« Poprzednie hasło: POTĘPIANIE | Następne hasło: POTĘPIĆ SIĘ » |
POTĘPIĆ (151) vb sb
-ę- (147), -e- (2), -ęm- (1), -em- (1).o jasne.
inf | potępić |
---|
praet | ||||
---|---|---|---|---|
sg | pl | |||
2 | m | potępiłeś, -ś potępił | m pers | potępiliście |
3 | m | potępił | m pers | potępili |
f | potępiła | m an | ||
n | potępiło | subst | potępiły |
plusq | ||
---|---|---|
pl | ||
3 | m pers | byli potępili |
conditionalis | ||||
---|---|---|---|---|
sg | pl | |||
1 | m | bym potępił | m pers | bysmy potępili |
2 | m | byś potępił | m pers | byście potępili |
3 | m | by potępił | m pers | by potępili |
n | subst | by potępiły |
impersonalis | ||||||
---|---|---|---|---|---|---|
praet | potępi(o)no | |||||
con | by potępi(o)no | |||||
participia | ||||||
part praet act | potępiwszy | |||||
inne formy | ||||||
fut sg 1 - potępię; fut sg 2 - potępisz; fut sg 3 - potępi; fut pl 1 - potępi(e)m; fut pl 3 - potępią |
inf potępić (34). ◊ fut 1 sg potępię (1). ◊ 2 sg potępisz (3). ◊ 3 sg potępi (12). ◊ 1 pl potępi(e)m (1). ◊ 3 pl potępią (7). ◊ praet 2 sg m potępiłeś, -ś potępił (2). ◊ 3 sg m potępił (38). f potępiła (4). n potępiło (2). ◊ 2 pl m pers potępiliście (1). ◊ 3 pl m pers potępili (15). subst potępiły (2). ◊ plusq 3 pl m pers byli potępili (1). ◊ con 1 sg m bym potępił (1). ◊ 2 sg m byś potępił (1). ◊ 3 sg m by potępił (11). ◊ 1 pl m pers bysmy potępili (1). ◊ 2 pl m pers byście potępili (2). ◊ 3 pl m pers by potępili (3). subst by potępiły (2). ◊ impers praet potępi(o)no (1). ◊ con by potępi(o)no (1). ◊ part praet act potępiwszy (5).
Sł stp notuje, Cn brak, Linde XVIII w.
- 1. Zganić, napiętnować, uznać, że ktoś a. coś jest złe(-y), że ktoś postąpił źle, nagannie (74)
- 2. Osądzić, skazać
(61)
- W przen (2)
- Przen: Ukarać (3)
- a. Skazać na potępienie wieczne
(38)
- Przen
(9)
- a) Być przyczyną potępienia (8)
- Przen
(9)
- 3. Wyrządzić szkodę, zniszczyć, zgładzić
(16)
- W przen (3)
- Przen: Być przyczyną zguby (2)
potępić za co (1): ktho mię potępi zá vcżynki moie? Leop Eccli 5/2[3].
potępić jako jakie (1): Nerwá y Tráiánus/ ſądy y poſtępki iego [św. Jana] iáko okrutne y nieſpráwiedliwe potępili. SkarŻyw 408.
potępić czym (1): miałem po ſobie [...] ku więtſzemu przekonániu ich przednieyſzego Papieża ich głos y dekret/ ktorym tę niezbożną pychę Rzymſką/ w oſobie Ianá Konſtántynopolitáńſkiego Biſkupá oſądźił y potępił. NiemObr 66.
W przeciwstawieniu: »potępić ... wymawiać« (1): Ieſli też ktorzy przodkowie wáſzy o tych odſzcżepieńſtwách Greckich niewiedzieli/ [...] tych potępić/ mym zdánim/ nie możem: wſzákże ich też wymawiáć ſię nie godzi/ ieſli o tym odſzcżepieńſtwie wiedząc/ z niektoremi Greki kośćioł ś. Rzymſki bluznili SkarJedn 354.
W charakterystycznych połączeniach: potępić błędy, fałsz, gnuśność, postępki [czyje] (2), pychę, sądy [czyje], żywot [czyj].
potępić czym (1): ktory [Budny] nákoniec y to przydáie: Iż żaden mądry tego nie rzecze/ żeby wedle Graeckich kśiąg miáły być Láćińſkie popráwowáné. Ktorym dekretem Budny zá głupie oſądźił/ y potępił/ nie tylko Brzeſkie tłumácze/ y Czechowicá bráćiſzká ſwego/ ále y Kálwiná y Kemnicego: ktorzy Láćińſki text wzgárdźiwſzy [...]/ ięli ſię Graeckiego iáko pewnieyſzego WujNT przedm 11.
potępić jako kogo (1): Papieſz zebrawſzy w Rzymie ſynod/ ony [Aldeberta i Klemensa] iáko Heretyki/ potępił. SkarŻyw 519.
potępić czym (4): KrowObr 53v; Tym heretictwo y nowe ſekty potępiſz/ iż przodkow ſwych vkazać niemogą/ iż ſucceſsyey od Apoſtołow niemaią/ ktorą tu przez ty tákie święte/ y dom naſz ſtary/ [...] my záwżdy vkazáć możem. SkarŻyw A4; [św. Antoni] iáwnie Arryany ſwemi vſty potępił: powiádáiąc iſz to ſą przeſłáńcy Anthychryſtowi. SkarŻyw 57, 89.
W przeciwstawieniach: »pochwalić, społeczność mieć ... potępić« (2): ktorzy znią [stolicą apostolską] ſpołeczność máią/ my też znimi ſpołek mamy: á ktore oná potępiłá/ my też potępiamy. SkarJedn 118; A nawięcey to ludźi obrażáło/ iż widźieli nieſtátecżność onych Oycow/ ktorzy zá Theodozyuſzá Ceſárzá: pochwaliwſzy iednę rzecż/ potym pręćiuchno/ kwoli drugiemu Ceſárzowi/ zgánili/ y potępili NiemObr 140.
W charakterystycznych połączeniach: potępić aryjany, błąd (błędy) (4), heretyka(-i) (heretyctwo) (6), kacerstwo (kacerze) (4), księgi [czyje], monotelity, naukę [czyją] (4), obrazoborce, Pismo (2), sektę(-y) (3).
»osądzić i potępić« (1): Ktorzy [uczestnicy koncylium] gdyż iuż y przedtym dawno/ y teraz w Tridenćie niedawno/ tę náukę wáſzę oſądźili y potepili: niemożećie ſie nicżego inſzego v Krolá I.M. vpomináć/ iedno Exequucyey. WujJud 3v.
»zgromić i potępić« (1): że przeto [Bóg] chciał/ áby Piotr S. [...] do Sámáriey był poſłány, áby napierwſzego haeretyká [tj. Symona]/ záraz ná początku zgromił y potępił WujNT 430.
»zhańbić i potępić« (1): A przeto Papieſz thymi ſlowy Sálomonowymi zle wyrozumiánymi [...] prawdziwą chwáłę Boſką zhánbił/ y pothępił KrowObr 53v.
potępić jako kogo (1): Vćiekł tedy Athánazyuſz/ á ſędziowie oni nieſpráwiedliwi [...] potępili świętego/ iáko mężoboycę y cudzołożnika. SkarŻyw 391.
potępić czym (3): Niedopuſſczay mię/ ábych był vćiſnion okrućieńſtwem ich ktorzy [...] rádziby nálezli ku mnie wyſtępkow przyczynę ktoremi by mogli potrwanie potępić mię. RejPs 39v. Cf Zwroty.
»potępieniem potępić« (1): ludzie mniemáli/ áby ná to potępienie/ ktorym go [św. Chryzostoma] po iego odiezdzie/ on Theophilus z inemi złośći ſwey vcżeśniki/ [...] potępił/ Epiphániuſz zezwolił. SkarŻyw 455.
»na śmierć, ku śmierci, śmiercią potępić« [szyk zmienny] (2:1:1): Nagotuycież téż motznych powrozow/ ij dobrych lańtzuchow abyſcie go [Judasza] dobrze związali/ ij ſmiercią ganiebną potępili. OpecŻyw 85; TarDuch [C4]v; Cżego ſię ſędzia dowiedziawſzy/ ná śmierć młodzieńcá potepił/ y beſtyom dał pożrzeć. SkarŻyw 445, 429.
potępić skąd [= za co] (1): ácżkolwiekem ia dopuśćił ſię tego [...] ſkąd mogłbyś mię potępić: ty iednák nie vpuśćiłeś tego/ ſkąd zwykłeś zbáwiáć. LatHar 155.
W przeciwstawieniach: »usprawiedliwi(a)ć (5), zachować (a. zachowano) (2), zbawić (a. wybawiono) (2), odkupić ... potępić« (10): BibRadz Rom 8/34; nie poſłał Bog Syná ſwoyego ná ſwiát/ żeby potępił ſwiát/ ále iżby ſwiát był przezeń záchowan. RejPos 146, 145v; pan Bóg vſpráwiedliwia: któż potępić może? BiałKat 88v; Onym [księżom] wſzytko wolno/ y vſpráwiedliwić daſzli co: y potępić nie daſzli nic. CzechEp 61; ArtKanc H18; Bom nie przyſzedł żebym ſądźił (marg) potępił. (–) świát; ále żebych świát zbáwił. WujNT Ioann 12/47, Rom 8/34; Izali ſam nie mowi: Co zá pożytek będę miał krwie moiey/ ieſli potępię tego ktoregom odkupił? SkarKaz 4b, 347a.
W charakterystycznych połączeniach: potępić sprawiedliwie; potępić świat (4).
»i wyzwolić, i potępić« (1): iedno ty [Panie] ſam y wyzwolic mozeſz: y potępic nas RejPs 128v.
»zbawić i potępić« (1): on tobie powieda iż to ieſt w mocy v niego/ iż cie może zbáwić y potępić RejPos 124. [Ponadto w przeciwstawieniu 1 r.]
potępić czym (3): budował [Noe] on korab ná wyſokiey gorze/ powiádáiąc: iſz wodą P. Bog ſkarze y potempi świát/ á przyidzie aſz ná tę gorę wodá y ten korab podnieśie. SkarŻyw 270. Cf Zwrot.
»skarać i potępić« (1): SkarŻyw 270 cf potępić czym.
»potępić, zamordować« (1): Potępiliśćie/ zámordowaliśćie ſpráwiedliwego CzechEp 50.
Synonimy: 1. naganić, osądzić, zganić, zgromić; 2. osądzić, skarać, skazać, ukarać; 3. poniszczyć, wygładzić, zniszczyć.
Formacje współrdzenne cf TĘPIĆ.
KW, ZCh