« Poprzednie hasło: PRZEŹRZANY | Następne hasło: PRZEŹRZEĆ SIĘ » |
PRZEŹRZEĆ (322) vb pf
przeźrzeć (94), przejrzeć (106), przejźrzeć (78), przejźreć (2), przeźreć (1), przezźrzeć (1), przejżrzeć (1), [przejzdrzeć], przeźrzeć a. przezrzeć (27), przejźrzeć a. przejzrzeć (8), przejźreć a. przejzreć (2), przeźreć a. przezreć (2); przeźrzeć BierEz, KromRozm I, KromRozm II (2), RejWiz (3), RejZwierz, SienLek (3), GórnDworz (2), HistLan, WujJudConf, GórnTroas; przejrzeć LibLeg, LibMal, RejJóz (7), RejKup, HistAl, MurzHist, MurzNT (10), MrowPieś (3), GliczKsiąż (2), KrowObr (5), OrzQuin, RejZwierc, BudNT (5), PaprPan (2), SkarJedn, SkarŻyw (8), ZawJeft, PowodPr, SkarKaz (3); przejźrzeć BielSpr (2), CzechRozm (5), KarnNap, KochPs (2), NiemObr (2), KochFr, KochPieś (2), ArtKanc (2), GostGosp, GrabowSet (6), KochFrag, KołakSzczęśl, JanNKar, CiekPotr, CzachTr (3), ZbylPrzyg; przeźrzeć a. przezrzeć OpecŻyw (5), PatKaz II (3), PatKaz III (2), FalZioł, BielŻyw, WróbŻołt (2); przejźrzeć a. przejzrzeć BudBib; przejźreć a. przejzreć Prot; przeźrzeć : przejrzeć : przejźrzeć : przejźreć : przeźreć : przezźrzeć : przejżrzeć : przeźrzeć a. przezrzeć : przejźrzeć a. przejzrzeć : przejźreć a. przejzreć : przeźreć a. przezreć PatKaz I (–:–:–:–:–:–:–:2:–:–:1), RejPs (–:–:–:–:–:–:1:10:–:–1), Diar (1:1:–:1:1), LubPs (1:1), Leop (1:–:9:–:–:1), BibRadz (–:–:–:–:–:–:–:–:1:1), BielKron (4:19:1), Mącz (5:1:13:1:–:–:–:1:3), RejAp (7:4), RejPos (54:12:1), WujJud (–:1:1), MycPrz (–:2:–:–:–:–:–:–:1), LatHar (2:–:4), WujNT (1:10:15:–:–:–:–:–:1), SarnStat (2:–:1), KlonKr (–:–:1:–:–:–:–:–:1).
Pierwsze e jasne (w tym 3 r. błędne znakowanie MurzNT); -eć (18), -éć (3) MurzNT, KochPs, KochFr.
inf | przeźrzeć |
---|
praet | ||||
---|---|---|---|---|
sg | pl | |||
1 | m | przeźrzåłem, -m przeźrzåł, jå przeźrzåł | m pers | -smy przeźrzeli, -chmy przejźrzeli |
2 | m | -eś, -ś przeźrzåł | m pers | |
3 | m | przeźrzåł | m pers | przeźrzeli |
f | przejrzała | m an | ||
n | przeźrzało | subst | przejrzały |
plusq | ||||
---|---|---|---|---|
sg | pl | |||
3 | m | był przeźrzåł | m pers | byli przeźrzeli |
imperativus | ||
---|---|---|
sg | ||
2 | przeźrzy | |
3 | niech przeźrzy |
conditionalis | ||||
---|---|---|---|---|
sg | pl | |||
1 | m | bych przeźrzåł | m pers | |
2 | m | byś przeźrzåł, by ty przeźrzåł | m pers | byście przeźrzeli |
3 | m | by przeźrzåł | m pers | by przejrzeli |
impersonalis | ||||||
---|---|---|---|---|---|---|
praet | przejrzało się | |||||
con | by przejźrzåno, by się przeźrzało | |||||
participia | ||||||
part praet act | przeźrzåwszy |
inf przeźrzeć (75); -eć (18), -éć (3), -(e)ć (52). ◊ fut 1 sg przeźrzę (1). ◊ 2 sg przeźrzysz (10). ◊ 3 sg przeźrzy (13). ◊ 1 pl przejźrzémy (1). ◊ 3 pl przeźrzą (4). ◊ praet 1 sg m przeźrzåłem, -m przeźrzåł (10), jå przeźrzåł Mącz 373b (1). ◊ 2 sg -eś, -ś przeźrzåł (7). ◊ 3 sg m przeźrzåł (113). f przejrzała (1). n przeźrzało (2). ◊ 1 pl m pers -smy przeźrzeli (2) KrowObr, SienLek, -chmy przejźrzeli (1) WujJud. ◊ 3 pl m pers przeźrzeli (3). subst przejrzały (3). ◊ plusq 3 sg m był przeźrzåł (18). ◊ 3 pl m pers byli przeźrzeli (3). ◊ imp 2 sg przeźrzy (15). ◊ [3 sg niech przeźrzy.] ◊ con 1 sg m bych przeźrzåł (3). ◊ 2 sg m byś przeźrzåł (4), by ty przeźrzåł (1) ZawJeft. ◊ 3 sg m by przeźrzåł (8). ◊ 2 pl m pers byście przeźrzeli (2). ◊ 3 pl m pers by przejrzeli (3). ◊ impers [praet przejrzało się.] ◊ con by przejźrzåno (1), [by się przeźrzało]. ◊ part praet act przeźrzåwszy (17).
Sł stp: przejrzeć, przejźreć, przejźrzeć, przeźreć, przeźrzeć, Cn: przejrzeć, Linde także XVII – XIX w.
- 1. Odzyskać wzrok
(73)
- Przen (16)
- a. [Odzyskać przytomność]
- 2. Obserwując, oglądając zapoznać się
(37)
- Przen (5)
- a. O tekście: przestudiować (24)
- b. O poglądach: zbadać (1)
- c. Dostrzec, zauważyć (1)
- d. Dopilnować (1)
- 3. Ogarnąć wzrokiem (8)
- 4. Spojrzeć, popatrzeć (3)
- 5. Widzieć poprzez coś, na wskroś, to co jest po drugiej stronie, być przejrzystym (3)
- 6. Przeoczyć, pominąć (4)
- 7. Wybrać (55)
- 8. O Bogu: Przedwiecznie zrządzić, postanowić (57)
- 9. Przewidzieć (26)
- 10. Przebaczyć, puścić w niepamięć (23)
- 11. Nie chcieć widzieć, nie dostrzegać, przymykać oczy na coś
(5)
- a. Wzgardzić, odrzucić (2)
- 12. Ogarnąć całość myślą, rozumem, pamięcią
(27)
- Przen (2)
- a. O wszechogarniającej boskiej naturze i mocy (17)
- *** Bez wystarczającego kontekstu (1)
W przeciwstawieniach: »być ślepym (4), niewidomym ... prze(j)źrzeć« (5): Niewierzątz ieſſcże żydowie temu/ áby on był ſlep a przezrzál/ Wezwali iego rodzitzow/ ij poczęli ijch pytatz OpecŻyw 63v; Nieuwierzyli tedy żydowie o nim/ że by niewidomem był á przeirzáł [quia caecus erat et vidit] MurzNT Ioann 9/18; Leop Ioann 9/18; BudNT Ioann 9/18; WujNT Ioann 9/18.
przejrzeć ku czemu (1): obłudny człowiecze wyimi przedzyi trám zoka ſwégo/ á tedy przeirzyſz ku wyięćiu trzáski zoka brata ſwégo. MurzNT Matth 7/5.
W połączeniu szeregowym (1): gdyż to wieſz iż my bez twoiey ſwięthey pomocy áni przeźrzeć/ áni ſie obacżyć/ áni ſobie nic pomoc nie możemy/ iedno iáko ſlepi záwżdy leść muśimy w thy márne á ſmrodliwe doły ſproſnego ſwiátá RejPos 173.
W przeciwstawieniu: »zabłądzić ... przejrzeć« (1): [donatyści mówią:] W Niemcách Pan Bog náſzych cżáſow prawdę y świátłość Ewángeliey ſwoiey wzniećić y okázáć racżył. Wſzyſey [!] zábłądźili/ mychmy dopiero przeyrzeli. WujJud 117.
przej(ź)rzeć co (4): Poſłał tedy Moiżeſz dwánaſcie kſiążąt Izráelſkich/ s káżdego narodu iednego/ y roſkazał im áby przeyrzeli miaſt położenie/ ludzi/ y pożytki/ á przynieſli owoc z oney zyemie iáki. BielKron 40, 40, 459v; z nienagłá ćicho vff zá vffem wyieżdżał ná mieyſce gorzyſte/ álbo padolne/ álbo w chroſty gęſte/ álbo zá iákie błothá/ przeyźrzawſzy przed tym ono mieyſce dobre BielSpr 26v; [ZapWpolActCon 1536 9/58].
Ze zdaniem dopełnieniowym (1): rádzili niektorzy/ áby pierwey przechodniowie ſzli w máłym poczćie á przeyrzeli y przewiedzieli/ kthorymby obycżaiem á kędy lud wielki miał ſie położyć/ gdyż thám z wielkim ludem trudny przechod BielKron 246v.
»przeźrzeć serce« (2): Przeźrzyſz też záſię ſerce á myſl Bogá oycá niebieſkiego RejPos 107, 107.
Ze zdaniem dopełnieniowym (1): trzebá ná iutro przeyrzeć co ſię wkośćiele cżytáć y śpiewáć ma. SkarŻyw 507; [Przy kazdym zapiśie żupnik przytomnym być ma, a te stare y nowe gory iako ich dopuśćił podle frystowney ceduły przeizdrzeć, kiedy śie poczęło OrdunekGórn 22].
»na prędce przejźrzeć« [szyk zmienny] (2): Decursa abs te haec sunt breviter, Ná prętceś to przebieżał/ Przeyźrzał. Mącz 74b, 74a.
»prze(j)źrzeć a przeczcić, [przeczyść i przejrzeć]« (1): z tych cztérzech Artykułów przyśięgi, idą [...] officia królewſkié: [...] czym do kożdégo roſtropnégo czytelniká iudicium, gdy do końca przeźrzy á przeczći, áppeluię. SarnStat 25; [My Rada myaſta Poznanſkyego Przeczethſzi y przeirzawſzy prze y odeprze Zalobey othpowiedz vyrozumyeli y nalyezly ZapWpolActCon 1547 13/176v].
przejźrzeć na kogo (1): y ſtoiąc rzekł mi: Sáwle brácie/ przejźrzy [cf znacz 1.]. Tedy teyże godziny przeyźrzałem nań. Leop Act 22/13.
[przejrzeć co: Omylnośći druku/ ná prętkiem przeczytaniu tych kśiąk obáczoné/ A co by śie przeirzało cnotliwego czytelnika rzecz ieſt/ za złé tego niepoczytać. MurzNT A5.]
przeźrzeć czego (2): KromRozm I H4; nápiſał kſyęgi [...] gdźye omyłki ſwoie ták wnáuce/ yáko w wykłádányu piſmá wypiſuye. Y drudzy przedſyę po nim yeſſcze nyeco obaczyli/ czego on przeźrzał. KromRozm II q2.
przeźrzeć co a. czego (po przeczeniu) (2): SarnStat 954; [ále ten drugi záśię/ y we dnie y w nocy prácował/ wſzyſtkich inſzych powinnośći zániechawſzy/ w téy ſie tylko ſáméy poczuł/ czyháiąc ná pogodę/ żeby ſie iáka do oddánia otworzyłá/ á żadnéy żeby nie przeźrzał. SenekaGórn 346]. Cf Ze zdaniem dpoełnieniowym.
Ze zdaniem dopełnieniowym (1): Tego okiem nie przeyrzą co po błocie brodzi PaprPan T2.
przeźrzeć na co (2): á [Jezus] widząc co było w Pietrze y co zniego być miáło/ ſłowem go onym przywitał [...] to ieſt Piotr álbo głowá y opoká: dáiąc znáć iáko go iuſz był ná nawyſzſzy vrząd kośćielny przeyrzał. SkarŻyw 596. Cf Ze zdaniem dopełnieniowym.
Ze zdaniem dopełnieniowym (1): Lech powiedział [...] ia wam dáię zá páná Kroká Hethmaná wáſzego/ ktorego ieſzcże zá żywotá moy miły brát ná to przeyrzał/ áby wáſzym pánem á ſprawcą dobrym był. BielKron 318.
przeźrzeć do czego (1): widziſz iáko ſie on z niewierniki á s ſprzećiwniki ſwemi obchodzić racży/ kthore przeźrzał do łáſki á do miłoſierdzya ſwoiego RejPos 284v.
przeźrzeć k (u) czemu (3): PatKaz I 11; LubPs Q2v marg; Iż ktore przeyrzał k łáſce ſwey/ tych do niey wezwał/ á wezwawſzy y vbłogoſłáwił y poſwięćił. RejPos 74; [Ktore więc pan Bog ku żywotowi wiecznemu przeirzał/ ty teſz ſpoſobył/ aby wyobrażeniu/ ſyna iego podobni byli UstKościel 75].
przeźrzeć na co (4): Pewienciem ia żeć mie on [Bóg] nigdy nie przebacży/ A nacż mię przeźrzał iſcieć tego nie zinácży. HistLan F5v; RejPos 184; WujJud 217v; Ieſzczeć było dwudźieſte nie nádeſzło láto/ Gdyś wtákowy ſtan przyſzłá Bog cię przeyźrzał ná to ZbylPrzyg B3; [Ale rada boża trwa na wieki/ y myſli ſercza iego trwaią/ z iednego rodzaiu w drugi, Rada Boża iż nas ſtworzył, odkupił, na zbawienie przezrzał WróbŻołt 73 (Linde); A by to co dobre obroć Krolowi náſzemu Boże/ co wſzyſtkim władnieſz [...] y ná coś go ſam przeyrzał dopomoż mu tego. ZbylDroga Bv; SkarŻyw 610 (Linde); W czym ſię zdumiewáć mamy nád táką mądrością y dobroćią iego/ iż o ſwoich ktore ná chwałę ſwoię przeyrzał/ nie tylo wie y one policzył: ále tákie ieſzcze przed ſtworzeniem świátá obmyślánie o nich/ y zgotowánie im tákich dobr czynił. SkarKaz 588].
przeźrzeć za kogo (1): IEzu/ ktoryś naświętſzą P. Máryą przedwiecżnie zá mátkę ſobie przeźrzeć/ y obráć miłośćiwie racżył. LatHar 548.
przeźrzeć kim (1): Pan náſz s tą nowiną napirwey poſłał onę pokorną dzyewecżkę ſwoię/ ktorą był ſobie z dawná mátką przeźrzeć á obrać racżył. RejPos 305.
przejrzeć na czym (1): nie doſyćże tobie ná tim rozeznáć ſobie dobrodzieiſtwo á wolą páná ſwego/ á zoſtáć ná tym z wolną myſlą á s poććiwoſcią// ná cżym cie on z łáſki ſwey przeyrzeć á poſtánowić racżył RejZwierc 190v.
przeźrzeć gdzie, dokąd [= aby ktoś był gdzieś] (2): Gdyż ćie przeźrzał Pan tu ná ſwiát s krześćiáńſkich á s tákich rodzicow/ iż ich cnot [...] wiele ſie ludzi mogło vcżyć RejWiz A3; RejPos 280v.
cum inf „być” jaki, jakim (3): Przy tym też ſpráwi á obiáſni y ony ludzi kthore Pan Bog przeźrzał być ſobie godne przez náukę wáſzę/ iż ſnádniey będą moc zrozumieć ſpráwy ty RejPos 129v; iuż ſie thám wſzytki cnoty/ wſzytki pocżćiwe ſpráwy tey pánienki w tym záwárły/ gdyż ią Pan przeźrzeć racżył doſtoynieyſzą być nád wſzytkimi inemi ſtany niewieſciemi. RejPos 271v, 130.
Ze zdaniem dopełnieniowym [w tym: aby (5), iż (1)] (6): Leop Act 22/14; Tego to Sálomoná Pan Bog ieſzcże z młodych lat iego przeyrzał/ iż go rozumem tákim obdárzyć racżył/ iż go nikt w nim nie przerownał. BielKron 75v, 188; CzechRozm 38; WujNT 505; duſze ſą obrázem Chryſtuſowym/ iáko mowi Apoſtoł: ktore przeyrzał áby były iednegoż obrázu z Synem Bożym. SkarKaz 349a; [RozmSzat g2v].
W połączeniach szeregowych (6): BielKron 165; iż ſam Pan z iedynośći Troyce ſwiętey thę ſwiętą pánnę z dawná przeźrzeć/ ozdobić/ y vbłogoſłáwić racżył. RejPos 304, 154; Abowiem w obiecánym Meſiaſzu Iezuſie ſynu ſwym/ Bog ſam nas przeyźrzał/ obrał/ y vmiłował CzechRozm 25; ſam w ſobie z nieprzebránych bogactw dobroći/ łáſki y miłoſierdźia ſwoiego/ nas przeyźrzał/ obrał y náznácżył CzechRozm 214v, 174.
»od wieku, z dawna prze(j)źrzeć« [szyk zmienny] (6:4): PatKaz I 11, 15; Iż nikt iny iedno ſam pan ieſt nádzyeią wiernych/ kthore on od wiekow przeźrzał ku ſwey chwale. LubPs Q2v marg; RejAp BB5; RejWiz A3; Bo ták Paweł s. nápiſał: Iż ktore z dawná przeźrzał/ tych do ſiebie powołał/ á ktorych powołał tyſz y vbłogoſłáwił. [Vulg Rom 8/30] RejPos 238v, 153v, 304; Bog Adámá ſtworzył nietylko áby záginął/ ále go też od wieku ná zátrácenie przeyźrzał WujJud 217v; LatHar 672.
»przeźrzeć i (a) obrać« (5): PatKaz I 5; náznácżywſzy niewinną krwią podwoie náſze/ áby nas iuż przeźrzał y obrał lud ſobie wybrány RejPos 141, 184, 305; LatHar 548. [Ponadto w połączeniach szeregowych 2 r.]
»przejrzeć a postanowić« (1): RejZwierc 190v cf przejrzeć na czym.
»przeźrzeć a powołać« (1): A nic ſie nie dziwuy ſpráwam Páńſkim/ á trway w ſtołośći [!] ſwey w powołániu ſwoim/ iáko cie tu ná ſwiecie przeźrzeć á powołáć racżył. RejPos 280v.
przejźrzeć komu cum inf (1): Zeby corká, ieſli iey Bog przeyźrzał iść zá mąſz, Miáłá poſag CiekPotr B2v.
przeźrzeć czym (6): MrowPieś ktv [2 r.]; Y ktemu yeſſcże nye yedne piersi dal [...] aby ſnadź yeſliby bliźnyętá były/ kożde z oſobná ſwe myáło s cżegoby piło [...] Mądrze tedy Pan á ſtworzycyel náſz opátrznoſcią to przeyrzał GliczKsiąż D2v; Ale to Pan Bog przeyrzał łáſką ſwoią/ gdy Fáráoná ſkarał niemocą/ iż ſie iey nie dotykał. BielKron 11; RejPos 133v; ArtKanc N10v.
przejźrzeć o kim (1): Iż Bog o nas coś lepſzego przeyźrzał/ áby bez nas [Gedeon, Bawak i inni] doſkonáłey zapłáty nie wźięli. WujNT Hebr 11/40.
Ze zdaniem dopełnieniowym [w tym: z zapowiednikami: to (10), tak (2), ono (1); iż, że (12), aby (4), zaimek względny (1)] (17): RejPs 166; KromRozm II hv; BielKron 36; przeyrzał tho Bóg/ że moiá chuda itéż nikczemna w Kośćiele iego poſługá/ miáłá być od Kácérzow tą potwarzą háńbióná OrzQuin G4v; Pan wyrzućiwſzy go w gniewie ſwoim od oblicżnośći ſwoiey/ vżalił ſie go potym/ y przeźrzał tho w Boſkich táiemnicach ſwoich/ iż cżyniąc doſyć Dekretom ſwoim/ nielza było ledá iáko onego nędzniká záſię w łáſkę przyiąc. RejAp 1, 128v; RejPos 3, 16, 17v, 53v, 129v (10); Abowiem ták to przeźrzał Pan Bog/ áby przez tákowe niezgody y ſprzećiwieńſtwá/ tym więcey prawdá ſie pokázowáłá WujJudConf 129v; WujNT 464 marg.
Ze zdaniem dopełnieniowym nawiązującym do dopełnienia w zdaniu głównym [w tym: zaimek względny (3), iż (1), aby (1)] (5): Bog wieczny á wſſechmocny Pan narodu ludzkiego/ Raczył przeyrzeć mocą Boſtwá naſwiętſſego/ Stan człowieczy Iáko miał żyć ku wieczney tći iego. MrowPieś ktv [idem (2)] ktv, A2v; A ták ten wſzechmogący Pan/ przeźrzawſzy omylność ſwiátá nędznego/ iż ſię záwżdy miał vnośić zá wymyſłem ſwoim [...] nám tę ſwiętą Ewányelią zoſtáwić racżył RejPos 119; Oycże wiekuiſtey cżći godny/ przyſzłá godźiná/ ktorąś od wieku przeyźrzał/ áby ná chwiłkę poległ zwierzchu ſługá twoy/ á przedſię v ćiebie záwżdy żył wewnątrz LatHar 591.
»przeźrzeć przyszłe rzeczy [czyje]« (1): ALe ná bezbożne aż do końcá bez miłoſierdzia gniew przypadł Bo [Bog] przeźrzał á przewiedział y przyſzłe rzecży ich [Praesciebat enim et futura illorum] Leop Sap 19/1.
»przeźrzeć sobie« (1): iż on [Bóg] nigdy nic dármo vcżynić nie racżył/ á ná żadne mieyſce dármo nie ſzedł áż pirwey przeźrzał á przepátrzyć ſobie racżył/ co tám ſpráwić á vcżynić miáł RejPos 308.
»od wieku prze(j)źrzeć« [szyk zmienny] (4): Abowiem pan bog ieſſcze był odwiekow to przezrzał iż miał zeſláć odkupienie ludowi ſwemu RejPs 166, 164v; Ták to Bóg przeyźrzał od wieku KochPieś 9; LatHar 591.
»przeźrzeć a przewiedzieć« (1): Leop Sap 19/1 cf »przeźrzeć przyszłe rzeczy«.
»przeźrzeć i zrządzić« (1): gdy ſię przybliżáłá zbáwienná śmierć twoiá/ ktorąś od wiekow w Boſkim ſercu twym przeźrzał y zrządźił. LatHar 289.
przeźrzeć w kim (1): Pan [...] z dawná w nas przeźrzał ten niedoſtátek wiáry RejPos 131.
Ze zdaniem dopełnieniowym [w tym: z zapowiednikiem: to (3); iż (3), zaimek względny (2)] (5): Mącz 373b, 413b, 495a; Prorocy oni ſwięći to byli z dawná przeźrzeli/ iż áni ony ofiáry zakonu ſtárego/ áni żadna kreẃ/ ktorą rozmáicie wylewáli/ ofiáruiąc á vbłagáiąc gniew Bogá oycá ſwego/ tego przeiednáć nie mogłá nigdy temu nędznemu narodowi ludzkiemu RejPos 89, 128v.
Ze zdaniem dopełnieniowym nawiązującym do dopełnienia bliższego w zdaniu głównym (1): A [...] więcz prorok tu przezrzawſzi ſtadło wtore iż miało przyſc: mowi tu z radoſcią WróbŻołt aa4.
»dawno, z dawna, z dawnych czasow przeźrzeć« = dudum praescire Mącz (3:2:1): PatKaz II 87; Iam dudum ego ista praevidi praesensique, Dawnom ya to przeźrzał/ widziałem że ták miáło być. Mącz 383c, 373b; iż ácż było wiele piſmá [...] o wſzytkich ſpráwach iego/ ktore z dawnych cżaſow Prorocy y Pátriárchowie przez Duchá s. byli przeźrzeli RejPos 135, 47v, 89.
»prze(j)źrzeć przez Ducha św, Duchem św. (sprawiony), w Duchu św.« [szyk zmienny] (3:2:1): RejAp 186v; Pátrzayże co tu Prorok przeyrzał Duchem s. ſpráwiony RejPos 15; Bo ſłuchay Ezáiaſzá iáko to przeźrzał przez Duchá ś. RejPos 118v, 47v, 135 [2 r.].
»przejźrzeć przedtym« (2): Aliquid animo videre, Báczić co/ przeyzrzeć przed tym. Mącz 494a, 383c.
»przeźrzeć przyszłe rzeczy itp.« = futura praevidere Mącz [szyk zmienny] (4): Bo to ieſt nie leda czo przeyrzeć przyſzłe rzecży RejJóz K4; BibRadz I 5d marg; Mącz 495a; Abowiem y Dawid on Prorok wielki przeyrzawſzy iuż w Duchu ſwiętym thy przyſzłe roſkoſzy o kthorych tu ſłyſzymy/ woła do Páná RejAp 186v.
»przejźrzeć, (prze)obaczyć« (2): Constituere quid accidere posset, przeyźrzeć obaczić co by ſie mogło przigodzić. Mącz 413b; Futura praevidere, Prziſzłe rżeczy przeyzrzeć/ przeobaczić. Mącz 495a.
przeźrzeć co (14): SŁyſząc Luter dobrą powieść/ ſławę y záchowánie o krolu Angielſkim radował ſie ſtego/ przeto kniemu piſał pokornie proſząc/ áby mu zá złe niemiał/ iż go przedtym nieiák [!] popędliwym piſánim ſwym ku gniewu poruſzył znawodu niektorych/ máiąc o nim tę nádzieię/ áby mu to ſwym rozumem przeyrzał pámiętáiąc ná to/ iż ieſt cżłowiek śmiertelny BielKron 204; Accipienda et Mussitanda iniuria adolescentum est, Muśy cierpieć/ Milczeć/ Táić/ Przeyźrzeć Zátrzeć krziwdę młodych ludźi Mącz 239d, 169a; Pánie Przeyźrzy me głupſtwá/ á potwierdz vfánie. GrabowSet Iv, Tv, V; CzahTr F4v; [Stániſław Swięty ono gwałtowne ſwoie y ſług ſwoich ze wśi wygnánię/ y inſze krzywdy łáſkáwie mu nie dádząc ſie wiele prośić/ przeźrzał. DługoszMWilk B3v]. Cf »przejźrzeć występek«.
przeźrzeć czego (4Scilicet equidem istuc factum tibi ignoscam, I wierę prawdá miły duſzko/ wiecći tego mam przeyrzeć/ mam ći to przepuśćić. Mącz 371d; GórnDworz E4; KarnNap C3; [SenatDelib 166; SenekaGórn 129]. Cf »przejźrzeć przestępności«.
przeźrzeć czego (po przeczeniu) (3): [ojcowie popędliwi] nic práwye dziecyam ſwym przeyrzeć á przepusćić niechcą GliczKsiąż G3v; RejPos 200v; [PamJancz 158]. Cf »przejźrzeć występek«.
przeźrzeć komu, czemu (11): GliczKsiąż G3v; A ſędzia gdzieby nieprzeyźrzał tym kthorzy vzdrowieni ſą ſłowem iego/ á nie wygładził mnoſtwá ſporow/ wſſákby ſnadź niezoſtáło z niezlicżney wielkośći/ iedno bárzo máło. Leop 4.Esdr 7/69; BielKron 204; Mącz 320b, 371d; GórnDworz E4; Boże Oycże bądź mi miłośćiwy/ á przeźrzy nędznemu cżłowiecżeńſtwu moiemu RejPos 33, 133v, 200v, 202v; GrabowSet T; [SenatDelib 166; PamJancz 158, 213; SkarŻyw 913 (Linde); Ieſli ia zá onym iego iednym dobrodźieyſtwem powinieném wſzelákich iego krzywd iemu przeźrzeć/ czyli ma to iść zá zapłátę onéy iego vczynności SenekaGórn 129].
przejźrzeć w czym (1): Nullam deprecor poenam, Nie proſzę áby mi w naymnieyſzey rzeczy przeiźrzano/ álbo pofolgowano. Mącz 320b.
Ze zdaniem dopełnieniowym (1): Nie pomni proſzę/ owſzem ocży ſwoie Odwroć/ á nie pátrz/ ná wyſtępki moie: A gdy záśiędźieſz ná Sąd oſtátecżny/ Przeyźrzy/ o Iezu/ żem ia ták beśpiecżny GrabowSet O4v; [tak tez ten moy podły dar W.M. moy Mćiwy Pan wdzięcżnie y miłośćiwie przyjąć/ y wcżymby proſtotá ma wykrocżyła przeyźrzeć iáko ſłudze ſwemu rácżył. KołakWiek A2v.]
»prze(j)źrzeć występek, grzech [w tym: czego (po przeczeniu) (1)], przewinienie, przestępności (G pl), [winę, winy]« [szyk zmienny] (4:2:1:1): RejPs 47; RejPos 200v, 202v; przyśiągł nam [Pan] przez ſámego ſiebie/ że chce przeſtępnośći náſzych przeyźrzeć/ chce náſze cięſzkie grzechy odpuśćić KarnNap C3; PANNO/ [...] mátko wſzechmocnego/ [...] proś záwżdy/ By Syn grzech przeyźrzał káżdy GrabowSet L2v, T; CzahTr F4v [2 r.]; [Naprzod, iż ma za gardło położyć grzywien dziesięć do dwu niedziel, urząd, to jest pana rzącę przejednać, aby mu tę winę przeźrzał KsięgiSądŁąck 1578 nr 255; wſzákże iáko nowiciuſzowi á pogáninowi dopiero wiárę biorącemu dla ſłábości iego wiáry przeyzrzał on grzech mowiąc: idz w pokoiu SkarŻyw 913a (Linde); BielKron 1597 105].
»przejźrzeć albo pofolgować« (1): Mącz 320b cf przejźrzeć w czym.
»przeźrzeć, (a, ani) przepuścić« (3): GliczKsiąż G3v; Mącz 371d; Gdyż wieſz iáko tego grzechu żadnemu ſtworzeniu od wiekow przeźrzeć áni przepuśćić nie racżył RejPos 200v.
[»nie zamilczeć ani przejrzeć«: Bo panowie tureccy tak tego przestrzegają, że żadnemu nie zamilczą, ani przejrzą, ktoby jaką szkodę ubogiemu uczynił PamJancz 213].
przeźrzeć czego (2): Venia sit, Muśi ſie y tego y owego przeyźrzeć. Mącz 480a; GórnDworz T8v.
przeźrzeć co (1): Kyedi theſz wdom yey przinyeſly dwu wylku acz rozumyala ze ye vkradli theda przed ſzią tho przeyrzala y [...] yakoli ono przeſz palcze patrzacz [lege: patrząc] thego dopuſzczila LibMal 1554/186.
[przejrzeć czego (po przeczeniu): Vzrzyſzli Oſlá ábo Wołu brátá ſwego á on padł ná drodze/ nieprzezrzyſz go/ ále mu go pomożeſz zadzwignąć [non despicies, sed sublevabis]. Leop Deut 22/4 (Linde).]
przeźrzeć komu (1): nielza było inácżey męſzczyznam/ ſzukáć tákowych drog [...] iákoby białegłowy powſcięgliwie żyły: á przeźrzeć im tego/ y nieiáko dozwolić/ żeby ſie iuż do wſzythkich inych rzecży máło/ ábo nicz godziły: y záwdy czyniły opák/ niżli przyſtoi. GórnDworz T8v.
przeźrzeć do czego (1): Bo nam racżył dáć z łáſki ſwey táki wzrok/ táki ſłuch/ y mowienie ięzyká náſzego/ iż ſie możemy przypátrzyć ſwiętemu Boſtwu iego/ á przeźrzeć go wiele áż do ſwiętych táiemnic iego. RejPos 206.
Ze zdaniem dopełnieniowym (1): Placet ne recognoscere peregrinationem nostram, Chcemy przeyźreć á ná pámięć prziwieść gdźiesmy peregrinowáli á wędrowáli/ chodźili Mącz 251a.
»przeźrzeć a przypatrzyć się« [szyk 1:1] (2): Ale tho błogoſłáwione ocży ktore ták pátrzáły/ iáko ocży zwolennikow iego/ iż práwie przeyrzáły á przypátrzyły ſie y vwierzyły ſwiętemu Boſtwu iego. RejPos 207v, 206.
»przeźrzeć a wspomnieć« (1): Iáko y on Ieremiaſz Duchem s. zápalony/ gdy był przeźrzał á wſpomniał ſobie on vpadek iego [= miasta Jeruzalem]/ płácząc nad nim iáko wyſławiał ony bogáctwa iego RejPos 195v.
przeźrzeć do czego (4): [Pan] przeźrzy/ ták iáko o ſobie powiádáć racży/ áż do wnętrzności á pomyſlenia káżdego RejAp 42, 29, 49v; iż on [Pan] przeźrzy áż do ſercá twego RejPos 126.
W połączeniach szeregowych (2): [Bóg] Przeyrzy/ przewie y zrozumie każdego wnętrznoſći RejJóz E8v; RejAp 49v.
Synonimy: 2. dostrzec, objąć, ogarnąć; 4. popatrzyć, spojźrzeć; 6. opuścić, pominąć, przebaczyć; 7. mianować, naznaczyć, nominować, obrać, posadzić, powołać, wybrać, wysadzić; 8. postanowić, ukształtować, zrządzić; 9. przebaczyć, przeobaczyć, przewiedzieć; 10. darować, odpuścić, pofolgować, przebaczyć; 11.a. odrzucić, wzgardzić; 12. ogarnąć, pojąć, zrozumieć.
Formacje współrdzenne cf 3. ŹRZEĆ.
DDJ