[zaloguj się]
[pdf]

DOTYKAĆ SIĘ (421) vb impf

sie (181), się (188), si(ę) (52).

o oraz a jasne.

Fleksja
inf dotykać się
indicativus
praes
sg pl
1 dotykåm się dotykåmy się
2 dotykåsz się dotykåcie się
3 dotykå się, dotycze się dotykają się, dotyczą się
praet
sg pl
1 f -m się dotykała m an
2 m m pers -ście się dotykali
3 m dotykåł się m pers dotykali się
f dotykała się m an
n dotykało się subst dotykały się
fut
sg pl
3 m będzie się dotykåł m pers
f będzie się dotykać m an
n subst dotykać się będą
imperativus
sg pl
1 dotykåjmy się
2 dotykåj się dotykåjcie się
3 niech się dotykają
conditionalis
sg pl
1 m m pers by(s)my się dotykali
2 m byś się dotykåł m pers byście się dotykali
3 m by się dotykåł m pers by się dotykali
n by się dotykało subst by się dotykały
impersonalis
praet dotykåno się
participia
part praes act dotykając się
inne formy
pass praes 3 pl - dotykają się

inf dotykać się (35). ◊ praes 1 sg dotykåm się (13). ◊ 2 sg dotykåsz się (4). ◊ 3 sg dotykå się (33) [w tym 2 r. błędne znakowanie], dotycze się (222) [w znacz. 4]. ◊ 1 pl dotykåmy się (6). ◊ 2 pl dotykåcie się (1). ◊ 3 pl dotykają się (8), dotyczą się (8) [w znacz. 4]. ◊ praet 1 sg f -m się dotykała (1). ◊ 3 sg m dotykåł się (5). f dotykała się (1). n dotykało się (7). ◊ 2 pl m pers -ście się dotykali (1). ◊ 3 pl m pers dotykali się (6). subst dotykały się (5). ◊ fut 3 sg m będzie się dotykåł (1) BielKron. f będzie się dotykać (1) GrzepGeom. ◊ 3 pl subst dotykać się będą (2). ◊ imp 2 sg dotykåj się (8); -åj (7), -aj (1); -åj MurzNT, KrowObr, MWilkHist, WujNT, PowodPr; -åj : -aj Mącz (2 : 1). ◊ 1 pl dotykåjmy się (1). ◊ 2 pl dotykåjcie się (14). ◊ 3 pl niech się dotykają (1). ◊ con 2 sg m byś się dotykåł (1). ◊ 3 sg m by się dotykåł (11); -åł (10), -(a)ł (1). n by się dotykało (2). ◊ 1 pl m pers by(s)my się dotykali (1) GliczKsiąż. ◊ 2 pl m pers byście się dotykali (1). ◊ 3 pl m pers by się dotykali (8). subst by się dotykały (2). ◊ impers praet dotykåno się (1). ◊ pass praes 3 pl dotykają się (1). ◊ part praes act dotykając się (9).

Sł stp, Cn notuje, Linde XVI (jeden z tych samych przykładów) ‒ XVIII w.

1. Zbliżać się do czego aż do zetknięcia, stykać się z czymś fizycznie, trącać, poruszać, macać; attingere, attrectare, tangere Mącz, Calep, Cn; palpare Mącz, Calep; contingere, contrectare Calep, Cn; pertingere Calep; allambere, libare, pertractare, perstringere, tractare Cn (159): Palpo, Dotykam ſie z lekká mácam. Mącz 274b, 439c; GórnDworz Ff2v; Co ſie to dzyeie iż wodá ciáło macża ábo ſie dotyka/ á omywa duſzę? RejPosWiecz3 97v; GrzegŚm 54; Calep 112a, b, 253a, 254a, [749]a, 793a, l046a; MWilkHist K4; WujNT 700; SkarKaz 207a.

dotykać się kogo, czego (102): BierEz S4; OpecŻyw 44v, 166; PatKaz II 38, 46v, 82; na ſziję w chuſtcze/ albo tak zawieſzony korzeń iżby ſie ciała dotykał, broni od nich tey niemoczy FalZioł V 76, IV 50c; GlabGad B8v, K3v, N5v; A ile ich kolwiek dotykało śię iego [tangebant eum]/ zoſtáwali zdrowi. MurzNT Mar 6/56, Luc 18/15, Ioann 20/17; KrowObr C4v, 32, 133, 226; RejWiz 21; Leop Ex 19/12, Mar 10/13, Luc 7/39; BibRadz Gen 3/3, Num 4/15, Luc 18/15; Ten [Sykstus papież] vſtáwił áby ſie żadnego nacżynia kościelnego proſty cżłowiek nie dotykał poświącánego BielKron 149, 33v, 36v, 41, 43, 297; Mącz 439d, 461b, 507b; GrzepGeom D4v; HistRzym 17, 126; RejPos 175v, 214, 307v, 310; BiałKat 86, 336; RejZwierc 142v; WujJud 259v; BudBib Lev 6/18, 27, Eccli 34/27, Bar 5[6]/28; BudNT Luc 7/39, 2.Cor 6/17; CzechRozm 97v, 171v; SkarŻyw 30, 31, 68, 91 [3 r.], 113 (16); MWilkHist H3, K4v; CzechEp 144, 149, 176, 208; ReszPrz 26; otoż onego ſámego [P. Jezusa] maſz/ onego ſię dotykaſz/ onego pożywaſz. LatHar 192; WujNT Matth 14/36, Mar 3/10, s. 135, 143, 477 (13); SkarKaz 207a [2 r.], 487b [3 r.], 611b [2 r.]. Cf Przysłowie, »chleba się dotykać«.

Przysłowie: bibl. co mędrzec mowi/ kto ſye máźi dotyka/ vmáże ſye od nyey. [Qui tetigerit picem, inquinabitur ab eo Vulg Eccli 13/1] KromRozm I N3; SkarKaz 580a.
Zwroty: »chleba się dotykać« = chleb kupować (3): áby Zydowie przedawáli y kupowáli wſzytkié rzeczy wolnie: y chlebá niech ſie dotykáią iáko Krześćiánie [et emant panem, tangant JanStat 1123] SarnStat 258, 246, 248.

peryfr. »dotykać się na krzyż« = czynić znak krzyża (1): któré [gardła] télko ſam Król Fráncuſki mocą ſobie [...] od Bogá dáną [...] dotykáiąc ſye ná krzyż/ [...] w Kośćiele au Fonteinoble vzdrawia. Oczko 23v.

»ręką się dotykać; ręce się dotykały« = tractare aliquid manu Cn [w tym: kogo, czego (14)] [szyk zmienny] (11; 6): PatKaz II 38; Involucre, Bárwierska chuſtá którey on vżywa gdy kogo w ránách opátrzuye áby ſie gołą ręką vrázu nie dotikał. Mącz 507b; RejPos 175v; RejZwierc 142v; WujJud 259v; CzechRozm 85; SkarŻyw 161; CzechEp 144, 149, 208, 289; ReszPrz 26; A gdy mowi/ że ſię tego wćielonego ſłowá [Chrystusa] ręce náſze dotykáły/ Mánicheuſze poraża WujNT 817, 607; SkarKaz 207a [2 r.], 487b.

»wprzod się dotykać« [kalka z łac.] (1): Praecontrectare, Ante contrectare – wprzod ſie dotikacz. Calep 830b.

Szereg: »nie dotykać się ani kosztować ani ruszać« (3) : KrowObr 83; Nie dotykayćie ſię/ áni koſztuyćie/ áni ruſzayćie [Ne tetigeritis, neque gustaveritis, neque contrectaveritis] WujNT Col 2/21 [2 r.].
W przen (4):

dotykać się czego (3): CzechEp 223; tedy cnoto Polſka áni ſie iey [konfederacyjej] dotykay PowodPr 43. Cf dotykać się czego czym.

dotykać się czego czym (1): gorącym ſię ſercem blizen tych iego [Pana naszego] dotykáiąc SkarKaz 209b.

Ze zdaniem dopełnieniowym (1): odćinay rękę niedotykáiąc ſię co duſzy ſkodzi SkarŻyw 321.

Przen (9):
Zwroty: »(jednym) palcem się (namniej) nie dotykać [czego]« = nie interesować się, być obojętnym; attingere aliquid digito a. extremis digitis Cn (3): Tho zaſie piſmo Swięte wſzyſtko mijaſz/ y pálcem ſie go namniey niedotykaſz KrowObr 225v; ábowiem obćiążaćie ludźi brzemiony ktorych vnieść nie mogą/ á ſámi ſię iednym pálcem ſwym nie dotykaćie [uno digito vestro non tangitis] brzemion. WujNT Luc 11/46; SkarKaz 244b.

»ledwie, prawie palcem się (nie) dotykać [czego]« = w sposób dokładny, oczywisty sprawdzać (2 : 1): RejPos 86; bo to ſą tákye iáſne rzecży iż ſie ich ledwie pálcem nie dotykamy RejZwierc 191v, 184.

»ręką się dotykać« = w sposób oczywisty, dokładny, pewny się przekonać (3): A tego więc náſzego Szeſnaſtego wieku/ vſzymá náſzjmi ſłyſzemy/ ocżymá widźiemy/ rękámi ſie dotykamy/ co Doktorowie Kośćiołá Bożego o naświętſzey ofierze piſzą ReszPrz 22, 72; SkarKaz 207b.

a. Dokonywać aktu płciowego; obmacywać się w celach lubieżnych; attrectare Mącz (10):

dotykać się kogo (9): GliczKsiąż Pv; y zákazał [Abimelech] pod gárdłem áby ſie iego żony żadny nie dotykał. BielKron 14, 11, 12v; Mącz 461b; KuczbKat 265; SkarŻyw 283; Dobra rzecż ieſt cżłowiekowi/ nie dotykáć ſię [non tangere Vulg 1.Cor 7/1] niewiáſty WerKaz 285, 293.

W charakterystycznych połączeniach: dotykać się białej głowy, niewiasty (2), żony (3).

Zwrot: »nieuczciwie się dotykać« (1): gdy po komorách y po komnátách biegáią/ [...] y nieucżćiwie ſię dotykáią [palpatur]? ModrzBaz 54v.
b. Graniczyć, przekraczać granice, wchodzić na jakiś teren [czego] (3): áby ſie żaden ták do Króleſtwá náſzégo iádąc/ iáko téż z niego wyieżdżáiąc których mieyſc Páná Kśiążęćiá Márgrábſkiégo nie dotykał [attingeret JanStat 1035] SarnStat 1236, 460; A to mieyſce gdźie ſię [przylądek] dotyka lądu zową Iſthmum KlonFlis [H5]v.
c. Próbować, kosztować; primis a. primoribus labris attingere, degustare, delibare, libare Mącz, Cn; pitissare Mącz; gustare aliquid primoribus labris, lambere Cn (3):
Zwroty: »maluczko się dotykać« (1): leviter degustare et quasi primis labris attingere, Po páńsku koſztuyę/ máluczko ſie dotykam. Mącz 192a.

»tylko wargami się dotykać« (2): Pitissando modo mihi quid vini assumpsit scio. Wiem yáko mi wiele winá wypiłá tilko koſztuyąc/ Tilko ſie wárgámi dotykáyąc. Mącz 301b, 192b.

d. Ruszać w celu przywłaszczenia sobie, zabierać, kraść [czego] (5): Cohibere manus ab alieno, Nie dotikáć ſie cudzego. Mącz 151c.

Ze zdaniem dopełnieniowym (1): Iż ten cżłowiek cudze brał/ korzyśćił/ vmykał/ Do cżego práwá nie miał tego ſię dotykał KlonWor 39.

Zwrot: »dotykać się rzeczy poświęconych« = popełniać świętokradztwo (1): Ogniem Práwo piſáne ten hándel przeklęty Karze/ ktory ſię śmiele rzuca ná ſkarb święty: Kiedy ſię kto dotyka rzecży poświęconych KlonWor 11.
Szeregi: »nie dotykać się ani brać« (1): A wſzákoz ſie wy ſtrzeżćie rzeczy zápowiedźiánych/ ábyſćie ſie niczego z nich nie dotykáli áni ich bráli [ne forte anathematizetis (marg) capiatis anathema (‒) et tollatis de anathemate] BibRadz Ioz 6/18.

»nie dotykać się ani ruszać albo przywłaszczać« (1): A ći świádkowie [...] wwiedźieniu gránic przerzeczonyeh/ Zamków/ miaſt ſtron przerzeczonych/ [...] nie máią ſie dotykáć/ áni ruſzáć/ álbo do ſwéy częśći przywłaſczáć [non attingent nec movebunt JanStat 848] SarnStat 1072.

2. Wzruszać, wstrząsać, przenikać, przemawiać do sumienia [czego] (1):
Zwrot: »dotykać się serca« (1): máło pálcem tey prawdy iego ſwiętey nie dotykamy/ á wżdy ſie to nic á nic nie dotyka onego błędnego á grzechem záſlepionego ſercá náſzego. RejPos 230.
3. Szkodzić komu, krzywdzić kogo, urażać, kazić moralnie; insultare Calep; tangere JanStat, Vulg (7): Insulto ‒ Skączacz ſie dotikąm. Calep 547a.

dotykać się kogo, czego (6): zá sławą posłał mię do narodow łupiących was bo kto ſię dotyka was [tangens]/ dotyka ſię [tangens] zrzenice oká niego. BudBib Zach 2/8; iż wſzelki národzony z Bogá/ nie grzeſzy: [...] á on złośnik nie dotyka ſię go [non tangit eum]. WujNT 1.Ioann 5/18; SiebRozmyśl E4v. Cf Zwrot.

Zwrot: »czyjej poczciwości i dobrej sławy dotykać się« (2): áby żaden pozwu nieporządnégo/ y ſłów w nim/ któréby czyiéy poczćiwośći/ y dobréy ſławy dotykáć ſie miáły [quae alicuius honorem et bonam famam tangerent JanStat 529]/ napiſánych/ przed Máieſtat [...] nie śmiał wnośić SarnStat 713 [idem] 750.
4. Odnosić się, dotyczyć, mieć z czym związek; attin(g)ere, meum a. mearum esse Mącz, Cn; interesse, tangere Mącz; pertinere, referri Cn [w tym: praes 3 sg dotycze się (222), dotyka się (6), 3 pl dotyczą się (8), dotykają się (2)] (253):

dotykać się czego, kogo (236): MetrKor 26/62 [2 r.], 62v, 38/286, 500 [2 r.], 61/223v; KlerPow 4; BielŻyw 88; LibLeg 6/55 [2 r.], 9/52, 10/60v, 63v, 11/28 (23); ComCrac 11, 13, 22; ConPiotr 33v; SeklKat N4v, S3, Z3; ZapWar 1548 nr 2668, 1550 nr 2655, nr 2665; o ſwoie zaś krzywdy námnieiſzé kiedy śię cześnych pożytkow dotykaią/ wnet drugiego tyśiąckroc heretikiem vczynią MurzHist Rv, A3v, M2, O4, Qv; MurzNT 13v, 18v, 78v, 98v, 151; MurzOrt B, B3; KromRozm II m, m3; KromRozm III H6v, K3, M; Diar 40, 43; KrowObr B2; Leop Num 32/4; UstPraw A4v; BibRadz I *5v, 3 marg, 373v marg, Ier 33/4, I 423v marg, Eph 4/22, II 118 marg, 130v marg; KwiatKsiąż B3, H4v, K2; Mącz 1b, 42d,177b, 228b, 343d [2 r.], 380b (11); SienLek 5, 118v, 158; GórnDworz T3v, X7, Y3v, Z; RejPos 317v; RejPosWiecz2 91; KuczbKat 20, 85, 105, 135, 225, 260, 295; WujJud 118v, 147v, 192v, 195, 196, 223; WujJudConf 14, 22v, 84v, 159, 185 (11); RejPosWstaw [212]v; BudBib 4.Ezdr 5/1; Strum Qv; BudNT c5 przedm, c6v przedm; StryjWjaz B4v; CzechRozm A8, 88, 98v, 139, 201v, 208; PaprPan O2v; ZapMaz II G 61/159-160v; ponieważ tákowe wyſtępki y krzywdy wſzytkich ſię dotycżą [ad omnes pertineat] ModrzBaz 95, 1v, 3v, 4, 135v; SkarJedn 96, 296, 308, 369; przed nim [Platonem] Homerus [zaleca Cieplice]/ y inſzy których piſmá rzeczy tych dotykáć ſye mogły. Oczko 2v; SkarŻyw 30, 36, 59, 108, 293 (9); ZapKościer 1582/27: CzechEp 11, 36, 64, 94, 131 (17); CzechEpPOrz **2; NiemObr 32, 51, 76, 108, 173; ReszPrz 95; ReszList 164; ArtKanc M3; ActReg 15, 75, 76, 77, 78 (9); LatHar 77, 80, 127, 187, 579; WujNT 9 przedm, 8; A w ſpráwách Koronnych/ któré ſie dotykáć będą oſoby náſzéy/ [...] poſelſtw do cudzych kráiów wyſyłánia [...] My [...] nic záczynáć y czynić nie mamy bez rády Rad Koronnych SarnStat 124; A wſzákóż té poſelſtwá/ któréby ſie Rzeczypoſpolitéy nie dotykáły [...] té mamy [...] záwſze odpráwowáć SarnStat 125; która ſzkodá dotyka ſie [tangit JanStat 38] Zupy Wielickiéy. SarnStat 373, 99, 143, 147, 149, 245 (31); gdyż dźielność rycerſka [...] tych coby wſpor iáki cżynić mogli ná Seymie/ máło ſię dotycże. GrabPospR K4v; SkarKaz 41a, 80b, 205b, 455a; VotSzl B4v, C3v; CiekPotr 38. Cf Ze zdaniem dopełnieniowym.

dotykać się o kogo, o co (11) : Czo siie dothicze opana staroſte Camienieczkiego tedj on wtim pyſſanyv nycz niewynien LibLeg 10/155v, 10/121v, 122, 154v, 155 [2 r.], 11/72v, 184; WujJudConf 177v; ZapKościer 1585/55v; Pan ma pozywáć nie kmieć/ [...] gdy ſie dotycze rzecz o rolą álbo grunt SarnStat 677.

dotykać się czemu (1): [korektura] Realis, Która filaróm Rzeczypoſpolitéy ſie dotyká SarnStat 58.

Ze zdaniem dopełnieniowym [w tym: z zapowiednikiem: tego (2); iż (2), aby (1)] (3): LibMal 1548/144v; CzechRozm 136v; Co się tego dotycze iż przodkiem w IM P. Marszałek puscza, temu mnie niedziw ActReg 161.

Frazy: »co, cokolwiek się dotycze« [w tym: kogo, czego (186), o kogo, o co (10), Ze zdaniem dopełnieniowym (3), ze strony czego (1); w antepozycji (167), w postpozycji (8), wtrącone (5), wprowadza zdanie dopełnieniowe względne (18); zdanie nadrzędne rozpoczyna się odpowiednikiem „tedy” (19)] = jeśli chodzi o, w sprawie, co do; quod a. quantum attinet ad aliquem a. aliquid Mącz, Cn (195 : 3): MetrKor 26/62 [2 r.], 62v, 38/286, 500 [2 r.], 61/223v; LibLeg 6/55 [2 r.], 9/52, 10/60v, 63v, 11/102 (30); KlerPow 4; ComCrac 11, 13, 22; ConPiotr 33v; SeklKat N4v, S3, Z3; LibMal 1548/144v; ZapWar 1548 nr 2668, 1550 nr 2655, nr 2665; MurzHist A3v, O4; MurzNT 13v, 78v; MurzOrt B, B3; KromRozm II m3; KromRozm III K3; Diar 40, 43; KrowObr B2; [Powiat] [...] ma źiemię bárzo buyną/ co ſie dotycze paſtw dobythkowych [ad pastum animalium] Leop Num 32/4; UstPraw A4v; A thenći dobrze ſzáfuie słowem Bożym/ ktory naprzod co ſię dotycże náuki nic nie opuſzcża co mowić potrzebá BibRadz II 118 marg, I *5v, 373d marg, 423c marg, Ier 33/4, Eph 4/22; A ta náuka Deſignatiua [...] nie bywa zá wolną álbo wyzwoloną pocżytaná/ wyiąwſzy co by ſie dotykáło piſánia KwiatKsiąż H4v, B3; Quod ad me attinet, Co ſie mnie doticze. Mącz 343d, 1b, 42d, 177b, 343d; SienLek 5, 118v, 158; GórnDworz T3v, X7, Y3v, Z; RejPos 317v; RejPosWiecz2 91; KuczbKat 20, 85, 135, 225, 295; WujJud 118v, 147v, 192v, 195, 196, 223; WujJudConf 14, 22v, 84v, 159, 189v (11); RejPosWstaw [212]v; BudBib 4.Esdr 5/1; Strum Qv; BudNT c5 przedm, c6v przedm; StryjWjaz B4v; CzechRozm A8, 98v, 136v, 139, 201v, 208; PaprPan O2v; ZapMaz II G 61/159-160v; ModrzBaz 4, 135v; SkarJedn 96, 296, 308, 369; w tym żadną miárą co ſię nabożeńſtwá y P. Bogá dotykáło/ niepobłądził SkarŻyw 293, 30, 36, 59, 108, 538 [2 r.] (9); ZapKościer 1582/27, 1585/55v; iż on dbać nie miał o białe głowy: to iest co ſię dotycże z strony małżeństwá od Bogá postánowionego CzechEp [405], 11, 36, 94, 131, 153 (17); CzechEpPOrz **2; NiemObr 32, 51, 76, 108, 173; ReszPrz 95; ReszList 164; ActReg 15, 75, 76, 77, 166 (10); LatHar 77, 80, 127, 187, 579; WujNT 9 przedm, 8; Co ſie téż ſtráwy dotycze/ tedy ná nię tákże wiele wychodźić ma iáko y ná Podwodę SarnStat 974, 143, 571, 761, 872, 1011 (12); SkarKaz 41a, 80b, 205b, 455a; VotSzl B4v, C3v; CiekPotr 38.

»ile się dotycze« [w tym: kogo, czego (12), z czyjej strony (1); w antepozycji (2), w postpozycji (5), wtrącone (6)]; quantum (attinet) ad Cn (13): MurzHist Qv; MurzNT 98v, 151; BibRadz I *4, II 130v marg; KwiatKsiąż K2; iż tego imieniá Sákráment (ile śie náſzey rzecży dotycże) inácżey świeccy [...] niżeli świętych rzecży Piſárze [...] vżywáli. KuczbKat 105, 260; WujJudConf 185; vſtáwiamy áby Zydowie vżywáli praw [...] iáko inna ſzláchtá źiem náſzych/ ile ſie dotycze dawnośći [quantum ad praescriptiones JanStat 1125] SarnStat 914, 261, 1101, 1121.

a. Zajmować się, interesować się [czego] (2): SkarŻyw 335; Ten [kanclerz litewski] Litewſkié ſpráwy opátruie, wſzákże y Polſkich ſie dotyka SarnStat 322.
5. pass. Być wzmiankowanym, omawianym (1): Pod Liśim podobieńſtwem ći ſię zámykáią/ Ktorzy ſię trochę niżey porząd dotykáią. KlonWor 46.

Synonimy: 1. dosięgać, macać, pogłaskować, poruszać, ruszać; c. kosztować; d. brać, korzyścić, przywłaszczać, ruszać; 3. ujmować, uwłaczać; 4.a. bawić się, obchodzić się, obierać się, parać się, pieczołować, pilnować, pracować, udawać się, więźbić się.

Formacje pochodne cf TKNĄĆ SIĘ.

Cf DOTYCZĄCY SIĘ, DOTYKAJĄCY SIĘ, DOTYKANIE SIĘ

BC