OGARNIONY (125) part praet pass pf
ogarniony (87), ogarnion (38).
Pierwsze o jasne; -a- (112), -å- (1); -a- : -å- Mącz (23:1). ◊ W formach złożonych -ony (16), -óny (1); -ony : -óny KochPs (1:1). ◊ W formach niezłożonych -ón (5), -on (3); -on MurzHist, PudłFr; -ón : -on Męcz (5:1); -ona.
Fleksja
| sg |
| m | N | ogarniony, ogarnion |
f | N | ogarnionå, ogarniona, ogarni(o)na |
n | N | ogarnion(e), ogarniono |
| A | ogarnion(e)go |
A | |
A | ogarnion(e) |
| I | ogarnionym |
I | |
I | |
| pl |
| N |
m pers |
ogarnieni |
| inne formy |
|
pl N subst m - ogarnion(e); pl N subst f - ogarnion(e), ogarniony; pl N subst n - ogarniony
|
sg m N ogarniony (33), ogarnion (26); ~ (attrib) ogarniony (4); ~ (praed) ogarnion (24), ogarniony (20); -on TarDuch, WróbŻołt, RejPs, SeklKat, MurzHist, BielKron (2), RejPos (3), BudBib (2), PudłFr; -ony OpecŻyw, WujJudConf, KochPs, CzechEp (6), ArtKanc, GrabowSet; -on : -ony HistAl (1:2), LubPs (3:3), BibRadz (1:1), Mącz (4:1), RejZwierc (1:1), WujNT (1:1). ◊ A ogarnion(e)go (3). ◊ I ogarnionym (2). ◊ f N ogarnionå (16), ogarniona (3), ogarni(o)na (5); ~ (attrib) ogarnionå (6); ~ (praed) ogarnionå (10), ogarniona (8); -å HistAl, LubPs (2), Mącz, RejAp (2), KochPs, SkarŻyw, GrabowSet; -a OpecŻyw (2), RejPs, BudBib, SkarŻyw, KochPhaen, WujNT; -å : -a SiebRozmyśl (1:1). ◊ n N (praed) ogarnion(e) (4), ogarniono (2); -(e) LubPs, RejZwierc, SiebRozmyśl; -o RejPos; -(e) : -o RejAp (1:1). ◊ A ogarnion(e) (1). ◊ pl N m pers ogarnieni (22). subst m ogarnion(e) (2). f (praed) ogarnion(e) (4), ogarniony (1) RejPos. n (praed) ogarniony (1) Mącz.
Składnia dopełnienia sprawcy: ogarniony od kogo (11).
Sł stp s.v. ogarnąć, Cn brak, Linde XVI w.
I.
W funkcji właściwej (115):
1.
Otoczony, okrążony; spowity;
circumventus, saeptus, stipatus, vallatus Mącz [w tym: kim, czym (27)] (43):
[panna Maria] takową iaſnoſcią ogarniona byla od Iezuſa/ ij owſſem iuż od ſwégo vwielbionégo ciala/ ijż [...] OpecŻyw 182;
Obiri, Być ogárnión/ Obchodźion. Mącz 105b,
475a;
RejAp 95,
99,
Ee2v;
SkarŻyw 253.
Wyrażenie: »zewsząd ogarniony« (2): ábowiem przyſzły ná nich ták wielkie źimná/ y śniegi/ iż zewſząd zaſpámi ogárnieni/ áni dáley ciągnąć/ áni ſię wroćić nie mogli StryjKron 677; GrabowSet C2v.
Przen (13):
Ta ieſt ona krolowá/ ktorá ſtanęla na prawicy ſyna bożégo/ w odzieniu pozlociſtym/ ogarniona chwálą OpecŻyw 184v;
RejPs 151v;
KromRozm II ov;
BibRadz *4v;
pewnie tym iáſnym obłokiem iego/ tho ieſt kroleſtwem á opátrznoſcią/ záwżdy ogárnieni będziemy. RejAp 95v;
A thymći tho ſłońcem/ á tąć to ſwiátłoſcią ſzcżyrey á nieomylney prawdy iego tá wdzięcżna oblubienicá iego záwżdy ogárniona bywa. RejAp 99v,
4v;
SkarŻyw 102,
112;
Ieſli táki Prorok przyznawa ćięmnośći nievmieiętnośći ſwoiey: á my máludcy y v pierśi sſący/ iáką nocą nie wiádomośći ogárnieni ieſteſmy. SkarKaz 81a.
W charakterystycznych połączeniach: ogarniony chwałą, ciemnościami (pogańskimi, zastarzałymi) (2), człowieczeńtwem, krolewstwem (pańskim) (2), nocą niewiadomości (2), ogniem świętym, opatrznością, słońcem, światłością prawdy, wielmożnością.
Wyrażenie: »z(e)wsząd ogarniony« (2): Abo/ ktoby chciał ſie chłubić iż po tey drodze beſpiecżnie chodzi? Iedno ten kto [...] máiąc tę wiárę y nádzieię zupełną/ że ieſt mocnjm kroleſtwem Páńſkim zewſząd ogárniony RejZwierc 138v; GrabowSet I2v.
a.
Otoczony ludźmi, przebywający w czyimś towarzystwie (4):
Necessitudinibus circumventus, Prziyacielſtwem [= przyjaciółmi] ogárniony. Mącz 243c;
Septus comitatu, Pocztem á dworzány ogárniony. Mącz 383d;
RejPos 13.
Przen (1): Tyś [tj. Bóg] ogárniony ieſt tym to Pánieńſkim zborem/ Ktory nie ieſt záráżon Antykryſtá morem ArtKanc O16.
b. Opasany, okolony (2): Convestita lucis domus, Dóm gankiem ogárniony/ obeſzły. Mącz 490d; niebo okrągłe/ [...] w pośrodku ziemia żywioły ogárniona/ j nicżym nie podpárta ſtoi GórnDworz L15v.
c.
Otoczony, osaczony, napastowany zewsząd;
reprehensus HistAl; comprehensus, inclusus PolAnt (16):
On powiedział iáko był ogárniony od krolá Ebryckiego á iáko mu gwáłtem żonę wziął. HistAl L5;
BibRadz 2.Mach 5/8;
Stároſtá widząc ſie ogárnionego onymi źwierzęty bárzo ſie báł HistRzym 66v.
Wyrażenia: »ogarnion od nieprzyjacielow (
a. nieprzyjacioł)« [
szyk 1:
1] (
2):
Cżuſz iako ten lud w ſwięto mnie na ſmierc wydał taiemną radą ſwoią, tak też na ſwięto wielkonoczne niechay będzie ogarnion od nieprzyacielow WróbŻołt 56;
LubPs cc6.
»ze wszech stron, zewsząd ogarniony« (1:1): Záprawdę tháki nigdy nye może być zháńbyon/ Choćby od nyeprzyyacyoł ze wſſąd był ogárnyon. LubPs cc6; Mącz 379b.
Przen (2):
Iáko ieſt ogárnion koſcioł ſrogiemi okrutniki LubPs Mv marg.
Wyrażenie: »wokoł ogarniony« (1): Acż ſnadź nędzna duſſá moyá ſpi ták zátrwożona/ Srogoſciámi ſſcżęniąt Lwowych w okoł ogárniona LubPs O2v.
α.
O działaniach zbrojnych: zaatakowany ze wszystkich stron, napadnięty znienacka; pokonany w walce; zwyciężony (9):
BielKron 308;
Tomory [...] ſtánowił miedzy pieſze Iezdne/ áby nie byli od wielkośći ogárnieni BielSpr 56v.
Wyrażenia: »wkoło, ze wszech stron, zewsząd ogarniony« [
szyk 3:
2] (
2:
2:
1):
[Prusowie] Potkáli ſie s Polaki dobrze/ długo s ſobą cżynili/ ná oſtátek wkoło od Polakow ogárnieni/ y na głowę poráżeni. BielKron 384v,
380,
382v;
Mącz 379b;
á widząc że był zewſząd ogárnion [comprehensus] przebił ſie mieczem. BudBib 2.Mach 14/41.
»ogarnion od nieprzyjacielow« (1): Circumsideri, Ze wſzech ſtrón być ogárnión á obegnan od nieprziyacielów. Mącz 379b.
»ogarnion od wojska« (1): A gdy przyiechał [Kejstut] ogárnion ze wſzech ſtron od Pruſkiego y Iágiełłowego woyſká. BielKron 380.
Szeregi: »ogarniony i porażony« (
2):
Wáłáſzy gdy ie nádiecháli bili ſie ſnimi długo/ ále od wielkośći ogárnieni Wołochowie y poráżeni BielKron 408,
382v.
»ogarnion i zabit« (1): Włádźiſław Krol [...] tám od wielkośći ogárnion y zábit názáiutrz BielKron 390.
2.
Okryty, przykryty, pokryty [czym] (6):
wiem że odkupiciel moy ziw y oſtatecznego dnia z źiemie wſtane zmartwich/ y zaſie będę ogarnion ſkorą moią/ y wciele moym oglądam boga SeklKat R2.
a.
Odziany (2):
Pannis obsitus, Látámi ogárniony/ oſzárpány. Mącz 257b.
Przen: W opisie gwiazdozbioru noszącego nazwę istoty żywej (1): Bo támże Andromedá bliſko nieſczęśliwa/ Któréy świátłość/ w pozny czás nocny/ niewątpliwa. Táką ma świétną głowę: ták znáczné rámioná/ Y nogi/ ſámá iáſnym płaſczem ogárnioná. KochPhaen 8.
b.
O wodzie: zalany, zatopiony (3):
Słyſzałeś o Leándrze/ gdy płynął przez morze/ [...] wáły ogárnion morſkiémi/ Vtónął PudłFr 58.
W porównaniach (2): Bo ſnadz iáwne á ſtráſliwe znáki okázuią ſie nádemną ſrogoſći twoiey/ á nieynáczeiem niemi ieſt ogárnion iàko tonący burzącemi wodámi RejPs 130v; Okazánie w iákim vtrapieniu był duch Páná Kriſtuſow/ práwie iáko nawáłnoſcią wod ſmrodliwych ogárniony. LubPs Q marg.
3.
Mieszczący się, zawierający się w czymś; składający się na coś (20):
ogarniony w czym (1): Fasti, Kálendarz [...]/ álbo też Roczne xięgi/ w których wſziſtki wſtáwy [!] ſwiąt Ceremoniey/ Obchodów koſcielnych y ſądów ſą ogárnione. Mącz 118d.
Przen (6):
ogarniony czym (5): A s tych przycżyn możemy nic nie wątpić/ iż Syn Ociec y Duch ſwięty/ iż to ieſt ieden á prawdziwy Bog/ á wſzyſczy ſą onym dziwnym [...] Boſtwem ſpołu ogárnieni. RejZwierc 11v; A iż ſobie k temu możemy bráć ná pomoc ono niewinne cżłowiecżeńſthwo Páná náſzego tymże ſpołecżnym Boſtwem ogárnione RejZwierc 12, 9v, 11v. Cf Fraza.
ogarniony w czym (1): Quo uno maleficio scelera omnia complexa esse videantur, Wyednym złoczińſtwie wſziſtki ſą yákoby ogárniony Mącz 62b.
Fraza: »niebem nie może być ogarniony« (1): Wielka cześć iego: cześć niezmierzona Niebem niemoże być ogárniona. KochPs 70.
a.
Przebywający w określonym miejscu lub posiadający kształt materialny, nie mogący być wszędzie (w rozważaniach o Bogu i Kościele) (13):
bog ſie ſtál cżlowiekiem niebo ij ziemię pelni/ wżdy nie ieſt ogarniony OpecŻyw 17;
Zaden Bog ktory ieſt ſkońcżony y ogárniony Bogiem prawdźiwym być nie może. CzechEp 310,
310.
ogarniony w czym (2): ktorzy [Żydowie] mniemieli/ żeby Pan Bog ták mieſzkał y ták był zámknion y ogárnion w ich kośćiele/ iżby gdzie indzie być nie mogł WujNT 424, 425.
Wyrażenia: »mie(j)scem ogarniony« [
w tym:
z przeczeniem (
7)] [
szyk 7:
1] (
8):
RejPos 22v marg;
á [Bóg] ſam żadnym mieścem ogárnionym nie ieſt. Bo we wſzyſtkich rzecżách ieſt Pan Bog KuczbKat 380;
Tedyby ten táki ſyn Boży muśiał być/ wedle tákiego iego opiſánia/ mieyſcem ogárniony. CzechEp 195,
194,
231,
310 marg;
Bo áczći Pan Bog y moc iego żadnym mieyſcem nie ieſt ogárnioná: wſzákże [...] chce być od nas czczon y chwalon ráczey ná świętych mieyſcách/ [...] niżli ná inſzych poſpolitych mieyſcách. WujNT 425.
Cf »ani czasem ani miejscem ogarniony«.
»ani czasem ani miejscem ogarniony« (1): Ktory [Kościół] dla tego Powſzechnym ieſt názwan/ iż [...] po wſzyſtkim świećie ieſt rozſzerzony/ y do káżdego wieku należący/ żadnym áni cżaſem ani mieyſcem oſobliwym ogárniony. WujJudConf 116.
4.
Przeżywający coś, doświadczający, doznający czegoś;
afflictus, circumdatus HistAl, circumventus, cumulatus, districtus, implicitus Mącz [w tym: czym (36)] (38):
a.
O przeżyciach, stanach i sytuacjach odczuwanych wewnętrznie: opanowany przez coś, przeniknięty czymś (18):
Murm 71;
TarDuch D2v;
RejPs 107;
MurzHist K4;
KromRozm III L7v;
W Tym Pſalmie ieſt modlitwa Páná Kriſtuſowá/ gdy ná krzyżu był wielkiemi boleſciámi ſmierći ogárnion/ dla náſzych grzechow. LubPs P6;
Thy [Boże] [...] Przez pośrzodek gor przewodziſz wody przenikáiące. S nich wſzytki beſtyie polne ták będą nápoiony/ Loś y Ieleń vcieſzy ſie prágnienim ogárniony LubPs X5v,
aav marg;
Avaritia hiante homo, Lakomſtwem nienáſycony/ Ogárniony. Mącz 19c,
305c;
RejPos 35v;
A gdyż Koroná POLSKA iákom wyſzey pomienił zoſtáłá w nienawiśći v wſzech Pańſtw á chćiẃośćią [!] ſą ogárnieni panowánia w niey. MycPrz II A4;
Nieprzyiaćiél móy ſtrwożóny Podał tył nieuczćiwy/ Y padł ſtráchem ogárnióny Widząc twóy wzrok ſtráſzliwy. KochPs 12;
SiebRozmyśl L3v. [
Cf też b.
KuczbKat 375].
W charakterystycznych połączeniach: ogarniony boleściami (śmierci) (2), chciwością panowania, chorobą, krewkością, łakomstwem, pragnieni(e)m (picia) (2), radością, smutkiem, spanim, strachem(-y) (5), weselem, żałością.
Szereg: »osiadły, ogarniony« (1): Vita ambitionis siti districta, Zywot prágnieniem pićia oſiádły/ ogárniony. Mącz 421d.
W przen (2): Iż záwżdy im ſie dáley odwłacża pociechá wiernemu/ tym więtſzą rádością bywa ſerce iego ogárnione/ gdy ſie Pan bog nád nim zmiłuie. LubPs bb2v marg; SiebRozmyśl D4v.
Przen (1): Gdyż widziſz iż thá ſwięta mátká twoiá á ten ſwięry [!] kościoł Páńſki/ [...] ieſt ták ſtároſcią á wielkiemi boleſciámi ogárniony/ iż [...] LubPs A4v.
b.
O oddziaływaniu zewnętrznym: na którego zesłano coś, któremu coś przypadło (20):
OpecŻyw 172v;
Niechay będą ogarnieni ſromem y ſromieżliwoſcią/ Ktorzy złoſciwie mowią przeciw mnie WróbŻołt 34/26;
RejPs 133v;
Potym latháły ogniſte iskry/ od kthorych wſzytek záſtęp wielkim vćiſnienim był ogárnion. HistAl [I3];
Cumulatus iniuriis, Wielmi vtroskány/ álbo Rozmáyitemi krziwdámi ogárniony. Mącz 72a;
Circumventus omnibus necessitudinibus Wſzemi dobremi vczynkámi ogárnión/ obdárzón. Mącz 482c;
Periculo circumventus, Niebeſpiecznością ogárnión/ to yeſt wſzędzie nań zlie gdzie ſie obróći. Mącz 482c,
497a;
iż oni [tj. Adam i Ewa] wnętrznymi y zewnętrznymi vćiſki ogárnieni byli KuczbKat 375,
435;
ieſliby w cżym wykrocżyło cżłowiecżenſtwo náſze/ [...] będzie ogárniono tym ſwiętym miłoſierdziem iego. RejPos 84v;
RejZwierc 131;
BudBib 1.Mach 1/29;
KochPs 79;
SiebRozmyśl K.
ogarniony w czym (2): HistAl Gv; Obficie rácż rozlać gniew on twey wielkiey frogośći/ Aby byli ogárnieni w twey popędliwośći LubPs Qv.
W charakterystycznych połączeniach: ogarniony ciężkościami, dobremi uczynkami, krzywdami, miłosierdziem, mocą (niebieską, krolestwa pańskiego) (2), opatrznością, pohańbieniem, pokusami, przyjacielstwem, sieroctwem, sromem (sromieżliwością) (2), strzeżeniem przyjacielskim, trapieniem, uciski (uciśnienim) (3), wstydem (2), złymi przygodami, zwirzchnością.
Wyrażenie: »zewsząd ogarniony« [szyk 2:1] (3): LubPs A3; BibRadz II 103b marg; ogárnionám ieſt ze wſząd ćięſzkośćiámi [angustiae mihi undique]/ bo ieſlibych to vcżyniłá/ śmierć tuſz ieſt zá mną/ ieſliſzbych záś nie vcżyniłá nie vydę rąk wáſzych. BudBib Dan 13/22.
5.
Obdarzony przez naturę [czym] (1):
Wyrażenie: »zewsząd ogarniony« (1): (marg) Sthan przewrotnych á chitrich ludzi. (—) Ieſt trzeći ſtan też dziwnie ná ſwiát wyſtáwiony/ Rozumem y chytroſcią zewſząd ogárniony. RejWiz 77.
6.
Wyrażony, opowiedziany, opisany [czym] (3):
Wyrażenie: »krotkiemi słowy, kilkiem słow ogarniony« (2:1): Argumentum Vergilii, Summa krotkiemi słowy ogárniona co ſie w cáłym Wergiliuſie wypiſuye Mącz 15d; Enunciatum, [...] Gruntowna powieść kilkiem słów ogárnioná Mącz 254b, 27a.
7. Zajęty, zaabsorbowany; districtus Mącz [czym] (3): Nunquam me a causis et iudiciis districtiorem fuisse, Nigdym nie był ták bárzo ogárniony ſpráwámi ſądownemi. Mącz 421d, 362a, 421d.
** Bez wystarczającego kontekstu (1): Complexus, Który ogárnion yeſt. Mącz 62b.
II.
W funkcji przymiotnika: Który można zrozumieć, poznać, wyobrazić sobie [w tym: z przeczeniem (8)] (10):
Wyrażenia: »rozumem, myślą, smysły [=
rozumem] ogarniony« [
w tym:
myślą i rozumem (
1)] [
szyk 8:
1] (
8:
1:
1):
HistAl I5;
RejWiz 10;
RejAp AA2;
Bog ieſt niewierny co/ iedno pewnie wiemy iż ieſt/ á iż ieſt dziwna á nieſkońcżona/ áni żadnym rozumem ogárniona iákáś moc á iákáś wielmożność/ ktorey áni rozumem/ áni żadnim rozmyſłem nikt pośćignąć nie może. RejPos 142v,
140;
Zwłaſzcżá iż to z przyrodzenia mamy/ że ku poznániu tych rzecży ktore bywaią ogárnione myślą y rozumem/ żaden przyść niemoże/ iedno przez ty rzecży ktore ſmyſłem iákim poymuiemy KuczbKat 110;
RejZwierc 1;
O dobroći/ coś ſmysły nie ieſt ogárniona GrabowSet P3;
Bog y Bozkie rzeczy wſzytkie nie mogą być rozumem ludzkim ogárnione. WujNT Xxxxx3.
»smysły ogarniony« = konkretny, namacalny (1): Corporea substantia, Rzecz ktora może być ſmysły/ to yeſt widzenim y mácánim ogárniona. Mącz 66b.
Synonimy: I.1. obchodzony, obiegły, obtoczony, otoczony; 2. nakryty, odziany, pokryty, przykryty; b. obleczony, odziany, przyobleczony; II. objęty.
Cf NIEOGARNIONY, OGARNĄĆ
LWil
![[zaloguj się]](/static/img/icons/lock.png "Zaloguj się"){kind=icon}
![[SŁOWNIK POLSZCZYZNY XVI WIEKU]](/static/img/spxvi-logo.jpg){kind=logo}
![[pdf]](/static/img/icons/document-pdf-text.png "Pobierz artykuł hasłowy w formacie PDF"){kind=icon}