1.
LOCH (34) sb m
o jasne.
Fleksja
|
sg |
pl |
N |
loch |
lochy |
G |
lochu |
lochów |
A |
loch |
lochy |
L |
lochu |
lochach |
sg N loch (12). ◊ G lochu (3). ◊ A loch (5). ◊ L lochu (1). ◊ pl N lochy (4). ◊ G lochów (3); -ów (1), -(o)w (2). ◊ A lochy (1). ◊ L lochach (5); -ach (3) Leop, BielSpr, KmitaSpit, -åch (1) Mącz, -(a)ch (1).
Sł stp, Cn notuje, Linde XVI – XVIII w.; poza tym XIX w. w innym znaczeniu.
1.
Naturalne, głębokie wydrążenie w skale, w murze lub pod ziemią; grota, pieczara, jaskinia;
antrum, cavea Calep; caula, cavum terrae, lacuna, spelunca, successus Cn (15):
Tám wſzedſzy Ieremiaſz/ znalazł loch [invenit domum spelunce] gdzie wnioſł Namiot/ ſkrzynię/ y ołtarz kádzenia BibRadz 2.Mach 2/5 [
idem]
BudBib 2.Mach 2/5;
Calep 78b,
176a;
Y tákże oną gorá [Awentyn] właśnie iákby dęta/ Z przyrodzenia dźiurawa/ cżęśćią też wyćięta/ Onę rozboynią y on loch nágotowáłá Kákuſowi/ iákoby ná to vrość miáłá. Tám ſobie dom vlubił KlonWor 21,
22.
Zwrot: »w lochu mieszkać« = in cavernis terrae habitare Vulg [szyk zmienny] (2): Leop Iob 30/6; Drudzy w lochách mieſzkáią iáko krolikowie KmitaSpit A3.
Wyrażenia: »loch ciemny« (
1):
w iákiś loch ćiemny/ nie bez ſtráchu Wpadłem nápoły martwy GosłCast 20.
peryfr. »loch czarny« = grób (1): Ták iáko ich [Scyjopody] záſtáli/ y śmierć náznácżyłá/ W leżącżki ich do lochow cżarnych poſzło śiłá. KmitaSpit C5.
»loch ziemny, ziemski« = caverna terrae Vulg (2:1): [Norwegowie] by ſie nie chowali wkożuchach ciepłych y w ſzubach abo też w izbach j w lochach ziemnich Nikakie by nie zetrwali od zimna. MiechGlab *4; Mieſſkawáli ná puſtyniách ſtrumieniow/ y w źiemnych lochách/ ábo ná głaźikach wodnych. Leop Iob 30/6; KochPs 197.
Zestawienie peryf.: »Sybilline lochy« = groty pod Neapolem, siedziba Sybilli kumeńskiej (1): Iażem Fráncuzy/ ia Niemce/ ia Włochy/ Iażem náwiedźił Sibylliné lochy. KochFr 90.
a. Gniazdo, lęgowisko (2): Irzykowie/ którzi ſie w lochach murnych chowáyą. Mącz 12c; Cellulae columbarum cavatae, Lochy w gołębińcu w ktorych ſie gołębie lęgą Mącz 46b.
2.
Dół wykopany w ziemi, posiadający określone przeznaczenie (9):
a. Piwnica; sirus Calep (4): KochFr 77; Acz mi miodu Podolſkié páśieki nie dáią/ Ani w mém lochu winá Seremſkié ſtawáią [...] Przedśię názbyt vbóſtwá nieznáć w domu moim KochPieś 37; NIie [!] wſtyday ſye ſám wſtępić/ zacny Woiewodá: Czeka ćię loch chłodniuchny/ y zdroiowa wodá PudłFr 12; Calep 984b.
b.
Rów, przekop (5):
day przed tym vkopáć kilko lochow w źiemi ſzeroko iáko piwnice ieden od drugiego opodal [...] y vcżynić do nich Stolle táiemne/ ktoremi mogłby thą donieść prochy z becżkámi BielSpr 64v;
gdy on proch zápalą w onych Lochách ono drzewo ktore ná nich ieſt poprzek y podłuż/ wynioſą ie ku gorze prochy y zbije ludźi wiele BielSpr 65,
65.
Wyrażenie: »prochowe lochy« (2): Ale tám więcey godzić/ gdzie prochowe lochy/ Obſzywſzy kule płotnem/ zápali w nich prochy. BielSat N2 [idem] BielSjem 37.
3.
Dziura, otwór zrobiony celowo (w budowlach, sprzętach, narzędziach itp.) o różnym przeznaczeniu;
foramen, impluvium, macula, spiramentum Mącz; spiraculum Calag (9):
W połączeniach szeregowych (2): Macula etiam significat, Dziurę/ loch/ oko w śiecy. Mącz 203b; Spiramentum, Est per quod exit spiritus, Dziura/ Loch/ skáłá zkąd wiátr wybiya y dech wychodźy Mącz 408d.
Wyrażenia; »daszny loch« (
1):
Inspectavit per nostrum impluvium intus apud nos Philocomasium, Przepátrzował go v nas przes dáſzny loch. Mącz 406a.
»dymny loch« = dymnik (1): Spiramentum, Dymny loch. Kominek zkąd dym wychodźy. Mącz 408d.
»wietrzny, wiatrowy loch« (2:1): Spiramentum cavernae, Yáskiniá skáła zkąd wiátr wychodźy/ Wietrzny zloch [!]. Mącz 408d, 408d; Lufft loch. Wietrzny loch. Spiraculum. Calag 341a.
SzeTeg: »dziura, (albo) loch« (2): Carchesia, Foramina quae in summo mali funes recipiunt. Dury/ álbo/ lochi ná wierſchu máſztu w które powrozy záwodzą dla wciągania żaglu. Mącz 38b, 134d.
4. Otwór naturalny w ciele ludzkim, tu usta (1): Orificium, Dźiura/ loch álbo wchód do vſt/ Wiérzch gęby. Mącz 270d.
Synonimy: 1. dziura, gruba, jama, jarz, jaskinia, studnia; 2.a. piwnica, sklep, spiżarnia; b. row, przekop; 3. dziura, otwor.
HJ