PRZEPŁYNĄĆ (26) vb pf
e jasne.
Fleksja
praet |
|
sg |
pl |
1 |
m |
-m przepłynął |
m pers |
|
2 |
m |
przepłynąłeś |
m pers |
|
3 |
m |
przepłynął |
m pers |
przepłynęli |
f |
przepłynęła |
m an |
|
n |
|
subst |
przepłynęły |
conditionalis |
|
pl |
1 |
m pers |
bychmy przepłynęli |
3 |
m pers |
by przepłynęli |
inf przepłynąć (4). ◊ fut 3 sg przepłynie (2). ◊ praet [1 sg m -m przepłynął.] ◊ 2 sg m przepłynąłeś (1). ◊ 3 sg m przepłynął (7). f przepłynęła (3). ◊ 3 pl m pers przepłynęli (2). subst przepłynęły (1). ◊ con 1 pl m pers bychmy przepłynęli (1). ◊ 3 pl m pers by przepłynęli (1). ◊ part praet act przepłynąwszy (4).
Sł stp, Cn notuje, Linde XVII w.
1.
Przeprawić się przez wodę, przebyć ją, płynąc w niej lub po jej powierzchni (25):
przepłynąć co (1): A Wołhá rzék północnych można Kśiężná bieży. Tę przepłynąwſzy ludźie twoi ſzli w zagony Pod Starycę KochJez B2v.
Przen (4):
Zwrot: »na on brzeg przepłynąć« = umrzeć (1): ábyſmy pátrząc ná ich groby/ y ná ich zapłátę/ ſkárby rozmáite zbieráć mogli: á żywot ten zwoley Bożey ták przebieżećieśmy mogli/ iákobychmy ná on brzeg zwielkimi Bogáctwy przepłynęli SkarŻyw 131.
a)
Pokonać niebezpieczeństwa, uchronić się od złego;
effugere, elabi, evadere, fallere, praeterire, refugere, subducere se, transmittere, vitare Cn (3):
wolę przedſię w tey mierze z piſmem ś. błędźić niźli z tymi to nowymi náucżyćielmi ták beſpiecżnie iákoby iuż przepłynąwſzy/ y ná brzeg pewny wybrnąwſzy wykrzykáć. CzechRozm 161v.
przepłynąć co (2): Práwye ná kſtałt potoku byſtrze płynącego/ Thák oni chcyeli porwáć z vporu ſwoyego/ Gwałtownye duſſę náſſę by wyecżnye zginęłá/ Lecż oná tę nye znośną ſrogość przepłynęłá. [...] Wydárłá ſie yák wroblik z ich śidłá nędznicżká. LubPs cc4v; Przepłynąłeś theż iuż wſzytki burzliwe cżáſy młodośći twoiey/ á iuż ſie też bierzeſz y gotuieſz do portu ſwoiego RejZwierc 136.
b) [Ukończyć trudne dzieło: Y ták vdawſzy ſie w Imię Páńſkié bez wioſłá ná to wielkie morze/ Bogu y wiátrom żagle zleciwſzy/ oto z łáſki Páńſkiéy widzę/ żem przepłynął [tj. ukończył statuty] JanStat [**11].]
a.
Wpław;
transnatare HistAl, PolAnt, Cn; tranare PolAnt, Calep, Cn; natando traicere Calep; denatare, natatu transgredi, transnare Cn (14):
A chłop ſtoiąc iął báiáć/ iż Wroná ná Swini/ Iecháłá áż do rzeki/ á bábá zá nimi. Więc Swiniá przepłynęłá/ Wroná przeleciáłá RejFig Ee3v;
BibRadz Act 27/43;
Calep 1078a.
przepłynąć do kogo (2): BielKron 106; widząc to Cocles ſkocżył w Rzekę we zbroi/ przepłynął ią do ſwoich. BielSpr 5v.
przepłynąć co (8): Ten Scibor był vrodzony Polak/ ále mu dał Woiewodztwo Siedmiogrodzkie Krol Sigmunt/ gdy ono Dunay w zbroi przepłynął. StryjKron 537 marg. Cf »przepłynąć rzekę«.
Zwroty: »przepłynąć rzekę (
a. część,
a. szyrokość rzeki)« =
fluvium a.
partem a.
latitudinem fluminis transnatare HistAl;
tranare,
transgredi flumen Cn [
szyk zmienny] (
7):
Ządáł Alexander ſnimi mowić/ ále oney ſzyrokoſći rzeki zaden nie mogł przepłynąć/ dla wielkoſći Ippotamow/ Niedzwiádkow/ y Kokodrillow HistAl I4,
H5v [2 r.];
umiey bronią władać Nieprzijaciela ſięgać/ a ſam ſiebie ſkładać. Vmiey rzekę przepłynąć/ i row ſnadnie ſkocżić KochSat Cv;
BielSpr 5v;
Wſkocżył ſam zá raz w wodę będąc vrániony/ Rzekę przepłynął zbroią będąc obciążony. PaprPan Gg2;
KlonFlis C3.
»przepłynąć na drugą stronę« = transnatare ad ulteriorem partem PolAnt (2): wſkocżył [Horacjusz] w rzekę we zbroi/ przepłynął ná drugą ſtronę do ſwoich. BielKron 106; BudBib 1.Mach 9/48.
Przen: Pokonać niebezpieczeństwa (1): O Vniey iuż dawno by przez ſen mowimy/ Iáko ſie z niey wyplątáć áni ſámi wiemy. Acżby ſie drugiey ſtronie o to ſtáráć więcey/ Snadź przyſtało [...]. Nie będąli s Polaki iáko przywyknęli/ Wierę niewiem rzekſzy hup áby przepłynęli. RejZwierc 247.
b.
Statkiem, łodzią lub na grzbiecie zwierzęcia unoszącego się na wodzie;
enavigare, eremigare, evincere, perfretare, transfretare, transire, transmittere Cn [w tym: co (4)] (5):
Ale cżłowiecży przemyſł ták ieſt śmiáły/ Iż ten ſtáry świát widźiał mu ſię máły/ Więc przepłynąwſzy nurt Oceánowy/ Nálazł świát nowy. KlonFlis D2v.
przepłynąć na czym (2): ktorzy [Tatarzy] ná ſnopkách z Tawołhowych rozg vplećionych (ktorych tám iákom z Turek iádąc widział y dźiś pełno) Rzeki przepłynęli. StryjKron 260; Potym [kmieć] zá cżáſem ná dębowey łodźi/ Przepłynął Wartę y Wiślne powodźi/ Przepráwieł dźieći y lękliwą żonę/ Ná drugą ſtronę. KlonFlis C3v.
Zwrot: »przepłynąć rzekę, przez rzekę« [szyk zmienny] (1:1): Przyſzedſzy nád rzekę tráfiłá s przygody wołu/ drudzy piſzą koniá/ wſiadłá nań/ przepłynęłá przez rzekę/ przyſzłá do miáſtá. BielKron 106v; StryjKron 260.
Przen: Pokonać, zwyciężyć(1):
Zwrot: »[w czym] morze przepłynąć« (1): ábo [chrześcijanin] wśiadł w pewny okręt/ w ktorym głębokie y burzliwe świátá tego y pokus ná nim/ morze przepłynie: ábo wſprochniáłą łodkę/ w ktorey ſię rozbiwſzy ná przepáść głębokośći piekielney poydzie. SkarJedn 38.
c. Poruszając się po powierzchni wody (o przedmiotach) (1): Bacżąc to Rzymiánie/ puſzcżáli powodźie lekkie rzecży co wierzchem przepłynęły / iáko ſą orzechy wielkie/ iábłká/ y inne rzecży BielSpr 48.
2. O płynach: przedostać się na zewnątrz lub do środka (1): Permanans – Ten ktori prżepłinął, przebęł. Calep 785a.
Synonimy: 1. przebyć, przejechać, przeprawić się.
Formacje współrdzenne cf PŁYNĄĆ.
Cf PRZEPŁYNIENIE
SBu