[zaloguj się]
[pdf]

POSTĘPEK (971) sb m

-ę- (936), -em- (17), -e- (14), -ęm- (4).

o oraz e jasne.

Fleksja
sg pl
N postępek postępki
G postępku postępków
D postępkowi postępkom
A postępek postępki
I postępkiem postępki, postępkami
L postępku postępkach, postępkoch

sg N postępek (117). ◊ G postępku (76). ◊ D postępkowi (2). ◊ A postępek (93). ◊ I postępkiem (59); -em (8), -(e)m (51). ◊ L postępku (42). ◊ pl N postępki (99). ◊ G postępków (154); -ów (22), -ow (1), -(o)w (131), -ów : -ow SarnStat (11:1). ◊ D postępkom (29); -om (2), -óm (1) SarnStat (2:1), -(o)m (26). ◊ A postępki (164). ◊ I postępki (40), postępkami (11); -ami Prot, CzechEp (2), WerGośc, LatHar (5), SkarKaz; -i : -ami PaprPan (1:1). ◊ L postępkach (64), postępkoch (21); -ach Diar, OrzRozm, KwiatKsiąż (2), Mącz, GórnDworz (3), MycPrz (4), WierKróc, CzechRozm, ModrzBaz (4), KochPs, SkarŻyw (9), StryjKron, CzechEp (2), ReszList, ActReg (3), Phil, GórnTroas, LatHar (3), SarnStat (11), GrabPospR, PowodPr (5), SkarKaz (3), SapEpit (2); -och RejPs, BielKom, GroicPorz (2), RejWiz, BibRadz, OrzQuin, RejZwierc (5), RejPosWstaw; -ach : -och RejAp (1:1), RejPos (1:7); ~ -ach (40), -åch (17), -(a)ch (7); -ach OrzRozm, Mącz, CzechRozm, ModrzBaz (4), ReszList, GórnTroas, LatHar (3), GrabPospR, PowodPr (5), SkarKaz (3), SapEpit (2); -åch RejAp, GórnDworz (3), RejPos, WierKróc, KochPs, StryjKron, Phil; -ach : -åch MycPrz (2:2), SkarŻyw (8:1), CzechEp (1:1), SarnStat (6:4).

Sł stp brak, Cn notuje, Linde także XVII – XVIII w.

1. Przemieszczanie się w przestrzeni, posuwanie się, ruch do przodu (2):

[postępek czego: Ieſzcże też trzebá wiedzieć poſtępek Kſiężycá/ ktory miewa oddaláiąc ſie álbo przybliżáiąc/ mieyſcem álbo ſwym promieniem ku drugim Plánetam ná Niebie SienHerb 423b (Linde).]

α. O wojsku: marsz (2): NApierwey młodźi ludźie máią ſie cżwicżyć poſtępowáć w drodze porządnie/ [...] bo ſie tego wiele przytráfuie/ iż w ćiągnieniu álbo w poſtępku nierządnym/ wielkie zámieſzánie woyſká bywa BielSpr 6v.

W przeciwstawieniu: »bieg ... postępek« (1): Prżeto Rzymiánie ná on cżás vſtáwę mieli w ćiągnieniu z woyſkiem/ iż iedno zá pięć godźin 20004. krokow wielkich vchodźili ná dzień letni/ tákże y Iezdni. Ieſli kiedy więcey vſzli niż w tey mierze/ iuż to był bieg á nie poſtępek BielSpr 7.

2. To, co ktoś zrobił, uczynek, czyn; czasem sg w funkcji pl: działania; gressus, via Vulg, PolAnt; actio, exemplum, negotium, res Modrz; profectus Vulg; processus JanStat [w tym czyj (413): G sb i pron (240), pron poss (146), ai poss (27)] (590): RejPs 175v; RejKup n4 [2 r.]; Diar 72; [żupnik] Ten was [książki] ochotnie przywita/ Bo z rozſądkiem dobrze cżyta/ Bácżny ſtały w ſpráwách wierny/ W ſwych poſtępkoch bárzo mierny BielKom A3v; Pan zmiłoſierdzia ſwego wie wſzytki poſtępki wiernych. LubPs I2 marg, E4v, Fv, K2v [2 r.], P2, R (10); A onę pirwſzą cnotę proſzę byś pámiętał/ W káżdym ſwoim poſtępku/ byś ſie Páná lękał. RejWiz 192v, 8, 11v, 36v, 97v; Leop Ps 39/3, Prov 20/24; UstPraw Kv; LeszczRzecz A4v; PRzypátrzże ſie co vmie/ pocżćiwe ćwicżenie/ Gdy ſláchetne przypádnie/ k niemu przyrodzenie. Co rozeznaſz s przypadkow/ y s poſtępkow iego/ Tego Kochánowſkiego/ ſláchćicá Polſkiego. RejZwierz 77v, A2, A4, A5v, 1, 3 (13); Pan ſpráwuie poſtępki ludzkie/ á człowiek iákoż może zrozumieć drogi ſwoie? BibRadz Prov 20/24, Sap 2/15; OrzRozm H4v; BielKron [3322]v [2 r.]; Nie podobaią mu ſię naſze obyczáie, Gani rząd y poſtępki, iedno iż nie łaie. KochSat ktv; KwiatKsiąż A3, D2, G3, L3, Q2; Prot B3, D, D4; RejAp 14, 113, 115, 146; Poty kres niechay będzie/ mowy około wydwarzánia/ bo to káżdy z w.m. ná oko widzi/ iáko ſzpeći wſzelákie poſthępki cżłowiecże/ ták te ktore ciáłu należą/ iáko też te/ ktore ná vmyſle záwiſły GórnDworz G2v; Ieſzcże y tho niepomáłu ſmiech w nas pobudza [...] kiedy kto foremnie powieda cżiy práwie głupi poſtępek/ ábo rzecżenie GórnDworz O8v, C5v, G2, I4, M6v, R2v (15); RejPos 143, 200v, 201v, 202v, [203]v (25); BiałKat 18v; Bo ieſliżem ia ſobie głupie poſtąpiłá/ Tedy iáko ſtárego twoiá tho rzecż byłá/ Przeſtrzedz mię y nápomnieć iáko dziecię ſwoie/ A zgromić nie przyſtoyne w tym poſtępki moie. HistLan D2, B4v, D, E2; KToby ſie chciał przypátrzyć młodemu cżłowieku/ Iego dziwnym poſtępkom y dziwnemu wieku. Może ſie podziwowáć odmiennoſciam ſwiátá/ Y iáko nam wychodzą náſze młode látá. RejZwierc 28v; Opilec nigdy nic dobrze nie cżyni/ A w ſwych poſtępkoch podobien ku świni. RejZwierc 217v, 3, 21 [2 r.], 35v, 51, 81 (16); BielSpr b3v; KochMon 21, 25; WujJudConf 67; RejPosWstaw [412], [414]v, [1102]; Wysłuchayże ty zniebá/ á vcżyn y rozſądz sługi twe płácąc złośnikowi/ á poſtępek iego obracáiąc ná głowę iego BudBib 2.Par 6/23; BudBibKaw A2; VIelom tu zdobna młodość może ſie podobáć. Iż ią czyſtym poſtępkiem vmie pokázowáć. MycPrz I A2v, I A2, A2v [3 r.], [A]3 [2 r.], A4v, II A3v, C2; WierKróc Av, B [2 r.], Bv, B2, B2v; StryjWjaz kt; A co ſie też tknie Iákobá y ſtárſzych zboru Ierozolimſkiego: ći nie gánią poſtępkow Páwłowych miedzy pogány CzechRozm 77v, 68v, 159, 178, 218, 243v, 244v [2 r.]; PaprPan D4v, L4v, N3v, O4v, Q2v (9); co nas w naśláchetnieyſzych poſtępkách zádzierżeć może/ iedno wiádomość á vſtáwicżna zabáwá rzecży vcżćiwych? ModrzBaz 6, 8v [2 r.], 12, 23, [41]v; SkarJedn 126, 127, 133, 294; KochOdpr C; Oczko 3; Wſpomni ná ſwoie miłośierdźié wieczné/ A méy młodośći poſtępki wſzeteczné KochPs 34, 53, 202; rozmyſláiąc krotkość y omylność żywotá tego/ á zapłáty wniebie wielkie/ tym/ ktorzy tu w pobożnośći vmartwiáią ćiáłá ſwoie. W tákim poſtępku rok przeżywſzy vmárł Antigonus/ y zoſtáwił młodą wdowę. SkarŻyw [223]; wſzákże ieſt ten cżás y ten punkt wpoſtępkách cżłeká grzeſznego/ iſz go [Pan Bóg] opuſzcża SkarŻyw 369, A4v, A5, A5v, 15, 22 (38); CzechEp *3, [3] [2 r.], 7, 9, 19 (24); CzechEpPOrz **2; KochJez B4; Co ſię pokázuie/z onego hárdego poſtępku/ Viktorá Biſkupá Rzymſkiego/ ktory Zbory w Azyey excommunikowáć chćiał NiemObr 56, 18, 20, 22, 31, 57 (13); KochFr 74; KochWz 141; KochMRot C; ReszPrz 42; ReszList 156; KochPieś 1; Owa mémi poſtępki wſzytkiémi ſye brzydźiſz/ A ſwych chromych/ Iáchniku nieboże/ nie widźiſz. PudłFr 16, 17, 53, 65; GórnRozm C2; KochProp 6; KochWr 25; PaprUp H, H4v; ZawJeft 38, 39, 47; ActReg 135, 139, 140, 141, 148, 149, 161; Odpowiedział záthym Brutus: Záprawdę Collátine poki ia ná nogach ſtać będę/ nie będzieſz mogł zdraycow Oycżyzny karániu odiąć/ owſzem y ty ſam prze tákowy twoy poſtępek karánie odnieść muśiſz. Phil E2, F4 [2 r.], G4, H, L4, M3 [2 r.] (11); GórnTroas 71; GrabowSet Cv, G2, Mv, P3, P3v; OrzJan 49; RAcż Pánie/ prośimy ćię/ odpuśćić grzechy ſług twoich: [...] ktorzy nie możemy być z náſzego ná tym świećie poſtępku przed tobą záleceni. LatHar 411, 182 marg, 224, 328, 343, 354 (11); WujNT 1.Tim 4/15; O iákoż to rożna náuká od poſtępkow świátá tego/ ktory wſzyſtek rozum y dowćip ſwoy ná to wyſadza żeby widźiał y był widźiány WysKaz 4, 29 marg, 40; SarnStat 369, 382, 469 [2 r.], 843, 993; GrabPospR N; Więc poſpolićie oni pobożni dawni Polacy/ tákowe nádánia cżynili y zápiſowáli/ kłádąc przeklęctwá ſrogie w zakonie Bożym opiſáne ná duſzy/ ćiele/ ſławie/ máiętnośći/ potomſtwie/ y wſzech poſtępkách ná potomſtwo ſwe: ktoreby tákie nádánia łamáło. PowodPr 49, 40, 86; iż głupim vſtąpić/ á ich poſtępkámi ſię nie obráżáć madrego [!] rzecz ieſt. SkarKaz 314a, )(4v, 85b, 456b, 610a; CiekPotr 48, 90; CzahTr K2; GosłCast 35; Pátrząc do iákicheśćie nieprzyſtoynośći/ y práwie dźiećinnych y śmiechu godnych poſtępkow/ y zágmátwánia przyſzli. Naprzod obieránie poſłow ná ſeymikách tákie ieſt: iż możnieyſzy á śmielſzy czynią co chcą. SkarKazSej 694a, 694b, 696a; SapEpit A2v, A4, Bv; KlonWor 69; PudłDydo B2v.

postępek czego (2): Pámiętayże też/ iż káżdy poſtępek Krześćiáńſkiej cnoty ábo powinnośći twoiey/ ma tobie być ſowithą á hoyną miárą odmierzony RejPos 173, 117.

postępek przeciw komu (6): BibRadz *2v; EPISTOMIVM Ná Wędźidło Iego Miłośći Xięzdá [!] Hieronimá Powodowſkiego/ Kánoniká Poznáńſkiego: ku okazániu nieſłuſznego iego poſtępku przećiw niewinnym CzechEp kt, [1], [3], 15, 29 marg.

postępek z kim (1): Tedy kazał żeláznymi bláchámi roſpalonymi boki iey palić. A gdy nic niepomogło/ á więcey ſię zniego śmiałá mowiąc: nędzniku w háńbie zoſtáieſz y z Bogi twymi/ á ia widziſz iáko ćię przemagam/ á z twoich ſię poſtępkow zemną/ y ztego okrućieńſtwá śmieię. SkarŻyw 126.

postępek w czym (3): HistAlHUng A3; WSzytcy tedy Młodźieńcy/ á zwłaſzcżá ći ktorzi cżáſu ſwego máią być sługámi Rzecżypoſpolitey/ máią ſię o to pilnie ſtáráć/ áby ieſzcże zárázem zmłodu przeymowáli á w pámięć ſobie bráli ſpoſob poſtępku w rzecżách/ á ćwicżyli ſię w náukách potrzebnych do ſpraw ModrzBaz 13v; CiekPotr 49.

W połączeniach szeregowych (43): LubPs hh5v; á tá rozność miáry ieſt napoſpolitſza w ludźioch/ á przeto też ich obyczáie/ poſtępki/ y żądzé bárzo rozné ſą. SienLek Vuu; RejAp 116; Ale nád wſzytko/ w poſtháwie/ w ſłowiech/ w poſthępkach/ práwie ma być białagłowá od męſzcżyzny rozna GórnDworz V7v, R2v; RejPos 30v, 70, 114v, 228, 277v (11); RejPosWiecz2 94; Druga cżęść [tych ksiąg] ieſth od śrzednich lat iego [człowieka] iáka ma być ſpráwá około niego/ y iákie máią być poſtępki iego y ſtánowienie poććiwego żywotá iego. RejZwierc A3v; tákże też iuż y ludzi [Bóg] wzbudził niemáło/ ktorzy y piſmy poććiwemi/ y cżęſcią y ſpráwámi y ſłuſznemi poſtępki zdobią ſpráwy y przypadki narodu tego ſwoiego. RejZwierc 210, A3, 20, 24v, 30 [2 r.], 52v (12); CzechRozm 70; SkarŻyw 140, 459, 500, 509; Bolesław Krol niemyſlił áni chciał bitwy zwodźić. Też dla tego częścią/ áby ſie wywiedział o wielkośći liczby nieprzyiacioł/ o ich ſpráwie/ poſtępkách/ y vmyſlach. StryjKron 175; CzechEp 334, 354, 361; PudłFr 14; LatHar 20, 42, 344; SkarKaz 485a.

W przeciwstawieniach »usta [= mowa] ... postępek; występek ... porządny postępek« (2): Bo chytry Cżárt w vśćiech im Chryſtuſa y Ewángelią kłádzie/ ále w poſtępkách y w końcu ich ſwoie kroleſtwo/ to ieſt zápomnienie Bogá práwego/ funduie y ſzerzy. SkarŻyw 92; CzechEp 88.

W charakterystycznych połączeniach: postępkow litować, nasłuchać się, naszladować (4), patrzeć, uczyć się, wstydzić się (3); z postępku(-ow) chwalić, karać, obaczyć, pocieszyć się, pokaz(ow)ać się (9), rozeznać, śmiać się, uczyć (2), weselić się, widzieć (3), (po)znać (3); postępkom błogosławić (2), przeszkadzać, przypatrzyć (przypatrować) się (6); postępek(-ki) approbować, baczyć (2), chwalić (3), działać, fortunić, (z)ganić (7), (z)gromić (2), (od)mienić (3), miłować, naleźć (2), naprawować, objaśnić, odwoływać, opisować, osłabić, pilnować, począć, pokaz(ow)ać (4), potępić (2), powtarzać, przypominać, rozmyślać (3), rozważne (2), rządzić (3), słyszeć (2), sprawować (9), stanowić (2), szacować, szukać, ukazować, widzieć (2), wiedzieć (3), wspominać (4), wyliczać (wyliczyć) (3), wyprawować, zalecać, zasłonić, znać (2); na postępek(-ki) pamiętać, patrzeć (5), (ws)pomnieć (2), poźrzeć, przyzwolić (przyzwalać) (2); o postępek pozwać (3); w postępki wejrzeć (2), wględać, zajrzeć; za postępek(-ki) pokutować, wstydać się; postępkiem(-ami) bawić się, bronić się, brzydzić się (4), ćwiczyć się (2), gardzić (2), odmienić się, pobudzać się, podobać się (2), pokazować się, rozgniewać, szkodzić (2), świadczyć, wzgorszyć się, zasmucać, (o)zdobić (się) (2), zjednać, zwyciężyć; o postępku(-ach) czytać (2), pytać się, słyszeć (4); po postępkach znać; w postępku(-ach) celować (2), naszladować, zataić się, zhańbić się; postępek apostolski (2), baczny, bezbożny, biskupi, bogobojny, brzydki (2), Chrystusowy, (nie)chrystyjański (8), chytry, cielesny (2), cnotliwy (4), cny (8), cud(ow)ny (3), człowieczy, czujny, czysty, dalszy (5), doskonały, duchowny (2), dzisiejszy, dziwny (7), fałszywy (fałeczny) (3), fortunny, głupi (5), godny [czego] (4), gruntowny, hardy (2), kapłański, kościelny, krześcijański (6), księży, lekkomyślny, (nie)ludzki (3), maluczki, marny (3), mądry (3), męski, mężny, mężowy, nadobny, namniejszy (3), nędzny, nierządny, nieszczęsny, nietrefny (4), nieumiejętny, niewstydliwy, obłudny, odmienny, okrutny, omylny, osobliwy, papieski, (nie)pewny (2), piękny, płatny, płochy, pobożny (3), poczciwy (5), pogański, pokryty, (nie)porządny (2), pospolity, potrzebny, prosty, (nie)przystojny (5), roztropny (2), rozważny, sierdziwy, słaby (2), sławny (2), (nie)słuszny (7), (nie)sprawiedliwy (3), sprosny (5), srogi, (nie)szczyry (5), szkarad(n)y (3), szlachecki (2), święty (11), uczciwy (8), wszeteczny (2), zncny (3), zakonny, zapalczywy, znaczny (2); postępek bestyi, białychgłow, biskupa, cnotliwego, człowieka (człeka) (12), kapłana, kaznodzieje, kościoła, krolow (2), ludzi (4), męczennika, ministra luterskiego, ojcow, panienki, poddanych, przodków (3), rodzicow, Rzeczypospolitej, ślachcica, świata (tego) (4), świętych, uczniow, wiernych (wiernego) (4), wyznawacza.

Zwroty: »postępek popełnić« (1): podał mu zamek ná zmowie: wzruſzał pacta et foedera z poſtronnémi pány: rebellią facto pokázuiąc/ ábo którykolwiek poſtępek popełnił inny/ któryby właſnie był contra Rempublicam SarnStat 420.

»w [jakich] postępkach postępować« (1): poki Principes suis modis et rationibus sobie wdalszych postępkach, wiakich to Pan Bog wie, postępuią ActReg 147.

»postępek uczynić« (1): Iedno iż tám [u Łukasza] piſze cżłowiek ieden vcżynił był wiecżerzą wielką/ á tákież rozeſłał po wezwáne ſługi ſwoie [...]. A thu lepak Máttheuſz s. wypiſuie ſłowá Páńſkie/ iż powiedáć racżył w tey przypowieśći ſwoiey [...]: iż krol ieden vcżynił gody ſynowi ſwoiemu/ y tákież wſzytki poſtępki vcżynił w tym powołániu ſwoim/ iáko y Lukaſz s. piſze. RejPos 238v.

Wyrażenia: »dobry(-e) postępek(-ki)« [szyk 10:2] (12): Ludźie dobre poſtępki będa [!] ták miłowáć/ Ze w nich ieden drugiego będźie chćiáł celowáć. Prot D4; RejZwierc 182; CzechRozm 81v; PaprPan Dd2v, Ff3v; SkarŻyw 226, [237]; GórnRozm L; PaprUp B, Hv; SiebRozmyśl G4; SkarKazSej 670b.

»porządny postępek« (1): gdyż to znácżna ieſt/ iż nie złą [rzecz] ále dobrą/ nie wyſtępek ale porządny poſtępek wźiął ná zęby CzechEp 88.

»zły (a. złościwy, a. złośliwy), niedobry postępek« [szyk 21:3] (23:1): LubPs G3v; GórnDworz Cc6v, Ee4; iż ty cudzego ſzcżypty/ á dyabeł twego garſcią/ ktoremu tego Pan dopuśći zá złośćiwemi poſtępki twemi. RejPos 253v, 247, 262v, 335; BiałKat 163v; RejPosWstaw 21; SkarJedn 219; Ten [Bernat Klarewulski] ſłyſząc o iego [Wilhelma] niedobrych poſtępkách/ prośił zá nim Páná Bogá z pilnośćią/ áby mu dał vpámiętánie. SkarŻyw 164, 82, 89, 165, 291, 390; CzechEp 417; GórnRozm F4; Zwyćiężcá wiele może ſurowie roſkazáć/ Ale téż złym poſtępkiem może ſławę zmázáć. GórnTroas 22; Láſkąś záſłonił [Panie] poſtępek złośliwy/ Chcąc mi okázáć iákoś dobrotliwy GrabowSet N2v; PowodPr 19, 66; SkarKaz 610a; CiekPotr 14.

Szeregi: »drogi i (a, abo) postępki« (3): Chodził [Joram] drogámi á poſtępki Krolow Iſráelſkich [ambulavitque in viis regum Israel] Leop 2.Par 21/6; RejZwierc 200; CzechRozm 131. [Ponadto w połączeniach szeregowych 2 r.]

»mowy i postępki« (1): rozmaite mieszaniny przez to Interregnum były więc y zmow y zpostępkow wasni nie ladaiakie ActReg 106. [Ponadto w połączeniach szeregowych 4 r.]

»(i) myśli i postępki« (2): Myśli twoie ſą zdrádliwé/ Y poſtępki niewſtydliwé KochPs 78; SkarKaz 610b. [Ponadto w połączeniu szeregowym 1 r.]

»i nauka i postępki« (1): Zeby wiele młodzyeńcow/ cne przykłády z niego [Trzecieskiego]/ Mogli bráć/ y z náuki/ y s poſtępkow iego. RejZwierz 75v. [Ponadto w połączeniach szeregowych 4 r.]

»obyczaje, (a, i) postępki« [szyk 8:2] (10): pocżąwſzy od páná/ iáko on porządnie Rzecżpoſpolitą ſpráwowáć ma: naydą theż y poddáni w iákich obycżáioch á poſtępkoch przyſtoynych przećiw Bogu y przełożonym ſwym zoſtawáć máią. BibRadz *2v; nie thelko vbior/ ále poſtępki obycżáie/ (odłożywſzy mowę/ y vcżynki ná ſtronę) odkrywáią cżłowieká/ iáki ieſt w ſobie. GórnDworz L8v, M, Ccv, Mm, Mm2v; RejZwierc 3; RejPosRozpr c4v; CzechEp 401; PaprUp Dv. [Ponadto w połączeniach szeregowych 4 r.]

»postępki i porządki« (1): A więcże ták rzecżeſz/ áby im tego Bog dopuſzcżał/ żeby oni dobrzy przez złośniki po śmierći tym byli karáni/ [...] iż ták ony ich przeſzłe poſtępki y porządki/ dobre y święte wyniſzcżone przez złoſniki bywáły? CzechRozm 81v.

»postawa a postępki« (1): Tákże y w inych przypadkoch przyrodzenia náſzego/ káżdy ſnádnie poznáć może s poſtáwy á s poſthępkow iego [człowieka poczciwego umysłu]. RejZwierc 19v. [Ponadto w połączeniach szeregowych 4 r.]

»postępek i przykład« (1): ná oſtátku im [Skanderbeg panom] obiáwił rychłą śmierć ſwoię/ proſząc ich áby tym poſtępkiem y przykłádem ſie nieprzyiaćielowi ſwemu bronili/ iáki máią zoſtáwiony od niego BielKron 258.

»rzeczy i postępki« (3): RejZwierz A3; miał do śiebie ty wády: iż rad ſwą ſtronę zdobił/ á ſwych ſektarzów złé rzeczy y poſtępki rad ſłodźił BiałKat 163v; SkarŻyw 518. [Ponadto w połączeniu szeregowym 1 r.]

»skutki i postępki« (1): Hárde skutki y postępki [!] Papieskie. CzechEp 334 marg. [Ponadto w połączeniu szeregowym 1 r.]

»słowo a (i) postępki« (2): Aleby thych węzłow nie trzebá cżynić wedle wymyſtow ſwiátá tego/ ták iáko ſobie tuſzyſz/ ále wedle ſłowá á poſtępkow Páná ſwego RejZwierc 192v; SkarŻyw 460. [Ponadto w połączeniach szeregowych 2 r.]

»sposob(y) i postępek(-ki)« (2): Poſyłam W.M. ty kſiąſzki/ z roznych ſentenciy y s przypadkow omylnośći ſwiátá tego/ iáwnych á widomych zebráne/ kthore w ſobie nioſą á zámykáią ſpráwy y poſtępki iego: Gdyż ná nim ſą rozmáithych ſpraw/ á z dziwnemi ſpoſoby y poſtępki/ rozni á rozlicżni ſtanowie wyſtáwieni. RejWiz A4; CzechEp 196.

»(i) sprawa(-y), (a, i, abo) postępek(-ki)« = gesta, actus Vulg [szyk 64:9] (73): Nie tákći złośćiwym ludzyom fortunić ſie będzye/ Bo tych ſpráwy y poſtępki niſzcżeć muſzą wſzędzye LubPs Bv, bb5v, ee; RejWiz A4, 14, 124; RejZwierz 1, 139v; Ale ine ſpráwy y wſzytki poſtępki iego [Achaza] [Residua autem eius et omnium viarum eius] ták przednieyſze iáko y poſlednieyſze/ nápiſáne ſą w kſięgách Krolow Iudſkich y Izráelſkich. BibRadz 2.Par 28/26; OrzRozm Cv; KochZg A4v; Pod figurą tey nędzney Iezabel thu ſłyſzyſz iáko ſrodze Pan grozi nam wſzytkim/ ktorzybychmy ſie thu w żywociech ſwoich ſpráwowáli ſpráwámi á poſtępki iey RejAp 31, BB6v, 34, 43, 50, 105v, 106v, 112; GórnDworz D2v, M5v; Abowiem bez miłoſierdzia Páńſkiego/ wſzytki ſpráwy náſze/ wſzytki poſtępki náſze [...] zámknął Pan Bog pod grzechem. RejPos 129v, 50, 134, 142v, 182, 247 (16); A Ták rodzicy pocżćiwi gdy ſie im rodzą dziatki/ máią pilnie obacżáć/ ieſli nie s płánet tedy wżdy s przyrodzenia ich/ ku cżemuby ſie ná potym ſpráwy ich y poſtępki ich pociągáć miáły. RejZwierc 6v, A3v, 3, 19v, 20v, [28]v (15); RejPosWstaw 21; BudBib 3.Esdr 1/32; CzechRozm 39, 60; CzechEp 21, 24, 48, 96, 362; Iáka tedy rożność dniá od nocy/ thák rożne ſą poſtępki Rzymſki Xiężey/ od ſpraw y poſtępkow Apoſtolſkich NiemObr 88, 41 [2 r.], 43, 154, 159; ReszPrz 96; ReszList 156; WerGośc 269; LatHar 110, 301; WysKaz 40. [Ponadto w połączeniach szeregowych 25 r.]

»stany i postępki« (1): A tu wnet pilno rozważáć mamy/ ſtany y poſtępki żywotow ſwych/ iáko ich vżywamy/ á iáko ſie ſpráwuiemy w powinnoſciach ſwoich. RejPos 117.

»żywot(y) i (a) postępekt-ki)« = vita et viae PolAnt [szyk 6:1] (7): Cżęść Thrzecya Spraw Páńskich/ w kthorych ſie zámykáią poſtępki y zywoty ſwięthych niektorych RejPos 269, 273v marg, 347; RejZwierc 267v; BudBib Sap 2/15; Tákić był żywot y poſtępek Ianá tego. SkarŻyw 136; LatHar 324.

W przen (3): Cżłowiek ktory łágodnemi á obłudnemi słowy mowi do przyiaćielá ſwego/ zárzuca ſieć poſtępkom ſwoim. Leop Prov 29/5; Przeto niechay nielubi ucho twe cnotliwe Pochlebſtwa/ ktore/ iako źwierciadło fałſziwe/ Rozną twarz twych poſtępkow tobie ukazuie KochSat C; [człowiek pijany] nie báczy tego do śiebie/ żeby w czym wykrácáć [!] miał/ owſzem widźi mu ſię/ że prżyſtoynie/ á práwie podług powinnośći ſwey czyni/ áno wſzyſtko opák ſię ma/ á poſtępki iego łykámi pachną. GórnRozm H3.
α. O Bogu i Chrystusie (48): Dziwuy ſie iáko ſtráſzne ſą poſtępki iego LubPs P3, H4v; RejWiz 182; A dośwatcżenie álbo nauka o Boſkich poſtępkach zawiera w ſobie ſprawy barzo wyſokie KwiatKsiąż K; RejAp AA6v, 85, 100; RejPos 333v [2 r.], 335; RejZwierc 195; O pánie/ wſzytki poſtępki twoie ſpráwiedliwé/ Zakon twóy nienágániony/ świádectwá prawdźiwé. KochPs 185, 114, 147; SkarŻyw 196 marg; Wiemy bowiem z poſtępkow Páná Chriſtuſowych/ iż on cżęſto ná polu/ nád wodą/ ná puſzcży/ y w domv vcżył. NiemObr 22.

postępek z kim (1): Bo tych trzech rzecży [do dobrej pokuty, tj. skruchy, spowiedzi i zadośćuczynienia] chćiał Pan Bog poſpolićie po tych wſzytkich/ ktorzy pokutę cżynili [...]: iáko ſię temu przypátrzyć możeſz w poſtępkách Bożych z Adamem y Ewą LatHar 108.

W połączeniach szeregowych (8): Zádziwuie ſie onym nierozmierzonym á żadnym rozumem nieogárnionym poſtępkom/ ſpráwam/ ſądom/ y ſpráwiedliwoſciam Páńſkim. RejAp AA4v, 149v; RejPos 179v, 294v, 339v, [344]v; A ták moy miły Krześćiáńſki brácie/ [...] ábyś ſie ſpráwował wedle ſłow/ poſtępkow/ á właſney náuki Páná ſwego/ nie wdawáiąc ſie nic w żadne wykręty ſwiátá tego RejZwierc 206, 1.

Zwrot: »chodzić postępki« = postępować według czyichś zaleceń (1): A vcżynił go Kſyążęciem możnym nád inymi/ Aby on porządnye władnął w mądrośći wſſytkimi/ A vcżył ye záwżdy chodzić poſtępki ſwoimi. LubPs Y.
Szeregi: »drogi i (a) postępki« (2): A żadna zmázá áni mákułá áni omyłká nigdy nie byłá ználezioná w tych ſwiętych drogach á poſtępkoch tego tho Páná. RejAp 29, 29.

»nauki, (a) postępki« (2): Tegoż ſłuchay iáko ſłucháć maſz/ od tegoż ſie vcż/ tegoż pilnuy w ſwiętych náukach á poſtępkoch iego/ á nigdy nie zbłądziſz od tey ſwiętey á iáſney ſwiátłośći iego. RejPos 339, 334v. [Ponadto w połączeniach szeregowych 2 r.]

»rozmowy i postępki« (1): wżdy z nimi [Chrystus z apostołami] mowił y otwarzał im myſli y ſercá ich. Ale z námi/ ách nieſtotyſz/ nie tylko áby miał otwárzáć ſercá á myſli náſze/ ábo obiáśniáć w nas ony ſwięte rozmowy ſwoie/ y poſtępki ſwoie/ nam ná piſmie zoſtáwione: ále [...] RejPos 230.

»sprawa(-y), (a, i) postępek(-ki)« [szyk 13:3] (16): RejPs 214; áby temu obłędliwemu ſwiátu były obiáſnione dziwne ſpráwy á poſtępki tháiemnic Boſtwá ſwego RejAp AA6v, [15]v; RejPos 204v, 206v, 212v, 291, 313 (9); We wſzytkich ſwych poſtępkách pan ieſt ſpráwiedliwy/ We wſzytkich ſpráwách ſwoich dźiwnie litośćiwy. KochPs 211; NiemObr 68; Wſzytkie ſpráwy iego/ wiárą opływáią/ A poſtępki/ wſzelką ſpráwiedliwość máią GrabowSet T4v; LatHar 664. [Ponadto w połączeniach szeregowych 6 r.]

»środki [= sposoby] i postępki« (1): Choćiaſz mowię/ bes tego wſzytkiego mogł [Bóg] to był ſam przez ſię vcżynić co iedno przez tákowe środki y poſtępki cżynił. CzechRozm 122v.

β. O zwierzętach (3): Iż orzeł wyſoko buia/ Párdus dziwno ſkacże/ Lew/ Miedźwiedź co potka tho łamie [,..]. Wieprz powiedáią iż kiedy trawá roſcie tedy ſłyſzy [...]. Y ſzácuie ſobie drugi ty poſtępki źwirzętom od przirodzenia dane. RejZwierc 99; gdy też [ksiądz Powodowski] nie náśláduie owcżych poſtępkow CzechEp 22.
Szereg: »sprawy i postępki« (1): Ale to ieſt iego vmyſł/ áby vkazawſzy trudne poznánie drogi/ to ieſt ſpraw y poſtępkow Orłá ná powietrzu latáiącego ktory z trzaſkiem przypada y gęśi ábo kury łápa: [...] CzechRozm 130v.
a. Dysputa, spór [około czego] (1):
Wyrażenie: »postępek uczyniony« (1): oglądayże iego [Herborta] poſtępek około kácerſtwá/ z zacnemi y z wielkimi ludźmi w Sanockiey źiemi z Pány Bálmy vczyniony OrzRozm I.
3. Działanie natury społecznej (państwowej, urzędowej itp.), też sposób rządzenia krajem; często sg w funkcji pl (113): Poſlyely do Czyebye wrzeczach ſzwoych krolyowa yey mcz vegyerſka thedi wedlye navky kthoracz wipyſche wrzeczi yey mczi ſprawowacz bendzyeſch. a ſtharacz ſzye otho abi na dobrem poſtempkv zoſtaly LibLeg 11/174v.

postępek w czym (3): Alye yſch czeſtho seymi thakowe za oycza pana Voyewodzynego ſkladane bili a nygdi ſkvthkv nyebrali. A yego K. mcz nanye radi. ſſwe od granycze odlyegle ſlyacz koſth wyelky czinycz raczil nyeradbi [może błąd zam. rad by] thego yego Kro. mcz wydzyal abi za pana Voyewodi kthemv prziſcz myalo yſchbi prethſchi wthem poſtempek bil LibLeg 11/164. Cf »postępek uczynić«.

postępek czyj, czego [w tym: ai poss (4), G sb (3), pron poss (1)] (8): iáko [Pan] Ták podoba mi ſye tá roznicá twoiá Papiſto miły/ iż Krolá Polſkiego oddźielaſz ták od pogáńſkich/ iáko też y od Krześćijáńſkich Krolow innych/ Práwy y poſtępki náſzemi Polſkiemi OrzRozm L4v, L3; W Tym QVINCVNXIE/ Rozmowá ieſt [...] o Poſtępkoch Seymów Polſkich OrzQuin A2v; Nie chcećie áby o tym wiedźiał lud poſtronny/ Iáki tu bywa w Polſzcze poſtępek Koronny. Prot A2v; PaprUp G2v; SarnStat 313. Cf Wyrażenie.

Zwrot: »postępek (u)czynić« [w tym: w czym (2)] [szyk zmienny] (4): BielKron 194; A gdyż nam tá kráiná wychowánie dáłá/ Rádzibyſmy by w ſobie wſzyſtko dobre miáłá. Przeto ią przeſtrzegamy w iey nieopátrznośći/ Aby rządny poſtępek cżyniłá w ſwey włośći. BielRozm 8; wskazałeś mi to WKM abych się zIego Mscią Panem Kanclerzem otych wszytkich rzeczach rozmowił y ex mia Iego Msci wtym dalszy postępek vczynił ActReg 106, 79.
Wyrażenie: »postępki kościelne« (2): wyſłał [św. Bonifacy] iednego do Rzymu/ [...] pytáiąc go [papieża] o niektore poſtępki kośćielne/ iákoby ſię wnich záchowáć miał. SkarŻyw 517, 518 marg.
Szeregi: »bieg i postępek« (1): A wſzákóż Król Alexánder poſtánawia, żeby Wielki Márſzałek, Márſzałká Nadwornégo do wſzyſtkich rad y tráktátów wzywał: áby gdy on odiedźie, wiedźiał/ iákoby miał continuowáć biég y poſtępek rządu Nadwornégo. SarnStat 313.

»(ani) prawa i (ani) postępki« (2): A ták niegániąc Czechow/ áni Práwá Czeſkiego/ áni poſtępkow Kroleſtwá onego/ zoſtańmy przy Práwie ſwym Polſkim OrzRozm L3, L4v.

a. Działanie prawne, postępowanie sądowe; processus JanStat, JanPrzyw, Cn; quaestio Mącz, JanStat; actio Modrz, JanStat; forma Modrz, Cn; testamentum PolAnt; profectus Modrz; impetitio, strepitus JanStat; formula, norma, persecutio, ratio, tenor, usus, via Cn (98): czo pan Viernosz pocziągnąl w prawo [...] xyedza oborskiego [...] thedy tesz ych Miloscz panowye then wssythek postempek vyrokiem swym wnyvecz obroczili ZapWar 1550 nr 2665; GroicPorz C2v, p4; ModrzBaz 90; Tedy po długich znim [Ustazanesem] tákich y owakich poſtępkách/ nákoniec kázał mu głowę vćiąć. SkarŻyw 305; IEſliby komu ſługá poſłány z témi pieniądzmi [...] álbo vmárł ná dródze/ álbo ſie iáki caſus przytráfił/ tedy ten/ czyie pieniądze były/ ma oświádczenié przygody onéy ſwéy w Grodźie blizſzym vczynić/ y zápiſáć. A zátym poſtępkiem vtracáć Dźierżáwy ſwéy nie będźie SarnStat 362, 95, 435, 581 [2 r.], 1149.

postępek czego (6): CLá wſzyſtkie poddánych náſzych/ áby były przez Vrzędniki [...] rewidowáné/ to ieſt/ áby ſpiſáli właſność mieyſc/ circumſtánciȩ wſzyſtkié/ z którychby mógł ſie wźiąć dálſzy poſtępek kogniciiéy SarnStat 403. Cf Wyrażenia.

postępek przeciwko komu (10): Diar 52; OrzRozm H4v; GórnRozm F4v; Krol [...] Przeciwko tym ktorzy przy Maximilianie postępku nie bronieł ActReg 5v, 4v, 6; SarnStat 828, 1246. Cf Zwroty.

postępek z kim (2): bo ziego wypusczęnia albo zadzierzenia albo y postempku znim dependent omnia mea consilia. ActReg 79; SarnStat 581.

postępek czyj [w tym: G sb (4), pron poss (1), ai poss (1)] (5): OrzRozm H4v; piſzą Rok ná Roki bliſkié źiemſkié álbo dálſzé/ wedle tych ſtron pozwu álbo pozwów/ y wſzyſtkiégo poſtępku powodowégo y téy ſpráwy/ która ſie toczy między niémi SarnStat 1258, 6, 828, 1245.

W połączeniach szeregowych (4): Z ſtrony ſługi [tj. urzędnika sądowego] dwie rzeczy: Iedná áby pozwał/ Druga áby pozwánie zawżdy v Kſyąg zeznał. [...] A ták ty dwie rzeczy [...] w káżdym pozwie ſą ták potrzebne/ iż y ſkazánie/ y poſtępek/ y przezyſki bes nich bywáią niczemne GroicPorz p4; ModrzBaz 84; ActReg 79; SarnStat 1213.

W charakterystycznych połączeniach: postępek dalszy (4), długi (2), powodowy, sprawiedliwy (3), wszel(a)ki (6), wszy(s)tek (7), zwyczajny; postępku(-ow) odprzysiąc się, patrzeć (2), skracać, zaniechać; postępek(-ki) odsyłać, wiedzieć.

Zwroty: »iść swoim postępkiem« (1): WYłożony Sąd to ieſt/ kthory bywa czáſow wedle práwá zámierzonych/ á idźie ſwoim poſthępkiem záwżdy przes dwie niedźieli GroicPorz k4v.

»postępek [przeciwko komu] mieć« (1): KTórzykolwiek ná Sądźie śiedzący/ [...] chcąc złośliwie niektóré vćiſnąć pracámi y nakłády/ y żądáiąc z ták prácuiących wyćiſnąć nieco pieniędzy [...] á to dla tego/ áby ſie im odkupili od trudnośći y vtrapienia którzy ácz żadnéy ſpráwy y práwnégo poſtępku przećiwko nim nie máią/ wſzákże prokuruią rózné pozwy y zmyślone piſzą ſpráwy. SarnStat 566.

»postąpić do postępkow« (2): dla tego ćię przypozywa/ ábyś pilnował/ gdy poſtąpi do dálſzych ſtopniów y poſtępków práwnych. SarnStat 828 [idem] 1245.

»postępek (u)czynić; postępek uczynion« [w tym: na kogo (1), przeciwko komu (1), o co (1)] [szyk zmienny] (3;1): UstPraw Kv; Decernere quaestionem, Vcziniwſzy poſtępek práwny/ to co práwo nieſie vczinić. Mącz 336a; ActReg 3v; á iednák oná dániná/ y pozew onému Szláchćicowi poſseſsorowi dawnému tych dóbr/ nic ſzkodźić niema/ choćby nań iáki poſtępek vczynion był SarnStat 1199.

Wyrażenia: »postępek prawny, prawa« = processus iuris JanStat, JanPrzyw, Cn; quaestio Mącz, JanStat; actio Modrz; impetitio, iuridicus actus, processus causae a. iudiciarius, strepitus (iudicii a. iuris) JanStat; forma iuris a. iurisdictionis, formula, norma iuris, persecutio, processus iurisdictionis, ratio, tenor iuris, usus fori, via iuris Cn [szyk 27:10] (34:3): xyęza s kapituły ktorzi na ten czas przi koscziele bęndą bendą povinny pana Viernossa v Act Consistorskich qwitovacz y vypusczicz dobrovolnie spostempku prawa ZapWar 1550 nr 2665; Też tak JKM raczy mieć po IchM księżej biskupiech [...], aby postępkow wszelakich prawnych de haeresi przeciwko ludziom rycerskiego stanu aż do drugiego sejmu zaniechali Diar 52, 72; GroicPorz A4, a4; Podnieſienie wywołánia ktore bywa dawano zá złem przewodem práwá gdyby miáło być prorogowáno/ winien będzie ten komu ie dádzą przyzwáć ſtronę do Grodu kiedy ma tákowe podnieśienie obwołáć/ a tám ma okázáć iż żadnego poſtępku práwego [!] nie omięſzkał czynić o zły przewod práwá. UstPraw Kv; De piano causam aliquam cognoscere, apud Iurisconsultos, Króm poſtępku práwnego/ Iednánym obyczáyem rzecz którą oſądźić. Mącz 303a, 336a; ModrzBaz 84; Exempla Iſagogica álbo przykłády dla zápráwienia y ćwiczenia młodſzych w poſtępkách práwnych SarnStat 1262, 6, 158, 184, 276, 433 (27).

»postępek sądow(n)y, sądu« = testamentum iudicii PolAnt; iudicii forma, processus iudiciarius Modrz; actus iudiciarius JanStat [szyk 15:4] (17:2): Ale iż Pozew/ wſzelkiego Sądownego poſtępku ieſt gruntem/ á ná ſłuſznym pozywániu wiele zależy GroicPorz p, B4, C, C2 [2 r.], p [2 r.], pv żp, gg4v żp, nn4; BibRadz Eccli 38/36[37]; OrzRozm H4v; Spráwiedliwſzyby to był poſtępek ſądu [Liceat]/ kiedyby y pánu poddánego/ y poddánemu Páná/ do ſędźiego pozwáć ſię godźiło. ModrzBaz 89, 84, 97, 117v; SarnStat 115, 828, 1245.

Szeregi: »pozew i postępek« = citatio et processus JanStat (2): ieſłi [!] ná naćięzſzą prżiydźie/ tedy prżyśięże ſtroná/ iáko o pozwie/ y poſtępku prżećiwko ſobie nie wiedźiáłá/ y ták wynidźie/ z dawnego práwá. GórnRozm F4v; SarnStat 1258. [Ponadto w połączeniu szeregowym 1 r.]

»przewod i postępek« (1): tedy tákowé przewody y poſtępki do rozgrániczenia tego Woiewództwá záwiéſzamy SarnStat 1183. [Ponadto w połączeniu szeregowym 1 r.]

»sprawa i postępek« = causa seu quaestio JanStat (2): ABy obywátele koronni ex ignorantia w ſwych ſpráwách y poſtępkach práwnych nieupádli SarnStat 6, 566. [Ponadto w połączeniu szeregowym 1 r.]

»stopnie i postępki« (2): SarnStat 828 [idem] 1245 cf »postąpić do postępkow«.

α. O prawie bożym [w tym czyj (12): G sb i pron (9), ai poss (2), pron poss (1)] (13):

W połączeniach szeregowych (6): Abowiem [Kościół] nic inſzego nie ieſt/ iedno wſzytko zebránie Krześćiáńſkie/ gdzieżkolwiek ieſth po ſwiátu roſproſzone/ kiloby ſie ozywáło imieniem Páńſkim/ á zachowywáło powinnośći ſwe/ wedle náuk/ roſkazánia/ á wſzytkich poſtępkow Páńſkich. RejPos 51, 294, 335 [2 r.], 338; Bo ſie dawno opowiáda/ iż ieſli mię ſłucháć nie będziecie/ á rády/ á woley/ á poſtępkow mych ſtrzedz nie będziecie/ otworzę wrothá dzikim źwirzęthom ná was RejZwierc 188v.

Szeregi: »postępki i nauka« (1): Iednák przedśię niewiem/ żeby y on [...] prawdźiwie wedle Chriſtuſá páná/ y wedle poſtępkow y náuki Apoſztolſkiey/ ſługam Bożym/ iáko ſługá/ ſłużył? CzechEp 333. [Ponadto w połączeniach szeregowych 2 r.]

»postępki i postanowienie« (1): Ale iż gwałt/ ktory ſie dzyał y dzyeie imieniowi Páńſkiemu/ ſwięthey chwale iego/ y nieomylnym poſtępkom y poſthánowieniu iego/ wedle obietnic iego/ y kámienie wzbudzáć muśi RejPos Ooo5. [Ponadto w połączeniu szeregowym 1 r.]

»sprawy a (i) postępki« (5): iuż nigdy płathna żadna wymowká twoiá być nie może przed Máyeſtatem iego/ [...] boś iuż wzgárdził wſzytki ſpráwy á poſtępki wſzytkiego Boſtwá w Troycy iedynego. RejPos 335, 44, 326v, 327v, Ooo4v. [Ponadto w połączeniu szeregowym 1 r.]

β. Wyrok (4): Conditionem repudiare aequissimam, Nie chcieć prziyáć [!] ſpráwiedliwych poſtępków/ nie chcieć przeſtác ná bárzo słuſznych poſtępkách. Mącz 352d.
Wyrażenia: »postępek prawny« (1): gdźieby ná kim iákié Dekrétá y poſtępki práwné extra Palatinat. et diſtrictum eius proprium, do którégo ſie odzywał/ otrzymáné były SarnStat 1183.

»sądowny postępek« (1): Ieſli ieſt iáki cżłowiek słábey wiáry/ ma być od vrzędu poyman: y w więźieniu ták długo ma być/ [...] áż ſię iego ſpráwá ſądownym poſtępkiem ſkońcży [a iudice de maleficio eius ... iudicatum fuerit] ModrzBaz 84v.

Szereg: »dekret i postępek« (1): SarnStat 1183 cf »postępek prawny«.
4. Sposób postępowania w różnych dziedzinach działalności; ritus Vulg; res Modrz; processus JanStat (163): LubPs P5v marg; I mowił Pan do Moizeſſá/ rzeknąc: Ten ieſt poſtępek/ gdy trędowáty ma być oczyżczony: [...] Leop Lev 14/2; Abowiem niektorzi chwałam [lege: chwałą] y poczcżiwośćiam [lege: poczciwością]/ á drudzy dáreczkámi y łagodnośćiami máią być prziwabiáni: á drudzy groźbami y bićim máią być przimuſzáni. A ten wſzyſtek poſtępek [...] má być [...] podług rozumu miarkowan KwiatKsiąż E4v, B3, C3v, P3, Q; á chceſzli możeſz téż vżywáć [chcąc zmierzyć coś wysokiego] poſtępku tego którym máło przedtym o ćiéniu powiedźiał GrzepGeom P2v, I2, O4; RejPos 252v; BudNT przedm c6v; CzechRozm 126; CzechEp 103; SarnStat *8v.

postępek czego (6): iż on [zakon Mojżeszowy] [...] wſſyſtkim poſtępkyem obrzędow y ofyar ſwoich yego [Boga] ſpráwę y doſyć vczynyenye zá grzechy wſſech ludźi známyenował. KromRozm II e4; A thu maſz vważáć káżdy Krześćiáńſki cżłowiecże/ iáki ieſt ſtrách wymyſláć ſobie ine zakony/ y ine poſtępki żiwotow rozmáitych RejPos 44; WujJud 98v marg, Nn5; StryjKron A3v; SarnStat 459.

postępek około kogo, około czego (2): KwiatKsiąż Pv; Nuz do Tractatow wszelakich zdomem Rakuskim, ypostempku dalszego około Maximiliana, [...] mozebydz otym Stanowiono, iako naSeymie ActReg 136.

postępek ku czemu (2): A thám nieomylnie/ iákoś ſłyſzał/ naydzyeſz wſzytki pociechy ſwoie/ naydzyeſz wſzytki drogi y poſtępki ku poſtánowieniu pocżćiwego żywotá ſwego RejPos 169v, 295.

postępek z kim (3): Obyczay poſtępku z Kácérzmi. OrzQuin Aa2 marg; ActReg 110. Cf »postępek kościelny«.

postępek w czym (3): BielKron 204v, 335v; Pecuaria – Poſtepek wchowaniu bidła. Calep 767b.

postępek czyj [w tym: G sb (6), ai poss (1)] (7): Doktor Kromer ſzeroko piſze w ſwoiey Kronice Polſkiey/ o pocżątku á wywodzie náſzego Polſkiego narodu ſpilnośćią ſie wywiáduiąc od poſtronnych Chronográfow ták ſtárych iáko y nowych/ kthore wyrozumiáwſzy/ ſtrofował wſzytek poſtępek ſtárych náſzych Kronikarzow w piſániu ich BielKron 335v; KwiatKsiąż E2v, P3; OrzQuin X4v; RejPos 230v, 235v; ma być w tey mierze záchowan poſtępek medykow/ ktorzy gdy bacżą że żadnymi lekárſtwy nie może być zarázá w ciele cżłowiecżym będąca odpędzona/ [...] cżęśći drugie ciáłá odćináią Phil R3.

W charakterystycznych połączeniach: postępek błędliwy, chytry, dalszy, dostateczny, pożyteczny; postępek chwalić, ganić (2), naleźć, opuszczać, oznajmić (2), ukazać (2), wymyślać, postępku używać (2).

Zwrot: »[jakim] postępkiem iść« (2): Iurko Bełſkiey źiemie dzierżawcá/ chytrym poſtępkiem idąc/ mienił ſye być ołdownikiem á nie gwałtownikiem krolewſkim BielKron 375v, 196.
Wyrażenia: »postępek kościelny« [w tym: z kim (1)] (2): LatHar 111; Nie zábraniać Pan ſpráwiedliwośći/ áni ſrogiego karánia złych ludzi/ áni gáni vczynku Heliaſzowego/ áni poſtępkow kośćielnych/ ktore haeretyki choć ná gárdle karzą. WujNT 233.

»ktorym postępkiem« = jak (1): Ktorym poſtępkiem ten Nowy Teſtáment przełożon. BudNT przedm dv marg.

»tym(że) postępkiem« = w ten sposób (6): Piſał też [Erazmus] y Luterowi przyiacielſkim obycżáiem/ áby przymowek przeſtał przećiw Stolcu Rzymſkiemu/ á thym poſtępkiem ſzedł y kázał iáko Apoſtołowie cżynili BielKron 195, 194, 336v; KwiatKsiąż Hv; CzechRozm 20v; gdyż wſzytko cokolwiek przez nie [obywateli] bywa ſpráwowano/ nie ku ich priwacie/ ále ku zdrowiu Oycżyzny obrácáć ſie ma/ áby tym poſtępkiem immortalitatem gloriae ſobie záſłużyli. Phil B2.

Szeregi: »drogi i postępki« (3): kthory [Mesjasz] iuż iemu [czlowiekowi] dokońcżyć miał thego obiecánego miłoſierdzya iego [Boga]/ á vkázáć mu wſzythki drogi y wſzythki poſthępki ku nálezyeniu łáſki ſwiętey iego RejPos 295, 169v, 329v.

»obyczaj, (i, a) postępek« [szyk 3:2] (5): Ten tedy [w karaniu] obycżay á poſtępek ná tym wſſytkim zaſadzon yeſt/ áby rodzicy nye zápalonem gnyewem/ áni s popędliwą furią [...] dzyeći ſwych doglądáli. GliczKsiąż F8v; KwiatKsiąż Pv; WujJud 98v marg, Nn5; StryjKron A3v.

»postępek i porządek« (1): Tenći ieſt poſtępek y porządek onéy mądrośći Bożéy: Quae attingit a fine vſque ad finem fortiter, et diſponit omnia ſuauiter. OrzQuin X4v.

»sposob albo postępek« (1): Tenże teſz ſpoſob około licżby/ który Arithmetiką ieſt nazwan: y owielkosciach ktory Geometrią bywa mianowąn/ wktoym [!] ſpoſobie albo poſtępku/ podług rozmaitych przyſtoſzywan [...] rozmaite polożenia/ lidżb y wielkośći poſtánowione bywáią KwiatKsiąż I3.

»sprawa i (a) postępek« (2): yſzechmi śie zwolili niny y na prziſſłe czaſy naſſze czeladkę thak iako śie opisało rzędzicz y sprawowacz, gdziesmy thei nadzieie, yſz za thakową sprawą y postempkiem czeliadz naſſa, bendzie nam starſſim [...] powolnieiſſa y wiernieiſſa ListRzeź w. 47; RejPos 72.

a. O wojsku (14): Hannibal [...] potkał ſie z nieprzyiaćielem/ tym obycżáiem/ iż z nienagłá zákzrywiáiąc [!] woyſko poſtępowáł/ á tym obycżáiem przywiodł nieprzylaćielſkie [!] woyſko ná pośrodek ſwdy y záwárł ie miedzy ſobą/ ále ná tháki poſtępek trzebá ćwicżonych ludźi. BielSpr 40v, 6v, 15v.

postępek czego (2): BielSpr kt cf »postępek i zachowanie«; BielSpr 21v cf »obyczaj albo postępek«.

postępek około czego (2): GórnDworz E2; Ale ſię iych wiele vſkarża/ że vmieiętność walcżenia/ y ten wſzytek około ſzykowánia woyſká poſtępek máło ieſt pożytecżny zá náſzego wieku/ dla dźiał/ od ktorych wiele tyśięcy ludźi ginie. ModrzBaz 113.

W połączeniu szeregowym (1): WIele ieſt przycżyn y obycżáiow y poſthępkow/ ktoremi nieprzyiaćielá możeſz pożyć BielSpr 19v.

Zwrot: »[jakim] postępkiem iść« (1): Máią theż ći dwa [baszowie] pod ſwą ſpráwą lud ná pocżthy wielkie rozłożony rozmáitey ſpráwy/ y rozmaitym poſtępkiem idąc ku potrzebie woienney BielKron 260.
Wyrażenia: »ktorym postępkiem« = jak (1): [przyszli wodzowie muszą się nauczyć] ktorym poſtępkiem by nieprziaćielſkiego woiska rycerſtwo mogło być rozegnano KwiatKsiąż O3v.

»rycerskie postępki« (1): Marius [...] choć był ſtáry/ [...] y mężem bárzo chwáłebnym w woiennych rzecżach: á wſzakoſz wpokoiu yżeby ſyna ſwego wryczerskich rzecżach y poſtępkách wićżwicżył/ ná káżdy dzień z młodzieńczyki wpole wyieżdżał KwiatKsiąż O.

»postępek wojenny« = bellum (gerendum) Modrz [szyk 2:1] (3): Ale naywięcey Hetman/ ktorego ſpráwą wſzytek ſię poſtępek woienny tocży/ ma być táki [...] ModrzBaz 115, 8v; ReszPrz 179.

Szeregi: [»postępek, drogi«: Tá rádá [wojenna] ma vpátrowáć iákowy poſtępek/ iákié drógi/ álbo któréby mogły bydź znowu wynáleźioné/ którémiby ſie mogło co pomoc/ álbo coby mogło nieprzyiaćielowi ſzkodźić. CerGór 27.]

»postępek i fortel« (1): Thu położę Ricerſkie práwo/ kthore potrzebá/ żeby dworzánin rozumiał/ [...] y wiedział poſthępki wſzytki/ y fortele/ około bitwy w ſzránkach GórnDworz E2.

»obyczaj albo postępek« (1): Cżwarty obycżay álbo poſtępek ſtánowienia woyſká. BielSpr 21v. [Ponadto w połączeniu szeregowym 1 r.]

»rzecz i postępek« (1): KwiatKsiąż O cf »rycerskie postępki«.

»postępek i zachowanie« (1): SPRáwá Rycerſka według poſtępku y zachowánia ſtárego obycżáiu Rzymskiego/ [...] ku cżytániu y Náuce Ludźiom Rycerſkim pożytecżna. BielSpr kt.

b. Przepis prawny, sposób postępowania prawnego, prawo; actio Modrz, JanStat; pars Modrz; ordo, processus, progressio, progressus JanStat (97): GroicPorz A4, l2, ſv, ſ4; ModrzBaz 87v; iż do tych czáſów nie był w Práwie opiſány poſtępek/ iákowyby miał bydź in exequutione SarnStat 514, 153, 194, 369, 382, 463 (16).

postępek czego (20): Przeto ten poſtępek pozywánia Mężoboyce przes przywołánie ieſt wedle Práwá GroicPorz n4; Ktemu też należy w prawdźiwey kárnośći/ w rownem práwá opiſániu/ w iednákim poſtępku iednákich ſpraw okrom wſzelákiego ná oſoby bacżenia ModrzBaz 71v; ActReg 17; SarnStat 112, 185, 212. Cf »postępek prawa«.

postępek do czego (1): SarnStat 1183 cf »sposob i postępek«.

postępek około kogo, około czego (7): Poſtępek około Areſtowánia koniá. GroicPorz ee, t4, z3, oov, oo3 [2 r.]. Cf »postępek prawny«.

postępek z strony czego (3): Inné poſtępki z ſtrony woyny znaydźieſz w kśięgách piérwſzych, o Królewſkiéy powinnośći trzećiéy. SarnStat 304, 1265. Cf »postępek prawny«.

postępek przeciw(ko) komu (a. contra aliquem) (16): Poſtępek przećiw pozwánemu gdy do Sądu nie ſtawa GroicPorz nn4v, bb4v marg, oo2v; Contra perduelles, według postanowienia naKoronatiey, mowilismy opostempku ActReg 95, 17; Phil S; ieſli przeciw Dignitarzóm ninieyſzym ten iest poſtępek, że piérwéy trina vice auiſati: ieſliby vpornie w tym leżeli, dopiéro ich deponuią SarnStat 165, 15, 153 [2 r.], 420, 847. Cf Zwrot, Wyrażenie.

postępek o co (3): Tenże poſtępek ma bydź o retentá quárćiáné. SarnStat 414, 345, 687.

postępek z kim (1): Stároſtowie téż náſzy ſądowi/ ad viciniorem Capitaneum o ſtáwienié tákich poddánych będą mogli bydź pozywáni/ z którémi tákiż poſtępek ma bydź záchowan/ iáko wysſzéy ieſt opiſano. SarnStat 502.

postępek przy czym (3): Poſtępek przy oddániu Przyſyęgi/ gdy obiedwie ſtronie ſtáną. GroicPorz z2, bb3 marg, oo2.

postępek w czym (a. in aliqua re) (6): W Tey ſpráwie o ſpolnym vſpráwiedliwieniu podług Práwá Mieyſkiego táki poſtępek ieſt [...] GroicPorz t4, ſ3; TAkiż poſtępek ma bydź in cauſa perduellionis, contra R.P. to ieſt/ gdyby kto czynił bunty przećiwko Rzeczypoſpolitéy SarnStat 153; W grániczeniu poſtępek iáki bydz ma SarnStat 840, 151, 420.

postępek czyj (3): Poſthępek ſtrony/ ktora na dálſzym Dniu z áppellácyey ſthánie/ przećiw tey ktora nieſtánie. GroicPorz bb4v marg, oo2v; RejPos 336.

W połączeniach szeregowych (3): A iako KIM przykładem przodkow swych Confaederacyą inter diſsidentes dereligione a przytem ten warunek y postępek a Executią przeciw gwałtownikom iey namowioną vtrique parti seruiendum poprzysiągał. ActReg 17; Tákże wſzytkié práwá ták przyrodzoné/ iáko y piſáné/ poeny/ y poſtępki/ y ſpiſki do powſtánia contra hoſtes patriae, et perduelles vczynioné/ przećiwko nim podnieśioné/ y wykonáné bydź máią. SarnStat 15, 1146.

W charakterystycznych połączeniach: postępek marny, nowy, stary (3), wszystek, zwykły; postępek ma być (za)chowan (zachowywan) (8); bronić od postępkow; postąpić wedle postępku; postępek (za)chować (5), wymyślać, zamierzyć.

Zwrot: »[jakim] postępkiem [przećiwko komu] iść« (1): ále iáko to w mocy iego [sędziego] ieſt pozwáć kogo y prośić nań práwá/ ták mu też niech wolno będźie/ tákim poſtępkiem przećiwko ſtronie iść/ iákim chce [quovis actionis genere experiri cum eo, quem accuset]. ModrzBaz 87v.
Wyrażenie: »postępek prawny, prawa« [w tym: przeciw komu (3), około kogo (1), z strony czego (1)] = forma actionis a. iuris, pars Modrz; actio iuridica, ordo iuris JanStat [szyk 26:4] (16:14): Poſtępek práwá przeciw pozwánemu/ gdy do Sądu nieſtawa. GroicPorz qv, ſ2, oo; Albo tedi przywroćcie ſtare obycżaie/ A iuż tenże poſtępek prawny niech zoſtaie: Albo [...] Vcżińcieſz iuż i Statut cżaſom przyſtoynieyſzi. KochSat B2v; Inſzać to ieſt rzecż/ ktorą Moyżeſz ludowi Izráelſkiemu/ z woley Bożey/ o práwnych poſtępkách/ około świadkow roſkázował CzechRozm 232v; ModrzBaz 71, 76v, 87v; CzechEp 53; Ale iżby ſie nie rozdwoiáłá rzecz, á iżby czytelnik miał iák ná Reieſtrzyku krótkim wſzyſtkiégo práwá ták Ziemſkiégo iáko y Grodzkiégo przed Stároſtą poſtępek: tedy tu obóy poſtępek złączony iest. SarnStat 829, 151, 184, 247, 288, 421 (19); PowodPr 64; CiekPotr 65.
Szeregi: »obyczaj i postępek« (2): GroicPorz oo2v; A [gdyby] dźieći piérwſzéy ábo wtóréy żóny/ chćiáły mieć od nich to/ co im wedle práwá ſłuży/ tedy iuż tám inſzy obyczay y poſtępek bydź ma SarnStat 1160.

»porządek i postępek« (1): także y process w tákiéy ſpráwie táki ma bydź/ iáki ieſt opiſány w Conſtituciiéy Koronáciiéy náſzéy: y tá ſpráwá ma bydź continuowána tákowym porządkiem y poſtępkiem SarnStat 119.

»prawo(-a) i postępek(-ki)« (4): Znáki mieyſtc wſzytkich opiſánych w tym tho Porządku ná czterzy częſći rozdźielonym/ ile káżda częſć w ſobie zámyka/ Ták w poſpolitoſći wedle Tytułow głownieyſzych/ iáko y w oſobliwoſći innych Praw y Poſtępkow GroicPorz nn; SarnStat 288, 1212, 1213.

»proces a(l)bo postępek« (2): O proceſśie, albo poſtępku ich práwá. SarnStat 247; PowodPr 64.

»sposob i postępek« (1): iáki w tym ſpoſób y poſtępek ſobie do dochodzenia krzywd tákowych póſtánowią/ tákowy ná Séymie [...] od nich przyiąć będźiem powinni. SarnStat 1183.

5. Przebieg wypadków, zdarzeń; processus, progressus Modrz, JanStat; profectus JanStat [w tym: czego (37)] (43): Kto chce wſzyſtek poſtępek tey Hiſtoriey wiedzieć/ Niech cżyta oſtátek dzieśiątego cápitulum [...] Ianá S. Ewángeliey BiałKaz C2v; Wyazd do Krákowá 18. dniá Lutego/ y poſtępek Koronáciey 21. dniá tegoż Mieſiącá Roku 1574. StryjWjaz Bv; ModrzBaz 130; CzechEp 159, 186, 256; Pilnego/ y vprzyimego ſtáránia Konſtáncyuſzowego/ iáſny dowod/ z poſtępku Synodu/ który był w Selewcyey NiemObr 129; LatHar 667; WujNT 836, 837; PowodPr 6, 77.

postępek około czego (1): PRzyſliſmy do tak świeżych á niedawnych około ziednocżenia Grekow y Ruśi z kośćiołem Bożym/ poſtempkow: iż ledwie ſpámięći ludzkiey wyſzły. SkarJedn 266.

W połączeniach szeregowych (4): czytayćie o tym Hiſtoryą Taboritarum y Huſitarum, naydźiećie tám rzeczy ſtráſzliwé: w któréy Hiſtoryéy/ też wſzytki obyczáie/ też początki/ y też poſtępki vpadku ludu onego [tj. Czechów] naydźiećie OrzQuin Zv; Potym iuż Duch ſwięty oznaymiwſzy przycżyny przypadki y ine poſtępki zginienia Babilonu tego/ tu iuż iáwnie powieda [...] RejAp 146v; LatHar 262, 635.

W charakterystycznych połączeniach: postępek kościelny, niedawny, świeży, wszy(s)tek (8); postępek historyjej, kościoła (2), męki Pana naszego, rozmowy, upadku [czyjego], zginienia [czego]; z postępkow uczyć się; postępek obaczać, opisować, poznać, wiedzieć; o postępku mowić.

Wyrażenia: »postępek rzeczy« = status rerum Modrz; profectus rerum JanStat [szyk 2:2] (4): niechayby v śiebie pilnie vważáli cżáſy/ mieyſcá/ oſoby/ y poſtępek rzecży tego cżáſu ktorego śię co dźieie ModrzBaz 26v; Tę [ofiarę mszy św.] zá fortunne rzecży potocżnych poſtępki Pánu Bogu [...] ofiárowano LatHar 76, 629; SarnStat 952.

»postępek spraw« [szyk 3:1] (4): RejPos 157, 300v; A tom dla tego ácz z wielką trudnością mieyſcá Hiſtorikow [...] zbieráiąc przypiſał/ ábych prawdę Choynickiey bitwy okazał/ y áby Litwá prawdziwiey z poſtronnych Hiſtoriy ſpraw ſwoich poſtępki [...] poznáłá. StryjKron 627; ActReg 77.

»postępek świata« (2): Otho dziſieyſſych cżáſow/ według poſtępkow ſwyátá ſámego/ ácż ſámi pánowye znáyą/ co yeſt źle/ á co dobrze/ przedſię tego niechcą bácżyć GliczKsiąż I2, H2.

»postępek żywota« (4): Co po tym Philozoph Solinus ſzyrzey mu rozwodził/ á przy tym wſzytek poſtępek żywotá náſzego/ co ſie z námi w náſzych cżáſiech dzyeie RejWiz A7; RejPos 157, 300v, 347.

Szeregi: »proces i postępek« (1): Téż Séymy/ Wiécá/ Roki Ziemſkié y ſądy wedle zwyczáiu [...] záchowáłégo w źiemi przerzeczonéy [...] máią mieć ſwóy Proceſs y poſtępek [progressum et processum JanStat 798]. SarnStat 1054.

»wstępek i postępek« (1): Ale o tym [co powiedział ksiądz kanonik] doſyć/ iuż wſtępek y poſtępek rozmowy náſzey opiſowáć będę. NiemObr 23.

a. Dzieje, historia (3): Trzebá tedy nam wſzem obywátelom ninieyſzego cżáſu [...] poſtępek przygod przodkow náſzych [...] przed ocżymá mieć BielKron 334v; A Titus Liuius Hiſtoryk ſławny Rzymſki/ y Lucius Iulius Florus/ z niego opiſuiąc dzieie/ y ſpráwy poſtępkow Rzymſkich/ o woynie Niemieckiey/ Cymbryſkiey/ álbo Gotſkiey [...] ták mowi w kſięgach trzećich w roździele trzecim [...] StryjKron 26.
Szereg: »sprawy i postępki« (1): ktory [Sozomenus] przed yedennaſcyą ſet lat ná śwyećye był/ á ſpráwy y poſtęmpki koſcyelne popiſał KromRozm III O5.
b. Protokół przebiegu sprawy sądowej (9):
Wyrażenia: »postępek prawny, prawa« [szyk 2:1] (2:1): A gdy powod z vrzędem prziydzye do narożnego kopcá/ tám ma powod przyſiądz s świádki iż ſpráwiedliwie wiodł/ A gdy przyſięże/ tedy Podkomorzy ma ſkázáć gránice chowáć wiecznemi czáſy/ ktorych gránic ſkaźń y wſzytek poſtępek práwá ma Podkomorzy przes liſt ſwoy powodem odeſłáć ſądowi zyemſkiemu UstPraw I; Przetóż znamy śiłá Iuriſtów, co vmieią práwá, ſtátuty, á przedśię tępi ſą do piſánia práwnych poſtępków. SarnStat *5v, 1242.

»postępek sprawy« [szyk 5:1] (6): Thákże w Appellácyey poſtępek ſpráwy trzebá ſpiſáć wſzytek bácznie/ á porządnie GroicPorz e, bb3v, cc; A ták od iych wyroku niech nikomv niebędźie wolno ápellowáć/ chybá żeby byłá rzecż iáka nowa á niesłychána: ktoraby y v ſądow nigdy niebywáłá/ y w práwiech niebyłá opiſána. Tożby dopiero ſędźiowie do Krolá á ná ſeym odezwánia dopuśćili/ á odesłáliby on wſzytkiey ſpráwy poſtępek ſpiſány. ModrzBaz 93; SarnStat 828, 1245.

6. Rozwój, postęp; profectus Calep, Cn; processus, progressio, progressus Cn (30): KwiatKsiąż B2; Wiele ich też/ gdy s przepowiádánia ſłowá Bożego máły poſtępek bacżą/ zmyſláią ſobie ſłowo Boże [nieprawdziwe] RejPosRozpr b3; Ná ty teſz ktorzy ine w poſtępku duchownym wybiegali/ dobre oko mieli/ áby w pychę y rozumienie o ſobie nie vpádli. SkarŻyw 298, 134, 357; LatHar 634; Modlić ſię mamy áby przepowiedánie wiáry miáło poſtępek dobry. WujNT Aaaaaav.

postępek czego (1): A od wina w tych leciech wielce maią być po wciągani: ktorego przesmierne picie/ y zdrowiu dobremu nieprziyacielem ieſt/ y zwiczáyny poſtępek wybornego rozumu barzo zámieſzywá. KwiatKsiąż D2.

postępek w czym (20): CzechRozm 250v; SkarŻyw 56, 183; Profectus – Pomnożenię, poſtępek wrzeczi. Calep 855a; WujNT 63; SkarKaz 349a. Cf Zwroty, »postępek w cnotach«, »postępek w nauce«.

postępek czyj [w tym: G sb i pron (3), pron poss (1)] (4): RejPosWstaw [413]; [św. Bonifacjusz] vmyślił ſię do Phryzyey wroćić/ gdzie ſłyſzał ieſzcże o wielu Pogańſtwá/ y ſłábym poſtępku tych ktore tám był P. Bogu pozyſkał. SkarŻyw 519, 92, 183.

W charakterystycznych połączeniach: postępek dobry, duchowny (2), dziwny, mały, slaby, święty, zbawienny, zwyczajny; postępek w Duchu, w miłości bożej, w nabożeństwie, w pobożności (2), w służbie bożej, w surowości żywota, w wierze; postępkow naśladować (2); postępek baczyć, widzieć, w postępku utwirdzać.

Zwroty: »postępek brać, wziąć« [w tym: w czym (3)] (3:1): Abowiem ći ktorzy powiádáią że dzyatki ieſzcże nie ſą pochopne ku wierze á znáiomośći Bożey/ dzyatki ſwoie w cudze ſtrony wyſyłáią/ áby w młodych leciech náucżyły ſie inſzych ięzykow/ w ktorych też dziwnym obycżáiem poſtępek ſwoy biorą RejPosWstaw [413]; Y zátym wnet do klaſztoru pobieżał y prętko w surowośći żywotá y wſzytkich bogomyſlnych cnotách poſtępek wziął SkarŻyw 29, 192; LatHar 430.

»postępek [w czym] uczynić« (3): wthen cżás diſcipuł pozna że nyeco poſtępkow vcżynił w nauce/ gdy cżyſcye obycżáynem będzye GliczKsiąż L7v, O2v; LatHar 1.

Wyrażenia: »postępek w cnotach« [szyk 7:1] (8): Tám [w klasztorze] cnotom doſkonałym przyucżáiąc ſię/ á co dzień więtſzy w nich poſtępek biorąc: pokorę á poſłuſzeńſtwo zá fundáment duchownemu budowániu kłádłá. SkarŻyw 192, 29; LatHar 1, 235, 507, 628; Stądći Biſkupi wzięli on obyczay potrzebny náwiedzánia częſtego trzód ſwoich: dla vtwierdzánia y záchowánia ich w wierze/ y dla poſtępku w cnotách WujNT 463; SkarKaz 549b.

»postępek w nauce« (3): GliczKsiąż L7v, O2v; Nádewſziſtko tedy ięſliże nieiáki poſtępek chcemy w naukach mieć/ ma być wielki wżglat [!] mian na Właſność mowy KwiatKsiąż I.

»więtszy, dalszy, doskonalszy, wyższy postępek« [szyk 5:1] (3:1:1:1): SkarŻyw 56, 192; WujNT 63; Ale ow co wiecżney kaźni zgłádzenia doſtąpiwſzy/ o dálſzy ſie zbáwienney [!] poſtępek nie ſtárał/ (...] gdźie poydźie? WysKaz 31; Niechże ty złe ięzyki milczą/ á náſzych chući do więtſzey roboty y wyżſzego poſtępku w cnotách y pobożnośći nie tępią SkarKaz 549b, 349a.

Szeregi: »postępki i pomnożenia« (1): A też niewiem iákie w nich [tych, którzy łączą urzędy świeckie i duchowne] ſą poſtępki y pomnożenia w wierze Chriſtiáńſkiey? CzechRozm 250v.

»pożytek a postępek« (1): aby ten ktoryby ſie chcyał nyą [nauką] páráć/ rozumyał cżego á yákoby ſie vcżył/ żeby pothym nie ná tem nye tráćił/ ále s tego nyeyáki pożytek á poſtępek odzyerżał GliczKsiąż I5.

7. Dostęp [do czego] (1): a prawie zamierzywano postępek każdemu do słowa bożego, bo jeno tym też z szlacheckiego stanu dopuszczano kapłany doma tylko chować, ktorzy je przedtym chowywali Diar 53.
8. Upływ, przemijanie czasu [czego] (11):
Wyrażenia: »za postępkiem czasu (czasów), lat; według postępków czasow« [szyk 6:4] (8:1;1): A by ſie byłá thák bárzo zá poſtępkiem cżáſu ſmiáłość kápłáńſka nie wynioſłá/ á hárdość Biſkupow/ ſnadźbyſmy y ſłowá iednego nie rzekli. RejPosRozpr c3v, c3v; Tym też ſpoſobem ſrzedni Syn Palemonow Konas álbo Kunas Zamek nád Niemnem/ gdzie do niego Wilia wpada/ zábudował/ ktory Konaſſowem od ſwego imienia przezwał/ potym ten Zamek Kownem y z miáſtem zá czáſſow poſtępkiem áż po dźiſieyſzy czás zowią. StryjKron 81; á gdy podroſł [Witenes]/ był Komornikiem ſtárſzym ná dworze Wielkiego Xiędzá Troydená w łożnicy y w komorze/ [...] potym zá godnośćią y poſtępkiem lat był Márſzałkiem nawyżſzym StryjKron 365, 16, 59, 76, 235, 288, 385.

»postępek wiekow« (1): Wątłość przyrodzenia/ wychowanie/ bieg żywotá/ poſtępek wiekow [progressus aetatum]/ ná oſtátek śmierć ſámá/ cżyni nas wſzyſtki ſobie rownymi. ModrzBaz 56v.

Szereg: »postępki i odmienności« (1): Oſiádło potym bárzo wiele narodow w Hiſpanſkich Kráinach bogátych/ według poſtępkow y odmiennośći czáſow onego wieku dawnego/ gdy częſte bywáły gęſtych narodow/ y rozmáitych przenoſzenia z mieyſcá ná mieyſce StryjKron 16.
9. Cecha, charakter, natura [w tym czyj, czego (4): G sb (3), pron poss (1)] (6): A tákowych ludźi duſza complexiey/ to ieſt/ poſtępku ćiáłá náſladuye KwiatKsiąż C3v; Bo nieprzyiaćiel bárzo rad będźie miał przy ſobie tego żołnierzá/ ktory mieyſc świádom/ y wſzytkich poſtępkow oney źiemie/ z ktorą woynę wieść chce. ModrzBaz 110v; Iáko tedy názwawſzy mię z gorliwości [= zajadłości] beſtyą/ dał I.M. tego o ſobie wedle wiáry y poſtępku ſwego ſpráwę CzechEp 324; Przywiedź ſobie wáſzá kró: M. ná pámięć/ co był zá ſpoſób lat wáſzéy Kró: M. co zá poſtępek Króleſtwá twégo/ iáko bárzo niepewny/ bárzo wątpliwy/ y niebeſpieczeńſtwá pełny. OrzJan 92.
Wyrażenie: »w rzeczach postępek« = naturalny porządek rzeczy; rerum natura Modrz (2): A przećiwko przyrodzonemu w rzecżách poſtępkowi walcżyć/ ieſt rzecż ludźi ſzalonych y złych ModrzBaz 76, 59.
10. Zawartość, treść [w tym: czego (2)] (3): Kto tedy chce poznáć y vwáżyć zacność y poſtępek piſmá świętego/ potrzebá naypierwey ſpoſob wiary Chriſtyáńſkiey/ dobrze y przyſtoynie wyrozumieć. NiemObr 68.

W połączeniu szeregowym (1): téż té [ustawy] któré nie ſą w ninieyſzy liſt włożoné/ we wſzyſtkich poſtępkách [in omnibus passibus JanStat 149]/ rozdźieleniu/ członkach/ puntkćiéch [!]/ klauzułách/ pozwalamy náſzą bytnośćią ſkázuiąc/ áby ná wieki były ważné SarnStat 939.

Szereg: »postępek i porządek« (1): zdáłá mi ſie rzecż nie mniey pożytecżna/ ábychći wſzytek poſtępek y porządek/ właſnie należących Modlitw proſtą orácyą podał. StryjWjaz C4.
11. Stopień pokrewieństwa (1):

postępek czego (1): [napisy na wykresie stopni pokrewieństwa:] Ti dwie kołce ná ſtronách położo⟨...⟩ położone ku oſláchcenu [!] y ku vkaz⟨...⟩ poſtępku bliſkoſći małżeńſkiey GroicPorz [ee5].

[W połączeniu z liczebnikiem porządkowym: UstKościel 167 cf Szereg.

Szereg: »gradus albo postępek«: wſſak trzeci gradus albo poſtępek tylko o nie proſtei liniei rozumian ma być/ bo tym ktorzy w proſtei Liniy krewnośćią albo ſſwagerſtwem bliſcy ſobie/ małżeńſtwo ſpołeczne ieſt wolne UstKościel 167.]
12. Podatek, opłata, zobowiązanie pieniężne (6):

[W połączeniu szeregowym: A nad te obowiązki i postępki, i powinności wyżej opisane żadnych innych podatków, zacięgów, robót, postępków, czynszów i powinności mnie i potomkom [...] postępować nie będą powinni PrzywPozn 1571 nr 156.]

Zwrot: »postępki postępować« (1): Inter se munera belli partiti sunt, Rozdźielili ſie co zá poſtępki kto ná woynę dáć á poſtępowáć winien. Mącz 237b.
Wyrażenie: »wolny, wolność od postępkow« (2:1): Liber atque immunis ab omnibus oneribus, Wolny od wſzelákich poſtępków. Mącz 190d; Immunitas, Swiebodá/ wolność/ od poſpolitych poſtępków Mącz 237b, 237b.
Szeregi: »podatki i postępki« (1): Municipium, Miáſto które miáło práwo Rzimskie/ to yeſt było vczeſnikiem wſzelákich praw/ wolności/ podátków y poſtępków Rzimskich. Mącz 237c; [LustrWpol II 90].

[»roboty i postępki«: Którzy kmiecie i poddani w tych to wsiach [...] odprawowali roboty i postępki pańskie wedle potrzeby InwSzlachKal 1572 nr 27.]

Jako ostatni człon w połączeniu trzyczłonowym: »i inne postępki« (1): a Pán Swechowſki ma ot thego wſzytkego [...] poſtepowacz, yako wachi danyę y ynnye poſtempki uieyſke. ZapKościer 1584/43.

13. Podstęp (1): A poznaſz wnet figle iego [szatana]/ gdy cie będzie wiodł do łákomſthwá/ do łupieſtwá/ do nádętey myſli twoiey/ iż ſobie lekce poważyſz káżdego bliźniego ſwego/ á będzieſz chciał wſzytko mocą á gwałthem ábo iákim poſtępkiem [może błąd zam. podstępkiem] wydrzeć nieſpráwiedliwie iemu. RejPos 115v.
*** Bez wystarczającego kontekstu (1): Processus – Poſtępek. Calep [851]a.

Synonimy: 1. chodzenie, iście, pochod, ruszanie, szcie; 2. czyn, czynienie, działanie, skutek, sprawa, uczynek; a. dyskurs, dysputacyja; 3.a. prawo, proces, przewod, sprawa; β. dekret, ortel, skazanie, wyrok; 4. droga, obyczaj, sposob; b. proces; 5.a. dzieje, historyja, kronika, sprawy; b. protokoł; 7. dostąpienie, doście; 8. bieg; 9. natura, przyrodzenie, własność; 11. gradus, stopień; 12. dań, płat, podatek.

Cf POSTĄPIENIE, POSTĘP

JDok