« Poprzednie hasło: [NAWAŁNISTY] | Następne hasło: NAWAŁNY » |
NAWAŁNOŚĆ (281) sb f
nawałność (264), nawalność (17); nawalność OpecŻyw (2), BartBydg (1); nawałność : nawalność Mymer1 (1:2), RejPs (4:9), HistAl (24:1), KrowObr (1:1), Leop (6:1).
nå- (185), na- (53); na- BielSpr, SkarŻyw (3), ReszPrz (2), GórnRozm, Phil, też RejPs (10), HistAl; nå- : na- Leop (5:2), BibRadz (3:6), BielKron (12:2), Mącz (9:12), HistRzym (3:1), RejPos (26:1), SkarJedn (5:2), NiemObr (1:2), ReszList (1:3), SarnStat (2:1), PowodPr (2:2); -wał- (245), -wåł- (12); -wåł- NiemObr (3); -wał- : -wåł- BibRadz (8:1), BielKron (13:1), Mącz (19:2), HistRzym (2:3), RejZwierc (3:1), SkarKaz (2:1); o jasne.
sg | pl | |
---|---|---|
N | nåwałność | nåwałności |
G | nåwałności | nåwałności |
D | nåwałności | nåwałnościåm, nåwałnościom |
A | nåwałność | nåwałności |
I | nåwałnością | nåwałnościami |
L | nåwałności | nåwałnościåch |
inne | sg a. pl G - nåwałności |
sg N nåwałność (50). ◊ G nåwałności (20). ◊ D nåwałności (6). ◊ A nåwałność (17). ◊ I nåwałnością (30). ◊ L nåwałności (7). ◊ pl N nåwałności (44). ◊ G nåwałności (18). ◊ D nåwałnościåm (5) [w tym zapis: -ą (1)], nåwałnościom (2); -åm BielKron, NiemObr (2), SzarzRyt; -om PudłFr; -åm : -om SkarJedn (1:1). ◊ A nåwałności (34). ◊ I nåwałnościami (12). ◊ L nåwałnościåch (15); -åch (11) RejPos (9), RejZwierc, BudBib, -ach LubPs (2), -(a)ch (2). ◊ G sg a. pl nåwałności (21).
Sł stp, Cn notuje, Linde XVI – XVIII w.
- 1. Wielka fala, zwykle morska (40)
- 2. Burza, niepogoda, ulewny deszcz, silny wiatr
(159)
- Przen (86)
- 3. Atak, najazd, napaść, zamieszka; przemoc zbrojna (47)
- 4. Impet, napór, gwałtowność zjawisk przyrody
(33)
- Przen
(15)
- a) O silnym uczuciu (12)
- Przen
(15)
- 5. Wielka ilość, mnóstwo (1)
- *** Bez wystarczającego kontekstu (1)
nawałność czego (10): RejPs 63v; nawáłność rzeki v myáſtá ſwyętego/ Nye cżynyąc nic ſſkody żadney/ weſela wyętſſego/ Przydawa byſtroſcyą ſwoyą LubPs M3v, X6, gg6v; Leop Ps 64/8, 106/25, 29; BibRadz Is 17/12; [będzie] w ludzyech vćiſnienie wyelkye/ prze roſpácż á prze wzbudzenie ſzumu morſkiego y nawáłnośći iego RejPos 4v, 331.
W porównaniach (4): LubPs A4; Otom ią Tyrze przećiw tobie/ a przywiodę ná ćię wiele narodow/ iáko ſię podnośi morze náwáłnośćiámi ſwemi. BibRadz Ez 26/3, Is 17/12; BudBib Eccli 29/22[24].
W charakterystycznych połączeniach: bystra nawałność, popędliwa, sroga (2), straszna, szalona, wielka (5), wodna, wściekła; nawałności rzek(i) (2), wod (2); szkody nawałności, szum(y) (2); miotać nawałności, podnieść (podnosić) (2), stanowić, uspokoić, wzbudzić; podnosić się nawałnościami, potrwożyć; nawałność koi się, przypada.
»nawałności, (a) wełny« [szyk 1:1] (2): Mitescunt fluctus, Vſtáwáyą á koyą fie wełny á náwáłnośći wodne. Mącz 224d, 302d.
»wiatr(y) i nawałności« (3): mielij wiatr przeciwny ſobie ij náwalnoſci wielkié/ tako ijż lodziá ponarzala ſie OpecŻyw 54; Mącz 5b; RejPos 331.
nawałność czego (3): A on [Chrystus] ocuciwſzyśię/ zgromił wiatr i náwałnośc wody MurzNT Luc 8/24; Mącz 136d; ZawJeft 19.
W połączeniach szeregowych (3): KrowObr 67v; RejPos 130v; iuſz dżdże, iuſz y ſzumy, Nawáłności wſtawáły, chcąc żagle zurywáć CiekPotr 63.
W porównaniach (6): RejPs 71v; [człowiek] który ſię w nim [w zakonie] obłudnie ſpráwuie/ ieſt iako okręt w náwáłnośći. BibRadz Eccli 33/2, Dan 11/10; [Longobatrdowie] iákoby morſka nawáłność z ſtráchem ludzkim ſzli/ miáſtá zamki pobieráiąc BielKron 338v; RejPos 312v [2 r.].
W charakterystycznych połączeniach: bliska nawałność, od Boga spuszczona, gwałtowna, mglista, niepogodna, sroga (2), szkodliwa, szumiejąca, wielka (10); nawałność Morza Czerwonego, wody (2); czas nawałności (2), wiatry, wstanie; chronić się od nawałności (3), zginąć; nawałności budzić, oddalać, odpychać, udziałać, uśmierzać (2), wzbudzić (2), wzburzać (2); by(wa)ć w nawałnościach (2), podnosić (podnieść) się (2); nawałność (po)wstaje (8).
»nawałność wietrzna, powietrzna« (2:1): FalZioł IV 34a; RejPs 71v; Niebo też iuż muśi odmienić zwycżáie ſwoie/ iuż dzdze/ grády/ chmury/ mgły/ burzki/ y ine náwáłnośći powiethrzne vſpokoione być muſzą RejAp [175].
»wiatr(y) i (a) nawałność(-ci)« = ventus, fluctuatio PolAnt; ventus et procella, ventus et tempestas Mącz (7): MurzNT Luc 8/24; Ruant venti licet et saeviant procellae, Niechay dmą wiátry y náwáłnośći ynſze yáko chcą. Mącz 361c, 378b; RejPos 312v; SkarŻyw 597; WerGośc 226; Pohámuy moię popędliwośći/ któryś vśmierzał wiátry y morſkie náwáłnośći. LatHar 611.
nawałność czyja (1): A toć ieſt záiſte ludźi prawdźiwie rządźić/ myślam ich roſkázowáć/ ſercá głáſkáć/ á wáły náwáłnośći [fluctus perturbationum] ich ſkromić y ćiſzyć. ModrzBaz 19v.
nawałność czego (13): Pociechá thim wſzytkim/ ktorzy po tym morzu tego nicżemnego ſwiátá pływáyą/ iż choć ſie im zda że ye náwáłnośći iego okrywáią/ a wſzákoż Pan dziwnye wierne ſwe s tákich ſrogośći wywodzić racży. LubPs Y5v marg, Q, ee5v; Zánorzyłem ſię w przepáſći głębokiey/ á niemam ſię gdzie oſtáć/ przyſzedłem w głębokoſći wod/ á porwáły mię ich náwáłnoſći. BibRadz Ps 68/3; RejAp 24; RejPos 51 [2 r.], 312v; ták ten [Piotr] był Kxiążęćiem Apoſtołow. na ktorym Kośćioł Páńſki trfale fundowány ieſt/ iż ſię áni nawáłnośćią rzek/ áni żadnemi pokuſami nie obála. SkarJedn 68; KochPs 189; NiemObr 7; ReszList 142, 143.
nawałność czego [= na czym, w czym; w tym: świata tego, (tego) świata (13)] (14): tu pływaiąc prawie po ſrogich nawalnoſciach morskich tego doczeſnego zywota ynego portu niepragniemy iedno ku tobie przypłynąc iako ku panu ſwemu RejPs 82v; RejAp 106; á płyń y grzeb' ſie kędy możeſz przez thy náwáłnosći á przez thy niebeſpiecżeńſtwá tego burzliwego á ſmrodliwego morzá ſwiátá tego. RejPos 237, 27v, 49 [3 r.], 49v, 50, 174v, 176v; bo wnet znaydzie Pan okręt káżdemu wiernemu ſwemu iáko Noemu/ iż będzie beſpiecżnie pływał po wszythkich nawáłnoſciach ſwiátá tego. RejZwierc 198v, 126v; LatHar 477.
nawałność czego [= na czym polegająca] (4): WSpomozycielu naſz wewſſech nawalnoſciach vpadkow naſſych RejPs 102v, 137; Ratuy mię pánie: bo złych przygód náwáłnośći Sięgáią we mnie oftátnich kośći. KochPs 99; SzarzRyt B2v.
W połączeniach szeregowych (2): RejAp [175]; żadna ćię [stolico rzymska] nawáłność/ áni okrućieńſtwo Tyránnow/ áni zdradá Heretykow/ áni ſtárość dni twoich/ podkopáć [...] nie może. SkarJedn 395.
W charakterystycznych połączeniach: od Boga dopuszczona nawałność, burząca, burzliwa (2), częsta, dziwna (5), gwałtowna, nowa, okrutna, prędka, sroga (4), straszliwa, świecka, waleczna, wielka (5), wodna, wzburzona, zła; nawałności morza (3), niebezpieczeństwa, [jakich] przygod (2), rzek, świata (12), upadkow, wiarek (kacerskich) (2), wod (2), żywota; bronić od nawałności, (za)szczycić (2), ujść; wybawić z nawałności, wyrwać; ujść nawałności; przeciw nawałności bronić; odwrocić nawałności, uskromić (2), ustanowić, wzburzyć; nawałnościami obalać się (obalić) (2), zalewać; pływać po nawałnościach; nawałność pogrąża (3).
»potop i nawałność« (1): Nádzieie żadney do zbáwienia mieć nie może/ kto ſię wiednym Korabiu Piotrowym nie wiezie: w ktorym Chryſtus náucża [..,] y ktorego od potopu y nawáłnośći brońi SkarJedn 368.
»nawałności i przeciwieństwa« (1): Kośćioł ś. powſzechny [...] y Kátholicy tegoż kośćiołá ſynowie/ częſtymi nawáłnośćiámi y przećiwieńſtwy bywaią probowáni. WujNT 35.
»wiatry i nawałności« (1): kto ſię z nátchnienia Bożego przez ſzcżyrą wiárę buduie pewien być może/ iż iego budowánie/ przećiwko burzącym wiátrom/ y nawałnośćiam wod oſtáć ſię może NiemObr 7.
»wiry i nawałności« (1): ſtąd widzę/ że okrutné morze cięſzkiego gniewu iego/ wſzyſtki ſwoie wiry i náwałności na moię głowę byſtrze toczy MurzHist Lv.
nawałność czego (1): y widział tám iáko Egipcżykowie byli potłumieni nawáłnoſcią łodzi pogáńskich HistAl A2.
nawałność od kogo (1): gdźieby [...] wielka iáka nawáłność od możnégo iákiégo nieprzyiaćielá/ [...] ná Rzeczpoſpolitą przypádłá/ [...] tedy vchwalamy z pozwoleniém wſzyſtkich ſtanów [...] poſpolité ruſzenié SarnStat 133.
nawałność czyja [w tym: G sb i pron (11), ai poss (5), pron poss (1)] (17): Pelipenſowie ácżkolwiek s przodku mężnie walcżyli z Alexandrem/ wſzákże potym vſtáli od nawáłnoſći zbroinycb. HistAl D6; Ale Rycerze biorąc ie ná włoćżnie ſwe/ od nawałnoſći ich vchodzili. HistAl H6v, C, D7v, D8v, E6, H7 (10); Na drugi rok záſię nawáłność Thátárow przyſzłá BielKron 361v, 244v; PaprPan F3v, G3v, V3v; PowodPr 9; SzarzRyt C2v.
W porównaniu (1): kráinę wáſzę obcy pożyráią w ocżu wáſzych: y będźie ſpuſtoſzona iáko w nawáłnośći nieprzyiaćielſkiey. PowodPr 9.
W charakterystycznych połączeniach: nawałność Aleksandrowa, grecka, nieprzyjacielska, wielka (3); nawałność Grekow, ludu (2), łodzi, (od) nieprzyjaciela (2), Tatarow, zbrojnych (3); nawałność przeciw majestatowi; uspokojenie nawałności; bać się nawałności, ulęknąć (zlęknąć) się (2); ujść (uchodzić) od nawałności (2), ustać (2); sprzeciwiać się nawałnościam; nawałności uspokoić; nawałnością potłumieni, pożyć.
W połączeniu szeregowym (1): ale placżem/ vboſtwem/ przeſladowanim/ náwalnoſcią/ gwałtem/ doſtatz ſie mámy do niebieſkieé chwály OpecŻyw 16.
nawałność czego (1): Bo Piotra S. potomkowie/ byli záwżdy y będą/ wiáry S. powodem/ zátrzymánim/ y obronienim [...] przećiw wſzytkim nawáłnośćiam odſzcżepieńſtwá y kácerſtwá. SkarJedn 81.
nawałność przeciw komu (1): Iáka ieſth nawáłność cżártá y ſwiatá przećiw wiernym. LubPs cc4v marg.
nawałność czyja [w tym: ai poss (4), G sb (1)] (5): [Smaragdus] Dijabelſkie nagrawania y nawałnoſci precż oddala. FalZioł IV 57d; KromRozm III L3; LubPs cc4v marg; SkarJedn 65; NiemObr 67.
»plaga a nawałność« (1): przydzye ná nie [złych ludzi] cżáſzu ſwego wielką plagá/ á ſroga náwáłność. BielKron 201.
nawałność czego (12): á ogień burzący znáwáłnoſćią wiátrów pobieży/ przed oblicznoſćią iego [Boga] RejPs 74v; HistAl K8; LubPs Q marg; Leop Iob 38/34, Is 28/2; BibRadz Act 27/41; Nimbus, Wielki deſzcz. Pochwiściel/ Náwáłność dżdzów. Mącz 247b, 483d; ModrzBaz 127v; LatHar 347; y przyſzłá nawáłność wiátru ná ieźioro/ y zálewáli ſię/ y byli w niebeśpieczeńſtwie. WujNT Luc 8/23, Mar 4/37.
W porównaniach (3): LubPs Q marg; Oto duży á mocny Pan iáko náwálność grádu Leop Is 28/2; ModrzBaz 127v.
W charakterystycznych połączeniach: wielka nawałność (3), wodna; nawałność burzy, dżdżow, gradu, potopu (2), wiatru (4), wod (3); nawałnością rozbity.
nawałność czego (2): LubPs Z4; którzy/ powiáda/ przez Wiárę zwyćiężyli Króleſtwá: gáśili ſobą nawáłność ogniá: lwié páſzczeki zátykali BiałKat 26.
W porównaniu (1): iáka ieſt byſtrość ſtrumieniá káżdego/ táka też byłá nawáłność y wielkość boleść y vdręcżenia [Krystusa] LubPs Z4.
nawałność czego (2): á ty wzruſſywſſy náwálnoſć gnieẃu [!] ſwego/ ſnádnie ie [nieprzyjaciół] zborzyc możeż RejPs 124v; NiemObr 7.
nawałność czyja [pron poss] (6): Tako ie przeſladuy miły panie w nawałnoſci twey á w gniewie twoim racży ie zaſmęcić. WróbŻołt 82/16; LubPs S6, T3v; Leop Ps 87/8; Ná mnie ſię opárł gniew twoy/ á wſzemi nawáłnośćiámi twemi vtrapiłeś (mię) BudBib Ps 87/8; KochPs 131.
W charakterystycznych połączeniach: wielkie nawałności; nawałność gniewu; czas nawałności; przywieść [na kogo] nawałności, uciąć, wzruszyć; nawałnością miotać, utrapić; prześladować w nawałności; powstawały nawałności.
Synonimy: 1. bałwan, fala, flaga, wełna; 2. burza, grad, grom, niepogoda, potop, wiatr, wicher; 3. najazd, napaść; a. gwałtownie, silnie, silno; 4. gwałtowność, moc, mocność, silność, siła; 5. mnogość, mnostwo.
ASt