[zaloguj się]

BAŁWOCHWALCA (153) sb m

bałwochwalca (150), bałwofalca (3); bałwofalca SeklKat (3).

bał- (143), båł- (3); bał- : båł- KromRozm III (1 : 1), KrowObr (23 : 2); -chwal- (130), -chwål- (16); -chwal- : -chwål- KrowObr (24 : 1), BielKron (15 : 4), OrzQuin (4 : 2), RejAp (8 : 1), BiałKat (1 : 2), CzechRozm (4 : 1), SkαrŻyw (10 : 2), CzechEp (5 : 1), NiemObr (2 : 1), ReszPrz (4 : 1); a końcowe oraz o jasne.

Fleksja
sg pl
N bałwochwalca bałwochwalcy, bałwochwalce
G bałwochwalc bałwochwalców
D bałwochwalcy bałwochwalcóm
A bałwochwalcę bałwochwalce
I bałwochwalcą bałwochwalcami, bałwochwalcy
L bałwochwalcach
V bałwochwalco bałwochwalcy

sg N bałwochwalca (29).G bałwochwalce (1).D bałwochwalcy (1).A bałwochwalcę (1).I bałwochwalcą (20).V bałwochwalco (2).pl N bałwochwalcy (17), bałwochwalce (8); -y SeklKat (2), BielKron (3), OrzQuin (3), CzechRozm, SkarŻyw, NiemObr, WerśGośc, -e LubPs, Leop, OrzList, ReszPrz, SkarKaz, -y : -e BibRadz (1 : 1), RejAp (3 : 1), WujNT (1 : 1).G bałwochwalców (15); -ów (2), -(o)w (13).D bałwochwalcóm (13); -óm (2), -(o)m (11).A bałwochwalce (17).I bałwochwalcami (14) KrowObr (2), OrzList, BibRadz, WujJud, BudNT, CzechRozm, CzechEp, NiemObr, ReszPrz (3), WujNT (2), bałwochwalcy (10), KromRozm III, BielKron (2), BudBib, SkarJedn, SkαrŻyw (3), WerGośc, LatHar.L bałwochwalcach (3); -ach (2) RejAp, CzechEp, -åch WujJud.V bałwochwalcy (2).

stp brak, Cn notuje, Linde XVIXVIII w.

Człowiek oddający cześć boską bałwanom lub innym przedmiotom fizycznym; wyznawca wielobóstwa; poganin; idololatra Mącz, Calep, Cn (153): WróbŻołt tt4; Dowodziles pyſmem/ ze pan Bog przed tym ſrogo takowe Bałwophalce karał SeklKat E2v, L3v; Złorzecżenie/ áby ſie też tákiemi sſtáli báłwochwálce/ iáko y ich rzezáni bogowie. LubPs dd4v marg; KrowObr C2v [2 r.], 64v; Leop Is 2 arg, Apoc 22/48; BibRadz I 156a marg, Ps 135 arg, Is 41 arg, 66 arg, 456b marg, 1.Cor 10/7, Apoc 22/15; Ten [Ioakim] był złościwy y báłwochwálcá wielki/ ták iż s kościołá kápłany wymiotał y Proroká Vryaſzá zábił. BielKron 91; káżdy v nich [Żydow] iny cżłowiek niecżyſthy/ káżdy pothępiony/ káżdy Bálwochwálcá/ tylko oni ſą ſwięći BielKron 465v, 6, 43v, 85, 90, 168 (17); GrzegRóżn C4; Idololatra Báłwochwálcá ten zwłaſzcza ktory ſie kłánia/ zeymuye czapkę przed yákiemi obrázy álbo ye chwali. Mącz 164c; Iuż Báłwochwálców przećiwnych ſobie żadnych nie mamy/ któré wykorzenił z tego świátá Pan Kryſtus przyśćim ſwym OrzQuin M3v, 12, M3v; RejAp E3, 177v, 179, 180 [2 r.], 193 (8); GórnDworz Yv; BiałKat 51, 56, 338v; RejPosWstaw [1108]; BudBib I 246b marg; BudNT 1.Cor 5/11, 12; CzechRozm 7v [2 r.], 220v; WujJud 40; SkarŻyw 26, 126, 150, 151, 517 (11); CzechEp 63, 79; bowiem iuż y do Indyey [...] zápłynęli/ gdźie wiáry chrześćijáńſkiey vczą/ báłwochwálce náwracáią/ krzczą/ święcą ReszHoz 138, 138; WerGośc 212 [2 r.], 267; Calep 500b; LatHar 245; A ná dworze pśi y czárownicy/ y wſzetecznicy/ y mężoboyce/ y báłwochwálce/ y káżdy ktory miłuie y ktory czyni kłamſtwo. WujNT Ap 22/15, s. 890, 1.Cor 5/10, 11, 6/9, 10/7, Ap 21/8; TEn [Zemomysław] był oſtátni báłwochwálcá ſrogi, Chwaląc Báłwány zá prawdziwe Bogi. KlonKr B4v; PowodPr 71.
Wyrażenie: »poganin bałwochwalca«: Inni záś Zydowie nieprzyiaćiele Chrześćijáńſkiey wiáry/ nie tylko ſámi prześládowáli Chrześćijány/ ále też Pogány báłwochwálce poduſzczáli WujNT 517.
Szeregi: »niewierny a bałwochwalca«: [Tatarowie] Smiele wyznawaią ſie być Izmaelity [...] krzeſciany zowącz (dzincis.) to ieſt, pogani albo (gaur) iakoby niewierne á bałwochwalce. MiechGlab 21.

»poganin (człowiek pogański) i (albo) bałwochwalca« (3): MiechGlab 29; Obrázow ſie chronią/ áby nas zwáli przez nie gaury/ to ieſt pogány álbo báłwochwálcy. BielKron 259; Eleuſius pogánin/ y ſurowy báłwochwálcá/ corkę miał z żoną także pogánką. SkarŻyw 150.

W przen: iż wſzelki wſzetecżnik/ ábo nieczyſty/ ábo łákomiec „co ieſt báłwochwálſtwo” (marg) „ktory ieſt báłwochwálcá” (‒) nie ma dźiedźictwá w kroleſtwie Chriſtuſowym y Bożym WujNT Eph 5/5.
a. W polemikach religijnych katolików z innowiercami obelżywe przezwisko, nadawane przez przeciwników wyznawcom zwalczanego odłamu chrześcijaństwa; człowiek fałszywej wiary, odszczepieniec, heretyk (59):żaden ſlugá koſcyelny v nich biſkupem áni kápłanem nye yeſt/ á báłwochwálcą yeſt/ ktokolwyek zá to ma/ iżeby ćyáło boże było to co oni poſwiącáyą y podawáyą/ á iżeby łáſká boża przez ich poſługę a ſſáfowánye ſwyątoſci ludźyom wlewána byłá. KromRozm III L; iż Papieſz niedopierko teras/ ále zdawnych tzáſow/ zoſtał w kośćiele ſwiętym/ nietylko iáwnym báłwochwálcą/ ále teſz onym ſſalonym paſterzem/ to ieſt/ Antykryſtem KrowObr 33v, 33, 33v, 34, 41v [3 r.], 67 (24); Owa ieſteſmy nie krzeſćiánie/ ále iáko piſzeſz/ iáwni báłwochwálce? OrzList a4, a4v, b3; BibRadz I 251a marg; OrzRozm K2, K2v [4 r.]; Iż Papiéż ieſt Antykryſt/ á Kápłani iego Báłwochwálcy/ á Wiárá Rzymſka bluźniérſtwo. OrzQuin Kv, K2, V3; RejAp C; Náśmiewáią ſie z nas iáko z báłwochwálcow/ że Krzyżowi ś. pokłon y cżeść cżyniemy WujJud 49, 264; CzechRozm 13; CzechEp 79 [2 r.], 195, 369; NiemObr 91, 116, 160; ktorą [konfessyją auszpurską] dźiś niektorzy báłwochwálce zá ſzcżyre ſłowo Boże/ [...] pocżytáią ReszPrz 69, 16, 35, 96; SkarKaz 518b, 548a.
Szeregi: »antychryst i bałwochwalca« (3): á nas/ ktorzy ſye ſnimi wnyey [nauce] nyezgadzamy/ od nyego [Kościoła] odćiſkáyą/ Antychryſti y bałwochwálcy nas názywáyąc. KromRozm III E3v; OrzRozm Kv; PowodPr 39.
»bałwochwalca i bezbożnik«: gdy y nas [...] y wſzyſtkich zaraz báłwochwálcámi y bezbożnikámi názywáli. CzechRozm 67v.

»kacerz i bałwochwalca«: ktorych [ojcow, dziadów i pradziadów swoich] kácerzámi y báłwochwálcámi názywáią. ReszPrz 96.

»odszczepieniec (antychryst, heretyk) i bałwochwalca; bałwofalca a odszczepieniec« (2 : 1): wſziſci [mniszy] ſą Balwophalcy á odſzczepienczi od tey reguli bożey SeklKat E2; BielKron 228; SkarJedn 185.

Synonimy: niewierny, poganin; a. heretyk, kacerz, odszczepieniec.

ZZie