie był/ álbo w Budzyniu poſtánowion był/ wſzákże Zygmunt ná wſzytko

19:

przyzwalał. Náznácżeni ſą ná thę drogę/ Drzewicki Biſkup Kuiáwſki/ Ian

20:

Lubráńſki Poznáńſki/ Piotr Tomicki Przemyſki z drugim duchowieńſtwem.

Biſkupi.

21:

S pánow záſię/ Kryſztow s Szydłowcá Krákowſki/ Mikołay Firley Sędo=

22:

mierſki/ Mikołay Radźiwił Wileńſki/ Andrzey s Tęcżyná Lubelſki/ Iurek

23:

Málborſki/ Woiewodowie:

Woiewodowie.

Lukaſz z Gorki Káſztelan Poznáńſki Sthároſtá

24:

wielkiey Polſki s ſynem ſwoim/ Mikołay Szydłowiecki Sędomierſki/ Stáni=

25:

ſław Oſtrorog Káliſki/ Andrzey Kośćielecki Woynicki y Podſkárbi/ Káſzte=

26:

lanowie:

Káſztelanowie.

Stániſław Hálicki wielki Márſzáłek/ Ian Pilecki Stároſta Lubel=

27:

ſki/ Ian s Tarnowá/ Piotr Kmitá z Wiśnicżá/ Iároſłáw z Laſká: okrom in=

28:

ſzych ktorzy byłi s Polſki/ Prus/ Litwy/ Sląſká/ Ruśi/ y z inąd:

Pocżet.

pocżet wſzyt

29:

kich około pułtorá tyſiącá koni/ okrom wozow. Byli też Moſkwá Tátarowie

30:

w ſwym właſnym ſtroiu/ trębacże/ ſurmárze/ y ini ktorych tákowe pocżty po=

31:

trzebuią. Wyiecháli s Krákowá piąthego dniá Márcá/ nie dbáiąc nic ná tho

32:

Krol/ gdy Dokthor Miechowithá Máciey powiádał z gwiazdárſkich náuk/ iż

33:

prożno teraz Krol wyieżdzáć ma/ gdy Ceſárzá widzyeć nie może/ áż ná oſtatku

34:

kſiężycá Lipcá/ tákże ſie iednák s ſtáło: ále Krol mowił/

Wyiazd.

muśim iecháć gdzye

35:

Pan Bog s forthuną powiedzye. Puśćił ſie Krol ku Węgrom/ á gdy przyie=

36:

chał do miáſtecżká Thyrnáwy/ wyiecháli przećiw iemu Biſkup Piecżykośćielſki

37:

y Iurek Márgrábic ſieſtrzeniec obu krolu Polſkiego y Węgierſkiego/ przywi=

38:

táli ſie z rádośćią/ y odprowádźili áż do Preſzporku ná tę ſtronę Dunáiá/ gdźie

39:

Włádźiſław Krol Węgierſki s ſynem ſwoim przećiw iemu wyiechał/

Preſzpork.

y z wiel=

40:

ką rádośćią przywitał y przyiął/ áż nie mogł złes w ocżu zátrzymáć/ obłápiá=

41:

iąc ſie ſnim długą chwilę ſię dzyerżeli tákież y Ludwig vdzyáłał Strykowi ſwe

42:

mu. Tám też z iechawſzy ſie Biſkupi Węgierſcy ſpołu s Krolmi/ rádźili około

43:

poſpolitey rzecży wſzythkiemu Krześćjáńſtwu potrzebney/ thák w kroleſtwie

44:

Polſkim iáko Węgierſkim y Cżeſkim/ cżekáiąc Máxymiliana Ceſárzá z rado=

45:

śćią/ ktory przez poſły odkłádał iny cżás cżęſtokroć/ máiąc też tám ine potrze=

46:

by z Wenety/ tákież s Fráncuzy: álbo iáko ſie drudzy domniewawáli/ żeby tym

47:

więcey wſzelkich potrzeb doſtátek w Wiedniu nágotowano: drudzy theż mnie=

48:

máli to być dla więtſzey iego powagi/ álbo doświadcżáiąc ſtałośći krolow/ ro=

49:

zmáićie ſie domyſláiąc. W tym odkłádániu przyiazdu Ceſárſkiego/ poſłał Má

50:

teuſz Kárdynał Biſkup Gurceńſki poſły ſwoie z Wiedniá do Krolow Kuſpi=

51:

niána Mákwárdá y drugie/ cżyniąc im dobrą myśl/ áby ſobie nie obćiążáli te=

52:

go odkłádánia. Zá tymi poſły zárázem ſam Gurcżeńſki Biſkup iechał do Pre=

Aaaa

ſzporku/

strona: 413v

Kſięgi Oſme

ſzporku/ przyięli go wſzyſcy trzey Krolowie z rádośćią/ tám rozmowę mieli o=

koło ſpolnych y właſnych potrzeb/ ná oſtátek poſtánowił s krolmi małżeńſtwá

pewne miedzy imi á Ceſárzem/ y wykwithowánie poſagow z obu ſtron/ Ceſarz

do gotowey rzecży miał przyiecháć. Potym Kárdynał od nich odpráwion poć

ćiwie y známienićie dárowan. Przyiechawſzy do Wiedniá/ poſłał zárázem do

Ceſárzá poſły w tey rzecży/ Wáwrzyńcá Saurerá z drugimi/ powiádáiąc mu

wſzytko poſtánowienie/ ktore vcżynił z iego roſkazánia miedzy Krolmi á Ceſá=

rzem/ ieſli ſie mu ták podobać będzye: powiádáiąc też/ iż krolowie z wielką rá=

dośćią cżekáią Ceſárzá: ktory poſeł iedno zá cżterzy dni przyiechał do Ceſárzá.

10:

A w ten cżás gdy ieſzcże Kárdynał Grucżeńſki Biſkup był w Preſzprku v kro=

11:

low/ Bárthoſz Minſterburgeńſkie Kſiążę poſeł Ceſarſki do krolow vtonął ná

12:

przewoźie w nocy ná Dunáiu/ przez złą ſpráwę przwoźnikow/ ledwie ieden wy

13:

płynął/ ſzcżego wſzyſcy záſmuceni byli. Wneth też pothym ſkoro Kárdynał s

14:

Preſzporku viechał/ zgorzáło puł Preſzporku y z dworem Krolá Węgierſkie=

15:

go/ tylko co Polacy ſwoich goſpod obronili/ yco domow nie zgorzáło/ tho zá o=

16:

broną náſzych ſie s ſtáło. A gdy potym poſłowie Kárdynałowi przyiecháli od

17:

Ceſárzá w przerzecżonych potrzebach do Wiedniá/ wnet ſie nagothował záſię

18:

do Preſzporku do krolow Kárdynał/ ále inſzą drogą/ to ieſt puśćił ſie wodą z

19:

Wiedniá do nich iedennaſtego dniá Máiá: przyięt z wielką rádośćią od Kro=

20:

low/ tám nowe rády niektore były miedzy imi poſpolite y właſne/ iáwne y thá=

21:

iemne/ w rozmowie ſpolney/ vthwierdzone miedzy Krolmi á Ceſárzem/ thák o

22:

małżeńſthwo iáko co z iednánie y o ine rzecży. Było thego poſtánawiánia áż do

23:

dwudzyeſte^o dniá Máiá/ ſpiſawſzy to/ podpiſáli ſie krolowie y dwá Legatowie

24:

s Ceſárſkiey ſtrony. mocno miedzy ſobą trzymáć. A w tym przyſzłá żáłośćiwá no=

25:

winá/ iż Turcy poráźili Iánuſzá Hetmáná Węgierſkiey źiemie Siedmigrockie

26:

go Woiewodę/

Iánuſz Wáydá
poráżon.

ktory ſie był nieopátrznie ná gránicach Boſeńſkiey źiemie z ludź

27:

mi ſwymi położył: ſzcżego byli wſzyſcy záſmuceni. Ale rzecży pierwſzey cżyniąc

28:

doſyć opuſzcżę tho. Kárdynał Biſkup Gurcżeńſki/ wyiechał s Preſzporku od

29:

Krolow proſto do Ceſárzá z gotowym poſthánowieniem ſpiſánym y vtwierdzo=

30:

nym. Zdáło ſie też Krolom iżby zá nim iecháli ich właśni poſłowie do Ceſarzá

31:

do Einſzpurgu/

Einſzpurg.
Poſłowie do Ce
ſárzá.

áby ie tym pewniey ſpráwili o przyieźdzye Ceſárſkim/ á ták po=

32:

ſłáni byli zá Kárdynáłem do Ceſárzá/ Ieronim Bálbus Włoch/ Brethyſław

33:

Cżech/ Piotr Kmitá Polak/ ktory był dobrze znáiom Ceſárzowi/ gdy v niego

34:

ná dworze był/ á Mikołay Cakiel: ktore záſię Ceſarz rychło odpráwił/ obiáwi

35:

wſzy im ſwoy rychły przyiazd do Wiedniá/ tákże rychło zá nimi dzyeſiątego dniá

36:

Lipcá do Wiedniá przyiechał. A gdy ſie o nim Krolowie dowiedzyeli/ poſły

37:

kniemu poſłáli od ſiebie y od młodych/ krolá Ludwigá y Anny krolewny Wę=

38:

gierſkich/

Posłowie drugi
raz.

z rádośćią przyimuiąc iego ſzcżęſne przyiechánie/ Iurká Biſkupá Pie

39:

cżykośćielſkiego/ Moizeſzá z Buſłáwá/ Ládźiſłáwá s Sthemberku Káncle=

40:

rzá Cżeſkiego/ od Krolá Węgierſkiego: á od Polſkiego/ Ian Lubráńſki Bi=

41:

ſkup Poznáńſki/ Lukaſz z Gorki Stároſtá wielkiey Polſki/ y Kryſztow s Szy=

42:

dłowcá/ iedennaſtego dniá Lipcá. Biſkup Piecżykośćielſki rzecz mowił do=

43:

ſyć ochędożnie/ od Ceſárzá záſię Piotr Motá Hiſzpan/ ácż krotkimi ále węzło=

44:

wátymi ſłowy dzyękował. Názáiutrz pocżćiwie odpráwieni. Ceſarz záſię ſwo

45:

ie poſły poſłał do Krolow/ ktorzy tákież imieniem Ceſárſkim Krole z rádośćią

46:

przyimowáli/ Kryſztofá Arcybſikupá Premeńſkiego s kſiążąt Bruſzwickich/

47:

Káźimierzá Márgrábię Brándeburſkiego ſieſtrzeńcá Krolow/ Wilelmá Ro

48:

giendorfá/ y Kuſpinianá/ do Włádźiſłáwá y Ludwigá Węgierſkich krolow:

49:

do Zygmuntá záſię Krolá/ Wilelmá kſiążę Báworſkie/ theż ſieſtrzeńcá ich od

50:

rodzoney ſioſtry/ Kryſztofá Lábecżeńſkiego Biſkupá/ Báltyzerá Proboſzcżá/ y

51:

Mrocżká Cżechá/ ktorzy krole przerzecżone wielką pilnośćią do Wiednia przy

52:

iecháć námawiáli/ dawſzy im mieyſcá náznácżone ku z iechániu ſpolnemu/ Włá

53:

dźiſłáwowi w Brugu/ á Zygmuntowi w Hámburku ná drugą ſtronę Dunáiá

miáſtecżkach:

strona: 414

O Polskim Kroleſtwie.

Liſt 414

miáſtecżkach: Ceſarz wyiechał z Wiednia piętnaſtego dniá Lipcá przećiw kro=

lom/ s ktorym wyiecháło wielki pocżet ludźi ochędożnie przypráwionych/ thák

pieſzych iáko ieznych/ Ceſarz pierwey przez Kuſpinianá oznaymił Krolom/ áby

s koni tákież z wozow álbo z lektyk nie s ſiadáli/ ále kazał iedno drzewo wyſokie

ná cżyſtym błoniu ná gránicy wkopáć coby ie zdáleká widáć/ pod ktore ſie mie=

li z iecháć/

Ziazd Krolow s
Ceſárzem.

á pod nim ſwe rozmowy mieć/ máſto iednego namiotu. A ták z no=

clegow ſwoich/ napierwey pod tho drzewo przyiecháli á Ceſárzá cżekali/ Krol

Zygmunt z Hámburgu/ á Włádźiſław s ſynem y krolewną Anną z Brugu/ ná

oſtátku Ceſarz z Lánxendorfu miaſtecżká/ drudzy zową Tauthmándorff/ pięć

10:

mil od Wiedniá/ gdzye też nocował/ przyiechał do mieyſcá náznácżonego. Acż

11:

bych miał wypiſáć ſtroie pocżtow ich/ ſnadź tu máło pothym/ owa był iáko ſie

12:

ktho mogł naochędożniey á okazáley przypráwić/ według ſwoich obycżáiow.

13:

Piſze Rychárdus ſzeroko ty rzecży/ tákież Kuſpinian/ ktorzy przy wſzytkim tám

14:

byli/

Rychárdus.
Kuſpinianus.

przekłádáiąc Ceſárſkie pocżty nád ine/ koſzthem y wielkośćią/ Niemce

15:

zbroią/ Włochy á Hiſzpany vrodą/ Węgry święthłnośćią y końmi/ bo mieli

16:

proporce białe á cżerwone/ Sármáty tho ieſt nas/ złotem y śrebrem przecho=

17:

dźić wſzytki/ wykłádáiąc łáńcuchy złote/ páſy/ oſtrogi/ ſzáble/ knáfle/ zárku=

18:

ły śrebrne/ ſzáty złotogłowowe/ y rozmáity narod Pogáńſki/ co im to było zá

19:

dźiw/ gdy drugi iáko żyw nie widał Tátárzyná álbo Moſkwićiná. Przyiecha=

20:

wſzy pod drzewo Władźiſław w lektyce/ Zygmunth Krol ná koniu/ Ludwig

21:

też ná koniu/ Anná krolewná ná woźie/ wſzyſcy ochędożnie. Ceſarz w ſwey le=

22:

ktyce będąc/ záſtánowił ſie máło v drzewá: Napierwey był przywitan od Lu=

23:

dwigá krolewicá thymi ſłowy:

Przywitánie.

Miłośćiwy Ceſárzu/ ia pozdrawiam máieſtath

24:

wáſz Ceſárſki iáko oycá y páná ſwego/ po nim ſioſtrá iego Anná/ thrzeći Włá=

25:

dźiſław Krol Węgierſki/ ten od płácżu nie mogł mowić/ á co mowił nikt tego

26:

nie mogł vſłyſzeć/ bo go ty rzecży wielkie rzewniły: cżwarty go Zygmunt Krol

27:

Polſki przywithał z wielką chućią y powagą/ gdzye napierwey Ceſarz mowił/

28:

ten ieſth dzyeń kthory nam Pan Bog ſpoſobić racżył/ weſelmy ſie w nim. Zy=

29:

gmunt ná ty ſłowá powiedzyał po Láćinie: Boże day áby to z iechánie náſze ku

30:

pożytku było/ nam y poddánym náſzym/ y wſzey rzecży poſpolitey Krześćijáń=

31:

ſkiey: zá tym ſobie dawáli ręce y trzymáli długo chutliwymi ſercy. Potym káżdy

32:

máło vſtąpił ſie ná ſwe mieyſce/ witáli ſie z obu ſtron wſzyſcy/ ták Ceſárzá ná=

33:

ſzy iáko náſze Ceſárſcy ludzye. Potym byli proſzeni od Ceſárzá do Wiedniá ie=

34:

cháć Krol Włádźiſław s ſwoimi dzyećmi y Krol Zygmunt/ przez poſłá Kár=

35:

dynałá Biſkupá Gurcżeńſkiego.

Proſzenie krolow

Byłá ná tho długa rozmowá miedzy Pány

36:

Rádnymi Węgierſkimi/ ktorzy nie rádźili krolowi ſwemu ieźdźić do Wiedniá/

37:

nie wiedzyeć s ktorey przycżyny/ álbo dla zámieſzánia iákiego miedzy ſłużebny=

38:

mi/ álbo nie dufáiąc Ceſárzowi/ álbo też dla niewcżeſnośći. A gdy krolá Pol

39:

ſkiego prośil imieniem Ceſárſkim/ rzekł ták/ myſmy ná ten cżas opuśćili Pol=

40:

ſkie kroleſtwo chcąc widzyeć Ceſárſką oſobę/ ktoreieſmy ſie ieſzcże nie nápátrzy=

41:

li/ á ták my poiedzyemy nie tylko do Wiedniá ále gdzye Ceſarz każe/ ktho chce

42:

niechay iedzye/ á kto też chce zoſtáć zoſtań/ bo mamy tho dufánie o Máieſtaćie

43:

Ceſárſkim/ iż nie ieſt inákſzey myśli przećiw nam/ iedno iáko my przećiw iemu.

44:

Gdy to Ceſárzowi powiedzyano/ rzekł: nie będzye tego nigdy Krol Polſki żá=

45:

łował/ że ſie nam tákim przyiaćielem okázuie. Był też proſzon od tegoż Kár=

46:

dynałá/ áby Włádźiſłáwá Krolá s ſobą námawiał/ y námowił. A ták z wiel

47:

kimi rádośćiámi poſpolitego cżłowieká/ ruſzyli ſie wſzyſcy z noclegow ſwych do

48:

Wiedniá z wielką vcżćiwośćią wſzelákich ſtánow ludźi/ ktorzy dobrowolnie ze

49:

wſzytkich ſtron przećiwko im wyieżdzáli y wychodźili ná drogi: zwłaſzcżá z Wie

50:

dniá miáſtá/ wyſzło ludu we zbroiách ochędożnie dwá tyſiącá przećiw im. Gdy

51:

w miáſto iecháli/ był tego pilen Kuſpinian Stároſtá Wiedeńſki/ iákoby mogł

52:

w bronie ſtoiąc wſzytki pocżty zlicżyć/ iedno iż był deſzcż cáły dzyeń/ przeto nie=

53:

rządnie iecháli kwápiąc ſie co rychley do goſpod/ wſzákże ich nálicżył puł piętá

54:

tyſiącá ieznych ſámych/ okrom pieſzych/ y tych co pod namioty zoſtáli. Ceſarz

55:

wdzyęcżnie tákie gośćie przyiął/ ſtał ná zamku Włádźiſław/ ále K.Zygmunt

Aaaa 2

w goſpodzye.

strona: 414v

Kſięgi Oſme

w goſpodzye. Pothym Ceſarz ná zamku vcżynił rzecż do Krolow y Rad ich po

Láćinie ochędożną rzecżą ktorey ſummá byłá:

Ceſarſka przemo
wá.

Napierwey iżby mu zázłe niemie

li iż knim pozniey przyiechał niżli obiecał/ powiádáiąc ſwoię potrzebę ná then

cżás mieć pilną około rzecży ktore ſie tocżyły miedzy im á Wenety/ tákież kro=

lem Fráncuſkim. Drugie iż coby było Rzecżypoſpolitey Krześćijáńſkiey s po=

żytkiem chce małżeńſtwo tákie źiąć.

Ráda.

Trzećie około wypráwy poſpolitey Krze=

śćijáńſkiey przećiw Turkowi/ o ktorą ſie iuż odedwudzyeſtu lat ſtarał s pilno=

śćią/ iedno iż mu w tym przekażali/ Ludwig iedennaſty/ Kárzeł oſmy/ y Lu=

dwig dwanaſty/ Fráncuſcy krolowie: tákież Wenetowie y ini ſwymi walkámi.

10:

Ale gdy mi tho Pan Bog przyiaćielſtwo racżył z iednáć ſwámi przednieyſzymi

11:

Krolmi Krześćijáńſkimi/ ieſzcże temu nie pozno/ będzyeli Bog racżył á páno=

12:

wie Krześćijáńſcy pomogą/ poſtáramy ſie s pilnośćią około thákiey wyprawy

13:

w krotkim cżáſu. W tey rzecży záſię od krolow mowił Strygońſki Kárdynał/

14:

y záſię drugi Kárdynał Gurceńſki Biſkup od Ceſárzá. A ták on dzyeń rádą y

15:

orácyámi tymi ſzcżedł niżli iedli. Potym dwudzyeſtego y wtorego dniá Lipcá

16:

mieſiącá ná dzyeń S. Mágdáleny Ceſarz s krolmi y s krolewicem Ludwigiem/

17:

tákież z Anną ſioſtrą/ weſzli do kośćiołá S. Szczepaná/ z Legaty/ Biſkupy/ y

18:

inymi duchowieńſtwem/ tákież Kſiążęty y Pány/ wyſłuchawſzy Mſzey y Páń=

19:

ſkie Swiątośći przyiąwſzy/ Ceſarz wſtąpił ná Máieſtat ktemu przypráwiony/

20:

ſpoſadzawſzy Krole podle ſiebie z obu ſtron/ z Anną krolewną przez Kárdyna=

21:

łá Strygońſkiego Biſkupá w ſtan małżeńſki był oddan/

W małżeſthwo
wſtąpili.

ná mieyſce wnuká iego

22:

ktoregoKárłá álbo Ferdynándá od ſyná Filipá/ kthorzy ieſzcże byli ná ten cżás

23:

młodego wieku/ włożywſzy ná nię koronę krolową być záwołáli: tákież Ludwig

24:

krolewic Węgierſki z Máryą ſioſtrą wnukow Ceſárzá. S tey przycżyny był rze

25:

wniwy Włádźiſław áż płákáł. Tám też potym od Krolow drudzy byli ná Ry=

26:

cerſtwo páſowáni. Po wypełnieniu tych Swiąthośći/ Kárdynał vcżyniwſzy

27:

przeżegnánie ſzli ná obiad ná zamek. byli známienićie weſeli kilko dni/ gdzye ro=

28:

zmáite gry/ gonitwy/ turnie/ zapáſy/ y ine wſzelkie krotofile były wymyſláne/

29:

ták iż co kto vmiał vkázował. Potym Ceſarz dárował Krolá Polſkiego dwie=

30:

má końmi w ládrowániu/ s ktorych był ieden do ſámych kopyt we zbroi/ ktore

31:

wdzyęcżnie przyiął mowiąc/ ná tych koniech gotowych będzyem y my gothowi

32:

iecháć ku potrzebie Ceſárſkiey poki będzyem żywi. Krol Zygmunt dał mu záſię

33:

trzy ſoroki ták wybornych Sobolow/ iż káżdy ſnich zá ſto cżyrwonych złotych ſzá

34:

cowano. Ceſarz záſię dárował obu krolu po złotogłowie niepoſpolitym ná śre

35:

brze/ tákież krolewnę Annę y Ludwigá. Dał też Krolowi Polſkiemu koneẃ

36:

śrebrną ták pięknym dzyáłem/ iż więcey robotá koſztowáłá niźli śrebro/ takież

37:

kubki y ine rzecży. Ludwigowi dał koń we zbroi/ y ſámemu zbroię pozłoconą

38:

niepoſpolitego dzyáłá. Wyſzli potym pátrzyć ná turniey ktory ſpráwiáli Nie=

39:

mieckie Kſiążętá s Pány y dworem Ceſárſkim/ miedzy kthorymi był theż Ian

40:

Tárło Polak. Pothym Kuſpinian od Ceſárzá iáwnymi ſłowy oznaymił wſze=

41:

mu ludu ziednocżenie krolow s Ceſárzem dwudzyeſtego y dzyewiątego dniá Li=

42:

pcá/ wyiechał Ceſarz z Wiedniá do Nowego miáſtá (ośḿ mil) prowádźił go

43:

krolewic Ludwig ná dárownym koniu/

Ceſarz z Wie=
dniá wyiechał.

ále ſie záſię wroćił do oycá. Rychło po

44:

tym wyiecháli zá Ceſárzem Krolowie do Nowego miáſtá/ thám od niego byli

45:

wdzyęcżnie przyięći/ y w łowy ieźdźili ſpołu/ trzećiego dniá ſie rozſtáwáli z wiel

46:

ką żáłośćią/ zwłaſzcżá Krol Węgierſki/ kthory od płácżu y mowić nie mogł/

47:

częśćią dla rozſtánia s Ceſárzem/ częśćią iż ſie iuż s ſwoią corą krolewną roz=

48:

ſtawał/ od żáłośći nápoły vmartwion/ ſyn Ludwig/ thákież krolewná. Było

49:

krzyku doſyć/ áż ie gwałtem od ſiebie rozwiedzyono: ſnadź Włádźiſłáwowi cno

50:

tliwemu ſtárcowi ſerce iego ná then cżás płácż á rzewniwość obiawiáło/

Záłoſne rozſtá=
nie.

51:

cżuiąc śmierć ſwoię bliſką y rychły vpadek korony Węgierſkiey/ á zámordowá=

52:

nie hániebne ſwego miłego ſyná w dzyeſięć lat od Turkow/ z wielkim vpadkiem

53:

nas wſzech Krześćijan. Po rozſtániu ich muſiał záſię Ludwig z oycem iecháć/

widząc iż

strona: 415

O Polskim Kroleſtwie.

Liſt 415

widząc iż przez dzyeći ſwoich omdlewał/ á miał był s Ceſárzem iecháć. Z dru=

giey ſtrony wielebny Włádźiſław z brátem Krolem Zygmuntem miał żáłośći

y trapienia doſyć/ gdy ſie ſpołu rozſtawáli/ rozumieiąc iż ſie iuż nigdy widzyeć

nie mieli/ bo niedoſzło roku áż vmárł. Roziecháli ſie Krolowie/ Włádźiſław

do Węgier á Zygmunt Polſki do Wiedniá/ tám muſiał trzy dni mieſzkáć/ cże=

káiąc nápráwienia moſtu/ bo go byłá powodź náruſzyłá/ ktora byłá w ten cżás

z vſtáwicżnych dzdzow.

¶ Po thym ſławnym/ pámięći godnym ziechániu Krolow s Ceſárzem v Wie=

dniá/ przyiechał Krol Zygmunth do Polſki z łáſki Bożey w dobrym zdrowiu/

10:

Rzecżpoſpolitą dobrze ſpráwiono/ tho ieſt/ iż Moſkwá muſiáła być s Krolem

11:

w pokoiu/ ieſli z roſkazánia Ceſárſkiego álbo ſámi s ſiebie niewiedzyał tego nikt.

12:

Pruſom też Ceſarz rozſkazał ieſzcże ná tym zieźdzye/ áby iáko dawno Krolá Pol=

13:

ſkiego poſłuſzni byli/ thák y teraz/ á iemu pomagáli przećiw pogánom/ zwłaſz=

14:

cżá przećiw Turkom/ Tátárom/ álbo Wołochom/ gdzye ieſli inácżey vcżyni=

15:

ćie/ wolno mu was będzye káráć iáko będzye chćiał.

16:

¶ Poſłáni byli poſłowie s Polſki do Senathu Weneckiego/

Posłowie do
Wenecyey.

iáko w Wiedniu

17:

vrádzili Krolowie s Ceſárzem/ o poſtánowienie pokoiá miedzy imi á Ceſárzem/

18:

Máćiey Drzewicki Biſkup Kuiáwſki á Ráfał Leſzcżyńſki/ przydan k nim Ian

19:

Doktor Dántyſzek z Gdáńſká Sekretarz krolewſki: też poſłowie z Węgier mieli

20:

ſnimi być/ ále iż im s poſpolitego ſkárbu ná ſtráwę nie dano/ przeto nie ieźdźili.

21:

Polſcy poſłowie byli dwá kroć przed Senatem Weneckim/ ále thrudne zgody

22:

były miedzy imi/ przeto náſzy ſtámtąd wyiecháli/ powiedzyawſzy Ceſarzowi wo

23:

lą ich do Polſki przyiecháli Biſkup Drzewicki z Ráfałem Leſzcżyńſkim/ á Dán=

24:

tyſzek zoſtał przy Ceſarzu/ gdzye tám był przez długi cżás dłużey niż rok/ ieżdżąc

25:

do Senatu Weneckiego wielekroć w tych rzeczach od Ceſarzá.

26:

¶ W tym cżáſu kiedy Krol v Przeſzporku był/ wtárgnęli Tátárowie do Po=

27:

dola. Pánowie Polſcy/ kthorym byłá Rzecżpoſpolita porucżona/ wypráwili

28:

ſiedḿ ſet koni do Ruśi/ ále vprzedźili Tátárowie/ przyſzli we dwu tyſiącu lu=

29:

dźi ná Trebowlą/

Thátárowie w
Trebowli.

záſtáli ieſzcże ſpiąc ſłużebne. Tworowſki ktory był ná ten czás

30:

ſtárſzym nád nimi/

Thworowſki.

kazał ſwoim do zbroie/ wnet z miáſtá wygnáli Tátáry. Ale

31:

gdy wielkość Tátárow miáſthecżko oſkocżyli á zápálić chćieli/ chcąc áby ſie im

32:

ſłużebni poddáli. Tworowſki iną ſtroną przez moſt wywiodł wſzytki thák mi=

33:

ſternie iż vſzli obronną ręką/ tylko dwá zábići byli ſnich/ gdy o ten moſt s Tátá=

34:

ry cżynili. Potym ſie śćiągnęli pod Bucżac náſzy wſzyſcy/ Tátáry gonili áż do

35:

Miedzybożá. Obacżywſzy Tátárowie vćiekli.

36:

¶ Thegoż roku Mikołay Kámieniecki Woiewodá Krákowſki á Hetman ko=

37:

ronny vmárł/

Smierć Kámie=
nieckiego.

po nim Szydłowiecki Woiewodſtwo y Stároſtwo Krákowſkie

38:

otrzymał przez przcżynę Ceſárſką.

39:

¶ Thegoż cżáſu Andrzey Kośćielecki vmárł ſkoro przyiechawſzy z Wiedniá/

Smierć Koſćie=
leckiego Podſkár
biego.

40:

cżęśćią od żáłośći ſyná ktory vmárł/ cżęśćią theż iż go nie doſły vrzędy po Ká=

41:

mienieckim/ ktore dano Szydłowieckiemu. Then żupy ſolne dobrze opátrzył y

42:

poſpolite ſkárby.

43:

¶ Tego też roku Bárbárá krolowa drugą dzyewkę vrodźiłá/ ktorey dano imię

44:

Anná/

Anná krolewná.

niżli Krol przyiechał z Wiedniá.

45:

¶ W ten cżás też byłá wielka powodź wſzędzye.

46:

¶ Tego też cżáſu Frederyk Legnickie Kſiążę poſłał w dzyewoſłębſtwie do kro

47:

lá Zygmuntá/ Ianá Turzego Biſkupá Wrocſłáwſkiego o krolewnę Elżbietę

48:

krolewſką ſioſtrę. Ale iż rzecż byłá ieſzcże w Preſzporku ſmowiona/ przetho ią

49:

łácno odzyerżał.

50:

¶ Tego też cżáſu był wielki mor s powodźi gdy ſie źiemiá otworzyłá/ s tey przy

51:

cżyny wiele ludźi zacnych w Krákowie pomárło.

Mor.

52:

¶ Tegoż cżáſu krolowa Bárbárá rychło po porodzeniu vmárłá.

Smierć barbáry

Rozmáićie iey

53:

przycżynę śmierći wykłádáli/ iedni winili lekárzá/ drudzy powiádáli z vrázu po

Aaaa 3

porodzeniu

strona: 415v

Kſięgi Oſme

porodzeniu drudzy powietrzem/ ktorey poſpolity cżłowiek żáłował dla iey ſwię

thego żywotá á cnotliwych obycżáiow/ bo ſie zá niey wſzythko dobre wodźiło w

Polſzce. Pochowaná z wielką żáłobą y poczćiwośćią w Káplicy Krolá Zy=

gmuntá. Támże y krolewná Anná lezy kthora potym rychlo vmárłá. Rychło

po krolowey iey Ochmiſtrz Iárocki Stániſław też vmárł.

Smierć Iároc=
kiego.

¶ Tegoż roku będąc żáłoſny Krol Zygmunt po krolowey Bárbárze/ ná pożą=

dánie Pánow Litewſkich/ poſthánowiwſzy Rzecżpoſpolitą w Polſzce/ ſioſtrę

Elżbietę do Legnice odpráwiwſzy/ do litwy ſie wypráwił z obiemá krolewná=

mi Edwigą y Anną s Krákowá do Sędomierzá/ s Sędomierzá potym do Brze

10:

śćia iechał/ tá pobywſzy cżás niemáły ruſzył ſie do Wilná.

11:

¶ Tego cżáſu przyiechał Ian z Laſká Arcybiſkup Gnieznieńſki Legat/ ktory

12:

był w Rzymie bliſko trzech lat w legácyey od krolá. Przeto w ten cżás dał Pa=

13:

pież iemu ten Tytuł y iego potomkom Arcybiſkupom Gnieznieńſkim/ iż ſie mo=

14:

ga piſáć Legatus natus/

Legatus natus.

to ieſt/ vrodzony poſeł/ áby ći ſámi Krole pomázo=

15:

wáli ná kroleſtwá.

16:

¶ Pruſkie rzecży pocżnę ktore ſie v nich tocżyły przez ty látá po śmierći Tyefe=

17:

ná Miſtrzá Pruſkiego/ ołdowniká krolow Polſkich: Wſtąpił ná iego mieyſce

18:

Fryderyk Sáſkie Kſiążę/ á gdy był vpominan od krolow Polſkich o ołd/ wo=

19:

lał opuśćić Regułę á ołdu nie dáwáć/ wyſzedſzy záſię do Sáśi thám rychło v=

20:

márł. Bacżąc to Komendatorowie zakonni/ wſtąpili w rádę/ y zámknęli tho

21:

miedzy ſobą/ áby nigdy nie bráli s kſiążąt ná to przełożeńſtwo/ to ieſt Miſtrzo=

22:

ſtwo zakonu ſwego/ żadnego: á to przeto/ iż oni dufáiąc w ſwoie możnośći tá=

23:

kież przyiaćiele/ krolom Polſkim ſą przećiwni/ przez kthorych my nie możemy

24:

być. Drugie/ áby niepothrzebnych nakłádow nie cżynili/ ná ſwoie dwory s po=

25:

ſpolitego ſkárbu. Y iednák to ich byłá dobra ráda/ by byli ná nię wſzyſcy chćieli

26:

przyzwolić: ále przez niekthorych ſpráwę/ wybran był Woyćiech Márgrábic

27:

Brándeburgeńſki ſieſtrzeniec krolewſki ná Miſtrzoſthwo zakonne.

Woyćiech miſtrz
Pruſki.

Wiele ich

28:

było co ſie temu radowáli/ á to dla tego/ iż on będąc możny/ może być pożyte=

29:

cżny Rzecżypoſpolitey/ broniąc Ruſkich/ Pruſkich/ thákież Polſkich kráin od

30:

pogan/ zwłaſzcżá od Tátar/ tákież od Moſkwy. Drugie/ iż on będąc ſieſtrzeń

31:

cem krolewſkim/ będzye mu powolnym y pomocnym pzećiw káżde^vnieprzyia=

32:

ćielowi. Oznaymiono to K. Zygmuntowi y proſzono o konſens/ ktory bárzo rad

33:

przyzwolił tym obycżáiem/ áby ołd y ine powinowáctwá krolom Polſkim podey

34:

mował/ iáko iego przodkowie cżynili. Rychło potym był w Piotrkowie Syem

35:

vcżynion/ ná ktory przyiechał Káźimierz ſyn Fryderyká Márgrábie brát rodzo

36:

ny Woyćiechá Pruſkiego Miſtrzá/ máiąc zupełną moc od niego/ y konwentu

37:

zakonu ich/ á tám poſtánowili ze wſzyſtką rádą Polſką/ iż Woyćiech Márgrá=

38:

bic ma być Pruſkim Miſtrzem. Polacy áby nie byli przyimowáni do iego zako=

39:

nu iáko zdawná. Miał mu też Krol s przyzwolenim wſzytkich rad ná Podolu

40:

álbo gdzye w Ruśi dáć dzyerżáwę dobrą ná wieki/ y iego potomkom Miſtrzom

41:

tego zakonu/ áby oni máiąc pokoy dobry domá ze wſzytkich ſtron od pogan bro

42:

nili Krześćijan. Zwłaſzcżá od Táthar/ Turkow/ y inych nieprzyiaćioł/ ponie=

43:

waż ná tym ich Klaſztor z dawná záſádzon. K tey dzyerżáwie ieſzcże Krol Pol=

44:

ſki miał dáwáć Pruſkim zákonnikom ná káżdy rok dwá tyſiącá złotych cżyrwo=

45:

nych/ y drugie dwá tyſiącá v Lithwy z iednáć/ áby zá nie przyimowáli ſłużebne

46:

dla ſtraży y inych pothrzeb ná gránice/ dla ćichego przebywánia pogan. Przy=

47:

zwolił ná to y ná wſzytki rzecy Káźimierz z drugimi poſły od konwentu Pruſkie

48:

go z Miſtrzem ich/ y w tym precż odiechał dárowány od Krolá do Prus: thám

49:

pobywſzy nieco/ Gdańſko y Málbork oglądawſzy/ iechał do domu. Dzyało ſie

50:

to ieſzcże roku 1513. Potym w rok gdy Krol był w Litwie/ vpominał ſie v Mi

51:

ſtrzá Pruſkiego ołdu/ áby theż poſtánowieniu ich doſyć cżynił. Powiedzyał iż

52:

ſie mu tego nie godźi cżynić przez przyzwoleniá drugich Miſtrzow ſtárſzych/ kto

53:

rzy ſą w Niemcech y we Włoſzech. Pothym ſie prácował przez poſły ſwoie v

Papieżá/

strona: 416

O Polskim Kroleſtwie.

Liſt 416

Papieżá/ Máxymiliana Ceſárzá/ áby byl wolen v krolow Polſkich bez ołdu/

zrzućiwſzy pierwſze dekrety/ aby z nowu Papież inny vcżynił/ Ceſárzá áby mu

pomagał przećiw krolowi: theż Sláchtę w Niemcech przećiw krolowi podbu=

rzał. S tey przycżyny/ iákom piſał/ do Papieżá Legath krolewſki/ Ian Laſki

Arcybiſkup Gnieznieńſki był poſłan. S tey theż przycżyny był podwiod Ceſarz

Moſkiewſkiego Kſiędzá przećiw krolowi/ iż imo przymierze Smoleńſk wzyał.

Ale to potym było vgodzono ná z iechániu krolow s Ceſárzem v Wiedniá. La=

ſki theż v Papieżá/ iákom piſał/ przewiodł náſzę rzecż/ iż nic ná thym Pruſki

Miſtrz nie wygrał.

10:

Látá 1516. Krol Zygmunt będąc w Wilnie/ po=

11:

ſłał Ceſarz Máxymilian poſłá ſwego Báltázárá Oder do Bázyliuſá Moſkiew=

12:

ſkiego kſiążęćia/ vpomináiąc go Krześćijáńſkim obycżáiem/ áby s krolem Pol=

13:

ſkim/ tákież z iego poddánymi był w dobrym pokoiu á záchowániu. Ale iż ieſz=

14:

cże pierwſzy poſeł w Moſkwi zá dzyerżan był/

Posłowie Ceſár
ſcy.

kthory przećiwne rzecży ſthroił/

15:

przeto temu Báltyzerowi wiáry nie dawał/ y ſzpiegiem go vcżynił/ thák iż był

16:

záhámowan od niego/ á przez trzećiego poſłá Ceſarz ty rzecży potwierdźił. Bá

17:

zyli żáłował ſie przed poſły Ceſárſkimi ná Ceſárzá iż go opuśćił: ktemu/ ácż v=

18:

ſty obiecał pokoy záchowáć s krolem/ ále ſercem nie/ bo w Litwie cżynił ſzkody:

19:

ále mu tho Przekopſcy Tháthárowie oddawáli z napráwy krolewſkiey/ iż Krol

20:

przyrzekł być w pokoiu z Moſkwą gwoly Ceſarzowi przed poſły iego. A w tym

21:

cżáſu Włádźiſław Krol Węgierſki vmárł trzynaſtego dnia Márcá/

Śmierć Krolá
Węgierſkiego.

s tey przy

22:

cżyny w Węgrzech były roznice wielkie y kłopoty. Krol Polſki poſłał do Wę=

23:

gier poſły ſwoie/ Ianá z Laſká Arcybiſkupá Gnieznieńſkiego/ Kryſztofá Szy=

24:

dłowieckiego Woiewodę Krákowſkiego/ poſtánáwiáć Ludwigá krolá rzecży.

Poſłowie Polſcy

25:

W teyże rzecży poſłał do Máxymilianá Ceſárzá/ áby y on opátrzył Rzecżpoſpo

26:

litą Węgierſkiey źiemie źięćiá ſwe^o Ludwigá. Ceſarz ácż był zátrudniony w ten

27:

cżás/ wſzákże nie zámieſzkał poſłáć do Węgier poſłow ſwoich/ ktorzy poſánowi

28:

wſzy Ludwigowe rzecży dobrze/ roziecháli ſie. Z teyże rzecży Andrzey Tęcżyń=

29:

ſki Woiewodá Lubelſki ieźdźił do Cżech/ ále nácżekawſzy ſie poſłow Ceſárſkich

30:

wroćił ſie nic nie z iednawſzy.

31:

¶ Tego cżáſu Tátárowie Przekopſcy gdy Krol był w Wilnie gothowáli ſie ze

32:

cżterzmi woyſki/ do Moſkwy głos puśćili/ á do Ruśi poſzli nád nádzyeię ná=

33:

ſzych/ bo ſnimi było przymierze/ położyli ſie woyſkiem v Buſká w polach/ roze=

34:

ſłali zagony na wſzytki ſtrony/ áż do Węgier drudzy záchodźili wielkie ſzkody cży

35:

niąc.

Tátárowie okru
tni.

Marćin Kámieniecki Woiewodá Podolſki/ Stániſław Lánckoruńſki/

36:

y Tworowſki vrzędnicy s Kámieńcá/ zebráli ſie s trochą ludźi/ wźięli też ſłuże=

37:

bne k ſobie co ná Miedźibożu byli/ pátrzyli cżáſu gdzyeby ktorego zagonu poży

38:

li. Kryſztof Szydłowiecki Woiewodá Krákowſki obſyłał Rycerſtwo/ iedny

39:

zá pieniądze/ drugie z dobrey woley: gdy ſie z iecháli ćiągnął do Podola ſnimi.

40:

Tátárowie w tym cżáſu wielką ſzkodę y okrućieńſtwo pocżynili ná wſzytki ſtro=

41:

ny po cżterdzyeśći mil/ gdzye przed tym nigdy nie bywáli/ zwłaſzcżá zá gorámi

42:

Węgierſkimi/ ſzkodę cżyniąc: do buſká ſie wielekroć kuśili przez błota/ bo tám

43:

wiele ludźi y dobytká w záwárćiu było.

Tháhárowie v
Buſká.

Nábrawſzy ludźi/ dobytká/ y rozmái=

44:

tey korzyśći/ ruſzyli ſie precż. Mikołay Firley Hetman/ ſzedł zá nimi áż do Wi

45:

śniowcá/ ále iż trochę ludźi miał/ przeto ſie o nie pokuśić nie chćiał/ tylko Mar

46:

ćin Kámieniecki s tymi kthorem pierwey miánował/ poráźił ich zagon ieden v

47:

Threbowle/ drugi v Podháiec gdy do woyſká s plonem ćiągnęli. A ći w then

48:

cżás widząc iż nie mogli vść/ poſiekli ludzye/ dzyeći/ żony/ dobytek/ konie ſwo

49:

ie/ y káżdą żywą rzecż/ pierwey niż ich poráżono.

Okrutność Tá=
tárſka.

Trzeći zagon/ w ktorym było

50:

o dwie śćie Tátár v Wiśniowcá poráźili/ á ći byli zbroyni ták by też mieli być

51:

Niemcy nád obycżay ich. Woyſko ich vſzło z wielką korzyśćią w cáłośći iákiey

52:

przed tym nie miewáli/ bo przez wieśći przyſzli ná gęſty lud y dobytek. Kryſztof

Aaaa 4

Szybko=

strona: 416v

Kſięgi Oſme

Szydłowiecki nie mogł ták prętko przyść z ludem/ przeto ſie wroćił vſłyſzawſzy

iż ſie wroćili Tátárowie. Woiowáli w ten cżas dłużey niż mieſiąc Lipcá v Sir

pniá mieſiącow/ możono im záſkocżyć by ich tho przymierze nie zdrádźiło było/

bo długo nie wierzyli náſzy áż ognie vyrzeli/ ludu też ocżekawáli z Litwy od kro=

lá/ ktorego nie było/ á thym ſie zámieſzkánie ſtáło. Piſzą náſzy Kronikarze/ iż

ſie náſzym záſię od tego cżáſu ſzcżęśćie zmieniło/ przycżynę powiedáiąc/ iż páni

dobra cnotliwa krolowa vmárłá/ álbo też/ iż ludzye s pokoiá w grzechy rozmá

ite ſie wdawáli/ zwłaſzcżá w łákomſtwá co dźiś zową goſpodárſthwem/ bo ná

ten cżás nie było iednego cłá álbo drugiego vrzędu gdzyeby żydźi nie roſkázowá

10:

li/ Szołtyſy/ Woyty/ y ine wolne ludźi/ s ktorych obroná záwżdy ſzłá/ z wyku=

11:

powáli. Ormiánie y inſzy kupcy do nieprzyiaćielſkich źieḿ zbroie/ prochy/ ſzále=

12:

thry/ żelázo/ s Polſki wywożąc/ przedawáli: wolno chodząc przez źiemie gdzye

13:

ſie iedno komu podoba: s tey przycżyny y z inſzych tákowych/ Rzecżpoſpolita ni=

14:

ſzcżeie. Bacżąc to do nas nieprzyiaćiel/ tym prześpiecżniey ſzedł do źiemie ſzko=

15:

dy cżyniąc/ wywiedzyawſzy ſie głupſtwá náſzego/ á obacżywſzy kędy ſie co dzye

16:

ie. Po tey ſzkodzye Krol poſłał do Przekopſkiego Carzá/ cżemu to ſzkodę vcży=

17:

nił nád przyſięgę ſwoię. Odpowiedzyał iż to wſzythko młodź byłá/ iey płocho=

18:

śći ia nie mogłem vkroćić. Widzyąc náſzy Tátárſkie pośmiechy/ więcey pzy=

19:

ſiędze ich nie chćieli wierzyć/ pocżęli ſłużebnych więcey przyimowáć/ á chowáć

20:

ná Podolu: ktorych ſie zebrawſzy tegoż cżáſu kilko ſet/ iecháli w kozáctwo pod

21:

Biłágrod/

Kozáctwo.

záięli dobytek Turecki Turecki y Tátárſki pędźili do domu. Táthárowie y

22:

Thurcy pogoniwſzy ie/ bili ſie ſnimi/ przemogli ie náſzy y dobytek záięli. Prze

23:

kopſki Carz chcąc záſię v Krolá łáſkę odzyerżeć/ zebrał ſie s Tátháry do Mo=

24:

ſkwy/ á thám poráźiwſzy o dwádzyeśćiá tyſiąc Moſkwy ktora do Lithwy ſzłá/

25:

wielką korzyść z Moſkwy wywiodł.

26:

¶ Pruſowie też te^o cżáſu do Zmodźi wtárgnęli/ ále przez Stároſtę odpędzeni.

Pruſowie do
Zmodzi.

27:

¶ Tegoż roku Mázowiecka Sláchtá przećiw Annie kſiężnie Mázoweckiey ſie

28:

wzburzylá/ á ná przełożeńſtwie dáley iey nie chćieli mieć/

Wzburzenie ſlá=
chty Mázowec=

kiey.

iż ſkárbu poſpolitego

29:

wiele z vtracáłá/ mieniąc też tho być zá lekkość iż ie niewiáſthá rządźiłá. Ale

30:

chćieli áby ſtárſzy ſyn Stániſław ich przełożonym był. A gdy Kſięni nie chćiá=

31:

łá ná to przyzwolić/ rzućili ſie á gwałtem chćieli wzyąć Stániſłáwá ná przeło=

32:

żeńſthwo/ oná y s ſyny y z rádą ſwoią/ zwłaſzcżá z Zaliwſkim/ zámknęłá ſie ná

33:

zamku Mákowie. pocżęli ich Sláchtá dobywáć/ gdzye tám Stániſłáwá kſią=

34:

żęćiá máło nie zábili ſtrzeláiąc w zamek. Rozwiodł tę burzkę Ian z Laſká Ar=

35:

cybiſkup Gnieznieńſki od krolá przyiechawſzy/ y ſłożył im Syem w Wárſzáwie

36:

ku poſthánowieniu tych rzecży. A gdy cżás przyſzedł/ nie dáłá kſiężná puſzcżáć

37:

Sláchty do miáſtá/ iedno pány ktore oná rozumiáłá być s ſwey ſtrony puſzcźa=

38:

no. Ale Sláchtá połamawſzy wrotá y forty w murze/ weſzli gwałtem do miá=

39:

ſtá ráno bez wiedzenia mieſzcżan/ tám Syem odpráwiwſzy/ wyſzli ſpokoynie nic

40:

gwałtownie nie pocżynáiąc.

Burzki w Má=
zowſzu.

Iecháli pothym s Piotrkowſkiego ſeymu/ kthroy

41:

był w niebytnośći Krolá/ poſłowie do Mázowſz/ Stániſław Oſtrorog y Wo=

42:

iewodá Ráwſki/ ktorzy Stániſłáwá ſláchćie Mázowieckiey ná ſpráwę rzecżypo

43:

ſpolitych przełożyli/ pod vmowámi/ áby przedſię Anná wſzythkim páńſtwem

44:

władnęłá iáko ſtárſza. Nie podobáłá ſie tá rzecż ſláchćie Mázowieckiey/ prze

45:

to cáły rok y ná drugi v nich wielkie zámieſzanie było.

46:

¶ Tego roku Papież Leo przyſłał Iubileuſz do Polſki/ s ktorego cżęść pienię=

47:

dzy s ſkrzynie miáłá iść ná murowánie Kámieńcá miáſtá/ dwie cżęśći ná obro=

48:

nę poſpolitą/ cżwarta cżęść ná Papieżá. Ale iuż ludzye co dáley to niedbáli ná

49:

odpuſty/

Odpuſty.

przeto máło było w ſkrzyni.

50:

¶ Tegoż roku Woyćiech Fontanus rodem z Włoch nowo przyiechał do Krá

51:

kowá/ y ſtárſzym był vcżynion v S. Fránćiſzká w klaſztorze: potym od ſwey brá

52:

ćiey/ zwłaſzcżá káznodzyeie/ w nocy do piwnice go pierwey záwiodſzy vdawion

Miniſter zábit.

53:

dla tego iż ie ćieśniey chował niż oni chćieli. Vćiekło ich o ten vcżynek dzyeſięć/

wſzákże

strona: 417

O Polskim Kroleſtwie.

Liſt 417

wſzákże przez pilność Ianá Konárſkiego Biſkupá Krákowſkiego/ pochwytáni

wſzyſcy/ okrom káznodzieie ktory był vćiekł do Cżech do Bárdyowá/ ále go ſtám

tąd wydano do Polſki. Dwá napierwey co winnieyſzy wzyęli ſwą zápłátę iáko

ieſt obycżay duchownym/ ziąwſzy od nich znáki doſtoieńſtwá/ pośćinano ie: dru

dzy w więźieniu byli v Biſkupá ná Lipowcu/ ále potym z vćiekáli/ ſnádź przes

pofolgowánie cżyie: tymże obycżáiem był śćięt káznodzyeiá po nich.

¶ Tegoż roku Tátárowie leżąc pod cżarnym láſem obroćili ſie do Ruſi rozdźie

liwſzy ſie ná cżworę/ przećiw ktorym náſzy byli gotowi ſłużebni s ſwoimi ſpra=

wcy. Stániſław Lánckoruńſki Stároſtá Kámieniecki/ poráźił iedno woyſko

10:

v Miedzybożá/ dwá rázy ſie ſnimi potykáiąc. W ten cżas zábit od Thátar ſlá=

11:

chetny mąż Roman ſieſtrzeniec Konſtántego/ gdy ſnim koń padł/ Tátárowie

12:

go pochwyćili y rozſiekáli. Drugie woyſko poraźili v Zinkowá ſlużebni/ nád kto

13:

rymi był przełożon Secygniowſki/

Tátáry poráżo=
no.

w ktorym było tyſiąc Tátárow. Drugie po

14:

ráźili v Rádymic s Páwłem Fárureiem Rotmiſtrzem/ ſzcżedſzy ie o trzećiey go

15:

dźinie w nocy/ więźniow doſyć poimáli/ ktorych pothym wiele s Krákowá v=

16:

ćiekło.

17:

¶ Tegoż też roku Piotrkow wſzytek wygorzał/ cokolwiek było w murze. Tám

18:

że w ten cżás wieżę krolewſką ná przedmieśćiu murowano.

19:

Látá 1516. Waśił Moskiewski Kſiądz/ nie má=

20:

iąc bácżnośći ná ſłowá y vpominanie Ceſárſkie/ ktorym go przez poſły ſwoie v=

21:

pominał/ áby s Krolem Polſkim álbo wiecżny pokoy wzyął/ álbo do żywotow/

22:

álbo do ſłuſznego cżáſu/ cżynił krolowi ſzkody w Litwie/ y zamkow gránicżnych

23:

dobywał. Zygmunt Krol niemieſzkáiąc/ zebrał ludźi ſłużebnych pieſzych y ie=

24:

znych zá pieniądze/ ták s Cżech/ Moráwy/ Sląſká iáko s Polſki. Knim też po

25:

ſłał Litewſkie Rycerſtwo z Hethmánem ich y s ſtrzelbą. Moſkiewſki máiąc o

26:

nich ſpráwę/ vſthąpił precż z ludźmi ſwymi. Ale náſzy po nich ćiągnąc/ mieli

27:

ſnimi kilko bitew poſtronnych wygránych. Widząc náſzy ſwoie ſzcżęśćie/ prze=

28:

chodźili Siewierſką źiemię od końcá do końcá páląc/ biorąc/ zamkow doby=

29:

wáiąc prześpiecżnie. Gdy przyćiągli pod Opocżkę zamek drzewiány proſthy/

Opocżká.

30:

przeto gi ſobie lekce ważyli/ zwłaſzcżá Cżechowie/ ále ſie było ludźi bárzo wiele

31:

ná nim záwárło/ ſtrzelili kniemu kilká raz/ lękáli ſie w zamku/ przypuſzcżáli ku

32:

ſzturmowi ále niezwycżáynie/ to ieſt/ dzyury w nim pierwey nie vcżyniwſzy/ ácż

33:

vcżynili/ ále prętko zápráwili: náſzy vprzeymie leźli ná blámki/ bo był przyſtęp

34:

dobry do niey. Moſkwá drzewo ktore byłá w koło zwieſzáłá ná wićiach/ obći=

35:

náłá: kámienim/ ogniem/ drzewem ćiſkáiąc/ náſzych wiele poráźili y pomordo=

36:

wáli/ tákież ſtrzelbą z zamku ſtrzeláiąc. Náſzy popadſzy ſzkodę w ludzyech nie=

37:

máłą/ odćiągnęli ná ine mieyſcá/ á gdy źimná záchodźiły do domu ſie ruſzyli.

38:

Látá 1518. Máxymilian Ceſarz Krześćijáński/

39:

iáko ſie był okazał Zygmuntowi Krolowi ná z ieźdzye v Wiedniá wielkim przy=

40:

iaćielem/ tákże y do końcá był: przeſzłego roku poſłał poſły do niego/ námawiá

41:

iąc go áby w ſtan małżeńſki wſtąpił/ chcąc ku iego ſtanowi krolewſkiemu táką

42:

małżonkę z iednáć/ podawſzy mu dwie drodze ktemu ktorąby ſobie ſnich obrał.

43:

Krol na ten cżás inſzey myśli był/ cżęśćią s śmierći krolowey Bárbáry/ tákież

44:

brátá Włádźiſłáwá Krolá Węgierſkiego/ też y s prace ktorą miał z Moſkwą/

45:

Pruſka druga nádchodźiłá: wſzákże gdy thego Rzecżpoſpolita pothrzebowáłá

46:

dla potomſtwá/ dał mu ſie w tym vżyć. Poſłáni byli w tey rzecży przeſzłego ro

47:

ku ieſzcże poſłowie/ Ian Konárſki Archidyakon Krákowſki cżłowiek vrodźi=

48:

wy/ ktemu wymowny/ ięzyki rozmáite vmieiąc: Stániſław Oſtrorog pan Ká=

49:

liſki też nie poſlednieyſzy w tych ſpráwach/ s Ceſárſkimi poſły do Apuliey Wło=

50:

ſkich kráin/ á tám w mieśćie Barze wzyęli zá małżonkę Krolowi Polſkiemu/

Bonnę

strona: 417v

Kſięgi Oſme

Bonnę corę Ianá Sforćiego Kſiążęćiá Medyoláńſkiego/ przez ſpráwę Ceſár=

ſką/ kthory iey ćiotkę pierwey miał Blánkę Máryą zá małżonkę. Rodzay tych

Sforćiow krotko nápiſzę:

Rodzay Sfor=
ćiow.

Fránćiſzek Sforćia Antehndulow ſyn/ był cżłowiek

wielkich ſpraw/ ták w Rycerſkich rzecżach iáko w inych/ dla cżego dał mu był

corę ſwoię Filipus Márya Kſiążę Medyoláńſkie/ po ktorego śmierći kſięſtwo

Medyoláńſkie odzyerżał/ gdyż dzyeći inſzych nie miał/ wſzákże trudnośći wiel=

kich/ vżywał ná nim y potomkowie iego. Ten Fránćiſzek po śmierći ſwoiey zoſta

wił ſynow pięć/ Ludwigá/ Aſzkániuſzá/ Filipá/ Oktáwianá/ y Gáleácyuſá:

s tych trzey pomárli/ iedno Ludwig z Gáleácyuſem zoſtał: Gáleácyus od pod=

10:

dánych zábit w kośćiele/ zoſtháwił po ſobie ſyná Ianá á corę Blánkę Máryą.

11:

Opiekał ſie Ludwig ſynowcem ſwoim Ianem y Máryą/ ktorą dał zá małżon

12:

kę Máxymilianowi Ceſárzowi/ s tey przycżyny Ceſarz pomagał mu o kſięſtwo

13:

Medyolańſkie przećiw krolom Fráncuſkim. Ian ſyn Galeácyuſow/ poiął zá

14:

małżonkę Izábellę wnucżkę Ferdynándowę krolá Neápolitáńſkiego/ s ktorą

15:

miał Bonnnę corę á Fránćiſzká ſyná. Ian Sforćia oćiec iey vmárł ieſzcże w mło

16:

dych lećiech/ y ſyn też Fránćiſzek przez przycżynę krolá Fráncuſkiego Ludwigá:

17:

á tho był oſtátni potomek zacnego rodzáiu Sforćiow. S they przycżyny były

18:

wielkie roznice o Medyolan miedzy Ceſárzem á miedzy krolem Fráncuſkim. S

19:

tego rodu Sforćiw wyſzłá po oycu przerzecżona Bonná s kſiążąth Medyoláń=

20:

ſkich/ ktora przynieſioná do Polſki zá małżonkę krolowi Zygmunthowi/ láthá

21:

wyſzſzey nápiſánego/ przez poſły miánowáne z wielką pocźćiwośćią ná oſtátku

22:

kwietniowych dni. Przećiw ktorey wyieźdzáli Biſkupi/ Pánowie/ wiele Ry

23:

cerſtwá polſkiego/ drudzy áż do Moráwy/ ktorą z wielką rádośćią poſpolite=

24:

go ludu przyprowádźili ná zamek Krákowſki/ ná ktorym tegoż cżaſu w kośćie=

25:

le wielkim koronowána byłá/

Koronácya kro=
lowey Bony.

przez Ianá z Laſká Arcybiſkupá Gnieznieńſkie=

26:

go/ przy wſzytkich Biſkupiech tákież Pániech korony Polſkiey.

27:

¶ Tegoż roku nocy Wielkonocney Rádoḿſkie miáſtecżko w Sierádzkiey źie=

28:

mi pogorzáło/ tám plagę iáwną Bog racżył okázáć/ iż ſkoro po pogorzeli/ wil=

29:

cy przyſzli kąſáli ludźie niedbáiąc obrony/ thák iż wiele ludźi pomorzyli w bu=

30:

dach áż do śmierći/ iedenże s tych wilkow zábit/ ktory ſie miotał ná ludźi cho=

31:

ćia s niego wſzythki wnętrznośći wiſiáły. Nieśmieli ſie ludzye przed nimi ni=

32:

gdzyey wychylić/ á było tego do cżterzech niedzyel.

33:

Látá 1519. Mieſiącá Sierpniá/ Táthárowie w

34:

pocżćie wielkim/

Tátárowie.

wtárgnęli do Bełſkiey źiemie cżarnym láſem/ wiele ſzkody po=

35:

cżynili w ludzyech/ dobytku/ y w inych rzecżach/ biorąc/ páląc/ morduiąc/ w

36:

Lubelſkiey/ Chełmſkiey/ y Bełſkiey źiemi. Przećiw kthorym náſzy wypráwili

37:

ſie/ Mikołay Firley Hetman y s ſynem/ Marćin Kámieniecki Woiewodá Po

38:

dolſki/ Fredruſz ſwak iego/ Andrzy Borátyńſki/ z inymi Pány y z Rycerſtwem

39:

ſłużebnym/ y s Sláchtą okolicżnie zebráną/ z Ruśi/ s Podola/ y z inych kráin.

40:

Kſiądz Konſtántyn przybył też do nich s ſwoimi ludźmi/ kthore mogł mieć ná

41:

prętce z Litwy y z Ruśi. A gdy záſię s plonem ſzli Tátárowie ná zad/ pothkáli

42:

ſie ſnimi v Sokalá ſkwápliwie bez rad iednoſtáynych/

Sokal.

ábowiem Konſthántyn

43:

prośił przedłużenia do záiutrza/ áby ná nie inſze mieyſce vpátrzyli/ gdyż we złym

44:

mieyſcu ſtali/ to ieſt ná pogorzeliſkach/ gdzye miáſtecżko byli Tátárowie ſpali=

45:

li y s poſádámi/ wiáthr y inſze znáki złe przećiw ſobie mieli. Nie chćieli go w

46:

tym niektorzy ſłucháć/ potkáli ſie ſnimi vpornie/ Fredruſzá w tym winowano/

47:

iż był cżłowiek ſercá mężnego chćiwy ku pothkániu/ przeto ſie s thym kwápił.

48:

Widząc Konſtánthyn iz nie mogło być inácżey/ ácż nie chćiwie/ wſzákże áby o

49:

ſobie złey ſławy nie puſzcżał/ potkał ſie ſnimi napierwey/ ſpárli iego ludźi pręt=

50:

ko: náſzy potym potkawſzy ſie ſnimi dobrze/ cżęśćią iż máło ludźi było/ cżęśćią

51:

iż ſie ſámi záwálili ná pogorzeliſkach w piwnice y w rozmáite doły/ przemożeni

52:

od Tátar:

Poráżeni náſzy.

Poległo tám wiele Rycerſtwá Polſkiego práwie cżoło wſzythko/ o=

krom tych

strona: 418

O Polskim Kroleſtwie.

Liſt 418

krom tych trochę/ kthorzy mogli ná Sokal zamecżek vbieżeć. Fredruſz bacżąc

vpadek náſzych/ iáko był cżłowiek ſercá wielkiego/ żywothá ni zacż nie ważąc/

rzekł: Boże thego nied dáy/ ábych przy mey miłey bráćiey gárdłá nie dał/ roſpu=

śćił koń ze wſzego ſkoku dobrowolnie/ iáko ieden Kurcyus Rzymſki/ ſkocżył mie

dzy nie z drzewem ſwoim/ bił ſie ſnimi poki mogł ſobą włádáć/ tám miedzy Tá=

táry rozſiekan s krzykiem á z żáłośćią więźniow/ ktorych ná then cżás doſyć ná

bráli.

¶ Tegoż rok uWoyćiech Pruſki Miſthrz ołdownik Krolow Polſkich/ iákom

przed tym piſał/ vmowie ſwey ktorhą s Krolem Polſkim przez brátá ſwego v=

10:

dzyáłał/ nie chćiał doſyć cżynić. Nád to przycżyn ſzukał v poſtronnych pánow/

11:

iákoby ſie s niey mogł Krolom Polſkim wyłomić przećiwieńſtwem ſwym. Prze

12:

ſzłych lat wtárgnął do Zmodźi/ chcąc Zmodzką źiemię odzyerżeć/ mieniąc ią ku

13:

Pruſom z dawná żależeć: potym zamkow gránicżnych dobywał/ y wiele inſzych

14:

rzecży przećiwnych Krolowi cżynił. Krol Zygmunth wypráwił do Prus ludźi

15:

ſłużebne/ ták iezne iáko y pieſze przodkiem/ s Polſki/ z Ruśi/ z Litwy/ s Cżech

16:

s Sląſká/ s Moráwy/

Wypráwá do
Prus.

ktorzy tám byli áż do krolewſkiego przyiázdu/ s Pruſaki

17:

ſie vganiáli vrywáiąc ich po ſtronách wſzędzye: wźięli pod Pruſkim Miſthrzem

18:

zamki/ Holánd/ Mielzak/ Milimłyn/ Siekierkę/ Piſſeę/ Ornetę/ Lubáwę/

19:

Kwidźin/ Prábuty/ y wiele inych miaſth/ zamkow y wśi. Pruſki Miſtrz wi=

20:

dząc ſzkodę ſwoię/ thák w ludzyech iáko w imieniu/ poſłał po więcey ludźi do

21:

Niemiec: ſzło mu ná pomoc ośḿ álbo dzyeſięć thyſiąc knechtow/ á gdy przyſzli

22:

ná gránic Polſkie/ ſpalili Miedzyrzecż/ Cżáplin y inych kilko miáſtecżek/ tá=

23:

kież wśi ćiągnąc do Prus. Ná drugi rok/ tho ieſt 1520. ruſzono Szláchtę y

24:

Rycerſtwo Polſkie poſpolitą wypráwą/ śćiągnęli ſie do Bydgoſzcży cżáſu Ie

25:

ſiennego/

Szláchtá v Byd=
goſzcży.

tám będąc/ y ieſzcże w ćiągnieniu cżynili wielkie ſzkody ſwoim/ prze=

26:

to byli roſpuſzcżeni do domu záſię rychło.

27:

¶ Knechći Pruſkiego Miſtrzá oblegli Cżcżow miáſto nád Wiſłą/ poddał ſie

28:

im z dobrey woley: pothym ſie położywſzy ná gorze nád Gdánſkiem ſtrzeláli do

29:

miáſtá: w Gdańſku było wiele ludźi ſłużebnych Polakow/ kotrzy Gdańſzcżá=

30:

nom dobre ſerce cżynili/ áby ſie nie bali. Przyſzłá táka nędzá ná Knechty/ iż ie

31:

co żywo biło y chłopiętá/ niektore poimano/ drugie puſzcżano prze Bog widząc

32:

ich nędzę/ nie mieli co ieść áni w cżym chodźić/ prochow/ wſzytkiego im nie sſtá

33:

ło/ nárzekáiąc ná Miſthtrzá/ iż ie z źiemie wywiodł/ á nie zápłáćił im. Pruſki

34:

Miſtrz przed tym nie ſtacżáiąc bitwy z náſzymi wálney/ iedno ſie s kątow wyry

35:

wał/ Tátárow krolewſkich trochę ſzcżedſzy ná świtániu/ poráźił. Ornetę obe=

36:

gnał y ſtrzelał do miáſtá ogniſtymi kulámi: ná kthorey był przełożonym Rád=

37:

wánkowſki Rotmiſtrz y s Płázą. Poſłał do Rádwánkowſkie^oPruſki Miſtrz/

38:

áby mu ſpuśćił Ornetę z dobrą wolą/ ieſli tego nie vcżyniſz ia iey mocą dobędę/

39:

á thobie rozmáite męki zádáwáć będę/ á ſpuśćiſzli z dobrą wolą/ wynidzyeſz ze

40:

wſzytkimi ludźmi wzyąwſzy odemnie dobry dar. Rádwánkowſki nieborak ie=

41:

ſli z boiaźni/ ieſli z łákomſtwá żadny nie wiedzyał/ vcżynił ſnim táiemną vmowę

42:

nád wolą towárzyſzow ſwoich/ o ktorey káżdy inácżey powiádał. Owa iákoſz=

43:

kolwiek podał miáſto Miſtrzowi nie máiąc ná ſię gwałtu żadnego. Dla tego

44:

vcżynku ná ſeymie wálnym Piotrkowſkim był cżći odſądzon.

Rádwánkowſki
czći odſądzon.

W drugim roku

45:

potym wpadł w roſpácż/ będąc we Lwowie pocżął kośćioły łupić/ tám wzyął

46:

oſtátnią zapłátę.

47:

¶ Tegoż roku mieſiącá Márcá/ ná zamku Krákowſkim Ráyce Káźimierſkie

48:

śćinano o Słáboſzá ſláchćica/

Káźimierzánie
ſcináni.

ktore^o byli śćięli nieſpráwiedliwie látá 1518. ſa

49:

motrzećiego s Krákowſkiey źiemie/ y w doł nie Krześćijáńſkim obycżáiem wrzu

50:

ćili/ mieniąc nań áby gwałt vcżynił/ gdy tłukł do goſpody gdzye mieſzkáły nie=

51:

wiáſty gośćinne/ gdy tám chćiał vporem wnidź/ niewiáſthá gwałtu wołáłá/

52:

drudzy mienią iż chłop/ poiman Słáboſz y przywiedzyon ná Ratuſz/ oſádźili o

53:

nim práwo gorące/ y śćięli. Przyiaćiele iego z iechawſzy ſie/ żáłowáli ſie tego

przed vrzę=

strona: 418v

Kſięgi Oſme

przed vrzędem wyſzſzym Krákowſkim/ ná vrząd Káźimierſki/ iż ſkwápliwie á

bez winy nieboſzcżyká Słáboſzá zámordowáli. Vrząd zamku Krákowſkiego

w tey rzecży poſłał do Toruniá do Krolá/ bo tám był ná ten cżás. Krol kazał

náydowáć ieſli był gwałt ábo nie był/ ieſli nie był/ áby byli ná gárdle karáni/

Ráyce z Burmiſtrzem. A gdy ſie ták nálázło iż gwałtu nie było/ dáli zá to gár

dłá pod miecż Burmiſthrz y dwá Ráyce/ Káwká/ Siecżek/ Szeling. A od

tgo cżáſu vchwalono ieſt ten Státut/ áby vrząd mieyſki nie tráćił żadnego ſlá=

chćicá gorącym práwem/

Vſtáwá o ſćięćie
Sláchćicá.

przy ktorymby nie było vrzędu Grockiego/ tho ieſt/

Stároſty álbo Podſtárośćiego: ieſliby inácżey cżynili/ Burmiſthrz ze dwiemá

10:

Ráycy ma gárdło dáć.

11:

¶ Tegoż roku to ieſt 1520. vrodźił ſie ſyn Krolowi Zygmuntowi pierwſzego

12:

dniá mieſiącá Sierpniá/ w niebytnośći krolewſkiey w Krákowie/

Auguſtus ſie v=
rodził.

ktore^v imię

13:

dano Zygmunt wtory/ á Ceſárſkie przydano Auguſtus od mieſiącá/ bo ten mie

14:

ſiąc zową Auguſtus po Láćinie/ w ktorego ſie dzyeń vrodźił. Ceſarz Okáwi=

15:

an tego mieſiąca od Senatu Rzymſkiego był ná Ceſárſtwo przełożon/ przetho

16:

ten mieſiąc od Ceſárzá Auguſtuſem názwáli: iáko też Iulius mieſiąc od Iuli=

17:

uſá Ceſárzá/ iż w then mieſiąc wybran był ná Ceſárſtwo. Wykłádáią drudzy

18:

Auguſtus ab augurando/ to ieſt od wieżdzby/ ábowiem Oktáwianus Augu=

19:

ſtus miał wieżę w Rzymie s táką przypráwą/ iż ile kroleſtw pod ſwą mocą trzy

20:

mał/ thyle było ná oney wieży málowánych/ máiąc káżdy ſwego przełożonego z

21:

dzwonkiem. A gdy ſie ktore kroleſtwo burzyło przećiw Ceſárzowi/ w onym kro

22:

leſtwie ná wieży on przełożony w dzwonek dzwonił oſtrzegáiąc Ceſárzá: potym

23:

Ceſarz wiedząc/ wcżás wypráwił woyſká do they źiemie/ á ſkroćił przećiwniki.

24:

Przeto był zá iednego wieſzcżká rzecżon Auguſtus. Drudzy też wykłádáią Au=

25:

guſtus ab augmentando/ iż powinien Rzecżpoſpolithą mnożyć káżdy Monár=

26:

chá. Napierwey tę nowinę Ian Zarębá s Kálinowey/ máiąc rozłożone konie

27:

ktemu/ do Toruniá s Krákowá Krolowi przynioſł/ z wielką rádośćią krolew=

28:

ſką y poſpolitego cżłowieká/ dla cżego cżyniono rozmáite tryumfy/ ták w Krá=

29:

kowie iáko w Toruniu/ Dzyękuiąc Pánu Bogu wſzyſcy zá to poćieſzenie.

30:

¶ Thegoż roku powodź byłá wielka z vſtáwicżnych dzdzow/ y zboża ná polu w

31:

kopach poraſtáły.

Powodz.

32:

Látá 1521. Widząc Pruski Miſtrz ná wſzytkim

33:

vtrátę ſwoię/ przez ty látá przeſzłe: kthemu ná oſtátek opuſzcżon był od przyia=

34:

ćioł/ y od inych Kſiążąt Niemieckich/ poſłał do Krolá Zygmuntá/ proſząc do

35:

cżterzech lat przymierza/ w nádzyeię Krześćijáńſkiey/ zwłaſzcżá przyiaćielſkiey

36:

vgody miedzy im á Krolem. Vcżynił to Krol iáko Pan Krześćijáńſki/ gdzye

37:

nie tylko wzyął ſnim przymierze/ ále y potym wroćił záſię wſzytki zamki kthore

38:

mu było pobrano.

39:

¶ Tegoż roku Turcy wzyęli Biłágrod pod Krolem Ludwigiem.

Biłágrod.

40:

¶ Tego roku źimá byłá wolna iáko Ieſień.

41:

Látá 1522. Był pokoy v nas w Polſzce/ przeto

42:

nic zacnego ku piſániu nie było.

43:

¶ Tego roku Ciołek Biſkup Płocki w Rzymie powietrzym vmárł/ mieſiącá

44:

Wrześniá.

Erázmus Ciołek

45:

Látá 1523. Posłowie Moskiewſcy w piąći ſeth

46:

koni przyiecháli do Krákowá/

Moſkiewſcy po=
słowie.

ná pieć lath s Krolem przymierze wzyęli: ći byli

47:

cebulę y cżoſnek s Krákowſkiey źiemie wyiedli.

48:

¶ Tegoż roku Kſiężnę Mázowiecką do Węgier nieſiono w małżeńſki ſtan Ná

49:

derſzpanowi/ s ktorą theż brát Stániſław iechał z wielkim doſtáthkiem y o=

50:

chędożnośćią:

Tegoż ro=

strona: 419

O Polskim Kroleſtwie.

Liſt 419

¶ Tegoż roku ogień wyſzedł podle kośćiołá S. Anny/

Ogień.

nie wiedzyeć od kogo w

Krákowie/ zgorzáłá ſzkołá S. Anny/ plebánia/ y wſzytki domy około Szwiec=

kiey brony/ tákież około Kollegium/ o S. Duchu/kośćiołá ledwie obroniono.

¶ Tegoż roku Máćiey Miechowitá vmárł Doktor w lekárſtwie niepoſpolity/

Smierć Mie=
chowićiná.

cżłowiek dobrego á práwie Swiętego żywotá/ iáłmużnik wielki vbogich/ wiel

ki miłownik ſwey oycżyzny/ bo ten napierwey podiął pracą około Imprymo=

wánia Kroniki Polſkiey. Spiſał też obie Sármácye/ Europſką y Scytyiſką/

to ieſt o nas y o Tátárzech/ s ktorey wſzyſcy nowi Kronikarze náukę wzyęli/ ku

wypiſániu pułnocnych kráin/ bo pierwey nie thák gruntownie wypiſáne były.

10:

Po nim rychło ſtáry Bonner vmárł/

Boner vmárł.

ſprawcá Krolá Zygmuntá wielki/ mie=

11:

ſiącá Wrześniá.

12:

¶ Tegoż roku w Krákowie Kollegiáći łamiąc mur w Kollegium ſkarb nále=

13:

źli w konwi miedzyáney/ w ktorey iedno pierśćienie były/ á złote wielkie Portu

14:

galſkie/ było też y śrebro: ále ten cżłowiek co to nálazł/ pierwey ſobie cżęść w=

15:

źiął niżli powiedzyał/ dla cżego dáli go męcżyć ták długo áż vmárł. Szácowa

16:

no ten ſkarb ná pięć tyſiąc złotych.

17:

Láthá 1524. Był wielki vćisk w Ruskich krái=

18:

nach tego roku/ od Turkow y Tátárow/

Turcy.

Turcy ná Wioſnę we dwánaśćie ty=

19:

ſiąc ku Lwowu ćiągnęli/ Rohátyn y wiele wśi/ thákież miáſthecżek popalili.

20:

Krol Sláchtę obeſłał przez liſty ktore zowiemy wićiámi/ nie mogli być ták ry=

21:

chło gotowi/ tylko Pánowie z Rycerſkimi ludźmi/ ták zá pieniądze iáko dármo

22:

dla Rzecżypoſpolithey/ ruſzyli ſie przećiwko im: s Pánow byli/ Mikołay Fir=

23:

ley Hetman/ Panowie s Tęcżyná/ s Tarnowá/ z Wiśnicżá/ z Oleſzká y z inąd:

24:

Stároſtowie/ ze Lwowá/ z Buſká/ s Kamieńca/ y z rozmáitych zamkow: ſzli

25:

zá nimi wſzyſcy/ mili dobre ſcerce ku potkániu ſnimi/ y mogliby to byli vcżynić

26:

lecż to ieden rozwiodł/ ná ktorym tá ſpráwá wſzythká zależáłá iáko ná Hetmá=

27:

nie/ przypomináiąć Sokal iż ſie ná nim omylili. A thák kazał ſtrzeláć z dzyał/

28:

Turcy vſłyſzawſzy/ mniemáli być wielki lud vćiągáli precż: tylko wżdy niekto=

29:

rzy oderwawſzy ſie od woyſká/ záſkocżyli zagon Turkow pod iedną dąbrową nád

30:

błoty/ poráźili ij. W ten cżás zábit z náſzych Krzywiecki iednooki y Rogáłá.

31:

¶ Tegoż roku Tátárowie z wielkimi ludźmi do Ruśi poſzli/ v Mośćiſk ſie ko=

32:

ſzem położywſzy/

Tháthárowie.

Przemyſką źiemię wſzythkę popalili/ Sánocką/ Lwowſką/

33:

Bełſką/ Podolſką/ záchodźiły zagony ich drugie ná dwádzyeśćiá mil ná wſzyt=

34:

ki ſtrony/ drugie áż ſie do Rzeſzowá wrácáły. W ten cżás s twierdze v Prochni

35:

ká zábita zábita z hakownice Tátárkini/ w odzyeniu ſie noſząc chłopim/ ktora wiodłá

36:

kilko ludźi związánych: á gdy ſniey chłopie odzyenie zwlekli/ obacżyli iż niewiá=

37:

ſtá: bo wiele było Tátárſkich niewiaſt w tym woyſku/ przeto náſzych śiłá vćie=

38:

kło od nich obacżywſzy to do nich/ vdawił káżdy ſwoię y vćiekł. Wielką ſzkodę

39:

ći Tátárowie w Ruśi w ten cżás vcżynili/ kthorą ieſzcże y dźiś znáć/ gdy ſie nie

40:

mogą w dobytek zámodz/ ták iáko przed tym mieli: pocżytáią być tych Thátá=

41:

row pięćdzyeſiąt tyſiąc.

42:

¶ Tegoż roku byłá wielka z nieurody drogość/ zboż á iarzyn po wſzytkiey Pol=

43:

ſzce/ z mrozow ktore ſtały áż do Swiątek od Márcá/ ludzye ná wśi chwaſt ie=

44:

dli żywiąc ſie ládá cżym.

Głod.

45:

Látá 1525. Mieſiącá Márcá dniá dzyeſiątego/

46:

Woyćiech Pruſki Miſtrz ołd cżynił Krolowi Polſkiemu środ rynku Kráko=

47:

wſkiego/

Ołd Pruſki.

gdzye było vcżyniono ktemu Máieſtat Krolewſki/ ná ktorym ſiedzyał

48:

Krol Zygmunt w koronie krolewſkiey/ przedeń Pruſki Miſtrz przyſtąpił przy=

49:

ſięgę cżynił: potym zrzućiwſzy kápicę álbo płaſzcż s krzyżykiem/ ná kſięſtwo Pru

50:

ſkie od Krolá przełożon.

Bbbb

Tego roku

strona: 419v

Kſięgi Oſme

¶ Tego roku ácż był dobry vrodzay ná żywność/ ále ognie y mory bárzo pano=

wáły/ pogorzały w ten rok miáſtá/

Miáſtá gorzáły

Lowicż/ Sędomierz/ Wárthá/ Sądecż/

Vnieiowſki zamek/ Zárnowiec/ Turek.

Láthá 1526. Gdańſzcżánie nowe rzecży ſthroili/

wiárę y práwá ſobie inſze wymyśláli/ ná Biſkupie vpominánie ná ten cżás Drze

wickiego nic nie dbáiąc/ tákież ná krolewſkie roſkazánie. Obiáwiłá ie w thym

Rádá ſtára y drudzy przełożeni krolewſcy z Gdańſká: dla cżego tegoż roku mie

ſiącá Kwietniá Krol ſie ruſzył do Gdańſká ze wſzytkim dworem/ tákież Pány

Rádnymi. A gdy tám przyiechał/ nálazł kośćioły puſte przez ſwych vrzędow/

10:

obchodow/ y záchowánia/ nálazł też nową kaźń ich/ ktorą chćieli káráć tákie

11:

ktorzyby ich w vcżynkach ich nie náſládowáli/ y wiele inych rzecży przećiwnych:

12:

ktore w thym winnieyſze być nálazł/ kazał ie poimáć/ á gdy ie w tym być winne

13:

nálezyono/ s fołdrowánia ſtárey Rády/ pośćinano ie/

Gdańſzcżánie ſći
náni.

drudzy zá morze poućie=

14:

káli. Było ná ten cżás powieśći rozmáitych doſyć ále nie pewnych/ iákoby tru

15:

ćinę chćieli zádáć Krolowi/ áby go też do miáſtá puśćić woley nie mieli: ale to

16:

nie mogło być/ gdyż też ſámi w tym rozerwániu byli w Gdańſku.

17:

¶ Tego cżáſu Kſiążęćiu Pruſkiemu Woyćiechowi Márgrábicowi żonę z za=

18:

morza ſioſtrę Krolá Duńſkiego dźiſieyſzego przynieſiono:

Zoná Pruſkiego
Miſtrzá.

przećiw ktorey wodą

19:

wyieżdżáli Pánowie Polſcy/ zwłaſzcżá Laſki Iároſław/ cżeſtował y pocżćiwie

20:

odprowádźił do Krolewcá.

21:

¶ Thego cżáſu Iánuſz Mázowieckie Kſiążę vmárło/ we dwie lećie po bráćie

22:

Stániſłáwie. Rozmáite przycżyny śmierći tych Kſiążąt powiádáli być/ iedni

23:

przez trućinę/ drudzy przez opilſtwo/ á to podobnieyſza ktemu/ bom tho ſwym

24:

okiem widzyał będąc tám/ gdy przez miáry pił Kſiądz Iánuſz z dworzány ſwy=

25:

mi troynik z muſzkátellą mieſzáiąc. Po śmierći Iánuſzá Kſiążęćiá/

Iánuſz Mázo=
wieckie Kſiążę
vmárł.

Sláchtá

26:

Mázowiecka winowáłá pánnę Rádzyeiowſką/ iákoby oná miáłá być przycżyną

27:

iego śmierći/ á by byłá nie w kroleſthwie oſiádła/ pomyſliliby byli o iey złym/

28:

cżego nie winná byłá/ bo mu w tym żadny winien nie był/ iedno ſam ſobie pijąc

29:

bez miáry. Vpiekli potym piekárkę s Krákowá y Klicżowſką źiemiánkę/ mę=

30:

ką okrutną nowo wymyſloną przed Wárſzáwą ná com páthrzył/ gdy wkopáli

31:

w źiemię ſłup/ do kthorego obiedwie ná łáncuchach długo vwiązáli/ káżdą ná

32:

ſwoim łáncuchu nágo opák ręce związawſzy/ á około ich nákłádſzy drew w ko=

33:

ło zápalili: piekły ſie około onego ogniá iáko piecżenie/ ná cżtherzy godźiny niżli

34:

pomárły/

Męká okrutna.

biegáiąc około ſłupá/ nárzekáiąc/ kąſáiąc zębomá iedná druga.

35:

Potym też y Iárdánowſkiego śćięto. Iákubá Piwnicżnego ná kośćiele v Bár

36:

nádynow dobywano/ y wiele inych ludźi potrácono/ á ſnadź niewinnie dla tych

37:

Kſiążąt.

38:

¶ Krol Poſtánowiwſzy Rzecżpoſpolitą w Gdańſku/ ruſzył ſie do Wárſzáwy

39:

w wiązał ſie w kſięſthwo Mázoweckie práwem lennym/ nád wolą niektorych

40:

Pánow y Sláchty z onego kráiu. Od tego cżáſu złącżone ieſt kſięſtwo Mázo=

41:

weckie s Polską.

Złącżenie Kſię=
ſtwá Mázowiec
kiego s Polſką.

42:

¶ Tego roku ſie vrodźiłá Kátárzyná krolewná mieſiącá Liſtopádá.

43:

¶ Tego roku też Tátárowie w Ruśi ſzkodźili wielekroć ſie wrácáiąc.

44:

Láthá 1527. Zebráli ſie ná Tátháry Pánowie

45:

Litewſcy mieſiącá Styczniá/ Konſtántyn z Oſtrogá/ Oſtáfiey Cyrkáſki Stá=

46:

roſtá y Grodeńſki Stároſtá/ poráźili ie/ iedny v Kijowá/ drugie v Kaniowá/

47:

drugie v Cyrkas/ długo s ſobą cżyniąc nád Dnieprem.

Tátárowie porá
żeni.

48:

¶ Tegoż roku Lwow pogorzał do gruntu mieſiącá Cżyrwcá.

Lwow pogorzał

49:

¶ Tegoż też roku ogień wielką ſzkodę poczynił w Krákowie około Kolleium/

50:

gdzye od fortki S. Anny ogień wyſzedł.

Szkodá przez o=
gień.

Tegoż

strona: 420

O Polskim Kroleſtwie.

Liſt 420

¶ Tegoż cżáſu Krol Ian w Węgrzech był poráżon od Ferdynándá/ przybie=

żał do Polſki pierwey ná Kámieniec/ potym do Tarnowá/ á thám był pocżći=

wie chowan kilko mieſiecy.

¶ Tegoż roku vrodźił ſie wielki dźiw cżłowiecży v Rádomiá w Bránkowie/

máiąc głowę Lwią/ pierśi koſmáte/ zgrzytáło zębámi głoſem ſtraſzliwym ry=

cżąc/ był żyw ośḿ godźin.

Dziw.

Látá 1528. Krol ſie do Litwy wezbrał mieſiącá

Márcá/ poſtánowiwſzy ná ſeymie Piothrkowſkim Rzecżpoſpolitą w Polſzce/

w Pruſiech/ y Mázowſzu.

10:

¶ Tego roku Máiá o S. Stániſławie/ puł Krákowá zgorzáło y Kleparz wſzy

11:

tek/ Káźimierz/

Ogień wielki w
Krákowie.
Kleparz pogo=
rzał.
Kázimierz pogo=
rzał.

y kośćioł ná źwierzyńcu/ gdzye wielką ſzkodę ludzye popadli/

12:

w Krákowie w ten cżás.

13:

¶ Thegoż cżáſu poſłowie byli Moſkiewſcy v Krolá w Wilnie/ ſkárżąc ſie ná

14:

Seweryná morſkiego zboycę/ ktory Moſkwi ſzkodę cżynił/ á then Seweryn był

15:

Liwlánt/ Krol Polſki do niego nic nie miał.

16:

Látá 1529. Mikołay Sieniáwski/ Hetman ko=

17:

ronny ninieyſzy/ Ierzyk Látálſki/ y drudzy Rotmiſtrze s thowárzyſzmi ſwymi/

18:

przebrawſzy co godnieyſze konie/ tákież ſłużebniki/ iecháli w kozáctwo pod O=

19:

cżakow (oni to zową w polá álbo w łowy) przyſzli ná wielkość Thátárow kto=

20:

rzy konie páśli/ drudzy kożuchy iſkáli: Tátárowie do koni y do łukow ſie rzućili/

21:

ogárnęli náſze. A w tym rokowánie vczynili s Carzem ich Oſlanem/ iáko s po=

22:

brátynem krolewſkim. Potym Tátárowie náſze powiązáli/ thák iż iedni ſie wy=

23:

kupowáli/ drudzy vćiekli/ drugie do Turek przedano.

24:

¶ Tegoż roku Zygmunt Krol/ ruſzył ſie z Litwy do Polſki/ proſtho ná Syem

25:

do Piotrkowá/ gdzye tám poſtánowiwſzy obronę/ ktorey było potrzebá/ iechał

26:

do Krákowá s Pány Rádnymi/ Biſkupy/ Dworzány/ y z wielkośćią Rycer=

27:

ſtwá inego/ ná koronácyą Krolá nowego/ ktory iuż był przed tym wybrány ná

28:

ſeymie Piotrkowſkim od Sláchty/ tákież od Pánow korony Polſkiey/ od Litwy

29:

też przed tym ieſzcże tákież był wybran/ ná kſięſtwo Litewſkie w młodośći. Ná

30:

drugi rok zgorzáło Wilno/

Wilno zgorzáło

ledwie go trzećia cżęść zoſtháłá po wyiechániu kro=

31:

lewſkim/ gdzye y kośćiołow wiele pogorzáło/ thák Greckiego iáko Rzymſkiego

32:

poſłuſzeńſtwá náśláduiąc.

33:

Nápocżątku pánowánia Krolá Zygmuntá nie=

34:

kthorzy Ziemiánie y Mieſzcżánie/ iáko Piotr Zathorſki s Krákowá/ y Iá=

35:

kub Mielſztyńſki/ Woyt z Brzeźin/ y drudzy ktorych było w lidzbie trzynaśćie:

36:

Wybráli miedzy ſobą Kryſtuſá y dwánaśćie Apoſtołow/ chodźili po wśiach ka

37:

żąc/ y cudá cżynili Kuglárſkim obycżáiem/ tho ieſt/ s krzyſáli vmárłe ná ſmo=

38:

wie/ ryby łowili w káłuży ná roſkazánie Kryſtuſowo/ wſadźiwſzy ie tám pier=

39:

wey/ tákież y chleby w piec miotáli/ á zaſię w imię Kryſtuſá wybieráli s podźi=

40:

wienim ludźi/ ktorych zá nimi wiele chodźiło. Gdy do Sląſká ſzli/ wſtąpili do

41:

Cżęſtochowey w Kápitulny cżás/ gdy bywa wielka Ofiárá v mnichow/ niezna=

42:

no ich ieſzcże. Vcżynili Iudaſzá Opſeſem/ kthory nákładł ſobie w zánádrá ká=

43:

mycżkow zá koſzulę od gołego ćiáłá/ á zwierzchu miał s ſukniey lankę dwoiſtą/

44:

do ktorey mogł włożyć co trzebá iáko do kálety. Wiedli tedy drudzy onego Op

45:

ſeſá do Ołtarzá/ áby ſie ofiárował/ á potym miał s niego Mnich cżártá wygá=

46:

niáć: opierał ſie opſes rzekomo nie chćiał do obrázá/ á gdy go gwałtem przywie=

47:

dli/ rzućił ſie ná ofiárę wydárſzy ſie im z ręku/ brał ná ołtarzu pieniądze á kładł

48:

do ſowitey ſuknie/ oſtátek z rzućił z ołtarzá. Mnich co miał Mſzą vćiekł od oł=

49:

tarzá/ dał wiedzenie drugim mnichom/ ktorzy gdy przyſzli odpáſáli go/ máiąc

Bbbb 2

záto á=

strona: 420v

Kſięgi Oſme

zá to áby w zánádrá kładł pieniądze: Wypádły tedy ony kámycżki/ ktorych był

zá koſzulę nákładł/ á pieniądze zoſtáły miedzy ſukniámi. Mniſzy záſmuceni má=

iąc zá to áby to cżárt przemienił s pieniędzy kámienie/ mowili długo Modlitwy

y Exorcyſmy nád kámycżki/ áby ſie s ſtały pieniądzmi iáko pierwey były/ gdy ſie

kámycżki nie chćiáły odmienić/ vderzył Mnich Agendę o źiemię/ rzekł: ieſzcże

ná nas ták chytry cżárt nieprzychodźił iáko ten/ pocżćie ſnim ku wſzytkim cżár=

tom/ áby go oſiedli życżylibyſmy mu tego zá ſwoią ſkodą. Wyſzli precż s kośćio=

łá s pieniądzmi chodźił opſes po goſpodách/ gdzye mięſo vyrzał tedy ie brał/

zrywał piecżenie z rożnow á ćiſkał ná ſwoie Apoſthoły/ á oni iedli á żegnáli ſie z

10:

drugimi ludźmi. A thák ſie żywili/ gdyż ſwoiey kuchniey nie mieli. Gdy było

11:

w Sląſku/ przyſzli do iedney źiemiánki ná wśi/ rzekli iey: Pani śláchethna ná=

12:

wiedza ćię Kryſtus z Apoſthoły ſwymi ofiáruy ſie im/ rzekłá: niemam mężá do=

13:

má przetho mi ſie nie godźi ſámey/ rzekli: maſz iákie obruſy álbo prześćierádłá

14:

ku poświęceniu/ rzekłá mam/ á gdy vkazáłá iedno wyiąwſzy ie s ſkrzynie/ rzekli:

15:

tho my s ſobą wieźmiemy ábyć ſię przędźiwo rodziło/ vkaż drugie/ rzekła: nie=

16:

dam go wam/ bo nie śmiem przed mężem. A thák oni záwinęli zagwie kęs z o=

17:

gniem w ono prześćierádło/ dáli iey záſię/ włożyłá ie w ſkrzynię: gdy to tám tlá

18:

ło/ zápaliłá ſie ſkrzyniá á od ſkrzynie dom/ mąż przyiechał/ dom zgorzał. Po=

19:

wiedzyáłá przycżynę/ iżem nie wdzyęcżnie przyięłá Kryſtuſá z Apoſtołmi iego/

20:

przeto ná mię tę plagę przepuśćił/ rzekł mąż: Lotr ći to iákiś był ále nie Kry=

21:

ſus/ pytał drugich ſąſiad gdzye ſie obroćili/ powiedzyeli ku Polſzce: Zebráli ſie

22:

wſzyſcy ſzli po nich/ obacżył Kryſthus rzekł ſwoim. Pietrze iuż ſie moiá męká

23:

przybliża. Piotr rzekł/ y moiá też s tobą pánie/ rzekł Kryſtus: Pietrze nielżać

24:

mnie iedno oknem/ rzekł Piotr: Pánie ia ćiebie nie s ſtánę pokim żyw. A gdy ie

25:

chłopi oſkocżyli w iednym domu do tłukli im kijem w okniech. Wroćili ſie z guzy

26:

do domow/ daley niechćieli chodźić po tey świąći/ mowiąc: trudno nam wytrzy

27:

máć Kryſtuſowę mękę y Apoſtolſkie przygody. Klął ie biſkup o to ále mu powie

28:

dzyeli/ iż iuż zá to ćięſką pokutę przyięli/ gdy im kijem doprano: przetho prośim

29:

o rozgrzeſzenie/ y byli rozgrzeſzeni á polepſzyli ſie. Tegoć w żadnych Kronikach

30:

niemáſz/ tylkom to ſłychał od oycá ſwego/ kthory wſzytki dobrze znał/

31:

y widał co cżynili/ áleć thego więcey było niżli thu piſzę/

32:

z dawná Frántowie ná świećie.

33:

grafika

strona: 421

grafika

strona: 421v

Kſięgi Oſme.

Láta od národzenia Páná Kryſtuſá. 1530.

Ygmunt wthory Auguſtus/ ſyn Krolá Polſkiego

Zygmuntá pierwſzego (za żywotá iego) ná kroleſtwo Polſkie

był pomázan y koronowan/ mieſiącá Lutego dniá dwudzyeſte

go pierwſzego/ z rádośćią poſpolithego ludu Polſkiego/ przy

kſiążętoch/ Woyćiechu Pruſkim/ Irzyku Opolſkim/ Fryde=

ryku Legnickim/ y przy inych Biſkupiech/ Pániech/ y wſzey

Rádzye korony Polſkiey/ tákież w przytomnośći Rycerſtwá inſzego/ ná zamku

Krákowſkim: ácż temu byli ná odpor niektorzy/ iż młode látá miał/ iedno dzye

10:

ſięć lat/ wſzákże pothym wſzyſcy ná tym przeſtáli. Były w then cżás ná zamku

11:

Krákowſkim rozmáite krotofile ſpráwowáne/ zwłaſzcżá gonitwy/ kolby miſter

12:

nie przypráwione/ kuńſzty puſzkárſkie/ thańce/ y wſzelkie inne ktorych tákowy

13:

cżás potrzebuie.

14:

¶ Tegoż roku Krol Polſki Zygmunt pierwſzy/ widząc wielkie roźlanie krwie

15:

Krześćijáńſkiey/ miedzy Krolmi Ianem á Ferdynándem Węgierſkimi/ s kſią=

16:

żęćiem Ianem Sáſkim/ przez poſły ſwoie roziął miedzy imi ná zgodę/ náznácżył

17:

mieyſce z iechánia ich poſłom w Poznániu ná S. Michał: poſłał kthemu poſły

18:

ſwoie Krol Polſki/ Kryſztofá Szydłowieckiego Káſztelaná/

Posłowie do Po
znániá.

á Andrzeiá Thę=

19:

cżyńſkiego Woiewodę/ Krákowſkie: y drugie ſnimi/ do Poznániá ná cżás ná=

20:

znácżony. ktorzy ſie o to pilnie ſtháráli iákoby ie z iednáć mogli/ ále nie mogli/

21:

gdyż obu ſtron poſłowie niepotężni byli. A w tym cżáſu Knechtow/ y Hiſzpa

22:

now ſześć tyſiąc Krolá Ferdynándowi Budzyń oblegli/ poráżeni od Węgrow

23:

y Turkow do gruntu/ á Krol Ian wyzwolon od oblężenia.

Knechty poráżo=
no.

24:

¶ Tegoż roku w Krákowie zgorzáłá Grocka y Kánonicża vlicá.

25:

Látá od narodzenia Páńskiego 1531.

26:

Etryło Wáłáſki Woiewodá zápomniawſzy ſwey ćći

27:

tákież przyrzekánia/

Petryło.

ktoremi ſi záwżdy Krolowi Polſkiemu ob=

28:

ligował ſnim w pokoiu być/ w thárgnął z ludem ſwoim do Poku=

29:

ćia/ wybrał/ wypalił miáſtecżká/ tákież wśi poddánych krolew=

30:

ſkich/ Kołomyią/ Sniátyn/ Tyſzmienice/ y wiele innych dzyerżaw ku Polſkie=

31:

mu kroleſtwu przyległych/ áż do Hálicżá y około wſzędzye/ przeſzłego roku ie=

32:

ſzcże wypuſtoſzył. Przećiw kthoremu/ wypráwił Krol ſłużebnych ludźi pięć

33:

álbo ſześć tyſiąc roku miánowánego/ nád ktoremi był przelożon Ian s Tarno=

34:

wá z domu Leliwá/ Hethman korony Polſkiey wſzem pámięći godny/ po nim

35:

Ian Cołá Hálicki.

36:

¶ A gdy ſie wſzyſcy śćiągnęli ná Pokućie/ położyli ſie obozem v Obertyná.

Obertyn.

Wá

37:

łáſki máiąc ſpráwę o ludzyech/ iż ich rowne pocżty były przećiw iego/ tym ry=

38:

chley ſie gotował z ludźmi ſwymi/ poſławſzy przodkiem kilko tyſięcy ludźi ná o=

39:

glądanie náſzego woyſká: poráźili ie náſzy v Gożdzya/

Gozdzyec.

máiąc ſnimi poſtronnych

40:

bithew kilko wygránych pierwey/ mieli dobre ſerce y znáki przećiwko im. Pe=

41:

tryło Woiewodá Wáłáſki ſłyſząc złe nowiny o ſwoich/ gniewał ſie tym więcey/

42:

ćiągnął z ludem co rychley przećiw náſzym. A gdy przyſzli nád oboz náſzych/ v=

43:

kázał ſie ná gorze z ludźmi ſwymi/ ſpráwiwſzy ná cżoło wielki lud/ áby tym ſká=

44:

źił ſerce náſzym/ dzyáłá też záſádźił s ktorych ná oboz ſtrzelano. Drabi náſzy ći=

45:

cho ſkrádáiąc ſie z ruſznicámi/ wiele ich poſtrzeláli/ zwłaſzcżá thy ktorzy náież=

46:

dzáiąc nád oboz wywabiáli ná hárc/ wykłádáiąc náſzych obycżáie: hárcowáli

47:

náſzy ſnimi. Wołoſzy ſwoią ſtrzelbą z łáſki Bożey zadney ſzkody vcżynić nie mo

gli w obo=

strona: 422

O Polskim Kroleſtwie.

Liſt 422

gli w oboźie/ ieſli przez złe prochy/ álbo thák Bog chćiał/ niewiedzyeć/ choćia

dzyał wiele mieli. Stháſzkowſki kthory był ſtárſzy nád dzyáły/ ſtrzelił z obozu z

dzyáłá ſwego/ vtrąćił pod wielkim dzyáłem Wáłáſkim puł ośi/ dzyáło vpádło

ná źiemię: drudzy powiádáli iż y Puſzkarzá zábił w then cżás. W oboźie náſzy

w ſpráwie gotowey ſtali długą chwilę niż ſie potykáli. Wołoſzy chytro ſobie po

cżęli/ bacżąc lud náſz w pierwſzey bronie w ſpráwie dobrey zbroyny/ koniem/ tá=

kież oſobámi ſtać/ mniemáiąc podleyſzy być v poſledniey brony/ obroćili ſie ku

niey/ v ktorey ſtał Bálicki/ Troiánowſki/ y drudzy Rotmiſtrze s ſwymi towár=

grafika

10:

zyſzmi: Przyſzło ſie naprzod Bálickiemu pothkáć ſnimi. Bálicki ácż w lećiech

11:

zeſzły był ále ná ſercu nic/ pothkał ſie napierwey s ſwoią rotą z Wołochy/ ácż

Bbbb 4

ſie mężnie

strona: 422v

Kſięgi Oſme

ſie mężnie potkáli/ ále od wielkośći Wołochow ſpárći byli/ gdzye towárzyſzow

kilko zábitho iego. Drugie roty wyſtąpiły potykáły ſie ſnimi dobrze/ Mikołay

Sieniawſki Leliwcżyk/ Máćiey Włodek náſz prawdźic/ bili ſie ſnimi iáko Há

nibal s Rzymiány. Prokop y Alexánder brácia s Sieniáwy/ y drudzy z rotámi

ſwymi/ ktorzy ſtali w przedniey brony/ będąc chćiwi ku potkániu/ wyſthąpili z

obozu/ przyſzli práwie w bok Wołochom/ z wielką chućią ſie ſnimi pothkáli/ y

przełomili ie áż ſie pocżęli mieſzáć/

Poráżeni Woło
ſzy.

ſtrzelbą ie też przerzućiwſzy oboz trapiono/

muſieli pierzcháć/ náſzy ie bili goniąc dáleko.

¶ Odięłá śmiech Wołochom tá známienitá poraſzká/ ták iż y dzyał/ y ſtáth=

10:

kow odbiegli precż. Więźniow/ koni/ y inych rzecży nábrano Wołoſkich/

11:

Pánu Bogu wſzyſcy dzyękowáli zá tákową łáſkę/ ktorą nád nimi racżył vkázáć

12:

iż nierowny lud w wielkośći zuchwáły poráźili/ látá wyſzſzey nápiſánego/ mie=

13:

ſiącá Sierpniá/ dniá dwudzyeſtego wtorego. Zábrawſzy dzyałá ktorych było

14:

pięćdzyeſiąt okrom máłych/ poſłał ie do Krákowá Pan Hetman/ tákież Wię=

15:

źnie/ ktorych było więcey niż tyſiąc. Służebne Rycerſtwo było rozłożone po

16:

wśiach ná przyſtawſtwá iáko ieſth obycżay/ doſługowáli ſwey ćwierći roku do

17:

końcá. Tryumfy z rádośćią w Krákowie ſpráwiano rozmáite/ á nawięcey pan

18:

Podſkárbi Szydłowiecki chodząc około rynku Krákowſkiego/ pieniądze mio=

19:

tał miedzy poſpolſtwo.

20:

¶ W ten cżás Kometá wielka byłá/ kthora trwáłá bilſko dwu mieſiącu/

Kometá.

21:

ſie ſkryłá o trzećiey godźinie w noc/ to ſie záſię ráno vkazáłá: známionowáłá ſu=

22:

ſzą wielką/ ktora zá niey byłá nád pámięć ludzką.

23:

¶ Tegoż roku Ian Laſki Arcybiſkup Gnieznieńſki vmárł/

Arcybiſkup La=
ſki vmárł.

dniá ośmnaſthego

24:

mieſiącá Lipcá/ wielki dobrodzyey Rzecżypoſpolitey náſzey/ ábowiem on ſam

25:

pierwſzy náſze práwá Polſkie roſtrzeláne ná kártach zgomadźił ſpołu y wytło=

26:

cżyć dał/ ktorych ieſzcże dźiś vżywamy/ lecż nád wolą Sláchty wſzey vcżynił/ iż

27:

nápiſał w Státut Exequowánie ná ty ktorzy klątwy ná ſobie dáley roku trzy=

28:

máią. Był cżłowiek roſtropny/ ſpráwny/ w wielkich poſleſtwach bywáły/ po

29:

chowan w Gnieznie w káplicy od kośćiołá wielkiego oſobney/ ktorą on dał zá

30:

żywotá zmurowáć/ y cmyntharz około niey obmurowáć/ gdzye poſiał źiemię z

31:

Rzymá przyniowſzy/ zową po Láćinie ager figuli/ ná iego mieyſce Máćiey

32:

Drzewicki wſtąpił Biſkup Kuiáwſki.

33:

Látá 1532. Nie było v nas nic tákiego/ coby ku pi

34:

ſániu godnego/ tylko to/ iż nád Ołomuńcem w Moráwie widzyano trzy ſłoń=

35:

cá być.

36:

¶ Tegoż roku Kryſztow Szydłowiecki Káſztelan Krákowſki/ etć. vmárł w

37:

Krákowie/

Szydłowiecki v=
márł.

máiąc wieku lat Lxvij. mieſiącá Grudniá/ pochowan w Opátowie

38:

¶ Thegoż roku Piotr Opaleńſki poſeł wielki/ do Turek ieźdźił w poſelſtwie:

Opaleńſki.

39:

ten z iednał y przynioſł przymierze do żywotá obu Krolow Zygmuntow/ thák

40:

od Tátar/ Wołochow/ iáko od Turkow.

41:

Látá 1533. Był v nas pokoy z łáski Bożey/ ále

42:

do Wiedniá drugi raz Turcy ćiągnęli/ przeto ſie tám niektorzy s Polſki wyprá=

43:

wowáli nád zapowiedź krolewſką/

Wypráwá do
Wiedniá.

ponieważ było s Thurki przymierze doſko=

44:

náłe.

45:

Látá 1534. Tátárowie Kierkielſcy o Swiętym

46:

Symonie Iudym/ wćiągnęli ná Wołyń/ położywſzy ſie v Pánikowiec/ ſzkodę

47:

wielką około Krzemieńcá pocżynili.

Tátárowie.
Krzemieniec.

Przećiw ktorym Colá Hálicki będąc pol=

48:

nym Hetmánem roty obeſłał/ ſćiągnęliſmy ſie do Załoſiec/ przyſzliſmy pod Wi

49:

śniowiec/ á tám Tátárowie obacżywſzy lud vćiągáli precż/ poſiekſzy ná Sláku

dobytek

strona: 423

O Polskim Kroleſtwie.

Liſt 423

dobytek rozmáity/ thákież ludźie ſtáre álbo chore. Gromili ich trochę ná bło=

ćiech dolni Rotmiſtrze Iázłowieccy z drugimi/ ále koſz ich precż vſzedł s ſzkodą

wielką ſwoich korzyśći/ bo im od źimná wiele ludźi pozdycháło tákież dobytká/

zwłaſzcżá gdy ſie przez Horynią rzekę przepráwiáli. Węzyk kozak Chmielnicki ze

brawſzy towárzyſze/ zagon im odgromił v Záſłáwiá/ ták iż máło ná tey wyprá=

wie zyſkáli.

¶ Tegoż roku vſtáwicżne dzdze/ s ktorych wielk powodź byłá o źniwiech.

¶ Tegoż cżáſu Iároſław z Laſká Woiewodá Sirádzki/ od Krolá Ianá Wę=

gierſkiego do więźienia wſádzon był/

Láſki wſádzon.

máiąc to nań domniemánie/ áby on theż

10:

był przycżyną śmierći nieboſzcżyká Gryte^o ſprawce Tureckie ktore^o Máylát

11:

dał śćiąć/

Cybak.
Grytty.

ktorego zá wielką trudnośćią Ian s Tárnowá/ z domu Leliwá Ká

12:

ſztelan Krákowſki/ Hetman korony Polſkiey/ iechawſzy do Węgier wyprá=

13:

wił v Krolá Iana iż był wolen.

14:

Látá 1535. Owcżyná ſprawcá y opiekun Moskie

15:

wſkiego Kſiędzá młodego w lećiech/ zebrawſzy lud wielki/ wćiągnąwſzy do Li=

16:

twy dáleko/ ſzkody wielkie pocżynił/ y okrućieńſtwo nád dźiećmi máłymi/ kto=

17:

re ná koły wtykał/ y inſze ludzye rozmáićie trapił/ zamki/ miáſtá/ wśi popalił:

Moſkwá woio=
wáłá.

18:

w piąćinaśćie mil ſie wroćił od Wilná. Krol Polſki gdy ſie dowiedzyał/ ste=

19:

go záſmucony był/ ruſzył ludźi s Polſki zwłaſzcżá z Litwy/ iedny zá pieniądze/

20:

drugie s powinowáctwá/ ták pieſze iáko iezne. Przełożył nád tym ludem wſzyt=

21:

kim Ianá s Tarnowá Hetmáná korony Polſkiey/ przełożył też nád Polski An

22:

grafika

drzeiá

strona: 423v

Kſięgi Oſme

drzeiá z Gorki wielkiey Polſki Stároſtę/ ktore źiemiá Polſka wypráwiłá z do=

brey woley/ życżąc wſzythkiego dobrego Rzecżypoſpolitey Litewſkiey: nád Li=

twą theż Wileńſkiego Woiewodę z domu Rádźiwiłow. A gdy ſie śćiągnęli

ſpołu// rozumieiąc iż Moſkwá bitwy nie ſtocży/ wźięli zamek Homel ná gránicy

w Siewierſkiey źiemi pod Moſkwą/ oſádźili gi ſwoimi ludźmi/ potym ćiągnęli

do Stárodubá/ wywiedzyawſzy ſie iż tám był w záwárćiu Owcżyná/ Szycki/

Kolucżow/

Stárodub.

y drudzy ſprawce Moſkiewſcy/ obegnáli gi y mocnie dobywáli: s

Stárodubu ſie theż mocnie bronili/ bo ich tám wiele było w záwárćiu/ zamek

był z drzewá dębowego w izbice zrąbiony/ przetho mu dzyáło káżde máło wá=

10:

dźiło. Náſzy pod zamek prochy záſádźiwſzy zápalili/ prochy wyrzućiwſzy źiemię

11:

z gruntu/ dzyurę do zamku vcżynili/ do ktorey lud pieſzy ku ſzturmu puśćili ná

12:

dwu mieyſcach. A gdy prochy zamek zápaliły/ muſiáłá ſie Moſkwá s niego ſy=

13:

páć: tám wielki lud pobrano/ ſkárbow y wſzelkich rzecży doſtano/ lecż tego wię

14:

cey pogorzało: poiman Owcżyná/

Owcżyná poi=
❦man.

Szycki/ Kolucżow/ y wiele inych/ iż máło

15:

nie przewyſzſzáli więźnowie náſzych. Przeto Ian s Tarnowá z domu Leliwá/

16:

Hetman zwierzchni kazał śćináć wſzytki ſtáre y inſze mniey godne/ tylko co dro=

17:

bnieyſze zoſtáwiano.

18:

¶ Tegoż roku Edwigá krolewná corá Krolá Zygmuntá pierwſzego/

Edwigá krole=wná.

od Bár=

19:

báry pierwſzey krolowey ſtárſza/ Ioáchimowi Márgrábi z Brándeburku kſią=

20:

żęćiu Berlińſkiemu w małżeńſki ſtan daná ieſt/ po ktorą ſwą oſobą z brátem/ y

21:

z inemi pány przyrodzonemi doſyć ochędożnie do Krákowá przyiechał/ w pocż=

22:

ćie cżterzech ſet koni/ y s fraucymerem oſobnym ochędożnie y koſzthownie przy=

23:

práwionym/ na woźiech. Po wykonániu Swiątośći małżeńſkich tákież weſe=

24:

la/ wźiąwſzy ią s ſobą do domu ſie náwroćił. Rychło potym Krol do Lithwy

25:

wyiechał.

26:

Látá 1536. W niebytnośći krolewskiey dwie cżę=

27:

śći zamku Krakowſkiego zgorzáły nowo zbudowáne/

Zamek gorzał.

y ochędożnie wyſtháwio=

28:

ne/ z żałośćią poſpolitego ludu. W ten cżás ſie ludźi wiele potłukło ktorzy o=

29:

gień gáśili/ ábowiem ſklepienie gankow ná nie vpádło/ y pothłocżyło ie do ie=

30:

dnego/ zwłaſzcżá ktorzy ſie nie oſtrzegli. Winowano w tym kſiędzá Iárockie=

31:

go ktory miał gmáchy krolewſkie w porucżeńſtwie/ iż ſie z iego przycżyny zażgło

32:

od świece w izbie krolewſkiey/ gdzye legał. Winowáli też y Bákálarzá w ſkár

33:

bie w tey rzecży/ iżby od niego s kominá pod dáchowkę miał ogień wynidź/ ták

34:

że nie wiedzyano ſkąd tá ſzkodá známienita przyſzłá.

35:

Látá 1537. Piothr Wáłáski Woiewodá zápom=

36:

niáwſzy ſkaránia/ nie chćiał być ſpokoiem/ znowu ſzkody cżynił ná Podolu y ná

37:

Pokućiu. Dla cżego Krol Polſki ruſzył wſzytkę ſláchtę Polſką przez liſty/ áby

38:

ſie do Lwowá śćiągáli: ſam theż ruſzył ſie s Krákowá mieſiącá Lipcá/ przyie=

39:

chał do Lwowá mieſiącá Sierpniá/ tám ſie kniemu zieżdzáli Pánowie/ tákież

40:

Ryceſtwo korony Polſkiey.

41:

¶ Będąc we Lwowie/ Rycerſtwo zieżdzáiąc ſie ná oſobne mieyſcá w polach/

42:

potym w Klaſzthorze we Lwowie w rádę wſthępowáli/ co zowiemy Rakoſze/

Rakoſze.

43:

tám wolno mowili z oſobná ktho chćiał widzenie ſowie powiádał/ domagáiąc

44:

ſie tego ná Krolu/ áby ich ártykułom ktore ná ſpiſku dawáli/ Exekucyą vcży=

45:

nił/ inácżey ſie nie chcąc ruſzyć przećiw nieprzyiaćielowi. Krol im tákie rzecży

46:

odkłádał ná Syem do Piotrkowá/ y wſzythko vcżynić co ſłuſznego będzye/ áby

47:

ćiągnęli przećiw nieprzyiaćielowi. Ale oni nie chćieli iedno zá razem tho mieć/

48:

tymże ſie przedłużenie s ſtáło/ áż dni Ieſienne źimne záſzły: potym ruſzyli ſie do

49:

domow nic nie poſtánowiwſzy. Krol potym wypráwił trochę ſłużebnych do Ru

50:

śi/ áby záſię rowne ſzkody oddáli Wołochom.

Stey przy=

strona: 424

O Polskim Kroleſtwie.

Liſt 424

Stey przycżyny do Wáłach po Swiętym Marćinie/ tegoż roku w iázdy cżynili

ſłużebni/ ſkąd wygnáli korzyśći niemáłe dobytká/ Cżarnowce/ Botuſzány/ y

ine wśi y miáſtecżká w Wołoſzech popalili áż bliſko Socżáwy. Bacżąc Woło

ſki ſzkody ſwoie/ ná drugi rok mieſiącá Lutego/ gotował ſie s ſwymi ludźmi ná

Podole/ roſkazawſzy by káżdy konie kowáne oſtro miał dla gołoledźi. A thák

gdy ſie piſáło/ látá 1538. ćiągnął s ſwymi ludźmi ná Podole/ ſpalił Cżyrwo=

ne/ Iágielnice dobywał/ tákież Cżárnokoźiniec.

Wołoſzy woio=
wáli.

Przećiw ktoremu náſzy Rot=

miſtrze kthorzy byli rozłożeni po miáſtecżkach ná leże gothowáli ſie: przyſzły ná

nie przodkiem bez wieśći roty Andrzeiá Tęcżyńſkiego Stároſty Rohátyńſkiego

10:

dźiſieyſzego/ Mikołáiá Sieniáwſkiego Hethmáná polnego/ y inych Rothmi=

11:

ſtrzow/ bliſko rzeki Seretu/ ktorym ſie iuż ná zad nie godziło vſtępowáć/ dru=

12:

gie roty zá nimi przyćiągáły powoli.

Seret.

Wołoſzy iuż w gotowey ſpráwie ſtali z wiel

13:

kośćią ludźi/ ták ſwoich iáko Turkow: ſpráwili ſie náſzy ku potkániu choćia w

14:

troſze/ dzyerżał práwą ſtronę Mikołay Sieniáwſki/ á Tęcżyńſki lewą/ potkáli

15:

ſie dobrze. Wołochowie zbroyni mocno w ſpráwie ſtali/ zwłaſzcżá Turcy/ kte

16:

mu wielkie cżoło vcżynili y konie mieli kowáne/ nie mogli ich náſzy przełomić s

17:

trochą ludźi/ ktemu boſe konie mieli á byłá wielka gołoledź/ przeto ſnimi konie

18:

pádáły/ muſieli vieżdzáć iáko kto mogł/ przez rzekę Seret przebywáć. Zginę=

19:

ło w tey bitwie thák wiele wołochow iáko náſzych:

Poráżeni náſzy.

zábići z náſzych/ Węgleńſki/

20:

Pilecki/ y towárzyſzow inſzych niemáło mężow dobrych/ Maćiey Włodek Rot

21:

miſtrz poiman/ y drudzy tákież/ ktorych licżby wiedzyeć nie mogę/ gdyż nie ie=

22:

dnoſtáynie tákie rzecży powiádáią/ wſzákże potym wyzwoleni niektorzy.

23:

¶ Tegoż látá Krol Polſki wypráwił lud ſłużebny do Wáłách/

Wypráwá do
Wáłách.

ták pieſze iáko

24:

iezne/z Hetmánem korony Polſkiey Ianem s Tarnowá Káſztelanem Krákow

25:

ſkim/ przećiw Petryłowi Wáłáſkiemu Woiewodzye. Położył ſie v Choćimiá

26:

z woyſkiem ſwoim Hethman Polſki mieſiącá Sierpniá. Poſłan theż był przed

27:

tym Erázmus Rogoźińſki w poſelſtwie do Turek w tych rzecżach/ pothkał ſie

28:

s poſłem Tureckim/ ćiagnęli ſpołu do Wáłach. A ták z iednę ſtronę Thurcy z

29:

drugą Polacy obſthąpili Wołochy: náſzy Choćimiá dobywáli y kopáli podeń/

30:

chcąc prochy pod mury záſádźić/ y mogli tego dokázáć/ ále w thym Woiewodá

31:

ſzukał zgody/ ták długo áż ſobie pokoy przez zgodę y przyſięgę vcżynił z náſzymi/

32:

á tym obycżáiem náſzy od Choćimiá odćiągnęli. Pothym Wáłáſki nie dufáiąc

33:

Turkom/ nábrawſzy ſkárbow ná konie powodne/ drugie rozdał/ vćiekł z Wá

34:

łach/ przybieżał ná zamek Węgierſki Cżycáwę w Sędomierſkiey źiemi/

Cżycáwá.

ktorego

35:

potym ſtámtąd wydał Turkom Krol Ian pod vmową/ wſzákże potym Suley=

36:

man Ceſarz Turecki przywroćił go ná ſwe Woiewodſtwo Wáłáſkie/ ná ktorym

37:

trwał áż do ſmierći w pokoiu.

38:

Láthá 1539. Izábellá krolewná corá krolá Pol=

39:

ſkiego Zygmuntá/ Ianowi Krolowi Węgierſkiemu w małżeńſki ſtan ieſt daná

40:

przez poſłá iego Perenipetrá s Potoku/ pierwſzego Páná korony Węgierſkiey/

Izábellá wyda=
ná.

41:

y odnieſiona przez Stániſłáwá Tárłá Biſkupá Przemyſkiego z inemi Pány/ pá=

42:

niámi/ y Pánnámi do Węgier.

43:

¶ Tegoż roku Kátárzyná Málcherowa Ráycżyna Krákowſka z nawodu cżár

44:

towſkiego/ ktory z dawná záwżdy wichrzył przez białe głowy/ cżęśćią theż przez

45:

żydy námowiona/ Krześćijáńſką wiárą wzgárdziłá/ wybrawſzy ſobie wiarę mie

46:

ſzáną/ trzymáłá y s tą y z ową/ zwłaſzcżá Zydowſką/ iáko nieuſtáwicżna: cżę=

47:

śćią theż tho przyſzło iey s ſkáżenia głowy álbo z roſpácży/ bo ſie záwżdy około

48:

práw obieráłá/ á nie około piſmá Swiętego. A gdy iey od błędliwey wiáry nie

49:

mogli odwieść/ oſądzoná przez Piothrá Gámratá Biſkupá Gnieznieńſkiego y

50:

Krákowſkiego ná śmierć/ ná ktorą ſzłá ták śmiele iáko ná weſele/

Málcherowa
ſpalona.

ſpaloná środ

51:

Rynku Krákowſkiego.

Láthá

strona: 424v

Kſięgi Oſme

Látá 1540. Nic ſie v nas nie dzyało zacnego ná

ten cżás/ tákież latá 1541. iedno tych cżáſow Tátárowie wtárgnęli do Ruśi

dni Márcowych/ pocżynili ſzkody wielkie około Winnice y indzyey. Bernath

Pretwic Stároſtá Barſki pámięći od nas wſzech Polakow y ſławy godny/

Pretwic.

śćił ſie po nich s trochą kozakow á cżeremiſzow/ vprzeymo áż pod Ocżakow zá

nimi przyſzedł/ áno iuż ná wodę w okręty ludzi pobráne w niewolą w wiedzyo=

no do Káfy przedáwáć/ płákał pátrząc ná ich nędze mowiąc k nim/ iżbych was

bárzo rad rátował bych iáko mogł/ wſzákże ſie tego známienićie pomśćił/ gdy

Tátárſkie dzyeći/ tákież żony poſiekł/ potopił/ iż iáko ſcżęniętá tonęły vćieká=

10:

iąc ná wodę/ drugie Cżeremiſzowie ſtrzeláli ná wodzye iáko kácżki/ plon/ ludźi

11:

y dobytki ſwoie záſię drugie pobrał/ tákież dzyeći Tátárſkie y żony/ wroćił ſie w

12:

cáłośći do domu. Toż y ná drugi rok vcżynił.

13:

Láthá 1542. Iárosław Laski Woiewodá Si=

14:

rádzki/

Laſki.

w wielkich ſpráwach y poſelſtwach rozmáitych bywáły v poſthronnych

15:

Pánow/ Ceſárzow/ y Krolow/ w oycżyznie vmárł/ w Krákowie ná zamku w

16:

káplicy Rytwieńſkich pochowan.

17:

Látá 1543. Elżbietá krolewná corá krolá Rzym

18:

ſkiego Ferdynándá/ Ceſárzá Kárła piątego ſynowicá/

Krolowa Elż=
bietá

przynieſioná ieſt do Pol

19:

ſki w małżeńſki ſtan Zygmuntowi Auguſtuſowi Krolowi Polſkiemu pocżćiwie

20:

y ochędożnie z rádośćią poſpolithego ludu/ y koronowaná. Ale iáko nas był

21:

Pan Bog przez nię prętko poćieſzył/ tak záſię záſmućił/ nie chcąc doſyć cżynić

22:

ludzkiey woley/ rychło rychlo ią ziął s tego świátá/ ſnadzyeſmy mu tego nie záſłużyli/

23:

álbo iey nie godni byli zá ſwymi wyſtępki.

24:

¶Tegoż roku był mor wielki w Krákowie/ pocżet ludzi zmárłych dwádzye=

25:

śćiá tyſiąc.

Mor wielki w
Krákowie.

26:

Látá 1544. Było cżworo záćmienie iednego ro=

27:

ku/ Słońcá dwoie/ Mieſiącá thákież/

Cżworo záćmie=
nie.

co ſie przed thym nigdy nie trafiáło. O

28:

nich z dawná powiádáli Kápiſtran y inſzy piſząc/ iż fortunni tho ludzye będą/

29:

ieſli ty cżáſy cáło przetrwáią. Zá łáſką Bożą przetrwáliſmy nie tylko mieſiące

30:

záćmione/ ále y Práktykarze.

31:

¶ Tegoż roku ſkoro po ſeymie Piotrkow pogorzał/ tákież Wárſzáwá w przy=

32:

tomnośći krolewſkiey/

Wárſzáwá y Pio
trkow pogorzáły

gdzye wielką ſzkodę ludzye popádli w mieśćie przez ogień

33:

gwałtowny.

34:

Látá 1545. Petrus Gámrat Arcybiskup Gnie

35:

znieńſki/ á Biſkup Krákowſki vmárł/

Gámrat vmárł.

w Krákowie wrzodem ktory zową leká

36:

rze Kárbunkulus/ pochowan ná zamku w Krákowie.

37:

¶ Tegoż roku krolowa Elżbietá vmárłá w Wilnie/ z wielką żáłośćią poſpo=

38:

litego ludu/ ktorey ácż drudzy nie ználi/ iedno ſłyſząc o iey obycżáioch ſwiętych

39:

żáłowáli iey/ támże w Wilnie pochowaná.

40:

Látá 1546. Tego y drugiego v nas nic nie było

41:

tákiego nowego/ iedno Ceſarz Krześćijáńſki walcżył s Kſiążęty Niemieckimi/

42:

iákom ná ſwym mieyſcu piſał v Szleydaná.

43:

Látá 1547. Zygmunt Krol Polſki Syem wál=

44:

ny w Piotrkowie ná Pany y Rycerſtwo korony Polſkiey przez liſty/ iáko ieſt oby

45:

cżay ná S. Marćin położył/ ná ktorym poſtánowiwſzy rzecżypoſpolitey ſpráwy

wſzelákie/

strona: 425

O Polskim Kroleſtwie.

Liſt 425

wſzelákie/ około praw/ obrony/ y inych rzecży/ ktorych potrzebuie záwżdy rzecż

poſpolita w koronie tey/ będąc w zeſzłych lećiech żywothá ſwego/ wpadł w ćię=

ſzką chorobę/ w ktorey iuż nápoły martwy będąc/ przywieźion s Piotrkowá do

Krákowá mieſiącá Lutego/ látá Páńſkiego 1548. przyiąwſzy Páńſkie Swią

tośći iáko práwy Krześćijáńſki cżłowiek/ w Swięto chwálebne wielkonocne z

martwych wſtánia Páńſkiego/ s świátem ſie rozdzyelił/ z wielką ſkruchą á po=

korą ná zamku Krákowſkim.

Smierć Krolá
Zygmuntá.

Acż bym tu wypiſał iego záchowánie/ álbo oby=

cżáie żywotá iego práwie Swiętego/ kthoremi ſie ſpráwował będąc ná ſtholcu

krolewſkim/ zda mi ſie iż nie trzebá/ gdyż ſie ſámi iáwnie w Kronice iego żywo=

10:

tá dobre okázuią: nád to ieſzcże doſyć dobrze y ſzeroce wypiſáli ie vcżeni ludzye/

11:

w ſwoich Orácyach álbo Kazániu/ y wydáli poſpolithemu cżłowieku iáwne/

12:

zwłaſzcżá Stániſław Orzechowſki/ kthory go práwie do niebá piſánim ſwym

13:

poſtronnym ludzyom wyſtáwił: dla cżego iego śmeirć/ nie tylko nas obywátele

14:

tey źiemie/ ále y poſtronne ludźi Krześćijáńſkie/ záſmućiłá. Miał wieku ſwe=

15:

go lat Lxxxj. mieſięcy ij. dni vij.

16:

¶ Pogrzeb iego był známienićie ſprawowan/ iáko ieſt v nas obycżay Krolom

17:

dzyáłáć:

Pogrzeb.

Każdy s ſwey źiemie Chorąży s ſwoią chorągwią źiemſkim Her=

18:

bem ná koniu zbroynym był/ ktorych było o trzydzyeśći/ thákże wiele y mar pod

19:

przykryćiem rozmáitych farb Złotogłowow. Szły zá márámi napierwey trzy=

20:

dzyeśći koni krolewſkich pod przykryćiem kitaiek rozmáitey fárby z herby kro=

21:

lewſkimi. Po nich Chorążowie źiemſcy káżdy z ſwoiey źiemie w kiryſiech w żá=

22:

łobie/ máiąc ná chorągwiach herby rozmáite źiemſkie.

Chorągwie ziem
ſkie.

23:

¶ Ná chorągwi nadworney był Orzeł z rozſzerzonymi ſkrzydły z złotą ſtrefą/

24:

ſiedząc ná białym koniu/ miecż goły nioſł obroćiwſzy końcem ku ſobie ná doł.

25:

¶ Krákowſká chorągiew ma herb biały Orzeł w złotey koronie w cżyrwonym

26:

polu/ á przez ſkrzydłá złota linia.

27:

¶ Sędomierſka źiemiá ná chorągwi nośi od połowice thrzy polá cżyrwone á

28:

trzy białe/ druga połowicá pole błękitne ma ze trzemi rzędmi gwiazd.

29:

¶ Káliſka źiemiá nośi Zubrzą głowę máiąc koronę złotą miedzy rogámi á przez

30:

nozdrze kołko/ pole iáko ſzáchownicá białe y cżyrwone.

31:

¶ Poznańſka Orłá białego w cżyrwonym polu proſtego.

32:

¶ Sirádzka puł Lwá á puł Orłá cżarnego w koronie pozłoconey/

Herby Ziemſkie.

Lew w cżyr

33:

wonym á Orzeł w cżarnym polu.

34:

¶ Kuiáwſka puł Orłá cżyrwonego/ y puł Lwá cżarnego grzbiety do ſiebie w

35:

koronie/ ná żołtym polu oboie.

36:

¶ Láncżycka theż puł Orłá białego/ á puł Lwá cżyrwonego/ w cżyrwonym

37:

polu z złotą koroną.

38:

¶ Ráwſka nośi cżarnego Orłá w cżyrwonym polu/ á ná pierſiach złote R.

39:

¶ Płocka tákież iedno P ná pierſiach.

40:

¶ Bełſka nośi biały Gryff z koroną w cżyrwonym polu.

41:

¶ Lubelſka biały Ieleń á złota koroná ná ſzyi/ w cżyrwonym polu.

42:

¶ Podolſka Słońce z gwiazdámi/ w białym polu.

43:

¶ Lwowſka Lwá żołtego w koronie krolewſkiey/ w błękitnym polu.

44:

¶ Przemyſka złotego Orłá ze dwiemá głowámi w koronie iedney/ w błękitnym

45:

polu. ¶ Chełmſka białego Niedźwiedzyá miedzy thrzemi drzewy

46:

ná źieloney trawie/ w żołtym polu.

47:

¶ Dobrzyńſka/ cżłowiecżą głowę s śiwą brodą/ miedzy rogámi złotha koroná

48:

w cżyrwonym polu.

49:

¶ Wieluńſka Báránká s chorągwią á s kielichem/ w cżyrwonym polu.

50:

¶ Sądecka ſzcżyt rozdzyelony/ ná práwey ſtronie trzy ſtrefy cżyrwone á trzy żoł

51:

te/ ná drugiey ſtronie dżyewięć gwiazd w cżyrwonym polu.

52:

¶ Liwſka puł cżarnego Niedźwiedzyá y puł cżyrwonego Orłá/ ná nich koroná.

53:

¶ Kſięſtwá Litewſkiego/ mąż we zbroi z miecżem dobytym ná białym koniu/

Cccc	w cżyrwonym

strona: 425v

Kſięgi Oſme

w cżyrwonym polu. Drugi ieſt ich herb cżterzy ſlupy. Trzeći ieſt ich herb Nie

dźwiedź w źielonym polu.

¶ Pruſka chorągiew nośi białego Orłá w cżyrwonym polu/ á s práwego ſkrzy

dłá ręká zbroyna wyćiągniona z gołym miecżem. Miſtrzow Pruſkich byłá chorą

giew ſtára z żołtym krzyżem á we ſrodku tarcża z orłem cżarnym ná białym polu

¶ Kſięſtwá Sląſkiego/ Gryff biały w cżyrwonym polu.

¶ Kſięſthwá Wáłáſkiego głowá Báwolá z żeláznym kołkiem przez nos prze=

wlecżonym/ miedzy rogámi złota gwiazdá/ á ná práwey ſtronie puł mieſiącá.

¶ Kſięſtwá Zatorſkiego biały Orzeł w błękitnym polu/ á ná pierſiach Z.

10:

¶ Kſięſtwá Oświęćimſkiego cżarny Orzeł/ á ná pierſiach O.

11:

¶ Kſięſtwá Máżowieckiego biały Orzeł w cżyrwonym polu.

12:

¶ Słupſkie^o kſięſtwá cżyrwony Gryf w białym polu. Tenże y Pomorſkiey źiemie

13:

¶ Przed márámi ná ktorych ćiáło było krolewſkie/ iechał Ian Tárło w zupeł=

14:

nym kiryſie/ ktory był Máxymilian Ceſarz krolowi dał gdy byli ſpołu w Wie=

15:

dniu/ máiąc w ręku miecż goły: tákież chłopiec z drzewem. Przed márámi ſzli

16:

poſłowie źiemſcy. Nieſiono też przed márámi Krolewſkie ſceptrá/ nioſł miecż

17:

Zygmunt Wolſki/ iábłko Thęcżyńſki Márſzáłek nadworny/ ſceptrum Piothr

18:

Kmitá z Wiśnicżá Woiewodá y Stároſtá Krákowſki/ koronę Ian s Tarno=

19:

wá Káſztelan Krákowſki: ciáło zá nimi nieśli dworzánie z wielkośćią świec la

20:

nych. Zá ćiáłem ſzedł Krol miedzy poſły Ceſárſkim y krolá Rzymſkiego Ferdy=

21:

nándá. Zá nim ſzłá krolowa mátká iego miedzy kſiążęty/ Pruſkim á Márgrá=

22:

bicem: przyprowádźili ćiáło do káplice/ y ſkłádzyono ſceptrá ná márach: złoży=

23:

wſzy ćiáło ná doł pod káplicę/ támże záſię ſpráwą odeſzli w zamek.

24:

¶ Názáiutrz w piątek ći wſzyſcy obchody w mieśćie cżynili w ſześći kośćielech

25:

ze wſzytkimi Proceſyámi/ położywſzy ſceptrá krolewſkie ná márach. Naprzod

26:

v wſzech świętych/ gdzye miał Mſzą Biſkup Kámieniecki. Wtora v S. Frán

27:

ćiſzká/ gdzye śpiewał Mſzą Biſkup Chełmſki. Trzećia v S. Anny/ thám śpie=

28:

wał Mſzą Biſkup Przemyſki. Cżwarta v S. Szcżepaná/ śpiewał Mſzą Bi=

29:

ſkup Płocki. Piąta w rynku v pánny Máryey/ tám śpiewał Mſzą Biſkup Po

30:

znáńſki. Szoſta v S. Troyce/ śpiewał Mſzą Sufrágan.

31:

¶ W ſobotę záá ſkup Gnieznieńſki Mſzą miał/ ſłużyli mu

32:

Biſkupi y Opáći wſzyſcy/ po Ewánieliey Biſkup Krákowſki Sámuel Máćie=

33:

iowſki doſyć dobre y długie kazánie vcżynił o ie^o świętobliwym żywoćie. A gdy

34:

paćierz śpiewano we mſzy/ Ian Tárło we zbroi/ y chłopiec ktory drzewo noſił

35:

do kośćiołá w iecháli/ obtykawſzy hełm y iną zbroię świecżkámi. Gdy śpiewa=

36:

no agnus/ Pánowie miánowáni ſceptrá álbo ornámentá/ ktory co nośił/ ná oł

37:

tarzu ſpokłádáli. Krol Auguſtus nioſł hełm/ Kſiążę tarcżą/ Márgrábic miecż

38:

Cieſzyńſkie kſiążę drzewo: to przed wielkim ołtarzem o źiemię vderzyli/ y drzewo

39:

złamáli. W ten cżas też kiriśnik s koniá ſpadł przy márach. Kánclerz y Pod=

40:

kánclerzy piecżęći Krolá vmárłego potłukli/ á inſze im ná tho mieyſce dano od

41:

krolá młodego. Po wykonániu tych ſpraw wyſzli s kośćiołá s tákowąż ſpráwą.

42:

¶ Názáiutrz też w niedzyelę mieſzcżánie Krákowſcy v pánny Máryey w rynku

43:

znowu ſwoie obchody cżynili doſyć żáłobliwe y nabożne przy mſzy/ w ktorey Bi=

44:

ſkup Przemyſki Pánu Bogu ſłużył. Był ten pogrzeb názáiutrz po S. Iákubie

45:

we cżwartek/ látá od národzenia Páńſkiego 1548. dniá xxvj. mieſiąca Lipcá.

46:

Láthá 1553. Piotr Kmitá z Wiſnicżá pan moy/

47:

Woiewodá y Staroſtá Krákowſki/ Przemyſki/ Kolſki/ Spiſki: ktory ſie z mło=

48:

dych lat ſchował ná dworze v Ceſárzá Máxymilianá/ oſtátni potomek te^odomu

49:

zacnego: vmárł/ w wigilią Wſzeſwiętych. Ten był wielki miłownik poſpolitey

50:

rzecży/ bo ſie ſtárał pilnie o to/ iáko by to kroleſtwo iákiego vpadku niewźięło/

51:

przez iáką przygodę/ zamki kthore trzymał w wielkiey opátrznośći miał/

52:

ſláchtę miłował y bronił od krzywd y iednał/ y ſtárał ſie o ich dobre:

53:

przeto mu rádźi ſłużyli/ y bywáli ku potrzebie.

strona: 426

Liſt 426

Kſięgi Dziewiąthe Kronik

wſzytkiego świátá.

O narodzie Moskiewskim ál=

bo Ruskim/ według wypiſánia Zygmuntá Herber

ſtyná/ ktory tám trykroć ieźdźił w poſelſtwie

od Ceſárzow Krześćijáńskich.

grafika

Rodzay Moſkiewskich Kniá

żow/ áż do dźiſieyſzego Iwáná/ ktory ten rok

10:

pánuie. 1563. aaaaaaaaa

11:

grafika

Cccc 2

O Moſkiew=

strona: 426v

Iwan Kniáź Moskiewski

Ieſtem ia Pan wielki Kniáź/ z narodu Ruſkiego/

Z dawna Dźiedźic w ſwey źiemi/ Páńſtwá Moſkiewſkiego.

Nie s cudzego národu do tey źiemie wźięty/

S płodźił mię w niey Ian Waśil/ y Włodźimierz Swięty.

Nie ták iáko ſąſiedni/ Kſiążętá Krolowie/

Przyſzli do ſwoich dźierżaw/ z inſzych ſtron ná ſmowie.

Przeto dayćie ręcżniká/ ná miednicy wody:

Bych vmył od nich ręce/ niechcę ſnimi zgody.

10:

grafika

strona: 427

O Kſięſtwie Moskiewskim.

Liſt 427

Rozdźielenie Pierwſze.

Moſkiewſkim álbo Ruſkim narodzie/ ro=

zmáićie piſáli ſtárzy Hiſtorykowie/ kthore záwżdy zá

Sármáty pokłádáli być: A ták Moſkwá/ nie od ro=

dzáiu ieſt rzecżona thym przezwiſkiem/ ále od Rzeki y

Miáſtá/ ktore z dawná zową Moſkwą. Są tedy oni

Ruś práwa/ ktore niektorzy mnimáli wynidź od Ru

ſá brátá Lechowego/ niektorzy od miáſtecżká rzecżo

nego Ruſſo/ niedáleko Nowogrodá/ niekthorzy od

10:

bárwy z Rumiána cżarney (gdźie y dziś mowiemy ru

11:

ſze włoſy). Drudzy od Roxolániey/ ále Moſkwá themu wiáry nie dawa/ ie=

12:

dno zá to máiąc/ iż Ruś wezwána ieſt od rozſiania/ to ieſt roſſeia/ á w tym ſie

13:

zgadzáią z Greki/ ktorzy ie zową (álbo wſzytki Sármáty) ſpory/ tho ieſt roz=

14:

proſzeni/ bo ſie po wſzytkiey Europie rosſiali. Zową ie też Láćinnicy Roſſani

15:

Roxolani/ drudzy Ruteny. Są też niektorzy co ie mnimaią od Grekow wynidź

16:

álbo ſpáflágoniey/ gdźie było ono ſławne kroleſtwo Colchis dla złotey wełny/ o

17:

co ſie niebárźo wſpieram/ bo piſał o tym z dawná Trogus Pompeius wielki Hi

18:

ſtoryk/ iż s támtąd przyſzli Słowánie do Iſtryey/ ocżymem piſał przy Polſkiey

19:

Kronice. Skądkolwiek rzecżeni ſą Ruſzacy álbo Moſkwá/ wſzyſcy ſą Słowień

20:

ſkiego ięzyká/ y Krześćijánie/ iedni obycżáiem Greckim/ drudzy Rzymſkim.

21:

¶ Ruſkie kráiny zámykáią ſię gorámi/ od południá/ ktore zowiemy Bieſzcżád/

22:

á rzeką Dnieſtrem według ſtárych Hiſtorykow/ y morzem Ponthſkim/ á od w=

23:

ſchodu ſłońcá rzeką Wolhą/ od puł nocy mrzem wielkim Bálteum/ áż do mo=

24:

rzá lodowátego/ lecż nie dawnego cżáſu Turcy poſiedli ich kráin niemáło/ iá=

25:

ko w Wałáſzech/ y wſzędźie nád morzem Pontſkim/ gdźie leży Kilia/ Biáłło=

26:

grod/ Przekop/ Ocżakow/ y ine. Inſze cżęśći Ruſkich kráin dźierżą trzey wiel

27:

cy Pánowie/ Pierwſzą cżęść nawietſzą dźierży Moſkiewſki Kniáż/ Drugą Li=

28:

tewſki/ Trzećią Krol Polſki/ zwłaſzcżá nadolne źiemie y Podláſze.

29:

¶ Iáko poſzli s przodkow ſwoich ták ná piśmie máią/ lecż nie oddawnego cżá

30:

ſu/ poſzli napierwey od Iáfetá ſyná Noego/ pothym oſiedli kráiny nád Duná

31:

iem/ gdźie dźiś Węgrzy y Bulgárya/ kthorą ná ten cżás zwano Norcy/

Norcy.

á po=

32:

tym inne Słowány przezwano od kráin/ iáko Moráwce od rzeki Moráwy/ Cże

33:

chy od Cżechá/ Boemy od kráiny Buieniey/ Serby od Serbiey/ Kárwaty od

34:

Kárwácyey/ Láchy tho ieſt Polaki od Lechá/ Polaki od pol álbo Polánow.

35:

Bo drugie Ruſzaki zwano/ Poleni/ Drewlánie/ Polte/ Pelucżánie/ Sewe=

36:

rzánie/ Nowogrodzánie/ ktorzy nád Ieźiorem Ilmen oſiedli/ á Goſtomyſzlá

37:

ſobie ná ten cżás zá Kſiążę wybráli/ Drudzy też byli/ kthore chrywicy zwano/

38:

Páńſtwo dźierżeli/ gdźie ſie Dniepr y Wolhá pocżyna/ tych było Smoleńſko

39:

głowá.

40:

¶ Kto napierwey w Moſkwi álbo w Ruśi roſkázował/ otym piſmá niemáią/

41:

lecż też nie oddawnego cżáſu iáko ini/ piſmá náwykli/ ktore napierwey poſłał

42:

Michał Kuroplátes Ceſarz Konſtántynopolſki Bulgarom ku piſániu/ od te=

43:

goż cżáſu ięli piſáć co mogli pámiętáć przed tym y potym. Nápiſáli tedy iż im

44:

Wáregowie y Cżoſerowie ná ten cżás pánowáli/

Wáregowie.
Cżoſerowie.

á miáſtho cżyńſzow dawáli im

45:

ſkorki wiewiorce/ gdźie ieſzcże y dźiś zową morze Warecżkoie/ nád kthorymi ná

46:

ten cżás mieſzkáli/ miedzy Swecyą á Liwlánty/ gdźie theż y Wándálity piſzą

47:

być tegoż narodu.

Goſtomysł.

48:

¶ Gdy iednego cżáſu nie mogli ſie zgodźić o Kſiążę/ rádźił im Goſtomyſl áby

49:

ſobie wybráli zá Kſiążę ktorgo ze trzech bráćiey Wáreckich Kſiażąt/ kthorzy

50:

byli w tych kráinach gdźie dziś Liwlánći. Wybráli thedy wſzytkich trzech ſobie

Cccc 3

zá Kſiążętá/

strona: 427v

Kſięgi Dziewiąte.

zá Kſiażętá/ y rozdźielili ſobie ty Kſięſtwá. Kuryg wźiął kráinę Nowogroc=

ką niżey wielkiego Nowogrodá trzydźieśći y ſześć mil/

Kuryg.

Stolec záłożył w Lago=

dźie. Sieniáw oſiadł kráinę nád Białym ieźiorem. Trubor poſiadł Pleſzkow

ſką kráinę/

Sieniáw.
Trubor.

Stolec záłożył w Sworczech. Tych trzech bráćiey Moſkwá powiá=

da z Rzymſkich Pánow wynidź napierwey/ s thądże y dźiſzeyſzy wielki Kniáż

Moſkiewſki/ ktory ieſzcże trwa do tego cżáſu s tego narodu/ mieni ſie być Rzy=

miáninem. Náznácżyli cżás tych trzech bráćiey przyść do Ruſkich kráin/ láth

od ſtworzenia świátá 6370.

¶ S tych bráćiey potym dwá vmárli bez pothomſtwá/ iedenże ſam Kuryg zo=

10:

ſtał we wſzytkim Páńſtwie. Zoſtáwił po ſobie potomká imieniem Ihor/ kto=

11:

rego polećił Olechowi przyrodzonemu ſwemu ze wſzytkim Páńſtwem/

Ihor.
Olech

ktory roz

12:

ſzerzył Páńſtwá Ruſkie áż do Konſtántynopolá walkámi/ y Konſtántynopole

13:

obegnał áż ſie odkupili/ potym vmárł gdy go Wąż viadł w nogę/ pánował lat

14:

trzydźieśći fortunnie. Ihor ſyn Kurgow wſtąpił ná iego mieyſce/ poiął żonę

15:

z Pleſzkowá imieniem Olhę/

Olhá.

walcżąc przyſzedł áż do Nykomedyey y do Herá=

16:

kliey/ pothym poráżon y zábit od Máldytá Kſiążęćia Drewláńſkiego ná miey=

17:

ſcu Koreſty/ támże y pogrzebion/ ſyná zoſtáwił máłego Swátoſławá.

Swátosław.

Przeto

18:

Olhá mátká ſpráwowałá od niego Rzecżpoſpolitą/ do ktoery Drewlánie po=

19:

ſłáli/ áby byłá małżonką ich Kſiążęćiá/ Olhá ony poſły potopiłá/ á ſwoie ku

20:

nim poſłáłá s tym poſelſtwem/ ieſli chcećie ábych byłá małżonką wáſzemu Pá=

21:

nu/ poſzlićieſz zacnieyſze dźiewoſłęby niżliśćie poſłáli. Poſłáli tedy mężow do

22:

niey pięćdźiesiąt co nazacnieyſzych/ ktore w łáźni záwárſzy zápaliłá/ á ſwoie po

23:

ſłáła do nich/ áby opowiedźieli iey przyiazd z ich poſły/ á nágotowáli miodu/ y

24:

inſzych rzecży/ iáko ná ten cżás był obycżay. Przyiechawſzy tedy do nich/ popo=

25:

iwſzy ie y pobiłá z ich Kſiążęćiem. Woyſko więtſze zebrawſzy/ poráźiłá ie/ ták

26:

iż iey muſieli poddáność vcżynić. Dáni ná nie vłożyłá/ iż káżdy s ſiedliſká dał

27:

trzy gołębie y trzy wroble/ á gdy iey ten żywy Trybut przynieśli/ nawiązáłá go

28:

łębiom ogniá do nog/ tákież wroblom puśćiłá ie: Gdy tedy oni ptacy ná gnia=

29:

zdá ſwe przylećieli domy popalili/ ludźi náwiązawſzy Tátárom przedáłá/ á ták

30:

ſie pomśćiłá mężowey śmierći/ Przyiechawſzy ná Kijow okrzćiłá ſie Greckim

31:

obycżáiem iechawſzy do Grecyey/ thá napierwſzą Krześćijáńſką pánią byłá v

32:

Ruśi: było temu lat od ſtworzenia świátá. 6463. zá Ceſárzá Ianá Konſtan

33:

tynopolſkiego.

34:

¶ Tę to Olhę Ruś przywłaſzcża Słońcu/ mowiąc: iáko Słońce świát oświe

35:

ca/ ták też oná nas oświećiła krztem Swiętym/ thylko ſyná niemogłá námo=

36:

wić ná krzeſth bo ſie obierał z walkámi/ w woyſku ſwoim zápowiádał miewáć

37:

trunkow mocnych/ pośćieli/ gárncow/ ſtołow/ tylko piecżone rzecży iadáli ná

38:

źiemi ſiedząc/ walcżył áż do Dunáiá/ y Bulgary zwyćiężył. Stolec ſwoy poło=

39:

żył w Pereáſłáwiu/ á do mátki wſkażał/ thuć moie namilſze mieſzkánie/ bo mi

40:

ſám cżęſto wodzą piękne pocżty/ złoto/ śrebro z Węgier/ á z Ruśi miod/ ſkory

41:

y woſk/ y ſługi.

42:

¶ Gdy vmárłá Olhá/ pogrzebioná w Kijowie. Pothym podnieſioná przez

43:

wnuká Włodźimierzá/ ſwięći iey Swięto Ruś dniá iedennaſtego Lipcá.

44:

Rozdźielenie Wtore.

45:

O śmierći Olhy Kſiężny/ Swátosław ſyn iey roz

46:

dźielił Kſięſtwá miedzy ſyny/ Iáropołkowi Kijow/ Olcho=

47:

wi Drewlány/ Włodźimierzowi Nowogrod wielki/ ſámego

48:

potym Kures Piecżynigow Kſiążę zábił potáiemnie/ á z iego

49:

głowy kośći/ cżáſzę vcżynił opráwiwſzy złotem ku pićiu/ á ná=

50:

piſał ná niey/ prágnąc ludzkiego ſwoieś ſtráćił. Po śmierći

51:

Swiathoſłáwá/ Swádołt Pan Rádny/ iechał do Kijowá do Iáropołká rá=

dząc mu/

strona: 428

O Kſięſtwie Moskiewskim.

Liſt 428

dząc mu/ áby brátá Olche wygnał z imienia (bo mu był Lutę ſyná zábił) y dał

ſie mu námowić/ poráźił brátá y zábił. Obacżywſzy to Włodymierz brát dru=

gi/ vćiekł do Wáregow/ od ktorych wźiąwſzy pomoc/ wypędźił záſię bráthá z

Nowogrodá/ y obległ go ná Kijowie. Blud ná zdrádźie będąc rádá Iáropoł

kowá/ rádźił áby wyſzedł przećiw brátu á łáſki ſzukał/ vcżynił ták/ tám zábit

od Waregow Iáropołk/

Włodymir.

y żonę iego Włodźimierz poniewolił/ kthorą był

wźiął s klaſztorá Greckiego Iáropołk.

¶ Ten to Włodzimierz náſtáwiał był w Kijowie w kośćiele Modł ktore zwa

no Perun/

Modły.

ten miał głowę śrebrną oſtátki miedźiáne. Drugie były/ Vſzlad/

10:

Korſá/ Dáſwá/ Strybá/ Symárglá/ Mákoſzch/ ktorym cżynił ofiáry/ á zwa

11:

no ie Kumery/ miał żon kilko Włodymierz/ s ktorymi też miał ſynow niemá=

12:

ło/ był Swátopołk s mniſzki Greckiey/ Zaſłaẃ s Cżeſzki/ z Ruſki był Iſaſław

13:

Wſzewold/ Borys/ Swátoſław/ Hleb/ miał też nałożnic bárzo wiele po zam

14:

cżech. Tento Wołodźimierz z namowy niektorych/ iechał do Cżarzyhrodá do

15:

Konſtántego y Bázylego/ á thám ſie okrzćił/ y ſioſtrę ich poiął Annę/ á ſáme=

16:

mu dano imię Bázyli/ to ieſt Waśil. Wroćił tedy Grekom Korſon y ine miá

17:

ſtá/ ktore było Grekom pobrano. Ten też Włodźimierz záłożył miáſto Woło

18:

dymir od ſwe^o imienia miedzy Wolhą á Okką rzekámi.

Włodymir.
Miáſto.

Gdy vmárł/ námázáli

19:

go Ruſzacy máśćiámi tákimi/ iż ieſzcże w zupełnym ćiele w grobie leży w Kijo=

20:

wie/ s tądże go Ruſzacy Swięcą zá iednego Apoſtołá.

21:

¶ Po śmierći Włodźimierzá walcżyli ſynowie iego o Páńſtwá/ ták iż kthory

22:

mocnieyſzy był ten drugim wydźierał. Swatopołk thedy Kijow odźierżawſzy/

23:

nápráwił ná Boryſá y Hlebá bráćią iż ie pobito/ ktore Ruś święci zá męcżen

24:

niki: odmieniwſzy im imioná/ ieden Dawid/ drugi Roman/ drudzy bráćia ná

25:

ktore gwałt przychodźił/ vćiekáli do Tátar. Ná oſtáthku/ zoſtał Monárchą

26:

(iáko oni zową właśnie Iedynowładecż) Wſzewołd Wołodymir/

Wſzewold.

ten vſtáwił

27:

obycżay iáko wielkiego Kniáżá wybieráć. Vmárł pothym roku od ſtworzenia

28:

świáthá. 6633. Po iego śmierći nic zacżnego iego ſynowie nie cżynili/ áni ich

29:

potomkowie/ áż do Iurgego/ á Bázyliuſá/ ktore Baty Tátárzyn pobił/ y wiel

30:

ką cżęść Moſkwy y Ruśi wypalił/ á od tego cżáſu Tátárowie roſkázowáli kſię=

31:

dzom Moſkiewſkim y Ruſkim/ y Dań od nich bráli/ áż do Bázyliuſzá ktory był

32:

látá Páńſkiego. 1520. ábowiem ná ten cżás ſámi Kſiążątká miedzy ſobą wal

33:

ki wiedli/ choćia ie ná cżás Tátarowie z iednáli o ich dźierżáwy nie pomogło im

34:

nic. Wyganiáli ſie s Páńſtwá/ á ktoremu było ćięſzko/ vćiekł do Thátar o po=

35:

moc/ a tąd że záſię trudność mieli iáko to bywa/ gdy kto do nieprzyiaćielá vćie=

36:

cże. Andrzey ná ten cżás vćiekł ſię do Tátar/ wypędźił Dymitrá y ſzkody pocży

37:

nił w Ruſkich Kráinách. Było tego od ich potomkow wiele/ ktorzy ſie o Twe=

38:

reńſkie Kſięſtwo niemogli zgodzić/ áż látá. 6886 od ſtworzenia świátá. Dy=

39:

mitr wielki Kniáż Moſkiewſki/

Dymitr.

poráźił Mámái Cárzá Tátárſkiego dwá rázy/

40:

Potym záſię Táchthámiſz poráźił bárzo Moſkwę/ y miáſtá Moſkwy doſthał y

41:

dźierżał/ áż v niego ćiáłá pobite odkupowáli ku pogrzebu. Bázyli ſyn tego Dy=

42:

mitrá/ wygnał Tátháry z Bulgáryey kthora leży zá Wolhą/ y poſiadł ią. Po

43:

śmierći ſwey/ vſtáwił ná ſwe mieyſce brátá Iuryego/ oddáliwſzy od ſyná Bá=

44:

zylego/ przeto iż ſie rozgniewał ná żonę ſwoię Anáſtázyą/ corkę Witułthowę/

45:

máthkę Bázylego/ gdy ią doznał w nierządnym chowániu. Boiárowie przyięli

46:

Bázylego ſyná nieboſzcżykowego: Geor tedy vćiekł ſie do Thátar/ áby im obie=

47:

má rozdźielili Kſięſtwá. Vſtáwili tedy Tátárowie Bázylego/ ktorego Geor

48:

wygnał do Vhliſzcżá/ bo mu to Páńſtwo oćiec był náznácżył zá żywotá/ y prze

49:

ſtał ná nim/ á Geor był ná wielkim Kſięſtwie do śmierći w pokoiu. Po ſwey

50:

śmierći porucżył Monárchią ſpráwowáć ſynowcowi Bázyliuſzowi/ imo ſyny

51:

ſwoie/ Andrzeiá y Dymitrá. S tey przycżyny Andrzey y Dymitr/ poimáli ſtry=

52:

iá Bázylego w Klaſztorze y oślepili/ y poſłáli go do Vhliſzcżá y z żoną: á gdy ſie

53:

o tho poſpoltwo ná nie obruſzyło/ zwłaſzcżá ná Dymitrá/ przyſtáli przedſię do

Cccc 4

ślepego

strona: 428v

Kſięgi Dźiewiąte

ślepego Bázyliuſzá. Vćiekł Dymitr ná Nowogrod zoſtáwiwſzy ſyná Iwáná/

s ktorego wyſzedł Bázyli Semechcżyc/ ten był ieſzcże w więźieniu ná then cżás

gdy był Herberſtáin w Moſkwi (piſze) do Dymitrá dźiádá iego zwano Semecż

ká/ potym Waśil slepy ſpokoynie trzymał wielkie Kſięſtwo. Po iego śmierći/

Iwan ſyn iego wſtąpił ná Kniáſtwo wielkie/ ktore fortunnie ſpráwował/ po=

iął żonę dźiedźicżkę Twereńſkiego kſięſtwá y odźierżał ie/ tákież Nowogrockie/

dla cżego inſzy Pánowie kniemu dobrowolnie przyſtáli/ álbo dla boiáźni/ álbo

dla fortuny. Then to Iwan Bázylego ſyn/ miał ſyná drugiego Iwáná z żoną

ſwoią Máryą/ kthoremu Iwánowi przynieſiono zá małżonkę corkę Sthefaná

10:

Wáłáſkiego Woiewody/ ktory był poráźił Turki/ Węgry/ y Olbráchtá Kro

11:

lá Polſkiego/ á gdy mu tá vmárłá/ poiął drugą z domu Páleologow Ceſárzow

12:

Greckich imieniem Zofią/ s ktorą miał ty ſyny/ Gárbryel kthory potym Bázy=

13:

lim rzecżony/ Iurgi/ Symon/ Andrzey: s pierwſzą żoną był/ Iwan y Dymitr.

14:

Miał też corkę Helenę z Zofią Grecżką/ ktora byłá daná zá małżonkę Alexán

15:

drowi Krolowi Polſkie^v/ Litewſkiemu Kſiędzu. Náznácżył zá żywotá ſtárſze^o

16:

ſyná ná Monárchią/ iáko v nich ieſt obycżay. Gábryelowi Nowogrod/ y dru=

17:

gim ine dzierżáwy. A gdy ten Iwan ſyn vmárł/ náznacżył Monárchią Dymitro

18:

wi nád wolą żony ſwey Zofiey/ ktora to vprośiłá v mężá/ iż Gabryela ná kſię=

19:

ſtwo wſádźił/ á Dymitrá wſádźił do więźienia/ kthorego potym puśćił y prze=

20:

praſzał. Drugie raz go brát Gábryel wſádźił/ á ſám ſie Monárchą vcżynił.

21:

Roźdźielenie Trzećie.

22:

Wan Bázyli wielki Kſiądz Moſkiewſki/ dawſzy

23:

Alexándrowi Krolowi Polſkiemu corkę ſwą Helenę/ wznioſł

24:

nań walkę/ nálawſzy ſobie ktemu przycżynę/ iż iey cerwie Ru

25:

ſkiey niezbudował w Wilnie/ iż też popow Ruſkich iey niecho

26:

wał iákich oná chciáłá/ tákież fraucymeru/ to ieſt pánien Ru

27:

ſkich/ iáko byli poſłowie obiecáli. Zebrawſzy lud wielki ná

28:

troię woyſká rozdźielił/ iedno puśćił do Siewierſkiey źiemie ná południe/ dru=

29:

gie ku Toropcu ná puł nocy/ Trzećie ku Drohobuſzu y Smoleńſku/ przy ktorym

30:

miał pośilecżne vffy.

31:

¶ Przećiw ktoremu náſzy położyli ſie z inſzey ſtrony rzeki rzecżoney Wedraſz/ s

32:

Hetmánem ſwym Konſtántynem z Oſtrogá. Moſkwá bacżąc lud máły w woy

33:

ſcże Litewſkim/ przepráwili ſie ná gorze rzeki nád nadźieię náſzych/ ogárnęli ie

34:

y poráźili ná głowę Litwę/ choćia ſię byli dobrze opárli. thám y Kſiądz Kon=

35:

ſántyn poiman/

Poráżona Litwá

oboz dźiáłá/ y wſzytki ſtátki Moſkwá pobráłá. Zamki Toro=

36:

pecż/ Drohobuſz/ Biele/ Breńſko wźięli. Dwá też braćia Kſiążętá Siewier=

37:

ſkiey źiemie/ ktorzy záwżdy byli pod poſłuſzeńſtwem Litewſkiey źiemie/ poddáli

38:

ſie Moſkwi/ á ták ná ten cżás záſię Moſkwá doſtáłá tego wſzytkiego co był Wi

39:

tułt pod nimi wźiął. A gdy ſie z więźniámi okrutnie obchodźiłá Moſkwá/ obie

40:

cał Konſtántyn v nich wiecżnie zoſtáć dla wolnośći. Vcżynili go tedy wolnym

41:

zá przyſięgą/ vćiekł pothym vpátrzywſzy ſwoy cżás. Alexánder Krol wykupił

42:

niektore więźnie/ wźiął z Moſkwą przymierze. Był to Iwan fortunny ná wal

43:

ki/ choćia w woyſzce nigdy ſam niebywał: Przeto Stefan Wáłáſki Woiewo=

44:

dá mowił/ on domá ſiedząc bitwy wygrawa/ ludzkie włośći bierze/ á ia ledwo

45:

gránic obronić mogę cżołá nádſtáwiáiąc. Ten też Iwan zamek Moſkwę mu=

46:

rem obtocżył/ lecż to było w nim/ iż Tátárom bárzo folgował: gdy do niego po

47:

ſłowie Tátárſcy przyieżdzáli/ ſtoiąc ich ſłuchał/ á onym ſiedźieć kazał. Prze=

48:

to żoná iego Zofia Grecżká mowiłá/ iżem zá ſługę Tátárſkiego ſzłá. Náwio=

49:

dłá potym mężá/ iż by ſobie niemoc zmyſlił/ gdy przyiádą Tátárowie w poſel=

50:

ſtwie/ áby ich leżąc ſłuchał. Mieli theż tám dom ſwoy Thátárowie ná zamku

51:

Moſkwi/ áby wiedźieli w Tátárzech co ſie w Moſkwie dźieie. Zofia tego dáley

nie mogłá

strona: 429

O Kſięſtwie Moskiewskim.

Liſt 429

nie mogłá ćierpieć/ poſłáłá dáry Carzowey Tátárſkiey/ áby ią tym domem dá=

rowáła mowiąc iż ma obiáwienie Boſkie/ áby ná thym mieyſcu kośćioł poſtá=

wiłá/ á ná inym mieyſcu rzekłá Tátárſki dom poſtáwić/ otrzymáłá to/ ále ieſz

cże do tego cżáſu Tátárom niezbudowano inego domu.

Láthá od národzenia Páńskiego 1505. Vmárł

Iwan Waśiłowic wielki Kniáź Moſkiewſki/

Vmárł Iwan.

wielkiey forthuny będąc/ wźiął

kſięſtwá Litewſkiego ná ſiedḿdźieſiąt mil/ y miáſto zacne Pſkow/ kthore było

pod Litewſkim poſłuſzeńſtwem. Ná iego mieyſce wſtąpił Waśił álbo Bázyli

przed thym Gábryel rzecżony/ máiąc Dymitrá Brátá w więźieiu pierwſzego

10:

Monárchę: przeto nie był Waśil práwym Monárchą zá iego żywotá/ wſzákże

11:

ácż ná walkę niefortunny był/ ále rozumem wygrawał/ iáko iego oćiec Pſkow

12:

y ine dźierżáwy pobrał Litwie/ ták theż on Smoleńſko ze wſzythką dźierżawą

13:

wźiął pod Zygmuntem Krolem Polſkim/ przez przycżynę Micháłá Glińſkie=

14:

go Ruśiná/ ktore było pod Litwą ná ſto lat/ nálawſzy ſobie przycżynę/ iż Tá=

15:

táry nań podwodźi.

16:

¶ Krol Zygmunt ná ten cżás chcąc rátowáć obleżeńce ná Smoleńſku/ ále nie

17:

wcżás. Poſłał przodkiem woyſkiem Konſthántego z Oſtrogá/ gdźie iuż było

18:

ná ten cżás Smoleńſk wźięto/ ſzcżego bárzo s hárdźiał Waśił/ iż chćiał wſzytkę

19:

Litwę wźiąć/ przeto zebrał wielki lud przećiw Litwie. Náſzy ſie tego dowie=

20:

dźiawſzy/ ćiągnęli przećiw im/ przepráwiwſzy dźiáłá y lud przez rzekę Dniepr.

21:

Potkáli ſie z Moſkwę/ y poráźili Moſkwę ná głowę/ gdźie Cżeládyn Hethman

22:

ich poiman y wiele inych. Piſałem o tey walce ſzerzey w Kronice Polſkiey przy

23:

Krolu Zygmunćie pierwſzym.

24:

¶ Potym we cżterzech lat/ Waśil Iwánowic poſłał lud do Litwy ná bránie/

25:

położyli ſie nád Dźwiną bliſko Połocká.

Połocko.

Woyćiech Gaſztołt Woiewodá Po=

26:

łocki/ máiąc o nich ſpráwę gdy zagony roſpuśćili/ poſłał śpiegá do ich woyſká

27:

w nocy/ ktory zápalił Stertę ſiáná w woyſzcże/ rzućili ſie wſzyſcy gaśić: w then

28:

cżás vderzył ná nie s tyłu/ rozgromił ie y poráźił s trochą ludźi/ ktore mogł mieć

29:

ná krotki cżás/ gdźie ich wiele w rzece potonęło vćiekáiąc/ tákież y ty ktorzy by

30:

li w zagony zábiegli/ chłopi pobili. Tegoż roku poráźili go Tátárowie Kozáń=

31:

ſcy/ á wżdy Moſkwá ták dobrze o tym Kniáżu dźierżáłá/ iáko by on záwżdy po

32:

rażał y wygrawał.

33:

¶ Piſze też Herberſtyn dźiwuiąc ſie ſpráwie ich/ iż tám żadny ſwe^o nic niema/

34:

iedno wſzytko Hoſpodárſkie/ y bráćia y wſzyſcy powinowáći tákież Pánowie/ ſą

35:

v niego iáko vrzędnicy. Gdźie ktoremu z łáſki Stároſtwo chce dáć/ tho ná iego

36:

woli/ á s tego muśi káżdy rok płát dáwáć/ y s thego w poſelſtwie iecháć gdźie

37:

każą/ y ná woynę. Ludźiem młodym ſynom Boiárſkim płácą ná rok tylko po

38:

ſześći cżerwonych złotych/ á niektorym po dwánaśćie/ s tego ſobie ſtráwę omy

39:

ślay y ſtátek kup/ á iedź kędy/ y kiedy każą. Piſze też/ iż przy nim roſkazał Ba=

40:

zylemu trzećiakowi/ gotowáć ſie w poſelſtwie do Ceſárza Máxymilianá/ iż ſie

41:

vpomionął by dano ná ſtráwę/ wſádźił go ná wiecżne więźienie/ y thám hánie=

42:

bnie vmárł/ á dźiećiom iego wſzytek ſtátek pobrał: á ći záſię co ieżdżą do Kro=

43:

low poſtronnych w poſelſtwach/ przyiechawſzy máią mu dáry okázáć/ co im dá

44:

dzą v Ceſárzow álbo Krolow/ z onych dárow ſobie obierze co ſie mu podoba/ á

45:

gdy poſłowie co kto rzecże/ cżemu ſie w to w dawáią/ ták odpowie. Wola Bo=

46:

ża/ wola Kniáżá wielkiego ieſt/ niemoże ſie mu w tym nikt przećiwić/ gdy theż

47:

wielkiego kſiędza proſzą aby zwięźienia wykupił kogo/ álbo też ſwego wypuśćił

48:

rzecże wnet: Bog go ták chce mieć przeto nań dopuśćił/ tákże y w wąthpli=

49:

wych rzecżach mowią: Bog wie á Hoſpodar wielki. Poſłuſzeńſtwo tákie vnich

50:

gdy komu Hoſpodar każe ſobie gárdło vrznąć/ vcżyni to wneth. Gdy co nam=

51:

nieyſzego zginie powiedzą y wroći ſie. Lud táki życżliwy ſobie á chełpliwy/ by

52:

ie nábárźiey kto poráźił/ rzeką iż oni poráźili. Od Kuryká áż do tego Waśiłá

niepiſał ſie

strona: 429v

Kſięgi Dźiewiąte

niepiſał ſie żadny ták wielkim Tytułem iáko ten Waśil/ tho ieſt iego Tytuł.

Tytuł Moſkie.

Waśil Iwánowic z łáſki Bożey/ wielki Carz Moſkiewſki/ Wołodymirſki/ No

wogrocki/ Smoleńſki/ Thwerdſki/ Iurhſki/ Pleſkowſki/ Permſki/ Wiátki/

Bulgárſki/ Kſiążę Nowogrockie inſzey źiemie/ Cżerniecowſkie/ Rzezáńſkie/

Bielowſkie/ Roſtowſkie/ Iaroſłáwſkie/ Bieloźierſkie/ vdorſkie/ Obdorſkie/

Codymſkie/ y wſzytkiey Ruśi Pan: Przywłaſzcżył ſobie Krolewſki Tytuł ál=

bo napis/ z łáſki Bożey/ ále mu ták nie piſze żadny iny Krol álbo Kſiążę/ tylko

Miſtrz Liwláncki. Gdy do Turká piſze przydawa k ſwemu Tytułowi/ brátu

náſzemu vmiłowánemu/ też to przydawa/ poſyłamy k tobie náſzego wiernego/

10:

etć. Do Krolá Polſkiego piſze. Waśil Iwánowic wielki Kniáż z łáſki Bożey

11:

wſzey Ruśi Pan/ etć. Przy tym Herberſtynie przyſzły były liſty od Krolá Zy=

12:

gmuntá z Litwy do niego ná ktorych ſtáło/ wielki Kſiądz Ruſki/ Pruſki/ Má

13:

zowiecki/ gniewał ſie o tho/ y mowił przećiw temu/ mieniąc ſie być Pánem w=

14:

ſzytkiey Ruśi/ nácżym ſie omyla.

15:

¶ Nie dáie temu wiáry Herberſtyn/ áby on kiedy żądał v Papieżá álbo Ceſá=

16:

rzá pomázánia ná Kroleſtwo Moſkiewſkie/ iáko Paulus Iouius nápiſał/ gdyż

17:

on ieſth nieprzyiaćielem Papieżowi/ y odſzcżepieńcem go zowie: á mieni go być

18:

nie Pápieżem/ ále Doktorem Rzymſkim/ práwym Papieżem powiáda być Pa

19:

tryárchę Konſtántynopolſkiego/ bo ſie then nie odſzcżepił od Krześćijáńſkiey

20:

wiáry powiáda. A theż ſie on niema zá podleyſzego od Ceſárzá álbo Papieżá.

21:

Wiele ich mnimáło (piſze Herberſtyn) áby Ceſarz Máxymilian miał mu dáć

22:

Tytuł iáki Krolewſki/ náprzećiwko Krolowi Polſkiemu/ nácżym ſie omyłá=

23:

ią/ y mieli zá to drudzy/ ábych ia w tym ieźdźił do niego. Był ták łáſkaw Ceſarz

24:

Máxymilian ná Krolá Polſkiego/ iż mowił: my s krolem Polſkim y do Piekłá

25:

y do Niebá gotowi będziem záwżdy/ iáwneć było okazánie tey miłośći miedzy

26:

imi z małżeńſtwá Ferdynándá Krolá Rzymſkiego/ á Ludwigá Węgierſkiego/

27:

ſynowcá włáſnego Krolá Polſkiego/ kthore ia rzecży ſpráwował co było z da=

28:

wná przeyrzano. Spráwuie ſie then Herberſtyn długim ſwoim piſánim/ iż on

29:

nigdy tákiego poſelſtwá nie ſpráwował do Moſkwy/ áby w cżym Krolowi Pol

30:

ſkiemu vbliżyć miał/ ále o tho ieźdźił w poſelſthwie do Moſkwy od Ceſárzow/

31:

iż gdy ſie wyznawa być Pánem Krześćijáńſkim/ áby ſnimi ćiągnął przećiw nie

32:

przyiaćielowi Krześćijáńſkiey wiáry/ á o to ſie pilnie ſtáráli/ áby go s Krolem

33:

Polſkim poiednáli/ ták teraz iáko ná potomne cżáſy. Wiedźiał tho ſam Krol

34:

Zygmunt piſze Herberſtyn/ iżem ia niwcżym inſzym nie ieźdźił/ iedno w tym iá=

35:

kom piſał/ co iednák obiecał Moſkiewſki vcżynić/ ále zá thrudnymi kondycyá=

36:

mi/ tylko wźiąłem był miedzy imi ſtanie w pokoiu do pięći lat pod przyſięgámi.

37:

A też Moſkiewſki Kniáż nie ma ſie zá podleyſzego od Papieżá álbo Krolá kto=

38:

rego/ iákom piſał/ y to ieſzcże ma ſie zá doſtoynieyſzego. Bo gdy poſłom Ceſár=

39:

ſkim/ Krolewſkim álbo Papieſkim dawa ręce ná przywitániu/ tákież ná odieź=

40:

dzániu/ wnęth mu potym wody dádzą vmyć ſie/ máiąc ie zá niecżyſte y odſzcże=

41:

pieńce/ iákom tego doznał gdym był w poſelſtwie v Bázylego/ y s they przycży=

42:

ny mnimam niechćiał żony poiąć v poſtronnych Krolow álbo Kſiążąt/ áby in=

43:

ſzych obycżáiow y wiáry nie miáłá/ iedno iáko v niego. Przywiedźiono mu te=

44:

dy pułtorá tyſiącá pánien co nacudnieyſzych możono náleść Boiárſkich: miedzy

45:

ktorymi obrał ſobie Solomę iednę miedzy wſzytkimi corkę Iwáná Saporá. A

46:

gdy ſnią niemiał płodu do lath dwudźieſtu y cżterech/ dał ią do Klaſzthorá w

47:

Susdálſkim Kſięſthwie/ ácżkolwiek Kápicę z rzućiłá y podeptáłá ią nogámi/

48:

wſzákże zá karánim muſiáłá tám zoſtáć. Pomowiłá potym by brzemienna by=

49:

łá/ wſzákże nie było nic s tego. Wźiął ná iey mieyſce Helenę corkę ſlepego Bá

50:

zylego Glińſkiego/ ſynowicę Micháłá Glińſkiego Ruśinow/ zbiegow Litew=

51:

ſkich. Ten Michał Glińſki/ był ná ten cżás w więźieniu gdy tám był Herber=

52:

ſtáin/ ktory ſie zá nim przycżyniał y był wypuſzcżon/ ále pod ſtrażą chodźił.

53:

S tą tho Heleną Glińſkiego corką/ miał Bázyli dwu ſynu/

Iwan.
Geor.

Iwáná y Georá/

dla kto=

strona: 430

O Kſięſtwie Moskiewskim.

Liſt 430

dla ktorych młodośći/ náznácżył im Opiekuná Micháłá Glińſkiego/ Sthryiá

ich właſnego/ bo iuż był iego brát vmárł Bázyli Glińſki. Náznácżył też Iwá

ná ná Monárchią po ſwey śmierći/ ktory ſie vrodźił látá 1528. Ten tho Jan

álbo Iwan dźiś cżyni o Liwláncką źiemię z Litwą. Po śmierći tedy tego Bá=

zylego. Owcżyná ieden z rády w wiązał ſie bárzo w opiekę Kſiężny wdowy. A

gdy ią Michał Glińſki o tho karał ſłowy iáko powinowátą/ włożyłá nań pot=

farz iż chćiał vćiec/ zdrádziwſzy/ do Litwy/ kazáłá go Owcżynie poimáć y wſá=

dźić. A ták Michał dokonał ſwego żywotá ná ſtárość w więźieniu od ſynowi=

cże właſney.

10:

Rozdźielenie Cżwarte/ gdźie będźie wypiſánie

11:

Kráin/ y Miáſth/ y Rzek zacnieyſzych

12:

w Moskwi.

13:

Oſkwá Miáſto/

Moſkwá miáſto

głowá ieſt ná ten cżás/ wſzey źie=

14:

mie Moſkiewſkiey/ zamek y rzekę tákże zową Moſkwą/ od kto

15:

rych też lud wſzytek Ruſki/ kthory tám obywa/ wezwan ieſth

16:

thymże imieniem Moſkwá. Rzeká Moſkwá kthora idźie pod

17:

miáſto/

Moſkwá rzeká.

wyſzłá s kráiny Twereńſkiey Werſthow 70. wyſzſzey

18:

Mozáyſká (Werſt v nich iáko Włoſká milá) pocżyna ſie bli=

19:

ſko Oleſzná s pomocą drugich rzek/ idźie od miáſtá Moſkwi ná wſchod Słońcá

20:

áż do rzeki Okki: Tą rzeką płáwią wſzytki potrzeby do Moſkwy miáſtá s Swe

21:

reńſkiey źiemie/ ryb nie wiele ma y to złych. Kráiná thá Moſkiewſka ieſt bárzo

22:

zła á nie vrodna dla piaſkow y źimná/ bo ták tám źimna kráiná/ iż nie tylko zbo

23:

że/ ále y drzewo ſchnie od niego/ ludzye y dobythek zdycháią od niego/ iáko nie=

24:

mierne źimno ták y Słońce názbyt pali/ y zboże ſuſzy. Miodu ma doſyć tá krá=

25:

iná y dobytká rogátego/ ále mnieyſzego niż v nas. Leży Moſkwá miedzy wſcho

26:

dem Słońcá á puł nocy iádąc z Wilná. Miáſto ieſt wielkie z drzewá budowá=

27:

ne/ ieſt go w okoł ná ſiedḿ mil/ ále domy v vlice nie przelegle ſobie: ſą tám ogro

28:

dy/ role/ łąki w mieśćie/ y moſtow bárzo wiele dla błot/ kthorego tám doſyć.

Moſkwá miáſto

29:

Od miáſtá nie dáleko zá rzeką/ Kſiądz Waśił zbudował miáſtecżko Dworzá=

30:

nom ſwoim/ to miáſtecżko zową Naley/

Naley.

tám w nim nie wolno Ruśi/ ábo lu=

31:

dźiom proſtym pić miodu álbo trunkow mocnych/ okrom kilko dni do roku/ tyl

32:

ko ſámym Dworzánom. Klaſztorow też doſyć bliſko miáſtá nábudowano: prze

33:

to ſłuſzney obrony miáſto nie ma áni dokończenia/ áni muru/ áni wáłow/ tylko

34:

z drzewá Kobylenia pocżyniono przez vlice/ przy ktorych ſtraż bywa w nocy/ ko

35:

go by po pierwſzey godźinie náleźli wſádzą/ á kieśćieńmi álbo knucżym biją.

36:

¶ Drugą cżęść miáſtá obiegłá rzeká Moſkwá/ w ktorą też w pada druga rze

37:

ká rzecżona Iánſá pod miáſtem/ ná kthorey młynow wiele pożytecżnych. Za=

38:

mek w mieśćie murowány/ ktory obiegłá z iednę ſtronę rzeká Moſkwá/ z dru=

39:

gą Niegliná rzeká thá w pada w Wáły pod zamek/ pothym w Moſkwę rzekę.

40:

Ieſt ten zamek ták wielki/ iż by y też mogł zá iedno miáſto licżyć/ ále drzewiáne

41:

budowánie/ okrom co Włochowie zá tego Waśiłá pocżynili Báſzty murowá

42:

ne/ kośćiołow też trzy murowáne y kilko gmáchow/ Mor tám nie bywa bo ieſt

43:

dobre powietrze: Wſzákże miewáią iákieś niemocy w głowie y we wnątrz/ oni

44:

zową gorącżką ná ktorą mrą cżęſto. Lud Moſkiewſki ná kupiectwo ieſt zdrá=

45:

dliwy/ chytry/ wiáry áni ſłowá nie dźierżą/ Popielice Kretą náćieráią áby ſie

46:

białe zdáły/ Nowogrodek thákież/ Sobolá nie vkaże áż kiedy chmurny dźień/

47:

Bobru każdego popráwi ſkorupámi zwirzchnimi Włoſkich orzechow/ y wſzyt

48:

kim koſmátym towárem wnet okłámáią: przeto ſie ich kupcy nie powiedzą niko

49:

mu by był Moſkwićin/ iedno gośćiem.

Włodźi=

strona: 430v

Kſięgi Dźiewiąte

Wołodźimierz miáſto wielkie/ leży ná wſchod ſłoń=

cá Moſkwi/ przy ktorym też zamek drzewiány ieſt/ thám byłá pierwey głowá

wſzey Moſkwy/ ſiedźi miedzy wielkimi dwiemá rzekámi/ Wolgą á Oką thrzy=

dzyeśći y ſześć mil od Moſkwy miáſtá/ Ziemiá tám ieſth bárzo żyżna/ płodna.

Kleſmá rzeká idźie pod nię/

Kleſmá.

kthora cżterzy mile od Moſkwy powſtáłá/ kthorą

może zeglowáć áż do Muroniá miáſtá/ ktore leży niżey Wołodźimierzá mil 24.

ná brzegu rzeki Okki. Murománi ludźie ſą iáko dźicży/

Murománi.

tylko ſie ſkorkámi zwie

rzęcżymi żywią á rybámi/ á w leſiech mieſzkáią.

Nowogrod niſzſzy Miáſto y zamek wielkie/ kthore

10:

niedawno Kſiądz Waśił záłożył ná ſkále/ nád Wolhą y Okką rzekámi/ od

11:

Muroná cżterdźieśći mil/

Muron.

á ták będźie ten Nowogrod od Moſkwy ſto mil Nie

12:

mieckich. Vrodzay tám wſzelkiey żywnośći po rowna s Włodźimierzem/ á tam

13:

iuż koniec Krześćijáńſtwá/ á ſnádź wſzytkiey Europy. Acżkolwiek ieſt ieſzcże

14:

dáley dźierżáwá Kniáżá wielkiego Cżeremiſzow ná wſchod Słońcá/ ále Má=

15:

chometowę wiarę trzymáią/ thámże y Mordwa lud ſnimi mieſzány zá Wołgą

16:

nád Surą rzeką/ ktora dźieli Páńſtwá Cázáńſkich Tátárow z Moſkiewſkim/

17:

á potym w pada w Wolgę niżey Nowogrodá/ gdźie Waśil wielki Kniáż Mo

18:

ſkiewſki záłożył zamek/ ktoremu dał imię ſwoie Bázylow grod/

Bázylow grod.

o ktory kłopot

19:

záwżdy ma s Tátáry/ tám też nie dáleko rzeká kthorą zową Molchá w pada w

20:

Okę. Potym Káſimow grod/ kthory dał Moſkiewſki Thátárom ſwoim/ tám

21:

Tátárki fárbuią ſobie páznokćie cżarne rąk/ zda ſie im ták cudniey/ á z włoſy

22:

roſpuſzcżonymi chodzą.

23:

Mordwá w kráinie miedzy wſchodem ſłońcá á po=

24:

łudniem miedzy láſy lud prácowity/ orzą/ ſieią iáko Ruś/ z źwierza/ s ſkorek/

25:

żywność máią/ chłopi cżuyni/ walecżni/ ſthrzelcy dobrzy/ łuki długie máią/

26:

Tátárom ſie bronią dobrze gdy ie drapieżą/ Poddáni Moſkwy ále pogáni.

27:

Obrocżenie zaſię ku Zachodu.

28:

Rezan Kráiná y Kſięſtwo wielkie było pierwey ni=

29:

żli przyſzło do Moſkiewſkiego/ przez niezgodę bráćiey/ lezy miedzy Okką á Do=

30:

nem rzekámi/ ieſt też y Miáſto trzydźieśći y ſześć mil od Moſkwy Miáſtá: Thá

31:

Kráiná nád inſze kráiny w Moſkwi zyżnieyſza ieſt w vrodzay/ po dwu Kłoſku y

32:

po trzech ná źble bywa/ ledwie ſie bydlę we drze w zboże ná polu/ y ptak s niego

33:

trudno wylećieć ma: Miodu/ ptakow/ źwierza/ ryb też doſyć ma/ y lud w niey

34:

walecżny.

35:

Tulá miáſtecżko y rzeká cżterdźieśći mil od Reża=

36:

nu/ á od Moſkwy ku południu trzydźieśći y ſześć/ to iuż tám oſtátnie miáſtecż=

37:

ko Moſkiewſkie/ bo z drugą ſtronę puſte polá ná południe ku Tátárom/ thám

38:

też bliſko Tule/ wielki Bázyli dał zbudowáć miáſtecżko nád rzeką Vppá/ kto=

39:

re też ták zową. Tá Vppá rzeká złącżywſzy ſie s Tulą w pádaią w Okę wyſzſzey

40:

Wroćińſká/ miedzy tymi rzekámi leży Odoiow zamecżek.

41:

Tánáis rzeká sławna Hiſtorykom ſtárym/ ktorą po

42:

Ruſku zową Don 8. mil od Tule. tá rzeká dźieli Azyą od Europy według Hiſto

43:

rykow/ pocżyna ſie nie zgor Ryfeyſkich iáko ſtárzy Hiſtorykowie piſáli: Ale w ro

44:

wni z Ieźiorá Iwánowe^o/ ktorego ieſt ná pięć ſet Werſtow/ w leſie ktory zową

45:

Okolnicki lás. S tego Ieźiorá dwie rzece wielkie wychodzą/ Don á Schat: ten

ſie Schat

strona: 431

O Kſięſtwie Moskiewskim.

Liſt 431

ſie Schat obroćił ku zachodu ſłońcá/ wźiąwſzy s ſobą Vpę rzekę w pada w Okę

ku puł nocy y wſchodu ſłońcá.

Vpá Rzeká.

Tánáis álbo Don/ proſto ſie obroćił ku wſcho=

du ſłońcá/ pothym miedzy Cázanem á Aſtráchanem/ przybliżył ſie ku Woldźie

rzece/ ták iż iedno od niey ná tym mieyſcu w ſiedmi milach ieſt/ potym ſie vdał

ku południu w pada w ieźioro wielkie Meotys. Ieſt mnieyſzy Don niż Wolhá

ále więtſzy niżli Dniepr álbo Dźwiná/ thám gdźie ten Don wpada w Ieźioro

Meotys ieſt miáſto ktore zową Azof gdźie wielki ſkład Kupiecki/ ták s Turek/

s Tátar/ iáko s Krześćijáńſtwá.

Azow Miáſto.

Káżdemu tám wolno by niewiedźieć ſkąd był

przedáwáć y kupowáć/ á w Tureckiey mocy ieſt. Nád thą też rzeką miáſto A=

10:

chás iest wyſzſzey Azofá/

Achás álbo
Don Miáſto.

tám kráiná roſkoſzna iáko Ray/ bo ná obu brzegu ro=

11:

ſtą rozmáithe źiołá/ korzenia/ owoce roſkoſzne/ ryb roſkoſznych doſyć/ źwierzá

12:

rozmáitego/ ktorymi ſie tám vżywi/ máiąc thylko Sol á Chleb/ á ſtrzelbę ná

13:

Zwierz. Tá rzeká Don sćiągnęłá ſie ná ſto mil/ ſkąd ſie pocżyna do tego miey=

14:

ſcá gdźie w pada w Meotys ieźioro/ źiemią ná proſth idąc dwie rzece weń wpa=

15:

dáią/ Doniec á Schokſná/ dwádźieśćiá dni płáwieniá rzeką thą od tego miey=

16:

ſcá gdźie ſię pocżyna do Azofu/

Doniec.
Schokſná.

á ten Doniec pocżyna ſie w Siewierſkiey źiemi/

17:

ieſt też Przewoz przez tę rzekę Don/ zową wielki przewoz bliſko ieźiorá Meotys.

18:

Ma też vſtáwicżnie ſtraż Moſkiewſki Kniáż nád tą rzeką Don/ dla przebywá=

19:

nia Tátárow do iego kráin.

20:

Mſzcżenek był niegdy zamek ná ieźierzyſkach bliſko

21:

rzeki Schatu/

Mſzcżenek.

do tego Mſcżonká s Moſkwy miáſtá idąc ku południu ieſt ſześć

22:

dźieſiąt mil Niemieckich/ á od Tulij trzydźieśći/ then Mſzcżonek Okká rzeká

23:

w koło obiegłá nád ktorą ty miáſtecżká/

Okká rzeká.

Worocyn/ Coluga/ Cżyrpach/ Cor=

24:

ſyrá/ Kolmá/ Rezan/ Cáśimowgrod/ Muron y inych wiele: Potym do Wol

25:

gi niżey Nowogrodá máłego w pada. W tey tho rzece nálepſze ryby Moſkwá

26:

powiáda być v Murániá.

27:

Sem rzeká przez Siewierſką źiemię idźie/

Sem.

w pada

28:

w Deſznę rzekę v Cżernieowá/ á potym obie w Dniepr niżey Kijowá.

29:

¶ Ty Kſiążętá/ Bázyli Moſkiewſki Kniáż wielki/ niektore po bił/ drugie po

30:

truł/ drugie w więźieniu po morzyłá Páńſtwa pobrał/ Woroćimſkie/ Corſir=

31:

ſkie/ Siewierſkie/ Bielſkie/ y drugich wiele.

32:

Siewierſka źiemiá byłá niegdy wielkie Kſięſthwo/

Siewierſka źie=
miá.

33:

w ktorey Nowogrodek byłá głowá gdźie Kſiążętá mieſzkáły/ ktorzy rodzáiem

34:

wyſzły z wielkich Kniáżow Moſkiewſkich/ leży ná południe od miáſtá Moſkwy

35:

pułtora ſtá mil/ ná ſzerz áż do Dniepru/

Grodek.

ma w ſobie puſtych pol y láſow doſyć/

36:

zamkow/ miaſt/ miedzy ktorymi theż Stárodub/ Potywło/ Cżernihow/ Ho=

37:

mel źiemiá ieſt pożytecżna w vrodzay y w miod/ tákież w koſmáty thowar/ lud

38:

walecżny/ bo s Tátáry záwżdy walcżą.

39:

¶ Gdy ſie trzey bráćia nie mogli zgodźić o Kſięſtwo Siewierſkie/

Siewierſka źie=
miá

zábił ieden

40:

Bázyli dwu bráćiey/ ſámego też Bázylego oſkárżono do Kniáżá wielkiego Mo

41:

ſkiewſkiego/ iákoby on miał piſáć Sthárośćie Kijowſkiemu/ chcąc ſie poddáć

42:

Krolowi Polſkiemu/ á Stároſthá Kijowſki/ miał ten liſth poſłáć wielkiemu

43:

Kniáżowi Moſkiewſkiemu. S tey przycżyny Bázyli wielki Kniáż/ dał go po=

44:

táiemnie poimáć/ w więźieniu zgubić/ á Páńſtwá pobráć/ á był mu brát ſtry

45:

iecżny z rodu Semechcżyc: przeto ſie też cżęśćią obawiał áby niebył Monárchią/

46:

to ieſt Iedynowłádzcżem/ iákoż bliſzſzy był niż wielki Bázyli.

47:

Cżernieow/ leży trzydźieśći mil od Kijowá/ tákże

48:

y od Potywlá/ á Potywlo od Moſkwy Miáſtá 140. mil/ a od Kijowá ſześć=

49:

dźieſiąth mil/ od Bránſká trzydźieśći y ośḿ/ leży Cżernieow zá wielkim láſem/

Dddd

ktorego

strona: 431v

Kſięgi Dźiewiąte

ktore^o dwádźieśćiá y cżterzy mile ná ſzerz. Nowogrodek mil oſmnaśćie od Po

cżywlá/ á od Stárodubu cżternaśćie mil/ á Stárodub od Pocżywlá trzydźie=

śći dwie mil/ s Pocżywlá idąc do Tauryki/ tho ieſt/ Przekopu Tátárſkiego

przez puſzcżą/ ty rzeki nadchodzą/ Sná/ Sámará/ Aryel/ ná kthorych niemaſz

moſtu áni przewozu/ tylko w pław muśi: kto ſie tám omieſzka/ Tátárowie go

wezmą. Drugie rzeki zową Końſka wodá/ y Mołocżna. Vhrá druga rzeká

głęboka y błothną/ pocżyna ſie niedáleko Drohubużá w leſie miedzy Kolugą á

Wroćimem/ á w pada w Okę/ tá rzeká zá Witułtá dźieliłá Litwę z Moſkwą.

Dymitrowice Miáſthecżko y Zamek/ mil ośmna=

10:

śćie od Wieſzny/ od Wroćimowa około dwudzieſtu mil.

11:

Smoleńſko miáſtho wielkie Biskupie/ nád Dnie=

12:

prem rzeką/

Smoleńſko.

zamek ná inſzey ſtronie rzeki ná brzegu ná wſchod ſłońcá/ drzewem

13:

opárkániony/ iáko miáſtecżko budowány/ bo wnim wiele domow/ przeto łá=

14:

cny ku ſpaleniu/ wſzákże Wáłem oſypány s tę ſtronę gdźie rzeki niemaſz/ iáſki z

15:

drzewá pocżyniono około niego. Nigdy go Moſkwá mocą nie mogłá wźiąć áż

16:

przez zdrádę Cżechá iednego/ ktorego był Michał Glińſki przenáiął. Miáſto

17:

w dole págorki około iego rodzáyne/ láſy gi ze wſząd obległy wielkie/ w ktorych

18:

źwierzá wiele co ná futrá/ iáko ſą Popielicze/ Kuny Nowogrodki: Kośćioł

19:

ná Zamku przecżyſtey murowány/ inſze z drzewá/ ná przedmieśćiu Klaſztorow

20:

doſyć ſpuſtoſzáłych. S Smoleńſká iádąc ná proſt do Moſkwy:

Drogá do Mo=
ſkwy.

Napierwey do

21:

Drohobuſzá mil ośmnaśćie/ potym do Wieſny drugie ośmnaśćie/ do Mozáy=

22:

ſká dwádźieśćiá y ſześć/ potym do Moſkwy ośmnaśćie/ á ták tylko s Smoleń=

23:

ſká do Moſkwy ośmdźieſiąth mil/ ácżkolwiek oni licżą ſto mil. Wźiął był Wi=

24:

tułt pod Moſkwą Smoleńſk/ látá 1413. záſię Bázyli pod Krolem Zygmun=

25:

tem/ látá 1514. oſtátniego dniá Lipcá/ przez Micháłá Glińſkiego iákom iuż

26:

piſał.

27:

Drohobuz y Wieſmá miáſthecżká nád Dnieprem/

28:

ktore niegdy pod poſłuſzeńſtwem Litewſkim były/ ieſt rzeka Wieſma ktora w

29:

pada w Dniepr/ chodzą też nią ſzkuty ná gorę y nád doł

30:

Mozáysko miáſthecżko y zamek/ gdźie záięcy doſyć

31:

rozmáitey bárwy/ tam miewa myśliſtwo wielki Kniáż/ y poſłow ſlucha poſel=

32:

ſtwá/ zwłaſzcżá Litewſkich.

33:

Bielá Kſięſthwo y zamek thegoż imienia nád rzeką

34:

Opſzą w wielkich leſiech/

Kſiądz Bielſki.

ſześćdźieſiąt mil Niemieckich od Moſkwy/ od Smo=

35:

leńſká trzydźieśći y ſześć/ á od Toropcżá trzydźieśći/ trzymáli ie ku Litwie ſyno=

36:

wie Krolá Iágiełłá. Ale Waśil Kſiążę Bielſkie/ wdał ſie dobrowolnie do

37:

Moſkwy/ y żonę thám inſzą poiął/ zoſtáwiwſzy pierwſzą w Litwie/ miał ſyná z

38:

Moſkiewſką ktory potym do Polſki przyſzedł zá náſzych cżáſow/ potym iechał po

39:

Rycerſtwie/ bo mu było pobrano w Moſkwi Páńſtwo.

40:

Rżowa Dymitrowá miáſtho z zamkiem dwádźie=

41:

śćiá mil y trzy od Moſkwy/ nád Wolgą rzeką/ ieſt też druga Rżowa/ od wiel=

42:

kich Lukow dwádźieśćiá mil/ á od Moſkwy ſtho y cżterdźieśći/ od Pleſkowá

43:

dwádźieśćiá mil/ tę zową puſtą: Zá Rżową Dymitrową wielki las ktory zową

44:

Wolkowſki/ s ktorego cżterzy rzeki wychodzą y ieźioro rzecżone Wronow/ s kto

45:

rego rzeká wychodźi/ tá potym rzeká w pada w w ieźioro rzecżone Wolgo.

Wolhá.

Skąd

46:

ſpomocámi inſzych rzek/ vroſłá ieſt wielka rzeká rzecżona Wolgá wſzythkiemu

świátu

strona: 432

O Kſięſtwie Moskiewskim.

Liſt 432

świátu ſławná/ ktora ſie rowna Niluſowi álbo Iuduſzowi/ Wołgá. ktore ſą naſław=

nieyſze ná ſwiećie rzeki: nie ták iáko Hiſtorykowie piſáli/ áby Don á Wolhá mie

li z iákich gor wychodźić/ rzecżonych Hiperborei álbo Ruffei/ gdyż tám gor ża=

dnych wielkich niemáſz. Potym tá Wolgá/ wpada w morze Káſpiń/

Morze Káſpiń.

ktore Ru

ſzacy zową Morie Chwaleńſkoie/ gdźie miáſto Tátárſkie rzecżone Aſtráchan/

miedzy wolgą á Donem/ ſą polá wielkie/ przychodzą k ſobie bliſko ty dwie rzece

ná iednym mieyſcu siedḿ mil/ á ná drugich bárzo dáleko. Tą rzeką wielkie to=

wáry chodzą wzwodę y po wodźie/ z morzá Káſpiſkiego á z miáſtá Aſtráchan/

Aſtrachan.

Tátar/ y s Turek/ y z Indyey.

10:

Boryſtenes po Rusku Dniepr rzeká sławna y Hi

11:

ſtorykow/ o ktorey więcey piſáli niżli ieſt/ poczyna ſie Dniepr w tymże leſie gdźie

12:

y Wolgá v Wśi ktorą zową Nieprſko/

Dniepr.

támże Nieprzecż ieſzcże więtſza rzeká

13:

pocżyna ſie.

14:

Dźwiná rzeká pocżyna ſie z ieźiorá ktore tákże zową Dźwiná/

Dzwiná.

Dźwiná rzeká pocżyna ſie z ieźiorá ktore tákże zową

15:

Dźwiná/

Dzwiná.

w dźieſiąći mil od tego mieyſcá gdźie y Dniepr/ puśćiłá ſie ku zacho=

16:

du Słońcá/ potym ná pułnocy w pada w morze Niemieckie Oceanum. Po ni=

17:

żey Rygi w Iflántſkiey źiemi/ idźie thá rzeká pod Witepſko/ Połocko/ Rygę/

18:

Duneburg/ puſzcżáią po niey Kupieckie rzecży.

19:

Lowad druga rzeká/ powſtáłá też bliſko Wronowá

20:

ieźiorá/ wpada w ieźioro rzecżone Ilmen.

Lowat.
Ilmen.

Ruſzacy piſáli/ iż Swięty Andrzey

21:

ná on cżás przyiechał był rzeką Dnieprem z Grecyey w zwodę/ á potym do they

22:

rzeki Lowath przyćiągnął Lodźią/ náucżáć Krześćijańſkiey wiáry/ thá bieży

23:

pod wielkie Luki.

24:

Wolk miáſtecżko y zamek dwádźieśćiá y cżterzy mile

25:

od Moſkwy/ od Mozáyſká dwánaśćie mil/ tám też wielki Kniáż ieździ ná my=

26:

śliſtwo.

27:

Wielkie łuki miáſtecżko ſto y cżterdźieśći mil od Mo

28:

ſkwy/ od Nowogrodá wielkiego mil cżterdźieśći/ od Połocká trzydźieśći y ſześć

29:

ieſt kráiná zyżna y oſiádła.

30:

Thoropecż zamek y miáſthecżko miedzy Smoleń=

31:

ſkiem á Wielkimi łuki/ przy gránicách Litewſkich.

32:

Twer álbo Othwer było Kſięſthwo pierwey wiel=

33:

kie/ od Moſkwy mil trzydźieśći y ſześć ku zachodu ſłońcá/ támże Twerdz rzeká

34:

w pada w Wolgę. To Kſięſtwo trzymał Kſiądz Borys/

Borys Zbieg.

ktore^o corkę Máryą

35:

poiął był Kniáż wielki/ ten Borys miał ſyná Micháłá: Thego tho Micháłá

36:

Kſiądz wielki Iwan/ ſieſtrzeniec właſny wygnał/ vmárł Zbiegiem w Litwie.

37:

Terſchak miáſtecżko dźieſięć mil od Thwerá/ kto=

38:

rego połowicę thrzymáli Nowogrodzánie/ á druga ku Thwereńſkiemu Pán=

39:

ſtwu byłá/ tám ſie pocżynáią dwie rzece/ Thwerá á Sná/ iedná ku záchodu do

40:

Nowogrodá/ druga ná wſchod ſłońcá idźie.

41:

Nowogod wielki Miáſto y źiemiá/ nawiętſze kſię=

42:

ſtwo wſzytkiey Ruśi/

Nowogrod.

pod ktory rzeka Wołochda idźie: á tám niedáleko powſtá

43:

łá z ieźiorá Ilmen/ á w pada w ieźioro Lágode/ then Nowogrod leży od Mo=

Dddd 2

ſkwy ſto

strona: 432v

Kſięgi Dźiewiąte

ſto mil/ drudzy licżą ſto y dwádźieśćiá/ od Pleſzkowá trzydźieśći y ſześć/

od Wielkich łukow cżterdźieści/ od Iwánowá grodu cżterdźieśći. Miáło to

Páńſtwo Nowogodzkie pięć powiátow/ w ktorych oſobne ſpráwy były/ á wſzy

ſtki do Nowogrodá ſie śćiągáły.

¶ Był theż tám wielki ſkład Kupiecki/ rozmáitych towárow/ y z rozmáitych

Kráin ludźi/ s Niemiec/ s Turek/ s Tátar/ s Polſki/ z Litwy/ Ruśi/ stądże

mieli wielkie bogáctwá/ thák iż gdy ich wielki Kſiądz dobył (ſiedḿ lath ſnimi

walcżąc) trzy ſtá wozow śrebrá/ złotá/ pereł/ y inych ſkárbow wywiozł s ſobą

do Moſkwy/ Arcybiſkupá y co známienitſze Pány s ſobą pobrał/ á inſzego im

10:

Biſkupá dał. Byli pierwey pogáni Nowogrodzánie/ chwalili zá Swięthego

11:

Pioruná/ Ołtarze mu ſtáwiáli/ dźiś ná tym mieyſcu ſtoi Klaſztor ktory zową

12:

Peruńſki.

Peruńſki klaſztor

A gdy ſie pokrzćili/ wrzućili Peruná w rzekę z moſtu/ ktory płynął

13:

w zwodę/ y ćiſnął kijem ná moſt á rzekł/ to wam nápámięć Nowogrodzánie.

14:

S tądże im to y dźiś przychodźi/ powiádáią: iż ſie cżáſem ták bárzo chłopi kiymi

15:

biją/ iż ie ledwo Vrzędnicy rozwádzą. Ludźie tám byli pierwey Sláchetnych

16:

obycżáiow Kupieckich/ ſłowo dźierżąc káżde^v/ ále dźiś z grubieli/ gdy obycżá=

17:

ie Moſkiewſkie przyięli/ Ieſli też w tym mieśćie chłopi grod/ stey przycżyny ták

18:

wezwány. Gdy ná on cżás Nowogrodzánie Corſoná w Grecyey dobywáli/ le=

19:

żeli około iego ſiedḿ lat/ żony ich s poimowáły ſwoie ſługi. Dobywſzy miáſtá/

20:

przyſzli s korzyśćiámi do domow/ ále ich ſłudzy nie chcieli puśćić/ á oni ich theż

21:

nie mogli dobyć/ áż s porády iednego/ wźięli kije á miothły iáko ná ſługi á nie

22:

ná nieprzyiaćiele. Chłopi oni ſłudzy vćiekli ná zamek/ gdy ich dobyto/ karano

23:

ie kiymi: od tegoż cżásu przezwano Chłopi grod.

Chłopigrod.

W then cżás Nowogrodzánie

24:

przywieźli s Corſoná wielki dzwon ktory ieſzcże dźiś tám ieſt/

Dzwon.

Kráiná ieſt bárzo

25:

źimna. Ilmen ieźioro tám wielkie/ ktorego dwánaśćie mil Niemieckich/ á ná

26:

ſzerzą oſḿ. Od te^o to ieźiorá náſze przodki wynidź drudzy piſáli. Ruś też ieſt miá

27:

ſtecżko ſtáre/ od Nowogrodá dwánasćie mil/ gdźie tám wodą ſłoną/

Sol.

s ktorey

28:

ſobie wárzy ſol kto chce. Narwá rzeká/ dźieli páńſtwo Liwońſkie od Nowo=

29:

grodzkiego/ wychodźi z ieźiorá ktore zową Bicen/

Bicen ieźioro.

Ruſzacy ie zową Cżucżſko ál

30:

bo Cżudyn: wpadáią w tho ieźioro dwie rzece/ Pleſzká/ á wielka rzeká. Nád

31:

tą Opocżką leży/ druga Pleſzká pod Pleſzkow idźie.

32:

Pleſzkow álbo Pskow/ miáſto naznámienitſze we

33:

wſzytkiey Moſkwi/ bo to ſámo tylko murowánie ieſt w Moſkwi/ ſiedźi ná cżwo

34:

rę/ á káżde ſnich ſwym murem obtocżone/ rzeká przez poyſrzodek ich idźie/ ſámo

35:

też miáſto nád ieźiorem leży. Było to miáſto pierwey ſobie wolne/ iż miáło ſwe

36:

Kſięſtwo/ poki go był Bázyli nie zniewolił/ przez zdrádę Ruſkich popow/ látá

37:

1509. Sthądże pozoſtháli obycżáiow ludzkich/ gdy przyięli ſproſne obycżáie

38:

Moſkiewſkie: Ieſth Pleſzkow od Nowogrodá ná zachod ſłońcá trzydźiesći y

39:

ſzesć mil/ od Iwánowego groda cżterdźiesći/ tákże y od wielkich łukow. Przez

40:

to Miáſto y Nowogrod/ drogá do Rygi z Moſkwy miáſtá/ kthora Rygá od

41:

Pleſzkowá mil ſzesćdźieſiąt.

42:

Wocżká kráiná miedzy zachodem á puł nocy/ dwá

43:

dźiesćiá y ſzesć mil od Nowogrodá wielkiego/ tá Kráiná ieſt zá ieden dźiw ſwiá

44:

tu/ iż by nie wiem iákie źwierzę tám przywiozł z inąd á chował ie tám rok/ wnet

45:

ſzersć odmieni á będźie białe. Pomorſkie rzeki ktore dźielą Moſkwę z Liwlán=

46:

ty y s Szwecżkim Krolem:

Liwoniá.
Swecya
Filándya.

ty ſą/ Nárwá/ Pluſá/ Coproiá/ Neoiá/ Corelá/

47:

Polná/ á ta dźieli Moſkiewſkie Páńſtwo od Filándyey/ ktorą Rus zowie Chá

48:

miſka Zemlá/ ále ieſth pod mocą Szweckiego Krolá/ w they źiemi niegdy byli

49:

Gottowie.

50:

Corelá źiemicá ktora też ma ſwoy iezyk/

Corelá.

ſześćdźiesiąt

ſiąt mil

strona: 433

O Kſięſtwie Moskiewskim.

Liſt 433

ſiąt mil od Nowogrodá wielkieo: płát dawa Krolowi Sweckiemu y Moſkiew

ſkiemu. Solonki wyſep ku puł nocy miedzy Dźwiną á Corelą ná morzu/ thám

wárzą ſol/ y wielkość ryb vławiáią/ tám też lećie bywa tylko dwie godźinie nocy.

Dymitrow miáſto y zamek/ leży od Moskwy mil

Dymitrow.

dwánasćie/ przez ten Iáchromá rzeká bieży/ ktora w pada w rzekę Scheſt/ á

Scheſt w Dubną/ Dubná w Wolhę.

Biłe ieźioro zamek y miáſto nád Ieźiorem ták rze=

cżonym/ miáſto ze wſzech ſtron ieźiorá wielkie obiegły/ ták iż ſie zda nie dobyte.

Biłe Ieźioro.

S tey przycżyny ſkárby ſwoie tám chowáią wielcy Kniáżowie Moſkiewſcy/ leży

10:

od Moſkwy miáſtá ku puł nocy ſto mil/ tákże od wielkiego Nowogrodá: Dwie

11:

drodze ſą z Moſkwy do Białłego ieźiorá/ iedná bliſzſza przez Vhlicż źimie/ dru

12:

ga lećie przez Iároſłaẃ/ ále obie drodze trudne dla wod/ ábo lećie moſty muśi

13:

dźiáłáć/ álbo źimie lodem iecháć/ ſámego Ieziorá Białłego ieſt dwánaście mil

14:

náſzerz y ná dłuż/ w ktore trzy ſtá y ſześćdźieſiąt rzek w pada máłych y wielkich:

15:

á tylko iedná ſamá Schokſmá s niego wychodźi/ ktora w Wolhę w pada wyſz=

16:

ſzey Iároſłáwiá piętnaśćie mil/ á Mołogi niżey cżterzy mile/ ácżkolwiek tám

17:

źimnieyſza Kráiná/ á wżdy tedy żniwo bywa kiedy y w Moſkwi. Drugie Ie=

18:

źioro ieſt tám v Białłego ieźiorá/ co ſniego ſiárká wypływa iáko piáná/ á nie=

19:

máią iey ſobie niżacż.

20:

Vhlicż Miáſto y zamek ná brzegu rzeki Wolhy/ od

21:

miáſtá Moſkwy mil dwádźieśćia y cżterzy/

Vlicż.

od Iároſłáwiá trzydźieśći/ od O=

22:

thweru cżterdźieśći/ Chłopi grod od Vhlicżá dwie mili.

23:

Pereásław Miáſto y zamek/ od Moskwy dwádźie

24:

śćiá y cżterzy mile/

Pereásław.

ieſt tá Kráiná obfita w ryby/ źwierz/ y zboże/ tám też z Ie=

25:

źiorá Sol wárzą.

26:

Roſtow Zamek y miáſtá głowá Archimedryty/

Roſtow.

27:

ieſt Arcybiſkupá/ pierwſze po Nowogrodźie/ thá Kráiná byłá pierwey ſynow

28:

wielkiego Kniáżá/ ktory ſie Wtory vrodźił/ bo ná pierwſzego záwżdy idzie Ie=

29:

dynowłáctwo/ ále potym przez Bázylego Kniáżá wielkie^o/ s támtąd wygnáni.

30:

Iárosław miáſto y zamek nád brzegiem rzeki Wol

31:

hy/

Iarosław.

też było Kſiążąt wtorych iáko y Roſtow/ ale przemożeni od Ienowładecż.

32:

Wołochda miáſto y zamek y Kráiná/ gdźie Biſku=

33:

pi Permſcy Stolec mieli/

Wołochdá.

od Iaroſłáwia mil pięćdźieſiąt/ od Bałłego ieźiorá

34:

cżterdźieśći/ ieſt Kráiná wſzytká mokra dla gęſtych ieźior y láſow/ byłá tá krá

35:

iná pierwey Nowogrockich. Wahá Rzeká rybna miedzy Białłym ieźiorem

36:

á Wołochdą/ z laſow gęſtych wychodźi do Dźwiny w pada/ tám w tey Kráinie

37:

Liſki cżarne y popieláte.

38:

Vſtyuch Kráiná od Wołochdy ſtho mil/

Vſtyuh.

á od Bi=

39:

lego Ieźiorá ſto y cżterdźieśći mil/ byłá poddaná Kſięſtwu Nowogrockiemu

40:

pierwey/ tám chlebá niemáſz/ tylko rybámi á źwierzem żywią/ tám theż Liſzki

41:

cżarne/ y Sobole ále nie przednie. Ty wſzytki Kráiny ſą Moſkwi ná puł nocy.

42:

Rozdźielenie Piąte o pułnocnych Kráinach

43:

Moſkiewſkich.

Dddd 3

Pańſtwo

strona: 433v

Kſięgi Dźiewiąte

Ańſtwo Moſkiewſkie ná wſchod y ná puł nocy ro=

śćiągnęło ſie/ od Moſkwy miáſtá do Wołochdy pięć ſet Wer

ſtow/ od Wołochdy do Vſtyuchy rzeki pięć ſet werſtow/ tám

gdźie Dźwiná pułnocna wpada w morze/ ieſt od Moſkwy około

300 mil: bo dwie Dźwinie rzeki wychodzą z Moſkwj: iedná idźie

ku zachodu ſłońcá do Rygi: Druga to/ w ktorey Colmogorá

zamek/ á ieſt y Rzeká y Kráiná/ thá byłá niegdy pod poſłuſzeńſtwem Nowo=

grockich; Ty rzeki w padáią w Dźwinę pułnocną/ Suchaná/ Iuh/ Vſtyuh/

Piemiegá. Piecżyhorá rzeká w pada w Morze v Puſtego ieźiorá/

Piecżyhorá.

thám ludźie

10:

prośći nie dawno ſie pokrzćili/ látá 1518. Zá piecżyhorą y Suchohorą rzekámi

11:

y gorą ktorą zową Kámiennypás ná wyſpach morſkich/

Kámienny pás.

lud rozmáity ieſt ktory

12:

poſpolitym przezwiſkiem zową Sámoiedź/

Sámoiedź.

Od ktorych idźie wielki dochod So

13:

boli/ ptakow/y inych źwierząt Kniáżowi wielkiemu. W tey Kráinie ſą niedź

14:

wiedźie Białli/ wilcy/ żaiące: Ryby też wielkie ktore zową Semfi/

Semfi Ryby.

ći ludźie nie

15:

bywáią w Moſkwi/ bo ſie ſthrzegą inſzych ludźi/ mieſzkáią iáko źwierzętá nád

16:

rzeką Soſzą. Drugi narod ludźi zową Oholcy/ bliſko zamku Lepiná.

Woholcy.
Olá rzeká

Obi

17:

rzeká wielka/ ktora wychodźi z ieziorá Kitayſko/ thá rzeká ták ſzeroka/ iż ią le=

18:

dwo zá dźień przeiedźie w Lodźi ná drugą ſtronę iádąc prętko/ nád tą to Wo=

19:

holcy bydlą y Vhrzyſcży.

Vhrzyſcy.

Druga rzeká Irtyſche/

Irtyſche rzeká.
Ierom.
Thumen.
Gruſzcżyńcy.
Serponowcy.
Lukomorya.

w ktorą Soſzá w pada/ nád

20:

thą rzeką dwá zamki ſą/ Ierom y Thumen/ Kniáżow Iuhorſkich/ poddáne

21:

Kniáżá wielkie^o/ tám rozmáitego źwierzá doſyć. Przy ieźierze Kitay/ ludźie ſą

22:

cżarni/ mowy dźiwney przyieżdżáią s kupiámi/ máią Perły/ kámienie/ Korale/

23:

Gágátki y ine: ktore vnich kupuią ludźie Gruſzcyńcy/ od Gruſzcżyná zamku we

24:

zwáni/ y Serponowcy/ ktorzy też od zamku Serponowá ſą wezwáni. Wlu=

25:

komoryey Kráinie zá rzeką Obi/ piſzą o ludzyoch niepodobno ku wierze/ áby

26:

tám ludźie byli co ob vmieráią ná cżás/ to ieſt ná Zimę dwudźieſtego y ſiodme=

27:

go dniá Liſtopádá/ iáko Záby/ á ná Wioſnę záſię ożywią: á niżli ob vmrą/ ná=

28:

kłádą ná ſwe mieyſcá thowárow/ Pereł/ Koralow/ Serponowcom y Gruſz=

29:

cżyńcom/ áby im ná ten cżás nákłádli żywnośći gdy oźywą/ także vcżynią/ á ie

30:

ſli nie ſtoi zá ich cżynią o tho s ſobą. Po lewey ſtronie rzeki Obi/ ſą ludzye z ro=

31:

zmáitemi obycżáymi/ też poddáni Kniáżowi Moſkiewſkiemu. Ná oſtátek rze

32:

ká Obi/ w pada w Morze po niżey Złotey Báby/ i wſzyſcy w thym tám Krá=

33:

iu/ ſą poddáni Kniáżowi wielkiemu.

34:

Złota Bábá ktora dźiećię trzyma v pierśi/ Słup

Złotá Bábá.

35:

ieſt podobny Bábie/ ktory lud proſty chwali w Kráinie Obdorá/ gdzye Obi w

36:

pada w morze. Słycháć w tym tám kráiu trąbienie vſtáwicżnie/ ieſli ludzie ábo

37:

cżárći niemogą wiedzyeć/ álbo trąby przypráwne na gorze wiátrem. Coſzyn rze

38:

ká y zamek/ ktora wychodźi z Lukomoryey/

Coſzyn.

ten zamek trzymał Kniáż Wieńcá.

39:

Drugie rzeki Káſzymá Tháchnin.

Rzeki.

Za thymi rzekámi dźikie ludzye/ powiádáią

40:

być koſmáte iáko źwierzętá/ ktorzy ſie tylko źwierzem á rybami żywią/ niedáią

41:

nikomu nic/ áni rozumieią nicżemu/ w leſiech mieſzkáią/ iáko iedny źwierzętá

42:

álbo morſkie dźiwy ze pśimi głowámi/ álbo bez głow. W teyże rzece Táchnin/

43:

ſą ryby co z morzá wychodzą podobne ludzyem/ głową/ ocżymá/ rękomá/ y inſzy=

44:

mi cżłonkámi/ bez głoſu żadnego/ wſzákże ſmácżne ku iedzeniu iáko ine ryby.

45:

Gory w Piecżyhorskim Kráiu.

46:

¶ Zá rzeką Piecżyhorą/ ſą Gory ktore zową Semnoipoiás/ tho ieſt Ziemſki

47:

Pás/

Gory.

ty to gory ſtárzy Hiſtorykowie zwáli Ryffei álbo Hiperborei. Sćiągáią

48:

ſie ty gory áż do Morzá/ ná ktorych żadne drzewo nierośćie dla wiátru wielkie^o.

49:

Ná tych gorách/ lęgą ſie Biáłłozorowie/ Sokoli Biáłli/ y inni pthacy niepo=

50:

ſpolići/ y drzewo pod gorą Cedrowe/ á tám Sobole nalepſze bywáią/ bo zaw=

żdy śnieg

strona: 434

O Kſięſtwie Moskiewskim.

Liſt 434

żdy śnieg y lod bliſko morzá lodowátego/ thy tám Kráiny ſą wſzytki Kſiędzá

Moſkiewſkiego. Zá tymi Gorámi/ ieſth Ziemiá rzecżona po Niemiecku En=

groneland/

Engroneland

ále nikomu nieznáioma/ dla wielkiego źimná/ bliſko Morzá lodo=

wátego/

Lodowáte morze

ktore dla tego zową lodowátym/ iż po nim ſztuki lodu záwżdy pływá

ią lećie y źimie/ ktore przypływáią rzekámi.

Rozdźielenie Szoſte/ o Kſięſtwach Moskiewskich

puł nocnych y ná wſchod Słońcá.

Vzdálſkie Kſięſtwo obfite/ miáſto y zamek ták też

rzecżone/ miedzy Roſztowem á Włodźimierzem/

Suzdálá.

gdzye był ſto

10:

lec Biſkupi: było tho Kſięſtwo napierwſze/ poki był ſtholec

11:

Kniáżow wielkich w Wołodźimierzu.

12:

Hálicż Páńſtwo niemáłe/ Zamek y miá

13:

ſto tegoż przezwiſká/ Moſkwie ná wſchod ſłońcá leży.

14:

Viátká Kráiná zá rzeką Kamą/

Viátká.

od Moskwy miá

15:

ſtá pułtorá ſtá mil ku wſchodu ſłońcá/ á od Vſtyuhá ſto y dwádzyeśćiá mil/ á

16:

od Kázáná Tátárſkiego ſześćdzyeſiąt mil. Kráiná tá ieſt/ mokra/ błotna/ nie=

17:

rodna/ y wſzytkich Lotrow przechowánie/ tylko ma Ryby/ miod/ á ſkorki źwie

18:

rzęcże/ pod Tátáry byłá pierwey y dźiś iey dzyerżą cżęść.

19:

Sybier Kráiná nád rzeką Kamán/ ſpuſthoſzona

20:

po cżęśći przez Tátáry bliſkie.

21:

Permska Ziemiá álbo Kráiná wielka ieſt/ leży mie

22:

dzy wſchodem ſłońcá á pułnocy/ od Moſkwy puł trzećiá ſtá mil. Perma miá=

23:

ſto iey/ leży nád rzeką Wiſchorá/ ktora w pada w Kamę/ á Kamá w Wolhę/

24:

Chlebá w niey nie wiele dla mokrośći/ Kuny y inne ſkorki Kſiędzu wielkiemu

25:

dáią zá Trybut. Ięzyk ſwoy oſobny máią/ wiáry/ y piſmá náucżył ich ieden Bi

26:

ſkup Stefan/ ktorego Swięći Ruś: gdy źimie ná Nartach ſie wożą po ledzye

27:

álbo po śniegu bárzo prętko/ áż źwierz vgoni. Narty ſą boty drzewiáne/ noſy

28:

v nich iáko v ſanek długie y w ſtocżone/ popycha ſie ná nich kijem zákowánym.

Narty.

29:

Máią też w tey Kráinie pſy wielkie co ie záprzągáią do ſanek/ końcży ſie tá krá

30:

iná áż do gránic Tátárſkich/ ktore zową Tumenſzcż.

31:

Iuhrá Kráiná s ktorey wyſzli Węgrzy dźiſieyſzy/

Iuhrá.

32:

y rzekę ták zową/ s tąd ſie chwali Kniáż Moſkiewſki/ iż igo poddáni ruſzywſzy

33:

ſie s tąd. Pomieſzkawſzy nád ieźiorem Meotys/ ſzli do Węgier zwoiowáli Mo

34:

ráwę/ Polſkę/ Niemce/ Włochy: Oſiedli w Węgrzech s Kſiążęćiem ſwym

35:

Attylą/ y z brátem iego Budą/ od ktorego Budzyń żáłożon. Stárał sie Her=

36:

berſtyn gdy był w Moſkwi/ o tho pilnie/ áby mogł cżłowieká doſtáć z Iuhry/

37:

chcąc ſie wyweidźieć ieſli ieſzcże v nich ięzyk ábo mowá iednáka z Węgry tu bli=

38:

ſko nas/ y miał chłopcá s ſobą Węgrzyná dla tego/ ále nie mogł doſtháć z Iu=

39:

hry żadnego tákiego.

40:

Cżeremiſze pod Nowogrodem niſzſzym/ w budach

41:

po leſie mieſzkáią/ od Viátki do Wołochdy Máchometowę wiárę trzymáią/ cżá

Cżeremiſze.

42:

ſem s Tátháry/ cżáſem s Moſkwą dzyerżą/ ięzyk ſwoy oſobny máią: Nábierze

43:

ich cżáſem Moſkiewſki kilko ſet/ á poſzle ná gránice Litewſkie ku woiowániu:

Dddd 4

Potym ſie

strona: 434v

Kſięgi Dźiewiąte

Pothym ſie rozbieżą do Ruśi/ do Litwy/ ſą Strzelcy niepoſpolići z łukow/ á

ktorzy ſie tu w mieſzkáią/ tedy z ruſznic miernie ſtrzeláią/ thák Niewiáſty iáko

Chłopi.

Mordwá drugi narod táki/ nád rzeką Wolhą mie

ſzkáią ná południe Cżeremiſzom/ nie mnieyſzey godnośći od Cżeremiſzow/ y ie=

ſzcże lepſzych obycżáiow: Bo ſieią y orzą/ y domy máią/ Thátárom y Moſkwi

ſie bronią.

Rozdźielenie Siodme/ iáko Moskiewski Posły

wielkie przyimuie.

10:

Oſkwá to w obycżáiu ma/ iż gdy przećiw poſłom

11:

wielkim y máłym wyieżdżáią/ álbo też przećiwko im drudzy w

12:

inym Kroleſtwie/ ſtrzegą tego pilnie áby przodek mieli: Nie

13:

s ſtąpi s ſwey drogi nikomu/ áni ſie s konia ruſzy/ áż ten pier=

14:

wey powſtánie ku ktoremu wyiechał/ álbo kto przećiw iemu.

15:

Tákże piſze Herberſtyn iż ſie mu thák tráfiło/ gdy przećiw ie=

16:

mu wyieżdżáłá Moſkwá/ wiedzyał ich obycżay/ ruſzył ſi trochę na koniu ſie=

17:

dząc iáko by chćiał s koniá s ſieść. Moſkwá máiąc zá tho áby prętko s ſiadł/ s

18:

ſiedli oni pierwey/ á on ná oſtátku. Nárzekáła Moſkwá/ máiąc tho zá zelży=

19:

wość ſwemu Pánu: á gdy by ſie w ten cżás ſnieg wielki tráfił/ każe ſługom ſnieg

20:

od miotáć poſłowi/ á ſam ná torowáney drodze będźie ſtał/ á po dániu ręki/ rę=

21:

ce ſwe vmyie/ máiąc inſze zá niecżyſthe/ iedno oni cżyśći: á ſtrzegą też thego w

22:

ſwey źiemi/ áby s poſłow żądny nie iechał przodkiem áni názád iedno ſrzodkiem.

23:

Spyta też napierwey/ ten ktory wyieżdża przećiw poſłowi/ iáko mu imię wła=

24:

ſne/ y ſwe też wnet powie/ choćia go o to nie pyta/ iákiego ſtanu ieſt álbo vro=

25:

dzenia/ y tych wſzytkich co ſnim przyiádą. Spyta też iáko ſie miał ná drodze/ á

26:

potym ty rzecży wſkaże ku Kniáżu wielkiemu przez poſłá ſwego/ potym vcżyni

27:

rzecż ku Poſłowi w thy ſłowá: Wieliki Kniáż Moſkiewſki/ wſzey Ruśi Pan

28:

(miánuie co przednieyſze Kſięſtwá) roſkazał nam ieſt/ gdyżeś w poſelſtwie od

29:

wielkiego Páná do wielkiego Páná przyiechał/ ábyſmy ćie przedeń przyprowá=

30:

dźili/ cżyniąc thobie wſzelką w cżeſność y potrzeby dáiąc ku żywnośći. Chćiał

31:

Herberſtyn widźieć Zamek Smoleńſk y miáſto iádąc: Niechćieli go tám wieść

32:

áż pierwey ſłali do Moſkwy pytáć o to Kniáżá wielkiego/ przetho przedłużáli.

33:

Kazał go tám potym wieść/ y oglądał Zamek y Miáſto/ y wypiſał ie. Potym

34:

gdy ku Miáſtu Moſkwi przyieżdżał/ wyeicháli Rádni Pánowie przećiw ie^v/

35:

ktorzy tákieſz tego ſtrzegli áby im poſel przodkiem pocżćiwość cżynił/ Vcżynili

36:

też rzecż ku poſłowi w ty ſłowá. Wielki Kniáż Moſkiewſki Pan wſzytkiey Ru

37:

śi (wylicżáiąc Tytuły przednieyſze) wyrozumiał was poſły być od bráćiey ſwo

38:

iey/ Kárłá Ceſárzá á Ferdynándá Krolá Rzymſkich k ſobie przyiecháć/ poſłał

39:

nas ſwoię Rádę k wam/ pytáiąc iáko ſie má brát iego ná zdrowiu Ceſarz wielki

40:

Rzymſki/ takieſz brát Ferdynád Krol. Pytano też y poſłow iáko ſie ná drodze

41:

mieli/ oni też odpowiádáli obycżáiem ich w ty ſłowá. Boże day zdrowie Kniá

42:

żu temu wielkiemu/ mieliſmy ſie dobrze ná zdrowiu/ y ná wſzytkich rzecżach w

43:

tey drodze/ z łáſki Bożey y Kniáżá wielkiego. Potym im dano po koniu/ áby

44:

ná nie wſiedli obá poſłowie/ á ku wielkiemu Kniáżowi iecháli dla iego pocżći=

45:

wośći/ tákże vcżynili: Wſiadſzy ná nie/ przeiecháli rzekę Moſkwę/ przyprowá

46:

dzeni przed wielkiego Kniáżá/ gdzie był wielki lud zgromádzony ze wſzech ſtron/

47:

máiąc tho ſobie zá wielką rzecż. Gdy przed Kniáżá przyſzli/ Pánowie Rádni

48:

k nim w ſtawáli/ ále ſam s przyiaćielmi ſiedźiał w kołpaku. Wyſtąpił tedy na

49:

pierwey Márſzałek iego/ cżynił od nas rzecz/ choćiáſmy go o to nie żądáli/ w ty

ſłowá.

strona: 435

O Kſięſtwie Moskiewskim.

Liſt 435

ſłowa. Wielki Kniáże Moſkiewſki (wylicżáiąc Tytuły) Zygmunt/ Lenart/

tobie cżołem biją zá twoię wielką łáſkę/ tákże y od cżeládźi wſzytkiey przedniey

ſzey mowił wylicżáiąc ich imioná/ było to s podźiwieniem poſłow/ gdyż oni nie=

widáli tego cżołem bićia do ſámey źiemie nigdy. Sam wielki kniáź ſiedźiał ná

Stolicy przy śćienie chędogo przypráwioney/ w lewey ręce dźierżał laſkę ná kto

rey krzyżyk zwierzchu/ kthorą laſkę oni zową poſoch/ á nád nim wiſiał iakiegoś

Swiętego obrazek/ ná Służbie ſtał ánthows z wodą y ręcżnik/ bo on vmywa

ręce wnet gdy przywita cudzoźiemce: dawſzy poſłom ręce/ pytał ich ná zdrowie

bráckie Kárłá y Ferdynándá Ceſárzá s Krolem. Kazał nam potym ſieść/ tá=

10:

kieſz wyſtąpiwſzy ieden/ od nas Dźiękował/ choćiaſmy mu o to nic nie mowili.

11:

Wielki Kniáże/ etć. wylicżáiąc náſze imioná tobie cżołem biją z łáſki wielkiey/

12:

etć. Potym nas vpominał o rzecżnik o dáry álbo vpominki iáko ieſt obycżay v

13:

nich/ áleſmy rzekli/ iż tego obycżáiá nie máſz v nas. A gdy k ſtołu było ſiedźieć/

14:

przypráwiono ſámemu we środku ſthoł doſyć ochędożnie/ á inſzych ſtołow bylo

15:

około iego bárzo wiele/ ſiedliſmy przećiw iego ſtolu v ſwego/ gdźie nam vkaza=

16:

no/ ſlużyli mu przy ſtole ſłudzy w Dálmátyki oblecżeni iákoby w kośćiele cżęſto

17:

kroć klękáiąc. Poſłał nam s ſwego ſtołu pirog ná cżterzy gráni ( piſze Herber=

18:

ſtyn iż iákoby owá poduſzká co ſzley bywa ná końſkich pierſiach) mowiąc przez

19:

tłumácżá Láćińſkiego. Wielki Kniáż Moſkiewſki/ etć. Zygmunćie posle o=

20:

kázuie tobie łáſkę ſwoię/ poſyłać chlebá s ſwego ſtołá: powſtáli wſzyſcy ták brá

21:

ćia iáko rádá iego ku poćżćiwośći iemu. Nawiętſzą to łáſkę okaże temu/ komu

22:

poſle chlebá s ſwego ſtołá białego Soli á pieprzu tártego/ bo to v nich záwżdy

23:

ná Stole ieſt/ tákieſz oczet: mleko kwáśne/ ogorki y ſliwy ſolone w kubkoch:

24:

cżynią mu też Kredencz przy ſtole iáko ieſt obycżay y iego bráćiey/ tákieſz wźią=

25:

wſzy Kubek złoty/ mowił przez Tłumácżá Láćińſkiego do obu náiu z oſobná.

26:

Zygmunie Lenarćie/ przyiechałeś od Páná wielkiego do Páná wielkiego/ v=

27:

cżyniłeś wielką drogę dobrze tobie będźie/ piy á dopijay/ y dobrze iedz/ áż do

28:

ſzytośći/ potym odpocżynieſz/ á potym do páná ſie ſwego obroćiſz: Tákże pił z

29:

oſobná prze káżdego páná zdrowie/ tákieſz nas poſłow/ áż ſie iuż było ſprzykrzy

30:

ło poſłom to cżęſte wſtawánie/ gdyż tego obycżáiá v nich nie máſz. Po obiedźie

31:

kazał nam s ſobą iecháć ná myſliwſtwo/ y konie pod nas inne dano: iecháli tedy

32:

bliſko bo tám Záięcy doſyć y wſzelkiego źwierzá/ ktorego niewolno nikomu inne=

33:

mu bić áni ſzcżwáć/ iedno Kniáżowi wielkiemu. Miał ná ſobie Kniáż wielki

34:

terlik Złotogłowowy/ kieśćień zá páſem złotem obłożony/ iechał mu po prá=

35:

wey ſtronie Scheal Krol Tátárſki z biegły z Kazanu kthorego brát wypędźił/

36:

miał Seydak przypáſány. Po lewey ſtronie dwá Kniáżowie młodźi iego przy=

37:

rodzeni/ miał ieden bułáwę oni zową ſcheſtoper/ drugi ſiekierę s kośći Słonio

38:

wey białłą oni zową Topor/ iecháło nas ná to myſliwſtwo około cżterzech ſet ie

39:

zdnych: kazał też nam wźiąć ſmycż chártow dla poſzcżwánia/ áleſmy ſie s tego

40:

wymowili: dla tego/ iż vnich to ieſt rzecż ſkáráda y zá niecżyſtego gi máią/ kto ſie

41:

Pſá dotknie/ vſzcżwáli w ten cżás ná trzy ſtá Záięcy/ máiąc s ſobą doſyć rozmái

42:

tych ptakow to ieſt ſokołow/ krzecżotow/ biáłozorow/ ſokołow białych y inych.

43:

Namioty rozbito w polu przy wieży drzewiáney dwie mili od miáſtá Moſkwy/

44:

pod nimi iedli: tám s przygody gdy wiáthr zátrząſnął namiotem/ ſpadł chleb s

45:

ſtołá ktory oni zowa pánny Máryey/ polękli ſie wſzyſcy/ ſthali iáko omamieni.

46:

Potym popu przywiedźiono/ ktory on chleb zbierał z źiemie z wielką nabożno=

47:

śćią. Przyiechawſzy z myſliwſtwá/ poſły do Goſpod doprowádzono doſyć pocż

48:

ćiwie. Ná odpráwie/ dano im dwie ſzáćie podſzite cżarnymi Sobolmi/ y dwá

49:

Soroki Soboli/ Kun trzy ſtá/ Popielic pułtorá tyſiącá/ y ryb rozmáitych ſu=

50:

ſzonych ále nie ſolonych: od ktorych dźiękował Márſzáłek choćia go o to niepro=

51:

śili/ ſtrzegąc powagi Kniáżá wielkiego/ by w cżym zelżenia nie vcżynili poſło=

52:

wie nie wiedząc obycżáiá/ zá ieden dźiw powiádáli iáko oni Páná miłuią (cho

53:

ćia im ſrogi) iáko ſtrzegą iego pocżćiwośći/ iákie poſłuſzeńſtwo/ iáka wierność:

iż gdy

strona: 435v

Kſięgi Dźiewiąte

iż gdy wſtęgá zginie Poſłowi/ álbo koniowi podkowá odpádnie w kilku naśćie

mil muśi być náleźioná kiedy roſkażą.

Rozdźielenie Oſme/ co zá przycżyná byłá tego

Herberſtyná poſelſtwá do Moskwy.

Axymilian Ceſarz/ będąc łáſkaw ná Zygmunthá

Krolá Polſkiego/ ſtárał ſie o to pilno przez poſły/ Zygmuntá

Herberſtyná Ferdynándowego/ á Lenartá de Nugarolis ſwe

go/ áby go ziednał z Moſkiewſkim Kniáżem Waśilem/ áby

też po ziednániu ich/ miał pomoc przećiw Turkom od nich: bo

10:

miał wolą/ ze wſzemi Krolmi Krześćijáńſkimi zmowiwſzy ſie:

11:

wygnáć Turki s kráin Słowieńſkich/ ktore Turek pobrał nie dawno przy Wę

12:

gierſkiey źiemi/ ći poſłowie gdy napierwey do Moſkwy przyiecháli. W ten cżas

13:

Zygmunt Krol Polſki/ obległ Opocżkę Moſkiewſkiemu y dobywał iey/ máiąc

14:

w podeyrzeniu iákim ony poſły/ prze tę przycżynę/ poſłowie viecháli z Moſkwy

15:

nic niepoſtánowiwſzy/ y przelękli ſie byli o to. Po ſmierći Máxymilianá/ w tej

16:

że rzecży ieźdźili do Kárłá piątego Ceſárzá á Ferdynándá brátá iego. Niemo=

17:

gli też wiecżnego pokoiá miedzy imi vcżynić/ tylko do piąći lat wźięli miedzy imi

18:

áby byli w pokoiu/ bo w ten cżás był Krol Polſki Zygmunth w Gdańſku/ do

19:

ktorego ſłáli ći poſłowie w tey rzecży. Poſłał tedy Zygmunth Krol poſły ſwoie

20:

ſnimi do Moſkwy/ Piotrá Kiſzkę Połockiego Woiewodę/ á Boguſzá Ruśi=

21:

ná Podſkárbiego Litewſkie^o/ ći to bráli przymierze z Moſkwą ná mieyſcu krolá

22:

Polſkiego pod przyſięgámi. Ktorą napierwey cżynił/ Bázyli Iwánowic/ po

23:

nim Kiſzká z Boguſzem/ iż Krol Polſki niemiał inácżey vcżynić: Ale przedtym

24:

gdy napierwey ći Poſłowie Niemieccy ieźdźili do Moſkwy/ Poſłał też był I=

25:

wan Kniáż wielki Moſkiewſki ſwe poſły przez kroleſtwo Duńſkie/ náwiedzáiąc

26:

Ceſárzá Máxymilianá/ ktory w ten cżás vmárł niezáſtáli żywego. S tymi poſły

27:

Moſkiewſkimi/ z iecháli ſie ſpołu poſłowie Niemieccy w Niemcech/ y iecháli

28:

záſię ſpołu do Moſkwy wſzyſcy/ o to iednánie iákom piſał od Kárłá á Ferdynán

29:

dá bráćiey. Ale w ten cżás iáko piſze Herberſtyn gdyſmy przyiecháli do Kráko=

30:

wá/ nie chćiano nic o nas wiedźieć/ áni Stácyey dáć/ ledwo ſobie do Krolá v=

31:

prośili przyſtęp/ bo byli w podeyrzeniu dla Moſkwy ktora ſnimi byłá/ á wſzák=

32:

że gdy ſie poſły Ceſárzá y Ferdynándá Krolá mienili być/ przyſli przed Krolá.

33:

Potkał ie napierwey Krol Zygmunt tą rzecżą/ co zá ſąſiectwo álbo iáka krew=

34:

ność wáſzych Pánow z Moſkiewſkim/ iż ſie dobrowolnie w pośrzodek nas o ie=

35:

dnánie w dawáią/ bez wſzelkiego żądánia náſzego/ ſnádnieć my nieprzyiaćielá

36:

ſwego/ mocą przyćiągniemy zá Bożą pomocą/ iż ſie muśi iednáć s námi. My

37:

powiedźieli/ iż Pánowie náſzy nic inſzego nie żądáią/ iedno áby miedzy Pány

38:

Krześćijáńſkimi byłá zgodá/ miłość/ áby nieprzyiaćiel Krześćijáńſkiey wiáry

39:

niemiáł poćiechy z roſterkow/ ále rádniey ſkáżenie ſercá/ gdy vyrzy ſpolną mi=

40:

łość ich: a ták ieſli by to było przećiw twemu Máieſtatowi o co ſie ſtáramy/ te=

41:

dy ſie wroćimy do domu/ á Pánom to ſwoim powiemy/ ábo theż Poſłá ſwego

42:

poſlemy do ſwych Pánow opowiedáiąc im tę rzecż co nam każą cżynić s tą rze=

43:

cżą/ á do tego cżáſu tu będźiem cżekáć. Gdy to vſłyſzał od nas/ przyiaćielſkie s

44:

námi nákłádano/ y doſtátek wſzytek nam dawano od Goſpod. Rychło potym

45:

ruſzyli ſie tám gdźie ſie obiecáli do Moſkwy/ y wypiſał Miáſtá/ Goſpody gdźie

46:

ſtali álbo iecháli/ ták w Polſzce iáko w Litwie y w Moſkwi. Mijáli ná ten cżás

47:

Wilno/ vdáli ſie po práwey/ ſtronie Wilná ku wſchodu Słońcá/ ná Solne/ po

48:

tym ná Moſchad/ ná Cżernihow/ Oberno/ Othmuth/ Cádáienow/ Mieńſko

49:

Boryſow/ Reſchak/ Szklow/ Orſzą/ Dubrowno/ tám ſie z iecháli s poſły Li=

50:

tewſkimi/ s ktorymi iecháli áż do Smoleńſká. Pierwſzą drogą piſze záſtał krolá

w Wilnie

strona: 436

O Kſięſtwie Moskiewskim.

Liſt 436

w Wilnie y był v niego w wielkiey cżći/ á tám dokonáli według vmow Małżeń

ſtwá s Krolową Bonną/ Láthá 1516. Wźiąwſzy do pięći lath przymierze w

Moſkwi iákom piſáł/ inſzą drogą do domu iecháli/ to ieſt proſtſzą ná Mozáy=

ſko/ ktore od miáſtá Moſkwy mil ośmnaśćie/ potym do Wieſmy dwádźieśćiá

mil y ſześć/ potym do Drohobużá mil oſmnaśćie/ potym do Smoleńſká oſmna=

śćie mil/ do Dąbrowná mil dwádźieśćiá/ á tám opuśćili Moſkiewſkie przewo

dniki. Potym do Orſzey mil cżterzy/ od ſamey Wieſmy áż do Orſzey byłá im po

prawey ſtronie rzeká Niepr/ y thłomoki po niey ſwoie wieźli/ choć ſie kilo kroć

przez nię płáwili v Smoleńſká/ puśćili rzekę v Orſzey ná ſtronę iecháli do Druſz

10:

ká 8. mil/ potym do Grodná iedennaśćie mil/ do Boryſowá ſześć mil nád rzeką

11:

Berezyną: potym do Loſchaká oſm mil/ do Rádochośćia ſiedḿ mil/ do Kra=

12:

ſnego źiołá dwie mili/ do Modleſchá dwie: do Krewy ſześć mil/ do Miednik

13:

ſiedḿ mil/ potym do Wilná. Z Wilná iechał do Trok widźieć Zubry Zwierz/

14:

ktorych nigdy nie widał/ tám miał rozmowę długą s ScháchmátēZawołckim

15:

Tátárſkim Carzem ktory tám był w więźieniu. S Throk iechał do Polſki ná

16:

Merecz/ Grodno/ Krinki/ Nareẃ/ Bielſko/ Brześćie: pothym do Rakus.

17:

Trzy drogi cżynił do Moſkwy á káżdą raz inſzą drogą: Pierwſzy raz (piſze) ie=

18:

źdźił ná wielki Nowogrod/ drugi raz ná Smoleńſko/ potym ná Oberno/ Bo=

19:

ryſow/ Kadáienow minąwſzy Smoleńſk. Wypiſał też y mile Niemieckie/ z Wil

20:

ná do Nowogrodá ſto mil/ z Nowogrodá do Wilná ſto mil y dźieſięć/ z Wil=

21:

ná do Smoleńſká bez máłá ſto mil/ s Smoleńſká do Moſkwy tylko oſmdźieſiąt

22:

mil Niemieckich/ z Wilná do Krákowá ſto mil y dźieſięć.

23:

¶ Miechowitá Moſkiewſką źiemię thák rozmierzył/ z Wilná do Smoleńſká

24:

ſto mil/ s Smoleńſka do Moſkwy ſto mil/ s Moſkwy do Wołochdy ſto mil/ od

25:

Wołochdy do Vſtynhy ſto mil/ od Vſtynhy do Viątki ſto mil/ od Viathki do

26:

Permſkiey źiemie ſto mil/ od tąd do źiemie Wohulckiey trzydźieśći mil/ á tá ná

27:

gránicy Tátárſkiey/ á thy przerzecżone źiemie ſą pod poſłuſzeńſtwem Moſkiew=

28:

ſkiego Kniáżá. záſię Iuhrá y Korelá cżáſem bywáią pod Moſkwą cżáſem pod

29:

Tátáry. A thák będźie wſzytkiey źiemie Moſkiewſkiey od zachodu do wſchodu

30:

pięć ſet mil/ ále oni nie ná mile licżą źiemie/ iedno ná werſty á cżunkaſzy: Werſt

31:

ieſt piąta cżęść mile. Cżunkas pięć werſtow ma w ſobie/ ná puł nocy ſámi nie=

32:

ſwiádomi Kráin do końcá.

33:

¶ S Kſięſtwá Moſkiewſkiego wychodźi ludu ieznego ná walkę trzydźieśći ty=

34:

ſiąc/ s Twerdſkiey źiemie cżterdźieśći tyſięcy/ s Kſięſtwá Chełmſkiego ſiedm

35:

tyſięcy/ s Kſięſtwá Zubſzcżowſkiego cżterzy tyſiące/ s Kſięſtwá Klińſkie^o dwá

36:

tyſiącá/ s Kſięſtwá Rezáńſkiego piętnáśćie tyſięcy: s Iároſłáwſkiego/ Nowo

37:

grockiego y z z inſzych wychodźi niemáło/ lecż dźiś inákſzy ſpoſob máią niż pierwey.

38:

Rozdźielenie Dźiewiąthe/ o poſelſtwie Bázylego

39:

do Papieżá.

40:

Aulus Iouius piſze/ iż cżáſu Leoná 10. Papieżá/ Pá

41:

weł z miáſtá Genueńſkiego z Włoch rodem/ wielki y przewa=

42:

żny Kupiec/ wźiąwſzy liſty od tegoż Papieżá Leoná wierzące/

43:

iechał do Moſkwy: tám będąc/ mieſzkał dwá mieſiącá rozma

44:

wiáiąc wiele rzecży s Pány Rádnymi Moſkiewſkimi. Przod=

45:

kiem o ziednocżeniu wiáry s kośćiołem Rzymſkim/ á potym o

46:

Tytule Krolewſkim/ ktory by ſnádnie odźierżał v Papieżá/ by iedno Poſły ſwe

47:

poſłał wielki Kniáż. Przythym rozmawiał ſnimi proſząc/ áby mogł żeglowáć

48:

do iego źiemie rzekámi/ zwłaſzcżá Wolgą chcąc wielkość korzenia z Indyey od

49:

Kálekutu przywieść/ zwłáſzcżá Pieprzu/ Goźdźikow/ Cynámonu/ Muſzkatu

50:

y inſzego tym obycżáiem: Napierwey rzeką Induſem (ktory przez wielką In=

dyą idzie)

strona: 436v

Kſięgi Dźiewiąte

dyą idźie) przećiw wodźie iść s tymi towáry s Kálekutu/ potym Ziemią wieść

przez gory/ do rzeki ktorą zową Oxus w Báktryániey/ ktora rzeká s tych że gor

wychodźi co y Indus: tym Oxem też przećiw wodźie iść/ potym drugimi rzeká

mi ktore w padáią w tę rzekę Oxus/ áż do morzá Hircżáńſkiego. Pothym łá=

cno do miáſtá Strawá/

Strawá.
Aſtráchan.

gdźie też ieſt Port nád morzem tymże. Potym do miá

ſtá Aſtráchan Tátárſkiego gdźie Wolgá w pada w morze. Wolgą pothym do

Moſkwy miaſtá/ wſzytko przećiw wodźie/ Potym Ziemią nieco do Dźwiny Li

wlánckiey/ tą Dźwiną do morzá Niemieckiego niżey Rygi. A ták by tho Ko=

rzenie tedy doſzło do wſzytkiey Europy. Przyrzekał ten Paweł/ iżby było poło

10:

wicą Korzenie táńſze v nas wſzędźie w Europie/ y ſwieſzſze/ y lepſze/ niż tho co

11:

Portugalcżycy w Okręćiech przywożą: bo powiáda/ ći Portugalcżycy/ nieuka

12:

żą ná ſwiát żadnego Korzenia nowego gdy przywiozą s Kálekutu/ áż pierwey

13:

ono ſpleśniáłe/ ſprochniáłe/ zmocone/ ſtháre/ wyprzedádzą iáko chcą/ á thák

14:

dla ich łotrowſkiego ſzyderſtwá wſzythká Europá niewolą ćierpi. Przyrzekał

15:

też wielkiemu Kniáżowi Moſkiewſkiemu dáć Pieprzu we Cle/ ták wiele co bę=

16:

dźie potrzebá ná iego dwor wſzytek/ ále Moſkiewſki niechćiał ná to przyzwolić

17:

rozumieiąc iż by przez to drogę nieznáiomą Swiátu/ álbo nieprzyiaćiołom przy

18:

ſtęp cudzoźiemcom łácny do ſiebie okazał. Poſłał tedy Kniáż wielki Bázyli/

19:

ſwoie Poſły do Rzymá przez Duńſką źiemię/ Dymitra cżłowieká ktory Piſmo

20:

Láćińſkie vmiał/ w Liwlanćiech ſie vcżył y w Duńſkim Kroleſtwie. A przeto

21:

przez Duńſkie Kroleſtwo iechał/ iż w ten cżás walcżył Krol Polſki z Bázylim

22:

Moſkiewſkim Kniáżem. Gdy przyiechał do Rzymá/ poſelſtwo powiedźiał pro

23:

ſząc od wielkiego K. Moſkiewſkie^o/ áby mu Papież/ tudźieſz y Ceſarz dáli Ty=

24:

tuł y pomázánie ná Kroleſtwo Moſkiewſkie/ gdyż ſie też iednym Pánem Krze=

25:

śćijáńſkim być wyznawa. Po długiey rozmowie Papież Adryan s tym go od=

26:

prawił/ iż ieſli Kośćiołá Rzymſkiego poſłuſzen będźie/ á według powinowác=

27:

twá Krześćijáńſkiego ſpołu poćiągnie przećiw Nieprzyiaćielowi Krześćijáń=

28:

ſkiego Kośćiołá/ tedy to otrzyma: lecż temu nie dokońcá Herbeſtyn dawa wiá

29:

ry/ áby on miał proſić pomázánia ná kroleſtwo/ gdyż ſie piſze być wielkim Kniá

30:

żem/ bo ten Tytuł v nich wyſzſzy ieſt niż Krolem być/ iákom piſał pierwey otym.

31:

Rozdźielenie Dźieſiąte o Litwie.

32:

ITewſka Ziemiá ieſt doſyć przeſtrona ná wſzythki

33:

ſtrony Moſkwi przyległa/ ma wſobie lud rozmáity/ Kſięſtwá

34:

nie máłe/ ták Ruſkie iáko Litewſkie álbo Zmodzkie/ wſzákże

35:

ieden zwierzchny Monárchá/ to ieſt Iedynowłádecż nád nimi

36:

Pánuie/ ſkąd poſzli zdawná o tym piſmá niemamy/ wſzákże ile

37:

możem rozumieć według imion: Poſzli od Morzá gdźie dźiś

38:

Liwláńci/ Finlándy/ Swedowie/ ſkąd też y Gotowie wyſzli/ nie z Włoch iá=

39:

ko drudzy piſáli/ ále z wyſpow przerzecżonych y im przyleglych/ gdyż s nich wie=

40:

le dudźi dla źimná wielkiego tákieſz dla wod vćiekáło. A gdy ſie tu z Ruſią po

41:

mieſzáli/ muſieli Ruśi vgádzáć y Dáni dáwáć/ ále niekoſztowną ledá ſkorkę ál=

42:

bo Kobiałkę/ áby ſie iedno poddánymi być wyznawáli. Wſzakże ſie im s tego

43:

potym wyłomili/ gdy Witenen ich Kſiążę Ruſáki poráźił chytrośćią y zmocnił

44:

ſie nád nimi: Ieźdźili potym ná zdobywánie do Polſki/ do Pruſow y indźiey/ á=

45:

le ieſzcże przed Witenem/ był Mendygier ktory ſie fáłſzywie kilo rázow krzćił/

46:

ten ſie też łupem żywił/ wſzákże ie Pruſowie cżęſtokroć porażáli. Byli pierwey

47:

Pruſowie ſtárzy z Lithwą iednego ięzyká/ iáko y Zmodź/ y Curowie/ ále máło

48:

ſobie rozumieią dźiś: Potym Olgierd/ Kieyſtut/ Witułt/ byli wielkimi Kſią

49:

żęty w Litwie/ po nich Iágiełlo Witułtow brát. Zá tego Witułtá/ rozſze=

50:

rzyłá byłá Litwá ſwoie Páńſthwo dáleko/ áż zá Smoleńſk y zá wielki Nowo=

grod/

strona: 437

O Kſięſtwie Moskiewskim.

Liſt 4

grod/ á ná południe áż do przekopu Thátárſkiego. Lud Litewſki dźiſieyſzego

cżáſu/ niepoſlednieyſzy ieſth inſzych Narodow w Rycerſkich rzecżach/ bo ſą lu=

dźie vrodźiwi/ ochędożni ná koń/ zbroyni/ w ſzáćiech świetni/ pothkáią ſie do=

brze/ gdy cżuią ſprawce dobre przy ſobie. Ale proſty lud Kmiecy w wielkiey nie

woli/ á ſámi ſie w nię przedawáią. Zony Litewſkie nierownych obycżáiow te=

raz niż pierwey były/ bo pierwey bez wſzego wſtydu iáwnie od mężow vſthępo=

wáły/ lecż dźiś wſtyd vmieią záchowáć/ przebacżywſzy to od inſzych Narodow

zwłaſzcżá od Polakow. Wilno głowá ieſt wſzey Litwy/ Miáſto wielkie muro

wáne miedzy gorámi: ma dwá Zamki/ ieden ná gorze drugi ná dole. Dwie rze=

10:

ce idą po Miáſto/ Wielná y Wigilia/ kthore w Niemen rzekę wielgą w pa=

11:

dáią/ á potym w Morze Pruſkie: Miaſt inſzych niemáſz murowánych/ okrom

12:

Kowná á Wilná. Biſkupow trzey Litewſkich ktorzy wiárę Rzymſką wyzna=

13:

wáią/ Wileńſki/ Kijowſki/ Zmodzki/ Ruſkich więcey thákieſz Kośćiołow.

14:

Rzeki przednieyſze w Litwie/ Przypeć/ Bereżyná/ Thur/ wpadáią w Dniepr

15:

ná wſchod Słońcá/ drugie ná puł nocy idą/ Buoh/ Náreẃ/ Niemen: ále na=

16:

ſláchetnieyſzy miedzy imi Dniper/ ktory powſtał w Moſkwi/ nád ktorym wiele

17:

Miáſt y Zamkow leży/ ták Litewſkich iák Moſkiewſkich: Bo idźie pod Dro=

18:

hobuż/ pod Smoleńſko/ pod Orſzą áż do Kijowá/ Kániowá/ Cżyrkas: potym

19:

w pada w Ieźioro/ ná oſtátku w morze Pontſkie bliſko Ocżakowá/ cżterdźie=

20:

śći mil od Cżyrkas zamku Litewſkiey Ziemie/ Bo ſą inſzy Cżyrkaſzowie miedzy

21:

Wolhą rzeką/ á miedzy Donem/ w przyległośći s Tátáry mieſzkáią w gorách/

22:

przeto ie też zową Piecżyhorſcy Cżyrkaſzowie/ bronią ſie Tátárom dobrze/ pod

23:

Turecką mocą byli/ wiárę Grecką wyznawáią drudzy. Zboyce morſcy ſą wielcy

24:

bo nád ſámym morzem Pontſkim mieſzkáią/ Bulgárſkim tho ieſt Słowieńſkim

25:

ięzykiem mowią. Ty to Cżyrkáſzy tymi cżáſy Kſiądz Wiśniowiecki przymuśił

26:

pod moc Moſkiewſkiego Kniáżá/ cżęśćią mocą cżęśćią vpominánim. Od Cżyr

27:

kas Litewſkiego zamku wyſzſzey rzeki Dniepru/ leży nád tąż rzeką Kaniow za=

28:

mek ſiedḿ mil/ s Kaniowá do Kijowá oſmnaśćie mil/ wzgorę idąc theyże rze=

29:

ki/ gdźie głowá wſzytkiey Ruśi niegdy byłá/ ſą ieſzcże dźiś tego znáki/ to ieſt

30:

rumy vpádłych murow/ od Kijowá záſię do Modzyrá wzgorę idąc ieſt mil 30.

31:

Then Modzyr leży nád rzeką rzecżoną Przypeć/ od Modzyrá do Brobáncżká

32:

mil trzydźieśći: Potym do Mogilewá dwádżieśćiá y pięć mil/ s thąd do Orſze

33:

ſześć mil/ tho ták tá rzeká Dniepr rośćiągnęłá Kſięſtwo Litewſkie po práwey

34:

ſtronie idąc od Smoleńſká/ á po lewey Moſkiewſka Kráiná/ to ieſt Seweryń=

35:

ſka Ziemiá/ ktorą Kſiążętá Sewerynowie niegdy będąc pod poſłuſzeńſthwem

36:

Litewſkim dźierżeli/ ſą przedſię ná oney ſtronie rzeki Dniepru niekthore Miá=

37:

ſtecżká pod poſłuſzeńſtwem Litewſkim/ y dźiś to ieſt Dubrowno y Mſzcżyſław.

38:

Rozdźielenie Iedennaſte o Liwlánckiey źiemi.

39:

Iwonia to ieſt Liwláncka Kráiná/ leży nád Mo=

40:

rzem Bálteum/ tymi kráinámi ze wſzech ſtron zámknioná: Li

41:

twą álbo Zmodźią/ Ruſią álbo Moſkwą/ Swecyą/ Eſtonią/

42:

Pruſy/ Láponią ktore zową Kurowie. S tey krainy y z inych

43:

przyległych zdawná Litwá wyſzłá/ przetho ieſzcże y dźiś tám

44:

ieſth ſtary Narod Litewſki po Wſiach: Przyſzli Niemcy do

45:

Liwlánckiey źiemie w ten cżás kiedy y do Prus: Niedawno ſie też Krześćijány

46:

ſthali mało pozniey niż Pruſowie: ták tám lud był pierwey proſty/ iż gdy miod

47:

iedli álbo wárzyli/ ktorego tám doſyć było/ woſk precż wymiátáli: Potym gdy

48:

gi v nich kupowano obacżyli ſie w tym.

49:

¶ Meinárdus Mnich tám napierwey záiechał s Kupcy z Lubku/

Meinárdus.

zbudował

50:

thám ſobie Budkę iáko Puſtelnik Iáłmużną ſie żywił/ á mowy ich pilnie wy=

Eeee

tknął.

strona: 437v

Kſięgi Diewiąte

tknął. A gdy náwikł/ powiádał im ſłowo Boże/ y náwroćił ná Krześćijáńſką

wiárę. Wybráli go potym Biſkupem/ y zbudował im Kośćioł. Po nim był

Bertoldus Opát Cyſtercyeńſki/

Bertoldus.

kthory walcżąc s Pogány ſąſiednimi/ zábit.

Pothym inni Biſkupi zá pomocą Sąſieckich Krześćijan/ wypędźili Pogány.

Woyćiech potym był Biſkupem/

Woyćiech.

kthory Rzecżpoſpolitą Krześćijáńſką lepiey

rozſzerzył/ ludźi pokrzćił/ Kápłanow náwiodł/ Rygę Miáſto murem obto=

cżył/

Rygá.

Klaſztor Ryczerzow żáłożył ktorzy noſzą ná płaſzcżu dwá miecże nákrzyż.

Wáldemorus Krol Duńſki Eſtonią obległ od morzá/

Wáldemarus.

Renátią nád morzem miá

ſto záłożył y lud dał pokrzćić: á Biſkupſtwo Liwońſkie ku ſwemu Arcybiſkup=

10:

ſtwu Lundſkiemu przyłącżył. Ale potym Arcybiſkup Liwońſki przez Papie=

11:

żá vſtáwion ná ſwym mieyſcu/ ktory ma pod ſwą mocą ty Biſkupy/

Biſkupi.

Curońſkie

12:

go/ Terbátſkiego/ á od morzá Oſzylieńſkiego. Thy miáſtá ſą naprzednieyſze w

13:

Liwlánćiech/

Miáſtá.

Rygá/ Terbatá/ Derpt/ Rewália álbo Rewel/ Nowykámień:

14:

Rygá od Rewáliey mil pięćdźieſiąth/ á od Wilná cżterdźiesći. Therbatá od

15:

Rygi trzydźiesći mil/ od Krolewcá Pruſkiego mil ſzesćdźieſiąt. Są też drugie

16:

miáſtá mnieyſze ktore zową Wenden ktory dwánaſcie mil od Rygi/ Pernow/

17:

Wellity/ Wolmar/ Rokienhauſen. Rygá vſiádłá ná mieyſcu piaſzcżyſtym/

18:

nád rzeką Duną álbo Dwiną/ wpada we dwu mil w morze Niemieckie/ Było

19:

to miáſto wielkie Bogáte poki było niepogorzáło. Niewiáſty Liwońſkie ſą vro

20:

dliwe/

Niewiáſty.

ále nie robotne/ choćia máią Len ſláchetny á nie przędą go/ wolą gi prze

21:

dáwáć á płotno kupowáć. Są hárde prożnuiące/ ſzáty/ vbiory koſztowne no=

22:

ſzą/ tylko ſie ná ſániach Zimie wożą/ á Lećie po wodźie. Ma dwu Pánu Miá

23:

ſtho Rygá/ Arcybiſkupá y Miſtrzá. Arcybiſkupem był náſzych cżáſow Gwi=

24:

lelm z Brándeburgu Woyćiechá Miſtrzá/ álbo Kſiążęćiá Pruſkiego bráth/

25:

ktory w iechał do Rygi láthá 1547. Mieſzcżány pod poſłuſzeńſthwo przyiął.

26:

Mistrz záſię Liwláncki ma ſwoy dwor w mieſcie Wenden dwánaſcie mil od Ri

27:

gi/ ktory ſie zwierzchnieyſzym być mieni: przeto dał wſádźić Arcybiſkupá Wi=

28:

lelmá/ ſkąd wiele złego powſtáło w tey Ziemi ninieyſzych cżáſow/ iż ie ze wſzech

29:

ſtron thrapiono: Vćiekł ſie Arcybiſkup do Krolá Polſkiego áby go bronił iáko

30:

powinowáty. Krol Polſki Zygmunt Auguſtus ácż mu Lohtrowſki Rus wy=

31:

rządźili ći Liwlánći/ gdy Poſłá Litewſkiego zábili/ wſzákże ſie zá nie mocno zá=

32:

ſtáwił przećiw Moſkiewſkiemu Kniáżu Iwánowi. Ktory Iwan/ poimawſzy

33:

Miſtrzá Liwońſkiego/ dał go do więźienia/ thák go długo trapił/ áż mu ſpu=

34:

śćić muſiał Ziemię Liwláncką. S tey przycżyny wielki Kniáż Moſkiewſki pod

35:

nioſł zbroie ná Krolá Polſkiego/ zebrawſzy lud wielki przyſzedł bez wieśći pod

36:

Połocko ktore leży miedzy dwiemá rzekomá/ Dźwiną á Połoką pięćdźieſiąth

37:

mil od Wilná/ tákieſz od Nowogrodá wielkiego/ obegnał gi ſtrzelbę wielką

38:

záſádźiwſzy dobył go/ Mieſiącá Lutego Látá 1563. wiele ludźi y ſkárbow

39:

zábrawſzy poiechał precż/ puśćiwſzy wolno tylko polaki ſámy. W ty cżáſy theż

40:

Szwecki Krol/ ieſtli ná zmowie z Moſkiewſkim/ cżyli z ſwey chući to vcżynił/

41:

wźiął pod Krolem Polſkim w Liflántſkiey źiemi zamek y miáſto Rewel/ po=

42:

tym Nowy kámień/ o cżym będźie ná ſwym mieyſcu ſzerzey/ á thak ná ten cżás

43:

vćiſk miáłá źiemiá Lifláncka ze wſzech ſtron/ á zá ſłuſzną przcżyną ſie im tho

44:

dzieie od Bogá/ bo oni pozoſtawſzy ſwey ſpráwy ná ktorą vſtáwieni ſą (to ieſth

45:

wálcżyć przećiw pogánom) vdáli ſię ná wſzytki złośći ktore mogą być wymy=

46:

ſlone na świećie nagorſze/ tho ieſt ná hárdość/ pijáńſtwo/ niewſtydliwość/

47:

okrućieńſtwo/ thák poddánych iáko gośći y wiele innych rzecży nieſłuſznych/

48:

ktore ich ſtanowi duchownemu nie należáły.

49:

¶ Przyieżdżáią do Rygi z rozmáitych kráin po kupiectwie/ z Moſkwy/ z Tu=

50:

rek/ z Angliey/ z Hiſzpániey/ z Szkocyiey/ z Szwecyiey/ z Litwy/ y z inąd. Ta=

51:

kież do Tárbáty ktora leży nád morzem/ kupcow z rozmáitych kráin przyieżdża.

52:

Rewália ku pułnocy ieſth przyległa Szwedom/ niepoſlednieyſza od Rygi ná

53:

kupieckie rzecży/ Práwá ich śćiągáią ſię do Lubku z Apellácyią/ Tylko ſámá

Rygá

strona: 438

O Kſięſtwie Moskiewskim.

Liſt 438

Rygá vżywá práwá ná mieyſcu y do niey ſie drugie sćiągáią, zwłaſzcżá z miaſt/

Ná wſiách inácżey/ bo ſą iáko w niewoli/ wielkie obćiążenie máią od ſtárſzych

przeto iákmiarz po pogáńſku żywą máiąc ſobie zá wzgárdzone niemce y ięzy=

kiem oſobnym mowią/ iáko w tym paćierzu obacżyſz/ gdy kthory z nich vmrze/

włożą mu do grobu ſiekierę/ ſtráwy y trunku/ y trochę pieniędzy/ śpiewáiąc z

płácżem (ták v nich obycżay gdy płácże śpiewa)/ Idź nieboże z nędze thego

świátá ná lepſzy świát/ gdźie Niemcy tobie pánowáć nie będą/ ále ty im pá=

nowáć będźieſz Amen.

Pácierz proſty lud ná wśiách ták mowi.

10:

Oycże náſz ktoryś tyś ieſt Tabes mus kaſſ tu es w niebie Swięć ſie ekſcan nebeſſis Suetzitz twoię imię/ przydź nam tyoſſ vaartz/ enat mums Kroleſtwo twoie bądź wola Valſtibe tows bus praatz twa iáko w niebie ták tows ka ekſcan nebeſſ ta ná źiemi náſz powſzedni chleb Semes/mnſſe deniſze mayſze day nam dźiś dut mums ſchoden odpuść nam grzechy naſze/ nepamate mums greche muſche/ iako y my odpuſzcżamy náſzym ka meſſ nepamat muſſe winowáycom niewodźi nás paraduekien neuede mums ná złe pokuſy ále ſtrzeſz veluna badekle pet paſſarge nas od wſzelkiego złego Amen. mums nu wſzey leune.

11:

Wypiſałem też Swecyą ná ſwym mieyſcu/ kthora

12:

ieſt przyległa Liwlantom/ ięzyk ſwoy oſobny máią z Niemcy mieſzány/ iáko w

13:

tym ich Páćierzu obacżyſz.

14:

Páćierz Swedowie ták mowią.

15:

Pater noſter qui es in celis Fader vnar ſom er i himulum/ factificetur noem tuū heiligat varde dit adueniat regnum tuū name tilkomen tit/ rike din wil lige ſom i himlum ſo opo iordene/ vuar taglig brodh glif os i tag velatos vvaren ſchuld ſom vvi verleten vvare schuldiger och inledh os icke i freſtilſe/ vt anſſios i fronda/ Amen. tym ięzykiem Gottowie mowili niektorzy piſáli.

16:

Liwláncka mowá mieſzána z Ruſką y Litewską/

17:

á Swecka z Niemiecką/ Lápońſka ſie z żadną niezgodźi/ choćia ſnimi w przyle=

18:

głośći ieſt: ktorych też Paćierz ták ieſt. Pater noſter qui es in Ias meiden ioko oledh taſu coelis ſanctū fiat tuum ahiſſá puhetu olkohon ſinn nomen, adueniat tuum regnum nimeſi tulkohon ſinnn vvaltaknn fiat tua voluntas ſicut in olkohon ſien tahroſi ku vin velis ſic in terra noſtrum tahiuaiſa nyn man palla meidben quotidianum leipa anna meilen tanapa iuuane/ etć.

19:

Ty to Lápones mnimam być co ie zową Kurowie.

20:

¶ Litewſkiey mowy świádomiſmy wſzyſcy/ á iáko powiedáią żeby ſie zgadzálá

21:

z Láćińſką/ niezda mi ſie/ iáko w tych ſłowiech obacżyſz.

22:

Superatus hodie aſtus demonis, cū ipſe ſit cum ſuis demonibus am=

(bicioſus.

23:

Iſgaleta Jaueſti Kitriſtas velino/ Kuri ſaua ſutrine Lampſe velina.

24:

Rozdźielenie Dwánaſte o Tátárzech.

Eeee 2

Tátárſki

strona: 438v

Kſięgi Dźiewiąte

Atharſki Narod ze wſzech inych ná świećie nadá=

wnieyſzy y walecżnieyſzy ieſth/ ná co ſie ták wſzyſcy Hiſtoryko=

wie zgadzáią: piſałem o nich pierwey iż ſie licżą być ſynowie

Márſá/ ktoremu ſie polecáią w moc ſkąd wyſzli. Piſze ieden

Mnich Ormiánin Haythonus onich/ iż było ich pierwey mie=

ſzkanie zá gorą wielką Belgian ná wſchod ſłońcá/ żywiąc bes

rozumu iáko zwierzętá/ bez wiáry/ bez ſpráwy y bez piſmá/ tylko dobytki páśli

z mieyſcá ná mieyſce poſtępuiąc z wozy/ byli poſłuſzni ná then cżás Krolá Vn=

chan/ ktory ná wſchod Słońcá y ná południie pánował. Niektorzy piſzą iż ten

10:

to był Vnchan ktorego dźiś zową Popijan. Gdy ſie potym rozmnożył/ wyro=

11:

dźili ſie ná rozmáity narod/ ktore zwano Mongale/ rozdźielili ſie ná ſiedḿ hord

12:

álbo Kſięſtwá. Pierwſzą zwano Tátárſką/ od rzeki Tatar. Wtorą Tángot.

13:

Trzećią/ Kunat. Cżwartą Iáláir. Piątą Sonich. Szoſtą Mongli. Siodmą

14:

Tebet. Bacżąc potym ſwoie zniewolenie od Sąſiednich Kráin/ przełożyli nád

15:

ſobą ſtárſzego przez widzenie iednego cżłowieká/ dáli mu imię od przełożeńſtwá

16:

Cangius Chan/

Cángius Can.

to ieſt Krol álbo Ceſarz/ y byli go wſzyſcy Carzykowie poſłu=

17:

ſzni iáko Páná przyrodzonego. Chcąc tedy Cangius Chan dowiedźieć ſie ieſli

18:

go wſzyſcy we wſzytkim poſłuſzni/ dał im ty przykazánia: Napierwey áby wſzy=

19:

ſcy chwalili tego Bogá ktory ſtworzył Niebo y Ziemię/ y onego podwyſzſzył ná

20:

to Páńſtwo/ vcżynili ták. Wtore przykazánie/ áby policżyli wſzytki męże go=

21:

dne ku walce/ vcżynili też tho: Trzećie roſkazał im/ áby wybráli miedzy ſobą

22:

Rothmiſtrze/ Dźieſiątniki/ y inne ſprawce nád wſzythkim ludem/ y przezwał

23:

woyſko dźieſięćtyſiąc zbroynych: roſkazał też onym pierwſzym ſiedmią wodzom/

24:

áby puśćili pierwſze vrzędy/ vcżynili też to. Roſkazał theż onym ſiedmią ſtár=

25:

ſzym áby ſwe ſyny pierworodne przedeń przywiedli/ ktory gdy przywiedli/ roſka=

26:

zał im/ áby káżdy ſnich przed iego ocżymá ſwemu ſynowi pierworodnemu głowę

27:

vćiął ſwymi rękomá/ ácż to nierádźi vcżynili/ wſzákże go w tym poſłuſzni byli/

28:

bacżąc go z obiáwienia Boſkiego ná ten vrząd wſtąpić. Widząc tedy Cangi=

29:

us Chan iż go we wſzytkim poſłuſzni/ áż do śmierći roſkazał ſie im ná walkę go

30:

towáć: á gdy ſie nágotowáli/ ćiągnął napierwey ná ty ktorym dáni dawał/ po=

31:

ráźił ie ták bárzo/ iż mu ſámi dań muſieli dáwáć. A gdy ſie przez gorę Belgi=

32:

an ná tę ſtronę przeprowadzáli dźiewięć rázow nániey klękáli/ przeto vnich thá

33:

lidzbá y dźiś dźiewięć w wielkiey wadze. A gdy iuż w ſtárośći będąc rozniemogł

34:

ſie ná śmierć/ kazáł kſobie przyść ſynom ktorych miał dwánaśćie/ podał ſtár=

35:

ſzemu ſnopek ſtrzał áby złamał/ niemogł tego dokázáć/ podał drugiemu y trze=

36:

ćiemu wſzyſcy niemogli złámáć. Kazał pothym młotſzemu wybieráć po iedney

37:

á łámáć áż wſzytki połamał/ y rzekł knim: ták ći będźie wam poki w ſpołecżno=

38:

śći będźiećie/ poty was nieprzyiaćiel nieprzełomi żadny/ ále gdy ſie rozerwiećie

39:

po iednemu was przełomią: Dał im potym Iaſcháak/ tho ieſt vſtáwy iáko ſie

40:

mieli ſpráwowáć. Po iego śmierci wybráli Hoccotę ſtárſzego ſyná/

Hoccota.

ktory nie=

41:

mnieyſzey fortuny był od oycá. Ten to ſobie wybrał Hetmáná imieniem Bay=

42:

do/ kthoremu dał trzydźieśći tyſiąc Tátárow rzecżonych Tálmáchi ku walce.

43:

Ten Baydo poráźił Zołdaná Egipſkiego/ y Turquinią poſiadł pod Zołdanem.

44:

Po tego śmierći wybráli ſobie zá páná Mángo Can/

Mángo Can.
Krzesćijánin

do tego to Krol Ormiáń

45:

ſki przyiechał/ od ktorego s pocżćiwośćią był przyięt/ bo iednák gdy ná tę ſtro=

46:

nę Gor Belgian Tátárowie przyſzli/ żaden przećiw im ná przywitánie niewy=

47:

iechał/ iedno Krol Omiáńſki: przeto y dźiś ſpokoiem mieſzka s Thátáry/ y ie=

48:

dnego ięzyká ſą. Ten to Krol Ormiáńſki vproſił ſobie v tego Czamá ſiedḿ rze=

49:

cży. Pierwſza/ áby ſie okrzćił ná Krześćijáńſką wiárę (bo iuż Ormiánie ná ten

50:

cżás byli Krześćijánie) y vcżynił ták. Wtora/ áby Krześćijánie mieli ziedno=

51:

cżenie s Tátáry/ Trzećie/ áby Krześćijáńſki lud był wolny s ſwymi kośćioły we

52:

wſzech dźierżáwach Tátárſkich y wtych ktore przyidą pod moc Tátárſką. Cżwar

53:

the áby wybáwił Ziemię Swięthą z mocy Sáráceńſkiey/ á dał Krześćijánom.

Piąte/

strona: 439

O Kſięſtwie Moskiewskim.

Liſt 439

Piąte/ áby wykorzenił Cálife s Báldaku/

Kálifá.

ktory ieſt głową y Biſkupem wſzyt

kich Sarácenow. Szoſthe/ áby mu pomoc dawał przećiw káżdemu nieprzyiá=

ćielowi/ á on tákieſz iemu. Siodme/ áby wſzytki Páńſtwá Ormiáńſkie ktore

Sáráceni y Tátárowie poſiedli/ wroćił Ormiáńſkiemu Kroleſtwu/ á on po=

tym iemu y potomcy iego poddáność iego Páńſtw záchowa wierną. Mángo

Can będąc Krześćijáninem Ormiáńſkiey wiáry/ wezwał Rad ſwoich do ſiebie

áby ná ty Artykuły rádźili Ormiáńſkie. Przyzwolili ná to wſzytko iáko Krol

Ormiáńſki żądał/ y liſt dał. Potym Mángo Can/ poſłał ná wſchod Słońca y

ku południu brátá ſwego Háoloná/

Haolon.

tákieſz krolá Ormiáńſkiego zwielkimi woy

10:

ſki/ ktorzy tych tám Kráin wſzytkich zdobywáli po Sáráceny y Perſy/ áż zá rze

11:

kę Fizon/ tákieſz Aſſyryey. Oſádźiwſzy thy tám Kráiny Háolonus/ wroćił ſie

12:

do Ormiáńſkiey źiemie/ do Kráiny ktorą zwano Sorloch/ tám przez Láto od=

13:

pocżywał weſele. Ná Zimę obległ Beldag Miáſto/ dobył go y Kálife poimał

14:

zwielkimi Bogáctwy: ſypał przedeń Perły/ Kámienie/ Złoto/ Srebro/ kładł

15:

áby iadł/ á niedano mu nic innego ieść/ mowiąc mu: coſz ći było potym/ gdyś

16:

zá to áni walcżył/ áni ku pożytku nikomu był/ ták mizernie żywotá dokonał: te

17:

go to Háoloná żoná byłá z narodu onych trzech Krolow/ co Iezuſá náwiedzáli

18:

w Betlehem. Potym then Háolon s Krolem Ormiáńſkim pokáźili Kosćioły

19:

Sáráceńſkie/ dobywſzy miáſtá Alápy Dámáſzku y ziemie doſtáli/ áż do puſzcżey

20:

Egyptu. A gdy ćiągnął Ieruzálem dobywáć pod Sáráceny/ przyſzłá Nowi

21:

ná iż brát Mángo Can vmárł/ ſzcżego był záſmucon: zoſtháwił ná ſwe mieyſce

22:

Gwibohá/

Gwiboh.
Kublai.
Kátagium.
Tamor.
Gino.
Lochi.

á ſam ſie vdał ku wſchodu Słońcá. Vſłyſzał potym áno bratá iego

23:

Cublai wybrano zá Caná wielkiego/ ten to Cublai wielkiey fortuny był/ zdoby

24:

wał wiele Kráin: Mieſzkał w Katágyum Kroleſthwie/ w Miesćie bogátym

25:

Kámbalu/ ktorego piſzą być dwádźiesćiá y cżterzy mile w koło. Ponim páno=

26:

wał Tamor Can/ mieſzkał w miesćie Ions/ w tym że Kroleſtwie kthore iego

27:

oćiec zbudował. Ponim był Gino s potomſtwá Hoccoty/ był Canem wielkim

28:

kthorego brát Lochi poſiadł Perſyą/ Turquinią/ Scytyą/ y wiele inych. Po=

29:

tym náſtał Báydo/ mnimam iż to był Bátty/ ktory ná Slężaki/ Węgry/ Cże=

30:

chy woiował. Ponim Támerlan/

Batti
Támerlan.

ktory Báyzetá poráźił/ y wſzythki Kráiny

31:

zwoiował Tureckie/ w Tátárſkich Kráinach Krolow wiele możnych/ álbo Ca

32:

rzow/ ktorzy wſzyſcy wielkiego Chamá ſą poſłuſzni: Są thák możni/ iż káżdy s

33:

nich może mieć hordy ſwoiey ſto tyſiąc. Chámá wielkiego Swięcá dźień náro

34:

dzenia/ á zwroſzki go wybieráią/ mieniąc to s przyerzenia Boſkiego: przeto ſie

35:

wiele Hiſtorykow niezgadza/ ktorzy onich piſzą/ iż kłádą Chamá wielkiego zá

36:

Krole/ áno vnich Cham ieden ſam nád wſzytkimi innymi pánuie. Máią Tá=

37:

tárowie miáſtá wielkie ná wſchod Slońcá/ iáko ieſt Quiſai ktorego piſzą być

38:

ſto mil/ ále ſie to rozumie ſprzyleglosćiámi inſzych miaſt/ Moſtow iednych Ká

39:

niennych dwánasćie tyſiąc.

Quinſai:
Syngwi.

Drugie miáſtho máło mnieyſze Syngwi/ y wiele

40:

innych wypiſano miaſt v wielkich Tátárow/ w ktorych miesćiech wielkie ſkłá=

41:

dy Kupieckie ſą. Tych wielkich Tátárow dźis Turcy bárźiey ſie boią/ niż kto=

42:

rego innego Narodu ná ſwiećie/ bo ſie iuż nie raz im dáli znáć zwłaſzcżá Támer

43:

lan/ y drudzy pomagáiąc Perſom.

44:

¶ Są drudzy Tátárowie Zawoccy/ y drudzy nád morzem Káſpiſkim/ y drudzy

45:

ná tę ſtronę gory ktorą zową Imaus/

Gorá Imaus.

ći nie máią ſtymi tám co cżynić/ bo ſie ći

46:

bliſko nas łotroſtwem obchodzą/ co wydrą Moſkwi/ Ruśi/ Cżyrkáſom/ tym

47:

ſie żywią. Iáko przyſzli do náſzey Europy/ piſałem iuż przy Polſkiey Kronice.

48:

¶ Drudzy Tátárowie ktorzy około Wolhy mieſzkáią máią ſwe oſobne Cárze/

49:

to ieſt Krole álbo Kſiążętá/ rozdźieleni ſą ná hordy (hordá v nich wielkość lu

50:

dźi) Napierwſza byłá y zacnieyſza Zawołcka/ z ktorey drugie vroſły/ zwłaſzcżá

51:

Przekopſka/ Kázańſka/ Noháyſka/ Czáhádáńſka/ ieſt theż Kozáńſka ktora

52:

niema Carzá komu chcą temu ſie poddádzą. Piſze Miechowitá y Ruſzacy/ iż

53:

Chinchis napierwey Cżáhádáńſką álbo Zawołcką hordę záłożył. Po nim ie

Eeee 3

go ſyn

strona: 439v

Kſięgi Dźiewiąte

go ſyn Iocukan/ ponim Zámchan/ to ieſt Bátti/ ponim Azbek/ według Ru=

ſkich Kronik: Po nim Zánabeck/ ponim Berdebek ktory zábił dwánaśćie brá=

ćiey áby ſam panował: Ponim Akulpa/ ktore^o rychło zábił Nárus/ tego Na

ruſá Moſkwá byłá poſłuſzna: ponim Chidyr zábith zárázem/ potym Themnik

Mámái zábit też rychło. Ponim náſtał Táchtámis walecżny/ ten Moſkwi wie

le ſzkod pocżynił przez ogień á Száblę/ potym poráżon od Temikutla/ áż vćiekł

do Litwy do Witułtá/ s ktorym ledwo ſie mu obronili: ponim był Schatybek

ponim Temiráſchaák to ieſt chromy/ Miechowitá go zowie akſzakkutlu/ to ieſt

żelázny klucż bo miał ſcżudło żelázne/ ten był Moſkwi ſtráſzliwy nád ine/ bo iuż

10:

był Rezáńſką źiemię poſiadł/ y dáley w Moſkwę ćiągnął. Wielki Kniáż Mo

11:

ſkiewſki w ten cżás po obraz pánny Máryey do Włodźimierzá poſłał/ chcąc s

12:

nim przećiw nieprzyiaćielowi ćiągnąć/ y ćiágnął: ále Akſzak w ten cżás vmarł.

13:

Zá to tedy Moſkwá ma/ iż to ten Obraz zrządźił/ przeto ná tym mieyſcu dali zbu

14:

dowáć Kośćioł pánny Máryey/ gdźie ſie z obrázem potkáli gdy gi przynieſiono/

15:

zową oni to ſwięto Stretenne. Ty Ordy Tátárſkie wſzytki Máchometowę wiá

16:

rę trzymáią iáko y Turcy/ wſzákże niechcą ſie zwáć Turki iedno Beſſermany/

Beſerman.

17:

tákże y Turcy Beſſermany chcą być. Hordá Kázáńſka thá ieſt nabliſzſza Mo=

18:

ſkwy nád rzeką Wolhą/ s ktorymi długo cżynił Bázyli tho ieſt Waśil Kſiądz

19:

Moſkiewſki niźli ich zołdował/ ále więcey dla potrzeb przyiął bráterſthwo/ bo

20:

w Moſkwi wſzytko kupuią cżego potrzebuią/ niż mocą/ ktory może mieć ku po

21:

trzebie trzydźieśći tyſiąc ludźi/ ći ſą nalepſzy goſpodarze miedzy Tátáry/ bo kup

22:

cą/ ſieią/ orzą/ iáko y Aſtrácháńcy/ bo ie ktemu przywiodł Moſkiewſki Kſiądz:

23:

wſzákże gdy náſtał Hálegá/ ſprzećiwił ſie mu y poráźił go/ zmowiwſzy ſie s Cże

24:

remiſzy. Sátkiri Przekopſki Carz/

Sátkiry.

ktory wyſzedł z Zawołckich Tátar/ pora=

25:

żał wiele kroć Moſkiewſkiego Kniáżá zá náſzey pámięći/ máiąc s ſobą Oſtáfie=

26:

go Daſzkowicá Krolá Polſkiego poddánego. Iednego cżáſu wywiedli mu lu=

27:

dźi ſto tyſiąc máłych y wielgich/ Miáſto y zamek Moſkwę oblegli/ s kthorego

28:

ſam wielki Kniáż Bázyli vćiekł ná Biáłeiezioro/ by byli ieſzcże ze trzy dni leżeli

29:

około Moſkwy/ poddáli by ſie byli/ co ták był lud lękliwy/ iuż chćieli Puſka=

30:

rze im wydáwáć co nánie ſrzeláli/ iáko chćiał Carz Tátárſki/ ále drudzy nierá=

31:

dźili tego vcżynić/ bo iedno trzey Niemcow Puſkarzow w ten cżás obronili zam

32:

ku/ ktore potym rzekł dárowáć Bázyli/ á wżdy ſkłámał/ nie dał im nic z łáſki/

33:

iedno co ſłużbę zápłáćił. Gdy ſie s tym ludem wielkim wroćił do domu Sát=

34:

kiry/ przedawał ie w Káfie/ á kthorych kupić niechćiano/ dawáli ie dźiećiam

35:

ſwym ná zápráwienie do ktorych ſtrzeláli z łukow/ s przekopu w wodę ie miotáli

36:

śćináli ſámi/ y rozmáićie trapili/ áby ſie ná okrućieńſtwo ćwicżyli. Noháyſcy

37:

Tátárowie mieſzkáią nád morzē Káſpiſkim zá Wolhą. Aſtráchan miáſto wiel

38:

kie gdźie Wolhá wpada w morze:

Aſtráchan.

Ieſt też hordá Aſtrácháńſka Tátárow lecż ći

39:

s Turki ieżdzą y kupcżą/ bo tám wielki ſkład kupiecki w Aſtráchanie/ zá Viátką

40:

Cázánem y Permią. Są też Tátárowie ktore zową Schibáńſcy/ tákież Tumeń

41:

ſcy/ ktorych może być po 12. tyſiąc: ſą też drudzy co włoſy zápuſzcżáią zową ie kál

42:

muchi/ drudzy w Schámáchiey v morzá Káſpiſkiego ſześć dni chodu od Aſtrá=

43:

chanu/ otrzymał ty niedawno Krol Perſki kráiny/ bo s te^o rodu poſzedł/ tám ie=

44:

dwábne ſzáty cżynią ſubtylne nád tym morzē Káſpiſkim. Są też drudzy Tátáro

45:

wie nád morzem Pontſkim w Kierkielu/ Mánkupie: ale mā zá to że ći ſą poſłu=

46:

ſzni Carzá Przekop. drudzy ſą Ocżak. Biłágrocy/ á ći nawięcey ſzkody cżynią w

47:

Podolu. Iáko ſie Tátár. ſpráwuią wćiągnieniu tákież wpołożeniu: mam zá to

48:

że te^o nietrzebá piſáć gdyżeſmy ich wſzyſcy ſwiádomi/ iákie poſłuſzeńſtwo vnich/

49:

iákie wytrfánie nędze (á nátym wſzytko zależy) iż gory nie gory/ wody niewody do

50:

ły niedoły ſzyku niezmylą w ćiągnieniu/ iákie záſię znáki máią przez ognie gdy ſie

51:

w zagony rozeydą/ Słońcem/ Mieſiącem iáko ſie ſpráwuią y wroſzkámi/ tákież

52:

zá noc/ zá dźień/ iáko wiele vbieżą wſzyſcy dobrze wiemy: Gdy cu=

53:

dzoźiemcom onich kto powiáda/ ledwo temu wierzą/ iáką

54:

oni ſprawę máią w Rycerſkich rzecżach.

strona: 440

Stroie Moskiewskie.

Liſt 440

grafika

strona: 440v

Kſięgi Dźieſiąthe Kroniki

wſzytkiego Swiátá.

O wyſpach morskich nowo ná

leźionych/ ktore mogą być rzecżone świát nowy/ iż

nie były znáiome nigdy ſtárym ludziom/ żeglarzom/ kupcom/ ál=

bo też y Aſtronomom/ ták ná wſchod Słońcá iáko y ná zachod/

ná pułnocy/ tákież ná południe: przez męże ná wodźie ſpráwne

á biegłe w Gwiazdárſkich náukach/ kthorzy byli: Napierwey

Kryſztoff Kolumbus/ Pinżonus/ Ałoizyus/ Petrus Alonſus/

10:

Kádámuſtus/ Amerykus Weſpucyus/ Ludowikus Wártomán=

11:

nus/ Portugalcżycy/ Luſytani/ y drudzy. Też o Káleku=

12:

ćie wielkim Porćie ná wſchod Słońcá/ y o innych

13:

Kráinach w Indyey.

14:

Rozdźiał Pierwſzy Kſiąg Dźieſiątych/ o żeglo=

15:

wániu Kryſztofá Kolumbuſá.

16:

Ryſztow Kolumbus rodem Włoch/ z miá=

17:

ſtá Genua/ z domu zacnego Kolumbow/ ſłużąc dłu=

18:

go ná dworze Krolá Hiſzpáńſkiego Káſtyliey Ferdy=

19:

nándá/ będąc świádom żeglárſkiey ſpráwy/ prośił

20:

Krolá Páná ſwego áby mu w thym pomocen był/ co

21:

przed ſie wźiął/ to ieſt/ w dálekie Kráiny ná morze zá

22:

iecháć/ á wzwiedźieć y oględáć mieyſcá nieznaiome/

23:

á ku ſławie y pożytku pánu ſwemu co oſobliwego przy

24:

wieść/ álbo y oznaymić/ co by było ku oſobney roſko=

25:

ſzy iemu y wſzemu światu zá wdźięcżną nowinę. S cżego Krol y krolowa vcży

26:

nili wielki pośmiech/ rozumieiąc á mnimáiąc iż niepodobney rzecży żądał.

27:

Wſzakże po kilku lat zá vſtáwicżnymi iego proźbámi á nawodem/ widząc mężá

28:

kthemu chćiwego á ſpráwnego/ kazał mu ſpráwić wielki Okręt ieden/ á dwá

29:

mnieyſze/ y wſzelkiey żywnośći do nich ná kłáść/ ſtrzelby/ zbroie/ y inſzych po=

30:

trzeb/ tákież ludźi: s kthorymi ſie pusćił ná Morze/ pierwſzego dniá Mieſiącá

31:

Wrześniá/ látá 1492. z Hiſzpániey Portugálſkiey ná zachod Słońcá/ po mo=

32:

rzu ktore zowiemy Atlántykum.

33:

¶ Napierwey przypłynął ná Wyſpy ktore zową Kánárye od wielkosći pſow/

34:

drudzy też zową Fortunáte/

Kanárye álbo
Fotunáte.

to ieſt ſzcżęſliwe od powietrza miernego. Widząc

35:

tám nicżemny lud w rozmowie tákież w ſpráwach/ nágo chodzą/ nabożeńſtwá

36:

żadnego niemáiąc/ nábrawſzy wody do Okrętu/ puśćił ſie od nich. Ieſth mil

37:

(álbo iáko oni zowá leuki) do Kánáryey 1200. Puśćiwſzy ſie od Kánáryey

38:

wyſpu/ ieźdźił trzydźieśći y dwa dni nigdźiey źiemie niewidząc/ áż przypłynął do

39:

wyſpow niektorych/ miedzy ktorymi były dwá nawiętſze/ ktorym dał imioná/ ie

40:

dney Ioánná (imę krolowey Hiſzpáńſkiey) drugiey Hiſzpaná.

Ioánná wyſep.

41:

¶ Przypłynąwſzy Kolumbus pod wyſep Ioannę mieſiącá Liſtopádá chciáł

42:

gi oględáć iáki ieſt. A gdy bacżył iż mu nie mogł końcá naleść/ wroćił ſie zaſię

ku Słoń=

strona: 441

O Nowym Swiećie.

Liſt 441

grafika

ku Słońcá wſchodu wiátrem ktory zową Chorus/ ná tym wyſpie ludźi żadnych

nie widźiał/ tylko ſłyſzał wielkość ptakow śpiewáiąc w gęſtych chrośćiech: ná=

lazł też tám wodę bárzo dobrą y ſlotką ku pićiu/ ktorey do okrętow nabráli.

¶ A gdy przypłynęli do wyſpu Hiſzpana/

Hiſzpánia nowa

chłopi onego mieyſcá pocżęli vćiekáć

iáko bydło w lás: náſzy ie goniąc poimáli niewiáſtę y przywiedli do okrętu/ vbrá

wſzy ią w cudne odźienie/ bo ten tám lud nádo chodźi/ nákarmiwſzy dobrymi po

tráwámi y vpoili winem łágodnym/ darowawſzy puśćili ią záſię do ſwoich wol

no. Oná potym wſzem ſwoim opowiadáłá wielką dobroć á ſwobodę gośći przy

10:

płynionych. Przetho ich wiele do nich ſzło prześpiecżnie do okrętow/ mnimá=

11:

iąc być Boſki narod z dobroći/ cżyniąc im pocżćiwość/ nioſąc w ręku Złotho y

12:

drogie Kámienie/ płynęli do nich. Naſzy záſię dárowáli ie ſklenicámi/ źwier=

13:

ćiadłki dzwonki/ ktore przyimowáli zá wielkie dáry/ gdyż thego nigdy nie wi=

14:

dáli: ſprzyiaćieliwſzy ſie náſzy ſnimi/ tym pilniey od nich wywiádowáli ſie oby=

15:

cżáiow y położenia źiemie oney przez znáki/ y iecháli do pośrzodká źiemie dla do

16:

świadcżenia: obacżyli iż mieli Krolá ſwego/ ktory ie przyiął wdźięcżnie y podá=

17:

rował: oni tákież iego dárowáli máłymi rzecżámi/ ktore v niego były zá wielkie

18:

ſkárby. Bacżąc lud powolny ku ſobie przez ty znáki/ tho ieſt/ gdy náſzy klękáli

19:

ku Bożey ſłużbie/ oni tákież cżynili: gdy náſzy ſtali/ oni tákież ſtali: gdy ſie ná=

20:

ſzy żegnáli/ oni tákież cżynili: gdy ſie naſzym z niefortuny rozbił Okręth/ oni ich

21:

rátowáli w ſwoich korytach. ktore nie żelázem/ bo go nie znáią/ ále kośćią oſtrą

22:

wyćiáſuią: tákże y domy rąbie kośćią oſtrą miáſto ſiekier álbo piły. A iż na=

23:

pierwey vćiekáli przed náſzymi/ tho cżynili mnimáiąc być Kánibały okrutne/

Kánibales.
Samoiedź.

24:

ktorzy ſą nie dáleko ich ná drugim wyſpie: rzecżeni Kánibales od pſow/ bo ie=

25:

dzą ludzkie ciáłá iáko pśi/ ná ktore ſie ſkárżyli onego wyſpu ludźie/ iż ná nie wa

26:

żą á krádną ie y iedzą: dźiećiom máłym vrzázawſzy cżłonki rodne karmiąc tucżą

27:

w koycu iáko kury/ ſtárſze dźieći wywnątrzáią nádźiewáiąc kiſzki iedzą/ połćie

28:

ſolą ku chowániu iáko wieprzowe. Niewiaſt nie iedzą ále ie chowaią ná płod/

29:

á báby ku ſłużbie. Dla cżego tego narodu boią ſie ludźie z inych wyſpow przyle=

30:

głych/ á odiąć ſie im nie mogą: ácżkolwiek theż z łukow ſtrzeláią iáko y oni/ ále

śmiałosćią

strona: 441v

Kſięgi Dźieſiąte

śmiáłosćią y męſtwem nád nie máią/ to ieſt/ Kánibałow dźieſięć poráźi inych

ſto. Ci też ludźie ná wyſpie Hiſzpanie chwalą zá Bogá Słońce y mieſiąc/ chleb

pieką s korzenia/ kthory podobien ſmákiem ku świeżym Káſztánom. Złoto v

nich w powadze/ bo ie poſpolićie noſzą v vſzu/ ktore z rzeki s piaſkiem biorą/ po

tym płocżą/ á ná bláchy ſpuſzcżáią. Nigdźiey z gránic nie ieżdzą/ áni s kupiá=

mi. A gdy ſie nam tráfiło bráć wodę w rzekach pić/ widźieliſmy tám złoty pia=

ſek. Miedzy źwierzęty nie widźieliſmy thám iedno Kroliki/ Węże wielkie ále

nie iádowite. Miedzy ptaki widźieliſmy Gołębie/ Kácżki/ Gęśi/ więtſze niż

v nas/ Dropy też ále s cżyrwonymi głowámi/ Szpákow doſyć ále rozmáithey

10:

bárwy/ przeto z ich pierza cżynią ſzaty ſubtelnym dźiáłem/ ták iż ſie Złotogło=

11:

womi rownáią. Ten theż wyſep s przyrodzenia rodźi Maſtykę/ Aloes/ Cyná=

12:

mon/ Imbier/ y źiárná cżyrwone nád Pierz gorzkie/ przeto tych rzecży y inych

13:

wźięliſmy s ſobą do Hiſzpániey ná vkazánie.

14:

¶ A ták Kolumbus był rad iż nálazł nowe Wyſpy/ vmyſlił záſię do Hiſzpá=

15:

niey iecháć/ zoſtháwiwſzy v Krolá trzydźieśći y oſḿ mężow/ áby ſie lepiey wy=

16:

wiádowáli o położeniu wyſpu onego/ tákież obycżáiow ludzkich/ vrodzáiu zbo

17:

ża/ y inſzych rzecży. Pothym obroćił ſie do Hiſzpániey z okręty/ wźiąwſzy s ſobą

18:

dźieſięć mężow onego wyſpu/ nawięcey dla tego/ áby ſie od nich nánczyli ięzyká

19:

gdy bacżyli iż náſzymi Literámi ich mowá mogłá być piſána. Krol Hiſzpáńſki

20:

y krolowa byli Kolumbuſowi rádźi y wdźięcżnie go przyięli/ y Tytułow inſzych

21:

nádáli/ drugich mu okrętow nábudowáć kazáli/ do ktorych ludźi we zbroiach

22:

wſiádło tyſiąc y dwie śćie/ ſtrzelby/ żywnośći doſyć nakłádźiono/ thákież drze=

23:

wá ku ſádzeniu/ bowiem tám nie widźieli drzewá inego/ iedno Pálmowe á So=

24:

ſnowe. Nábrał też Kolumbus s ſobą rozmáitego nacżynia żeláznego ku budo

25:

wániu Miáſtá/ ná ktorymby też cżáſu potrzeby mogli ſie záchowáć. A ták pier

26:

wſzego dniá mieſiącá Wrześniá puśćił ſie záſię ná morze/ od ſłupow Herkule=

27:

ſowych/ przyſzli do wyſpu Kánáryey pierwſzego dniá Páźdźierniká.

Kánárya.

Pothym

28:

w lewo ſie vdał ku południu/ przypłynął do wyſpu Kánibáłow/ to ieſt do Sá

29:

moiedźi. A iż tám ná dźień Niedźielny przypłynęli/ przeto przezwáli on wyſep

30:

Dominiká inſułá.

Kánibales.
Dominica inſu=
lá.

A gdy tám ludźi nie naleźli/ płynęli dáley/ gdźie przyſzli do

31:

drugiego wyſpu/ gdźie wielką wonią pocżuli z drzewá/ gdźie thám ſtąpili pá=

32:

trzyć co tám ieſt/ nie náleźli nic inego/ iedno Iáſzcżorki wielkie á drzewá roſko

33:

ſzney woniey Przezwáli on wyſep inſułá crucis/

Crucis inſula.

á ten wyſep był Kánibałow/ grafika

34:

bo to po znákoch poználi/ widząc iż budy

35:

mieli ſzpicżáte iáko Namioty liśćim Pál

36:

mowym przykrywáne/ á powrozy báweł=

37:

niánymi powiązáne. A gdy tám náſzy we

38:

ſzli/ vćiekáli z onych bud Sámoiedź: Ná

39:

leźli tám náſzy dźieći w koycach iáko kury

40:

karmiąc/ drugie powiązáne nowo przy=

41:

nieſione/ á báby im ſlużyły. Náleźli theż

42:

tám nacżynia gliniáne/ ná ktorych ſkwá=

43:

rzyli mięſá ludzkie y ptaſze. Drugie dźie=

44:

ći náleźli ná rożniech v ogniá odebrawſzy

45:

kośći/ kthorych vżywáli miáſtho żelázá v

46:

ſtrzałek/ bo tám żelázá nie znáią. Też ná

47:

leźli świeżą głowę vćiętą dźiećięcą ná ko

48:

le záwieſzoną. Potym niewiáſty dwie do

49:

náſzych vćiekły/ ktore Kolumbus kázał

50:

vbráć w chędogie ſzáty y dárowáć/ potym

51:

ie wolno puśćił do ſwoich: wneth drudzy

52:

przyſzli do náſzych/ chcąc też mieć od nich iákie dáry/ ále vyrzawſzy náſze/ zlękli

53:

ſie vćiekli/ iedni tám drudzy ſám po leſiech. Náſzy im porąbáli łodźie ná brzegu.

Potym

strona: 442

O Nowym Swiećie.

Li. 442

¶ Potym Kolumbus wezbrał ſie záſię do wyſpu Hiſzpany/ wiele innych wy=

ſpow minął/ miedzy ktorymi byłá Mántyniná

Mátyniná.

(ták ią miánowáli ći ktore miał

s ſobą Kolumbus w okręćie z wyſpu Hiſzpany) ná ktorey tylko niewiáſty mie=

ſzkáły obycżáiem Amázońſkim/ do ktorych ná ſwoy cżás przychodźili Kániba=

łowie á płodźili ſie ſnimi/ kiedy ſie męſzcżyzná vrodźił wźiął go do ſiebie/ á kie=

dy dźiewká zoſtáłá ná mieyſcu przy máćierzy. Miáły też ſwoie twierdze ná go=

rach gdźie ſię broniły cżáſu potrzeby ſtrzeláiąc z łukow: przetho thám náſzy nie

śmieli do nich. Potym imo drugie wyſpy płynęli/ dáli iednemu imię mons fer

ratus/

Mons ferratus.

iż był gorny/ ná ktory też Kánibałowie záchodźili/ áby doſtawáli ku ży

10:

wnośći ſwey/ ludźi. Drugi wyſep przezwáli Márya rotundá/

Maria rotunda

drugi ſáncti

11:

Mártyni/Márya ántyquá/

Maria antiqua.

drugi ſancte crucis/

S: Crucis.

ná ktory náſzy wyſiedli/ áby

12:

wody nábráli ku pićiu/ náktorym náleźli Kánibały/ á oni cżterzy niewiáſty w=

13:

źięli á związáli/ kthore vyrzawſzy náſze/ złożywſzy ręce/ prośiły náſzych áby ich/

14:

rátowáli. A gdy ich náſzy rátowáli/ vćiekli Kánibałowie do gáiow bliſkich.

15:

¶ W ten cżás też náſzy widźieli oſḿ ludźi y oſḿ niewiaſt Kánibałow/ gdy ſie

16:

wieźli w koryćie/ ná ktore ſie náſzy rzućili chcąc ie pobráć/ ále ſie bronili/ y zá=

17:

bili iednego z náſzych/ bo iádem ſtrzałki námázáne były/ wſzákże ie náſzy porá=

18:

źili y pobili/ á drugie przywiedli do Kolumbuſá: przed ktorym będąc/ nie tyl=

19:

ko ſie bali/ ále iáko wieprze ſlinili ſie á rycżeli iáko Lew/ ták iż tám żadny z nas

20:

nie był przez ſtráchu.

21:

¶ Płynąc dáley/ minęli cżterdźieśći y ſiedḿ wyſpow ku ktorym ich okręty nie

22:

mogły bliſko przydź. Pothym Kolumbus przypłynął ná wyſep pożądány Hi=

23:

ſzpánę/ ále nie fortunnie/ ábowiem nie záſtał żywych tych mężow ktore był ná

24:

nim zoſtáwił/ á ći záſię ktorych miał ſiedḿ dla tłumácżenia/ pomárli: drudzy

25:

poućiekáli z okrętu w pław/ iedenże zoſtał/ y tego dobrowolnie wypuśćił.

26:

Chcąc ſie Kolumbus lepiey wywiedźieć o tych ludźiech ktore był dla przeyrze=

27:

nia wyſpu ná wyſpie zoſtáwił/ kazał ſtrzeláć z dźiáłek/ áby ieſli ſie gdźie táiem=

28:

nie záchowáli/ przyſzli do ſwoich. Ale żadny nie przyſzedł/ bo pobići byli.

29:

¶ Potym Krol onego wyſpu wſkazał do Kolumbuſá/ iż thu ná mię powſtáli

30:

ini Krolowie możnieyſzy nád mię/ iżem dopuśćił Hiſzpánom oſiádáć then wy=

31:

ſep/ przeto zebrawſzy ſie ná nie oblegli ie w miáſtecżku ktore byli záłożyli/ po=

32:

bili ie/ y miáſtecżko ſpalili/ y mnie rámię przeſtrzelili gdym ich rátowáć chćiał.

33:

A miał then Krolik záwiązáne rámię. Kolumbus chcąc thego doświádcżyć/

34:

chćiał widźieć rámię v niego/ ále vćiekł máło go náſzy nie vłápili: s tey przycży

35:

ny poználi iż on pobił Hiſzpany/ kthorych było trzydźieśći y oſḿ zoſtáło ná wy=

36:

ſpie. Náſzy goniąc go wiele dźiwnych rzecży widźieli/ zwłaſzcżá rzeki w ktorych

37:

złote piaſki były/ gory po ktorych też złoty piaſek był/ ná ktorym mieyſcu Ko=

38:

lumbus Miáſto záłożył/ y obmurował/ y oſádźił ſwymi. Dáley záſię we środ

39:

ku wyſpu záłożył zamek/ przezwał gi arx s. Tome/

S. Thome.

áby tám przeſpiecżnieyſzy by

40:

li/ á ná wyſpie ſie łepiey táiemnych rzecży wywiádowáli/ ták o złoćie iáko o in=

41:

ſzych rzecżach/ oſádźiwſzy też zamek ſthrzelbą y ludźmi/ płynął dáley w mniey=

42:

ſzych trzech okręćiech do drugich Kráin. Przypłynął do wyſpu ktory zową Ku

43:

bá/ potym do wyſpu ktory zową Iániká/

Kubá wyſep.
Iániká.

ktory ták wielki iáko Sycylia/ y ták

44:

rodzáyny y ieſzcże przechodźi: á gdy tę przeſzli/ płynęli do drugich ktorych thám

45:

było doſyć/ ktore ſie ták ſpołu śćiſnęły/ iż dáley nie mogli płynąć/ przeto mu=

46:

ſieli ku domu tą drogą ktorą przyiecháli. Płynąc imo wyſep Kubę/ przypły=

47:

nęli ku iedney wyſpie gdźie był dobry przyſtęp/ wyſiedli máło/ nie mogli thám

48:

ludźi widźieć/ tylko ogień goráiący/ około ktorego ryb doſyć piecżonych na ro=

49:

żenkach było/ takież wężow. Náſzy ryby ziedli/ wężow niecháli. Potym ieden

50:

z onych ludźi obrał ſie śmiáły/ przyſzedł do nich y vkázował im przez znáki chcą

51:

li więcey ryb ieść/ á dźiękuiąc iż wężow nie chcą/ vkázuiąc iż to Krolá náſzego

52:

nalepſza potráwá/ á trudno ich doſtáć: ktorych niechał Kolumbus ſpokoiem á

53:

odiechał precż. Płynąc imo drugi wyſep/ ſtánął máło/ wneth do niego wiel=

kość lu=

strona: 442v

Kſięgi Dźieſiąte

kość ludźi przybiegłá/ máiąc w ręku chleb ich obycżáiem piecżony z źioł/ bánie

ryby/ Káſztány wielkie/ nas prośili ná vcżtę z rozumem. Dáliſmy im zá ty pocż

ty źwierćiadłek kilko/ ktorym ſie dźiwowáli. Pothym przyſzliſmy do iednego

wyſpu/ ná ktorym w rzece ták gorąca wodá/ że wniey ręki nie ſtrzymáć było.

Dáley płynąc/ nádeſzliſmy rybitwy w łodźiach łowiąc ryby/ rybę iednę ktora

ma ná głowie ſkorkę iáko mieſzek/ thę rybę puſzcżą do wody vwiązáną ná dłu=

giey nići/ oná rybá wielkość ryb náchwyta/ bo ieſth bárzo prętka/ y nákłádźie

zá ſkorę ná głowę ryb inych: potym rybitwi wyćiągną ią z rybámi. Płynąc imo

rozmáite wyſpy/ rozmáite ludźie/ drzewá/ y ine rzecży widźieli/ áż przyiechał zá

10:

ſię do wyſpu Hiſzpany.

11:

¶ Gdy thedy Kolumbus przyiechał záſię do wyſpu Hiſzpany/ gdźie był wiele

12:

ſwego ludu zoſtáwił dla obrony/ zwłaſzcżá Márgárytuſá ktorego był nád inſze=

13:

mi przełożył mężá roſtropnego/

Márgárytus.

then z gniewu zbieżał do domu poiąwſzy s ſobą

14:

Hiſzpanow wiele. Rádźili tedy towárzyſze Kolumbowi/ áby iechał do Hiſzpá

15:

niey/ á ſpráwę dał Krolowi o wſzytkich rzecżach/ nálaſzſzy przycżynę iż po żyw=

16:

ność przyiechał/ á wymierzył ſie s tego/ ieſliby ktho co nań powiádał/ by nie

17:

przyſzedł o nie łáſkę Krolewſką. Y gothował ſie/ wſzákże nie odiechał/ áż s

18:

Kroliki przyległymi niektorymi poſtánowienie vcżynił/ kthorzy byli przećiwni

19:

Hiſzpanom tym co ſie w łoterſtwie im záchowáli w niebytnośći Kolumbu=

20:

ſá. Napierwey wźiął towárzyſtwo s Krolikiem Gwáryoneńſkim y przyiáćiel

21:

ſtwo krewne przez Tłumácże: potym ſkokiem ćiągnął do zamku S. Tomy ktory

22:

on założył/ nálazł tám drugich Krolikow woyſká co gi obegnáli/ chcąc dobyć

23:

ná nim Hiſzpanow/ á iuż by gi byli wźięli by był nie przyiechał rátowáć ſwoich/

24:

bo iuż trzydźieśći dni leżeli około niego/ poráźił ie Kolumbus w nierownym po

25:

cżćie ludźi/ y poimał iednego Kroliká/ drudzy vćiekli/ ktore vmyſlił gonić/ po=

26:

bráć/ y poſłáć do Hiſzpániey/ ále ſie wywiedźiał/ iż im wiele złośći wyrządzáli

27:

Hiſzpanowie/ to ieſt/ wykupowáli im korzenie z źiemie/ s ktorego oni chleb pie

28:

kli obycżáiem ſwoim/ pod poſtáwą ſzukánia złotá/ y wiele inych złośći im cżyni=

29:

li. Záłożył drugi zamek Kolumbus/ ktoremu dał imię Conceptionis.

Conceptionis.

Oba=

30:

cżywſzy to poſpolity lud wyſpu onego/ iż ſie Hiſzpanowie rozſzerzáią/ poſłáli do

31:

przełożonego ich mowiąc: iż wolin dań poſtąpić iáką nam vłożą/ niżliby thu

32:

Hiſzpani mieli być á oſiádáć. A ták vcżynili poſtánowienie miedzy ſobą/ iż ná

33:

káżde trzy Mieſiące Krolowi Krześćijáńſkiemu ſto funtow złotá do onego miá

34:

ſtecżká mieli ſkłádáć. A ktorzyby złotá nie mieli/ tedy korzenie álbo len/ kthory

35:

nád iedwab pięknieyſzy/ zową Kotoná.

Kotoná.

Wywieźli thedy Hiſzpanowie złotá s

36:

támtąd tego roku/ ktory ſie piſał 1501. dwádźieśćiá thyſiąc funtow nád inſze

37:

ſkárby/ okrom też drzewá Sándálu/ ktorym okrętow dokłádáli/ Krolowi Hi=

38:

ſzpáńſkiemu Káſtyliey. Ale tego roku ták były wielkie wiátry y wylanie morzá

39:

iż tego rownia żadny pámiętnik nie był/ gdźie też Kolumbuſowi trzy mnieyſze

40:

okręty zginęły. Piſzą ná ten cżás o tákim powietrzu ná morzu/ iż pod ſáme obło

41:

ki okręty ſkakáły ná wełłach/ ludźie wyſepni to mowili od Bogá być przepuſz=

42:

cżono dla złośći niewymyſlonych/ Hiſzpáńſkiego ludu ktore im dźiáłáli. Niżli

43:

odiechał Kolumbus do Hiſzpániey/ przełożył ná wyſpie brátá ſwego Bártło=

44:

mieiá nád wſzytkim ludem/ áby był pilen ſkárbow/ bo był wielkim Probierzem

45:

y Miſtrzem około ſpráwowánia złotá/ y drugich tákich było wiele przy nim.

46:

Było tho mieyſce gdźie Bártłomiey ſpráwował złoto od wyſpu Izábelle ſześć=

47:

dźieſiąt leuk/ to ieſt mil.

Bártłomiey.

Będąc Bártłomiey ſprawcą zwierzchnim (oni zową

48:

Andelántádus) nálazł wielkie gory złote apud minam áuri/ gdźie też byly wiel

49:

kie ſtudnie głębokie y ſzerokie bárzo ſtáre/ ſkąd ſie drudzy domyſláią Sálomoná

50:

ſkárby wielkie wyiąć/ iáko w ſtárym zakonie ſtoi piſano o iego wielkośći złotá.

51:

Záłożył tám Bártłomiey zamek/ ktory przezwáli Aurea/ to ieſt Złoty/ iż tám

52:

złoty piaſek był.

Aurea arx.

Byłá tám iámá/ oni zową ſzthollá ná dłuż mil Włoſkich ſze=

53:

ſnáśćie/ gdźie tám złotá doſyć było/ ták iáko ſie domnimawáli/ iż káżdy robo=tnik mogł

strona: 443

O Nowym Swiećie.

Li. 443

tnik mogł go zá dźień trzy Vneye wypráwić. Ale gdy głod ná nie przyſzedł á nie

doſtáthek ſpiże/ muſiał do Hiſzpániey/ zoſtáwiwſzy dźieſięć mężow ná zamku/

ktore żywnośćią opátrzył: zoſtáwił im też Pſá ktory Kroliki z źiemie wygrze=

bał á do nich nośił.

¶ Przyiecháli záſię Hiſzpani do wyſpu Hiſzpany z żywnośćiámi rozmáithemi/

máiąc to od Ktrola roſkazanie/ áby ći Krolowie y lud wyſepny ktorzy ſą poſłu=

ſzni/ przśpiecżnie w pokoiu ná ſwoich mieyſcach mieſzkali/ á złotá kopania by=

li pilni. A ći ktorzy Hiſzpany pobili/ áby byli poſłáni do Hiſzpániey. Thákże

vcżynili/ poſłáli do Hiſzpániey trzy ſtá mężow y s Kroliki ich niepoſłuſznych.

10:

Potym záłożyli zamek ku południu dáli mu imię diui Dominici/

Dominici arx.
Sárágná.

iż tám w Nie

11:

dźielę przyiecháli. Przyiechał potym do Kráiny ktorą zową Sárágná/ w kto

12:

rey Krol Sárágná mocnie roſkázował/ y miał pod ſwą mocą drugie Kroliki/

13:

vpominał go Hetman Bártłomiey áby był poſłuſzen Krolá Hiſzpáńſkiego/ á

14:

wiárę Krześćijáńſką przyiął. Ná co ſie poddał/ y płćił káżdy rok Krolowi

15:

Hiſzpańſkiemu dań/ ziołá s ktorych przędziwo piękne bywa/ takież drzewo Sán

16:

dálowe/ y korzenie wſzelkie okrom pieprzu á ſzáfránu/ cżego tám nie máſz/ złotá

17:

też tám nie máſz. A gdy do onego Krolá ſzedł/ wyſzło przećiw iemu wielkość

18:

ludzi z weſelim/ okázuiąc wdźięcżne przyięćie od nich/ cżyniąc rozmáite kroto=

19:

file: Napierwey wyſzły przećiw im trzydźieśći pánienek wſzytki nágo/ tylko ło=

20:

ná zákryte miáły płotnem ſuptelnym fárbowánym ſwoim obycżáiem/ włoſy ro

21:

ſpuſzcżone miáły ſznurámi głowy obtocżywſzy/ nioſąc w ręku rozgi Pálmowe

22:

ná znák pokoiá/ káżda podáłá Hetmánowi ſwoię rozgę. Ty pánny były bárzo

23:

piękne ná wzroſt/ iedno cżárnożołte ná ćiele/ ktorym bárzo przyſtáło ták być.

24:

A gdy ták przyięty był/ wiecżerzą ſpráwiono bárzo korzenną/ pothym łożá po=

25:

ſłano trafną pośćielą s ſubtylnych ſzáth á z báwełny. Trzećiego dniá przywie=

26:

dźiono go do iednego páłacu Sándálowego wielkiego/ tám rozmáite igry przed

27:

nim okázowano/ to ieſt tańce/ ſkoki/ przewrácánie/ y drugie. Potym dwá vf=

28:

fy ludźi ſpráwiwſzy ſie pieſzki/ ták ſie okrutnie bili/ iżby kto rzekł nieprzyiaćiele

29:

ſobie/ gdźie zábitych kilkánaśćie/ y byli by ſie wſzyſcy zbili/ by był Krol ſam nie

30:

krzyknął áby przeſtáli/ bo żadney zbroie áni záſłony nie mieli/ nágo byli: bronie

31:

mieli/ łuki/ ſtrzały/ kije kośćiámi záſádzone.

32:

¶ Trzeći raz Kolumbus puśćił ſie ná morze z Hiſzpániey z ośmią okrętow ro=

33:

wnych/ látá 1498. przypłynąwſzy ná wyſep kthory zową Mederá/

Mederá wyſep.

gdźie roz=

34:

dźielił okręty/ poſłał ich pięć do wyſpu Hiſzpany/ á z drugimi puśćił ſie ku po=

35:

łudniu/ áby ſie wywiedźiał Kráin drugich/ ktore ieſzcże nie były znáiome ſwiá

36:

tu. Przypłynął potym ad caput viride/ potym záiechał ad Zonam torridam/

Caput viride.
Torrida zona.

37:

gdźie wielka gorącość/ ták iż tam dla zbytniego ćiepłá wſzyſcy máło niezoſtáli/

38:

y ſzkodę wielką popádli gdy ſie im becżki z winem porozſycháły/ y ine rzecży: prze

39:

to tám ludźi niemáſz. Potym puśćił ſie ku zachodu ſłońcá zá ſzcżeſliwym wiá=

40:

trem/ á tám nálazł miernieyſze powietrze y ludu rozmáitego doſyć: przyiecháli

41:

kniemu w łodźi dwádźieśćiá y cżterzey młodźieńcow z łuki á ſthrzałámi/ z włoſy

42:

długimi nágo/ tylko báwełniánemi ſzátámi łoná obtocżyli/ kthore przez znáki

43:

Kolumbus chćiał vkroćić á ku roſpráwie przywieść/ ále nieśmieli/ miotał do

44:

nich ſzáty/ źwierćiádłá/ dzwonki: bráli to ále przyſtępić do nich nie chćieli. Po

45:

tym Kolumbus chcąc ie Muzyką rychley vkroćić/ kazał śpiewáć/ thrąbić/ ná

46:

piſzcżałkach piſkáć. Oni mnimáiąc by tho ku bitwie pobudzenie było/ vćiekli.

47:

Potym ſie puśćił ná wodę/ przypłynął do wyſpu ktory zową Páryaſz/ ná kto=

48:

rym ludu bárzo wiele ſprzyiáźliwego ku gośćiom/ przetho do nich przynieſli do

49:

ſyć Pereł/ Koralow/ Złotá/ y inych rzecży/ przywiodſzy ie ná brzeg. Dárował

50:

ie tákież Kolumbus proſtymi dáry/ ktorych oni żádośćiwi byli. Obroćił ſie po

51:

tym Kolumbus ná zachod ſłońcá/ płynął áż do Hiſzpany.

52:

¶ Gdy Kolumbus przypłynął do wyſpu Hiſzpany z dálekiego żeglowániá/

53:

nálazł ná wyſpie wſzytki rzecży w zámieſzániu być/ to ieſt wſzyſcy przećiw iemu

Ffff

y brátu

strona: 443v

Kſięgi Dźieſiąte

y brátu iego powſtáli/ zwłaſzcżá Orlándus Hiſzpan/ ktory go y brátá iego opi

ſał do Krolá Hiſzpáńſkiego w thy ſłowá:

Liſt Orlándow.

Rácż wiedźieć wáſzá Krolewſka mi=

łość nas ſłużebniki ſwoie ná wyſpie Hiſzpanie wielką nędzę y krzywdę ćierpieć/

prze okrutność/ zazdrość/ y łákomſtwo Kolumbuſá/ y brátá iego/ kthorego

nád námi przełożył/ ták iż iuż daley tego znośić nie możem: ábowiem on będąc

nád námi okrutny/ wiele z nas dobrych ludźi potráćił gwoli wyſepnym ludźiom

zá ich dáry. Ieſt też thák zazdrośćiwy/ iż nas nie dopuſzcżá do tych ſztoł gdźie

złoto kopáią/ okrom ſwoich ktorzy mu wſzech złośći pomagáią/ wſzytką pilno

śćią ſie ſtára o to iákoby ſam był Pánem zwierzchnieyſzym: prze to y prze wiele

10:

inych przycżyn odſtáliſmy od iego poſłuſzeńſtwá. Kolumbus záſię odpiſał Kro

11:

lowi w ty ſłowá:

Liſt Kolumbu=
ſow.

Wielki á ſławny Krolu/ puść imo ſie/ á nie bądź poruſzon w

12:

vmyſle ſwoim ku żadnemu z nas s powieśći opiſánia ludźi złośćiwych/ kthorzy

13:

áni Bogá/ áni Krolá/ áni ſtárſzego roſkazániá dbáią/ ktorych złośći niewyli=

14:

cżone/ rychło wſzem ſie iáwnie okażą: ábowiem oni wiodąc żywoth niewſtydli=

15:

wy ná wſzytki ine złośći ſie vdáli/ to ieſt/ zábijácże/ gwałtownicy/ drapieſzce/

16:

rozboycy/ roſkoſzy chćiwy/ y wiele inych rzecży przećiw Bogu y łudźiom cżynią:

17:

dla ktorych zbytkow niezmiernych/ ktorych ták wiele wypiſáć nie mogę/ wiele

18:

ich od poſłuſzeńſtwá Wáſzey K. miłośći odſtawa/ etć. A w tym roſterku kro=

19:

lik ieden wyſpu przyległy/ zebrał ſie ná Krześćijány w ſzesći tyſiąc ludźi nágich

20:

z łuki y s kiymi zákowánymi kośćiámi/ ktore Kolumbus poráźił/ y ku poſłuſzeń

21:

ſtwu záſię przywiodł. Ten lud wyſepny miał blizny palone po ćiele/ od wierzchu

22:

głowy áż do ſtop ná znák męſtwá dobrego. Obacżywſzy krolowie Hiſzpániey nie

23:

zgody ludu Rycerſkiego ſwego/ poſłáli tám Hetmáná ſwego ku wyſluchániu ich

24:

rzecży/ dáwſzy mu zupełną moc káráć wyſtępne. Ktory przyiechawſzy ná wyſep

25:

wyſłuchał z obu ſtron/ poſpolſtwá y przełożonego/ popędzony gniewem ku Ko

26:

lumbuſowi/ kazał go zwięzáć y brátá iego Bártłomieiá/ á poſłał do Hiſzpáni=

27:

ey związáne. Gdy przypłynęli ná ty mieyſcá gdźie ſłupy Herkuleſowe/ rozwią=

28:

záni byli á wolno Krolowi ofiárowáni/ ktorzy potym byli w dobrym chowániu

29:

wſzákże w ſlubie/ áż do śmierći v Krolá Hiſzpáńſkiego.

30:

Rozdźiał Wtory Kſiąg Dźieſiątych/ iáko Petrus

31:

Alonſus nálazł nowe Kráiny świátu nieznáiome.

32:

Olumbus gdy ták był o niełáſkę Krolewſką przez

33:

niekthore towárzyſze ſwoie przypráwion/ Piotr Alonſus wy=

34:

chowániec iego/ vmyſlił z drugimi thowárzyſzmi puśćić ſie ná

35:

morze/ ſzukáć nieznáiomych Kráin/ á wywiedźieć ſie obycżá=

36:

iow ludzkich/ y ſkárbow Ziemſkich/ ná záchod ſłońcá y ná po=

37:

łudnie/ wſzákże tym obycżáiem/ iákoby nigdźiey nie był bliżey

38:

piąćidźieſiąt mil tych Kráin/ ktore Kolumbus wynálazł. Przypłynął áż do

39:

wyſpu ktory zową Párya/ gdźie też był Kolumbus/ przeto puśćił ſie dáley do

40:

tego mieyſcá gdźie zową Kurtaná/

Párya.
Kurtaná.

gdźie thám nálazł lud nági ále pobożny/ ći=

41:

chy ſpráwiedliwy/ wierny: s ktorymi iął frymárki cżynić/ to ieſt/ brał od nich

42:

Perły rozmáithe/ białe y cżyrwone zá ſkło/ zá dzwonki/ zá igły/ przez znáki ſie

43:

ſnimi ſpráwuiąc w mowie.

44:

¶ Pytał potym Alonſus co im po ſkle/ vkázowáli zęby wycieráć/ bo ſnich ká=

45:

żdy białe zęby ma á ſámi cżarni/ igły vkázowáli potrzebne ku wyimowániu tár

46:

nia z nog/ bo boſo chodzą: dzwonki ná ſtraż przećiw Kánibałom. Gdy ſtąpił

47:

do ich źiemie/ był od nich wdźięcżnie przyięt y cżęſtowan/ thám nábrał żywno=

48:

śći doſyć: zá ieden goźdź żelázny/ dawáli cżworo chlebá ich obycżáiem piecżony

49:

iákoby s Káſztánow.

Widźiał

strona: 444

O Nowym Swiećie.

Li. 444

grafika

¶ Widźiał też w they tám źiemi doſyć ptakow

náſzym podobnych/ zwłaſzcżá páwy/ ćietrzewie

ſzpaki: y domowe/ kácżki/ gęśi/ y drugich wiele.

Złotá nie ma tá źiemiá/ wſzákże łácno o nie. Py=

thał ſkąd ie máią: Powiádáli s Kánchietu.

Kánchietus.

ktorego Kánchietu Alonſus puśćił ſie/ zá ſześć

dni wodą tám przypłynęli od Kurtany: ta Krá

iná obfita ieſth we złoto/ w ptaki/ w báwełnę/

ma mierność powietrza/ lud dobry: doſthawſzy

10:

tám złotá/ puśćił ſie do iney Kráiny ieſzcże ży=

11:

znieyſzey/ gdźie tám były rzeki roſkoſzne/ tákież

12:

ogrody/ miáſthecżká/ ále lud bárzo gruby á nie

13:

vkrocony/ ktorych widźieliſmy o dwá tyſiącá ſto

14:

iąc ná brzegu z łuki/ nie mogliſmy ich żadnemi

15:

dáry áni łágodnośćią vkroćić.

16:

¶ S támtąd puśćił ſie do Kráiny ktorą zową Cynianá/ gdźie ieſth wielkość

17:

Pereł wielkich/

Cynianá.

wſzákże pierwey niż tám przypłynął/ wpadł miedzy wielkość

18:

Kánibałow ktorzy ſie z łuki ná nie záſádźili w łodźiach. Náſzy widząc/ wyło=

19:

żyli dźiáłá tákież hakownice/ puśćili ná nie ſtrzelbę/ polękli ſie Kánibałowie/

20:

ſkakáli do wody iáko żáby z grobley/ norkiem precż poućiekáli/ doſtáli znich ie=

21:

dnego y wźięli s ſobą/ ktory w koryćie wiozł trzech więźniow związánych ku ie=

22:

dzeniu. Daliſmy go potym onym wieźniom w moc/ ktorzy go okrutnie tłukli/

23:

áż zdechł. Powiádáli oni więźinowie o tych Kánibałoch iż po inych wyſpach lu

24:

dźi biorą y iedzą iáko Wilcy/ á mężni y ſpráwni w bitwach nád ine/ przeto ſie

25:

ich wſzyſcy ini boią. Potym Alonſus náwroćił ſie do Hiſzpániey nábrawſzy wiel

26:

kość Pereł rozmáitego rodzáiu/ tákież Kámienia/ y wiele inych rzecży.

27:

Rozdźiał Trzeći Kſiąg Dźieſiątych/ iáko Pinzo=

28:

nus towárzyſz Kolumbuſow ſzukał nowych

29:

Kráin ná południe.

30:

Incenty Pinzonus też Aries brát iego Luzytani/

Pinzonus.

31:

látá 1499. ſwoim nakłádem wypráwili ſie ze cżtermi okręty/

32:

ze wſzytkim doſtátkiem ná morze ſzukáć nowych Kráin ſwiátu

33:

ieſzcże nie znáiomych/ s kthorymi ſie puśćili napierwey z miá=

34:

ſtecżká Patos dniá oſmnaſtego mieſiącá Liſtopádá/ ćiągnęli

35:

do wyſep Kánáryiſkich/ potym do tych ktore zową caput vi=

36:

ride/ wiátrem ktory zową Apelotes. Tym to potym wiátrem záiecháli ná trzy

37:

ſtá mil/ ták iż iuż tey gwiazdy niewidźieli według ktorey ſie ſpráwowáli: iecháli

38:

przedſię tymże wiátrem dáley mil 240. Potym dniá dwudźieſtego Mieſiącá

39:

Stycżniá/

Vltra equatorem

przypłynęli do iedney źiemie/ gdźie im iuż wody nie s ſtháwáło pły=

40:

nąc/ to ieſt nie było głębſzego morzá iedno ſzeſnaśćie łokći. Wyſtąpili tám ná

41:

onę źiemię/ widząc wielkość ludźi tráfnego vrodzenia/ kthorych żadną miárą

42:

nie mogli vkroćić/ áni przez dáry/ áni przez znáki/ áni gwałtem/ bo okrutni by=

43:

li: porozumieli po nich iż ſą dźicy á leśni mężowie/ domow żadnych nie máiąc/

44:

iáko źwierzętá mieſzkáiąc/ tylko po sláku poználi ſtopy wielkie mieć v nog. Pu

45:

sćili ſie dáley do inſzego Kráiu/ gdźie nádiecháli wielkość ludźi nágo chodząc/

46:

iáko ie mátki porodźiły/ nie máiąc żadnych obron/ dáli znáki iż żądáią przyiá=

47:

źni z Hiſzpany: rzućili tedy náſzy do nich dzwonek chcąc ie vkroćić/ oni też rzu=

48:

ćili ſztukę złotá. Hiſzpan ieden śmiáły będąc ſzedł po ono złoto/ rzućili ſie wſzy

Ffff ij

ſcy

strona: 444v

Kſięgi dźieſiąte

ſcy pochwyćili go ták prętko y vćiekli ſnim áż go rátowáć nie mogli/ wſzák náſzy

ſtocżyli ſnimi bitwę ále niefortunnie/ ledwie drudzy vćiekli do okrętow/ y to ie

w pław gonili ſtrzeláiąc z łukow á kiymi ćiſkáiąc/ wyſádzáiąc ſie po pás z wody.

Zábili ſtárſzego z náſzych z iednego okrętu/ ták iż tám ieden okręt zoſtał ze wſzyt

kim doſtátkiem.

Okręt ſtráćili.
Páirá.
Sándal.
Káſia.
Zwierzę

Puśćili ſie ku pułnocy do Kráiny Páirá y do wyſpow Páirze

przyległych/ gdźie wielkosć ieſt Sándálowego drzewá/ kthore kupcy biorą w

okręty. Ieſth theż tám ná tych wyſpach Káſia wyborna/ y źwierzętá tráfne á

ſtráſzliwe/ v kthorego

źwierzęćiá przodek iáko

10:

v Liſzki/ poſládek iáko

11:

v małpy/ nogi iáko v

12:

cżłowieká/ pod brzu=

13:

chem ma iáko ſkrzynię/

14:

w ktorey dźieći iey leżą

15:

ták długo/ áż ſie wycho

16:

waią/ ktore źwierzę y s

17:

ſzcżęnięty przywieźli do

18:

Sybiliey/ pothym do

19:

Gránaty/ ále ſzcżęnię=

20:

tá pozdycháły ná dro=

21:

dze ieſzcże. Potym Pin

22:

zonus nároćił ſie do

23:

domu/ ále ſtráćił trzy

24:

okręty ledwie z iednym przyiechał. Po nim drugich wiele puśćili ſie iego ślá=

25:

kiem do kráiny Páiry ná południe/ ſkąd wiele przywieźli korzenia/ to ieſt/ Cyná

26:

monu/ Káſiey/ Pieprzu długie^o/ Złotá/ y wiele inych rzecży v nas koſztownych.

27:

Rozdźiał Cżwarthy/ iáko Alberykus Weſpucyus

28:

Hiſzpan/ żeglował do nieznáiomych Kráin.

29:

Atá 1501. Puśćił ſie Alberykus Weſpucyus z Li=

30:

ſybony ná morze w południe Kráiny/ ze trzemi okręty z roſka=

31:

zánia Krolá Portugálſkiego ſzukáć nowego ſwiátá/ ná dwá=

32:

dźieśćiá mieſięcy wźiąwſzy żywnośći. Napierwey przypłynął

33:

do wyſpu Kánáryey álbo Fortunáty/ iedná to wſzytko: potym

34:

ku Nigrytom/ potym ad caput viride/

Kánárye.
Nigryte.
Caput viride.
Polus Antárty=
cus.

á tám trochę odpocży

35:

nąwſzy/ puſcili ſie dáley ád polum antarticum/ to ieſt gwiazdy ktorey my tu ni=

36:

gdy nie widźimy/ y nieco ku zachodu/ wiátrem ktory zową Eurus/ gdźie zá trzy

37:

mieſiące vſtáwicżnie płynąc niewidźieliſmy żadnego brzegá álbo źiemie/ gdźie=

38:

ſmy w tákim ſtráchu byli/ iż nigdyſmy ſie nie nádźiali do domu przyiecháć: iákie

39:

nieprzeſpiecżnoſci tám ná nas przychodźiły/ iż tego żadny áni wymowić áni wy=

40:

piſáć może/ tylko tym to porucżam rozeznáć/ ktorzy żeglárſtwá świadomi nie=

41:

pogodnego/ bo cáłe cżterdźieſci dni nie przeſtawał grom wielki/ łyſkánie/ deſz=

42:

cże/ wiátry/ ná ten cżás w tych Kráioch ná nas.

43:

¶ Po tym przeſtrachu/ Pan Bog ſie racżył nád námi ſmiłowáć żeſmy źeimię vy

44:

rzeli/ kotwice wnet zmiotáliſmy ku ſtaniu/ bo iuż dáley nie mogliſmy wytrwáć/

45:

zwłaſzcżá bez drew á wody/ mieſá/ chlebá: tám wyſłuchawſzy Mſzey wyſzliſmy

46:

ná źiemię. Ieſt tá źiemiá od Kráiny caput viride ſiedḿ ſet mil álbo ośḿ/ bo iuż

47:

byli pobłądźili Aſtronomowie álbo żeglarze w kompáſiech/ ták ná fortunę ie=

48:

cháli/ przeto nie mogli wiedźieć doſtátecżney miáry w tych ſpráwach. Wyſtąpi

49:

wſzy ná cżoło oney źiemie dwádźieſciá dni mieſzkáliſmy tám/ bo ſie nam oni tám

ludźie

strona: 445

O Nowym Swiećie.

Li. 445

ludźie dobrymi y goſcinnymi vkázowáli/ od ktorych byliſmy z obycżáiem wdźię=

cżnie przyięći: nágo chodzą/ vrod wielkich á mkłych wzroſtow/ włoſy máią cżar

ne długie/ cżyrſtwi bárzo/ y cudni by byli by ſie nie ſzpáćili ná twarzy/ to ieſt cży

nią ſobie dźiury zwłáſzcżá zacnieyſzy/ á w ony dźiury kłádą kámienie koſztowne/

iáſne piękne/ miſternym dźiáłem oſádzone/ tákież v noſá: v vſzu noſzą oſádzone w

złoto: gdźiem tákich dźiur widźiał v iednego ná twarzy ſiedḿ. Niewiáſty ſobie

ták nie cżynią tylko v vſzu noſzą tákie rzecży iáko v nas kołthki: lecż nięwiáſty v

nich ſą bárzo chćiwe/ ták iż mężom dawáią tákie trunki s ktorych iey wolą ná=

pełni. A wſzytko v nich ſpolna rzecż ták żoná/ dźiewká/ máć/ ſioſtrá/ iáko by=

10:

dło mieſzkáiąc/

Sámoiedź.

cżárty chwalą y wierzą cżárom/ bo wiele ich co w ſobie cżárto=

11:

wſką náuką zábijáią płody/ ták iż martwo rodzą. Pieniędzy żadnych nie máią grafika

12:

áni kupczą/ w ſkárbiech żadnych ſie nie ko

13:

cháią/ ludzkie mieſá iedzą/ nawięcey nie=

14:

przyiaćielſkie. Oćiec kiedy ſie ſtárzeie zie=

15:

dzą go ſynowie/ tákież oćiec ſyná kiedy zły

16:

álbo nie vrodliwy. Widźieliſmy tám wie

17:

le mieſa cżłowiecżego wędzonego wiſząc/

18:

gdźie ſie nam dźiwowáli iżeſmy ſnimi nie

19:

chćieli ludzkich ćiał ieść/ mowiąc: że tho

20:

nalepſza potráwá ná ſwiećie. Ktoreſmy

21:

pothym vpomináli áby tákiego okrućień=

22:

ſtwá przeſtháli/ á ſwego mieſá álbo ćiá=

23:

łá nie żárli/ cżártow nie chwalili/ á Bo=

24:

gu ſámemu ſłużyli. Ktorzy ná to przyſta=

25:

wáli/ y ſnádnie by ſie ná to dáli námowić

26:

ktoby tám ſnimi chćiał mieſzkáć/ á vcżyć

27:

ie dobrym obycżáiom. Niewiáſty ich ácż

28:

ſą niewſtydliwe w rzecżach przyrodzonych

29:

wſzákże nie ſzkáráde/ nágo chodzą/ wzro=

30:

ſthu cudnego/ po porodzeniu názáiutrz w wodźie ſie ſkąpie/ boleśći żadney nie

31:

zna. Zywią długo/ to ieſt do pułtorá ſtá lat/ powietrze mierne máią/ wiáthr

32:

ktory zowiemy Eurus v nich pánuie.

Eurus.

Ryb wielkość máią/ nieprzyiaćieli nie=

33:

znáią żadnych/ okrom źwierząt drapieżnych ktorych v nich doſyć/ przeto do lá=

34:

ſow nie chodzą áni źwierzá łowią. Owocow máią doſyć roſkoſznych náſzym nic

35:

niepodobnych: Zioł/ korzenia/ naſienia máią/ náſzym nie podobnych/ s ktho=

36:

rych chleb pieką. Złotá/ Pereł/ Kámienia/ máią doſyć. Ptakow doſyć/ rze=

37:

ki ſłodkich wod/ drzewá ſłodkich ſkor/ tákież ſuku ſłodkiego/ y inych rzecży nie

38:

wylicżonych tám ten Kray w ſobie ma/ ták iż ieſli Ray gdźie ná źiemi ieſt/ tedy

39:

tám muśi być/ ácż rozny lud od mieyſcá.

Ray drugi.

40:

Rozdźiał Piąty Dźieſiątych Kſiąg/ iáko Portu=

41:

gálcżycy żeglowáli ná wſchod słońcá ſzukáiąc no=

42:

wych kráin/ ieſzcże ſwiátu nie znáiomych.

43:

Wielkich rzecżach á w przeważnych lud Hiſzpáńſki

44:

niedáwnych cżáſow ſwiátu wſze^v ſie okazał/ s pochwałą niemá

45:

łą krolow ſwych y s ſwoią/ tákież ſpożytkiem ſwoim. Abowiem

46:

widząc Portugálcżycy/ iż Káſtyliani ná zachod Słońcá nowe

47:

kráiny wynáleźli/ im ſie też przećiwiąc/ tákież ſie wáżyli ná w=

48:

ſchod vcżynić. Aby iedni drugim nie przekażáli/ rozdźielili mie

Ffff 3

dzy ſie

strona: 445v

Kſięgi Dźieſiąte

dzy ſie źiemię ſwiátá ku żeglowániu/ tho ieſth/ przyćiągnąwſzy ná południe ná

mieyſce gdźie zową Heſperidum álbo capitis viridis: Od tego mieyſcá Portu=

gálcżycy álbo Luſitani mieli ſie obroćić ná wſchod ſłońcá/ á coby thám nowego

náleźli ku pożytku ſobie/ w tym im drudzy nie mieli przekáżáć. Kaſtyliani zá=

ſię od thego mieyſcá gdźie zową Heſperidum/

Heſperydum.

mieli wolność ná zachod ſłońcá/

tákież co nowego by náleźli ſobie ku pożytku álbo rzecży poſpolitey/ w thym im

też żadny ſnich nie miał przekáżáć. Wźięli dozwolenie im też tego od Papieżá

Alexándrá ſzoſtego/ á to dla krzcżenia ludu ná wyſpach ktorzy Bogá nie ználi.

Puśćili ſie tedy napierwey Portugálcżycy z Liſibony ná południe do wyſpy He

10:

ſperidum vltra equatorem y tropicum Capricorni/ potym ſie obroćili ku wſ=

11:

chodu ſłońcá: ſzli przez morze Arábſkie y Perſkie áż do brzegow Indiyſkich gdźie

12:

rzeká Gánges/ gdźie dźiś ieſth nawiętſzy Port álbo ſkład rzecży Kupieckich ná

13:

ſwiećie/ zową Kálekut/ á ieſt Kroleſtwo. Potym żeglowáli od Kalekutu áż

14:

do wyſpu wielkiego ktory zową Sámotrá álbo Táprobaná.

Kálekut.
Taprobaná.
Máláka.

Pothym ná Złoty

15:

wyſep/ gdźie dźiś Miáſto známienite Máláchá y ſkład wſzytkiego wſchodu ſłoń

16:

cá: ſzli pothym áż do kráiny Sinarum/ támże nie dáleko ſą wyſpy kthore zową

17:

Moluce/ gdźie ſie rodzą wſzelkie źiołá álbo korzenia/ ktore do nas zá wielkie ku

18:

pie idą. A ty korzenia nápierwey do Malaki idą ná ſkład/

Molucha wyſep

potym do Káleku=

19:

tu. S tey Moluki Portugálcżycy przywieźli wielkie páńſtwá do Portugáliey:

20:

do ktorey też Moluki piſzą niekthorzy (ácż nie podobno ku wierze/ ále według

21:

okrągłośći źiemie podobna) iż też Káſtylliani/ ktorzy zachodnie y południe ſtro

22:

ny trzymáli/ záiechawſzy vltra equatorem/ tho ieſth/ gdźie rowno dźień z nocą

23:

áż gdźie gwiazdá Polus Antártykus ná południe ſwieći/ przyſzli też do tey Mo

24:

luki morzem tym ktore ſie nam zda pod námi być.

25:

¶ Tegoż cżáſu Krol Hiſzpáńſki wypráwił okręt ſámo pięty ze wſzytkim doſtát

26:

kiem/ nád ktorym przełożył Mágiellaná/

Mágiellan.
Terra firma.

ná morze żegłowáć ná południe ſtro

27:

ny do źiemie mocney/ zową terra firma/ áby they źiemie wywiedźiał ſie do końcá

28:

położenia/ áby s they źiemie mogł álbo morzem álbo źiemią do wyſpy Moluki

29:

doćiągnąć/ gdźie rozmáitego korzenia doſyć. Puśćił ſie tedy Mágiellanus z

30:

Hiſzpali ná morze látá 1519. przypłynął napierwey do wyſpow Kánáryiſkich/

31:

potym do Heſperydum ćiągnął miedzy wſchod ſłońcá á zachod: przypłynął do

32:

Sámoiedźi Indyiſkiey/ ktore gdy vyrzał ná brzegu/ chcąc ie vkroćić miotał im

33:

kárty málowáne/ dzwonki/ y ine rzecży. Oni też ten znák vkázowáli/ iákoby ie

34:

chćieli cżeſtowáć w ſwey źiemi. Wyſiedli tedy do nich Hiſzpani chcąc wiedźieć

35:

co ſie v nich dźieie/ przywiedli ie do ſwych budek ſproſnych á nędznych/ náwá=

36:

rzyli prze nie cżłowiecżego mieſá/ ktorego gdy nie chćieli ieść/ zábili prze nie by=

37:

dlę podobne Loſiowi álbo koniowi: nie mogli tám nic tráfnego widźieć/ kwá=

38:

pili ſie do okrętow. A gdy vchodźili od nich/ wyrwáło ſie ná nie kilko mężow

39:

wielkich z łuki/ twarzy mieli ſzáchowáne kámienim drogim/ we źwierzęcych ſko

40:

rach chodźili do źiemie. Nie mogliſmy ich inácżey zbyć áżeſmy dźiáło puśćili/

41:

ktorego ſie głoſu ták bárzo zlękli áż przed námi pádáli: poználiſmy że to byli Gi=

42:

gánći/ to ieſt Obrzymowie. Wźięli ich dwu do okrętu miáſto iednych dźiwow/

43:

ále potym miſternie vćiekli.

Giganći.

Bacżąc Mágiellanus tám mieſzkáć długo niepo=

44:

żytecżno/ puśćił ſie dáley ku południu mieſiącá Liſtopádá/ thák dáleko záie=

45:

chał áż mu morzá głębokiego nieſtawáło/ y tráfił ná ćiáſne morze wąſkie á głę=

46:

bokie. Zdáło ſie im tedy po onym ćiáſnym morzu żeglowáć/ máiąć thę nádźieię

47:

iżby im doiecháli więtſzego/ y vcżynili ták. Płynąc onym morzem/ żadnych lu=

48:

dźi nigdźiey nie widźieli. Płynąc wielkim morzem/ obacżył y wywiedźiał ſie nie

49:

dáleko być Molukas ná wſchod ſłońcá bliſko equatorá/ tho ieſt/ gdźie rowny

50:

dźień nocy. Przypłynęli do dwu wyſpu ſub tropico Capricorni/ kthore prze=

51:

zwáli nieſzcżęſliwe/ iż ſie im nie dobrze wodźiło/ á theż máłe y niepożyteczne.

Infortunáte in=
ſule.

52:

Przypłynęli potym do drugiey/ ktorą zwáli iey obywátele Inuagana.

Inwágená.

Potym

53:

do drugich gdźie iuż byli ludźie ná nich/ ktorych przez znáki pytáli iáko głuſzy z

głuchy

strona: 446

O Nowym Swiećie.

Li. 446

głuchy o wſzytkich rzecżach/ y wywiedźieli ſie iż to przypłynęli do Akákon. Po

tym ſie pytáli do Selany kráiny/

Akakon.
Selany.
Máſaná.
Sábut.
Chleb z drzewá.

gdźie ieſt wſzego doſyć. Płynąc thám/ tráfili

przećiwnym wiátrem do Máſany/ pothym do Sábutu ſzerokiey wyſpy tráfili/

gdźie wyſiedli dla żywnośći ktorey im iuż nie doſtawáło: tám od Krołiká onego

wyſpu byli cżeſthowáni według ich obycżáiá/ chleb był z drzewá ich obycżáiem

piecżony rowny Pálmowemu/ ábowiem ono drzewo ktore ſlotkie ieſt w kąſki s

ſiekáią y ſmáżą w oliwie/ potym pieką plácki ſniego. Miáſto piwá był ſuk kto=

ry s Pálmowego drzewá ćiecże.

Trunek.

Ptakow mieli doſyć/ tákież owocow/ iákich v

nas nie znáią. Byłá ta wyſpá bogáta w Złoto y w Korzenie/ zwłaſzcżá w Im=

10:

bier. Stocżył tám Mágiellanus bitwę z ludźmi z inych wyſpow/ támże zábit y

11:

inych ſiedḿ zábito przy nim.

Mágiellanus
zábit.

Wybráli ſobie inego wodzá nád ſobą Ianá Ser=

12:

ránuſzá/ ále niefortunnie: ábowiem miał Mágiellanus ſługę iednego kupnego

13:

z Málaki dla tłumácżenia/ ktory iuż był náwykł ięzyká Hiſzpáńſkiego/ themu

14:

gdy groźił karánim Serranus leżąc w ránach/ bo też był ránion przy Mágiel=

15:

lanie/ o niepilność: ſzedł do Krolá Sábutá potáiemnie/ powiádał być Hiſzpa

16:

ny łákome nád ine ludźi/ przeto y ćiebie chcą zábić á ſkárby twoie pobráć. V=

17:

wierzył mu Krolik/ potáiemnie zebrał lud/ poimał ie ná vcżćie v ſiebie będące

18:

iedny pozábijał/ Serránuſzá związał/

Serramis poi=
man.

przywiedźion ná brzeg gdźie ſthały bliſko

19:

okręty. Wołał potym Serranus ná ſwoie áby go wykupili/ á nędze tey nie dá=

20:

li ćierpieć. Hiſzpani boiąc ſie cżego gorſzego/ z żáłośćią precż poiecháli. Przy

21:

płynęli do wyſpow Syloi y Porne: ná Porne obywátele chwalą zá Bogá ſłoń=

Syloi.
Porne.
Obycżáie Por=
now.
Zywnoſć.

22:

ce y Mieſiąc/ litośćiwi y ſpráwiedliwi/ pokoy nádewſzytko miłuiąc. Przetho

23:

w obycżáiu máią/ iż żadney krzywdy áni przeſládowánia gośćie v nich nie máią.

24:

Domy máią máłe iáko budki liśćim przykrywáne. Zony máią co ich ieden może

25:

wyżywić. Potráwy ich ryby á ptaki/ z Ryżu pieką chleb/ pićie co z rożdzek Pál

26:

mowych ćiecże kiedy ie rzeżą/ ſzáty máią báwełniáne. Tám doſyć Kámfory/ Im

27:

bieru/ Cynámonu. Podziękowawſzy tedy Hiſzpani Krolowi Porne zá wdźięcż

28:

ne przyięćie/ ćiągnęli proſto do wyſpow Moluckich/ o ktorych im Krol Porne

29:

dał doſtátecżną ſpráwę y drogę do nich vkazał. Przyſzli pierwey do wyſpu So=

30:

lo/ gdzie widzieli Perły ták wielkie iáko iáycá Gołębie/ ktore tylko w wielkim

31:

morzu łowią.

Solo.
Perły wielkie.

Vłowili w ten cżás oni ludzie przy Hiſzpaniech konchę álbo oſtre

32:

am/ co zowiemy máćicę perlową/ ták wielką/ iż iey wagá vkázowáłá być fun=

33:

tow cżterdzieſci y ſiedḿ. S ták wielkiey máćice podobieńſtwo Perłom wielkim

34:

być. Ty máćice perłowe bywáią iáko iákie ſkrzynki/ ſą też przegrodzenia w nich

35:

iákoby w głowie cżłowiecżey/ w ktorych Perły bywáią/ w iedney więcey niż wgrafika

36:

drugiey/ tákież w iedney lepſze niż w drugiey.

37:

¶ Potym ćiągnęli do wyſpu Giloná/

Giloná.
Vſzy wielkie.

gdźie tám

38:

ludźi widzieli s ták długimi vſzymá/ iż im ramio

39:

ná zákrywáły/ ná drugiey wyſpie ieſzcże z więt=

40:

ſzymi/ ták iż bliſko ſthop wiſiáły. Opuśćiwſzy

41:

Hiſzpani thy dźiwy ćiągnęli proſtho do wyſpow

42:

Moluckich y im przyległych/ do ktorych przypły

43:

nęli zá oſḿ mieſięcy po zábithym Mágiellanie.

44:

Wyſpow tám pięć przyległych było/

Pięć wyſpow.

kthore zo=

45:

wą/ Táránte/ Mutyl/ Tedory/ Mare/ Má=

46:

tyen: ná iednych goźdźiki/ ná drugiey Miryſty=

47:

ká/ ná drugiey Cynámon/ Muſzkathá. Ludźie

48:

ná nich bárzo nędzni/ to ieſt/ nie máiąc nic iedno

49:

korzenie/ żywią rybámi á pthaki/ budki máłe/

50:

plugáwi/ nicżemni/ tylko pokoy á korzenie máią

51:

nalepſze. W Theodorze/ w Tháránćie ieſt wielkość Goźdźikow/ drzewá ich

52:

tylko ná ſkáłach/

Goźdźiki.

á ták gęſto drzewo ich rośćie/ iż ſie trudno miedzy nie wedrzeć/

53:

drzewo podobne Bobkowemu: napierwey będźie cżyrwony/ potym od ſłońcá

Ffff 4

ſzcżyrnieie.

strona: 446v

Kſięgi Dźieſiąte

ſzcżyrnieie. Cynmon w Mutylu rośćie ieſt drzewo/

Cynámon.

od ktorego gdy przez po=

moc ſkorá odwſtánie/ od ſłońcá ſie vpiecże/ potym zá Cynámon biorą onę ſko=

rę ſłotką. Nie dáleko tego wyſpu drugi wyſep/ rzecżony Badá/ więtſzy niżli

Molucki/ ná ktorym owoc Miryſtyki rośćie/ podobny żołędźiowi/ bo tákież

dwie ſkorze ná ſobie miewa/ pierwſzą iákoby ſiatką ſie zákrye/ tę zowiemy kwiát

Muſzkatowy/ druga iáko ná żołędźiu.

Muſzkat.

Imbier ná káżdym mieyſcu s tych wy=

ſpow rośćie/ ieden ieſth co gi ſieią/ drugi co ſie ſam rodźi/ ále ſiany nalepſzy/

Imbier.

kwiát ná nim podobny Száfránowemu kwiátu/ to ieſt iáko ſáſánek. Nábra=

wſzy Hiſzpani korzenia wſzelkiego do okrętow ledá zacż/ puśćili ſie do Hiſzpá=

10:

niey dwiemá drogámi/ kthorych ieſzcże było dwá okręty/ zá ſzeſnaśćie mieſięcy

11:

do domu przypłynęli z wyſpow Moluckich/ gdźie przed thym nigdy żadny tym

12:

morzem do Moluki nie przyieżdzał/ dźiś zową fretum Magellanum.

13:

Rozdźiał Szoſthy Dźieſiątych Kſiąg/ o żeglowá=

14:

niu Amerykuſá Weſpucyá.

15:

Merykus rzecżony od Ameryki wyſpy wielkiey/

Amerykus
Weſpucyus.

16:

ktora może być licżoná zá cżwartą cżęść ſwiátá/ iż ią ten wyná

17:

lazł. Poſłan też był poſpołu s Kryſzthofem Kolumbuſem od

18:

Krolá Ferdynándá Káſthyliey Hiſzpáńſkiego ku przeyrzeniu

19:

nowey źiemie. A gdy ſie lepiey w thę náukę w práwił/ cżynił

20:

potym ſam cżworo żeglowánie/ dwoie od Krolá Ferdynándá

21:

Káſtyliey/ á dwoie od Krolá Emánuelá Portugálſkiego/ o ktorym ſam piſze/

22:

Krolowi.

23:

Pierwſze żeglowánie Ameryká Weſpucyuſá od Ferdy=

24:

nándá Krolá Hiſzpáńſkiego.

25:

¶ Látá od národzenia Páńſkiego 1497. dniá dwudźieſtego Máiá mieſiącá/

26:

przyſzliſmy do wyſpu ktory zową Fortunáte/

Fortunáte:

ále więcey do źiemie záchodniey niż

27:

leżą wyſpy Fortunáte/ náleźliſmy tám lud nági á nicżemny/ przetoſmy ſie dáley

28:

puśćili/ áżeſmy náleźli port dobry ku ſtaniu/ náleźliſmy ná nim wiele ludźi tá=

29:

grafika

kież ná=

strona: 447

O Nowym Swiećie.

Li. 447

kież nágo chodząc/ ktoreſmy rozmáitym obycżáiem przywodźili ku rozmowie iá

kieykolwiek: dáiąc im dzwonki/ ſklenice cudne y inſze rzecży. A gdy obacżyli náſzę

dobroć á ſwobodę przyſzli knam: ſą ludźie vrodźiwi ále bez wſtydu nieznáiąc w=

ſtydu w rzecżach przyrodzonych. Pływáć vmieią ták dobrze iż popłynie dwie mi

li ná morzu/ zwłaſzcżá białe głowy: zbroiá ich łuki á ſtrzały kośćiámi záſádzone

bo żadne^o żelázá nie máią. Walcżą też przećiw poſtronnym ſąſiádom nie dla iá

kiey chwały álbo bogáctwá/ ále mſzcżąc ſie ſwoich ſtárſzych zbitych: ſthárſzego

nie máią/ w ſkárbiech ſie nie kocháią/ ná źiemi ſiedżą y iedzą ták iáko źwierzęta

przez przykryćia iákiego/ tylko gdźie legáią vwiążą od drzewá do drzewá báweł

10:

niáną ſieć/ ná kthorey będźie leżał wiátrem ſie kołyſząc: ná ciele chędodzy bo ſie

11:

cżęſtokroć przez dźień kąpią/ w małżeńſtwie ſie dobrze nie záchowáią/ bo kto=

12:

rą chce żonę mieć poymie ſioſtrę álbo przyiaćiołkę iáką/ á ma żon co chce/ y ro=

13:

zwiedzie ſie kiedy chce z żoną: niewiáſty ſą bárzo płodne/ gdy brzemienna żadnej

14:

ſie roboty nie chroni/ á gdy rodźi żadney boleśći nie ma/ názáiutrz będźie weſo=

15:

łá: mieſzkánie ſpolne máią/ domy máią ná kſztałt dzwonow źiemią okłádźione

16:

dla wiátru y deſzcżu. W ſiedmi álbo w ośmi lećiech pomykáią ſie ná ine miey=

17:

ſce dla ſmrodow: kupiectwá żadnego álbo frymárkow nie vżywáią/ rowną ſie

18:

rzecżą wychowawáią: Złotá/ Pereł/ Kámienia ni zacż nie máią ſobie/ y inych

19:

rzecży w ktorych ſie Europá kocha. Naſienia żadnego nie máią/ chleb pieką z

20:

drzewá tłucżonego/ mięſo ludzkie iedzą/ zwłaſzcżá nieprzyiaćielſkie. Wywie=

21:

dźiawſzy ſie wſzytkich rzecży w tey kráinie/ puśćliſmy ſie dáley. Przyſzliſmy ná

22:

drugi wyſep/ gdzieſmy náſzli dwádzieśćia domow ná kſztałt dzwonow poſtáwio

23:

ne/ przypłynęło k nam do okrętow oſob kilká dzieſiąt/ niektorzy w pław niekto

24:

rzy w korytach vkázuiąc nam przyiaćielſką poſtáwę/ á potym wyſádziwſzy ſie ná

25:

wodę/ pocżęli ná nas z łukow ſtrzeláć. Widząc mi tákie dziwy broniliſmy ſie im

26:

mocnie/ ták żeſmy ich dwádzieśćiá zábili á więcey ránili/ z náſzych pięć vráźili/

27:

wſzákże ſie wygoili. Od tąd puśćiliſmy ſie dáley/ gdzieſmy náleźli lud obycżá=

28:

iow dálekich od pierwſzych/ ábowiem gdyſmy ná brzeg wyſzli/ z wielkim weſe=

29:

lim nas przyięli y cżeſtowáli ſwym obycżáiem/ v ktorych zmieſzkáliſmy dziewięć

30:

dni/ ieſt krainá ich weſoła/ roſkoſzna/ owocow/ źwierzá/ laſow doſyć/ ktore zá

31:

wżdy źielone ſą y kwitną káżdego cżáſu. Ieſt tá kráiná pod Párálelem kthory

32:

pátrzy tropicum Cancri. Thá kráiná od nich wezwána ieſt Páryás.

Páryas.

Od thąd

33:

puśćiliſmy ſie precż/ dáleko płynąc/ wieleſmy inſzych wyſpow opuſzcżáli y mijá=

34:

li/ gdzie y złotá było pocżęśći. Przyſzliſmy pothym do ludzi bárzo ludzkich/ od

35:

ktorych byliſmy wdzięcżnie przyięći/ gdzieſmy mieſzkáli trzydzieśći y ſiedḿ dni.

36:

Záłowáli ſie z płácżem przed námi ná ſwoie ſąſiády przyległe ná inych wyſpach

37:

że nád nimi wielkie okrućieńſtwo cżynią/ krádnąc ie á iedząc iáko Wilcy/ kto=

38:

rym ſie ledwo mogą bronić. A gdy ſie tego vſkárżáli/ obiecáliſmy ſie tego nád

39:

nimi pomśćić/ przydáli k nam ſiedḿ ſwoich ktorzy nas do ich kráin przywiedli.

40:

Przyſzliſmy po ſiedmi dniach ktemu wyſpowi ktory zową Ithy/

Ity.

gdzie ći ludzie

41:

okrutni mieſzkáli/ ſtocżyliſmy ſnimi bitwę/ bronili ſie dobrze z łukow ſtrzeláiąc

42:

iádem końce ſtrzał pomázawſzy/ biliſmy ſie ſnimi dwie godzinie/ potym muſieli

43:

vćiekáć/ zábiliſmy ich pięćdzieſiąt/ ránili więcey/ á poimáli dwádzieśćiá y pięć.

44:

A z náſzyach iedenże był zábithy/ á dwádzieśćiá y ieden ránnych/ wſzákże vzdro=

45:

wieni: dáliſmy onym ſiedmią mężow trzech więźniow á cżterzy żeńſkie płći/ kto

46:

re z wielkim weſelim nieśli do ſwey źiemie. My tákież puśćliſmy ſie też potym

47:

do Hiſzpániey ſwoiey/ przyſzliſmy do Kálicyum/ á tám przedáliſmy więźnie kto

48:

rycheſmy niemáło mieli.

Kálicyum

49:

Wtore żeglowánie Ameryká Weſpucyuſá.

50:

¶ Tegoż roku Máiá kſiężycá/ wtore żeglowánie vcżynił Weſpucyus. Przy=

51:

ſzedł napierwey do wyſpu Kánáryey áż gdźie torrida zona/

Kánárya.

tám wielkie gorąco

52:

bywa/ nálazł źiemię ná południe extra equatorem. A gdy nie mogł przyſtępu/

mieć

strona: 447v

Kſięgi Dźieſiąte

mieć/ vyrzał dwádzieśćiá ludzi iádąc w koryćie/ poimáli ie/ ále im w wodę po

vćiekáli iáko Bobrowie/ okrom dwu więźniu ktore byli związáli/ á im cżłonki

rodzące vrzázáli/ kreẃ świeża ieſzcże płynęłá/ mieli ie pochowawſzy w koycu/

zieść.

Sámoiedź.

Opuśćiwſzy onę kráinę/ puśćiliſmy ſie ná przeſpiecżny brzeg/ gdźieſmy

wiele ludźi náleźli obieráiące ſie około kupiey á frymárkow/ tám cżyniliſmy ſni=

mi frymárki/ to ieſt/ zá ieden dzwonek dawáli nam pięć ſeth Pereł iáko groch

wielkie. W tey źiemi z naſienia tłocżą Winá/ Grekowie zową Sycerá.

Sycera.

Da=

ley dobrze záiecháliſmy do drugiey kráiny/gdźie był lud proſthy iáko dobytek/

wſzákże dobry y lutośćiwy. Ci tho ácz wody ſłotkiey nie máią/ wſzákże bárzo

10:

ſmácżną zbieráią z liſtkow ktore ſie w trąbkę ráno zwijáią/ thák iż będźie káżdy

11:

pełen roſy poki ſłońce nie wznidźie/ á ſkoro ſłońce wznidźie liſthek ſie rozſzerzy

12:

wodá wyćiecże ſniego. A gdyſmy ich prośili by nam wodę vkazáli k pićiu/ dá

13:

li nam znáć przez znáki iż inſzey tu wody nie máſz ku pićiu iedno ta w liſtkoch/ y

14:

to iedno ráno bywa. Nálaliſmy thedy tákiey wody ſobie do okrętow doſthátek

15:

rwęcy ony liſthki ráno do ſłońcá wſchodu. Tych ludźi żywność thylko z ryb/ y

16:

chleb ſnich pieką ſuſząc ie á piekąc. Zadnych domow nie máią áni bud/ thylko

17:

ſie wielkim liśćiem z drzewá zákrywáią przed ſłońcem/ bo tám wielkie gorąco/

18:

á deſzcż nigdy nie bywa álbo rzathko. Puśćił ſie do inego kráiu Weſpucyus/

19:

gdźie wyſiadł ná ieden wyſep nie nálazł tám nic inego/ iedno dwie bábie á dwie

20:

dźiewce w iáſkini/ ktore były ták wielkiego wzroſtu iż tákich ludźi nie widźiał.

21:

A gdy ſobie rádźili iáko by wźięli ony dźiewki zá ieden dźiw do Káſtyliey/ przy=

22:

pádli ná nie trzydźieśći y ſześć mężow ieſzcże więtſzych niż ony niewiáſthy máiąc

23:

łuki w ręku/ ſtrzały/ y kije zákowáne kośćiámi/ polękſzy ſie náſzy vćiekáli rych=

24:

ley do okrętow ſwoich/ á oni ie gonili do brzegá y ſtrzeláli ná nie z brzegá. Hi=

25:

ſzpani to widząc ſtrzelili ze dwu dźiałek/ polękli ſie obrzymowie onego głoſu/

26:

áż muſieli vćiekáć co nadáley: przezwáli náſzy on wyſep inſula gigantum.

Wyſep Gigán=
tow.

Przy

27:

ſzli potym náſzy do inego wyſpu/ gdźie tám byli wdźięcżnie od ludżi przyięći/ y

28:

cżynili ſnimi frymárki/ to ieſt/ zá ieden obrazek ná pápierze álbo thákież dzwo=

29:

nek wźięli kilko grzywien Pereł/ nád to dárowáni od nich konchámi/ to ieſth/

30:

máćicámi perłowymi/ gdźie w niektorych było po ſtu pereł/ w niektorych mniey

31:

w niektorych więcey. Potym puśćili ſie do wyſpu Antyglie/

Antyglie.

ná ktorym był Ko

32:

lumbus przeſzłych lát/ przeto opuśćiwſzy gi obroćili ſie ku Hiſzpániey. Przypły

33:

nęli do Kállicyum Hiſzpáńſkiego portu/ y byli wdźięcżnie od wſzech przyięći.

34:

Trzećie zeglowánie Ameryká Weſpucyá od Krolá

35:

Emánuelá Portugálſkiego.

36:

¶ Wezwan Amerykus Weſpucyus s Káſtyliey do Emánuelá Krolá Portu

37:

gálſkiego/ látá 1501. A ták dniá dźieſiątego Máiá/ puśćił ſie ná morzez z ro=

38:

ſkazánia iego s portu Liſybony/ iechał morzem ktore zowiemy Atlántykum/

Emánuel.
Atlántykum.

áż

39:

przyiechał ná to mieyſce gdźie rowny dźień nocy/ przyſzli do iednych ludźi gdźie

40:

ſą ſproſnieyſzy nád źwierzętá ku południey ſthronie. Ludźie onego kráiu wyſzli

41:

do Hiſzpanow/ vkázuiąc im przez znáki áby do nich przyſzli ná wyſep po dáry.

42:

Wyſzli tedy dwá Hiſzpani ná brzeg/ áby tám obacżyli co ſie ná nim dźieie/ álbo

43:

ieſli tam ſą iákie pożytki ná ich ſtronę/ á mieli przydz po piąći dni nadáley. Cze=

44:

káli ich tedy w okręćiech do ośmi dni/ nie było ich: á w onych ośmi dniach przes

45:

przeſtánia przychodźili ná brzeg oni ludzie wyſepni/ vkázuiąc przez znáki chcąc

46:

ſnimi frymárki pożytecżne mieć. Náſzy nie chćieli wynidz z okrętow áżby pier=

47:

wſzy przyſzli/ á powiedzieli ſpoſob źiemie oney. Pothym niewiáſthy przyſzły ná

48:

brzeg/ vkázuiąc przez znáki przyiaźń ſnimi mieć. Poſłáli tedy Hiſzpani iednego

49:

młodzieńcá do nich nágo iáko y ony niewiáſty były/ ktorego ony niewiáſty má=

50:

cáły/ dotykáły/ dźiwuiąc ſie iego białemu ćiału/ bo tám lud cżarny wſzythko.

51:

A w tym iedná niewiáſtá wyrwawſzy ſie z nieiákiey gory/ vderzyłá go s tyłu ki=

iem áż

strona: 448

O Nowym Swiećie.

Li. 448

iem áż padł y zdechł/ drugie pochwyćiły go zá nogi y wewlekły ná gorę/ ſámi

chłopi ſtoiąc z łuki ná brzegu ſtrzeláli ná nas. Hiſzpani dobywſzy cżterzech ha=

kownic ſtrzelili ná nie/ áż ſie po leśie rozpierzchli. Ony niewiáſthy młodźieńcá

onego s ſiekawſzy ná drobne ſztucżki piekły v wielkiego ogniá á iádły/ ná co Hi=

ſzpáni pátrzyli. Dáli też znáć przez znáki oni ludźie wyſepni/ iż onych dwu zábili

y ziedli/ ktorzy byli wyſzli ná brzeg ku wywiedzeniu ſpoſobu onego kráiu. A ták

Hiſzpani ćięſzkość y ſzkodę w ludźiech thám popádli/ y odćiągnęli bez pomſzcże=

nia. Szli dáley ku południu gdźie nádeſzli wielkość ludźi ſpokoynieyſzych obycżá

iow/ mieſzkáli v nich pięć dni y podfrymarcżyli ſobie ſnimi. Przyſzli potym do

10:

drugiego kráiu vltra tropicum Capricorni/ ále iż tám nic nie náſzli ſobie poży=

11:

tecżnego/ przeto tám nie długo byli. Szli dáley ná południe/ wpádli w tháką

12:

nieprześpiecżność wiátru/ iż muſieli wſzythki żagle zebráć/ á o ſámym máſzćie

13:

gołym żeglowáć. Stámtąd puśćili ſie ku Murzyńſkiey ſtronie/ biorąc ludźi y tę

14:

dy y owędy rozmáitych vrod/ ktore zá ieden dźiw przynieſzli s ſobą do Liſybony.

15:

Cżwarte żeglowánie Ameryká Weſpucyuſá.

16:

¶ To żeglowánie cżwarte Amerykuſá było láthá 1503. ále nie doſzło ſwego

17:

końcá dla niefortuny ktora ſie mu przygodźiłá ná morzu Atlántyńſkim/ ná kto=

18:

rym to rozbił ſie mu okręt wielki ze wſzytką obroną. Vmyſlił był iecháć do Mel

19:

chy wyſpu ná wſchod ſłońcá/ gdźie ieſth ſkład wſzytkich kupi Indyiſkich/ gdźie

20:

tám ſą bogáctwá nawiętſze wſzytkiego świátá.

Melchá.

Ieſt tá Melchá wiecey ku w=

21:

ſchodu ſłońcá /á Kálekut wiecey ku południu pátrzy/

Kalekut.

muſieli ſie do do^v wroćić.

22:

Rozdźiał Siodmy/ iáko Krol Portugálski Emá=

23:

nuel poráźił Maury/ y wźiął niektore Krá=

24:

giny w Indyey.

25:

Dy iuż ten obycżay náleźli Hiſzpani z zachodu ſloń

26:

cá ieźdźić do wſchodnich kráin/ á drogę pewnymi mieyſcámi

27:

wzwiedźieli ku żeglowániu/ zwłaſzcżá Luzytani/ to ieſt Por=

28:

tugálcżycy/

Albo aurea
Cherſoneſns.

ktorzy lekkość álbo poraſzkę przed thym od Mau=

29:

row popádli v Málaki miáſtá w Indyey/ gdźie tám ieſzcże do

30:

tego cżáſu Sektá Máchometowá byłá/ á Maurowie roſkázo=

31:

wáli. Poſłał thám Krol Portugálſki Emánuel ze wſzem doſtátkiem ſześć okrę

32:

tow ludźi/ nád ktorymi przełożył Alfonſá ſwego Hetmáná/ ktorzy gdy przypły

33:

nęli do Máláki álbo Złotego wyſpu/ wſzytko to iedno/ położyli ſie bliſko miá=

34:

ſtá Máláki. Maurowie obacżyli tho/ opátrzyli ſie w mieśćie/ wyſzli przećiw

35:

Hiſzpanom s Krolem ſwoim ktory ná Wſłoniu ſiedźiał/ Hiſzpanowie też knim

36:

w máłych łodźiach ku brzegu płynęli/ znáki wálki vkázowáli z obu ſtron: Mau

37:

rowie ſtrzelbę puśćili ták ruſznicżną iáko z łukow/ Hiſzpani tákież knim/ ktorzy

38:

ie przechodźili ſtrzelbą wietſzą przeto Maurowie ſnádnie muſieli vſtępowáć do

39:

miáſtá/ Hiſzpanowie po nich gwałtownie wpádli w miáſto/ ktore wźięli lud ie

40:

den pobili/ drugi powiązáli/ okrom Krześćijan ktorych tám było wiele/ ſkárby

41:

wielkie otrzymáli. Zamek Alfonſus dał zmurowáć w mieśćie nád rzeką kthora

42:

przez pośrodek miáſtá bieży. Wźiął tám Alfonſus ſiedmi Wſłoniow y ſtrzelby

43:

dwá tyſiącá ruſznicżney. Było ná ten cżás tám w tey Máláce ludźi doſyć z inych

44:

dálekich kráin ktorzy po kupiectwie byli przyiecháli/ ták Krześćijan/ Sáráce=

45:

now/ Turkow/ Maurow/ Tátárow/ iáko Indow/ niektorzy zá Maury/ nie

46:

ktorzy zá Krześćijány pomagáli. Wielkimi bogáctwy w ten cżás było miáſto

47:

nápełniono. Przeto niektorzy dobrowolnie Alfonſá prośili/ áby w mieśćie zá=

chowánie

strona: 448v

Kſięgi Dźieſiąte

chowánie mieli: co łácno vprośili/ iż ie w łáſkę przyiął/ y domy bliſko zamku

gdźie przeſpiecżnieyſzy byli im dał: przetho ſkład kupiecki ieſli tám pierwey był

dobry/ tedy ieſzcże lepſzy potym był. Poſthánowiwſzy dobrze obronę Alfonſus

ná Málace/ zwłaſzcża ná zamku/ ná ktorym ſześć ſet mężow dobrych zoſtáwił

ze wſzytkim doſtátkiem/ ruſzył ſie do Indyey do Miáſtá Goe y zamku/

Goe zamek.

gdźie też

tám przed tym Kleſkę wźięli Hiſzpani/ wźiął ie pod Maury y przywiodł ku po

ſłuſzeńſtwu Krolá Emánuelá wſzytki. A w tym poſłowie przyiecháli do Al=

fonſá/

Posłowie do Al
fonſá.

ieden Krolá Nárfynge/ drugi Krolá Gámbaie/ trzeći Krolá Groza=

pe/ y drugich Krolow/ ktorzy mu przynieſli koſztowne dáry proſząc dobrowol=

10:

nie pokoiá ſnim/ tákież s Krolem Hiſzpánſkim. Nie mnieyſzey pochwały theż

11:

doſtał Krol Káſtyliyſki ná wſchod ſłońcá/ thák iż ná Kubie iego wyſpie ſześć

12:

miaſt záłożono/ ludźi pokrzcżono/ y dobrym obycżaiom náucżono. Tákież ná

13:

wyſpie Lukátaná/ gdźie też przed tym było miáſto dobre záłożono. Wyſep Ko

14:

ſomelá Hiſzpani przezwáli ſanctam Crucem/ iż tám w ſwięty Krzyż Máiá przy

15:

płynęli. Ná wyſpie też Hiſzpanie ktorą Kolumbus wynálazł zbudowano dwá

16:

dźieśćiá y ośḿ pras ku práſowániu cukrow/ gdźie tám obfićie rośćie. Stám=

17:

tąd też drzewo przynoſzą ktore zową po Hiſzpáńſku Gwáiákum/ tym drzewem

18:

lekárze ludźi lecżą dáiąc ie pić.

19:

O Wyſpach Mederá y Kánáryiſkich.

20:

¶ Miedzy Hiſzpánią á wyſpy Kánáryiſkimi ieſt wyſep Mederá/ ktory zá ná=

21:

ſzey pámięći wſzytek był chroſtem zároſł bez ludźi.

Mederá.

Widząc Hiſzpani mieyſce tá

22:

kie/ dali chroſty wykopáć á wypalić/ á źiemię ku żywnośći godną vcżynili/ y do

23:

mow nácżynili/ y mieſzkáią tám/ gdźie tháki vrodzay iż nádeń żadny lepſzy nie

24:

ieſt/ ná kthorey też rzeki mierne/ wzdroie zdrowe. Pobudowáli nád nimi piły

25:

co drzewá trą roſkoſzney woniey/ á ſámy cżyrwony Cedrom podobne/ s ktorych

26:

tárćic bywáią ſtoły piękne/ ſkrzynie/ ſzafy/ y ine rzecży/ ktorych wiele do Hiſz=

27:

pániey przywożą.

28:

¶ Zdáło ſie też Krolowi Portugálſkiemu/ áby tám było donieſiono náſienie

29:

cukru/ y nie omylił ſie ná tym/ ábowiem ſie tám ták kocha/ iż táki w Sycyliey

30:

álbo w Cyprze nie będźie. Przynieſiono theż tám korzenie winá iż ſie bárzo do=

31:

brze rodźi/ ták iż więcey gron wielkich rośćie niż liśćia. Ptákow rozmáitych

32:

tá wyſpá ma doſyć/ to ieſt/ ma Kuropátwy/ Gołębie dźikie/ Pawy/ Wieprze

33:

dźikie/ y wiele inych ptakow y źwierzow/ ktorzy tám byli ieſzcże niżli iey ludźie

34:

oſiedli.

35:

¶ Nie mnieyſzey vrody powiádáią być Fotunatás wyſpy/ ktore dźiś zową Ká

36:

nárye/

Kánárye.

iż tám wielkość pſow bywa/ ktorych wyſpow ieſt dźieſięć/ ále tylko ná

37:

ſiedmi ludźie mieſzkáią á trzy puſte. Ná ktorych ludźie mieſzkáią zową ie/ Fra

38:

cta lancea/ Magna ſors/ Gránkánárya/ Teneryfá/ Ginerá/ Pálmá/ Ferrū.

Wyſpy Kánáryi
ſkie.

39:

Gdy ie Kolumbus napierwey nálazł/ chodźili nágo iáko ie mátká vrodźiłá bez

40:

wſtydu/ bez boiáźni Bożey/ ále zá łáſką Bożą rychło wźięli Krzeſt ſwięty y o=

41:

bycżáie dobre: cżterzy wyſpy máią ſwoie ięzyki właſne. Teneryfá á Gránkáná

42:

rya ſą nawiętſze/ Teneryfe widáć ná pięćdźieſiąt mil Niemieckich gdy niebo iá

43:

ſne/ á to s tey przycżyny: Powſthawá s pośrodká wyſpy opoká bárzo mocna á

44:

obronna/ ktora wychodźi ná gorę ná piętnaśćie mil/ záoſtrzona zwierzchu iáko

45:

Pirámides.

Adámás wyſoki

Piſzą że ten kámien ieſt Adámás ktory gore ogniem iáko gorá E=

46:

thná. Ná thych wyſpach ſproſne obycżáie máią lud pogáńſki/ zwłaſzcżá około

47:

małżeńſtwá/ ábowiem máią to ſobie zá pocżćiwą rzecż/ kiedy Kſiążę pierwey

48:

niż mąż Krędenc vcżyni. A gdy Kſiążę wybieráią/ będą tácy co iemu ku pocż

49:

ćiwośći s ſkáły ſkocżą á ſzyie połamią/ Kſiążę zá to powinien ich wſzytki przyia

50:

ćiele dobrodźieyſtwy opátrzyć. Tákże y przy śmierći iego wiele ich będźie co ſie

51:

zábijáią ſámi/ mieniąc ſie przy nim wſzędy dobrze mieć/ wſzákże tego y inych oby

cżáiow

strona: 449

O Nowym Swiećie.

Li. 449

cżáiow nie wſzyſcy dźierżą/ bo też ná tych wyſpach Kánáryiſkich ieſt wiele Krze

śćijan/ ktore Hiſzpani pokrćili/ y dobrym obycżáiom náucżyli: s kthorymi też

pogáni walcżą/ á kiedy ktorego ſnich doſtáną/ tedy mu każą rzeźnicże rzemioſło

robić/ ktore v nich napodleyſze ieſt/ podleyſze niż kátem być. Náſzy záſię kie=

dy kthorego do ſtáną poſłą do Hiſzpániey.

Rozdźiał Oſmy Kſiąg Dźieſiątych/ iáko Aloizy=

us Kádámuſtus żeglował do Nigrytow/ tho ieſt do

Murzynow ludu nieznáiomego/ ſam piſze o ſobie.

Látá Páńskiego. 1504.

10:

A Aloizyus rodźic z Wenecyey/

Kádámuſtus.
Aloizyus.

chćiwy z náuki że

11:

glárſkiey widźieć nowe rzecży/ będąc iuż ſwiádomy Morzá

12:

mnieyſzego miedzy źiemiámi w Europie wſzytkiey/ puśćiłem

13:

ſie s ſwoim towárzyſzem Márkiem Zenonem ná morze po ku=

14:

piectwie z Wenecyey/ do Brugys miáſtá we Flándryey/ gdźie

15:

wielki ſkład kupiecki. Potym do Hiſzpániey morzem Medy=

16:

terańſkim.

17:

Stámtąd wiátrem gwałtownym záiecháliſmy ku págorkowi kto=

18:

ry zowie Ptolomeus ſacrum promontorium/ dźiś zową caput ſanctiVincētij/

19:

s fortuny ſie tráfiło.

Caput ſācti Vin=
cencij.

Było tám Kſiążę Hiſzpáńſkie Don Huryk w miáſthecżku

20:

ktore zową Ropſerá/ wywiedziawſzy ſie o nas/ poſłał k nam ſwoy towar/

Don Huryk.
Ropſerá.

tho

21:

ieſt cukier przepiękny á ſanguis draconis/ ieſt ſuk cżyrwony z drzewá/ ktorego

22:

Aptekárze vżywáią w ſwych ſpráwach/ z wyſpu Medery ty wſzytki były rzecży

23:

ktore oni tám rozpłodźili/ y inſze rzecży. A gdyſmy ná ty rzecży frymárki cżyni=

24:

li/ pytáliſmy Luzytanow ſkąd thák piękne cukry idą do Kſiążęćiá/ iákich áni

25:

Sycylia áni Cyprus nie ma/ y o ine rzecży. Powiedźieli/ iż náſz pan ná wſzytki

26:

ſtrony morzá wielkiego/ ták ná zachod ſłońcá iáko ná południe/ rozeſłał y roz=

27:

ſyła ieſzcże ſzukáć nieznáiomych kráin ſwiátu/ y pożytkow wſzelkich/ ſkąd wiel=

28:

kie ſkárby przynoſzą/ y wiele ná Krześćijáńſką wiárę okrzćił dźikich ludźi/ oby=

29:

cżáiom dobrym y goſpodárſthwá náucżył: gdźiekolwiek iákie ludźie naydą/ po=

30:

ſłuſzeńſthwo mu poſtąpią/ y komu on dozwoli iecháć w nieznáiome kráiny/ nie

31:

będźie ſie ten ná wieki źle miał/ ieſli bez ſzkody przyiedźie. Dźiwowáliſmy ſie po

32:

wieśći ich/ s ktorey byłem zápalon chćiwośćią/ ták dla nowych rzecży iáko dla

33:

pożytku. Pytałem ich/ mogęli ſie pokuśić do niego o to áby mi dał wolność tá

34:

ką ábych mogł przeſpiecżnie iecháć przez kráiny ty ktorym on roſkázuie. Powie

35:

dźieli iż to łácno v niego otrzymaſz/ ále wiedz iáki iemu furlon/ to ieſt cło/ s te^o

36:

przychodźi: Ieſli ſwym nakładem bez kſiążęcey obrony poiedźieſz/ cżwartą cżęść

37:

towárow muśiſz dáć kiedy przyiedźieſz. Ieſli będźieſz miał Kſiążęcą ármatę/

38:

tedy połowicę wſzytkiego. A ieſli ſzkodę weźmieſz/ nie nágrodźić iey nikt/ tákież

39:

Kſiążęćiu.

40:

¶ Szedłem tedy do Kſiążęćiá w tych rzecżach/ ktory mie przyiął ták wdźięcż

41:

nie/ áż nád nádźieię moię/ mowiąc: Wiem ia że Weneći ſą nalepſzy Miſtrzo=

42:

wie ná znánie korzenia álbo wſzelkich rzecży. Gdźie mi ſie w vmyſł wpoiło tho

43:

dálekie żeglowánie/ gdźie ieſzcże żadny z moiego oycżyſtego kráiu nigdy nie by=

44:

wał. Máiąc ia doſtátek śiły mocy bo lat moich było dwádźieśćiá y iedno iużem

45:

tę rzecż doſtátecżnie wźiął przed ſie. Poſłałem tedy ſwe towáry záſię s towárzy

46:

ſzmi do Włoch/ á Kſiążę moie okręt obrony iuż roſkazał gotowáć ze wſzytkim

47:

doſtátkiem ktory mogł nośić/ becżek towáru dźiewięćdźieſiąt krom ludźi/ ná

48:

ktorym był przełożonym Wincencius Lagus.

Lagus.

Gggg

A ták

strona: 449v

Kſięgi Dźieſiąte

¶ A ták polećiwſzy ſie Pánu Bogu/ puśćiliſmy ſie ná wodę dwudźieſtego dniá

mieſiącá Márcá/ látá 1505. wiátr był Apeliotes y Boreas. Przypłynęliſmy

napierwey do wyſpy Medery/

Mederá.

ktora leży á capite S. Vincencij ſześć ſeth mil/

grafika

wypiſánie tego wyſpu iużem położył máło wyſzſzey. Potym do wyſpow Kaná=

ryiſkich/ ktorem też bliżey náznácżył. Potym obroćiliſmy ſie do Etyopiey/ tho

ieſt do Murzyńſkiey źiemie/ do tego mieyſcá ktore zową album caput/ do kto=

rego ieſt mil od Kánáryiſkich wyſpow ſiedḿ ſet y ſiedḿdźieſiąt mil. A to wiedz

káżdy/ iż káżdy co płynie od Kánáryiſkich wyſpow do album caput/ nie może

10:

chybiáć brzegow Afryki lewą ſtroną.

11:

¶ To mieyſce caput album nie ma vrodzáiu żadnego/

Album caput.

bo piaſek wſzytko/ prze

12:

to zową biała głowa/ ryb doſyć ma/ lud cżarny iáko ſadze/ żywią grubo/ Ará=

13:

bowie tám przychodzą s końmi álbo s ſkáráwany/ tho ieſt z wielbłądy. Ziemiá

14:

niepłodna bo ſucha/ przeto máły dobytek/ mleko piją wielbłądźic/ Máchome

15:

towę Sektę trzymáią/ Krześćijan nigdy nie przeſtawáią przeſládować. Ará=

16:

bowie tám ieżdzą kupowáć niewolnikow Murzynow/ ktorych weźmie zá Wiel

17:

błądá dźieſięć. Wielekroć tám Luzytani/ to ieſt Portugálcżycy ten kray złu=

18:

pili/ Aráby y s kupiámi pobieráli/ wodą przyieżdzáiąc.

19:

O kroleſtwie Senege y Azenágiyſkich ludźiech.

20:

Enega rzeká ieſth/ ktora dźieli Azenagi od kroleſtwá Nigrytow.

Nigryte.
Senagi.
Chodeni.

21:

Azenagi ludźie ſą cżarni trochę popieláći/ miedzy ktorymi ſą Hode

22:

ni przylegli Arábom. Ten lud ieſt vbogi/ y trochą ſie wychowywá

23:

ią/ bo v nich wielki nieurodzay. Ty to ludźi Potugálcżycy kupu=

24:

ią ku poſłudze/ á ſą wierni w ſłużbach. Przetho Krolowie Hiſz=

25:

páńſcy nie dádzą ſie ſnimi gwałtownie obchodźić/ iż ſą nie zuchwáli/ y máią o

26:

nich thę nádźieię/ iż ſie okrzcżą rychło/ bo o Máchometowę Sektę nie dbaią/

27:

tylko s przywodu Azenagow. Ci záſię Azenagi złych y ſzpátnych obycżáiow/ bo

28:

też ſami ſzpátni/ głowę obwijáią białymi ſzátámi/ zákrywáią twarz wſzythkę/

29:

áż gdy iedzą odkrywáią/ bo ſie ſromáią iż wárgi ſzpátne á ránne máią/ ktore im barzo

strona: 450

O Nowym Swiećie.

Li. 450

bárzo śmierdzą. Włoſy długo noſzą/ máżą ie tłuſtośćią rybią dla wſzy/ prze=

to bárzo śmierdzą/ Niewiáſty v nich tłuſte w wielkiey powadze/ zwłaſzcżá kto

re pierśi wielkie máią/ dla tego ktorey minie ſiedḿnaśćie lat/ przerzynáią ie w

poły áby nadoł wiſiáły długo. Inſzych Krześćijan nie znaią iedno Potugál=

cżyki/ bo im cżęſto ſzkody cżynią/ y biorą w niewolę. A kiedy napierwey widźie

li ich okręthy płynąc/ mnimáli być iákie ptaki wielkie zdáleká/ bo żagle białe

mnimáli być ſkrzydłá/ máſt mnimáli być ſzyią/ okrąg zwierzchni głową. A gdy

żagle zięto v brzegá/ mnimáli być ryby wielkie. Pothym gdy vyrzeli ludźi przy

nich białe ſobie nie rowne/ mnimáli być iákie fántázmy nocne/ tho ieſt obłudy/

10:

bo im Luzytani cżynili ſzkody zwłaſzcżá w nocy/ mowiąc: by to byli ludźie/ iá=

11:

koby ták prętko mogli płynąć iáko ptak gdy leći/ bo ſámi bez żaglow pływáią

12:

tylko wioſły. Támże też ieſt Kroleſtwo Melis przyległe/

melis kroleſtwo.
Togaza.

do ktorego wiele So=

13:

li przynoſzą ná Wielbłądźiech s Tágazy á Melu Nigrytow/ á tą Solą ſie le=

14:

cżą/ to ieſt/ rozmąćiwſzy z wodą wypije/ to zá lekárſtwo ma od wielkiego go=

15:

rącá/ by tego nie vcżynił kreẃ by ſie ſkáźiłá w nim. Ci też zaſię noſzą ią ná ſo=

16:

bie nád iednę rzekę przemieniáć álbo przedáwáć/ przeto ná ſobie noſzą/ iż tám

17:

koń áni żadny dobytek nie może wytrwáć/ bo thrawa nie rośćie przed wielkim

18:

gorącem. Po kthorą Sol drudzy Nigrytowie bárzo cżarni ludźie/ á ſrodzy y

19:

ſzpátni przyieżdzáią/ ktorzy ſie znáć nie dáią nikomu/ á tym obycżáiem tárguią:

20:

náſypą nád brzegiem káżdy ſwoię gromádę Soli á odeydą precż/ Kupcy przyie

21:

chawſzy położą v káżdey gromády Złothá ile ſie im będźie ſpráwiedliwie zdáło/

22:

odiádą też precż y Złotá y Soli/ oni przyidą cżyiá Sol ieſt/ widząc káżdy v ſwej

23:

gromády złoto/ ieſli ſtoi zá iego/ weźmie Złoto/ á ieſli nie ſtoi zá iego/ niecha ie

24:

ſzcze y Złotá y Soli á odeydźie precż: oni potym przyiádą/ ieſli naydą wźięte Zło

25:

to wezmą też Sol/ ieſli v ktorey Złotá nie wźięto przyłoży iáką trochę álbo záſię

26:

ſwe Złoto weźmie do domu/ ieſli ſie mu drogo widźi: á ſtrzegą thego iákoby ſo=

27:

bie nic gwałtownie nie bráli/ dla ſkáżenia Portu. Pytáliſmy Kupcow niekto=

28:

rych co im po ták wiele Soli. Powiedźieli/ iż żadny tego wiedźieć nie może/ bo

29:

oni pilnie tego ſtrzegą/ áby ich kto nie widźiał áni ſnimi gadał/ thylko ták ſiegrafika

30:

domyſlamy iż ná lekárſtwo/ ábowiem

31:

káżdy ma v gęby wielką ſpodnią wárgę/

32:

ktora áż do páſá wiśi bárzo ránna á ſmro

33:

dliwa/ przetho ſie inych ludźi ſromáią/

34:

á thy wárgi mnimamy Solą lecżą by nie

35:

gniły. Záſádźiło było Kſiążę ná nie ſtro

36:

że doł w źiemi vkopawſzy/ á zwierzchu

37:

przykrywſzy/ á gdy oni ſzpátni ludźie wy=

38:

ſiedli ná brzeg/ rzućili ſie ná nie vchwy=

39:

ćili trzech/ przywiedli Kſążęćiu Nigry

40:

ckiemu/ s ktorych dwu kazał Kſiążę pu=

41:

śćić dárowawſzy ie/ á tho przeto/ áby z

42:

gniewu iákiego nie byli wſzyſcy poruſzeni

43:

á tu ná targ potym nie przyieżdzáli/ trze=

44:

ćiego ſnich wźiął chcąc ná nim wybádáć

45:

co zá ludzie ſą/ ále nie chćiał nic mowić/

46:

áni ieść/ áni pić áż zdechł: przetho mni=

47:

máią być ty tám ludźi bez mowy/ to ieſt

48:

iáko głuchy. Dla onego śmierci/ trzy látá byli przeſtáli po Sol ieźdźić z ich ſzko

49:

dą/ przeto Kſiążę roſkazał áby im więcey gwałtu nie czyniono.

50:

¶ Pierwſzy Nigrytowie wiárę máią Máchometowę nie thák nieuſtáwicżnie

51:

iáko Leuko Etyopes/

Obycżay Nigry
tow y wiárá.

to ieſt Maurowie biali/ ći nie wiedzą iáko ſámi dźierzą.

52:

Wſzákże Nigryte gdy od Kupcow Krzesćijáńſkich ſłyſzą o wierze Krześćijáń

53:

ſkiey/ powiádáią być lepſzą wiárę Krześćijáńſką/ á tho przeto mowią/ iż Bog

Gggg 2

ty ludźie

strona: 450v

Kſięgi Dźieſiąte

ty ludźie więcey miłuie niżli nas w wierze Máchometowey/ bo im wiele dobre=

go dáie/ maią wielkie żywnośći/ máią ſkárby/ máią vrody wielkie y cudne/ má

ią moc/ zdrowie/ y wſzytki dáry ine/ ták iżby im nie trzebá od nędze vmieráć/

nie podobna rzecż od inego iedno od nalepſzego dobre dáć. Ale ſwey przedſię

nie chcą odſtąpić mowiąc/ iż káżdy będźie w ſwey wierze dobrze ſtoiąc zbáwion.

Mnimáią też áby dla tey nędze ktorą tu ćierpią mieli być zbáwieni. Ci ludźie

nágo chodzą/ tylko pośrodek ćiáłá koźlą ſkorą zákrywáią. Wſzákże Kſiążętá

y zacnieyſzy máią koſzule ſubtelne iáko iedwáb/ bo tám tego doſyć/ przeto y ſzá=

ty máią białe głowy cudne białe ſwym obycżáiem: włoſy około głowy noſzą ple

10:

ćione ták mężowie iáko niewiáſty. Zimno tám nie bywa nigdy/ to nawiętſze iá=

11:

ko v nas o wielkiey nocy. Są theż ludźie chędodzy ná ćiele/ bo wielekroć przez

12:

dźień w wodźie będźie ſie vmywał wſzytek. Potráwy máią ták plugáwe/ iż po=

13:

ruſzą inemu zgágę/ mátácże wielcy bo wiele mowią nieprawdy/ ále ná gośćie

14:

dobrzy. Walcżą ći Nigryte s kroleſthwem Gámbre/

Gámbre krole=
ſtwo.

pieſzo wſzyſcy/ bo koni

15:

nie máią dla wiełkiego gorącá. Zbroie żadney ná ſobie ku walce nie miewáią/

16:

ále tarcże miewaią miſterne ktorych od Maurow doſtawáią/ máią theż y Pu=

17:

klerze ſtroyne/ ſtrzałámi z ręku tákież rohátynámi ćiſkáią/ bárzo tráfnie zákoń

18:

cżone żelázem/ noſzą też y deki/ miecże máłe/ tym obycżáiem iáko Maurowie/

19:

bárzo śmieli ſą ku potkániu/ przeto ich wiele ná plácu poginie/ bo nie vćiekáią

20:

nigdy/ mogąc vść á nie vydźie/ á bárzo zwycżáyni ná bitwę/ okrętow wielkich

21:

nie máią áni ich iáko żywi nie widáli/ poki do nich Luzytani nie pocżęli ieźdźić/

22:

tylko łodźie máłe/ co w iednę cżterzey álbo pięć wſiędą: ſámi ták dobrze pływá

23:

ią/ iż niepodobna rzecż.

24:

¶ Ieſt kroleſtwo Senege nieco ku wſchodowi/ á kroleſtwo Gámbre ku zácho

25:

dne^v morzu przyległo/ á od pułnocy cżarną rzeką przegrodzeni od Azágánow.

26:

¶ Potym przepráwiłem ſie ia Kádámuſtus przez rzekę/ przypłynąłem do kro

27:

leſtwá Budomel/

Budomel.

wiedząc iż to Kſiążę Budomel ieſt dobrego záchowánia ku

28:

káżdemu gośćiowi/ około kupi ſie obiera. Poſłałem tedy do niego ſwego ſłu=

29:

gę kupnego Nigrytę dáiąc znáć o ſwym przyiechániu s Portugáliey. Wſkázał

30:

k niemu Krolik proſząc áby kniemu przyſzedł iż tego nie będźie ſzkodźien/ á ko=

31:

nie ktore miał Kádamuſtus rzekł dobrze zápłáćić. Szedł tedy kniemu Aloizyus

32:

do iego dworu y mieſzał kilkonaśćie dni/ gdźie mu tám konie zápłáćił y ine to=

33:

wáry/ dał mu ná to ſto niewolnikow okrom inych rzecży/ nád tho/ dárował go

34:

Murzynką dźiewką bárzo cudną. Wielką pocżćiwosć á zbytnią tym tám Kro

35:

likom poddáni cżynią/ ták iż gdy przedeń ktory ma przyść/ muśi klęknąć ná źie grafika

36:

mię/ á potym leść ná brzuchu miecąc źie

37:

mię záſię/ á drugiey ná głowę nákłádźie

38:

pokorę známionuiąc/ á nigdy do niego

39:

nie idą tylko ráno á wiecżor/ á też nie do

40:

gmáchow iego/ iedno cżekáć kiedy wyni=

41:

dźie. W żonach niewſtydliwe áni mier=

42:

ne záchowánie máią. Ziemiá w Kroleſt

43:

wie Senege bárzo płodná: ále tám deſzcż

44:

dźiewięć mieſięcy nie bywa/ orzą nie ták

45:

iáko v nas/ thylko motykámi wſkopáią.

46:

Pićie máią ſok z drzewá Pálmowego/ o=

47:

wocow máią rozmáitych doſyć/ ktorych

48:

v nas nie bywa/ á nie ſzcżepią ich/ tylko

49:

ſie ták ſámy po leſie rodzą. Są też ći Ni

50:

gryte wielcy cżárownicy/ ták żem ſłyſzał

51:

od iednego powiádáiąc/ że náſze Kſiążę

52:

zwabiło wielkość wężow/ vcżyniwſzy o=

53:

krąg ná źiemi/ w ktory okrąg pełno wę=

żow nálá=

strona: 451

O Nowym Swiećie.

Li. 451

żow nálázło/ pátrzył ktoryby ſnich iádowitſzy/ á gdy poznał iadówitego/ we=

źmie go á wypuśći ſniego kreẃ/

Iad wężowy.

pomázuie broń/ ktorą by namniey ránił wnet

cżłowiek od niey vmrze/ wielki narod wężow w tym tám kráiu náyduią/ Wſło

niow doſyć leśnych w tych tám kráioch/ tákież y Lwow y inych źwierząt.

Wsłonie.
Lwowie.
Ptacy.

Pta=

kow wielka wielkość/ zwłaſzcżá ſzpakow wielkich iáko Gołębie/ ktorych gnia=

zdá wiſzą ná drzewie ná ćienkich gáłąſkach dla wężow ktorzy im z gniazdá dźieći

iedzą/ y inych ptakow doſyć. A gdy mi ſie tám tráfiło być ná ieden Iármárk/

obacżyłem tám wielki niedoſtátek ich/ gdyż nic koſztownego nie mieli áni żyzne=

go/ tylko niewiáſty przedawáły ſzáty s pięknego lnu iáko Iedwab: Wſzákżem

10:

tám trochę Złotá doſtał zá ſklenice Weneckie. Wiele ludźi onego kráiu domnie

11:

przychodźiło dźiwuiąc ſi ćiáłu białemu mnimáiąc áby fárbowáne było/ dopu=

12:

śćiłem im tego iż patrzyli y oćieráli: á gdy poználi iż tákie ieſt s przyrodzenia/ dźi

13:

wno im to było: tákież ſie dźiwowáli ſukniom z wełny/ gdyż oni tylko skotonu

14:

ſzáty cżynią: ieſt przędźiwo iáko ze lnu piękne y ſubtelnieyſze nád Iedwab. Też

15:

ſie dźiwowáli náſzey ſtrzelbie/ ták ruſznicom iáko kuſzom/ gdy tego nigdy nie wi

16:

dáli: á gdy ſłyſzeli głos z dźiał/ powiádáli to być cżartowſką ſpráwą. Ale gáy=

17:

dy álbo dudy gdy ſłyſzeli piſzcżąc/ mnimáli być áby to źwierzę tákie głoſy puſz=

18:

cżáło. A gdy im dáli oględáć dowodnie/ mnimáli być Anielſką ſkorę/ mowiąc:

19:

nie podobna rzecż áby táki cudny głos źwierzęca ſkorá dawáłá. Ná oſthátek

20:

mnimáli nas być cżárowniki. Miodow tych tám doſyć máią Nigryte/ ále wo

21:

ſku ni zacż nie máią/ á gdy gi zámiátáli/ názbieráliſmy go á przetopili/ ſwiecżek

22:

nádźiáłáli á zápalili przed nimi/ ktorych oni nigdy nie widáli/ dla cżego thym

23:

więcey nas zá cżárowniki mieli mowiąc/ iż nie máſz żadney rzecży/ cżego ći lu=

24:

dźie nie vcżynią. Będąc tám przez kilko dni/ vyrzałem Krześćijáńſkie okręty/

25:

to ieſt Antonielá Ligurá y drugie z Hiſzpániey/ s kthorymi wźiąłem towárzy=

26:

ſtwo. Puśćiliſmy ſie do kroleſtwá Gámbre/ ktore nie bárzo dáleko od Senege.

27:

Przyiechawſzy pod ieden wyſep/ puśćiliſmy loſy ktory ma poſłáć ſwego ſługę na

28:

brzeg/ wywiedźieć ſie co ſie ná nim dźieie/ padł los ná Ligurá/ kthory poſłał

29:

w łodźi ſwego ſługę kupnego dowiedowáć ſie o wodźie/ kthorey potrzebowáli

30:

ku pićiu/ ſkoro wyſiadł on ſlugá/ zábili go Nigrytowie oſkocżywſzy/ nie pomo=

31:

gło iż był z narodu ich/ y vmiał ich ięzyk. Bacżąc my lud okrutny á nievmowny/

32:

puśćiliſmy ſie dáley/ przyiecháliſmy ku iedney rzece godney ku żeglowániu/ mni

33:

máiąc áby byłá ku kroleſtwu Gámbre/ przetho chćieliſmy ſie ná nię puśćić do

34:

ich źiemie/ gdyż ták wſzyſcy dźierżeli o tym w Hiſzpániey/ iż tám wiele Złotá ieſt.

35:

Ale gdyſmy obacżyli wielkie okręgi á koláná rzeki/ wroćiliſmy ſie ná zad/ á w

36:

tym záiecháło nam w tył wielkość łodźi Nigrythow inſzą rzecżką máłą: ludźie

37:

byli bárzo cżarni w białych ſzáćiech s pięknego płotná: my to widząc puſćiliſmy

38:

nawy ſwoie w okrąg żagle ku nim obroćiwſzy. Oni k nam nigdźiey bliżey nie=

39:

śmieli przyſtąpić/ iedno ná ſthrzeleniu z łuku. Ci ludźie byli zbroyni z łuki á s

40:

tarcżámi/ á było ich około pułtorá ſtá/ á zá ſobą drugich mieli więcey. Wołá

41:

li náſzy tłumácże knim áby s ſobą dáli mowić. Oni ſie tylko dźiwowáli podniow

42:

ſzy káżdy ſwe wioſło ná gorę. Gdy nie chćieli nic mowić/ chcęmy ie mijáć/ á oni

43:

puſcili ſtrzelbę z łukow ták gęſtą áż Słońcá widáć nie było. Bacżąc my tho/

44:

przed tym ieſzcże byliſmy pogotowi we zbroiach ſwoich/ boſmy to wiedźieli/ iż

45:

oni ſtrzałki iádem pomázáne máią/ iż ládá od ránki po nich cżłowiek vmrze/ pu

46:

ſciliſmy ſthrzelbę ná nie kámienną/ ále im nie záſzkodźiłá/ tylko pukánia ſie ba=

47:

li/ áż pomartwieli z wielkiego lęknienia/ bo tego nigdy nie ſłycháli/ ſhtali ſpo=

48:

koiem długą chwilę. Potym gdy przyſzli k ſobie á obacżyli iż im tá ſtrzelbá ſzko

49:

dy nie vcżyniłá/ znowu ná nás wielkim pędem á cżyrſtwośćią ſthrzelbę puśćili

50:

iáko deſzcż/ z ręku niektorzy rohátynámi ćiſkáli ták dáleko iáko z łuku ſtrzelił.

51:

My záſię przećiw im wźięli kuſze/ kthorymi vcżyniliſmy w nich wielką ſzkodę/

52:

gdźie zábił Ligurow ſyn ſtárſzego ſnich s kuſze/ przeto pocżęli vćiekáć. Myſmy

53:

tym więcey ná nie ſtrzeláli hakownicżą ſtrzelbą. A gdy náleźli ſzyp w tym zábi=

Gggg 3

tym/ bárzo

strona: 451v

Kſięgi Dźieſiąte

tym/ bárzo ſie mu dźiwowáli: ná oſtátek vćiekſzy/ byli pilni tego áby mogli ná

ſzę łodźią ná ſtronie álbo ná zad ktore idą vchwyćić. Aleſmy ſie wſzyſcy byli łáń

cuchy w koło ſpołu záwárli/ bo okręty álbo nawy nigdy ſpołu nie idą/ ále iedná

zá drugą w mili y dáley przynamniey/ ták iż ſie rozwloką cżáſem przez trzydźie=

śći mil/ cżáſem przez ſześćdźieſiąt kiedy ich wiele w kolei. A thak ſliſmy ſpołu

ná ten cżáſs z nawámi związawſzy ſie łańcuchy przez then cżás nieprześpiecżny/

zwłaſzcżá gdy wiátr mierny był. Ná oſtátku náſzy tłumácże z roſkazánia ná=

ſzego wołáli ná nie ich mową/ áby im powiedźieli przycżynę ich okrućieńſthwá

cżemu ná nie w thákim zebrániu vderzyli/ gdyż oni nie ná walkę do nich przyie=

10:

cháli iedno po kupiectwie/ ſkąd onym ſámym y nam może pożytek vrość. Po=

11:

wiádáiąc też to/ iż ich Pan/ Krol Luzytáńſki z ich Krolem w wielkiey przyiá=

12:

źni ſą. Odpowiedźieli/ iż ná thoſmy ſie wſzyſcy vdáli/ ábyſmy ſie mśćili ſwoiey

13:

krwie niewinney/ bo tu przyieźdźićie ludźi náſzych kupowáć/ ktore iećie iáko nie/

14:

ludźie/ iedno iáko pśi: przeto gdźie was możem doſtáć tákież wam vcżynimy/

15:

á wſzytki ſtátki wáſze pobierzemy. Obacżywſzy to Aloizyus poznali że to ſą Pi=

16:

ráte/ to ieſt wodni zboyce/ vmyſlili wroćić ſie ku Hiſzpániey/ bo dla thego ták

17:

okrutnego ludu trudno ſie nam wywiedźieć obycżáiow w kroleſtwie Gambre.

18:

¶ Ná drugi rok záſię Kádámuſtus Aloizyus zmowił ſie z tymże Antonielem

19:

Ligurem ná morze iecháć ſzukáć nowych kráin.

Wtore żeglowá
nie Kádámuſtá.

A ták mieſiącá Máiá puśćili=

20:

ſmy ſie záſię do Kánáryiſkich wyſpow/ potym do caput album. Potym puśći

21:

liſmy ſie dáleko ad auſtrum/ to ieſt ná południe/ przyſzlimy ku iednym wyſpom

22:

gdźie ták było gęſte drzewo Sándálowe/ áż ſie tám trudno wedrzeć do niego.

23:

Chodząc po wyſpie nie mogliſmy żadnego cżłowieká widźieć/ áni znákow ża=

24:

dnych ludzkich/ tylko wielkość Gołębi/ ktorzy ſie ludźi nie boią. A ták nátłu

25:

kliſmy ich kiymi y nábráli do okrętu/ wody ſłotkiey ktora thám byłá ná wyſpie

26:

nábráli ku pićiu. Przyiecháliſmy potym gdźie iedná rzeká wpada w morze/ nád

27:

ktorą wielkość Soli białey przyrodzoney/ nábráliſmy iey ku ſwey pothrzebie:

28:

támże też było wielkość ſkorup Małżowych álbo Zołwiowych/ ták wielkich iż

29:

iedná ſtałá zá tarcżą. Náſzy niektorzy bráli ie/ á cżynili ſobie ſnich rozmáite po

30:

tráwy wypráwiwſzy s ſkorup/ bo to v Włochow nalepſza potráwá/ támże wiel

31:

kość ryb było. Dáli tym tám wyſpom imię boni viſus. Potym ſie do drugiey

32:

wyſpy puśćili/ ktoremu dáli imię diui Iacobi. Potym do tego mieyſcá kthore

33:

zową caput viride. Potym ad duas Palmas/ potym do Spedegár/ potym do

34:

morzá Senege/ gdźieſmy pierwey byli.

Boni viſus wy=
ſpá.
Caput viride.
Due Pálme.
Spedegár.

S they przycżyny przeſpiecżnieyſzyſmy

35:

byli w ćiągnieniu/ áżeſmy przyſzli do they rzeki gdźieſmy ſie potykáli z Nigryty

36:

pierwey/ y ſliſmy tą rzeką áż do kroleſtwá Gámbre/ żadny nam nie záſzkodźił.

37:

Náſzy kupni ſłudzy Nigryte/ wołáli ná Nigryty áby przyſzli do nas á nie będą

38:

tego ſzkodni: y przyſzło ich kilko/ kthorzy im wſzytek ſpoſob źiemie Gámbre po=

39:

wiedźieli. Powiedźieli theż o Krolu Bátymánśie/ iż s Kupcy rad hándluie.

Bátymánſa.

40:

Przeto do niego poſłáli ſwego ſługę kupnego Nigrytę poſławſzy mu dáry/ tho

41:

ieſt/ koſzulę Hiſzpáńſkim dźiáłem wyſzywáną Iedwabiem á Złotem/ y ine rze=

42:

cży. Ktory Krol wdźięcżnie od nich przyiął dáry y záſię oddał/ ich towáry ku=

43:

pił/ dał zá nie niewolniki y cżęść Złotá. Mnimáliſmy tám Złotá łácno doſtáć

44:

ácż go doſyć/ ále w tákiey wadze iáko v nas: gdyż tho wiedzą że zá nie łácno ká=

45:

żdey rzecży doſtháć. Przychodźili do nas Nigrythe Gámbre Krolewſthwá/ ná

46:

brzeg rzeki z rozmáitymi rzecżámi/ drudzy też dźiwowáć ſie. Thowary ich kto=

47:

re nam nośili/ len ſubtylny Kotoná s ktorego ſzáty ſobie dźiáłáią iáko Iedwá=

48:

bne:

Kotoná.

przynośili Koty morſkie/ tákież Małpy/ Dáktyły y Pálmowe owoce/ kto

49:

rycheſmy ſie ſtrzegli ieść dla niepokoynego żywotá/ bo ich wiele od nich ſtękáło

50:

miedzy námi/ áż ieden vmárł. Nośili też ſkorki kotcże/ Káſtoreum álbo Mu

51:

ſzkat/ y ine rzecży: bráli od nas záſię noże/ igły/ źwierciádłá/ dzwonki/ obraſki/

52:

ſklenice opráwione ochędożnie/ y ine rzecży ktorych tám nie máſz. Zadnych rze=

53:

cży ſniednych áni trunkow nie przyimuią/ tákież y my od nich/ dla trućin.

Ten

strona: 452

O Nowym Swiećie.

Li. 452

¶ Ten Krolik Gámbre ieſt poddany Krolowi Melis/ ktory y Ceſárzem Ne=

beorum.

Ceſarz Nebeorū.

Zywią iáko y ludźie kroleſtwá Senege/ ácż máią Ryżu doſyć/ á wżdy

pſy iedzą. Wiele ich nágo chodzą/ ále co przednieyſzy chodzą w biſye/ iedzą też grafika

mięſo Elefántá/ to ieſt Wſłoniá

wielkiego/

O Elefáńciech.

ktorego przy mnie dał

zábić Kſiążę Gnumimenſá/ kto=

rego Elefántá dwá dni ſtrzeláli/

thym obycżáiem/ ſkrádáiąc ſie od

drzewá do drzewá ſtrzeláią ie z łu

10:

kow/ gdźie drzewá niemáſz// nie

11:

vczyni mu nic/ bo ták gniewliwy

12:

ieſt/ ktemu prętki/ iż trąbą kto=

13:

rą ma przed ſobą długą/ pochwy

14:

ći cżłowieká/ wzgorę im ćiśnie/

15:

niżli doleći do źiemie/ zdechnie.

16:

Przeto go ſtrzeláią gdźie gęſte drze

17:

wo/ iż dla ſwoiey wielkośći ne o=

18:

broći ſie miedzy drzewem. Strzał

19:

ki iádem mázáne co go imi ſtrzeláią: á omyláią ſie ná tym ći co powiádáią/ áby

20:

kolan nie miał/ ma koláná ná ktorych poklęknie kiedy chce/ kopytá okrągłe iá=

21:

ko tálerze/ á roſpádłe kopytá ma: młode zbieráią ku chowániu/ á náucżą iż mo

22:

wie ludzkiey rozumieć będźie. Wielkośći tákiey ieſt/ iż w nim ſámym mięſá ieſt

23:

iáko w piąći Báwolech: dał mi doſtátek tego mięſá/ khtoregom donioſł cżęść

24:

do ſwego towárzyſtwá/ ktorzy ie przypráwiáli dźiwnym obycżáiem/ á wżdy nie

25:

dobre bylo/ ále iż kiedy niewola muſiáło dobre być. Dárowáł mię theż nogą

26:

onego Wſłoniá y zębem/ ktory był ná dłuż ná dwánaśćie dłoni/ ten żąb dáro=

27:

wałem potym Kſiążęćiu Burgundyiſkiemu/ gdźie był on ząb miſternie oprá=

28:

wion. Ieſt też w tey rzece Gámbre kroleſtwá rybá wielka ná kſztałt wołu mor

29:

ſkiego/

Rybá wielka.

kthory końſką głowę ma/ żywiąc y wodą y źiemią/ bo ſie po źiemi páśie

30:

ná cżás: dwá zęby ma wyſzłe dáleko z gęby/ ná ſzerz iáko dwie dłoni ieden ząb/

31:

nigdźiey indziey tákiey ryby nie widáliſmy. Są też w tym kroleſtwie ptaki ro=

32:

zmáite/ ſą też y ryby rozmáite/ wſzákże od náſzych dáleko rozne. Potym ryſzy=

33:

liſmy ſie od kroleſtwá Gámbre ku południu dáley/ przyſzliſmy do drugiey rzeki

34:

rzecżoney Káſámánſe/ potym do mieyſcá iednego ktoreſmy przezwáli caput ru=

35:

brum/ iż tám źiemiá cżyrwona.

Káſámánſá.
Caput rubrum.

Potym do drugiego brzegu ktoryſmy przezwá

36:

li ſancte Anne/ iż w ten dźień było. Potym do drugiego ktoryſmy przezwáli ſi=

37:

nus domini/ iż w niedźielę.

Sinus domini.

Przyſzły potym do nas dwie Almádye/ to ieſt Ná

38:

wy álbo Lodzie Murzyńſkie/ s ktorymi kazáliſmy ſwoim kupnym ſługom mo=

39:

wić/ máiąc zá to áby ſobie rozumieli/ ponieważ wſzytko Nigryte: ále ſobie rozu

40:

mieć nie mogli/ áni przez znáki/ áni przez mowę: á co dáley to iuż nie mogliſmy

41:

mieć rozmowy żadney z ludźmi ná wſzytkich wyſpoch/ bez kthorey trudno nam

42:

co pocżąć było. S tey przycżyny vmieniliſmy do domu ſie wroćić: Iedenżeſmy

43:

tám dźiw widźieli nawiętſzy ná morzu/ ktory ſie inácżey v nas záchowuie/ tho

44:

ieſt/ morze kthore v Wenecyey według ſwego przyrodzenia ſześć godźin ginie á

45:

ſześć gdoźin rośćie w iednę miárę/ ále tám cżterzy godźiny rośćie á ośḿ godźin

46:

ginie/ prędzey rośćie niż ginie/ przeto tám wielka nieprzeſpiecżność ná wodźie/

47:

ták iż ná trzech kotwicach ledwie okręt ſtánie.

48:

¶ Trzeći raz vmyſliłem żeglować do Kálekutu/

Kádámuſthus
mowi.
Kálekut.

gdźie nawiętſzy ſkład kupiec=

49:

kich rzecży z Indyey/ tráfili mi ſie towárzyſze ktorzy iecháli od Krolá Luzytáń

50:

ſkiego/ áby ſie wywiedźieli obycżáiow Nigrytow/ á nowych Kráin doiecháli

51:

gdźie mogli/ ktorzy do mnie ſtąpili tám gdźiem ná ten cżás był/ ná mieyſcu kto

52:

re zową Lachus/

Láchus.

nie dáleko mieyſcá ktore zową ſacrum promontorium álbo ca

53:

put S. Vincencij/ ktorym byłem rad y cżeſtował iáko mogł/ powiádáiac ieden

Gggg 4

drugiemu

strona: 452v

Kſięgi Dźieſiąte

drugiemu przygody ſwoie/ y żeglowánie kędy ktory był. Napierwey powiádał

Kádámuſtow przyiaćiel ktory iechał s tym przełożonym Krolá Portugálſkie^o

iż byli v ludźi ieſzcże świátu nie znáiomych/ przezwáli ten kray Ságres:

Sagres.

tám ći

ludźie mieli ryte y rzázáne obrázy modłow ſwoich/ á niżli ktory ſnich iadł álbo

pił/ dał pierwey obraſkowi ſwoiemu ieść. Są też cżarni ći ludźie názbyt y nágo

chodzą/ á máią blizny po ćiele cechowáne żelázem roſpalonym/ nawięcey ná cże

le co známienitſzy: żywią miodem/ ryżem/ y ptaki rozmáitemi: noſzą też v vſzu

kołtki/ zapony złote/ y s pereł/ tákież y v nozdrzy. Potym też ná drugim wyſpie

náleźli ludźi ktorzy mieli prote nozdrze/ vſzy/ tákież przekrawáne licá/ drudzy

10:

mieli ſznury ná ſzyi z zębow ludzkich miáſto łáncuchá. Ci przyiecháli w łodźiách

11:

do nas/ s ktorymi chćieliſmy iáką rozmowę mieć/ ále żadny tłumácż náſz ſnimi

12:

nie vmiał mowić/ choćia theż rodzay Murzyńſki był. Wźięliſmy iednego ſnich

13:

do Liſybony/ gdźie ze wſzego świátá rozmáite ięzyki naydźie/ nie vmiał ſnim ża

14:

dny mowić/ okrom iedney Murzynki ktora byłá kupioná nie dawno: tá nic oſo

15:

bnego nie mogłá ná nim wybádáć co ſie v nich dźieie/ thylko iż tám Iednoro=

16:

ſcow doſyć żywych.

Iednoroſcy:

Powiádał też iż widźieli táką rybę wielką/ iż przewyzſzáłá

17:

wielkośćią ich okręty/ ktorą było widáć nád wodą wyſoko/

Rybá wielka.

máiąc pławy iáko

18:

v wietrznego młyná powietrzniki/ nie byłá ich nigdźiey bliżey mile/ bo wnet vy=

19:

rzawſzy ią wielkim ſzumem płynąc/ vćiekáli od niey/ ták iż nigdy nie byli w więt

20:

ſzym ſtráchu: przewyzſzáłá wielkośćią Bálenę álbo Wielorybá. Potym przy=

21:

ſzłá ná nie ćięſzka chorobá/ iż muſieli ku domu żagle obroćić.

22:

¶ Látá 1500. Emánuel Krol Portugálſki/ wypráwił do Indyey okręt wiel

23:

ki ſamodwánaſt z drugimi mnieyſzymi/ nád ktorym przełożył Piotrá rzecżone=

24:

go Aliares y Abrylluſá/

Petrus Aliáres.

opátrzone wſzelkim doſtátkiem/ ták ſtrzelbą iáko y ży=

25:

wnośćią ná ośḿnasćie mieſięcy. Napierwey przeſzli przez Kánáryiſkie wyſpy/

26:

potym wyſep capiti viridis/ potym przyiecháli pod ieden wyſep/ widźieli pły=

27:

nące ludźi w korytach/ pochwytáli ie/ chcąc ſie od nich wywiedźieć o ſpoſobie

28:

thego kráiu. A gdy żadney mowie áni znákom rozumieć nie mogli/ vbrawſzy ie

29:

chędogo po Hiſzpáńſku/

Anánia.

puśćili ie záſię wolno do ſwoich/ co ſie im bárzo podo=

30:

báło bo nágo chodźili. S tey przycżyny widząc to drudzy/ płynęli do nich wo=

31:

dą drudzy w korytach ná wodę/ śpiewáiąc/ weſeląc ſie y ráduiąc z ich przyie=

32:

chánia. Potym ſtárſzy náſz dał im znáć áby przyſzli do iego okrętow/ ktorzy tho

33:

vcżynili/ támże byli weſeli y rozmawiáli s ſobą przez znáki około frymárkow.

34:

Bráli náſzy zá pápier y zá ſukno od nich łuki y ſtrzały. Tám też náſzy náleźli wo

35:

dę ſłotką ku pićiu/ ktorey nábráli do okrętow/ tákież drew: nábráli też od nich

36:

korzenia s ktorego chleb pieką. Ci ludźie ſą nie práwie cżarni iákoby Cygáni/

37:

nágo chodzą/ wſtydu żadnego nie máią/ brwi nád ocżymá fárbuią rozmáitemi

38:

fárbami/ wárgę ſpodnią v gęby dźiuráwią/

Wárgi dźiuráwe

w ktorą kámień drogi wpráwuią

39:

we złoćie/álbo też kość białą rybią: tákże y niewiáſty cżynią/ kthore też włoſy

40:

długo noſzą po plecach roſpuſzcżone: domy máią drzewiáne chroſtem á liśćiem

41:

przykryte/ w ktorych ſłupy cżynią/ v ktorych wiążą báwełniáne ſieći co ná nich

42:

legáią/ tak gęſtho iedná podle drugiey iż ony kolepki rozeznawáią/ kthore cżyie

43:

mieyſce przy ognioch ſiedzą/ á kámieniem oſtrym drwá rąbáią/ bo thám żelázá

44:

żadnego nie máią/

Rąbánie drew.

á rybitwi ſnich niepoſpolići/ łowią ryby báwełniánymi ſie=

45:

ćiámi/ gdźieſmy w ten cżás widźieli ryby thák wielkie łowiąc iáko fáſy. Dáli

46:

znáć potym o tákich ludźiech Krolowi Portugálſkiemu/ ieſliby ſie mu podobá

47:

ło pokrzćić ie/ á náucżyć obycżáiow dobrych/ ponieważ ſą miłoſierni y niezdrá=

48:

dliwi/ cżego doświadcżyli/ gdy náſzy dwu złocżyńcow ná brzeg wywiedli ktorzy

49:

śmierć záſłużyli/ przywiązáli ie ku krzyżowi w kopawſzy w źiemię/ y odiecháli=

50:

ſmy ich tám áby byli potrapieni mękámi od onych ludźi. Ale oni ludźie przycho

51:

dząc do nich/ ćieſzyli ie płácżące y płákáli ſnimi/ potym ie rozwiązáli/ ná oſtá=

52:

tek mnimamy miedzy ſobą záchowáli wolne.

53:

¶ Tegoż cżáſu/ to ieſt wtorego dniá mieſiącá Máiá/ puśćiliſmy ſie do thego

mieyſcá

strona: 453

O Nowym Swiećie.

Liſt 453

mieyſcá ktore zową caput bone ſpei.

Caput bone ſpei.

Potym dwánaſtego dniá thego mieſiącá/

vkazáłá ſie Kometá przećiw Arábiey. Rychło potym powietrze wielkie wſtá=

ło/ ták żeſmy mnimáli pod ſáme obłoki wzlátáć ná wełłach morſkich/ gdźie nam

cżterzy Nawy vtonęły/

Potop.

á drugie wiátr rozegnał rozno: Nawá pretoria/ to ieſt

w kthorey przełożony ſiedźiał/ y ze dwiemá drugimi/ nie wiedźieć gdźie ſie po=

dźieli: ták iż dwádźieśćiá dni po morzu błądźili ládá gdźie. Pothym ſzoſtego

dniá Lipcá z dáru Boſkiego vyrzeliſmy brzegi Arábiey/ á tám przypłynąwſzy/

zrzućiliſmy kotwice/ gdźie tám byłá wielkość ryb. Nie wyſiadáiąc ná brzeg pu

śćiliſmy ſie do Záfale/

Zafálá.

gdźie tám ná drodze vpáthrzyliſmy dwie Nawie Mau=

10:

row/ w ktorych wieźli Złoto do kroleſtwá Melinde: ktore Nawy gdy nas vy=

11:

rzáły/ pocżęły vćiekáć wymiotawſzy złoto w morze. Gdyſmy ich dogonili á py=

12:

tháli co zacż ſą/ powiedźieli żeſmy ſą Maurowie Krolá Melinde/ vćiekáliſmy

13:

przed wámi/ przetoſmy złoto wyrzućili ábyſmy thym rychley vćiekli. A gdyſmy

14:

ich żáłowáli/ bo Krol Melinde przyiął nas łáſkáwie y cżeſtował v ſiebie/ prze

15:

to roſkazał ſtárſzy náſz/ áby ieſliby co mogli wyćiągnąć z wody złothá/ im záſię

16:

wroćili. Oni potym rzekli: prośimy ieſli maćie iákie cżárowniki co by to záſię

17:

z wody nam wybráli. Ktorym rzekł ſtárſzy náſz/ my wiárę trzymamy ktorey nas

18:

Pan Kryſtus náucżył/ w ktorey nam zákázuie ſrodze cżárownikow náſládowáć

19:

przeto ſie s tym nie obieramy. Potym przypłynęliſmy ná wyſep Krolá Zafal=

20:

ſkiego rzecżony Mozobinge/

Mozobinge.

gdźieſmy tám náleźli doſyć Kupcow bogátych: od

21:

pocżynąwſzy tám/ wźięliſmy s ſobą wodzá do wyſpu Achiloá/

Achiloa.

á thám ſie zeſzły

22:

ſześć łodźi náſzych/ á ſiodma nie wiedźieć kędy ſie podźiáłá. Ten wyſep ácż má=

23:

ły/ áłe w nim cudne budowánie iák w Hiſzpániey/ Kupcow w ſobie ma doſyć/

24:

ma też w ſobie doſyć Złotá/ Srebrá/ Pereł/ Ambry/ y Káſtoreum. Ludzie

25:

ſą bárzo cżarni/ ſzáty máią białe iáko iedwábne. grafika

26:

¶ Potym przypłynęliſmy do

27:

Kálekutu Miáſthá/

O Kálekućie.

kthore

28:

więtſze ieſt niż Liſyboná/ w

29:

kthorym więcey Krzeſcijan/

30:

Indow/ niźli inych ludźi.

31:

Wiele tám ieſth Koſciołow

32:

Kryeſcijáńſkich y dzwonow/

33:

iedno iż kápłanow Krzeſci=

34:

iáńſkich nie máią/ thylko w

35:

koſcielech ſą iákieś fáſy z wo=

36:

dą pełne Bálſámem/ w kto

37:

rey ſie krzcżą kázdego Roku

38:

trzećiego/ takież y w rzece kto

39:

ra idźie przez miáſtho Kále=

40:

kut. Miáſto też ieſt ná vlice wymierzone iáko y drugie miáſtá/ domy s cegły á

41:

z wapná. Ieſt też Krol tego miáſtá/ ktory nápoły trzyma wiárę Krzeſcijáń=

42:

ſką á nápoły Máchomethſką z Maury/ ktoremu tho Krolowi poddáni wielką

43:

cżeſc wyrządzáią/ y w wielkiey go oſtrożnoſci máią/ thym ſpoſobem iáko Ceſá=

44:

rzowi Tureckiemu. A gdy ſie dowiedźiał o okręciech Krolow Portugálſkich/

45:

poſłał po ſtárſzego náſzego/ kthory gdy wyſiadł ná źiemię/ pięć tyſiąc ludźi go

46:

przyprowádźili do páłacow Krolewſkich/ przed ktorymi theż dwá ſzli z laſkámi

47:

Srebrnymi. Tám widźiał ochędożne gmáchy kortynámi z iedwabiu wyſzywá=

48:

nymi/ iż tákich nigdźiey nie widał. A gdy przyſzedł do łożnice gdźie Krol le=

49:

żał/ tám ieſzcże przypráwnieyſze okazánie wſzytkich rzecży było. Krol kniemu

50:

rzekł: cośćie zá ludźie á cżego potrzebuiećie? Rzekł náſz ſtárſzy: O Krolu wiel=

51:

ki/ ieſt ten obycżay v pánow Krześćijáńſkich/ iż gdy Krol przez ſwego poſłá ná

52:

wiedza Krolá przyiaćielſkim obycżáiem/ á ma ſnim co potrzebnego mowić/ nie

53:

ſpráwuią thego iáwnie poſłowie/ áż drudzy odſtąpią ná ſtronę. A gdy kazał

wſzytkim

strona: 453v

Kſięgi Dźieſiąte

wſzytkim máło odſtąpić/ vcżynił rzecż poſeł do Krola w thy ſłowá: Iż ſłyſząc

moy pan Krol Portugálſki o thwoim záchowániu w Krześćijáńſkiey wierze/

ſzcżego oſobliwą poćiechę ma/ przeto tego prágnął áby ćie náwiedźił przez ſwe

go poſłá/ iáko powinien káżdy Pan Krześćijáńſki cżynić s práwego ſercá/ v ká

żdego tákiego przyiáźni nábywáć/ w ktorey chce s thobą trwáć bez przeſtánia.

Krol Kálekucki był wdźięcżen tego poſelſtwá/ y roſkazał Kſiążętom ſwoim/

áby poſeł y wſzyſcy iego cżeſtowáni byli: y ſtáło ſie ták. Wiele inych piſáło o tym

Krolu inácżey/ iákoby był báłwochwálcá cnoty nie máiąc/ żon miał kilko ſet/

do ktorych Kápłani iego wolny máią przyſtęp/ máiąc to ſobie zá wielką cżeść.

10:

¶ Do tego też miáſtá Kálekutu/ wożą doſyć pſzenice Maurowie w ſwych ło=

11:

dźiach/ s ktorey nie ták chleb pieką iáko v nas/ ále plácki/ bo piecow nie máią/

12:

ná káżdy dźień ine kwáſąc ćiáſtá. Máią też ryżu doſyć/ y wołow/ ále mniey

13:

ſze niż v nas. Nabiáłu wſzelkiego doſyć máią y owocow wſzelkich/ thákież iá=

14:

god winnych kthore zowiemy rozynki. Krol Kálekucki chcąc ſie záchowáć po

15:

Krześćijáńſku/ nie iada żadney rzecży co śmierć podeymuie/ to ieſt wołow/ pta

16:

kow/ y inych tákich/ dźierżąc ſie onych ſłow kthore Pan Kryſtus powiedźiał:

17:

qui mortem alicui intulerit et ipſe pereat/ to ieſt/ kto komu śmierć zádá/ ſám

18:

też niechay zginie/ k tym ſie ſłowom przychyláiąc/ qui ferit gladio: gladio pe=

19:

ribit. Głupi ludźie nie rozumieiąc/ iż ſie to nie ná bydło ſciąga/ iedno ná lud

20:

Boży: ále poſpolity lud iada ryby/ ptaki/ wołow áni krow nie iadáią/ zową ie

21:

błogoſłáwionemi/ y gdy imo ie idą mácáią ich rękomá y ręce záś cáłuią/ iáko

22:

niektorzy z náſzych obraſkom cżynią. A ták kthory Krol ich prawdźiwy Krze=

23:

ſcijánin/ nie iada iedno mleko/ máſło/ ryż/ owoce wſzelkie/ orzechy/ iágody/ y

24:

ine tákie: tenże obycżay y dworzánie záchowuią ktorzy mu chcą pochlebić: Nie

25:

pija też Krol nic inego iedno wino Pálmowe/ ktore bárzo ſłotkie iáko Dákty=

26:

ły: nie pija też dotknąwſzy ſie wárgámi nacżynia/ ále záwieſzony ma Kubek iá=

27:

ko ántwos/ leie ſobie w gębę potroſze. Gdy gdźie Krol iedźie/ thedy go noſzą

28:

co známienitſzy ná ſtolcach álbo ná rámionach ieſli nie dáleko: pieſzo przy nim

29:

wiele idźie/ drudzy ná Wſłoniach ktorych tám doſyć. Wſzyſcy też tám nágo cho

30:

dzą tylko biodrá opáſawſzy/ ále Krol w ſzáćiech s ſubtelnego płotná iáko ied=

31:

wab/ y drudzy ſtárſzy. Maurowie też ſwoim obycżáiem ſie noſzą w długich ſzá

32:

ćiech. Ieſt Kálekut od Liſybony mil ośḿnaśćie ſet/ ták iż ledwo zá ſzeſnaſcie

33:

mieſięcy przeiedźie. Wiedzą też w Kálekućie o popie Ianie iż ieſth Krzeſcijá=

34:

nin/

Pop Ian.

ále znáiomoſci ſnim nie máią/ gdyż nie kupcży áni walcży ni ſkim ſiedźi od

35:

nich zá cżyrwonym morzem ku Afryce dáleko.

36:

¶ Do Kálekutu przywożą z inych kráin korzenia wſzelkie/ iáko Piers/ Goźdźi

37:

ki/ Imbier/ Kádźidło/ Láchá/ Muſzkat/ Kámienie/ Perły/ y ine rzecży/ bo

38:

tám ſkład wielki tych y inych wſzytkich rzecży. Náſze towáry v nich nie płácą

39:

okrom lnu/ choćia tám ſubtylne ſzáty máią nád iedwab/ á wżdy len wpowadze/

40:

thák iż náſzy żeglarze zá koſzule wyſzywáne bráli po mierze korzenia.

41:

¶ Ieſt środ miáſtá Kośćioł wielki/ zową Moſchea/ gdźie frymárki álbo ku=

42:

pie cżynią s ſobą Kupcy z rozmáitych ſtron świátá. Maurowie thám przodek

43:

máią/ á wſzákże Krześćijánom nie roſkázuią/ y owſzem cżęſto ſnimi zádźieráią.

44:

Abowiem tráfiło ſie Porthugálcżykom iednego cżáſu prośić Krolá ich áby ie

45:

rychło odpráwił/ gdyż iuż tám trzy mieſiące mieſzkáli/ á thák ſie záchowuie/ iż

46:

nie wolno s kupiámi iecháć/ áż od Krolá będźie miał dozwolenie. Dał thedy

47:

Krol wołáć áby ſie żadny s kupiámi nie ruſzał/ áżby pierwey Luzytany odprá=

48:

wiono. Ważyli ſie tego Maurowie/ puśćili ſwoy okręt od miáſthá s kupiámi

49:

ku Arábiey. Bacżąc to náſz przełożony/ wźiął on okręt pogoniwſzy/ kupie po=

50:

brał/ okręt ſpalił. Maurus chodźił po mieśćie wołáiąc ná gwałt/ zowąc nas

51:

rozboycy. Szli potym do Krolá wſzyſcy Maurowie/ myſmy też poſłáli ſwego

52:

Aráſzorá/

Aráſchorá.

iż ſtrzeżem roſkazánia Krolewſkiego/ á nic nád iego wolą nie cżynie=

53:

my. Krol zá ich vſtháwicżnymi ſkárgámi gdy mowili/ iż więceieſmy wźięli niż

przywieźli/

strona: 454

O Nowym Swiećie.

Liſt 454

przywieźli/ dopuśćił im záſię odebráć nam ták wiele. Rzućili ſie tedy Mauro

wie wſzyſcy na nas trochę w mieśćie/ ięli bić Krześćijány/ z łukow ſtrzeláli/ y

wſzelki rodzay zbroie ná nas otworzyli: my tylko mieczmi broniliſmy ſie zá płaſz

cżmi/ áleſmy im nie mogli odeprzeć bo nas máło było/ przetochmy pierzchnęli/

á iuż było miedzy námi zábitych pięć álbo ſześć/ á ſnich ośḿ álbo dźiewięć/ rán

nych było z obu ſtron doſyć/ ledwieſmy fortę mogli zámknąć zá ſobą przed nimi

vchodząc do domu: oſkocżyli dom o nas ktory był wyſoko murem obtocżon: mie

liſmy też ośḿ łukow/ s kthorych odſtrzelawáliſmy Maury/ á oni thym więcey

nas dobywáli. Widząc tho my/ wyſzliſmy z domu broniąc ſie/ vchodźiliſmy co

10:

rychley do ſwoich okrętow/ ktore były nie dáleko miáſtá/ ácżkolwiek iuż wie=

11:

dźieli náſzy o tey przygodźie/ boſmy chorągiew ſwoie ná nie podnieſli byli z do=

12:

mu/ ále trudno nas mieli rátowáć ſtrzelbą ſwoią przez thák dáleki cel/ ácżkol=

13:

wiek ſtrzeláli/ ále ſzkody w nich nie mogli vcżynić. A ták ná brzegu będąc wąt

14:

pliwi żywotow/ gdyż Maurow co dáley to więcey przybywáło/ ták iż nie mo=

15:

gliſmy w ſwoie łodźie wſieść bez ſzkody náſzey w ludźiech/ ábowiem łodźie bli=

16:

ſko nie mogły przydź by ich Maurowie nie vchwyćili/ áż w pław do łodźi mu=

17:

ſieliſmy niektorzy vćiekáć: zginęło tám náſzych pięćdźieſiąt okrom Aráſſory/ le=

18:

dwie nas dwádźieśćiá przypłynęło do okrętow. Gdy to náſz ſtárſzy obacżył/ żá

19:

łośćiwy był s tego/ kazał pobráć dźieſięć okrętow Maurſkich s kupiámi/ ludźi

20:

wſzytki pobić/ okręty popalić/ á kupie pobráć/ tákże ſie ſtáło/ Wſłoniow by=

21:

ło w nich trzy/ pobiliſmy á wſolili w becżki ná ſtráwę. Pothym przypłynąwſzy

22:

pod miáſto ſtrzeláliſmy z dźiał/ ták żeſmy domow nie máło potłukli/ y máłoch=

23:

my nie zápalili miáſtá: ácżkolwiek też oni ná nas ſtrzeláli/ ále lichą ſtrzelbą má

24:

ią hakownicżą/ ſzkody nam nie vcżyniłá. Nawy ich ſą bárzo ſłábe tákież In=

25:

dyiſkie/ żadnym żelázem nie ſpoione iáko náſze bo v nich dla Mágneſá kámie=

26:

niá ktorego w wodźie ſkáły ſą nie mogą być żelázem ſpráwione okręty. Odda=

27:

wſzy im rowną ſzkodę/ puśćiliſmy ſie od Kálekutu do miáſthá Kuchiny/

Kuchiná.

było

28:

leuk álbo mil trzydźieśći/ gdźie thám kupie przeſpiecżniey vmyſliliſmy ſpráwo=

29:

wáć: płynąc thám/ poućiekáli Maurowie od ſwych Naw/ w ktorych nie było

30:

nic iedno ryż á pſzenicá/ przetoſmy ie popalili. Przyſzliſmy tedy pod miaſto Ku

31:

chinę dniá dwudźieſthego cżwartego Grudniá mieſiącá/ poſłáliſmy do Krolá

32:

onego miáſtá/ żáłuiąc ſie tego co nam wyrządzono w Kálekućie/ ktory nas bár

33:

zo żáłował/ y dał nam wſzytko zwoleńſthwo v ſiebie/ dawſzy w zakłádźie dwie

34:

perſony iáko ieſt obycżay/ á my tákież dwie zacnieyſze. Ale iż ten obycżay v nich

35:

ieſt/ ktoby w okręćie iadł/ Krolá nie ma nigdy widźieć/ przetho ſie odmieniáli

36:

cżęſto/ iedni chodźili ieść/ á ći co iedli przychodźili. Mieſzkáliſmy tám piętna=

37:

śćie dni/ náieżdzáli tám nas Maurowie s Kálekutu z roſkazánia Krolá ich w

38:

wielkośći okrętow/ ktorebyſmy byli łácno poráźili/ byſmy byli mieli wiátr po

39:

temu w nocy/ ale ſkoro noc záſzłá znikáli precż. Pytał nas Krol Kuchin trze=

40:

báli nam pomocy przećiw nieprzyiaćielom Maurom/ zá toſmy mu dźiękowáli

41:

á powiedźieli że nie trzebá/ wiemy dobrze iuż ſpoſob ich potykánia. Máiąc my

42:

iuż nawy y okręty pełne towáru/ vmyſliliſmy ſie puśćić do domu. Puśćiliſmy

43:

ſie tedy z Bożą pomocą do Luzytániey/ to ieſt Portugáliey/ przyſzliſmy do kro

44:

leſtwá Chánono piętnaſtego dniá Stycżniá mieſiącá/ gdźie nam Krol one^o kro

45:

leſtwá/ vkazał wielką przyiaźń/ ſłyſząc dobre záchowánie Krolá Portugálſkie^o

46:

s poſtronnymi ludźmi. Pytał nas trzebáli nam iákich towárow/ to ieſt korze=

47:

nia. Powiedźieliſmy go mamy pełne nawy y okręt/ okrom Cynámonu ktore

48:

go nie wiele mamy/ mogliſmy go ieſzcże wźiąć bákarow ſto (bákár nośi cżterzy

49:

becżki) zá ktore dał ſtárſzy náſz pieniądze złote/ krzyżaki zową/ puł złotego Wę

50:

gierſkiego płáći ieden. Mnimał potym ten Krol ábyſmy więcey pieniędzy nie=

51:

mieli/ máiąc zá to áby nam wſzythko pobrano v Kalekutu/ chćiał nam dáć ná

52:

wiárę inſzego korzenia co trzebá/ mowiąc: kiedy tu drugi raz będźiećie s wym

53:

towárem/ oddaćie. Náſz potym ſtárſzy dźiękował s tego/ á powiedźiał iż nie

trzebá/

strona: 454v

Kſięgi Dieſiąte

trzebá bo pełne nawy towárow/ tylko prośił áby im dał iednego s ſwoich kto

ryby do Luzytániey ſnimi záiechał/ á iemu potym ſpráwę dał o rządźie á bogác=

thwie/ y o záchowániu dobrym przećiw káżdemu Hiſzpanow/ s ſwoim dobrym

pożytkiem. Vcżynił to Krol bárzo rad. Puśćiliſmy ſie tedy do Luzytániey/ ie

dno dźień zmieſzkawſzy v Kanoná/ liſty piſał náſz ſtárſzy do krolá Kuchiny przy

rzekáiąc mu że ſie będą zakłádnicy iego mieć dobrze ktore s ſobą wźiął od nie=

go/ á w rychłym cżáſie ie wroćić przyiechawſzy z dobrymi dáry. Piſał też do ſwo

ich ktorzy też tám zoſtáli/ áby kupie rządnie ſpráwowáli/ á imię Krześćijáńſkie

y náukę Páná Kryſtuſowę káżdemu przepowiádáli/ áby ſie ſzyrzyłá po wſzyth=

10:

kich końcżynach świátá. Płynąc tedy do domu/ gdy byli w kroleſtwie Melin=

11:

de (w Afryce to ieſt kroleſtwo) zápalił ſie okręt y zgorzał ze wſzytkimi towáry

12:

Tonárowi Sáncynowi/

Okręt zgorzał.

thák iż ledwie ſniego ludźie w łodźiach povćiekali. V

13:

Zafále záſię nawá vtonęłá/ thák iż thylko ſześć Naw do Vliſybony przyſzło od

14:

dwunaſci/ ktore potonęły iedny z ludźmi drugie roſpędźił wiátr niewiedźieć kędy

15:

¶ Miárá álbo wagá wſzelkich rzecży/ thákież Monethá w Kálekućie/ gdźie

16:

ſkład kupiecki Indyey/ ták ſie záchowuie:

Miárá y wagá
rozmáitego ko=
rzenia.

Ieſt bákkár/ miárá iáko przykádek/

17:

ktory waży cżterzy becżki towáru. Bákkar tedy orzechow Muſzkátowych da=

18:

wáią w Kálekućie zá pułpiętá ſtá fawow pieniędzy/ tych fawow dwádźieśćiá

19:

zá dukat/ to ieſt koronę/ Cynámonu bákkár zá trzy ſtá y dźiewięćdźieſiąt fawow.

20:

Item fárákulá Imbieru ſuchego/ to ieſt dwudźieſta cżęść bákkáru/ zá ſześć fa

21:

wow. Fárákulá Imbieru s cukrem przypráwionego zá dwadzieśćiá y ośḿ fa=

22:

wow. Bákár Támiryndy zá trzydźieśći fawow. Bákár pieprzu długiego zá cżte

23:

rzy ſtá fawow. Bákár Zerombecy zá cżterdźieſci fawow. Bákár Mirábolanu zá

24:

pięć ſet y ſzeſcdźieſiąt. Bákár Zedonáryey zá trzydziesći. Bákár Sándalu cżyr=

25:

wonego zá oſḿdźieſiąt fawow. Bákár Lache zá dwie śćie y ſzeſcdźieſiąt fawow

26:

Bákár pieprzu proſtego zá trzy ſtá y ſzeſcdźieſiąt. Item Fárákulá Kádźidłá zá

27:

pięć fawow. Fárákulá Bełzuiny zá ſzeſc fawow. Fárákulá drzewá Aloes cżte=

28:

rzy ſtá fawow. Fárákulá Káſyey fawow dwá. Fárákulá Reubárbárūfawow

29:

cżterzy ſtá płáći. Item bákár goźdźikow fawow ſzeſc ſet. Fárákulá Opij fawow

30:

cżterzy ſtá. Bákár Sándalu białego ſiedḿ ſet fawow. Perły inácżey mierzą.

31:

¶ Náſze záſię towáry Hiſzpáńſkie ták płáćiły. Fárákulá miedźi zá cżterdźieſci

32:

y pięć fawow. Fárákulá koralow białych zá thyſiąc faw. Fárákulá Ołowu zá

33:

oſmnaśćie. Koralow okrągłych zá ſiedḿ ſet faw. Srebrá zá ſto y dwádźieśćiá grafika

34:

faw. Fárá. Koralow proſtych zá trzy ſtá

35:

Háłunu zá piećdźieſiąt y cżterzy faw. Itē

36:

ſzáfránu pułtrzećia árátá Portugálſkiey

37:

wagi około trzech funtow vcżyni/ zá oſḿ

38:

dźieſiąt fawow.

39:

Ty ine rzeczy nie w Kálekućie ſie

40:

rodzą/ ále z inąd przywożą.

41:

¶ Pierz rośćie ná przedmieśćiu Kále=

42:

kuckim/ wſzákże go z inąd więcey przywo=

43:

żą/ od Kálekutu ná pięćdźieſiąt leuk/ le=

44:

uká waży náſzę milę máłą.

Pierz/ Cynámō/
Goźdźiki y ine.

Cynámon ro=

45:

śćie w kráinie Záilon/ zá Kálekuthem.

46:

Goźdźiki roſtą w kráinie ktorą zową Ká

47:

nonor/ od Kálekuthu dwánaśćie leuk.

48:

Meluzá dálſza poſyła theż do Kálekutu

49:

Muſzkatowe orzechy/ Máſtyx/ y ine rze=

50:

cży. Káſtoreum álbo Muſzkum poſyłá

51:

kráina Pego. Perły poſyłá kráiná Ar=

52:

muzy/ też y Máláká. Spikus y Nárdus

y Mirá=

strona: 455

O Nowym Swiećie.

Liſt 455

y Mirábolany poſyła kráiná Kolumbáiá. Káſsyą ná rozgach dawa Kalekut

Kádźidło poſyłáią Sábei. Mirrę poſyła Fártyká. Drzewo Aloes/ Reu=

bárbárum/ Kámforę/ Kálingę/ poſyła kroleſthwo Chiwá/ zá Kálekutem ná/

tyſiąc leuk. Zerombę dawa Kálekut. Kárdámomum poſyła kroleſtwo Ká=

noná/ od Kálekutu dwánaśćie leuk. Długi pierz ślą kráiny Same/ Benzui/

Zan/ zá Kálekutem. Thámiryndy/ Zedonáryą płodzi Kálekut. Láchę poſy=

ła Sámothrá. Brázyllę dawa kráiná Thárnázár. Oppium idźie z Adde.

Opium.

Wſzákże ty y ine rzecży roſtą w inych kráinach.

¶ Tu ſie iuż iáwnie okazáło/ iż Portugálcżycy álbo ini z záchodnich kráin mo

10:

gą żeglowáć morzem wielkim do Indyey/ álbo ná wſchod ſłońcá/ ácż bárzo dá

11:

leko obieżdzáć ná południe/ cżego przed tym ſtárzy żeglarze nie wiedźieli/ bo nie

12:

rowno bliżey do Kálekutu álbo do wſzythkiey Indyey źiemią álbo cżyrwonym

13:

morzem/ ále nie wſzędy doiedźie wodą/ á też nieprzeſpiecżno źiemią przed Má=

14:

chometany/ tho ieſt Aráby/ Maury/ Mámáluchy/ Perſy/ Murzyny/ y przed

15:

inymi. A ták iuż káżdy może rozumieć/ iż Oceanus ieſt godny ku żeglowániu/ y

16:

doświadcżony ze trzech ſtron ſwiátá/ to ieſt z zachodu/ s południá/ y ze wſcho=

17:

du ſłońcá/ tylko ná puł nocy ieſzcże nikomu nie świádomy/

Mare glaciale
ná pułnocy.

gdyż tám przed wiel

18:

kim źimnem nie może być godny ku żeglowániu/ á iáko drudzy piſzą iżby miał

19:

być záwżdy zámárzły.

20:

Rozdźiał Dźiewiąthy Kſiąg Dźieſiątych/ o piel=

21:

grzymowániu y żeglowániu Ludwigá Wártomán

22:

nuſá Rzymiániná po rozmáitych kráinach ſwiá

23:

thá/ y przygodach iego/ ſam o ſobie na=

24:

pierwey piſze.

Ludwig Wárto
man.

25:

grafika

26:

Iele ich przedemną było y po mnie będźie/ ktorzy záw

27:

żdy chćiwi byli wiedźieć nowych rzecży/ á położenie/ ſpoſob/ y zácho

28:

wánia rozumieć poſtronnych kráin/ y ludźi w nich mieſzkáiących/

29:

iedni przez cżytánie/ drudzy przez pythánie pielgrzymow/ iákim ia

Hhhh

też ieden

strona: 455v

Kſięgi Dźieſiąte

też ieden był/ ktorym wielekroć cżytał y ſłyſzał powiádáiąc o tych mieyſcach kto

rem wątpliwie w ſwey myſli záchował v ſiebie/ áżem ie ſwą nogą przemierzył/

zwłaſzcżá ná wſchod ſłońcá kráiny/ o ktorych wiele Hiſtorykowie y Kozmográ=

fowie piſáli dźiwnych rzecży/ ktoreſmy my s táką trudnośćią á ćięſzkośćią prze=

ſzli s ćięſzkim tłumokiem/ iáko ieden Atlás kthory niebo ná rámionach piáſto=

wał. ¶ Acżkolwiek tych wiele ieſt/ ktorzy zgárdźiwſzy źiemą iáko podłą

rzecż/ zálećieli rozumem do niebá/ áby wiedźieli biegi/ ſpoſob/ y położenie

iego/ máiąc ſobie zá to áby ſtámtąd widźieli wſzytko co ſie ná źiemi dźieie/ á ro=

ſkoſz s tego oſobną mieli: cżego ia nie gánię/ ieſliby kto w tym doſkonáły był. Ale

10:

ia pámiętáiąc ná trudnośći y ná nędze ktorem miał w ſwey ſpekulácyey ná źie=

11:

mi/ to ieſt głod/ prágnienie/ źimno zbytnie/ gorącość/ więźienie/ bićie/ wy=

12:

ſługowánie w niewoli/ y inych więcey/ nie chcemi ſie wyſzſzego pielgrzymowá=

13:

nia/ bo im dáley tym trudniey. Kthorzy tedy chcą wiedźieć przycżynę mego że=

14:

glowánia/ tákież pielgrzymowánia/ inſza nie byłá/ iedno ábych ſwey myſli do=

15:

ſyć vcżynił/ á oglądał ty kráiny ktorem miał żądość widźieć. A thak puśćili=

16:

ſmy ſie tedy w imię Boże z Wenecyey/ morzem do Alexándryey miáſtá w Egyp

17:

ćie. Stámtąd płynęliſmy rzeką Niluſem do Bábiloniey/ to ieſt do Memfis/

18:

dźiś zową Alkáir: oglądawſzy ia dobrze tho miáſto/

Alexándrya.
Alkair.

dálekom obacżył mnieyſze

19:

być niż ſławá byłá o nim/ nie ieſt wiethſzy Rzymu w okrąg/ ácż może być w po=

20:

cżet ludźi więtſzy. Są bliſko iego wioſki/ kthore ſnadź mnimáli być z miaſtem

21:

poſpołu/ ále tego żadnych znákow dźiś nie máſz/ áby to iedno miáſto miáło być

22:

ſpołu s tymi wioſkámi/ ktorych dźiś doſyć przy tym mieśćie. Mieſzkáią w nim

23:

Máchometowie á Mámáluchowie/ ktorzy náſzę wiárę opuśćili/ á ná Mácho

24:

metowę przyſtáli/ kthorym Sołtan ná ten cżás pánował. Puśćiłem ſie záſię

25:

po wodźie Niluſem do Alexándryey/ wſiadłem záſię ná ſwe morze/ przypłyną

26:

łem do Beryntu miaſtá Fenickiego nád morzem Syryiſkim/

Beryntus.

nicem tám oſobne

27:

go nie widźiał/ tylko to mieyſce/ iáko chłopi powiádáli mieyſcá onego/ iż tám

28:

ſwięty Irzy Smoká zábił co ludźi iadł. Potym z Beryntu do Trypolim ku w=

29:

ſchodu ſłońcá/

Trypolis.

dwá dni chodu od Beryntu/ też tám Máchomethowá Sektá:

30:

tam ieſt źiemiá obfita/ y kupi rozmáitych doſyć. Potym do Komáieny/

Komaiena.

od nas

31:

rzecżona Antyochia pod gorą Taurus/ Miáſto známienite/ Sołtan w nim ro=

32:

ſkázował/ lud w nim rozmáity/ ſą Azami/ Mezopotami/ Perſowie/ bo thám

33:

ſkład ieſt známienity kupieckich rzecży/ wiáry wſzyſcy Máchometowey. Stám

34:

tąd puśćiłem ſie do Dámáſzku/ do ktorego z Antyochiey dźieſięć dni chodu: ná

35:

drodze idąc ſą dwie mieśćie/ Amán gdźie Swiętha Helená dáłá dwá kośćioły

36:

zbudować/

Amán.

támże ieſzcże przy nich ſą Krześćijánie Greccy/ Stárośćie Dámá=

37:

ſkiemu poſłuſzni. grafika

38:

¶ Dámáſzek Miáſto zná=

39:

mienite w Syryey/

Damáſzek.

w krái=

40:

nie roſkoſzney/ vrodzáyney/

41:

y we wſzytko obfitey/ gdźiem

42:

tám mieſzkał kilko mieſięcy

43:

ábych ięzyká náwykł/ á oby

44:

cżáie ludzkie obacżył. Mie=

45:

ſzkáią tám Mámáluchowie

46:

Máchometowie/ y Greko=

47:

wie náſzy. Ieſt zamek zná=

48:

mienity w Dámáſzku/ kto=

49:

ry powiádáią/ thám ieden

50:

Włoch z Florencyey dał z=

51:

murowáć/ gdy tám roſkázo=

52:

wał tym obacżáiem: Gdy było zádano trućinę Sołtánowi kthory im roſkázo=

53:

wał/ źle mu iuż tuſzyli wſzyſcy Lekárze: ten Florentyn będąc miedzy Mámálu=

chy/ przy=

strona: 456

O Nowym Swiećie.

chy/ przypráwił mu lekárſtwo tákie/ kthorym tućinę ſniego wywabił/ iż był

zdrow. S tey przycżyny dał mu roſkázowáć w Dámáſzku/ cżego ieſzcże y dźiś ſą

znáki/ iż ieſt ná grobie iego Herb Florentyńſki Lilia. Miáſto známienićie opráwne

ku obronie y ſtrażą oſádzone/ to ieſt Málmáluchy/ ktore Stároſtá kupuie/

á ku wſzelkiey poſłudze obráca/ zwłaſzcżá ku walce álbo ná ſtráż/ bo ſą dobrzy

mężowie/ á nie godźi ſie im nigdy po iednemu chodźić/ iedno przynamniey dwie

má po mieśćie y wſzędźie/ gdźieby inácżey vcżynił/ kijem o to biorą. Theż zwo=

leńſthwo mieli zá Sołtaná cżynić co ſie im podobáło/ s they przycżyny rozmáite

złośći wyrządzáli ták Máchometanom/ Grekom/ iáko y inym/ áż ſie wielkimi

10:

pieniądzmi mieſzcżánie v Stároſty od vdręcżenia ich wykupowáli. Potym v=

11:

myſliłem z Dámáſzku do Mechy gdźie Máchomet leży ćiągnąć/

Mechá.

cżęśćią dla ku=

12:

piectwá/ cżęśćią widźieć ty rzecży o ktorychem rozmáite powieśći ſłychał. A

13:

ták látá 1503. oſmego dniá Kwietniá mieſiącá/ wźiąłem towárzyſtwo z Má=

14:

máluchem iednym ktory był nád drugim przełożony/ dałem mu niemáło zło=

15:

tych cżyrwonych/ on záſię ſpráwił mi ſzáthy w iákich zwykli Amaluchowie cho=

16:

dźić y koniá/ y przyłącżył ku inym Amáluchom: wźiąłem theż s ſobą Wielbłą=

17:

dow kilko/ ná kthorych zwykli kupie nośić/ złącżyliſmy ſpołu wielbłądy/ zową

18:

Káráwaná/ tho ieſt ſtádo Wielbłądow. Przyſzliſmy do źiemie Mezaryb/ w

19:

ktorey roſkázuie Kſiążę Zámbei/

Káráwaná.
Mezaryb.
Zambei.

Arabom też roſkázuie drugim/ ták mocne ieſt

20:

iż s Stároſtą z Dámáſzku y Ierozolimſkim bitwę zwodźi/ y wygrawa wiele/ á

21:

ieſt wiekli drapieſcá/ Arábom pobiera gwałtownie wſzelkie zboża ná polu. Ko

22:

nie tákie máią/ iż więcey ptaki mnimam niż konie. Arábowie też ſą wielcy zło

23:

dźieie/ ná drogách záſtępuią thym kthorzy do Mechy idą/ á złupią ze wſzego.

24:

Broń ich ieſt trzćiná długa miąſza/ w kthorey ná końcu grot oſtry/ ná koniech

25:

ſiedzą ne ſiodłánych/ áni zbroy ná ſobie nie máią tylko w koſzulach/ á wielkim

26:

pędem ſie potykáią wſzyſcy rázem/ á wſzędy bitwę ſtrácą. A gdy iádą ná wal=

27:

kę/ biorą z ſobą żony/ dźieći/ y wſzytki ſtátki ſwoie ná Wielbłądy. Nádiechá

28:

liſmy ie gdy woyſkiem leżeli/ było ich w pocżćie trzydźieśći y pięć tyſięcy Kárá=

29:

wany/ to ieſt Wielbłądow/ á ludźi o cżterdźieśći thyſięcy: nas nie było iedno

30:

ſześćdźieſiąt y z Mámaluchy/ ktorzy byli przy Wielbłądźiech ſtrzegąc káráwa=

31:

ny/ iedni ná cżele/ drudzy środkiem/ drudzy ná zad/ bo táką ſpráwą idźie ká=

32:

ráwaná iáko v nas woyſko: tákież nam wodz káráwany rozdawał Aſło iáko w

33:

woyſce.

Asło.

A gdyſmy przyſzli nád wodę gdźieſmy Wielbłądy nápawali (bo iedno

34:

trzećiego dniá piją) wyrwáli ſie ná nas Arábowie chcąc zapłátę mieć zá wodę:

Arábowie dra=
pieſcy.

35:

dał im náſz wodz tyſiąc ſáráfow złotych: oni wźiąwſzy ieſzcże chćieli drugi raz/

36:

mowiąc: dźieſiąćią tyſiąc ſáráfow nie zápłáćićie tey wody. Widząc my ich ło=

37:

troſtwo á náieżdzánie/ rzućiliſmy ſie do zbroie/ bitwá okrutna miedzy námi po=

38:

wſtáłá/ ták iż ſámi Mámaluchowie wſzytko woyſko Arábow odpędźili z łukow

39:

ſtrzeláiąc/ thák iż Arábow było zábitych o tyſiąc/ á z náſzych iedno mąż á nie=

40:

wiáſtá: á to przeto wielkość od máłá poráżoná/ iż Arábowie ſą nádzy/ nic ná

41:

ſobie nie ma iedno koſzule. Náſzy Mámáluchowie mieli zbroię/ zárkuły/ y iną

42:

zbroię/ łuki/ ſtrzelbę ruſznicżną: Są ktemu mężowie niepoſpolići y śmieli. Po

43:

tym ruſzyliſmy ſie precż/ przyſzliſmy pod iednę gorę/ na kthorey cżarni Zydowie

44:

mieſzkáli ktorzy nágo chodzą/

Cżarni żydowie.

ná wzroſt iáko ná ſześć álbo ná pięć piędźi/ głos

45:

iáko niewieśći máią/ cżarni bárzo/ nie iedzą nic inſzego/ iedno koźie á báránie

46:

mięſo/ obrzázuią ſie tákież/ ále ſie nie znáią być Zydy. Kiedy z przygody do nich

47:

przyidźie Máchometan ktory/ tedy go żywo obłupią s ſkory. Tám widźieliſmy

48:

párę Gołębi/ ktorzy nam byli zá wielki dźiw/ żeſmy przez wſzytkę drogę nie wi=

49:

dźieli żadnego ptaká áni źwierzęćiá dźikiego/ á to przeto/ iż tám wody s trudno

50:

śćią doſtáć/ áż kopáć muśi głęboko/ y to ſie nie wſzędźie vkaże. Pod thą gorą

51:

nápoiliſmy Wielbłądy v cżyſthey wody/ choćia ſie Zydowie gniewáli o nię. S

52:

támtąd zá dwá dni przyſzliſmy do miáſtá Medynátálábi

Medynátálábi
miáſto.

gdźie Máchomet leży

53:

tám nie dáleko nápawáliſmy Káráwanę ſwoię/ tho ieſt ſtádo Wielbłądow/

Hhhh 2

tám też

strona: 456v

Kſięgi Dźieſiąte

tám też odpocżynąwſzy kilko dni/ odmieniliſmy ſie w cudnieyſze ſzáthy vmywſzy

ſię chędogo/ zwłaſzcżá wiedząc lud w tym mieśćie być z rozmáitych kráin: tám

mieſzkáliſmy trzy dni/ gdźieſmy obacżyli ziemię bárzo nędzną/ nieurodną/ y nie

weſołą/ y złego powietrza/ áż z inąd żywnośći przywożą. A gdyſmy chćieli wy

nidź do Kośćiołá

Meſchitá.

(Meſchitám oni zową) gdźie Máchometh leży/ muſieliſmy

mieć wodzá ſnich co nas do kośćiołá w wodźił zá ręce iąwſzy. Ieſt ten kośćioł

záſklepiony ná dłuż ſto krokow/ ná ſzerz ośḿdźieſiąth/ dwoie drzwi do niego/

ſłupow około pobielánych cżterzy ſtá/ łámp co w nich goráią knoty około trzech

tyſięcy/ przy kośćiele wieżá ieſt w okrąg ná piętnaśćie krokow/ przykrytha ſu=

10:

knem iedwábnym/ kratą miedźiáną położona miſternym dźiáłem cżynioną/ ćiá

11:

ſną fortą ná nię wchodzą/ kſiąg doſyć po obu ſtronach kośćiołá/ ná káżdych ſpi

12:

ſáne inych á inych mężow żywoty: napierwey Máchometá/ potym towárzyſzow

13:

iego/

Towárzyſze Má
chometowi.

ktore zwano/ Nabi/ Bubákar/ Othomár/ Aumár/ Fátoma/ Háli/ to

14:

był źięć Máchometow/ bo iego był dźiewkę poiął Fathomę. A gdyſmy chćieli

15:

iść do grobu Máchometowego/ náſz ſtárſzy záwołał k ſobie ſtárſzego ſnich iáko

16:

Biſkupá/ ktoremu powiedźiał/ iż chcemy widźieć grob Nabi/ to ieſt proroká

17:

Máchometá. Rzekł Biſkup ktorego zową Sydy/

Sydy Biſkup.

śmieſzli ty śmiertelnymi ocży

18:

má weyrzeć ná grob tákiego ſwiętego przyiaćielá Bożego. Rzekł náſz ſtárſzy/

19:

weyrzęli ná iego grob ſwymi niegodnymi ocżymá/ tedy ſobie dla iego łáſki ocży

20:

dam wyiąć. Rzekł Sydy: cżym ieſzcże tego więcey popráwiſz? Rzekł Mámá=

21:

luch wodz náſz/ cżterzmi tyſięcy Sáráfow/ to ieſt złotych pieniędzy. Rzekł Sy

22:

dy/ otworzęć tedy/ á nie dbayćie ná to iż ten prorok thu we złym kráiu oſiadł/

23:

dał przykład s tego káżdemu/ áby ſie thu ná ſwiećie w żadnych bogáctwách nie

24:

kocháł/ ále więcey w niedoſtátkoch. Mogł ći on leżeć w Meſſe mieśćie dobrym

25:

álbo gdźie indźiey by był chćiał/

Mechá.

ále ták wola Boża byłá/ iż ſtąd do niebá pro=

26:

ſto ſzedł. Potym náſz ſtárſzy ktory był odſtąpił niegdy od Krześćijáńſkiey wiá

27:

ry rzekł ku Sydemu: Iezus Kryſtus ſyn Máryey gdźie ieſt? Rzekł Sydy: niżey

28:

Máchometá/ Rzekł wodz: doſyć/ nie chcę więcey wiedźieć. Wyſzedſzy s koſcio

29:

łá wodz náſz rzekł k nam/ obácżćieſz to zá com ia tu máło nie dał cżterzech tyſię=

30:

cy złotych pieniędzy. Potym tey nocy przyſzli do náſzey Káráwany (kthorą ták

31:

Wielbłądy oſtáwiáią ná noc y ſtrażą iáko oboz) Máchometowie/ wołáiąc by

32:

ſzaleni/ tey nocy Máchomet poſeł Boży z martwych wſtánie. A gdyſmy ſie po

33:

chwyćili ze ſnow/ mowili k nam: áza nie widźićie iáſnego ogniá kthory z grobu

34:

Máchometowego wychodźi? Rzekł náſz wodz/ ia nic nie widzę/ ſpytał też nas

35:

ieſli co widźiemy: rzekliſmy iż nic nie widźiemy. Rzekli Máchomethowie/ ábo=

36:

śćie Mámáluchowie? Rzekł náſz wodz żeſmy Mámáluchowie: przethoć/ prze=

37:

toć/ iżeśćie ieſzcże nie zupełney wiáry iáko nowotni w wierze. Drugiey nocy tá=

38:

kież vcżynili przyſzedſzy k nam/ pytáiąc ieſli widźiemy iáką ſwiáthłość z grobu

39:

Máchomethowego: á iuż było widáć ogień kthory tám mátácże ich cżynili pod

40:

grobem zwodząc lud proſty. Rzekł tedy náſz wodz Mámaluch/ o głupi á ſzale

41:

ni/ máłom nie dał zá wáſze mátáctwo cżterzech tyſięcy pieniędzy złotych/ Bog

42:

thák chciał żem obacżył wielki błąd przy tych ludźiech być: o pśi ze pſow poro=

43:

dzeni/ nie dam ći wam nic/ prożno tu nádchodźićie chcęcy co wyłudźić: y s ſtał

44:

ſie záſię Krześćijáninem náſz wodz Mámáluch. A to też wſzem záprawdę po=

45:

wiádam/ ze grob Máchometow nie wiśi ni ná cżym iáko ſławá byłá/ áby Adá=

46:

más álbo Mágnes w rogach kośćiołá záſádzony miał do ſiebie żelázny grob Má

47:

chometow przyćiągnąć/ tegom był pilen ábym to obacżył/ ále tego nie máſz/

Grob Mácho=
metow.

48:

ży w dole iáko ine ludźi chowáią/ tylko pod grobem ſą táiemne dźiury/ ktorymi

49:

rozmáitym ſzyderſtwem ludźi zwodzą/ czyniąc potáiemnie ognie/ thákież źiołá

50:

wielkiey woniey kłádąc/ ſtráchy y ine przypráwy cżyniąc. Potym ćiągnęliſmy

51:

do Mechy máiąc wodzá s kompáſem/ nie inácey iáko ná wodźie/ ábowiem przez

52:

piaſki wielkie iecháć muśi/ ktore/ gdy wiátry ſobie przećiwne powſtáną/ po=

53:

ruſzą/ on piaſek/ iż ſie ſniego pocżynią gory wielkie y záſię roſypą: ludźi ktore tám

záſtáną

strona: 457

O Nowym Swiećie.

Liſt 457

záſtáną piaſkiem potłocżą/ tám náyduią Mumią/ ludźi potłocżone á ſpiecżo=

ne s piaſkiem iáko kámień będźie.

Mumia.

Obywátele ktorzy tám bliſko mieſzkáią/ gdy

ſie im támtędy tráfuie ieźdźić ná Wielbłądźiech/ zámykáią ſie w klatkach drze

wiánych ná to przypráwionych. Nádiecháliſmy tám wodę z rádośćią wielką/

ktorą powiádáli S. Márek Ewánieliſthá vprośił v Bogá ludźiom gdy bylá

wielka ſuſza/

S. Márek

bo tám trudno o nię/ iecháliſmy pod gorę Synai gdźie S.Kátá=

rzyná leży/ niżliſmy przyiecháli do Mechy miáſtá/ mieliſmy bitwę drugą z Ará

by wielkimi złodźieymi/ poſzcżęśćił nam Pan Bog żeſmy otrzymáli zwyćięſtwo

nád nimi. Przyiecháliſmy do Mechy miáſtá ſławnego y bogátego/ oſmego dniá

10:

mieſiącá Máiá/ w kthorym domy murowáne ſą koſztowne iáko v nas w mie=

11:

ſciech wielkich/ tylko nie máſz muru około miáſtá/ ále ie gory przyrodzone ob=

12:

tocżyły/ walcżyli w ten cżás trzey bráćia o nię Sołtanowie/ bo tám káżde kſią=

13:

żę álbo Krolá Sołtany zową: tám też náſzliſmy leżąc káráwanę/ to ieſt Wiel=

14:

błądow ſtádo/ ſześćdźieſiąt y cżterzy tyſiące z żywnośćiámi z Alkáiru/ wożą też

15:

y z inąd żywnośći rozmáite/ thákież kupiectwá wſzelkie/ z Indyey/ z Arábiey/

16:

do Mechy. Ieſt też kośćioł známienitſzy y więtſzy niż w Medynie Tálábie/ w

17:

ktorym śćiány złotem obżołone iáko w Sálomonowym było/ fothy ſrebrne ná

18:

wieżę idąc. W tym kośćiele rzecży wonne przedawáią/ iż ſwiáth wonnieyſzych

19:

máśći nie ma iáko tám/ ktore z Indyey/ z Arábiey ſzcżęſney przywożą. Stoią

20:

też tám fáſy Bálſámu pełne ktore ludźiom vkázuią ná ten cżás kiedy v nas ſwią

21:

tki. Ieſt też tám ſtudnicá s ktorey ludźie biorą wodę k zgłádzeniu grzechow/

22:

tákież ſie w niey omywáią od ſthop áż do wierzchu głowy/ iáko Grekowie gdy

23:

dźieći krzcżą wſzytko w wodźie omocży/ mnimáiąc áby thym grzechow pozbyli.

24:

Cżynią też tám modły ku cżći Abrámowi/ mieniąc iż on thám dom napierwey

25:

záłożył. Kádus/ tho ieſt Káznodźieiá/ będźie mowił:

Kadus Kázno=
dźieiá.

O Abrámie miłoſniku

26:

Boży/ o Izáák od Bogá vmilowány/ modlćie ſie zá nas do Bogá. Ieſt też bli

27:

ſko Mechy śćiáná iákaś wielka kámienna/ pytaliſmy przycżyny iey. Powiádá=

28:

li obowátele/ iż káżdy ktory tędy idźie rzući kámień ná thę śćiánę kámienia/ ná

29:

pámiąthkę onego gdy Abráám ſyná ſwego Izááká wiodł ku Ofiárze ná gorę/

30:

cżárt rzekl Izáákowi áby nie chodźił/ bo ćie oćiec tám ma zábić á ſpalić. Izáak

31:

ſie rozgniewał ná cżártá/ pochwyćił kámień dał cżártowi w cżoło/ áby nie prze

32:

każał przykazánia Bożego: s they przycżyny proſty lud ná tym mieyſcu ćiſka ná

33:

cżártá kámieniem. Potym też widźieliſmy wielkość ptakow iáko Gołębie/ kto

34:

rzy ſie ludźi nie boią/ ktoby go zábił gárdło mu płáći. S tego rodzáiu ptakow

35:

był ieden co Máchometowi latał do vchá zobáć miáſto Duchá ſwiętego. Są

36:

też przy kośćiele w Meſſe ganki w ktorych kupiectwá rozmáite przedáią/ zwła

37:

ſzcżá rzecży woniáiące álbo korzenie. Są też tám Iednoroſcowie przy kośćie=

38:

le/ ktore ná dźiw ludźiom chowáią

39:

¶ Wyrozumiawſzy ia iuż położenie y obycżáie ludźi w Egypćie/ w Syrycy/ A

40:

rábiey/ myſliłem ſam w ſobie/ iákobych ſie á ſkim puśćił do Indyey kráiny ob=

41:

fitey/ ſkryłem ſie ſwemu wodzowi Mámáluchowi ná targu álbo ná ſkłádzie w

42:

mieśćie/ ktory mię był poſłał kupowáć niektorych rzecży/ tráfiłem ná iednego

43:

Máchometá ktory poznáł żem był Krześćijáninem/ á gdym ſie przał/ rzekłem

44:

żem przyiął wiárę z Mámáluchy w Alkáirze. Powiedźiał żem ćie widźiał w We

45:

necyey. Gdyż mi to wyrzekł/ przyznałem ſie żem ieſt rodźic z Rzymá á bywałem

46:

w Wenecyey/ álem przyiął Sektę Máchometowę. On był temu rad żem z Má

47:

máluchy przyiął wiárę Máchometowę/ bo do tego miáſtá y do inych w tym tám

48:

kráiu Krześćijánom á Zydom nie wolno chodźić/ y tym coby ie przechowáli gár

49:

dło płáći. Gdy by go záchował pytáłem go: ia Ludwig cże^v w tym mieſcie nie

50:

máſz ták wielkiey kupi o iákiey było ſłycháć po wſzytkiey Afryce y krzeſcijáńſtuie

51:

Powiedźiał tego przycżynę/ iż nie śmieią thu dźiś ieźdźic z dálekich kráin przed

52:

Luzytany/ to ieſt Portugálczyki/ ktorzy nie dawno kupiectwá wielkie pobráli.

53:

okolicżne kráiny y wyſpy opánowáli. Bacżąc ia iego powieść o Krześćijáń=

Hhhh 3

ſtwie/

strona: 457v

Kſięgi Dźieſiąte

ſtwie/ tym więcey gániłem mu ten lud y ich wiárę/ á prośiłem go áby mi powie

dział o iákim Krolu mocnym ktoryby ſie mogł oprzeć Krześćijánom/ á ia bych

mu chćiał táki kuńſzt wydáć/ ktorym by záwżdy pożył Krześćijan. Prośił mię

długo bych mu o tym kuńſzćie powiedźiał/ y powiedźiałem mu/ że vmiem táką

ſtrzelbę z dźiał przypráwić/ iż by nawiętſze okręty były/ thedy ie potłucże (bo

Portugálſkie okręty ſą wielkie nád ine/ kthorych ſie wſzytká Indya boi). Rad

był Máchometan y rzekł: błogoſłáwiony Máchometh kthory przyiął do ſie=

bie cżłowieká thákiego. Rádźił mi thedy ábych záſzedł do Indyey do Krolá

Dekán. A ták przyſtałem do Káráwány Indyiſkiey/ s kthorą przyſzedłem do

10:

portu Zydá miáſtá cudnego/

Zydá miáſto.

do ktorego też nie wolno Kześćijánom áni żydom

11:

przyść. Nálazłem tám żeglarze ktorzy do Perſyey mieli żeglowáć/ zmowiłem

12:

ſie z iednym/ s ktorym puśćiłem ſie napierwey ná Morze cżyrwone/ kthore też

13:

zową Erytreum. W tym morzu nie ieſt wodá cżyrwona iáko drudzy mnimá=

14:

ią/ iedno iáko y w drugim/

Morze cżyrwo=
ne.

ále iż ſie ná nim nie godźi w nocy żeglowáć dla ſkał

15:

ktore w wodźie ſą/ wednie iádąc/ ſtroże ktorzy ná wierzchu máſztu ſiedzą/ oba=

16:

cżáią ſkáły ſzkodliwe á oſtrzegáią okręty. Przyſzliſmy thedy do miáſthá Gezan

17:

nád morzem cżyrwonym/ gdźie tám doſyć wſzelkiey żywnośći/ thák zboża iáko

18:

owocow/ tám chlep pieką z białego proſá ktory bárzo ſlotki ieſt/ zową oni do=

19:

rá. Potym przypłynęliſmy do złych ludźi á nie ludzkich Bánduin/ gdyſmy do

20:

nich chćieli iść/ wnet ná nas wyćiekli s procámi.

Dorá.
Bánduin.
Kámarán.
Aden miáſtho y
port wielki.

Potym ná wyſep Kámárán/

21:

gdźieſmy Sol bárzo piękną widźieli/ iż nigdym cudnieyſzey nie widźiał. Przy=

22:

płynęliſmy potym do miáſthá Aden bárzo mocnego y cudnego/ ma około ſiebie

23:

mury mocne y gory/ ták iżem nigdy mocnieyſzego nie widźiał. Tám w nocy ku=

24:

piectwá ſpráwuią dla wielkiego gorącá ktore we dnie bywa/ z Indyey/ s Per

25:

ſyey/ z Arábiey/ z Egyptu/ y z inſzych kráin tám kupie przychodzą/ ále wielkie

26:

łupieſtwo vrzędnicy cżynią/ to ieſt/ gdy okręty przyidą ſkądkolwiek/ wneth od

27:

nich odbiorą máſzty y żagle/ áby ze cłem nie vbieżał/ wywiáduią ſię też ktho

28:

ieſt á ſkąd/ co zá towáry ma/ wiele go koſztuią/ co ſtrawił/ ieſli ſzkody nie po=

29:

padł/ wiele ludźi okręty noſzą/ ktorym morzem przyiecháli/ bo tám Krześćijan

30:

áni Zydow nie puſzcżáią. Trzećiego dniá po przyiechániu do Aden/ ieden Má

31:

chometan przeſládował mię wielekroć mowiąc/ pśie Krześćijáninie: ſłyſząc to

32:

drudzy Máchometani iż mię Krześćijáninem miánuie/

Luduig poiman

pochwyćili mię á przy=

33:

wiedli do ſtárſzego/ kthory ná mieyſcu Sołtaná roſkázował/ weſzli w rádę ieſli

34:

mię mieli dáć ſthráćić zá rázem iáko ſzpiegierzá Krześćijáńſkiego/ cżyli cżekáć

35:

Kſiążęćiá Sołtaná/ kthory w oney kráinie pánował mocnie/ á walcżył z dru=

36:

gim Sołtanem ná ten cżás/ bo thám káżdego Carzá zową Sołtanem. Zácho=

37:

wáli mię tedy żywo związawſzy pod ſtrażą wielką/ áż do przyiechánia Sołtaná

38:

dni pięćdźieſiąt y pięć/ było mi v nog żelázá około dwádźieśćiá funtow/ poimá

39:

ni też byli drudzy trzey ſemną Krześćijánie: tráfiło ſie k te^v iż pobráli Lutytani

40:

w ten cżás ná morzu wiele Máchometan ledwo drudzy vćiekli do Aden miáſtá

41:

ći nawięcey náſzey krwie prágnęli mowiąc/ żeſmy ich ſzpiegerze. Ale Bog ták

42:

chćiał/ iż nas ieſzcże żywych racżył záchowáć/ bo ten ktory nád námi ſtrażą miał

43:

kazał zámknąć brony przed tymi Máchometany roſproſzonemi dla iákiego gwał

44:

tu. Potym gdy ten Sołtan przyiechał do Rády miáſthá nie dáleko Aden/ ka=

45:

zał nas do ſiebie przywieść/

Rádá.

y przynieſiono nas ná iednym Wielbłądźie w oko=

46:

wach/ á w ten cżás woyſko leżáło z iego Hetmánem około miáſtá rzecżonego Sa

47:

ná/ trzy dni chodu do Rády.

Saná.

Gdym tedy ſtánął przed Sołtanem/ pytał mię

48:

ſkądem: Rzekłem żem ieſth Rzymiánin/ álem w Alkáirze przyiął wiárę z Má=

49:

máluchy/ záſzedłem ſnimi był do Medyny ná odpuſt/ ábych widźiał grob mężá

50:

ſwiętego Máchometá/ s tey przycżyny ludźie w Syryey w káżdym mieśćie wſzę

51:

dźie mię wdźięcżnie przyimowáli/ y zá Swiętego pielgrzymá mieli/ y miałem

52:

przeſpiecżne á wolne wſzędźie przeſcie/ iż rozumieli wſzyſcy tho o mnie/ żem nie

53:

ſzpiegierz żadni áni Krześćijánin/ ále Pielgrzym/ ſłużebnik W.M. poddány/

á potym

strona: 458

O Nowym Swiećie.

Li. 458

á potym przyiechałem do Aden ábych co kupił ná thák wielkim ſkłádźie/ ſkąd=

bych vtráty pielgrzymſkie záſię nágrodźił ſobie/ ieſtem poiman niewinnie. Kte

mu rzekł Sołtan/ wyrzecż to/ leilla illala Máchomet reſullala. Thegom nie=

mogł wymowć cżęśćią dla boiáźni/ álbo theż ták Bog nie chćiał: á gdym tych

ſłow zámilcżał/ kazał mię ſtrażą opátrzyć wielką ná Rathuſzu/ ſtráwem miał

bárzo lichą/ chleb s proſa/ á wody trochę y to zá moie pieniądze/ á ſam Sołtan

iechał do woyſká gdźie byli oblegli miáſto Sane/ ktorego woyſká było trzydźie=

śći tyſiąc/ miedzy kthorymi bylo Krześćijan trzy tyſiące co nalepſzych mężow/

ktore ieſzcże máłymi dźiatkámi pokupiono w kroleſtwie Pop Ianá/ ći byli na=

10:

ſtroyniey y bliżey Páná ieźdźili. Po odiechániu Sołtaná byłem w ratuſzu pod

11:

ſtrażą/ chodźiłem w okowách. Byłá tám żoná iedná ze trzech Sołtanowá má=

12:

iąc fraucymer ſtroyny/ to ieſt dźiewki ſlużebne ktore zá nią chodźiły/ weſołego

13:

weyrzenia/ cżarna bárzo/ iáko y wſzytek lud w tym tám kráiu. Nas tedy trzey

14:

więźniow vrádźiliſmy miedzy ſobą/ áby ieden oſzálał/ ktoryby drugim mogł być

15:

ku pożytku przez iáką chytrość. A ták puſzcżáliſmy loſy z nas ma ſzáleć/

16:

padł los ná mię/ zmyſliłem ſobie ſzaleńſtwo/ pocżynałem wſzytko iáko ſzalony/

17:

pluiąc ludźiom w ocży/ ćiſkáiąc/ śmieiąc ſie/ ále mi ſie to dáło znáć/ ábowiem

18:

obacżywſzy to dźieći/ chłopiętá/ y drudzy/ zbiegli ſie do mnie/ vtłukli mię ći=

19:

ſkáiąc kámienin/ kiymi/ błotem/ y wſzelkim innym/ wołáiąc pśie Krześćijáni

20:

nie ſzalony: ledwiem ſie od śmierći wroćił. Iam też tákież cżynił/ ćiſkałem ná

21:

nie cżym mogł/ ábych tym ſzaleńſzy był/ nábrałem podołek kámienia/ chodząc

22:

zá dźiećmi ćiſkałem ná nie. Krolowa Sołtánowá pátrzyłá z okná śmieiąc ſie/ y

23:

miáłá s tego oſobną krotofilę/ á wołáłá ná mię/ ábych nawiecey bił chłopię

24:

tá y zábił ktore áby mi dáli pokoy. Ia tedy ábych tym ſzaleńſzy był widźian zwlo

25:

kłem ſie skoſzule/ nágom chodźił á w koſzulem kámienie zbierał ná chłopiętá. A

26:

gdy mię vyrzáłá biale^o ćiáłá/ bárzo ſie dźiwowáłá iż tákiego nigdy nie widáłá/

27:

kazáłá mi bliżey przyſtąpić/ pytáiąc chcęli co ieść: iam milcżał. Kazáłá mi te

28:

dy pierne potráwy przypráwić á ieść. A w ten cżás z dworu wychodźił Turecki

29:

báran z wielkim ogonem iáko był kobiałką/ iąłem go za ogon ręką á rzekłem ku

30:

niemu: coś ty ieſt? Máchometan/ cżyli Zyd/ cżyli Krześćijánin. A gdy beſtya

31:

milcżáłá/ dałem mu kijem mowiąc: álboś ſzpiegierz iż nie mowiſz. Krolowa

32:

to widząc/ od śmiechu wielkiego nie mogłá y mowić/ wątpiąc ſobie co mu ſie

33:

dźieie/ máiąc zá to/ álbo ſzalony/ álbo ſwięty/ álbo chytry: dla cżego łaſkáwſza

34:

byłá ná mię/ y potráwy przypráwne kazáłá mi dáwáć. Tożem y Oſłowi vcży=

35:

nił potym co wodę nośił/ á náucżałem go mowić/ leillá illala Máchomet re=

36:

ſullala. Szcżego miáłá oſobliwą krothofilę gdym go kijem wzbierał/ á wiáry

37:

náucżał Máchometowey. Thożem też y Zydowi iednemu vcżynił/ ná co rádźi

38:

wſzyſcy pátrzyli/ ćiągnąłem go zá włoſy/ kazałem mu mowić leillá leillala Má

39:

chomet reſullala. Rychło pothym gdym wyſzedł ſzáleć/ tráfiłem ná ſzaleńſzego

40:

ſtárego/ ktory mię przeſladował ſłowy mowiąc/ pśie Krześćijáninie. A gdym

41:

nań kámienie zbierał/ dał mi kijem áżem zá martwe leżał/ pothym y kámieńmi

42:

ná mię ćiſkał/ potym vćiekł: ktoregom ia gonić nie mogł bom był w pęćie żelá=

43:

źnym. Drugi mi tákież vcźynił/ iż mi dał kámieniem w bok: ácż bym ſie im był

44:

mogł vmykáć/ álem nie chćiał/ ábym ſie w chytrośći nie okazał. Potym wſze=

45:

dłem ná mieyſce ſwoie/ záłożyłem drzwi kámieniem/ á tám leżałem zá martwe

46:

ná rázy thłucżone/ dwá dni bez pićia y iedzenia. Kazáłá ſie o mnie Krolowa

47:

wywiedowáć: á gdyiey powiedźiano żem drzwi zákładł kámieniem/ mnimáłá

48:

bym iuż nie żyw był/ kazáłá drzwi dobyć á kámienie odmiotáć. A gdy mię ży=

49:

wego vyrzeli/ á iam przedſię ieść nie chćiał/ rozmáite domnimánie o mnie mieli

50:

mowiąc: álbo ſwięty/ álbo ſzalony: bo w tey wierze Máchometowey ſzalone lu=

51:

dźi zá ſwięte máią.

Szeleni Swięci
v Máchometan.

Poſłali tedy po puſtelniki ktore oni máią zá ſwięthe męże/

52:

áby przyſzli vznáwáć com ieſt. Przyſzło ich tedy cżterzey/ ſtali nádemną pátrząc

53:

ieden mowił ſwięty/ drugi mowił kaźi mu ſie głowá. Ia to bacżąc/ podnioſłem

Hhhh 4

koſzu

strona: 458v

Kſięgi Dźieſiąte

koſzulę/ pokropiłem ie wodą właſną. Oni wnet rzekli żem ſzalony/ przeto vćie

kli odemnie puſtelnicy. Krolowa pátrząc z gory wſzytko widźiáłá/ przetho ſie

nad obycżay śmiałá y rzekłá/ przez głowę Máchometowę ten cżłowiek nád ine

ludźie tráfnieyſzy. Potym trzećiego dniá/ náſzedłem onego co mi dał dwá rázy

kámieniem á on vſnął/ popadłem go zá łep/ y putłukłem mu gębę kámieniem/

plecy/ głowę/ áż kreẃ ćiekłá ſniego. Krolowa z okná widźiáłá á wołáłá zábiy

zábiy łotrá co ćie rad gába. Potym vćiekł/ nigdy go nie widáć było. Rychło

potym obacżył Vrzędnik onego miáſtá/ tho ieſt namieſtnik/ iż moi towárzyſze

zmowili ſie vćiec połamawſzy ná ſobie żelázá/ tákież drzwi dobywſzy/ przez po=

10:

moc moię: y wywiádował ſie thym więcey/ ieſlim ia dowodnie ſzalon. Ale nie

11:

chćiał nic pocżynáć/ áż to Krolowey powiedźiał/ ktora też obacżyłá iże ia z=

12:

myſlnie ſzaleńſtwo czynił. Przeto kazałá mię oſobno od nich odwieść/ á ná do=

13:

le w Krolewſkich páłacoch ſiedźieć á zámknąć/ ále w pęćie przedſię: thákże v=

14:

dźiáłáli. Przyſzłey thedy nocy/ Krolowa przyſzłá do mnie s fraucymerem pię=

15:

knie przybránym/ pytáłá mię ieſlim ſzalon cżyli mam rozum. Othworzyłem ſie

16:

iey cżęśćią z rozumem cżęśćią bez rozumu/ ále zá to miáłá żem dobrowolnie ſza

17:

leńſtwo przyiął/ przetho ſie ku mnie miáłá/ y potráwy roſkoſzne przypráwiáłá

18:

ábym iadł: tákież poſłánie miękkie kazáłá vcżynić/ kazawſzy mię pierwey chę=

19:

dogo w łáźni vmyć/ rzecżámi wonnymi námázáć. Pothym zeſzłá z gory ná doł

20:

ſámá do mnie o cżwarthey godźinie w noc/ przypráwiwſzy potráwy roſkoſzne/

21:

pytáłá mię: Ludwigu chceć ſie ieść? Rzekłem chce. A gdym przećiwko niey

22:

ſzedł w koſzuli/ kazáłá mi ią źiąć mowiąc/ iż tu v nas nie más ſromoty nágo cho

23:

dźić. Rzekłem kniey/ miła páni nie ſzalonem ći teraz. Rzekłá mi: wſzák wiem/

24:

ánim ćie znáłá nigdy ſzalonym/ muśis vcżynić coć każę/ ponieważ ieſtheś teraz

25:

w ręku v mnie. A gdym vcżynił ták iáko mi kazáłá/ pátrząc ná mię wzdycháłá

26:

s płácżem mowiąc: miły Boże cżemuſz nie iednákie dáry dawaſz ludźiom ná

27:

ſwiećie zwłaſzcżá w vrodźie/ tegoś ſtworzył ſwiátłego iáko dźień/ mnie y mężá

28:

tákież dźieći cżarne iáko noc: O iákoby dobrze było Ludwigu thobie/ ábych s

29:

ćiebie mogłá pocżąć ſyná tákiego iáko ty/ nie mogłábych więtſzey rádośći mieć.

30:

Weſtchnąwſzy ia prośiłem iey padſzy przed nią/ áby mię ku tákim rzecżam nie

31:

przywodźiłá/ ktore gárdłem káżdy płáćić muśi. Rzekłá/ o to ſie nie boy/ á nie

32:

podobamlić ſie ia/ tedy oto z moich ſłużebnych obierz ktorą chceſz ku ſwey woli

33:

(ále to wſzytko ná ſwoy młyn wodę obrácáłá). Wymawiałem ſie iey też s tego

34:

rozmáitemi przycżynámi/ á náwiecey tą iżem był w okowach. Potym przyrze=

35:

kłá mi ſkoro Krol Sołtan przyiedźie że ćie wolnym od okow y od wſzytkiego v=

36:

cżyni. Kthory gdy thrzećiego dniá przyiecháł/ kazáłá mi do niego w okowach

37:

iść/ prośić áby mię wolnym vcżynił/ gdyżem ieſth Máchomethowey wiáry/ á

38:

oná ſie ktemu przycżyniłá zá mną proſząc. Dla tego kazał mię Sołtan z okow

39:

wypuſcić. A gdy mię ſpytał gdzie chcę iſc/ rzekłem: gdyż nie mam żony áni dźie=

40:

ći/ áni żadnego domoſtwá nigdźiey/ ieſli ſie twemu ſtolcu podobam/ przez gło=

41:

wę Máchometowę będę ná twoim dworze zá iednego ſłużebniká. Potym z na=

42:

mowy Krolowey/ vcżynił mię wolnym rzekſzy/ coć ſie zda tho vcżyń. Padłem

43:

potym do nog iego dźiękuiąc mu zá to/ Krolowey tylkom ręce cáłował/ ktora

44:

mi rzekłá: nieboże zmorzony głodem/ podź każę ia thobie co dáć ieſc. Alem nie

45:

ſzedł/ cżęſcią z rádoſci iż mię wolnym vcżyniono/ cżęſcią też iż wſzytko ſzeptáłá

46:

w vcho Sołtanowi/ by mię iáko nie podeſzłá w cżym/ álem więcey tey nádźieie

47:

był/ iż mię chciáłá v niego vprośic zá niewolnego ſługę. A gdy do mnie wſka=

48:

záłá ábym kniey przyſzedł. Przyſzedłem tedy/ powiedźiáłá mi iż mię chce ná v=

49:

rząd przełożyć. Dźiękowałem iey/ á prośił iżby mi dáłá máło odpocżynąć/ á=

50:

by záſię kreẃ przyſtąpiłá/ ktora byłá dla boiáźni we mnie zginęłá. Rzekła zá=

51:

ſię/ iż ia tobie kreẃ przywrocę potráwámi ktoreć przypráwię korzenno/ ſzáthy

52:

chędogie wdźiawſzy/ y vcżyniłá ták: mieſzkałem przy niey na dworze kilkonaſcie

53:

dni. Potym ábych iey prożen był/ vproſilem ſie v niey ná łow iecháć/ y iechałem

Przyie=

strona: 459

O Nowym Swiećie.

Li. 459

Przyiechawſzy/ zmyſliłem ſobie niemoc do oſmego dniá. Potym rzekłem przed

nią żem ſie w tey chorobie obiecał náwiedźić mężá iákiego/ ktoregoby ludźie zá

Swiętego mieli/ á obiáwić mu ſwoię chorobę/ iż prze tho obiecánie ieſtem v=

zdrowion. Przyzwoliłá ná to/ kazáłá mi dáć Wielbłądá/ y trzydźieſci złotych

cżyrwonych ná ſtráwę. Wſiadſzy ia na Wielbłądá/ przyiechałem do miáſtá

Aden/ ſzedłem do tego puſtelniká ktorego ſobie mieli zá ſwiętego/ wſzákże ie=

dnak dobrowolną nędzę ćierpiał iáko Mnich/ ále gámrácyey prożen nie był/

bo tám táki obyczay máią. Potym wroćiłem ſie do Krolowey/ obiáwiłem iey

iżem zdrow z vproſzenia mężá ſwiętego. Prośiłem iey potym/ ábym z iey wolą

10:

mogł iecháć po iey kroleſtwie widźieć miáſtá y porty/ ábych mogł ku pożythku

11:

ſobie co kupić/ cżym bych mogł ná potym ſwoie domoſtwo opátrzyć. Dozwo=

12:

liłá mi tego. Zmowiłem sie potym z iednym kupcem/ s ktorymem żeglował do

13:

Perſyey przez Arabią (Miaſtá ktore widźiał Wártománnus y wypiſał/ opu=

14:

ſzcżam krotkoſci folguiąc). Pothym záiechał s ſwoim towárzyſzem do Indy=

15:

ey zá rzekę wielką Ganges/

Ganges.

y do portow známienitych tákież wyſpow/ ktore zo=

16:

wą/ Bángiellá/ Pego/ Táprobaná álbo Sámotrá/ Iawá/ Málaká/ y do

17:

inych gdźie wielkie rzecży widźiał/ zwłaſzcżá kámienie drogie/ y rzecży woniey

18:

naroſkoſznieyſzey/ ty też opuſzcżam. Aż potym przyiechał do Kálekutu/ o kto=

19:

rym piſze/ iż thám ludźie ſą báłwochwálcy/ máło Krzeſcijan/ ich Krol nie ie

20:

mięſá/ á cżárty miedźiáne chwali/

Wiárá cżartowá

máiąc zá to/ iż Bog z niſkimi rzecżámi á po=

21:

dłymi nie chce ſie obieráć/ tylko w niebie roſkázuie/ á tu ná źiemi cżártom wſzyt

22:

kę ſpráwę porucżył. Ma żon Krol Kálekucki trzy ſtá/ ktore kápłanom dawa

23:

ku wolney krotofili/ máiąc tho ſobie zá wielki odpuſt/ y wiele inych błędow v

24:

nich/ ludźie poſpolići w Kálekućie y około ſą s cżarná żolći/ cżyrſtwi nád oby=

25:

cżay/ nágo chodzą/ tylko biodrá zákrywáią opáſánim. A bych ie Krzeſcijáni

26:

nem znáć nie dał takieżem chodźił iáko y oni. Nálazłem tám dwu krzeſcijáninu

27:

w Kálekućie rodem z Medyolanu/ ktorzy byli poſłani od Krolá Portugalſkie^o

28:

do Kocżynu w obycżay kupiectwá/ iż ſie dobrze ználi ná kámieniach y ná inych

29:

rzecżach iáko Mángowie/

Mángowie s
Portugáliey.

ći vćiekli potym do Kálekutu vmieiąc cżynić ſtrzelbę

30:

rozmáitą puſzkárſką/ wźięli wielkie dáry od Krolá Kálekuckiego: iedne^v imię

31:

było Ian Marya/ drugiemu Petr Antoni/ ktorzy mię przyięli nád obycżay z rá

32:

doſcią y z płácem/ żáłuiąc te^o iż opuſcili krzeſcijány/ á z Báłwochwálcy mieſzká

33:

ią. A gdym ie s te^o karał iż ku ſzkodźie krzeſcijáńſkiey ſtrzelbę cżynią pogánom/

34:

płákáli: wyznawáli ſie nád to iż nie tylko ſámi cżyniemy/ ále ieſzcże drugich po=

35:

gan náucżyli/ y formy dáli dźiáłáć ſtrzelby máłe y wielkie/ tákież ſtrzeláć ſnich:

36:

Zwierzyli mi ſie potym tego/ iż by mieli gleytowny liſt od Krolá Krześćijáńſkie

37:

go/ rádźiby záſię vćiekli do ſwoich. Rzekł ſie Ludwig o thym ſtáráć/ by iedno

38:

w cále ſam od nich wyſzedł. Był też tám Zyd ieden co theż ſtrzelbę puſzkárſką

39:

cżynił/ ále rychło vtonął. A w tym moy towárzyſz Máchometan s ktorymem

40:

przyiechał do Kálekuthu/ nie wiedźiał kędym ſie podźiał. Gdym przyſzedł do

41:

niego/ pytał mię gdźiem był/ powiedźiałem w koſciele (zową Meſchitá) ábo=

42:

wiem wźiąłem wielkie dobrodźieyſtwo od Proroká tego ſwiętego Máchometá

43:

przeto w iego będę záwżdy koſciele mieſzkał. Y zmyſliłem ſobie Poſth nigdy nie

44:

iadáć mięſá/ tylko trochę owocow/ ábych ſie v Máchometow ſwiętym zdał/ á

45:

w Koſcielem mieſzkał we dnie/ á w nocym do Krzeſcijan iádáć mięſá chodźił.

46:

Moy towárzyſz miał mię zá ſwiętego /y roſpowiedźiał wſzem Máchometanom

47:

mnie być ſwiętego cżłowieká/ mowiąc opuſcił ſwiát/ vdał ſie ná to áby ſużył

48:

Bogu á Máchomethowi Prorokowi iego. S they przycżyny/ chodźili do mnie

49:

Máchomethánowie we dne do koſciołá/ á cáłowáli ręce/ nogi drudzy/ máiąc

50:

mię zá ſwiętego. Tráfiło ſie w then cżás/ iż ieden kupiec wielki Máchometan

51:

rozniemogł ſie/ z zátwárdzenia wielkiego żadne mu lekárſthwo nie chćiáło po=

52:

moc/ á był iuż bliſko śmierći. S porády thedy mego towárzyſzá vćiekł ſie do

53:

mnie/ y o modlitwę y o lekárſthwo/ ſypiąc złote pieniądze przedemną/ álem ia

ſkárby zá

strona: 459v

Kſięgi Dźieſiąte

ſkárby zá wzgárdzone miał/ ábym ſie thym ſwiętſzy vkazał być. Dałem mu po=

tym lekárſtwo/ iż był prożen gryźienia wnętrznego/ ktorem dobrze vmiał ieſz=

cże z młodych lat od Aptekárzow. Potym towárzyſz moy dźiwował ſie themu

żem nigdy nie iadał/ y wſzytkim opowiádał dźiwną ſpráwę Boſką we mnie. A

gdym ſie rozniemogł dobrowolnie/ mowił mi iż z wielkich poſtow niemoc mam

Rzekłem potym iż nie s tego/ ále żem ná złe powietrze z dobrego przyiechał. Ka

zał mi potym przemienić powietrze/ á iść do Kánonoru mowiąc/ że ćie polecę

iednemu kupcowi ktory ćie będźie pilen/ y wſzytkęć wcżeſnoſc vcżyni/ tylko ſie

ſtrzeż Krzeſcijánow/ być cżego nie wyrządźili. A iużem był obiecał poiąć cor=

10:

kę tego towárzyſzá w Perſyey/ przeto mię był pilen. A ták przeyrzawſzy ia w=

11:

ſzytki ſpráwy Kálekuckie/ y wypráwę walecżną przećiw Krzeſcijánom/ ſzedłem

12:

do Kánonoru/ dwá dni chodu od Kálekutu/ gdźie tám wiele Krzeſcijan by=

13:

ło á polećił mię goſpodarz dwiemá Perſom. Przyſzły potym Luzytáńſkie okrę

14:

ty do Kánonoru (bo Krol Kánonorſki dobrze mieſzkał s krolmi Hiſzpáńſkimi)

15:

máiąc dobrą ármátę przećiw pogánom/ przyſtąpiłem knim/ á powiedźiałem

16:

wſzytkę ſpráwę w Kálekućie przećiw im/ ſzcżego byli poćieſzeni. Oni dwá Per

17:

ſowie obacżywſzy/ vćiekli do Kálekutu/ powiedźieli żem do Krzeſcijan zbiegł.

18:

S ſtáłá ſie wielka trwogá w Kálekućie. Sługá kupny onych Puſzkarzow Ia=

19:

ná y Antoniego/ obacżył iż mieli zá mną vćiec do Luzytanow (bom iuż był po=

20:

ſłał liſt do nich gleytowny od Hetmáná Luzytáńſkiego). Przeto poſpolſthwo

21:

vderżyło ná Krzeſcijány z roſkazánia Krolewſkiego/ było Krzeſcijan około dwu

22:

ſet w ten cżás w Kálekućie. Bronili ſie długo y pobili wiele pogan/ wſzákże

23:

pobići. Zony puſzkarzow poućiekáły do nas z dźiećmi/ kupiłem ia ſyna Iano=

24:

wego v mátki y okrzćił/ wſzákże vmárł rychło ná fráncę/ ktora ſie tam byłá ná

25:

ten cżás barzo rozmogłá/ drugiego theż Hetman wźiął. By byli mogli wynidź

26:

s tymi ſkárby co mieli/ porownáliby byli z iednym Kſiążęćiem v nas ći puſzkarze.

27:

¶ A ták láthá 1506. mieſiącá Márcá/ przyſzłá do nas wieść iż Krzeſcijánie

28:

pobići/ zwłaſzcżá ći dwá puſzkarze/ ktorychem s płácżem żáłował. Tegoż dniá

29:

wypráwili ſie przećiw nam Kálekućiánie y puſcili ſie od Kálekutu w okręćiech/

30:

też y od miaſt Páwy/ Kápágot/ Pándary/ Trompánty/ ktorych okrętow mieli

31:

dwie śćie y oſmdźieſiąt wſzytkich/ miedzy ktorymi oſmdźieſiąt y cżterzy z żaglá=

32:

mi á drugie z wioſły/ ná ktorych było doſyć ludźi świethno przybránych w ie=

33:

dwabne ſzáty/ było też doſyć ſtrzelby/ ſpiże/ y inych doſtátkow. Ktore gdyſmy

34:

vyrzeli/ iákoby ná gęſty lás weyrzał/ wſzákże nam zá ſtrách nie byli/ máiąc ná=

35:

dźieię w Pánie Kryſtuſie/ ktorego imię ſłynie ná wſzytki ſtrony ſwiátá. Vcży=

36:

nił rzecż do wſzego Krzeſcijáńſtwá Hetman náſz Fráncyſkus Dálmedá/

Fráńciſkus.

áby ká

37:

żdy bez wątpienia/ máić nádźieię w Pánie Kryſthuſie w męce iego/ śmiele

38:

ſtał á potykał ſie z nieprzyiaćielem wiáry Krzeſcijáńſkiey/ ktorego mocą v nas

39:

ieſt w ręku zwyćięſtwo. W tyſz ſłowá y Kápłan ich vpominánie vcżynił/ áż ſie

40:

wſzytkim płácż przyrzućił rzewniwy. Tegoż dniá náſz Hethman z lekkim okrę=

41:

tem obiechał położenie okrętow nieprzyiaćielſkich/ áby obacżył proporce/ zná=

42:

ki/ tákież ſpráwę ich/ ále nic nie pocżynáli z obu ſtron ná ten cżas. Trzećiego

43:

dniá przymknął ſie bliżey náſz nieprzyiaćiel ku miáſtu Kánonor/

Poſelſtwá z obu
ſtron.

poſławſzy po=

44:

ſła ſwego ábyſmy ie wolno przepuśćili gdźieby chćieli iecháć/ mowiąć: że my s

45:

Krześćijány nie chcemy żadnych walek pocżynáć/ gdyż máią ſnámi dobre zácho

46:

wanie w Kálekućie. Odpowiedźiał im Hetman ná tho poſelſtwo/ gdyż mieli

47:

dobre záchowánie s Krześćijány/ á cżemuſz nie dawnych cżáſow ludźie Krzeſci

48:

iáńſkie Krolá Portugálſkiego/ ktorzy po kupiectwie przyiecháli/ pobili? y wzię=

49:

li ná cżterzykroć ſto tyſiąc złotych towáru/ niechayże iádą/ ále s tym vmyſłem/

50:

iáki máią ná Krześćijány/ táki ich ſámych potka. Vcżynili też rzecż Mácho=

51:

metowie do ſiebie/ iż ich Máchomet obroni od nieprzyiaćieli iego. Potym w=

52:

ſzyſcy rzućili ſie w nawach ktore wioſły robili ná Krześćijány/ z wielkim pędem

53:

przećiw miáſtu Kánonor. Myſmy też byli pogotowiu iedno po kęſu ziadſzy/ á

nápiwſzy

strona: 460

O Nowym Swiećie.

Li. 460

nápiwſzy po troſze/ á Krolowi Kánonorſkiemu kazáliſmy z Miáſtá pátrzyć/ á

dźiwowáć ſie náſzey krotofili. Zátym nam Hetman powiedźiał Hiſzpáńſką rze=

cżą: Ey Rycerze Boży teraz cżás przyſzedł/ áby káżdy vkazał ſwoy vmyſł dobry

męſtwá ſwego/ á chuć ieden ku drugiemu/ máiąc to bez wątpienia/ że będźiem

bić ty pſy bluźniwe przećiw wierze Krześćijáńſkiey. Wyrzekſzy tho/ vderzył ná

dwie náwie ćięſzkie/ ná kthorych ták wielkie bębnánie było*.

*y trąbienie/
iż ieden dziw
było.

Náſz Hetman má

ło ſobie ważąć nieprzyiaćielá/ nádiechał bliſko nád ich okręthy pełne/ ięli mio=

táć łáńcuchy ná ich okręt chcą gi do ſiebie przyćiągnąć. Oni łáńcuchy po trzy

kroć odbijáli/ ále náſzy nie przeſtawáli miotáć łáńcuchow z haki thák długo/

10:

áż przyćiągnęli do ſiebie nawę/ ná ktorey pogan było ſześć ſet/ wſkocżyli Hiſz=

11:

pani do nich ná ich nawę/ ſiekli ie/ bili/ y miotáli do wody/

Bithwá ná wo=
dźie.

áż wodá cżyrwona

12:

byłá/ żadny tám ſnich nie vſzedł: potym ná drugą vderzył/ ktora ſie iuż potyká

13:

łá z náſzą liburniką/ wrzućiwſzy łáńcuchy ná nieprzyjaćielſką nawę przyćią=

14:

gnął ią do ſiebie/ wſkocżywſzy ná nię/ pobili/ poſiekli Máchometany/ gdźie też

15:

pięć ſet Máchometanow zábili. Z drugiey ſtrony Máchometani rzućili ſie ná

16:

náſzy nawy gdźie był przełożonym Ian Sárranus/

Ioannes Sár=
ranus.

ktory też ſobie mężnie pocży

17:

nał/ iż w máłych nawach będąc/ dobrze nieprzyiaćielom odpierał ſtrzelbą pu=

18:

ſzkárſką. Trwáłá walká od ráná áż do nocy/ poſzczęśćił Pan Bog Krześćijá=

19:

nom/ iż żadny nie zginął choćia było wiele ránnych. Rozmáitym obycżáiem ná

20:

ſzy Krześćijánie muſieli ie podchodźić/ widząc nierowny pocżet przećiw ſobie:

21:

tráfiáło ſie iż Celox/

Celox.

to ieſt lekka náwá/ w ktoreiem ia był/ odchodźiliſmy dá=

22:

ley ná morze gdy ſie náſzy pothykáli/ áby nieprzyiaćiele nas goniąc drugim rá=

23:

tunku nie dawáli: ſcigáło nas tedy cżterzy nawy nieprzyiaćielſkie/

Nawy.

ktorym broni

24:

liſmy ſie ſtrzelbą iáko mogli/ ále przyſzliſmy iuż byli ná hak miedzy wielkoſc nie

25:

przyiáćioł/ iż iuż pocżęliſmy vćiekáć do przeſpiecżnieyſzego okrętu/ ktory zową

26:

Pupis/

Pupis.

gdźie iuż było vſkocżyło nieprzyiaćioł nie máło ná náſzą Celocem (ro=

27:

zmáićie zową okręty ktore iney á iney ſpráwy/ iedny máłe drugie wielkie/ iedny

28:

ćięſzſze drugie lżeyſze/ iedny żaglámi drugie wioſły woźą). Widząc to Symon

29:

mártyni ſprawcá onych naw/ vderzył záſię ná ony nieprzyiaćiele ktorzy byli opa

30:

nowáli náſze celocē/ rozgromił ie áż záſię do wody ſkakáli iáko żáby nieprzyiacie

31:

le. Potym záſię nieprzyiaćiele poſyłek ſwoim dáli cżterzy okręty pełne ludźi. Wi

32:

dząc náſz Hetman/ obewlokł płotnem cżarnym kilko becżułek w ktorych proch

33:

był/ wyłożył ná okręt á chodźił z ogniem około ich.

Pretoryaná.

Widząc nieprzyiaćiele mni

34:

máli by dźiáłá burzące vćiekáli dáleko/ odegnawſzy ie Symon Mártyno przy=

35:

płynął do ſwoich záſię w cáłoſci. Potym náſz Hethman drugiego dniá vderzył

36:

ná nieprzyiaćiele/ poráźił ich niemáło/ y wźiął im ſiedḿ naw kupi rozmáitych y

37:

ſtrzelby puſzkárſkiey niemáło/ w drugich też było Wſłoniow niemáło ktore po=

38:

topił. Widząc to Máchometowie/ pocżęli vćiekáć z okręty pretoryany/ to ieſt

39:

w ktorych Krol álbo rádá ſiedźi. Náſzy ie gonili á bili cáłą noc/ ták iż muſie=

40:

li wmiotáć w morze zbroię dla ćięſzkośći naw/ y ſámi wyſkákowáli w wodę nie=

41:

przyiaćiele. Náſzy ie ſtrzeláli iáko ptaki w wodźie/ wſzákże ich o dwie śćie przy

42:

płynęło do brzega/ co ieſt zá wielki dźiw ták dáleko cżłowiekowi płynąć ná mo

43:

rzu/ bo ſie muśi cżęſthokroć wodą zálewáć gdy wiełły ſkacżą wyſoko. Thákież

44:

gdy go chćiał kto zábić ná wodźie/ ponurzył ſie w wodę iáko kácżká/ mnimáli=

45:

ſmy być iákie obłudy. Nálicżyliſmy tám zábitych ktore wodá ná brzeg wyrzu=

46:

ćiłá około trzech tyſięcy ludźi pogáńſkich. Widząc Krol Kánonor ſtałość ná=

47:

ſzych Krzeſcijánow/ tym więcey ná nie był łáſkaw. Trzećiego dniá iecháliſmy

48:

do Kucyniá gdźie náſz Krol był od Krolá Portugálſkiego vſtáwiony/

Kucyn.

bo iuż

49:

tám był Krol Portugálſki wiele miaſt y portow pod pogány pobrał/ ktory ſie

50:

rádował z zwyćięſtwá náſzego/ tákież Krol Portugálſki. Potym ten Krol vſtá

51:

wiony/ roſkazał mi ábych w Kánonorze pomieſzkał s pułtorá látá/ á wywiá=

52:

dował ſie pilnie ieſli tám iákich zdradźiec nie máſz pogan/ ktorzyby do Káleku=

53:

tu wieśći iákie o Krzeſćijánach wynośili. A w thym Kánonorſki Krol vmárł

ktory był

strona: 460v

Kſięgi Dźieſiąte

ktory był wielkim przyiaćielem Krzeſcijánom/ ná iego mieyſce wſtąpił wielki

nieprzyiaćiel Krześćijáńſki zá pomocą Krolá Kálekuckiego/ kthory mu dał

ſtrzelby puſzkárſkiey doſyć/ áby Krzeſćijány s Kanonoru wypędźił.

¶ S tey przycżyny látá 1507. byłá bitwá záſię náſzych s pogány/ á trwáłá od

mieſiącá Kwietniá áż do Sierpniá/ á to ſie dźiało o wodę/ ktorey pogáni bro=

nili Krzeſcijánom: trafiło ſie wielekroć żeſmy máłym ludem wielkość pogan po

ráźili/ zwłaſzcżá puſzkarſką ſtrzelbą/ ácż ią też mieli pogáni ále ſnią nie vmieli/

ſámi ſie ſniey zábijáli. A w tym rychło Tryſtanus Hethman Krolá Portugál=

ſkiego ná pomoc z okręty ſwymi do nas przyćiągnął z Luzytániey (obacżże káżdy

10:

iáka rádość nam wſzem Krześćijánom byłá) gdźie wſzemu pogáńſtwu ſerce ſka

11:

źił. A gdyſmy iuż Kánonor miel ſpalić/ poſłáli do nas/ ábyſmy ſnimi przyia=

12:

ćielſkie náłożyli/ rozwodząc to ták/ iż to wam áni nám pożytku żadnego nie przy

13:

nieſie/ gdyż też wy iáko y my kupieckich rzecży potrzebuiećie. Náſzy weſzli w rá=

14:

dę co s tym pocżynáć: Przyzwolili náſzy ná przymierze/ á to więcey dla tego/ iż

15:

náſzy miel pełne okręty kupi rozmáitych rzecży ktorych ſie nie godźiło puśćić od

16:

ſiebie do Hiſzpániey áż w pokoiu. Wźięli tedy do cżterzech lath przymierze pod

17:

mocną vmową. Piſze też Wártománnus/ iż po z iednániu pytał mię ieden do=

18:

bry thowárzyſz z Máchometanow w Kánonorze/ ábych mu vkazał thego mężá

19:

miedzy Krześćijány/ ktory w káżde potkánie zábił przy namniey dwádźieśćiá z

20:

náſzych Máchometanow/ ná ktorego ſie było wyſádźiło náſzych pięć ſet/ áby go

21:

poimáli álbo zábili/ ſthrzeláli weń iáko do celu rohátynámi y z łukow/ á wżdy

22:

wſzędźie vſzedł cáło. Powiedźiałem mu iż go tu nie máſz/ ále ieſt w Kucyney:

23:

ná oſtátek powiedźiałem mu rzekąc/ chceſzli wiedźiec prawdźiwie kto tho był?

24:

Rzekł/ proſzę powiedz. Rzekłem/ nie był tho cżłowiek ále Bog Krześćijáń=

25:

ſki/ kthory záwżdy broni ſwoich/ áby żadnemu włos z głowy nie ſpadł/ á ieſli

26:

ktory zginie/ ſzuka tak długo áż go naydźie. Wierzyli temu pogáni mowiąc/ nie

27:

podobna rzecż by cżłowiek proſty miał cżynić coſmy widźieli. Przeto iáwnie mo

28:

wili/ lepſzy Bog Krześćijáńſki niżli náſz Máchomet.

29:

¶ Są tám ludźie wielcy cżarownicy/ pomamił ie cżárt/ iż przez obrázy ſnimi

30:

gada/ gdźiem widźiał ſwym okiem z miedźi cżártá wylanego/ á on práwą ręką

31:

duſzę do gęby przytyka/ á lewą ręką z dołu drugą bierze/ y wiele inych cżártow

32:

ſkich modł máią bez licżby

33:

¶ Po tey ſławney poraſce ktorąſmy mieli s pogány v Kánonoru ieſzcżeſmy od

34:

iechác nie chćieli/ áżby pierwey porth Pánnániorum był wyzwolon od pogan/

Pánnániorum.

35:

ktoryby był cżołem Krześćijánom wſzytkiey Indyey/ do ktorego obywátele o=

36:

ney źiemie dobrá wſzytki ſwoie znieſli iáko ná mieyſce przeſpiecżne. A ták z roſka

37:

zánia Hetmáńſkiego/ byli wſzyſcy pogotowiu: przyſzli podeń w máłych łodźiach

38:

bo wielkie nie mogły przyſtąpić/ iedno ty kthore wioſły robią. Wyſiádło nas

39:

ſześć ſet Krześćijánow z wody/ potkáło ſie ſnámi oſḿ tyſięcy pogan/ poraźili=

40:

ſmy ie zá Bożą pomocą/ odiąwſzy im pierwey nawy/ ktoreſmy ſpalili pobrawſzy

41:

zbroię y ſtrzelbę/ ſzcżegoſmy Pánu Bogu dźiękowáli zá ták wielką łáſkę ktorą

42:

Krześćijánom ná ten cżás racżył okázáć. Potym Hetman náſz káżdemu znas

43:

Rycerſkiemu cżłowieku ſwoie obdárzenie dał/ według záchowaniá á męſtwá o=

44:

kazáłe^o/ ſzcżegoſmy byli weſeli y potomkowie náſzy będą mieć cżeſc ſtego náwieki

45:

¶ Po tym pielgrzymſtwie/ ná ktorym mi ſie iuż zdáło iákobych ſie ſtárzał/ w=

46:

ſtążyłem ſie do miłey oycźyzny/ ktoreiem nie mogł nigdy przepomnieć przez w=

47:

ſzytkę ſiedḿ lat pielgrzymſtwá moiego. A ták wźiąwſzy liſt od Podkrolego/ ie=

48:

cháłem z Luzytániey do Liſybony: ktore ſie im rzecży przygadzały w płynieniu/

49:

opuſzcżam dla krotkośći. Przyiechawſzy do Krolá Portugálſkiego był mi bár

50:

zo rad/ y dałem mu wſzytkę ſpráwę ſwego pielgrzymowánia vkazałem też liſt

51:

Krolowi od iego namieſtniká/ gdźie go też miedzy złote Rycerze policżył iedne

52:

go: theż wźiąwſzy drugie liſty od Krolá Porthugálſkiego/ odprowádzon áż do

53:

Rzymá do ſwey oycżyzny dawno pożądáney.

Rozdźiał

strona: 461

O Nowym Swiećie.

Rozdźiał Dźieſiąty Kſiąg Dźieſiątych/ o wy=

piſániu Morzá.

Ceanus morze/ wſzytkich wod ná świećie Oćiec y

goſpodarz: ábowiē wſzytkę źiemię w koło okrążył/ ták iż ią ze w

ſzytkich ſtron odmiękcża y odwilża/ y cokolwiek ieſt inych morz

miedzy źiemiámi ſniego wſzytki pochop biorą: wſzytkie^v też ſwiá

tu kupieckich rzecży żeglarſtwem do dawa/ á ieſt tákiey nawáł

nośći/ iż z brzegá wiele ludzi y źwierząt pochwytuie/ y ná brze

gi drugie martwe wymiáta. Ma przezwiſká rozmáite/ ábowiem do kthorego

10:

kráiu przychodźi/ według onego kráiu gi zową/ iáko gdźie do Hiſzpániey przy=

11:

ſzedł/ zową Iberykus álbo Atlántykus: gdźie do Bryttániey/ rzecżon ieſt Bry

12:

tháńſki: gdźie do Niemiec/ zową Sármáthycki: gdźie do Scytyey/ Scytykus:

13:

támże nigdy nie roſtáie od wielkiego źimná choćia tho zá niepodobną rzecż ná

14:

ſwiećie máią by miał Ocean vmárznąć: gdźie przychodźi ná wſchod ſońcá/ zo=

15:

wą Eous: gdźie do Indyey/ Indyiſki: áż ták w koło źiemię obſzedł.

16:

¶ Miedzy źiemne morzá ſą theż drugie od kráin ſwoich wezwáne/ iáko Gáliy=

17:

ſkie od Nárbony/ Liguſtyckie od Liguryey/ Tuſcyiſkie álbo Tryremum Sycy=

18:

liyſkie/ Adryátyckie co w Wenecyey/ Ioniſkie Egeum co przy Grecyey á Má=

19:

cedoniey/ Heleſponthus/ ći rozdźieláią Azyą máłą z Europą/ gdźie nawiętſze

20:

morze/ á gdźie ſzerſze te zową Propontydys: pothym Pontus Euxynus morze

21:

wielkie áż do Konſtántynopolá: to ſie morze záćieſniło v Przekopſkiey źiemie:

22:

od tegoż też morzá Ieźioro wielkie wychodźi Meotys/ w ktore oná rzeká wpada

23:

Tánais/ tho ieſt Wolhá wiełka. W Azyey Hirkáńſkie/ Káſpiyſkie/ Perſkie/

24:

Arábſkie/ Cżyrwone álbo martwe:

Máłe morzá.

potym Medyteráńſkie/ Kretyckie/ Cypryi

25:

ſkie/ Numidyckie/ Auzoniyſkie/ Maurſkie/ Fenickie/ Kodyckie/ Ikáreum iż

26:

w nim Ikarus vtonął/ Mirteum iż był wrzucon weń Mirtyloquus. Tho ſą

27:

máłe wſzytki morzá miedzy źiemiámi/ ktorym Oceanus pánuie.

28:

Gory przednieyſze ná świećie.

29:

¶ Gorá Taurus w Azyey/ ktorey ieſt wzdłuſz dwádźieśćiá ſłpniow álbo grá

30:

duſow/ w káżdy gradus mil ſzeſnaśćie licżą.

Gory.

Acżkolwiek Ryfeos álbo Hiper=

31:

boreos kłádli ſtárzy Kozmográfowie być w Tátárzech wyſokie gory nád inſze ná

32:

ſwiećie/ ále dźiſieyſzy Pielgrzymowie álbo Zeglarze o nich nic nie ſłycháli. W

33:

Afryce gorá Atlás/ od ktorey też zową morze Attlántykum od zachodu ſłońcá.

34:

Gorá w náſzey Europie nawiętſza y ſławnieyſza Alpes/ ktorey też ieſt ná dwie

35:

ſcie mil przez wſzytkę Europę/ ſkáły od niey idą morzem dáleko/ o ktore ſie cżę

36:

ſto okręty w wodźie rozbijáią/ zwłaſzcżá w pułnocnych morzach.

37:

Rzeki przednieyſze ná świećie.

Rzeki.

38:

¶ Napierwey w Azyey Thánáis/z Moſkwy wychodźi/ wpada w Ieźioro

39:

Meotys/ potym w morze Pontſkie/ Ras/ Don/ Puliſachnis w padáią w mo=

40:

rze Káſpiyſkie álbo Hirkáńſkie. Eufrátes/ Tygrys/ Gion álbo Fizon/ ſą rze=

41:

ki wielkie w Azyey. Indus wielka rzeká/ dźieli Indyą s Perſyą. Gánges/ ten/

42:

w Indyey piaſek złoty s ſobą bierze. W Afryce Nilus/ ten ná ſwiećie nadłuſz

43:

ſzy ieſth/ ále ſzerſzy ná deń Gánges w Azyey. W Europie Dunay przednieyſza

44:

rzeká/ z gor Alpes wychodźi/ á wpada w Pontſkie ſiedmią rozdźiáłow.

45:

Po nim Renus w Niemcech/ wpada w morze Niemieckie. W Sármácyey

46:

Wiſłá/ Nemen/ y Dniepr/ ále Wiſłá ma nád nie wſpániáłośćią brzegow.

Iiii

Wyſpy

strona: 461v

Kſięgi Dieſiąte

Wyſpy morſkie przednieyſze ná świećie/ ktore ſie

tu cżęſtokroć miánowáły.

Wyſpy.

¶ Ameryká wyſep ná zachod ſłońcá ieſt ná wielkim morzu Oceánie/ ktora ták

wielka/ iż ią zá cżwartą cżęść ſwiátá pocżytáią/ á nie dawno naleźioná ieſt od

Ameryka Weſpucyá Hiſzpaná láthá 1507. z roſazánia Krolá Hiſzpańſkiego

Káſtyliey kroleſtwá. Ná tym wyſpie ludźie nágo chodzą/ żywnośći doſyć má=

ią/ tylko chleb pieką z ryb/ ptakow/ źwierzow obfithość/ iedzą bez miáry ták

we dnie iáko y w nocy/ walcżą s ſobą s thymi co inego ięzyká/ z łukow ſtrzeláią

ná ſię/ ſtrzałki kośćią rybią záſadzáią tákież rohátyny/ bo tám żelázá nie máſz/

10:

płodzą ſie iáko dobytek/ ktora ktoremu ſie podobáć może wolno ieſt/ z báweł=

11:

ny cżynią ſiatki ná ktorych legáią przywiązawſzy do cżterzech drzew iáko w ko=

12:

lepce/ Złotá/ Kámienia doſyć ktorego ni zacż nie máią/ w ptáſzym pierzu ro=

13:

zmáithey fárby w thym ſie kocháią/ y w thym chodzą przednieyſzy iáko w ied=

14:

nym Złothogłowie/ vrod kraſnych/ w wodźie doſkonále pływáią iáko ine dźi=

15:

wy/ wieku miewáią do ſtá lat. ¶ Ieſt więcey ná tym wyſpie drugich wy=

16:

ſpow/ kthore zową Kánibales/ Nigrite/ Antyglie. Kánibales ći ſą pſiego

17:

przyrodzenia Antropofagi po Grecku/ iedzą ćiáła ludzkie/ y bez wſtydu ſie zá=

18:

chowáią. Amátuz y wyſep Boginiey Wenery poſwięcony ná morzu Egeo.

19:

Antycerá przećiw Koryntom ná tymże morzu. Apſorus ná Adryátyckim.

20:

Báltea wyſep ná pułnocnym morzu. Bánomá ná Tátárſkim. Kárcynitus ná

21:

Pontſkim Euxynie. Kádaná ná Perſkim. Kretá álbo Kándya wielki wyſep

22:

ná ſwym morzu Krethyckim/

Kretá.
Lodouáty cukier.
Muſzkátellá.
Cyper.

thám cukier lodowáty cżynią/ y Muſzkatellowe

23:

wino rośćie. Cykládes tych ieſt wſzytkich pięćdźieſiąt/ y trzy ná morzu Egeo.

24:

Cyprus wielki wyſep/ ná ktorym kroleſtwo Cypryiſkie. Chius ná Egeo. Ko=

25:

dáńſkie ná Niemieckim morzu. Kolubrárya gdźie wiele wężow ná Thuſkim.

26:

Korcyrá ná Ioniſkim/ przyległa Epirowi w Grecyey. Korſyká ná Liguſtyc

27:

kim. Kuryktá ná Adryáthyckim. Delos ná Egeo. Epidaurus w Dálmácyey.

28:

Erytrea ná Herkuleſowym morzu. Euboea ná Euboyſkim. Fábárya na Oce=

29:

anie Niemieckim. Fortunáthe ktorych ſześć ná południm Oceánie. Gades ná

30:

Herkuleſowym/ gdźie kámienne ſłupy záłożył ná końcu Hiſzpániey. Gángária

31:

ná Niemieckim. Gorgones ná Murzyńſkim Oceanie/ przećiw gorze Atlás.

32:

Helene ná Egeo. Hinodes ſiedḿ ná Niemieckim. Heſperydes ná Murzyń=

33:

ſkim Oceánie. Hibernia ná pułnocy. Ikárya gdźie Ikarus vtonął ná Sykul=

34:

ſkim. Iſſa ná Adryátyckim przy Dálmácyey. Ithaká Vlixeſowá ná Epirze.

35:

Lemnos ná Egeo. Lipare ná Sykulſkim gdźie Hałun cżyni. Lesbos álbo Mi

36:

telene ná Egeo. Melitá ná Sycylſkim. Melos okrągły wyſep ná Egeo. Mi=

37:

theryn ná Brytáńſkim morzu/ ná kthorym Ołowu doſyć. Nárycya ná Ioni=

38:

ſkim. Naxos ná Egeo/ gdźie wyborne Wino rośćie. Orkádes kthorych ieſth

39:

trzydźieśći ná pułnocnym Oceanie. Ortygia v Sycyliey. Poncya ná Tryrem=

40:

ſkim morzu. Fárya ná Adryátyckim v Dálámcyey.

41:

¶ Páthmos ná Egeo/ goſpodá S. Ianá Ewánieliſty. Rodys piękny wyſep

42:

ná morzu Adryátyckim álbo Egeo. Salámina ná Euboickim. Sálmos w Trá

43:

cyey przy morzu Egeo. Sárdynia miedzy dwiemá morzomá. Skándáwia ná

44:

pułnocy/ ſkąd wyſzli Gottowie álbo Longobárdowie. Sycylia kroleſthwo ná

45:

Włoſkim morzu. Scyrus ná Egeo/ gdźie grob Homeruſow. Słonecny wy=

46:

ſep/ tego nie może doiecháć nikt przed ſkáłámi w wodźie/ á ieſth ná Indyiſkim

47:

Oceanie. Strongillá iedná wyſpá z Euluſowych ná morzu Egeo. Strofades

48:

dwá wyſpy ná morzu Ioniſkim. Thálge niepłodna/ bo ſie ná niey nic nie rodźi/

49:

ná Hirkáńſkim morzu Tánatos ná Oceánie Galiyſkim. Tráguryum ná Adry=

50:

átyckim. Tyle ná Oceánie Indyiſkim/ Pereł obfity. Tauryká ná morzu Pont

51:

ſkim/ Euxynie gdźie przekop. Tháprobaná nád Indyiſkim Oceanem wielki

wyſep/

strona: 462

O Nowym Swiećie.

Liſt 462

wyſep/ kthory ná ſwiećie po Ameryce pierwſzy. Piſałem o nim przy Indyey.

O Krolu wielkim w Afryce/ ktorego zowiemy

Pop Ian.

Reto Gijan/ ktorego oni ſámi zową Belul/ my go zo=

wiemy Pop Ian/ nie dla tego aby był Kápłanem iákim/ ále iż ſie

ná ſłowie omylamy: Gijan ſie rozumie wielki Pan Belul wyſoki/

ma ſwe kroleſtwá ná południe w Afryce/ nie w Azyey iáko drudzy

mnimáią/ niewiedząc iż dwoiá Indya/ iedná w Azyey/ druga w Afryce Mu=

rzyńſka: ma Pop Ian Páńſtwá ſwe bliſko Egypthu/ z drugą ſtronę kroleſtwo

10:

Melinde/ á od zachodu práwe cżarne Murzyny/ od wſchodu ſłońcá przyległe

11:

ieſt iego Kroleſtwo ku cżyrwonemu morzu/ wierzy ten Krol w Kryſtuſá y E=

12:

wángieliey/ wſzákże nie po Rzymſku. Poſłał był láthá 1534. kilko vcżonych

13:

ludźi ſwoich do Porthugáliey/ áby náwykli ięzyká Hiſzpáńſkiego y Wiáry we=

14:

dług Rzymſkiego kośćiołá. Gdy náwykli/ powiádáli iż oni według náuki S.

15:

Filipá Apoſtołá wiárę Krześćijáńſką trzymáią. Napierwey Kápłani v nich

16:

żony máią/ ále gdy mu vmrze/ poiąć iney nie może iáko v Grekow: nie święcą

17:

ſie ná kápłáńſtwo áż we cżterdźieśći lat/ á ktory by miał z niewłaſną żoną dźie=

18:

ći/ wezmą mu kápłáńſtwo/ Mniſzy wſzyſcy żon v nich nie máią/ robią ſobie ná

19:

żywność iáko ini ludźie. Máią też ſwego Pátryarchę iáko y Grekowie/ y krzcżą

20:

ſie káżdy rok ná dźień trzech Krolow/ ná pámiątkę Kryſtuſá. Máią też y ob=

21:

rzeſzkę/ ktorą na pierwey vſtáwiłá Krolowa onego kroleſtwá Sabá/ Máque

22:

dá imieniem właſnym rzecżona/ gdy od Krolá Salomoná z Ieruzálem przyie=

23:

cháłá. Potym też tá Krolowa Sabá vſtáwiłá y dźiewcy rodzay obrzázowáć/

24:

ná tym cżłonku ktory Doktorowie zową Nimfá. Po obrzeſzce/ ktora bywa po

25:

porodzeniu oſmego dniá/ krzcżą ſie we cżterdźieśći dni Męſcżyzni/ á Zeńſki ro=

26:

dzay w ośḿdźieſiąt dni. Tegoż dniá gdy ſie krzcżą dźieći/ dawáią im cżęść Bo

27:

żego ćiáłá/ to powiádáią máią z vſtáwy Apoſtolſkiey: też powiádáią/ iż dźiećię

28:

w żywoćie ieſt vcżeſnikiem przyimowánia ćiáłá Páńſkiego/ gdy ie máć iego przyi

29:

muie. Oſtátniego pomázánia/ to ieſt Oleiá ſwiętego nie przyimuią/ o Cżyſzcu

30:

też nie trzymáią/ Swiętych nie świecą/ okrom kilko Apoſtołow/ ſpowiedź má

31:

ią y Pokutę przyimuią: Gdy ſie tráfi ktoremu zgrzeſzyć/ pádnie v nog Kápłáń

32:

ſkich áby go rozgrzeſzył/ da mu pokutę/ y ćiáło Páńſkie pod obiemá oſobámi w

33:

kośćiele tylko á nie w domiech: przetho go chorym nie dáią/ dochodow żadnych

34:

Kápłani nie máią/ tylko co im w kośćiele z łáſki dáią zá duſze zmárłych. Mſzą

35:

tylko iednę ná tydźień máią/ nie zá umárłe ále zá żywe. Wſzakże vmárłe cho=

36:

wáią s krzyżmi y z Modlitwámi. Sobotę święcą iáko y Zydowie. Pátryárchę

37:

wybieráią Mnichá s Klaſztorá S. Antoniego puſtelniká/ á zową go Abunán:

38:

do koſciołá nie chodzą iedno boſo. Kroleſtwo nie przychodźi ſpadkiem ná ſyny/

39:

tylko kogo po ſobie Krol chce zoſtáwić. Monety właſney nie máią/ thylko co z

40:

inąd przychodźi: Wſzákże zá Złoto y zá Srebro kupuią co trzebá według wagi.

41:

Krol ſam w Namiećiech záwżdy mieſzka z Rycerſtwem ſwoim/ bo też ma dziś

42:

nieprzyiaćiele ſwoie/ iáko tám Máchometani náſtáli/ cżego pierwey nieználi.

43:

¶ Nápletli też Zydowie o nim wiele ſwoim piſánim/ iákoby on trzymał Zydo=

44:

wſką wiárę/ y stámtąd (mnimam) rozumieią powſtać cżyrwone Zydy/ kto=

45:

rzy máią poſieść wſzytek świáth/ y obroćić ná Zydowſką wiárę/ á wyzwolić im

46:

obiecáną źiemię. Piſáli też iż ma pod ſobą cżterdźieśći Kroleſthw (cżego nie=

47:

máſz) ludu rozmáitych vrod/ á nawięcey Murzynow w Afryce/ kthorzy nágo

48:

chodzą dla gorącośći ná południe. Są też pod nim ludźie ktorzy máią w pier=

49:

ſiach oblicże/ mocni y prętcy/ ći Złoto ſpráwuią/ drudzy o iednym oku w cżele.

50:

Gigántowie ták wielcy/ iż iednego mężá cżterdźieśći łokci. Są theż Centary

Iiii 2

pod nim

strona: 462v

Kſięgi Dźieſiąte

pod nim/ co po rámioná cżłowiek/ á ná doł iáko koń. Są też Cynocefali/ kto=

rzy ſą wielkimi Rybitwy. Są też támże w Afryce iedno nogowie/ o iedney wiel

kiey nodze/ co ſie od Słońcá y niepogody záſłoni nogą iáko Szopą. Thámże w

tych kráinach ptak Fenix co ſie we trzy ſtá lat odnawia: wiele inſzych rzecży piſá=

li Zydowie o tym Krolu/ kthore nie godne ſą piſánia/ gdyż więcey ſą pletliwe

niż prawdźiwe.

Rozdźiał Iedennaſty Kſiąg Dźieſiątych/ o ſza=

leńſtwie Zydowskim/ y o plotkach ich.

Arod Zydowſki napierwey ſie od Abráámá Pátry

10:

árchy pocżął/ gdy mu Pan s Káldeyſkiey źiemie Pogáńſkiey ro

11:

ſkazał wynidz dla Báłwochwálſtwá/ á obrzeſkę cżynić ná cżłon

12:

kach rodzących męſkich v potomſtwá ſwego/ ocżym iużem pi=

13:

ſał ná ſwym mieyſcu: ácżkolwiek Abráám był ſwięty mąż/ wie

14:

rzył Páńſkiey obietnicy/ wſzákże wiele było wyrodkow od nie=

15:

go w iego potomſtwie/ ktorzy obietnice Páńſkiey y piſmá Prorockiego zá nie=

16:

dbawſzy vdáli ſie ná wſzytki złośći ktore mogą być nagorſze wymyſlone ná ſwie

17:

ćie/ á nawięcey ná Báłwochwálſthwo/ brzydliwość á guſłá/ przetho ie Pan

18:

Bog rozmáitemi plagámi karał y karze do tego cżáſu/ iż záwżdy byli w niewoli

19:

v pogan po wſzytkim ſwiećie. Ieſzcże ſie nie obacżyli do thego cżáſu/ przedſię

20:

więcey plotkom ſwoim wierzą co im Rábielezer w Thálmućie nábáiał/ niż co

21:

Moiżeſz nápiſał: máiąc zá to/ áby Bog dał inny zakon Zydom ſłowny/ ktorego

22:

ſie nie godźIło piſáć áni obiáwiáć káżdemu dla tháiemnośći Bożey/ thylko lu=

23:

dźiem godnieyſzym ſłowy obiáwiác/ oni to zową Kábállá/ á thák według tey/

24:

Kábálle/ Rabi Simeon Eliazar/ y drudzy Rábieiowie ſpiſáli wiele Kſiąg/

25:

wykłádáiąc Biblią według ſwey woley/ áby ſie z náſzą (choćia iedny ſłowá)

26:

ni wcżym niezgadzáłá. Nápiſáli tedy Rábieiowie w Tálmućie/ iż Adám był

27:

ták wyſoki/ iż widźiał wſzytki ná źiemi/ ták żywe iáko nie żywe: przetho o

28:

wſzytkich rzecżach wiedźiał ná ſwiećie/ y imioná dał káżdey z oſobná/ y płodźił

29:

ſie/ nápiſáli/ ze źwierzęty: s tąd że ſie dźiwow morſkich y leśnych nápłodźiło ná

30:

ſwiećie/ ktore ſą podobne nieiák cżłowiekowi: iáko Małpy/ Kocżkodani/ mni

31:

ſzy morſcy/ Centary/ Monokuli/ Arpigie/ Wielonodzy/ y ine rozmáite/ ktho=

32:

rych doſyć ná źiemi y w wodźie. Potym y cżárty ſpłodźił z Niewiáſty ktorą zwa

33:

no Lilis. Gniewał ſie Bog nań oto/ ſtworzył mu tedy Ewę kraſną żonę s kośći

34:

iego/ y zámiłował ią á rzekł: toć ieſth kosć s kośći moich/ y ćiáło s ćiáłá/ iáko

35:

ſtoi w Geneſis. Zayrzeli im tego oni ſynowie iego ktorych nápłodźił z Lilis/ z=

36:

właſzcżá ieden Azyzel (nie zową Zydowie Cżart/ iedno Wąż) ták długo cho=

37:

dźił około tego áż ią zwiodł ſobie/ y powádźił s Pánem o Iábłká: kthore gdy/

38:

rwáłá Ewá nád roſkazánie/ wygnáni ſą z Ráiu. Nápiſał też Rábi Elieſer w

39:

rozdźieleniu Kſiąg ſwoich ktore zową pierwe/ iż Niebo ieſt ſzátá Boża iáſna/

40:

á źiemiá ſie s ſtáłá z mue według Filozofow/ to ieſt s pierwſzey máteryey s kto=

41:

rey y żywioły: s tąd ſie znácży/ iż oni nie wierzą/ áby Bog wſzytko ſłowem ſwo=

42:

im ſtworzył/ co ieſt przećiw piſmu Moiżeſzowemu.

43:

¶ Piſze też Symeon Rabi w Kſięgach ktore zową Helu Cerefot/ ná ony ſło=

44:

wá w Geneſis gdźie ſtoi. Vcźynił Pan wielkie dwie ſwiátłośći/ Słońce y mie=

45:

ſiąc/ iednákiey tedy iáſnośći oboie było/ tedy Mieſiąc rzekł Bogu/ Pánie nie

46:

ieſt ſłuſzna rzecż/ áby dwá Krolowie byli o iedney Koronie/ niechay ia ſamá bę

47:

dę ſwiećić. S tey przycżyny Pan vmnieyſzył iey ſwiatłośći/ rzekł ſmutny mie=

48:

ſiąc: Pánie iżemći rzekł ſłuſzną rzecż zniżyłeś mię. Pan áby go poćieſzył rzekł/

49:

nie ſmuć ſie/ będźieſz ty w nocy ſwiećił á Słońce we dnie: rzekł Mieſiąc/ Pánie

świecá

strona: 463

O Zydźiech.

Liſt 463

świecá przećiw ſońcu nic nie ieſt. Vznawſzy Bog iż mu krzywdę vcżynił/ ro=ſkazał

Moiżeſzowi/ áby ná końcu káżdego mieſiącá ofiárowáli Zydowie kozłá

zá wyſtępek Boży/ iáko ſtoi Numeri cap. 28.

¶ Nápiſáli też ſzeroce ći Tálmudyſtowie/ iż Moiżeſz v Bogá s thyłu widźiał

dwá ſloyki związáne rzemieniem/ ieden na głowie/ drugi ná kámieniu: ná ony

ſłowá gdźie Bog mowił Moiżeſzowi/ oſtátki moie będzieſz widźiał ále przod=

ku nie vyrzyſz. S tądże dźiś owo Zydowie noſzą rzemienne węzły/ zwinione na

cżterzy gráni iákoby kłotki

¶ Tákieſz o źwierzętach ktorzy w okręćie Noego zgrzeſzyli/ iáko Pies iż ſie nie

10:

záchował ſpokoiem/ przeto ſie wiążę s ſámicą: Cietrzeẃ ptak tákieſz/ przeto ſie

11:

noſem płodzą. Chám ſyn Noego z Oycem/ przeto ieſt przeklęty y ſpotomſtwem

12:

ſwym/ zwykli oni więcey ſtrzedz tego co im nápiſáli Rábieiowie/ niż co Moi=

13:

żeſz álbo Prorocy.

14:

¶ Gdy też máią ſwięto Márdocheuſá/ tákież Heſter (bywa to v nich kſięży=

15:

życá Márcá) zową to Porrym/

Porrym.

w ten cżás káżdy ſnich winien ſie vpić. Szcżed

16:

ſzy ſie do Cerkwie zázgą wſzytki świece/ dwá gárncá poſtáwiwſzy/ ieden nowy

17:

drugi ſtáry: ſtłuką ieden o drugi mowiąc Modlithwy/ áby ſie ták Krześćijáń=

18:

ſki Nowy zákon z Amanem iáko ten nowy gárniec od ſtárego rozpierzchnął/ á=

19:

le w ſtáry gárniec náſypą źiemie iż by był mocnieyſzy/ ſpiewáią w ten cżás Me=

20:

ſunadyn/ to ieſt áby ſkáżonym nie byłá żadna nádźieiá/ ktorzy mowią álbo cży=

21:

nią przećiw narodowi Izráelſkiemu/ etć. Náyduie ſie też to do nich/ iż ſą zá=

22:

ſlepieni w wielu rzecżach: bo powiadáią ich Rábinowie/ iż ieſzcże nikt nie od=

23:

piecżętował Prorockiego piſmá/ ktore Bog roſkazał Dánielowi zápiecżętowáć/

24:

bo ſtoi v Dánielá Proroká ca.12. Claude ſermones ſigna librū vſ ad prefinitū

25:

tempus/ to ieſt zámkni mowę/ á Kſięgi zápiecżętuy áż do cżáſu náznácżonego:

26:

wiele ich przeydźie/ á będźie rozmáita vmieiętność/ tákże Zydowie cżekáią Me

27:

ſyaſzá ieſzcże/ ktory ma przydź á Kſięgi odpieczętowáć áby Prorokom rozumie=

28:

li/ nie wierząc iż Kryſtus Meſyaſz iuż odpiecżętował ty Kſięgi Prorockie E=

29:

wángieliſtom y Apoſtołom. Przeto S. Lukaſz nápiſał w Ewángieliey przy=

30:

właſzcżáiąc Zydy dźiećiom gráiącym ná Vlicy/ ktore iedni piſkáli ku tańcu/ á

31:

drugie ſmutnie ſpiewáły. Potym kſobie mowiły/ piſkáliſmy wam á nie tańco=

32:

wáliśćie/ ſpiewáliſmy wam żáłobnie á nie płákáliśćie/ etć.

33:

¶ W tymże Tálmućie ſtoi/ iż Krol Og Bázan s kthorym Zydowie walcżyli/

34:

wźiął ná ſię kámień ták wielki/ iż miał im zábić wſzytko Woyſko żydowſkie/ kto

35:

rego było ſześć ſet tyſiąt: á thák włożywſzy on Kámień ná głowę/ padł ná nim

36:

pthak Dudek/ przekował gi noſem przećiw głowie iż mu wpadł ná ſzyię: á gdy

37:

gi chćiał zrzućić s ſzyie/ nie mogł/ bo wnet wyroſły mu wielkie zęby z vſt/ przed

38:

ktorymi nie mogł z iąć kámieniá. A ták Moiżeſz potym przyſzedſzy/ chynął nań

39:

ſwoią rozgą áż vmárł/ podobna to powieść ku álkoranowi Tureckiemu. Stoi

40:

też w Kápitule ktorą zową Rabiáquiba/ iż Bog rzecże w Sądny dźień Iáko=

41:

bowi/ twoi ſynowie zgrzeſzyli chcę ie potępić: rzecże Iákob/ Pánie/ wſzák theż

42:

ſą twoi ſynowie nie thylko moi/ boś rzekł/ ſyn moy pierworodny Izráel/ nigdy

43:

Oćiec niepotępia ſynow/ zwłaſzcżá kto tho chce bácżyć iáko ſam ſobą cżłowiek

44:

nie włádnie długo/ bo tylko żyw do ſiedmidźieſiąt lath. Odiąwſzy napierwſze

45:

dwádźieśćiá w ktorych ieſzcże doſkonáłego rozumu nie ma/ zoſtháną pięćdźie=

46:

ſiąt. Odiąwſzy tego połowicę w ktorych cżłowiek niecżuie ſpiąc/ tylko zoſtánie

47:

pięć y dwádźieśćiá. Odeymi záſię połowicę tych lat w ktorych cżłowiek niegrze

48:

ſzy/ tylko Bogu mowi Modlitwy ie y pije/ zoſtáną pułtrzynaſtá látá. W kto

49:

rych cżłowiek grzeſzy/ rozdźielwáſz to miedzy ſię/ á wezwá tho ná ſię iáko Oyco=

50:

wie od dzieći ſwoich zoſtáną w niewinnośći/ y wyráchuie tym obycżáiem Zydy

51:

Iakob według Tálmutu od potępienia.

52:

¶ Stoi też v nich w Thálmućie/ iż iednego cżáſu Ceſarz Rzymſki ſpytał Zydá

53:

Rabi Ioſua/ co zá przycżyná tego iż ſie Bog ná wielu mieyſcách zá Lwá kłádźie

Lew.

Iiii 3

w pismie

strona: 463v

Kſięgi Dźieſiąte

w piśmie Swiętym/ gdyż koń dobry ma ze Lwa vrody y mocy/ rzekł Zyd: ieſth

Lew w Vlam miedzy gorámi tákiey wielkośći iż go piętnaśćie łokći/ rzekł Ce=

ſarz/ rad bych go widźiał. Prośił tedy Rabi Ioſua Bogá áby ten Lew przy=

ſzedł do Rzymá/ ſtáło ſie ták. Gdy tedy ſzedł/ Ryknął on Lew we ſtu mil od

Rzymá ták ćięſko/ áż wſzytki Pánie brzemienne martwy płod miáły w Rzymie

á gdy w pięćidźieſiąt milach zá ryknął/ vpadły wſzytki mury około miáſtá. A

gdy iuż był w dźieſiąći milach zá ryknął/ tedy wſzytkim ludźiem zęby z wypadáły

y Ceſarz ſpadł s ſwego ſtolcá ná źiemię. Prośił tedy Ceſarz Rábiná onego áby

ſie Lew wroćił ná zad á do Rzymá nie przychodźił/ y ſtáło ſie ták.

10:

¶ Támże ſtoi/ iż ſie Rabinowie ſwárzyli o potępienie dźiatek máłych y ná tym

11:

ſtánął Pan Bog/ iż gdy by miał kogo pothępić ſpráwiedliwie// przeſiędźie ſie z

12:

mieyſcá ſądownego ná ſtolec miłoſierdźia/ ále ſie to rozumie thylko o Zydy/ bo

13:

o inym narodźie niechce wiedźieć Pan Bog powiádáią.

14:

¶ Przeto Rábinowie nápiſáli/ iż Pan Bog cżęſtokroć płácże żáłuiąc narodu

15:

ſwego Zydowſkiego/ iż ie podał w niewolą ludu Pogáńſkiemu/ gdy ſie owo

16:

wilkośći zápaláią w obłocech zda ſie iákoby gwiazdy padáły/ to żydźi powiá=

17:

dáią złzy Boże pádáią co Zydow płácże.

18:

¶ Piſzą theż w Tálmućie/ iż Bog nigdy nie proznuie/ we dnie ſie vcży ſądźić

19:

świáty/ á w nocy ieźdźi ná Cherubinoch prętkich/ náwiedzáiąc ośḿdźieſiąt ty

20:

ſiąc świátow ktore ſtworzył. Gdy kto Zydá ſpyta vcżonego co Pan bog cżynił

21:

poki nie ſtworzył Niebá áni źiemie? Powie/ iż tho záwżdy było v Bogá ie=

22:

dny ſwiáty ſtworzyć/ á drugie káźić.

23:

¶ Piſáli theż/ iż gdy Moiżeſz wſtąpił do Bogá ná gorę po Zakon/ bronili mu

24:

go Anieli/ mowiąc: żeſmy my godnieyſzy zákonu tego iáko ſláchetnieyſzy/ y pier

25:

wſze ſtworzenie niżli wy Zydowie. Moiżeſz ſie zlękł nie vmiał nic ná to odpowie

26:

dźieć/ áż go Bog potwierdźił/ gdy mu rzekł: co kthemu mowiſz moẃ przeſpie=

27:

cżnie/ tedy Moiżeſz rzekł: pánie Aniołom nic po zakonie/ gdyż ſą Duchowni

28:

á nie ćieleſni/ nie piją/ áni iedzą/ áni grzeſzą/ áni ſie płodzą/ áni vmieráią. Za=

29:

kon ſie tylko śćiąga ná ludźi śmiertelne/ áby ſie według iego ćieleſnie ſpráwo=

30:

wáli. Anieli dáley milcżeli/ Pan Bog ſie śmiał/ iż Moiżeſz zwyćiężył Anioły/

31:

y s tryumfem ſzedł do ſwoich wźiąwſzy zakon Boży. Po zmartwych wſtániu ży=

32:

dowie tey wiáry ſą/ iż będą ieśc Zwierzę idno ktore więtſze niż wſzytek świát/

33:

tákieſz rybę Lewiátán/ á wino pić/ ktore ieſzcże odpocżątku świáta ſtoi im nágo

34:

towano/ y mowią ták: będą v nas Krześćijánie prośic byſmy im też dáli/ iáko

35:

bráćia ćiotecżni/ ále nie damy. Potym po tyſiącu lat/ wezmą vwielbione ćiá=

36:

łá/ ták iż iuż nigdy nie będą nicżego potrzebowáć/ áni vmieráć.

37:

¶ Piſáli też/ iż był Bog dał Zydom tákich pięć Sędźiow/ ktorzy mu byli po=

38:

dobni w niektorych vrodach/ to ieſt Sámſon w mocy/ Saul w cudnośći/ Ab=

39:

ſolon we włoſiech/ Sedechias w ocżu/ Azá w nogach/ przeto ie potopił. Tu

40:

Bogu przypiſáli zazdrość. O Sámſonie nápiſáli/ gdy był w więźieniu v Fili=

41:

ſtynow/ wodźili do niego Filiſtynowie ſwoie żony/ áby pocżęły od niego mocne

42:

ſyny.

43:

¶ Stoi też v nich w Tálmućie w Kſięgach Máilá Imperque/ iż Rzymiánie

44:

zákazáli iedne^o cżáſu Zydom ſwięćić Soboty/ áby ſie też nieobrzázowáli/ áby też

45:

z mieſięcżnymi niewiáſtámi przebywáli. Szedł tedy Rabi Ruben Zyd/ vbrał

46:

ſie iáko ieden Rzymiánin ſiadł ſnimi w rádę/ pytał w rádźie/ kto ma nieprzyia

47:

ćielá/ mali go wſpomágáć cżyli tępić? Rzekli ma go tępić: rzekł Zyd/ niechay

48:

tedy Zydowie ſwięcą Sobothę/ áby zyſkiem nie byli robiąc káżdy dźień/ Rzekli

49:

Rzymiánie prawdę mowi/ ſkáźili pierwſzy Dekret. Potym rzekł: kto ma nieprzy

50:

ćielá/ ma go vmdlić cży potwierdzáć/ rzekli oni vmdlić. Rzekł Zyd/ niechayże

51:

tedy żydźi obrzázuią dźieći/ áby mdláły/ rzekli: prawdá ieſt. Przywroćili záſię

52:

żydom obrzeſkę/ rzekł záſię Zyd: kto ma nieprzyiaćielá ma go mnożyć cżyli gubić

53:

rzekli gubić/ niechayże tedy Zydźi dádzą pokoy mieſięcżnym żonom/ áby ſie ták

bárzo

strona: 464

O Zydźiech.

Li. 464.

bárzo nie płodźili/ rzekli wſzyſcy prawdę mowi. A gdy obacżyli Ráyce iż żyd

był/ ſkáźili iego rádę/ á pierwſzy Dekret potwierdźili. Rzekli potym żydowie/

kto z nas ieſt w łáſce v Bogá/ áby záſię ty Rzymiánſkie Dekretá połamał. Rze

kli drudzy/ niechay idźie Rabi Symeon/ y Rabi Eliáſar/ ktorzy vmieią znáki

cżynić. Szli tedy do Ceſárzá ktorego corkę cżárt Wentámálion rzecżony oſiadł

z roſkazánia ich: rzekli tedy przy Ceſárzu/ wynidź Wentámálion z they corki

Ceſárſkiey/ y wyſzedł? rzekł Ceſarz. Ządayćie v mnie ſkárbow iákich chcećie/

dádzą wam. A gdy weſzli do ſklepu/ náleźli on Dekret ná żydy/ prośili áby był

zepſowan/ y ſtáło ſie ták. Tu tedy nie przez Bogá ále przez Cżártá żydźi doſtáli

10:

zakonn ſwego po wtore. Zydowie ſą wielkimi nieprzyiaćielmi Rzymowi/ zową

11:

gi Boſerá/ ále ſie mylą: było ine miáſto wielkie Niniwe kthore też ták zwano/

12:

Ceſárze Rzymſkie zową Edom/ przeto cżekáią ſkáżenie Rzymſkiego z rádoſćią

13:

gdy przyidźie ich Meſyaſz mſzcąc ſie zburzenia Ierozolimſkiego/ przeto mowią:

14:

Bog ſie pomśći nád Rzymem Ieruzálem/ iáko ſie iuż pomśćił nád Tytuſem y

15:

Weſpazyanem/ iż ich nie chćiał mieć ná świećie po śmierći miedzy żywioły/ ále

16:

ie powiádáią cżárći ſpalili/ y proch ich w morze wſypáli/ áby ich znáku żadne=

17:

go ná świećie nie było/ á zá żywotá ieſzcże Sierſzenie ie kąſáli. Hiſzpánią zową

18:

Káſárat/ Fráncyą Kárfat/ Grecyą iená w źiemi Huſſ/ Konſthántynopoł cor

19:

ká Edom/ to wſzytko z waśni zową/ bo to ine Kráiny byly w obiecáney źiemi

20:

żydom. Wiele ieſt inych plotek piſano v nich w Tálmućie ktore tu opuſzcżam/

21:

dla ich niegodnośći y bluźnieſtwá/ y niepodobieńſtwá. Tylko co ſie tycże o Pá

22:

nie Kryſtuſie/ o tym piſáli tym obycżáiem/ cżego ſie oni przą dźiś/ y táią tego

23:

dla boiáźni: iż iednego cżáſu gdy Helu pánowáłá w Ieruzálem (mnimam iż S.

24:

Helená) przyſzedł Iezua Honocry/ to ieſt Iezus názáráńſki do kośćiołá Sá=

25:

lomonowego/ nálazł ná kámieniu/ gdźie Arká Boża ſtałá/ Káráktery nápiſá=

26:

ne imienia wielkiego Bożego/ oni zową Schemám foras. Kthore Káraktery

27:

kto przy ſobie nośił/ á vmiał ſie ſnimi obchodźić/ cżynił tákie cudá iáko cżynił

28:

Moiżeſz. Dáli tedy ſtárſzy onego Kośćiołá vcżynić dwá Lwy miedźiáne/ kto=

29:

rzy tego ſtrzegli/ áby ieſliby kto przepiſał ony Káráktery wielkiego imienia Bo

30:

żego/ á chćiał ie s ſobą wynieść/ ryknęli nań oni dwá Lwowie/ áż muſiał vpu

31:

śćić onę Kártkę y zápomnieć wſzytkiego. Ale Iezus Honoczry fortelem thego

32:

vżył/ rozproł ſobie ſkorę pod kolánem/ włożył tám Kártkę/ mocą onych Ká=

33:

rákterow wnet ſie zágoiło y nieboláło. Gdy wychodźił s Kośćiołá/ obryknęli

34:

go Lwowie/ áż zápomniał ſłow onego imieniá Bożego/ ále Kártá ſnimi zoſtá=

35:

ła przy nim. Wyſzedſzy/ dobył záſię Kárty ná ktorey był Schemamforas/ cży=

36:

nił Cudá iákie chćiał/ ták iż do niego wiele ludźi przyſtawáło: zwłaſzcżá dźieći

37:

ktore przed nim chadzáły cżynięcy mu pocżćiwość ná drodze/ gdźie ſie iedno o=

38:

broćił/ á tym ie zwiodł gdy mu lepili ptaſzki z gliny/ ſtáwiáli ie podle drogi kę=

39:

dy ſzedł/ á on ná ony ptaſzki ſkoro chuchnął/ wzlatáli wzgorę iáko żywi. Poſpol

40:

ſtwo vwierzyło mowiąc/ záprawdę muśi tho być Meſyaſz: Chcąc ſie pewniey

41:

wywiedźieć/ przywiedli mu kuláwego cżłowieká/ ktory nigdy ná nogach nie po

42:

ſtał/ thákież ſlepego y trędowátego/ vzdrowił ie mocą Schemámforás. Wi=

43:

dząc Stárſzy náſzy zwłaſzczá Duchowni/ poimáli go/ y przywiedli przed Helu/

44:

ktora nád ten cżás pánowáłá ná Ieruzálem/ rzekli iey. Páni mił[a/ ten wiele lud=

45:

dźi zwiodł ſwoimi Loſy/ á my go dobrze znamy iáko ſie vrodźił/ y cżyi ieſt ſyn/ á

46:

wżdy thák wiele przywodźi. Rzekł Honoczry: Páni miła/ iam ieſth ſyn Boży

47:

Meſyaſz práwy/ o mnie Proroctwá wſzytki mowili/ otho Almá porodźi/ á bę=

48:

dźie ſyn iey wezwan Emánuel/ tho ieſt Pán ſnámi/ á ták Bog ſemną ieſth/ á o

49:

tych rzekł co mię tu przywiedli/ Błogoſłáwiony mąż kthory nie chodźi do rády

50:

złośćiwych/ etć. Rzekłá Helu/ ieſtli to w wáſzym piſmie? Rzekli ieſt/ ále ſie to

51:

nie náń śćiąga. O nim nápiſano Deuterononium 18. Kthory Prorok będźie

52:

mowił przećiw Bogu/ áby był zábit. O Meſyaſzu rzecżono ieſt w onych dnioch

53:

gdy przyidźie/ będźie wyzwolon narod Zydowſki/ cże^o ponim nierozumiemy być.

Iiii 4

Poſłáł

strona: 464v

Kſięgi Dźieſiąte

Poſłáłá thedy Krolowa Helu ſwoie wierne widze z Iezuſem/ áby przed nimi

Cud vcżynił/ to ieſt/ áby vmárłego wſkrześił/ y s ſtáło ſie ták przed wſzytkimi

Ocżyma/ mocą Schemámforás. Powiedźieli to Krolowey/ zlękłá ſie y rzekłá:

Záprawdę tho wielki cżłowiek od Bogá poſłány/ pofukáłá Zydy/ y kazáłá im

od ſiebie. Wyſzli tedy záſmuceni/ á Honoczry ſzedł do Gálilei. Potym ſzli do

Krolowey ſtárſzy proſząc/ áby Iezuſá dáłá poimáć/ boć lud zwodźi ná ſwą ſtro

nę/ y broni poſłuſzeńſtwá Pánom Rzymſkim. Poſłáłá ſnimi Krolowa áby go

poimáli/ ále Gálileycżykowie zebrawſzy ſie/ bronili go mocą/ kthorym rzekł:

Nie brońćie mię/ obronić mię Oćiec niebieſki. W ten cżás kazał wrzućić ná mo

10:

rze Kámień młyńſki/ wſtąpiwſzy nań ieźdźił po wodźie biorąc ryby z wody/ mio

11:

tał ná brzeg brał kto chćiał/ ſłudzy Helu Krolowey powiedźieli iey to. Wezwa

12:

wſzy ſtárſzych powiedźiáłá im/ iż bes pochyby ieſt to od Bogá poſłány cżłowiek

13:

wyſzli záſmuceni. Poſłáli tedy po Iudaſzá Skáryotá/ ktory wiedźiał Kryſtu=

14:

ſowe táiemnice/ puśćili go do Kośćiołá áby náwykł Schemámforás á przepi=

15:

ſał ſobie/ áby iáko mogli Kryſtuſá zdźiáłáć/ dáli mu ná to trzydźieśći złotych

16:

cżyrwonych. A gdy ták vcżynił/ ſzli ſnim w nocy poimáć Kryſtuſá. Gdy przy=

17:

ſzli do Ogrodá gdźie byl s ſwymi zwolenniki/ chćieli go poimáć/ ále im vlećiał.

18:

Kazali tedy Iudaſzowi zá nim lećieć/ ktory wzlećiawſzy vchwyćił go w pás ták

19:

iż obá vpádli ná źiemię/ tám Iezus złamał nogę/ á Iudaſzowi nic. Ten dźień/

20:

kiedy ſie to dźiáło/ płácżą Krześćijánie cáły dźień/ zową to wielkim Piątkiem

21:

y nie iedzą do trzećiego dniá żáłuiąc Kryſtuſá Potym náſzy ſtárſzy poimawſzy

22:

go/ chćieli go záwieśić ná drzewie/ ále go żadne ſthrzymáć nie mogło/ bo był

23:

wſzytki drzewá záklął przez Schemámforás/ áż náleźli wielki głąb kápuſtny ná

24:

ktorym go záwieśili/ bo tám w onych Kráinach wyſoka y wielka Kápuſtá ro=

25:

śćie. Tu ſie niezgadza mátáctwo ich z inym piſmem/ bo S. Helená nie byłá ná

26:

ſwiećie/ áż we trzyſtá lat po vmęcżeniu Páná Kryſtuſá/ á o Herodźie/ Piła=

27:

ćie/ y Ceſárzu Tyberyuſie/ zá ktorych Kryſtus vmęcżon/ żadney zminki niecży=

28:

nili/ álbo tákież gdy mieli w mocy v ſiebie Kośćioł/ gdźie było nápiſáno then

29:

Schemámforás/ cżemuſz ſobie nie mogli przezeń pomoc/ gdy byli w ćięſkim oblę

30:

żeniu od Tytuſá z Weſpezyanem/ mogł ći wżdy ieden álbo kilko ich wylećieć mo

31:

cą tego Schemámforaſá/ tákież cżemuſz Apoſthołowie cżynili mocą Kryſtuſá

32:

cudá/ chocia nie mieli przy ſobie tego Schemāforáſá. Ale iáko oni zwykli/ á s

33:

przyrodzenia to máią/ plotkom więcey wierzyć niż prawdźiwemu piſmu/ y dźi=

34:

ſieyſzy Zydowie then obycżay máią/ iż więcey ſtrzegą ſwych błażeńſkich obycżá=

35:

iow táiemnie żywąc niż piſmá Swiętego/ ktore ná lewo obrácáią. Strzegą te=

36:

go pilnie/ áby inſzym nożem kráiał mięſo á inſzym ſer/ á to dla onych ſłow ktore

37:

nápiſał Moiżeſz non coques hedum in lacte matris ſue/ to ieſt niewarz Koźlę

38:

ćiá w mleku mátki iego. Tákież to v nich przeklęta rzecż/ gdy widzą Kmiotká

39:

á on záprzęże woły przed konie/ álbo konie przed woły mowiąc/ iż woł żuie za=

40:

wżdy/ koń mnima by co iadł/ tedy ćięſko ſercu iego/ z nożem oni dáley nie idą z

41:

domu/ iedno poki powroz záwloką ſtárſzy ich.

42:

¶ Sukniey żadney oni nieſzyią lniánymi nićiámi/ tylko konopnymi/ przeto ſwe

43:

nići Kráwcom dawáią.

44:

¶ Nożem ſzcżyrbátym nic żywego nie rzeże/ gdy ſie kłádźie ſtrzeże tego áby pier

45:

wey nog nie położył niż głowy/ tákież gdy wſtawa boi ſie by koſzule nánice nieo=

46:

blokł: gdy wynidźie cżapki nie ſeymie/ á ieſli mu ią kto ſtrąći z głowy/ ták dłu=

47:

go rękę będźie ná głowie dźierżał/ áż cżapki doſtánie. W piątki w iednę godźi

48:

nę wſzyſcy iedzą/ bo ieden chodźi od domu do domu tłukąc kiycem we drzwi wo=

49:

łáiąc Zyd fis tho wſzyſcy záſtáwiáią panwie ná ryby/ y w Piątek náwárzą/ co

50:

w Sobotę máią ieść. Máią ſwe cżáſy zową Swiętá do roku/ co w nie nápoły

51:

ſzáleią. Kwiethniá kſiężycá cżynią Porrym ná pámiątkę Heſter/ iákom piſał

52:

w ten cżás ſie ſpiją.

Porrym.

W ten że cżás y Wielkę noc ſpráwuią/ Báránká iedzą pręt

53:

ko/ ná threpkach w koſzulach s kiymi. Sierpniá záſię/ dźieći ich wynidą przed

miáſto

strona: 465

O Zydźiech.

Li. 465

miáſto s kordy/ miecżmi/ rohátynámi drewniánymi/ y będą ſzermowáć s ſobą

y ſzturmowáć ku miáſtu/ ná pámiątkę oblężenia Ieruzálem od Tytuſá.

¶ Záſię ſáme żydowki będą chodźić po gorach (ále inego cżáſu) płácżąc y tám

y ſám po gorach iáko błędne/ ná pámiątkę Iefte/ kthory iedyną corkę máiąc/

ofiárował ią Bogu/ to ieſt/ śćiął y ſpalił zá zwyćięſtwo. Też niewiáſty ich cżę=

ſtokroć chodzą do rzeki ſtrząſáiąc s podołká grzechy do wody/ áby precż płynę=

ły. W Ieſieni miewáią kucżki y trąbki: W ten cżás nieśmie nigdźiey indźiey

ieść/ iedno pod chroſtem by nawiętſzy deſzcż/ á chleb nie kwáſzony iedzą ná pá

miątkę iáko ná puſzcży Mánnę iedli. Lizak też máią wſzędźie przed miáſtem/

10:

to ieſt Kámień ktory cáłuwáią támże ſie chowáią. Dobytká ſámi nierzeżą iedno

11:

Rábieiowie ich/ á ktoremu bydlęćiu przyrośćie żyłká do ſercá/ álbo gdy ſie mu

12:

zroſtą płuce/ zową to oni trefe/ nie iedzą go ſámi iedno przedádzą. Tákież po=

13:

ſládkow nie iedzą/ áż żyły ſuche ſniego wybierze/ przeto ie przedáią/ iż wiele mię

14:

ſá po pſuie wyrzázuiąc żyły: że krwią żadnego mięſa nie iedzą/ áni gdy kto inſzy

15:

rzeże niż Rábiey ich/ álbo ktore by Wilk álbo Pies záiadł/ nie iedzą. Thákież y

16:

nabiáłu/ thylko co ſámi ſpráwuią/ y Wino co ſámi práſuią/ piją. Ryby ża=

17:

dney nie iedzą ktora łuſki niema/ iáko Węgorz/ Szliſz/ Ninog/ Piſkorz/ tákież

18:

Ptaká ktory ná zad ták długi páznogieć ma v nogi iáko ná przodku/ iáko y Iá=

19:

ſtrząb/ Kánia/ Orzeł. Miedzy Bydlęty ktore niema roſpádłych kopty nieiedzą

20:

iáko Koniá/ Lośiá/ Wielbłądá/ Záiącá/ Swininy nie iedzą/ áni żadnego

21:

źwierzęćiá ktorego ſámi niezárzezą.

22:

¶ Sluby gdy bieráią z żonámi/ ták ſie záchowuią: They dźiewce ktora idźie zá

23:

mąż/ nie dádzą iey nic ieść ſwymi vſty do trzećiego dniá/ wſzákże áby nie zemdlá

24:

łá/ ktora iey nabliſzſza w rodźie/ tákiey będźie mięſo żwáłá á kłádłá w vſtá iey/

25:

áby tylko połykáłá á nieżwałá zębámi. A gdy ią wiodą ku ślubu dwie iey przy=

26:

rodzone/ záſłonią iey twarz y ocży/ y tákże ią około iego będą wkoło wodźić dźie

27:

więć rázow/ á on będźie ſtał ná Kobiercu ſpiewáiąc/ dádzą mu liſth od niey y

28:

oney od niego. Po ślubie ocży iey odkryią/ á gdy idą s Cerkwie/ będźie go chwy

29:

táłá zá podołek á on ſie iey vmyka/ ieſli go vchwyći/ zá znák to ſobie máią wier=

30:

ney miłośći: ná weſelu táńcuią/ na pokłádźinach Nowożenia ma obiáwić ieſli

31:

iuż doſyć vcżynił temu o co ſie záwiodł/ tedy będą wſzyſcy ſpiewáć nie barzo po

32:

cźeſne pieśni. A gdy ſie kthorey tráfi iż iey mąż vmrze bez płodu/ winien ią po=

33:

iąć nieboſzcżykow brát rodzony álbo nabliſzſzy w rodźie. Ieſli nie będźie chćiał

34:

ma iey wydźierżeć Stoſz/ to ieſt/ da mu gębę trzewikiem z iąwſzy z lewey nogi/

35:

by też był y kowány trzewik/ á rzecże: boday ſie chłopem nie rodźił. Potym bę=

36:

dźie iey winien dáć liſt rozwodu/ iż może zá inego iść. Po porodzeniu y wywo=

37:

dźinach/ Zydowki muſzą wſkocżyć w źimną wodę by był nawiętſzy mroz.

38:

¶ Tákież gdy ktoremu Zydowi oćiec albo máć vmrze/ nie będźie ſiedźiał ná ża

39:

dney łáwie/ áni iadał ná ſthole/ iedno ná źiemi zá cáły mieſiąc/ á nie chowáią

40:

vmárłych w Cerkwi/ iedno w polu/ á ſiedząc go w grobie położą. Ieſli boga

41:

ty/ włożą mu pierśćionek ná pálec álbo dwá/ tákież niewieśćie. Po pogrzebie

42:

winien ſie káżdy vmyć/ máiąc zá to/ iż káżdy nie cżyſty kto przy vmárłym będźie

43:

bo przy nim Cżárt bywa. W Cerkwi ſwey żydowie chowáią dźieſięćioro Boże

44:

przykazánie/ ktore^v czynią wielką pocżćiwość gdy ie rozwijáią. Támże w Cer

45:

kwi chowáią w Donicach gliniánych nowych iábłká oni zową Rayſkie po ktore

46:

ſzlą dáleko/ płácą po złotemu cżyrwonemu iedno/ ieſt wielkie cżyrwone bárzo

47:

woniáiące/ á ktoremu rok minie/ wezmą ie precż z Cerkwie/ á nowe muſzą mieć.

48:

Máią theż Pálmy przy iábłkach/ y świec doſyć v nich w Cerkwi bywa/ obrázy

49:

ſie brzydzą/ żydowki oſobno bywáią pátrząc przez śćiánę do Cerkwie. Piſze Ra

50:

bin w Tálmućie/ iż Bog ná zachod ſłońcá ma ſwoię Stolicę w niebie/ przetho

51:

wſzytki Płánety y Gwiazdy ku zachodu ſłońcá ſie śćiągną ku chwale Boſkiey/

52:

przeto oni ku południu á zachodu modły cżynią ſwoie. Máią też ſwe modlitwy

53:

ktorymi przeklináią Goim/

Goim.

to ieſt Krześćijány/ thákież y pogány/ choćia oni

thego

strona: 465v

Kſięgi Dźieſiąte

tego przą. Też głupi żydowie máią zá to s Tálmutu/ áby Bog był ćieleſny má

iąc ręce y rámię y głowę/ biorąc s piſmá ſwiętego gdźie ſie cżęſto miánuie prá=

wicá Boża/ álbo przez rámię iego/ gdźie ſie to rozumie moc iego/ táką rzecżą

tedyby też miał ſkrzydłá/ bo piſmo mowi: pod ćieniem ſkrzydeł twych broń nas.

Piſzą też w Tálmućie/ iż ſie Bog gniewá wielekroć przez dźień/ z onych to ſłow

rozumieiąc ktore ſą v Moiżeſzá fortis iraſcitur quottidie. Pierwſzego dniá ſie

gniewa ná Krole złośćiwe/ ktorzy ſobie kłádą Korony ná głowę ná iego wo=

lą nie godni. Drugiego dniá ná ty ktorzy przeſláduią żydy/ drugiego ná wſzytek

świat/ iż wſzytko inácżey odmienili nie ták iáko on vſtáwił.

10:

¶ Práwá ktore máią/ W Tálmućie ſą nieſláchetne przećiwne Moiżeſzowym/

11:

ktore w Lewityku piſał/ opuſzcżam ie tu dla ich niegodnośći/ wſzákże niektore

12:

nápiſzę. Stoi v nich w kſięgach Kánedrin w rozdźieleniu Helluhenamic Hela

13:

quin. Kto vbije mátkę y oycá á nieroſkſrwáni ich/ á miánuie w ten cżás Sche=

14:

mámforás/ niema grżechu: tákież gdy co przećiw Bogu mowił/ niema grze=

15:

chu. W drugim rozdźieleniu ktore zową Haluhen Hániteráim/ kthoby zábił

16:

cżłowieká á okazał to iż ieſt Trefe/ to ieſt zroſłe płucá miał/ niemá grzechu áni

17:

winy. Kto by towárzyſzá związał w drodze á w tym by vmárł/ niema grzechu

18:

áni winy: ále gdyby go muchom odkrył álbo źimnem tákież od gorącá vmárł/ wi

19:

nien śmierći. Kto by kogo wrzućił w doł związawſzy á dał mu tám drábinę/ á

20:

drugi przyſzedſzy odiął drábinę/ tedy nie on będźie winien co go wrzućił/ iedno

21:

on co drábinę odłożył/ ieſli vmrze. Kiedy dźieſięć mężow iednego záiją/ nie=

22:

máią grzechu áni winy. Ale kiedy ieden/ winien dáć gárdło. Zoná ktora leży

23:

z inym choćia mężátká/ niema grzechu ieſli niepocżęłá od niego/ tákież młodźień

24:

cżyk ktoremu ieſzcże nie miną trzynaśćie lath nie zgrzeſzy choćia puydźie do cu=

25:

dzych żon/ bo ten ieſzcże niema przyrodzonośći w płodźie: tákież gdy by miał żo

26:

nę/ ták młody może iny do niey. Oćiec ſyná może przedáć komu chce/ thákież

27:

Miſtrz vcżniá niema grzechu. Tákież gdźie Zyd oſzuka Goim álbo pogániná/

28:

niemáſz grzechu.

29:

¶ Wiele tego v nich ieſt piſano/ ktore zá wſtydem y ſnadź ſpogorſzenim piſáć/

30:

Bo ten lud ná ſwiećie ieden táki ieſt ktory tego pilnie ſtrzeże/ áby ſie ich obycżá

31:

ie nie zgadzáły z obycżáiem inego narodu/ nikomu inemu nicżego dobrego nie=

32:

życżąc iedno ſámi ſobie/ káżdy v nich iny cżłowiek niecżyſthy/ káżdy pothępio=

33:

ny/ káżdy Bálwochwálcá/ tylko oni ſą ſwięći: táiemnie oni s ſobą żywią/ dźi=

34:

wnie ſobie ſprzyiáią zwłaſzcżá w gośćinie/ gdy ieden do drugiego przyidźie. Gdy

35:

ſie v nich dźiećię vbogie vrodźi/ opátrzą ie wſzyſcy: Tákież vbogie ludźi ſwoie zá

36:

kłádáią/ wielka to ich poćiechá gdy ſie Krześćijánom źle dźieie/ bo tey nádźieie

37:

wſzyſcy ſą iż poſiędą wſzytek świát ſkoro przyidźie Meſyaſz/ ktorego cżekáią ká=

38:

żdey godźiny z wielkośćią ludźi cżyrwonych żydow/ ći máią zwyćiężyć wſzythki

39:

Krole ná ſwiećie: powiedáią á niewiedzą ſámi gdźie ſą ći żydowie cżyrwoni/ ob=

40:

ieźdzáią wſzytek świat w koło ludźie Krześćijáńſcy zwłaſzcżá Kupcy z Luzytá=

41:

niey/ á nie ſłycháli nigdźiey o tych cżyrwonych żydźiech. Ieſli ie zá cżyrwonym

42:

morzem mnimáią być/ wiemy wſzyſcy co thám zá ludźie ſą pod Ianem Po=

43:

pem/ álbo pod Turki/ Zydźi ſie tám rzadko rozſiali/ y to też ſą rozdźieleni w wie

44:

rze. Iáko pierwey byli v nich Effei/ Fáryzei/ Sáducei/ Odſzcżepieńcy/ thák

45:

też dźiś ſą. Karáimowie/ Kutyni/ Kalmuchi/ Tálmutyſte/ ći wſzyſcy niewie

46:

rzą Tálmutowi/ okrom náſzych Tálmudyſtow. Co ſie tycże tego áby oni mieli

47:

pijáć Kreẃ Krześćijáńſką/ kthorą z dźieći niewinnych wypuſzcżáią/ iáko náſzy

48:

mienią/ tegom ſie zá pewne nie mogł wywiedźieć/ á tom ſie tego pilnie wywiá=

49:

dowáł od krzcżonych żydow/ áni o Bożym ćiele áby ie oni mieli kupowáć v krze

50:

śćijan/ gdyż trudno poznáć ieſli opłátek poświęcony álbo nie poświęcony. Ale

51:

to ieſt v nich/ iż dźiećię kupuią radźi táiemnie/ nie dla iákiey męki álbo krwie/

52:

ále ie przedáią do Turek drogo/ iáko mi powiadał ieden Ormiánin/ iż ſie był s

53:

nimi żydowi przewroćił woz v przewozu nad Dunáiem gdy ſprumu występował.

Stárzy

strona: 466

O Ráiu.

Li. 466.

¶ Sthárzy Hiſtorykowie/ iáko Trogus. Pompeius/ Kornelius Tácytus/ pi=

ſáli o Zydziech inácżey niż w piſmie ſwiętym/ iż ie miał Fáraon Krol wypę

dźić dla ich zárażenia/ iż byli záráżeni rozmáitymi plagámi od Bogá/ iż niechćie

li tego Bogá chwalić ktorego Egyptcżycy chwalili. Tákież o wodę ná puſzcży/

iż ią Aaron zá końmi idąc nálazł á oná zgory záwżdy ſzłá/ á żydowie Bálſamem

kupcżyli/ ktorego tám doſyć było ná gorze Syná y tym ſie żywili/ á temu narodu

y Bogowie y ludźie nieſprzyiáźni byli/ lecż Krole dźiewkámi pięknymi záwżdy

vbłagáli/ ktore ſie v nich rodzą nád ine głátkie. Było by co ieſzcże o tym żydo=

wſkim narodźie więcey piſáć/ lecż tego nie godne plotki ich/ ktorych wiele ná=

10:

piſáli w ſwoie Kſięgi Rábieiowie. Piſáli też o Ráiu źiemſkim baśń ktora ni=

11:

żey będźie nápiſána.

12:

Rozdźiał Dwánaſty o Ráiu.

13:

grafika

14:

Ay po Zydowſku Gan eden/ wykłáda ſie mieyſce

15:

roſkoſzy/ ktory ludźie vcżeni wykłádáią rozmáićie być: iedni ná

16:

źiemi drudzy ná niebie/ drudzy w miernym mieycu pod obło

17:

ki. Swięte piſmo kłádźie gi być ná wſchod ſłońcá miedzy rzeka

18:

mi/ ktore dźiś rzeki ludźiem znáiome ſą/ ále Ray nie wiádo

19:

my nikomu. Wiele ſie ich tedy ná tho zgadza iż Ray źiemſki

20:

było mieyſce od Bogá wybráne ná vrząd pierwſzemu cżłowiekowi Adámowi/

21:

(nie ogrod murowány iáko málárze máluią) wielką cżęść źiemie w ſobie zámy

22:

káiąc gdźie dźiś zową Syryą/ w ktorey miaſto Dámáſzek: támże y roſkoſzne po

23:

lá/ mieyſce roznych Drzew y vrody wielkiey/ miedzy rzekámi w piſmie Swiętym

24:

náznácżonymi. Ktorą to Kráinę ná przodku Pán Bog błogoſłáwił Adámo

25:

wi y potomſtwu iego/ y Anioły oſádźił/ áby thám w nieśmiertelnośći żył s po

26:

tomſtwem do tego cżáſu/ áż by ſie mu było doſtáło wnidź gdźie indźiey lepiey/ á

27:

ſnadź do niebá. Ale to mieyſce po zgrzeſzeniu Adamá/ ſtráćiło ſwoie wſzytki dáry

strona: 466v

Kſięgi Dźieſiąte

oſobne/ obroćili ſie w ſmutek y kłopot: zwłaſzcżá gdy ſie po zgrzeſzeniu krył w ką

ty y w ćienie przed oblicżnośćią Bożą. Swięty Auguſtyn Ray tylko mieni być

duchownym/ á to ſtąd iáko s. Lukaſz piſze. Gdy Lotr práwy rzekł Kryſtuſo=

wi: Pánie pámiętay na mię gdy będźieſz w twoim Krolſtwie. Rzekł mu/ dźiś

będźieſz ſemną w Ráiu. Tego Ráiu ludźie vcżeni nie rozumieią być ſwieckim ie

dno duchownym:

Lono Abráá=
mowo.

Dobrey nadźieie łoná Abráámowego/ to ieſt vſpráwiedliwie

nia/ ktore był Pan Bog obiecał Abráámowi y potomkom iego dla iego wiáry.

A co ſie tycże o Enochu áby miał być w źiemſkim Ráiu/ o tym piſmá nie máſz/

tylko go w niebie mieni być Moiżeſz/ thákież y Heliaſzá: bo gdy by byli w źiem=

10:

ſkim Ráiu/ muſieli by też być wzruſzeni plagą wielkiey powodźi iáko ine ſtwo=

11:

rzenie/ y drzewo żywotne muſiáło by wzruſzone być iáko y drugie. A ták pewniey

12:

gdy dwá Ráie będźiem rozumieć/ ieden ćieleſny drugi Duchowny/ iáko y Ieru

13:

ſalem niebieſkie y źiemſkie piſmo wykłáda/ ćieleſny w ktorym Adám ſtworzon/ y

14:

zgrzeſzył y wygnan ſnie^o/ tám że y drzewá wniwecż obrocone iákom piſał. Drugi

15:

duchowy/ w ktorym Pan Kryſtus z łotrem był/ tám że y łono Abráámowo.

16:

Enoch y Heliaſz/ á ten od oblicżnośći ludzkiey ieſt zákryt y od rozumu/ iako ſwię

17:

ty Auguſtyn piſze. Drudzy mienią być Ray pod obłoki w miernym powietrzu/

18:

ále ſie to nie tráfi s Swiętym piſmem/ ktore kłádźie Ray miedzy cżterzmi rzeká

19:

mi/ ktore świátu y dźiś znáiome ſą. w ktorym też piſmo powiáda drzewá rozmá

20:

ite tho ſie dźiś odmieniło po zgrzeſzeniu Adámá. Mizerni żydowie/ nábáiáli

21:

też o Ráiu w Tálmućie/ iż ieſzcże ieſt ná ſwiećie/ w kthorym wiele ludźi w ćiele

22:

ieſt/ á to tym dowodzą. Był ieden Rabi Ieoſſua mąż ſwięty/ do ktorego przy=

23:

ſzedł Anioł śmierći y rzekł mu: Ząday od Bogá cżego niżli vmrzeſz/ á będźieć

24:

dano. Rzekł Rabi/ Proſzę áby mi vkazał Gan Eden gdźie mam być. Anioł

25:

go wźiął y vkazał mu Ray/ y wydárł ſie Angyołowi wpadł do Ráiu/ y chodźił

26:

tám ſobie wolno oględuiąc dźiwne rzecży. Rzekł mu Anioł wynidź ſtąd/ boś

27:

przeźdźięki wſzedł w śmiertelnym ćiele/ on rzekł nie wynidę. Po wtore y potrze

28:

ćie vpominał go áby wyſzedł/ On Rabi przyſiągł przez moc Bożą nie wynidź

29:

z one^o Ráiu. Szedł Anioł powiedźiał Bogu iż przyſiągł nie wynidź: Pan Bog

30:

rzekł Aniołowi/ áby ſzukał w Kſięgach żywotá ieſli przed tym Ieoſua krzywo

31:

nie przyſięgał/ gdy ſzukał powiedźiał iż nie przyſięgał. Odpuśćił mu to Pan

32:

Bog iż tám był w ćiele/ mowiąc: Mędrſzy ſą ſynowie thego świátá niż ſynowie

33:

świátłośći/ to ieſt mędrſzy żydźi niż Anieli. Chodząc po Ráiu ten Ieoſua/ wi

34:

dźiał tám ſiedḿ gmáchow wielkich/ ktore były na ſto tyſiąc mil ná dłuż/ káżda

35:

z oſobná/ á ná ſzerz dźieſięć tyſiąc mil. W pierwſzym byil ći obrzeżáńcy ktorzy

36:

ſie s pogan náwroćili ná żydowſką wiárę. W wtorym byli pokutuiący. W trze

37:

ćim Abráám/ Izáák y Iakob/ y wſzyſcy ſynowie Izráelowi/ ktorzy wyſzli z E=

38:

gyptu á pomárli ná puſzcży. W cżwartym/ nikt nie był ieſzcże. W piątym Me=

39:

ſyaſz ſyn Dawidow ktory ma przydź ná świát/ y Heliaſz z Enochem. W ſzoſtym

40:

ći byli ktorzy w ſmutku y żáłośći s tego świátá zeſzli. W ſiodmym/ kthorzy ſą

41:

pobići y potráceni mękámi/ tákież ktorzy w boleśćiach po márli.

42:

Rozdźiał Trzynaſty O Piekle.

43:

Ako Ray ieſt mieyſce zákryte od oblicżnośći ludz=

44:

kiey/ ták też y Piekło/ o ktorym żaden pewnego mieyſcá niepi=

45:

ſał/ tylko S. Auguſtyn piſze iż to ſłowo Infernus/ to ieſt Pie

46:

kło nie może ſie nigdy ná dobrą rzecż śćięgáć/ iedno ná złą.

47:

Piſze też S. Auguſtyn ná domyſł iż ieſt w pośrzodku źiemie/ á

48:

to tym tego dowodźi/ iż káżde Duſze ktore grzeſzą/ ćiáło gwo

49:

li grzeſzą. Gdyż ćiáłu gwoli grzeſzą/ tedy też ćiáłu vmieráią/ á ćiáło nic inne^o

50:

nie ieſt iedno źiemiá. Gdyż tedy ćiáło w źiemię ſie obroći/ támże też Duſzá po=

51:

kutowáć muśi gdźiekolwiek w źiemi. Drugą przycżynę powiáda ktemu/ iż pan

Kryſtus

strona: 467

O Piekle.

Liſt 467

Kryſtus po ſwoiey śmierći s ſtąpił niſko/ to ieſt pod źiemię ad inferna/ náwie=

dzáiąc Oycze ſwięte w ćiemnośćiách/ tedy tám Piekło muśi być/ lecż Zydowie

inácżey wykłádáią infernum/ nie Piekło ále grob w źiemi. Bo gdy Iakob Pá=

tryárchá płákał ſyná ſwego Iozefá/ ſtoi tám piſano/ iż mowił iuż poydę do ni=

ſkośći Ziemie/ to ieſt vmrę od żáłośći ſyná. Powiedáiąc/ iż gdy by rzekł puydę

do Piekłá/ iuż by to w padał w roſpácż/ cżego ſie nie godźiło ták ſwiętemu Pá

tryárchowi mowić/ gdyż Bog záwżdy ſnim był. Niektorzy ludźie vcżeni mie=

nią Piekło cżworákie/

Piekło cżworo

iedno ná głępſze w ktorym ludźie wiecżnie potępieni ſą.

Drugie wyſzſzey/ w ktorym dźieći nie krzcżone. Trzećie wyſzſzey/ ktore zową mni

10:

ſzy Cżyśćiec. Cżwarte ktore zową Limbus/ tám to byli ſwięći Oycowie/ ktore

11:

Kryſtus náwiedzał y wybáwił po śmierći ſwoiey. Drudzy Piekło kłádą pod

12:

obłoki gdźie bárzo źimno/ drudzy wyſzey gdźie bárzo gorąco/ lecż to będźie prze=

13:

ćiw piſmu s. ktore ie w niſkośćiach kłádźie według ſłowá infernus. Tákże y o

14:

Bogacżu Swięte piſmo powiáda/ iż w niſkośćiach pogrzebiō/ to ieſt w źiemi:

15:

á Lázarz ná łonie Abráámowym ſiedźi/ co ieſt łono Abráámowo iużem piſał.

16:

O Cżarćiech y o Lucyperze.

17:

Vcyfer wykłáda ſie noſząc świátłość. Demon wykłá

18:

da ſie według Greckiego/ wiedzący. Według tych ſłow znák ieſt

19:

iż Cżarći sſwoim Kſiążęćiem Lucyperem byli zácnymi Angyoły

20:

napierwey ſtworzeni. A ták Lucyfer bacżąc do ſiebie ty dáry Bo=

21:

ſkie ktorymi go ozdobił ná przodku/ wpadł w pychę/ ták iż ſie chćiał

22:

rownáć nawyſzſzemu Pánu/ to ieſt Bogu. Przeto Pan Bog ſtrąćił ono Kſią

23:

żę z niebá do przepáśći/ ze wſzytkim Korem iego. Przeto w Ewánieliey mowi

24:

Kryſtus: Widźiałem Szátáná gdy lećiał z nieba iáko iáſność.

Luce 10.
2. Petri 2.

Swięty Piotr

25:

mowi: y Bog Aniołom nie przepuśćił/ ále ie do przepaśći ſtrąćił/ gdźie wiel=

26:

ką mękę záwżdy muſzą ćierpieć. V pogan byli iedni Cżárći źli drudzy dobrzy.

27:

Zli nie mogli dobrze cżynić/ ále dobrzy/ tedy z wiela złych rzecży ludżi wyſtrzegá

28:

li/ gdy dawáli odpowiedzi przez ſwe Kápłany v Delfu gdźie był Kośćioł Apo

29:

linow/ álbo v Efezu gdźie był Kośćioł wielki Dyany/ thákież gdźie był Colo=

30:

zus folis/ ſłup ſłonecny. Tych theż Cżartow dobrych vżywáli wſzyſcy Cżárno=

31:

kſiężnicy iż ich ſłucháli/ miánuiąc ie przez Káráktery ſwym obycżáiem/ cży=

32:

nili tho co im roſkázowano. Kſiążę ich ma theż oſobne ſwoie myśliwce/ iedny

33:

wietrzne drugie źiemne: ći myſliwcy nie ptakow áni záięcy gonią/ ále złośći lu=

34:

dźiem rozmáite wyrządzáią/ ták ná powietrzu iáko ná źiemi/ iáko to cżęſto. Wi=

35:

dźimy nie trzebá ſzeroko wylicżáć/ bo y złego cżłowieká Cżárt poduſzcży y opá=

36:

nuie/ iż będźie iego Wikáryim.

37:

O Antykryśćie po Grecku Apoſtázyan.

38:

Ntykryſthowe przysćie ná świáth vprzedźi Sądny

39:

dźień/ ktorego Pan Bog náznáczył v Ianá ſwiętego mowiąc: przy

40:

ſzedłem ia w imię Oycá mego á nieprzyięliśćie mię/ á ieſli ktho iny

41:

przyidźie w imię ſwoie/ przyimiećie go.

Ioánnis 3.
2. Teſſalo. 2.

42:

¶ Przyśćie tedy iego będźie ná ten cżás według vcżynkow Cżártowſkich/ iáko

43:

cżłowieká wſzytkich grzechow pełnego/ bo ſie będźie woley Bożey we wſzytkim

44:

przećiwił: známioná y cudá fáłſzywe będźie czynił/ á złośćiwy będą iemu wie=

45:

rzyć ktorzy nie dufáią ſłowu Bożemu. Przeto im Pan pośle ſpráwę obłędli=

46:

wą/ áby wierzyli mátáctwu/ gdy prawdźie wierzyć niechćieli/ ále ná złość przy

47:

zwolili Vprzedźi też Sądny dźień y Heliaſz Prorok ktorego Piſmo powiáda

48:

wźiął Bog w ogniſtym woźie do Ráiu od oblicżnośći ludzkiey/

4. Regum 2.

kthory Zydy na

Kkkk

wroći ku

strona: 467v

Kſięgi Dźieſiąte

wroći ku Kryſtuſowi/ według proroctwá Maláchiaſzá kthory mowi: Oto ia

wam poſyłam Proroká pierwey niżli przyidźie wielki á ſtráſzliwy dźień Páńſki/

á náwroći ſerce oycow ku ſynom/ á Serce ſynow ku oycom. Mátheuſz Ewán=

gyeliſtá piſze/ przyidźie Heliaſz á wroći wſzytko.

Máthei 17.

Rozdźiał Cżternaſty o Zmartwych wſtániu

y Sądnym dniu.

Iele bylo y ieſzcże ieſt ludźi/ zwłaſzcżá Pogáńſkich

ná świećie/ ktorzy nie wierzyli/ y zdáło ſie im to zá niepodobną

rzecż cżłowiekowi káżdemu/ gdy czás przyidźie zmarthwych w=

10:

ſtáć. Przeto ſie śmiali Grekowie s Swiętego Páwłá gdy im

11:

o tym przepowiádał w Attenach: Ale to cudnym przykłádem

12:

wywodźi o náſieniu iáko widźimy/ iż káżde źiarno ktore w źie=

13:

mię poſieią/ nie wznidźie wzgorę/ áż ono pierwey w źiemię zágrzebione obum=

14:

rze y ſprochnieie/ potym ſie odnowi wſzedſzy wzgorę iáko by zmartwych wſtáło:

15:

ták że y cżłowiek vmárły ſprochniáły w źiemi/ wznidźie z źiemie á odnowi ſie zá=

16:

ſię: Smiertelność w źiemi zoſtáwi/ á nie śmiertelność z niebá/ to ieſt z Duchá

17:

weźmie: w ſieią go w ſkáżeniu/ á bes ſkázy powſtánie. Náznácżył theż Dániel

18:

Prorok zmartwych wſtanie ludzkie tymi ſłowy:

Dáni. 12.

w on cżás będźie zbáwion twoy

19:

lud wſzytek/ ktory w Kſięgi żywotá będźie w piſány/ á wiele ich ktorzy ſie ſpro

20:

chu zźiemie ocucą/ iedni ku wiecżnemu żywotu/ drudzy ku po ſromoceniu: kto=

21:

rzy będą vcżeni/ będą quithnąć iáko Słońce/ á kthorzy ſpráwiedliwośći vcżą

22:

wiele ludźi/ iáko Gwiazdy ná wiecżność trwáią. Ktemu theż S. Iob/ wiem

23:

to iż moy odkupićiel żywie/ á w oſtátny dźień zmartwych wſtánę/ y będę oble=

24:

cżon w ſkorę ſwoię/ y vyrzę w ćiele Bogá zbáwićielá mego.

Iob.

Drugie napewniey=

25:

ſze mamy przecż daley nietrzebá wętpić/ iż Pan Kryſtus zmartwych wſtał da=

26:

wáiąc to nam ná przykłád/ bo iemu tego było nie trzebá/ iedno áby nas w tym

27:

vpewnił/ iż ſie nam tákież ſtánie/ gdy tego cżás przyidźie: ácżkolwiek cżáſu nie=

28:

máſz pewnego/ wſzákże thego znáki vprzedzą/ iáko Pan Kryſtus powiedźiał:

29:

Będą znaki ná Niebie y ná źiemi/ y vćiſk wielki miedzy ludźmi/ to ieſt od An=

30:

tykryſtá ktorzy iego Náuki nie będą chćieć przyimowáć/ á w ten cżás będą płá

31:

káć wſzythki Narody/ y vyrzą ſyná cżłowiecżego w Obłoku przychodzącego w

32:

mocy y chwale wielkiey. Niebo z wielką nawáłnośćią poydźie/ wygore źiemiá

33:

z niecżyſtośći ſwoich/ żywiołá w ćiepło ſie rozeydą/ nie iżby ſie ſkáźiły ále w lep=

34:

ſze ſie obrocą. Swiát żywioły y wſzytko ſtworzenie odnowi ſie/ ocżym dawa ſwiá

35:

dectwo s. Ian in Apocalipſi mowiąc: Widźiałem nowe niebo y nowę źiemię

36:

bo pierwſze niebo y pierwſza źiemiá odeſzłá/ á nowa náſtáłá. Ná trąbienie

37:

Archánielſkie Pan s ſtąpi z niebá/ tedy ći co w Pánie Kryſtuſie po márli/ w=

38:

ſtáną napierwey nie według cżáſu ále zaſługi/ ták że dźień wielki ſądu Bożego

39:

przyśćia/ prętko ſie vkaże káżdemu ná świećie od wſchodu do zachodu ſłońcá.

40:

Piſze S. Auguſtyn/ ktorzy ná ten cżás żywi będą wnet vmrą/ y wnet ożywią/

41:

odmienią ſie s śmiertelnośći zbędą s ćiáłá nie śmiertelność wezmą z Duchá/

42:

wſzákże (S. Páweł piſze) onych dawnych co od Adámá pomárli nie vprzedzą

43:

nowi/ to ieſt w łáſce Pańſkiey wſzyſcy poydą w obłoki ku chwale Páná Kryſtu=

44:

ſá/ thám że iáko Swięty Mátheus piſze/ będźie odmienienie ſpráwiedli=

45:

wych od nie ſpráwiedliwych/ nieſpráwiedliwi wiecżną śmierćią

46:

pomrą. Spráwiedliwi będą żyć w vwielbionych ćielech ni

47:

cżego nie potrzebuiąc/ áni ſie płodząc: Tylko iáko An=

48:

ieli w Rádośći á w łáſce Páńſkiey mieſzkáć

49:

będą/ Ná wieki wiecżne.

strona: 468

Regeſtr ku náidowániu rzecży

przednieyſzych.

Drugi ná Kronikę Polską

oſobny/ lecż na Węgierską y Cżeską/ tákież ná no=

wy ſwiat niemáſz/ bo tám ſnadnie náleść co trzebá.

grafika
kolumna: a

Abákuk Prorok. Liſtu 93.

Abágárus Krol. liſtu 140.

Abel 2

Abdyás. 84. 92.

Abia Krolewic. 83.

Abimelech 12. 14.

Abſolon. 71. 72.

Abigáil. 67.

10:

Abijátár Kápłan 76.

11:

Abráám. 10. 14.

12:

Adám ſtworzon 1.2.3.4.

13:

Adá. 3.

14:

Aſſur Krol. 10.

15:

Anieli w Sodomie. 12.

16:

Atlás. 23.

17:

Alchimia co ieſt. 26.

18:

Attreus. 26.

19:

Atteny záłożony. 27.

20:

Amálech. 31.

21:

Aaron Kápłan. 34.

22:

Arká Boża. 36. 33

23:

Aſſerot. 40.

24:

Achán. 47.

25:

Adoniſedech.

26:

Atánás Krol.

27:

Argonaute. 54.

28:

Antenor. 54. 59.

29:

Agámenon Krol. 56.

30:

Aſkánius 60.

31:

Albániey Krolowie. 61.

32:

Agezylaus Krol. 68.

33:

Adonias zábit. 76.

34:

Azá Krol. 83.

35:

Acháb. 84.

36:

Achás. 88.

37:

Amázyas. 87

38:

Amnon. 89.

39:

Amos Prorok. 92.

40:

Aggeus. 93.
kolumna: b

Anánias 94.

Ankus Krol 102.

Aryon Gędźiec. 102.

Aruns zábit 105. 106.

Artáxerſes 114.

Amán obieſzon. 115.

Artáxer: Loági. 117.

Alexánder wielki. 122.

Alexánder 125. 126.

10:

Aryſtoteles. 127.

11:

Antyochus wielki. 128.

12:

Attylius Krolik. 129.

13:

Antonius poráżon. 131.

14:

Anná Swiętá. 137.

15:

Apoſtołowie. 142. 144.

16:

Albius florus. 146.

17:

Aſtronomy wygnano. 148.

18:

Anákletus Papież.

19:

Allexánder Papież. 149.

20:

Adryanus Ceſarz.

21:

Antonius pius Ceſarz.

22:

Anicetus Pápież. 150.

23:

Antonius Kárákál. ceſ: 151.

24:

Aurelius Wáryus ceſ.

25:

Allexánder Ceſarz.

26:

Attylá Krol.

27:

Anterus Papież. 152.

28:

Aurelianus Ceſarz. 153.

29:

Arryus odſzcżepieniec. 155.

30:

Attánázyus Biſkup. támże.

31:

Anáſtázyus Papież. 158.

32:

Arkádyus Ceſarz. támże.

33:

Auguſtyn Swięty. 160.

34:

Anáſtázyus Ceſarz. 161.

35:

Anáſtázyus Papież wtory. tāże.

36:

Agápitus Papież. 163.

37:

Antymus odſzcżepieniec. támże

38:

Adeodatus Papież. 166.

39:

Anáſtázyus Ceſarz. 167.

40:

Adryan Papież 168.

41:

Adryan Papież trzeći. 172.

Kkkk 2

Arnol=

strona: 468v

Regeſtr Kroniki

kolumna: a

Arnolfus Ceſarz támże.

Adryan Papież cżwarty. támże.

Anáſtázyus trzeći Papież. 173.

Agápitus wtory Papież. 177.

Allexánder wtory Papież. 177.

Almerykus Krol. 178.

Anaſtázyus cżwarty Papież. 181.

Adryanus cżwarty Papież. támże.

Allexánder trzeći Papież. 182.

10:

Allexánder cżwarty Papież. 163.

11:

Adolfus Ceſarz. 184.

12:

Adryan piąty Papież. támże.

13:

Adámitow Sektá. 185.

14:

Awinium. 186.

15:

Annaty ſkąd. 187. 199.

16:

Allexánder piąty Papież. 187.

17:

Albrecht Ceſarz. 188.

18:

Allexánder ſzoſty Papież. 189.

19:

Adryan ſzoſty Papież. 198.

20:

Andreás áurya. 192.

21:

Artykuły chłopſkie 203.

22:

Anglia. 233. 211. 234.

23:

Artykuły wiáry. 224.

24:

Amurat Turek. 251.

25:

Arábia troiáka. 263.

26:

Aſſyrya. 267.

27:

Azya wielka. 263.

28:

Azya máła. 269.

29:

Afryká. 269.

30:

Alkáir. 270.

31:

Anglia Brytánnia. 277.

32:

Alſaczka źiemiá y miáſtá iey 183.

33:

Amázony. 297.

34:

Attylá Krol Węgierſki. 298.

35:

Antykryſt Apoſtázyan. 467.

36:

37:

Beroſus Hiſtoryk. Liſt 5.

38:

Báchus Liberyus. liſt 6.

39:

Babel wieżá. 7.

40:

Belus. támże.

41:

Bátuel. 13.

42:

Betel dom Boży. 14.

43:

Bogowie Pogáńſcy 20.

44:

Bogowie vćiekáli. 24.

45:

Boginie. támże

46:

Belerefon. 26.

47:

Boże przykazánie. 32.

48:

Báláám Prorok. 42.

49:

Bełfegor cżárt. 43.

50:

Báran złoty. 54.

51:

Brytánnia. 61.

52:

Báltázár Krol. 91.
kolumna: b

Báruch. 94.

Báłwochwálſtwá. 93.

Brutus wybran. 104.

Brutus ſyny pośćinał. 105.

Babilon wźięto. 116.

Bes roſtárgnion. 125.

Bonifácyus Papież. 159.

Bulgárowie. 161.

Bonifácyus wtory Papież. 163.

10:

Benedykt Papież. támże.

11:

Bonifácyus trzeći Papież. 164.

12:

Bonifácyus cżwarty Papież.

13:

Bonifácyus piąty Papież. 165.

14:

Benedykt wtory Papież. 167.

15:

Bázyli Ceſarz. 169.

16:

Bálduinus pierwſzy z Láćinnikow w

17:

Konſtántynopolu pánował. 169.

18:

Bulgárya. 170.

19:

Benedykt trzeći Papież. 171.

20:

Bonifácyus ſzoſty Papież. 172.

21:

Benedykt cżwarty Papież. támże.

22:

Berengáryus Ceſarz. 173

23:

Berengáryus wtory Ceſarz. támże

24:

Berengáryus trzeći Ceſarz. támże

25:

Benedykt piąty Papież. 174.

26:

Benedykt ſzoſty Papież. támże.

27:

Bonifácyus ſiodmy Papież. 175.

28:

Benedykt ſiodmy Papież. támże.

29:

Benedykt oſmy Papież. 176.

30:

Benedykt dźiewiąty Papież.

31:

Benedykt dźieſiąty Papież. 177.

32:

Bezżeńſtwo Kápłáńſkie. tāże.

33:

Bálduinus Krol Hierozol: 178.

34:

Bálduinus wtory. támże

35:

Bálduinus trzeći támże

36:

Bálduinus cżwarty. 179.

37:

Bonifácyus ánágninus Papież. 185

38:

Benedykt iedennaſty Papież.

39:

Benedykt dwánasty Papież. 186.

40:

Bonáwēturá lirá. támże

41:

Bonifacyus dźiewiąty Papież. 187.

42:

Bárbároſá Ceſarz 191. 192.

43:

Bułá ná Luterá. 196.

44:

Brábáncyą woiowáno. 220.

45:

Brunſwicki poráżon. támże.

46:

Biſkup Koleńſki Luter. 221.

47:

Brūſwig obraz pogrzebł. 222.

48:

Brunſwig poiman. 224.

49:

Bureńſki hetman. 227.

50:

Brunſwig oblężon 235.

51:

Bábilonia Káldea. 268.

52:

Boſáńſkie Kroleſtwo. 274.

53:

Biſkupi Hiſzpániey. 279.

Báworſkie

strona: 469

wſzytkiego świátá.

kolumna: a

Báworſkie kſięſtwo y miáſtá. 288.

Brándeburſkie márgrábſtwo. 291.

Cżáſy mierne. 5.

Chám. 6.

Cżárnokſięſtwá. 9.

Cudá cżártowſkie. 25.

Cyrce Cżárownicá. támże.

Cekrops Krol. 27.

10:

Coryntus miáſto. támże.

11:

Cielec Zydowſki. 34.

12:

Cábálłá. 46.

13:

Colchis. 269. 54.

14:

Cáſtor Pollux. 55.

15:

Corki Pryámuſowe. támże.

16:

Cáſándrá Krolewná. támże.

17:

Cálchás Biſkup. 56.

18:

Creuzá. 60.

19:

Cártágo miáſto. 75.

20:

Cándálos Krol głupi. 100.

21:

Chlelia. 106.

22:

Coryolan. 109.

23:

Crezus bogáty. 111.

24:

Cyrus Monárchá. 112.

25:

Cámbizes okrutny. 114.

26:

Curcyus Rzymſki. 120.

27:

Cáſánder okrutny. 127.

28:

Cártáińſkie walki. 129.

29:

Cymbrowie. 130.

30:

Cátyliná Lotr. támże.

31:

Cycero zábit. 131.

32:

Cryſtus ſie národźił. 138.

33:

Claudyus Ceſarz. 140.

34:

Cáligulá Ceſarz. 141.

35:

Claudyus Tyberyus. támże.

36:

Cletus Papież. 148.

37:

Clemens Papież. támże.

38:

Comodus Ceſarz. 150.

39:

Cáliſtus Papież. 151.

40:

Cyryákus Papież. támże.

41:

Cornellius Papież 152.

42:

Claudyus Fláuius Ceſarz. 153.

43:

Cáius Papież. 154.

44:

Cárus Ceſarz. támże.

45:

Conſtántyn wielki Ceſarz. 156.

46:

Ceſárſki ſtolec przenieśion do Kon=

ſtántynopolá. támże.

47:

Conſtántyn drugi Ceſarz. támże

48:

Celeſtynus Papież. 159.

49:

Conſtántyn trzeći Ceſarz. 166.

50:

Conſtáns Ceſarz. támże.

51:

Conſtáncyus cżwarty Ceſarz.
kolumna: b

Conon Papież. 167.

Sergius Papież. támże.

Conſtātinus Papież 167.

Cáłowánie nog. támże.

Coproninus Ceſarz. 168.

Conſtántyn wtory Papież.

Conſtántyn ſzoſty Ceſarz. támże.

Ceſárzowie Konſántynopolſcy dru=

dzy ſpołu. liſtu 169.

Cárolus łyſy. 172.

10:

Cárolus Kráſſus. támże.

11:

Cryſztof Papież. 172.

12:

Conrad Ceſarz. 173.

13:

Creſcencyus. 175.

14:

Conrad Fránkus Ceſarz. 176.

15:

Cálixty wtory Papież. 180.

16:

Conrad Szwab Ceſarz. 181.

17:

Celeſtynus wtory Papież. tāże.

18:

Cárdynały wieſzono. 182.

19:

Climunt trzeći Papież. tamże.

20:

Celeſtynus trzeći Papież. 182.

21:

Cyprya Kroleſtwo. támże.

22:

Celeſtynus cżwarty Papież. 183.

23:

Clemens cżwarty Papież. támże.

24:

Clemens cżwarty Ceſarz. 184.

25:

Celeſtynus piąty Papież támże

26:

Climunt piąty Papież. 185.

27:

Climunt ſzoſty Papież. 186.

28:

Cárolus cżwarty Ceſarz. támże.

29:

Conſtántynopole wźięto: 188. 251:

30:

Cálixty trzeći Papież. 189.

31:

Cárzel piąty Ceſarz. 190.

32:

Cryſtyernus Krol. 190. 191.

33:

Caroloſtádyus. 195.

34:

Climunt ſiodmy Papież. 200.

35:

Chłopſtwo burzyło. 201.

36:

Cometá. 210.

37:

Concylium. 212.

38:

Ceſarz przyſzedł ná hak. 215.

39:

Ceſárzowa vmárła. 217.

40:

Ceſarz był weſoł. támże.

41:

Calwinus. 215. 218.

42:

Cōciliū w Trydenćie 220. 223. 224.

43:

Ceſarz wtory Angielſki Krol. 221.

44:

Ceſarz brał miáſtá Fráncu: 222.

45:

Cżechowie ſkroceni. 230:

46:

Creſcentowo widzenie. 236.

47:

Cygáni tułácże. 261.

48:

Coſmográfia.. 263.

49:

Cyrená Kráiná. 270.

50:

Corytáńſka źiemiá. 275.

51:

Cżákielſka źiemiá. támże

52:

Cukier rośćie. 276.

Kkkk 3

Ciepli=

strona: 469v

Regeſtr Kroniki

kolumna: a

Cieplice Bádeńſkie. 286.

Cżeſka źiemiá y kroleſtwo. 291.

Cżybak śćięt. 310.

Cżárći ſkąd. 467.

Dobytek wſzelki ſtworzon. 1.

Dźieſięćiná 3. 11.

Dániel. 9. 93.

Dyná pochwycona. 15.

10:

Dyaná Bogini. 23.

11:

Deukálion. támże

12:

Dedalus Cieślá. támże.

13:

Dom Boży. 33.

14:

Datán y Abiron. 41.

15:

Dálidá Sámſonowá. 52.

16:

Dagon Cżárt. 52. 63.

17:

Dawid pomázan. 65. 69

18:

Dawid ſkakał. 70.

19:

Dawidowe wyſtępki. 73.

20:

Dawidowe Pſalmy. támże.

21:

Dido Krolowa. 75.

22:

Dáryus Monárchá. 111.

23:

Daryus Hidáſpis. 115.

24:

Dáryus poráżón. 117.

25:

Dáryus Bękárt. támże.

26:

Dáryus oſtátni ktorego Alexánder

27:

poráźił. 117.

28:

Dyogenes. 123.

29:

Demetryus Krol Mácedońſki. 127.

30:

Domicyanus Ceſarz. 148.

31:

Decyus Ceſarz okrutny. 152.

32:

Dyonizyus Papież. 153.

33:

Dyoklecyan Ceſarz. 154.

34:

Dámázus Papież. 157.

35:

Deusdedit Papież. 164.

36:

Donus Papież. 166.

37:

Donus wtory Papież. 175.

38:

Dámáſus wtory Papież. 176.

39:

Dźiwy były. 180.

40:

Duńſkie Kroleſtwo.199. 299.

41:

Dekret Ceſárſki. 208.

42:

Doktorowie piſmá. 218.

43:

Durá oblężona. 221

44:

Dyázyus zabit. 225

45:

Doktory palono. 238.

46:

Deſpot Serbiey. támże.

47:

48:

Ewá ſtworzoná. liſtu 1.

49:

Enos. 3.

50:

Egipt. 8.

51:

Ebron kupion. 13.
kolumna: b

Eſau. 14.

Erryktowius. 24.

Egiſtus. 26.

Eleázar vmárł. 48.

Europá Pánná. támże.

Eneás zdrádźił Troią. 59.

Eneás żeglował. 60.

Ezechias. 88.

Ezáias zabit. 90. 93.

10:

Ezechiel Prorok. 93.

11:

Ezdrás Prorok. 96.

12:

Ewáryſtus Papież. 149.

13:

Elenterus Papież. 150.

14:

Eutychianus Papież. 153.

15:

Euzebius Papież. 155.

16:

Ekkius śćięt. 160

17:

Eudoxia. támże.

18:

Eutychian odſzcżpieniec. 164.

19:

Eugenius Papież. 166.

20:

Eugenius wtory Papież. 170.

21:

Eugenius trzeći Papież. 181.

22:

Eugenius cżwarty Papież. 188

23:

Erazmus vmárł. 191.

24:

Ekkius z Luterem. 195.

25:

Ekolámpadyus. 110.

26:

Ewángieliki wypędzone. 237.

27:

Egipt. 270.

28:

Europa. 271.

29:

Ethna gorá. 276.

30:

31:

Fárain Puſzcża. liſtu 12.

32:

Figurá Adámowego rodu. 4.

33:

Figurá potomkow Noego. 6.

34:

Figurá Abráámowá. 13.

35:

Frygia corká. 27.

36:

Figurá Bogow Pogáńſkich. 22.

37:

Figurá národu Ieſſe. 74.

38:

Figurá Krolow Iudá. támże.

39:

Filo Zyd. 145.

40:

Felicytás Swięta. 150.

41:

Fábian Papież. 152.

42:

Filip Ceſarz. támże.

43:

Felix Papież. 153.

44:

Felix Papież 161.

45:

Felix trzeći Papież. 162.

46:

Fokas Ceſarz. 164.

47:

Fiłip Bárdánes Ceſarz. 167.

48:

Formoz Papież. 172.

49:

Fulko Krol Ierozolimſki. 178.

50:

Fulko bárbáros Ceſarz. 181.

51:

Filip Bárbáros. 182.

52:

Fryderyk Ceſarz. 183.

Fránćiſzek

strona: 470

wſzytkiego świáta.

kolumna: a

Fránćiſzek y Dominik. 183.

Fryderykus Ceſarz. 188.

Filip Krol. 190.

Ferdynandus Krol. támże.

Foxus poſeł. 212.

Fregos poſeł zábit. 219.

Fráncya álbo Gallia. 281.

Fráncyey miáſtá y powiáty. támże.

Fránkoniey miáſtá. 289.

10:

Finlándya. 294.

11:

12:

Grzech pierwſzy. 4.

13:

Gigántowie. támże

14:

Głod w Egiptćie. 17.

15:

Gąſior v Rzymian. 24.

16:

Greckie piſmo. 48.

17:

Gedeon Sędźia. 49.

18:

Goliaſz zabit. 65.

19:

Głod w Sámáryey. 84.

20:

Grecya. 93. 271.

21:

Gálli przyſzli do Rzymá. 102.

22:

Gory w Rzymie. 103.

23:

Greckie walki wnętrzne. 121.

24:

Galbá Sergius Ceſarz. 145.

25:

Gordyánus Ceſarz. 152.

26:

Gállus Wibius Ceſarz. támże.

27:

Gottowie do Rzymá. 156.

28:

Grácyanus Ceſarz. 157.

29:

Gottowie ſkąd. 159.

30:

Genſyryk Wándálus. 160.

31:

Gelázyus Papież 161.

32:

Głod we Włoſzech. 163.

33:

Grzegorz Papież. 164.

34:

Gregoryanki. támże

35:

Grzegorz wtory Papież. 167.

36:

Grzegorz trzeći Papież. 168.

37:

Grzegorz cżwarty Papież. 171.

38:

Grzegorz piąty Papież. 175.

39:

Grzegorz ſzoſty Papież. 176.

40:

Grzegorz ſiodmy Papież. 177.

41:

Gotrfyd Krol Ieroſolimſki. 178.

42:

Gwido Krol Ierozolimſki. 179.

43:

Gelázyus wtory Papież. 180.

44:

Grzegorz oſmy Papież. 182.

45:

Grzegorz dźiewiąty Papież.

46:

Grzegorz dźieſiąty Papież. 184.

47:

Gwilelm Ceſarz. támże.

48:

Grzegorz iedennaſty Papież. 187.

49:

Grzegorz dwánaſty Papież támże

50:

Geldrya. 191.

51:

Gadánie o wiárę 203. 204.

52:

Gándawiany śćinano. 218.
kolumna: b

Grecyey powiáty y miáſtá. 271. 272

Gocya álbo gotlándya. 293.

Grunlándya. 295.

Gorá ogniowa. támże.

Grytty zábit. 310.

Gory przednieyſze ná świećie. 461.

Heber. 7.

Hiſmáel wyrzucon. 12.

10:

Homerus. 25.

11:

Hiſtorya Ruth. 52.

12:

Heleſpont Grecki. 54.

13:

Heſſyoná pánná. támże.

14:

Herkules 55. 62. Hekubá. tāże

15:

Helena piękna. 56.

16:

Hektor pobił Greki. 58.

17:

Heli Kápłan. 62.

18:

Heliaſz Prorok. 84. 85.

19:

Helizeus Prorok. 85.

20:

Hieu Prorok. 85

21:

Heliaſz wźięt. 84.

22:

Heliaſzowe cudá. 85.

23:

Hieu zábił Iezabel. 86.

24:

Homerus Hezyodus poetowie. 93.

25:

Horácyus mężny. 106.

26:

Heſter Hiſorya. 113.

27:

Hánibał Kártágińſki. 129.

28:

Herodowie 139.

29:

Helená Swięta. 154.

30:

Heruli do Rzymá. 156.

31:

Hilláryus Papież. 161.

32:

Heráklius Ceſarz. 164.

33:

Honoryus Papież 166.

34:

Heráklion mártyná Ceſarz. támże.

35:

Hugo Ceſarz. 173.

36:

Henrykus anceps Ceſarz. támże

37:

Henrykus chromy Ceſarz. 176.

38:

Henrykus trzeći Ceſarz. támże.

39:

Henrykus cżwarty Ceſarz. 180.

40:

Honoryus Papież. 180.

41:

Henrykus piąty Ceſarz. 180.

42:

Henrykus ſzoſty Ceſarz. 182.

43:

Honoryus trzeći Papież. 182.

44:

Honoryus cżwarty Papież. 184.

45:

Henrykus ſiodmy Ceſarz. 185.

46:

Hus Ian. 187. 188. 326.

47:

Hirkánia. 268.

48:

Hibernia nowa. 277.

49:

Hiſzpánia. 278.

50:

Hiſzpániey Kroleſtwá. támże.

51:

Háſſyey Lángráffſtwo. 290.

52:

Hunni Węgrowie. 297.

Iared.

strona: 470v

Regeſtr Kroniki

kolumna: a

Iared. 3.

Iábál. támże

Iubál. 6.

Iáfet. támże.

Iáwan. támże.

Izydys Bogini. 8.

Izáák ſie vrodźił. 12. 13.

Iakob. 14.

10:

Iákobow ſen. támże.

11:

Iakob błogoſłáwił. 18.

12:

Iozef przedan. 16.

13:

Iop Prorok. 27.

14:

Ietro 28. 31.

15:

Iozue. 31. 46. 48.

16:

Ierycho. 42. 46.

17:

Iázon Grecki. 53. 54.

18:

Illium wźięto. 59.

19:

Ionátá. 64.

20:

Ieroboám. 83.

21:

Iozáfát. 84.

22:

Ioram. 85.

23:

Ioás pomázan. 86.

24:

Ioás zábit. 87.

25:

Ioátán. 88.

26:

Iozyás. 90.

27:

Ioáchás. 91.

28:

Ioákim. 91. 94.

29:

Iekoniaſz. 91.

30:

Ionás Prorok. támże.

31:

Ioel Prorok. 92.

32:

Ieremiaſz Prorok. 94. 96.

33:

Iudyt Hiſtorya. 113.

34:

Ipokrás lekarz. 121.

35:

Iugurtá. 129.

36:

Iulius wielki Ceſarz. 130.

37:

Iánuſz o dwu oblicżu. 131.

38:

Ian Krzćićiel. 137.

39:

Iákub Swięty. 141.

40:

Iozefus Hiſtoryk. 147.

41:

Ian Ewángieliſtá. 148.

42:

Igignus Papież. 149.

43:

Igry ſproſne. 152.

44:

Iulius Papież. 156.

45:

Iulianus Ceſarz. 157.

46:

Ieronim Swięty. támże.

47:

Innocencyus Papież. 158.

48:

Ian Złotouſty. támże.

49:

Iuſtynus Ceſarz. 162.

50:

Ian Papież. támże.

51:

Iuſtynianus Ceſarz. 162.

52:

Ian wtory Papież. 163.
kolumna: b

Ian trzeći Papież. támże.

Iuſtynus Ceſarz. 163.

Ian cżwarty Papież. 166.

Ian piąty Papież. 167.

Ian ſzoſty Papież. támże.

Iuſtynus Papież. támże.

Ian ſiodmy Papież. támże.

Irene Krolowa. 168.

Ian oſmy Papieżycá. 171.

10:

Ian dźiewiąty Papież. 172.

11:

Ian dźieſiąty Papież. támże.

12:

Ian iedennaſty Papież. 173.

13:

Ian dwánaſty Papież. 174.

14:

Ian trzynaſty Papież. támże.

15:

Ian cżternaſty Papież. támże.

16:

Ian piętnaſty Papież. 175.

17:

Ian ſzeſnaſty Papież. támże.

18:

Ian ſiedmnaſty Papież. támże.

19:

Ian ośḿnaſty Papież. 176.

20:

Ian dźiewiętnaſty Papież. támże.

21:

Ian dwudźieſty Papież. támże.

22:

Ieruzálem wźięto. 177.

23:

Ieruzálem ſtrácono. 179.

24:

Ieruzálem dobywano. 179.

25:

Innocencyus wtory Papież 180.

26:

Innocencyus trzeći Papież. 182

27:

Innocencyus cżwarty Papież. 183.

28:

Innocencyus piąty Papież. 184.

29:

Ian dwudźieſty pierwſzy Pa. 184.

30:

Ian dwudźieſty wtory Pap: 186.

31:

Innocencyus ſzoſty Papież. 186.

32:

Innocencyus ſiodmy Papież. 187.

33:

Ian dwudźieſty trzeći Pap: 188.

34:

Impres napierwey náleźion. 189.

35:

Innocencyus oſmy Papież. 189.

36:

Iulius wtory Papież. 190.

37:

Interim Kſięgi. 230. 232.

38:

Iubileus. 234.

39:

Ieruzálem. 265.

40:

Indya. 268.

41:

Iflánći. 291.

42:

Iſlándya. 294.

43:

Iáyce zamek. 394.

44:

Izábellá Krolowa. 313. 116

45:

Ięzykow wypiſánie. 438.

46:

Iowius o Moſkwi. 436.

47:

48:

Kain mężoboycá. 2.

49:

Kainowo potomſwo. 4.

50:

Kair álbo memfis. támże

51:

Krewkość niewieśćia. 10.

52:

Kucżki Zydowſkie. 38.

Kſięgi

strona: 471

wſzytkiego świátá.

kolumna: a

Kſięgi Moiżeſzowe. 48.

Kore. 40.

Kádmus Grek. 48.

Koń Troiáńſki. 61.

Krolowie Grecyey. 75.

Kodrus Krol. támże.

Kośćioł Sálomonow. 77.

Kſięgi Sálomonowe. 79.

Kośćioł pokoiá w Rzymie. 99.

10:

Kránaus Kſiążę. 100.

11:

Krolowie Perſyey 111.

12:

Kroniki pożytek. 115.

13:

Kleopátrá Anto: 131.

14:

Kozdrás Krol. 155

15:

Kośćiołow nieświęćić proſtemu ká=

płanowi. 158.

16:

Karzeł wielki Ceſarz. 170.

17:

Kurfierſtowie. 175. 195.

18:

Krol Fráncus poiman. 121.

19:

Krol Szkocki. 215.

20:

Krol Angielſki. 216.

21:

Krol tenże żonę śćiął. 219.

22:

Kośći Tomy ſpalono. 217.

23:

Krol Fráncuz z Ceſárzem 220.

24:

Krol Frán: Turká przyzwał. 221.

25:

Kliweńſkie Kſiążę. támże

26:

Krol Duńſki. 222.

27:

Krolowie ſie zgodźili. 226.

28:

Krol Fráncuz vmárł. 229.

29:

Kurfierſt poiman. támże.

30:

Kurfierſt puſzcżon. 236.

31:

Krol Fráncuſki zábit. 238.

32:

Kośćioł Sálomonow. 265.

33:

Kośćioł Dyany. 269.

34:

Kroniká Węgierſka. 296.

35:

Támże porząd Krolowie iey/ ktho=

rych tu niepiſze.

36:

Kocyánder poráżon. 309.

37:

Krol Ian vmárł. 210.

38:

Krolewic Węgierſki był v Turká w

ręku 313.

39:

Kinſtart Mnich zábith. 317.

40:

Kroniká Cżeſka/ thámże y

Krolowie iey porząd. 317.

41:

Koronácya Máxymilianá ná Cżeſkie

Kroleſtwo. 328.

42:

tegoż ná Rzymſkie. 330.

43:

44:

Lámech. 3.

45:

Lud dźiwny. 8.
kolumna: b

Loth poiman. 11.

Lotowá żoná w ſoli. 12.

Lában. 13. 15.

Lucyper. 25.

Licżbá Izráelitow. 39.

Litery Zydowſkie od Moizeſzá. 45.

Lewitá wźiął lekkość. 52.

Láomedont Krol. 54. 55.

Lew zábił Proroká. 83.

10:

Lácedemon miáſto. 100.

11:

Lukrecya Rzymſka. 104.

12:

Likurgus Kſiążę Greckie. 121.

13:

Láktáncyus. 135. 156.

14:

Lukaſz Ewángieliſtá. 143.

15:

Linus Papież. 145.

16:

Luperkalia igry. 152.

17:

Lucyus Papież. 152.

18:

Liberyus Papież. 157.

19:

Leo Papież. 161.

20:

Leo Ceſarz Grecki. 161.

21:

Leo wtory Papież. 166.

22:

Leo Ceſarz. 167.

23:

Leo Ceſarz. 168.

24:

Leo trzeći Papież 168.

25:

Leo Ceſarz. támże.

26:

Leo Bázyli Ceſarz. 169.

27:

Ludwig pius Ceſarz. 170.

28:

Leo cżwarty Papież. 171.

29:

Lotárgius Ceſarz. támże.

30:

Ludwig wtory Ceſarz. támże.

31:

Leo piąty Papież. 172.

32:

Ludwig trzeći Ceſarz. 173.

33:

Lotárgius wtory Ceſárz. támże

34:

Lándo Papież. támże.

35:

Leo ſzoſty Papież. támże.

36:

Leo ſiodmy Papież. 174.

37:

Leo oſmy Papież. támże.

38:

Leo dźiewiąty Papież. 176.

39:

Lotárgius trzeći Ceſarz. 180.

40:

Lucyus wtory Papież. 181.

41:

Lucyus trzeći Papież. 182.

42:

Liwlánći. támże.

43:

Ludwig z Báwor Ceſarz. 185.

44:

Leo dźieſiąty Papież. 190. 193.

45:

Luter przećiw odpuſtom. 193.

46:

Luter pozwan do Rzymá. támże

47:

Luter piſze Papie. 194. 196. 197.

48:

Leo Papież vmárł. 197.

49:

Luter przyſzedł. 198. 121.

50:

Lipſko. 112.

51:

Leidan Nowokrzcżeniec. 214.

52:

Lántgráw wywolan. 226.

53:

Laſki poſłem do Prus. 230.

Llll

Liſt

strona: 171v

Regeſtr Kroniki

kolumna: a

Liſt Máchometá Turká 254.

Liſt Skánderbegow do Turká. 254.

Láponia źiemicá. 294.

Litwy wypiſánie. 436.

Liflánckie wypiſánie. 437

Lono Abráámowo. 466.

Miáſto dwoie niebieſkie y źiemſkie. 3.

Máthuzálem. 4.

10:

Melchiſedek. 6.

11:

Monárchia 1. 9.

12:

Minerwá Bogini. 23.

13:

Melizeus Krol. 24.

14:

Midás Krol złotá. 25.

15:

Mitylene port. 27.

16:

Moizeſz ſie vrodźił. 28.

17:

Morze cżyrwone. 31.

18:

Mánhu. támże.

19:

Miłośćiwe láto. 36.

20:

Mádyánite poráżeni. 43.

21:

Medeá Cżárownicá. 54

22:

Menelaus Krol. 56.

23:

Michol żoná Dawidowá. 70.

24:

Micheaſz. 84. 85.

25:

Mánáſes 90.

26:

Micheas Prorok. 92.

27:

Monárchiá. 2. 101.

28:

Máchabei. 118.

29:

Mężowie zacni. 119.

30:

Mędrcy ſtárzy 121.

31:

Monárchia. 3. 122.

32:

Mędrcy o duſzy mowią. 127.

33:

Máſſeniſá Krol. 130.

34:

Mitrydátes Krol. 130.

35:

Máryus. támże.

36:

Monárchia. 4. 131.

37:

Máryey pánny narod. 136

38:

Márek Ewángieliſtá. 142.

39:

Mátheus Ewángieliſtá. 144.

40:

Mágdalená Swięta. támże.

41:

Máxyllá. támże.

42:

Mſza pierwa. 148.

43:

Márkus Antonius Ceſarz. 149.

44:

Mákrynus Ceſarz. 151.

45:

Máxyminus Ceſarz. 151.

46:

Máxymianus Ceſarz. 154.

47:

Męcżennicy Swięci tamże

48:

Máxencyus Ceſarz. 155.

49:

Márcellus Papież. 154.

50:

Melcydes Papież. 155.

51:

Márcellinus. 154.
kolumna: b

Márkus Papież. 156.

Marćin Swięty. 158.

Monarchiá Rzymſká zborzona. 158.

Márcyan Ceſarz. 160.

Maurycyus Ceſarz. 164.

Máchomet náſtał. 165.

Mártynus Papież. 166.

Michał Kuropla: Ceſarz. 168.

Michał Traulus Ceſarz. 168.

10:

Michał Teofilow Ceſarz. 169.

11:

Michał Paleologus Grek doſtał ſtol

cá w Konſtántynopolu. támże.

12:

thámże drudzy porząd áż do wźięćia

Konſtántynopolá od Turkow.

13:

Mikołay Papież. 171.

14:

Mártynus wtory Papież. 172.

15:

Mártynus trzeći Papież. 174.

16:

Mikołay wtory Papież. 177.

17:

Mikołay trzeći Papież. 184.

18:

Mártynus cżwarty Papież. thámże

19:

Mikołay cżwarty Papież

20:

Mnich otruł Ceſárzá. 185.

21:

Mártynus piąty Papież. 188.

22:

Mikołay piąty Papież. 189.

23:

Máxymilian Ceſarz 189.

24:

Mniſzy paleni. 199.

25:

Myńcarz Káznodźieiá. 202.

26:

Mſza przeſtałá w Niemcech. 205.

27:

Medyceńſki dom. 208.

28:

Melánton Doktor. 209.

29:

Márya Krolowa. 210.

30:

Mniſzy ſzalili. 212.

31:

Mauryc. 218. 235. 237.

32:

Mágdeburg oblężon. 235.

33:

Mellitá wyſep. 235. 239.

34:

Mauryc zábit. 237.

35:

Medya Kroleſtwo. 268.

36:

Mekielburg Kſięſtwo. 291.

37:

Máilat poiman. 312.

38:

Moſkwy wypiſánie. 427.

39:

Moſkwy ſtroy y zbroiá. támże.

40:

Morzá wypiſánie. 461.

41:

42:

Niebo ſtworzone. 1.

43:

Náznácżenie Kryſtuſá. 2.

44:

Náznácżenie Ewángieli: 3.

45:

Noemá pierwſza goſpody. 4.

46:

Noách pływał. 4.

47:

Noego ſynowie. 5.

48:

Noe wyſzedł z okrętu. támże.

49:

Noe błogoſłáwił. 6.

50:

Nemrot. 7. 10.

Ninus

strona: 472

wſzytkiego świátá.

kolumna: a

Ninus Krol pierwſzy. 10.

Nacżynie kośćielne: 33.

Nárzekáli Zydowie. 39.

Nikoſtrátá. 51.

Nábál głupi: 67.

Nábuchodonozor zburzył żydy. 91.

Naum Prorok. 93

Numicki Krol. 129.

Nero okrutny. 144.

10:

Nerwá Kokceus Ceſarz. 148.

11:

Nowácyan Odſzcżepieniec. 152.

12:

Niemce náwrocono. 167.

13:

Niceforus Ceſarz. 168.

14:

Nortmándy. 172.

15:

Niewiáſtá roſzkoſna. 178.

16:

Narádyn Kſiążę. 179.

17:

Neápolitáńſkie Kroleſtwo. 180.

18:

Nowy Prorok. 192.

19:

Nowokrzcźeńcy. 115.

20:

Numidya. 170.

21:

Niemieckie Kráginy Miáſtá y rzeki

porząd. 281.

22:

Nordweyſkie Kroleſtwo. 293.

23:

Niemce poráżono pod Budzy: 312.

24:

Nowy świat. 441.

25:

26:

Cżyrym Bogini. 8.

27:

Obycżáie ſzkodliwe. 9.

28:

Obrázy. támże.

29:

Ofiárá Abráámowá. 12.

30:

Ofiáry Zydowſkie. 32.

31:

Ofiáry dobytká. 24.

32:

Orfeus gędźiec. 25.

33:

Oreſtus. 26.

34:

Oreb gorá. 28.

35:

Odźienie Kápłáńſkie. 34.

36:

Obłok nád domem Bożym. 35.

37:

Og Krol. 42.

38:

Oſlicá mowiłá. támże.

39:

Obrzázánie. 47.

40:

Obieſzenie Krolow. támże.

41:

Otoniel Sędźia. 49.

42:

Oetá Krol zábit. 54.

43:

Ochozyaſz. 86.

44:

Ozeaſz Prorok. 92.

45:

Othánes. 116.

46:

Olimpia Allexándrowá máć. 122.

47:

Oktáwianus Auguſtus Ceſarz. 131.

48:

Owidyus Poetá y drudzy. 131.

49:

Oto ſylwius Ceſarz. 145.

50:

Orygenes Doktor. 150. 151.
kolumna: b

Orſzula Swięta. 151.

Ormizdá Papież. 162.

Obrázy ſtáwiano. 167.

Obrázy palono. támże.

Obrázy wyrzucono. 168.

Oto wielki Ceſarz Niemiec. 174.

Oto wtory Ceſarz. támże

Oto trzeći Ceſarz. 175.

Oto cżwarty Ceſarz. 182.

10:

Oſcula pedum. 182.

11:

Obrázy palono. 200

12:

Oſobnego bićia żądáli Krol Fráncu=

ſki s Ceſárzem. 205.

13:

Okrutność Krolá Fráncuſkiego. 212.

14:

Odpowiedź Krolá Fráncuſkiego.

15:

Olbrycht poiman. 228.

16:

Olbrycht cżynił ſzkodę. 236

17:

Olbrycht poráżón. 237.

18:

Ozyánder Doktor. 235.

19:

Okrućieńſtwo w Angliey. 238.

20:

Ottománow narod. 239.

21:

22:

Potop wielki 4.

23:

Plato Doktor. 9.

24:

Pitágorás. támże.

25:

Práwá Egiptſkie. támże

26:

Prometeus. 23.

27:

Płánety z Bogow. 25.

28:

Penelope. támże.

29:

Páktollus złota rzeká. 26.

30:

Plagi Fáráonowe. 29.

31:

Prymicye álbo pierwotki. 32.

32:

Pomázánie ná Kápłáńſtwo. 33.

33:

Pobićie Zydow. 35.

34:

Pierworotki. 36.

35:

Práwá vſtáwy Moizeſzowe. 44.

36:

Pálmowe iágody. 40.

37:

Plagá ná Zydy. 43.

38:

Pándyon. 49.

39:

Philomená. 49.

40:

Prognes. támże.

41:

Peleás Krol. 53. 55.

42:

Priámus Krol. 55.

43:

Pilen Miáſto. támże.

44:

Pánthus. támże.

45:

Polixená vdawyoná. 60.

46:

Plagá Grecka. támże.

47:

Plagá ná Zydy. 63.

48:

Pigmáleon. 75.

49:

Porſená Krol. 106.

50:

Pánny z młodźieńcow. 116.

51:

Ptolomeuſowie Krolo: Egipt. 128.

Llll ij

Pruſá

strona: 472v

Regeſtr Kroniki

kolumna: a

Pruſá Krol Bityniey. 129.

Pompeius poráżon. 131.

Porcyá żoná Brutowá. 131.

Piłat Sędźia. 140.

Páweł Swięty 142. 143.

Piotr Swięty. 142.

Popian. 144.

Páthmos wyſep. 148.

Pántheon Kośćioł. támże.

10:

Przáſny chlep: 149.

11:

Pius Papież. 150.

12:

Pertynáx Ceſarz. támże.

13:

Poncyan Papież. 151.

14:

Paulus Kácerz. 153.

15:

Probus Ceſarz. 154.

16:

Páfuncyus Biſkup. 155.

17:

Pelágius Mnich odſzcżepieniec. 158.

18:

Pelágius Papież. 163.

19:

Pelágius wtory Papież. 164.

20:

Páſcalis Papież. 170.

21:

Papież Niewiáſtá. 171.

22:

Páſcalis trzeći Papież. 177.

23:

Portugálſkie Kroleſtwo. 180.

24:

Práwá Niemieckie. 181.

25:

Pieniądze Rzemienne. 183.

26:

Przenieſienie ſtolcá Papieſkiego. 185

27:

Papieżow trzey. 187.

28:

Pius wtory Papież. 189.

29:

Páweł wtory Papież. 189.

30:

Pius trzeći Papież. 190.

31:

Potop Ceſárzá Kárłá 191.

32:

Párláment 212. 203.

33:

Pruſki Miſtrz. támże.

34:

Páweł trzeć Fernezyus Papież. 212

35:

Páſquiſy. piſano. támże.

36:

Poſeł Krolá Fráncuſkiego. 213.

37:

Papież walcżył. 218.

38:

Papież poſłał do Niemiec. 234.

39:

Paulus Papież vmárł. támże.

40:

Philip poiął krolewnę Angiel: 238.

41:

Paulus cżwarty Káráfá Papież.

42:

Philip poráżon. támże.

43:

Pius cżwarty medychin papież. 239.

44:

Perſya. 267.

45:

Párthia Kroleſtwo. 268.

46:

Pirámides. 270.

47:

Perláment Rákuſki. 289.

48:

Pomorſkie Kſięſtwo. 291.

49:

Pruſka źiemiá. támże.

50:

Perenipeter poiman. 315.

51:

Polſki narod ſkąd. 335.

52:

Polſka Kroniká ná ktorą ieſt oſobny

Regeſtr. támże.
kolumna: b

Pop Ian álbo Gijan. 462.

Piekło. 466.

Rodzay Kryſtuſow 7. 19.

Rozdźiał ięzykow. 7.

Rebeká pánná. 13.

Rodzay Abráámow. 14.

Rachel Zydowſka. 15.

Rodzay Iákobow. 19.

10:

Rodys záłożono. 26.

11:

Rodzay Moizeſzow. 28.

12:

Rogi Moizeſzowe. 35.

13:

Rozgá Aaronowá. 41.

14:

Rozdźielenie Zydow ná kroleſtwá. 43

15:

Rzecż Polixeny. 60.

16:

Roboám Krol. 82.

17:

Rogi żelázne. 84.

18:

Rzym záłożon. 98.

19:

Remus Romulus. 98. 99.

20:

Rzymſcy Krolowie. 101.

21:

Rodzay páná Kryſtuſá. 118.

22:

Rozerwánie Grecyey. 117

23:

Roxaná żoná Allexándrowá. 127.

24:

Rozerwánie Kroleſtw. támże.

25:

Roznice Senatu Rzymſkiego. 130.

26:

Rozeſłani Apoſtołowie. 141.

27:

Rzym wzięto. 158. 160.

28:

Remigius Swięty. 162.

29:

Rzym wźiął totyllás. 163.

30:

Romanus Papież 172.

31:

Rudolf Ceſarz. 184.

32:

Robertus Ceſarz. 187.

33:

Rożá złota. 201. 194.

34:

Rzym złupiono. 204.

35:

Rywko poſeł zábit. 216.

36:

Ryńſki Woiewodá. 226.

37:

Rzecż Vránákontá. 249.

38:

Rozmierzenie źiemie. 263.

39:

Rodys wyſep. 269.

40:

Rákuſkie Kſięſtwo y porządek Ce=

ſárzow. 289.

41:

Ryby dźiwne. 295.

42:

Ruſzacy. 343.

43:

Rzeki przednieyſze. 461.

44:

Ray Ziemſki 466.

45:

46:

Seth ſie vrodźił. 3.

47:

Sellá. támże.

48:

Sem Noego ſyn. 6.

49:

Scytya pierwſza. 8.

50:

Syrofanes. 9.

Semi=

strona: 473

wſzytkiego świátá.

kolumna: a

Semiramis 10.

Sárdánápálus. támże.

Sodomá zginęłá. 12.

Sará vmárłá. 13.

Smierć Iákobowá: 19.

Smierć Iozefá. támże.

Sędźiowie Zydowſcy. 32. 49.

Syná gorá. 32.

Sludzy Kośćielni. 37.

10:

Swięcenie Kápłanow. támże.

11:

Seon Krol. 42.

12:

Smierć Moizeſzowá. 45.

13:

Słońce ſtało. támże.

14:

Sámſon. 51.

15:

Stoły iadł Eneás. 60.

16:

Sámuel. 62.

17:

Saul pomázan. 63.

18:

Saul przeſládował Dawidá. 66.

19:

Sámuel vmárł. 67.

20:

Sámuel wſkrzeſzon. támże.

21:

Saul ſie ſam zábił. 68.

22:

Sálomon pomázan. 74.

23:

Sycheus. 75.

24:

Semei zábit. 76.

25:

Sąd Sálomonow. támże.

26:

Sámárya. 84.

27:

Sennácheryb. 89.

28:

Sálmánázár. támże.

29:

Sedechias. 91.

30:

Scewolá. 106.

31:

Sedźia fáłſzywy. 114.

32:

Sekty Zydowſkie. 118.

33:

Solon mędrzec. 121.

34:

Sokrátes. támże.

35:

Sykámbry. 122.

36:

Sklewcus Krol Syryiſki. 128.

37:

Scypio Rzymiánin. 129.

38:

Syllá Rzymſki. 130.

39:

Sybille. 132.

40:

Sądny dźień. 136.

41:

Szcżepan Swięty. 140.

42:

Symon Cżárnokſiężnik. 142.

43:

Seneká. 145.

44:

Syxtus Papież. 149.

45:

Sotter Papież. 150.

46:

Sewerus Ceſarz. támże.

47:

Suchedni vſtáwiono. 151

48:

Szcżepan Papież. 153.

49:

Syxtus wtory Papież. támże.

50:

Syem w Nicenie. 155.

51:

Sylweſter Papież. 156.

52:

Sábellikus odſzcżepieniec. 157.

53:

Syrykus Papież. 158.
kolumna: b

Syxtus trzeći Papież. 160.

Symplicyus Papież. 161.

Symáchus Papież. 162.

Sylweryus Papież. 163.

Sábinianus Papież. 164.

Sergius wypędzon. 165.

Sewerynus Papież. 166.

Stefan wtory Papież. 167.

Stefan trzeći Papież. 168.

10:

Stefan cżwarty Papież. 17o.

11:

Sergius wtory Papież. 171.

12:

Stefan piąty Papież. 172.

13:

Stefan ſzoſty Papież. támże.

14:

Sergius trzeći Papież. támże.

15:

Stefan ſiodmy Papież. 173.

16:

Stefan oſmy. 174.

17:

Sylweſter wtory Papież. 175.

18:

Sergius cżwarty Papież. 176.

19:

Stefan dziewiąty Papież. 177.

20:

Szpital dźiećinny. 182.

21:

Swecya Kroleſtwo. 186.

22:

Strzelbá ruſznicżna. 189.

23:

Syxtus cżwarty Papież. támże.

24:

Szleydanowe Kſięgi. 193.

25:

Stałość Luterſka. 197.

26:

Szwáńcárowie. támże.

27:

Syem w Norberku. 199

28:

Syem w Lucernie. 200.

29:

Syem w Spirze. 201. 205.

30:

Syem w Smákáldyey. 206. 209.

31:

Syem w Rátysbonie. 201. 218.

32:

Syem w Auſzpurku. 207.

33:

Syem we Frákforćie. 209.

34:

Szwáńcżárſkie walki. 210.

35:

Sábáudyey Kſiążętá. 215.

36:

Syem w Norberku. 220.

37:

Syem w Spirze. 221.

38:

Syem Wormácki. 223.

39:

Schertelin Hetman. 226.

40:

Sáſką źiemię palono. 227.

41:

Szoty poráżono. 230.

42:

Skánderbeg Kſiążę. 241.

43:

Skánderbeg Turki porażał. 243.

44:

Skánd: Wenety poráźił. 246. 252.

45:

Syryey Krolowe. 264.

46:

Scytya. 269.

47:

Sabá Krolowa. 271.

48:

Słowieńſkie źiemie. 274.

49:

Styrya Kroleſtwo. 275.

50:

Sycylia. 276.

51:

Skocya krol: támże y miſatá iey. 277.

52:

Swáńcárſka źiemiá y miáſtá iey. 282.

53:

Szwabſka źiemiá y miáſtá iey po: 287.

Llll iij

Sáſka

strona: 473v

Kſięgi Kroniki

kolumna: a

Sáſka źiemiá y miáſtá iey porząd. 290

Sląſka źiemiá. 291.

Sweckie kroleſtwo y miáſtá. 293.

Stráſz poſeł do Niemiec. 331.

Scżęſny s Pániowá. 394

Sądny dzień. 467.

Tubál Kain. 4.

Taurus gorá. 5.

10:

Tęcżá znák pokoiá. támże

11:

Tánáo Krol. 10.

12:

Tuiſkon Krol. támże.

13:

Teſtáment Iákobow. 18.

14:

Tablice świádectwá. 34.

15:

Tablice wtore. 35.

16:

Trąd cżłowiecży. 36.

17:

Trapki: 38.

18:

Tálmut. 46.

19:

Teománcya. támże

20:

Tereus Krol. támże

21:

Telámon. 54.

22:

Telefus. 56.

23:

Troiá ſkáżoná: 59.

24:

Turnus. 60.

25:

Tebe miáſto 61.

26:

Tobiaſz Prorok. 97.

27:

Tullus Krol. 101.

28:

Tárquinius Krol. 102.

29:

Trzy ſtá mężow. támże.

30:

Tárquinius pyſzny. 103.

31:

Temiſtokles. 117.

32:

Táleſtrys Krolowa. 125.

33:

Tytus Weſpezyanus: 147.

34:

Tráianus Ceſarz. 148.

35:

Teleſforus Papież. 149.

36:

Tácytus Ceſarz. 154.

37:

Teodozyus Ceſarz. 157.

38:

Tálmut Zydowſki. 159.

39:

Teodozyus z Wálentynia: Ceſ. 159.

40:

Tyberyus Ceſarz. 163.

41:

Teodorus Papież. 166.

42:

Teodozyus Ceſarz. 167.

43:

Teofil Ceſarz. 168.

44:

Tankredus zábit: 182.

45:

Trzęſienie źiemie. 190.

46:

Tunis Ceſarz wźiął. 191.

47:

Turcy przećiw Perſom. támże.

48:

Turcy Wiedniá dobywáli. 209.

49:

Turkow wypiſánie. 240.

50:

Támerlan. támże.

51:

Tátárſki narod. 296.

52:

Turcy Budzyń wźięli. 313. 315.
kolumna: b

Turcy porażſztem. 314.

Tátárſki narod. 438.

Talmut Kſięgi mátáctwá. 463

Wino napierwſze. 6.

Wulkanus kowal. 23.

Vliſes. 25. 28. 56.

Wielkánoc Zydowſka. 30. 38.

Wyśćie Zydow z Egiptu. 30.

10:

Wodá z Opoki. 31.

11:

Wątpił Moizeſz. 41.

12:

Wąż miedźiany. 42.

13:

Walki Troiáńſkie. 57. 58.

14:

Vryaſz zábit. 71.

15:

Vmárły ożył. 87.

16:

Vſtáwy Rzymſkie. 99.

17:

Walki w Rzymie. 107.

18:

Weturya vbłagáłá ſyná. 109.

19:

Walki w Grecyey. 116.

20:

Witellius Ceſarz. 145.

21:

Weſpezyanus Fláwius. 146.

22:

Weſuwius gorá. 148.

23:

Wiktor Papież. 150.

24:

Vrban Papież. 151.

25:

Wáwrzyniec Swięty. 152.

26:

Wáleryanus Ceſarz. támże.

27:

Vrzędy Kápłáńſkie. 153.

28:

Wáleryus y Konſtanc: Ceſarz. 154.

29:

Wándali do Rzymá. 156.

30:

Wálentynianus Ceſarz. 157.

31:

Walens Ceſarz. támże.

32:

Wándali. 159.

33:

Wigilius Papież. 163.

34:

Vſtáwy Grzegorzá Papieżá. 164.

35:

Witellianus Papież. 166.

36:

Wálentynus Papież. 171.

37:

Wſzy s choroby. 172.

38:

Wiktor wtory Papież. 176.

39:

Wiktor trzeći Papież. 177.

40:

Vrban wtory Papież. támże.

41:

Wáldeńſka Sektá. 181.

42:

Vrban trzeći Papież. 182.

43:

Vrban cżwarty Papież. 183.

44:

Vrſynowie. 184.

45:

Woćiech Rudolf Ceſarz. 185.

46:

Vrban piąty Papież. 186.

47:

Vrban ſzoſty Papież. 187.

48:

Wacław Ceſarz. támże.

49:

Wyzwoleni krolewicy Fráncu: 209.

50:

Wyznanie wiáry czytano. 208.

51:

Walki Włoſkie. 215.

52:

Wolfgang Pruſki Miſtrz. 222.

Wáldenſes

strona: 474

O Polskim Kroleſtwie.

kolumna: a

Wáldenſes mordowano. 223.

Wáłáſka źiemiá. 275.

Włoſkie źiemie. 276.

Wirtemberſkie Kſięſtwo 287.

Weſtwállia. 289.

Włádźiſław Węgierſki poráżō. 308.

Włádźiſław Swięty. 323.

Wándálitowie. 336.

Wyſpy przednieyſze. 461.

10:

11:

Ziemiá ſtworzoná. 1.

12:

Zoroáſtres. 8.

13:

Zoroáſter. 10.

14:

Zbroiá przećiw Gigántom: 24.

15:

Zákazáne rzecży. 36.

16:

Zydowſkie piſmo. 45.

17:

Złożenie Troiey. 60.

18:

Złote Runo. 26.

19:

Zony Dawidowe. 67.

20:

Zwyćięſtwá Dawidowe. 70.

21:

Zony Sálomonowe. 78.

22:

Złupienie kośćiołá Sálomono^o. 83.

23:

Zácháryaſz Prorok zábit. 87. 93.

24:

Zofoniaſz Prorok. támże.

25:

Záburzenie w Rzymie. 106. 107.

26:

Zorobabel. 101. 15.

27:

Zopirus wierny ſługá. 116.
kolumna: b

Zwolennicy Kryſtuſowi. 139.

Zony Klaudyuſá. 141.

Zburzenie Ieruzálem. 146.

Zeferynus Papież. 150.

Zony Kápłanom odięto. 151.

Zenobia ſláchetna 153.

Zony Kápłanom odięto. 155. 158.

Zozymus Papież. 159.

Zeno Ceſarz Konſtántynopolſki. 161.

10:

Znáki ná niebie. 162.

11:

Zozymus wtory Papież. 167.

12:

Zácháryaſz Papież. 168.

13:

Zołdan Egiptſki. 180.

14:

Zygmunt Ceſarz. 188.

15:

Zyſzká Cżech. 188. 327.

16:

Zgodá Ceſárzá s Krolem Fráncu=

ſkim. 191. 209.

17:

Zwinglius Káznodźieią Helweckim

195. 197.

18:

Zwinglius zábit. 210.

19:

Záłobá Ceſárſka na Fráncuſkyego

Krolá. 215.

20:

Zgoda Niemcow do cżáſu. 222.

21:

Złota fortá. 234.

22:

Zydowie. 266.

23:

Zydowſki narod y błędy ich. 462.

24:

Zmartwychwſtánie. liſtu 467.

25:

grafika

26:

Regeſtr ná Kronikę Polską.
kolumna: a

Arcybiſkup Krolá klął. 354.

Aſcellinus Poſeł. 361.

Andrzey Krol Węgier: vtopiō. 367.

Allexánder Wołoſki Woiewodá. 387

Allexánder Krol. 401.

Allexánder vmárł. 403.

Apoſtołowie nowi. 420.

Auguſtus Koronowan. 421.

10:

11:

Boleſław Chabry. Liſtu 344.

12:

Boleſław śmiáły. 347.

13:

Belá Krol Węgierſki. támże.

14:

Boniak. 350.

15:

Boleſław Krzywoſz. támże.

16:

Boleſław żeglował do Dániey. 352.

17:

Boleſław Kryśpus. 355

18:

Bárbároſá Ceſarz. támże.
kolumna: b

Boleſław wyſoki. 358.

Biſkup Kádlubek. 359.

Boleſław Pudyk. támże.

Biſkup Lotr. 363.

Biſkup złomił ſzyię. 378.

Biſkupſtwo Wileńſkie. 382.

Bonner ſprawcá Krolewſki. 405.

Bárbárá Krolowa. 408

Bárbárá vmárłá. 415.

10:

Boná Krolowa przynieſioná. 417.

11:

Bydgoſzcżka woyná. 418

12:

Biłágrod wźięto. támże.

13:

Bonner ſtáry vmárł. 419.

14:

15:

Cżech 339.

16:

Káźimierz pierwſzy Krol. 347.

17:

Cáźimierz ſpráwiedliwy. 356

18:

Conrad Mázowieckie Kſiążę. 358.

19:

Crákow ozdobion. 363.

Cudá

strona: 474v

Regeſtr Kroniki

kolumna: a

Cudá Mniſze. 363.

Conrad Krákow ſpalił. 365.

Cuiawy woiowano. 371.

Cáźimierz wielki. 373.

Cáźimierz żonę porzućił. 374.

Cáźimierz opátrzny. 374. 375.

Coroná s Polſki wynieſiona. 377.

Cżęſtochowá. 379.

Collegium Krákowſkie. 383.

10:

Corybut do Cżech. 386.

11:

Cymbárká z Mázowſz. 385.

12:

Cometá. támże.

13:

Corybut vtopion. 388.

14:

Cáźimierz Krol Polſki. 390.

15:

Cápiſtran. 391.

16:

Cánoniki wypądzano: 393.

17:

Crákowiány śćinano. támże.

18:

Cáfá wźięto. 396.

19:

Cáźimierz vmárł. támże.

20:

Cálimach. 399.

21:

Cáźimierz pogorzał. 401.

22:

Ciołek Biſkup. 418.

23:

Cometá Wołoſka. 422.

24:

Conſtántyn Kniáź 409. 417.

25:

Conſtántyn poráżon y poiman: 428

26:

Conſtántyn vćiekł z więźienia. tāże.

27:

28:

Floryan Swięty przynieſion. 356.

29:

30:

Grákkus. 340.

31:

Gránice Polſkie. 345.

32:

Gniewomir zdracyá. 351.

33:

Getká Biſkup. 357

34:

Gdańſko obegnano. 363.

35:

Gdańſko Krzyżacy wźięli. 170.

36:

Gdańſka wolność. 391.

37:

Gdańſzcżany śćinano. 419

38:

Glińſki łáſki ſzukał. 411.

39:

Głod był. 418.

40:

Gámrat Biſkup vmárł. 424.

41:

42:

Hábdánk herb. 352.

43:

Henrykus cżwarty Ceſarz porá: 352.

44:

Henrykus brodáty. 357.

45:

Henrykus probus. 366.

46:

Hedwigá Krolowa miłoſierna. 381.

47:

48:

Iároſław Kſiążę Ruſkie. 347.

49:

Iaćwieſze lud. 354.

50:

Iáxá: 355.
kolumna: b

Iwo Biſkup Krákowſki. 359.

Iaćwieſze poráżeni. 361.

Ielitowie. 373.

Iángrot Biſkup. támże.

Iágiełłow rod. 380.

Iágiełło Krolem. támże.

Iágiełlow Krzeſt. 381.

Iágiełło zdobywał miaſt. 382.

Iagiełłowi ſynowie. 186.

10:

Iágiełłowá śmierć y okazánie. 387.

11:

Iſkrá Cżech burzył. 389.

12:

Iaſieńſki. 395.

13:

Ian Canti. 396.

14:

Ian Długoſz. támże

15:

Izábellá do Węgier. 424

16:

17:

Krzeſt pierwſzy. 343.

18:

Kijow zburzon. 345.

19:

Klaſztor Swiętego krzyżá. támże.

20:

Klaſztor w Siećiechowie. támże.

21:

Krolowa wypędzoná. 346.

22:

Klaſztor ná Tyńcu. 347.

23:

Krol Cżeſki zábit. 351.

24:

Kośćioły budowano. 354.

25:

Klaſztor w Miechowie. 355.

26:

Klaſztor ná Zwierzyńcu. támże

27:

Klaſztor w Suleiowie. támże.

28:

Klaſztor w Płocku. támże

29:

Klaſztor w Witowie. támże

30:

Klaſztor w Buſku. támże.

31:

Klaſztor w Oliwie. 357.

32:

Klaſztor w Trzebnicy. 358.

33:

Klaſztor S. Troyce w Kráko: 359

34:

Krzyżacy do Prus. 358.

35:

Kośćioł w rynku Krákowſkim. 359.

36:

Kláſztory rozmáite zákłádano. 364.

37:

Kunegundys vćiekáłá. 365.

38:

Klaſzotry zákłádano. 366.

39:

Klaſztor w Błoniu y we Cżcowie. 367

40:

Kośćioły y miáſtá Káźimierzowego

zákłádánia. 376.

41:

Kmitá Iáſzko zábit. 377.

42:

Koſcioł Bárnádyńſki ná Stradomi.

391.

43:

Kośmider woiował. 396.

44:

Krzyżacy byli. 400.

45:

Kilia wźiętá. 408.

46:

Krzyżacy Lotrowie. 412.

47:

Krolowie v Preſporku. 414.

48:

Káźimierzány śćinano. 418.

49:

Kſiążętá Mázoweckie pomárły. 419

50:

Krolowa Elżbietá. 424.

Krol

strona: 475

O Polskim Kroleſtwie.

kolumna: a

Krol Zygmunt vmárł. 425.

Kmitá Piotr vmárł. támże.

Lech. 339.

Leſzko. 341.

Leſzko trzeći. támże.

Leſzko cżwarty. 343.

Lanká Kſiężna. 350.

Leſzko biały. 357.

10:

Litwá ſkąd. 358.

11:

Lowicż zá cżaplę dano. 360.

12:

Leſzko cżarny. 364.

13:

Litwá woiowáłá. 364.

14:

Litwá poráżoná. 365.

15:

Loktek vćiekł. 366.

16:

Lęcżycę wybrano. 367.

17:

Loktek Krolem. 368.

18:

Loktek trzeći raz Krolem: 369.

19:

Loktek woiował Márgrábſtwo. 371.

20:

Koktek Pruſy woiował. támże.

21:

Litwá woiowáłá. 376.

22:

Ludwig Krol. 377.

23:

Litwy ziednocżenie s Polſką. 401.

24:

Laſki Arcybiſkup poſłem do Włoch.

410.

25:

Laſki Arcybiſkup vmárł. 422.

26:

Láſki Iárosz wſádzon. 423.

27:

28:

Mieſzko Kſiążę. 343.

29:

Miezko wtory. 346.

30:

Máślaus obieſzon. 347.

31:

Miecſław Monárchá. 355.

32:

Máryeburk pocżęto murowáć. 365.

33:

Máryeburg odkupiono. 391.

34:

Máthyaſz poráżon. 394.

35:

Máthyaſz woiował 395.

36:

Máthyaſz vmárł. 397.

37:

Modra gorá. 395.

38:

Muchá Lotr. 397.

39:

Moſkwá woiowáłá. 400.

40:

Moſkwá poráżona. 412.

41:

Máxymilian Ceſarz dźiewoſłębił

42:

Krolowi. 417.

43:

Miáſtá gorzály. 418.

44:

Miechowitá vmárł. 419.

45:

Málcherowa ſpaloná. 424.

46:

Mor w Krákowie. támże.

47:

48:

Nowi Swięći w Polſzce. 345.

49:

Nowogrod wźięto. 396.
kolumna: b

Nowy Kryſtus z Apoſtołmi. 420. ī

Opát Tyniecki 347.

Opole odłącżono. 367.

Oświęćimá dobyto. 388.

Ołd Wáłáſki. 391.

Oświęćim kupiono. 393.

Ogień ſzkodliwy w Krák. 394. 396.

Ołd Wáłáſki drugi. 397.

10:

Olbrácht porażon w Węgrzech. tāże

11:

Olbrácht Krolem Polſkim. 398

12:

Ogień ſzkodliwy w Krák. 398. 418.

13:

Opolſkie Kſiążę śćięto. 399.

14:

Olbrácht poráżon w Wáłáſzech tāże.

15:

Olbrácht vmárł. 400.

16:

Opocżká zamek. 417.

17:

Ołd Pruſkiego Miſtrzá. 419.

18:

Ogień w Krákowie y ná Klep. 420

19:

Obertyńſka bitwá. 421.

20:

Owcżyná poiman. 423.

21:

Oſtáfi Dáſzkowic. 439.

22:

23:

Przemyſław Krol. 341.

24:

Popiel. 342.

25:

Popiel drugi. támże.

26:

Piaſt. támże.

27:

Prági dobyto. 345.

28:

Pruſowie poddáni. támże

29:

Pruſowie Lotrowie. támże.

30:

Pomorzánie złupili Gniezno. 351.

31:

Pomorzánie poráżeni. 352.

32:

Przemyſkie Kſiążę. 353.

33:

Połowcy. 354.

34:

Pruſzacy dwá zdrayce. 355.

35:

Poráżeni Ruſzacy. 356.

36:

Plágá przez Tátary. 360.

37:

Prándotá Biſkup. 363.

38:

Przemyſław wtory. 368.

39:

Práwá Polſkie. 374.

40:

Poráżeni Cżechowie. támże.

41:

Polſkie miáſtá oderwáne. 377.

42:

Pieſzkowa ſkáłá. támże.

43:

Poráżeni Krzyżownicy. 384.

44:

Podole ku Polſzce. 387.

45:

Poráżeni Pruſowie. 392

46:

Poráżeni Polacy v Choynic 391

47:

Płocko náſze. 394.

48:

Pomorzáne náſzy. 395.

49:

Poſeł Papieſki kazał s Cżechy wal=

cżyć. támże.

50:

Poſłowie z Węgier. támże

Mmmm

Poſeł

strona: 475v

Regeſtr Kroniki

kolumna: a

Poſeł Zofiego. 396.

Poráżeni Polacy ná bukowinie. 399

Poſlowie z Węgier y z Moſkwy. 400

Poráżeni Wołoſzy. 407.

Pleſzkow wźięto. támże.

Poſłow zwádá. támże.

Piorun Podſkárbi. 408.

Polſkie obycżáie. 409.

Poſłowie z Moſkwy. 418

10:

Petryło Wáłáſki. 421.

11:

Petryło poráżon. 422.

12:

Pogrzeb Zygmuntá Krolá. 425.

13:

14:

Ruſkie Kſiążętá walcżyły s Krolem

Boleſłáwem. 353.

15:

Ruſacy poráźili Polaki y Węgry. 359

16:

Ruſacy poráżeni. 364.

17:

Ruſkie źiemie przyłącżone. 374.

18:

Roznice v Polſzce. 380.

19:

Rodzay Krolow y krolewien. 397.

20:

Rytwieńſki poſeł. 392.

21:

Ruśinowſka obieſzona. 402.

22:

Roża Arcybiſkup vmárł. 407.

23:

Rádwánkowſki. 418.

24:

Rákoſze v Lwowá. 424.

25:

26:

Smok pod Zamkiem. 340

27:

Stolec krolewſki przenieſion. 342.

28:

Semowit Kſiążę 343.

29:

Swięći mężowie. támże.

30:

Swátoſław Ruſki. 344.

31:

Swiętopietrze. 346.

32:

Swięty Stániſław. 348

33:

Swátopełk łotr. 352.

34:

Spiſka źiemiá. 353. 385.

35:

Swięty Stániſław Kánoni: 362.

36:

Sol w Bochni. támże.

37:

Swięty Iácko. 363.

38:

Swięta Iádwigá. támże

39:

Semowit chćiał być Krolem. 379.

40:

Smoleńſko Litwá wźięłá. 383.

41:

Spytko z Mielſtyná zábit. 388.

42:

Száfrániec. 397.

43:

Smoleńſk oblężon. 401.

44:

Struſowicy zbići. 402.

45:

Sygmunt Krolem. 405.
kolumna: b

Stradomia gorzáłá. 406.

Skład Wrocſłáwſki. 408.

Smoleńſko wźięto. 410.

Sláchtá Mázowiecka. 416.

Sokálſka poraſzká. 417.

Szydłowiecki vmarł. 422.

Stárodub wźieto. 423.

Seretſka woyná. 424.

10:

Wiſmer Kſążę. 339.

11:

Woiewod dwanáśćie. 340. 341.

12:

Wándá. 340.

13:

Woyćiech Swięty. 344.

14:

Werſzowcy pobići. 346.

15:

Włádziſław Krol. 349.

16:

Woiewodztwo Krákowſkie. 352.

17:

Włádźiſław monárcha 354.

18:

Vdręcżenie w Polſzce. 365

19:

Wacſlaw Krol Cżeſki. 368.

20:

Woyt Krákowſki. 370.

21:

Wierzynek mieſzcżánin bogáty y hoy=

ny. 375.

22:

Witułt Moſkwę poráźił. 383.

23:

Wáłáſzy poráżeni. 387.

24:

Włádźiſław v Wárny poráżon. 389.

25:

Wrocſław oblężon. 395.

26:

Woyćiech Pruſkim miſtrzem. 415.

27:

Wilno gorzáło. 420

28:

Woyćiech miſtrz pruſki walcżył s kro

lem. 418.

29:

30:

Zemomiſław Kſiążę. 343.

31:

Zbigniew łotr. 349

32:

Ziechánie Krolow pod Lubow: 351.

33:

Złe kuńſzty. 354.

34:

Zydowie mordowáni. 385

35:

Zofia cżwarta żoná Iágiełłowá. 385.

36:

Zatoru dobyło. 387.

37:

Zary wźięto. 394.

38:

Zgodá s Pruſy. 395.

39:

Zydźi do Káźimierzá. 398.

40:

Zawolcki Carz. 400.

41:

Zemełká zábit. 401.

42:

Zupá gorzáłá. 407.

43:

Zatorſki zábit. 401.

44:

Zamek Krákowſki gorzał. 403.

45:

Záćmienie cżworo iedne^o roku. 424.

46:

Ná wypiſánie Moſkwy áni ná nowy świáth niemáſz

47:

Regeſtru/ nápiſz ſobie.

48:

grafika

strona: 476

Marćin Bielski łáskáwemu Cżytelnikowi.

Vź poty krys tego to zawodu moiego/ Cżytelniku mi=

ły/ ſtárałem ſie oto ſchućią iákobych mogł w. m. wſzem

w obecż te Kſiąſzki co nalepiey ná iáſnoſc wydáć/ prace

ſwey wtym nielituiąc/ máiąc záto/ áby tá moiá poſpoli

tey rzecży poſługá byłá v was wdźięcżnym vpominkiem: ieſliby

też co komu nie ku myśli było nápiſano ná ktorym mieyſcu proſzę

zá odpuſzcżenie/ boć thu ſam s ſibie nic niepiſzę/ iedno co w Lá=

ćińſkim nápiſano. Mogłoć ſie ieſzcże tu co więcey przydáć nápi=

ſáć tych rzecży/ ktore ſie tocżą ninieyſze^o cżáſu v nas w ſąſiectwie

10:

w Wáłáſkiey źiemi/ w ktorey przez ten rok pięć przełożonych by=

11:

lo ná Woiewoctwo ich: Pocżąwſzy od Allexándrá ktory był zbie

12:

giem do Polſki/ thego potym Mikołay Sieniáwſki Woiewodá

13:

Ruſki z bráćią ſwoią/ y inemi w niemáłym pocżćie ludźi ná Wo

14:

iewoctwo ich wſádźił: wygan záſię przez Deſzpothá/ Deſzpotá

15:

theż ſámego wygnáli ieſli nie zábili. Kniáźá Wiśniowieckiego/

16:

poſławſzy poń/ poimáli. Wybráli Tomżego/ y ten ſie nie oſiadł/

17:

przyidźie to komu inſzemu porownáć/ Pan Bog wie ná co potym

18:

przyidźie. Porucżam tho potym komu inſzemu młodſzemu

19:

piſáć zá gotowym podánim drogi/ gdyż iuż moie láta

20:

s kloby wychodzą/ ták iż muſzę ſie iuż przeſieſc

21:

s koniá ná woz/ á z rogożey ná máterac.

22:

Obłądzenie słow niektorych w tych Kſięgach.

23:

Ná niektorych mieyſcach punkty źle kłádźione/ y littery odmienione/ miáſto v kładźiono

24:

ypſylon tákie y/ trzebá ſie domyſláć/ zwłaſzcżá w Szleydanie: liſtu 26. wierſz 12. ná dru=

25:

giey ſtronie kárty/ ſtoi portowie/ ma być Poetowie. liſtu 46. ná pierwſzey ſthronie kárty/

26:

wierſz 24. ſtoi Trománcya/ ma być Teománcya. liſtu 45. literá Zydowſka táka [...] poło=

27:

żyli ſcyn/ ma byc ſchyn. liſtu 130. ná pierwſzey ſtronie/ wierſz 21. ſhtoi Koryolani/ ma

28:

być Roxolani. liſtu 141. ná pierwſzey ſtronie/ wierſz 25. ſtoi ſenatom ma być ſenátorom.

29:

liſtu 195. ná wtorey ſtronie/ wierſz 43. ſtoi ſpodbieżenia/ ma być ſpodburzenia. liſtu 197

30:

ná pierwſzey ſtronie/ wierſz 24. ſtoi przycżytow/ ma być przycżynkow. liſtu 198. ná pier=

31:

wſzey ſtronie/ wierſz 32. ſtoi po mnichu/ ma być po mnichach. liſtu 202. ná wtorey ſthro=

32:

nie/ wierſz 17. ſtoi w żáłoſći/ ma być w cáłoſći. liſtu 205. ná pierwſzey ſtronie/ ſtoi ná krá=

33:

iu/ heráldy vocantur feriales vel patres patrati/ tego wſzytkiego nietrzeba: Liſtu 215. ná

34:

pierwſzey ſtronie/ wierſz 32. ſtoi przeſtąpił y/ ma być y Biſkupá ich liſtu 219. ná pier=

35:

wſzey tronie/ wierſz 2. ſtoi Meryndolánie/ ma być w Meryndolanie. Liſtu 222. ná pier=

36:

wſzey ſtronie/ wierſz 45. ſtoi zburzyli/ ma być zborzyli. liſtu 224. ná wtorey ſtronie/ wierſz

37:

36. ſtoi napierwſzy/ ma być napierwey. liſtu 227. ná pierwſzey ſtronie/ wierſz 6. od roz=

38:

dźielenia. 18. ſtoi poſadźiwſzy/ ma być podſádźiwſzy. támże ſtoi/ wierſz 15. ſiodma/ ma być

39:

Sáſką źiemię palili Włoſzy. liſtu 232. ná pierwſzey ſtronie/ wierſz 41. ſtoi Moſkiewſkie/

40:

ma być Moſkiewſki. liſtu 242. ná wtorey ſtronie/ wiersz 4. ſtoi Burſá/ ma być Pruſá. liſtu

41:

276. ná pierwſzey ſtronie/ wierſz 49. ſtoi blodus/ ma być Blondus hiſtoryk. liſtu 311. ná

42:

wtorey ſtronie/ wierſz 24. przeſtąpił słowo/ roſkazał. liſtu 334. ná ſtronie wtorey. wierſz

43:

30. ſtoi właſnie/ ma być właſne liſtu 429. ná wtorey ſtronie/ wierſz 4 ſtoi inſzey ma być

44:

niſzſzey. liſtu 424. ná pierwſzey ſtornie wierſz 34. ſthoi Sędomierſkiey/ ma być Siedmi=

45:

grockiey. liſtu 347. ná wtorey ſtronie/ wierſz 4. ſthoi pierwey/ ma być pierwy. liſthu 279.

46:

ná wtorey ſtronie/ wierſz 18. ſtoi rodu/ ma być zakonu. liſtu 296. na wtorey ſtronie/ wieſz

47:

9. ſtoi Wolhá/ ma być Don: tákież liſtu 461. ná ſtronie pierwſzey. liſtu 461. ná wthorey

48:

ſtronie/ wieſz 17. ſtoi nawiętſze/ ma być nawęſzſze támże miedzy rzekámi ſtoi Don ma być

49:

Wolhá/ to ieſt ras: támże ſtoi w Azyey/ ma być w Europie. liſtu 463. ná pierwſzey ſtronie

50:

wierſz 5. ſtoi ná kámieniu/ ma być ná rámieniu. támże ſtoi potopił/ ma być potępił. ná wto=

51:

rey ſtronie/ wierſz 39. liſtu 463 ná wtorey ſtronie ſtoi pierwe/ ma być pierque.

Mmmm 2

strona: 476v

strona: 477

Andrzey Cieſielski łáskáwe=

mu Czytelnikowi

láchetnie to Minerwá cżłowieká ſpráwuie/

Iż mu by Sokołowi/ ocży záwięzuie.

Aby płocho niebuiał po świećie w młodośći/

Więcey zmyſłem niż okiem/ pátrzył w tey ćiemnośći.

Bo rzecż oko wſzetecżna/ chćiwośći przywodźi/

Co ſie ćiáłu podoba/ rozumowi ſzkodźi.

A ták komu Mnierwá ocżu niezáſłoni/

10:

Tákiemu ſie mozg w głowie/ zwikle y wyploni.

11:

Tákowym nic niepłátna żadna Hyſtorya/

12:

Ani żádne Wirſzyki/ ni Ewángielia.

13:

Iuż ták muſzą ná świećie/ w ſwoiey ſkorze zoſtáć/

14:

Gdy niemogą Minerwie przed Kupidem ſproſtáć.

15:

Ma thedy wiele naprzod/ komu to Bog dáie:

16:

Iż odſtąpi Kupidá/ k Minerwie przyſtáie.

17:

Zá iednę krothofilę w cżytániu ſie kocha/

18:

Nie vwiedźie tákiego/ żadna rádá płocha.

19:

Zágrodźi ſobie drogę/ zbytkom y vtrátom:

20:

Dobrze by to domowym/ wiedźieć Pánom brátom.

21:

Aby thu przykłat bráli/ z Bielſkiego Kroniki:

22:

Gdyż ie on ſobie obrał za ſwe vcżenniki.

23:

Ten nam podał napierwey w piśmie Polſkim drogę/

24:

Aby káżdy cżytáiąc/ zgoił ſwą vłogę.

25:

By niechramał w rozumie/ áni ná vtráćie:

26:

Bierz tho ſobie w ſwą głowę namileyſzy bráćie.

27:

Iśćie by ſwoiey rzecży/ ták nie źle popráwił:

28:

Ktho by ſie obycżáynie/ s cżytánim poſtawił.

29:

Aby iedno po Polſku cżytał z rozeznánim/

30:

Ieſzcże by tę boginią/ rozumu znáć nánim.

31:

Doſtąpił by powoli/ práwego zwycżáiu:

32:

Wſtąpił by ták s Kryſtuſem/ iáko Lotr do Ráiu..

33:

grafika

Mmmm 3

strona: 477v

grafika

Drukowano

W Krákowie v Máttheuſzá Siebeneycherá.

Roku od Národzenia Páńskiego.

1564.

grafika