« Poprzednie hasło: KOPACZKA | Następne hasło: KOPAĆ SIĘ » |
KOPAĆ (207) vb impf
[BielKron 44v może KOPAĆ SIĘ].o oraz a jasne (w tym w a 1 r. błędne znakowanie).
inf | kopać | ||||||
---|---|---|---|---|---|---|---|
indicativus | |||||||
praes | |||||||
sg | pl | ||||||
1 | kopåm | kopåmy | |||||
2 | kopåsz | kopåcie | |||||
3 | kopå | kopają, kopią |
praet | ||||
---|---|---|---|---|
sg | pl | |||
1 | m | m pers | my kopali | |
2 | m | -ś, -eś kopåł, kopåł | m pers | -ście kopali |
f | kopała | m an | ||
3 | m | m pers | kopali |
fut | ||||
---|---|---|---|---|
sg | pl | |||
2 | m | kopać będziesz | m pers | |
3 | m | będzie kopåł, kopać będzie | m pers | będą kopać |
imperativus | ||||
---|---|---|---|---|
sg | pl | du | ||
1 | kopåjwa | |||
2 | kopåj | kopajcie | ||
3 | niech kopają |
conditionalis | ||||
---|---|---|---|---|
sg | pl | |||
2 | m | byś kopåł | m pers | |
3 | m | by kopåł | m pers | by kopali |
f | by kopała | m an |
impersonalis | ||||||
---|---|---|---|---|---|---|
praet | kopåno | |||||
participia | ||||||
part praes act | kopając, kopiąc |
inf kopać (36). ◊ praes 1 sg kopåm (10). ◊ 2 sg kopåsz (5). ◊ 3 sg kopå (20). ◊ 1 pl kopåmy (1). ◊ 2 pl kopåcie (1). ◊ 3 pl kopają (50), kopią (3) Calep (2), KlonWor. ◊ praet 2 sg m -ś, -eś kopåł (4). ◊ 3 sg m kopåł (9). f kopała (1). ◊ 1 pl m pers my kopali (1). ◊ 2 pl m pers -ście kopali (1). ◊ 3 pl m pers kopali (19). ◊ fut 2 sg m kopać będziesz (1). ◊ 3 sg m będzie kopåł (4), kopać będzie (1) LatHar. ◊ 3 pl m pers będą kopać (1). ◊ imp 2 sg kopåj (6). ◊ 2 pl kopajcie (1). ◊ 3 pl niech kopają (2). ◊ 1 du kopåjwa (1) BierEz P4v. ◊ con 2 sg m byś kopåł (1). ◊ 3 sg m by kopåł (3). f by kopała (1). ◊ 3 pl m pers by kopali (4). ◊ impers praet kopåno (6). ◊ part praes act kopając (13), kopiąc (1) Calep.
Sł stp, Cn notuje, Linde XVI – XVIII w.
- 1. Robić zagłębienia w ziemi, ryć, drążyć przy pomocy odpowiedniego narzędzia lub kończyn (200)
- 2. Uderzać, ruszać nogą (7)
- 3. [O żurawiu: paść się]
kopać co [= kopiąc tworzyć] (55): Leop Gen 26/21, Deut 6/11; roſkazał vrzędnikom áby [...] wáły kopáli/ rzeki przywodzili/ y wiele inych BielKron 27v; GórnDworz N3v; BielSpr 62v; Tego też czáſu Pieczory w Kijowie kopáć poczęto/ dla grobow/ zá powodem iákiegoś Antoniego/ ktorego Ruś ma zá ſwiętego. StryjKron 175; BielSjem 18; Kwáp ſię iedno do odpocznienia/ [...] do winnic ktorycheś nie ſzczepił: do cyſtern ktorycheś nie kopał SkarKaz 551a. Cf Przysłowie, Zwroty.
W charakterystycznych połączeniach: kopać gory, meat, pieczary, stolle, wały.
»kopać głęboko, nisko« [szyk zmienny] (6 : 1): ZapWar 1521 nr 2220 [2 r.]; á to przeto/ iż tám wody s trudnośćią doſtáć/ áż kopáć muśi głęboko/ y to ſie nie wſzędźie vkaże. BielKron 456; Bo tácy ſą ſkarb vkazány/ ále nie wykopány: gory złote/ w ktorych/ im niżey kopaſz/ tym więcey bogáctwá náyduieſz SkarŻyw 240, 28 [2 r.]; GrabowSet V3.
»kopać granice« (1): Gdy kopáią gránice zyemię rozmierzáią/ Cżáſem ſie o máły kęs márnie zábijáią. RejWiz 87.
»grob kopać« (1): Patrz miſtrzu kthoreieś kázał grob kopać to ią żywo widźiſz. HistRzym 17v.
»kopać grunt, fundament« = robić wykop pod fundament [szyk zmienny] (3 : 2): A gdy miáſtu kopano grunty/ nálezyono w zyemi Rożą/ przeto názwano Rodys/ tho ieſt Roża po Grecku. BielKron 26v, 104, 269v, 321; Zdał ſię iſz fundámenty iákieś kopał ku budowániu SkarŻyw 28.
»kopać przekopy« (1): Ná káżdą poſługę Woienną godni/ kopáć przekopy/ trawę ſiec/ śierpem żąć BielSpr 2.
»kopać row« = ducere a. facere a. percutere a. perducere a. sulcare fossam Cn (1): Iako my nyekopaly row naymyenyv vyczolkach gląbyey yedno thak yako byl z dawna gląboky ZapWar 1521 nr 2220.
»kopać studnią« = fodere puteum Vulg, Mącz [szyk zmienny] (6): FalZioł V 50v; Leop Gen 26/18, 22, 25; Látá Páńskiego 1521. Sol náleźioná ieſt we wſi Bochni pięć mil od Krákowá/ przez chłopy gdy kopáli ſtudnią w źiemi BielKron 362v; Mącz 132c.
»ziemię kopać« (1): potym też y w głębią źiemię kopáiąc [budownik] gruntowi ſię przypátruie CzechEp 102.
»kopać fundament« (1): Chcżeſzli [!] być w cnotách wyſokim/ bądz w pokorze niſkim/ ná wyſokie páłace/ kopay glębokie fundámenty. SkarŻyw 32.
»kopać grunt« (1): Náſláduiąc tedy tego S. Symeoná/ wedlá onego widzenia iego kopay/ Cny Chrześćiáninie/ głębokie grunty/ pokory y wzgárdy ſámego śiebie. SkarŻyw 32.
»kopać studziankę (a. studnią, a. studnisko)« [szyk zmienny] (4): KrowObr 60v; Bo dwie złośći vcżynił lud moy/ mnie opuśćili zrzodło wod żywych/ kopáiąc ſobie ſtudziánki [ut effoderent sibi cisternas]/ ſtudzianki dziuráwe/ ktore nie zátrzymawáią wod. BudBib Ier 2/13; iż oni nie przeſtáwáiąc ná ſámym ſłowie Bożym/ iáko ná źrzodłach żywych wod: ſtudniſká ſobie kopáią/ ktore w ſobie wod zdrowych zátrzymáć nie mogą CzechRozm 69v; SkarJedn 10.
kopać co (8): FalZioł V 50; Mącz 353d; Tę ſztukę tákową/ Miernicy w Mázowſzu zową Pręt kopány: á to ztąd/ iż ludźie poſpolićie ná tákowé Pręty zwykli náymowáć/ kiedy co kopáć dawáią. GrzepGeom I3v; RejZwierc 109; Polá ná koło śieią/ winnice kopáią/ Pożytki biorą/ żywność znaſzáią. KochPs 166; SkarŻyw 324; Item/ przykopki roley y łąk/ ná Wioſnę y w Ieśieni/ kędy trzebá kopáć. GostGosp 164. Cf »ziemię kopać«.
W połączeniach szeregowych (7): Kthorzy z więzienia wyſzedſzy pocżęli robić/ ſiać/ oráć/ kopáć/ y goſpodárſthwem żywnośći nábywáć BielKron 371, 108, 317v; Mącz 353d; Drudzy orzą/ drudzy ſieią/ kopáią/ drzewá wywráczáią. RejZwierc 70v, 156; ZapKościer 1580/10v.
W charakterystycznych połączeniach: ogrody kopać, przykopki, winnice (2).
»na roli kopać« = in fundo fodere Mącz (3): Tedy go do folwárku poſłał/ Aby tám ná roli kopał. BierEz A2, A3v; Mącz 342a.
»ziemię, w ziemi kopać« (1 : 1): Dzyeny przyiemni/ przyłęcz ſzye ſtarym/ radczom/ oraczom/ zyemię kopay. Goski A2; RejPos 247.
»robić, (i) kopać« (2): KrowObr 61; ázaſz nie roſkoſz gdy ono wſzytko coś ná wioſnę robił kopał nadobnieć doźrzeie á poroſcie RejZwierc 109.
kopać do czego (2): Kto złodzyeiá zábije w nocy gdy ſie będzye łamał álbo będzye kopał do komory/ nie przepádnie winy/ ále ieſli we dnie/ gárdło zań da. BielKron 44v; muśi mieć ná tho práwie miárę/ to ieſt/ rozmierzyć iáko dáleko od tego mieyſcá gdzie pocżnieſz kopáć do muru álbo párkánu BielSpr 62v.
kopać pod co (10): pod zamek też wednie y wnocy kopano BielKron 316; náſzy Choćimiá dobywáli y kopáli podeń/ chcąc prochy pod mury zaſádźić BielKron 424, [206], 250v, 315v; Z Ziemie napirwey ſzańce/ w nocy podziáłáią/ Potym Stołę Háwerze/ pod párkan kopáią. BielSat M4 [idem BielSjem]; Ziemią też miaſt dobywáią/ kopáiąc pod mury/ prochy potym záſádzáią BielSpr 62v, 9v, 63; BielSjem 34.
W charakterystycznych połączeniach: kopać do komory, do muru, do parkanu; kopać pod mur (5), pod parkan (3), pod zamek (2).
kopać z czego (1): do ziemie wktorey (miáſto) kámieniá zelázo/ á z ktorey gor kopáć będzieſz miedz. BudBib Deut 8/9.
W charakterystycznych połączeniach: glinę kopać (2), kamienie, kretę, kruszec (5), metallum, miedź (3), minijum (2), ołow (4), piasek, saletrę, skarb, sol (4), spiżę (2), srebro (10), stal, wodę (2), złoto (10).
kopać pod co (1): Item powyada yſch yą nyewyaſtha yedna thak ſſuſzila przeſz dzwyewyącz nyedziel Brala ſtopi zanya y kopala pod ognyſko y prziklepala oſſowym kolem LibMal 1544/86v.
kopać co (1): [Koń] Nogámi źiemię kopa/ páná vpátruie. KochEpit A2v.
Formacje współrdzenne: kopać się, dokopać się, nakopać, odkopać, okopać, okopać się, podkopać, podkopać się, powykopać, pokopać, przekopać, przekopać się, przykopać, rozkopać, skopać, ukopać, wkopać, wkopać się, wskopać, wykopać, wykopać się, zakopać, zakopać się; odkopawać, okopawać, okopawać się, podkopawać, podkopawać się, przekopawać, wykopawać, zakopawać; podkopować, przekopować, wykopować; dokopywać się, okopywać, podkopywać, podkopywać się, porozkopywać, powykopywać, przekopywać, przykopywać, rozkopywać, wkopywać, wykopywać, zakopywać.
Cf KOPAJĄCY, KOPANIE, KOPANY, KOPIĄCY
ZZa