[zaloguj się]
[pdf]

PRZYCZYNEK (7) sb m

e prawdopodobnie jasne (tak w -ek).

Fleksja
sg pl
N przyczynek przyczynki
G przyczynku przyczynk(o)w
A przyczynek przyczynki

sg N przyczynek (5). ◊ G przyczynku (1). ◊ [A przyczynek.] ◊ pl [N przyczynki.] ◊ G przyczynk(o)w (1). ◊ [A przyczynki.]

Sł stp, Cn notuje, Linde XVI (trzy z niżej notowanych przykładów) – XIX w.

1. Dodatek; additamentum Vulg, Calep, Cn; accessio, appendix, corollarium Calep, Cn (7): Calep 83b, [262]a; [Auctorium [...] Przydawek, Przycżynek Cervus F40 257v; Bo wody w rzece Dybon/ nápełniły ſie krwie/ ábowiem położę ná Dybon przycżynki [tj. dodatkowe nieszczęścia]/ tym ktorzyby vſli Lwowi/ z Moáb y z oſtátkow żiemie. Leop Is 15/9 (Linde); Przetoż tedy napierwey á napilniey ſzukayćie kroleſtwá Bożego/ á ſpráwiedliwośći iego: á thy wſzyſtki rzecży wam zá przycżynek dádzą [omnia haec adicientur]. Leop Matth 6/33 (Linde)].

przyczynek do czego (1): To ieſt rzecż pewna/ iż mimo the rzecży/ ktore ſie Dworzáninowi náznácżyły/ śiłábych ia ieſzcże chciał przycżynku do tego GórnDworz Dd5v.

a. [Dodatkowa ilość: item cementi nondum extincti in cellario przyczynek CracArtific 1543 nr 1099.]
b. Dodatek do tekstu (2): LatHar 682; [A ták tu ná oſtátek tego Reyeſtru/ położyłem zá przyczynek/ tych zapiſów Formy/ których w Krákowie poſpolićie vżywáią. GroicRejestr K2v].

[przyczynek do czego: Przyczynek do tego/ Reyeſtru Zapiſów potrzebnych. GroicRejestr K2v (Linde).]

przyczynek czyj (1): Luter rzekł/ [...] niechcę ſie ia kryć ſpiſmem ſwoim [...] tym obycżáiem/ áby tám cudzych przycżytow [errata zmienia: przycżynkow] nie było/ tylko/ áby było wodzem ſámo ſłowo páńſkie BielKron 197.

[Szereg: »przysady a przyczynki«: Ozywáiąc ſię krotce/ á nie wdáiąc ſię niepotrzebnie w roſtrząſánie hiſtoriey/ ktore nie bez przyſad á przycżynkow przytacża. BronApokr 228.]
c. Dopłata pieniężna w handlu wymiennym; mantissa Calep, Cn; auctarium Cn (2): Mantissa dicitur additamentum rei quae venditur: id est, pauxillum illud quod adiicitur ponderi: ita dictum quod manu addatur. – Prziczinek. Calep 637b, 12b.
d. [Dobudówka: Tamże Matys Siąkała przybudował sobie świetniczkę i kuźnicę, i stajenkę, i przy jego sole przyczynek. KsięgaSądIwk 1585 nr 87.]
2. [Grunt położony i wymierzony poza zasadniczym łanem lub włóką: Z tychże kmieci jest kilka, którzy nad przerzeczony czynsz z przyczynnych ról dają po kilka gros[zy] różno; których przyczynków ogółem uczyni .... fl. 0/17/0 LustrRus II 11.
Wyrażenie: »przyczynek rol«: Tamże gromada z przymiernej rolej daje gr 15. Także i z drugich przyczynków ról dawali wedle dawnego postanowienia owsa kłód 60 i kur 120 LustrRus II 107.]

Synonimy: 1. dokład, naddatek, przydatek; 2. ekskrescencyja, naddatek, naddawek, zbytek.

ALKa