« Poprzednie hasło: PODNOSIĆ | Następne hasło: PODNOSZĄCY » |
PODNOSIĆ SIĘ (134) vb impf
sie (77), się (57).
Oba o jasne.
inf | podnosić się | |||||
---|---|---|---|---|---|---|
indicativus | ||||||
praes | ||||||
sg | pl | |||||
1 | podnoszę się | podnosim się, podnosimy się | ||||
2 | podnosisz się | |||||
3 | podnosi się | podnoszą się |
praet | ||||
---|---|---|---|---|
sg | pl | |||
1 | m | -m się podnosił | m pers | |
3 | m | podnosił się | m pers | podnosili się, podnosiły się |
f | podnosiła się | m an | ||
n | subst | podnosiły się, podnosili się |
fut | ||
---|---|---|
sg | ||
3 | m | podnosić się będzie |
imperativus | ||||
---|---|---|---|---|
sg | pl | |||
1 | podn(o)śmy się | |||
2 | podnoś się | podn(o)ście się | ||
3 | niechåj się podnosi |
conditionalis | ||||
---|---|---|---|---|
sg | pl | |||
2 | m | byś się podnosił | m pers | |
3 | m | by się podnosił | m pers | by się podnosili |
f | by się podnosiła | m an | ||
n | by się podnosiło | subst |
con praet | ||
---|---|---|
sg | ||
3 | m | by się był podnosił |
inf podnosić się (25). ◊ praes 1 sg podnoszę się (3) [w tym: -e (1)]. ◊ 2 sg podnosisz się (1). ◊ 3 sg podnosi się (19). ◊ 1 pl podnosim się (2) SkarKaz, KlonFlis, podnosimy się (1) HistAl. ◊ 3 pl podnoszą się (21). ◊ praet 1 sg m -m się podnosił (1). ◊ 3 sg m podnosił się (6). f podnosiła się (3). ◊ 3 pl m pers podnosili się (7), podnosiły się [cum N pl: cherubini] (1); -ili : -iły BibRadz (2:1). subst podnosiły się (6), podnosili się [cum N pl: koła] (1) Leop. ◊ fut 3 sg m podnosić się będzie (1). ◊ imp 2 sg podnoś się (4); -oś (1), -(o)ś (3). ◊ 3 sg niechåj się podnosi (4). ◊ 1 pl podn(o)śmy się (1). ◊ 2 pl podn(o)ście się (4). ◊ con 2 sg m byś się podnosił (1). ◊ 3 sg m by się podnosił (7). f by się podnosiła (1). n by się podnosiło (2). ◊ 3 pl m pers by się podnosili (6). ◊ con praet 3 sg m by się był podnosił (1). ◊ part praes act podnosząc się (5).
Sł stp s.v. podnosić, Cn notuje, Linde XVII – XVIII w. s.v. podnieść.
- 1. Przemieszczać się w górę (29)
- 2. Wykonywać ruch w górę (o częściach ciała) (2)
- 3. Stawać się wyższym, podnosić swój poziom (9)
- 4. Wzrastać (5)
- 5. Wzmagać się; w przen (1)
- 6. Sterczeć, być wyższym od otoczenia (1)
- 7. Nabierać znaczenia, stawać się sławnym (2)
- 8. Wywyższać się, wbijać się w pychę
(74)
- W przen (8)
- 9. Powstawać, zaczynać się (2)
- 10. Występować przeciw (zawsze: przeciw Bogu) (7)
- *** Dubium (2)
podnosić się ku czemu (1): A przychodzi takowa niemocz dzieciom z wielkiego ozſania mlekiem niecżyſtym/ nie zdrowym/ ktorego dziecię ſtrawić nie może, á z tego dymy ku głowie ſie podnoſzą FalZioł V 43.
»podnosić się do nieba« (1): A gdy on błogoſłáwił/ odſtąpił od nich/ y podnośił ſię do niebá [et sursum ferebatur in caelum]. BudNT Luc 24/51.
W przeciwstawieniu: »podnosić się ... spaść« (1): Leop Ps 106/26 cf Zwrot.
podnosić się od czego (2): iż P. Bog [...] pierwey ſercá łáſką ſwoią vprzedza/ áby ſię duſzá náſzá ożywiáłá/ á od grzechu podnośiłá. SkarKaz 347a. Cf »od ziemie się podnosić«.
podnosić się ku czemu (1): iż dla obacżenia rodu y ſkładnoſci rzecży przyrodzonych [rozum] obracza ſie y podnoſi ku oney pirwſzey á wiecżney bytnoſci Pana Boga GlabGad A5.
podnosić się na co (2): Bo im więcey cżuł vtrapienia/ tym ſię więcey od świeckich rzecży dzieląc/ na niebieſkie ſłodkośći podnośił SkarŻyw 291, 412.
podnosić się nad co (1): Pátrz iáko to mocna y płodna wiárá: iáko ſię nád to podnośi co widźi SkarKaz 519b.
»od ziemie się podnosić« (1): od tey ſię zgniłey ziemie/ myſlą/ ná słuchánie onego weſela odwodzmy/ y podnośmy. SkarŻyw 127.
W przeciwstawieniu: »podnosić się ... zniżać się« (2): Ascendunt montes et deſcendunt campi: in locum quem fundaſti eis. Podnoſzą ſie gori a pola ſie zniżáią na mieſcza ktores im ſprawił. WróbŻołt 103/8; Od tey ſkáły od záchodu Słońcá miáſto ſzło ná doł zniżáiąc ſie/ mieyſcámi też podnoſząc/ áż do muru ku wſchodu Słońcá BielKron 264v.
»wysoko się podnosić« (1): Wrzał oley á ogień ſię wyſoko podnośił SkarŻyw 408.
»podnosić się na wysz (a. na wyszą)« = procedere in sublime Mącz (2): Propalo, Osławiam/ Roznoſzę/ wyyáwiam/ też podnoſzę ſie ná wyſz wzraſtam. Mącz 273a, 44c.
podnosić się z czego (10): HistAl E6v; KromRozm III N2v; Cyruſie nie podnoś ſie s tego żeś mi ſyná ná ſwych trućinach vłowił BielKron 112v; HistRzym 3; Tákże też y w tey ſwiętey ſpráwie á vſtáwie ſwey/ [...] widząc że ſie ſwowolni ludzie s tego podnośili/ wnet tho odmienić racżył RejPos 56v; Potym ie vpominał/ áby ſobie y Páńſtwu ſwemu nie dufali/ áni ſię z niego podnośili SkarŻyw 58, 310, 527, 597. Cf »w pychę się podnosić«.
podnosić się nad kogo, nad co (18): o Alexandrze nie podnos ſie nad ſwoy ſtan ani miey dufania w ſwieczki cżci BielŻyw 154, 104; iż tho [papież] ieſt on ſyn zátrácony/ ktory ſie nád Bogá podnoſi KrowObr 9, 6, 9, 12v, 16, 25 [2 r.] (10); HistRzym 3; SkarJedn 174; Oni ludziom pochlebuiąc ſwey v nich sławy y podwyſzſzenia nád kápłaná ſię naywyſzſzego podnoſząc/ ſzukáli SkarŻyw 493; SkarKazSej 674b. Cf »w pychę się podnosić«.
podnosić się nad kim (1): á owi záś zbuntowawſzy y podniowſzy ſie/ przećiw Moyzeſzowi y Aáronowi/ ſtrofuiąc ie/ iż ſie nád ludem podnośili/ ſrogą kaźń ná ſobie odnieśli WujJud 9v.
podnosić się w czym (3): Yáko Krezus [...] nyechcyał nic wyęcey dbáć/ yedno o te obfite bogáctwa/ w ktorych ſie kochał/ á wnich ſie podnosił GliczKsiąż Fv; Prozno ſie podnoſi [...] nádęty w umyſle ćiáłá ſwoiego/ y w tych rzetzach/ ktorych niewidział. KrowObr B4v; LatHar 21.
W połączeniu szeregowym (1): Drugie/ cżego ſie mamy vcżyć/ á zwłaſzcżá białe głowy/ s tych ſwiętych ſpraw tey chwálebney á z dawná przeźrzáney pánny/ á nic ſobye nie przypiſowáć/ áni ni cżym ſie nie chłubić/ áni podnośić/ iedno [...] RejPos 307.
W przeciwstawieniach: »podnosić się ... być poniżon, serce tracić, truchleć, upaść, upokorzyć się, zelżony ginąć« (6): BierEz F4; Iam ſie wpychę podnoſil/ a tys ſie barzo vpokorzyl OpecŻyw 134v; KrowObr 6v; To też ná zwierzchnego Páná przynależy/ niepodnośić śię cżáſu ſzcżęśliwego powodzenia/ á cżáſu nieſzcżęśćia nie truchleć. ModrzBaz 22; LatHar 21; WujNT 836.
W porównaniach (2): Oto cżwarte czudo iże pan Ieſus złamał pyſzne kxiążęta piekielne ktorzy ſie wyſoko podnoſili iako Cedrus. WróbŻołt 17; iż iáko nádęte wáły/ im ſię wyżſzey pyſzniąc ſię podnoſzą/ tym więcey zelżeni/ iákoby ſię w lekkie piány roſpuſzczáiąc giną. WujNT 836.
»w pychę, pychą, w pysze, w hardość, w nadętości się podnosić« [w tym: nad kogo (2), z czego (1), przeciw komu (1)] = elevari (in supersiam a. in superbia), exaltari HistAl; in superbiam efferri JanStat [szyk zmienny] (24:1:1:1:1): A dlá tego anij ſie podnos w pychę przeciw bogu cżaſu ſſcżęſnégo/ anij vſtáwáy od dobrych vcżynkow cżaſu przeciwnégo OpecŻyw [27]v, 134v; WróbŻołt ſſ7; záſię ſtych zwycięſtw kthorych nam opatrznoſć boska vżycża/ żadnim obycżáiem ſie nie podnoſimy w pychę HistAl E6v, Bv, E6, G2, K5, L7v; Wſſyſcy ktorzy przećiw tobye mowyą dziwne złośći/ Y prożno ſie tu podnoſſą w ſwoyey nádętośći LubPs eev; vcho mię tego Pánie Boże/ ábym ia miał [...] prawdziwe przełożone ſromoćić/ lżyć/ álbo ſie pychą tzártowſką nád nie podnoſić. KrowObr 118v, 5v, 17v, 63v; BibRadz II 12a marg; BielKron 44v; Co Pan Bóg przepuſzczał/ ták ná oné Philoſophy/ iáko y ná tego Królá/ dla hárdośći ich/ w którą ſye podnośili/ wielką hoynośćią mądrości OrzQuin O4; GórnDworz Ee5; HistRzym 47; Gdyż też to wieſz/ że áni Anyołom/ áni żadnemu moczarzowi nigdy tego przepuśćić nie racżył/ kthory ſie chciał w pyſze ſwoiey podnośić nád wolą iego. RejPos 184v; MycPrz I B2; SkarŻyw 483; Phil I2; SarnStat 293, 665, 920; SkarKazSej 692a; KlonFlis C4v.
»podnosić się wysoko, ku wysokości« = ad sublimia elevari HistAl [szyk zmienny] (5:1): Nie podnośże ſie wyſoko/ Niechceſzli vpáść głęboko. BierEz F4; BierRozm 19; WróbŻołt I7; HistAl F5; WujNT 836; SkarKaz 314a.
»podnosić się i podwyszszać« (1): Ktorech nie dla tego poſlał y poſtánowił: Aby [...] ieden nád drugiego ſię podnoſili y podwyſſſzáli. KrowObr 6.
»nie być pyszny ani się nie podnosić« (1): Boć Piotr Swięty/ niebył nigdy pyſzny/ ani ſie też nigdy nie podnoſił nád inſze Apoſtoły. KrowObr 25.
»rość i podnosić się« (1): iáko rość y podnośić ſię pocżęli [papieże] CzechEp 370.
W połączeniu szeregowym (1): A miáſto Bogá ſiedzieć/ y co ieſt inſzego/ iedno ſie wſpináć/ ſprzećiwiáć y podnoſić/ ná przećiwko Pánu Bogu. KrowObr 11.
Synonimy: 1.a. powstawać, wstawać; b. podlatać, podlatować, wzbijać się, wzlatać, wzlatować; 8. bucić się, chełpić się, chłubić się, chwalić się, kokoszyć się, podwyższać się, pysznić się, rość, sławić się, wynosić się, wysławiać się, wywyższać się; 9. powstawać, wszczynać się, zaczynać się; 10. buntować się, burzyć się, obracać się, występować.
Formacje współrdzenne cf NIEŚĆ.
Cf PODNOSZĄCY SIĘ, PODNOSZENIE
KW, MM