CHĘDOGO (61) av
Oba o jasne.
comp i sup (2+1) (nå)chędożej; -ej (1), -(e)j (2).
Sł stp brak, Cn notuje, Linde XVI – XVII w.
1.
Czysto, porządnie;
munditer Mącz, Cn; converse Calep, Cn; munde, mundule, purgate Cn (22) :
Pátrz iáko ſie Pożytek vpſtrzył náwſzem cudnie/ Chociay zwirzchu chędogo lecż na ſpodku brudnie. RejWiz 40,
28;
RejFig Dd5v;
Lecż kiedy wżdy chędogo/ tedy wſzytko miło/ Bo nie po tym choc wiele/ kiedy wſzyſtko zgniło. RejZwierz 139v;
BielKron 260;
Munditer, Chędogo/ Ochędożnie. Mącz 236d;
Weźmi korzenia Pokrzyw wielkich á ſpłocz chędogo SienLek 156,
108v,
109,
113,
188v;
RejZwierc 111;
BielSpr 13v;
ktore laſki máią być chędogo vſtrugáné/ áby po nich nie były guzy. Strum B2v;
Converse ‒ Chędogo w cziſtoſzczi. Calep 256a;
W browárze ma bydź bárzo chędogo GostGosp 136.Przysłowie: Bo możec wżdy kiedy chce/ á chociay vbogo/ Mieć co Bog dał pocżciwie/ á przedſię chędogo. RejZwierz 140v.
Zwrot: »umyć (się) (a. wymyć) chędogo« [szyk zmienny] (5): oblecż ſie miła coro w cudne odzyenie/ vmywſzy ſie chędogo idź do iego gumná BielKron 53, 113v, 456v, 458v; SienLek 121.
2.
Pięknie, wytwornie, ozdobnie;
eleganter, ornate Mącz, Cn; polite Calep, Cn; pure Mącz; attice, basilice, belle, bellule, composite, condecore, decore, decoriter, eximie, laute, lepide, luculente, nitidiuscule, pereleganter, pulchre, scite, scitule, speciose, splendide, venuste Cn (17):
Ale też vſtawicżną robotą ſwą około tego tako pilnował, Iakoby na ſnadniey/ na lepiey/ na chedożey nowemi Literami/ y czudnemi Figurami ty Polſkie kxięgi ozdobił y ochędożył. FalZioł +2;
Sam wielki kniáź ſiedźiał na Stolicy przy ścienie chędogo przypráwioney BielKron 435,
102v,
346v;
Eleganter, Pięknie/ Nádobnie/ chędogo. Mącz 188a,
269c,
332c;
ReszList 175;
Polite ‒ Chędago [!], ozdobnie. Calep 817a.Zwroty: »chodzić (
a. chadzać) chędogo« [
szyk zmienny ] =
chodzić pięknie ubranym (
3):
Pirwey chodził chędogo á dziś iuż w iármaku RejWiz 93;
RejZwierc 235v,
241.»chędogo nosic się« = pięknie się ubierać (1): [Planeta Wenus] wſzytki panie y panny ktore ſie rady chędogo noſzą [...] w ſwey moczy ma FalZioł V 51v.
»chędogo się oblec« (1): Więcby kto rzekł/ a coż to/ Więc ſie ſwiátá odrzec/ Ieść/ pic/ dobrey myſli być/ chędogo ſie oblec. RejWiz 16.
»chędogo ubrany, ubrać« [szyk zmienny] (2:1): Także ieſli ktorzy názbieráią złotá/ ſrebrá/ y rzecży napięknieyſzych/ á gdy bywaią vięci miłośćią iákiey niewiáſty cudney y chędogo vbráney [bono habitu Vulg]. BibRadz 3.Esdr 4/18; vbrawſzy ie chędogo po Hiſzpáńſku/ puśćili ie záſię wolno do ſwoich BielKron 452v; CzechEp 167.
3.
Dostatnio, wygodnie (5):
Gdy chędogo na ſtole/ chędogo w komorze/ Wnet przypádnie dobra myſl/ niechże ią cżárt orze. RejZwierz 135;
RejZwierc 32v;
ReszList 168.Szereg: »chędogo a smaczno« (1): kąſecżek chociay rowny ále chędogo á ſmácżno vcżyniony. RejZwierc 32v.
4.
Dobrze, uczciwie, pilnie, starannie; skromnie; słusznie, trafnie;
concinne Calep, Cn; aequdliter, presse Mącz; concinniter, enucleate, praeclare Cn (17):
Wniedziele abys miniſtrował/ A chędogo mſzey pomagał. SeklKat A3v;
KromRozm II h4v;
Yako Symonides Poetá yeden chędogo był náucżył Pauzániuſá Lácedemońſkiego krolá GliczKsiąż F5;
BielKron 74v,
276v;
Presse dicere, Chędogo/ skromnie mówic/ nie zbytnie. Mącz 320d,
320d;
A to mieyſce mogą rozſzerzyc Plebani/ wykłádáiąc ony dowody ktore bárzo chędogo zebrał S. Auguſtin KuczbKat 410,
285;
Strum F3;
A Ociec tego ſię po corce ſwey nieſpodziewáiąc: [...] przyzwał Iuliány: y pierwey iey chędogo pytał: Cżemu ty Stároſtą gárdziſz? SkarŻyw 150,
173;
potym zamek Włodimirſki/ ktory był przedtym drzewiány/ murem ceglánym chędogo zbudował StryjKron 447;
Y nie przę tego/ żem to lepiey rzemięſło/ młodym będąc/ vmiał/ niżeli tokárſtwo: nie tylko w żeleźiech vtworzyc ale też y chędogo oſtrzyc. CzechEp 66;
Concinne ‒ Właſnie, w rim chedogo. Calep 232a;
ogniá też z głownią nie nośić/ ále chędogo w gárncu GostGosp 22.Szereg: »porządnie i chędogo« (1): był Komornikiem Stárſzym na dworze Wielkiego Xiędzá Troydená w łożnicy y w komorze/ a wſzelką rzecz Xiążęcą porządnie y chędogo chował StryjKron 365.
Synonimy: 1. czysto; 2. cudnie, nadobnie, ozdobnie, pięknie, przybranie; 4. foremnie, niezbytnie, skromnie, trafnie.
Cf CHĘDOŻNIE, NIECHĘDOGO
MM