[zaloguj się]
[pdf]

PSTRY (103) ai

Fleksja
sg
mNpstry fNpstrå, pstr(a) nNpstr(e), pstro
Gpstr(e)go Gpstr(e)j Gpstr(e)go
Apstr(e)go, pstry Apstrą Apstr(e)
Lpstrym, pstr(e)m Lpstréj L
Vpstry V V
pl
N m an pstrzy, pstr(e)
subst pstré
G pstrych
A subst pstr(e)
I m pstr(e)mi
L pstrych
inne formy
sg m a. n G - pstr(e)go

sg m N pstry (17). ◊ G pstr(e)go (4). ◊ A pstr(e)go (5), pstry (3). ◊ L pstrym (4), pstr(e)m (1); -ym RejWiz (2), WyprKr; -ym : -(e)m RejJóz (1:1). ◊ [V pstry.] ◊ f N pstrå (9), pstr(a) (1). ◊ G pstr(e)j (3). ◊ A pstrą (4). ◊ L pstréj (3); -éj (1), -(e)j (2). ◊ n N pstr(e) (4), pstro (1) RejWiz [może av]. ◊ G pstr(e)go (4). ◊ A pstr(e) (1). ◊ m a. n G pstr(e)go (1). ◊ pl N m an pstrzy (cum sb: krolikowie, samcowie, dudek i dzięcioł) (3), pstr(e) (1) (cum sb: konie). subst pstré (5); [-é], -(e) (5). ◊ G pstrych (7). ◊ A subst pstr(e) (13). ◊ I m pstr(e)mi (3). ◊ L pstrych (6).

Sł stp, Cn notuje, Linde XVI (cztery z niżej notowanych przykładów) – XVIII w.

Zwracający uwagę swoim kolorem, zwłaszcza niejednolitej barwy; varius Vulg, Mącz, Cn (103):
a. Różnokolorowy w jaskrawych odcieniach, prawdopodobnie też jaskrawy jednokolorowy; polymitus PolAnt, Calep; discolor BartBydg, Cn; versicolor Mącz, Cn; discolorius, multicolor Cn (64): Discolor, diversorum colorum, vel qui est alterius coloris, pstry BartBydg 43; vkradl theſz wthem kramye Cerwowey stuką plothna Czarnego y stuką czwelichu pſtrego [tj. barwionego, nie w naturalnym kolorze lnu] LibMal 1551/159, 1551/159v; Iuż wſzyſcy pochlebuią iego wielmożnośći. Iáko pſtre Soyki przed nim z dáleká dudkuią/ A pálcem ſobie s tyłu hic eſt vkázuią. RejWiz 11v, 39v, 101; PAni przynioſłá dudká pod fártuchem pſtrego RejFig Bb4, Bb4; RejZwierz 126; Zlotoglowu pſtrego. od Pana woiewodi Wilnenſkiego we dwu ſtuczkach po lokczj 19 WyprKr 103v; Varius etiam significat, Pſtry/ rozmáyitey fárby. Mącz 475c; Versicolor item, Rozmáyitey fárby/ pſtry. Mącz 486c, 414b [2 r.]; RejZwierc 268; Więc ie [fraszki] ná párgáminie nadobnie piſano/ A niektóré y złotym prochem poſypano. V káżdéy orzeł/ y pſtra czyſta ſznurá długa KochFr 79; BielSen 7; Polymitus – Szachowany pſtry [cf Polymita vestis, Wzorowáta słoyerzowáta ſuknia która z rozmáyitich wzorów y rozmáiyitey fárby nići yeſt tkána. Mącz 308d]. Calep 819a; WyprPl C3; Ná pſtre koniki [tj. szarańcze] co lecą z Afryki Stáwiáią wniki. KlonFlis C; [tela viridi suffulta, cum omnibus attinentiis sui similibus, cingulus ex tkanicza pstra. InwKatWaw 192].
Przysłowia: Pſtryć też Dzyęcioł y Dudek á wżdy śmierdzi záwżdy/ Tákżeć y w tych pſtroćinach nie pachnieć też káżdy. RejWiz 68v; RejZwierz 85v.

Kto ſie ſwym zdániem przed inemi zdobi/ Ieſt iáko pſtry kur/ á zákryty w krobi. RejZwierc 219.

Wyrażenie: »jako dudek pstry« (1): DWorzániná máluią/ pięknie vbránego/ Láńcuchow ná nim pełno/ iáko Dudká pſtrego. RejZwierz 117v.
α. O ubiorze i wyposażeniu (zwykle: będący oznaką bogactwa i elegancji) (41): GliczKsiąż E7v; Kocha ſie páni mátká kiedy więc knáflikow Náwieſza v panięcia/ náſzyie bryżykow. Vpſtrzy ie iáko proſię [...]. Bo więc pánu młodemu záwżdy ſie chce tego/ Gdzye wzyąć tu wzyąć by nigdy nie odmieniał pſtrego. RejWiz 88v, 12, 48, 53v [2 r.], 57 [2 r.], 57v, 60v, 68v; I trzi Gieſlka ze pſtrim iedwabiem. WyprKr 106v; A oná miáłá ná ſobie ſuknią pſtrą/ ábowiem corki krolewſkie pánienki w thákowych ſukniách chadzáły BibRadz 2.Reg 13/18, 2.Reg 13/19; Mącz 47b; RejPos 23v, 134; BielSat D2; Máło ći [nasi przodkowie] ználi álábáſtrow/ mármorow/ złotá/ ſrebrá/ pſtrych opon RejZwierc 69v; Máło też o tym myſli ieſli ná pſtrey kołdrze ábo ná proſtym wezgłowku ſpáło/ kilo iż ſmácżno ſpáło/ álbo iż ſie náſpáło. RejZwierc 105v, 7, 24, 53, 57v, 104v (13); Chociaż we pſtrych ſáianiech oni tho nie chodzą/ Ale w ſławie ſnadź drożſzey niż we złocie brodzą. PaprPan B3v, Bv; Albo żeby pſtry kábát był przyczyną złégo: Aż mi ſye cknie/ ſłucháiąc kazánia twoiégo. PudłFr 53; A gdy w ſześćiniedzielách [tj. w połogu] ktora kiedy leży/ Poduſzek pſtrych do wierzchu nád ſobą náieży. BielRozm 27; Soriculata vestis, Quae variis conserta coloribus erat – Pſtrą ſuknia. Calep 993b; KlonWor 6; [InwKatWaw 240].

W charakterystycznych połączeniach: pstry(-a, -e) bieretek, chobot, gunia, jedwab, kabat(ek) (4), kołdra, kożuszek (2), obercuch, opona, płaszcz, poduszka (3), pościel, sajan(ek) (2), suknia (sukienka) (6), tkanice.

Wyrażenie: »pstry(-a) bram (a. bramka)« (3): ále tego w więtſzey wadze máią/ Kto chodzi we pſtrych bramiech RejWiz 15v, 6; y każę [mówi Pan] odebráć od nich [córek jerozolimskich] ty wymyſlne vbiory ich/ thy perły/ thy pſtre bramki/ ty bryżyki/ ty zaponki/ ty źwierciadłká/ ty rozlicżne wonnośći ich. RejPos 306.
αα. Różnokolorowo ubrany (1): [ktore [ludzi króla szwedzkiego] Rewlánie rotę Krolewſką z miáſtá wypędźiwſzy przyięli/ y Szwedzkiego Krolá pſtre Knechty do miáſtá wprowádźili BielKron 1597 610.]
ααα. W funkcji rzeczownika (1): Tácyć byli Krolowie/ zá wieku ſtárego/ Więcey záwżdy zbroynego ſzukáli niż pſtrego. RejZwierz 15v.
b. Mający różnego kształtu elementy, zwłaszcza drobne, na tle innego koloru; maculosus BartBydg, Vulg, Mącz, Calag, Cn; maculis distinctus, variegatus Cn (39): Leop Gen 31/8 [2 r.]; HAzuka Axamitu z wierſchu czarnego, wewnątrz na ksztalth Riszich norek pſtro koſmatego, Wilogi tegoſz Axamitu pſtrego WyprKr 85v; [Jakub] ony laſki vpſtrzył rzeżąc ſkorę ná nich y tu y owdzye. Owce pijąc wodę zápátrzyły ſie ná ony pſtre laſki/ rodziły pſtre iágniętá BielKron 15, 15 [2 r.], 38v.

W połączeniach szeregowych (3): Wznieś oczy twoie/ y ogląday wſzyćki ſámce ktorzy ſye z zeymuią z ſámicámi/ pſtre/ ſrokáte y nákrapiáne. Leop Gen 31/12, Gen 31/10, Zach 1/8.

[Szereg: »pstry i nakrapiany«: I odłącżył won dzień kozy owce/ kozły/ y bárány pſtre y nákrapiáne [varios et maculosus] Leop Gen 30/35 (Linde). [Ponadto w połączeniu szeregowym 1 r.]]
α. Cętkowany, nakrapiany; też o kurach: jarzębiaty (17): BartBydg 85; FalZioł IV 29c; RejWiz 72; Maleagrides gallinae Africae, Africkie kury pſtrego pierza y gárbáte. Mącz 214a; Ryś zwierzę yeſt pſtre. Mącz 276a; Pantherinum, Pſtry yakoby ryś. Mącz 276b, 38b, 203b; RejAp 106v; Wierz mi y tám we łbie trwogá/ Kto wſzytko puſzcża ná Bogá/ A nic ſie nie ſtára o ſię/ Iáko pſtre ná Wioſnę proſię. RejZwierc 232v; Calag 409b.
Przysłowie: Pańska łaska na pſtrem koniku RejJóz H marg, H; [PismaPolit 5].
Szeregi: [»morągowaty albo pstry«: orzeſzyny álbo łupiny z tych Orzechów [...] oczy morągowáté álbo pſtré/ czynią czarné piękné UrzędowHerb 366a.]

»pstry a nakrapiany« (1): Emblemata item dicuntur, Subtilne krámarskie rzeczy pſtre á yákoby gwiazdkámi nákrapiáne. Mącz 102b.

Przen (1): A ták iákomći mowił/ nie wſzytkoć to roſkoſz/ Chociay drugi krokorze chodząc by pſtra kokoſz. Ale kiedybyś weźrzał thám do głowy iego/ Więceybyś ſnadź brudnego nálazł niżli pſtrego. RejWiz 72v.
αα. Piegowaty lub mający inne skazy na skórze (3): Maculosus homo, Piegáty/ pſtry/ álbo też ſromotny złoſliwy człowiek. Mącz 203b, 403d.

W porównaniu (1): Mieſzkał y ná iednym bágniſku/ [...] gdzie prze ſmrod y złe powietrze ſpuchł był/ y włoſy wſzytkie ná nim opádły/ y było ćiáło iego pſtre ná nim iáko zmijá. SkarŻyw 573.

β. Łaciaty; o kotach może: pręgowany (6): ZapWar 1503 nr 1953, 1527 nr 2364; Wſzyſtki rzecży práwie zowę: Pług/ lemięſz/ iárzmo y woły/ Ieden pſtry drugi gomoły. BierEz A3v; Są też krolikowie domowi tegoſz przyrodzenia/ ale cżarni albo pſthrzy barzo mnożni/ á nie raz ſie do roku mnożą. FalZioł IV 9c; RejFig Bb4v; Iáko Rycerz od láſá pſtrey krowie zábiega BielSjem 7.
[Przysłowie: Bo co on s pracą mężnie zágárdłował/ Toś ty niecnotą wſzytko przehándlował/ Więcey cię to lży (lepiey milcż) niż zdobi/ Pſtry kocie w krobi. StryjGoniec H2v, E2v (Linde).]
γ. Prążkowany, żyłkowaty (1): Ophites, Drogi kámień álbo Mármorowy kámień pſtry yáko wąż. Mącz 265b.
δ. Złożony z kawałków o różnych odcieniach (3): Opus segmentatum, et segmentati asseres, Szłoyrzowáta/ ſzrotowána/ pſtra robotá/ to yeſt z máłych ſztuczek ſpoyona/ yáko bywáyą skrzinki. Mącz 377b, 485a; Ten pſtry worek v páſá; wſzak go bacżyſz y ty; Ieſt z rozmáitey ierchy miſternie vſzyty. KlonWor **5.

Synonimy: b.α. morągowaty, nakrapiany.

SBu