« Poprzednie hasło: PRZESROGI | Następne hasło: 2. PRZESTAĆ » |
1. PRZESTAĆ (1107) vb pf
e oraz a jasne (w tym w a w inf 3 r., w fut 4 r. błędne znakowanie).
inf | przestać |
---|
praet | ||||||
---|---|---|---|---|---|---|
sg | pl | du | ||||
1 | m | przeståłem, -m przeståł | m pers | przestalismy, -smy przestali, -chmy przestali | m pers | -swa przestała |
2 | m | -ś przeståł | m pers | m pers | ||
f | -ś przestała | m an | m an | |||
3 | m | przeståł | m pers | przestali | m pers | |
f | przestała | m an | m an | |||
n | przestało | subst | przestały | subst |
plusq | ||||
---|---|---|---|---|
sg | pl | |||
3 | m | był przeståł, przeståł był | m pers | byli przestali, przestali byli |
f | przestała była | m an |
imperativus | ||||||
---|---|---|---|---|---|---|
sg | pl | du | ||||
1 | przeståńmy | przeståńwa | ||||
2 | przeståń | przeståńcie | ||||
3 | niech, niechåj, niechåjże przestanie | niech, niechże przestaną |
conditionalis | ||||
---|---|---|---|---|
sg | pl | |||
1 | m | bym przeståł, bych przeståł | m pers | bysmy przestali, bychmy przestali |
2 | m | byś przeståł, by przeståł | m pers | przestalibyście, byście przestali |
f | byś przestała | m an | ||
3 | m | przeståłby, by przeståł | m pers | przestaliby, by przestali |
f | by przestała | m an | ||
n | by przestało | subst | przestałyby, by przestały |
con praet | ||||
---|---|---|---|---|
sg | pl | |||
3 | m | by był przeståł | m pers | by byli przestali, by przestali byli, przestaliby byli |
impersonalis | ||||||
---|---|---|---|---|---|---|
må być przeståno | ||||||
praet | przeståno, przestało sie | |||||
con | przeståno by, by przeståno | |||||
participia | ||||||
part praet act | przeståwszy |
inf przestać (267). ◊ fut 1 sg przestanę (58). ◊ 2 sg przestaniesz (26). ◊ 3 sg przestanie (144). ◊ 1 pl przestaniemy (14), przestaniem (4); -em SkarJedn; -emy : -em RejPs (2:1), SeklKat (1:1), PudłFr (1:1); ~ -emy, -em (2), -(e)my, -(e)m (16). ◊ 2 pl przestaniecie (6). ◊ 3 pl przestaną (31). ◊ praet 1 sg m przeståłem, -m przeståł (8). ◊ 2 sg m -ś przeståł (4). f -ś przestała (1). ◊ 3 sg m przeståł (125). f przestała (29). n przestało (6). ◊ 1 pl m pers przestalismy, -smy przestali (7), -chmy przestali (1); -smy : -chmy SkarŻyw (1:1); ~ -smy (6), -śmy (1) SkarŻyw. ◊ 3 pl m pers przestali (72). subst przestały (14). ◊ du 1 pl m pers -swa przestała [cum nm] (1) Mącz 481c. ◊ plusq 3 sg m był przeståł (4) BielKron (2), GórnDworz, StryjKron, przeståł był (1) BudBib. f przestała była (1). ◊ 3 pl m pers byli przestali (2) BielKron, KuczbKat, przestali byli (1) WróbŻołt. ◊imp 2 sg przeståń (57); -åń (48), -ań (2), -(a)ń (7); -ań OrzQuin; -åń : -ań Mącz (5:1). ◊ 3 sg niech, niechåj, niechåjże przestanie (7). ◊ 1 pl przeståńmy (4). ◊ 2 pl przeståńcie (14). ◊ 3 pl niech, niechże przestaną (4). ◊ 1 du przeståńwa (1) OrzRozm F. ◊ con 1 sg m bym przeståł (6), bych przeståł (4); bym OrzRozm, OrzQuin, CzechRozm (2), bych ArtKanc RejPs, BudBib, SkarŻyw; bym : bych CzechEp (1:1). ◊ 2 sg m byś przeståł (6), by przeståł BierEz (2). f byś przestała (1). ◊ 3 sg m przeståłby, by przeståł (60). f by przestała (7). n by przestało (4). ◊ 1 pl m pers bysmy przestali (6), bychmy przestali (6); bysmy RejKupSekl, BibRadz, OrzQuin, ArtKanc, SkarKaz; bychmy RejPs (2), LubPs, RejZwierz, WujJud; bysmy : bychmy RejPos (1:1). ◊ 2 pl m pers przestalibyście, byście przestali (3). ◊ 3 pl m pers przestaliby, by przestali (48). subst przestałyby, by przestały (5). ◊ con praet 3 sg m by był przeståł (1). ◊ 3 pl m pers by byli przestali (2) KromRozm III, GrzegRóżn, by przestali byli, przestaliby byli (2) CzechRozm, StryjKron. ◊ impers må być przeståno (1). ◊ praet przeståno BielKron (2), przestało sie (1) Mącz. ◊ con przeståno by, by przeståno (5). ◊ part praet act przeståwszy (21).
Sł stp notuje, Cn s.v. przestaję; przestawam, Linde XVI – XVIII w.
- 1. Nie robić czegoś więcej lub nie trwać w dalszym ciągu
(737)
- a. W zasadzie z podmiotem osobowym i żywotnym: skończyć lub przerwać jakieś działanie, stan, przynależność
(617)
- W przen (8)
- Przen (2)
- α. Skończyć lub przerwać mówienie, zamilknąć (28)
- b. Z podmiotem zwykle nieżywotnym: skończyć się, minąć, ustać
(120)
- α. O stanach, zjawiskach fizjologicznych, chorobach
(64)
- Przen (1)
- β. O zjawiskach występujących w przyrodzie (16)
- γ. O stanach emocjonalnych (1)
- δ. O rodzie, dynastii (2)
- α. O stanach, zjawiskach fizjologicznych, chorobach
(64)
- a. W zasadzie z podmiotem osobowym i żywotnym: skończyć lub przerwać jakieś działanie, stan, przynależność
(617)
- 2. Zadowolić się czymś, nie chcieć więcej, poprzestać na czymś, uznać za wystarczające (196)
- 3. Zgodzić się, przystać na coś, opowiedzieć się za czymś; podporządkować się czemuś, zastosować się do czegoś (112)
- 4. Ograniczyć się do czegoś, skończyć się na czymś, nie czynić więcej ponad coś (8)
- 5. Wybrać coś, woleć (4)
- 6. Zaufać, uwierzyć komuś, zdać się na kogoś (11)
- 7. Być z kimś, obcować, mieszkać, żyć z kimś (w znacz. impf) (11)
- 8. Pozostać, ostać się gdzieś; zamieszkać, osiąść gdzieś
(5)
- W przen (1)
- 9. Sięgnąć, dosięgnąć gdzieś, rozciągnąć się
(7)
- Przen (4)
- 10. Odejść, odstąpić od kogoś; opuścić, porzucić, wyrzec się
(15)
- a. Zostawić w spokoju, przestać prześladować (10)
- b. O Bogu
(2)
- W przen (1)
- c. O wiernych wobec Boga (1)
- 11. Stać się, być; bezpodmiotowo (1)
przestać czego (150): BierEz C3; OpecŻyw 102v; ForCnR C4; Palemon [...] drogie odzienie odrzucił, wſzech bieſiad przeſtał á od niecżyſtoſci wſtrzymały był vcżynion BielŻyw 100; MiechGlab 74; WróbŻołt ee6; RejPs 116v; SeklWyzn b3; RejJóz N6; Ale y wy panie Duſzky/ Yuż też widzę v was kxiąſki. [...] Ieſly tego nieprzeſtaniecie/ wſziſczi w klątwę wpadniecie. SeklKat A4v; Karze y dzis pan Bog [...] wyecznym potępięnym ieſli ſię nie vznamy/ á grzechow nieprzeſtaniemy SeklKat G3v, Q4v [2 r.], X2; Dziekuij Bogu jż ċzię ſtreſktał Za żiwota a nieprzeſtał Swey ſwietęj łaſky nath tobą RejKup ſ3, e3v; MurzHist C2, M4v; Wiele ſwiętych s pokory Pan Bog vmiłował/ Y tobieć ſie ták sſtánie przeſtań ſwoiey pychy/ Pan Bog cie nie opuśći ieſli będzyeſz ćichy. BielKom F5v, B3, E3, F6v; GliczKsiąż F5; Práwie krześćiyáńſkie namowy ku vznániu áby ſie źli obacżyli/ á przeſtáli thego wſzetecżeńſtwá. LubPs V3v marg, R4, S marg, V3v; RejWiz 135; Leop 2.Esdr 6/9, Eccli 28/6; BibRadz Lev 23/8; Poſłáli potym obywátele tych kráin do niego [do Holofernesa] áby przeſtał woiowáć á okrucieńſtwá BielKron 113; ácżkolwiek [cesarz Trajan] wiele Krżeśćiánow pobił zá ſwego pánowánia/ wſzákże tego był przeſtał. BielKron 149; Nie ruſzył ſie Krol odemſzey áż ſam Witułt pocżął wołáć áby przeſtał tych paćierzy. BielKron 383v, 45v, 82, 83, 83v [2 r.], 84 (42); Recedere ab usitata consuetudine, Swoyich obyczáyów przeſtáć. Mącz 43d; Nuces relinquere proverbium, Przeſtáć dziećinnych rzeczi/ mieć ſie ku ſtátkowi. Mącz 194d, 225a, 226c; OrzQuin N4v; RejAp 154; GrzepGeom Bv; HistRzym 31; iákoby tho y káżdemu wiernemu przyſłuſzáło ſprzećiwić ſie niewiernemu/ á vpomináć go s tego/ áby przeſtał niewiáry ſwoiey RejPos 29v, 64v, 87v, 100, 126, 147v (10); maſz [...] tego ſwego złego żywotá/ y tych okrutnych grzechow/ przeſtáć RejPosWiecz3 98v; By Sláchtá iáko indźiey/ po Mieśćiech mieſzkáłá/ Tákby młodź ſtátecżnym ćwicżeniem zrownáłá. Strzegliby ſie ſrogośći Mieyſckiego Vrzędu/ Przeſtáłyby zuchwálſtwá y innego błędu. BielSat D, Dv, G4, L3; KuczbKat 135, 295; Bo wżdy iuż bydlę odrycżawſzy raz/ bolu álbo ſmęthku ſwego przeſtánie/ á potym trawką á ziołkámi ſie cieſzy. RejZwierc 155, [272]; BielSpr 59v; BudBib 2.Par 16/5, Ps 36/8; MycPrz I C3; ModrzBaz 11, 94v; SkarJedn 192, 197; KochPs 116, 127; Gdy widział Marzábán iſz [...] ćierpliwośći ſię męcżennikowi przycżyniáło: przeſtáć onego bićia roſkazał SkarŻyw 75; Zgromiony y vkrocony Anátholiuſz/ przeſtał oney prozney myśli y nádętośći SkarŻyw 319, 30, 58, 118, 160, 164 (14); StryjKron 542; CzechEp 46, 53; NiemObr 121, 131; czyś ták rozumiał/ nieboże/ Ze czérnié inſzy owoc/ niż tarnki/ dáć może? [...] Albo wąż miał zá czáſem przeſtáć ſwego iádu. KochFr 102; BielSjem 25; PudłFr 31; Przetoż [...] nie obćiążaymy/ ſerc náſzych obżárſtwem/ áni też pijańſtwem/ roſkoſzy przeſtańmy ArtKanc A10v, A10v, H16v, M, Mv, M14 (9); YVż záśię małżonki ich [...] Ięły ſie piſmá cżytáć/ kądziele przeſtáły BielRozm 24, 23; KochPij C2; LatHar 137; SarnStat 16; KlonKr Dv; SkarKaz 349b; KlonFlis D4v, F.
przestać od czego (52): BierEz D2v; O przeklęty Iudáſſu/ cżemu nie przeſtanieſs od twégo zlégo vmyſlu/ widzątz taką laſkę twégo miſtrza OpecŻyw 90v, 22v, 52, 90v, 92, 149v; RejPs 157v; Pan záwżdy vpomina cżłowieká/ áby od złośći przeſtał. LubPs T6 marg, B4v, K2 marg, R6, Sv, Y5v marg; RejWiz 139v; Y błogoſłáwił Bog dniowi ſiodmemu á poſwięcił go/ iż weń przeſtał od káżdey ſwey ſpráwy/ kthorą był ſtworzył BibRadz Gen 2/3, I 2a marg, 103d marg, Eccli 16/26; ieſli ktorzy Luteryani chcą od rzecży pocżętey przeſtáć/ niemáią być odrzuceni od krześćiáńſtwá BielKron 232v; Ale gdy ſie poddał pod poſłuſzeńſthwo Pruſom Mázowieckie Kſiążę/ przeſtháli od ſzkod w Mázowſzu. BielKron 371v, 57v, 102v, 162, 244, 303v, 348v; Opus intermittere, Przeſtáć od roboty/ odpocziwáć chwilę. Mącz 226c, 33d, 43d, 110a; RejAp 134, 174v; HistRzym 8v, 54; Przeſtańcie od płácżu á otrzycie łzy ſwoie/ ábowiem ſynacżkowie wáſzy wſtáną á będą wam przywroceni RejPos 26, 14v, 27, 75, 181, 197; RejZwierc 124; RejPosWstaw [213]v; StryjKron 562; WerGośc 209; WerKaz 301; Calep 312a; Phil N2; iż gdźiekolwiek którégokolwiek Kośćiołá álbo miáſtá záklęty od práwá przydźie/ tedy ma bydź przeſtano od ſłużby bożéy SarnStat 225, 113, 774, 936; [Leop 1.Petr 4/1 (Linde); BazHist 34v (Linde)].
cum inf (311): BierEz O3v, P, Q4v, R3; OpecŻyw 2v, 20, 23, 46, 52; ForCnR D4; przeſtanczye zle czynycz a uczczye ſyą dobrze dzyelacz PatKaz III 141; FalZioł III 3a; KłosAlg Fv; Naprzod tu prorok vpomina lud zydowski y tez poganski aby przeſtali przeſladowac pana Criſtuſa WróbŻołt B6, K7v, S6; Lecz ia przed ſie nieprzeſtánę nigdy wołáć máiąc nádzieię wmiłoſierdziu twoiem RejPs 43, 38v, 82, 91v, 92v, 94v (16); SeklWyzn d2v; SeklKat I4v; RejKup e5v; RejKupSekl a5; Schowayże ſie iuż s twymi cnotámi/ A mnie przeſtań námawiáć plotkámi BielKom F6v, D3; GliczKsiąż C4; LubPs Q3, Sv, Y3v; GroicPorz A3v, g2v; KrowObr B4v, 58v, 77v, 240v; RejWiz 101v; Chnet iáko iedno ſkoro przeſtał mowić/ roſtąpiłá ſie źiemiá pod nogámi ich Leop Num 16/31; Ale od onegoż cżáſu iákożeſmy przeſtháli offiáry cżynić Krolowey niebieſkiey/ [...] wſſyſtkiego nam nie doſtáie Leop Ier 44/18, 3.Esdr 2/31, Iudith 5/26, 6/1, Ier 3/19, Ez 16/41, Luc 7/45, 11/1; OrzList b, f3v; UstPraw I2v; RejZwierz 102v; Będą ieść á nie będą náſyceni/ [...] ábowiem przeſtháli mieć w vććiwośći Páná. BibRadz Os 4/10, 3.Reg 8/54, 15/21, Is 65/24, Ez 3/27, 1.Mach 11/50, Luc 5/4; Przeto [Seneka] ku Neronowi iáko vcżniowi ſrogo piſał y mowił/ áby przeſtał mordowáć ludzi krześćiáńſkich BielKron 145; Od tego cżáſu krolowie przeſtáli być Ierozolimſcy/ ktorzy byli od Máchábeow pocżąwſzy BielKron 147v; Pothym Ceſarz Hiſzpany przypuśćił ku ſzturmu/ ácż ich wiele zbitho/ wſzákże nieprzeſtáli ſzturmowáć áż wźięli Dure BielKron 221v; lud poſpolity przyſzli do Skánderbegá proſząc áby przeſthał káźić zboża/ gdyż to nie Turkom cżynićie/ ále nam chudzinie BielKron 244, 41v, 69, 77, 83v, 87 (31); GrzegRóżn B2, C4v; Deferbeo, [...] Metaphorice, Opłonąć/ Przeſtáć ſie gniewać. Mącz 121a; Functus militia studia repetit, Przeſtawſzi żołnierzowáć ná naukę ſie vdał. Mącz 140c; Remitte iam me onerare iniuriis, Przeſtańmi yuſz złorzeczić. Mącz 227a; Pacis, concordiae, compositionis autor esse non destiti, Nigdym nie przeſtał ku pokoyowi/ zgodzie y ziednániu wiéść. Mącz 310c, 24a, 43d, 45c [2 r.], 57d, 112b (40); proſzę wſzech dla Páná Bogá/ ábyſmy tych węgorzów w tym odmęćie Rzeczypoſpolitéy łowić ná Seymiéch przeſtáli OrzQuin D3v; żeć ia o Królá Páná ſwégo/ niepiérwéy bać ſye przeſtánę/ áż go Pan Bóg [...] nam z Wilná do Krákowá zdrowégo przenieśie OrzQuin Lv, C2v, D4, G3, L4v; SarnUzn H5; SienLek 166v; RejAp 195v; GórnDworz Q5, Y6v, Y8v; HistRzym 92, 125v; Bo zły gdyby cżás ſwoy pewny wiedział/ pewnieby złym być nie przeſtał/ iedno przed ſámym cżáſem onym. RejPos 7v; nigdy nie przeſtáli zá tobą wołáć: Zmiłuy ſie nád nami náſz miły Pánie RejPos 69, 3, 49, [73]v, 163, 173v (12); BiałKat 206; BielSat E, L3; KuczbKat 330; A trudnoby nam powiedáć/ iż Pan Bog przeſtał dziwow cżynić RejZwierc 184, 13 [2 r.], 43v, 48, 55; ábowiem dla złośći y nieſpoſobnośći ludzkiey przedśię Chriſtus Chriſtuſem/ y Ciáło iego Ciáłem być nie przeſtánie WujJud 258v, 13v, 122; WujJudConf 23v, 112; RejPosWstaw 22, [1102]v; Przeſtań ſynu moy słucháć ćwicżenia (odwodzącego) w błędy/ od słow vmieiętnośći. BudBib Prov 19/27, Gen 17/22, Iudic 15/17, 1.Reg 12/23, 2.Reg 13/36, 2.Par 16/5 (9); MycPrz I Bv; gdy iuż przyidźie dokońcżenie wiekow świátá tego: á ludźie ſie iuż też rodźić przeſtáną CzechRozm 181v, 35, 75v, 132, 155v, 169 (11); PaprPan X4, Ccv; KarnNap D; Poſpolićie śie to zachowuie/ iż ktoryby rzemieśnik zábił pſá/ ten rzemiosłá muśi przeſtáć robić ModrzBaz 6v, 107v, 124v; Grzegorz Papież wtory vpominać Pátryárchy y Ceſarzá y inne wſchodne Biſkupy nie przeſtał SkarJedn 198, 249, 329, 363; Oczko 24v, 31; Calag 38b, 39a [2 r.]; KochPs 109, 129, 156 [2 r.]; Nietráććie ále y tych bogaſtw/ ktore miłuiećie: w złote ſuknie vwijáć trupow przeſtańćie. SkarŻyw 52; [św. Wincenty] nieprzeſtał wſzytkich pánow/ Ceſarzá y krolow vpomináć SkarŻyw 309; Widzę pierwey niewidzący/ przeſtałem być ślepym SkarŻyw 567, 21, 51, 57, 88, 98 (22); KochTr 7; StryjKron 677; Niechże tedy przeſtáną xięża Papieſcy tymi przykłády mordow ſwych tyrańſkich bronić CzechEp 52, 27, 101, 172, 212, 259, 324, 357; KochJez B2; Ieſli tedy X⟨iądz⟩ A⟨rcybiskup⟩ Greki mędrkámi názywa/ niechayże ſam nie náſláduiąc ich mędrowáć przeſtánie NiemObr 142, 143; KochFr 88; KochSz Cv; ReszPrz 85; ReszList 182; BielSjem 25; Przeſtan téż kiedy zá máćierzą chodźić/ Iuż ſyę ty możeſz mężowi przygodźić. KochPieś 14; PudłFr 45; Cżemuż ná to nie chcem pomnieći/ á nie przeſtániemy grzeſzyći/ wiedząc iż mamy wſzyſcy zemrzeći. ArtKanc S10v, C18, O; BielRozm 3, 32; KmitaPsal A3v; ActReg 53, 171; Calep 352a; Phil K2; GórnTroas 47; GrabowSet C2v; Aż w ten czás płakáć/ gdy y żyć/ przeſtánę. KochFrag 53; OrzJan 121 [2 r.]; LatHar +2v; RybGęśli B3; gdy IEſus przeſtał roſkázowáć dwiemánaśćie vczniom ſwoim/ poſzedł zonąd WujNT Matth 11/1, Luc 5/4, 7/45, s. 444, 449 marg, Act 21/32, Hebr 10/2; WysKaz 16; SarnStat 409, 1131; SiebRozmyśl [A3]; KlonKr B3; SkarKaz )(3v, 40a, 489a, 548a; Wolałem wierſze piſáć niſz ták prozno ſiedźieć. Máiąc cżás kęs wolnieyſzy kiedym przeſtał władáć/ Ciężſzym piorem com znim zwykł záwſze ná koń wſiadáć. CzahTr [D]v; CiekPotr 63; Vpominał żáłoſnie/ by tego przeſtáłá Wyćięgáć/ czego doſtáć prózno áby miáłá. GosłCast 60; PaxLiz B3v; SkarKazSej 680b; SapEpit A2v; Przeto ieſzcże trzymáć mam [majątek]/ poki nie przeſtáną Piſáć tey licżby rocżney [tj. do końca roku] KlonWor 79, *v, 24, 76; SzarzRyt A2.
Ze zdaniem dopełnieniowym [aby, iżeby; oba zdania składowe zaprzeczone = ciągle coś robić] (2): Przecż go bijeſz bez przycżyny? [...] Snadźby nigdy nie rad przeſtał/ Iżeby nas nie kołátał. BierEz A3v; Abowiem ten chytry zły duch [...] nigdy nie przeſtánie [...] áby nie miał gryść á przeſládowáć ſwiętych ſtop Páná tego RejPos 26.
W konstrukcji: »nie przestać (...) aż, aliż« (12:3): OpecŻyw 2v; boć nieprzeſtánie cżłowiek/ aż thego dowiedzie á dokona co mowił. Leop Ruth 3/18; Tám mu rzekło Kſiążę Brándeburſkie/ owa nie przeſtánieſz áż cie Piſmem Swyętym zwyciężą/ rzekł Luter/ ták zgołá BielKron 197; Ale [król Bolesław] Prus nie przeſtał woiowáć áż mu poddáność muſieli vcżynić BielKron 345, 221v; Mącz 396c [2 r.]; OrzQuin C2v, Lv; ow nie przeſtał płákáć áż ználazł miłoſierdzye v Páná ſwoiego. RejPos [290]v; SkarŻyw 51, 98, 347; lichwiarz otrzáſkány/ doić nie przeſtánie; Aż w żyłách krwie y duſze/ áż w kośćiách nieſtánie Sżpiku wyſchłych KlonWor 76, *v.
W przeciwstawieniu: »począć (a. zacząć) ... przestać« (5): BudBib Gen 44/12; że ták wielé ludźi [...] tych to Cieplic vżywáiąc [...] áni kiedy począć/ áni iáko ich vżyć/ álbo kiedy przeſtáć/ do tąd nieumieią. Oczko A3v; SkarŻyw 47; Tyś ſam tę mowę zaczął/ leć iá każeſzli rad prżeſtánę. GórnRozm C4; Phil K2.
»swego przestać« (1): Co vſłyſzawſzy Klaudyus [...] polećił [chrześcijan] Muſcyánowi Stárośćie/ mowiąc: i[eſli] ofiárowáć nie będą Bogom/ á ſwego nie przeſtáną/ day ie rozmáićie męcżyć. SkarŻyw 62.
»odstąpić a przestać« (1): A vicio recedere, Odſtąpić á przeſtáć od złośći. Mącz 43d.
»przestać abo się oduczyć« (1): zwycżáie/ y kochánia ich pożądliwe/ do ktorych ſię w onym [chłopięcym] wieku zápaláią/ [...] roſtą wnich z láty/ ták iż w dálſzym wieku trudno iuż więc bywa tego przeſtáć ábo ſię oducżyć [poni vix unquam possunt]. ModrzBaz 11.
przestać czego (1): Bo gdzye cnotá tám ſie iey [duszy] záwżdy pioſnká gędzye/ W tym vliku by pcżołká narychley vſiędzye. Ale iáko ſie iey też zácżerwi niecnoty/ To oná y śrzod látá przeſtánie roboty. RejWiz 80v.
cum inf (1): Tákći też w Kákuſowym gardźielu ſtánęły Srogie ognie/ y z duſzą záraz vgánęły. Przeſtał záraz y dycháć/ y piekielnym pucháć Zapáłem: cżarne dymy przeſtáły go ſłucháć. KlonWor 24.
przestać na czym (1): Pan też Myſzkowſki mogł by iuż przeſtáć ná tey ozdobie/ ktorą dał dworzáninowi GórnDworz V3v.
przestać kogo (1): Iuż go żadna pociechá nigdy nie przeſtánie. RejWiz 194v.
przestać od kogo (1): Przeſtáłá plagá od ſynow Izráelſkich/ ktorą był Bog ná nie o ten vcżynek przepuśćił BielKron 43.
[przestać z kogo: przeſtáć káżę z ludźi pámięć ich. PsKrak 1532 k. 104v.]
przestać komu (1): á tám [w Galgala] przeſtáłá im [Żydom] Mánná/ ktorą ſie żywili áż do thego cżáſu przez cżterdzyeśći lat. BielKron 47.
przestać na kim (2): BielKron 171; Primus Papisius est vocari desitus, Oſtátny yeſt ná którym to ymię Pápiſius przeſtáło/ álbo pirwſzy yeſt któri to ymię Pápiſius vtrácił. Mącz 395c.
cum inf [w tym: być (6)] (8): Fortuna dilapsa devolant omnes, Iáko skoro fortuná przeſtánie służić rozlatáyą ſie wſziſci. Mącz 505d; rzecż pewna iż záwſze był y teraz ieſt y nigdy być nie przeſtał Kośćioł BOży prawdźiwy WujJud 115; WujJudConf 129; Y przeſtáłá (być) mánná názaiutrz ſkoro iedli zboże (oney) ziemie BudBib Ios 5/12; chleb ten y to wino/ winem y chlebem przeſtawſzy być przemieniáią ſie w ćiáło y w krew? CzechRozm 262v; Oczko 3; CzechEp 343; oſtáwiwſzy znáki godné pámięći ná iego [Chrystusa] náświętſzym ćiele [...] y w boku iego naświętſzym/ z którégo nam nigdy nieprzeſtánie płynąć obfitość nieprzebránégo miłośierdźia iego SiebRozmyśl E2.
W konstrukcji: »nie przestać ... aż« (1): BudBib Eccli 35/18 cf »nie przestać ani się uspokoić«.
»nie przestać ani się uspokoić« (1): Modlitwá cżłowieká ſtrápionego/ przeniká obłoki/ á nie przeſtánie/ áni ſię vſpokoi/ áſz przyidzie przed Nawysſzego. BudBib Eccli 35/18.
przestać od czego [= z jakiego powodu] (7): FalZioł I 46d, IV 34c; Też wprochniáłe zęby/ ſyṕ popioł/ z palonych źiemnych gliſt/ rychleyći wypádną: ále ieſli cáłe tedy też od tego przeſtáną boleć. SienLek 77v; theż ſpodnią ſkorkę z gáłąſki bzowey vwierćiawſzy day ćiepło wypić s koźią ſerwathką/ przeſtánie dárćie w brzuchu od tego. SienLek 99; Ieſli kogo ograżká [...] gába/ [...] temu trzebá Medyanę otworzyć/ y thák długo kreẃ s niego puśćić/ áże nań mdłość vderzy/ á od thego przeſtánie. SienLek 139v, 139v, 167v.
przestać komu, czemu (żywotne) (9): ták iż iey [Sarze] iuż przeſtáłá byłá niemoc ktorą zwykły niewiáſty miewáć. BibRadz Gen 18/11; Reliquit me febris, Opuśćiłá mie febrá/ álbo przeſtáłá mi febra. Mącz 194d; Kretá obłupiwſzy vpiec/ á dáć go temu ieść co Bożą kaźń miewa/ [...] tedy mu przeſtánie bywáć. SienLek 60; Ale ieſli chudy á blády człowiek/ ktory gorączkę ma/ temu Aloe z wodą zmieſzay/ á day mu ią pić [...]/ tedy ſye mu od tego prześili y przeſtánie SienLek 139v; Ktoby miał Ryśi páznogieć [...] á wzdrápał by nim pod wierzchnią wárgą/ y w nozdrzach/ wnet wſzelákiemu bydłu napáść [= rodzaj choroby] przeſtánie/ ktorekolwiek ták opátrzą. SienLek 167, 74v, 99, 130v; BudBib Gen 18/11.
przestać pod czym [= gdzie] (1): gdy kwiatki rumienkowe w oliwie vwarzyſz á tą oliwą namażeſz bolącze mieſcze [...] przeſtanie pod tym. FalZioł I 26b.
cum inf (10): zmieſzay ten proch zſolą á pomaży powieki: przeſthaną łzy płynąć. FalZioł IV 31a, I 156a, IV 39c; kthorą [żółć niedźwiedzią] wylawſzy s ſkorki/ piorko w niéy máczáć ma/ á onym co nalepiéy rány po mázowáć/ przeſtánie mu [ciało] pádáć. SienLek 130v, 52, 60, 77v [2 r.], 135v; bo iż dla złégo żołądká głowá boláłá/ wypłókawſzy go [...] wierzę że boleć przeſtánie Oczko 22v.
przestać czego (1): Krolu niewyrzućiſzli z korabiu vmárłego/ wſzyſcy zátoniemy/ bo morze nie przeſtánie ſwey gry/ dokął [!] z ſiebie vmárłego nie wyrzući. HistRzym 16.
cum inf (3): iż gdy będzie [topaz] powieſzon nad oną rzecżą kthora wre, tedy przeſtanie wrzeć ona rzecż FalZioł IV 59a; SienLek 13; Widziſz też iż ſie Mieſiąc vſtáwicżnie odmieniáć á odnawiáć muśi. [...] Rzeki byſtre nigdy ciec nie przeſtáną. RejZwierc 171v.
W konstrukcji: »nie przestać ... dokąd« (1): HistRzym 16 cf przestać czego.
przestać przy czym (1): GórnDworz I4 cf W przeciwstawieniu.
Ze zdaniem dopełnieniowym (2): Ieſli ſie też záſie trefi pánu być ták mądrym [...]/ iż mu namniey czudzey rády [...] nie thrzebá/ [...] więc Dworzánin ná tym przeſtánie/ iż on ieſt tym/ ktory páná [...] vcżynić oſobnym może GórnDworz Kk3v; Mili Pánowie/ powiáda/ nie tuć Dyabeł chce iuż przeſtáć/ áby Obrázy wyrzucano: ále chce áby mu dźiurę vcżyniono/ przez ktorąby on kreẃ przelać mogł WujJud 53.
W przeciwstawieniu: »przestać ... zaniechać« (1): potrzebá mu [dworzaninowi] [...] bacżenia: czo przed cżym obráć: przy cżym przeſtháć: cżego zániecháć GórnDworz I4.
»na rownym [= małym] przestać« (1): á dla nędznego ciáłá muśimy iey [duszy] wſzytko pomieſzáć że ná rownym niebożątko przeſtáć muśi. RejZwierc 104v.
przestać w czym (1): Rad/ przeſtrzégáiąc cnoty/ przeſtánę w chudobie/ Puſczam ſwóy plác inſzému/ niech polépſza ſobie. PudłFr 10.
»na lada czym przestać« (1): A potem iednániem mniey dla [lege: da]/ niż by był dáł płácąc rány. Bo prżyiáćiele zábitego/ boiąc ſię o ſwą ſkorę/ ná ládá czym prżeſtáć muſzą. GórnRozm Hv.
»na małej rzeczy przestać« (3): Nie ſadź ſie ná wielką rzecż rádniey przyymuy máłe/ Ná ktorych możeſz przeſtáć gdy pocżćiwe trwáłe. BielKom C2; Cultu tenuissimo vivere, Ná máłey rzeczy przeſtáć. Mącz 449a; PudłFr 9.
»na rownym, na rownej rzeczy przestać« (9:2): Acż ich wiele ná rownym coby mogli przeſtáć/ Wolą ſie dla pożytku w niewolą záprzedáć. RejWiz 54v, 55v, 73v; BielKron 168v; Gdyż náturá cżłowiecża ná rownym może przeſtáć by ſie bogá bałá RejZwierc 111v, 20, 21v, 143v, 158v, 190v marg, Bbbv.
»na swym (swoim) przestać« [szyk zmienny] (9): Nádobny to zyſk moy pánie Gdy káżdy ná ſwym przeſtánie Ani komu niebywa krzyw Kiedy kto ſwym poczćiwie żyw RejRozpr Hv; GroicPorz z4v; Abowiem [Władysław III] niechcąc przeſtáć ná ſwym/ iáko oćiec poſthánowił/ ná bráćią ſie rzućił/ gwałthem páńſtwá ich poſiadł BielKron 354, 87v, 156v, 348; iż lepſzy ieſt vbogi ſtan ktory ná ſwym przeſtánie/ niżli wywyzſzony ſtan ktory nigdy doſyć nie ma. RejPos 34; KochPieś 5. Cf Przysłowie.
»przestać na tym co (Pan) Bog dał (a. dać raczy)« [szyk zmienny] (3): Coć Bog dał/ by nátym przeſtał BierEz N4v; RejWiz 55v; RejZwierc 105v.
»na tym, co ma, przestać« (1): A zeſtáby ſie ſnadz ozwał By iuż ná tym co ma przeſtał By nawięcey iuż miał wſſego Znaydzie wżdy co przyległego RejRozpr E2v.
przestać przy czym (1): wolę przy tákim wyrozumieniu tych lat Sáulowych/ przeſtáć [...] niżbym piſmu ś. omylnośći y obłędliwośći przycżytáć miał. CzechRozm 140v.
»na słowie bożym przestać« (2): CzechRozm 162v; Wole w thym głupſtwie ſwym/ z dobrze vſpokoionym ſumnienim/ ná ſámym ſłowie Bożym przeſtáć: niż ná tych wſzytkich Conciliách y Doktorách CzechEp 70.
»zezwolić i przestać« (1): Ná co/ ácż to wiem iż Zydowie/ iáko y ná inſze rzecży nie zezwolą/ wſzákże mnie namniey o to nie idźie/ gdym tego ieſt/ pewien iż wybráni y vmiłowáni od BOgá zezwolą/ y ná tym cále przeſtáną CzechRozm 175v.
przestać na co (1): A nieprzyiaćiel pyſzny [...] Wyieżdżał częſto ná plac/ z ſwoią gotowośćią. [nasz hetman] Láiąc z gniewem przeklinał/ tákié wywołánié/ Niechcąc áni go ſłucháć/ áni przeſtáć ná nié. ZawJeft 12.
przestać na co a. na czym (1): Drudzy Ellektorowie wotowáli ná ſamego Frydrychá Sáſkie Kſiążę/ [...] Ná oſtátek wſzytcy przeſtáli ná iego wotum iż Kárłá wybráli. BielKron 195.
przestać z kim (1): Ia cżekam co vrádźićie Y ná co ſię zezwolićie. Ná wſzyſtkim przeſtánę s wámi MWilkHist C2.
»przestać na słowiech [czyich]« (1): Ale Iozyaſz [...] nieprzeſtał ná ſłowiech Nechá [non audivit verbis Necho] ktore wyſzły z vſt Bożych: A ták przyćiągnąwſzy/ zwiodł z nim bitwę BibRadz 2.Par 35/22.
»przestać na [czyim] zdaniu« [szyk zmienny] (2): IEdnégo chćiéć/ y niechćiéć/ to ſpółecznosć práwa/ Gdźie ſię myśli niezgodzą/ tám przijaźń dźiuráwa. Iż tedy ná mym zdániu ty przeſtáć nieraczyſz/ Przeſtánę ia ná twoim: owa ſię obaczyſz. KochFr 75.
przestać przeciw komu z czym (1): A ták ia iáko tu w tey mierze wolę przećiw Wátáblowi z piſmem przeſtáć/ to ieſt/ iż Nátán nie Vryaſzow był ſyn/ ále Dawidow. CzechRozm 150v.
przestać na co (1): Epiphániuſz onym ktore zwodził/ z piſmá świętego/ o prawym tegoſz ćiáłá zmartwywſtániu wywod vcżynił. ná ktory wnetże [...] przeſtáli. SkarŻyw 453.
Ze zdaniem dopełnieniowym (1): CzechRozm 150v cf przestać przeciw komu z czym.
»przestać na zdaniu« [w tym: czyim (2)] [szyk zmienny] (3): RejRozpr F4v; Nye będźyeſz náſládował zgráye/ [...] á ná ſądźye nyeprzeſtányeſz ná zdányu wyela ludźi/ iżebyś od prawdy odſtąpić myał. KromRozm II q2v; Y zebrawſſy ſye w Fráncyey nyektorzy/ drudzy w Grecyey/ drudzy w Ponćye/ drudzy w Páleſtynye/ zgodnye wſſyſtcy przeſtáli ná zdányu papyeſkim. KromRozm III P7.
Bezpodmiotowo (3): LibLeg 11/82v; Utinam meo capite solum decernerem, Boże day to aby yedno tylko o moye gárdło ſzło. Aby tylko ná mnie przeſtáło. Mącz 37c; Ale co ſie tycze Iuriſdiciiéy Królewſkiéy, Duchownéy, Woiewodzéy, etć. tedy tu iedno námięniwſzy rzeczy potrzebnieyſzé, muśi ná tym przeſtáć SarnStat 1262.
przestać na kim, na czym (3): Zá iego [papieża Eugeniusza] cżáſu był ſwar o wybieránie Papieżá/ ábowim drudzy chcieli mieć Zezyná/ ále wiedząc tego być dobrego żywotá y ſpráwy dobrey/ przeſtáli ná nim BielKron 170v. Cf Zwrot.
przestać przy czym (1): mam thę nádzieię [...]/ iż [te panie] będą woleć przy prawdzie przeſtáć/ chociaż im nieco w breẃ bije/ niż to prziymowáć/ co im w.m. (chcąc ſie przylubić) chytrze dáieſz. GórnDworz X5.
przestać na kim (1): BudBib Is 2/6 cf W przen.
przestać z czym (1): RejPos 332v cf W przen.
przestać gdzie (4): dla cżego Gállenus puśćił Ceſárſtwo/ á ſam ná Medyolanie przeſtał BielKron 152v, 18, 153; OrzQuin G4v marg.
[przestać od czego do czego: Vdziáłał theż drąg iny/ kthoryby przez pośrzodek forſtow od węgłá aż do węgłá przeſtał Leop Ex 36/33 (Linde); Miey [...] powrozy álbo obierzwie [sieci] coby przeſtáły od iedney oſęki do drugiey Cresc 1571 626.]
przestać przez co (1): ná kthóréy [krokiewce] ma być Bleyczyk ołowiány ná ćienkim ſznurku álbo ná ſtrunie záwieſzóny/ Ná ták długim/ coby przeſtał przez Synwagę. Strum B2; [Miey ná to śieć ták długą/ ktoraby przez wſzytkę rzekę przeſtáłá Cresc 1571 626].
przestać czym (1): A żaċ [Pawle] było mało natym. Cżos mię dręċził gdys tu mieſkał A yeſcze zes mię nieprżeſtał Swą nauką RejKup ſ7.
przestać w czym (1): A oná [...] modłę cżynic y pośćić pocżęłá: proſząc Páná Bogá áby ią od Cżártá vſpokoil. ták długo poſzcżąc y nic nie iedząc/ aſz onego cżártá ſtárłá/ iſz iey w onym gábániu przeſtał SkarŻyw 226.
Synonimy: 1. poniechać, porzucić, przeniechać, zaniechać; 2. zezwolić; 3. zezwolić, zgodzić się; 5. woleć, wybrać; 6. spuścić się, uwierzyć; 7. być, mieszkać, obcować, przebywać, żyć; 8. osiedlić się, osieść, zamieszkać; 9. dosiąc, dosięgnąć, sięgnąć; 10. odejść, odstąpić, opuścić, porzucić.
Formacje współrdzenne cf 1. STAĆ.
Cf PRZESTAŁY, PRZESTANIE
LWil