« Poprzednie hasło: OPRATKA | Następne hasło: OPRAWCA » |
OPRAWA (148) sb f
o oraz oba a jasne.
sg | pl | |
---|---|---|
N | oprawa | oprawy |
G | oprawy | opråw |
D | oprawie | |
A | oprawę | oprawy |
I | oprawami | |
L | oprawie | oprawach |
sg N oprawa (26). ◊ G oprawy (30). ◊ D oprawie (5). ◊ A oprawę (34) [w tym: -e (33), -a (1)]. ◊ L oprawie (12). ◊ pl N oprawy (12). ◊ G opråw (5); -å- (4), -(a)- (1). ◊ A oprawy (15). ◊ I oprawami (1). ◊ L oprawach (8).
Sł stp, Cn notuje, Linde XVI – XIX w.
- 1. Naprawa, poprawa, wzmocnienie, odnowienie, ulepszenie (20)
- 2. Obwarowanie, fortyfikacja (2)
- 3. Praca przy hodowli zwierząt lub roślin, pielęgnowanie ich (1)
- 4. Opatrunek (2)
- 5. To, w co oprawiono, w czym umocowano; rękojeść (1)
- 6. Rozprawa, posiedzenie (1)
- 7. Zabezpieczenie na majątku jakiejś kwoty (86)
- 8. praw. Zastrzeżenie (22)
- 9. Zadośćuczynienie, rekompensata, wyrównanie szkód, wynagrodzenie krzywd (12)
- 10. Rodzaj podatku (1)
oprawa czego (16): Iakom ya nyeswyal [!] szerdzy [...] kthore on przywyoshl czhtermy [!] voszmy ku oprawye vrządu ZapWar 1522 nr 2275; Leop 4.Reg 12 arg; ſklep v ołtarzá nákáżił ſie był od ogniá/ opráwá onego ołtarzá koſztowáłá śiedḿ tyſięcy złotych we złoćie. BielKron 293v, 90v [2 r.], 97, 387; gdy miotáli ſrebrá/ złotá/ do ſkrzynie ná opráwę Sálomonowego koſciołá RejPos 243, 170v; RejZwierc 248; A ták nie bierzćie śrebrá od znaiomych wáſzych/ ále ie ná opráwę roſpádlin domu (Bożego) [ad scissuram domus] dawayćie. BudBib 4.Reg 12/7; A ſą poſtánowioné rzeczy niżéy nápiſáné [...] o pozywániu świetckich do ſądu Duchownégo/ o opráwie kośćiołá [fabrica ecclesiae JanStat 228] SarnStat 112; Płaca ſługom y opráwá łodźi ma bydź z ſpółnych [!] pieniędzy. SarnStat 1075 marg, 185, 392, 1075; [od oprawy pończoch gr 2 1/2 GębMemor 181].
»oprawa i opatrzenie« (1): O Kośćiele Sálámonowym [...] Ná wyſokiey ſkále leżał/ mocno od Zydow omurowány/ bo ij iuż byli przed thym pokáźili pogáni z Bábiloniey/ á wſzákoſz godzien był lepſzey opráwy y opátrzenia. BielKron 265.
oprawa czego (1): Iáko znać z owocu opráwę drzewá [Culturam ligni ostendit fructus illius; Iáko praca około drzéwá WujBib] ták ſerce znác człowiecze z rozmyſlney powieſći. BibRadz Eccli 27/6.
[oprawa czyja: Cresc 1571 80 cf Szereg.]
oprawa czego: iáko [Jezus] ledwie ſie w żywoćie pánieńſkim począł/ á iuż záczyna opráwę zbáwienia twoiego obmyślawáć. BzowRóż 48.]
oprawa czego (6): Iakom ya nyemyala ranczycz pokoyv przy opravye Cząsczy mey wnosyech ZapWar 1507 nr 1972. Cf »oprawa posagu«, »oprawa wiana«.
oprawa komu (5): OPRAWY KROLOWAM, Zophiiéy Królowéy 1562. ſtá. 2. weyźrzy w Metrykę. Opráwá Królo. Bony. vide Metri. Opráwá Królowéy Anny, w Metryce. SarnStat 99; Iáko Opráwę żęnie ieſli w Lublinie zápiſano, trzebá do Chełmu przeniéść, iáko conſtitucia támtá vczy. SarnStat 1268, 633, 697, 1148.
oprawa czyja [= dla kogo] [w tym: G sb i pron (19), pron poss (7), ai poss (2)] (28): ZapWar 1535 nr 2512, 1549 nr 2662; ComCrac 22; Opráwy Królewien, máią ſie dotykáć y X. Litewſkiégo. SarnStat 99; dobrá iego nieruchomé (wyiąwſzy oprawę żony iego [dotalitium uxoris JanStat 628]) Komorze náſzéy ná wieki niech będą oddáné SarnStat 156; tedy áni przez rozwód, áni przez bánnicią żóny nie trácą opráwy ſwéy. SarnStat 1270, 25 [3 r.], 99 [2 r.], 105, 591, 629 [2 r.] (21); Będąc goſcią y wdową/ ták ſie tám rządziłá/ [...] Wiele Krolow y Kſiążąt potym przyieżdzáli/ Dpráwie [!] ſie y vrodzie iey przypátrowáli. PudłDydo A2v. Cf oprawa czyja na czym.
oprawa czyja [= od kogo] (2): zeya nyemąm nycz krolyewſkyego yeDno doſthatheczna oprawę nyeboſczyka pana malzonka mego ZapKościer 1588/82v; ná którychby dobrách opráwy Królów Polſkich miáły bydź czynioné SarnStat 25.
oprawa czyja na czym (4): Zwycżay też ten w Polſzce ieſt/ áby Wienna Páni/ opráwę ſwą miáłá ná imieniu mężá ſwego/ áby rowna opráwá wiáná y przywianku iey byłá OrzRozm P2v; Tákże też żonam ich Opráwy ná dobrách y wśiách [dotalitia in bonis et villis JanStat 746]/ któré máią po rodźicách ſwych álbo od Nas pozwoloné ná wieki/ będą mogli náznáczyć SarnStat 988; Opráwá Królowéy Iéy M. Anny. OPráwę Królowéy Iéy M. Małżonki náſzéy/ ná Dobrách Kśięſtwá Mázoweckiégo/ ná których téż miáłá opráwę Królowa Boná/ Mátká Iéy Królewſkiéy M. Conſtitucią tą zá rádą Pánów Rad/ y pozwoleniém Poſłów Ziemſkich/ oboiégo Narodu/ poſtánowiamy SarnStat 1147, 988 marg.
W połączeniach szeregowych (2): áby rezygnácie/ y zapiſy/ y opráwy [resignationes et inscriptiones, reformationes JanStat 438] przed Stároſtą Wielkiéy Polſki głównym były ſtárym zwyczáiem SarnStat 539 [idem] 759.
W charakterystycznych połączeniach: wypędzić z oprawy; oprawę (za)pisać (3), tracić; przy oprawie zostać; w oprawie mieć.
»mieć oprawę [w tym: na czym (3), w czym (1)]« (4): OPráwę Królowéy Iéy M. Małżonki náſzéy/ ná Dobrách Kśięſtwá Mázoweckégo/ ná których téż miáłá opráwę Królowa Boná/ Mátká Iéy Królewſkiéy M. SarnStat 1147, 591 [idem 637], 632, 637.
[»macierzyńska oprawa«: A na Iagnyeſzką thelko pyenthnaſzczye thyſch grzywyen pyenyąndzy they ze maczyerzinſkiei oprawy ZapWpolKośc 1549 9/173v.]
»oprawa posagu (a. posażna)« (2): w których dobrách żoná tegoż práwem pokonánégo opráwęby miáłá poſáżną [reformationem suam dotalitialem JanStat 571]: táką opráwę chcemy áby trwáłá nie náruſzona. SarnStat 632, 1251.
[»oprawa wederkowowa«: Tha Iagnyeſka [...] przedala thą oprawą wederkowową wſzyſthką mathkiei ſzwogy ZapWpolKośc 1549 9/174.]
»oprawa wiana (i przywianku)« (3): OrzRozm P2v; Iż [!] gdy białagłowá piérwéy vmrze máiąc wiáná y przywianku opráwę [habens dotis et dotalitii reformationem JanStat 570]/ poſag od mężá [...] ma bydź wyćiągan SarnStat 633, 26; [ZapKrakBiec 1544 218/685].
»oprawa i donum nuptiale« (1): Opráwá K. Iéy M. Anny, Zygmuntá III. Małzonki. [...] Którá to opráwá/ y donum nuptiale, ma bydź tym kſztałtem ważna/ ieſli (wyiąwſzy śmierć náſzę) ſczęśliwie zwróćiwſzy ſie z króleſtwá náſzégo Szwedzkiego/ koronę y páńſtwo to obecnie do oſtátniégo kréſu żywotá náſzégo ſpráwowáć będźiemy. SarnStat 26.
»oprawa, (i) dożywocie (a. dożywotność)« [szyk 1:1] (2): yakom ya sliachathney dorothiey Nyehvczinyl gwalthv wgayv gey dozivothnosczi hy opravy na hymyenyv chrosczielach anym drew brzozovich rąbil anym vielie krocz othvozil thako my bog pomosch hy iego manka. ZapWar [1535] nr 2512; y niepopasl iei sboza zytha psencze Ieczmieniv niepozethych na imienyu Rapthinye oprawye doziwocziu iey ZapWar 1550 nr 2671.
»posag i (albo) oprawa« (6): ComCrac 21; Zbiezeniém y wyſtępki męzowémi, poſag y opráwá zeniná nie bywa zgwałcona ani náruſzona. SarnStat 632; Wdowá poſágu y opráwy [dote et dotalitio JanStat 575] tylko niech vzywa. SarnStat 639, 629, 633, 640.
»oprawa i posesyja« (2): Pánié wienné/ któréby ná dobrách per iureuictum vtráconych/ piérwſzą opráwę y poſseſsią ich miáły/ niż kredytorów práwo: gdyż wedle práwá opráwy niepodlégáią przezyſkóm ná mężu odźierżánych/ máią zoſtáć w poſseſsiiéy opráwy ſwey SarnStat 591 [idem] 637.
»wiano, (i) oprawa« (4): Dos, posag, est quaedam donatio facta a patre mulieri vel ab extraneo, vel facta a muliere ipsi viro pro oneribus matrimonii sustinendis, item dicitur vyano, oprava BartBydg 44b; za męza swego y sama za ssye y dobrovolnie prziymvye na vyano swoie y na wssythki oprawy swoye ktore ma oth Męza swego then tho zakład. ZapWar 1549 nr 2662, 1550 nr 2676; SarnStat 532.
[»wyderek albo oprawa«: (vmarl y zona weſzpolek) then wyderek albo tha oprawa przyla na oboye dzyeczy Iacuba y Iagnyeſką ZapWpolKośc 1549 9/173v.]
[»oprawa albo wzdanie«: Item czoſzy thyſch thycze y drugy oprawy albo drugyego wzdanya [...] oprawyl they zenye ſzwei Barbarze then mikolai thrzydzyeyſzczy grzywyen na czthyrzech ſzlyedzych ZapWpolKośc 1549 9/173v.]
»zapisy i oprawa« (2): których poſagów niektóré oſoby po białychgłowách nie płodnych práwem dochodźiły/ tylko dowodząc świádkami/ nie máiąc ná to żadnych zapiſów y opráwy [nulla inscriptione alias reformatione JanStat 569] z kśiąg SarnStat 632 [idem] 936. [Ponadto w połączeniach szeregowych 2 r.]
»zastawy, oprawy« (1): Trzeba káſſowáć dla tego zaſtáwy, opráwy etć. SarnStat 1286.
W połączeniach szeregowych (2): POwod ná pierwſzym roku poki Práwo ſyedźi/ przeſtrzegſzy ſobie Opráwy/ dowody/ y głowną żáłobę: powinien ieſt pozwánemu dobrowolnie ziáwić o co go pozwał GroicPorz ſ2, aa4v.
oprawa za co (2): áby mu ſie wżdy sſtháłá opráwá iáka zá krzywdę iego. RejPos 247v, 143v.
W przeciwstawieniu: »krzywda ... oprawa« (2): abiſczie mogly krziwdj krziwdamy witraczycz albo oprawę za oprawę smowycz LibLeg 11/81v.
»oprawa i porownanie« (1): mogłliby on onego morderzá twego á onego złocżyńcę twego/ bez vznánia iego á bez vmyſłu opráwy y porownánia iákiego/ rozwięzáć ábo mu odpuśćić ono morderſtwo iego? RejPos 302v.
Synonimy: 1. naprawa, odnowienie, opatrzenie, poprawa; 3. pielęgnowanie, staranie; 4. opatrowanie, opatrzenie; 6. rozprawa; 7.a. wiano, wyderek, wzdanie; 9. zgoda; 10. nagrodzenie, porownanie.
JB