[zaloguj się]
[pdf]

CZOPEK (84) sb m

o oraz e jasne.

Fleksja
sg pl
N czopek czopki
G czopka
A czopek czopki
I czopkiem

sg N czopek (19). ◊ G czopka (1). ◊ A czopek (60). ◊ I czopkiem (2); -ern (1), -(e)m (1). ◊ pl N czopki (1). ◊ A czopki (1).

Sł stp brak, Cn notuje, Linde XVI – XIX w.

1. lek. Mały wałeczek, zrobiony z bawełny, słoniny, soli, stwardniałego miodu, korzenia roślinnego itp., nasycony lub nasmarowany lekiem, wkładany w odbyt lub pochwę; balanus, collyrium, suppositorium, turundus Mącz, Cn (62): Cżopek ſniego vtocżyć iakoby gomołecżkha FalZioł I 144d; Wezmi bawełnę/ vcżyń z niey cżopek/ á rozmocż w piołynkowym oleyku/ wpuſć gi tam w zadek dziecięciu. FalZioł V 44, I 22b, 24b, 27b, 41a, 80a (45); Balanus, Zołądź. Et per similitudinem dicitur, id genus quod alui subducendae subditur, Czopek który bywa w zádek wetknión/ dla przepuſzczenia żiwotá áby ſtolce kto miáł. Mącz 22d; w thymże czopek z báwełny zmaczay á w łono do máćice włoż/ to y łożyſko wywodźi SienLek 115, 111, 111v, 139v, 168v, 173v [2 r.] (13); Czopek może być/ vſtrugawſzy korzeń z ćwikły/ y miodem námázawſzy/ á poſoliwſzy: álbo z ſłoniny/ álbo z mięſá ſolonégo: álbo z miodu ſtwárdzonégo/ z koloquintidą/ álbo z trochą verátry/ álbo Hiery poſypány. Oczko 26v, 26v, [43].
2. Zatyczka w pociskach do zamykania otworu z prochem (9): Ale ſie [...] rozbácżay. Aby cżopek w tę kulę/ áż do prochu wetknął/ Pirwey niżeś ſie kulą/ oney ſmoły dotknął. Bo tą dźiurą wyiąwſzy cżopek ogień doydzie/ Tám w Możdżerzu/ gdy włożyſz/ iż ku gorze poydzie. BielSat N2v [idem BielSjem], N2v; ále trzebá cżopek w niey [kuli ognistej] mieć/ kiedy ią w ſmole mácżaſz áby tám dźiurká byłá gothowa/ bo gdy ią w możdżierz kłádą/ tedy onę dźiurkę obrocą ku prochowi áby ią doſzedł ogień/ gdy możdżerz zápála BielSpr 73v; Szypy ogniſte tymże obycżáiem/ y tym prochem nábijáć obſzyć płotnem ſurowym mocnym/ około ſzypu/ v wierzchu ná piędźi/ áby też grotu żeláznego było widáć nieco/ náſypawſzy tą prochu/ ſmoły/ ſiárki/ Sáletry/ potroſze: wſzyſtkiego rowno/ obćięgni to nićiami mocnemi około ſzypu/ tákież cżopek v wierzchu wetknąć trzebá y omocżyć w ſmole/ gdy maſz ſtrzelić s kuſze álbo s krotkiey hakownicżki thym ſzypem/ zápal ij pierwey od tey dźiurki/ ſkąd cżopek wyymieſz BielSpr 74; BielSjem 38 [3 r.].
3. anat. Języczek także migdałki; uva Murm, Mymer1, Cn; epiglottis, glottis Calep; curculio, gurgulio,ligula, lingua parva Cn (3): Uva illa rotunditas quae est in gutture carnea, Cżopek. Murm 15; Mymer1 24; Tego [małża] ſkorupa ſpalona zmodem [!] goij w gardłe iagodę ktorą zową cżopek/ y theż ine wrzody kthore ſie cżynią w gardle. FalZioł IV 38b; Calep 459a.
4. lek. Ropień na migdałkach podczas zapalenia gardła; angina Murm, BartBydg, Calep; synanche Murm, BartBydg (4): Synanche Cżopek wgárlye Murm 67; Angina, czopek w gardlye BartBydg 10, 144; Calep [70]a.
5. Zatyczka, kurek, także rurka, lejek w beczkach i innych naczyniach; docillus, clepsidra BartBydg (3): Docillus, clepsidra, lyyek, czopek BartBydg 44b; Więc brácia teyże cnoty/ á gdy ſpołem ſiędą/ Cáły tydzyeń pod cżopkiem hoynie cie cżćić będą PaprPan N4v; drewniány ſzkopiec [...] v dná przewierćiány gdźie czopek álbo rurká/ iáko v hántfoſá [...] wpráwióna będźie/ ták áby wody mniéy álbo więcéy ná głowę puſzczáć mógł Oczko 15v.
6. Przedmiot o kształcie wydłużonym, podobnym do stożka (2):
a. Sopel lodu (1): Stiria. Lodowi czopek Murm 17.
b. Prawdopodobnie błędnie zamiast „członek” (1):
Zestawienie: »męski czopek tajemny« (1): Powiedaią lekarze kiedy pry liſtki ſzcżyrowe ſetrzeſz á nimi namażeż męſki cżopek taiemny [cżłonek SienHerb 105b]/ albo ſie ſoku iego napijeſz/ thèdy ſie będą dziewki rodzić FalZioł I 86a.

Synonimy: 3. jagoda, języczek, język.

ZZie