« Poprzednie hasło: POWŚCIĄGLIWOŚĆ | Następne hasło: POWŚCIĄGNĄĆ » |
POWŚCIĄGLIWY (35) ai
powściągliwy (21), powścięgliwy (11), powciągliwy (3) KwiatKsiąż, Calep (2); -wściąg- WujJudConf, BudNT, ModrzBaz, Calag, SkarŻyw (10), WujNT, SiebRozmyśl, CzahTr; -wśdęg- GórnDworz (8); -wściąg- : -wścięg- Mącz (4:3).
o jasne.
comp: powściągliwszy (3).
sg | ||||||||
---|---|---|---|---|---|---|---|---|
m | N | powściągliwy, powściągliwszy | f | N | powściągliwå | n | N | |
G | powściągliw(e)go | G | G | |||||
A | powściągliw(e)go | A | A | powściągliw(e) | ||||
I | powścięgliwym | I | powściągliwą | I | ||||
L | powściągliwym | L | L | |||||
V | powściągliwy | V | V |
pl | ||
---|---|---|
N | m pers | powściągliwi, powścięgliwszy, powciągliwszy |
subst | powścięgliwsz(e) | |
G | powściągliwych | |
D | powściągliwym | |
A | subst | powśćięgliw(e) |
sg m N powściągliwy, powściągliwszy (14). ◊ G powściągliw(e)go (2). ◊ A powściągliw(e)go (3). ◊ I powścięgliwym (2). ◊ L powściągliwym (1). ◊ V powściągliwy (1). ◊ f N powściągliwå (1). ◊ I powściągliwą (1). ◊ n A powściągliw(e) (1). ◊ pl N m pers powściągliwi, powścięgliwszy (4), [powciągliwszy]. subst powścięgliwsz(e) (1). ◊ G powściągliwych (2). ◊ D powściągliwym (1). ◊ A subst powśćięgliw(e) (1).
Składnia comp: powściągliwszy [od kogo], nad kogo (1) ModrzBaz, niż kto (1) GórnDworz.
Sł stp brak, Cn s.v. mało-mowny, Linde XVI (dwa z niżej notowanych przykładów) – XVII w.
- 1. Umiarkowany, wstrzemięźliwy; skromny
(34)
- a. O osobach
(20)
- α. W funkcji rzeczownika (2)
- b. O życiu i cechach człowieka
(8)
- W przen (1)
- a. O osobach
(20)
- 2. Służący do powściągania; przen (1)
powściągliwy od czego (1): GórnDworz Aav; [A słusznie to Pan Bóg na niego dopuścił, bo bluźnił przeciw jemu, aby potym drudzy byli od bluźnienia powćiągliwszy, słysząc o tym, iż tak ciężko skarał. Kaz 97].
W połączeniach szeregowych z nazwami innych cnót (6): káżdy by też był naigorſzy/ tedy ſie zá dobrego/ zá ſpráwiedliwego/ zá powſcięgliwego chcze vdáć GórnDworz Ee8v, Gg4, Kk5v; BudNT Tit 1/8; pieniędzmi y máiętnośćią gárdził/ ku potrzebie tylko iey vżywáiąc. trzezwy/ powśćiągliwy/ towárzyſtwem niewieśćim niebáwiący ſię SkarŻyw 328; Abowiem Bilkup ma być bez przygány/ iáko ſzáfarz Boży: nie pyſzny/ nie gniewliwy/ nie opiły/ nie bijący: nie chćiwy zyſku ſzkárádego: ále wdźięcznie gośćie przyimuiący/ dobrotliwy/ trzeźwi/ ſpráwiedliwy/ święty/ powśćiągliwy WujNT Tit 1/8.
»skromny i powściągliwy« (1): Bo słuſzna rzecż ieſt/ áby ten ktory o wſzytkich rádźić y myślić ma/ był nád wſzytkie inſze mędrſzy/ ktemu też ſkromnieyſzy y powściągliwſzy/ iáko ten ktory wſzytkimi rządźi [et moderatiorem, qui omnes moderatur]. ModrzBaz 22v.
»powściągliwy i doskonały« (1): Castus animus et purus, Mens casta et integra, powſciągliwy y doskonały vmysł Mącz 40c.
»powściągliwy a nierozkoszny« (1): Pan Bog ktoremu ſię vboſtwo y powśćiągliwy á nie roſkoſzny żywot podoba/ tey nocy vkazał mu ſię przez ſen SkarŻyw 346.
»ostry i powściągliwy« (1): Dzieśięć lat pierwſzą w ták oſtrym y powśćiągliwym żywoćie żył/ iſz go młodo ſtárym zwano. SkarŻyw 34.
»ślachetny a powściągliwy« (1): Castus moribus et integer pudore, Sliachetnych/ á powſciągliwych obyczáyów/ też ſrumieſlywy Mącz 40c.
»powciągliwy a wtrzymawały« (1): A Cretenſczy y Lacedemonſcy Legislatores/ to ieſt praw álbo vſtaw wynaleſcze młodź ſwoię nietylko wćierpliwości czieleſney czwiczyli/ ale izeby też vmysłu powciągliwego a wtrzimawáłego byli KwiatKsiąż M2v.
Synonimy: 1. mierny, pomierny, roztropny, skromny, umiarkowany, wstrzymały.
MC